Cytoszkielet i jego funkcje

Wprowadzenie
Przeczytaj
Animacja
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Cytoszkielet i jego funkcje

Cytoszkielet (kolor szary) to skomplikowana, przestrzenna i dynamicznie zmieniająca się sieć włókien
białkowych tworząca wewnątrzkomórkowy szkielet komórek eukariotycznych. Zdjęcie spod mikroskopu
konfokalnego, powiększenie 60×.
Źródło: Tom Deerinck, Na onal Center for Microscopy and Imaging Research, NIH, licencja: CC BY-NC 2.0.

Cytoszkielet to przestrzenna sieć wewnątrzkomórkowych włókien białkowych obecna

w cytozolu komórek eukariotycznych. Szkielet cytoplazmatyczny jest układem
dynamicznym, ulegającym ciągłym procesom przebudowy. Zdolność do reorganizacji
budowy i struktury przestrzennej włókien białkowych zapewnia komórce możliwość
odpowiedniej reakcji na bodźce pochodzące ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego.
Cytoszkielet pełni różnorodne funkcje, m.in. jest odpowiedzialny za kształt komórki i jej
zdolność do poruszania się, podział jądra komórkowego i cytoplazmy w czasie mitozy
i mejozy oraz prowadzenie wydajnego transportu wewnątrzkomórkowego.

Twoje cele

Opiszesz elementy składowe cytoszkieletu.

Scharakteryzujesz budowę i właściwości mikrotubul, filamentów pośrednich oraz
mikrofilamentów.
Wykażesz związek między budową a funkcją pełnioną przez mikrotubule, filamenty
pośrednie i mikrofilamenty.
Przedstawisz rozmieszczenie włókien białkowych cytoszkieletu w cytozolu komórek
zwierzęcych.
Przeczytaj

Budowa cytoszkieletu

Cytoszkielet składa się z trzech rodzajów włókien białkowych: mikrotubul, filamentów

pośrednich i mikrofilamentów. Poszczególne elementy cytoszkieletu są ze sobą połączone
za pomocą różnego rodzaju białek oddziałujących z włóknami białkowymi. Dzięki ich
obecności szkielet cytoplazmatyczny ma postać przestrzennej sieci stanowiącej
funkcjonalną całość.

Mikrotubule

Mikrotubule to włókna białkowe mające

postać długich, pustych w środku rureczek
o średnicy ok. 25 nm. Są strukturami
dynamicznymi – oznacza to, że mogą
całkowicie zanikać lub powstawać od nowa
oraz ulegać skróceniu lub wydłużeniu.
W komórkach zwierzęcych miejscem
powstawania mikrotubul jest centrosom –
struktura zlokalizowana w pobliżu jądra
komórkowego. Mikrotubule rozmieszczone
są w całym cytozolu komórki, jednak
największe ich zagęszczenie obserwuje się
wokół jądra komórkowego.

Mikrotubule zbudowane są z białka zwanego Rozmieszczenie mikrotubul (kolor zielony)

tubuliną. W cytozolu komórki białka w komórce zwierzęcej. Mikroskop fluorescencyjny,
globularne tubuliny tworzą dimery składające powiększenie 100×.
Źródło: Ma hew Daniels, Wikimedia Commons, licencja: CC
się z dwóch podjednostek: alfa‐tubuliny
BY 4.0.
i beta‐tubuliny. Dimery tubuliny łączą się ze
sobą, tworząc liniowe struktury zwane
protofilamentami. Pojedyncza mikrotubula składa się z 13 protofilamentów ułożonych
w cylindryczną strukturę. Każdy protofilament wykazuje polarność strukturalną – oznacza
to, że ich końce różnią się właściwościami. Koniec zawierający alfa‐tubulinę określany jest
końcem minus (−), natomiast koniec zawierający beta‐tubulinę – końcem plus (+).

