Professional Documents
Culture Documents
WASH Plan Guideline-Nepali-March 2020-Final-29-03-2020
WASH Plan Guideline-Nepali-March 2020-Final-29-03-2020
g]kfn ;/sf/
vfg]kfgL dGqfno
vfg]kfgL tyf 9n Joj:yfkg ljefu
vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_
of]hgf -jf; Knfg_ th'{df
dfu{bz{g, @)&^
g]kfn ;/sf/
vfg]kfgL dGqfno
vfg]kfgL tyf 9n Joj:yfkg ljefu
k]h i vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
ljifo ;"rL
!= kl/ro ................................................................................................................. 3
!=! k[i7e"ld ................................................................................................................................................ 3
&=@ Pg jfz Pk (NWASH mobile to web App) sf] ;lx k|of]u / ;+rfng .................................................... 23
&=@=! Pg jfz Pk (NWASH mobile to web App) sf] k|of]u / ;+rfngdf :yfgLo txsf] tof/L ......................... 23
&=@=# ;]jfjf6 al~rt ;d'bfo ;DjGwL ;"rgf / tYofÍ ;+sngdf Pg jfz Pksf] k|of]u ............................................. 25
k]h ii vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
:yfgLo txsf] Vff;:j of]hgf th{'df k|lqmofsf nflu ;do tflnsfsf] gd"gf (Indicative Time Frame for WASH Plan
Formulation at Palika Level) .................................................................................................................65
k|ZgfjnLx¿ ................................................................................................................................................ 68
k]h iii vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g
o; dfu{bz{gsf]] cf}lrTo
!= b]ze/sf :yfgLo txaf6 lgdf{0f ul/g] vf;:j of]hgf -jf; Knfg_ sf] th{'dfdf Ps?ktf /
g]kfnsf] vf;:j If]qut ljsf; of]hgf (SDP) tyf lbuf] ljsf; nIo;+u tfnd]n sfod xf];\
eGg] p2]Zon] ;a}sf nflu pkof]uL x'g] u/L vf;:j of]hgf th{'df dfu{bz{g tof/ u/L
;fj{hlgs/0f ug{ pko'Qm ePsf],
@= of] dfu{bz{gn] :yfgLo txx?nfO{ cfˆgf] cj:yf, cfjZostf / nIf cg';f/ vf;:j of]hgf
th'{df ug{ / ;fy} ;f]sf] sfof{Gjogsf lglDt cfjZos dfgj , ef}lts tyf ljQLo >f]t
kl/rfng tyf Joj:yfkg ug{ ;xof]uL x'g] ePsf],
#= o; dfu{bz{gn] x/]s :yfgLo txdf ljsf; ;fem]bf/x?nfO{ PsLs[t, :t/Lo tyf /0fgLlts
vf;:jsf] glthfd"ns of]hgf th'{df ug{ ;xof]u k'¥ofpg ;Sg] ePsf],
$= of] dfu{bz{gn] vf;:j If]qsf] cg'udgsf] nflu pko'St cf}hf/sf] ?kdf k|of]u ug{ d2t
k'¥ofpg] ePsf],
!= vf;:j of]hgf -jf; Knfg_ th'{df ug{sf lglDt ljleGg r/0fdf cg';/0f ul/g'kg{] ljlw /
ug'{kg{] lqmofsnfkx? o; dfu{bz{gdf pNn]v eP cg';f/ ;+rfng ug{] .
@= x/]s r/0fdf ul/g] lqmofsnfknfO{ o; dfu{bz{gn] lj:t[t ?kdf JofVof u/]sf] 5 / x/]s
lqmofsnfk kl5 To;sf] k/LIf0f / cfufdL lqmofsnfkx?sf] klg pNn]v u/]sf] 5 . ;f]xL
cg'?k vf;:j of]hgf th{'dfsf] r/0fx? ;DkGg ub{} hfg] .
#= g]kfnsf] vf;:j If]qut ljsf; of]hgf (SDP) tyf lbuf] ljsf; nIon] /fli6«o :t/df lgw{f/0f
u/]sf] cjlw;Ddsf] nflu :yfgLo tx cGtu{t kl/rfng ug{] u/L lg0f{o ul/Psf vf;:j
lqmofsnfkx? PsLs[t vf;:j sfo{ of]hgfsf] tflnsfdf k|lji6 (Entry) u/L >f]t ljZn]if0f
;lxt vf;:j of]hgf k|ltj]bg tof/ kfg{] .
k]h 1 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
dfu{bz{gsf] ;+/rgf
!= of] dfu{bz{g vfg]kfgL dGqfno, vfg]kfgL tyf 9n Joj:yfkg ljefu, k|b]z :t/Lo vf;:j
sfo{ljlw / kflnsf tyf j8f:t/Lo vf;:j ;dGjo ;ldlt / vf;:j ;Dj4 ;fem]bf/x?sf]
/fo, ;'emfj / k[i7kf]if0fdf cfwfl/t 5 .
@= of] dfu{bz{gn] vf;:jsf] kl/rofTds cjwf/0ffaf6 k|j]z eO{ vf;:j of]hgf th'{dfsf r/0fj4
lqmofsnfkx? Tfyf k|lqmofx? tkm{ lgDg hfgsf/Lx? k|bfg ub{5 .
x/]s r/0fx?df s]–s:tf lqmofsnfkx? s;/L ;+rfng ug{] ;f] sf] k4lt / k|lqmofx?sf]
lj:t[tLs/0f
cfjZos tYofÍ tyf hfgsf/Lx?sf] ;+sng k|lqmof
NWASH MIS (mobile to web tool) sf] k|of]u tyf cjnDjg ;DjGwL lj:t[t hfgsf/L tyf
NWASH MIS sf] k|of]u / ;+rfng Manual
PsLs[t sfo{ of]hgf lgdf{0f
cg';"rLdf ;+nUg tflnsf, gS;f, ;"rL / tYofÍ
;+3Lo, k|fb]lzs tyf :yfgLo txsf sfo{sf/L tyf lgjf{lrt k|ltlglwx? tyf :yfgLo
txdf sfo{/t k|fljlws tyf ;Da4 sd{rf/Lx? .
ljifout ;/sf/L sfo{fnox?, u}/–;/sf/L ;+:yfx?, :yfgLo txx?;Fu sfo{/t ljsf;
;fem]bf/x?, gful/s ;dfh / cGo ;+3–;+:yfx? .
vf;:j of]hgf -jf; Knfg_ th'{dfdf ;xhLs/0f ug{] ljifo lj1x?, k/fdz{bftfx?,
;xhstf{x? / ;]jf k|bfosx? .
k]h 2 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
!= kl/ro
!=! k[i7e"ld
vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ cfd dflg;x?sf] cfwf/e"t cfjZostf xf] /
o;nfO{ g]kfnsf] ;+ljwfg @)&@ sf] wf/f #% -$_ n] df}lns clwsf/sf] ?kdf lnPsf] 5 .
;+ljwfgsf] o; k|fjwfgn] ;a}nfO{ ;'/lIft vfg]kfgL tyf ;/;kmfOsf] kxF'r x'g'kg{] lglZrttf
k|bfg u/]sf] 5 . ;f]xL cg'?k g]kfn ;/sf/n] h'g;'s} ;do, hf] ;'s}nfO{ / hxfF;'s} klg k|fKt
x'g] ;'/lIft, kof{Kt, ;'ne, :jLsfo{ / uR5] cg';f/sf] vf;:j ;]jfsf] dfWodaf6 ;fj{hlgs
:jf:Yo / hLjg:t/ ;'wf/ ug{] k|d'v nIo /fv]sf] 5 . of] nIf k|flKtdf of]ubfg ug{ g]kfn
;/sf/n] vf;:j If]qut ljsf; of]hgf (Sector Development Plan, 2016-2030) klg tof/
u/]sf] 5 . o;} cg'?k :yfgLo txx?df klg cf–cfˆgf] If]qdf :yfgLo :t/sf] vf:f:j of]hgf
th{'df ug{ yflnPsf] 5 .
;f]xL ;Gbe{df :yfgLo txx?af6 th{'df ul/g] vf;:j of]hgfx?df Ps?ktf sfod /xf];\
eGg] p2]Zon] ;f] sfo{df ;xof]u tyf ;dGjo ug{sf nflu of] vf;:j of]hgf th'{df dfu{bz{g
tof/ ul/Psf] 5 . o;n] vf;:j If]qsf] ;di6Lut ;"rgf tyf hfgsf/Lx? NWASH MIS mobile
to web Application sf] dfWodåf/f ;+sng ug{], e"–;fGble{s (Geo-Referenced) tYofÍx?sf]
k|ljlwo'Qm gSzf+sg ug{], ;f]sf] ljZn]if0f ug{] tyf xfn;Dd vf;:j ;]jf / ;'ljwfaf6 jl~rt
;d'bfosf] klxrfg u/L ;f] :yfg / ;d'bfodf ;]jf k|jfxsf] ;'lglZrttf ;lxt of]hgf lgdf{0f
ug{] sfo{df ;a} :yfgLo txx?nfO{ ;xhLs/0f ug{] 5 . o; dfu{bz{gdf vf;:j;+u cGt/
;DalGwt ljifoj:t'x? n}+lus ;dfgtf / ;fdflhs ;dfj]zLs/0f, ljkb Joj:yfkg, hnjfo'
kl/jt{g tyf cg's"ng / dfgj >f]t ljsf;, ;f+u7lgs ;'b[9Ls/0f tyf Ifdtf ljsf; ;DjGwL
lqmofsnfkx? Kflg ;+nUg ul/Psf] 5 / ;f] sf] ljZn]if0f ug{ s] s:tf k|lqmofx? cjnDjg
ul/g] / s:tf lqmofsnfkx? pko'Qm x'g ;Sb5g\ eGg] af/]df klg ;+If]kdf JofVof ul/Psf] 5
.
x/]s :yfgLo txsf] vf;:j ljsf;sf] lglDt o; dfu{bz{g jdf]lhd th'{df ul/Psf] vf;:j
of]hgfn] Ps cfwf/e"t cf}hf/sf] ?kdf sfd ug{]5 .
vf;:j of]hgfsf] k|d'v p2]Zo :yfgLo txdf vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tfsf] df}h'bf
l:ylt kQf nufO{ ;]jfaf6 al~rt ;d'bfo tyf If]qsf] nflu vf;:j ;]jfsf] ;'lglZrttf /
;]jfdf :t/Ls/0f k|bfg ug{ of]hgf lgdf{0f ug'{ xf] . :yfgLo txdf ljBdfg >f]tx?sf]
cf}lrTok"0f{ tyf ;dtfd"ns ljt/0f / ;d:ofsf] lbuf] ;dfwfg ;lxts]f of]hgf lgdf{0f g}
vf;:j of]hgfsf] k|d'v ck]lIft k|ltkmn xf] .
k]h 3 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
vf;:j of]hgf -jf; Knfg_ sf] ljlzi6 p2]Zox¿ lgDg k|sf/ /x]sf 5g\ .
dflysf p2]Zox? kl/k"lt{ ug{ th'{df ul/g] vf;:j of]hgf -jf; Knfg_ :yfgLo txsf k|ltlglw,
sfo{sf/L lgsfo tyf k|fljlws, :yfgLo ;d'bfo, j8f :t/Lo hgk|ltlglw / ljifo lj1x? ;lxt
:yfgLo cfjZostf k|ltljlDjt x'g] u/L ;dtfd"ns / ;xeflutfTds ljlwåf/f k|fyldsLs/0f u/L
:yfgLo ;/sf/åf/f k|df0fLs/0f ul/g]5 .
k]h 4 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
@= vf;:j of]hgfsf] cfwf/e"t ;}4flGts kIfx? (Fundamental
Approach of WASH PLAN)
:yfgLo txdf tof/ ul/g] vf;:j of]hgf vf;u/L kflnsf:t/sf] ;du| ljsf; /0fgLlts
of]hgfsf] Pj+ c+u xf] h;n] ;du| ljsf; of]hgf leqsf] vf;:j kIfnfO{ ;d]6\5 . vf;:j of]hgf
vfg]kfgL / ;/;kmfO / To;;+u ;Da4 ;a} kIfNffO{ ;d]6L PsLs[t 9+un] lgdf{0f ul/G5 .
pWj{ufdL
of]hgf df}h'bf k|0ffnLsf dd{t ;'wf/
lj:tf/÷k'glg{df{0f, ;]jf
k|lqmof :t/f]Gglt
Bottom UP
Planning
lrq (Figure) !M vf;:j of]hgf -jf; Knfg_ sf] cfwf/e"t ;}4flGts kIfx?
k]h 5 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
dfly pNn]v ul/Psf p2]Zox? k"lt{ ug{ vf;:j of]hgf th'{df k|lqmofn] lgDgfg';f/ cfwf/e"t
;}4flGts kIfx? (Approach) cjnDag ub{5 . vf;:j of]hgf th'{dfsf cGt/lglxt l;4fGt,
ljlzi6tfx? jf ljz]iftfx?df o;n] cjnDag ug]{ ;}4flGts kIf (Approach), k4lt
(Methodology), k|ljlw (Technology) / ;|f]t tyf ;fwgx? (Resources/ Means) kb{5g\ .
oL ;}4flGts kIfx? (Approach) cjnDjg u/L th'{df ul/Psf vf;:j of]hgf :yfgLo ;/sf/
txsf] ;du| ljsf; sfo{qmdsf] lglDt of]hgf lgdf{0fsf] cf}hf/sf (Planning To) ?kdf k|of]u x'g]5
. :yfgLo tx / k|b]z ;/sf/sf] lglDt klg vf;:j of]hgf / sfo{qmd lgdf{0 f ubf{ of] vf;:j
of]hgfn] dfu{ bz{g ug{]5 . Toltdfq geP/ /0fg}lts / cfjlws of]hgf th'{df ug{ / ;f] cg'?ksf]
>f]t ljZn]if0f / cfof]hgf k|:tfjgf tof/ ug{ of] vf;:j of]hgf jhf/Ls/0f / ;dGjLs/0f cf}hf/
(Marketing and Coordination Tool) sf] ?kdf :yfgLo txn] k|of]u ug{ ;Sg]5g\ . ljlQo >f]t
h'6fpg ;+3Lo ;/sf/, k|b]z ;/sf/ ;lxt cGo ljsf; ;fem]bf/x?;+u ;dGjo, jftf{ / ;+emf}tf
ubf{ klg :yfgLo txn] vf;:j of]hgfnfO{ dxTjk"0f{ cfwf/e"t b:tfj]hsf] ?kdf pkof]u ug{
;Sg]5g\ . of] of]hgf :yfgLo ;/sf/nfO{ k|fyldstf ;lxtsf] nufgL of]hgf (Investment Plan)
lgdf{0f ubf{ klg clt g} pkof]uL x'g ;Sb5 .
Vff;:j of]hgf Ps ;dGjoTds ;xsfo{ xf] . o;sf] k|d'v cfwf/ g} ;DalGwt kflnsfsf] lg0f{o
/ clwsf/ If]qleq /x]/ of]hgf th'{dfdf Jofks ;dGjofTds ;xsfo{sf] sfof{Gjog xf] . of]hgf
th'{dfsf ljleGg ljlw k|lqmof / k|ljlwdf ;xof]u k'¥ofpgsf nflu :yfgLo txx?df cfjZostf
cg';f/ :yfgLo txx?åf/f g} ;]jf k|bfos ;+:yfx? jf lj1x?sf] 5gf}6 ul/G5 . ;]jf k|bfos
;+:yfx? eGgfn] jx' ljifout (multi-disciplinary) jf k]zfut (professional) lj1x?sf] 6f]nL klg
x'g ;Sb5g\ . ;+3Lo dGqfno, ljefu / sfof{no, k|fb]lzs dGqfno ljefu / ;Da4 sfof{no tyf
cGo If]qut ljsf; ;fem]bf/x?sf] klg o;df ;Nnfx, ;'emfj, dfu{bz{g / k[i7kf]if0f /xg] ePsf]
x'Fbf vf;:j of]hgf th'{df k|lqmof Ps ldnLh'nL÷;xof]u k"0f{ jf ;+o'Qm k|of; klg xf] . o;n] s]Gb|
k]h 6 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
/ k|b]z ;+usf] ;xsfo{sf] dfu{ k|z:t u/fpg] Wo]o klg /fv]sf] 5 . ljleGg cGo :yfgLo txx?sf
l;sfO / cg'ejx? klg vf;:j of]hgf th'{df k|lqmofdf ;dfj]z ug{ ;lsG5 .
vf;:j of]hgfsf] cfwf/df kflnsf k|b]z / ;+3sf] klg vf;:j If]qdf ;f] kflnsf :t/df ug'{kg]{
Intervention, Cooperation / Mutual Understanding -sfo{x¿, ;xof]u / cfk;L ;dembf/L_ to
x'g] ePsf]n] of] of]hgf th'{df Ps ;dGjofTds ;xsfo{ klg xf] . k|b]z :t/df tof/ ul/Psf]
sfo{ljlw, ;+3Lo ljefusf] dfu{ bz{g ÷ lgb]{lzsf / kflnsf:t/sf] lg0f{o ;a}nfO{ ;dGjofTds
?kdf cjnDag u/L vf;:j of]hgf th'{df ul/G5 .
vf;:j of]hgf Ps hLjGt b:tfj]h (Live Document) xf], h;sf] ;fGble{stf ;+3 / k|b]z b]lv
:yfgLo txsf] j8f :t/;Dd x/bd /lx/xG5 .
