2013-10-22

Mentor

• ś.p. prof. dr hab. Piotr Jaśkowski – od Niego

Neuronauka wszystko się zaczęło….
dr Patrycja Rusiak

Czy naprawdę wierzysz,

że znalazłaś/eś się w kosmosie?

1 2

Literatura Egzamin
• P. Jaśkowski (2009).
Neuronauka poznawcza.
• zakres materiału obowiązujący
Jak mózg tworzy umysł. na egzamin
WSFiZ o podręcznik - Neuronauka poznawcza
• oraz o treść wykładów
– J. W. Kalat (2006).
Biologiczne podstawy • forma egzaminu
psychologii. PWN
o test jednokrotnego wyboru
– Ward, J. (2006). The
student’s guide to cognitive o 30 pytań (4 możliwości: a,b,c,d)
neuroscience. Oxford Uni. o zaliczenie od 50% + 1 punkt
Press 3 4

1
 2013-10-22

Tematy
• Wprowadzenie do Neuronauki
• Budowa układu nerwowego
• Metody badania mózgu
• Zaburzenia funkcji poznawczych

NEURONAUKA POZNAWCZA
– CO TO JEST ???

5 6

Neuronauka poznawcza Neuronauka poznawcza

• … jest jak gęsty las. Jak górskie stoki lub głębiny oceanu.
Jest jak down town wielkiego miasta.
Wszystko jedno, która metafora bardziej nam odpowiada.
Żyjemy w erze
Każda z nich zwraca uwagę na wielość, złożoność
i przestrzeń. Ogromną przestrzeń... wiedzy i niewiedzy..
wielu sukcesów
Pełną ścieżek i szerokich traktów, szlaków znanych i ledwie
wyłaniających się z gęstwiny. biologicznego podejścia
Każde z tych miejsc ma swoje ważne punkty widokowe,
ale także pułapki. Poruszanie się po tym labiryncie wymaga
przewodnika, który pozwoli nam nie tyle ogarnąć wszystkie
do procesów
niuanse odwiedzanej krainy, ile ją posmakować. Pozwoli
zakosztować jej uroków, byśmy chcieli do niej wracać psychicznych
i poznawać ją bardziej i bardziej. 7 8

2

Neuronauka poznawcza
• Szybko rośnie wiedza o biologicznych
podstawach spostrzegania, uwagi,
pamięci, emocji, motywacji
i działania, ale także klasycznych
zjawisk społecznych tj. towarzyskość,
kooperacja, agresja, empatia,
stereotypy, percepcja twarzy, sądy
i decyzje itp.
Co to jest neuronauka poznawcza?
• to część neurobiologii, psychologii
(w szczególności poznawczej),
ale również matematyki, lingwistyki,
fizyki, psychiatrii i wielu innych
dziedzin, które włączają do swoich
programów badania umysłu
11
2013-10-22
Neuronauka poznawcza na nasze…
•Neuronauka poznawcza
(cognitive neuroscience)
to poznawanie tego,
jak mózg tworzy umysł
9
Michael S. Gazzanig – laureat Nagrody Nobla
10
Model opisu zachowania
Geny + układ nerwowy Poziom biologiczny
Teorie poznawcze opisujące
mechanizmy funkcjonowania
Poziom poznawczy
człowieka za pomocą działania
procesów poznawczych
To, co obserwujemy Poziom
w zachowaniu człowieka behawioralny
12
3
 2013-10-22

Neuronauka poznawcza Techniki badawcze

• intensywny rozwój neuronauki rozpoczął • PET - pozytronowa tomografia
się w ostatnich 3 dekadach, emisyjna
Metody
• fMRI - funkcjonalne
jako konsekwencja rozwoju nowych tomograficzne
obrazowanie metodą rezonansu
magnetycznego
technik badania mózgu
możliwość przyglądania się mózgowi
• EEG - elektroencefalografia
podczas pracy •
•
ERP - metoda potencjałów wywołanych
MEG - magnetoencefalografia
Metody elektro- i
szukanie związku między działaniem magnetofizjologiczne
•
•
EMG - elektromiografia
GSR - pomiar elektrycznego przewodzenia skóry
• TMS - przezczaszkowa stymulacja magnetyczna
mózgu a stanami umysłu
13 14

