HISTORIA GOSPODARCZA WYKŁAD I - 03.10.

2022

1. Ogólne informacje:
- konsultacje: poniedziałki, godz. 15-16:30 na MS Teams
- mail: sanetraj@uek.krakow.pl
- podręczniki:
- Historia gospodarcza powszechna:
Jan Szpak “Historia gospodarcza powszechna”
David Landes “Bogactwo i nędza narodów. Dlaczego jedni są tak bogaci
a inni tacy ubodzy”
Janusz Skodlarski, Rafał Matera “Gospodarka światowa. Geneza i
rozwój” - Historia gospodarcza polski
Wojciech Morawski “Dzieje gospodarcze polski”
- zaliczenie przedmiotu
- egzamin: wielokrotny wybór, otwarte pytania
termin zerowy raczej zdalnie
- zbieranie punktów przez cały semestr: na końcu każdego wykładu
krótki test/zadanie (tylko dla obecnych na wykładzie, można
opuścić
jedno spotkanie, test ma max 6 pkt., minimum 4,5 pkt daję ocenę
dobrą
aby uzyskać 5,0 można: podejść do egzaminu lub przeczytać
wybrany tekst i przedstawić go ustnie
2. Jak można myśleć o historii?
- najważniejsze dla kształtowania rzeczywistości jest polityka i władza
polityczna
- najważniejsi są władcy, przywódcy, generałowie
- daty: budowy powiązań między ludźmi z różnych stron świata, pokazujące
momenty ważne dla budowy wiedzy i zrozumienia świata, wprowadzenia
rozwiązań zmieniających nasze życie
- najważniejsi są odkrywcy, inżynierowie, ludzka kreatywność, innowacyjność,
komunikacja, wymiana, odkrycia naukowe
3. Dlaczego uczyć się historii gospodarczej?
- dzięki znajomości historii gosp. możemy lepiej zrozumieć i wyjaśnić
otaczającą nas współczesną rzeczywistość
- “poligon doświadczalny dla ekonomisty” - na podstawie minionych zdarzeń
możemy w pewnych warunkach przewidywać zachowania społeczne
- “wielkie cmentarzysko idei ekonomicznych, gdzie można zważyć i zmierzyć
ich realne skutki”
- stanowi materiał źródłowy dla stawiania też nt. ogólnych prawidłowości
funkcjonowania gospodarki
4. 5 przyczyn, które uczyniły zachodnie państwa bogatszymi niż inne:
- klimat
- rolnictwo
- edukacja dla wszystkich
- wolność działalności gospodarczej
- etyka biznesu i globalny biznes
5. Historia gosp jako nauka:
- cechy wspólne z historią: czynnik czasu, metoda badawcza (krytyka źródeł)
- cechy wspólne z ekonomią: przedmiot badań (gospodarka), metoda
badawcza (statystyka, teoria ekonomii)
 6. Obszary
badawcze historii gospodarczej
- historia gospodarcza bada dokonania cywilizacji w ujęciu terytorialnym i
chronologicznym
- historia rolnictwa, rzemiosła, przemysłu, handlu wewnętrznego, finansów i
bankowości, polityki gospodarczej, gospodarki światowej,
międzynarodowych stosunków gospodarczych, demografia historyczna,
historia instytucji
gospodarczych (banki, giełdy, ubezpieczenia)
- historia społeczna bada dzieje stosunków społecznych oraz klas i warstw
społ. (niewolników, chłopów, robotników, szlachty itp.)
7. Współczesne kierunki rozwoju historii gospodarczej:
- specjalizacja w badaniu wybranych zagadnień i nowatorskie metody →
amerykańska nowa historia gospodarcza (kliometria)
- kompleksowa analiza mechanizmów i czynników rozwoju: problem genezy
kapitalizmu, przyczyny rosnących różnic w rozwoju i dobrobycie,
współzależność rozwoju gospodarczego i środowiska naturalnego,
powiązanie historii gospodarczej z innymi dyscyplinami
- francuska szkoła historii gospodarczej “Annales”
8. Szkoła historyczna “Annales”
- metody badawcze: ścisła współpraca wielu dyscyplin naukowych w
badaniach historycznych, badanie historii struktur, a nie faktów, tzw.
historia totalna, badania “na długiej fali”, długofalowych tendencji, a nie
opis i przyczynkarstwo
- przedstawiciele: Marc Bloch, Fernand, Braudel
9. Kliometria (nowa historia gospodarcza)
- podejście do badań historii gospodarczej wykorzystujące: współczesne teorie
ekonomiczne (głównie neoliberalne), analizę ilościową, stawianie pytań w
języku teorii ekonomii i weryfikowanie ich poprzez modele matematyczne
przy różnych założęniach
- przedstawiciele: Robert W. Fogel, Stanley Engerma
 10.

Zainteresowania współczesnej historii gospodarczej

- teoria europejskiego cudu (Eric

Jones): dlaczego Europa Zachodnia
zdystansowała inne cywilizacje w
epoce nowożytnej

- mała rozbieżność/dywergencja

11. Problem globalizacji w perspektywie historycznej:

12. Źródła historyczne

- źródła historyczne - utrwalone i zachowane materialne ślady działalności
człowieka w przeszłości:
bezpośrednie wytwory działalności produkcyjnej i intelektualnej człowieka
w przeszłości (budowle, świątynie, fortyfikacje, narzędzia, ozdoby, broń
itp.) pośrednie zabytki pisane (od czasu pojawienia się pisma)
13. Periodyzacja
- podział procesu dziejowego na mniejsze odcinki czasu celem wyodrębnienia
głównych etapów
 14. Formacje społeczno-ekonomiczne w ujęciu marksizmu

