PRACE INSTYTUTU TECHNIKI BUDOWLANEJ - KWARTALNIK nr 2-3 (110-111) 1999

BUILDING RESEARCH INSTITUTE (ITB) - QUARTERLY No 2-3 (110-111)1999

Jerzy Sadowski*

KSZTAŁTOWANIE KLIMATU AKUSTYCZNEGO

ŚRODOWISKA l JEGO OCHRONA
PRZED HAŁASEM I DRGANIAMI

Na podstawie definicji hałasu podanej w pracy [1]: „Hałasem są wszystkie niepożądane,

nieprzyjemne, dokuczliwe lub szkodliwe drgania mechaniczne ośrodka sprężystego działające za
pośrednictwem powietrza na organ słuchu i inne zmysły oraz elementy organizmu człowieka" - w ar-
tykule omówiono subiektywną ocenę hałasu oraz oddziaływanie hałasu na środowisko i na ludzi.
Nawiązując do ekosystemów środowiska, opisano występujące w nich rodzaje hałasu. Podano
systematykę hałasu występującego w środowisku zurbanizowanym, określono prognozę stanu
zanieczyszczeń środowiska hałasem na lata 2000-2010, zarówno w odniesieniu do ludzi, jak i do
terenów. Stopień narażenia ludności kraju na uciążliwy hałas skonfrontowano z danymi OECD.
Określono także procentową liczbę ludności narażonej na uciążliwy hałas w wybranych dużych
miastach europejskich i polskich. Zdefiniowano „klimat akustyczny środowiska". Podano zasady
i przykłady ochrony środowiska przed hałasem i określono przybliżony koszt tych działań na
podstawie informacji z literatury. Podano systematykę aktów prawnych dotyczących ochrony
środowiska przed hałasem. Zestawiono wykaz działań niezbędnych do ograniczenia hałasu w środo-
wisku zurbanizowanym.

Każdy widzi związek między kijem, którym dostaje po głowie, a bólem

głowy. Nie każdy natomiast dostrzega zależność między bólem głowy
a hałasem mącącym myśli, nawet gdy się go nie słyszy. Dlatego trudno
z nim walczyć...
Iwona Jacyna [1]

1. Definicja hałasu
„ H a ł a s e m s ą wszystkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe lub szkodliwe drgania
mechaniczne ośrodka sprężystego, działające za pośrednictwem powietrza na organ
słuchu i inne zmysły oraz elementy organizmu człowieka" (z referatu w p r o w a d z a j ą c e g o
Z. Engla, I. Małeckiego i J. Sadowskiego, wygłoszonego w 1971 r. na konferencji Ligi
Walki z H a ł a s e m na t e m a t roli L W z H w poprawianiu klimatu akustycznego ś r o d o w i s k a
w Polsce) [1]. W definicji tej mieszczą się d w a określenia dźwięku: jako zjawiska
fizycznego, a więc odnoszącego się do oceny obiektywnej, oraz jako zjawiska podlega-
jącego ocenie subiektywnej [2], [1],

*prof. zw. dr hab. inż.

50
 Przyjmując jako podstawę ocenę obiektywną hałasu, rozróżnia się następujące rodza-
je hałasu ([1], [3], [4], rys. 1):
a) ze względu na zakres częstotliwości
• hałas infradźwiękowy (niesłyszalny),
• hałas słyszalny,
• hałas ultradźwiękowy,
b) ze względu na przebieg czasowy
• hałas ciągły,
• hałas przerywany,
• hałas impulsowy.

Rys. 1. Podział hałasu ze względu na zakres częstotliwości i przebieg czasowy [1], [5]

3. Ocena subiektywna hałasu

Ocena subiektywna odbioru dźwięku-hałasu wymaga omówienia. W życiu człowieka
dźwięk spełnia podwójną rolę. Jako środek porozumiewania jest pożyteczny, nieocenio-
ny i niezbędny. Jako hałas jest dokuczliwy i uciążliwy, a często szkodliwy. W takim
przypadku musi być ograniczony do niezbędnego minimum, aż do eliminacji z naszego
otoczenia. Dźwięk może być pożyteczny, jeżeli jest wykorzystywany do celów produ-
kcyjnych czy też stanowi sygnał ostrzegawczy ratujący życie lub chroniący przed
kradzieżą. W skrajnym przypadku dźwięk może być czynnikiem niszczącym poszcze-
gólne organy człowieka, na przykład słuch, a także burzącym konstrukcje budowlane
(sonie boom). Rozmaite odmiany dźwięku są wykorzystywane w różnych dziedzinach,
takich jak kultura, zdrowie, budownictwo, technika itp. W historii ludzkości zdarzały się
również przypadki wykorzystywania dźwięku do torturowania ludzi, ale także do uwal-
niania ich od uciążliwych plag, na przykład szczurów [1], [2], [5], [6], [7].

