Gajenje 2 PDF Free

Gajenje šuma 2
OSNOVNI POJMOVI O SJEČAMA PRIRODNOG OBNAVLJANJA I

NJEGE ŠUMA
Postupci koji se provode u praksi gajenja šuma, u zavisnosti od cilja
koji treba da postignu djele se na:
- mjere prirodnog obnavljanja- to su sječe koje se u nekoj šumi izvode
kada ona dostigne doba fizičke zrelosti plodanošenja, a cilj ovih
sječa je da se na mjesto posječenih stabala stare sastojine pojavi
nova mlada sastojina
- mjere gajenja šuma- tu spadaju sve intervencije koje se izvode u
nekoj sastojini od momenta njenog nastanka pa sve do vremena
sječe obnavljanja. Cilj mjera njege je da se stvore optimalni uslovi
kako za razvoj pojedinih stabala tako i za razvoj u cjelini.
Pošto se drvna masa iskorišćava u oba slučaja sječe obnavljanja se
često nazivaju glavnim sječama ili sječama glavne koristi jer se njima dobija
veća i kvalitetnija drvna masa, a seče njegovanja pošto se izvode u vremenu
dok je sastojina još mlada se nazivaju sporednim sječama ili sječama
međukoristi.
U definiciji sječa obnavljanja je rečeno da se one izvode u zrelim
sastojinama, međutim pojam zrela sastojina je uslovan i promjenjiv, zbog
toga što se razvojem industrije za preradu drveta sastojina postaje znatno
ranije zrela. Ranije kada ni drvna industrija ni tehnologija nisu bile na
današnjem nivou ophodnja je bila veuma duga. Ona je za skoro sve glavne
vrste šumskog drveća po pravilu iznosila oko 120 godina. Ova ophodnja
koja je vezana za doba fizičke zrelosti sastojine zove se fizička ophodnja, za
razliku od takozvane tehničke ophodnje kod koje se glavne sječe izvode pre
doba fizičke zrelosti.
Treba pomenuti i razliku između pojmova obnavljanje i podizanje
šuma. Izraz podizanje šuma znači osnivanje šuma na mjestima gde ih
momentalno nema, dok se pod obnavljanjem šuma podrazumjeva osnivanje
šuma prirodnim putem iz semena stabala, izdanaka ili izbojaka postojećih
šuma. Čest sinonim za prirodno obnavljanje u praksi je je prirodno
podmlađivanje a za vještačko podizanje šuma pošumljavanje. Znači nova
šuma može da se osnuje na dva načina i to:
- prirodnim putem iz sjemena zrelih stabala u već postojećoj šumi
- vještačkim putem sadnjom sadnica, sjetvom sjemena, sadnjom
reznica itd.
Jekić Dalibor 1 Mart 2009.

Gajenje šuma 2
DOBRE STRANE I NEDOSTATCI VJEŠTAČKOG PODIZANJA
ŠUMA
Dobre strane
a) osnivanje sastijine ne zavisi od uroda sjemena
b) osnivanje sastojine se izvodi brzo i dosta sigurno
c) podizanje šuma može lakše da se izvede sa kadrom niže stručne spreme
d) vještačko osnivanje sastojine omogućuje primjenu čiste sječe na većim
površinama
e) u nekim slučajevima to je jedino moguć način podizanja šuma i to:
- pri popunjavanju ne obnovljenih dijelova sječina
- kada se u sastojini iz bilo kojih razloga postojeće vrste drveća žele
da zamjene nekim drugim na primjer kod totalne rekonstrukcije
šuma
- pri introdukciji raznih vrsta drveća
- na siromašnim, vrlo suvim, vlažnim i zakorovljenim zemljištima
gdje prirodno obnavljanje teško uspjeva
Nedostatci
a) osnivanje sastojine je mnogo skuplje od prirodnog, treba uložiti
sredstva u zemljište za rasadnik, obradu zemljišta, njegu sadnica,
vađenje sadnica, trapljenje, prevoz do radilišta i na kraju sadnju
b) sječine se često zakorovljavaju što zahtjeva povećanje financiskih
sredstava pri pošumljavanju, a u slučaju neuspjeha kod sadnje svi
troškovi se udvostručuju
c) pri vađenju i presađivanju biljaka iz rasadnika slabi se životna
sposobnost biljaka, međutim proizvodnjom sadnog materijala sa
busenom ovaj preblem može potpuno da se otkloni.
DOBRE STRANE I NEDOSTATCI PRIRODNOG OBNAVLJANJA
Dobre strane
a) troškovi osnivanja su manji
b) ovim načinom se lakše nego vještačkim može regulisati željena smjena
u mješovitim sastojinama
c) prirodnim obnavljanjem najbolje je rješeno pitanje porijekla i naslednih
osobina stabala nove sastojine

Gajenje šuma 2
Navedene povoljne osobine se odnose na sva tri oblika prirodnog
obnavljanja čistu, oplodnu i prebirnu sječu, međutim kod primjene oplodne i
prebirne sječe povoljne karakteristike su još i :
- stara stabla u sastojini zaštićuju podmladak od ekstremno niskih i
visokih temperatura i regulišu najpovoljniji režim vlage u zemljištu
- krune starih stabala sprečavaju zakorovljavanje što se pozitivno
odražava na klijanje sjemena i razvoj podmlatka
- količina direktne sunčeve svjetlosti je smanjena čime je spriječeno
direktno isušivanje zemljišta
- usled povećanog režima osvjetljavanja pri izvođenju pripremnog i
oplodnog sijeka kod oplodne sječe, kao i njezi stabala u prebirnoj
šumi znatno se povećava debljinski prirast stabala koja ostaju u
sastojini
- pri dužem ili stalnom sklopu u sastojinama koje se nalaze na
sipkom, plitkom ili jako skeletnom zemljištu vjetar ne raznosi mrtvu
šumsku prostirku. Stalan sklop onemogućava negativan uticaj jakih
kiša erozijom.
Nedostatci prirodnog obnavljanja

a) jedan od osnivnih nedostataka prirodnog obnavljanja je što ono zavisi
isključivo od plodonošenja stabala sastojine koja se obnavlja
b) u slučaja neuspjeha prirodnog obnavljanja zbog slabog plodonošenja ili
šturosti sjemena, zakorovljenosti sječina i slično kada se mora prići
vještačkom podizanju šuma ono je znatno teže i skuplje od unaprijed
planiranog pošumljavanja
c) kod obnavljanja šuma prebirnom i oplodnom sječom podmladak se
dosta oštećuje, a sječa stabala, izrada sortimenata i izvioz materijala je
otežan.
IZBOR IZMEĐU VJEŠTAČKOG I PRIRODNOG OBNAVLJANJA

ŠUMA
Na osnovu svega iznetog o dobrim i lošim stranama prirodnog i
vještačkog osnivanja sastojina može se izvesti zaključak da je izbor metoda
koji će se usvojiti prilikom usvajanja sastojine zavisi od prirodnih uslova u
kojima se sastojina nalazi, bioekoloških svojstava vrsta drveća koje
sačinjavaju sastojinu i ekonomskih momenata. Sa ekonomskog stanovišta
metod prirodnog obnavljanja treba usvojiti uvjek kada postoje uslovi sredine
za njegovo izvođenje.

Gajenje šuma 2
U srednjoj i južnoj Evropi zbog povoljnih uslova sredine u prvom redu
klimatskih uslova rasprostranjeniji je način prirodnog obnavljanja dok je u
sjevernom djelu Evrope zbog nepovoljnijih klimatskih prilika i uslova
zemljišta kao i ređe učestalosti plodonošenja šumskih vrsta drveća znatno je
rasprostranjeniji način vještačkog podizanja šuma.
I bioekološke karakteristike šumskih vrsta drveća mogu imati uticaja
na izbor načina osnivanja sastojina. Sastojine koje su izgrađene od vrsta čiji
je podmladak osjetljiv na ekstremno visoke i niske temperature vazduha a
sadnice i ne podnose najbolje presađivanje skoro nikada se ne osnivaju
vještačkim putem.
OSNOVNI METODI PRIRODNOG OBNAVLJANJA

Prirodno obnavljanje šume se izvodi raznim oblicima sječe u zrelom
dobu sastojine. Sječe se mogu podjeliti u tri osnovne grupe i to:
- čista ili gola sječa
- oploda ili postepena sječa
- pribirna ili preborna sječa
Ova klasifikacija izvršena je prema načinu uklanjanju stabala zrele
sastjine i načinu nastanka nove.
USLOVI ZA USPJEŠNO PRIRODNO OBNAVLJANJE ŠUME

Uspjeh prirodnog obnavljanja bez obzira na metodu zavisi od niza
činilaca koji se mogu svrstati u dve grupe:
- biološka svojstva vrsta koje sačinjavaju sastojinu
- uslovi sredine u kojima se nalazi konkretna sastojina
Biloška svojstva
U biološka svojstva koja utiču na uspjeh prirodnog obnavljanja spadaju:
- doba nastupanja fizičke zrelosti
- učestalost rađanja semena
- građa semena (oblik i težina)
- stepen mogućnosti vegetativnog razmnožavanja (za niske šume)
Jedan od osnovnih uslova za prirodno obnavljanje neke sastojine je da
su stabla u njoj dostigla doba fizičke zrelosti.

Gajenje šuma 2
Uslovi sredine
Najznačajniju ulogu u procesu prirodnog obnavljanja imaju
komponente uslova klime i zemljišta.
Vjetar- se javlja kao pozitivan i negativan činilac. Uspjeh
osjemenjavanja sječine kod čistih i oplodnih sječa u prvom redu zavisi od
pravca i jačine vjetra. Suviše jak vjetar loše utiče na podmladak jer povećava
evapotranspiraciju. Pozitivan uticaj vjetra na podmladak je u tome što
sprečava temperaturne ekstreme, smanjuje mogućnost pojave radiacionih
mrazeva.
Temperatura vazduha- Za prirodno obnavljanje šuma najbolje je kad
je temperatura vazduha ujednačena bez velikih temperaturnih ekstrema u
doba vegetacije.
Atmosferski talozi- u vidu kiše ili snijega pozitivno utiču na proces
prirodnog obnavljanja.
Uslovi zemljišta i prizemne flore i šušnja- Za uspješno prirodno
obnavljanje šumska prostirka mora biti dobro razložena a združenost i
brojnost pripadnika prizemne flore treba svesti na minimum.
PRIRODNO OBNAVLJANJE VISOKIH ŠUMA ČISTA ILI GOLA

SJEČA
Čista sječa je jedan od najstarijih i najekonomičnijih načina prirodnog
obnavljanja i iskorišćavanja sastojine. Kod prirodnog obnavljanja sastojine
čistom sječom se na površini koja se obnavlja posjeku odjednom sva stabla.
Sa površine koja se obnavlja čistom
sječom se uklanjaju i postojeća
pojedinačna stabla predrasta (da se ova
stabla na osami nebi razvila u jako granata
stabla i postala prepreka u pravilnom
razvoju podmlatka). Samo u rjetkim
slučajevima da bi se podmladak zaštitio od
ekstremno visokih ili niskih temperatura
vazduha kao na primjer pri obnavljanju
čistih smrčevih sastojina čistom sječom
povremeno se u sastojinu vještačkim
putem uvodi breza ili jasika. Kasnije kada
smrčev podmladak ojača sva stabla breze i
jasike se uklanjaju. Pri izvođenju čiste
sječe do pojave stabala nove generacije
dolazi na dva načina, iz semena koje se već
Gajenje šuma 2
nalazila na sječini pre sječe i bočnim osjemenjavanjem sječine sa sjemenom
stabala koja se nalaze na ivicama sječina.
Oblici čistih sječa

Oblici čistih sječa međusobno se razlikuju po veličini sječina, ili po
obliku sječina, po načinu osjemenjavanja, ili po načinu organizacije
izvođenja sječa. Prema obliku površine i veličini sječine čiste sječe se dijele
na:
- čista sječa na velikoj površini
- čista sječa sa sječinom u obliku pruga
- čista sječa u obliku kružne površine
Čista sječa na velikoj površini

Pod čistom sječom na velikoj površini se podrazumjeva sječa svih
stabala odjednom na površini od nekoliko desetina hektara. Pošto se
obnavljanje sječine vrši sa sjemenom stabala koja se nalaze na većoj
udaljenosti od sječine pa su uslovi za prirodno obnavljanje kod ovog oblika
čiste sječe jako otežani, (najčešće se obnavljaju samo pojedini dijelovi
sječina i to oni koji su bliži ivicama neobnovljenih dijelova šume).
Najnepovoljniji obilk čistih sječa na velikim površinama je takozvana
koncentrisana čista sječa koja se izvodi odjednom na površinama od
nekoliko stotina hektara. Primjena ovog oblika je moguća u uslovima velikih
prostranstava slabo kupiranih terena (Sibirske tajge), odnosno u šumama
vrsta koje imaju lako sjeme. Ona se može primjenjivati samo kod izvođenja
totalne rekonstrukcije sastojina ili pri usvajanju i korišćenju tzv tehničke
ophodnje.
Čista sječa sa sječinom u obliku pruga

Ovaj oblik čiste sječe je nastao kao reakcija na česte neuspjehe
prirodnog obnavljanja čistih sječa na velikim površinama. Njome se željelo
da se preko manjih sječina čije površine imaju oblik izduženog
pravougaonika znatno olakša odnosno osigura osjemenjavanje sječine. Kod
čiste sječe u obliku pruga sa sječom se počinje sa one strane sastojine koja je
suprotna pravcu duvanja vladajućeg vjetra. Na uspjeh prirodnog obnavljanja
kod ovog vida sječe najveći značaj imaju sledeći momenti:
- širina pruge ili sječine, odnosno težina sjemena vrste koja izgrađuje
sastojinu
- pravac pruge- sječine
- pravac kretanja sječe
- vrjeme izvođenja sječe na susjednoj pruzi
Gajenje šuma 2
Širina pruge ili sječine

Sa povećanjem širine pruga se smanjuje mogućnost uspješnog
prirodnog obnavljanja na posječenoj pruzi. Uspjeh obnavljanja čistom
sječom sa sječinom u vidu pruge zavisi i od težine sjemena vrste koja čini
sastojinu. Kod vrsta koje imaju teško sjeme kao bukva primjena ovog načina
se izbjegava. U sastojinama koje imaju lakše sjeme sa kriocetom (smrča, bor
itd.) širina sječine je otprilike jednaka jednostrukoj do dvostrukoj visini
stabala zrele sastojine za sječu. Kod vrsta koje imaju sasvim sitno sjeme
(topole, breze) širina može da bude i do 100 metara, približno trostrukoj
visini stabala za sječu.
Pravac pruge- sječine

Tu se podrazumjeva položaj pruge po dužini po stranama svjeta.
Pravac pruge ima neposredan uticaj na stepen intenziteta osvjetljavanja
sječine u toku dana, temperaturu vazduha i zemljišta, vlažnost vazduha na
sječini kao i na sve ostale komponente uslova klime i zemljišta.
Pravac kretanja sječe

Pod pravcem kretanja sječe smatra se pravac u kome se nižu pruge
jedna za drugom prilikom obnavljanja šume. Sa sječom se uvjek otpočinje sa
suprotne strane od pravca u kome duva vladajući vjetar.
Ni jedan pravac pruge okrenut prema pravcima strana svijeta ne pruža
najpovoljnije uslove za prirodno obnavljanje sječina. Na primjer na
sječinama pravca sjever-jug će doći do povećanja temperature vazduha i
zemljišta, znatnog smanjenja vlage u vazduhu i zemljištu, poremećaja u
procesima humifikacije i mineralizacije, ponik eksponiran istoku strada od
niskih temperatura a zapadu od ekstremno visokih temperatura.
Dosadašnja istraživanja su pokazala da najpovoljnije uslove za
prirodno obnavljanje pružaju pruge koje imaju pravac sjeverozapad-
jugoistok, a pravac kretanja sječe sjeveroistok-jugozapad.
Vrijeme izvođenja sječe na susjednoj pruzi

Pošto sve naše vrijednije vrste drveća ne plodonose svake godine znači
da je za uspješno prirodno obnavljanje naredne sječine pruge potrebno
pričekati do naredne godine punog uroda, što je dovelo do vrlo sporog tempa
iskorišćavanja šuma. Da bi se pri sječi obnavljanja u vidu pruga objedinili i
uzgojni i ekonomski principi u razrešenju ovog problema pošlo se od zamisli
da se sa sječom obnavljanja započinje na više mjesta istovremeno. Na
primjer prva pruga širine 25 metara će se posjeći na početku šume, druga na
Gajenje šuma 2
rastojanju od 100 metara, treća na rastojanju 200 metara itd. Postoje tri
osnovna oblika čistih sječa u obliku pruga:
- prost oblik sječe u obiku pruge
- čista sječa na preskok
- čista sječa u obliku kulisa
۞Prost oblik sječe sa sječinom u obliku pruga sa neposrednim priklapanjem
pruga- sastoji se u tome što se čitav šumski kompleks koji se obnavlja najpre
podjeli na sječine u vidu jednako širokih pruga. Sva stabla na prvoj pruzi se
sjeku u godini punog uroda, zatim se kroz n godina sjeku sva stabla na pruzi
broj dva.
۞Čista sječa na preskok- pre smog obnavljanja i ovde se čitav šumski

kompleks podjeli na niz paralelnih pruga ali sve pruge nisu iste širine. Ovde
su sve pruge podjeljene na dve serije i to neparnu gde spadaju pruge
1,3,5,7,9,11 i parnu seriju 2,4,6,8,10 itd. Pruge neparnih serija su šire od
pruga parnih serija. Tok obnavljanja se odvija na taj način što se u godini
punog uroda posjeku sva stabla na prugama neparnih serija. Kada
osjemenjavanje na prugama neparnih serija potpuno uspije pristupa se sječi
svih stabala na prugama parnih serija. Iz tehnike ovog metoda se vidi da
ukupan period obnavljanja nije dug. On traje ukupno 5-10 godina. U toku
primjene ove metode došlo se do zaključka da čista sječa na perskok ima i
ozbiljne nedostatke:
- pošto su ovde pruge parnih serija uže nego kod prostog oblika čistih
sječa može doći do pojave obrazovanja mraznih jama
- uticaj žilišta ivičnih stabala na isušivanje zemljišta i uništavanje
ponika ovde je izraženiji nego kod prostog oblika čistih sječa u vidu
pruga
- kod ovog oblika pri obnavljanju su uvjek otkrivene dve ivice stare
sastojine
Gajenje šuma 2
- obnavljanje pruga parnih serija je sasvim otežano jer su ove pruge
posle uklanjanja zrelih stabala nesposobne za osjemenjivanje to jest
obnavljanje je ograničeno samo na sjeme sa stabala pre sječe
U cilju otklanjanja nedeostataka predloženo je sledeće:
- da se na sječinama pruge parnih serija ostavljaju semenjaci, ali sve
vrste nisu pogodne za semenjake najčešće zbog upale kore
- jedno od rješenja ovog problema je da se sa sječom stabala sčeka
sve dok stabla na prugama neparnih serija ne dostignu doba fizičke
zrelosti plodonošenja, međutim to bi vodilo dugoj ophodnji
- pored iznetog je bilo i predloga da se pruge neparnih serija
obnavljaju prirodnim a parne vještačkim putem itd.
۞Čista sječa u obliku kulisa- u suštini predstavlja varijantu čiste sječe u vidu
pruga na preskok sa tom razlikom što se sječa obavlja u tri serije i što su
pruge prve i druge serije iste širine a treće serije nešto uže. U prvom navratu
se sjeku pruge prve serije 1,4,7 itd. U drugom navratu nekoliko godina
poslije sjeku se pruge druge serije 2,5,8 a u trećem navratu takođe posle n
godina pruge treće serije 3,6,9 itd. Ovim načinom se željelo da se na
sječinama prve i druge serije obezbjedi sigurnije osjemenjavanje.