15. Periodyzacja wg Walta Whitmana Rostowa

- społeczeństwo tradycyjne - wysoki udział zatrudnionych w rolnictwie (75%),
niska wydajność pracy, hierarchiczna struktura społeczna, władza w
rękach posiadaczy ziemi, feudalizm
- społeczeństwo przejściowe - tworzone podstawy rozwoju gospodarczego;
zmiany w technice produkcji i strukturze społecznej, systemie politycznym i
hierarchii wartości; okres przejściowy od feudalizmu do kapitalizmu (XVI-
XVIII w.)
- stadium startu gospodarczego - istnienie bodźca uruchamiającego gwałtowny
rozwój
- społeczeństwo dojrzałości - gospodarka zdolna do produkowania prawie
wszystkiego
- społeczeństwo konsumpcji masowej - gospodarka uzyskuje możliwość
produkowania wszystkiego, czego chce
16. Cykle koniunkturalne

HISTORIA GOSPODARCZA WYKŁAD II - 10.10.2022

1. Wzrost a rozwój
- wzrost - samopodtrzymujący się wzrost produkcji dóbr i usług wytwarzanych
przez dane społeczeństwo
czynniki wzrostu: ziemia, praca, kapitał, przedsiębiorczość (wg J.
Schumpetera), organizacja produkcji (wg A. Marshalla)
wskaźniki ilościowe - opisujące zwiększenie wielkości produkcji towarów
i usług, miejsc pracy czy wielkości dochodu (np. PKB)
- rozwój - wzrost + zmiana strukturalna (np. przejście od gosp. naturalnej do
 rynkowej, industrializacja)
czynniki rozwoju: ludność= ilość, jakość, struktura, zasoby siły roboczej;
zasoby= ziemia, bogactwa naturalne, lasy, wody, warunki geograficzne;
technika (postęp techniczny)= motor rozwoju gospodarczego; instytucje
społeczne (struktury społeczne, systemy polityczne, poglądy ideologiczne
i
religijne, system edukacyjny, rodzina, organizacje kreujące wartości,
innowacje instytucjonalne)
wskaźniki ilościowe+jakościowe (np. jakość życia)
rozwój jest procesem długotrwałym, którego efektów nie obserwuje
się natychmiastowo, a raczej w kontekście długoterminowym

2. Jak mierzyć wzrost i rozwój?

- PKB - łączna wyrażona w pieniądzu wartość wszystkich dóbr i usług
wytworzonych w danym kraju zazwyczaj w ciągu roku lub kwartału,
niezależnie kto jest ich właścicielem
- PKB per capita - PKB przeliczony na jednego mieszkańca
- jak porównywać?: wg kursów walutowych (w odniesieniu do $); wg siły
nabywczej walut narodowych (PPP - purchasing power parity) - od 1993
r. powszechnie stosowana

3. Czy PKB jest dobrym miernikiem dobrobytu?

- wady PKB: nie świadczy o jakości życia, ponieważ nie uwzględnia np. stanu
zdrowia, jakości edukacji; nie ujmuje czasu wolnego; nie uwzględnia
działalność pozarynkowych, zwłaszcza dóbr i usług wytwarzanych na
własne potrzeby i szarej strefy; nie ujmuje zróżnicowania społeczeństwa
pod względem statusu materialnego, czyli nierównomiernego podziału
dochodu narodowego; nie uwzględnia negatywnych rezultatów produkcji i
konsumpcji w postaci ujemnych efektów zewnętrznych (zanieczyszczenie
środowiska); nie uwzględnia wartości produkcji nielegalnej obejmującej
narkotyki, handel żywym towarem, a także prostytucję

4. Genuine Progress Indicator (GDI)

- wskaźnik używany do pomiaru wzrostu gospodarczego kraju
- alternatywa dla PKB
- bierze pod uwagę wszystko, co wykorzystuje PKB + inne dane, które
reprezentują koszt negatywnych skutków związanych z
działalnością
gospodarczą (np. koszt przestępczości, produkcji etc.)

5. Starożytność
- paleolit - od wczesnych Hominidów
- mezolit - kontynuacja gospodarki łowiecko-zbieracko-rybackiej
- neolit - okre przechodzenia do gospodarki rolniczo-hodowlanej
6. Rewolucja neolityczna
- 8-4 tys. lat p.n.e.
- opanowanie rolnictwa i produkcji zbóż; udomowienie zwierząt użytkowych -
przyczyny: wzrost liczby ludności i niewydolność modelu
zbieracko-łowieckiego; zmiany klimatyczne = deficyt białka; postęp
obserwacji przyrody = początki wysiewu zbóż
- skutki rewolucji neolitycznej: życie osiadłe i stałe osadnictwo; podział pracy -
rolnictwo, hodowla, rzemiosło; wzrost roli mężczyzn = patriarchat:(((((((; -
narastanie zróżnicowania majątkowego, rozpad wspólnoty pierwotnej - rozwój
kultury

7. Rewolucja agrarna przyniosła korzyść?

- neolityczna rew. agrarna jest uważana za jedno z najważniejszych wydarzeń w
dziejach ludzkości; nasi przodkowie porzucili zbieracko-łowiecki tryb życia i
zajęli się uprawą roli oraz hodowlą zwierząt, co miało przynieść im wielkie
korzyści

8. System niewolniczy w starożytności

- niewolnicy: niewola wojenna, sprzedaż, samosprzedaż, niewola za długi,
potomstwo niewolników
- co robili niewolnicy: praca w roli; górnictwo, służba domowa, gladiatorzy -
pierwszy etap rozwoju: niewolnictwo patriarchalne (niewolnik podlegał władzy
najstarszego mężczyzny w rodzinie)
- klasyczne niewolnictwo: Grecja, państwa hellenistyczne i Rzym - azjatycki
sposób produkcji: niewolnictwo patriarchalne - najniższa warstwa społeczna,
ale mają ochronę prawną; we wschodnich monarchiach despotycznych -
ziemia własnością monarchy, mieszkańcy wsi wolni, ale obciążeni
świadczeniami
- zmierzch - kolonat; podstawa egzystencji latyfundiów → osobiście wolni
chłopi (kolonowie) dzierżawili od wielkich właścicieli ziemskich działki,
oddając za ich użytkowanie czynszu w naturze lub pieniądzu; problemy z
opłacaniem czynszów sprawiały, że kolonowie popadali ww coraz
większą zależność latyfundystów, któa czasem przybrałą formę
rzeczywistego poddaństwa

