1. 1.Fannin maqsadi, predmeti va vazif31ariSon illerde logistika esaslı bir fenn kimi tahsil müessiflerinde mövcuddur.

Logistikanın
tedrisi ve taqdimaü logistika ila sıx alaqali fenlerin böyük bir hissesini tutur.iqtisadçılar ve müxtalif yönümlü menecerlar logistika
konsepsiyasını başa düşmeli, proseslerin mantiqi idaresini ve çıxan effekti göre bilmelidirler.Fannin maqsadi talebelerin müessise
idaraçiliyina logistik yanaşmasını, material amlarının idare edilmesi, amların makro ve mikro seviyyada optimallaşdırılması
sahasinda davamlı biliklarini formalaşdırmaqdırftnnin predmeti -logistik mahsul paylama sistemlerinin axın proseslerinin idare
edilmesidir. Axın proseslerinin idare edilmesi metodlarının inkişafı ve praktikada tatbiqi üsulları ve s. daxiIdir.1939 Logistika elminin
tadqiqat obyekffLogistika Il elminin tedqiqat obyekti maddi ve elaqeli malumat axınIarıdır.Logistika sahasinde faaliyyet çoxşaxelidir.
Buraya neqliyyat, anbar, inventar, kadr idareçiliyi, informasiya sistemlerinin teşkili, kommersiya faaliyyeti ve daha çox şey daxildir.
Sadalanan funksiyaların her biri derin öyrenilmiş ve senaye intizamında tasvir edilmişdir.Logistikanın mahiyyeti maddi axınların
idare edilmesidir. Logistikanın teşkilati terefi malların hareketinin idare edilmesidir. İqtisadi aspekt mahsulların an az xarcla
çatdırıImasıdır.TaşkiIati ve maliyya aspekti-mallar üçün ödeniş etmek ve techizatçı tarafindan bu pulu almaq arasındaki vaxtdır. 1.2.
Logistikanın asas beş vazifasil. Optimallaşdırma yolu ila logistikanın struktur texnoloji maqsadlarinin qurulması: 1.1. Hacmi ve çeşidi
ila kompleks olan xammal, materialların istehsalı ve alınması.
1.2. Şirketin bütün struktur bölmelerinin qarşılıqlı alaqasinin idare edilmesi.1.3. Maddi ve alaqali malumat ve maliyya amlarının
hareketi. 1.4. Hazır mahsulların istehsal yerinden istehlak yerine hareketi.2. Struktur texnoloji yemlerin her birinde material ve
informasiya axınlarının idare olunması üçün optimal sistemlerin sintezi üçün elmi vazifelerin hazırlanması. 3. Logistika sistemlerinin
faaliyyetinin riyazi modelleri üçün müxtelif variantların quruIması.4. Logistika sistemlerinin sabitlik seviyyelerinin öyrenilmesi. 5.
Logistikanın yerli elmi vazifeleri:5.1. Hazır mahsulların istehsalı, saxlanması ve gönderilmesinin birga amaliyyat planlaşdırılması
metodlarının işlenmesi.5.2. Demir yolu naqliyyaünda texnoloji malların (dağılmadan bir qatarla bir yükün daşınması) istifadesi
şartlarinin öyraniImasi.5.3. Malların taleb ve istehsalının proqnozlaşdırılması ve hacmlarinin logistika infrastrukturunun gücü ila
alaqaIandiriImasi.5.4. Naqliyyat üçün hazır mahsulların hazırlanması (konteynerlerin, qablaşdırmanın, yüklerin qablaşdırılması,
naqliyyat növünün seçilmesi
 1.6. Xarici adabiyyatda logistika edebiyyatda logistika anlayışı - Komponentlar va hazır mahsulların iqtisadi dövriyyada
hareketine ve saxlanmasına nezaret prosesi kimi şerh olunur.1995-ci ilde Rusiyada neşr olunan logistika terminoloji lüğetinde en
ümumi tarif verilir: *Logistika son istehlakçıya qadar xammal manbeyi elmidir.Maddi axınlar ham müxtalif müessiseler arasında,
hem de bir müessise daxiIind3 axır. Bura yüklerin boşaldılması,saxlanması ve yüklenmesi sahalari arasında hareketi
daxildir."Logistika I' termini razılaşdırılmış hareketlerin daqiq planlaşdırılması ila alaqali vaziyyatlarda istifada olunmağa
başlayır.Maddi amların ölçüsü, tarife göre, sayğacdakı yükün ölçü vahididir (parçalar, tonlar ve s.), mexrecde ise vaxt vahidi
(hafta, ay va s.)1.7. Bu gün logistika dedikda na başa düşülürYerIi va xarici edebiyyaün tahlili gösterdi ki, bu gün logistika dedikde
başa düşülür: 1) yük hareketinin teşkilinde yeni istiqamet;2) müxtelif axınların planlaşdırılması nazariyyesi3) Minimum xercle
lazımi miqdarda yükün vaxünda lazımi yera çatması müxtalif faaliyyat növlarinin mecmusu; 4) naqliyyat va istehsal prosesinin
inteqrasiyası;5) mahsulun fiziki paylanmasına nezaret forması; 6) istehsalın va paylanmanın rasional teşkili elmi.7) hazır
mahsulların istehsal yerinden istehlak yerine semereli hareketi. Logistika ümumi bir nöqtadir: inteqrator kimi maddi axını olan bir