Budowa mikrotubuli.
Dimery są ułożone w protofilamentach w takiej samej orientacji, dzięki czemu mikrotubula ma zdefiniowaną
polarność strukturalną – z wyznaczonymi końcami: plus (+) i minus (−).
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Na powierzchni mikrotubul występują dodatkowe białka towarzyszące, które stabilizują

strukturę mikrotubul oraz umożliwiają łączenie się ze sobą włókien cytoszkieletu. Część
białek towarzyszących ma charakter motoryczny, dzięki zdolności do generowania ruchu.
Należą do nich: dyneina i kinezyna. Dyneina przemieszcza transportowaną strukturę od
końca plus (+) do końca minus (-) mikrotubuli. Natomiast kinezyna działa w kierunku
przeciwnym.
Model budowy dyneiny (A) i kinezyny (B). Białka motoryczne umożliwiają m.in. przemieszczanie się
pęcherzyków odchodzących od siateczki śródplazmatycznej czy aparatu Golgiego. Transport z udziałem białek
motorycznych jest szybki i znacznie bardziej wydajny niż transport na drodze dyfuzji. Dzieje się tak, dlatego że
białka te zdolne są do hydrolizy ATP. Uwolniona energia jest wykorzystywana do ruchu wzdłuż mikrotubul.
Źródło: TheTrappist, Kebes, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Mikrotubule pełnią w komórce różnorodne funkcje, m.in.:

utrzymują organelle komórkowe w odpowiednich rejonach komórki;

tworzą szlaki komunikacyjne do wewnątrzkomórkowego transportu substancji,
pęcherzyków lub innych struktur komórkowych, które przemieszczane są przez białka
motoryczne poruszające się po powierzchni mikrotubul;
budują wrzeciono kariokinetyczne powstające w czasie podziałów komórkowych,
dzięki czemu umożliwiają rozdzielenie chromosomów do komórek potomnych;
budują rzęski i wici komórek eukariotycznych.

Filamenty pośrednie

Filamenty pośrednie to włókna białkowe

mające postać liniowych i spiralnie
skręconych struktur o średnicy ok. 10 nm. Są
one sztywne i wytrzymałe, dlatego występują
w komórkach narażonych na uszkodzenia,
np. w komórkach nabłonkowych. Obecność
filamentów pośrednich nadaje komórkom
odporność na urazy mechaniczne,
rozciąganie i zgniatanie. Filamenty pośrednie
rozmieszczone są w całym cytozolu komórki,
jednak ich największe zagęszczenie
obserwuje się wokół jądra komórkowego Rozmieszczenie filamentów pośrednich (kolor
zielony) w komórce zwierzęcej. Mikroskop
i pod błoną komórkową.
fluorescencyjny, powiększenie 100×.
Filamenty pośrednie zbudowane są z różnego Źródło: Natalie Prigozhina, Cell Image Library, licencja: CC BY
3.0.
rodzaju białek: keratyny, laminy, desminy.
W cytozolu białka fibrylarne za pomocą
oddziaływań hydrofobowych łączą się i spiralnie skręcają, tworząc dimer. Poszczególne
dimery spiralnie łączą się ze sobą, tworząc tetramer. Połączone ze sobą tetramery budują
podstawową jednostkę strukturalną – protofilament. Pojedynczy filament pośredni składa
się z kilku spiralnie skręconych ze sobą protofilamentów. Filamenty pośrednie są
strukturami niepolarnymi. Oznacza to, że oba końce włókna białkowego mają identyczne
właściwości. Brak polarności sprawia, że filamenty pośrednie nie oddziałują z białkami
motorycznymi, zatem nie uczestniczą w transporcie wewnątrzkomórkowym.

Budowa filamentu pośredniego.

Pary monomerów łączą się, tworząc dimer, a dwa dimery zestawione antyrównolegle tworzą tetramer.
Tetramery mogą upakować się razem, tworząc protofilament.
Źródło: Zlir’a, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Filamenty pośrednie pełnią w komórce różnorodne funkcje, m.in.:

odpowiadają za utrzymanie określonego kształtu komórki;

stabilizują wewnętrzną powierzchnię otoczki jądrowej;
uczestniczą w powstawaniu połączeń międzykomórkowych, głównie desmosomów;
nadają komórkom wytrzymałość na uszkodzenia mechaniczne, głównie
w aksonach komórek nerwowych, w komórkach mięśniowych i nabłonkowych
w skórze.