@=# kx'Fr gk'u]sf] 7fpFdf kx'Fr k'¥ofpg] / ;]jf al~rtx?nfO{ ;]jf k'¥ofpg]
cjwf/0ffdf s]lGb|t (Reach to Unreached and Serve to Unserved)
vf;:j of]hgf th'{dfsf] ;a}eGbf dxTjk"0f{ kIf eg]sf] ;DalGwt :yfgLo tx If]q leq
vf;:j ;]jf ;j}nfO{ ;dfg ?kdf k'¥ofpg] cjwf/0ffdf s]lGb|t x'g' xf] . ;]jf af6 jl~rt
;d'bfo, hg;+Vof / ;+3 ;+:yf ljz]if u/L ljBfno / :jf:Yo ;+:yfnfO{ ;d'lrt ;]jf k'¥ofpg'
/ slxNo} sf]xL gk'u]sf 7fpF / ;d'bfodf ;]jf ;lxt k'Ug] dfu{ k|z:t ug'{ xf] . o;sf] cy{
vf;:j of]hgf th'{df ug{' eg]sf] :yfgLo txsf] ;du| vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf
sfo{qmdsf] k"0f{ ;'lglZrttf k|bfg ug{ dfu{ k|z:t ug'{ xf] .
df}h'bf vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf ;DaGwL ;+/rgfx¿sf] ;'wf/, lj:tf/ jf k'glg{df{0f
h:tf sfo{x¿nfO{ klg of] of]hgfn] ;d]6\g] ub{5 .
vf;:j of]hgf th'{df ubf{ Dff}h'bf vfg]kfgL >f]tsf] clen]vg / ;+efJo >f]tx?sf] vf]hL /
ljZn]if0f ul/G5 . o;sf nflu kflnsf :t/af6 of]hgf th'{dfsf] klxnf] r/0fd} agfOPsf] of]hgf
vfsf (Framework) / ;j]{If0f, cWoog tyf k/fdz{af6 k|fKt cfwf/ /]vf tYofÍsf] cfwf/df
klxrfg ul/Psf] leGgtf (Gap) nfO{ kl/k"lt{ ug{ of]hgfx?sf] 5gf}6 tyf k|fyldsLs/0f u/L
cfjZos ah]6 ;lxt vf;:j of]hgfsf] PsLs[t sfo{–of]hgf tof/ ul/G5 .
vf;:j of]hgf th'{dfdfsf] csf]{ k|d'v ljz]iftf eg]sf]] e"–;fGble{s ;"rgf tyf tYofÍx? (Geo-
referced Data) x'g\ . vf;:j of]hgf th'{df k|lqmofdf ;+sng ul/g] df}h'bf tYofÍ / ;"rgfx? ;a}
k|ljlwo'St ljlw / cf}hf/x? NWASH Apps (mobile to web tool) k|of]u u/L ul/G5 . NWASH
Software System sf] Mobile df In-built Apps x?sf] dfWodaf6 ;j} ;+slnt tYofÍ / ;"rgfx?
k]h 7 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
k|ltj]bgsf] ?kdf k|fKt ul/G5 . x/]s ;"rgfx? / tYofÍx?df To; :ynsf], GPS Location ;lxt
kmf]6f] / hfgsf/Lx? ;dfj]z ePsf] x"G5 . To;}n] of] k|lqmofaf6 ;+slnt tYofÍ ;"rgfx? k|df0fdf
cfwfl/t (Evidence Based) / :yn cfwfl/t (Spot Based _ x'G5g\ . df}h'bf ;"rgf / tYofÍx?af6
cfwf/ /]vf (Base Line Information) hfgsf/L :yfkgf ul/G5 / kflnsf tx;+usf] k/fdz{÷uf]i7Ln]
tof/ u/]sf] cNksfnLg, dWosfnLg / bL3{sfnLg ;f]r / nIosf] vfsf -Framework_ k|fKt
ug{ slt cGt/ (Gap) 5 kQf nufpg cToGt e/kbf]{ dfkb08 (Benchmark) aGb5 .
vf;:j of]hgf th'{dfsf] csf]{ cfwf/e"t ;}4flGts kIf xf] – ;xeflutfd"ns (Participatory) /
pWj{ufdL (Bottom-up) of]hgf klxrfg tyf th'{df k|lqmof . o;sf nflu ;]jfk|bfos ;+:yf,
lj1÷hgk|ltlglw / ;/f]sf/jfnfx?n] ;d'bfo:t/d} 5nkmn tyf k/fdz{ u/L ;d'bfo, ljz]if u/L
l;dfGts[t ;d'bfosf] cfjfhnfO{ d'v/Lt x'g] cj;/ k|bfg ub{5g\ . To;kl5 j8f :t/Lo 5nkmn,
k/fdz{ / uf]i7Ldf klg j8f leqsf hg;d'bfo / hgk|ltlglwx?n] Jofks cGt/lqmof / 5nkmn
kl5 cfjZostf cg';f/ of]hgf klxrfg / k|fyldsLs/0f ub{5g\ . ;d'bfo / j8f:t/Lo k/fdz{
kl5 dfq kflnsf:t/df 5nkmn ul/G5 / k|fyldsLs/0f u/L lg0f{o ul/G5 . tnaf6 dflylt/ hfg]
pWj{ufdL (Bottom-up) ;}4flGts cfwf/df of]hgf th'{df ul/g] ePsf]n] of] ;xeflutfd"ns /
pWj{ufdL x'G5 elgPsf] xf] . of]hgf th'{df k|lqmofdf ;j}sf] clwsf/sf] ;Ddfg ul/G5 / ;d'bfo;+u
;xeflutfd"ns k4ltåf/f cfof]hgfx?sf] k|fyldsLs/0f ul/G5 .
k]h 8 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
#= of]hgf th'{df sfo{–k4lt tyf cf}hf/x? (Methodology and Tools)
vf;:j of]hgf th'{df ckgfOg] k|d'v sfo{ k4lt -Methodology_ nfO{ tn ;+If]kdf a'Fbfut
?kdf pNn]v ul/Psf] 5 .
s= of]hgf th'{dfsf] nflu cfjZos kg]{ ;"rgf / tYofÍsf] låtLo >f]t -Secondary Source_
x? ;+3Lo dGqfno, ;+o'St /fi6«;+3sf lgsfox¿, ;/f]sf/jfnf ;+3 ;+:yfx? cflb
åf/f tof/ kfl/Psf b:tfj]h, k|ltj]bg, sfo{ljlw, dfubz{g / :yfgLo txdf agfOPsf
df}h'bf of]hgfx? x'g]5g\ . vf;:j If]qut ljsf; of]hgf -Sector Developent Plan_ /
lbuf] ljsf; nIo (Sustainable Development Goal_ n] pNn]v u/]sf] cfwf/e"t
;"rs+fs -Index_, vf;:j If]qsf k|d'v ;"rf+sx?sf] kl/efiff -Definition_ / nIonfO{ g}
s]Gb|df /fvL o;nfO :yfgLos/0f u/L :yfgLo:t/sf] of]hgf th'{df ul/g] xf] . To;}n]
vfg]kfgL, ;/kmfO / :jR5tf nufot of]hgf;+u ;Dj4 cGo ;"rsx? ;a} SDP / SDG
df pNn]v ePcg';f/ g} x'g]5g\ .
Vf= tYofÍ / ;"rgf ;+sngsf nflu NWASH MIS (mobile to web tool) sf] Mobile Apps
df Inbuilt ul/Pdf k|ZgfjnL / hfFr;"rL (Checklist) sf] k|of]u ul/G5 . ;f] afx]s cGo
k"/s ;"rgf / tYofÍsf] nflu s]lGb|t ;d"x 5nkmn (FGD - Focus Group Discussion),
d'Vo ;"rgfbftf;+usf] cGtjf{tf -Key Informents Interview_, uxg k/fdz{ 5nkmn
(Close Consultation) / :ynut cjnf]sg (On-the-spot Observation) cflb ljlw tyf
cf}hf/x? k|of]u ul/G5 .
3= kflnsf:t/sf] Ifdtf clej[l4 sfo{s|d th{'dfsf nflu ;j{k|yd ;f] kflnsfsf] vf;:j
If]q - WASH Sector _ sf] df}h'bf cj:yf yfxf kfpg h?/L 5 . ;f] sf nflu SWOT
Analysis (Strength - ;jn kIf, Weakness - sdhf]/ kIf, Opportunity - cj;/ and
Threat- hf]lvd) åf/f kflnsf :t/sf] cj:yf klxrfg ug{'kb{5 . SWOT Analysis åf/f
klxrfg ePsf] cj:yfsf] cfwf/df tof/ kfl/g] hfFr ;"rL (Check-list) k|of]u u/L
kflnsf:t/sf] vf;:j If]qsf] Ifdtf clej[l4sf nflu cfufdL of]hgf tof/ kfg{' kb{5
.
k]h 9 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
ª= kflnsf:t/sf] of]hgf th'{df ug{ cfjZos kg{] tYofÍ / ;"rgf ;+sngsf nflu ul/g]
;j{]If0f (Survey) hgu0fgf ljlw (Census) jf gd'gf ;+sng ljlw (Sampling) dWo] s'g
ljlwjf6 ug{] eGg] s'/fsf] lg0f{o ;DjlGwt kflnsfn] g} ug{]5 . pknJw x'g] ;|f]t ;fwg
/ bIftf tyf ;do cflb kIfnfO{ Wofg lbP/ s'g ljlwaf6 ;j{]If0f ug{] xf] ;f]xL cg';f/
cfjZos lg0f{o ul/G5 . ;j{]If0f ljlw (Survey method) s} sf/0fjf6 ;+slnt tYofÍ
/ ;"rgfsf] j}wtf (Validity) / u'0f:t/ h:tf cfwf/e"t dfGotfdf sld cfpg' x'Fb}g .
k]h 10 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
$= vf;:j of]hgf -jf; Knfg_ n] ;d]6\g] ljifox?
g]kfnsf] ;+ljwfg @)&@ n] k|bfg u/]sf] ;a} gful/sx?sf lglDt ;'/lIft vfg]kfgL /
;/;kmfOsf] ;'lglZrttf, lbuf] ljsf; nIon] nlIft u/]sf]] ;'rsx? / vf;:j If]qut ljsf;
of]hgf (SDP) tyf lbuf] ljsf; nIo (SDG) sf] cfwf/df x/]s :yfgLo tx cGtu{t >f]t klxrfg
/ kl/rfngsf lglDt vf;:j of]hgf cTofjZos /x]sf] b]lvG5 .
vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j, ljutdf WaSH elg+b} cfPsf]_ If]qdf /fli6«o :t/df
tof/ ePsf] If]qut ljsf; of]hgf (SDP) g} :yfgLo :t/df tof/ ul/g] vf;:j of]hgfsf] k|d'v
dfu{bz{g b:tfj]h xf] . of] of]hgf lbuf] ljsf; nIo (SDG) ;+u tfnd]n (Aligned) u/L jgfOPsf]
5 . If]qut ljsf; of]hgf (SDP) sf] cWofo bz -If]qut ljsf; of]hgfsf] sfof{Gjog_ v08 !).!M
klxnf] r/0f -@)!&–@)@@_ cGtu{t !).!.@M df :yfgLo vf;:j of]hgf lgdf{0f ug{] s'/f :ki6
pNn]v 5 . o;df o; If]qut ljsf; of]hgfsf] k|efjsf/L sfof{Gjogsf nflu k|To]s :yfgLo txn]
o; of]hgfsf nIox? xfl;n ug{] lx;fjn] :yfgLo vf;:j of]hgf lgd{f0f u/L sfof{Gjog ug{]5g\
egL :ki6 ls6fg ul/Psf] 5 .
To;}u/L k"0f{ ;/;kmfO dfu{bz{g @)&# df k"0f{ ;/;kmfO ;kmf tyf :jR5 If]q r/0fsf] #
g+= jF'bfdf vfg]kfgL, ;/;kmfO / :jR5tf ;DjGwL tYofÍ ;+sng tyf ljZn]if0f u/L ;DalGWft
If]qdf ;dGjo ;ldltx?n] ;/f]sf/jfnfx?sf] ;xeflutf / ;lqmotfdf kflnsf ;/;kmfO /
:jR5tf of]hgf (Wash Plan) th'{df ul/g] 5 egL pNn]v ul/Psf] 5 .
vf;:j of]hgfn] ;du| :yfgLo txsf]] If]qflwsf/ leqsf] :yfgLo >f]tx?sf] klxrfg,
clen]vLs/0f / ljZn]if0f u/L ;+efJo k|fljlws ljsNkx? ;lxt k|efjsf/L, lbuf] / pko'Qm
sfo{qmdx?nfO{ k|:t't u/L pko'Qm nufgLsf cj;/x?sf] vf]hL ug{ klg k|efjsf/L e"ldsf
v]Ng ;S5 .
oL ;j} k|fjwfg, ;f]r / of]hgf cg'?k g} vf;:j of]hgfsf] ckl/xfo{tf k'i6L x'G5 . o:tf]
of]hgf th'{df ubf{ x/]s :yfgLo txx?sf] vf;:j If]qsf] ;fdfGo / ljlzi6 cfjZostfx? s]
s:tf lqmofsnfk / cfof]hgfx?sf] vfFrf] 5, To;sf nflu cfjZos nufgLsf >f]tx? s]–
s:tf x'g ;S5g\, To;sf nflu lhDd]jf/ lgsfo / ;/f]sf/jfnfx? sf]–sf] x'g\, ;f] lqmofsnfk
tyf cfof]hgfx? sxfF ;+rfng ul/g] xf] To;af6 nfeflGjt x'g] pkef]Qmf jf nufgLstf{ sf]
sf] 5g\ / ;f] lqmofsnfk tyf cfof]hgfx? slt ;dodf ;DkGg ul/g] xf], ;a}sf] :ki6
n]vfhf]vf / klxrfg ul/g' k5{ . of]hgf lgdf{0fsf] cfjZos tTj -5W-H:- What-s], Who-sf],
Why-lsg, Where-sxfF, When-slxn], How-s;/L_ h:tf ;jfnx?n] ck]lIft u/] cg';f/ :ki6
klxrfg jf ls6fg x'g ;Sof] eg] ;f] of]hgf sfo{qmd ;kmn agfpg ;lsG5 .
k]h 11 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
vf;:j of]hgfsf] ck]lIft kl/0ffd (Result) x?sf] cfwf/df o;n] ;d]6\g] ljifox?sf] olsg ug{
;lsG5 . d'VotM vf;:j of]hgfn] ;d]6\g] ljifoj:t'x? tn pNn]v ul/Psf jdf]lhdsf x'g\ .
!= xfn;Dd ;]jf ljxLg /x]sf] hg;+Vof ;d'bfo tyf ;+3 ;+:yf klxrfg / ls6fg ePsf]]
cj:yfdf gofF vfg]kfgL cfof]hgfsf] k|:tfj ug{] .
@= 5'6]sf / Psn ;d'bfo÷hg;+Vof tyf ;+3 ;+:yf M df}h'bf k|0ffnLsf] lj:tf/ jf cGo j}slNks
vfg]kfgLsf k|lqmof -jiff{sf] kfgL ;+sng_ of ;'wfl/Psf] k|0ffnLsf] k|:tfj ug{ ;lsg] .
#= ;+rfngdf gePsf k|0ffnLM df}h'bf k|0ffnLsf] k'gMlgdf{0f jf k'gM;+/rgf ug{ ;lsg] cj:yf /x]
;f] cg';f/ k|:tfj ug{] . olb s'g} gofF >f]taf6 kfgL NofO{ df}h'bf k|0ffnLdf hf]8\g ;lsG5
eg] ;f] ljsNkdf klg ljrf/ ug{ ;lsG5 . of]hgf th'{dfdf ;Dj4 -;]jf k|bfosn] df}h'bf
k|0ffnLsf clen]vx? ;+sng ul/ olb k'g{k|of]u, k'gMlgdf{0f, k'g;+/rgf jf lj:tf/ ug]{ cj:yf
b]lvPdf gofF cfof]hgf g} k|:tfj ug{ ;lsg] .
$= cflzs ;]jf k|fKt ul//x]sf] ;+3 ;+:yf, ;d'bfo, If]q, hg;+Vof M o:tf] cj:yfdf cfof]hgfsf]
;'rf?kg Functionality sf] cj:yf ljZn]if0f u/L :t/f]Ggltsf cfof]hgfx? k|:t't ug{ ;lsG5
.
vf;:j of]hgf th'{df ubf{ o:tf cfof]hgfx? klxrfg e} ;s]kl5 ;f] sf] ;fdfGo nfut d'No
klg lx;fj u/L of]hgfdf ;+nUg ug'{kb{5 . k"j{ ;+efJotf :t/ (Pre-feasibility) ;Ddsf] nfut d"No
k]h 12 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
lx;fj ubf{ ;]jf k|bfosn] ;fdfGo Jojxfl/s OlGhlgol/Ë ;'q k|of]u ug{ ;Sg]5 g\ . Quick
Reference Tool (QRT) k|of]u u/L ;f] cg';f/ sfod ul/Psf] nfutn] tL k|:tfljt cfof]hgfx?sf]
;/b/ nfut d"No lg0f{ostf{x?sf nflu pknAw u/fpFb5 . - x]g'{xf];\ cg';"rL % _.
o:tf cfof]hgfx? klxrfg / k|:tfj ubf{ ;fdfGo k|fljlws gfk hfFr / k/LIf0f klg ul/g]
x'Fbf klxrfg ul/Psf cfof]hgfx? ;fdfGotM k|fljlws ?kdf ;+efJo / pko'Qm x'g]5g\ .