şirket va onun iş ortaqları üçün strateji, taktiki, emeliyyatdır.Logistika maddi amların idare olunması problemlerini ahata eden
elmda kompleks bir istiqamatdir.l.ll. Logistikanın inkişafı üçün ilkin şartlar va istifadesinin zaruriliyi Logistikanın istifadesine
ehtiyac bir sıra sebebler13 izah olunur, bunların arasında satıcı bazarından alıcı bazarına keçid neticesinde yaranan reqabetin
inkişafıdır.Logistika tatbiq edan subyektlarin raqabat qabiliyyeti aşağıdakılarla temin olunur: 1) malların maya dayarinin
ehemiyyatli derecede azaldılması etibarlılığını ve keyfiyyatini artırmaq.lkinci sabab artan enerji
problemleridir. Enerji daşıyıcılarının deyerinin artması sahibkarları neqliyyaün semereliliyini artırmaq üçün metodlar axtarmağa
mecbur edir. Üstelik, bu problemi yalnız neqliyyaün işini rasionallaşdırmaqla effektiv şekilde hell etmek mümkün deyil. Burada
mecmu Logistika prosesinin bütün iştirakçılarının razılaşdırılmış hareketleri taleb olunur.
Logistikanın iqtisadiyyatda tatbiqi ehtimalı elmi-texniki tereqqinin (NTP) müasir nailiyyetleri ila elaqedardır. Logistika proseslerinin
idare edilmesinin kompüterleşdirilmesi logistikanın inkişafı üçün esas rol oynayır. Kompüterleşma informasiya sistemlerinin güdü
inkişafını temin etdi.BununIa da:l)material axını hareketinde ehtiyat azaldılması 2)malIarın keçme müddetinin azalmas13)neqliyyat
xarclarini azalması 4)müvafiq xarcleri azaltmaq mümkün olur
1.4 Elm logistikası hansı vazifeleri qoyur ve hall edirl) en yaxşı varianün seçilmesi üçün logistika sistemlerinin işlemesi üçün riyazi modellerin
hazırlanması;2) paylama sisteminde inventar idaraetma metodlarının inkişafı;3) haddinden artıq yüklenme proseslerinin va naqliyyat va naqliyyat
amaliyyatlarının idare edilmesinin elmi esaslarının inkişafı;4) bir sıra digar vazifelerin inkişafı. (mahsulun tachizaü, istehsalı, saxlanması, marketinqi va
gönderilmesi bir tarif qrupu logistikanı iqtisadi faaliyyat hesab edir:Logistika istehsal va dövriyya sahalarind3 maddi cereyanların idare
edilmesinden ibaret olan iqtisadi faaliyyat istiqamatidir.iqtisadi faaliyyat kimi logistika aşağıdaki asas funksiyaları ahata edir: -malların daşınmasının
teşkili;inventarizasiyanın idare edilmesi; -anbarın taşkiIi.1.5.Logistika anlayışı va tarifi3sas tarif: Logistika, malların çatdırılması zancirindaki vaxt va
xarclari aks etdirmak maqsadi ila sistem yanaşması asasında tachizatçıdan taleb edana va alaqali malumat, maliyya va xidmat amlarına uyğun galan
ehtiyat amlarının optimal idare edilmesidir.Mantiqda "konsepsiya« termini müayyan obyektlarin oxşar xüsusiyyatlara göre ümumilaşdirildiyiva
vurğulandığı düşünceni ifada edir. Birlikda Logistikanın tesir etdiyi problemler dairesi maddi va müvafiq malumat amlarının idare olunması masalalari
onlar üçün ümumi olacaqdır.Logistikanın iqtisadi tarifi: logistika-müayyan bir zamanda va yerde minimum xarcla lazımi miqdarda mahsul alda etmek
üçün müxtalif faaliyyatlari macmusudur.Logistikanın idaraetma va iqtisadi aspektlari: maddi dayar hareketinin planlaşdırılması va informasiya desteyi
xarclarinin azaldılmasıdır. 2.1.Logistika sistemi anlayışıSistem-bir-biri ila münasibatlarda va münasibatlarda olan, müayyan bir bütövlük, birlik yaradan
bir çox elementdir. Aşağıdaki xüsusiyyatlar har hansıbir sistem üçün xarakterikdir:l. Bütövlük va bölünma.Sistemin formalaşması üçün potensial
qabiliyyati olan elementlerin vahid mecmusudur.2. 31aqaIar. Sistemin elementleri arasında bu sistemin inteqrativ keyfiyyatlarini tabii zaruretle
müayyanlaşdiran ahamiyyatli alaqalar mövcuddur. Elementler arasındaki alaqalar güdü olmalıdır, çünki aks halda sistem mövcud ola bilmaz.3. Teşkilat.
Har hansı bir sistemin nizamlı alaqalari olmalıdır, yani müeyyan bir quruluşa, teşkilata sahib olmalıdır,4, İnteqrativ keyfiyyatlar, Sistemin inteqrativ
keyfiyyatlarin, yanibütövlükda sistema xas olan, lakin ayrı-ayrılıqda heç bir elementine xas olmayan keyfiyyatlarin olması.2.3. Logistika sistemi digar
iqtisadi sistemlerden xarakterik xüsusiyyatlarla farqi Logistika sistemi digar iqtisadi sistemlerden bir sıra xarakterik xüsusiyyatlarla farqlanir: 1) idare
olunan axın proseslerinin olması,2) sistem bütövlüyü va spesifikliyi,3) idaraetma teşkilatının istehsalına yöneldilmasi. Logistika sisteminin asas