Mikrofilamenty

Mikrofilamenty (filamenty aktynowe) to

włókna białkowe mające postać liniowych
i spiralnie skręconych struktur o średnicy ok.
7 nm. Charakteryzują się giętkością, dzięki
czemu ulegają dynamicznie złożeniu lub
rozłożeniu. Mikrofilamenty rozmieszczone są
w całym cytozolu komórki, jednak ich
największe zagęszczenie obserwuje się pod
błoną komórkową.

Mikrofilamenty zbudowane są z białka

zwanego aktyną. W cytozolu komórki
globularne cząsteczki G‐aktyny za pomocą
oddziaływań hydrofobowych i wiązań
niekowalencyjnych łączą się ze sobą, tworząc
Rozmieszczenie mikrofilamentów (kolorzielony)
liniowe struktury zwane protofilamentami.
w komórce zwierzęcej. Mikroskop fluorescencyjny,
Pojedynczy mikrofilament składa się z dwóch powiększenie 100×.
połączonych i spiralnie wokół siebie Źródło: Ps1415, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA
skręconych protofilamentów tworzących 4.0.

fibrylarną cząsteczkę F‐aktyny.

Mikrofilamenty są strukturami polarnymi. Różne polarności strukturalne końców
filamentów aktynowych umożliwiają przeprowadzanie transportu wewnątrzkomórkowego,
ponieważ polarność nadaje kierunek ruchu cząsteczkom, które są transportowane.
W komórce mikrofilamenty rzadko występują pojedynczo – najczęściej łączą się w pęczki
i sieci.

Budowa mikrofilamentu.
Podjednostką każdego mikrofilamentu jest monomer aktynowy. Szczelina, która się w nim znajduje, stanowi
miejsce wiązania ATP lub ADP. Każdy mikrofilament jest dwuniciową helisą ze skrętem powtarzającym się co
37 nm. Oddziaływania boczne pomiędzy nićmi zapobiegają ich rozdzieleniu.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Na powierzchni mikrofilamentów występują dodatkowe białka towarzyszące, które
stabilizują strukturę mikrofilamentów, umożliwiają łączenie się ze sobą włókien
cytoszkieletu oraz przymocowują filamenty aktynowe do powierzchni błony komórkowej.

Mikrofilamenty pełnią w komórce różnorodne funkcje, m.in.:

odpowiadają za poruszanie się komórek, uczestnicząc w tworzeniu się wypustek

cytoplazmatycznych powstających w czasie ruchu pełzakowatego (ameboidalnego);
odpowiadają za ruch wewnątrzkomórkowy:
uczestniczą w zmianie kształtu błony komórkowej w czasie endo-
i egzocytozy;
uczestniczą w ruchach cytoplazmy, dzięki czemu przemieszczają organelle
komórkowe i uczestniczą w transporcie wewnątrzkomórkowym, stanowiąc
szlaki transportu dla pęcherzyków oddzielonych od aparatu Golgiego lub
innych struktur komórkowych;
tworzą różnego rodzaju struktury: mikrokosmki, pseudopodia, pierścień kurczliwy;
umożliwiają skurcze mięśni w organizmach zwierząt, dzięki współtworzeniu wraz
z filamentami miozynowymi aparatu kurczliwego zwanego sarkomerem.

Porównanie wybranych cech włókien białkowych tworzących

cytoszkielet

Porównywane
Mikrotubule Filamenty pośrednie Mikrofilamenty
cechy
Średnica
włókna 25 nm 10 nm 7 nm
białkowego

Białko m.in. keratyna, lamina,

tubulina aktyna
strukturalne desmina

cytozol, wokół jądra cytozol, pod

Lokalizacja cytozol, wokół jądra
komórkowego i pod błoną błoną
w komórce komórkowego
komórkową komórkową

transport
Główna kształt i wzmocnienie
wewnątrzkomórkowy ruch komórki
funkcja komórki
i podział komórki

