Żaby Arystofanes

(tłum. i wstęp J. Ławińska-Tyszkowska)

Dramat grecki:
● tragedia i komedia wywodzą się ze starodawnego kultu wegetatywnego (kultu
Dionizosa)
➔ Dionizje Wielkie (marzec/kwiecień): “święte poselstwa” z darami dla boga i
jego kapłanów; agony - zawody, konkursy muzyczne i sportowe
➔ Dionizje Małe
➔ Lenaje (styczeń/luty): święto tłoczenia wina; domowy charakter, bez gości
● z pieśni śpiewanych podczas świąt powstały przedstawienia dramatyczne
➔ tragedia pochodzi z obrzędów miejskich a komedia ze wsi attyckiej
➔ tragedie wystawiano na Dionizjach, komedie początkowo tylko na Lenajach, a
od 440r. na obu świętach
➔ komedie wystawiano w ostatni dzień obrzędów
➔ koszta pokrywali losowo wybrani bogaci obywatele (ten którego komedia
wygrała otrzymywał refundację)
➔ każdą komedię wystawiano tylko raz
➔ komedia wywodzi się z pieśni śpiewanych przez procesje idące ze wsi do Aten
➔ inne źródło to tzw. “żarty z mostu” (gefyrismoj), którymi obrzucano się w
drodze
➔ komedia traktuje na wesoło bardzo poważne tematy

Komedię można podzielić na starą, średnią i młodą.

Komedia stara: od 486 r. p.n.e. (Chionides wystawia pierwszą komedię) do 405 r. p.n.e.
(wystawienie Żab Arystofanesa)

Cechy komedii starej:

● wesołość, humor, dowcipy
● zadaniem komedii było dostarczenie rozrywki
● aktorami byli tylko mężczyźni
● kobiety nie miały wstępu na przedstawienia
● istniała ścisła specjalizacja w tworzeniu
● wystawiano je tylko jeden raz, ale jeśli autor poniósł klęskę, przerabiał ją i wystawiał
po raz drugi (np. Chmury Arystofanesa)
● Żaby wyjątkowo pozwolono wystawić dwukrotnie
● ważną rolę pełniła muzyka, śpiew, taniec
Budowa komedii:
● prolog
● parodos
● epeisodia i stasimony (sceny mówione i śpiewane oraz sceny jambiczne)
● eksodos

Główne elementy komedii starej:

● agon (walka) bohatera (któremu towarzyszy przyjaciel w roli błazna) z przeciwnikiem
o odmiennych poglądach
● parabaza (“wystąpienie”) - chór zdejmuje maski, występuje na przód orchestry i
wygłasza tekst niezwiązany z akcją sztuki (poglądy autora na dany temat)
● parabaza Żab zawiera owe dwie przemowy (epirrhema i antepirrhema), wypowiadane
kolejno przez przodowników (koryfajosów) obu półchórów
● brak jedności czasu, miejsca i akcji
● ważne są pieśni chóru (chór jest aktorem, uczestniczy w akcji)
● czasami chó dzieli się na dwa półchóry, dyskutujące ze sobą

Potem rola chóru maleje na rzecz partii aktorskich. Komedia przestaje być stosunkowo
luźna, zmienia się w dramat o konsekwentnie poprowadzonej akcji.

Aktorzy nosili maski i kostiumy. Kostium miał groteskowo wypchany zad i brzuch, a spod
krótkiej szatki wystawał sztuczny członek (fallos), czyli symbol płodności.

Nazwa:
● pochodzi od “komosu”, czyli pochodu, procesji
● komodia = pieśń chóru
● inne nazwy to trygodia oraz ode

Najwięksi twórcy komedii to Kratinos, Eupolis i Arystofanes.