Vff;:j of]hgf th'{df ubf{ tYofÍ ;+sng, n]vfhf]vf / ljZn]if0fsf] nflu NWASH MIS
(Mobile to web tool) k|of]u ul/g]5 . ;f] cg';f/ df}h'bf vfg]kfgL k|0ffnLsf] tYofÍx? ;f]xL
Mobile Apps sf] cfwf/df x'g]5 . x/]s ;+/rgf, kfOknfOg / wf/fsf] tYofÍ GIS Based
Application af6 ;+sng ul/+bf ;a} tYofÍx? e"–;fGble{s (Geo-Referenced) x'g cfpF5 .
x/]s ;+/rgf / kfOk nfOg sf] cjl:ylt GPS tYofÍ;lxt clen]v x'g] ub{5 .
k]h 13 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
%= vf;:j of]hgf -jf; Knfg_ sf]] cjlw / nIox?
vf;:j of]hgf th{df ubf{ vf;:j If]qut ljsf; of]hgf (SDP) n] lgwf{l/t u/] cg';f/ g} ;g\
@)#) ;Ddsf] kl/b[io nfO{ c+lusf/ ul/g]5 . o;/L ;do cjlw lgwf{/0f ubf{{ :yfgLo tx;+usf]
5nkmn, ;/;Nnfx / lg0f{o / pknAw >f]t ;fwgsf] ljZn]if0f u/L clt cfjZos cfof]hgfx?
;g\ @)@@ ;Dd To;kl5 ;g\ @)@#–@)@^ / @)@&–@)#) u/L jlu{s/0f ug{ ;lsg]5 .
vf;:j If]qut ljsf; of]hgf (SDP) n] lgwf{l/t u/] cg';f/ g} :yfgLo :t/df klg vf;:j
nIox? lgDgfg';f/ tf]Sg ;lsG5 . :yfgLo :t/sf] cfjZostf / >f]tx?sf] pknJwtfsf] cfwf/df
/fli6«o nIoeGbf rfF8f] :yfgLo nIo /fVg ;lsG5 .
bL3{ sfnLg r/0f -;g\ ;]jfsf] :t/df ;'wf/ -dWod %)Ü, pRr %)Ü _
@)@&–@)#) ;Dd_ hg;+Vof
k|efj n]vfhf]vf
;]jf :t/ dfkgsf lglDt klg ljz]ift vfg]kfgL If]qdf d'Vo b'O{ / ;xfos kfFr u/L ;ft
kf/fldlt (Parameter) tf]lsPsf 5g\ . d'Vo b'O{df cfjZostf (Needs) / u'0f:t/ (Water Quality)
x'g\ eg] cGo kfFrdf ;'ne kxF'r (Accessibility), ljZj;lgotf (Reliability), nrstf (Resiliency),
;]jfsf] b[9fËtf (Robustness) / jflif{s ;e{]sf] cfwf/df ;]jf ;Gt'li6 (Service Satisfaction) :t/
xf] . oL ;j} kf/fldlt ;lxt vfg]kfgL If]qsf] ;]jf :t/sf] lj:t[t ;"rsf+s / ;]jfsf] :t/ alu{s/0f
tnsf] tflnsf (Matrix Table) n] :ki6 kfb{5 .
k]h 15 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
^= vf;:j of]hgf -jf; Knfg_ sf]] k"0f{ k|ltj]bg
vf;:j of]hgfsf] k"0f{ k|ltj]bg ;a} kflnsf txdf Psgf;sf] xf];\ eGg] p2]Zon] tof/ kfl/Psf]
ljifo ;"rL ;d]tsf] :ki6 vf;:j of]hgf vfsf (Outline of Wash Planning Report) cg'?ksf]
x'g'kg{]5 .
:yfgLo txdf tof/ kfl/g] vf;:j of]hgfnfO{ lgDgfg';f/ * j6f cWofox?df afFl8Psf] 5 .
;f] cGtu{tsf j'Fbfx? ;lxt ;du| vfsf cg';"rL - ! df /flvPsf] 5 .
sfo{sf/L ;f/f+z
cWofo !M vf;:j of]hgfsf] kl/ro
cWofo @M ufpF ÷ gu/ kflnsfsf] j:t'ut ljj/0f
cWofo #M vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf l:ylt
cWofo $M vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf nIo, of]hgf tyf /0fgLlt
cWofo %M vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ sfo{of]hgf
cWofo ^M >f]t ljZn]if0f
cWofo &M ;+:yfut ;+/rgf / Ifdtf clej[l4
cWofo *M vf;:j sfof{Gjog / cg'udg
k]h 16 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
&= tYofÍ ;+sngsf lglDt k|of]u ul/g] NWASH Mobile to Web App
of] mobile to web app sf] ljsf; vfg]kfgL dGqfnon] u/]sf] xf] . of] ;j} kflnsfx?sf
nflu pknJw 5 . Android Based Smart Phone jf ;f] ;/xsf] Mobile Phone df of] App
Download ug{ ;lsG5 . o;sf nflu http://nwash.mowss.gov.np 7]ufgf ePsf] URL (website/
web address) df hfg' kb{5 hxfF jf6 ;lhn} of] download x'G5 . of] NWASH App -Pg jfz
Pk_ Google Play Store df klg pknJw 5 .
:yfgLo :t/sf] vf;:j of]hgf th'{dfsf] lglDt k|of]u ul/g] MIS Mobile to web App
vf;u/L ;f] kflnsf If]qsf] vf;:j cj:yfsf] df}h'bf l:yltsf] cfwf/ /]vf (Baseline) tof/
kfg{sf] nflu k|of]u x'G5 .
lj1x?sf] ;d"x jf ;]jf k|bfos ;+:yfsf lj1x?n] o;} Apps / MIS Software df Inbuilt
ul/Psf] ;j{]If0f kmf/dsf] dfWodåf/fg} ;"rgf / tYofÍx? ;+sng ug'{kg{] x'G5 . t;y{ ;"rgf
;+sngsf] lglDt s'g} gofF tflnsf km/Dof6 cflb agfO/fVg' kg{] h?/t kb{}g .
of] App n] s;/L sfd ub{5 elg j'‰gsf nflu tnsf] /]vflrqn] d2t ub{5 .
Tabulation/ Map
k]h 17 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
Dfly b]vfOPh:tf] ;e{]Ifs jf u0fsx?sf] df]jfOn kmf]gdf Internet/WI-FI jf6 k|fKt Internet
signal k|of]u u/L NWASH df log-in u/]/ cfkm'nfO cfjZos App vf]Ng' kb{5 . ;f] App n] dfu]sf]
;"rgf tyf tYofÍx? App df k|lji6 ub{} hfg' kb{5 / tL ;"rgf tyf tYofÍx? Server df uO{
store x'G5g\ . Server jf6 computer df cfk"mn] rfx]sf] ;"rgf tyf tYofÍx? Tabulation of
gSzfsf] :j?kdf k|fKt jf x]g{ ;lsG5 . :d/0f /xf];, Psk6s Internet/WI-FI k|of]u u/L NWASH
df log-in u/L App x? vf]nL;s]kl5 sfo{:yndf tYofÍx? ;+sng ubf{ Internet cfjZos kb{}g .
;j} sfdx? Offline d} ug{ ;lsG5 . lbgel/sf] ;j{]If0f sfo{ ;s]/ ;fFemdf tYofÍx? Upload ug{,
Edit ug{ jf x]g{sf] nflu dfq Internet h?/t kb{5 / ;f] sf nflu Internet/WI-FI ePs} 7fpFdf
kmls{g' kb{5 .
lj1x?sf] ;d"x jf ;]jf k|bfos ;+:yfsf lj1x?n] tyf ;j{]Ifs÷u0fsx? ;f] Mobile Apps sf]
dfWodåf/f s]–s] ;"rgf÷tYofÍx? s;/L ;+sng ug]{ / df}h'bf k|0ffnLsf] k"0f{ cfwf/ /]vf (Baseline)
cj:yfsf] ;du| hfgsf/L s;/L tof/ ug]{ eGg] s'/f hfGgsf] nflu ;f] Mobile App k|of]u ug{sf]
lglDt lgk'0f{ x'g' h?/L 5 . ;f] k|of]hgsf nflu NWASH mobile to web Apps sf] k|of]u / sfo{:yndf
k]h 18 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
o;sf] Jofjxfl/s cEof;sf lglDt Ps NWASH tYofÍ :f+sng dfu{bz{g (Guideline of Data
Collection using NWASH MIS Apps) tof/ ul/Psf] 5 .
x/]s kflnsf :t/df vf;:j of]hgfsf] lglDt :yfgLo txnfO{ k|fljlws ;xof]u k'¥ofpg]
;]jf k|bfos – lj1x?sf] ;d"x, k/fdz{bftf ;+:yf jf u}/ ;/sf/L ;+:yfx?nfO{ tYofÍ ;+sng
tyf vf;:j of]hgf lgd{f0f k|of]hgsf cGo sfo{df k|of]u x'g] of] MIS mobile to web app k|of]u
ug{ ;Ifd jgfpg ;f] ;DjGwL tfnLd klg k|bfg ul/g]5 .
kflnsf txsf] vf;:j of]hgf th'{df ug{ xfn lgDg P3f/ NWASH /MIS mobile to web
apps ljsf; ul/Psf] 5 . o:tf Pkx¿ ;do;fk]If t'Nofpg o;df ;'wf/ / lj:tf/ x'Fb} hfg]5g\
.
of] App af6 df}h'bf vfg]kfgL k|0ffnL÷cfof]hgfx?sf] Joj:yfksLo kIf / lbuf]kgsf] cj:yf
af/]df ;"rgf÷hfgsf/Lx? ;+sng ul/G5 . vfg]kfgL cfof]hgf k|0ffnLx?sf] lbuf]kg To;
k|0ffnLsf] Joj:yfkg ;+rfng tyf dd{t ;+ef/sf] cj:yfaf6 olsg ug{ ;lsG5 . ;DalGwt
cfof]hgf÷k|0ffnLx?sf] Joj:yfkg / ;+rfng ug{] lhDd]jf/ vfg]kfgL tyf ;/;kmfO pkef]Qmf
;ldltx? /x]sf] x'Fbf Tof] ;ldltsf] ;du| kIfx?sf] n]vfhf]vf o; App n] ;+sng u/]sf ;"rgf
/ hfgsf/Lx?sf cfwf/af6 ul/G5 . vfg]kfgL tyf ;/;kmfO pkef]Qmf ;+:yfsf] ;+/rgf,
k]h 19 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
To;df /x]sf] ;dfj]zLkg (Inclusivenes) sf] cj:yf, ;ldltsf] a}7s / lg0f{ox?, jflif{s ;fwf/0f
;ef, n]vf Joj:yf / n]vf k/LIf0f cflb Joj:yfkgsf] kIfnfO{ of] App n] ;d]6]sf] 5 . To;jfx]s
To;jfx]s cfof]hgf dd{t ;'wf/sf] Joj:yf, To;sf] nflu rflxg] dfgj >f]t, ljlQo >f]t / cf}hf/
cf}hf/ ;fdfu|Lx?sf] pknAwtf / k|of]u cflb ;"rgfx? klg o;} ;fy ;+sng ul/G5 . oL ;j}
;+slnt ;"rgf, hfgsf/L / tYofÍx?sf] cfwf/df df}h'bf k|0ffnLx?sf] lbuf]kgsf] cj:yf ljZn]if0f
u/L vf;:j of]hgfdf ;dfj]z ul/G5 .
df}h'bf vfg]kfgL k|0ffnL cfof]hgfn] ;d]6\g g;s]sf ;d'bfo / If]qsf] tYofÍ nut ;+sng ug{
of] App ljsf; ul/Psf] xf] . :jR5 vfg]kfgL ;]jf k|fKt ug{ g;s]sf] (Unserved) hg;+Vof tyf
;d'bfodf uO{ ToxfF ;]jf k'¥ofpgsf] nflu x'g ;Sg] ;+efljt vfg]kfgLsf] >f]t klxrfg u/L To;nfO{
cfjZos kg{] cGo ;"rgfx? o; App sf] dfWodåf/f ;+sng ul/G5 . ;]jfaf6 al~rt /x]sf]
;d'bfo, ToxfFsf] hg;+Vof, ;+efljt >f]t, b'/L, >f]tdf kfgLsf] kl/df0f ÷axfjsf] dfqf, :yfgLo
;fdu|L ;+sng ug{ ;lsg] ;+efljt :ynx? ;lxt ;j}sf] e"–;fGble{s tYofÍ (Geo-Referenced
Data) of] App df k|lji6 u/fpg' kb{5 . o;af6 k|fKt tYofÍ / ;"rgfsf] cfwf/df tL 7fpF tyf
;d'bfodf ;]jf k'¥ofpgsf nflu cfjZos lqmofsnfkx? tof/ ug{ / cfjZos of]hgfx? k|:tfj
ug{ ;lsG5 .
of] App df /x]sf] k|ZgfjnLn] kflnsf If]qleqsf] ;du| 3/w'/Lx?sf] vf;:j cj:yfsf] klxrfg
ug{ d2t ub{5 . of] k|ZgfjnL vf;:j of]hgf tof/ ug{] qmddf s'g cfwf/df 3/w'/L tYofÍ ;+sng
ug{] xf] ;f] tYofÍ ;+sng ljlw (Data Collection Method) sf] lg0f{o kl5 ;f]xL cfwf/df eg'{ kb{5
. tYofÍ ;+sng ljlwn] hgu0fgf ljlw (Census) ug{] lg0f{o u/]df kflnsf leqsf x/]s 3/w'/Ldf
u0fs (Enumerator) x? uO{ k|ZgfjnL eg'{ kb{5 . Census ljlwsf] 7fpFdf gd'gf (Sample) k4lt
ckgfpg] lg0f{o ePdf kflnsf leqsf 3/w'/LnfO{ Pp6f Universe dfg]/ To;sf] %Ü b]lv @)Ü
;Dd -lg0f{o eP cg';f/_ 3/w'/Ldf u0fs (Enumerator) k'u]/ k|ZgfjnL eg{'kb{5 . o;jf6 kflnsf
If]qsf] vf;:jsf] df}h'bf cj:yf kQf nfUb5, h'g cfwf//]vf (Baseline) ;"rgfsf] ?kdf vf;:j
of]hgfdf k|of]u ul/G5 / ljZn]if0f ul/G5 . vfg]kfgLsf] >f]t, cj:yf, u'0f:t/, ;/;kmfO, rlk{sf]
k|of]u, :jR5tf ;DjGwL cfgLafgL, 9n k|0ffnL, kmf]xf]/ Joj:yfkg, hf]lvd If]qsf] klxrfg cflb
;a} ;"rgfx? o; k|ZgfjnLaf6 ;+sng u/L n]vfhf]vf tyf ljZn]if0f ul/G5 .
k]h 20 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
%= :yfgLo tx If]qleqsf df}h'bf ;fj{hlgs rlk{sf]
;"rgf / tYofÍ ;+sng ug{sf] nflu k|of]u ul/g]
App: NWASH Public Toilet Survey
kflnsf If]qleqsf df}h'bf ;fj{hlgs rlk{sf] ;"rgf / tYofÍ ;+sng ug{sf] nflu of] App
ljsf; ul/Psf] xf] . kflnsf If]q leqsf ;a} df}h'bf ;fj{hlgs rlk{x?sf] cjnf]sg e|d0f u/L
e"–;fGble{s tYofÍ (Geo-refererced Data) k|lji6 u/fO{ of] App df ;+nUg ul/Psf k|ZgfjnL
e/L ;"rgf ;+sng ul/G5 . o;af6 ;fj{hlgs rlk{x?df kfgLsf] Joj:yf, xft w'g], kvfNg]
7fpF, ;/;kmfOsf] l:ylt, jfnjflnsf, dlxnf, Ho]i7 gful/s tyf ckfËtf ePsfx?nfO{ k|of]u
ug{ ;xh x'g] ;'ljwf 5 5}g ;f] sf] tYofÍ cjnf]sg, 5nkmn / ;f]wk'5af6 ;+sng ug'{kb{5
. ljz]if u/L dlxnfx?sf nflu dlxgfjf/L :jR5tf d}qL ;'ljwf -:ofg]6/L Kof8 km]g{], ;'/lIft
lj;h{g ug{]_ 5 5}g ;f] ljifo klg of] k|ZgfjnLdf ;+nUg u/fOPsf] 5 . lb;fhGo n]bf]
Joj:yfkg (Faecal Sludge Management) / ;DalGwt tYofÍ klg o; App sf] dfWofdaf6
;+sng ul/G5 .