Słownik
akson

pojedyncza, zwykle długa wypustka komórki nerwowej (neuronu) przewodząca impulsy

nerwowe od ciała komórki (perikarionu) do zakończeń nerwowych

aktyna

białko budujące mikrofilamenty cytoszkieletu oraz filamenty cienkie komórek

mięśniowych

białka fibrylarne

białka przybierające wydłużony kształt w postaci włókien, nierozpuszczalne w wodzie

i wodnych roztworach soli

białka globularne

białka przybierające kształt kulisty, rozpuszczalne w wodzie i wodnych rozworach soli

białka motoryczne

białka zdolne do generowania ruchu, dzięki energii uzyskiwanej podczas hydrolizy ATP;
pełnią funkcje transportową, umożliwiając przemieszczanie się elementów cytoszkieletu,
organelli komórkowych lub związków chemicznych

centrosom

struktura występująca w komórkach zwierzęcych w pobliżu jądra komórkowego, będąca

miejscem powstawania mikrotubul; w czasie podziałów komórkowych uczestniczy
w powstawaniu wrzeciona kariokinetycznego

cytozol

wodny, koloidalny rozwór substancji nieorganicznych i organicznych, wypełniający

wnętrze komórki; wraz z unoszącymi się organellami tworzy cytoplazmę komórki

desmosomy

(gr. desmós – wiązadło, więź; sṓ ma – ciało) rodzaj połączeń międzykomórkowych,

kształtem przypominających dyski o średnicy 0,5–2 µm; występują m.in. w tkance
nabłonkowej i mięśniowej serca

dimer

związek chemiczny zbudowany z dwóch elementów

komórka eukariotyczna
typ komórki, której informacja genetyczna jest oddzielona od reszty cytoplazmy za
pomocą otoczki jądrowej; wewnątrz komórki obecny jest system błon
wewnątrzkomórkowych (siateczka śródplazmatyczna szorstka i gładka, aparaty Golgiego,
lizosomy, peroksysomy lub glioksysomy), organelle półautonomiczne (mitochondria,
chloroplasty) i cytoszkielet

mikrokosmki

palczaste uwypuklenia błony komórkowej, zwiększające powierzchnię chłonną komórki;

występują m.in. w komórkach nabłonka jelita cienkiego i w komórkach nabłonka
kanalików proksymalnych nerek

pierścień kurczliwy

struktura utworzona przez mikrofilamenty i filamenty miozynowe, powstająca

w płaszczyźnie równikowej dzielącej się komórki zwierzęcej, umożliwiająca zajście
podziału cytoplazmy podczas podziału komórki

pseudopodium

ruchliwa wypustka cytoplazmatyczna, umożliwiająca poruszanie się, pobieranie pokarmu

i odbieranie bodźców

sarkomer

jednostka kurczliwa komórki mięśniowej, zbudowana z mikrofilamentów (filamentów

aktynowych) i filamentów miozynowych ułożonych względem siebie równolegle, w taki
sposób, że filamenty aktynowe i miozynowe częściowo na siebie zachodzą

tetramer

związek chemiczny zbudowany z czterech elementów

tubulina

białko globularne, budujące mikrotubule cytoszkieletu

wrzeciono kariokinetyczne

inaczej wrzeciono podziałowe; struktura zbudowana z mikrotubul, powstająca w czasie

podziałów komórkowych, umożliwiająca rozdzielenie chromosomów do komórek
potomnych
Animacja

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RGaayvUStWU5i

Cytoszkielet i jego funkcje.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film pod tytułem: Cytoszkielet i jego funkcje.

Polecenie 1

Wskaż różnice w strukturze wszystkich elementów cytoszkieletu dotyczące rodzaju białka

budulcowego i średnicy tworzonego włókna.

Polecenie 2

Wymień po dwie funkcje mikrotubul, filamentów pośrednich i mikrofilamentów.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz fałszywe stwierdzenie na temat cytoszkieletu.

 Filamenty aktynowe nazywane są również mikrofilamentami.

 W skład cytoszkieletu wchodzą m.in. filamenty miozynowe.

Poszczególne elementy cytoszkieletu są połączone za pośrednictwem


oddziałujących z nimi białek.

Cytoszkielet odgrywa podstawową rolę w wewnątrzkomórkowym transporcie


organelli.

Ćwiczenie 2 輸

Przyporządkuj opisy do odpowiednich nazw włókien białkowych, tworzących cytoszkielet

komórki eukariotycznej.

Podstawowy składnik cytoszkieletu

Filamenty pośrednie komórek eukariotycznych, występujący
w postaci silnie wydłużonych rurek.

