Slide Chương 1 Giải Tích 2 (D23)

GIẢI TÍCH 2
1.TÀI LIỆU HỌC:

- Giáo trình Giải tích 2 (Chủ biên: TS. Vũ Gia Tê)
-Toán cao cấp tập 3 ( Nguyễn Đình Trí)
GIẢI TÍCH 2
NỘI DUNG:
CHƯƠNG 1: PHÉP TÍNH VI PHÂN HÀM SỐ NHIỀU BIẾN SỐ
- Hàm số nhiều biến số
- Đạo hàm riêng và vi phân toàn phần
- Cực trị
CHƯƠNG 2: TÍCH PHÂN BỘI
-Tích phân phụ thuộc tham số
-Tích phân hai lớp
-Tích phân ba lớp
CHƯƠNG 3: TÍCH PHÂN ĐƯỜNG, TÍCH PHÂN MẶT
-Tích phân đường loại 1 -Tích phân đường loại 2
-Tích phân mặt loại 1 -Tích phân mặt loại 2
CHƯƠNG 4: PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN
-Phương trình vi phân cấp một -Phương trình vi phân cấp hai
-Hệ phương trình vi phân
CHƯƠNG 1: PHÉP TÍNH VI PHÂN HÀM SỐ NHIỀU
BIẾN SỐ
§1. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN

n
1. Tập hợp , khoảng cách, lân cận, tập mở,
tập đóng, tập bị chặn
2. Định nghĩa hàm nhiều biến, miền xác định và đồ

thị của của hàm nhiều biến
3. Giới hạn của hàm số nhiều biến
4. Sự liên tục của hàm số nhiều biến số

CHƯƠNG 1: HÀM SỐ NHIỀU BIẾN SỐ

1. Tập hợp n
, khoảng cách, lân cận, tập mở,
tập đóng, tập bị chặn
*
n

 M ( x1 , x2 ,..., xn ) : xi  , i  1, n 
* Cho M ( x1 , x2 ,..., xn )  n
, N ( y1 , y2 ,..., yn )  n
.
Khoảng cách giữa M và N kí hiệu là d ( M , N )

n
d ( M , N )  ( x1  y1 ) 2  ...  ( xn  yn ) 2   i i
( x
i 1
 y ) 2
* Cho M 0  và   0
n

Tập M  n
: d (M , M 0 )   
được gọi là  - lân cận của M 0 .
* Tập V  n
được gọi là một lân cận của M 0
nếu V chứa một  - lân cận nào đó của M 0 .


M0
M0
M0
  lân cận của M 0 lân cận của M0

lân cận của M0
CHƯƠNG 1: PHÉP TÍNH VI PHÂN CỦA HÀM NHIỀU BIẾN
* Cho E  n
. Điểm T  E gọi là điểm trong của E nếu
tồn tại một  - lân cận nào đó của T nằm hoàn
toàn trong E.
* Điểm B  gọi là điểm biên của E nếu mọi  - lân cận

n
của B đều chứa những điểm thuộc E và điểm không

thuộc E.
Biên của E là tập hợp tất cả các điểm biên của E.
* Tập E được gọi là mở nếu mọi điểm của nó đều là
điểm trong, gọi là đóng nếu nó chứa biên của nó.
7
* Điểm trong?
T
* Điểm biên?
V
* Biên?
B
* Tập mở?
* Tập đóng?
T: Điểm trong của V
B: Điểm biên của V
Ví dụ: Cho M 0  n
,r  0
* Tập M  : d ( M , M 0 )  r
n
là tập mở (gọi là quả cầu mở tâm M 0 , bán kính r )
* Tập M  n
: d ( M , M 0 )  r
là tập đóng (gọi là quả cầu đóng tâm M 0 , bán kính r )
* Tập E gọi là bị chặn nếu tồn tại một quả cầu đóng nào
đó chứa nó.
* Tập D  n
được gọi là tập liên thông nếu có thể
nối hai điểm bất kì thuộc D bằng một đường liên tục
nằm hoàn toàn trong D.

D1 D2
M1 M1 M2
M2
D
D  D1  D2
D là tập liên thông D không là tập liên thông

* Tập
D  (1,0),(2,0),(3,0)
không là tập liên thông.

• Tập liên thông được giới hạn bởi một mặt kín gọi là
miền đơn liên.
• Tập liên thông được giới hạn bởi nhiều mặt kín rời
nhau từng đôi một gọi là miền đa liên.
D D
D là miền đơn liên

D là miền đa liên
2. Định nghĩa hàm nhiều biến, miền xác định và đồ

thị của hàm nhiều biến
* Cho D 
n
, ánh xạ
f
D
M ( x1 , x2 ,..., xn ) f (M )  f ( x1 , x2 ,..., xn )
gọi là một hàm số của n biến số xác định trên D.
D được gọi là miền xác định của hàm số f
x1 , x2 ,..., xn gọi là các biến số.
* Nếu hàm số được cho bởi một biểu thức thì miền xác
định của hàm số là tập hợp các điểm làm cho biểu thức
có nghĩa.
* Cho hàm hai biến z  f ( x, y ) với ( x, y )  D
Tập hợp M ( x, y, z ) :( x, y )  D  3
được gọi là đồ thị của hàm số f.