Gajenje šuma 2
Čista sječa u obliku kružnih površina
Kod obnavljanja sastojina čistom sječom u vidu kružnih površina sječa
se izvodi na više mjesta od jednom. Ova mjesta treba da budu ravnomjerno
raspoređena po čitavoj sastojini. Veličina posebnih kružnih površina zavisi
od ekoloških karakteristika vrste drveća koja se obnavlja i od uslova staništa.
Oblik sječine je kružan a može da bude i u obliku elipse, kvadrata ili
mnogougaonika.
Za inicajalne kružne površine za obnavljanje se uzimaju ona mjesta na
koje je ukazala i sama priroda, to su obično progaljene površine. Prečnici
početnih kružnih površina zavisno od bioloških osobina vrsta drveća koje se
obnavljaju se kreću od jedne do dve visine zrelih stabala za sječu (5-12 ari).
Kad se poslije čiste sječe na ovim površinama obezbjedi prirodno
obnavljanje u prvoj godini punog uroda sastojine pristupa se proširenju
početnih kružnih površina sječom ivičnih stabala u vidu koncentričnih
krugova. Proširenje ovih površina se vrši dok se kružne površine ne spoje.
Stabla u preostalim površinama između krugova se sjeku u isto vrijeme kada
se sjeku stabla na poslednjim prstenovima.
Dobra strana ovog načina je ta što on sa velikom sigurnošću
obezbjeđuje obnavljanje jer se osjemenjavanje vrši sa svih strana i što su
sastojine nastale ovom metodom otporne na negativan uticaj snijega i vjetra.
Nedostatci ovog metoda su:
- ukoliko su inicijalne površine nedovoljne veličine uslovi
mikroklime na njima mogu biti često nepovoljni.
- ivična stabla stare sastojine su uvjek sa jedne strane izložena
negativnom dejstvu vjetra, a južni i zapadni djelovi sječine često
ostaju neobnovljeni zbog jakog zagrevanja zemljišta.
Ocjena čiste sječe kao načina prirodnog obnavljanja

Čista sječa je sa jedne strane najjednostavniji i najekonomičniji način
prirodnog obnavljanja, a sa druge u poređenju sa oplodnim i prebirnim
sječama najnesigurniji način osjemenjavanja odnosno obnavljanja sječina.
Dobre strane čistih sječa:
- čista sječa se izvodi bez doznake stabala za sječu pa je zbog toga
znatno ekonomičnija od ostalih
Gajenje šuma 2
- pošto se njome sjeku sva stabla na sječini ona predstavlja
maksimalnu koncentraciju rada i mehanizacije na sječini
- podmladak kod svih oblika čistih sječa uživa u punoj mjeri gornju
svjetlost
- kod sastojina obnovljenih čistom sječom može po potrebi da se
reguliše ispaša stoke u šumi
- čistom sječom se odgajaju jednodobne sastojine čija stabla imaju
visoku tehničku vrijednost
- period obnavljanja kod čistih sječa u odnosu na oplodnu i prebirnu
sječu kao i sve kombinovane metode prirodnog obnavljanja je
znatno kraći što predstavlja značajnu ekonomsku prednost
- primjenom čiste sječe se po potrebi može izvršiti i zamjena vrsta
drveća u šumi
Nedostatci čistih sječa:
- čistom sječom mogu u izvjesnim slučajevima da se stvore
nepovoljni uslovi za razvoj ponika (isušivanje zemljišta,
zakorovljavanje, izloženost ekstremnim temperaturama, zabarivanje
kod staništa sa visokim nivoom podzemnih voda)
- na izrazito kupiranim terenima može doći do erozije
- na gole površine pod dejstvom vjetra, često mogu da se nasele
manje korisne vrste drveća (jasika i breza)
- kod sastojina koje su nastale čistom sječom, zbog njihove
jednodobnosti naročito u mlađem periodu života, postoji velika
opasnost od štetnog uticaja snijega i vjetra
- na sječini se, prilikom sječe i izrade drvne mase nagomilava velika
količina otpadaka koja se ne koristi, čime se stvaraju povoljni uslovi
za razvoj štetočina fitopatološke i entomološke prirode
- sa estetskog gledišta sastojine obnovljene čistom sječom su
najjednoličnije i najmanje poželjne.

Gajenje šuma 2
OPLODNA ILI POSTEPENA SJEČA
Tehnika izvođenja oplodne sječe sastoji se
u tome da se stabla stare sastojine pri
obnavljanju ne uklanjaju odjednom već
postepeno u nekoliko zahvata najčešće u
vremenu od 5 do 20 godina. Sa obnavljanjem
oplodnom sječom se počinje kada stabla u
sastojini dostignu doba fizičke zrelosti
plodonošenja.
Klasična oplodna sječa se sastoji iz tri
osnovna sijeka: pripremnog, oplodnog i
završnog. Ako se izvodi više od ova tri sijeka
onda se ovi sjekovi nazivaju naknadni, koji se
najčešće izvode između oplodnog i završnog
sijeka. Čitav proces po pravilu treba da bude
završen najduže do 20 godina.
Pripremni sijek oplodne sječe

Ovim sijekom se počinje stvaranje pogodnih uslova za prirodno
obnavljanje, odnosno započinje proces prirodnog obnavljanja sastojine. Sa
pripremnim sjekom treba početi nekoliko godina prije nego što se očekuje
godina obilnog plodonošenja. Cilj pripremnog sijeka je da se u sastojini
stvore optimalni uslovi za osjemenjavanje i nicanje sjemena. U tom smislu
treba pripremiti sastojinu i zemljište.
Priprema sastojine- pošto se pripremnim sijekom oplodne sječe iz
sastojine vadi jedan broj stabala to se pod uticajem povećanog režima
osvjetljavanja u sastojini povećavaju krošnje i korjenov sistem onih stabala
koja ostaju u sastojini. Takođe ta preostala stabla usled veće količine
direktne svjetlosti bogatije i češće plodonose.
Gajenje šuma 2
Priprema zemljišta- vađenjem određenog broja stabala pripremnim
sijekom u sastojini se povećava količina sunčeve svjetlosti a time i toplote
koje dopire do zemljišta. Što dovodi do ubrzavanja razlaganja šumske
prostirke. Pripremnim sjekom se utiče direktno i na poboljšanje fizičko
hemiskih svojstava zemljišta.
U sastojinama koje su od osnivanja pravilno njegovane pripremni sijek
ne treba izvoditi, zato jer je stanje koje se pripremnim sijekom željelo postići
pravilnom i sukcesivnom njegom već obezbjeđeno. Za izvođenje pripremnog
sijeka nema potrebe ni u sastojinama izgrađenim od heliofitnih vrsta, ovo je
iz razloga što su sastojine heliofitnih vrsta drveća u periodu zrelosti zbog
rijetkih krošnji svijetle.
U pogledu pripremnog sijeka posebnu pažnju zaslužuju odgovori na
sledeća pitanja:
- koju količinu drvne mase pripremnim sijekom treba vaditi iz
sastojine, odnosno koji broj stabala
- koje kategorije stabala iz sastojine ovim sijekom treba uklanjati.
Količina drvne mase koja se pripremnim sijekom vadi zavisi od
bioekoloških karakteristika vrste drveća, stanja sastojine i uslova sredine. Ta
masa se kreće u granicam od 15% od 50% od ukupne količine drvne mase
sastojine u momentu početka njenog obnavljanja. U sastojinama koje se
sastoje od vrsta drveća koje imaju dubok korenov sistem kao npr u borovim i
hrastovim sastojinama kojima ne prijeti opasnost od vjetra i snjegoizvala
pripremnim sijekom se vadi i preko 30% od ukupne količine mase sastojine,
dok se u šumama vrsta sa plitkim korjenovim sistemom taj procenat kreće od
10% do 20%.
Odluku o tome koja će se količina drvne mase vaditi moguće je
donijeti tek poslije detaljnog upoznavanja sastojinskih i stanišnih prilika
svake konkretne sastojine.
Što se tiče drugog pitanja ukoliko sastojina koja se obnavlja ranije nije
njegovana onda se ovim sjekom iz sastojine prvo uklanjaju stabla
nepoželjnih vrsta (jasika, breza i dr). Pored nepoželjnih vrsta uklanjaju se i
sva bolesna stabla i stabla loših fenotipskih i genotipskih karakteristika.
Ukoliko u sastojini u vremenu izvođenja pripremnog sjeka nema stabala
navedenih kategorija onda se vade zdrava stabla glavnih vrsta drveća. Od
ovih stabala u prvom redu treba vaditi stabla prvog i petog biološkog
razreda.
Oplodni sijek oplodne sječe

Gajenje šuma 2
U prvoj godini punog uroda poslije izvođenja pripremnog sijeka
pristupa se izvođenju oplodnog sijeka. Osnovni cilj izvođenja oplodnog
sijeka da se još većim smanjenjem broja stabala u sastojini sjemenu
obezbjede najbolji uslovi za klijanje kao i razvoj podmlatka u vremenu
između oplodnog i završnog sijeka. Pored ovoga oplodnim sijekom odnosno
izvlačenjem materijala sa sječine putem ranjavanja zemljišta stvaraju se još
povoljniji uslovi za nicanje sjemena.
Što se tiče količine drvne mase koja se vadi ovim sijekom se po pravilu
vadi polovina od broja stabala koja u sastojini ostanu posle izvođenja
pripremnog sijeka. Što se tiče kategorije obično se uklanjaju stabla sa jako
razvijenim krošnjama da nebi pretjerano zasjenjivala podmladak. Stabla koja
ostaju u sastojini poslije oplodnog sijeka su praktično najkvalitetnija stabla
sastojine. Ranije se cjeli predrast uklanjao, a danas preovladava mišljenje da
ga ne treba uklanjati ako nije mnogo stariji od generacije nastale iz sjemena
posle izvođenja oplodnog sijeka.
Završni sijek
Kada se podmladak na sječini koja se obnavlja oplodnom sječom
razvije do te mjere da mu više ne prijeti nikakva opasnost od ekstremno
visokih i niskih temperatura vazduha tada se iz sastojine koja se obnavlja
uklanjaju sva preostala stara stabla. Duže zadržavanje stabala stare sastojine
može biti štetno i to ne samo na taj način što će negativno uticati na pravilan
razvoj podmlatka, već će u znatnom stepenu pri njihovom uklanjanju iz
sječine oštetiti podmladak.
Razmak između oplodnog i završnog sijeka u pojedinim sastojinama je
različit. Kod heliofitnih vrsta, koje obilno rađaju i čiji je podmladak
otporniji, taj razmak iznosi svega dve do tri godine. Kod sciofitnih vrsta traje
i do deset godina.
Za utvrđivanje vremena izvođenja završnog sijeka u praksi postoji
čitav niz indikatora. Kod većine četinara npr završni sijek treba izvoditi kada
četine postanu svjetlije, sitnije i ređe, jer je to znak da nemaju dovoljno
svjetla za normalono odvijanje fotosinteze i drugih procesa. Takođe jedan od
znakova je kada podmladak dobije kišobranast oblik kod mlade bukve ili
tanjirast ili zvjezdast kod jele i smrče.
Radi zaštite podmlatka završni sjek i izvlačenje drvne mase po pravilu
treba izvesti u toku zime kada je podmladak zaštićen snijegom.
Naknadni sijek
Gajenje šuma 2
Kod vrsta drveća čija je obilnost rađanja veća a učestalost
plodonošenja češća, kao i čiji je podmladak otporan na ekstremne
temperature (hrast kitnjak i lužnjak, crni i bijeli bor) broj sijekova može da
bude manji od tri. U ovakvim slučajevima se obično izvodi samo oplodni i
završni sijek.
Nasuprot tome kod vrsta drveća čija je obilnonost plodonošenja manja,
učestalost plodonošenja ređa, a podmladak osjetljiv na ekstremne
temperature vazduha što je čest slučaj u bukovim i jelovim sastojinama broj
sijekova kod oplodne sječe je veći od tri. Stanje u kome se nalazi sastojina
na početku obnavljanja ima takođe uticaja na broj sijekova, jer u sastojinama
koje su pravilno njegovane pripremni sijek se nikad ne izvodi.
Na broj sijekova pri obnavljanju sastojina oplodnom sječom utiču i
ekonomski momenti, obnavljanje sa više sijekova je manje rentabilno.
Svi sijekovi koji se ubacuju između tri osnovna sijeka kod oplodne
sječe se zovu naknadni sijekovi. Ukoliko se pri oplodnoj sječi izvodi samo
jedan naknadni sijek onda se on izvodi dve do tri godine posle izvođenja
oplodnog sijeka, a ako se izvode dva onda se drugi sijek izvodi takođe 2 do 3
godine posle izvođenja prvog naknadnog sijeka. Ovim sijekom se obično
vadi polovina drvne mase koja je u sastojini ostala posle izvođenja oplodnog
sijeka. Izbor stabala se vrši tako da na sječini ostaju fenotipski najbolja i
najvrijednija stabla koja treba da budu ravnomjerno raspoređena na sječini.
Cilj naknadnog sijeka je:
- da se podmladak koji se pojavio posle izvođenja oplodnog sijeka
djelimično oslobodi zasjene stabala stare sastojine
- da preostala materinska stabla u slučaju potrebe mogu da izvrše
dopunsko osjemenjavanje onih djelova sječine koji su ostali
nedovoljno osjemenjeni
- uvođenjem naknadnog sijeka može da se pravda i korišćenje i
takozvanog prirasta na svijetlost.
Period obnavljanja- podmladno razdoblje kod oplodne siječe

Predstavlja vrijeme od izvođenja pripremnog sijeka pa sve do
uklanjanja sa sječine poslednjeg stabla stare sastojine. Period obnavljanja
kod oplodne sječe za drveća našeg podneblja se kreće u granicama 5 do 20
godina. Sa ekonomske tačke gledišta je poželjno da on bude kraći. Na dužinu
podmladnog razdoblja utiče i:
- obilnost i učestalost plodonošenja
- odnos vrsta prema komponentama uslova klime, uslova zemljišta,
uslova reljefa i biotičkih činilaca
- stanje u kojem se sastojina nalazi u vremenu obnavljanja
Gajenje šuma 2
- ekonomski momenti
Oblici oplodnih sječa

Na osnovu oblika, površine i veličine sječine oplodna sječa se djeli na:
- oplodnu sječu na velikoj površini
- oplodnu sječu sa sječinom u obliku pruga
- oplodna sječa sa sječinom u obliku kružne površine
Oplodna sječa na velikim površinama

Obnavljanjem oplodnom sječom na velikim površinama se obuhvataju
čitava odjeljenja. Nekoliko godina pre godine punog uroda na čitavoj
površini se izvede pripremni sijek. U godini punog plodonošenja na istoj
površini se izvede oplodni sijek, a nekoliko godina kasnije kada se
konstatuje uspješno obnavljanje sječine vrši se završni sijek. Najvažniji
nedostatci ovog oblika su:
- na čitavoj površini sječine uslovi sredine nisu isti pa stoga i uspeh
prirodnog obnavljanja nije isti
- ovim oblikom oplodne sječe se teško obnavljaju mješovite sastojine.
Oplodna sječa sa sječinom u obliku pruga

Ona se sastoji u tome što se obnavljanje izvodi u vidu pruga koje se
ređaju jedna za drugom po istim principima kao i kod obnavljanja šuma
čistom sječom u vidu pruga sa razlikom što su pruge ovde šire. One se
obično kreću u granicama od dve do četri visine zrelih stabala u sastojini
koja se obnavlja, što znači otprilike u granicama od 50 do 100 metara. Na
kupiranim terenima pruge se polažu upravno ili koso na izohipse.
Oplodna sječa u vidu pruga se izvodi na taj način što se najpre na prvoj
pruzi izvede pripremni sijek. Na drugoj pruzi, koja se nalazi neposredno
pored prve, pripremni sijek se izvodi tek kad je na prvoj pruzi izveden
oplodni sijek. Na trećoj pruzi se pripremni sijek izvodi u isto vrijeme kad se
na prvoj vrši završni a na drugoj oplodni sijek. Zatim se na četvrtoj pruzi vrši
pripremni na trećoj oplodni a na drugoj završni itd.
Oplodna sječa sa sječinom u obliku kružnih površina

Oblik inicijalnih jezgra sječine je kružan ili eliptičan. Za početne
kružne površine se biraju obično razređeni djelovi sastojine, progale koje su
nastale usled vjetra ili snijega, na kojima se već pojavio podmladak. Na
njima se izvode potrebni zahvati, oplodni, naknadni ili završni sijek, ali ako
takvih površina u šumi nema, tada se za početna jezgra biraju oni dijelovi
šume za koje se pretpostavlja da će se podmladak na njima najprije pojaviti.
Gajenje šuma 2
Poslije uspješno izvedenog pripremnog sijeka na inicijalnim kružnim
površinama u prvoj godini punog plodonošenja sastojine na istoj površini se
izvodi oplodni sijek. U isto vrijeme sa izvođenjem oplodnog sijeka na
inicijalnim površinama, površine se proširuju putem izvođenja pripremnog
sijeka u vidu koncentričnih kružnih površina. Kada se podmladak na
početnim kružnim površinama razvio do te mjere da više nije potrebna
zaštita materinskih stabala na njima se izvodi završni sijek. U isto vrijeme na
svim serijama drugih koncentričnih krugova se izvodi oplodni sijek, a na
trećim pripremni. Seče na svim kružnim površinama se po istom principu
izvode sve dotle dok se krugovi ne spoje, čime je cjelokupna sastojina
obnovljena.
Dobre strane ovog metoda su:
- zbog raznodobnosti sastojina koje se obnavljaju ovom metodom u
mlađem periodu života ona su otporne na štetne uticaje snijega i
vjetra
- pri izvozu posječenih stabala kroz još ne obnovljeni deo sastojine
štete na podmlatku su svedene na minimum
- ovaj oblik oplodne sječe je vrlo pogodan za prirodno obnavljanje
mješovitih sastojina
Nedostatci ovog metoda su:
- izvođenje ovog oblika oplodne sječe je u odnosu na oplodnu sječu
na velikim površinama i sječu u vidu pruga znatno složenije i teže
- kod ovog oblika oplodne sječe u odnosu na druge oblike znatno su
otežani svi radovi koji su vezani za sječu i izvlačenje drvne mase sa
sječine.
Ocjena oplodne sječe kao načina prirodng obnavljanja

Dobre strane :
- oplodnom sječom se kao i čistom dobijaju jenodobne sastojine u
kojima se odgajaju stabla sa oblim i punodrvnim deblima velike
tehničke vrijednosti
- izvođenje oplodne siječe u odnosu na prebirnu sječu je znatno
jednostavnije
- oplodnom sječom se mogu uspješno obnavljanti sastojine izgrađene
od skoro svih vrsta drveća, posebno mješovite od vrsta drveća sa
različitim bioekološkim osobinama
- oštećenje podmlatka pri izvozu manje je nego kod prebirne sječe
- šume obnovljene oplodnom sječom u pasivnim siromašnim
krajevima mogu da se već 15 do 20 godina poslije obnavljanja
koriste za ispašu.
Gajenje šuma 2
Nedostatci:
- stabla koja na sječini ostaju poslije oplodnog sijeka su često izložena
negativnom uticaju vjetra, snijega, insekata i biljnih bolesti
- izvođenje oplodne siječe kao metoda prirodnog obnavljanja je
skuplje od čiste
- u poređenju sa čistom siječom kod siječe stabala u čistom sijeku i
njihovom izvlačenju sa sječine i pri najvećoj pažnji dolazi do
izvjesnog oštećenja podmlatka
PREBIRNA SJEČA
Pojam prebirne sječe