xüsusiyyatlari optimallıq va uyğunlaşmadır. Optimallıq zaruri va avvalcadan müayyan edilmiş bir xüsusiyyatdir. 1) idaraetma tesirlerinin neticelerinden
2)Hayata keçirilan qiymatlandirmalardan asılıdır.Burada ayrıca Logistika dövründan da danışmaq olar.Logistika dövrünün göstericisi logistika
sistemlerinin an vacib xüsusiyyatidir. Logistika dövrü aşağıdakılardan ibaratdir:l) Müayyan bir qaydada sifariş vermek üçün vaxt.2) sifarişin tachizatçıya
çatdırılması va tahvil verilmesi üçün vaxt,Burada müasir rabit3d3 vaxt az, ananevide isa vaxt çox sarf olunur.Burada dövrlar aşağıdakilardan ibaratdir:-
mahsul istehsalı üçün taleb olunan iş vaxü; - hazır mahsulların qabul müddeti va s;
2.4. Logistika sistemlerinin növlari ve elementleriLogistika 2 yera bölünür: makro ve mikro Bir obyektin bir sistem hesab edile bilmesi lazım olan şartlar var:
1. Bütövlük va bölünma.Sistem bir-biri ila qarşılıqlı alaqada olan elementlerin vahid macmusudur. Nazara almaq lazımdır ki, elementler yalnız sistemde
mövcuddur. Sistem xaricinda bunlar yalnız bir sistem yaratmaq potensialına sahib olan obyektIardir.2.eIaqaIar. Sistemin elementleri arasında onun
operativ işlemesini müayyan edan ahamiyyatli alaqalar mövcuddur. 31aqaIar maddi, malumat, birbaşa, tars va s. ola bilar.3. Teşkilat. Sistem
elementlerinde sistem yaradan amillerin olması yalnız onun yaradılması imkanını nazarda tutur. Sistemin görünüşü üçün sifarişli alaqalar yaratmaq
lazımdır, yeni, sistemin müeyyen bir quruluşu, teşkili.4. inteqrativ keyfiyyetler. Sistemin inteqrativ keyfiyyetlerin olması, yeni bütövlükde sisteme xas olan,
lakin ayrı-ayrılıqda heç bir elementine xas olmayan keyfiyyatlar. Nümuna olaraq bir qalami göstara bilarik.Birincisi: sap ayrı elementlerden ibaratdir-gövda,
qapaq, çubuq, yay ve s. ikincisi: elementler arasında elaqeler var — qalem dağılmır, birdir.Üçüncüsü: elaqaler müeyyen bir şekilde sıralanır. Sökülmüş
sapın bütün hisseleri iple bağlana bilar. Bunlar da bir-biri ila alaqali dardı, amma alaqalar sifariş edilmezdi va qalam biza lazım olan keyfiyyatlara sahib
 olmazdı.Dördüncü: qelam inteqrativ (ümumi) keyfiyyatlere malikdir.2.8. Logistika sistemlerinin idare olunması ve layihalandirilmesiAydındır ki, logistika
sisteminin idare olunması ila maşğul olan taşkilati quruluş aşağıdaki funksiyaları yerine yetirmaya borcludur:l. Sxematik prinsiplara va müddaalara riayet
ederek logistika sistemini inkişaf etdirmak ve formalaşdırmaq. 2.Şirk3tin bazar strategiyasını nazara alaraq Logistika strategiyasını dizayn etmek ve hayata
keçirmak. Burada Logistika menecmenti ila maşğul olan vazifeli şaxslara ikiqat masuliyyat verilir.Axın proseslerini rasionallaşdırmaq üçün logistika sistemini
hartaraflidir. Bu faaliyyet müxtalifdirva aşağıdakılardan ibaretdir:l. xarici naqliyyaün idare edilmesi; 2. daxili naqliyyaün idare edilmesi;3. istehsal prosesinin
planlaşdırılması va nazarati;4.t3şkiIaün planlaşdırılması va ehtiyatların vaziyyatina nazarat.. 2.10. Logistika sisteminin idare edilmesinin prinsipleri Sistemli
bir yanaşma, har bir sistemin ümumi bir maqsadila alaqalidir.logistika idaraetma sistemlerinin komponentlari dörd saviyya ila xarakteriza olunur: 1.
Gönderilmeye hazır mahsulların saxlanması va istehlakçılara daşınmas12. İstehsalın özünden evvel salahiyyatlarinin yayılması ila xarakteriza olunur. 3.
Tlogistika sistemlerini istehsal proseslerinin hisselerine yayılması 4. Logistika sistemleri axın prosesinin idaresini temin edir.Logistika sistemlerinin
yaradılmasındakı yanaşmalar:l. Bütün istehsal va tachizat va satış amaliyyatlarının yöneldilmasi 2. Maddi-texniki dastak, işlerin vahid rehberde
tecessümü3. Logistika sisteminde kifayet qadar malumat desteyi 4. Müessisedaki Logistika sistemlerinin mütaxassislarla temin edilmesi 5. Sıx xarici va
daxili sistem alaqalarinin quruIması.6. Mühasibat bölmeleri vasitasila müşteri xidmatinin teşkilini idare etmak7. Har bir xüsusi logistika sistemi üçün kadr
xidmatinin optimal saviyyasini müayyanlaşdirmak 8.İdaraetma prosesinde har bir tedbire diqqatla münasibat gösterilmasi9. Kiçik yük partiyalarının