3
Đó thường là một mặt trong .
Mặt này có hình chiếu vuông góc
lên mặt phẳng xOy là miền D.
Ví dụ: Tìm miền xác định của hàm số sau:

z  1  x2  y 2
Giải:
Miền xác định là tập các điểm ( x, y )  2
sao cho
y
x  y 1
2 2
D
-1 x
0 1
-1
Ngoài ra, nếu mặt S xác định bởi PT z  1  x  y

2 2
thì hình chiếu của S lên mặt phẳng xoy là miền D
xác định bởi: x  y  1.

2 2
Ví dụ: Tìm miền xác định của các hàm số sau và
mô tả hình học các miền đó.
y
a) z  ln( x  y ) b) u  .
Giải 9 x  y  z
2 2 2
a) MXĐ của các hàm số là tập các điểm ( x, y ) 

2
sao cho
y  x

b) MXĐ của các hàm số là ( x, y, z )  3
: x  y  z  9
2 2 2
Ví dụ:
Phác họa các mặt sau:
a) x 2  y 2  1. (mặt trụ)
b) z  x 2  y 2 . (mặt paraboloid)
c) z 2  x 2  y 2 . (mặt nón)
d) z  1  x  y .
2 2
e) z  1  x  y .
2 2
3. Giới hạn của hàm nhiều biến

Định nghĩa: Dãy điểm M n ( xn , yn ) được gọi là dần đến
điểm M 0 ( x0 , y0 ) khi n   nếu
lim xn  x0
lim d ( M 0 , M n )  0 hay  n
n
lim yn  y0
n
Kí hiệu lim M n  M 0 hoặc M n  M 0 khi n  

n
 1 3
Ví dụ: M n  ,   M 0 (0,0) khi n  
n n
18
ĐN: Cho hàm số f ( M )  f ( x, y ) xác định trên miền D.
Điểm M 0 ( x0 , y0 ) có thể thuộc D hoặc không thuộc D.

Hàm số f ( M ) được gọi là có giới hạn l  khi M
dần đến M 0 nếu: Với mỗi   0,   0 : (M  D),
0  d (M 0 , M )    f (M )  l  
Kí hiệu lim f ( M )  l hoặc  x , y lim f  x, y   l

M M 0  x0 , y0 
hoặc lim f  x, y   l.
x x0
y  y0
19
ĐL: Hàm số f ( M ) có giới hạn l khi M dần đến M 0 ( x0 , y0 )
nếu với mọi dãy điểm M n ( xn , yn ) ( M n  D \ M 0 )

dần đến M 0 , ta có: lim f ( M n )  l.
n
20
sin( xy )
Ví dụ: Tìm giới hạn lim
( x , y )(0,0) x 2  y 2
Giải:
sin( xy )
Đặt f ( x, y )  2
x y 2
1 1
Lấy dãy điểm M n  ,  , ta có
n n 1 1
sin  . 
lim M n  M 0 (0,0) và lim f ( M n )  lim  n n 1
 .
n n n 1 1 2

n2 n2
21
 1 2
Mặt khác, nếu lấy dãy điểm M n  ,  , có:
n n
lim M n  M 0 (0,0) nhưng
n
1 2
sin  . 
lim f ( M n )  lim  n n  2 1
  .
n n 1 4
 5 2
n2 n2
Vậy giới hạn đã cho không tồn tại.
22
Chú ý:
Chú ý 1: Đối với hàm nhiều biến, các khái niệm giới hạn
vô cực, giới hạn tại vô cực; các tính chất của giới hạn
(giới hạn của tổng, hiệu, tích, thương; các định lí so
sánh; nguyên lí kẹp; giới hạn của hàm giá trị tuyệt đối;
giới hạn của hàm số sơ cấp,…) đều tương tự như ở
hàm số một biến số.
23
Ví dụ:
lim ( x  2 xy )  1  2.1.2  3.
3 3
( x , y )(1,2)
1
lim  
( x , y )(0,0) x  y
2 2
Ví dụ: Tìm giới hạn

xy
lim
( x , y )(0,0)
x2  y 2
Giải:
xy x
0  . y  y , ( x, y )  (0,0)
x y
2 2
x y
2 2
xy
mà lim y  0 nên lim 0
x0
y 0
( x , y )(0,0)
x y
2 2
xy
Vậy lim  0.
( x , y )(0,0)
x2  y 2
25
Chú ý 2:
Từ định lí ta thấy giới hạn của hàm số f ( M ) khi M dần
tới M 0 không phụ thuộc đường đi của M khi tiến tới M 0 .
Nếu khi M dần tới M 0 theo hai phương khác nhau mà
f ( M ) tiến đến hai giá trị khác nhau thì hàm số không có
giới hạn tại M 0
26
Chú ý 3:
 
Các giới hạn lim lim f ( x, y ) hoặc lim lim f ( x, y )
y  y0 x x0 x x0  y  y0 
được gọi là các giới hạn lặp của hàm số f ( x, y ) tại ( x0 , y0 ).
Các giới hạn này nói chung khác lim f ( x, y ).

x x0
y  y0
27
xy
Ví dụ: Xét hàm số f ( x, y ) 
x y
Có lim f ( x, y )  0 y  0
x0
y 0

 lim lim f ( x, y )  0
x0
 y  0
x0 
Tương tự, lim lim f ( x, y )  0
y 0
 x  0
* nhưng giới hạn lim f ( x, y ) không tồn tại.
x0
y 0
1 1
Thật vậy, lấy dãy điểm M n  ,  , ta có 1 1
n n .
1
n n  .
lim M n  M 0 (0,0) và lim f ( M n )  n 1 1
lim
n n
 2 2
2
n n

Mặt khác, lấy dãy điểm M n  ,  , ta có
1 3
n n
lim M n  M 0 (0,0)
n
1 3
.
n n 3 1
nhưng lim f ( M n )  lim   .
n n 1 9 10 2
2
 2
n n
4. Sự liên tục của hàm số nhiều biến số

Định nghĩa
* Cho hàm số f ( M ) xác định trên miền D và M 0  D.