Kratinos:
● wystawiał od 453 r. do 423 r.
● napisał ok. 30 komedii

Eupolis:
● ok. 17 komedii w latach 429-410
● zarzucali sobie nawzajem z Arystofanesem kradzież pomysłów

Arystofanes:
● tworzył od 427 r. do 386 r.
● był średnio zamożnym chłopem
● uczył się w Atenach
● Biesiadnicy - jego pierwsza sztuka, związana z krytyką nauczania
● Plutos - ostatnia z zachowanych komedii
 ● główna tematyka: dążenie do zawarcia pokoju

Dlaczego komedia nazywa się "żabami"?

Wszyscy członkowie chóru nosili żabie kostiumy, a ich piosenki zostały zakończone
charakterystycznym skrzeczeniem. Wkrótce widzowie rozumieją, że te żaby nie są proste.
Żyją, żywią się i nie chowają w jakimś abstrakcyjnym zbiorniku, ale w Acheronie. To
piekielna rzeka, przez którą ponury żeglarz Charon przenosi zmarłych do innego świata za
jednego obola.

Krótkie streszczenie:
Bóg Dionizos — który, jak słusznie zauważa Droysen, jest rzeczywiście bogiem, tj. Świętą
Publicznością — otóż ten Bóg-publiczność wędruje do podziemia, aby stamtąd wydostać
mędrca Eurypidesa. Zastaje tam spór osobliwy, gdyż Eurypides pokusił się był o tron
tragiczny, który dotychczas dzierżył Ajschylos; następują artystyczne zapasy między oboma
zawodnikami. Zwycięzcę na turnieju poetycznym, Ajschylosa, zabiera na świat Dionizos