optimal genişlendirilmasi imkanlarını daim axtarmaq10. Satış va naqliyyaün maddi-texniki teminatı orqanlarının faaliyyatinin sabit qiymatlandirilmasi
2.5Logistika sistemlerinin elementlere parçalanması müxtalif yollarla hayata keçiri13 bilar:Makro saviyyada, maddi axın bir müessisadan digarina
keçdikd3, bu müessisalarin özleri, elaca da onları bir13şdiran naqliyyat element hesab edile bilar.Mikro saviyyad3 logistika sistemi aşağıdaki asas
alt sistemler şeklinde taqdim edile bilar. Satınalma - maddi axının logistika sistemine daxil olmasını temin edan alt sistemdir.Saüş - maddi axının
logistika sisteminden xaric olmasını temin edan alt sistemdir.Makro-Iogistika sistem - ölk3 daxiIind3 va ya başqa ökelerin müessisalari arasında
müessise va Sanaye teşkilatlarını, vasitaçi, ticaret va naqliyyat teşkilatlarını ahat3 edan böyük bir material axını idaraetma sistemidir.Meso-
Iogistika sistemleri - bunlar iqtisadi müqavi131ar13 alaqali taraflarin birgasaylari ila yaradılan material keçirici sistemlerdir, Makro - logistika kimi
meso-logistika sistemlerinin elementleri ayrıayrı teşkilatlardır.Mikro - logistika sistemleri - Mikro Logistika sistemleri vahid infrastrukturla
bir13şdiriImiş texnoloji cah3tdan alaqali istehsalları 3hat3 edan daxili istehsal logistika sistemleri sinifidir,MikrooIoji idaraetma sistemlerine -
korporativ asasda birleşdirilmiş bir ve ya bir qrup müessisanin daxili istehsal logistika sahasi daxildir. 2.7. Logistika sisteminin elementleri
Logistikasistemininelementlari bunlardır.xammal anbar ehtiyat neqliyyat melumat kadrlar satils. 2.9. Logistika sistemlerinin layihalandirilmasinda
asas Bazar haqqında malumat( terkibi, miqyası, statikliyi). *maddi amların xüsusiyyatlari va vaziyyatinin xüsusiyyatlari; 3.
Müşterilerin yerlaşdirilmasi*daşınan yükler haqqında malumat;4.T313bin çevikliyi, * harekat zamanı İş va amaliyyatlar metodu;5.MaIiyya
sahasinin vaziyyati *naqliyyat vaxü va umami çatdırılma vaxü. 6.Döv13t iqtisadi tanzimlama siyaseti va
s.2)Layih31andirmad3 istehsal haqqında nazara alınmalı malumatlar bunlardır:
-maddi ehtiyatlara, maşınlara, avadanlıqlara va komponentlara ehtiyac;-amakdaşlıq üçün tadarük ehtimalı; İnformasiya axınları haqqında
malumatlar aiddir:- istehsal avadanlığı va tutum yükleme daracasi; -malumat amlarının xüsusiyyatlari va vaziyyatinin xüsusiyyatlari; -iistehsal
dövrünün müddeti va spesifikliyi,-malumatların işlenmesi ve konsolidasiyası metodologiyası;-malumatların saxlanması ve yığılması potensialı ve
s, 2.12. Modelleşdirmenin mahiyyati İqtisadi sistemlerin bütünmodellari izomorfik va homomorfik bölünür.izomorfik modellere haqiqi mövzunun
xüsusiyyatlari daxildir va uyğunluğu tamdır.Homomorfik modeller seçilmiş modelin natamam oxşarlığına esaslanır, başqa sözle oxşarlıq
qismandir..Maddi modeller öyranilan mövzunun va ya proseslerin asas handesi, fiziki va funksional xüsusiyyatlarini aks etdirir. İfada ila riyazi va
simvolik ola bilar...SimvoIik 2 cür olur: 1. Birmanalı şekilde başa düşülen sözler toplusu 2. İşara modelleri Logistikada an tesirli riyazi
modellaşdirmadir. 2 növü var: 1. Analitik mode113şdirma 2. Simulyasiya modellaşdirma„ Simulyasiya 2 merhaleye bölünür: 1) Logistika modelini
hazırlamaq 2) Model üzerinde tecrübe aparmaq, Simulyasiya çatışmazlıqları: 1) Modelin qiymatinin baha olması 2) Saxta taqlid ehtimalı
yüksakdir, çünki yalnız axın deyil.
29119 Logistika sistemlerinin modelleri va onların modelleşdirmesiBurada esas olanlar aşağıdakilardır: 1. Mövzuların terkibi2.
Anbarların ve keçid mantaqalarinin sayı ve yerleşdirilmasi. 3. Naqliyyat modelleri.4.31aqa.
5.İnformasiya sistemi, Logistika nazariyyesi ve hazırda mövcud olan praktik tecrübe müessiselerde malumatların, pulun
hareketinin müxtelif xüsusiyyetlerini müeyyen sayda standart modele endirmeye imkan verir. Logistika subyektleri müxtelif
meyarlara göre tasnif edilir:l. İstehsal növüna göre teşkilatlar: 1.tek2.seria13.kütIevi 2. Texnoloji proseslerin tabiatina göre:l.
davamlı 2. diskret3.
Techizatçı quruluşuna, tadarükçülarin orta mesafesine,digar müessiselerla qarşılıqlı alaqa seviyyasina göre.2.13. Logistik
sistemlerde tahlilin maqsadi Müeyyan bir faaliyyat növünün (naqliyyat, istehsal, anbar) xarclarini minimuma endirmak cehdi