kflnsf If]qleqsf ;j} ;fj{hlgs, ;+:yfut jf cGo ljBfnox?df vf;:jsf] df}h'bf cj:yf
s] 5 Tof] kQf nufO{ cfwf/ /]vf tYofÍ :yfkgf ug{ of] App ljsf; ul/Psf] xf] . ;f] cfwf/
/]vf tYofÍ tLg tf/f k¢ltdf cfwfl/t 5 . ljBfnox?sf] df}h'bf cj:yf 1ft eO;s]kl5
To;nfO{ ;'wf/ ug{ / cfjZostf ePdf gofF lgdf{0f, Joj:yf / lj:tf/ ug{ s] s:tf
lqmofsnfkx? cfjZos k5{g\ ;f] sf] of]hgf jgfO{ vf;:j of]hgfdf k|lji6 u/fpg o;}
k||ZgfjnLaf6 k|fKt ;"rgf / hfgsf/Lx?sf] ljZn]if0fn] d2t ub{5 . ljBfno / ljBfno If]qsf]
;du| vf;:j cj:yf cGtu{t ljBfnodf vfg]kfgLsf] Joj:yf, rkL{sf] cj:yf, ;d"xut¿kdf
xft w'g] :yfg, kmf]xf]/ d}nf Joj:yfkg l:ylt nufot :jR5tf clej[l4 s[ofsnfkx? kb{5g\ .
ljBfno rkL{ ;DjGwL ;"rgfx?df kfgLsf] cfk"lt{, xft w'g] 7fpF, kfgLsf] u'0f:t/, rkL{sf]
Joj:yf, dlxgfjf/L :jR5tf k|jw{gsf nflu s[ofsnfk, kmf]xf]/ d}nf lj;h{g cj:yf cflb ;a}
kb{5g\ . jfn d}qL / n}lËs d}qL tyf ckfËtf d}qL vf;:j ;'ljwf / ;+/rgfsf] If]q klg of]
k|ZgfjnLn] ;d]6]sf]] 5 .
k]h 21 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
&= ;DalGwt kflnsf If]q leq cjl:yt :jf:Yo
;+:yfx?sf] vf;:j cj:yfsf] df}h'bf l:ylt cf+sng
ug{ k|of]u ul/g] App: NWASN Health Care Facility
Survey
;d'bfo leqsf] ;du| ;/;kmfOsf] l:ylt kQf nufpg of] App df /x]sf] k|ZgfjnL cg';f/
;"rgf ;+sng ul/G5 . o;n] ;f] ;d'bfosf] ;/;kmfOsf] cj:yf h:t} 9n k|0ffnL lj;h{g, lb;f
hGo n]bf]sf] lj;h{g cEof;, rlk{x?sf] Joj:yfkg, 7f];, kmf]xf]/ Joj:yfkg, dlxgfjf/L :jR5tf
cEof; / jftfj/0fLo ;/;kmfO ;DaGwL ;"rgfx? ;++sng u/L ljZn]if0f ug{ d2t ub{5 .
of] App df /x]sf] k|ZgfjnLn] ;DalGwt 7fpFsf] Storm Drainage -;txL 9n_ sf] cj:yf ;DjGwL
;"rgfx? ;+sng ub{5 .
kflnsf If]qleq 7f]; kmf]xf]/ d}nf Joj:yfkgsf] df}h'bf cj:yf jf/] ;"rgf ;+ng ug{ ljsf;
ul/Psf] of] App n] ;du| kflnsf :t/sf] kmf]xf]/ d}nf Joj:yfkgsf] cfwf/df cfufdL jif{x?df s]
k]h 22 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
s:tf sfo{qmdx? cfjZos kb{5g\, j8f txaf6} ;d'bfo ;+u hgk|ltlgl;+usf] 5nkmn, k/fdz{
/ k|fyldsLs/0fsf] cfwf/df To:tf sfo{qmdx?sf] klxrfg u/L vf;:j of]hgfdf ;++nUg u/fOG5
.
;DalGwt kflnsf If]qleqsf ljBfno / :jf:Yo ;+:yf afx]ssf ;fj{hlgs ;+3, ;+:yf /
sfof{nox?sf] vf;:j ;"rgf ;+sng ug{ ljsf; ul/Psf] of] App df ;DalGwt
;+:yf÷sfof{nodf /x]sf] vfg]kfgLsf] ;'ljwf, zf}}rfnox?sf] cj:yf / kmf]xf]/ d}nf lj;h{gsf]
cEof; cflb jf/] df}h'bf l:yltsf] ljj/0f tof/ ub{5 . o;}sf] cfwf/df vf;:j of]hgf tof/
kfbf{ cfufdL sfo{qmd / lqmofsnfkx? klxrfg / k|fyldsLs/0f u/L ;f] of]hgfdf k|lji6
u/fOG5 .
&=@ Pg jfz Pk (NWASH mobile to web App) sf] ;lx k|of]u / ;+rfng
Dfly pNn]v ul/Psf NWASH mobile to web tool df ;+nUg App x?sf] k|of]u ug{ cfjZos
tfnLdx?sf] Joj:yf ul/g]5 . oL ;j} Apps x? k|of]u u/L ;"rgf tYofÍ ;+sng ug{ ;xh
x'g] u/L tof/ ulPsf] Users Manual -k|of]ustf{ xft]k'l:tsf_ klg ljt/0f ul/g]5 .
&=@=! Pg jfz Pk (NWASH mobile to web App) sf] k|of]u / ;+rfngdf :yfgLo txsf]
tof/L
NWASH MIS Software k|of]u ug{ / Joj:yfkg ug{sf] lglDt NWASH mobile to web App
k|of]u ubf{ cfjZos kg{] s]xL cfwf/e"t tof/L :yfgLo txd} cfjZos Joj:yf ug'{kg{] x'G5 .
NWASH MIS k|of]u ug{, Joj:yfkg ug{, tYofÍx? yk 36 / ;+zf]wg ug{, Upload ug{,
cBfjlws ug{sf nflu :yfgLo txdf bIf k|ljlws hgzlQmsf] Joj:yf ul/g' kb{5 . NWASH
MIS sf] ;+3Lo :t/df Joj:yfkg ug{] lgsfo vfg]kfgL tyf 9n Joj:yfkg ljefu÷vfg]kfgL
dGQfnon] ;j} :yfgLo txx?nfO{ ;f] Software k|o]fu / Joj:yfkg ug{ cfjZos clVtof/L
(Authority) k|bfg ug{]5 . ;f]sf nflu eljiodf cfjZos tfnLd, Ifdtf ljsf; sfo{qmd, k|ljlw
ljsf; cflbsf nflu vf;:j of]hgfd} sfo{qmdx? ;dfj]z ul/g' pko'Qm x'G5 .
Vffg]kfgL k|0ffnL ÷ cfof]hgf eGgfn] slDtdf Pp6f :yfoL ;+/rgf / Pp6f wf/f ePsf] a'‰g'
kb{5 . To:tf k|0ffnLx? tYofÍ ;+sng ug{] ;dodf vfg]kfgL ;+rfng eO{ /x]sf], lju|]sf], cf+lfzs
;+rfng eO/x]sf] jf cj?4 eO/x]sf] h] klg x'g;S5 . kfgLsf] d'xfg ;+/If0f ;+/rgf klg vfg]kfgL
k|0ffnL÷cfof]hgfdf u0fgf ul/g' k5{ / ;"rgfx? clen]vLs/0f ul/g' kb{5 . ;j} ;+/rgf / kfOk
nfOgx?sf] Goe-referenced Date -e"–;fGble{s tYofÍ_ clgjfo{ ;+sng ug'{ kb{5 h;af6 To:tf
;+/rgf tyf kfOknfOgx?sf] ;"rf?kg (Functionality) cj:yf, lbuf]kgf / dd{t ;+ef/sf
cfjZostf jf/] cf+sng ug{ cfwf/e"t tYofÍ pknAw x'g ;Sb5 . vfg]kfgL wf/fsf] xsdf
;fj{hlgs, ;fd'bflos / gLlh wf/fx?sf] 5'§f 5'§} clen]v ;+sng ug'{kb{5 .
vfg]kfgL of]hgf÷k|0ffnLx?sf] ;j{]If0f -tYofÍ ;+sng_ ubf{ kfgLsf] d'xfg – gfd, k|sf/ Go"gtd
jxfj cflb, kfOk nfOg, k|d'v ;+/rgfx?, eNex?, ljt/0f k|0ffnL, hS;g, wf/f ;lxt ;d:t
k|0ffnLsf] tYofÍx? ;+sng÷;dfj]z ul/g' h?/L 5 .
o;/L df}h'bf k|0ffnLsf] tYofÍ ;+sng ubf{ sfo{If]qdf ul/g] ;j{]If0f÷u0fs÷k|fljlwsx? ;f]
cfof]hgf÷k|0ffnLsf] d'xfg b]lv r'xfg ;Dd -kfgLsf] >f]t b]lv wf/f;Dd_ e|d0f ug'{kg{] 5 .
vfg]kfgLsf] ljj/0f / tYofÍx? ;+sngs} qmddf Tof] If]qsf] ;/;kmfOsf] l:ylt, 9n / kmf]xf]/
lj;h{g cj:yf, hg;+Vof, ;]jfaf6 ljlxg ePsf] If]q jf hg;+Vof, v'nf lb;fd'Qm jf k"0f{
;/;kmfOsf] l:ylt ;fy;fy} vfg]kfgL tyf ;/;kmfO pkef]Qmf ;ldlt / ;f] ;+u ;DalGwt
Joj:yfkg / ;+rfng cj:yfsf] klg ;"rgf / tYofÍx? ;+sng ug'{kg{] x'G5 . pkef]Qmf ;ldltx?sf]
;"rgfdf ;f] ;ldltx?sf] ;+/rgf, dlxnf sfo{sf/L / ;b:ox?sf] k|ltlglwTj÷;+Vof, j}wflgs l:ylt,
jflif{s ;fwf/0f ;ef, cfly{s cj:yf, bfloTj, n]vfk|0ffnL, n]vf k/LIf0f, u|fld0f dd{t sfo{stf{,
dd{t ;Def/sf] Joj:yf cflb h:tf tYofÍ / hfgsf/Lx? clgjfo{ ?kdf ;+sng ul/g' kb{5 .
k|ltlglwTj÷;+Vof, j}wflgs l:ylt, jflif{s ;fwf/0f ;ef, cfly{s cj:yf, bfloTj, n]vf k|0ffnL, n]vf
k/LIf0f, u|fdL0f dd{t sfo{stf{, dd{t ;Def/sf] Joj:yf cflb h:tf tYofÍ / hfgsf/Lx? clgjfo{
?kdf ;+sng ul/g' kb{5 .
pQm ljifoj:t'x? cGtu{t vf;:j of]hgf th'{df ubf{ :yfgLo txsf] cfwf/e"t j:t'l:yltsf]
cf+sng / klxrfg u/L ;f] If]q leqsf] oyfy{ ;fdflhs cy{ Joj:yf ;lxt ef}uf]lns kx'Fr,
;xeflutf :t/ / ;d'bfo tyf kflnsf If]qleqsf] ;du| cfwf/ /]vf tYofÍx? ;dfj]z x'g'kg{]5 .
k]h 24 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
tYofÍ ;+sng stf{÷;e{]Ifs÷u0fs÷k|fljlwsx?n] ;DalGwt ;+/rgf / kfOk k|0ffnLsf]
;"rgf ;+sng ul/;s] kl5 clgjfo{ ?kdf tL ;+/rgfsf] cj:yf emNsLg] u/L kmf]6f] lng' kg{]5
. kmf]6f]sf]
nflu ;f]xL App df Inbuit ul/Psf] Sofd/f k|of]u ug'{kg{]5 / NWASH MIS df Upload ug'{kg{]5 .
To;}u/L vfg]kfgL tyf ;/;kmfO pkef]Qmf ;ldlt (WSUC) sf] Joj:yfkg kIf af/] tYofÍ ;+sng
ubf{ ;j} pkef]Qmf ;ldltsf] sfof{no e|d0f ug'{ kb{5 . NWASH MIS df Inbuilt Inventory App /
Sustainability App n] dfu]sf] ;"rgfx? ;DalGWft pkef]Qmf ;ldltsf kbflwsf/L;+u 5nkmn u/]/
;+sng ug'{kb{5 . pkef]Qmf ;ldltx? ;DalGwt lgsfodf btf{ ePsf, gePsf jf x'g] qmddf /x]sf
;j} cf}krfl/s÷cgf}krfl/s ;ldltx? x'g ;Sg]5g\ .
&=@=# ;]jfjf6 al~rt ;d'bfo ;DjGwL ;"rgf / tYofÍ ;+sngdf Pg jfz Pksf] k|of]u
;]jf gk'u]sf] jf cf+lzs k'u]sf] ;d'bfo (Unserved or Under-served) sf] ;"rgf ;+sng
ubf{ ;f] :ynsf]÷;d'bfosf] k[i7e"ld hfgsf/L (Background Information) df ;f] ;d'bfosf]
hg;+Vofsf] jgf]6, vfg]kfgLsf] cko{fKttf÷cefjsf] l:ylt, ;+efJo >f]tx?sf] gSzf+sg, >f]t
df kfgLsf] dfqf, jxfj, ;/;kmfO / :jR5tfsf] l:ylt nufot ;]jf k|jfxsf] nflu df]6fdf]6L
nfut cflb ;+nUg ug'{kb{5 . vf;:j of]hgf th'{dfdf lgo'Qm lj1 jf ;]jf k|bfosx? kflnsf
leqsf To:tf If]q / ;d'bfox?sf] klxrfg ul/ clgjfo{ ?kdf e|d0f ul/ 5nkmn / k/fdz{
;lxt oL ;"rgfx? ;+sng ul/g'kb{5 . x/]s e|d0f, 5nkmn, k/fdz{ / >f]tsf] cj:yf ;lxtsf]
kmf]6f] klg ;+nUg ug'{kb{5 .
k]h 25 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
*= vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf ;]jfsf] kl/efiff tyf ;"rsx?
;du| vf;:j If]qdf vfg]kfgL ;]jfsf] xsdf df}h'bf vfg]kfgLsf] cj:yf klxrfg ug{ / cfufdL
sfo{s|dx?sf] th{'df (Design) ug{ lgDg kl/efiff / ;"rsx?nfO{ cfwf/ dfGg' kb{5 .
!= ;'/lIft tl/sfn] Joj:yfkg ul/Psf] vfg]kfgL (Safely Managed)M 3/cfFugd} ePsf] ;'wfl/Psf]
>f]taf6 hltj]nf klg pknJw x'g], k|b"if0f /lxt-ljz]if u/L ;"Idh}ljs - O–sf]nL _ / /f;folgs
k|b"if0fjf6 -h:t} Arsenic/fluoride_ kf/fldltx¿ g]kfn ;/sf/n] nfu" u/]sf] vfg]kfgLsf] u'0f:t/
dfkb08 d'tfljs ePsf_] ;'/lIft vfg]kfgL .
@= cfwf/e"t vfg]kfgL ;]jf (Basic Service)M kfgL e/]/ NofpFbf #) ldg]6 eGbf al9 ;do gnfUg]
:yfgdf /x]sf ;''wfl/Psf] vfg]kfgLsf] >f]taf6 NofOPsf] vfg]kfgL .
#= ;Lldt vfg]kfgL ;]jf (Limited Service)M ;'wfl/Psf] vfg]kfgLsf >f]taf6 k|fKt vfg]kfgL t/
kfgL e/]/ NofpFbf ;do #) ldg]6 eGbf jl9 nfUg] .
$= c;'/lIft vfg]kfgL ;]jf (Unsafe Service/ No Service)M c;+/lIft >f]t h:t} v'nf Ogf/, s'jf
tyf ;txL kfgL - vf]bfgfnf, bx, l;+rfO s'nf] _ af6 l;w} ;+sng u/L k|ofu x'g] vfg]kfgL .
;fdfGotof ;j{]If0fsf] s|ddf lgDg egfOx? ;j}df xf] eGg] hjfkm cfPdf vfg]kfgL ;]jf
;'/lIft tl/sfn] Joj:yfkg ul/Psf] (Safely Managed) 5 eGg ;lsG5 .
o 3/ kl/;/ leq wf/f h8fg ePsf] .
o % ldg]6 leq kfgLsf] pknJwtf .
o !@ dlxgfg} kfgLsf] pknJwtf .
o k|of]u eO/x]sf k|0ffnLx¿sf kfgL k/LIf0f ;"rLdf O–sf]nL , cf;]{lgs / km\nf]/fO8 g]kfn
;/sf/sf] vfg]kfgL u'0f:t/ dfkb08 adf]lhd ePsf] eGg] pNn]v ePdf .
To;} u/L cfwf/e"t vfg]kfgL ;]jf (Basic Service) lgw{f/0f ug{ tnsf] egfOx? ;j}df xf]
eGg] hjfkm cfpg' kb{5 .
o JolStut wf/f, h8fg ;fd'bflos wf/f, d"n, vf]nf, s'jf, jif{ftsf] kfgL ;+sng .
o kfgL ;+sng ;do #) ldg]6 eGbf sd nfUg] .
o kfgLsf] pknJwtf !@ dlxgf eGbf sd .
o k|of]u eO/x]sf k|0ffnLx¿sf kfgL k/LIf0f ;"rLdf hLjf0f'/lxt eGg] pNn]v ePdf .