Włókniste struktury zbudowane

z białka aktyny, występujące w postaci
Mikrotubule
wiązek lub sieci w cytoplazmie komórek
eukariotycznych.

Struktury otaczające jądro komórkowe,

cechujące się wytrzymałością,
chroniące komórkę przed
Mikrofilamenty
uszkodzeniami mechanicznymi, do
których może dojść na skutek
rozciągania.
Ćwiczenie 3 輸

Podaj rodzaj włókien białkowych, które zostały opisane w poniższym tekście.

Struktury te pełnią funkcję podporową, a także swoistego łącznika pomiędzy błoną

komórkową a wnętrzem komórki. Wspólnie z miozyną biorą udział w aktywności kurczliwej
komórek. Uczestniczą również w transporcie wewnątrzkomórkowym.

Powyższy tekst opisuje: .

filamenty pośrednie mikrotubule mikrofilamenty

Ćwiczenie 4 醙

Przyporządkuj podane cechy do odpowiedniej kategorii w zależności od tego, czy dotyczą

mikrotubul, filamentów pośrednich czy mikrofilamentów.

Mikrotubule

Budują rzęski i wici komórek

eukariotycznych.

Mają średnicę ok. 10 nm.

Filamenty pośrednie
Odpowiadają za utrzymanie
określonego kształtu komórki.

Odpowiadają za poruszanie się

komórek, uczestnicząc
w powstawaniu wypustek
Mikrofilamenty cytoplazmatycznych
powstających w czasie ruchu
pełzakowatego.

Mają średnicę ok. 25 nm.

Są zbudowane z aktyny.

Są zbudowane z tubuliny.

Są zbudowane z keratyny,
laminy, desminy.

Odpowiadają za ruch
wewnątrzkomórkowy, np.
uczestniczą w zmianie kształtu
błony komórkowej w czasie
endo- i egzocytozy.

Budują wrzeciono
kariokinetyczne.

Mają średnicę ok. 7 nm.

Ćwiczenie 5 醙

Oceń, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Filamenty pośrednie są włóknami białkowymi
 
o charakterze polarnym.
Filamenty pośrednie zbudowane są z różnego rodzaju
 
białek fibrylarnych.
Filamenty pośrednie nie oddziałują z białkami
 
motorycznymi.

Ćwiczenie 6 醙

Uzupełnij poniższy tekst w taki sposób, aby przedstawiał prawdziwe informacje.

Mikrotubule to związki o charakterze , mające dwa końce o

właściwościach. Koniec minus zawiera , a koniec plus zawiera . Dzięki
końcom mikrotubule mogą oddziaływać z , umożliwiającymi transport
.

alfa-tubulinę zewnątrzkomórkowy gamma-tubulinę beta-tubulinę

wewnątrzkomórkowy jednakowym białkami enzymatycznymi różnoimiennym

różnych delta-tubulinę niepolarnym białkami motorycznymi jednakowych

beta-tubulinę polarnym

Ćwiczenie 7 難
Wykaż, że mikrofilamenty uczestniczą w skurczu mięśni. W odpowiedzi uwzględnij nazwę
podstawowej jednostki kurczliwej komórki mięśniowej.
Ćwiczenie 8 難
Uważa się, że cytoszkielet odgrywa kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu tkanek
i narządów, a zatem również w utrzymaniu prawidłowej homeostazy organizmu.

Oceń, czy powyższe stwierdzenie jest prawdziwe czy fałszywe. Odpowiedź uzasadnij,
odwołując się do przebiegu podziałów komórkowych.
Dla nauczyciela

Autor: Anna Juwan

Przedmiot: Biologia

Temat: Cytoszkielet i jego funkcje

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa:
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
II. Komórka. Uczeń:
12) przedstawia znaczenie cytoszkieletu w ruchu komórek, transporcie wewnątrzkomórkowym,
podziałach komórkowych oraz stabilizacji struktury komórki; dokonuje obserwacji
mikroskopowych ruchów cytoplazmy w komórkach roślinnych;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii.

Cele operacyjne ( językiem ucznia):

Opiszesz elementy składowe cytoszkieletu.