Pod prebirnom šumom se podrazumjeva takva šuma u kojoj se na
relativno maloj površini nalaze stabla vrlo različite starosti, prečnika i visina.
Ova stabla su u šumi nepravilno razmještena i nalaze se ili jedna pored
drugih ili jedno iznad drugog, što ima za posljedicu stvaranje kako
horizontalne tako i vertikalne izgrađenosti šume, odnosno stvaranje
stepenastog prebirnog sklopa.
Broj stabala u pojedinim starosnim grupama u prebirnoj šumi nije isti.
Najmanji broj stabala se nalazi u najstarijem dobnom razredu i idući ka
mlađim on se konstantno povećava. Odnos između dva susjedna stepena je
konstantan i može da se izrazi koeficijentom k čija se vrijednost kreće od
1,20 do 1,50 a čitav niz može da se predstavi formulom koja glasi:
N= a+a·k+a·k2+a·k3+.......+a·kn
Veličina koeficijenta zavisi uglavnom od vrste i boniteta zemljišta.
Osnovne karakteristike prebirne sječe

Izvođenje prebirne sječe se sastoji u tome što se iz šume svake ili svake
pete, deste ili petnaeste godine vade pojedinačna stabla najčešće ona koja su
dozrela za sječu. Na progalama koje nastaju na mjestu izvađenih stabala
posle izvjesnog vremena se pojavljuje podmladak iz sjemena koje je palo sa
okolnih stabala. Kao rezultat takvog načina obnavljanja tokom vremena
nastaje raznodobna šuma.
Obnavljanje kod prebirne sječe ono traje neprekidno tokom čitavog
života šume, što znači da se kod prebirne siječe za obnavljanje koriste sve
sjemene godine. Zbog ovoga kod prebirnih šuma nema ophodnje već se
uvodi pojam ophodnjice. Pod ophodnjicom se podrazumjeva razmak između
ponavljanja prebirne sječe na jednom istom dijelu šume. U našim prebirnim
šumama se kreće od 5 do 10 godina, izuzetno i 15 do 20 godina.
Gajenje šuma 2
Na dužinu ophodnjice u prvom redu utiče intenzitet gazdovanja. U
područjima gdje je transportna mreža gusta i gdje se intenzivnije gazduje
ophodnjice su kratke, one iznose oko pet godina, dok su u ekstenzivnim
uslovima gospodarenja one duge oko 10 do 15 godina a nekad i više.
Podjela prebirnih sječa prema dužini ophodnjice

U odnosu na dužinu ophodnjice sve prebirne sječe se dijele na idealne
prebirne i periodične prebirne sječe.
Ako se prebirna sječa u jednoj šumi vrši svake godine na istoj površini,
onda dužina ophodnjice iznosi samo jednu godinu, i takve prebirne sječe se
nazivaju idealnim prebirnim sječama.
Prebirne sječe se mogu razlikovati i prema kategorijama stabala koja se

iz sastojine vade
Na ovoj osnovi razlikujemo primitivnu i normalnu prebirnu sječu.
Primitivna prebirna sječa

Kod primitivne prebirne sječe se iz sastojine se uklanjaju sva stabla
koja imaju dimenzije i kvalitet za željene sortimente, bez obzira da li su
stabla dostigla doba fizičke zrelosti ili nisu. Uzgojni momenti su ovom
sječom potpuno zapostavljeni. Danas ovaj oblik sječa u Evropi ima samo
istoriski značaj.
Normalna prebirna sječa

Ona se sastoji u tome što se iz sastojine u prvom redu uklanjaju stabla
radi stvaranja pogodnih uslova za nicanje sjemena i razvoj kvalitetnih stabala
koja se nalaze u podstojnom spratu sastojine ili u mlađim bioekološkim
grupama. Sječu u prebirnoj šumi treba izvoditi tako da se u njoj kompleksno
obezbjede željeni ciljevi proizvodnje koji se sastoje:
- u obezbjeđenju obilnog prirodnog podmlatka
- maksimalnom korišćenju produkcione sposobnosti zemljišta i
stalnom održavanju optimalnih stanišnih uslova
- proizvodnja maksimalne količine drvne mase visokog kvaliteta.
Intezitet zahvata pri sječama

Intenzitet zahvata zavisi od uslova sredine u kojima se sastojina nalazi,
od vrsta drveća koje izgrađuju sastojinu, od ekonomskih momenata, dužine
ophodnjice, odnosno intenziteta gazdovanja. U šumama koje se nalaze na
strmom i plitkom zemljištu, na većim nadmorskim visinama i nepovoljnim
uslovima sredine, preporučuju se slabiji zahvati sa kraćom ophodnjicom. U
Gajenje šuma 2
uslovima intenzivnog gazdovanja, u šumama sa dobro razvijenom mrežom
puteva, dužina ophodnjice je kratka a intenzitet manji. Donja granica
količine drvne mase koja se iz sastojine prebirnim sječama vadi iznosi 10 do
15% a gornja 40% od postojeće drvne mase sastojine.
Sposobnost vrste za prebirno gazdovanje

Prebirno gazdovanje je pogodno za šume koje su izgrađene od vrsta
sjenke, odnosno one koje mogu dugo da vegetiraju u zasjeni najstarijih
stabala. Prema Bolsigeru prebirno gazdovanje najviše odgovara čistim
jelovim šumama i šumama u kojima je jela preovlađujuća vrsta kao na
primjer u mješovitim šumama jela x bukva; jela x bukva x smrča; jela x
smrča. Jelove šume su najpogodnije zato što jela od svih naših vrsta može
najduže da izdrži zasjenu nadstojnih stabala, a kada se oslobodi zasjene lako
se regeneriše.
Podjela prebirnih sječa prema obliku i veličini sječine

Jedan najčešćih oblika prebirnih sječa u prošlosti je bila prebirna sječa
na velikoj površini ali ovaj oblik prebirnih sječa danas skoro da nema
praktičnu primjenu. Takođe tu je i sječa u vidu pruga ili kulisa.
Sječa kod ovog oblika prebirnih sječa se izvodi na taj način što se
najpre izvede prebirna sječa na svim prvim prugama kulisa. U narednoj
godini se sječa vrši na svim drugim prugama, tj sa sječom se po navedenim
principima nastavlja dotle dok se šuma na čitavoj površini ne obnovi. Kod
ovog oblika najčešće se koristi stablimična prebirna sječa. Ali uopšte rečeno
ovaj oblik sječe je ređe u upotrebi.
Najširu primjenu u praksi ima prebirna sječa u vidu kružnih površina.
Kružne površine na kojima se izvodi prebirna sječa su raspoređene na više
mjesta u sastojini. Veličine ovih kružnih površina uglavnom zavise od
bioloških osobina vrste drveća.
Dobre strane i nedostati prebirne sječe

Dobre strane:
- trajni sklop koji se stvara i održava prebirnom sječom stvara vrlo
povoljne uslove za prirodno obnavljanje mnogih vrsta drveća
naročito sciofitnih
- podmladak u prebirnoj šumi je zaštićen od direktne insolacije,
ekstremno niskih temperatura vazduha i hladnih vjetrova, a
zemljište od pretjerane evapotranspiracije
- u prebirnim šumama se za obnavljanje koriste sve sjemene godine

Gajenje šuma 2
- ovaj način gazdovanja najbolje obezbjeđuje prirodno obnavljanje u
šumama koje se nalaze u nepovoljnim stanišnim uslovima
- prebirnom sječom se omogućuje normalno korišćenje i onih šuma
koje iz vojnih, opšte odbrambenih ili drugih razloga moraju trajno
da postoje
- prebiran sklop najbolje štiti zemljište od erozionih pojava
- u prebirnim šumama štete od snijega i vjetra su minimalne
- zbog velike raznodobnosti i stepenastog sklopa prebirne šume
pružaju uvjek prijatniju sliku od šuma nastalih čistim ili oplodnim
sječama.
Nedostatci:
- u prebirnoj šumi broj mjesta na kojima se izvodi sječa u sastojini je
velik pa je zbog toga kontrola sječe otežana, a troškovi oko sječe i
izvoza veći
- prilikom izvođenja prebirne sječe i pored najveće pažnje može da
dođe do oštećenja podmlatka i stabala koja u sastojini ostaju
- drvna masa koja se dobija iz prebirnih šuma je tehnički lošija
- u prebirnim šumama je ograničena upotreba mehanizacije
- tehnika izvođenja prebirne sječe je znatno komplikovanija od čiste i
oplodne sječe te stoga zahtjeva veću stručnu spremu i veće iskustvo
radnika koji u njoj učesvuju.
Mjesto prebirnog gazdovanja- njena primjena

Prebirna sječa se primjenjuje kada se od šume pored proizvodnje drvne
mase traži da ona ima i zaštitnu ulogu ili neku drugu specijalnu namjenu.
PRIRODNO OBNAVLJANJE NISKIH ŠUMA

Niska šuma je takva gazdinska forma koja je nastala sječom stabala u
sastojini iz čijih panjeva i žila dolazi do prirodnog obnavljanja posječenih
stabala. Sva stabla u niskoj šumi nastaju iz adventivnih i proventivnih
pupoljaka. Niske šume prirodnim putem se obnavljaju čistom i prebirnom
sječom a vrlo rijetko i metodom rezervnih stabala pričuvaka.
Obnavljanje niskih šuma čistom sječom

Obnavljanje se vrši na taj način što se na osnovu visine ophodnje
potrebne za dobijanje željenih sortimenata utvrđuje broj sječina. Kada se
utvrdi broj sječina u niskoj šumi onda se čitava površina šume koja se
Gajenje šuma 2
obnavlja podjeli na odgovarajući broj sječina, te se svake godine čista sječa
izvodi na jednoj od njih. Po završetku sječe na poslednjoj sječini u narednoj
godini se sječa ponovo izvodi na prvoj sječini. Raspored sječina kod
obnavljanja niskih šuma čistom sječom mora biti prilagođen izvlačenju
posječene drvne mase. Posječeni materijal se nikad ne smije izvoziti preko
obnovljenih sječina jer bi moglo doći do oštećenja ili čak uništenja mladih
izdanaka.
Pošto obnavljanje u niskoj šumi ne zavisi od pravca duvanja vjetra kao
kod obnavljanja visokih šuma to se pravac sječina- pruga i kretanje sječe
usmjeravaju tako da im frontovi sječina budu neposredno pored puteva.
Ukoliko se niska šuma nalazi na kupiranom terenu pravac je upravan na
izohipse a sa sječinom se započinje od vrha grebena. Izvoz posječenog
materijala se mora obaviti pre pojave izdanaka. Za uspjeh obnavljanja niskih
šuma čistom sječom vrijeme izvođenja sječe ima poseban uticaj a
najpodesnije vrijeme je rano proljeće za vrijeme mirovanja vegetacije.
Ljetnja sječa je nepogodna zato što su panjevi i izdanci tada pod jakim
uticajem sunca, pa se stoga često sasušuju, a ukoliko i prežive do ranih
jesenjih mrazeva, ne stignu da odrvene te kao takvi potpuno propadaju. Ni
jesenja sječa se ne preporučuje jer se takođe pri povoljnim uslovima mogu
razviti izdanci koji kasnije propadaju. Sječu stabala treba vršiti što niže a
sijek treba da bude gladak da se atmosverske vode ne bi zadržavale na
presjeku.
Obnavljanje niskih šuma prebirnom sječom

Tehnika izvođenja prebirnih sječa u niskim šumama se sastoji u tome
što se čitava površina šume koja se obnavlja dijeli na onoliko dijelova- kulisa
kolika je dužina ophodnjice a svaki taj deo na određeni deo sječina. Svake
godine se sječa izvodi na površini jedne od sječina svake kulise kod prebirne
sječe u niskim šumama se ne sasjecaju sva stabla kao kod čiste sječe već
samo ona koja su dostigla dimenzije željenih sortimenata.
Prebirna sječa u niskim šumama smatra se povoljnijim načinom
obnavljanja od čiste, kada se šuma nalazi ili u napovoljnijim klimatskim
prilikama ili na jako suhim staništima, jako siromašnim zemljištima ili na
kupiranim terenima.
Dobre strane prebirne sječe u niskim sječama su te što su njenim
izvođenjem izdanci bolje zaštićeni od negativnih klimatskih činilaca, a
nedostatci što se mladi izdanci u prvim godinama nalaze u zasjeni pa stoga
imaju i manji visinski prirast nego izdanci iste starosti koji su nastali čistom
sječom.

Gajenje šuma 2
PREVOĐENJE NISKE I SREDNJE ŠUME U VISOKU
Prevođenje niske šume

Ono se može obaviti na tri načina: putem konverzije, putem totalne ili
potpune rekonstrukcije i putem djelimične rekonstrukcije.
Prevođenje putem konverzije

Osnovni princip ovog metoda se sastoji u tome što se postojeća niska
šuma se njeguje sve dok stabla ne počnu obilno da plodonose, kada se
pristupa njenom prirodnom obanvljanju, jednim od načina prirodnog
obnavljanja koji odgovara konkretnoj sastojini. Na ovaj način se iz sjemena
stabala vegetativnog porijekla stvara nova sastojina sjemenog porijekla. Ovaj
metod se primjenjuje u slučaju kada imamo dovoljan broj zdravih i
kvalitetnih stabala koja su ravnomjerno raspoređena po čitavoj površini i
koja će se poslije izvedenih uzgojnih sječa u sastojini ostaviti da je
osjemene.
Prevođenje putem totalne- potpune rekonstrukcije

Ovaj način se bazira na potpunom uklanjanju niske šume čistom
sječom i osnivanju nove sastojine sjetvom sjemena ili sadnjom biljaka. Kod
ovog načina prevođenja uglavnom dolazi do zamjene postojećih vrsta u
sastojini. Ovaj metod prevođenja se u niskim šumama primjenjuje, kada
sastav, kvalitet biljaka ili opšte zdravstveno stanje sastojine ne zadovoljava,
te dalje ostajanje postojećih stabala na konkretnom staništu nema ni
biološkog, ni ekonomskog opravdanja.
Sadnja biljaka koje se unose vrši se neposredno poslije sječe i
iznošenja drvne mase sa sječine. Istovremeno sa sadnjom ili neposredno
poslije nje panjevi posječenih stabala se tretiraju arboricidima radi
sprečavanja izdanaka i izbojaka. Izbojci se mogu uklanjati mehaničkim
putem i to po pravilu bar dva puta u toku godine.
Prevođenje niskih šuma putem djelomične rekonstrukcije

Ovaj metod se sastoji u primjeni kombinacije metoda konverzije i
totalne rekonstrukcije. On se primjenjuje u niskim šumama gde se na
relativno malim rastojanjima nalaze različita sastojinska stanja. U ovakvim
slučajevima u kvalitetnijim djelovima niskih sastojina prevođenje u viši
uzgojni oblik se vrši po principu indirektne konverzije, a u lošijim djelovima
po principu totalne rekonstrukcije.

Gajenje šuma 2
Prevođenje srednje šume
I prevođenje srednje šume u visoku se vrši na isti način i po istim
principima kao kod niske šume i to konverzijom, totalnom rekonstrukcijom i
djelimičnom rekonstrukcijom. Izvjesne razlike postoje samo u prevođenju u
dijelu djelomične rekonstrukcije koji se prevodi konverzijom jer je period
prevođenja u srednjim šumama kod ovog oblika prevođenja znatno kraći.
POMOĆNE MJERE PRIRODNOM OBNAVLJANJU

Izvođenje pomoćnih mjera ima za cilj da se na sječini obezbjede što
povoljniji uslovi za klijanje sjemena i razvoj podmlatka. A da bi se ovi
uslovi obezbjedili preduzimaju se mjere koje se sastoje u:
- uništavanju i uklanjanju otpadaka od sječa obnavljanja
- u uklanjanju prekomjernog živog šumskog prekrivača
- u uništavanju šušnja
Uklanjanje otpadaka sa sječine

Velike količine otpadaka od sječe i obrade stabala ometaju normalno
obnavljanje odnosno pravilno zakorenjivanje i razvoj podmlatka. Sjeme koje
padne na polutrulu masu otpadaka najčešće ne proklija a i ako proklija
održava se na toj podlozi vrlo kratko. Pored toga otpadci pružaju vrlo
pogopdnu sredinu za legla insekata i nastanak požara. Zbog ovoga sve
krupnije otpadke sa sječine treba uklanjati. Otpadci sa sječine se mogu
ukloniti na sledeće načine:
- spaljivanjem
- ravnomjernim razbacivanjem po čitavoj sječini u cilju bržeg
razlaganja
- sakupljanjem u ravnomjerno raspoređene gomile koje se na sječini
ostavljaju da istrunu
- tretiranjem hemiskim sredstvima koja ubrzavaju razlaganje
- iznošenjem otpadaka sa sječina
- usitnjavanmjem otpadaka mehanizovanim putem i slaganjem u
pruge koje se polijevaju naftom a zatim pale (ovaj metod nema širu
primjenu u zadnjim decenijama kao ni metod spaljivanja).
Najčešće se koristi metod iznošenja otpadaka sa sječine jer se današnjim
razvojem tehnologije ti otpadci mogu vrlo korisno upotrijebiti.
Uništavanje živog šumskog pokrivača

Kao privremena mjera se primjenjuje košenje i paljenje korova.
Paljenje je kod nas rijetka pojava, češća je u sjevernoj Evropi. Najefikasnija
Gajenje šuma 2
mjera za uništavanje štetnog živog pokrivača su hemiska sredstva herbicidi i
dendrocidi. Svi ovi preparati se prema načinu djelovanja dijela na totalne i
selektivne. Dejstvo selektivnih preparata se zasniva na poremećaju
normalnog metabolizma kod pojedinih vrsta biljaka što dovodi do
ubrzavanja deobe ćelija.
Uništavanje mrtvog šumskog pokrivača

U slučajevima kada u šumi dolazi do pretjeranog nagomilavanja mrtve
šumske prostirke ona se u cilju pravilnog osjemenjavanja sječine mora
uništavati. Njeno uništavanje se vrši uglavnom na dva načina i to:
- sakupljanjem i paljenjem mrtve šumske prostirke
- mehaničkim uklanjanjem mrtve šumske prostirke odnosno obradom
zemljišta čime se poboljšavaju fizička i hemiska svojstva zemljišta.
Obrada zemljišta se najčešće sastoji u rastresanju površinskog sloja
zemljišta. Ona se vrši motikama, ašovima, grabljama a u izuzetnim
slučajevima se vrši i oranje. Dubina obrade se određuje na osnovu stanja u
kome se nalazi zemljište. Najpovoljnije doba za obradu zemljišta je pred
opadanje sjemena sa stabala ili u ranu jesen. Obrada zemljišta na sječinama
može da se izvodi na malim površinama, u vidu krpa, u vidu pruga i na
čitavoj površini.
Obradu zemljišta treba vršiti neposredno poslije uklanjanja živog i
mrtvog šumskog pokrivača, odnosno 1 do 2 mjeseca pre opadanja sjemena
jer je potrebno da se obrađeno zemljište malo slegne.
Oruđa koja se koriste pri obradi zemljišta u sastojinama

Koriste se brojne alatke i mašine sa kojima čovijek radi sam ili ih vuče
zaprega ili mašina. U ručna oruđa spadaju: motike, pijuci, grabulje, ašovi,
ćuskije. U ona koja se vuku zapregom ili mašinom spadaju: plugovi
(razlikuju se od poljoprivrednih plugova jer su konstuisani tako da
površinski dio zemljišta razgrću na dve strane), drljače, freze i rotofreze,
kultivatori i diskokultivatori, lindvurm.
Zaključci o pomoćnim mjerama prirodnom obnavljanju

Pomoćne mjere se primjenjuju u vrlo malom broju zemalja zato što
iziskuju određena finansiska sredstva na čiji povrat se mora dugo čekati.
KOMBINOVANE METODE PRIRODNOG OBNAVLJANJA

Kombinovane metode osnovnih oblika prirodnog obnavljanja nastale
su kao rezultat različitih stanišnih i sastojinskih prilika u jednoj istoj sastojini

Gajenje šuma 2
koja iz ekonomskih ili nekih drugih razloga nije mogla da se izdvoji u manju
osnovnu gazdinsku jedinicu sastojinu.
Cilj primjene svih kombinovanih sistema gazdovanja na malim
površinama je uvođenje i usvajanje takve tehnologije koja će na bazi naučnih
i praktičnih dostignuća u pojedinim tipovima šuma najbolje odgovarati
prirodnim i ekonomskim uslovima, a kojom će se u isto vrijeme postići
trajna maksimalna produkcija kvalitetnog drveta uz što manje troškove.
GAJEROV SISTEM NEJEDNOLIČNIH OPLODNIH SJEČA-