9. Kolonat
- wolni dzierżawcy - grunt od właścicieli latyfundiów za opłatę dzierżawczą -
początkowo czynsz pieniężny, potem w plonach
- działki również dla niewolników, którzy odzyskali wolność
- w 332 r. przypisani do ziemi

10. Żyzny półksiężyc

- od ok. 3,5 tys. p.n.e. - kultura sumerów
- od ok 2 tys. p.n.e. - państwo babilońskie
- Egipt
- Fenicja
11. Starożytna Grecja
- wielka kolonizacja - proces masowej i zorganizowanej migracji ludności
greckiej z Grecji właściwej i miast zachodnich wybrzeży Azji Mniejszej -
rozwój rzemiosła, handel niewolnikami, rosnąca rola pieniądza, wzrost
poczucia wspólnoty językowej, powstanie materialnych podstaw rozwoju
kultury greckiej, wzrost konfliktów społecznych, tyrania,

12. Starożytny Rzym - globalizacja

- jeden ośrodek decyzyjny - Rzym, siedziba władzy centralnej
- jeden język → łacina
- religia politeistyczna; wolność religijna
- stała administracja, podatki
- prawo rzymskie → pełnia praw jednostki dla mężczyzn, głowy rodziny,
człowieka wolnego
- wolność handlu, drogi bite, jeden pieniądz, czyli denar
- stała armia do 700 tys. → pax Romana

13. Dlaczego upadł starożytny Rzym?

- -
 14. Epoka

rozwoju cywilizacji
- rola fenicjan: handel, pieniądz, kolonie
- grecja: miasto-państwo, narodziny demokracji i pojęcia obywatela, filozofia,
nauka, literatura, sztuka, kolonizacja grecka, monarchia Aleksandra
Wielkiego
- imperium rzymskie: budowa imperium
- wyniki rozwoju: upowszechnienie żelaza, ekstensywny podział pracy
(rolnictwo, rzemiosło), rozbudowa sieci handlowej, wprowadzenie
monet
HISTORIA GOSPODARCZA WYKŁAD III - 17.10.2022

1. Średniowiecze w Europie
- V - X w. (476 - ok. 1000): chrystianizacja, procesy powstawania państw,
gospodarka naturalna → wytwarzanie dóbr w celu zaspokojenia
potrzeb własnych, rodziny czy narodu, geneza systemu feudalnego
- XI - koniec XIII w. (ok. 1000 - 1300): szczytowy okres wzrostu gospodarczego
(demografia, rolnictwo, urbanizacja), dominacja systemu feudalnego,
ekspansja zewnętrzna (krucjaty), rozwój kulturowy: odrodzenie XII w.
- pocz XiV - poł XV w. (1300 - 1450): kryzys XIV stulecia: demograficzny i
gospodarczy; schyłek systemu lennego, kryzys idei (herezje)

2. Feudalizm
- What was Feudalism in Medieval Europe?
- ustrój społeczno-polityczny opierający się na zależności jednostek, która ujęta
jest w hierarchię oraz na systemie lennym
- ustrój społeczno-gospodarczy polegający na istnieniu podzielonej własności
ziemi i poddaństwa chłopów (renta feudalna)
- dominacja gosp. rolniczej (wiejskiej)
- uzależnienie gospodarki od czynnika politycznego (władza polityczna
połączona z ekonomiczną)
- dominacja gosp. naturalnej (powolny rozwój sił wytwórczych)
- instytucja lenna - “prawo do używania rzeczy cudzej”: stosunek zależności
osobistej senior-wasal (oparty na lojalności i obowiązku służby wojskowej
za prawo posiadania lenna); drabina feudalna (suzeren, senior wasal,
chłopi → władca był szczytem drabiny i źródłem praw do ziemi); władza
polityczna i sądowa w rękach szlachty (przywileje stanowe i immunitety)
klasyczna postać → Francja IX-XIII; hołd lenny, “wasal mojego wasala nie
jest moim wasalem”
- komendacja
- poddaństwo
- gruntowe (pańska własność gruntu, renta feudalna)
- osobiste (przywiązanie do ziemi, pogłówne monopole dworskie)
- sądowe (jurysdykcja patrymonialna)
- renta feudalna: naturalna, odrobkowa, czynszowa
 - pozytywne skutki: upowszechnienie idei legalizmu, podzielona i zbrojna
Europa chroniła swą niezawisłość (np. przed Tatarami)
- negatywne skutki: konflikty między seniorami, rozbicie dzielnicowe (osobno
władza, sądownictwo, waluta, cła), osłabienie jedności państwa

3. Innowacja w rolnictwie: trójpolówka

- dwupolówka: na przemian obsiewanie i pozostawanie odłogiem
- ciężki pług i wykorzystanie koni → trójpolówka
- wiosna - rośliny do letniego zbioru, jesienią - zboża chlebowe na kolejne lato -
zwiększenie produkcyjności ziemi
- równomierne rozłożenie prac
- zmniejszenie ryzyka głodu
- większa różnorodność upraw