Hàm số f ( M ) được gọi là liên tục tại M 0 nếu
lim f ( M )  f ( M 0 )
M M 0
Nhận xét: Đặt f ( x0 , y0 )  f ( x0  x, y0  y )  f ( x0 , y0 )
f ( x, y ) liên tục tại ( x0 , y0 ) nếu f ( x0 , y0 )  0

khi x  0, y  0
30
* Tính chất?
Tương tự ở hàm một biến, chẳng hạn:
- Hàm số sơ cấp xác định tại điểm nào thì liên tục tại
điểm đó.
- Hàm số f liên tục trên miền đóng, bị chặn D thì đạt
GTLN, GTNN trên D
- …
Ví dụ:
* Hàm số f ( x, y )  cos  x  e
2 2 x
 xy 
2
liên tục trên
x2
* Hàm số f ( x, y )  2
x  2 y4
liên tục trên

2
\ (0,0)
§2. ĐẠO HÀM RIÊNG VÀ VI PHÂN TOÀN PHẦN
1. Đạo hàm riêng
2. Đạo hàm riêng của hàm số hợp

3. Vi phân toàn phần
4. Đạo hàm riêng và vi phân cấp cao
5. Đạo hàm của hàm số ẩn
6. Đạo hàm theo hướng, Građiên

1. Đạo hàm riêng

Cho hàm số u  f  x, y  xác định trên miền D và
M 0 ( x0 , y0 )  D. Cố định y  y0 ,

nếu hàm số một biến x f ( x, y0 ) có đạo hàm tại x0
thì đạo hàm đó được gọi là đạo hàm riêng của f theo biến
 f
x tại ( x0 , y0 ). Kí hiệu là: f x ( x0 , y0 ) hay ( x0 , y0 )
x

hoặc u x ( x0 , y0 ) hay
 u
( x0 , y0 )
x
f f ( x0  x, y0 )  f ( x0 , y0 )
( x0 , y0 )  lim
x x 0 x
f ( x, y0 )  f ( x0 , y0 )
 lim
x  x0 x  x0
* Tương tự, đạo hàm riêng của f theo biến y tại

( x0 , y0 ) kí hiệu là: f y ( x0 , y0 )
f u
hay ( x0 , y0 ) hoặc u y ( x0 , y0 ) hay ( x0 , y0 )
y y
f f ( x0 , y0  y )  f ( x0 , y0 )
( x0 , y0 )  lim
y y 0 y
f ( x0 , y )  f ( x0 , y0 )
 lim
y  y0 y  y0
 Nhận xét:
Khi tính đạo hàm riêng của hàm số theo biến số nào,
ta coi hàm số chỉ phụ thuộc biến số ấy, các biến còn
lại là hằng số, rồi tính như với đạo hàm của hàm một
biến.
Ví dụ:
a) Cho u  x y, tính ux (1,2), uy (1,1)
3
b) Cho u  x ( x  0), tính ux ( x, y ), uy ( x, y ).

2y
Giải:

a) u x ( x, y )  3x y  ux (1, 2)  6
2
uy ( x, y )  x  uy (1, 1)  1

3
b) ux 2 yx 2 y 1 , uy  2 x 2 y ln x.
Ví dụ:
y
Cho u  x zarctan , tính ux ( x, y, z ), uy ( x, y, z ), u z ( x, y, z ).
2
z
Giải:
y
ux ( x, y, z )  2 xzarctan
z
2 2
1 1 x z
uy ( x, y, z )  x z
2
 2
y z y z
2 2
1 2
z
y 1 y
uz ( x, y, z )  x arctan  x 2 z
2
2 2
z y z
1 2
z
y yz
 x (arctan  2
2
).
z y z 2
2. Đạo hàm riêng của hàm số hợp

* Định lí:
Xét hàm số hợp z  z ( x, y ) với x  x( s, t ), y  y ( s, t )
Giả sử z x , z y liên tục. Khi đó:

z z x z y
 .  .
s x s y s
z z x z y
 .  .
t x t y t
* Trường hợp tổng quát, khi z  f (u1 , u2 ,..., um ) và mỗi biến