BAVARSKI FEMELŠLAG

Gajenje šuma 2
Bitna karakteristika Bavarskog femelšlaga je da se sa obnavljanjem na
svim mjestima u sastojini ne započinje u isto vrijeme, kao i da početne
kružne površine nisu ravnomjerno raspoređene po čitavoj površini sastojine
kao kod klasične oplodne sječe u vidu kružnih površina sa kraćim periodom
obnavljanja.
Kod Bavarskog femelšlaga su sve početne kružne površine, kao
obnovni centri, raspoređene u dve do tri serije. Na svim kružnim površinama
jedne serije se sa sječama pripremnog, oplodnog, završnog sijeka započinje i
završava u isto vrijeme. Period obnavljanja na prvim serijama kružnih
površina u zavisnosti od vrste drveća u sastojini kreće se u granicama 10 do
20 godina. Po završetku obnavljanja na kružnim površinama prve serije ili
još u fazi oplodnog sijeka ovih površina, na krugovima druge serije se
započinje sa pripremnim sijekom. Kada se konstatuje uspješno obnavljanje
na krugovima druge serije počinje se sa obnavljanjem krugova treće serije.
Obnavljanje na krugovima treće serije se izvodi po istom principu kao i na
krugovima prve i druge serije.
Druga karakteristika Bavarskog femelšlaga je da se sa obnavljanjem
sastojina počinje u njenoj unutrašnjosti a ne kao kod ivično grupimičnog
sistema sa ivice sastojine.
Period obnavljanja Bavarskog femelšlaga traje 30 do 40 godina, dok on
kod klasične oplodne sječe po
pravilu nikad nije duži od 20
godina. Bavarski femelšlag je
predviđen u prvom redu za
obnavljanje mješovitih šuma
smrče bukve i jele na ravnijim i
blago nagnutim terenima.
Sa biološke tačke gledišta
Bavarski femelšlag nema
zamjerke jer se kroz grupimično
oplodnu sječu u mješovitim
šumama može postići potpuno
poštovanje biloških karakteristika
svih vrsta drveća koje izgrađuju
sastojinu kao i izvršiti izbor
prioritetnih površina za
obnavljanje.
IVIČNA ILI RUBNA SJEČA

Gajenje šuma 2
Ivična sječa kao metod prirodnog obnavljanja predstavlja kombinaciju
čiste i oplodne sječe stepenovane po vremenu, prostoru i intenzitetu zahvata.
Ivičnom sječom se obnavljanju ivice sastojina, najčešće u vidu pruga,
premda se ona može ukomponovati i u obnavljanje sastojina koje se nalaze u
unutrašnjosti šume.
Pruga koja se obnavlja ivičnom sječom na ivici sastojine se sastoji iz
dva dijela i to:
- spoljne pruge na kojoj nema stabala stare sastojine, koja se nalazi
pod zaštitom stare sastojine
- unutrašnje pruge koja se vezuje na spoljnu.
Širina spoljne pruge iznosi 1/2 do 2/3 visine sastojine koja se obnavlja,
a unutrašnja 1/2 do dve visine stabala sastojine. Kada se tretiranje vrši samo
na spoljnoj pruzi onda se govori o zatvorenoj ivičnoj sječi, a kada se sječa
primjeni i na unutrašnjem dijelu pruge o progalnoj ivičnoj sječi.
Kada se obnavljanje ivičnom sječom vrši u unutrašnjosti sastojine onda
ivica sječina na užem dijelu pruge ima oblik kruga ili elipse. Za primarna
podmladna jezgra se ove obično biraju mjesta gdje se već javio podmladak
koji se oslobađa starih stabala. Ovakva jezgra se kasnije proširuju po
principu ivične sječe. Ako sječa napredujue od sredine ivičnog jezgra na sve
strane podjednako ona se naziva koncentričnom, a ako se odvija samo na
jednu stranu od primarnog jezgra naziva se ekscentričnom.
Primjena ovog metoda prirodnog obnavljanja je moguća i kod vrsta
drveća sa teškim i lakim sjemenom. Na unutrašnjoj pruzi se obnavljaju vrste
drveća sa teškim sjemenom, vrste sjenke čiji je podmladak osjetljiv na
visoke i niske temperature vazduha, a na spoljnoj heliofitne vrste drveća sa
lakim sjemenom i otpornim podmlatkom na ekstremne temperature vazduha.
Težište obnavljanja kod ovog oblika sječe leži na unutrašnjoj pruzi. Na
njoj se priliv svjetla može regulisati prema potrebi vrsta drveća koja se
obnavljaju. Ovde osim gornje svjetlosti u sastojini prodire i bočna svjetlost
što omogućava brži rast podmlatka. Najpovoljnije uslove za prirodno
obnavljanje i razvoj podmlatka pružaju pruge ako su im ivice okrenute
sjeverozapadu i sjeveru. Tada u toku čitavog dana na prugu dopire bočna
svjetlost koja i kod zatvorenog i progaljenog ruba stvara vrlo povoljne
uslove za klijanje sjemena i razvoj prirodnog podmlatka.
VAGNEROVA IVIČNA SJEČA U KULISE

Gajenje šuma 2
Težište Vagnerovog sistema je bilo usmjereno u prvom redu na
uspješno riješenje prirodnog obnavljanja čistih smrčevih šuma iako je ovaj
sisitem gazdovanja Vagner sa uspjehom primjenjivao i u mješovitim
šumama smrče, jele, bukve i bjelog bora.
Vagner svoj sistem temelji na značaju ekoloških činilaca koji se poslije
sječe stvaraju u sječini, u prvom redu na promjenama u režimu osvjetljavanja
i jačini vjetra. Polazeći od činjenice da se sa obnavljanjem započinje sa
ivičnom prugom Vagner je došao do zaključka da se uslovi za prirodno
obnavljanje na sječini bitno mjenjaju u zavisnosti sa koje će se ivice sa
sječom započeti. Na osnovu sopstvenih istraživanja u uslovima Vitemberške
oblasti Vagner je utvrdio da su najpovoljniji uslovi za prirodno obnavljanje
kada pruga zauzima pravac istok zapad.
Kada su u pitanju kupirani i strmiji tereni, gde se često menja
ekspozicija, Vagner je izradio šemu po kojoj treba izvesti sječu na pojedinim
ekspozicijama. Prema Vagneru na istočnoj ekspoziciji pruga treba da
zauzima pravac sjeverozapad a pravac sječe sjever-jug. Na jugoistočnoj,
južnoj, jugozapadnoj i zapadnoj ekspoziciji pruga treba da ima pravac istok-
zapad, a pravac sječe sjever-jug. Na sjeverozapadnoj ekspoziciji pravac
pruge treba da bude sjevrozapad-jugoistok a pravac sječe sjeveroistok –
jugozapad. Na sjevernoj ekspoziciji pravac pruge treba da bude sjever-jug a
pravac sječe istok-zapad. Na sjeveroistočnoj ekspoziciji pravac pruge treba
da bude sjeveroistok-jugozapad, a pravac sječe sjeverozapad-jugoistok.
Osnovni principi i suština Vagnerovog metoda su:
- sa obnavljenjem se započinje uvjek sa ivice sastojine i to u vidu
pruga- kulisa
- širine pruge mogu da budu različite počev od ½ pa do dvostruke ili
čak trostruke visine stabala u sastojini
- najpovoljniji pravac pruge je istok zapad
- ivice na zapadnoj i južnoj strani radnog polja se ne sijčeu. One
najčešće služe kao zaštita obnovljenoj sastojini od vjetra
Tehnika ovog sistema obnavljanja se sastoji u tome što se čitava šuma
podjeli na niz kulisnih pruga- sjecišnih cjelina. Prvobitna širina jedne
sječišne cjeline je bila 200 do 300 metara. Prve pruge na kulisama su široke
½ visine stabala sastojine a ostale su znatno šire. Prve pruge se
najčešće obnavljaju čistom sječom premda se one mogu i tretirati
oplodnom sječom, a ostale oplodnom ili ivičnom sječom. Da bi se
spriječile štete na podmlatku obaranje se vrši na pravcu dijela stare
sastojine na kojem obnavljanje još nije započeto, isto tako i
posječena drvna masa se izvlači kroz stari dio sastojine.

Gajenje šuma 2
EBERHARDOVA SJEČA SA SJEČINAMA U OBLIKU KLINA
Sastoji se iz dvije faze a izvodi se po principu oplodne- postepene
siječe.
U šumama u kojima je predviđeno gazdovanje ovim sistemom već od
starosti oko pedesete godine pa nadalje na čitavoj površini se izvode sječe
koje imaju karakter kasnih proreda slabog intenziteta ili pripremnog sijeka
oplodne siječe. Ovim siječama se vade uglavnom stabla trećeg i četvrtog
biološkog razreda i ovo je prva faza Eberhardove sječe koju on naziva
pripremnom fazom za prirodno obanvljanje. Ona traje 10-15 godina a ima za
cilj da omogući obnavljanje i razvoj podmlatka sciofitnih vrsta drveća u
konkretnom slučaju jele i bukve.
Kada je konstatovan podmladak sciofitnih vrsta onda se prelazi na
drugu fazu to jest izvođenje sječa u obliku klina. Prostorna organizacija
sječina u drugoj fazi prirodnog obnavljanja ove metode se bazira na radnim
poljima u vidu pruga koja se dalje dijele na dva približno jednaka dijela.
Prosjeka koja dijeli sastojinu u isto vrijeme služi za izvlačenje posječene
drvne mase. Širina pruga na kojima se vrši obnavljanje je 150 metara a
dužine nisu ograničene. Po sredini svakog dijela pruge sasjecaju se stabla na
površini koja ima oblik jako izduženog klina. Osnova ovog klina obično
iznosi oko 5 metara.
Sječa na ovoj površini se vrši po principu oplodne sječe. U vrijeme
izvođenja oplodnog sijeka na prvoj sječini u vidu klina, u isto vrijeme se na
površini koja opasuje klin u vidu trougla izvodi pripremni sijek. U vremenu
kada se na početnoj obnovnoj površini izvede završni sijek, na trećem
trouglu se izvodi pripremni sijek. Sve obnovne površine imaju oblik klina a
sa sječama se produžava sve dok se čitava površina ne obnovi, odnosno sve
dok vrh klina ne izbije na prosjeku odnosno ivicu šume. Kojom brzinom će
se vrhom klina doći do ivice sastojine zavisi od ugla klina, a koji dalje zavisi
od opasnosti od vjetra. Vrijeme nizanja pruga će u prvom redu zavisiti od
učestalosti plodonošenja vrsta.
Period obnavljanja kod Eberhardove metode traje 30 do 40 godina od
čega na pripremu obnavljanja na prvu fazu dolazi 10 do 15 godina, a na
drugu fazu 20 do 25 godina. U sredini klina gdje je
započeto sa obnavljanjem nalazi se najstariji i najviši
dio sastojine a lijevo i desno od njega nižu se pojasevi
sa mlađim i nižim stablima, zbog čega su ove
sastojine vrlo otporne prema vjetru.
Treba uvjek imati u vidu da se ovde radi o
oplodnoj sječi sa dužim podmladnim razdobljem
kojim se dobijaju jednodobne sastojine. Dobre strane
Gajenje šuma 2
ovog sistema su što se njime smanjuje opasnost od vjetroizvala a izvoz
posječenog materijala je lak. Pored toga uske i duge sječine stvaraju vrlo
povoljne mikroklimatske uslove za nicanje sjemena.
Nedostatak ove sječe je da je njena primjena ograničena na šume vrsta
drveća koje podnose jaču zasjenu. Primjena ovog metoda iziskuje visoku
stručnost i posebnu pažnju svog osoblja koje učestvuju u njegovom
izvršenju.

Gajenje šuma 2
ŠVAJCARSKI POBOLJŠANI GRUPIMIČNI SISTEM
Sastojine u kojima se primjenjuje švajcarski poboljšani femelšlag kao
sistem gazdovanja najprije se izdjele na radna polja čije se širine određuju na
osnovu bočnog dometa užeta na traktoru ili žičara sa jedne strane, a sa druge
strane na osnovu prostornog i vremenskog usklađivanja organizacije
obnavljanja, u zavisnosti od vrste drveća koja učestvuju u sastavu sastojine.
Najčešća širina radnih polja je 80 do 120 metara. Između radnih polja se
prave prosjeke širine oko 10 metara do kojih će se vršiti izvlačenje posječene
drvne mase sa radnih polja.
U isto vrijeme sa podjelom sastojine na radna polja i formiranja
prosjeka u sastojinama se utvrđuju i takozvane uzgojne grupe, njihov
raspored i ukupna površina pojedinih uzgojnih grupa. To se utvrđuje preko
detaljnog snimanja stvarnog stanja sastojine. Ovim sistemom se vrši
tipizacija sastojina ili njihovih dijelova u okviru radnih polja i to na osnovu
životnih faza na kojim se one nalaze, na osnovu stepena očuvanosti,
sklopljenosti, prisustvu ili odsustvu podmlatka.
U prvoj fazi obnavljanja ovog sistema na cijelom radnom polju se
izvodi pripremni sijek oplodne siječe. Posle ovoga se pristupa formiranju
primarnih podmladnih centara. Sva početna jezgra obnove se nalaze
približno na istoj liniji. Ona se protežu sredinom širine radnih polja.
Prvenstvo treba dati starijim, lošijim i progaljnijim dijelovima sastojine. Na
tim obnovnim centrima provode se one vrste sječa ili faze pojedinih sječa
koje su u datom momentu najkorisnije. Ukoliko se prirodni podmladak još
nije pojavio u godini punog uroda se provodi oplodni sijek, a ako se
podmladak već pojavio onda se primjenjuje naknadni ili završni sijek.
U povoljnim uslovima sredine primarni podmladni centri imaju oblik
kruga ili elipse, a u nepovoljnim duguljast oblik. Veličina primarnih
podmladnih centara zavisi od niza faktora u prvom redu od uslova staništa,
odnosa vrsta prema svjetlosti, kupiranosti terena i ekspozicije. Što su ovi
uslovi povoljniji veličina podmladnog centra može biti veća. Prosječne
minimalne površine primarnih podmladnih centara su: za bukvu 5-7 ari, za
jelu 3-5 ari, za smrču 8-10 ari, bjeli jasen 25 ari itd.
Za dalju etapu ovog sistema obnavljanja vezana su dva zadatka. Prvi je
da se matična sastojina na primarnim centrima dalje progaljuje oplodnim
sijekom, a ako je potrbno ona se mogu i potpuno ukloniti završnim sijekom.
Drugi zadatak koji se izvodi u isto vrijeme sa prvim je da se primarno
podmladno jezgro proširuje u vidu prstena preko pripremnog sijeka oplodne
sječe ili ivičnom sječom. Širina prstena obično iznosi jednu visinu stabala
zrele sastojine. Kod heliofitnih vrsta proširenja su veća nego kod sciofitnih.
Sa ovim radovima se nastavlja sve dok se ne završi obnavljanje na početnim
Gajenje šuma 2
primarnim centrima. Sa obnovnim centrima druge serije će se započeti u
momentu kada je na prvom krugu primarnih podmladnih centara izvršen
oplodni sijek, a sa obnovnim centrima treće serije kada na početnim
krugovima prve serije dođe do završnog sijeka, odnosno na primarnim
krugovima druge serije podmladnih centara dođe do oplodnog sijeka. Kad se
dijelovi sastojina obnove pristupa se njihovoj njezi, koja mjera njege će se
primjeniti u pojedinim mlađim uzgojnim grupama zavisiće od perioda života
u kojim se nalaze pojedine uzgojne grupe u sastojini.
Pod opštim podmladnim razdobljem se podrazumjeva vrijeme od
početka obnavljanja na jednom objektu, sastojini, pa do vremena kad se
poslednje materinsko stablo uklanja iz sastojine. Opšte podmladno razdoblje
kod ovog sistema iznosi najčešće 50 do 60 godina. Pod specijalnim
podmladnim razdobljem se podrazumjeva vrijeme od početka do kraja
obnavljanja jedne serije podmladnih centara koje obično ne traje duže od 20
godina.
Može se zaključiti da je
švajcarski poboljšani grupimični
femelšlag prilagođen za
dugoročno obnavljanje kako
čistih tako i mješovitih sastojina
u različitim uslovima sredine.
Ovaj metod je potpuno razrađen
za mehanizovano sakupljanje
drveta uz dobro usklađenu
uzgojno-tehničku, šumsko-
zaštitnu i prevozno-tehničku
stranu gazdovanja, ali i zahtijeva
visok stepen obrazovanja svih
kategorija radnika.

Gajenje šuma 2
IVIČNO – GRUPIMIČNI OPLODNI SISTEM GAZDOVANJA
Ovaj sistem se zasniva na grupimično oplodnoj sječi ili uporednoj
kombinaciji grupimično oplodne sa grupimično čistom. Osnovna
karakteristika ovog sistema je ta da se sa obnavljanjem započinje uvjek sa
ivice sastojine po čemu je ovaj sistem i dobio ime. Pre početka obnavljanja
čitava površina koja je predviđena za obnavljanje se podjeli na radna polja,
pruge širine dve do tri visine sastojine (60-90 metara). Podjela sastojine na
pruge je izvršena zbog prostornog i vremenskog uvida u obnavljanje kao i
što lakšeg izvoza posječene drvne mase bez štete po obnovljeni dio sastojine.
Između radnih polja se sasjecaju prosjeke širine oko 5 metara, koje služe za
izvlačenje drvne mase.
Koncepcija ovog sistema obnavljanja zahtjeva da na ravnim i balgo
nagnutim tertenima pruge imaju pravac istok-zapad, sjeveroistok-jugozapad,
sjeverozapad-jugoistok, ali dozvoljava mogućnost da se pravac prilagodi
odlučujućem ekološkom činiocu.
Sječa na inicijalnim obnovnim jezgrima, na ivičnim prugama u vidu
inicijalnih površina, bilo da se radi o oplodnoj, čistoj ili uporednoj
kombinaciji ova dva oblika sječa, su prostorno i vremenski stepenovane. Na
svim jezgrima se preko
prstenastog proširivanja
obnavljanje izvodi sa 3 do 4
sijeka. Period obnavljanja kod
ovog sistema iznosi 30-40
godina, a sistem je predviđen za
obnavljanje mješovitih sastojina
jele, bukve i smrče, gdje je
smrča glavna vrsta.

Gajenje šuma 2
KOMBINOVANI BAVARSKI FEMELŠLAG
Osnovu ovog sistema uglavnom čini oplodna siječa u vidu grupa na
unapred projektovanim prugama, premda se ovdje uz oplodnu sječu dopušta
i kombinacija čiste ili ivične sječe. Širina radnih polja- pruga kod ovog
sistema prirodnog obnavljanja u zavisnosti od vrste se kreće od 100 do 150
metara. Svako radno polje- pruga je podjeljeno na dva dijela različite širine.
Širi dio pruge iznosi 2/3 širine pruge a uži 1/3 širine pruge.
Sama obnova započinje na unutrašnjem širem dijelu pruge najčešće
oplodnom sječom u vidu većih ili manjih grupa u obliku kruga ili elipse
(0,3 do 0,5 ha). Cilj ove intervencije je obnavljanje sciofitnih vrsta drveća
jele i bukve, ako se radi o mješovitoj sastojini jele, bukve i smrče.
Obnavljanje na ovim površinama je stepenovano po vremenu a njihov
prostorni raspored je ucrtan u kartu. Pripremnim sijekom na ovim grupama
se uklanjaju pre svega one vrste od kojih se na tim grupama ne želi
potomstvo. Kada se kasnije pojavi podmladak jele i bukve to jest kad on
dostigne visinu od 0,6 do 1 metara za bukvu,odnosno 0,5 za smrču, tada se
ovdje izvodi završni sijek. To obično biva 10 do 15 godina nakon
započinjanja obnavljanja na njima.
U to vrijeme ili neposredno pred završni sijek u godini punog uroda
smrče na čitavoj pruzi šireg dijela, na dijelovima koji nisu obuhvaćeni
siječom obnavljanja se izvodi oplodni sijek. Cilj ove intervencije je
favorizovanje obnavljanja heliofitnije smrče. Završni sijek na čitavom dijelu
pruge se izvodi kada podmladak smrče
na čitavom dijelu dostigne visinu oko
0,5 metara. U vrijeme sa
započinjanjem obnavlajanja smrče na
širem dijelu pruge, započinje se i sa
obnavljanjem užeg dijela pruge
oplodnom ili klasičnom ivičnom
sječom pri čemu se takođe favorizuje
obnavljanje smrče.
Kombinovani Bavarski femelšlag
daje mogućnost da se obnavljanje
završi u kraćem vremenskom periodu
pa je stoga prihvatljiv i za obnavljanje
prestarelih sastojina. Jedan od ozbiljnih
nedostataka je taj što mu je primjena
ograničena samo na ravnije i blaže
nagnute terene.