4. Średniowiecze jako epoka wynalazków

- koło wodne → młyn wodny: znali je już rzymianie; rozpowszechniło się w X i
XI wieku; ulepszeni i nowe urządzenia (korby, przekładnie zębate)
mechanizacja: wykorzystywanie energii do mielenia ziarna, spilśniania
tkanin, falcowanie blachy i drutu, ugniatanie szyszek chmielowych,
poruszanie miechów kowalskich
najliczniejsza gałąź przemysłu: manufaktury tkackie (np. Francja,
Belgia, Flandria)
- okulary → szkła powiększające znane już wcześniej; połączenie szkieł i
oprawek (Piza, koniec XIII w.); w połowie XV wyrabiane dla krótko i
dalekowidzów → skutki: dwukrotne przedłużenie czasu pracy
wykwalifikowanych rzemieślników, umożliwienie precyzyjnej pracy przy
użyciu precyzyjnych narzędzi (narzędzia pomiarowe, mikrometry, prezycyjne
wycinarki do kółek → elementy do budowania skomplikowanych maszyn)
Europa - monopol na produkcję przez 300/400 lat
- zegar mechaniczny → pierwszy przykład narzędzia cyfrowego; pierwsze
zegary mechaniczne we Włoszech i Anglii; publiczne zegary na ratuszach
jako symbol władzy świeckiej; zegarmistrze → precyzja, dokładność,
mistrzowie miniaturyzacji, położyli podwaliny pod budowę maszyn
skutki: porządek i kontrola; samodzielność w wymiarze czasu; znaki
przestankowe dla zbiorowej działalności; zmiana mentalności (prawa natury
można zrozumieć); powstaje pojęcie produktywności (czas to pieniądz)
Europa: monopol na produkcję przez 300 lat, na udoskonalone modele do
XX w.
- druk → wynaleziony w chinach; rozwój w Europie w XV (najpierw drukowanie z
płyt, potem ruchoma czcionka); 1452-1455 Biblia Gutenberga; przed 1501
wydano miliony egzemplarzy książek
skutki: druk w językach narodowych - podważenie monopolu łaciny;
wzrost czytelnictwa, rozwój literatury dysydenckiej (nieprawomyślnej,
niekontrolowanej przez kościół/państwo)
- proch strzelniczy → właściwości pirotechniczne i miotające; rewolucjonizacja
sztuki oblężniczej, a potem walki w polu

5. Dlaczego te wynalazki pojawiły się w Europie?

- KRAJE ISLAMSKIE
- 750-1100 r. nauka i technika świata islamu wyprzedzała Europę -
potem muzułmańska nauka ulega teologicznym naciskom
posłuszeństwa w dziedzinie ducha i myśli
- nauka potępiona przez fanatyków religijnych (herezja)
- CHINY
- długa lista wynalazków (strzemię, sztywne chomąto, kompas, papier,
druk, proch, porcelana), ale niewykorzystany potencjał
 - technologia szła w niepamięć, uległa regresji
- brak wolnego rynku i zinstytucjonalizowanych praw własności,
wartości panujące w społeczeństwie, totalitarna kontrola, monopol
państwa
- Dlaczego EUROPA?
- epoka innowacji i rywalizacji; herezje w kościele; nowe formy wyrazu,
nowe zwyczaje, nowe sposoby produkcji; utopie; mechanizacja
cystersów
- szacunek dla pracy ręcznej właściwy tradycji judeochrześcijańskiej -
chęć podporządkowania sobie przyrody właściwy trad.
judeochrześcijańskiej
- judeochrześcijańska koncepcja linearnego czasu
- swobodna przedsiębiorczość (innowacje się opłacały, sukces rodził
naśladownictwo i rywalizację)

6. Demografia średniowiecznej Europy

- redukcja liczby ludności od 73.5 do 51 → epidemia dżumy

7. Odrodzenie życia miejskiego

- czynniki miastotwórcze: kontynuacja miast Imperium Rzymskiego (Toskania i
Lombardia); ośrodki władzy administracyjnej (grody); ośrodki religijne
(władze kościelne, pielgrzymki); usytuowanie na szlakach handlowych
- walka o samorząd miejski, rozwój miast: północne Włochy, południowe
Niderlandy
- istota samorządu miejskiego: wybieralne organy władzy - rada miejska z
burmistrzem; własne sądownictwo, własna siła zbrojna (milicja miejska);
własna polityka gospodarcza i finansowa (cła, podatki, targi, kontrola
cechów rzemieślniczych)
- największe miasta średniowiecznej europy

8. Swobody mieszczan → krwawe powstania, wykupienie przywileju

- swobody polityczne: prawo do samorządności
- swobody osobiste: wolność zawierania małżeństw bez zezwolenia; zwolnienie
od obowiązków feudalnych; wolność sporządzania testamentów,
 poruszania się, przenoszenia własności na inne osoby, zwolnienie od
służby wojskowej, wyzwolenie się z poddaństwa po pobycie w mieście
przez rok i 1 dzień (“miejskie powietrze czyni wolnym”)
- swobody ekonomiczne: prawo do prowadzenia handlu, zwolnienie od
zewnętrznych podatków i przymusu udzielania kwater władcy, zwolnienie
od opłacania myta
- swobodne prawne: prawo do poddawania się orzeczeniom sądów złożonych z
urzędników miasta, prawo do sprawiedliwego procesu, ochrona przed
samowolnym aresztowaniem i rewizją, wolność od przymusowych posług

9. Rzemiosło w okresie średniowiecza

- organizacje cechowe → org. zrzeszająca rzemieślników (mistrzów i
czeladników) jednej specjalności
- zasady organizacyjne = statuty cechowe
- funkcje cechów: produkcyjne (rozmiary i kontrola jakościowa, zbyt towarów);
szkolenie (uczeń-czeladnik-mistrz) - rytm szkolenia; sądownicze (ustalanie
reguł życia cechu); religijne (nabożeństwa, patron, fundacje); militarne
(organizacja milicji miejskiej; w Krakowie Bractwo Kurkowe);

samopomocowe i kulturalno-towarzyskie (filantropia, pomoc wdowom i

sierotom po członkach cechu)
- zwalczanie obcej konkurencji
- zasady równości i solidarności, brak konkurencji między mistrzami

10. Handel w średniowieczu

- system targów i jarmarków: jarmarki raz do roku, w określone święta, odpusty
kościelne, zawieszeniu ulegają prawa i przywileje handlowe; jarmarki
szampańskie; targi - określony dzień w tygodniu
- średniowieczne prawa i przywileje związane z handlem:

- zrzeszenia: gildie (kupcy), hanzy (miasta kupieckie)