logistikanın ümumi dayarinin artmasına sabab olur. Buna göre nazariyya sistem xarclarini müeyyanlaşdirir ve logistikanı
faaliyyatinin yeni girişlerinintehlilini ehate edir,Logistika sahasindeki elm adamları hesab edirler ki, bütün nüansları ve bütün
mümkün veziyyetleri nezare ala bilen lohistik sistemin effektivliyini qiymetlendirmek üçün üniversal bir model yoxdur.Logistika
sisteminde sistemin semereliliyinin qiymatlandirilmasi gelir ve xarclari müqayisa etmekle hayata keçirila bilar. Bu vaziyyatda iki
yanaşma tatbiq olunur:1.HaI - semerelilik gelir ve xerc müqayiselerinde orta hesabla müeyyenleşdirilir, 2,HaI - semerelilik marjinal
xerclerin müqayisesi ile müeyyenIeşdiriIir,Saüş maddi axının logistika sisteminden çımasıdır. Meqsedi:l. Logistika sisteminin
elementlerinin uyğunluğunu temin edir.2. âlaqeler Makroloji sistemlerde elementler arasındaki elaqelerin esası
Bu o demekdir ki, logistika sistemi özlüyünde xüsusi bir teşkilati quruluşa malikdir. 4. Operativlik Müeyyen
mahsulun operativ şekilde proseslerden minimal xercle keçmesidir. 5.ÇetinIik Buna sistem daxili mürekkeblik, xarici mühitden
gelen tesirler nümune ola biler.6.İyerarxiya aşağı seviyyeli elementlerin daha yüksek seviyyali elementlere tabe olması demekdir.
5.1. Logistika sahasinda elmi va praktik problemlerin halli metodları Logistikanın tedqiqat obyekti maddi ve müvafiq maliyye
ve malumat axınIarıdır.Bu axınlar ilkin xammal menbeyinden son istehlakçıya qeder müxtelif istehsal, neqliyyat, anbar
elaqelerinden keçir.RasionaI yanaşma ila maddi amların idare edilmesi problemi böyük hacmda hall olunur.
Ayrı-ayrı bağlantılar terefdaşlarının sistemlerinden tecrid olunmuş sözde qapalı sistemleri temsil edir.QapaIı sistemler daxilinde
işlerin idaresi sistem planlaşdırılması idare edilmesinin tanınmış metodlarından istifade etmekle hayata keçiriIir.Logistika
sahesinde elmi ve praktik problemlerin halli üçün istifade olunan esas metodlara aşağıdakilar daxildir: Q sistem analiz
metodları;çemeliyyatlar tedqiqat nazariyyasi metodları; Qkibernetik .
5,2. Logistik modellerin va modellaşdirmanin tatbiqinin xarakterik nümunalari Metodun tatbiqinin xarakterik nümunalari:l) öz
anbarınızı almaq ve ya ümumi anbardan istifade etmek arasında seçim.2) Böyük hacmde nadir xammal satınalmaları ve ya tez-tez
Satınalmalar arasında alternativ (lakin daha kiçik hacmde); 3) Xerclere qenaet ve ya yük daşnması üçün marşrut deyişdiriImesi4)
Sözde ehtiyatların daimi doldurulması sisteminden istifada 5) Sifariş dövrüna deyişikliklar etmak6) istehsal cadvalinin
deyişdiriImesi5,4. Analitik modelleşdirmenin üstünlükleri Analitik modelleşdirmenin üstünlükleri böyük ümumileşdirme gücünü ve
tekrar istifadeni ahate edir. Riyazi modelleşdirmenin başqa bir növü simulyasiya modelleşdirmesidir.Tesadüfi amillere göre analitik
modelin qurulması ya qeyri - mümkün ya çox baha başa gelir. Kamiyyat münasibatlarinin xarakterina aid nümunalarin
bilinmezliyindan logistika prosesi tecrübeçi üçün qara qutu kimi qalır. Eynile, bu proseslerde tecrübeçi prosesin şartlarini
deyişdirerken ve neticeni müşahide ederken simulyasiya modelinin qoIIarını IJ dönderirIJ .Neticenin taleblere cavab verdiyi şartlarin
müeyyenleşdirilmesi simulyasiya modeli ila işlemek maqsadi daşıyır: 1. Haqiqi bir sistem modelinin dizayn12. Bu modelde
tecrübelerin qurulması. Bu vaziyyetde aşağıdaki meqsedler teqib edile biler: * logistika sisteminin davranışını logistikasisteminin en
semereli işlemesini temin eden bir strategiya seçme.SimuIyasiyanın da bir sıra çatışmazlıqları var: Bu metodla aparılan araşdırmalar
bahalıdır: Sebebleri:l. Modelqurulması üçün yüksek ixtisaslı mütexessisin lazım olmasıdır.2. Çox sayda maşın vaxü lazımdır, çünki
metod çox sayda proqram işleri taleb edir. 3. Modeller xüsusi şartlar üçün hazırlanır ve bir qayda olaraq tekrarlanmır.4. Saxta
imitasiya ehtimalı yüksekdir. ( imitasiya- oxşarlar)
5,5, Logistik sistemlarin tðhlili Sistem tahlili - öyranilan sistemin dayi;anlari va ya elementlari arasnda struktur alaqalari yaratmaq
yahlla;dlrllmasl üçün har hansi bir vazifa a;ažldakl masalalarin hallini ahata edir: 1) Takmilla;dirilmi; sahanin sarhadinin daqiq