Gajenje šuma 2
KUBELKIN FEMELSTREIFENSCHLAG- GRUPIMIČNIH SJEČA
NA PRUGE
On je predviđen za prostorno obnavljanje odnosno intenzivno
gazdovanje u visoko planinskim područjima. Tehnika ovog sistema se sastoji
u tome da se čitava površina sastojine nezavisno od susjednih sastojina
najpre izdjeli na pruge čije su širine približno jednake visini stabala sastojine
plus pet metara. Širina pruge se kreće od 30 do 40 metara. Između pruga se
sasjecaju pojasevi 1-2 metra širine koji služe za izvlačenje drveta.
Pre početka obnavljanja na čitavoj površini svih pruga se izvodi sječa
koja ima karakter pripremnog sijeka oplodne sječe. Od ove sječe su
pošteđene samo ivice sastojine u širini oko 30 metara. Nakon nekoliko
godina, odnosno u godini punog uroda sjemena, na svakoj četvrtoj pruzi se
izvodi čista sječa u vidu većih ili manjih, najčešće ovalnih površina. Na
veličinu inicijalnih površina utiču ekološki činioci i cilj gazdovanja (ao se
favorizuje obnavljanje sciofita površine će biti manje i obratno).
Kad se na inicijalnim kružnim jezgrima svake četvrte pruge pojavi
podmladak ova jezgra se i dalje proširuju čistim sječama sasjecanjem ivičnih
stabala. Razmak između dva proširenja na početnim jezgrima se kreće u
granicama od 3 do 5 godina, što zavisi od bioloških osobina vrsta. Po istom
postupku će se izvršiti na prugama treće, druge i prve serije, stim što razlika
u početku obnavljanja između pojedinih serija iznosi jednu do dve godine.
Na taj način će se na prugama pojedinih serija dobiti jednodobne sastojine.

Gajenje šuma 2
SISTEM VIŠEFAZNOG POSTUPNOG OBNAVLJANJA
OPLODNOM SJEČOM NA PRUGE I DOLEŽALOVA VARIJANTA
OVOG SISTEMA
Ovaj sistem se bazira na principu oplodne siječe na pruge koje su
raspoređene u sječišne cjeline- kulise, sa po dve ili tri pruge. Ovaj sistem je
predviđen za prirodno obnavljanje sastojine na strmim planinskim terenima
gdje ne postoji mreža odvodnih puteva, odnosno gde bi pruge poredane u
kluise svojom dužinom bile upravno ili koso postavljene na izohipse djeleći
dugačke padine na uže pojaseve. Da ne bi došlo do većeg oštećenja
podmlatka pripremnim sijekom se na prugama uklanjaju najgranatija stabla.
Oplodna sječa se ovde izvodi u dva ili tri sijeka.
Doležal je primjenjujući ovaj sistem u uslovima Čehoslovačke došao
do posebne varijante ovog sistema koja se sastoji u tome da se u okviru
sječišne cjeline koju čine tri pruge koje se obnavljanju oplodnom sječom sa
obnavljanjem se otpočinje sa srednje pruge u vidu grupa- kruga odakle se
obnova proširuje u vidu grupimične sječe na susjedne pruge.Smisao ovog
postupka je da se na izrazito kupiranim terenima omogući upotreba žičare, za
sakupljanje drveta bez faze iznošenja kao i da se dobije dovoljna količina
drveta u cilju obezbjeđenja rentabilnog rada žičare. Dužina perioda
prirodnog obnavljanja ovde obično traje 30 do 40 godina, a predložena
varijanta je pogodna za kombinovano prirodno i vještačko obnavljanje
sastojina.

Gajenje šuma 2
GRUPIMIČNO POSTUPNI SISTEM GAZDOVANJA
Ovaj sistem gazdovanja je nastao u srednjoj Evropi kao težnja za
pretvaranjem jednodobnih sastojina u prebirne.
Nov kvalitativan momenat u grupimično-postupni sistem gazdovanja je
uneo Šedelin kada je u njega ugradio savremene principe njege šuma. Kod
grupimično-postupnog gazdovanja vrsta i oblik sječe se slobodno bira, a
stabla se uklanjaju pojedinačno ili u grupama. Podmladna jezgra se
postepeno šire i spajaju prelazeći iz mlađih u starije razvojne faze. Tako će
na kraju obnavljanja na primarnim podmladnim jezgrima biti najstariji
dijelovi sastojine a oko njih što se ide dalje sve mlađi dijelovi. Sve mjere
njege na pojedinim dijelovima sastojine se ređaju jedna za drugom u
određenom vremenu i prostoru, a prate razvoj životnih faza pojedinih
dijelova sastojine. Na primjer podmladak se njeguje još pomoću stabala stare
sastojine kao i kasnije odgovarajućim sječama kao mjerama njege.
Druga karakteristika podmladnog sistema je da se podmladno razdoblje
kod njega za pojedine dijelove sastojine određuje slobodno prema potrebi.
Grupimično oplodni sistem gazdovanja ne priznaje ophodnju. Ovde vlada
princip individualnosti u korist optimalne proizvodnje. Grupimično-
postupno gazdovanje je kombinacija prebirnog i površinskog gazdovanja.
Ono je od prebirnog gazdovanja usvojilo stablimično prebiranje a od
površinskog sistema gazdovanja određeni prostorni raspored.
Treća važna karakteristika je ta što
transportna granica ima prvenstveno uzgojni
a ne transportno tehnički karakter.
U suštini za uspješno izvođenje
grupimično-postupnog sistema obnavljanja
neophodno je detaljno poznavati prirodu
konkretnog tipa šume, kao i najpogodnije
metode njege konkretnog tipa zasnovane na
savremenim i racionalnim principima njege
kao i uvid u tržišne prilike radi planiranja i
prodaje drveta.

Gajenje šuma 2
KOMBINOVANA METODA BONEMANA
Težište ove metode je posebno na zaštiti prirodnpg podmlatka pri
obaranju stabala stare sastojine. Koncepcija ovog metoda polazi od činjenice
da najveće štete na prirodnom podmladku kod čistih sastojina oplodnom
sječom na većim površinama pri obaranju i izvozu stabala materinske
sastojine kao i da pomenuti metod prirodnog obnavljanja ne pruža dovoljan
uvid u podmlađene površine. Zbog ovoga Boneman u svom kombinovanom
metodu primjenjuje kombinaciju čiste, oplodne i ivične sječe. Metod se
sastoji u sledećem:
Čitav kompleks zrele šume se najprije izdjeli linijama za vuču preko
kojih se posječena stabla izvlače do puta. Rastojanje i pravac linija zavise od
terena i pravca transporta drveta.
Poslije ovoga se pristupa realizaciji prve faze ovog metoda obnavljanja
koja se sastoji u sječi stabala u vidu grupa najčešće kvadratnog oblika i to
čistom sječom. Cilj ove faze je favorizovanje heliofitnih vrsta.
U drugoj fazi se na čitavoj površini između linija za izvlačenje kroz
pripremni a često i oplodni sijek oplodne sječe favorizuje obnavljanje glavne
vrste drveća.
Treća faza to jest dalje obnavljanje sastojine se izvodi putem ivične
sječe.
Ovom metodom se pored smišljenog izvlačenja drvne mase bez štete
po podmladak dobija i dobar uvid u površine mladih sastojina što znatno
olakšava primjenu svih potrebnih mjera njege u njima.

Gajenje šuma 2
PRIRODNO OBNAVLJANJE METODOM REZERVNIH STABALA
PRIČUVAKA
Ovaj metod se izvodi na taj način što se pri provođenju osnovnih
oblika prirodnog obnavljanja jedan broj stabala ostavlja ravnomjerno
raspoređen po čitavoj površini sječine, najčešće 60 do 90 po jednom hektaru
poslije završene obnaove. Rezervna stabla ili pričuvci ostaju na sječini sve
dok stabla nove generacije ne dostignu doba fizičke zrelosti, što znači da su
rezervna stabla jedanput ili dvaput starija od stabala osnovne sastojine.
Metod rezervnih stabala može se ugraditi u sve ostale osnovne oblike
prirodnog obnavljanja, ali se najčešće primjenjuje kod oblika čistih i
oplodnih sječa.
Kod oblika čistih sječa on se izvodi na taj način što se sa sječine ne
uklanjaju sva stabla već se izvjesni broj stabala ostavi najčešće za još jednu
ophodnju osnovne sastojine. Kod oblika oplodnih sječa on se izvodi tako što
se naormalno izvode pripremni i oplodni sijek, dok se iz serije stabala
završnog sijeka oko jedna polovina broja stabala ostavlja na sječini kao
rezervna stabla u dvostrukoj ophodnji osnovne sastojine. Osnovni razlozi za
opredeljenje izbora ovog načina su sledeći:
- koričšćenje prirasta u debljinu koji nastaje kao posljedica dužeg
života rezervnih stabala pod neposrednim uticajem sunčeve
svjetlosti
- korišćenje tih stabala kao sjemenjaka u godinama uroda sjemena za
eventualna naknadna osjemenjavanja sječine
Ovaj način gazdovanja najčešće se primjenjivao i danas se sreće u
nekim zemljama Evrope pri obnavljanju borovih i hrastovih sastojina. Često
se dešava da kod obnavljanja hrastovih sastojina ovom metodom da se
vrhovi pojedinih stabala suše a duž debla se aktivraju preventivni pupoljci
koji vremenom obrazuju sekundarnu krošnju dok se primarna potpuno
sasušuje. Ovaj metod se kod nas može primjeniti u specifičnim kategorijama
degradiranih šuma koje su najčešće nastale usled antropogenih faktora i
mogu se često dovesti u normalno stanje ovom metodom. Ovaj metod je
koristan i u prevođenju srednjih šuma u visoke.

Gajenje šuma 2
NJEGA ŠUMA
OSNOVNI POJMOVI O NJEZI ŠUMA
Pod njegom šuma se podrazumjevaju sve intervencije koje se u šumi
izvode od trenutka njenog nastanka pa sve do vremena sječe obnavljanja
odnosno konačnog iskorišćavanja šuma. Sve one šume koje u toku života od
vremena nastanka pa do vremena iskorišćavanja nisu bile njegovane već su
bile prepuštene samoj sebi redovno su u određenom periodu života pružale
vrlo povoljne uslove za razvoj raznih štetočina fitopatološke i entomološke
prirode a i štete od abiotičkih faktora su veće. Najefikasnije sredstvo za
borbu protiv navedenih pojava su mjere njegovanja sastojina. Ciljevi i
zadatci mjera njegovanja šuma bi bili sledeći:
- proizvesti maksimalnu količinu drvne mase visoko tehničke
vrijednosti u što kraćem vremenskom periodu
- obezbjediti maksimalno povoljno sastojinsko stanje posebno u
pogledu klime i plodnosti zemljišta
- njegom šuma se odgajaju sastojine otporne na sve negativne
biotičke i abiotičke činioce kao što su bolesti fitopatološke i
entomološke prirode, odnosno vjetar, snijeg, požar i drugo
- zaštita sastojine u najmlađem životnom dobu od stoke, divljači i
korova
- regulisati sastav sastojine
- obezbediti najbolji razvoj visinskog i debljinskog prirasta, razvoj
krošnji i kvalitet oblovine
- da se iskoristi i ona drvna masa koja bi u sastojini do glavnih sječa-
sječa obanvljanja propala
- njegom šuma se pored naprijed iznijetog želi da obezbjedi takav
razvoj sastojine u cjelini da u periodu obnavljanja one budu u
takvom stanju da mogu bez teškoća prirodnim putem da se obnove.
Oblici mjera njege sastojina

Njega sastojine se sastoji iz niza različitih intervencija koje dovode do
poboljšanja sastojine. Klasifikacija i terminologija mjera njege sastojina nisu
iste kod svih autora.
Pa tako Tkačenko, Bunuševac i Dakov u okviru njege sastojina
razlikuju sledeće mjere: zaštitu mlade sastojine, podsađivanje sastojine,
rezanje grana u sastojini i posebne mjere njege sastojina.
Leinbundgut, Kestler, Heger, Dengler i drugi razlikuju njegu mladika,
njegu guštika, prorede, njegu zemljišta, njegu sastojinske klime i dodatne
mjere (oblikuvanje sastojina rezanje grana i dr.).

Gajenje šuma 2
ZAŠTITA MLADE SASTOJINE

U ovu mjerunjege sastojine spadaju:
- zaštita mlade sastojine od stoke, divljači i sl
- zaštita podmlatka od štetne konkurncije korovskih i drugih štetnih
biljaka
Zaštita mlade sastojine od stoke i divljači

U mnogim planinskim područjima gdje nema dovoljno pašnjačkih
površina u jednodobnim sastojinama koje se nalaze u periodu starijeg
mladika srednjeg doba, doba sazrevanja i zrelim sastojinama je dozvoljeno
pašarenje. U takvim šumama poslije sječe obnove treba zabraniti pašarenje.
Najsigurnija mjera zaštite je podizanje ograde ali ova mjera je jako skupa i
retko se primjenjuje. Zabrana traje dotle dok biljke ne dostignu toliku visinu
da stoka ne može da im odgriza vrhove. U šumama koje služe isključivo za
proizvodnju drvne mase visoke tehničke vrijednosti treba nastojati da se u
njima pašarenje trajno zabrani. Zbog toga svuda gdje su štete od divljači
velike sastojine treba ograđivati a broj divljači odstrjelom svesti na normalnu
mjeru u odnosu na konkretan tip šume.
Zaštita podmlatka od štetne konkurencije korovskih i drugih štetnih

biljaka
Ponik i podmladak u svom ranom periodu života su posebno ugroženi
od raznih korovskih biljaka. Potrebno je da se sastojina u najranijem periodu
života zaštiti od svih štetnih konkurenata. Naročito terminalni izbojci
podmlatka moraju biti oslobođeni konkurencije svih štetnih predstavnika
prizemne flore.
POPUNJAVANJE NEOBNOVLJENIH DIJELOVA SJEČINE

Često se desi da posle prirodnog obnavljanja da je broj biljaka na
nekim dijelovima znatno manji nego što je to potrebno za normalan razvoj
sastojine. Do ovog najčešće dolazi zbog nedovoljnog osjemenjavanja, šturog
sjemena ili zbog nepovoljnih uticaja mikrosredine. Popunjavanje ovih
dijelova vrši se sa biljkama iste starosti i iste vrste drveća koje izgrađuju
mladu sastojinu. Za popunjavanje neobnovljenih dijelova sječine najčešće se
uzimaju biljke sa onih dijelova gdje je podmladak vrlo gust, a ako su
neobnovljene površine velike materijal se uzima iz rasadnika.

Gajenje šuma 2
SJEČE KAO MJERE NJEGOVANJA SASTOJINA

U sastojinama koje nisu njegovane učešće stabala onih vrsta drveća
koje brže rastu i koje po pravilu imaju drvnu masu manje tehničke
vrijednosti je najčešće veće. Pored ovoga u ranom periodu života dolazi do
diferenciranja i izumiranja biljaka. Često se može doći do zaključa da sva
preživjela stabla i nisu najkorisnija. Iz svega navedenog dolazimo do
zaključka da se sastojine ne mogu prepustiti stihiskom razvoju već se moraju
njegovati. Njega stabala u sastojini se zasniva na činjenici da je fenotip odraz
genotipa i sredine.
Ciljevi sječa njege šuma

Ovi ciljevi bi se sastojali u sledećem:
1. da se prirodno odabiranje zamjeni šumskouzgojnim odabiranjem
u okviru kojeg se razlikuje negativno odabiranje (takozvano
čišćenje ili masovna njega sastojine) i pozitivno odabiranje ili
individualna njega. Odabiranje i uklanjanje negativnih individua
iz sastojine ima svoje opravdanje sve dok stabla budućnosti nisu
još jasno izdvojena u sastojini. Čim plus stabla mogu lako da se
identifikuju prelazi se na takozvano pozitivno odabiranje. Pri
čemu se uklanjaju sve one individue koje na bilo koji način
ometaju pravilan razvoj odabranih stabala.
2. formiranje krošnji pravilnih oblika i optimalnih dužina
3. poboljšanje sastava šume
4. skraćivanje vremena tehničke i fizičke zrelosti sastojine
5. poboljšanje zdravstvenog stana sastojine uklanjanjem ozlijeđenih
i zaraženih stabala sastojine kao i onih koja su zaostala u razvoju
6. povećava se otpornost sastojine prema abiotičkim činiocima
7. pripremanje stabala da što pre i obilnije plodonose
8. sječama njege se poboljšava proces raspadanja mrtve šumske
prostirke
KLASIFIKACIJA SJEČA NJEGE SASTOJINE

U SSSR-u prema Bunuševcu je podjela sječe njege izvršena prema
periodu života u kojem se sastojina nalazi na:
- sječu osvjetljavanja podmlatka
- sječu čišćenja
- sječu proreda
- sječu prostora ili progala
Gajenje šuma 2
Dengler sječe njege dijeli na:
- sječu čišćenja
- prorede
- sječu osvjetljavanja
Petračić razlikuje samo dve kategorije sječa njege i to:
- čišćenje kultura i mladih naraštaja
- proređivanje
ŽIVOTNE FAZE RAZVOJA SASTOJINE