uk (k  1, m) là hàm số của các biến x1 , x2 ,..., xn thì
z z u1 z u2 z um
 .  .  ...  .
xi u1 xi u2 xi um xi
z
( liên tục với mọi k  1,..., m )
uk dz z z dy
* Đặc biệt, khi z  f ( x, y ), y  y ( x) thì   .
dx x y dx
dz f dx f dy
Khi z  f ( x, y ), x  x(t ), y  y (t ) thì  .  .
dt x dt y dt
Ví dụ: Cho u  e ln y, x  st , y  t  s
2x 2 2
u u
Tính các đạo hàm riêng , .
s t
Giải:
u u x u y 2x 1
 .  .  2e ln y. t  e . .(2s ) 
2x
s x s y s y
2 st  s 
 2e t ln(t  s )  2 2 
2 2
 t s 
u u x u y 2x 1
 .  .  2e ln y. s  e . .2t 
2x
t x t y t y
2 st  t 
 2e  s ln(t  s )  2 2 
2 2
 t s 
VD: Cho z  yf ( x 2
 y 2
) với f (t ) là hàm số có ĐH liên tục.
1 1 1
Tính A  z x  z y  2 z.
Giải: x y y
Đặt t  x 2
 y 2
 z  yf (t )
zx  yf (t ).t x  yf (t ).2 x
zy  f (t )  yf (t ).t y  f (t )  yf (t ).2 y
1 1 1
Từ đó, A  z x  z y  2 z 
x y y
1 1
2 yf (t )  f (t )  2 yf (t )  f (t )  0.
y y
3. Vi phân toàn phần
A. Định nghĩa hàm số khả vi
1. Cho hàm số u  f ( x, y ) xác định trong miền D và điểm
M 0 ( x0 , y0 )  D
Xét f ( x0 , y0 )  f ( x0  x, y0  y )  f ( x0 , y0 )
Nếu f ( x0 , y0 )  A.x  B.y   .x   .y
trong đó A, B là những số chỉ phụ thuộc ( x0 , y0 )
còn  ,  dần đến 0 khi x  0, y  0
thì ta nói hàm số f ( x, y ) khả vi tại M 0 .
2. Hàm số u  f ( x, y ) được gọi là khả vi trong miền D
nếu nó khả vi tại mọi điểm thuộc D.

B. Điều kiện cần để hàm số khả vi
Định lý: Nếu f ( x, y ) khả vi tại ( x0 , y0 ) thì liên tục tại đó.
Chú ý: Hàm số liên tục tại một điểm có thể không khả
vi tại điểm đó.
Định lý: Nếu f ( x, y ) khả vi tại ( x0 , y0 ) thì f có các ĐHR

tại ( x0 , y0 ) và A  f x( x0 , y0 ), B  f y( x0 , y0 )
Chứng minh:
Từ biểu thức
f ( x0  x, y0  y )  f ( x0 , y0 )  A.x  B.y   .x   .y
lấy y  0 ta có: f ( x0  x, y0 )  f ( x0 , y0 )  A.x   .x

A.x   .x
 f x( x0 , y0 )  lim  A.
x0 x
Tương tự, f y( x0 , y0 )  B.
Nhận xét: f ( x, y ) có thể có các ĐHR tại ( x0 , y0 ) nhưng

không khả vi tại ( x0 , y0 ).
C. Điều kiện đủ để hàm số khả vi
Định lý:
Nếu hàm số u  f ( x, y ) có các ĐHR f x( x, y ), f y( x, y )
liên tục tại M 0 ( x0 , y0 ) thì f ( x, y ) khả vi tại M 0 .
Chú ý: Tính chất khả vi của tổng, tích, thương hai hàm
nhiều biến cũng giống như ở hàm một biến.
D. Vi phân toàn phần
ĐN: Giả sử hàm số f khả vi tại ( x0 , y0 ), biểu thức
vi phân toàn phần của f tại ( x0 , y0 ) kí hiệu là df ( x0 , y0 )
df ( x0 , y0 )  f x( x0 , y0 )x  f y( x0 , y0 )y
* Vi phân toàn phần của f tại ( x0 , y0 ) còn viết dưới

dạng:
df ( x0 , y0 )  f x( x0 , y0 )dx  f y( x0 , y0 )dy
Ví dụ:
   với x  0,01; y  0,02
Cho f ( x, y )  x cos xy, tính df 1, 
Giải:  2
     
df 1,   f x 1,  x  f y 1,  y
 2  2  2
  
f x( x, y )  cos xy  xy sin xy  f x 1,   
 2 2
 
f y( x, y )   x sin xy  f y 1,   1
2
 2
  
 df 1,    .x  y
 2 2
Ứng với x  0,01; y  0,02 thì
 
df 1,     .0,01  0,02
 2 2
Ví dụ: Cho f ( x, y )  ( x  y )e
xy 2
, tính df ( x, y ).
Giải:
df ( x, y )  f xdx  f ydy
f x( x, y )  e xy 2
 ( x  y) y e 2 xy 2
f y( x, y )  e xy 2
 2 xy ( x  y )e xy 2
Vậy

df ( x, y )  e  ( x  y ) y e
xy 2 2 xy 2
 
dx  e  2 xy ( x  y )e dy.
xy 2 xy 2

Ví dụ: Cho f ( x, y, z )  xyz , tính df ( x, y, z ).

2
Giải:
df ( x, y, z )  f x( x, y, z )dx  f y( x, y, z )dy  f z( x, y, z )dz

f x( x, y, z )  yz 2
f y( x, y, z )  xz 2
f z( x, y, z )  2xyz
Vậy df ( x , y , z )  yz 2
dx  xz 2
dy  2 xyzdz.
E. Áp dụng vi phân để tính gần đúng
Giả sử hàm số f ( x, y ) khả vi tại ( x0 , y0 ), ta có:
f ( x0  x, y0  y )  f ( x0 , y0 )  f x( x0 , y0 ).x  f y( x0 , y0 ).y (*)
khi x , y rất bé.