Bu sahada zaruri va ya arzu olunan i; vaziyyatini xarakteriza edan sartlarin Tahlil olunan
arazida islarin haqiqi vaziyyatinin müayyanla;dirilmasi va bu asasda çafi;mazhqlann müayyanla;dirilmasi . Sistem tahlili
metodologiyasnn dilinda bela bir uyžunsuzluq ümumiyyatla problem adlamr;l) Çafi;rnazllžln müayyanla;dirilmasindan sonra aradan
qaldlnlmamasl hallnda natica qitymatlandirmasi va ya problemlarin aktualllžnn qiymatIandiriImasi;2) Onlan yaradan sabablarin
müayyanla;dirilmasi va bunlann aradan qaldlrllrnasl vasitalarinin müayyanla;dirilmasi. Logistika sistemlarinin sistem analaizinda
istifada olunan metodlar: 1) Senari metodu- galacak inki;afin mümkün va ehtimal olunan istiqamatlari barada malumat alda etrnak
va toplamaq vasitasidir.2) Delphi metodu - logistika mütaxassislarinin vaziyyatla avvalcadan tanl§ olmasn nazarda tutur.3) Maqsad
ažacl metodu - Logistika sistemlarinin tahlilinda ekspert qiymatlandirmalarinin kömayi ila malumatlann takmilla;dirilmasi va doymasl
üçün modelin asas formasl hadaf ažaCIdIr.4) Kibernetik yana;ma metodlarl - sistem elementlarini müayyan 'Iqara qutular'l kimi
nazardan keçirmakdir. 5) Qara qutu metodu - sistemin dayi;an sartlara bütövlükda reaksiyasl öyranildikda sistemlarin öyranilmasi
metodudur.6) $baka planla;dlrrna va idaraetma metodlarl - genis i; komplekslarinin planla;dlrllrnasn va idara edilmasini
optimalla;dlrmaq üçün istifada olunur.7) Proqram-hadaf metodu - hadafin daqiq müayyanla;dirilmasini va müayyan bir müddatda
ona çatmaq üçün bir Sira tadbirlarin hazlrlanrnaslnl ahata edir.8) Riyazi proqrarnla;dlrrna metodu - raqabat ehtiyaclarl olduqda qlt
manbalarin paylanmasl vaziyyatinda optimal hall yolu taprnaq üçün istifada olunur.9) amaliyyat tadqiqat metodlan - logistika
sisteminin samaraliliyinin qiymatlandirilmasina asaslanan an yax;l hallin axtarl§l ila alaqali vazifalar amaliyyatlarnn öyranilmasi
metodunun mövzusudur.
7.1.Logistika göstaricilari va onların hesabIanması.(46.sual)
Logistika bir elm va peşekar faaliyyat sahasi kimi elmi va konkretlik ila xarakteriza olunur. Logistikanın spesifikliyi axın
idareetma faaliyyatinin tamamila daqiq va maddi cahatdan müeyyan bir neticesinin olmasıdır.
Logistikanın vaziyyatini xarakteriza etmek üçün istifada olunan göstericileri ehtiyat saviyyasinin orta xronoloji düsturu il
ham tabii, ham da dayar baxımından, ham anbarda, ham da mal qruplarında müayyan edile bilar.
dövr üçün orta ehtiyat ilk
dövrün evvelindeki ehtiyat a -
ilk dövrün sonundaki ehtiyat.
 2