 11. Główne szlaki handlowe Europy w późnym średniowieczu
- Wenecja - dostęp do wszystkich portów cesarstwa bizantyjskiego - Genua (i
Piza) wyparła muzułmanów z Korsyki i Sardynii. plądrowanie miast w Afryce
Płn. i wymusiła korzystne warunki dla swojego handlu
- wymiana handlowa z Dalekim Wschodem (Chiny)
- regionalna specjalizacja produkcji (np. wino z Bordeaux)
- szlaki przez przełęcze alpejskie
(Brener, Św. Gotarda, Św.
Bernarda)
- wyparto zbójów, ulepszono
drogi, pobierano opłaty
(panowie feudalni)
- miejsca postoju i ratownictwo
górskie
- zawodowi furmanie i mulnicy -
XII w. → najważniejsze miejsce
spotkań to Szampania
HISTORIA GOSPODARCZA WYKŁAD IV - 07.11.2022

1. Handel w średniowieczu - główne szlaki i obszary handlowe

- Morze Śródziemne (Handel lewantyński) - od XII w. - łączył Europę i Bliski
Wschód
towary: ze Wschodu korzenie, egzotyczne owoce, tkaniny, barwniki; z Europy metale, sukno, niewol
konkurencja pomiędzy miastami włoskimi (Genua, Florencja, Wenecja) -
Bałtyk i Morze Północne - łączył północ i wschód Europy z zachodem towary:
ze Wschodu → zboże, drewno, futra, wosk, miód, wełna; z Zachodu → ryby,
sól, wino, piwo, metale, sukno

2. Hanza niemiecka

3. Produkcja żywności i tkanin w XIII w.

4. Pieniądz w średniowieczu
- wzrost znaczenia pieniądza jako miernika wartości
- ogromna liczba monet bitych przez różnych władców, panów feudalnych,
miasta
- konieczność zorganizowania ich wymiany - bankierzy
- niedostateczna ilość kruszców - obok pieniądza kruszcowego - zboże,
przyprawy
- pojawienie się monet o stałej ilości kruszcu (np. Florencja → floren) -
powstanie i rozwój transakcji kredytowych
- weksle → zobowiązanie do wypłaty sumy pieniężnej w innym miejscu
(używane we Włoszech, na targach szampańskich)
- problem z rozwojem transakcji kredytowych (doktryna kościelna - własność
prywatna, cena godziwa, wynagradzanie wierzyciela przez dłużnika, gdy
spłata po terminie)
- lombard → krótkoterminowe pożyczki pod zastaw
- spółki handlowe jako rodzaj kredytu kupieckiego

5. Metoda wenecka - podwójny zapis księgowy

6. Kryzys XIV wieku

- przyczyny: kryzys w rolnictwie (nieracjonalna gospodarka, wyjałowienie gleby,
ochłodzenie klimatu), głód, kryzys w gospodarce miast (spadek produkcji),
kryzys w górnictwie (wyeksploatowanie złóż), epidemie (1348 - dżuma, umiera
35-50% Europy), pogromy Żydów (oskarżani o rozsianie zarazy)
- skutki: niższa warstwa panów feudalnych nie utrzymuje się pomimo zamiany
pańszczyzny na czynsz, wojny, powstania chłopskie jako rezultat zwiększenia
ucisku feudalnego, niedobór siły roboczej - emigracja do miasta i wzrost udziału
plebsu wśród mieszkańców, kryzys w rzemiośle - wystąpienia przeciwko
patrycjatu, zapoczątkowanie dualizmu agrarnego w Europie

7. Dualizm agrarny Europy

8. Rola handlu zbożem w

gospodarce
folwarcznej RP XVI-XVIII
w.
 - żyto i pszenica - głównym
bogactwem rdzennych ziem
polskich (sprzyjające warunki
naturalne Wielkopolska,
Małopolska, Mazowsze, Pomorze
Gdańskie - grunty orne: ponad
- 20 % powierzchni)
- największe korzyści: Gdańsk
(monopol handlu morskiego)
- rynek wiślany
- czy Polska była spichlerzem
Europy?

9. Refeudalizacja

10. Zmiany klimatu w Europie

11. Świat epoki Renesansu

- otwarcie europy na zewnątrz (odkrycia geograficzne, handel)
- odrodzenie (humanizm, wzrost popytu na słowo drukowane, wzrost
zainteresowania towarami luksusowymi)
- badania i nauka (Kopernik, da Vinci, Bacon)
- reformacja
- powstawanie scentralizowanych państw narodowych

12. Reformacja a powstanie kapitalizmu w Europie

- rehabilitacja pracy (M. Luter)
- nauka o predestynacji Jana Kalwina - pomyślność materialna znakiem łaski
Bożej
 - dopuszczenie zysku do kapitału - chrześcijanie mogą zajmować się finansami i
bankowością
- sekularyzacja dóbr kościoła katolickiego w krajach religii protestanckiej -
zmiana właściciela ziemi
- Max Weber - “Etyka protestancka i duch kapitalizmu” → teza: kalwinizm
przyczynił się do powstania kapitalizmu przemysłowego dzięki “określeniu
i usankcjonowaniu zasad etycznych codziennego postępowania, które
sprzyjały sukcesowi w interesach”

13. Duch kapitalizmu wg. W. Sombarta

14. Kolonializm

15. Kolonializm europejski

16. Portugalia
- handel w oparciu o faktorie
- monopol na handel przyprawami w ręku królewskim
- 1501 pierwszy statek z przyprawami z Lizbony do Antwerpii
- strategia: działanie przez poznawanie, kumulacja wiedzy
- cel: wymiana handlowa
- XVI w. w Azji: polityczny zamęt
- walka z turkmeńskimi najeźdźcami w Indiach
- izolacjonizm chin
17. Hiszpania
- podbój i zasiedlanie terytoriów
- narzucanie religii
- przenoszenie chorób
- rozwój niewolnictwa
- rabunek kruszców i eksploatacja kopalń

18. Przywóz niewolników z Afryki do Ameryki

19. Holandia
- wypiera portugalię z Azji
- 1602 kupcy zakładają Kompanię Wschodnioindyjską (niezależna od państwa
polityka kolonialna!)
- 1621 - założenie Kompanii Zachodnioindyjskiej (3 lata później kupuje
Manhattan → założenie New Amsterdam)
- silna flota, dobra organizacja, bogactwo kupców,
- brak ambicji misyjnych
- szczególnie znaczenie: kontakt z Japonią, Chinami, Persją
- 1609 r. - powstaje bank w Amsterdamie (centrum finansowe świata, giełdy,
spekulacje)
- schyłek: przegranie wojny, brak konkurencyjności przemysłowej