1,05
Ví dụ: Tính gần đúng arctan .
0,97
Giải: x
Xét hàm số f ( x, y )  arctan
y
1 1 y 1  x x
f x( x, y )   2 2 f y ( x, y ) 
, . 2  2
x y y x
2 2
x y y  x2
1 2 1 2
y y
Áp dụng công thức (*) với x0  y0  1, x  0,05, y  0,03
1,05
ta có: arctan  f (1,1)  f x(1,1).0,05  f y(1,1).(0,03)
0,97
1 1 1 
 arctan  .0,05  .0,03   0,04  0,785  0,04  0,825.
1 2 2 4
0,03
Ví dụ: Tính gần đúng số A  e  2,01 3
Giải:
Xét hàm số f ( x, y )  e x  y 3
ex 3y2
f x( x, y )  f y( x, y ) 
2 ex  y3 2 ex  y3
Áp dụng CT f ( x0  x, y0  y )  f ( x0 , y0 )  f x( x0 , y0 ).x  f y( x0 , y0 ).y
với x0  0; y0  2; x  0,03; y  0,01

ta có: A  f (0,2)  f x(0,2).(0,03)  f y(0,2).(0,01)
1
 3  .(0,03)  2. 0,01  3,015.
6
F. Tính bất biến của biểu thức vi phân

 Xét hàm số hợp z  f ( x, y ), x  x( s, t ), y  y ( s, t )
z z
dz  ds  dt 
s t
z z
 dx  dy
x y
Như vậy, dạng của công thức vi phân cấp 1 không đổi dù x, y là các
biến độc lập hay là hàm của các biến s, t.
Nhận xét:
 u  vdu  udv
d (u  v)  du  dv, d (uv)  udv  vdu, d   
v
2
v
4. Đạo hàm riêng và vi phân cấp cao
A. Đạo hàm riêng cấp cao
Các đạo hàm riêng của các đạo hàm riêng cấp một (nếu
tồn tại) sẽ được gọi là các đạo hàm riêng cấp hai của f.
  f   f 2
  f   f 2
   2  f xx  f x2    f xy

x  x  x y  x  yx
  f   f2

 f   f
2
    f yx    2  f yy  f y2

x  y  xy y  y  y
Tương tự, các đạo hàm riêng của các đạo hàm riêng cấp hai (nếu có)
gọi là các đạo hàm riêng cấp ba, ...
Ví dụ: Cho hàm số f ( x, y )  x y  x y .

3 2 2
Tính các đạo hàm riêng cấp một, cấp hai của f.
Giải:
* Các đạo hàm riêng cấp một:
f x  3x 2 y  2 xy 2 
f y  x  2x y
3 2
* Các đạo hàm riêng cấp hai:


f x2  6 xy  2 y 2
f xy  3x 2  4 xy

f yx  3x  4 xy
2
f y2  2x 2
Định lý (Định lí Schwarz ):

Nếu hàm số f ( x, y ) có các đạo hàm riêng f xy , f yx
trong một lân cận của M 0 ( x0 , y0 ) và các đạo hàm

riêng này liên tục tại M 0 thì f xy  f yx tại M 0 .
Định lý cũng đúng cho hàm n biến bất kì. Chẳng hạn, xét hàm f ( x, y, z )
ta có:
  f xzy
f xyz   f yxz
  ... nếu các đạo hàm riêng này liên tục.
Ví dụ: Cho hàm số f ( x, y )  x y  x y .

20 16 20
(17)
Tính f x15 y 2 .
Giải:

f x  20 x y  16 x y
19 15 20
f x2  20.19.x18 y  16.15.x14 y 20

...
f x(15)
15  20.19.18...6 x y  16.15....2 xy
5 20
f x(16)
15
y
 20.19.18...6 x  16.15....2 x.20 y
5 19
f x(17)
15 2
y
 16.15....2 x.20.19 y  16!.380 xy
18 18
B. Vi phân cấp cao

d f  d (df )  d ( f xdx  f ydy )
2
d 3 f  d (d 2 f )
.......
n1
d f  d (d
n
f ).
* Công thức vi phân cấp 2:
 
d f  d (df )   f xdx  f ydy  dx   f xdx  f ydy  dy
2
x y
 f x2 dx 2  f yx dydx  f xy dxdy  f y2 dy 2 .

