4. 1.

Destalinizacja bloku wschodniego

1. Sytuacja w ZSRS po śmierci Józefa Stalina

a. Józef Stalin zmarł 5 III 1953 r.
b. nowym sekretarzem generalnym Komunistycznej Partii Związku Sowieckiego (KPZS) został Nikita Chruszczow
c. przejawy tzw. odwilży w ZSRS
– złagodzono represje wobec społeczeństwa
– ogłoszono amnestię dla więźniów politycznych
– zrehabilitowano ofiary terroru stalinowskiego
– złagodzono cenzurę

2. Sytuacja w Czechosłowacji
a. w okresie stalinowskim w Czechosłowacji intensywnie rozwijał się przemysł ciężki i energetyczny
b. zaniedbane i niedoinwestowane były rolnictwo, usługi i przemysł lekki
c. przeprowadzona w 1953 r. reforma walutowa spowodowała utratę oszczędności i obniżenie poziomu życia (o 15%)
d. protesty społeczne
– do strajków przystąpili robotnicy ze 129 zakładów
– wielka manifestacja w Pilźnie została brutalnie stłumiona przez milicję

3. Powstanie czerwcowe w Berlinie w 1953 r.

a. sytuacja gospodarza w NRD
– niski poziom wynagrodzeń
– podnoszenie norm produkcyjnych w przemyśle
b. wybuch strajków w Berlinie pod hasłami:
– wzrostu płac i podniesienia stopy życiowej
– zmian personalnych na najwyższych stanowiskach państwowych i partyjnych
c. 17 czerwca 1953 r. protesty zostały brutalnie stłumione przez milicję i Stasi (Państwową Służbę Bezpieczeństwa)

4. Referat Chruszczowa
a. Nikita Chruszczow podczas XX Zjazdu KPZS w 1956 r. w referacie O kulcie jednostki i jego następstwach
– ujawnił zbrodnie stalinowskie
– zdemaskował i poddał krytyce kult jednostki
b. referat Chruszczowa zapoczątkował proces destalinizacji w państwach bloku wschodniego

5. Sytuacja w Polsce w latach 1953-1956

a. formy pośmiertnego upamiętnienia Józefa Stalina w Polsce
– ogłoszenie żałoby i minuty ciszy
– przeprowadzono liczne akademie, wiece i masówki
– Pałacowi Kultury i Nauki nadano imię Józefa Stalina
– Katowice przemianowano na Stalinogród
b. po śmierci Stalina represje władz komunistycznych nasiliły się
– został internowany prymas Stefan Wyszyński
– od 1951 r. w więzieniu przebywał Władysław Gomułka
c. działalność podpułkownika Józefa Światły
– do 1953 r. był wicedyrektorem X Departamentu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) – kontrola wewnętrzna
partii
– w 1953 r. uciekł na Zachód
– w 1954 r. uczestniczył w audycjach Radia Wolna Europa: Za kulisami bezpieki i partii
d. reforma aparatu bezpieczeństwa
– Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego zostało przekształcone w Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (MSW)
– w 1956 r. rozwiązano Urząd Bezpieczeństwa (UB) i w jego miejsce utworzono Służbę Bezpieczeństwa (SB)

4. 2. Rok 1956 w Polsce i na Węgrzech

1. Zmiany na szczytach władzy

a. po rezygnacji Bolesława Bieruta na stanowisko premiera wrócił Józef Cyrankiewicz
b. 12 III 1956 r. podczas pobytu w Moskwie zmarł Bolesław Bierut
c. nowym I sekretarzem KC PZPR został Edward Ochab
d. podziały wewnętrzne w PZPR
1
– puławianie – zwolennicy liberalizacji i demokratyzacji
– natolińczycy – przeciwnicy liberalizacji i zmian

2. Protest robotników poznańskich

a. sytuacja społeczno-gospodarcza
– w wyniku kolektywizacji rolnictwa pogorszyło się zaopatrzenie w produkty rolne
– obniżenie wydatków na ochronę zdrowia i oświatę
b. strajk w Zakładach Przemysłu Metalowego Hipolit Cegielski – 28 czerwca 1956 r.
– w zakładach Hipolita Cegielskiego (przemianowanych na Zakłady Metalowe im. Józefa Stalina – ZISPO) wyniknął spór o
bezprawnie potrącony podatek i za wysokie normy produkcyjne
– do strajku doszło podczas Międzynarodowych Targów Poznańskich
– postulaty robotników:
zwrot niesłusznie pobranego podatku
obniżenie wygórowanych norm produkcyjnych
poprawa warunków życia
– protestujący robotnicy zorganizowali pochód pod gmachem Komitetu Wojewódzkiego PZPR
c. władze stłumiły robotniczy protest przy użyciu siły
– przeciwko demonstrantom władze skierowały wojsko wyposażone w czołgi
– w wyniku starć z wojskiem śmierć poniosło ponad 60 osób – wśród zabitych był 13-letni Romek Strzałkowski
– wielu uczestnikom protestu władze wytoczyły procesy sądowe
d propaganda komunistyczna początkowo przedstawiała protest robotników jako prowokację zachodnich imperialistów, a później
– jako protest przeciwko wypaczeniom.