Po klasifikaciji koja je u upotrebi u srednjoj i zapadnoj Evropi
razlikujemo:
1. Faza ili period mladika- smatra se da se sastojina nalazi u fazi
mladika sve do vremena kad se grane mladih biljaka počnu dodirivati.
2. Faza ili period guštika- pod periodom guštika smatra se razvojna faza
od momenta kada se mlada sastojina sklopila do početka prirodnog
čišćenja debla od grana.
3. Faza ili period letvenjaka- pod ovom fazom se smatra ona faza kada
stabla u njenoj gornjoj etaži dostignu visinu 6 do 12 metara, što u
povoljnim uslovima sredine približno odgovara jednoj četvrtini
produkcionog perioda ophodnje
4. Faza odrasle sastojine- u ovom periodu sastojina je prošla polovinu
svoje ophodnje. Visinski prirast poslije kulminacije naglo počinje da
jenjava a debljinski dostiže svoju kulminaciju.
5. Faza ili period zrelosti sastojine- posle faze odrasle sastojine po ovoj
klasifikaciji počinje faza zrelog doba sastojine. U ovoj fazi sva stabla u
sastojini su sposobna za plodonošenje.
Po klasifikaciji koja je u upotrebi u istočnoj evropi razlikujemo:
1. Faza ili period podmladka- razlikujemo period ranog i kasnog
podmlatka. Period ranog podmlatka počinje sa pojavom mladih biljaka
na sječini posle uspješnog prirodnog obnavljanja stare sastojine. Na
kraju ovog perioda dolazi i do prvog sklopa mlade sastojine. Period
kasnog podmladka karakteriše početak jedva primjetnog izdvajanja
biljaka po visinama i debljini. Karakteriše ga veliki broj biljaka po
hektaru usled čega dolazi i do borbe za svjetlost i mineralne materije
2. Faza ili period mladika- takođe se razlikuje period ranog i kasnog
mladika. Period ranog mladika karakterišu iste pojave kao i kod kasnog
podmldka samo što su znatno uočljivije. Gušći sklop dovodi do perioda
najintenzivnijeg rašćenja biljaka u visinu. Dolazi do diferenciranja i
jedna stabla znatno brže rastu dok druga zaostaju u porastu. Period
Gajenje šuma 2
starijeg mladika se karakteriše time da su u jednodobnim sastojinama
već jasno uočljive određene grupe stabala koje se međusobno jasno
razlikuju po visinama i debljinama i obliku krošnje. Ovaj period
nastaje u našim uslovima najčešće od dvdeste godine starosti.
3. Faza ili period srednjeg doba- u ovom periodu je već potpuno
izvršeno diferenciranje stabala u šumi. Krune stabala su toliko
razvijene da stvaraju vrlo gust sklop što dovodi do sasušivanja i
izumiranja donjih grana i do kulminacije visinskog prirasta.
4. Faza ili period dozrevanja sastojine- ovaj period karakteriše početak
plodonošenja sastojine. U sastojini po neko stablo počinje da
plodonosi, obično rubna stabla, a počinje i period kulminacije
debljinskog prirasta
5. Faza ili period zrelog doba sastojine- u ovom periodu sva stabla u
sastojini plodonose i sastojina je sposobna da se prirodnim putem
obnovi.
SJEČA OSVJETLJAVANJA PODMLATKA

Posle uspješnog prirodnog obnavljanja pojavljuje se vrlo gust ponik. U
prvim godinama života sastojine u borbi sa korovskim biljkama ova gustina
je neophodna u protivnom korovske biljke nadrastaju i ugušuju ponik. U isto
vrijeme sa izvođenjem mjera zaštite mlade sastojine od korovskih biljaka, iz
sastojine treba ukloniti i sve oštećene biljke prilikom izvoza drvne mase u
konačnoj fazi obnavljanja, kao i individue manje vrijednih vrsta drveća.
Kada je podmladak izašao kao pobjednik sa korovskim biljkama, a to
je obično u starosi od treće do pete godine, veliki broj individua mlade
generacije postaje smetnja svom sopstvenom razvoju i porastu. Već tada je
potrebno preko masovne selekcije izvršiti odabiranje i pomaganje onim
vrstama onim individuama za koje se pretpostavlja da će u doba obnavljanja
dati najkvalitetniju i najveću drvnu masu. Sa ovom mjerom treba započeti
najkasnije kada se podmladak počeo sklapati a provoditi je u jedan do dva
navrata. Obično se snjom započinje oko 4 godine a završava oko 10 godine.
Osnovni cilj sječa osvjetljavanja podmlatka je osvjetljavanje
najvrijednijih vrsta i individua i uklanjanje nepoželjnih vrsta i nepoželjnih
individua što znači da se sa sječom osvjetljavanja podmlatka vrši takozvana
negativna selekcija. U mješovitim sastojinama koje su sastavljene od
sciofitnih vrsta drveća i vrsta polusijenke na sječini ranije dolazi do pojave
podmlatka sciofitnih vrsta drveća. Pored ovoga podmladak sciofitnih vrsta
drveća je brojniji pa je sasmim tim u biološki povoljnijem položaju pa treba
pomagati podmladak heliofitnih vrsta.
Gajenje šuma 2
Pošto se siječa osvjetljavanja podmlatka vrši direktnim ukazivanjem na
negativne individue, pa lice koje rukovodi sječom i radnici koji učestvuju u
izvođenju sječe moraju biti dobro pripremljeni za ovaj posao. Prema
profesoru Bunuševcu ovu sječu treba izvoditi u kasno proljeće ili rano ljeto
to jest u periodu kada je drveće i žbunje olistalo pa se jasno zapažaju oblici
debla i kruna. Sječa se izvodi lakim makazama ili kosierima.
SJEČA ČIŠĆENJA (NJEGA GUSTIKA)

Ovde je težište na uklanjanju manje vrijednih jedinki u višem spratu
sastojine što znači da se i ovde radi o negativnom odabiranju stabala u
sastojini. Cilj uklanjanja fenotipski negativnih jedinki iz višeg sloja sastojine
je da se pored favorizovanja najkvalitetnijih individua u višem spratu
omogući kvalitetnim jedinkama iz nižeg sprata da urastu u viši proizvodni
sprat sastojine. U cilju što pravilnijeg izvođenja sječa čišćenja u sastojini je
neophodno da se izvrši što praktičnija podjela stabala. U tom smislu sva
stabla su svrstana u tri kategorije i to:
- prvu kategoriju čine stabla sa najboljim fenotipskim osobinama
- drugu kategoriju čine stabla i žbunje koja pomažu razvoj prve
kategorije
- treću kategoriju čine stabla koja ometaju pravilan razvoj prve i
druge kategorije. U ovu kategoriju su svrstana i stabla koja su
deformisana, suhovrha i bolesna.
Kod mješovitih sastojina glavni cilj sječa čišćenja je regulisanje sastava
sastojine, a kod čistih kao što je već iznijeto njegovanje i odabiranje
najboljih stabala. Prilikom izvođenja sječa čišćenja treba se držati pravila da
se ovim sječama ne vadi prevelik broj stabala da ne bi došlo do prekida
sklopa koji u ovom dobu ima veliki uticaj na oblik krošnji i debla u starijem
dobu sastojine, odnosno na tehničku vrijednost drvne mase.
PROREDE
Prorede se izvode u sastojinama koje se nalaze u periodu života starijeg
mladika (starijeg guštika) i u srednjem dobu (letvenjaku). U periodu starijeg
mladika i srednjeg doba sastojine u jednodobnim sastojinama dolazi do
vidnijeg diferenciranja stabala u okviru kojih se jasno zapažaju
najkvalitetnija stabla koja u stvari predstavljaju kandidate elitnih stabala. U
tom momentu se u okviru sječa njege od negativnog odabiranja prelazi na
pozitivno to jest pomaganje fenotipski najboljim stablima.

Gajenje šuma 2
Cilj sječa proreda
To su :
- odabiranje i pomaganje fenotipski najkvalitetnijih stabala glavne
vrste drveća u sastojini
- njegovanje krošnji i debala odabranih biljaka
- regulisanje sastava sastojine i rasporeda stabala u sastojini
- njega visinskog i debljinskog prirasta
Jedno od osnovnih pravila kod izvođenja sječa proreda je da sječom
proreda sklop sastojine ne smije biti duže vremena prekinut.
Vrste proreda
Svi načini proreda se mogu svrstati u dva osnovna oblika i to nisku
proredu i visoku proredu. Svi ostali oblici predstavljaju samo razne varijante
ova dva osnovna oblika. Nose nazive ili prema imenima onih šumara koji su
ih primjenjivali i opisivali (Borgereova, Mišelisova, Salihova) ili prema
zemljama u kojima su one bile najšire u upotrebi (Danska, Francuska,
Srpska).
KLASIFIKACIJA STABALA U SASTOJINI PRI IZVOĐENJU

PROREDA
Važnost poznavanja ovog problema proizilazi iz činjenice što se
pojedini oblici proređivanja sastojine međusobno razlikuju po tome koje
kategorije stabala se iz sastojine uklanjaju, odnosno što je svaki metod
proređivanja vezan za određenu klasifikaciju.
Kraftova klasifikacija
Kraft u sastojini razlikuje pet kategorija stabala s tim što u četvrtoj i
petoj izdvaja još dve podklase.
U prvu klasu spadaju predominantna ili nadvladajuća stabla sa naročito
razvijenim krunama, jako granata, često račvasta sa deblom nepravilnog
oblika i drvnom masom koja nema uvjek veliku tehničku vrijednost.
U drugu klasu spadaju dominantna ili vladajuća stabla, koja po visini
nešto zaostaju iza stabala prve klase. Ona imaju pravilno razvijene krošnje
koje stoje visoko na stablu. Debla su im prava i čista od grana, malog pada
prečnika.
U treću klasu spadaju kodominantna suvladajuća stabla koja su nešto
niža i sa nešto slabije razvijenim krunama od stabala druge klase. Ako ih
dovedemo u povoljne uslove ona mogu još da se razviju u stabla druge klase.
Četvrtu klasu čine nadvladana stabla koja su po visini znatno zaostala i
čija je životna sposobnost slaba zbog čega su često izložena napadima
Gajenje šuma 2
insekata i biljnih parazita. Debla imaju veliki pad prečnika, često su kriva i
deformisana, a visinski i debljinski prirast su im vrlo mali. Stabla ove klase
su razvrstana u dve podklase:
- 4a stabla kod kojih su krošnje jako uklještene i stješnjene a samo
vrhovi su im slobodni
- 4b stabla čije su krošnje pod svodom stabala prve tri klase. Gornji
deo krošnje je živ dok je donji djelimično odumro.
U petu klasu spadaju potištena stabla, koja su sasvim zaostala u
razvoju. Drvna masa im je vrlo mala i obično su suha, suhovrha, najčešće
bolesna, deformisana i malih visina. I kod ove klase se razlikuju dve pod
klase:
- 5a stabla sa još živom krošnjom
- 5b stabla sa odumirućom ili odumrlom krošnjom
Jufro klasifikacija
Ona se bazira na biološkim, gazdinskim i kvalitativnim momentima
stabala, odnosno na vrednovanju navedenih elemenata.
Biološki momenti
U okviru bioloških osobina ocjenjuje se položaj stabala u sastojini,
vitalnost, razvojna tendencija stabala
- položaj stabala u sastojini
- vitalnost
- razvojna tendencija stabala
Položaj stabala u sastojini
Položaj stabala u sastojini se ocjenjuje na osnovu pripadnosti stabala
pojedinim spratovima sastojine i to:
- 100 gornjem spratu- pripadaju sva stabla čije su visine preko dve
trećine od najviših stabala u sastojini
- 200 srednjem spratu- pripadaju sva stabla od jedne trećine do dve
trećine najviših stabala
- 300 donjem spratu pripadaju sva stabla čije su visine ispod jedne
trećine najviših stabala.
Vitalnost
Vitalnost se određuje prema stanju u kojem se stablo nalazi i prema
njegovoj sposobnosti da reaguje u novostvorenim uslovima sredine:
- 10 jaka vitalnost- kada je krošnja ispunjena asimilacionim organima
koji po svojoj brojnosti ukazuju da se stabla nalaze u optimalnim
uslovima razvoja

Gajenje šuma 2
- 20 normalna vitalnost- krošnje i asimilacioni organi su normalno
razvijeni i normalne gustine
- 30 slaba vitalnost- kada krošnje i asimilacioni organi nisu
najvitalniji
Razvojna tendencija
Glavni pokazatelj razvojne tendencije stabala je brzina rašćenja stabala
u visinu u odnosu na susjedna stabla u sastojini sličnih dimenzija i starosti.
Gazdinski momenti
Prema JUFR-o klasifikaciji gazdinske vrijednosti stabala se određuju
na osnovu:
- uzgojne uloge stabala
- kvaliteta stabala
- dužine krošnje
Uzgojna uloga stabala
Prema uzgojnoj ulozi stabla se dijele na:
- 400- odabrana. Pod njima se podrazumjevaju sva stabla budućnosti
bez obzira na momentalan položaj stabala u sastojini
- 500- korisna. U ovu kategoriju spadaju stabla koja ne spadaju u
odabrana i štetna
- 600- štetna. Ovoj kategoriji stabala pripadaju sva stabla koja u
datom momentu ometaju razvoj odabranih stabala, bez obzira da li
su dobra ili loša i kojem spratu pripadaju.
Kvalitet debla
Razlikujemo sledeće kategorije:
- vrijedna deblovina- debla sa najmanje 50% drvne mase za
najvrijednije sortimente
- normalna deblovina- koja najmanje 50% zadovoljava tehničke
uslove
- drvo sa greškama- manje od 50% odgovara tehničkim uslovima
Dužina krošnje
Pod dužinom krošnje se podrazumjeva dužina od prve grane do vrha stabla i
djelimo ih na:
- duge- više od jedne polovine ukupne dužine stabla
- srednje- od jedne polovine do jedne četvrtine
- kratke- manje od jedne četvrtine
Kvalitet dubećih stabala

Ovde ocijenjujemo dodatne karakteristike i to:
Zdravstveno stanje
Gajenje šuma 2
Kod kojeg razlikujemo:
- potpuno zdrava stabla
- sumljiva
- bolesna
Oblik debla
Ocjena se vrši vizuelno i ocjenjimo ih kao:
- vrlo dobar- deblo bez grešaka
- dobar- deblo sa manje grešaka
- slab- deblo sa većim brojem grešaka
Granatost i oblik krošnje
Granatost se određuje na osnovu broja grana i njihove debljine. Oblik
krošnje se određuje na osnovu odnosa dužine i širine krošnje na mjestu gdje
ona najšira i prečnika stabla na prsnoj visini.
Klasifikacija koja se primjenjuje pri izvođenju Danske prorede

Sva stabla su razvrstana u četri kategorije:
- glavna stabla- glavni nosioci proizvodnje, fenotipski najbolja i
najviša stabla u sastojini
- štetna stabla- ovde spadaju sva stabla koja ometaju razvoj stabala
budućnosti kao i bolesna stabala
- korisna stabla- ovde spadajui sva stabla koja potpomažu pravilan
razvoj glavih stabala
- indiferentna stabla- tu spadaju sva stabla koja ne pripadaju ni jednoj
od navedenih kategorija
Klasifikacija stabala koja se primjenjuje kod metode intenzivnog

prorjeđivanja
Ovom klasifikacijom sva stabla u sastojini su svrstana na:
- stabala proizvodnog dijela sastojine
- stabla pomoćnog dijela sastojine
Proizvodni dio sastojine
Proizvodni dio sastojine čine stabala u:
- glavnoj- dominantnoj etaži- ovu etažu čine najviša i biološki
najbolja stabla koja su glavni nosioci prirasta buduće sastojine
- uzgrednoj etaži- ovu etažu čine nešto potištena stabla ali koja još
uvjek vidno učestvuju u proizvodnji drvne mase
Pomoćni dio sastojine
Pomoćni dio sastojine čine zaostala stabla u sastojini koja su se tokom
vremena izlučila iz uzgredne etaže ili su unešena u sastojinu u momentu

Gajenje šuma 2
formiranja sporedne sastojine. Njihova proizvodna sposobnost je neznatna, a
biološki nisu sposobna da evoluiraju u proizvodni dio sastojine
Klasifikacija stabala koja se koristi pri izvođenju srpske prorede

Ona se bazira na visinama i međusobnom položaju stabala u sastojini
pri čemu se svako stablo posmatra posebno. U okviru ove klasifikacije se
razlikuju četri kategorije stabala.
U prvu kategoriju spadaju sva predominantna stabla koja svojim
visinama uočljivo nadmašuju sva stabla u sastojini.
Drugu kategoriju sačinjavaju dominantna stabla koja su nešto niža od
predominantnih ali uglavnom obrazuju gornji sprat.
Stabla prve i druge kategorije su nosioci najvećeg prirasta ona čine
proizvodni dio sastojine.
U treću kategoriju spadaju stabla čije se krošnje nalaze nešto ispod
krošnji stabala prve i druge kategorije ali čiji vrhovi zadiru u sloj krošnji
prve i druge kategorije. Njihova uloga je da potpomažu razvoj stabala u
proizvodnom spratu.
U četvrtu kategoriju spadaju stabala koja su potpuno nadvladana pa
su zbog toga i najniža.
Klasifikacija satabala u sastojini koja se koristi u primjeni proreda

njemačkih oglednih stanica
Ova klasifikacija se bazira na ekonomsko tehničkim momentima i sva
stabla se dijele na vladajuća i nadvladana stabla. U kategoriji vladajućih
stabala u sastojini se razlikuju dve podklase, a u nadvladanim tri.
Kategorija vladajućih stabala
Klasa I- u ovu klasu spadaju stabla sa normalno razvijenom krošnjom i
kvalitetnim deblom
Klasa II- u ovu klasu su uvrštena stabla sa enormno razvijenim
krošnjama i lošom deblovinom
Kategorija nadvladanih stabala
Klasa III- ovde spadaju stabla koja su zaostala u porastu, ali koja još
uvjek imaju slobodne krošnje
Klasa IV- ovde spadaju stabla zaostala u porastu ali su još sposobna da
se održe u životu. Uloga ovih stabala može da bude u zaštiti zemljišta i
zaštiti deblovine od izbijanja vodenih izbojaka.
Klasa V- ovde spadaju praktično već odumrla stabla

Gajenje šuma 2
NISKA PROREEDA
Niska proreda se sastoji u tome što se iz sastojine pretežno vade stabla
podstojnog dijela sastojine ali i pojedinačna stabla I i II biološkog razreda
koja su kriva ili napadnuta od strane insekata i gljiva i slično.
Niskim proredama se odgajaju jednospratne sastojine sa horizontalnim
sklopom. U praksi postoje različiti oblici niskih proreda među kojima je
najpoznatija niska proreda njemačkih oglednih stanica u kojoj se prema tome
koje kategorije stabala se njome iz sastojine uklanjaju razlikuju tri stepena
niskih proreda i to:
- slaba niska proreda (stepena a)- ovde se iz sastojine uklanjaju samo
bolesna i odumrla stabla koja su sasvim zaostala u prirastu
- umjerena niska proreda (stepen b)- ovdje se iz sastojine uklanjaju
odumrla i odumiruća stabla, zatim savijena, bolesna i loše formirani
predrast
- jaka niska proreda (stepen c)- ovim oblikom se pored kategorija
stabala koja se vade slabom i umjerenom proredom uklanjaju i
stabla svih kategorija ako su im krune pretjerano razvijene ili ako su
povređena ili zaražena nekom bolešću.
VISOKA PROREDA
Osnovna karakteristika visoke prorede sastoji se u tome što se njome
ne vade sva stabla podstojnog dijela u sastojini kao kod niske prorede.
Visokom proredom se uzgajaju dvospratne složene sastojine. Stabla
podstojnog sprata se visokom proredom ostavljaju u sastojini sa jedne strane
zbog zaštite zemljišta od zakorovljavanja, prejake insolacije i isparavanja a
sa druge strane da doprinesu čišćenju debala od grana nadstojnih stabala u
sastojini.
Kao i kod niskih tako i kod visokih proreda ima više oblika od kojih je
najpoznatija visoka proreda njemačkih oglednih stanica u okviru kojih se
razlikuju dva stepena:
- slaba visoka preoreda (stepen d)- ovim oblikom se iz sastojine
uklanjaju stabla svih kategorija koja su jako zaostala u visinskom
prirastu, koja su odumrla i odumiruća, zatim bolesna i stabla sa
rakljama i širokim krošnjama, a i potpuno zdrava i kvalitetna stabla
ukoliko ona ometaju razvoj stabala budućnosti.
- jaka visoka proreda (stepen e)- ovdje se uklanjaju sva ona stabla
koja ometaju optimalan razvoj stabala budućnosti. Ovim oblikom
prorede se iz sastojine uklanjaju stabla I, II i V biološkog razreda.