51
 Chociaż dźwięk jest zjawiskiem fizycznym, to jego odbiór przez ludzi jest wysoce
subiektywny, zależny od wielu okoliczności i od różnych czynników. Oznacza to, że ten
sam dźwięk może być oceniany raz jako zjawisko pożyteczne, innym razem jako hałas
przeszkadzający, a nawet uciążliwy czy szkodliwy. Zróżnicowanie w odbiorze tego
samego dźwięku (dźwięk czy hałas?) jest zależne od wielu czynników i dotyczy nie
tylko obszaru techniki, ale przejawia się także w dydaktyce, poezji, muzyce (szczegól-
nie tej nowoczesnej, kontrowersyjnej, bo hałaśliwej, pełnej krzyków, grzmotów i kako-
fonii) [1],
Z całą pewnością inaczej jest odbierany dźwięk przez jego „sprawcę", a inaczej
przez jego „ofiarę", która odbiera go jako hałas. Może to dotyczyć na przykład gry na
pianinie, klarnecie lub bębnie uprawianej systematycznie przez sąsiada mieszkają-
cego nad nami, a także muzyki, śpiewu i krzyków dochodzących z pobliskiego lokalu
rozrywkowego.

4. Hałas jako czynnik zanieczyszczający środowisko

Hałas jest specyficznym czynnikiem zanieczyszczającym środowisko, charakteryzu-
jącym się mnogością źródeł i powszechnością występowania we wszystkich systemach
biosfery [5] (rys. 2), a więc:
• w atmosferze (hałas lotniczy, rakietowy, artyleryjski, a także naturalny, na przykład
grzmoty, wiatr itp.),
• w litosferze, na powierzchni ziemi, we wszystkich ekosystemach środowiska zur-
banizowanego (hałas wytwarzany przez środki produkcji, komunikacji, maszyny, urzą-
dzenia i instalacje oraz przez ludzi),
• w litosferze, pod ziemią (hałas, którego źródłem są środki produkcji, urządzenia i in-
stalacje w kopalniach, a także wstrząsy i drgania skorupy ziemskiej, zarówno naturalne,
jak też wywołane przez człowieka, na przykład wybuchy nuklearne),
• w litosferze, w środowisku naturalnym (hałas przenikający ze środowiska zurbani-
zowanego, jak również wytwarzany przez ludzi, zwierzęta i siły przyrody),
• w hydrosferze (hałas powodowany przez wodne środki komunikacji, stałe i ruchome
obiekty militarne, przemysłowe, sportowo-turystyczne oraz przez siły przyrody).
Szczególną uwagę poświęca się hałasowi i drganiom w litosferze, do której odnosi się
określenie „klimat akustyczny środowiska" (rys. 3).
Hałas jest przyczyną powszechnej degradacji środowiska. Pogarsza jego jakość
nieraz do tego stopnia, że znaczne obszary biosfery nie mogą pełnić swej funkcji.
Świadczy o tym fakt, że hałas o ponadnormatywnym poziomie obejmuje ponad 22%
terenu naszego kraju. Na oddziaływanie hałasu jest narażona znaczna część (33%)
ludności Polski. Prognoza na rok 2000 przewiduje, że jeśli nie zostaną podjęte inten-
sywne działania w kierunku ograniczenia hałasu, przytoczone tu liczby powiększą się
do 24 i 36% (tablica 1).
Również w innych krajach europejskich i w USA narażenie ludności na uciążliwy hałas
jest bardzo duże i stanowi poważny problem społeczno-gospodarczy (tablica 2).