Neuronauka poznawcza Neuronauka poznawcza

• Popularność biologicznego
podejścia –
zarówno teorii, jak i metod –
widać na każdym kroku
• uniwersytety i fundacje naukowe wielu krajów przeznaczają
olbrzymie środki na laboratoria neuronaukowe, szczególnie
technikę neuroobrazowania
• w ciągu ostatniej dekady liczba publikacji dotyczących badań
z zastosowaniem różnych metod neuroobrazowania
wzrosła 20-krotnie, w tym wiele z nich ukazało się
w prestiżowych czasopismach, jak Science i Nature
• pojawiają się nowe dyscypliny, takie jak: neuroimmunologia,
społeczna neuronauka, neuroekonomia, neuropolityka,
neuroekonomia, neuromarketing, neurofilozofia, neuroetyka
itp.

15 16

4

Neuronauka poznawcza
• …a co najważniejsze, rośnie poczucie,
szczególnie wśród dużej części młodych
naukowców, że neuronaukowe podejście
szybciej zbliża do dotarcia do głębokich
tajemnic umysłu niż „staromodna”
psychologia, która zatrzymała się na etapie
kwestionariusza, stopera i laboratorium
wyposażonego w parę krzeseł i stołów…
17
ZAINTERESOWANIA NEURONAUKI
19
2013-10-22
Neuronauka poznawcza
• Choć wciąż nie brakuje
głosów krytyki….
„entuzjaści ‘nowej’ psychologii spod znaku
neuronauki przypominają (…) kogoś, kto
dostał do ręki nowe i bardzo, bardzo drogie
narzędzie (…) i gorączkowo stara się ‘coś’
tym narzędziem pomierzyć”
(Brzeziński, Roczniki Psychologiczne, 2007)
18
Motto
• Nic nie działa bardziej otrzeźwiająco
na próżność człowieka,
jak uświadomienie sobie, że bogactwo
naszego umysłowego życia, wszystkie
nasze myśli, uczucia, emocje, a nawet to,
co uważamy za najbardziej nasze „ja”
wyrasta wyłącznie z aktywności małych
pasemek protoplazmy w mózgu
20
Rachamadran, Hirstein, 1997
5
 2013-10-22

Zainteresowania neuronauki 1. Poziom molekularny

• badanie molekuł - ich wpływu na ludzkie
1. poziom molekularny 2. poziom synaptyczny
zachowanie
np. NEUROTRANSMITERY – substancje
przenoszące informacje między komórkami
4. poziom sieci neuronalnej 3. poziom komórkowy
• gwałtowna zmiana w poziomie (wzrost lub
spadek) określonych molekuł wpływa
5. poziom modułu kory 6. poziom narządów niekorzystnie na zachowanie człowieka:
mózgowej (kora wzrokowa) (mózg, rdzeń, oko)
– spadek poziomu dopaminy w Parkinsonizmie
– obniżony poziom serotoniny w depresji
7. poziom społeczny
(zachowanie się jednostki w społeczeństwie) 21 22

2. Poziom synaptyczny 3. Poziom komórkowy

• synapsa jest miejscem przepływu • związek między działaniem
neurotransmiterów między neuronami
• zachodzą tu różne zjawiska np. wychwyt
neuronu a zachowaniem
zwrotny tzn. usuwanie nadmiaru człowieka
neurotransmiterów po ich zadziałaniu
normalny poziom wydzielania serotoniny + silny wychwyt
zwrotny = depresja
leczenie: PROZAC – blokuje wychwyt zwrotny serotoniny
poprzez zablokowanie specjalnych białek błonowych zwanych
transporterami pozwalając tym samym na dłuższy czas
działania neuroprzekaźnika na receptor
23 24