;Lldt vfg]kfgL ;]jf (Limited Service) sf] xsdf ;'wfl/Psf] kfgLsf] >f]taf6 pknAw ePsf]
vfg]kfgL t/ kfgL :f+sng ug{ nfUg] ;do #) ldg]6 eGbf jl9 ePsf] .
k]h 26 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
c;'/lIft vfg]kfgL ;]jf (Unsafe Service/ No Service)M;txL kfgLsf] >f]t h:t} vf]nf, gbL,
kf]v/L, l;+rfO s'nf] cflb tyf ;+/If0f gul/Psf Ogf/, s'jf h:tf ;j} c;'/lIft vfg]kfgL ;|f]tx?
x'g\ . o:tf >f]taf6 pkef]u ul/Psf] cj:yfnfO{ c;'/lIft vfg]kfgL ;]jf elgG5 .
vfg]kfgL ;]jf h:t} ;/;kmfO tyf :jR5tf ;]jfsf] xsdf df}h'bf cj:yf klxrfg ug{ /
cfufdL sfo{s|dx?sf] th{'df (Design) ug{ lgDg kl/efiff / ;"rsx?nfO{ cfwf/ dfGg' kb{5 .
!= ;'/lIft ?kn] Jojl:yt ;/;kmfO (Safely Managed Sanitation) ;]jf M lbuf] ljsf; nIosf]
kl/efiff cg';f/ ;'/lIft ?kn] Jojl:yt ;/;kmfO ;]jf÷;'ljwf eGgfn] ;'wfl/Psf] ;'ljwfx?sf]
k|of]u Ps} kl/jf/åf/f dfq k|of]u ePsf], dnd"q pT;lh{t :yfgd} ;'/lIft lj;h{g ul/Psf] jf
cGoq nu]/ k|zf]wg u/L lj;h{g ul/Psf] cj:yfdf k|fKt ;'ljwfnfO{ j'em\g'k5{ . g]kfnsf] ;Gbe{df
of] ;fdfGotof 8jn lk6 (Double-pit) zf}rfnox?df dfq ;Dej x'G5 hxfF Pp6f lk6 el/Psf]
v08df csf]{ k|of]u ul/G5 / lk6df sDkf]i6 x'Fb} u5{ h;n] ubf{ el/Psf] lk6 sRrf ?kdf g} kmf]xf]/
lgsfn]/ vfnL ug'{ kb}{g .
@= cfwf/e"t ;/;kmfO ;]jf (Basic Service)M ;'wfl/Psf] - h:t} kSsL zf}rfno, ;]lK6s 6}+s ePsf
zf}rfnox? _ rkL{ ePsf] t/ c? 3/x?;+u ;fem]bf/L gul/sg / Psn kl/jf/n] dfq k|of]u ug]{
u/]sf] cj:yf .
#= ;Lldt ;/;kmfO ;]jf (Limited Service)M ;'wfl/Psf] rkL{sf] k|of]u b'O{ of b'O{ eGbf al9 kl/jf/n]
;fem]bf/L u/L ;+o'Qm ¿kdf k|of]u ug]{ u/]sf] cj:yf .
%= v'Nnf lb;f (Open Defecation)M zf}rfno gePsf], v]taf/L, emf8L vf]nf tyf bxsf lsgf/,
kmf]x/d}nf km\ofFlsg] 7fpF h:tf v'nf 7fpFdf dnd"q TofUg] rng ePsf] cj:yf .
;fdfGotof ;j{]If0fsf] s|ddf lgDg egfOx? ;j}df xf] eGg] hjfkm cfPdf ;'/lIft ?kn] Jojl:yt
;/;kmfO (Safely Managed) k|fKt ePsf] 5 eGg ;lsG5 .
o 3/ kl/;/ leq kfgL ;lxtsf] klSs zf}rfno ePsf] .
o ;f] zf}rfno ;f]xL 3/sf 3/ kl/jf/n] dfq k|of]u ug]{ ul/Psf], s;};+u ;fem]bf/L gul/Psf]
.
o zFf}rfnosf] lgsf; l;w} 9n k|0ffnLdf hf]l8Psf] jf 8jn lk6 o'St zf}rfno ePsf] cyjf
lb;fhGo n]bf] Joj:yfkg (Feacal Sludge Management) sf] plrt k|jGw ePsf] .
To;} u/L cfwf/e"t ;/;kmfO ;]jf (Basic Service) lgw{f/0f ug{ tnsf] egfOx? ;j}df xf] eGg]
hjfkm cfpg' kb{5 .
k]h 27 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
o 3/ kl/;/ leq kfgL ;lxtsf] klSs zf}rfno ePsf] .
o ;f] zf}rfno ;f]xL 3/sf 3/ kl/jf/n] dfq k|of]u ug]{ ul/Psf], s;};+u ;fem]bf/L gul/Psf]
.
o zFf}rfnosf] lgsf; l;w} 9n k|0ffnLdf ghf]l8Psf] jf Psn ;]lK6s 6}+s o'St zf}rfno
ePsf] cyjf lb;fhGo n]bf] Joj:yfkg (Feacal Sludge Management) sf] plrt k|jGw
gePsf] .
;Lldt ;/;kmfO ;]jf (Limited Service) sf] xsdf ;'wfl/Psf] zf}rfno eO{ c?
3/÷kl/jf/x?;+u ;fem]bf/L ul/Psf] .
:jR5tf ;DaGwL ;'ljwf cyf{t\ xftw'g] ;'ljwfnfO{ klg o;/L # :t/df jlu{s/0f ul/Psf]5 M
!= cfwf/e"t ;'ljwf – 3/ cfFugd} kfgL / ;fa'g ;lxt xft w'g] lglb{i6 :yfg÷;+/rgf pknAw
ePsf] cj:yf .
@= ;Lldt ;'ljwf – 3/ cfFugd} xft w'g] lglb{i6 :yfg÷;+/rgf ePsf] t/ ;fa'g / kfgL gePsf]
cj:yf .
#= s'g} ;'ljwf gePsf] – 3/ cfFugd} xft w'g] lglb{i6 :yfg÷;+/rgf s]xL klg gePsf] cj:yf
.
;/;kmfO tyf :jR5tf ;]jfs} ;Gbe{df lzIf0f ;+:yf, :jf:Yo ;+:yf nufot ;du| ;fj{hlgs
;]jfx?sf] ljWodfg cj:yf tyf cfufdL sfo{s|dsf nflu lgDg kl/efiff / ;"rsx?nfO{ cjnDjg
ug'{ kb{5 .
lZfIf0f ;+:yf -ljBfno_ x?sf] vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf ;DjGwL Joj:yf ug{ g]kfn
;/sf/åf/f tof/ ul/Psf] ljBfno vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf;DjGwL sfo{ljlw, @)&$-
bf];|f] ;+zf]wg, @)&^_ cg'?ks} ;j]{If0f k|ZgfjnLx? Vff;:j of]hgf tof/ ug]{ ;Gbe{df k|of]u
ul/Psf] 5 .
;f] sfo{ljlwn] Joj:yf u/] cg';f/ tf/f k4lt cg'?ksf ;"rsx? ldnfg u/L ;fdfGotof
;j{]If0fsf] s|ddf lgDg egfOx? ;j}df xf] eGg] hjfkm cfPdf lZfIf0f ;+:yf -ljBfno_ x?df ;'/lIft
?kn] Jojl:yt ;/;kmfO tyf :oR5tf ;'ljwf (Safely Managed) k|fKt ePsf] 5 eGg ;lsG5 .
o ljBfyL{x¿nfO{ !@ ln6/ k|lt ljBfyL{ sf b/n] z'4Ls/0f ul/Psf] vfg]kfgL ;xh¿kdf
pknAw ePsf] .
o ljBfno kl/;/ leq ;'/lIft :yfgdf kof{Kt kfgL ;lxtsf] klSs zf}rfno ePsf] .
o ;f] zf}rfno afn, n}ª\lus, ckfª\utf / jftfj/0f d}qL /x]sf] .
o zFf}rfnosf] lgsf; l;w} 9n k|0ffnLdf hf]l8Psf] jf 8jn lk6 o'St zf}rfno ePsf] cyjf
lb;fhGo n]bf] Joj:yfkg (Feacal Sludge Management) sf] plrt k|jGw ePsf] .
k]h 28 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
o ;d"xdf ;fa'g kfgLn] xft w'g] :yfoL ;'ljwf ePsf] / k|of]u ePsf] kfgL gfnL jf ;f]slk6
jf au}rf jf s/];faf/Ldf lgsf;sf] Joj:yf ul/Psf] .
o 5fqfx¿sf nflu dlxgfjf/L :jR5tf lzIff lbg] / ;'ljwfx¿ pknJw e} k|of]udf /x]sf] .
To;} u/L lZfIf0f ;+:yf -ljBfno_ x?df cfwf/e"t ;/;kmfO ;]jf (Basic Service) lgw{f/0f ug{
tnsf] egfOx? ;j}df xf] eGg] hjfkm cfpg' kb{5 .
o ljBfno kl/;/ leq kfgL ;lxtsf] ;'wfl/Psf] zf}rfno ePsf]
o ;f] zf}rfno afn, n}ª\lus, ckfª\utf / jftfj/0f d}qL /x]sf] .
o ;d"xdf ;fa'g kfgLn] xft w'g] :yfoL ;'ljwf;lxt ;fa'g / kfgLsf] lgoldt Joj:yf ePsf]
.
o 5fqfx¿sf nflu dlxgfjf/L :jR5tf ;'ljwfx¿ pknJw /x]sf] .
;Lldt ;/;kmfO ;]jf (Limited Service) sf] xsdf dflysf dWo] s'g} klg x'g ;Sg] t/ zf}rfno
x?df kfgLsf] ;'ljwf tyf dlxgfjf/L :jR5tf ;'ljwf kof{Kt gx'g' jf ;Lldt x'g' .
:jf:Yo ;+:yfx?sf] xsdf Joint Monitoring Program (JMP) n] kl/eflift u/] cg'?ks} ;j]{If0f
k|ZgfjnLx? Vff;:j of]hgf tof/ ug]{ ;Gbe{df k|of]u ul/Psf] 5 . h; cg';f/ ;j]{If0fsf] s|ddf
lgDgfg'?ksf egfOx? ;j}df xf] eGg] hjfkm cfPdf tL :jf:Yo ;+:yfx?df ;'/lIft ?kn] Jojl:yt
;/;kmfO tyf :jR5tf ;'ljwf (Safely Managed) k|fKt ePsf] 5 eGg ;lsG5 .
o :jf:Yo ;+:yfx?df kof{Kt kfgL ;lxtsf] ;'/lIft zf}rfno ePsf] .
o zf}rfnox? n}ª\lus / ckfª\utf d}qL /x]sf] .
o zFf}rfnosf] lgsf; l;w} 9n k|0ffnLdf hf]l8Psf] jf 8jn lk6 o'St zf}rfno ePsf] cyjf
lb;fhGo n]bf] Joj:yfkg (Feacal Sludge Management) sf] plrt k|jGw ePsf] .
o ;fngfn (Placenta) sf] ;'/lIft Joj:yfkgsf] ;'ljwf pknJw /x]sf] .
o kmf]xf]/ lgd{lns/0f / lj;h{gsf] ;''/lIft Joj:yf ePsf] .
To;} u/L :jf:Yo ;+:yfx?df cfwf/e"t ;/;kmfO ;]jf (Basic Service) lgw{f/0f ug{ tnsf]
egfOx? ;j}df xf] eGg] hjfkm cfpg' kb{5 .
o :jf:Yo ;+:yf kl/;/df ;'wfl/Psf] ;|f]taf6 kfgLsf] pknAwtf ePsf] .
o :jf:Yo ;+:yfx?df kfgL ;lxtsf] ;'wfl/Psf] zf}rfno ePsf] .
o zf}rfnox? n}ª\lus / ckfª\utf d}qL /x]sf] .
o sd{rf/Lsf] nflu 5'§} ;'wfl/Psf] zf}rfno ePsf] .
o zFf}rfnosf] lgsf; l;w} 9n k|0ffnLdf ghf]l8Psf] jf 8jn lk6 o'St zf}rfno gePsf]
cyjf lb;fhGo n]bf] Joj:yfkg (Feacal Sludge Management) sf] plrt k|jGw gePsf] .
o xft w'g] ;fdu|Lx? -kfgL / ;fa'gsf]_ Joj:yf ePsf], a]l;g jf cNsf]xnaf6 ag]sf] xftdf
nufpg] h]n -alcohol hand rub_ ;]jf lbg] :yfgdf / zf}rfnodf pknAw ePsf] .
k]h 29 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
o slDtdf rf/j6f efF8f] -aLg_ df ;'/lIft tj/n] kmf]x/nfO{ 5'§f5'§} ;+sng ul/ /flvPsf] /
5fnf 5]8\g] / ;+qmd0f ;fg{ ;Sg] kmf]x/x?nfO{ ;'/lIft tj/n] Joj:yfkg ul/Psf] .
;Lldt ;/;kmfO ;]jf (Limited Service) sf] xsdf dflysf dWo] s'g} klg x'g ;Sg] t/ zf}rfno
x?df kfgLsf] ;'ljwf, dlxgfjf/L :jR5tf ;'ljwf tyf / kmf]xf]/ lgd{lns/0f / lj;h{gsf] ;''/lIft
Joj:yf kof{Kt gePsf] jf ;Lldt EfPsf] .
k]h 30 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
(= vf;:j of]hgf th'{df k|lqmof
Vff;:j of]hgfsf r/0f Pjd\ vf;:j of]hgf th'{df k|lqmof Ps >[+vnfj4 lqmofsnfkx?Dff
cfwfl/t k4lt xf], h'g tn lbPsf] lrqn] (Figure) k|ltljlDjt u/]sf] 5 .
clGtd (Final) vf;:j of]hgf tof/L / 8«fˆ6 vf;:j of]hgf tof/, kflnsf
:t/Lo uf]i7Ldf k|:t'lt, ;'emfj,
k|df0fLs/0f k[i7kf]if0f ;+sng
;d'bfo:t/ /
jf8{:t/Lo lj¡fx?sf] ;d"x jf ;]jf
k|ltlglw ;lxtsf] k|bfosx?sf] 5gf}6, tflnd /
jf8{:t/Lo 5nkmn, k/fdz{, uf]i7L Kflnsf :t/Lo kl/rfng
vf;:j of]hgf kflnsf:t/df Task Force
tYofÍ÷;"rgf ;+sng, cg'udg cf/De sfo{zfnf -sfo{bn_ / Focal Person
-Inception -s]Gb|Lt JolFSt_ sf] dgf]gog
workshop_
k]h 31 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
of] k|lqmofsf] ;'?jft ;DalGwt :yfgLo txn] cfˆgf] kflnsf If]qsf] vf;:j of]hgf th'{df ug{]
;f]r / lg0f{o ;++u;+u} x'G5 . :yfgLo tx tyf ;d'bfox?nfO{ ;xeflutfd"ns tj/n] ;fwg
>f]tx?sf] n]vfhf]vf tyf of]hgf k|lqmofdf ;xhLs/0f tyf 6]jf k'¥ofpgsf] nflu jfXo ;xof]u /
;+;fwgsf] cfjZos kg{ ;S5 . vf;:j of]hgf th'{dfsf] lg0f{o kl5 To; sfo{df s:sf] ;+ nGgtf
x'g] / ;+3Lo jf k|fGtLo ;/sf/L lgsfox?, ljsf; ;fem]bf/ ;+3;+:yfx? Jff cGo lgsfox? ;+usf]
;dGjo / ;xsfo{sf] ;+efjgf, cj:yf ;+u;+u} k|fljlws of cfly{s ;xof]u cflbjf/] 5nkmn /
k/fdz{ eO{ ;f] jf/] olsg lg0f{o ug{'kb{5 .
;DalGwt :yfgLo txaf6 k|ltj4tf tyf :jfldTj clg ;'lglZrttfsf nflu vf;:j of]hgf
th'{df k|lqmof ;f]xL :yfgLo txaf6 ;dGjog / lgb{]zg ul/Psf] x'g' h?/L x'G5 . :yfgLo txdf
vf;:j of]hgf th'{df k|lqmofsf nflu cfjZos ef}lts, ljQLo / dfgjLo >f]t ;fwg kof{Kt gx'g
klg ;Sb5 . To:tf] cj:yfdf cfjZos k/] ;f]sf nflu b'O{ kIfLo jf jx'kIfLo ?kdf ;xdltkq
tof/ u/L ;dembf/L ug{'kb{5 .
o;kl5sf] csf{] dxTjk"0f{ r/0f nIo lgw{f/0f sfo{zfnf uf]i7L (Visioning Workshop) xf] .