52
 Rys. 2. Ekosystemy środowiska przyrodniczego według [5], [8]

Rys. 3. Rodzaje hałasu w zależności od środowiska, w którym hałas występuje [1], [5], [9]

53
Tablica 1. Stan zanieczyszczenia hałasem w Polsce w latach 2000-2010 według prognozy opraco-
wanej w Zakładzie Akustyki ITB [8], [1]

Tablica 2. Liczba ludności narażonej na działanie hałasu komunikacyjnego

(w porze dziennej) w krajach europejskich i USA według badań OECD [1]

Austria 50 34 26

Belgia 31 57 12

Dania* 62 26 12

Finlandia 66 26 7

Francja 56 31 13

Grecja* 50 30 20

Hiszpania 26 51 23

Holandia 60 34 6

Niemcy 66 26 8

Norwegia* 68 24 8

Szwecja* 62 27 11

USA 50 39 11

Włochy 20 52 28

54
 Badania prowadzone w różnych krajach wskazują również, że im większa populacja
lub większe miasto, tym większa liczba ludności jest narażona na hałas o wysokim
stopniu uciążliwości - na przykład liczba ludności narażonej na hałas podczas dnia
o poziomie dźwięku większym od 65 dB wynosi: w Kopenhadze 34%, w Paryżu 50%,
w Rzymie około 80%, w Warszawie 45% [1],
Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych w niektórych wysoko rozwiniętych
krajach dowodzą, że narzekania na uciążliwość hałasu wysuwają się na pierwsze
miejsce spośród wszystkich innych zanieczyszczeń środowiska. Mimo to wpływ hałasu
na człowieka jest często bagatelizowany, co jest wynikiem tego, że skutki oddziaływania
hałasu nie są dostrzegalne natychmiast lub nie są wiązane z oddziaływaniem hałasu.
Hałas i drgania w środowisku powodują negatywne skutki zdrowotne, społeczne i gospo-
darcze [4], [8], [9], [10], [11], [12], [13],

5. Klimat akustyczny środowiska [1], [7], [10]

Zespół zjawisk akustycznych zachodzących w środowisku, które są wywołane hała-
sem pochodzącym ze źródeł znajdujących się w środowisku, określanych za pomocą
odpowiednich wskaźników akustycznych w funkcji częstotliwości, czasu i przestrzeni
nazwano „klimatem akustycznym środowiska". Na klimat akustyczny środowiska wpływa
przede wszystkim hałas komunikacyjny, przemysłowy i komunalny.
Klimat akustyczny stanowi funkcję klimatów cząstkowych i jest określony wyrażeniem:

(1)
gdzie - klimaty cząstkowe wytworzone na danym obszarze środowiska przez
poszczególne grupy źródeł hałasu.
Klimat cząstkowy zależy od poziomu hałasu wytwarzanego przez
poszczególne źródła wchodzące w skład danej grupy źródeł hałasu:

(2)
g d z i e : - poziom ciśnienia akustycznego kolejnych źródeł hałasu danej grupy
w określonym punkcie obserwacji, dB,
- sumaryczne zmniejszenie poziomu hałasu wywołane wszystkimi
czynnikami mającymi wpływ na hałas - na drodze między źródłem
hałasu a punktem obserwacji, dB.
Jakość klimatu akustycznego środowiska jest określana ekwiwalentnym poziomem
dźwięku dB.
Z zależności (2) wynika, że kształtowanie prawidłowego klimatu akustycznego środo-
wiska polega zarówno na zmniejszeniu stopnia hałaśliwości źródeł znajdujących się
w środowisku, jak i na ograniczeniu transmisji energii akustycznej przez stosowanie
odpowiednich rozwiązań technicznych, akustyczno-budowlanych, a także prawno-admi-
nistracyjnych.
Miarą globalną oceny zagrożenia są wskaźniki procentowe.