Giả sử các đạo hàm riêng hỗn hợp liên tục, theo định lý Schwarz, ta có:
  
d f  f x2 dx  2 f xy dxdy  f y 2 dy .
2 2 2
* Kí hiệu tượng trưng
   
df   dx  dy  f
 x y 
n
   
 d f   dx  dy  f
n
 x y 
x
Ví dụ: Cho z  ln x  y + arctan
2 2
y
a) Tính A  zx2  zy 2
2
b) Tính d z (1,1).
Giải:
x y yx
zx  2 , zy  2
x y 2
x  y2
 x 2  2 xy  y 2 x 2  2 xy  y 2
zx2  , zy 2  ,
(x  y )
2 2 2
(x  y )
2 2 2
 A0
b) d 2 z  zx2 dx 2  2 zxy dxdy  zy2 dy 2

x 2  2 xy  y 2
zxy  zyx 
(x  y )
2 2 2
 x 2
 2 xy  y 2
x 2
 2 xy  y 2
 d 2z  dx 2
2 dxdy
(x  y )
2 2 2
(x  y )
2 2 2
x  2 xy  y
2 2
 dy 2
(x  y )
2 2 2
1 2 1 2
d z (1,1)   dx  dxdy  dy
2
2 2
Chú ý: Cũng như với hàm một biến, vi phân cấp cao của hàm nhiều
biến không có tính bất biến.
C. Công thức Taylor
Định lí: Giả sử hàm số f ( x, y ) có các đạo hàm riêng đến cấp n  1
liên tục trong một lân cận của điểm M 0 ( x0 , y0 ) và điểm

M ( x0  x, y0  y ) cũng thuộc lân cận đó. Khi đó:
1 2
f ( x0  x, y0  y )  f ( x0 , y0 )  df ( x0 , y0 )  d f ( x0 , y0 )  ...
2!
1 n 1
 d f ( x0 , y0 )  d f ( x0  x, y0  y )
n 1
n! (n  1)!
trong đó 0    1, x  dx , y  dy
* Khi ( x0 , y0 )  (0,0) ta có công thức Maclaurin.

 Hệ quả: Giả sử hàm số f ( x, y ) có các đạo hàm riêng cấp hai liên
tục trong một lân cận của điểm M 0 ( x0 , y0 ) và điểm M ( x0  x, y0  y )
cũng thuộc lân cận đó. Khi đó:

1 2
f ( x0  x, y0  y )  f ( x0 , y0 )  df ( x0 , y0 )  d f ( x0 , y0 )  o( x 2  y 2 ).
2!
5. Đạo hàm của hàm số ẩn

A. Khái niệm hàm số ẩn
Xét hệ thức: F ( x, y )  0
F ( x, y ) là hàm số xác định trên D  2 .
Nếu có hàm số y  y ( x) xác định trên khoảng X 
sao cho  x, y ( x )   D và F  x, y ( x)   0 với mọi x  X
thì hàm số y  y ( x) gọi là một hàm số ẩn xác định từ hệ
thức F ( x, y )  0.
Ví dụ: * y  x  1 là hàm hiện.
* Hệ thức x 2  y 2  1  0 xác định hai hàm số ẩn là
y  1 x và y   1  x trên khoảng  1,1.
2 2
Tương tự, hệ thức F ( x, y, z )  0 có thể xác định một hay
nhiều hàm số ẩn z  z ( x, y ).
 F ( x, y , u , v )  0
Hệ  có thể xác định một hay nhiều cặp
G ( x, y, u, v)  0
u  u ( x, y )
hàm số ẩn  .
v  v ( x, y )
B. Điều kiện tồn tại hàm ẩn, đạo hàm của hàm ẩn
Định lý: Xét hệ thức F ( x, y )  0
Giả sử *F ( x0 , y0 )  0,
* Fx, Fy liên tục trong lân cận của điểm M 0 ( x0 , y0 )

* Fy( M 0 )  0
Khi đó hệ thức F ( x, y )  0 xác định một hàm số ẩn y  y ( x)

trong một lân cận nào đó của x0 . Có y  y0 khi x  x0 ,
Fx( x, y )
y( x)   trong lân cận trên.

Fy ( x, y )
Định lý: Xét hệ thức F ( x, y, z )  0
Giả sử
*F ( x0 , y0 , z0 )  0,
* Fx, Fy, Fz liên tục trong lân cận của điểm M 0 ( x0 , y0 , z0 )
* Fz( M 0 )  0
Khi đó hệ thức F ( x, y, z )  0 xác định một hàm số ẩn z  z ( x, y )
trong một lân cận nào đó của ( x0 , y0 ),
hàm số đó có giá trị z0 khi x  x0 , y  y0 ,
hàm số liên tục và có đạo hàm riêng liên tục trong lân cận nói trên.
z Fx( x, y, z ) z Fy( x, y, z )
( x, y )   , ( x, y )   .
x Fz( x, y, z ) y Fz( x, y, z )
Ví dụ: Tính y, y biết x  y  arctany  0.
Giải:
* Tính y
Cách 1: Đặt F ( x, y )  x  y  arctany
1  y2 
Fx 1  y 2
Fx  1, Fy  1   , y( x)   
1 y 1 y
2 2
Fy y 2
Cách 2: Coi y  y ( x), lấy đạo hàm hai vế theo x,

y 1  y2
1  y   0  y  2
1 y 2
y
* Tính y
2

y .2 yy  (1  y )2 yy
2
 2y  2(1  y )
2
y  4
 3  5
.
y y y
VD: Cho xyz  x  y  z. Coi z là hàm số ẩn, tính z x , z y , dz.
Giải:
Cách 1
Đặt F ( x, y, z )  xyz  x  y  z.
Có Fx  yz  1, Fy  xz  1, Fz  xy  1.
Fx 1  yz Fy 1  xz
 zx    , zy    ,
Fz xy  1 Fz xy  1
1  yz 1  xz
dz  zx dx  zy dy  dx  dy.
xy  1 xy  1
VD: Cho xyz  x  y  z. Coi z là hàm số ẩn, tính z x , z y , dz.
Giải: (Cách 2)
Lấy vi phân toàn phần hai vế của PT hàm ẩn, ta có:
d ( xyz )  d ( x  y  z )
yzdx  xzdy  xydz  dx  dy  dz
( xy  1)dz  (1  yz )dx  (1  xz )dy
1  yz 1  xz
dz  dx  dy
xy  1 xy  1
1  yz 1  xz
 zx  , zy  .
xy  1 xy  1
VD: Cho u ( x, y ), v( x, y ) là các hàm ẩn xác định từ hệ PT

 ux v
e sin  u  y
 x
 ux
e cos v  v  y  x
Biết u (1,0)  0, v(1,0)  0.
Hãy tính du (1,0), dv(1,0).