;DalGwt :yfgLo txn] cfufdL @)@@, @)@^ / @)#) ;Dd cfˆgf] kflnsf If]q leq vf;:j
If]qut kl/b[Zosf] ;f]r ;lxtsf] of]hgfx?sf] vfsf tof/ ug'{ of] sfo{zfnfsf] k|d'v p2]Zo xf] .
o; sfo{zfnf uf]i7Ldf vfg]kfgL, ;/;kmfO / :jR5tfsf] If]qdf s]–s:tf ;f]r ;lxt s;/L of]hgf
lgdf{0f ug{] eGg]jf/] If]qut ljsf; of]hgf (SDP) / lbuf] ljsf; nIon] dfu{bz{g u/]cg';f/ Jofks
cGt{s[of, ;+jfb / 5nkmn u/L lgisif{ lgsfNg' kb{5 .
:yfgLo cfjZostfnfO{ Wofgdf /fvL s;/L cfbz{ r/0fsf] nIf k"/f ug{ ;lsG5 ;f] jf/]
5nkmn / k/fdz{ kl5 Pp6f ;du| o]fhgfsf] ;f]r tof/ ug{'kb{5 . oxL Visioning Workshop af6
k|fKt ePsf] ;f]r / cjwf/0ffsf] cfwf/df ;f] kflnsfsf] vf;:j of]hgf cjwf/0f kq tof/ ug{'kb{5
. ;f] cjwf/0ff kq tof/ ubf{ k|:tfljt Vff;:j of]hgf k|lt ;DjlGwt :yfgLo txn] cfˆgf] k|ltj4tf
/ :jfldTj u|x0fsf] lg0f{o klg ;+u;+u} ug{'kb{5 .
oxL cfwf/0ffkq g} ;DalGwt :yfgLo txdf k]z ul/g] cjwf/0ff k|:tfj x'g]5 . ;f] cjwf/0ff
k|:tfjdf :yfgLo txsf] nflu th'{df ul/g] vf;:j of]hgfsf] vfsf ;d'bfo :t/df j8f :t/df /
kflnsf :t/df ul/g] 5nkmn, k/fdz{sf] ljifoj:t' clg k/fdz{ sfo{zfnf uf]i7Ldf k|:t't ul/g]
ljifoj:t'x? ;d]6LPsf x'g'kb{5 . ;fy;fy} :yfgLo :t/sf] vf;:j of]hgf th'{df k|lqmof, k4lt /
cf}hf/x?, ;do cjlw / df]6fdf]6L nfut klg o; cjwf/0f kqdf pNn]v ul/Psf] x'g'kb{5 . o;}sf]
cfwf/df o;eGbf kl5sf ;j} k|lqmof / sfo{qmdx? Tfo ug{'kb{5 .
;f] cjwf/0ff kq / vf;:j of]hgfsf] vfsf :yfgLo txdf k]z ul/g]5 . o;df :yfgLo txsf
lhDd]jf/ hgk|ltlglw, sfo{sf/L lgsfo, j8f k|ltlglwx? / vf;:j If]qdf sfo{/t ;fem]bf/
;+:yfx?af6 cfjZos /fo ;'emfjx? ;lxtsf] k[i7kf]if0fsf] ck]Iff ul/g]5 . of] cjwf/0ff kqn]
k]h 32 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
;DalGwt hgk|ltlglw / sfo{sf/L tyf ;fem]bf/ lgsfox?nfO{ vf;:j of]hgfsf] cfjZostf
af]w u/fpg klg ;xof]u k'¥ofpg]5 .
Visioning Workshop sf] Joj:yfkg, ;+rfng / ;xhLs/0fsf] nflu ;f] ;DjGwL 1fg /
;Lkdf bVvn ePsf >f]t JolQmx? cfjZos kg{]5g\ . To:tf >f]t JolQmsf] lhDd]jf/Ldf
sfo{zfnf ;+rfng / ;xhLs/0f ul/;s]kl5 sfo{zfnfaf6 k|fKt ;f]r / of]hgfnfO{ ;d]6L
k|ltj]bg ;lxt vf;:j of]hgfsf] cjwf/0ff kq tof/ kfg'{ kg{] x'G5 .
cjwf/0ff kq dfly 5nkmn, k/fdz{ / ;'emfj tyf k[i7kf]if0f k|flKtsf] lglDt k'gM Ps k6s
kflnsf :t/sf] k/fdz{ cfjZos kb{5 . kflnsf :t/sf] k/fdZf{df Vff;:j of]hgfsf] g]t[Tj /
:jfldTj ;DjlGwt kflnsfn] g} lng'kg{] s'/fdf lg0f{o ug{' kb{5 . To;kl5 vf;:j of]hgf th'{dfsf]
nflu lj¡fx? jf ;]jf k|bfosx?sf] lgo'QmL / 5gf}6 nflu k|lqmof ;'? x'G5 .
;+u;+u} of]hgf th'{dfsf nflu lgo'Qm x'g] lj¡fx? jf ;]jf k|bfos ;+usf] ;dGjo /
lgb{]zgsf] lglDt kflnsf cGtu{t Ps Task Force -sfo{bn_ u7g ug{' kb{5 h;df Ps Focal
Person -d'Vo ;Dks{ JolSt_ klg dgf]gog ug{' kb{5 . ;f] Task Force / Focal Person n]
:yfgLo txsf] tkm{af6 cflwsfl/s ?kdf vf;:j of]hgf th'{df ug{ lgo'Qm jf kl/rfng ePsf
lj¡fx? jf ;]jf k|bfosx?;+u ;dGjodf /xL vf;:j of]hgfsf] b}lgs / lgoldt sfo{ ug{]5 .
ck]Iff u/] cg';f/ Visioning Workshop af6 k|fKt ePsf] ;f]r / cjwf/0ff dfly ;a} If]qaf6
;'emfj / k[i7kf]if0f k|fKt eO;s] kl5 / :yfgLo txsf] g]t[Tj / :jfldTj sf] lg0f{o eO;s] kl5
csf{] r/0fdf kflnsf :t/sf] cf/De sfo{zfnf (Inception Workshop) sf] cfof]hgf ug'{kb{5 . o;
sfo{zfnf uf]i7Ldf ;d'bfo / j8f :t/sf] k|ltlglwTjnfO{ ;'lglZrt ug'{kb{5 . ;f] sfo{zfnfdf
vf;:j of]hgfsf] cfjZostf, dxTj / o;sf] b'/ufdL k|efjnfO{ k|efjsf/L ?kdf k|:t't ug{' kb{5
. ;j} k|ltlglw tyf ;xefuLx?af6 o; k|lqmofdf ;xof]u, ;dGjo / :jfldTjsf] nflu cfu|x klg
o;} sfo{zfnfdf ug{' kb{5 .
lj¡fx? jf ;]jf k|bfosx?sf] lgo'Qm / 5gf}6 eO ;+emf}tf ;DkGg eO;s]kl5 ;f] lj¡fx? jf
;]jf k|bfos ;+:yf vf;:j of]hgfsf nflu kl/rfng x'g]5g\ . lj1x? kl/rfngsf nflu clgjfo{
?kdf ;j{k|yd cled'vLs/0f / tfnLd k|bfg ul/g]5 . lj1x? jf ;]jf k|bfos ;+:yfnfO{ vf;:j
of]hgf th'{df k|lqmof, ljlw / k4ltjf/] lj:t[t cled'vLs/0f ul/g' kb{5 . vf;:j of]hgf
th'{dfdf k|of]u ul/g] NWASH MIS sf] tfnLd klg o;} qmddf ul/g]5 .
k]h 33 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
;b:ox?, jf] j8fdf sfo{/t vf;:j If]qsf ;fem]bf/ ;+3 ;+:yf cflbsf] ;xeflutf ;'lglZrt
u/fOg'kb{5 .
j8f :t/Lo 5nkmn uf]i7Ldf lj1x? jf ;]jf k|bfos ;+:yfsf k|ltlglw÷lj1x?n] ToxfF /x]sf
vf;:j df}h'bf cfof]hgfsf] jf/]df klg k|f/lDes ;"rgf ;f]xL j8f :t/Lo uf]i7Laf6 ;+sng ug{'
kb{5, ;f] jfx]s ;f] uf]i7Ldf vf;:j If]qdf cfbz{ cj:yf k|fKt ug{ s] s:tf cfof]hgfx? cfjZos
5g\ ;f]sf] 5nkmn klg ul/g' kb{5 . 5nkmn af6 cfPsf ;'emfjx?sf] clen]vLs/0f ug{' kb{5 .
vf;:j of]hgf th'{df ubf{ oL ;'emfjx?nfO{ Wofgdf /fvL sfo{qmdx? lgdf{0f ug{' kb{5 .
j8f :t/Lo 5nkmn / k/fdz{ uf]i7Lkl5 lj1x?, k/fdz{ bftf jf ;]jf k|bfosx? tYofÍ ;+sng
sfo{df ;+nUg x'g' kb{5 .
NWASH mobile to web App df Inbuilt Apps sf] dfWod åf/f vf;:j If]qnfO{ ;d]6\g] x/]s
;"rgfx? ;+sng ul/;s]kl5 tL ;"rgf / tYofÍx?nfO{ NWASH MIS sf] s]Gb|Lo ;e{/df Upload
ul/G5 . Upload ul/Psf tYofÍx? k|zf]wg ug{], ldnfg ug{] / k|dfl0ft ug{] sfo{ ;lsPkl5 NWASH
MIS n] tof/ kg{] tflnsf, gS;f / k|ltj]bgx?sf] cfwf/df kflnsf :t/sf] df}h'bf vf;:j cj:yfsf]
ljZn]if0f ug{] sfo{ cf/De x'G5 . ;j} tYof++s / ;"rgfx?sf] ljZn]if0fsf] cfwf/df sfo{ If]q (Field
Report) k|ltj]bg tof/ kfl/G5 / j8f :t/Lo uf]i7Lsf] cfof]hgf u/L Tof] k|ltj]bg k|:t't ug{'
kb{5 .
k]h 34 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
!)= vf;:j of]hgf - jf; Knfg_ th'{df k|lqmofsf r/0fx?
dfly pNn]v ul/Psf vf;:j of]hgf th'{df k|lqmofnfO{ d'Vot tLg r/0fdf ljefhg ul/Psf]
5.
s_ k|f/lDes r/0f
x/]s r/0f / To; cGtu{t ul/g] lqmofsnfkx?sf] >[+vnfa¢ AofVof tyf k|:t'lt tn ul/G5 .
lqmofsnfk !M vf;:j of]hgf th'{df ug]{ af/] kflnsf :t/Lo ;f]r / lg0f{o
k]h 35 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
lqmofsnfk @M vf;:j of]hgf th'{dfsf nflu kflnsf:t/Lo Visioning Workshop -nIo lgw{f/0f
sfo{zfnf uf]i7L_
uf]i7Lsf] cfof]hgf, ;xhLs/0f / 5nkmn k/fdz{, ;d"x sfo{ -Group Work_ af6 kflnsf :t/Lo
;du| vf;:j ;f]r / kl/nIo ;lxt of]hgf vfsf -Framework_ sf] tof/L ul/g]5 . of] uf]i7Ldf
;xhLs/0fsf] nflu bIf ;xhstf{sf] 5gf}6 ul/g' kb{5 . tL bIf ;xhstf{x?n] vf;:j If]uut
/fli6«o nIf, ;|f]t, kl/b[ZonfO{ :yfgLos/0f u/L kflnsf :t/Lo ;f]r, nIo kl/b[Zo ;lxt vf;:j
of]hgf cjwf/0ffkq (Concept Note) sf] ?kdf cNksfnLg, dWosfnLg, bL3{sfnLg of]hgf vfsf
tof/ ug'{kb{5 .
vf;:j of]hgf vfsfdf cfwfl/t /xL tof/ ul/Psf] ;f] vf;:j of]hgf th'{df cjwf/0ff kq
-Concept Note_ df vf;:j of]hgfsf ;}4flGts kIf, ljlw k4lt / cfjZos ;|f]t / ;fwgsf] klg
pNn]v ul/Psf] x'g]5 . o;df :yfgLo txsf] lhDd]jf/L, e"ldsf, ;do cjlw / ;/f]sf/jfnfx?sf]
e"ldsf klg :ki6 ls6fg ul/g' kb{5 .
– ;f] a}7sdf k|fKt ;emfj / k[i7kf]if0f -Feedback_ nfO{ ;dfj]z u/L ;f] cjwf/0ff kq kfl/t
– ;f]xL cjwf/0ff kq g} ;du| vf;:j of]hgfsf] d"ne"t dfu{ bz{g -Guiding Document_
b:tfj]h x'g]5 .
lqmofsnfk $M kflnsf :t/df vf;:j of]hgf th'{df sfo{bn -Task Force_ u7g / Focal Person
dgf]gog
s= vf;:j of]hgf th'{df ug{ lj1x? jf ;]jf k|bfos -;xof]uL ;+:yf_ sf] klxrfg u/L lgo'Qm
ul/g]5 / pgLx?nfO{ cled'vLs/0f / cfjZos tflndx? k|bfg ul/Psf] x'g]5 .
v= ;]jf k|bfos ;+:yfx? vf;:j of]hgf th'{df k|lqmof af/] cled'vLs/0f / tflnd k|fKt u/]sf
x'g]5g\ .
u= ;fdflhs cfly{s tyf k|fljlws ;j]{If0f, ;"rgf ;+sng / vf;:j cfjZostf klxrfg ug]{ sfo{
;DkGg x'g]5 .
3= k|fljlws k"j{ ;+efJotf :t/sf] Geo-reference Data ;+sng ePsf] x'g]5 .
ª= tYofÍ / ;"rgfx?nfO{ ljZn]if0f u/L lkmN8 l/kf]6{ txsf] k|f/lDes k|ltj]bg tof/ ePsf] x'g]5
.
lqmofsnfk !M lj1x?, lj1x?sf] ;d"x jf ;]jf k|bfos ;+:yf -sG;N6Lª kmd{, u}/ ;/sf/L ;+:yf_
sf] 5gf}6 / ;+emf}tf
lqmofsnfk @M lj1x?, lj1x?sf] ;d"x jf ;]jf k|bfos ;+:yf -sG;N6Lª kmd{, u}/ ;/sf/L ;+:yf_
sf] nflu cled'vLs/0f / tflndM ;]jf k|bfos ;+:yf 5gf}6 eO;s] kl5 To:tf
k]h 37 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
;+:yf / of]hgf th'{df ;+nUg x'g] Human Resource dfgj >f]t sd{rf/Lx?nfO{
cled'vLs/0f / tflnd k|bfg ug'{kb{5 . o;sf] nflu Ps xKtfsf] sfo{qmd agfO
;f] cled'vLs/0f / tflnd ;+rfng ug'{kb{5 .
– $ lbgsf] tflnddf klxnf] lbg cled'vLs/0f -Orientation_ sf] nflu 5'6\ofpg' k5{ . ;f]
cled'vLs/0fdf vf;:j of]hgf th'{df k|lqmofsf] hfgsf/L, ;}4flGts kIfx?, vf;:j of]hgf
th'{dfsf] nflu to ul/Psf] k|ltj]bg kmDof{6, tYofÍ cf}hf/ -Tools_, k4lt -
Methodology_ / ;do tflnsf cflb af/] :ki6 hfgsf/L ;lxt ck]lIft pknlAw /
Deliverables -k|fKt ug{ rfx]sf]_ k|ltkmnaf/] klg :ki6 JofVof ug'{kb{5 .
– tflndsf] afFsL # lbg tYofÍ÷;"rgf ;+sngsf nflu k|of]u ul/g] NWASH MIS ;+rfngsf]
nflu 5'6\ofOPsf] 5 . NWASH MIS df lj1tf /x]sf k|lzIfsx?åf/f x/]s App x? s;/L
;+rfng ug]{ / Tof] sxfF nlIft 5 tyf To;af6 s]–s:tf tYofÍ / ;"rgfx? k|fKt ug]{ eGg]
af/] k|lzIf0f lbOG5 .
vf;:j of]hgf th{'dfsf nflu sfo{:yn txdf tYofÍ ;+sng / ;j{]If0fdf sfd ug{] tYofÍ
;+sns, ;j{]Ifs jf u0fsx?sf nflu 5'6\6} $ lbgsf] tflnd cfof]hgf ug'{ kb{5 . NWASH MIS
df k|of]u x'g] !! j6f App x? dWo] k|d'v Pp6f NWASH Inventory k"0f{ k|fljlws ePsf]n] o;sf
k|lzIffyL{x? klg k|fljlws k[i7e"lds} x'g'kb{5 . NWASH Inventory afx]s cGo ;a} APPS x? klg
s] df nlIft 5g\ / s;/L tYofÍ ;+sng ug]{, k|df0fx? -Evidence_ s;/L hDdf ug]{, Upload s;/L
ug]{ cflb af/] ;f] tflnddf hfgsf/L / cEof; dfkm{t ;]jf k|bfos ;+:yfsf tL tYofÍ ;+sns,
;j{]Ifs jf u0fs k|lzIffyL{x?nfO{ bIf agfOG5 . vf;u/L o:tf] k|lzIf0f cEof; -Exercise_
:t/d} ul/G5 / o;sf] nflu sfo{If]q -Field_ d} uP/ ul/G5 .
– o;sf nflu ;j{k|yd kflnsf:t/df /x]sf ljBdfg vf;:j cj:yfaf/] hfgsf/L / ;"rgf
tyf tYofÍx? ;+sng ug'{kb{5 . ;fdflhs cfly{s tYofÍx? klg o;df Tolts} h?/L 5
. ;fdflhs cfly{s ;e]{If0f tyf cfjZostf klxrfgn] vf;:j of]hgfdf :yfgLo ;d'bfosf]
cfjZostfx? k|fyldsLs/0fsf nflu k|fljlws ;+efJotf x]g]{ cfwf/ lgdf{0f ub{5 .