Orta inventar dövrlar:

zart Zort- üçün orta ehtiyatdır; n -dövrler.

n

İki göstericiden istifada etmekle dövriyya sürati hesablanır

Ds _ O ' zor

Malların dövriyye müddeti (T): T: —

(51) 7.3. Dayarin (Cn) istehlak müddeti arzinda bu itkilerin dayari
Aşağıdaki asılılıqla müayyanlaşdirmak tövsiya olunur:

Cm E*
E-dayar istehlakı dövrü üçün maliyya yatırımlarının samaraliliyi emsali.
Xerclarin qrafiki hail etmek üçün:
1. saxlama xarclarinin ölçüsü ila birbaşa mütenasib olaraq dayişan;
2. naqliyyat va giriş xarclari üçün hiperbolik formaya malik olan;
3. malların alınması ila alaqali xarclarin üfüqi bir xattdir, çünki bu xarclar sifarişin ölçüsünden asılı
deyildir;
4. bir asılılıq xarakteri daşıyan gelir çatışmazlığından itkilere göre xarclarin nazara alıması.
(47) 7.1Logistikada istifada olunan tadarük hazırlığını hesablamağın üç metodu:
1.Çatdırılma hazırlığı (ÇH).

ÇH x100%, Ts-tamamlanmış sifarişlarin sayı; Tas — alınan sifarişlerin ümumi sayı.

2. Dövriyyadaki ehtiyatların payı (DP):

3. Bağlı kapital xarclari (BKX)

BKX tsm - ehtiyaün saxlandığı müddet; K-kapitalın faiz daracasi. 100

(48) 7.1. Ticaret vahidine düşen logistika xarclari (Dİ )

Gösterici şirketin dövriyyasindeki logistika xerclarinin payını xarakteriza edir.