55
6. Kształtowanie klimatu akustycznego środowiska

6.1. Ocena stanu zagrożenia hałasem [8], [1], [14], [15], [16], [17], [18], [19]
Oceniając stan zagrożenia hałasem uwzględniono, że:
• hałas i wibracje występują powszechnie i są powodowane przez wiele źródeł,
• zanieczyszczenie hałasem obejmuje znaczną powierzchnię kraju (66 000 km2, 21 %
powierzchni),
• hałas oddziałuje na 12 500 000 mieszkańców, tj. na 33% ludności,
• liczba mieszkańców narażonych na hałas komunikacyjny wynosi:
w miastach dużych - 30%
średnich - 40%
małych - 20%
na wsi - 7%,
• poziom hałasu w przemyśle w skali kraju wynosi
• na hałas ponadnormatywny w przemyśle jest narażonych 340 000 pracowników
(pierwsze miejsce spośród zagrożeń),
• tylko 12% stref przyszpitalnych spełnia wymagania akustyczne; w 40% z nich

• w środowisku naturalnym przekracza poziom tła o 10-32 dB,

• hałas pochodzący od źródeł transportu przekracza p o z i o m = 60 dB o 10-25 dB
na zewnątrz pojazdów.

6.2. Zasady ograniczania uciążliwego wpływu hałasu na środowisko i ludzi

Ograniczanie uciążliwego wpływu hałasu na środowisko i ludzi polega na:
• zmniejszaniu hałaśliwości środków transportu,
• prawidłowej wzajemnej lokalizacji źródeł hałasu i obiektów chronionych przed
hałasem w środowisku,
• stosowanie - tam gdzie to jest niezbędne - odpowiednich zabezpieczeń przeciwha-
łasowych,
• odpowiedniej organizacji funkcjonowania obiektów w środowisku.
Dominującym źródłem hałasu w środowisku jest transport i komunikacja (drogowa,
kolejowa, lotnicza). Dlatego też w krajach wysoko rozwiniętych ograniczenie poziomu
hałasu pojazdów samochodowych i samolotów uznano za działanie priorytetowe. W Polsce
- j a k wynika z pomiarów kontrolnych przeprowadzonych przez wojewódzkich inspekto-
rów ochrony środowiska - w latach 1989-1993 widoczny jest trend rosnący hałasu
samochodowego o poziome A większym od 60 dB oraz malejący hałasu o poziomie
mniejszym od 60 dB (rys. 4).
Kształtowanie się poziomu hałasu samolotów - według badań certyfikacyjnych -
podano w publikacjach [20], [1], [5]. Dzięki wprowadzonym zmianom konstrukcyjnym
nowoczesne samoloty są mniej hałaśliwe od wytwarzanych w latach 1960-1970 [1 ], [5].

56
Rys. 5. Schemat systemu kodyfikacyjnego kształtującego klimat akustyczny według pracy [1]
 Podstawą podejmowania działań w zakresie ochrony środowiska przed hałasem i drga-
niami powinny być akty prawne i normy dotyczące wymagań akustycznych (rys. 5).
Stan aktów prawnych i norm został naświetlony w wielu publikacjach, między innymi
w pracach [1], [5], [6], [12], [9].
Ochrona środowiska przed hałasem nie może jednak ograniczyć się tylko do limito-
wania hałaśliwości pojedynczych źródeł (środków komunikacji, transportu i przemysłu),
lecz powinna także uwzględniać powierzchniowe źródła hałasu. Zalicza się do nich drogi,
lotniska, dworce, zajezdnie, stacje rozrządowe, obiekty przemysłowe, sportowe, rozry-
wkowe itp., bowiem obok właściwości źródeł hałasu, na klimat akustyczny środowiska
w istotnym stopniu oddziałuje nie tylko liczba źródeł, ale także lokalizacja obiektów
komunikacyjnych (np. lotnisk) i przemysłowych wraz z prowadzącymi do nich trasami
komunikacyjnymi.
Badania OECD pozwoliły również na określenie kosztu ochrony przeciwhałasowej
obiektów budowlanych w tych krajach (we frankach franc.) na jednego mieszkańca.
Według ustaleń Biura Konsultantów Rynku Ekologicznego Helmuta Keisera koszt ten
kształtował się następująco [1]:
• we Włoszech, Grecji, Portugalii i Hiszpanii - od 10 do 25 FF na mieszkańca,
• w Austrii, Danii, Niemczech, Francji, Norwegii i Szwecji - od 50 do 75 FF na
mieszkańca,
• w Finlandii, Irlandii, Holandii, Belgii i Wielkiej Brytanii - od 35 do 50 FF na
mieszkańca,
• w Szwajcarii - około 10 FF na mieszkańca.
Koszt zabezpieczeń od hałasu powodowanego przez trasy komunikacyjne (w tym
koszt ekranów) wynosi od 2 do 5% kosztu trasy (obwodnicy) w małych i średnich
miastach, od 2 do 10% w miastach dużych i od 10 do 40% w miastach bardzo dużych.
Z przytoczonych danych wynika, że koszt ten jest znaczny. Opłaca się zatem dobrze
planować, aby ponosić mniejsze koszty.