;fdflhs ;j]{If0fsf nflu NWASH MIS df Inbuilt ul/Psf Mobile Apps x? nufot ljleGg
;xeflutf d"ns -Participatory_ ljlwx?sf] k|of]u ul/G5 . ;fdflhs gSzf -Social Mapping_ ;f]
k|of]hgsf] nflu k|of]u x'g] dxTjk"0f{ ljlw xf] . ;fdflhs gSzf+sgn] ;f] If]qsf] ;du| l:ylt /
;+/rgfsf] gSzf+sg ug]{ ePsf] x'Fbf To;kl5sf sfdx? ;j]{If0f ug{sf] nflu of] Pp6f cfwf/e"t
;"rgf x'g]5 .
k]h 38 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
vf;:j of]hgf th'{dfsf nflu vl6g] ;j]{Ifs÷u0fs÷;xhstf{n] ;fdflhs÷ >f]t gSzf+sg
-Social Mapping/Resource Mapping_ Pjd\ cfjZostf klxrfg ug]{ sfo{df ;a} ;d'bfo tyf
tKsfsf hgtfx?sf] ;xeflutf tyf ;+nUgtfsf] nflu k|f]T;flxt ug]{ ck]Iff ul/G5 . ;fdflhs
cf+sng sfo{sf bf}/fg ;d'bfox?nfO{ :jR5tf Pjd\ ;/;kmfO k|j4{g, hnjfo' kl/jt{g k|lt/f]wL
pkfox?, ljkb Joj:yfkg, n}lËs ;dfGtf cflbsf nflu ;';"lrt Pjd\ clek|]l/t klg ul/G5 .
k|fljlws ;j]{If0f
@= vfg]kfgL ;]jf gk'u]sf 7fpF tyf ;d'bfox?df ;f] :yfgdf uO{ GPS Location k|lji6L -Entry_
u/fO{ ;d'bfosf] 5nkmnåf/f oyfy{ hg;+Vof ;DaGwL tYofÍx? ;+sng ug'{kb{5 . ;f] :yfg /
;d'bfodf vfg]kfgL ;]jf lsg pknAw x'g g;s]sf] xf] ;f] klxrfg u/L ;+efJo >f]t /
ljsNkx?sf] af/]df 5nkmn ug'{k5{ To;kl5 ;+efJo >f]t / ljsNk :ynx? e|d0f u/L e"–
;fGble{s ;"rgf tyf tYofÍx? (Geo-referenced Data) ;+sng ug]{ sfo{ ug'{kb{5 . k"j{
;+efJotf -Pre-feasibility_ :t/sf tYofÍ / df]6fdf]6L nfut klg To;af6 lx;fj ug{ ;lsg]
x'g' cfjZos 5 .
o; k|lqmofsf] nflu d'Vot b'O{ cToGt h?/L lqmofsnfkdf j8f :t/Lo 5nkmn / ;d'bfo
:t/Lo 5nkmn x'g\ .,
j8f :t/Lo 5nkmnM ;j]{If0fsf] nflu ;]jf k|bfos ;+:yfsf] 6Ld ;a}eGbf klxn] j8f :t/Lo e]63f6,
5nkmn / k/fdz{df s]Gb|Lt x'g'kb{5 . j8f sfof{no / j8f hg k|ltlglwx?;Fu To; j8fsf] vf;:j
cj:yf af/]df ;"rgf k|fKt ug'{kb{5 . ljBdfg cfof]hgfx? sxfF sxfF 5g\, s:tf] cj:yfdf 5g\,
sxfF sxfF ;]jf k'Ug g;s]sf ;d'bfo / 7fpFx? 5g\, ;+efljt ljsNkx? s] x'g ;S5g\ oL ;a}
hfgsf/lx? j8f :t/df k|fKt u/L gSzf+sg klg ug'{k5{ h;af6 ;]jf k|bfos ;+:yfsf
;j]{If0fx?nfO{ sfd ug{ ;xh / Jojl:yt x'g ;Sb5 .
j8f :t/Lo 5nkmn ;Fu;Fu} jf nuQ} csf]{ h?/L k/fdz{ / 5nkmn ;d'bfo :t/df xf] .
k]h 39 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
NWASH MIS df k|lji6 tYofÍ, gSzf / kmf]6f]x? Upload u/L To;af6 k|fKt tflnsf -Table_ /
k|ltj]bgx?sf] ?h' -Verify_ u/L tL ;"rgf / tYofÍx?sf] cfwf/df k|f/lDes lkmN8 k|ltj]bg tof/
ug'{ kb{5 .
o; r/0fsf] cGtdf PsLs[t -Integrated_ / ;+of]lht -Coordinated_ vf;:j of]hgf :yfgLo txaf6
kfl/t eO{ :yfgLo tx nufot cGo ;/f]sf/jfnfx?n] o;df ckgTj -Ownership_ u|x0f u/]sf]
cj:yf x'g]5 .
lqmofsnfk @M 8«fˆ6 -d:of}bf_ vf;:j of]hgfsf] lgdf{0fM j8f :t/Lo 5nkmn / k/fdz{ uf]i7Laf6
k|df0fLs/0f ePsf] tYofÍ / ;"rgfsf] cfwf/df vf;:j of]hgf th'{df vfsf
-Template/Outline_ cg';f/ d:of}bf vf;:j of]hgf tof/ ug'{kb{5 .
lqmofsnfk #M d:of}bf vf;:j of]hgfsf] k|:t'ltM ;DalGwt :yfgLo txsf ;a} hgk|ltlglw,
sfo{kflnsf, sfo{sf/L, k|fljlwsx?, sfo{bn -Task Force_, Focal Person ;lxt
;+ej eP;Dd ;+3Lo / k|b]z:t/Lo ;DalGwt dGqfno÷ljefu÷sfof{nosf
k|ltlglwx? / ;f] :yfgLo txdf sfo{/t vf;:j If]qsf ;/f]sf/jfnf ;+:yfsf
k|ltlglwx? ;lxt pkl:yt Ps lbg] uf]i7Lsf] cfof]hgf u/L ;f] d:of}bf vf;:j
of]hgf k|:t't ug'{kb{5 .
k]h 40 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
– ;f] uf]i7Ldf vf;:j of]hgfdf a'Fbfut 5nkmn ug{ ;lsg]5 / ;f] df pkl:yt ;xefuLx?sf]
;'emfj, k[i7kf]if0f / Input k|fKt u/L d:of}bf of]hgfdf ;dfj]z u/fpg' kb{5
k]h 41 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
!!= vf;:j of]hgf -jf; Knfg_ th'{df k|lqmof tyf r/0fx?df Wofg lbg'kg{]
s'/fx?
of]hgf th'{dfsf] qmddf sfo{:yn (Field) df /xFbf, ;d'bfo;+usf] 5nkmn / k/fdz{ ubf{ j8f
tx / kflnsf txdf cled'vLs/0f, k/fdz{, uf]i7L, ;d'x sfo{ (Group Work) / k|:t'tLs/0f
(Presentation) ubf{ x/]s lqmofsnfkx?sf] lnlvt clen]v, j}7s dfOGo'6 (Meeting Minute) /
cGo sfuhftx? cBfjlws ug'{ cToGt cfjZos x'G5 .
To;}u/L j8f :t/df cfufdL of]hgf / sfo{qmdx?jf/] 5nkmn / k/fdz{ kl5 tof/ kfl/Psf]
bL3{ ;"rL (Long-list) klg ;xefuLx?sf] x:tfIf/ ;lxt j}7s dfOGo'6 (Meeting Minute) tof/ u/L
lnlvt clen]v /fVg' kb{5 .
of]hgf th'{dfsf] clGtd r/0flt/ kflnsf :t/Lo 5nkmn, k/fdz{ / k[i7kf]if0fdf klg kflnsf
:t/sf] cNksfnLg, dWosfnLg / bL3{sfnLg vf;:j sfo{qmdx?÷of]hgfx?sf] k|yldsLs/0f clGtd
n3';"rL (Short-List) tof/ ul/Fbf ;f] sf] a}7s dfOGo'6, lnlvt clen]v pkl:ylt / cGo
sfuhftx? cWofjlws ul/g' cfjZos 5 .
j8f :t/Lo 5nkmn / k/fdz{ uf]i7Ldf lkmN8 :t/df ;+sng ul/Psf ;"rgf / tYofÍx?nfO{
?h' u/L k|dfl0ft ug'{kb{5 . o;sf nflu lkmN8 :t/sf] tYofÍ / ;"rgf ;lxtsf] lkmN8 l/kf]6{ k|:t't
ug{'kb{5 / pkl:yt ;xefuL hgk|ltlglw / ljsf; ;fem]bf/sf k|ltlglwx?sf] ;'emfj /
k[i7kf]if0fnfO{ u|x0f u/L ;f] l/kf]6df ;dflxt ug'{kb{5 . s]xL q'6L, sdhf]/L (Gap) / ;"rgfdf
leGgtf (Discrepancies) /x]s]f e]l6Pdf t'?Gt ;Rofpg' kb{5 . o;kl5 ;f] uf]i7Ldf tL j8f If]qleq
vf;:j ljsf;, k|j4{g / nlIot pknlAw xfl;n ug{ s] s:tf cfof]hgfx? cfjZos 5g\,
;xeflutf d"ns tj/af6 ;xefuLx?af6 k/fdz{ lnO{ eljiodf cfof]hgfx?sf] bL3{ ;"rL (Long-
list) tof/ u/L ?h' u/L k|dfl0ft ug'{ kb{5 .
j8f :t/Lo 5nkmn, k/fdz{ / cfof]hgfx?sf] tYofÍ, ;"rgf tyf k|:tfljt cfof]hgfx?sf]
;"rL ?h' u/L k|dfl0ft ul/;s] kl5 d:of}bf vf;:j of]hgf tof/ ul/G5 . o;/L tof/L u/]sf]
d:of}bf of]hgf kflnsf :t/Lo5nkmn tyf k/fdz{ uf]i7L cfof]hgf u/L k]z ul/G5 . o;} uf]i7Ldf
k|:tfj ul/Psf vf;:j lqmkfsnfkx? tyf cfof]hgfx?sf] k|fyldlss/0f ul/G5 / cNksfnLg,
dWosfnLg / bL3{sfnLg cfof]hgfx?nfO{ 5'6\ofO{ PsLs[t vf;:j sfo{ of]hgfdf 9flnG5 .
k]h 42 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
kflnsf:t/ k[i7kf]if0f, ;'emfj / 5nkmnsf] lgisif{nfO{ ;fd]n u/L clGtd vf;:j of]hgf tof/
ul/G5 . ;f] vf;:j of]hgf kflnsfaf6 k|df0fLt u/fO{ kflnsf sfo{sf/L -Municipal Executive_ jf6
kfl/t ul/G5 .
k]h 43 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
!@= vf;:j of]hgf -jf; Knfg_ sf] sfof{Gjog (Implementation)
vf;:j of]hgf ;DalGwt :yfgLo txsf] lglDt vf;:j ljsf; lqmofsnfkx?sf nflu Ps
hLjGt /0fg}lts b:tfj]h -Live Strategic Document_ sf] ?kdf /xg]5 . o;af6 ;f] :yfgLo txdf
sfo{/t ljsf; ;fem]bf/ -Development Partners_ tyf ;/f]sf/jfnfx? -Stakeholders_ nfO{
cfof]hgf lgdf{0f, ;'wf/, lj:tf/, k'g:yf{kgf ;fy;fy} Ifdtf clej[l4, ;r]tLs/0f cflb
lqmofsnfkx?sf nflu dfu{bz{g k|fKt x'G5 . of] b:tfj]h -Document_ sf] dfWodåf/f :yfgLo
txx?n] ;+3Lo, k|fb]lzs ;/sf/, ljsf; ;fem]bf/ tyf ;/f]sf/jfnfx?;Fu vf;:j If]q ljsf;sf
nflu jftf{, of]hgf, ;+emf}tf / jhf/Ls/0f -Marketing_ ug{ ;Sb5g\ .
ljifout lgsfox? -Sectoral Agencies_ tyf ljsf; ;fem]bf/ -DPs_ ;Fu vf;:j of]hgfsf]
k|;f/, k}/jL, jftf{ / jhf/Ls/0f -Marketing_
:yfgLo ;d'bfo, j8f tyf kflns :t/af6 k|fyldsLs/0f ul/Psf cfof]hgfx? sfof{Gjog ug{
nufgL h'6fpg] -Investment_ cj;/sf] ?kdf o;sf] k|of]u dxTjk"0f{ x'g ;Sg] .
vf;:j of]hgf th'{df eO{ kfl/t eO;s]kl5 klg o;/L k'g/fjnf]sg, cBfjlws / ;ldIff
Periodic Basis -cfjlws cfwf/df_ df eO/fVg' kg]{ ePsf]n] o;sf] lglDt ;+oGq -
Mechanism_ sf] klg Joj:yf ul/g' cfjZos x'G5 .
:yfgLo txåf/f lgdf{0f ul/g] vf;:j of]hgf x/]s @ jif{df k'g/fjnf]sg / kl/dfh{g ul/G5 .
vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tfsf] If]qdf @ jif{sf] cjlwdf ePsf kl/jt{gnfO{ cWofjlws u/L
;f] vf;:j of]hgfn] tf]s]sf] nIo / sfo{s|dx? k"/f ug{ jfFls s] slt ef}lts, ljlTto / dfgj
;|f]tsf] cfjZostf kb{5 ;f] sf] klg k'g/fjnf]sg / kl/dfh{g ul/ b:tfj]hLs/0f ul/G5 . :yfgLo
vf;:j of]hgfsf] k'g/fjnf]sg, kl/dfh{g / cWofjlws ug{sf nflu :yfgLo txsf vf;:j PsfO
jf Zffvf lhDd]jf/ x'g]5g\ / To;sf nflu ;DjlGwt Focal Person, WASH Officer jf IT Officer n]
NWASH MIS sf] k|of]u tyf ;+rfngsf] bIftf xfl;n u/]sf] x'g' kg]{5 .
k]h 44 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
cfjlws k'g/fjnf]sg, kl/dfh{g / cWofjlws ug{sf nflu s'g s'g k|ZgfjnL, ;"rs tyf
tYof+sx? cfjZos kb{5 ;f] sf] :ki6 klxrfg ;lxt clen]vLs/0f ;+nUg k|ZgfjnLdf ul/Psf]
5.
k]h 45 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
!#= ;do tflnsf (Time-Frame)
vf;:j of]hgf th'{df k|lqmofsf] lglDt ;a}eGbf dxTjk"0f{ kIf eg]sf] k|fljlws ;"rgf /
tYofÍx? ;+sng ug{sf lglDt ul/g] k|fljlws ;j]{If0f xf] .
vf;:j of]hgf th'{df ubf{ df}h'bf tyf k|:tfljt vfg]kfgL k|0ffnL÷of]hgfx?sf] klxrfg /
;j]{If0fsf nflu kfgLsf] d'xfg÷>f]tsf] e|d0f, dfkg / cGo kIfx?sf] ;"rgf / tYofÍ ;+sng
clgjfo{ x'G5 . o;sf lglDt kfgLsf] >f]tsf] axfj (Flow/ Yield) dfkg ug{ ;a}eGbf pko'Qm ;do
;'Vvf (Dry) df};d xf] . o; jfx]s cGo ;a} sfd h'g;'s} ;do / df};ddf klg ug{ ;lsG5 .
;a} sfd / lqmofsnfkx?sf] >[+vnfj4 (Sequential) of]hgf agfO sfd ;~rfng ug'{ pko'Qm
x'G5 . o;sf nflu :yfgLotxsf] ef}uf]lns If]qkmn, hg;+Vof / :yfgLotxsf] txut k|0ffnL
(Hierarchy) -ufpFkflnsf, gu/kflnsf, pk–dxfgu/kflnsf / dxfgu/kflnsf_ nfO{ ;d]t Wofgdf
/fv]/ vf;:j of]hgf th'{df ug{ Go"gtd ^ dlxgf b]lv * dlxgf;Dd nfUg] x'g cfpF5 .
k|fljlws cWoog -;j]{If0f_ ;+u} ;fdflhs cWoog nufot tYofÍ÷;"rgfx?sf] ;+sng ljZn]if0f
/ k|ltj]bg n]vg k|:t'ltsf nflu klg lglZrt ;dosf] of]hgf agfpg' kb{5 .
k]h 46 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
!$= Dffgj ;+;fwg Joj:yf (Human Resource)
vf;:j th'{df lglDt ;DalGwt :yfgLo txaf6 lgo'Qm ;]jf k|bfos ;+:yf÷k/fdz{bftf
;+:yf÷u}/ ;/sf/L ;+:yf jf lj1x?sf] ;d"xdf ax'–ljifout (Multi-disciplinary) bIftf ePdf JolQm
tyf lj1x?sf] cfjZostf k5{ .