Pełne streszczenie:
Zgodnie z tradycją w Atenach teatr był pod patronatem boga wszelkiej ziemskiej roślinności i
wina zwanego Dionizosem. Na płótnach mistrzów zawsze był przedstawiany jako młody
młodzieniec o delikatnej, pozbawionej brody twarzy. Kiedy zmarli słynni trageci, bóg
Dionizos martwił się losem teatru. Dlatego postanowił zejść do następnego świata, aby
sprowadzić Eurypidesa. Bez niego, wydawało mu się, scena ateńska byłaby zupełnie pusta.
To prawda, że Dionizos nie miał absolutnie pojęcia, jak zostać w następnym świecie. W
komedii Żaby Arystofanesa, która jest tradycyjna dla dramaturgii w tamtych czasach,
zaangażowanych jest wielu bogów i bohaterów. Nic więc dziwnego, że Dionizos zwraca się
do Herkulesa o radę. W końcu ten bohaterski bohater zszedł już do królestwa Hadesu, by
walczyć z okropnym trzygłowym psem Cerberem. Hercules odpowiada, że nie ma w tym nic
prostszego. Możesz zatruć, dusić lub spieszyć się ze sceny. Ale żadna z tych opcji nie jest
odpowiednia dla Dionizosa, prosi Herkulesa, aby opowiedział, jak sam trafił do zaświatów.
Wtedy słynny bohater wyznaje mu, że jest tam żeglarz Charon, który będzie przewoził w
razie potrzeby. Bóg Dionizos nie pojedzie samotnie w tak długą podróż. Z nim niewolnik i
bagaż. Postanawia wysłać ją przed sobą wraz ze swoim towarzyszem, tuż obok procesji
pogrzebowej. Kiedy Dionizos składa tę prośbę zmarłym, chętnie wstaje z grobu i prosi o
drachmy za tę usługę. Bóg nie zgadza się, zaczyna się targować, w końcu martwy człowiek
wychodzi na światło. Dionizos wyrusza w łódkę z Charonem po scenie, a obok nich znajduje
się niewolnik z bagażami. To niezwykłe, że bóg winiarzy wiosłuje, więc przeklina i jęczy, a
żaby w rzece wyśmiewają się z niego. Po drugiej stronie sceny pyta, czy widział złodziei,
łapówki i fałszywych świadków. Charon chętnie wskazuje na publiczność. Przed pałacem
Aida Dionizos spotyka Eaca. W mitach jest to sędzia, który ocenia ludzkie grzechy, a w
komedii "Żaby" Arystofanesa - zwykłego skandalicznego niewolnika. Dionizos rzuca na
ramiona lwią skórę i próbuje udawać, że jest Herkulesem. Ale ten pomysł okazuje się
nieskuteczny, ponieważ Eac zaczyna przeklinać za fakt, że ukradł mu Kerber i obiecuje, że
tym razem przyniesie mu piekielne potwory. Gdy tylko odejdzie strażnik, Dionizos szybko
zmienia się w ubranie niewolnika. Kiedy po raz drugi dochodzą do bramy, spotykają się już
ze sługą podziemnej królowej, która informuje, że gospodyni z radością przyjmie Herkulesa i
przygotowała już bogatą ucztę. Niewolnik cieszy się, że może odejść, ale Dionizos odbiera
od niego szatę bohaterską. Ubierają się, ciągle przeklinając. W tym momencie Eac wraca z
piekielnej straży. Jest zdezorientowany tym, kto jest panem, a kto sługą, więc postanawia po
kolei uderzyć każdego z nich. A kto krzyczy pierwszy, zdecydowanie nie jest bogiem. Ale to
mu nie pomoże, a Eac nie trafi ich do Hadesu. Z komedii "Żaby" Arystofanesa widzowie
dowiedzą się, że konkursy poetyckie odbywają się również w następnym świecie. Do
niedawna Ajschylos był najlepszy, a teraz niedawno zmarli Eurypides zakwestionował
mistrzostwo. Podczas następnego konkursu sędzia wybiera Dionizosa. Nowy chór pojawia
się wokół uczestników. Już nie żaby z Acheron, ale dusze sprawiedliwych. W tym czasie
Grecy wierzyli, że ci, którzy żyją według honoru, po śmierci, stają się błogosławieni i nie
tracą swoich uczuć. Rywalizacja zaczyna się od tego, że Eurypides obwinia Ajschylosa za to,
że jego sztuki są nudne, uciążliwe i przestarzałe, sam jest żywy i błyskotliwy. Ajschylos
paruje, usprawiedliwiając się, mówiąc, że każdy poeta powinien uczyć prawdy i dobra,
pokazywać przykłady prawdziwego męstwa, tak jak zrobił to Homer. Zepsute postacie
Eurypidesa nie są w stanie tego zrobić. Ajschylos zaczyna czytać swoje wiersze. Spór między
poetami zostaje wznowiony, ponieważ Eurypides znajduje błąd w każdym słowie swojego
przeciwnika. To samo dzieje się, gdy Eurypides zaczyna czytać swoje prace. Dionizos
rozumie, że zrozumienie tej konfrontacji nie będzie dla niego łatwe. Dlatego każe wszystkim
czytać jedną linię na raz, a on, z ciężarami w rękach, określi, który z nich ma większą wagę.
W Eurypidesie wersy są kłopotliwe i niezgrabne, a u Ajschylosa są harmonijne i gładkie. Bóg
winiarstwa uważa, że Ajschylos jest "trudniejszy" niż Ajschylos, ale tylko dlatego, że uderzył
ich swoim przepływem. W następnej rundzie poeci są pytani o sytuację polityczną w
Atenach. Ale nawet tutaj trudno jest określić najlepsze. Wszyscy reagują mądrze. Dionizos
nie może zdecydować, który z nich wydostanie się z podziemia. W końcu dokonuje wyboru
na rzecz Ajschylosa. W końcu Hades poucza ich, prosząc go, aby powiedział, kto z poetów i
polityków wkrótce przyjdzie do niego. Chór towarzyszy bohaterom, życząc im szybkiego
uwolnienia świata od tych poetów i polityków.

Walka Eurypidesa z Ajschylosem jest wyraźnie polityczna. Arystofanes oznacza stary, silny
system polityczny w Atenach, potępiający nowoczesną, delikatną demokrację. W nim,
według autora, jest zbyt wiele pustych deklamacji i pasji.