6

4. Poziom sieci neuronalnych
• duże zainteresowanie wśród naukowców
• sposób oddziaływania skupisk komórek
nerwowych na zachowanie człowieka
badania te pozwalają odpowiedzieć na pytanie,
jak wspólne działanie pojedynczych komórek
pozwala wykonywać skomplikowane czynności
np. rozpoznawanie twarzy, podejmowanie
decyzji
25
6. Poziom narządów
• moduły, które odpowiedzialne są
za określoną grupę operacji np.
percepcja wzrokowa
27
2013-10-22
5. Poziom modułu kory mózgowej
• moduł jest odpowiedzialny za większą grupę
czynności powiązanych ze sobą
np. kora wzrokowa przetwarza informacje
dochodzące z niższych pięter układu tj. siatkówka,
wzgórze itp.
• komórki danego modułu odpowiedzialne są
za przetwarzanie podobnych informacji
26
7. Poziom społeczny
• psychologia nie zajmuje się badaniem zjawisk społecznych,
ale tym jak jednostka zachowuje się w społeczeństwie –
jakie informacje są generowane przez jednostkę i jakie
informacje odbiera inna osoba, aby zrozumieć intencję
pierwszej (neurony lustrzane – intencja związana z ruchem)
• terminologia: psychofizjologia społeczna (1983),
neuropsychologia społeczna (1998), społeczna
neurokognitywistyka (2001), społeczna neuronauka (2002)
• dziedzina badań nad rolą układów: nerwowego,
hormonalnego i odpornościowego w procesach
społecznych
28
7
 2013-10-22

Neuronauka poznawcza -
paradygmat
• założenie: wszystkie stany psychiczne
pojawiają się dzięki działaniu neuronów
• fizjologiczne oddziaływanie na organizm
wpływa na zachowanie osobnika
(człowieka, jak i zwierzęcia)
NEURONAUKA POZNAWCZA
Oddziaływanie
Oddziaływanie Zmiana
Zmiana zachowania
wskaźników
A PSYCHOLOGIA Oddziaływanie biologiczne
psychologiczne
psychologiczne
Zmiana zachowania
osobnika
biologicznych

29 30

Dlaczego neuronauka może się przydać Dlaczego neuronauka może się przydać
w psychologii? w psychologii?
• … bo oddziaływania (zewnętrzne) na organizm • … bo oddziaływanie (zewnętrzne) na organizm
mogą wpływać na zachowanie może wpływać na zachowanie/odczuwanie
Interwencja somatyczna Efekt behawioralny głęboka stymulacja mózgu:
wzrost/obniżenie • stymulacja określonego miejsca w mózgu w celu
podanie hormonu
pociągu seksualnego usunięcia niepożądanych objawów fizycznych (tremor
w chorobie Parkinsona) lub psychicznych (depresja,
lęki)
stymulacja
ruch w kierunku celu • pierwsze badania na szczurach – pobudzanie ośrodka
elektryczna mózgu
przyjemności (nagrody) w układzie limbicznym

przecięcie połączeń utrata umiejętności

między częściami UN rozpoznawania bodźca
31 32

8
 2013-10-22

Dlaczego neuronauka może się przydać

w psychologii?
• … bo oddziaływania psychiczne (wewnętrzne)
Zadanie domowe mogą wpływać na nasz organizm
Efekt somatyczny Interwencja behawioralna
Proszę przeprowadzić operację ☺ zmiana poziomu umieszczenie samca
hormonu obok samicy

http://mygramy.pl/gra/operacja_mozgu zmiana aktywności wyświetlenie bodźca

elektrycznej mózgu wzrokowego

zmiany anatomiczne
uczenie się, trening
w komórkach mózgu
33 34

Dlaczego neuronauka może się przydać Dlaczego neuronauka może się przydać
w psychologii? w psychologii?