Giải:
Lần lượt lấy vi phân toàn phần hai vế từ các PT của hệ,
ta có:
 ux 1 v  u
v 1  u
 u v u
v v 
 e . .sin  1 du  e .cos . dv  e . 2 .sin  e .cos . 2  dx  dy
x x x
 x x  x x  x x x x 
 u
1  u

e x . .cos vdu  e x .( sin v)  1 dv  e x . u .cos vdx  dy  dx
u
 x   2
   x
Thay x  1, y  0, u  0, v  0 vào hệ trên, ta có:
du (1,0)  dv(1,0)  dy du (1,0)  dv(1,0)  dy

  
du (1,0)  dv(1,0)  dy  dx du (1,0)  dv(1,0)  dx  dy
 1
du (1,0)  2 dx

dv(1,0)   1 dx  dy
 2
6. Đạo hàm theo hướng, Građiên

a) Định nghĩa
Cho hàm số f ( x, y, z ) xác định trên miền D  3

.
M 0 ( x0 , y0 , z0 )  D.
Cho véctơ l.
Gọi l1 là véctơ đơn vị của l.
Qua M 0 dựng đường thẳng d định hướng bởi l.

Xét các điểm M  d ,
Gọi  là độ dài đại số của M 0 M ( M 0 M   l1 )

f (M )  f (M 0 )
Nếu tồn tại giới hạn lim thì giới hạn này
 0 
gọi là đạo hàm của hàm số f ( x, y, z ) theo hướng l
tại M 0 .
f
Kí hiệu  M 0 .
l
b) Nhận xét:
* Nếu l  i  i  (1,0,0) là véctơ đơn vị của trục Ox 

f
thì  M 0   f x(M 0 ).
l
CM: Thật vậy, M 0 M   l1  (  ,0,0)
f f ( x0   , y0 , z0 )  f ( x0 , y0 , z0 )
  M 0   lim  f x( M 0 )
l  0 
Tương tự,
f
 M 0   f y(M 0 ),
j
f
 M 0   f z(M 0 ).
k
trong đó, j (0,1,0) là véctơ đơn vị của trục Oy.
k (0,0,1) là véctơ đơn vị của trục Oz.

c) Cách tính
Định lí: Nếu hàm số f ( x, y, z ) khả vi tại M 0 ( x0 , y0 , z0 )
thì f có đạo hàm theo mọi hướng l tại M 0 và
f
 M 0   f x(M 0 )cos  f y( M 0 )cos   f z( M 0 )cos 
l
trong đó l1 (cos  ,cos  ,cos  ) là véc tơ đơn vị của l.

* Nhận xét: l1 (cos  ,cos  ,cos  ) là véc tơ đơn vị
    
thì   l1 , ox ,   l1 , oy ,   l1 , oz . 
z
z
Thật vậy, Giả sử l , oz   t
1
l1 l1  ( x, y, z )  (cos  ,cos  ,cos  )

t y
z  l1 .cos t  1.cos t  cos 
O y
x
x  t  .
…
d) Građiên
* Định nghĩa:
Građiên của f tại M 0 là véctơ
 f (M
x 0 ), f y( M 0 ), f z( M 0 ) 
Kí hiệu là grad f ( M 0 ).
* Nhận xét:
Nếu f khả vi tại M 0 thì
f
 M 0   grad f (M 0 ).l1
l
trong đó l1 là véctơ đơn vị của l.

Cho f ( x, y, z )  x  y  z  3xyz ,
3 3 3
Ví dụ:
M 0 (1,2, 1), l (1, 2,2).
f
Tính grad f ( M 0 ) và  M 0 .
l
Giải:
f x  3x 2  3 yz  f x  M 0   3  3.2.(1)  3.
f y  3 y 2  3xz  f y  M 0   3.4  3.1.(1)  9.
f z  3z 2  3xy  f   M   3.1  3.1.2  9.
z 0
 grad f  M 0   (3,9,9).
 1 2 2 
Véctơ đơn vị của véctơ l (1, 2,2) là: l1  , , 
3 3 3


l
 l1  ,
l
l  1  (2)  2  3
2 2 2


f
Vậy  M 0   grad f  M 0 .l1 
l
1  2  2
 3.  9.   9.  1.
3  3  3
§3. CỰC TRỊ CỦA HÀM NHIỀU BIẾN
1. Cực trị tự do
2. Cực trị có điều kiện
3. Giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của hàm số

1. Cực trị tự do
ĐN: Cho hàm số f ( M )  f ( x, y ) xác định trên miền
D  2 . Điểm M 0 ( x0 , y0 ) là điểm trong của D.
f được gọi là đạt cực trị tại M 0 nếu:
có lân cận của M 0 để với mọi M trong lân cận đó
f ( M )  f ( M 0 ) có dấu không đổi.
Đó là cực đại nếu f ( M )  f ( M 0 )  0
Đó là cực tiểu nếu f ( M )  f ( M 0 )  0
Điểm cực đại hoặc điểm cực tiểu gọi là điểm cực trị.
Định lý: (Điều kiện cần để hàm số đạt cực trị)
Nếu hàm số f ( x, y ) đạt cực trị tại M 0 ( x0 , y0 ) và có các
ĐHR f x , f y tại M 0 thì f x( M 0 )  0 và f y( M 0 )  0.