20. Kompanie handlowe

 21. Rewolucja handlowa XVI-XVIII w.

22.
Merkantylizm

HISTORIA GOSPODARCZA WYKŁAD V - 14.11.2022

1. Merkantylizm
2. Merkantylistyczne imperium portugalskie
- monopol na handel przyprawami (król
kupców korzennych
- zbyt mała flota do
pełnej kontroli
- korona polegała na
urzędnikach i
kupcach
(zarządzenie
częścią monopolu)
- pierwsi handlarze
niewolnikami do
Ameryki (prywatni
przedsiębiorcy z
pozwoleniem od
króla w zamian za
podział zysków)

3. Merkantylistyczne imperium hiszpańskie

- Habsburgowie: Królestwo Aragonii, Kastylii, dominia w Europie Środkowej,
Niderlandy, Franche-Comte
- napływ złota i srebra z kolonii
- nieustające wojny i nadmierna konsumpcja
- wysokie podatki (nie dotyczyło szlachty i kościoła, w których rękach było 97%
ziemi)
- pożyczki od bogatych kupców i bankierów (Hiszpania 8x ogłaszała
niewypłacalność)
- nietrafne przyznawanie przywilejów (Mesta - hodowla owiec), monopoli
(Burgos - monopol na handel wełną na eksport, Sewilla - handel z koloniami) -
prześladowania Żydów i Maurów
- ograniczenia w handlu i produkcji dla kolonii
4. Merkantylistyczne imperium holenderskie
5. Merkantylistyczne imperium brytyjskie i kolonializm brytyjski
- zanik struktur feudalnych → nowa szlachta (kapitał do handlu, górnictwa,
sukiennictwa), część chłopów pozbawionych środków życia - tania siła
robocza w systemie nakładczym, załogi statków
- handel na morzu bałtyckim i śródziemnym
- koniec XVI w, → początek ekspansji zamorskiej, w 1583 r, we władaniu Nowa
Fundlandia, 1587 r. powstaje kompania do kolonizacji Wirginii
- starcie z Hiszpanią → korsarstwo, zwycięstwo z Wielką Armadą w 1588 r. -
XVII kolonizacja Ameryki Płn. (poszukiwanie ziemi by się osiedlić i pracować
uprawy tytoniu w Wirginii)

6. Handel światowy XVI - XVIII w.

 7. Rewolucja handlowa XVI - XVIII w.

8. Źródła akumulacji kapitałów

9. Merkantylizm francuski (przemysłowy)

10. Kameralizm
11. Kameralizm w praktyce - Galicja po 1772 r.
- reforma chłopska (nieusuwalność chłopów z ziemi, ograniczenie pańszczyzny do 3 dni w tygodniu)
- reforma podatkowa (kataster; podatek od przychodu z wszystkich gruntów) - wspieranie osadnictwa (koloniści z
Niemiec)
- budowa dróg
- spisy ludności (pobór do wojska)

12. Fizjokratyczny gmach porządku społecznego

13. Tablica ekonomiczna Quesnaya w ujęciu pieniężnym

- roczny produkt brutto = 5 mld (4 mld żywność + 1 mld surowce)

14. Angielska klasyczna polityka ekonomiczna (XVIII w.)

15. Adam Smith - ojciec ekonomii

 16. Liberalizm jako
doktryna
polityczno-
społeczna

- twórcy: John Locke, Charles Monteskiusz, Jean Jacques Rousseau -

główne założenia

17. Merkantylizm, fizjokratyzm, liberalizm

HISTORIA GOSPODARCZA WYKŁAD VI - 21.11.2022

1. Osadnictwo niemieckie na wschodzie Europy

2. .Lokacje na prawie niemieckim

- właściciel ziemi (Kościół i możni muszą uzyskać wcześniej immunitet)
zawiera umowę z organizatorem nowej osady czyli zasadźcą tzn.
późniejszym sołtysem wsi (lub wójtem w mieście)
- zasadźca
sprowadza
osadników, staje na
czele sądu

3. Gospodarka Polski
wczesnego średniowiecza

4. Typy wsi założonych w średniowieczu

5. Lokacje na prawie niemieckim
-

1223: Środa Śląska

- 1253: Poznań; Tomasz z
Gubina (obowiązek
sprowadzenia Niemców
do miasta i okolicznych
wsi)
- 1257: Kraków; 2
zasadźców z Wrocławia i
jeden z Nysy (zakaz
przyjmowania Polaków z
okolicznych wsi)
- później tzw. nowe miasta

6. Zaludnienie i urbanizacja Polski ok. 1500 r.

7. Handel w Polsce
- rejony
przemysłowe:
ołów i srebro -
okolice
Olkusza,
sól -
Wieliczka
i
Bochnia,
żelazo -
okolice
Gdańska,
szkło -
Kaszuby,
Góry
Świętokrzyskie

8. Gdańsk
- największe porty handlowe morza
bałtyckiego
- eksport: zboże, drewno, popiół, potaż,
wosk, wełna, płótno
- import: śledzie, sól, wino, przyprawy,
tkaniny, cukier, węgiel kamienny, tytoń
- apogeum korzyści eksportu zboża:
1618 r.
- niekorzystne zmiany: intensywne rolnictwo w Europie Zachodniej, konkurencja
rosyjskiego zboża, ryż jako alternatywa, spadek popytu na woły, wzrost
popytu na dobra luksusowe
- niekorzystny bilans handlowy
- wysoka inflacja
9. Gospodarka Polski do końca XVIII w.
- polityczna i ekonomiczna dominacja szlachty: przywiązanie chłopów do ziemi,
pańszczyzna, brak ceł na towary szlacheckie sprzedawane i kupowane za
granicą, taksy wojewodzińskie - sztywne narzucenie przez wojewodę cen
towarów krajowych i zagranicznych, przejaw ekonomicznej dominacji
szlachty nad mieszczaństwem
- gospodarka zdominowana przez folwark, duże szlacheckie gospodarstwo
oparte o darmową pracę chłopów, nastawione na produkcję zboża

10. Koniunktura gospodarcza (U. Augustyniak)

 11.