3. Polski Październik
a. obrady VIII Plenum KC PZPR – październik 1956 r.
– wybór Władysława Gomułki na stanowisko I sekretarza KC PZPR
– manifestacja siły ze strony ZSRS
– wizyta w Warszawie Nikity Chruszczowa
b. przejawy odwilży polityce wewnętrznej
– rezygnacja z pełnej kolektywizacji rolnictwa – część spółdzielni produkcyjnych rozwiązano
– reforma aparatu bezpieczeństwa – utworzenie Służby Bezpieczeństwa
– ogłoszono amnestię dla więźniów politycznych (objęła ok. 6 tys. osób)
– zreformowano centralny system zarządzania gospodarką – zwiększono nakłady na przemysł lekki
– ponownie powołano Związek Harcerstwa Polskiego (ZHP)
– przywrócono nazwę Katowicom (w 1953 r. nadano im nazwę Stalinogród)
c. porozumienie z Kościołem katolickim
– uwolnienie prymasa Stefana Wyszyńskiego
– przywrócenie religii w szkołach
– prasa katolicka: „Tygodnik Powszechny”
d. odejście od programu demokratyzacji
– proces stopniowego ograniczania swobód demokratycznych
– Zamknięcie pisma „Po prostu”

4. Powstanie węgierskie (23 października – 10 listopada 1956 r.)

a. liberalizacja polityki na Węgrzech - Imre Nagy
b. hamowanie przemian – Mátyás Rákosi
c. sprowadzenie interwencji wojsk radzieckich przez Jánosa Kádára
d. stłumienie powstania węgierskiego przez wojska sowieckie
– represje i emigracja polityczna
– egzekucja Imre Nagyego

4. 3. Państwo - Kościół w Polsce na przełomie lat 50. i 60. XX wieku

1. Relacje państwo-Kościół w pierwszych latach rządów Władysława Gomułki
a. w 1957 r. zostało podpisane porozumienia pomiędzy władzami państwowymi a episkopatem
– porozumienie znosiło dekret o obsadzaniu stanowisk kościelnych
– do szkół wróciło nauczanie religii
b. uwięzieni w okresie stalinizmu duchowni zostali zwolnieni z więzień
c. działalność Klubów Inteligencji Katolickiej
d. W 1957 r. prymas Stefan Wyszyński zachęcał wiernych do udziału w wyborach parlamentarnych
2
e. mandaty poselskie uzyskała grupa katolików – utworzyli Koło Poselskie „Znak”
2. Aktywność Kościoła katolickiego
a. w 1957 r. prymas Stefan Wyszyński ogłosił rozpoczęcie Wielkiej Nowenny – trwający dziewięć lat cykl przygotowań do
obchodów Milenium Chrztu Polski
b. peregrynacja(pielgrzymka) kopii obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej
3. Powrót władz państwowych do polityki antykościelnej
a, w 1958 r. organy bezpieczeństwa przeprowadziły rewizję w Instytucie Prymasowskim Ślubów Narodu na Jasnej Górze
b. akcja dekrucyfikacyjna
– usuwanie krzyży w szkołach
– zmniejszenie liczby godzin lekcji religii, a następnie całkowite usunięcie nauczania religii w szkołach
c. ograniczenie zezwoleń na budowę nowych kościołów
d. duchowieństwo zostało poddane inwigilacji
e. nasilenie antykościelnej i antyreligijnej propagandy
f. likwidacja niższych seminariów duchownych
g. zamykanie niektórych instytucji pożytku publicznego prowadzonych przez Kościół
4. List biskupów polskich do biskupów niemieckich z 1965 r.
5. Konflikt milenijny
a. kościelne obchody Milenium Chrztu Polski
– główne uroczystości odbywały się w Gnieźnie i w Poznaniu, a następnie na Jasnej Górze
– obchodom na Jasnej Górze przewodniczył arcybiskup Karol Wojtyła
– mimo zaproszenia ze strony episkopatu polskiego, ze względu na brak zgody władz państwowych, na uroczystości nie mógł
przybyć papież Paweł VI
b. z kościelnymi obchodami milenijnymi miały konkurować państwowe obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego
c. w Krakowie, Gdańsku i Warszawie milenijne uroczystości kościelne przerodziły się w antykomunistyczne demonstracje
d. obchody milenijne wykazały silne przywiązanie społeczeństwa polskiego do religii i Kościoła