Gajenje šuma 2
ŠEDELINOVA SELEKTIVNA PROREDA
Selektivne prorede su kao sječe njege su interesantne i privlačne zbog
toga što one u sebi pored bioloških i tehnoloških postupaka pri njegovanju
šuma vode računa i o ekonomskim momentima koji se proredama ostvaruju.
I selektivne prorede se izvode u periodu starijeg mladika i srednjeg doba
sastojine, otprilike oko 20 godine. U to vrijeme se u sastojini u sloju drveća
već formirana tri sprata i to gornji, srednji i donji sprat.
U gornjem spratu se nalaze uglavnom dobro formirana, zdrava i
dominantna stabla koja je Šedelin nazvao kandidatima. Njih u tom periodu u
sastojini na srednje povoljnim staništima ima 2 do 3 hiljade, a na optimalnim
4 do 5 hiljada.
Srednji sprat se sastoji od nešto nižih i tanjih stabala ali zdravih i
fenotipski dobrih. U ovom spratu ima isto toliko kandidata kao i u gornjem
spratu.
Donji sprat je znatno malobrojniji po broju biljaka od gornjeg i
srednjeg i uočljivo niži.
Od kandidata iz gornjeg sprata preko selektivne prorede će se
uglavnom formirati najbolje, elitne jedinke sastojine. Fenotipski najbolja
stabla u srednjem spratu služe kao rezerva kandidatima iz prvog sprata. U
praktičnom izvođenju selektivnih proreda u periodu starijeg mladika i
srednjeg doba sastojine razlikuje četri kategorije stabala i to vladajuća,
suvladajuća, nadvladana i podstojna. U isto vrijeme on debla i krošnje svih
navedenih kategorija ocjenjuje sa ''dobar'' ili ''loš'', ali je za praksu važna
ocjena kandidata. U narednoj ili narednim proredama iz redova kandidata
prve prorede biraju se kandidati drugog stepena takozvani aspiranti i na kraju
elitna. Ocjena kandidata se vrši po decimalnom sistemu kojim se pomoću
trocifrenog broja može na jednostavan način vrednovati svako stablo prema
njegovom položaju u sastojini i kvalitetu debla i krošnji.
Stabla u nadstojnom sloju glavne sastojine se obilježavaju:
- vladajuća sa brojem 100
- suvladajuće sa brojem 200
Stabla u podstojnom djelu sastojine se obilježavaju sa:
- nadstojna sa 300
- podstojna sa 400
Deblo stabla se obilježavaju sa:
- dobro sa 10
- loše sa 20
Krošnje stabla:
- dobra sa jedan
- loša sa 2
Gajenje šuma 2
- Mora se naglasiti da ocjenjivanje koje je izvršeno prilikom prve
prorede ne važi zauvjek već se prilikom svake prorede vrijdnosti
kandidata moraju uvijek ponovo ocjenjivati.
DANSKA PROREDA
Osnovna zamisao kod Danske prorede je da se u što kraćem periodu po
jedinici površine proizvede manji broj stabala ali sa većim prečnikom. U
vrijeme konačnog iskorištavanja sastojine odnosno obnavljanja sastojine
koja je njegovana Danskom proredom čista deblovina stabla treba da iznosi
12 do 15 metara. Kod Danskih proreda se već u prvoj intervenciji sječa
proreda, u starosti sastojine oko 20 godina, vrši se intervencija i to odmah u
gornjem dominantnom spratu. Iz ovoga sprata se uklanjaju sva loša stabla,
bolesna i nepoželjnih vrsta, kao i stabla koja konkurišu gornjim dijlovima
krošnji stabala budućnosti. Ovaj princip se primjenjuje i u narednim
intervencijama, sve do starosti sastojine od oko 60 godina. Cilj ovoga je da
donji dijelovi krošnji glavnih stabala odumiru, odnosno da se debla ovih
stabala prirodnim putem očiste od grana. Ovo se postiže zadržavanjem u
sastojini takozvanih korisnih stabala, koja svojim krošnjama zadiru samo u
donje dijelove krošanja glavnih stabala.
Kad se glavna stabla očiste od grana do visine 12 do 15 metara krošnje
glavnih stabala tada ne samo da treba održati već ih u tom momentu upravo
trebamo povećati zbog intenziviranja debljinskog prirasta. Zato se u ovom
momentu uklanjaju sva ona stabla koja utiču na odumiranje donjih grana
krošnji glavnih stabala.
Jedan broj stabala iz donjeg sprata se i dalje zadržava u sastojini sve do
faze obnavljanja sastojine zbog zaštite zemljišta od zakorovljavanja i
sprečavanja štetnog uticaja vjetra u sastojini.
FRANCUSKA PROREDA
Osnovna karakteristika ove prorede je da se u sastojini u kategorijama
dominantnih stabala u starosti između 40 i 50 godina pronalaze i pomažu
najkvlitetnija stabla u sastojini a uklanjaju sva ona stabla koja ometaju
normalan razvoj stabala budućnosti.
Stabla koja se uklanjaju francuskom proredom se nalaze u gornjem
spratu i spadaju u dominantna i kodominantna stabla. U sastojini pored
odabranih stabala budućnosti poslije intervencija sječa francuskom proredom
ostaju stabla koja se nalaze u srednjem i donjem spratu sastojine. Iz
kategorija stabala donjeg sprata francuskom proredom se vade samo bolesna
Gajenje šuma 2
i odumrla stabla, dok sva ostala ostaju u sastojini radi zaštite zemljišta od
zakorovljavanja i čišćenja deblovine elitnih stabala od grana. Iz navedenih
postupaka se vidi da je osnovni princip ove prorede da krošnje elitnih stabala
budu na svjetlu, deblovina u zasjeni a korijenov sistem u svježem i
humusnom zemljištu bogatom mineralnim materijama.
MIŠELISOVA PROREDA
U njenoj primjeni se koristi skoro identična klasifikacija stabala kao i
kod danske prorede. Može se smatrati jednom od varijanti danske prorede.
Mišelis kod izvođenja prvih proreda preporučuje postepene intervencije u
gornjem spratu sastojine. Iz ovog sprata se uklanjaju sva ona stabla koja
ometaju pravilan razvoj stabala buduđnosti a podstojna stabla u sastojini se
zadržavaju. Ovakve intervencije se u sastojini izvode sve dok debla glavnih
stabala ne postignu čistoću od grana 50 do 60% od njihove ukupne visine. U
momentu postizanja ovog cilja pristupa se uklanjanju onih stabala koja imaju
uticaja na smanjenje krošnji glavnih stabala. U ovom momentu Mišelis
istovremeno preporučuje uklanjanje pojedinih glavnih stabala iz sastojine.
PREBIRNA PROREDA PO BORGGREOVEU

Borgereov je ovu metodu razvio za bukove šume koje su vodile
porijeklo iz nekadašnjih srednjih šuma u kojima se zbog toga u gornjem
spratu nalazio veliki broj nekvalitetnih stabala. Osnovna koncepcija
Borgreova u proredama ovih šuma je bila uklanjanje upravo tih previše
granatih, krivih stabala koja su u isto vrijeme i najdominantnija u sastojini.
Ova stabla sa najvećom drvnom masom u sastojini u periodu starosti između
40 i 50 godina imaju i najveću prođu. On je biološke aspekte i principe svoje
prorede nadopunio ekonomskim momentima.
Nakon uklanjanja nekvalitetnih stabala iz gornjeg sprata, stabla boljih
fenotipskih osobina koja su se nalazila neposredno uz uklonjena znatno
poboljšavaju svoj položaj u sastojini a samim tim i visinski i debljinski
prirast. Do vremena između 50 do 60 godina Borgreov preporučuje slabe
zahvate proređivanja, a od tog vremena svake desete godine se u sastojini
ponavljaju prorede i to intenziteta 10 do 20% drvne mase koja se u sastojini
zatekne u vrijeme izvođenja proreda. I u narednim proredama kao i u prvoj,
iz sastojine se uklanjaju stabla samo iz gornjeg sprata i to sa najlošijim
fenotipskim osobinama. Sva zdrava kodominantna i podstojna stabla se
ostavljaju u sastojini jer je Borgreov smatrao da će ona vremenom zamjeniti

Gajenje šuma 2
lošija dominantna stabla koja se iz sastojine vade svake desete godine, tako
će drvna masa u sastojini ostati uvjek približno ista.
METOD INTENZIVNOG PROREĐIVANJA- DEKANIĆ

Osnovna ovog metoda je jak zahvat u proizvodnom dijelu sastojine a
slab u pomoćnom dijelu sastojine. Kod ovog načina proređivanja stabala u
podstojnom dijelu sastojine, imaju funkciju zaštite deblovine elitnih stabala u
dominantnoj etaži jer je zbog zahvata sklop krošnje dominantne i uzgredne
etaže često privremeno prekinut. Iz proizvodnog dijela sastojine se uklanjaju
i ona stabla koja po spoljnom izgledu ne obećavaju kvalitetniju proizvodnju,
a iz pomoćnog ona koja više ne vrše svoju funkciju ili ako je broj tih stabala
u sastojini prekobrojan.
SRPSKA PROREDA
Uvrštavanje sječa osvjetljavanja podmlatka i sječa čišćenja u proredne
sječe autori obrazlažu time što se sastojina i u periodu podmlatka i u periodu
mladika i doba dozrevanja i u zreloj sastojini proređuje, što znači da se
proređivanje proširuje na cjeli život.
Njega mladika (podmlatka)- u srpskoj proredi se pored njege ranog
podmlatka putem sječa osvjetljavanja podmlatka podrazumjeva i zaštita
podmlatka materinskim stablima prije izvođenja završnog sijeka;
oslobađanje podmlatka uklanjanjem stabala završnim sijekom i
popunjavanje neobnovljenih dijelova sječine.
Njega guštika (mladika)- u okviru njege guštika u ovoj kategoriji
proreda su obuhvaćene uzgojne faze:
- rezanje grana na stablima da bi se ovim olakšalo kretanje i rad u
sastojini. Ovdje se podrazumjeva i rezanje suvih i živih grana.
- negativna selekcija- uklanjanje svih fenotipski loših stabala, krivih,
povijenih, ozlijeđenih, bolesnih i svih stabala predrasta.
Njega letvenjaka (stariji mladik i srednje doba sastojine)- težište
rada je ovde usmjereno na pozitivnu selekciju to jest težište njege u ovoj fazi
je na njezi i favorizovanju odabranih stabala. I pri njezi letvenjaka se vade
stabla svih kategorija.
Njega odrasle sastojine- ovde se i dalje provodi isključivo pozitivna
selekcija jer su sva fenotipski loša stabla uklonjena ranijim sječama. Na
odabranim stalima se favorizuje debljinski prirast. U sastojinu se dovodi više
svjetla iz nje se uklanjaju sva stabla III i IV kategorije, čime ova faza
proređivanja dobija sve više obilježje jakih visokih proreda.
Gajenje šuma 2
OSNOVNE KARAKTERISTIKE TEHNIČKE VRIJEDNOSTI
STABALA
Od karakteristika kvaliteta i oblika debla najznačajnija osobina je
pravost debla. Pravost debla zavisi u izvjesnoj mjeri i od bioloških uslova
drveća. U jednakim uslovima srednie četinari uvijek imaju pravija debla od
lišćara. Od spoljnih činilaca najveći uticaj na pravost debla ima svjetlost a u
vezi stim i jačina sklopa. Na pravost debla utiči i osobine zemljišta, naročito
dubina koja pozitivno utiče na pravost debla. Na pojavu račvanja utiču i
vjetrovi niske temperature, napadi insekata divljač i domaće životinje.
Za tehničku vrijednost drvne mase pored pravosti debla značajan je i
poprečni presjek stabala na njegovu pravilnost najveći uticaj ima vjetar i
svjetlost.
Druga karakteristika po važnosti je čistoća debla od grana na koju u
najvećoj mjeri utiče sklop sastojine.
Pored pravosti i čistoće od grana značajna je i punodrvnost stabla
koja zavisi od vrste drveća, boniteta sredine i sklopa sastojine.
Sva stabla koja u sastojini ostaju posle proreda moraju biti potpuno
zdrava.
JAČINA I INTENZITET ZAHVATA KOD SJEČA PROREDA

Pod jačinom zahvata proređivanja se podrazumjeva odnos postojeće
temeljnice proređene sastojine i maksimalne temeljnice neproređene
sastojine ili vrste drveća iste starosti i istog boniteta sredine, a pod
intenzitetom prorede vrijeme početka i učestalosti navrata sječa proreda na
istu površinu sastojine.
Jačina zahvata u drvnu masu kod sječa proreda je vrlo delikatan posao.
Ona sa jedne strane zavisi od bioloških momenata stanja konkretne sastojine,
a sa druge strane od momenata ekonomske prirode. U mlađim sastojinama sa
velikim brojem stabala po jedinici površine je poželjno uklanjanje manjeg
broja stabala. Ovo naročito važi za lišćarske šume u prvom redu bukove, čija
su stabla u mlađem periodu života jako podložna pojavi kitina.
Stanje šumske prostirke i prizemne flore takođe može da bude jedan od
indikatora za određivanje stepena jačine proređivanja. Veća količina
neraspadnutog šušnja ukazuje na potrebe intenzivnijeg proređivanja. Veće
prisustvo prizemne flore je znak da kod jačine zahvata treba biti obazriviji.
Na većim nadmorskim visinama i u hladnijim predjelima proređivanje treba
da bude jače. U mješovitim i složenim sastojinama zahvat može da bude jači
nego u čistim i prostim sastojinama.

Gajenje šuma 2
Na stepen jačine intenziteta prorjeđivanja takođe utiče i kvalitet drvne
mase koji se iz sastojine na kraju ophodnje želi dobiti. Ako je cilj gazdovanja
proizvodnja manje vrijednih sortimenata na primjer trupaca za rezanje jačina
prorjeđivanja može da bude i veća. Razlikujemo četri stepena proređivanja i
to: slab, umjeren, jak ili vrlo jak.
Intenzitet proređivanja neke konkretne sastojine zavisi:
- od jačine zahvata kojim je izvedena prethodna proreda, ukoliko je
jačina bila veća i razmak će biti veći
- vrijeme imeđu dve uzastopne prorede zavisi od starosti sastojine. U
mlađim sastojinama gde se krune stabala brže sklapaju intenzitet
treba da bude češći
- intenzitet proređivanja zavisi od odnosa vrsta prema svjetlosti. U
sastojinama heliofitnih vrsta i vrsta koje brzo rastu intenzitet je češći
- u mješovitim sastojinama intenzitet proređivanja je češći nego u
čistim
- na intenzitet utiču i uslovi zemljišta, što su oni povoljniji intenzitet
je češći.
IZBOR NAČINA PROREĐIVANJA

Ako se izbor načina prorede posmatra sa aspekta sklopa sastojine
odnosno uzgojnog oblika može se reći da je njima već unaprijed određen
način proređivanja. U sastojinama prebirnog ili stepenastog sklopa
proređivanje se vrši takozvanim prebirnim proredama po principima njege u
prebirnim šumama, a u sastojinama horizontalnog ili vertikalnog sklopa
niskom, visokom ili mješovitom proredom. Zato kad se govori o načinu
proređivanja onda se to praktično odnosi na izbor proređivanja u
jednodobnim sastojinama na niske visoke ili mješovite prorede odnosno na
njihove varijante.
PRAKTIČNO IZVOĐENJE SJEČA PROREDA

Kod obilježavanja stabala za sječu proreda (doznake stabala) u isto
vrijeme se obilježavaju i stabla budućnosti. Obilježavanje stabala budućnosti
se najčešće vrši masnom bojom u vidu prstena na prsnoj visini. Tehnika
doznake stabala za sječu se sastoji u tome što se na pridanku stabala ili na
najnižoj jačoj žili stabla zatešu i na zatesani deo se stavlja doznačni čekić i
redni broj. Takođe doznačeno stablo se zasjeca i na prsnoj visini i na ovaj
zasjek se takođe stavlja doznačni čekić. Na svim doznačenim stablima se
mjere prečnici i unose u knjigu doznake razvrstavajući ih prema vrsti drveća
Gajenje šuma 2
i debljinskim stepenima. Brojevi doznačenih stabala u svakom odjeljenju
odnosno odsjeku polaze od rednog broja jedan. Ekipu za doznaku čine jedan
rukovodioc i tri do četri radnika. Doznaka stabala za proredu je jedan od
najdelikatnijih šumskih poslova. Obilježavanje stabala za sječu u četinarskim
šumama se vrši tokom čitave godine, a u lišćarskim u toku vegetacionog
perioda. Ovo je zbog toga što se u vegetacionom periodu ima najbolji uvid u
projekcije krošnji stabala u sastojini. Zbog potrebne izuzetne koncentracije
rukovodioc na doznaci nebi trebao da radi više od 5 do 6 sati.
Tehnika izvođenja sječa i njeni oblici pri racionalizaciji njega sastojina

U tehnici racionalizacije sječa kao mjera njege sastojina sve sječe njege
su svrstane u tri kategorije i to:
- Selektivna- odabiranje i ostavljanje pojedinih najboljih stabala u
sastojini. Ovde spadaju svi do sada poznati oblici mjera njegovanja
sastojina kao što su sječe osvjetljavanja podmlatka sječe čišćenja i
proreda.
- Šematska- odstranjivanjem cijelih redova ako se radi o kulturama
ili odstranjivanjem svih stabala na uskim ili širim prugama ako se
radi o mladim sastojinama nastalim prirodnim putem. Glavni
nedostatak ovog metoda je što se na tim prugama uklanjaju i sva
stabla budućnosti, no pošto se ovaj metod preporučuje samo za
mlađe sastojine i samo na
20 do 25% površine
sastojine ovaj nedostatak
nije mnogo bitan zato što
na netretiranim
površinama uvjek ima
dovoljan broj stabala
budućnosti koja će ostati
do zrelog doba sastojine.
- Kombinovane sječe-
mogu u sebi da spoje sve
prednosti selektivne i
šematske metode, vezane
i za uzgojnu i ekonomsku
stranu. One su pogodne za
većinu gustih mladih
sastojina i kultura.

Gajenje šuma 2
PROGALE ILI SVJETLE PROREDE

Kada sastojina dospije do perioda dozrevanja njena dalja njega može
da se provodi na dva načina i to:
- putem izvođenja proreda sve do samog početka obnavljanja
sastojine
- putem progala
Osnovni cilj sječa progala kao mjera njege je da se stabla budućnosti
oslobode konkurencije susjednih stabala u pogledu priliva svjetlosti da bi se
izazvalo pojačano prirašćivanje stabala u debljinu u cilju proizvodnje što
skupljih sortimenata. Ovo se postiže jačim prekidanjem sklopa, odnosno
vađenjem veće količine drvne mase nego kod proreda (iz sastojine se vadi 40
do 50% drvne mase koja se u sastojini zatekne). Na taj način se sklop u
sastojini prekida trajno ili na duže vrijeme. Upravo po tome se sječe progala
razlikuju od sječa proreda, sječa čišćenja i sječa osvjetljavanja podmlatka.
Sječe progala se mogu izvoditi postepeno preko dva do tri zahvata ili
odjednom. Ako se sječe progala izvode odjednom odnosno kada se njima
trajno prekida sklop onda se u sastojini obavezno vrše podhvati podsađivanja
sastojine kao posebne mjere njege sastojina. Sječe progala se kao mjere
njege po pravilu izvode u sastojinama heliofitnih vrsta i vrsta polusjeneke,
ređe u sastojinama vrsta sjenke.
PODSAĐIVANJE, FORMIRANJE PODSTOJNOG DIJELA

SASTOJINE
Uloga podstojnog dijela sastojine kod progala

Pri izvođenju progalnih siječa kao mjera njege bez obzira da li se one u
sastojini izvode odjednom ili postepeno u postojećoj glavnoj sastojini je
neophodna i sporedna sastojina koja se formira ili njegom postojećih
sporednih vrsta ili podsađivanjem. Zadaci sporedne sastojine su višestruki:
- štite zemljište od zakorovljavanja u vremenu od prvih progalnih
sječa pa sve do vremena početka prirodnog obnavljanja sastojine
- čišćenje deblovine stabala glavne sastojine
- štiti stabla glavne sastojine kao i zemljište od prejake insolacije,
vjetra, ublažava temperaturne ekstreme u sastojini čime povoljno
utiče na sastojinsku klimu u cjelini kao i mikrofloru koja ubrzava
razlaganje organske mrtve šumske prostirke, odnosno u prizemnom
sloju zemljišta u znatnom stepenu povećava količinu CO2.