Finanse RP w XVIII w.

12. Rewolucja przemysłowa

- zmiany struktury społecznej:
- przejście od społeczeństwa wiejskiego do społeczeństwa
przemysłowego
- nasilenie procesów urbanizacyjnych → wzrost odsetka ludności
miejskiej
- powstanie i umocnienie się nowych klas społecznych → kapitaliści i
robotnicy najemni (proletariat przemysłowy)
- przemiany w stylu i poziomie życia wszystkich warstw społecznych
(procesy emancypacyjne ludności wiejskiej; umocnienie klasy
średniej)
- rozwój edukacyjny i intelektualny społeczeństw
- przełom ekonomiczny:
- zmiany organizacji produkcji → powstanie systemy fabrycznego -
racjonalne wykorzystanie źródeł energii i maszyn →
 wydłużenie dnia roboczego, nadzór nad przebiegiem produkcji
- masowa produkcja towarów
- zmiany w zasadach kalkulacji ekonomicznej
- większa specjalizacja produkcji
- relacje między inwestycjami i spodziewanymi zyskami
- zabieganie o rynki zbytu
- przełom technologiczny:
- przejście od pracy ręcznej do pracy maszyn → mechanizacja
produkcji
- składniki zmian technologicznych: mechanizacja; zamiana energii
przyrody ożywionej na en. p. nieożywionej (np. węgiel zamiast
drewna); zastosowanie nowych surowców (węgiel, bawełna, żelazo)

13. Etapy społecznej organizacji produkcji przemysłowej

- rzemiosło cechowe
- praca ręczna → zasada równości szans wszystkich (eliminacja
usprawnień technicznych i pracy mechanicznej)
- monopol produkcji, sprzedaży, nauki, zawodu → określane przez
statuty cechowe
- wysoka jakość wyrobów → kontrola cechu (cechowanie)
- zwalczanie konkurencji, solidarność członków cechu
- nakład (chałupnictwo)
- XV-XVI w.
- podział na nakładców (właścicieli) i chałupników (pracowników) -
oderwanie producentów od własności wyrobu ⇒ geneza robotników
najemnych
- manufaktura
- XVII-XVIII w.
- prosta kooperacja producentów
- łatwość przyuczenia do fachu
- podział pracy
- wyższa wydajność
- brak mechanizacji pracy
- produkcja zmechanizowana
- od II poł. XVIII w.
- mechanizacja produkcji
- organizacja pracy → podział i kooperacja złożona
- centralne źródło energii → maszyna parowa, silniki
- chałupnictwo + manufaktura ⇒ protoindustrializacja (poprzedzała rewolucję
przemysłową)
14. Podział pracy w manufakturze
 15.

Czynniki warunkujące rewolucję przemysłową

16. Przesłanki rewolucji przemysłowej w Anglii

- przyrodnicze: surowce naturalne, klimat, dobra infrastruktura (drogi, kanały) -
technologiczne: wysoki odsetek rzemieślników (⅓), innowacje techniczne,
wysoka technologia, prawo patentowe chroniące wynalazcę przez 14 lat -
ekonomiczne: rozwój towarowego rolnictwa, popyt na masowe dobra, efektywny
rynek zbytu, dostatek kapitałów (system bankowy i rynek kredytów) -
demograficzne: wzrost liczby ludności, popyt na żywność i towary masowe,
podaż siły roboczej
- naukowe: rewolucja naukowa XVII w. (mechanika - Newton)
- ustrojowe i instytucjonalne: poszerzanie wolności i swobód jednostki,
zniesienie monopoli cechowychl 1662 zniesienie poddaństwa osobistego,
umocnienie praw własności, sprawny system bankowy, stabilna
monarchia parlamentarna, tolerancja religijna

17. Etapy rewolucji przemysłowej w Anglii (1760-1830)

 18. Społeczny aspekt wczesnokapitalistycznego rozwoju
- warunki pracy: dniówka 12-16h, brak systemu ubezpieczeń, praca kobiet i
dzieci (od 6 roku życia), płaca: kobiety 50% płacy mężczyzn, dziecko =

20% płacy mężczyzn

19. Trudne początki kapitalizmu angielskiego

HISTORIA GOSPODARCZA WYKŁAD VII - 28.11.2022
1. Rozwój kapitalistycznej organizacji pracy
2. Skutki zmiany organizacji produkcji

3. Skutki społeczne rewolucji przemysłowej

 4. Druga rewolucja przemysłowa

(1850-1914)

5. Rewolucja agrarna XIX wieku

 6. Dania

7. Powstawanie systemu kapitalistycznego

8. Cechy
społeczeństwa
dobrobytu

9. Kapitalizm jako system społeczno-ekonomiczny

10. Cechy systemu kapitalistycznego:

- własność prywatna (wyłączna i niepodzielna)
- kapitał (środki produkcji, środki finansowe na opłacenie cudzej pracy) - system fabryczny (powszechny i dominujący,
oparty o ciągły postęp techniczny)
- wolna, najemna siła robocza
- racjonalizacja działań ludzkich (zysk motorem ludzkiej aktywności, prywatna zaradność = przedsiębiorczość, wolna
konkurencja)
- zmiana systemu wartości (indywidualizm - wolność jednostki wartością nadrzędną, “duch burżuazyjny” → dążenie do
bogacenia się)
11. Ogólne uwarunkowania powstania kapitalizmu