7. Zakończenie
Ograniczenie zagrożenia środowiska hałasem i wibracjami zależy od wielu czynników.
Niezbędne jest [21]:
• prowadzenie w sposób ciągły i skoordynowany prac naukowo-badawczych i wdro-
żeniowych związanych ze zmniejszeniem emisji ze źródeł hałasu,
• stworzenie mechanizmów wymuszających szybkie wdrażanie nowych, mniej hała-
śliwych, ale bardziej niezawodnych środków transportu, produkcji, komunikacji,
• wprowadzenie obowiązkowej powszechnej atestacji urządzeń emitujących energię
wibroakustyczną do środowiska (sprawowanie ciągłej kontroli nowych wyrobów, okre-
sowej kontroli eksploatowanych środków transportu i produkcji),
• bezwzględne wycofanie z użycia środków transportu, komunikacji i produkcji opar-
tych na nadmiernie hałaśliwych technologiach i wprowadzanie technologii cichych, automa-
tyzacji i robotyzacji - w celu zminimalizowania hałaśliwych procesów,

59
 • pełne uniezależnienie organów atestacyjnych i kontrolnych od producentów i użyt-
kowników środków transportu, komunikacji i produkcji,
• opracowanie i wdrożenie aktów prawnych (opracowanie nowych, nowelizacja prze-
pisów i norm), uporządkowanie tych zagadnień [5],
• opracowanie systemu obiegu informacji dotyczących stanu klimatu akustycznego,
• ograniczenie hałaśliwości źródeł liniowych (tras komunikacji drogowej, tras kolejo-
wych) oraz źródeł powierzchniowych hałasu (lotnisk, dworców, stadionów, zakładów
przemysłowych) [22], [23],
• zmniejszenie zagrożenia hałasem w budownictwie mieszkaniowym,
• szeroka edukacja społeczeństwa na wszystkich szczeblach.
Wymienione czynniki są zależne od stworzenia odpowiedniego systemu prawno-eko-
nomicznego stymulującego podejmowanie różnorodnych działań.
Podstawowe zagrożenie człowieka - zagrożenie cywilizacji - może być zmniejszone.

Literatura i dokumenty
[1] Małecki I., Engel Z., Lipowczan A., Sadowski J.: Problem of noise control in Poland on
the way to european integration. Proceedings of 10th International Conference on noise
control '95. Central Institute for Labour Protection. Warsaw, 20-22 June 1995
[2] Engel Z., Sadowski J.: Hałas i wibracje w środowisku. Liga Ochrony Przyrody, Warszawa
1992
[3] Sadowski J.: Akustyka w urbanistyce, architekturze i budownictwie. Arkady, Warszawa 1971
[4] Sadowski J.: Podstawy akustyki urbanistycznej. Arkady, Warszawa 1982
[5] Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa: Prawo Ochrony
Środowiska Wspólnoty Europejskiej. Tom 5 - Hałas. Wyd. GEA Sp. z o.o., Warszawa 1997
[6] Podstawowe problemy współczesnej techniki. Wibroakustyka maszyn i środowiska.
Praca zbiorowa pod red. Z. Engla. Polska Akademia Nauk. Seria popularno-naukowa
nauk technicznych. Wiedza i Życie, Warszawa 1995
[7] Studium dotyczące aktualnego stanu i kształtowania klimatu akustycznego w m. st. Warsza-
wie i kierunki działania w tym zakresie. Praca zbiorowa pod redakcją i kierownictwem
naukowym prof. dr hab. inż. Jerzego Sadowskiego. Prace i materiały Techniczno-Eko-
nomicznej Rady Naukowej przy Prezydencie m. st. Warszawy. Praca nr 70. Warszawa
1976
[8] Sadowski J.: Prognoza zagrożenia hałasem w Polsce. Zeszyty Naukowe AGH. Mecha-
nika. Z. 20. Kraków 1989
[9] Sadowski J., Engel Z., Kucharski R., Lipowczan A., Szudrowicz B.: Ochrona środowiska
przed hałasem i wibracjami. Stan aktualny i kierunki działań. Instytut Techniki Budowla-
nej, Warszawa 1992
[10] Sadowski J., Szudrowicz B.: The influence of materials and construction on the acoustic
climate in dwellings and its effect on residents healts. Building Research Institute,
Warsaw 1975
[11] Sadowski J.: Noise Protection of Environmental by Means of Town-Planning Solution.
13th International Congress on Acoustics. Vol. 1. Invited Lectures. Belgrade 1989
[12] Engel Z.: Ochrona środowiska przed drganiami i hałasem. PWN, Warszawa 1993