Exp.1 Exp.2
Włóż rękę do wody Włóż rękę do wody
o temp. 47st o temp. 47st

Poczujesz niewielki
Woda może parzyć
dyskomfort

Aktywacja kory obręczy Aktywacja kory obręczy Aktywność w okolicach kory obręczy (odpowiedzialna za odczuwanie bólu)
Exp.1 (dyskomfort) < Exp.2 (oparzenie)
35 36

9
 2013-10-22

Dlaczego neuronauka może się przydać

Wnioski z eksperymentu w psychologii?
• kora obręczy nie reaguje na obiektywny • … bo oddziaływania na organizm może
bodziec bólowy, ale jego interpretację – wpływać na zachowanie
subiektywne odczucie bólowe biologiczne sprzężenie zwrotne – wpływanie na
samego siebie poprzez obserwacje własnych
w obu przypadkach bodziec bólowy był reakcji fizjologicznych
obiektywnie taki sam, a reakcja mózgu widok własnych
różna w poziomie intensywności aktywacji parametrów
fizjologicznych

neuronaukowy dowód na działanie

sugestii zmiana parametrów
37
fizjologicznych 38

Co jest przyczyną, a co skutkiem? Wnioski

• stwierdzenie współbieżności między
2 zmiennymi:
nie mówi nic o tym, co jest przyczyną,
Wzrost Patrzenie
Wzrost
Poziom a co skutkiem
Powiększenie
Szybszy
Wielkość
poziomu
Zmiana na
Zmiana mówi jedynie o tym, że np. w przypadku
komór w
fizjologiczna
hormonów poziomu
uczenia
Schizofrenia
zachowania
drugiego
mózgu
oddech
mózgu schizofrenii występuje też powiększenie
płciowych się
lęku
osobnika komór

39 40

10

Wnioski
• jeżeli w badaniu stwierdzimy
jakąś aktywność mózgu podczas
wykonywania określonego zadania
np. związanego z myśleniem –
to nie oznacza, że zmiany neuronalne
wywołują myślenie !!!
41
Metoda BCI - Brain-Computer Interface
CZY MOŻNA CZYTAĆ W MYŚLACH?
43
2013-10-22
Wnioski
• jeżeli stwierdzamy aktywność w jądrze
migdałowatym i obserwujemy obniżony nastrój
… to, aby mieć pewność, że zmiany aktywacji
tego obszaru wywołują smutek,
należy przeprowadzić badanie stymulując
elektrycznie to właśnie miejsce w mózgu
i zaobserwować, co się stanie z nastrojem
• prestest – badanie – posttest – porównanie
posttestu z pretestem
42
Czy można czytać myśli?
• Brain-computer interface tzw. sprzężenie
mózg-komputer:
sterowanie urządzeniami za pomocą własnych
myśli
• badany podłączony jest do aparatury EEG (albo fMRI)
• sygnały z jego mózgu sterują aparaturą, np. sztuczną
ręką
• badany uczy się tak kierować swoimi myślami, żeby
aparaturą zachowywała się wedle jego życzenia
44
11
 2013-10-22

Czy można czytać myśli? Czy można czytać myśli?

• stwardnienie zanikowe
boczne (ASL):
Zapis danych • postępująca,
Ekstrakcja cechy śmiertelna choroba
Klasyfikacja neurodegeneracyjna
Brain signal spowodowana
zanikiem neuronów
ruchowych
• prowadzi do utraty
wykonywania
feedback 45
ruchów dowolnych 46

Czy można czytać myśli? BCI w ADHD

• poprawa takich funkcji jak: zachowanie,
uwaga oraz wyniki IQ (Strehl et al. 2006)

Szanowny Panie Birbaumer,

Mam nadzieję, że przyjdzie mnie Pan odwiedzić, kiedy otrzyma
Pan ten list. Dziękuję Panu i Pańskiemu zespołowi, a szczególnie
serdecznie pani Kübler, ponieważ wszyscy Państwo pomagali mi
trafić we właściwą literę. Pani Kübler jest mistrzem w
motywowaniu mnie. Bez niej napisanie tego listu byłoby
niemożliwe. Trzeba to oblać, do czego chciałbym Państwa
serdecznie zaprosić. Jakaś okazja z pewnością się znajdzie.
47 48
Birbaumer et al. 1999, Nature

12
 2013-10-22

Czy można BCI stosować do terapii?

• aktywność płatów czołowych psychopatów
jest obniżona:

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ ☺

Czy można wpłynąć poprzez biologiczne sprzężenie zwrotne na aktywację

49 50
tych płatów i w ten sposób ich resocjalizować?

13