12. Wybrane teorie powstania kapitalizmu

13. Fazy rozwoju kapitalizmu

HISTORIA GOSPODARCZA WYKŁAD VIII - 05.12.2022 1

 .Fazy rozwoju kapitalizmu 2. Charakterystyka

kapitalizmu wolnokonkurencyjnego

3. Konsekwencje cywilizacyjne drugiej fazy

industrializacji

4. Rewolucje przemysłowe
5. Postęp industrializacji w Europie

6. Państwa zaborcze Polski

\ 7. Nowe potęgi gospodarcze

- Japonia

- USA
8. Rozwój kapitalizmu w USA

HISTORIA GOSPODARCZA WYKŁAD IX - 12.12.2022

1. Zaludnienie świata w ostatnich 2 tys. lat (mln mieszkańców)

 2. Rewolucja demograficzna
- Malthus

3. Fazy przejścia demograficznego

4. Przyczyny spadku umieralności w XIX wieku

5. Urbanizacja
- postęp urbanizacji wymuszał rozwiązanie przez miasta rosnących problemów sanitarnych, komunikacyjnych i
bezpieczeństwa

6. Wielki głód w Irlandii (1845-48)

7. Migracje zagraniczne

8. RP Obojga Narodów przed rozbiorami

9. Uwarunkowania industrializacji na ziemiach

polskich
 10. Kalendarium wkraczania przemysłu na

ziemie polskie

11. Kongresówka - zabór rosyjski

- najstarszy i największy okręg górniczo-

hutniczy i obróbki metali na ziemiach polskich → SOP

12. Fabryka Izraela Poznańskiego w Łodzi

13. Łódź w XIX wieku

14. Książe Franicszek Ksawery Drucki-Lubecki

15. Zabór pruski

16. Galicja
- nędza galicyjska
- średnia długość życia - 27 lat
- 81% analfabetów

17. Kasy Stefczyka

18. Przemysł naftowy w Galicji

19. Uwłaszczenie chłopów na ziemiach polskich

HISTORIA GOSPODARCZA WYKŁAD XI - 09.01.2023

1. Rozwój kolei

2. Polska po 1918
- konieczność integracji rynku
wewnętrznego
- wprowadzono cła wewnętrzne
- 1924 - jednolita waluta Banku
Polski
- do 1926 - likwidacja przeszkód
dla mobilności
- Polska A: Śląsk, Wielkopolska,
Łódź
- Polska B: na wschód od
Warszawy, Galicja (małe zacofane gospodarstwa rolne, niski
poziom urynkowienia i obiegu pieniądza)

3. Handel zagraniczny
4. Peryferyjność polskiej gospodarki

5. Fazy rozwoju kapitalizmu

6. Kapitalizm na przełomie XIX i XX wieku

7. Cechy kapitalizmu monopolistycznego

8. Typy monopoli
- kartel - syndykat

- holding - trust

9. Antytrustowa ustawa Shermana - 1890

10. Kapitał finansowy

11. Eksport kapitału

12. Gospodarka światowa w okresie kapitalizmu globalnego

13. System waluty złotej

14. Kapitalizm monopolistyczny

15. Etapy kolonializmu europejskiego

16. Imperializm ekonomiczny

17. Imperia kolonialne w 1913 r.

 18. Podział Afryki po 1914 r.

HISTORIA GOSPODARCZA WYKŁAD XII - 16.01.2023

1. Wpływ Wielkiej Wojny (1914-18) na gospodarkę

- mobilizacja rezerw ludzkich (ogółem 70 mln ludzi; 44,5 mln Ententa vs 25,5
mln państwa centralne)
- konwersja gospodarki
- przemysł cywilny produkuje uzbrojenie (86% robotników rosyjskich w
przemyśle wojennym)
- interwencjonizm państwowy (wojenne zarządy: reglamentacja
surowców, paliw, cen, płac)
- przymus pracy
 2. Globalne

skutki ekonomiczne I wojny światowej

3. Periodyzacja okresu 1918-39

4. Długi wojenne i reparacje

5. Sytuacja Niemiec
6. Długi Europy po I WŚ

7. Reformy rolne

8. HIperinflacja 1923/24
 - wykorzystanie inflacji do pozbycia się zadłużenia wewnętrznego i premia
inflacyjna w handlu zagranicznym

9. Ożywienie gospodarcze 1924-29

10. Wielki kryzys

11. Mechanizm kryzysu

12. Skutki Wielkiego Kryzysu

13. Nowy ład

14. J. M. Keynes
 15. Niemcy faszystowskie

16. W przededniu II WŚ

HISTORIA GOSPODARCZA WYKŁAD XIII - 23.01.2023

1. Gospodarcze założenia marksizmu

2. Państwowy kapitalizm

3. Komunizm wojenny

4. NEP
 5. Gospodarka ZSRR 1917-41

6. Dynamika produkcji przemysłowej

7. Wyzwania
- unifikacja
- kapitalizacja
- stabilizacja ekonomiczna
- modernizacja
8. Unifikacja kraju

9. Kapitalizacja
10. Modernizacja

11. Stabilizacja makroekonomiczna

12. Reforma rolna

13. II RP: Reforma Grabskiego

14. COP
HISTORIA GOSPODARCZA WYKŁAD XIV - 26.01.2023

1. II WŚ: straty

2. Zmiany geopolityczne w Europie po 1945

3. Powojenna pomoc dla Europy

4. Efekt planu Marshalla dla zachodniej Europy
5. Międzynarodowa współpraca gospodarcza

6. Kapitalizm po IIWŚ - początki integracji europejskiej

7. Indywidualne drogi rozwoju

8. Kryzysy

9. Lata 70 XX wieku: neoliberalny zwrot

10. Bariery dalszego rozwoju ZSRR od 1960 roku
 11. Kraje bloku socjalistycznego

12. Reforma rolna 1944-48

- likwidacja ziemiaństwa

13. Zmiana struktury rolnictwa

14. Europejskie kraje socjalistyczne: Węgry

15. Socjalizm w Polsce - bitwa o handel

16. Dekada Gierka

17. Polska: zacofane struktury gospodarcze

18. Cechy przemysłu Polski w latach 1945-89

19. Ostatnie reformy PRL

20. Chińska republika ludowa

21. Socjalistyczna gospodarka rynkowa

22. Transformacja systemowa

23. Bariery modernizacyjne

24. Transformacja gospodarcza 1989/90