Scharakteryzujesz budowę i właściwości mikrotubul, filamentów pośrednich oraz
mikrofilamentów.
Wykażesz związek między budową a funkcją pełnioną przez mikrotubule, filamenty
pośrednie i mikrofilamenty.
Przedstawisz rozmieszczenie włókien białkowych cytoszkieletu w cytozolu komórek
zwierzęcych.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem komputera;
ćwiczenia interaktywne;
 analiza animacji;
gwiazda pytań;
mapa myśli.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
arkusze papieru, flamastry.

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj”.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla zawartość sekcji „Wprowadzenie”. Uczniowie wspólnie

z nauczycielem omawiają cele lekcji i określają kryteria sukcesu.
2. Wprowadzenie do tematu. Nauczyciel prosi, by uczniowie w parach opracowali mapy
myśli związane z tematem. Wybrane pary przedstawiają swoje propozycje, ochotnik
zapisuje je na tablicy. Pozostali uczniowie odnoszą się do odnotowanych sugestii,
uzupełniając je o swoje pomysły.

Faza realizacyjna:

1. Praca z multimedium („Animacja”). Uczniowie zapoznają się z animacją wyświetloną

przez nauczyciela. Następnie wykonują polecenie nr 1 („Wskaż różnice w strukturze
wszystkich elementów cytoszkieletu dotyczące rodzaju białka budulcowego i średnicy
tworzonego włókna”). Swoje odpowiedzi porównują z kolegą lub koleżanką. Wybrane
osoby przedstawiają swoje odpowiedzi na forum klasy.
2. Gwiazda pytań. Nauczyciel dzieli klasę na trzy grupy. Każdy zespół otrzymuje arkusz
papieru A3 z ilustracją gwiazdy. Zadaniem uczniów jest umieszczenie na ramionach
gwiazdy pięciu pytań dotyczących tematu lekcji. Każdy zespół po napisaniu pytań
przekazuje gwiazdę innej grupie, zgodnie z kierunkiem wskazówek zegara. Teraz
zadaniem uczniów jest udzielenie odpowiedzi na zadane pytania na podstawie
 wiadomości znajdujących się w e‐materiale.
Uczniowie swoje odpowiedzi zapisują na otrzymanym arkuszu papieru A3. Po upływie
wyznaczonego czasu grupy prezentują swoje gwiazdy. Nauczyciel w razie potrzeby
uzupełnia informacje, wyjaśnia wątpliwości.
3. Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Uczniowie samodzielnie wykonują ćwiczenie nr 7
(w którym mają za zadanie wykazać, że mikrofilamenty uczestniczą w skurczu mięśni,
uwzględniając w odpowiedzi nazwę podstawowej jednostki kurczliwej komórki
mięśniowej) z sekcji „Sprawdź się”. Następnie w 4‐osobowych grupach omawiają
prawidłowe rozwiązanie. Po upływie wyznaczonego czasu wskazany przez nauczyciela
przedstawiciel grupy prezentuje odpowiedź wraz z jej uzasadnieniem. Klasa
ustosunkowuje się do niej. Nauczyciel udziela uczniom informacji zwrotnej.
4. Uczniowie rozwiązują w grupach 4‐osobowych ćwiczenie nr 8 (w którym mają za
zadanie ocenić, czy podane stwierdzenie jest prawdziwe czy fałszywe: „Uważa się, że
cytoszkielet odgrywa kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu tkanek
i narządów, a zatem również w utrzymaniu prawidłowej homeostazy organizmu”),
wyświetlone przez nauczyciela na tablicy. Po jego wykonaniu następuje omówienie
rezultatów na forum klasy.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie oceniają, czy mapa myśli stworzona we wstępnej fazie lekcji wymaga
uzupełnienia, i w razie potrzeby ją uzupełniają.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia od 1 do 6 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

Jane B. Reece i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy
REBIS, Poznań 2021.
„Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo
Zielona Sowa, Kraków 2006.

Dodatkowe wskazówki metodyczne:

Uczniowie zapoznają się z multimedium w sekcji „Animacja” i przygotowują do niego

pytania. Następnie zadają je sobie nawzajem, sprawdzając stopień przyswojenia jego
treści.