Diz— x 100, dövr üçün logistika xarclari.

Logistika xarclari aşağıdaki amaliyyatların xarclarini ahat3 etmelidir:
Qsifarişlarin yerlaşdirilmasi;
Q müessisaya naqliyyat;
Q tachizat anbarı;
Q daxili istehsal hareketleri;
Q hazır mahsul anbarı; Q gönderme
amaliyyatları; Q alıcıya çatdırılma.
7.2. Anbann intensivliyini xarakteriza edan göstaricilar 1)Anbann yük
dövriyyasi (Dyd) - anbar gücü xarakteriza edan göstarici
Q — bir müddat arzinda Anbara daxil olan (va ya anbardan satilan) tonlann sayl ; T - müddat.

2)Yük emall (YE) -anbar isinin mürakkabliyini xarakteriza edan bir göstarici:
Qi - Anbann ayrl bir hissasinin yük dövriyyasi n — anbar sahalarinin sayl.
3)Anbann xüsusi yük dövriyyasi düsan anbann gücünü xarakteriza edir:
S- anbar sahasi, m 2 YExya s
 4)Anbann qeyri-barabar yüklama amsall (Aqb): Dayd - an stresli
ayan yük dövriyyasi; oayd - anbann orta ayllq yük dövriyyasi.

5)Anbann ümumi isi oe XT goe'

orta ehtiyatdlr
-günlarda orta ehtiyatdlr.
7.4. Anbarın (inventarlaşdırmada) idaraetma sistemleri Bütün
digarlarinin asaslandığı iki asas anbar (inventar) idareetma sistemi mövcuddur:
1. sabit sifariş ölçüsü sistemi;
2. sifarişlar arasında sabit vaxt intervalı sistemi.
Sabit sifariş ölçüsü sistemi burada sifariş ölçüsü ciddi şekilde sabitdir ve sistemin heç bir şartinda deyişmir. Buna göre
sifarişin dayarini müeyyanlaşdirmak bu sistemle işlayarkan hall olunan esas vazifedir.
Optimal sifariş ölçüsü (satınalma) müeyyan edildikdan sonra sifarişin taleb olunduğu vaxü müeyyanlaşdirmak lazımdır ki, bu da
öz növbasinda sifarişin yerine yetirilme vaxündan asılıdır.
Ancaq real şaraitda yalnız satış intensivliyi deyil, ham da quruluşun vaxü dayişir. Bela bir
vaziyyetda temin edilmelidir:
Birincisi, sifarişin yerine yetirilmesi zamanı anbarın qeyri-kafi işlemesini temin eden, bununla da inventar
seviyyasini va növbeti sifariş etmek lazım olduğu vaxü tayin eden ehtiyatların haddi seviyyasi. İkincisi, tadarükün
gözlanilan gecikmesi zamanı mahsula lazımi ehtiyacı temin etmeye imkan veran zamanet (sığorta) ehtiyaü.

7.7. Anbardakı maksimum arzu olunan inventar seviyyasi Anbardakı maksimum arzu olunan inventar saviyyasi.Bu
sistemdeki sifariş ölçüsü RZ deyişken bir dayardir va aşağıdaki asılılıqla hesablanır:
- SSC+ MGİ,
EAS — arzu olunan ehtiyat saviyyasi
SSC — sifarizş zamanı anbar ehtiyatının dana ila cari ölçüsü
MGİ — sifariş zamanı anbarda gözlenilan malların istehlakı (adad) esas sistemlerden farqli olaraq, müayyan
bir saviyyaya qadar müayyan bir doldurma tezliyi olan bir sistem, ahamiyyatli miqdarda va istehlak
dayişkanliyi olan mallarla işlemeye yöneldilmişdir.
Anbarlarda çatışmazlığın qarşısının alınması üçün bu sistem özünde 2 üsulu camlaşdirir:l. sifarişin müeyyan
edilmiş tezliyi2. ehtiyatların haddi saviyyasinin izlenmesi. Bununla birlikda, bu sistemin işlemesi üçün esas,
sifarişlar arasında sabit bir vaxt intervalı olan bir sistemdir. Bu aşağıdakılarla ifada olunur:l. Zamanla mahsula
olan ehtiyac deyişmazsa, sistem sabit bir intervalla işleyir.2.Qısa müddatda ehtiyac azalmışsa , onda birinci
vaziyyatda olduğu kimi sifariş müayyan bir tezlikla edilmelidir.3.Ehtiyac qısa müddatda artarsa - sabit sifariş
ölçüsü olan bir sistem, kesiri aradan qaldırarkan va ehtiyatları maksimum arzu olunan saviyyaya doldurarkan
qüvvaya minir.