Gajenje šuma 2
Za podsađivanje se upotrebljavaju starije sadnice iz rasadnika ili
divljakuše iz prirodnog podmlatka. Razmak između biljaka sporedne
sastojine obično se kreće od 1,5 do 3 metra što zavisi od odnosa prema
svjetlosti vrste drveća koja se nalazi u glavnoj sastojini i osnovnog zadatka
sporedne sastojine.
Najpodesnije vrijeme za podsađivanje je 10 do 15 godina pre početka
izvođenja prvih progalnih sječa. Drugi važan momenat o kome treba voditi
računa je da stabla sporedne sastojine suviše ne urastaju u krošnje glavne
sastojine.
NJEGA PREBIRNIH ŠUMA

Sječe kao mjere njege šuma u prebirnoj šumi nisu ni vremenski ni
prostorno odvojene od sječa obnavljanja.
Ove dve sječe se međusobno razlikuju po ciljevima koji se njima žele
da postignu. Kod prebirne sječe naglašeniji je ekonomski momenat,
iskorišćavanje odnosno obnavljanje sastojine, dok su kod sječa njege
naglašeniji uzgojni momenti. Koji će od ova dva momenta biti dominantniji
u pojedinim dijelovima sastojine zavisiće od stanja u kojem se ti dijelovi
nalaze.
Cilj uzgojnih sječa je da se dobro razvijenim, odabranim stablima
mlađih dobnih razreda pomogne da se što prije razviju u kvalitetna zrela
stabla za sječu. U tom cilju iz sastojine se uklanjaju stabla sledećih
kategorija:
- stabla koja po svom položaju i obliku krune u sastojini ometaju
razvoj odabranih stabala koja uz to i zasjenjavaju podmladak i
onemogućavaju klijanje sjemena
- stabla loših fenotipskih osobina
- stabla nepoželjinih vrsta drveća koja takođe ometaju razvoj stabala
budućnosti.
Njega podmlatka, mladika i srednjeg doba

Sječe osvjetljavanja podmlatka, sječe čišćenja i sječe proreda u
prebirnim šumama se izvode po istim principima kao i u jednodobnim
šumama. Razlike između njege naročito u periodu podmlatka i mladika
između prebirnih i jednodobnih šuma su u tome što se one u jednodobnim
sastojinama zbog jednorodnosti sastojinskog stanja izvode po istom principu
na čitavoj površini sastojine, dok su u prebirnim šumama zbog različitih
sastojinskih stanja na malim površinama i zahvati sječa i njihovi ciljevi
različiti.
Gajenje šuma 2
Jedan od posebnih zadataka njege u prebirnim šumama je pravilna
njega debljinskog prirasta stabala naročito izabranih stabala. Naime u
prebirnim šumama jedno isto stabalo u toku života se nalazi i razvija pod
različitim uslovima ražima osvjetljavanja, što ima za posljedicu formiranje
neravnomjernog debljinskog prirasta. Međutim kroz pravilnu i
pravovremenu njegu u prebirnim šumama može se uticati da debljinski
prirast i u prebirnim šumama bude ravnomjerniji, homogeniji, odnosno da se
u prebirnim šumama može proizvesti drvna masa visokog kvaliteta.
VJEŠTAČKO ČIŠĆENJE STABALA OD GRANA KAO MJERA

NJEGE SASTOJINE
Čišćenje stabala od grana u sastojini se dešava u periodu starijeg
mladika ili srednjeg doba kada se krošnje susjednih stabala djelimično
inkorporiraju jedne u druge čime stvaraju vrlo gust sklop koji onemogućava
dovoljne količine svjetlosti potrebne za normalan život i razvoj asimilacionih
organa na donjim granama stabala. To dovodi do toga da asimilacioni organi
izumiru a na stablima još dugo ostaju polužive ili potpuno suhe grane.
Kojom brzinom će se proces raspadanja suhih grana odvijati zavisi od: od
vrste drveća, uslova mikroklime u sastojini, debljine grana, oblika ili forme
sastojine i dr.
Ukoliko drvo neke vrste drveća u svom sastavu sadrži više smole,
raznih kiselina, terpena i raznih ulja (materija koje usporavaju aktivnost
mikroorganizama) proces truljenja će teći sporije.
Veća vlaga vazduha stvara povoljne uslove za raspadanje suhih grana.
Zbog toga u dvospratnim složenim sastojinama po obliku ili formi kao i
mješovitim gdje je vlažnost vazduha u predjelu suhih grana veća truljenje
grana će se odvijati brže nego u čistim jednodobnnim sastojinama.
Deblje grane sporije odumiru nego tanje. Ovde treba dodati da pri
truljenju debljih grana, naročito kod lišćarskih vrsta sa malim uglom
insercije grana, kada grane otpadnu na njihovom mjestu se stvaraju šupljine
koje omogućavaju zadržavanje vode i predstavljaju plodno tlo za razvoj
gljivica.
Inače grane na deblovini od najranije mladosti biljaka u drvetu debla
prouzrokuju tehnološke greške i utiču na njegova mehanička i hemiska
svojstva. Ove greške se nazivaju čvorovi ili kvrge. Neurasli dijelovi grana
koji se nalaze van debla bez obzira da li su još živi ili odumrli nazivaju se
čaprljevi ili badrljci. Čvorovi četinara su znatno sitniji od lišćara pa stoga i
prouzrokuju manje anatomske poremećaje u deblu. Prirodno čišćenje lišćara
od grana je znatno brže od četinara, pa lišćari ili nemaju ili imaju vrlo malo
Gajenje šuma 2
uraslih grana. Ovaj momenat je uticao da je prerada četinara prilično
šablonizirana a lišćara više individualna.
Zarastanjem živih grana u drvnu masu stvaraju se takozvani zdravi
čvorovi. Zarastanjem čaprljeva mrtvih grana se stvaraju mrtvi čvorovi. U
tehničkom pogledu prema stepenu sraslosti čvorova sa deblom svi čvorovi
koje stvaraju grane se dijele na: urasle, zarasle i neurasle.
CILJ REZANJA GRANA KAO MJERA NJEGE SASTOJINE U

USLOVIMA SAVREMENOG GAZDOVANJA ŠUMAMA
Cilj rezanja je da se stvore što vrijedniji sortimenti jer se vrijednost
drveta cijeni na osnovu udjela drveta bez čvorova. Ako u rezanoj građi pored
nepovoljnog rasporeda vlakana ima i dosta čvorova onda je ta građa lošeg
kvaliteta i upotreba joj je ograničena na polufinalne proizvode.
REZANJE GRANA KAO MJERA NJEGE

Pri ovoj mjeri treba razlikovati rezanje suhih i rezanje zdravih grana.
Rezanje suvih grana

Suve grane nemaju nikakve fiziološke veze sa živim dijelom debla.
Rezanjem suhih grana se ne prouzrokuju nikakve fiziološke promjene u
samom deblu pa ono nije štetno za deblo. Rezanje suhih grana odnosno
čaprljeva se vrši u cilju smanjenja dužine trajanja procesa urastanja suhih
grana u deblo. Sa urastanjm čaprljeva u deblo prestaje opasnost od zaraze
debla. Kod rezanja suhih grana mora se voditi računa da se čaprlj odreže što
bliže deblu da bi što pre urastao u deblo a da pri tome živi dio debla ne bude
povređen. Pošto se kora u vegetacionom periodu lako odlubljuje preporučuje
se da se rezanje obavlja u toku mirovanja vegetacije.
Rezanje živih grana

Za razliku od suhih žive grane su u fiziloškoj vezi sa deblom biljke te u
znatnoj mjeri utiču na proizvodnu aktivnost stabala u sastojini. U šumama
lišćarskih vrsta gustim sklopom u mlađem periodu života ili pravovremenim
stvaranjem podstojne sastojine od sporednih vrsta drveća grananje stabala se
može svesti na minimum. Međutim kod četinarskih vrsta to se uvjek ne
može postići. U tom slučaju jedina mjera borbe protiv živih grana je rezanje
grana, ali kod rezanja živih grana moramo biti obazrivi. Da bi rezanje grana
kao mjera njege sastojine bila pravilno izvedena moraju se u cjelini sagledati
sledeća pitanja:
Gajenje šuma 2
- u kojoj doba starosti sastojine treba otpočeti sa ovom mjerom njege i
kada sa njom prekinuti
- koje grane, odnosno do koje visine treba rezati grane
- koja stabla u sastojini odnosno koji broj stabala treba tretirati
rezanjem
- najpovoljnije doba godine za rezanje grana
- koje sastojine dolaze u obzir za rezanje grana- izbor sastojine za
rezanje grana
- alat za rezanje grana
- troškovi rezanja- ekonomičnost rezanja
- organizacija rada i izbor radne snage
- odnos i specifičnosti pojedinih vrsta drveća prema rezanju grana
U koje doba starosti treba otpočeti sa rezanjem grana i kada sa njom

prekinuti
Kada će se u sastojinama otpočeti sa rezanjem grana zavisi u prvom
redu od biloških osobina vrsta koje izgrađuju sastojinu i sortimenata koje
želimo da dobijemo. Što se biloških momenata tiče načelno se može reći da
kod vrsta koje brže rastu u mladosti i koje rastu na boljim staništima sa
rezanjem grana treba otpočeti ranije. Tako mađarski istraživač Rake i
francuz Dekurval kod većine šumskih vrsta drveća preporučuju rezanje
grana kada stabla dostignu 10 do 15 godina.
Sa gledišta cilja gazdovanja bez obzira da li se vrši rezanje suhih ili
živih grana mora se postaviti pitanje koliki srednji prečnik debla odnosno
cilindra u zoni srca smije da bude sa uraslim granama. Ako se želi dobiti
drvo za ljušteni furnir onda sa rezanjem grana treba otpočeti kada ona
dostignu prečnik 8-10 cm. Za proizvodnju manje vrijedne rezane građe sa
rezanjem grana treba započeti znatno kasnije kada stabla dostignu prsne
prečnike 16 do 20 cm, a ponekad i 25 cm.
Iz svega iznetg sa rezanjem grana u sastojini treba početi tek u periodu
života kasnog mladika i srednjeg doba i letvenjaka.
Koje grane, odnosno do koje visine debla treba rezati grane

Suština odgovora na ovo pitanje se ne može naći u cifarskim podatcima
već u činjenici da se u određenim fazama razvoja sa stabala treba da se
uklone sve one grane koje na sebi nose lišće sjenke. Od ekonomsko-
eksploatacionih momenata na visinu rezanja grana na deblu utiču troškovi
rezanja, povećana opasnost od nesreća pri radu, kao i da li je cijena drveta
povećanog kvaliteta rezanjem grana na odgovarajućoj visini sa umanjenim

Gajenje šuma 2
troškovima rezanja veća od istog dijela deblovine na kojem nisu rezane
grane.
Posmatrajući rezanje grana sa ekonomskog aspekta Majer Wegelin
smatra da minimalna donja visina do koje se režu grane treba da bude 4,5
metara a gornja 8,5 metara.
Koja stabla u sastojini – odnosno koji broj stabala treba tretirati rezanjem
Rezanje grana u sastojini treba vršiti samo na stablima budućnosti na
fenotipski najljepšim i najkvlitetnijim stablima od kojih u doba konačnog
iskorištavanja sastojine očekujemo najkvalitetnije sortimente. Na kojem
broju stabala u sastojini će se rezati grane zavisi od boniteta staništa, od
visine rezanja grana na deblu i srednjeg prečnika sastojine. Na staništima
povoljnih uslova sredine broj stabala za rezanje grana će biti veći, a ukoliko
se rezanje grana vrši do veće visine i na stablima većih prečnika broj stabala
za rezanje će biti manji.
Najbolje doba godine za rezanje grana

Rezanje suvih grana može da se vrši u svako doba godine ali bi trebalo
izbjegavati da se režu početkom proljeća kada se kora lako odlubljuje kao i u
vremenu kada insekti polažu jaja.
Najpovoljnije doba godine za rezanje živih grana je period mirovanja
vegetacije, od kasne jeseni do ranog proljeća, to jest do početka kretanja
sokova u biljci. Izuzetak od ovog pravila su topola i duglazija.
Koje sastojine dolaze u obzir za rezanje grana

Za rezanje grana u prvom redu dolaze u obzir vrijedne, zdrave i mlađe
sastojine koje se nalaze u dobu starijeg mladika i srednjem dobu, a koja se u
isto vrijeme nalaze na dobrim staništima sa dovoljnim brojem stabala
povoljnih fenotipskih osobina, koja će biti sposobna za proizvodnju
najvriednije drvne mase. Sa gledišta rentabilnosti sve sastojine se mogu
svrstati u dva tipa i to:
- sastojine koje se naplaćuju dobro
- sastojine koje se isplaćuju brzo
Sastojine koje se naplaćuju dobro su sastavljene od vrsta drveća
sporijeg rasta, čija je ophodnja visoka. To su sastojine brdskih i planinskih
regiona, čije drvo bez čvorova ima vrlo visoku vrijednost.
Sastojine koje se naplaćuju brzo su sastojine od drveća brzog rasta sa
kratkom, niskom ophodnjom. Kod njih troškovi rezanja mogu vrlo brzo da
se naplate.

Gajenje šuma 2
Rezanje grana u nekoj sastojini će biti rentabilno tek tada kada
proizvedena drvna masa sastojine od vremena rezanja do iskorišćavanja
sastojine kroz povećanje kvaliteta može da podnese ukamaćene troškove
uloženih financijskih sredstava za rezanje grana.
Alat za rezanje
Pod dobrim alatom podrazumjevamo alat koji pri rezanju grana stvara
gladak rez, odnosno ne oštećuje ni koru ni drvo na deblu.
Najpogodnije ručno oruđe za rezanje grana je voćarska pila sa limenim
lukom. Sa razvojem mehanizacije u novije vrijeme za rezanje grana u
sastojinama se upotrebljava samohodna kružna pila zvana ''šumski majmun''.
Troškovi rezanja- ekonomičnost rezanja

Na troškove rezanja grana u sastojini utiče niz faktora od kojih su
najvažniji:
- tvrdoća grana u zavisnosti od vrste drveta
- debljina grana
- gustina i veličina sastojine
- tehnika rezanja
- organizacija rada
- visine do kojih se grane režu
- alat
- stručnost i obučenost radne snage
- konfiguracija terena
- vremenske prilike i dr.
Organizacija rada i izbor radne snage

Pošto se sa svih stabala u sastojini ne režu grane, u cilju što veće
ekonomičnosti ovog vida posla neophodno je da sva stabla predviđena za
rezanje grana budu unaprijed obilježena. Ona se obilježavaju sa četri tačke
na prsnoj visini ili jednim prstenom tako da budu vidljiva kada se posmatraju
sa bilo kog mjesta u sastojini. Za obilježavanje se koristi plava boja.
Rezanje grana do visine 4 metra se izvodi sa jednim radnikom, a preko
4 metra ekipno sa dva radnika od kojih jedan reže grane do do 4 metra visine
a drugi do 6 metara visine. Rezanje grana iznad 6 metara se vrši sa
merdevinama i sa ekipom od 4 radnika.

Gajenje šuma 2
POSEBNE MJERE NJEGE
U ove mjere u prvom redu spada primjena različitih hemiskih sredstava
u cilju povećanja prirasta, uništavanja nepoželjnih predstavnika žbunaste i
prizemne flore u sastojini radi zaštite prirodnog podmlatka; poboljšavanje
nepovoljne hemiske reakcije zemljišta; drenaža zabarenih terena i drugo.
ŠUMSKO UZGOJNI PLAN

Da bi se mogao izraditi šumsko uzgojni plan najprije se mora utvrditi
stanje sastojine, dijagnoza sastojine koje se zasniva na analizama
bioekoloških karakteristika vrsta koje izgrađuju sastojinu, uslovima staništa i
ekonomskim momentima.
Plan uzgoja može biti generalni koji daje samo smjernice za postizanje
konačnog dugoročnog cilja i etapni koji se ostvaruje postepeno, etapno, čiji
ciljevi konačno vode ka ostvarenju generalnog uzgojnog plana. Sastojine ili
dijelovi sastojine za koje se vrši izrada posebnih uzgojnih planova se
nazivaju uzgojne jedinice. Pri određivanju etapnih ciljeva njege za svaku
uzgojnu jedinici mora se uvjek imati u vidu konačan cilj njege. Na primjer za
njegu podmlatka je etapni cilj stvaranje kvalitetne sastojine u fazi mladika.
Jekić Dalibor u Banja Luci

28.03.2009.

Gajenje 2 PDF Free

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gajenje 2 PDF Free

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Gajenje šuma 2

OSNOVNI POJMOVI O SJEČAMA PRIRODNOG OBNAVLJANJA I

Jekić Dalibor 1 Mart 2009.

DOBRE STRANE I NEDOSTATCI PRIRODNOG OBNAVLJANJA

Jekić Dalibor 2 Mart 2009.

Nedostatci prirodnog obnavljanja

IZBOR IZMEĐU VJEŠTAČKOG I PRIRODNOG OBNAVLJANJA

Jekić Dalibor 3 Mart 2009.

OSNOVNI METODI PRIRODNOG OBNAVLJANJA

USLOVI ZA USPJEŠNO PRIRODNO OBNAVLJANJE ŠUME

Jekić Dalibor 4 Mart 2009.

PRIRODNO OBNAVLJANJE VISOKIH ŠUMA ČISTA ILI GOLA

Oblici čistih sječa

Čista sječa na velikoj površini

Čista sječa sa sječinom u obliku pruga

Širina pruge ili sječine

Pravac pruge- sječine

Pravac kretanja sječe

Vrijeme izvođenja sječe na susjednoj pruzi

۞Čista sječa na preskok- pre smog obnavljanja i ovde se čitav šumski

Jekić Dalibor 9 Mart 2009.

Ocjena čiste sječe kao načina prirodnog obnavljanja

Jekić Dalibor 11 Mart 2009.

Pripremni sijek oplodne sječe

Oplodni sijek oplodne sječe

Jekić Dalibor 13 Mart 2009.

Period obnavljanja- podmladno razdoblje kod oplodne siječe

Oblici oplodnih sječa

Oplodna sječa na velikim površinama

Oplodna sječa sa sječinom u obliku pruga

Oplodna sječa sa sječinom u obliku kružnih površina

Ocjena oplodne sječe kao načina prirodng obnavljanja

Pojam prebirne sječe

Osnovne karakteristike prebirne sječe

Podjela prebirnih sječa prema dužini ophodnjice

Prebirne sječe se mogu razlikovati i prema kategorijama stabala koja se

Primitivna prebirna sječa

Normalna prebirna sječa

Intezitet zahvata pri sječama

Sposobnost vrste za prebirno gazdovanje

Podjela prebirnih sječa prema obliku i veličini sječine

Dobre strane i nedostati prebirne sječe

Jekić Dalibor 20 Mart 2009.

Mjesto prebirnog gazdovanja- njena primjena

PRIRODNO OBNAVLJANJE NISKIH ŠUMA

Obnavljanje niskih šuma čistom sječom

Obnavljanje niskih šuma prebirnom sječom

Jekić Dalibor 22 Mart 2009.

PREVOĐENJE NISKE I SREDNJE ŠUME U VISOKU

Prevođenje niske šume

Prevođenje putem konverzije

Prevođenje putem totalne- potpune rekonstrukcije

Prevođenje niskih šuma putem djelomične rekonstrukcije

Jekić Dalibor 23 Mart 2009.

POMOĆNE MJERE PRIRODNOM OBNAVLJANJU

Uklanjanje otpadaka sa sječine

Uništavanje živog šumskog pokrivača

Uništavanje mrtvog šumskog pokrivača

Oruđa koja se koriste pri obradi zemljišta u sastojinama

Zaključci o pomoćnim mjerama prirodnom obnavljanju

KOMBINOVANE METODE PRIRODNOG OBNAVLJANJA

Jekić Dalibor 25 Mart 2009.

GAJEROV SISTEM NEJEDNOLIČNIH OPLODNIH SJEČA-