4. 4. Świat w okresie zimnej wojny

1. Drugi kryzys berliński
a. po drugiej wojnie światowej Niemcy i Berlin zostały podzielone na strefy okupacyjne: (sowiecką, amerykańską, francuską i
brytyjską)
b. w latach 1949-1961 z sowieckiej strefy okupacyjnej (później NRD) uciekło ponad 2,5 mln ludzi (głównie dobrze
wykształconych)
c. w 1961 r. władze komunistyczne rozpoczęły budowę tzw. muru berlińskiego
d. w 1963 r. z wizytą do Berlina Zachodniego przyjechał prezydent USA John Fitzgerald Kennedy

2. Kubański kryzys rakietowy

a. rewolucja kubańska (1953-1959)
– na kubie dyktatorskie rządy Furgencio Batisty wywoływały bunt społeczny
– Fidel Castro i Ernesto Che Guevara rozpoczęli wojnę partyzancką
– w 1959 r. nastąpiło przejęcie władzy na Kubie przez komunistów pod przewodnictwem Fidela Castro
b. inwazja kubańskich sił antykomunistycznych w Zatoce Świń – 1961 r.
c. kryzys rakietowy – 1962 r.
– w 1962 r. z inicjatywy Nikity Chruszczowa na Kubie zostały zainstalowane wyrzutnie rakiet
– w odpowiedzi na polecenie prezydenta USA Johna Fitzgeralda Kennedy’ego USA rozpoczęły blokadę morską Kuby
– wobec groźby wybuchu wojny Nikita Chruszczow zarządził usunięcie wyrzutni rakiet z Kuby
– w celu uniknięcia wojny nuklearnej została założona „gorącej” linii między Moskwą a Waszyngtonem
3. Dekolonizacja Afryki
a. przed wybuchem II wojny światowej niepodległość miały: Egipt, Etiopia i Liberia
b. walka o niepodległość Algierii
– wybuch powstania antyfracuskiego pod przywództwem Frontu Wyzwolenia Narodowego (1954 r.)
– referendum w sprawie niepodległości
zarządzone przez prezydenta Francji Charles'a de Gaulle'a (1961 r.)
zwyciężyli zwolennicy niepodległości
– Algieria uzyskuje niepodległość – 1962 r.
SAMOSTANOWIENIE NARODÓW= zasada prawa według której każdy kraj ma prawo decydować o polityce własnego
kraju(14 punktów Wilsona 1945)
c. rok 1960 Rokiem Afryki – 17 krajów otrzymuje niepodległość
4. Wojna indochińska 1955-1975
a. po wyzwoleniu Półwyspu Indochińskiego spod francuskiej zależności kolonialnej w 1955 r. powstały dwa państwa:
3
– komunistyczna Demokratyczna Republika Wietnamu (Wietnam Północny) pod przywództwem Ho Chi Minha
– proamerykańska Republika Wietnamu (Wietnam Południowy)
– niepodległość uzyskały również Laos i Kambodża
b. na terenie Wietnamu Południowego stopniowo nasilała się działalność Vietcongu – komunistycznej partyzantki
c. w 1964 r. na prośbę rządu Wietnamu Południowego prezydent John Fitzgerard Kennedy wysłał do Wietnamu żołnierzy
Amerykańskich
4. 5. Bliski Wschód i Chiny w latach 50. i 60. XX wieku
1. Kryzys sueski
a. na Bliskim Wschodzie od 1948 r. trwał konflikt izraelsko-palestyński
b. w 1952 r. w Egipcie doszło do obalenia monarchii i ustanowienia republiki
c. geneza kryzysu sueskiego
– nacjonalizacja Kanału Sueskiego przez Gamala Abdela Nasera
– atak Izraela, Wielkiej Brytanii i Francji na Egipt – 1956 r.
– ultimatum ZSRS i USA wobec agresorów
– przywrócenie egipskiej kontroli nad Kanałem Sueskim

2. Wojna sześciodniowa – 1967 r.

a. przygotowania do wojny z Izraelem Egiptu, Syrii i Jordanii
b. atak prewencyjny Izraela 5 VI 1967 r.
c. Izrael zajął: półwysep Synaj, Zachodni Brzeg Jordanu, wzgórza Golan
d. w obliczu klęski wojsk arabskich ZSRS zagroził interwencją zbrojną na Bliskim Wschodzie
e. 10 VI 1967 r. został zawarty rozejm – Wzgórza Golan, Zachodni Brzeg Jordanu i część Jerozolimy oraz półwysep Synaj i
Okręg Gazy znalazły się pod okupacją izraelską
f. ZSRS i państwa bloku wschodniego zerwały z Izraelem stosunki dyplomatyczne