Pshgf 6f]nL g]tf (Team Leader) n] l6d kl/rfng / ;du| sfd / To;sf] kl/0ffd (Result)
sf] lhDd]jf/L lng' kb{5 / ;DalGwt kflnsf÷Task Force jf Focal person ;+u lgs6 /xL k/fdz{
;lxt sfd ug'{kb{5 . of]hgf th'{dfsf nflu lgo'Qm lgh ;]jf k|bfos 6f]nLn] kflnsfsf] pko'Qm
:yfgdf cfˆgf] sfo{ ;+rfng–sfof{no :yfkgf u/L ;du| sfo{sf] kl/rfng, cg'udg / ;'k/Lj]If0f
ug'{ kb{5 .
ljz]ifu/L k|fljlws:t/sf] ;j]{If0f, NWASH MIS sf] NWASH Inventory nufot s]xL App x?
sf] dfWodåf/f ;"rgf tyf tYofÍ ;+sng ug{sf] nflu Ol~hlgol/Ë k|fljlws k[i7e"ld -Ol~hlgo/
jf ;a–Ol~hlgo/_ ePsf lj1÷;j]{If0f÷u0fssf] cfjZostf kb{5 . To;}u/L ;/;kmfO tyf
:jR5tf nufot cGo ;fdflhs–hg:f+flVos tYofÍx?÷;"rgfx? ;+sng ug{ ;d'bfo;+u 5nkmn,
k/fdz{ ug{ / ;fdflhs ;|f]t gS;fÍg nufot FGD -s]lGb|t ;d"x 5nkmn_, Key Informants
Interview -d'Vo ;"rgfbftf;+u cGtjft{f_ cflbsf nflu ;fdflhs ;xhstf{ / kl/rfnsx? klg
Tolts} cfjZostf kb{5g\ .
MIS App n] ;+sng u/]sf ;du| ;"rgf / tYofÍx? Upload ug{ / NWASH Jojl:yt ?kdf
Upkeeping / Operation ug{ bz sDKo'6/ Ol~hlgo/ jf IT Expert sf] klg 6Lddf cfjZostf
kb{5 . NWASH MIS sf tYofÍx? / To;af6 lgld{t tflnsf÷6]jn, u|fkm tyf gSzfx?nfO{ ljZn]if0f
ug{, k|ltj]bg n]vg / k|:t';t ug{ Ps bIf of]hgfsf/ / k|ltj]bg n]vgstf{ klg k|d'v ?kdf
l6ddf /xg' h?/L 5 . o;sf lglDt 6f]nL g]tf (Team Leader) n] g} lhDd]jf/L lng' jf~5lgo x'G5
.
dfly pNn]lvt dfgj ;+;fwgsf cnfjf ;DalGwt kflnsfn] vf;:j of]hgf th'{df l6dnfO{
;xof]u / ;xhLs/0f ug{sf] nflu VMW / cGo ;fdflhs kl/rfnsx? ;lxt cfˆgf sd{rf/Lx?
klg v6fpg ;Sb5 .
;du|df vf;:j of]hgf th'{dfsf nflu ;]jf k|bfos ;+:yfsf ts{af6 lgDgcg';f/sf] dfgj
;+zfwgsf] Joj:yf ul/g' cfjZos 5,
k]h 47 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
#= ;"rgf k|ljlw (IT) lj1M ! hgf
$= Ol~hlgo/÷;a Ol~hlgo/ -;j]{Ifs_÷u0fs M %–## hgf -k|lt j8f Pssf b/n]_
%= ;fd'bflos ;xhstf{÷;fdflhs kl/rfns M %–!% hgf
vf;:j of]hgf th'{df k|lqmofdf ;+nUg x'g] dfly pNn]lvt dfgj ;|f]t ;+zfwgsf] sfo{ lhDd]jf/L
lgDgfg';f/ x'g]5 .
k]h 48 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
Kfflnsf vf;:j of]hgf n]vg ug{], ljleGg :t/jf6 k|fKt
k[i7kf]if0f / Input ;fd]n ug{], vf;:j of]hgf ;DjlGwt :yfgLo
txdf k]; ul/ kfl/t u/fpg] .
@= ;dfhzf:qL Kfflnsf vf;:j of]hgf th{'dfsf] s|ddf field study df /xg]
;j]{Ifs÷u0fsx?nfO{ ;xof]u ug{]Ù ljz]if u/L ;fdlhs cfly{s
;j]{If0f / cWoogdf lghx?nfO{ dfu{bz{g ug{] .
vf;:j of]hgfsf] p¢]Zo cg'?k ;fdflhs kIfsf cfjZos
vf;:j ;"rs, hfFr ;"rL, k|ZgfjnL, ;j{]If0f kmf/fd, k|ltj]bg
kmf/fd cflbsf] ljsf; / k|of]u lglDt 5nkmn, k/fdZf{ / ;dGjo
ug{] tyf ;f] sf lglDt 6f]nL g]tfnfO{ ;Nnfx k|bfg ug{] / ;3fpg]
.
;j]{If0f / cWoogjf6 k|fKt tYofÍ tyf ;"rgfx?sf] ljZn]if0f
ug{] / vf;:j of]hgfdf cfjZos Input k|bfg ub{] .
6f]nL g]tfnfO{ vf;:j of]hgf n]vg sfo{ tyf ;du| vf;:j
of]hgf th{'df k|lqmofdf ;3fpg]
#= ;"rgf k|ljlw (IT) ;du| vf;:j of]hgf th{'df k|lqmofdf cfjZos kg{] tYofÍ
lj1 tyf ;"rgfx?sf] cfjZos k|ljli6s/0f, e08f/0f, Joj:yfkg,
k|zf]wg, tflnlss/0f / ljZn]if0f ug{] .
lkmN8 :t/df tYofÍ tyf ;"rgf ;+sngdf /x]sf ;j{]Ifs jf
u0fsx?;+u lgs6 ;+ks{ tyf ;dGjodf /lx tYofÍ ;+sng
sfo{df ;3fpg], dfu{bZf{g ug{] .
$= ;j]{Ifs÷u0fs vf;:j of]hgf th{'df k|lqmofdf pNn]v ePcg';f/ lkmN8
:t/df tYofÍ tyf ;"rgf ;+sng ug{] .
vf;:j of]hgf th{'df lgb{]lzsfn] dfu{bz{g u/] cg';f/ x/]s
cfof]hgf e|d0f ul/ ;DjlGwtx?;+u 5nkmn / k/fdz{ u/]/
lg0f{o ePcg';f/sf] tYofÍ ;+sng ljlw k|of]u ul/ cfjZos
;j{]If0f, cWoog ug{] .
NWASH Application Tools k|of]u tyf ;+rfngdf cfjZos
bIftf k|fKt ul/ x/]s tYofÍ tyf ;"rgfx?sf] k"0f{tf / z'¢tf
(Completeness and Accuracy) sf] olsg ug{] / ;f]xL cg';f/
tYofÍ ;+sng ug{] .
:f+slnt tYofÍ tyf ;"rgfx?sf] k|dfl0fstf / ljZj;lgotf
(Validity and Reliability) sfod ug{] .
:f+slnt tYofÍ tyf ;"rgfx?sf] uf]klgotf sfod ug{] /
;DjlGwt pTt/bftf nfO{ ;f] jf/] ljZj:t jgfpg] .
k]h 49 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
;DjlGwt kflnsf, 6f]nL g]tf, l6dsf cGo ;xsdL{x:, kflnsf
:t/Losfo{bn, ;+ks{ JolSt, j8f tyf ;d'bfo :t/sf
hgk|ltlglw, ;/f]sf/jfnf cflb ;j};+u ;dGjo ul/ sfd ug{] .
k]h 50 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
cg';"rLx¿
k]h 51 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
cg';"rL - !
vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf -Jff; Knfg _ sf] vfsf
sfo{sf/L ;f/f+z
cWofo !
vf;:j of]hgfsf] kl/ro
!=! k[i7e"ld
!=@ cf}lrTo
!=# p2]Zo
!=$ ;dofjlw
!=% ;Lldttf ÷ cWoogsf l;df
!=^ tof/L ljlw / k|lqmof
!=^=! of]hgfsf] 9f+rf, ;j]{If0f cf}hf/ / cfjZos hgzlQm Joj:yfkg
!=^=@ kflnsf :t/Lo cled'vLs/0f uf]i7L tyf ;xdlt lgdf{0f
!=^=# tYof° ;+sng
!=^=$ tYof° k|zf]wg, ljZn]if0f tyf d:of}bf tof/L
!=^=% vf;:j of]hgf k|df0fLs/0f uf]i7L
!=^=^ vf;:j of]hgf clGtd k|ltj]bg tof/L
k]h 52 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
cWofo @
ufpF ÷ gu/ kflnsfsf] j:t'ut ljj/0f
k]h 53 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
cWofo #
vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf l:ylt1
#=! ufpF ÷ gu/ kflnsfsf] vfg]kfgLsf] cj:yf
#=!=! kfgLsf] k|fylds >f]tx?
#=!=@ vfg]kfgLsf rfn' of]hgfx?
#=!=# kflnsfdf vfg]kfgL ;]jfsf] k+x'r
#=!=$ kfgLsf] u'0f:t/
#=!=% vfg]kfgL of]hgfx?sf] ;'rf?kg÷sfo{Ifdtf
#=!=^ ;'/lIft tl/sfn] Joj:yfkg ul/Psf vfg]kfgL k|0ffnLx?
#=!=& vfg]kfgL of]hgfx?sf] ;+rfng tyf dd{t ;+ef/ cj:yf
#=!=* vfg]kfgLsf] ;'ljwfaf6 jlGrt ;d'bfo, 3/w'/L / hg:f+Vof
#=!=( ;+:yfut -z}lIfs ;+:yf / :jf:Yo ;+:yf_ vfg]kfgL ;'ljwf
#=!=!) hnjfo' kl/jt{gsf c;/, ljkb hf]lvd Joj:yfkg / r'gf}tLx?
1
cfjlws ?kdf k'g/fjnf]sg, kl/dfh{g / cWofjlws ul/g] .
k]h 54 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
#=$ ljkb hf]lvd Joj:yfkg tyf hnjfo' kl/jt{g cg's"ngsf k|of;x?
k]h 55 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
cWofo $
vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf nIo, of]hgf tyf /0fgLlt
$=! vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf of]hgfsf] ;f]r tyf kl/nIo
$=@ /fli6«o nIo, cjlw / /0fgLlt -If]qut ;'wf/ of]hgf_ ;+usf] ldnfg / tfnd]n
2
cfjlws ?kdf k'g/fjnf]sg, kl/dfh{g / cWofjlws ul/g] .
k]h 56 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
cWofo %
vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ sfo{of]hgf3
%=!= vfg]kfgL cfof]hgfx?sf] klxrfg
%=!=! gof+ vfg]kfgL cfof]hgfx?
%=!=@ ;+rflnt vfg]kfgL cfof]hgfx?sf] dd{t ;Def/, k'glgdf{0f, :t/f]GgtL
%=!=# >f]t ;+/If0f
%=!=$ vfg]kfgL ;'/Iff of]hgf, u'0f:t/ k/LIf0f / u'0f:t/sf] ;'lglZrttf -Water Safety
Plan/ Quality Test/ Quality Assurance_
%=% k"/s ljifo tyf ;jfnx? (Cross Cutting Issues) / To;sf] ;Djf]wg
%=%=! n}+lus hfu/0f, ;+j]bglzntf / d"nk|jfxLs/0f
3
cfjlws ?kdf k'g/fjnf]sg, kl/dfh{g / cWofjlws ul/g] .
k]h 57 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
%=%=@ d}qL cjwf/0ff -jfn d}qL, ckf+u d}qL, jftfj/0f d}qL, jl/i7 gful/s d}qL, dlxnf d}qL_
df cfwfl/t ;+/rgfx¿
k]h 58 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
cWofo ^
>f]t ljZn]if0f4
^=! PsLs[t -vf;:j_ sfo{of]hgf tflnsf
^=@ >f]t ljZn]if0f
^=@=! ljQLo >f]t
^=@=@ Dffgj >f]t
^=@=# Ef}flts >f]t
^=# cGo ;DefJo nufgLsf ;|f]tx¿
4
cfjlws ?kdf k'g/fjnf]sg, kl/dfh{g / cWofjlws ul/g] .
k]h 59 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
cWofo &
;+:yfut ;+/rgf / Ifdtf clej[l45
&=! kflnsfsf] ;+u7g / vf;:j of]hgf sfof{Gjog tyf cg'udg ;+oGqsf] klxrfg tyf
ljZn]if0f
&=@ vf;:j of]hgf sfof{Gjog tyf cg'udgsf nflu cfjZos Dffgj >f]tsf] Joj:yf
&=# vf;:j ;dGjo ;ldltx?
&=$ ;dGjo, ;DjGw tyf cg'udg d"Nof°g / of]hgf kl/dfh{g
5
cfjlws ?kdf k'g/fjnf]sg, kl/dfh{g / cWofjlws ul/g] .
k]h 60 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
cWofo *
vf;:j of]hgfsf] sfof{Gjog / cg'udg
*=! vf;:j of]hgfsf] sfof{Gjog
*=!=! of]hgf sfof{Gjog cjwf/0ff
*=!=@ of]hgf kl/dfh{g
kl/lzi6x¿ M
Tables from MIS Software
Questionnaires
k]h 61 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
cg';"rL - @
PsLs[t vf;:j sfo{of]hgf6
=======================================kflnsf
of]hgf cjlw lhDd]jf/
:yfg ÷ ;+efljt
If]q sfo{s|dx? k|sf/ >f]t nfeflGjt nfeflGjt cg'dfgLt nfut JolSt, ;+:yf s}lkmot
s| ;+ ;]jfIf]q >f]tx? ;g\ @)@# ;g\ @)@&
3/w'/L hg;+Vof ;g\ @)@@ jf lgsfo
b]]lv @)@^ b]]lv @)#)
;Dd
;Dd ;Dd
gofF vfg]kfgL of]hgf
lgdf{0f
;'/lIft vfg]kfgL
;d'bfo 3f]if0ff
3/of;L zf}rfno
;/;kmfO /
@ :jR5tf ;fj{{hlgs tyf
;+:yfut zf}rfno
6
of] PsLs[t vf;:j sfo{of]hgf x/]s @ jif{df k'g/fjnf]sg, kl/dfh{g / cWofjlws ul/G5 . cfjlws ?kdf k'g/fjnf]sg, kl/dfh{g / cWofjlws ubf{ @ jif{sf] cjlwdf xfl;n ePsf k|ult / pknlJwsf ;"rsx? ;lxt
of] sfo{of]hgfdf afFsL sfo{s|dx?sf nflu cfjZos kg]{ ef}lts, ljQLo tyf dfgj ;|f]tsf] :ki6 n]vfhf]vf k|lji6 u/fpg' kb{5 .
k]h 62 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
7f]; kmf]xf]/ Joj:yfkg
lb;fhGo n]bf]
Joj:yfkg
dlxgfjf/L :jR5tf
Joj:yfkg
laBfno vfg]kfgL
;/;kmfO tyf :jR5tf
Joj:yfkg
lzkd"ns tflnd
k]h 63 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
n}lu+s tyf ;fdflhs
;dfj]zLs/0f
d'nk|jfxLs/0f
k'/s k|of]ustf{ d}}qL
$ ljifosf ;+/rgfx?
of]hgfx?
hnafo' kl/jt{g
;r]tgf tyf h]flvd
k|lt/f]wL ;+/rgf
lgdf{0f ;r]tgf
d"Nofs+g
hDdf nfut
ufpF ÷ gu/ kflnsf ;+u pknAq /sd
gk'u /sd
;+efljt >f]t
k]h 64 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
cg';"rL - #
:yfgLo txsf] Vff;:j of]hgf th{'df k|lqmofsf nflu ;do tflnsfsf] gd"gf (Indicative Time Frame for WASH Plan Formulation at Palika Level)
k]h 65 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
kflnsf:t/Lo vf;:j of]hgf cf/De
sfo{zfnf -Ineption workshop_
k]h 66 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
gofF of]hgfx? dfly 5nkmn / gofF
cfof]hgfx? k|:tfj lb3{ ;"rL÷ k|ljli6s/0f
k]h 67 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
cg';"rL - $
k|ZgfjnLx¿
k]h 68 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
cg';"rL - %
k]h 69 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^
$ k'/s ljifosf of]hgfx?
n}lu+s tyf ;fdflhs ;dfj]zLs/0f d'nk|jfxLs/0f k|lt j8f k|lt jif{ !%)–#))
k|of]ustf{ d}}qL ;+/rgfx? k|lt j8f k|lt jif{ @))–$))
hnafo' kl/jt{g ;r]tgf tyf h]flvd k|lt/f]wL ;+/rgf lgdf{0f ;r]tgf k|lt j8f k|lt jif{ !%)–#))
% Joj:yfkg / cg'udg of]hgf
;"rgf k|0ffnL :yfkgf tyf Joj:yfkg k|lt kflnsf k|lt jif{ *))–!)))
cg''udg tyf jf; of]hgf kl/dfh{g k|lt kflnsf k|lt jif{ #))–^))
d"Nofs+g k|lt kflnsf k|lt jif{ @))–$))
k]h 70 vfg]kfgL, ;/;kmfO tyf :jR5tf -vf;:j_ of]hgf th'{df dfu{bz{g , @)&^