60
[13] Engel Z., Sadowski J.: Charakterystyka akustycznego stanu środowiska w Polsce. Prace
Instytutu Techniki Budowlanej - Kwartalnik, 1 (61), 1987
[14] Kompała J.: Ilościowa ocena klimatu akustycznego województwa katowickiego. Rozpra-
wa doktorska (promotor prof. dr hab. inż. A. Lipowczan). Główny Instytut Górnictwa,
Katowice 1996
[15] Lipowczan A.: Elementy akustyczne przeglądu ekologicznego dużej jednostki admini-
stracyjnej kraju na przykładzie prac realizowanych w województwie katowickim. Prace
Naukowe Instytutu Telekomunikacji i Akustyki Politechniki Wrocławskiej, 78,1994
[16] Żuchowicz-Wodnikowska I., Czyżewski K.: Instrukcja ITB 338/96 Metoda określania
emisji i imisji hałasu w środowisku oraz program komputerowy HPZ_95JTB. Instytut
Techniki Budowlanej, Warszawa 1996
[17] Sadowski J.: Postęp badań w zakresie akustyki urbanistycznej na przykładzie Warsza-
wy. Archiwum Akustyki, Warszawa, 1 V 1970
[18] Sadowski J. i in.: Instrukcja ITB 310 Metody sporządzania kompleksowych planów
akustycznych miast i obszarów. Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa 1991
[19] Zanieczyszczenie środowiska hałasem w świetle badań WIOŚ w 1993 r. Praca zbiorowa.
Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska. Biblioteka Monitoringu Środowiska, War-
szawa 1994
[20] Chyła A.: Instrukcja ITB 309 Metody określania zasięgu hałasów lotniczych w zapisie
komputerowym, linstytut Techniki Budowlanej, Warszawa 1991
[21] Engel Z., Sadowski J.: The 20-year plan for polish noise control. Inter-noise '89. Newport
Beach, CA, USA. 1989 December 4-6
[22] Engel Z., Sadowski J., Stawicka-Wałkowska M., Zaremba S.: Ekrany akustyczne.
Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Instytut Mechaniki
i Wibroakustyki AGH. Kraków 1990
[23] Ciesielski R., Kawecki J., Maciąg E.: Ocena wpływu wibracji na budowle i ludzi w bu-
dynkach (Diagnostyka dynamiczna). Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa 1993

MODELLING OF THE ENVIRONMENT ACOUSTIC CLIMATE AND ITS PROTECTION

AGAINST NOISE AND VIBRATIONS

Summary
Noise, according to the definition given in [1 ] is: „any undesirable, unpleasant, nagging or harmful
mechanical vibrations of resilient center, affecting of hearing and other senses or elements of human
body". In paper, the noise subjective assessment and its influence on the environment and people
is described. Refering to the environment ecosystems, the types of noise occuring in them are
discussed. The systematics of noise existing in the urban areas and prognosis of status of the noise
pollutions at period 2000-2010 years are characterized, in relation to people as well as to the areas.
The extent of people exposure to the onerous noise in Poland is confronted to the OECD data. The
percentage of people exposed to onerous noise in chosen large european and polish cities is also
shown. „The acoustic climate of environmet" was defined. The principles and examples of environ-
ment protection against noise were given and approximate costs of these operations were
determined, on the base of literature information. The systematics of the Acts concerning the
environmental protection against noise was given, and necessary actions for limitation of noise in
the urban areas was specified.

Praca wpłynęła do Redakcji 17 V 1999

61