3. Problem palestyński
a. wojny izraelsko-arabskie spowodowały masową emigrację arabskiej ludności Palestyny do sąsiadujących z Izraelem państw
arabskich – kryzys migracyjny i humanitarny
b. w Izraelu ludność arabska była traktowana jak obywatele drugiej kategorii
c. w latach 60. XX wieku działalność rozpoczęła Organizacja Wyzwolenia Palestyny (OWP)
– w 1969 r. na czele organizacji stanął Jasir Arafat
– OWP prowadziła działania o charakterze terrorystycznym i partyzanckim
– Palestyńczycy uznali OWP za swoją reprezentację
– w 1974 r. OWP została uznana przez Zgromadzenie Ogólne ONZ za podmiot stosunków międzynarodowych

4. Stosunki chińsko-sowieckie
a. w pierwszych latach istnienia Chińska Republika Ludowa ściśle współpracowała z ZSRS
b. z czasem wzajemne stosunki uległy pogorszeniu na skutek wzrostu ambicji Mao Zedonga
– Mao stworzył własną ideologię, zwaną od jego nazwiska maoizmem
– Mao dążył do uniezależnienia ChRL od ZSRS
– do kryzysu wzajemnych stosunków doszło po śmierci Józefa Stalina (1953 r.) i rozpoczęciu przez Nikitę Chruszczowa
procesu destalinizacji
c. kwestie sporne we wzajemnych relacjach ChRL i ZSRS
– ZSRS nie poparł roszczeń ChRL do Tajwanu
– ZSRS nie udzielił Chinom wsparcia podczas chińsko-indyjskiego konfliktu granicznego
– ZSRS odmówił przekazania ChRL technologii atomowej
– ZSRS zaprzestał udzielania Chinom pomocy materialnej
d. w 1964 r. Chiny skonstruowały własną bombę jądrową
e. w 1969 r. doszło do walk pomiędzy wojskami chińskimi a oddziałami ZSRS na granicznej rzece Ussuri (konflikt nad Ussuri)

5. Rewolucja kulturalna w Chinach – 1966 r.

a. cele rewolucji kulturalnej:
– ostateczne zerwanie ze starym porządkiem
– budowa nowego rewolucyjnego społeczeństwa
– usunięcie przeciwników politycznych Mao
b. we wdrażanie rewolucji kulturalnej zaangażowana była młodzieżowa organizacja Czerwona Gwardia (huanwejbini)
– celem propagandowej agresji i fizycznych napaści stały się chińskie elity intelektualne
– ideałem społecznym była ciężka praca fizyczna w polu i w fabrykach (praca miała pełnić funkcję reedukacyjną)
c. działania Mao przyczyniły się do chaosu społecznego i załamania gospodarczego w Chinach
d. w wyniku prześladowań śmierć poniosło ok. 400 tys. ludzi, a represjami objęto 10-12 mln osób.
4
1952 r. – ustanowienie republiki w Egipcie
1953 r. (5 III) – śmierć Józefa Stalina
1953 r. – powstanie czerwcowe w Berlinie
1961 r. – rozpoczęcie budowy tzw. muru berlińskiego
1963 r. – wizyta w Berlinie Zachodnim prezydenta USA Johna Fitzgeralda Kennedy’ego
1955 r. – wybuch wojny w Indochinach
1956 r. – śmierć Bolesława Bieruta
1956 r. – XX Zjazdu KPZS
28 VI 1956 r. – protesty robotnicze w Poznaniu (Poznański Czerwiec)
1956 r. – wybuch powstania na Węgrzech
X 1956 r. – VIII Plenum KC PZPR
1956 r. – kryzys sueski
1957 r. – podpisanie porozumienia pomiędzy władzami państwowymi a episkopatem
1959 r. –przejęcie władzy na Kubie przez komunistów pod przewodnictwem Fidela Castro
1960 r. – Rok Afryki
1961 r. – inwazja kubańskich sił antykomunistycznych w Zatoce Świń
1962 r. – kubański kryzys rakietowy
1965 r. – list biskupów polskich do biskupów niemieckich
1966 r. – początek Rewolucji Kulturalnej w Chinach
1967 r. – wojna sześciodniowa
1969 r. – sowiecko-chiński konflikt nad Ussuri