Định nghĩa:
* Điểm mà tại đó các đạo hàm riêng của f bằng 0 gọi

là điểm dừng của hàm số f .
* Điểm dừng hoặc điểm mà tại đó các ĐHR của

f không tồn tại gọi là điểm tới hạn của f.
Nhận xét:
Điểm cực trị của hàm số (nếu có) phải là điểm tới hạn.
Định lý: (Điều kiện đủ để hàm số đạt cực trị)
Giả sử hàm số f ( x, y ) có các ĐHR đến cấp 2 liên tục trong
một lân cận của điểm M 0 ( x0 , y0 )
và f x( M 0 )  0, f y( M 0 )  0
Đặt A  f x2 ( x0 , y0 ), B  f xy ( x0 , y0 ), C  f y2 ( x0 , y0 ),
Khi đó:
Nếu B  AC  0 thì f đạt cực trị tại ( x0 , y0 )
2
Đó là cực đại nếu A < 0

Đó là cực tiểu nếu A > 0.
Nếu B  AC  0 thì f không đạt cực trị tại ( x0 , y0 )
2
Chứng minh:
Xét M ( x0  x, y0  y ) trong lân cận nào đó của M 0 .
Theo công thức Taylor
2
d f (M 0 )
f  f ( M )  f ( M 0 )  df ( M 0 )   o(x  y )
2 2
2!
Vì f x  M 0   0, f y  M 0   0 nên df  M 0   0.
Khi x, y có giá trị tuyệt đối rất nhỏ thì f cùng dấu
với d f  M 0  .
2
Có d f  M 0   f x2  M 0  dx  2 f xy  M 0  dxdy  f y 2  M 0  dy
2
 2
  2
 Ax 2  2 Bxy  C y 2 (*)

* Trường hợp B  AC  0  A  0.
2
* Nếu y  0, từ (*)  d f  M 0  cùng dấu với A.

2
* Nếu y  0, từ (*) 
  x 
2
x 
d f  M 0    A   2B
2
 C  y (**)
2
  y  y 
d 2 f M0  cùng dấu với A
Tóm lại, d 2
f  0  luôn cùng dấu với nếu  AC  0.
M A B 2
Khi A  0  f  0  f đạt cực tiểu tại M 0 .
Khi A  0  f  0  f đạt cực đại tại M 0 .

* Trường hợp B  AC  0
2
Trong mọi lân cận của M 0 , đều tồn tại các điểm
M  x0  x, y0  y  mà y  0.
x
Từ (**)  d f  M 0  thay đổi)
2
có dấu thay đổi (khi
y
 f có dấu thay đổi
 f không đạt cực trị tại điểm M 0  x0 , y0  .
Ví dụ: Tìm cực trị của hàm số

f ( x, y )  x  2 y  3 x  6 y
3 3
Giải:
f
Có x   3 x 2
 3, 
fy  6 y 2
6
 f x  0  x  1
  
 f y  0  y  1
Hàm số có bốn điểm tới hạn là:
M 1 (1,1), M 2 (1, 1), M 3 (1,1), M 4 (1, 1)

Có A  f x2  6 x, B  f xy  0, C  f y2  12 y
* Xét điểm M 1 (1,1), A  6, B  0, C  12

 B  AC  0 và A  0
2
 f đạt cực tiểu tại M1 , f ( M 1 )  6.
* Xét điểm M 2 (1, 1), A  6, B  0, C  12

 B 2  AC  0
 f không đạt cực trị tại M 2
* Xét điểm M 3 (1,1),
A   6, B  0, C  12  B 2  AC  0
 f không đạt cực trị tại M 3 .
* Xét điểm M 4 (1, 1),

A   6, B  0, C  12  B 2  AC  0 và A  0
 f đạt cực đại tại M 4 , f ( M 4 )  6.
Vậy hàm số đạt giá trị cực tiểu là 6 tại điểm M 1 (1,1),
đạt giá trị cực đại là 6 tại điểm M 4 (1, 1).
Ví dụ: Tìm cực trị của hàm số z  x  y

4 4
Giải:
Có z 
x  4 x 3
, 
zy  4 y 3
 z x  0 x  0
  
z  0  y0
 y
Hàm số có một điểm tới hạn là M 0 (0,0)
A  zx2  12 x 2 , B  zxy  0, C  zy 2  12 y 2
0 A  0, B  0, C  0  B  AC  0
2
Tại M ,
Có: z (0,0)  0, z ( x, y )  x 4  y 4  0, ( x, y)  (0,0)
Vậy hàm số đạt cực tiểu tại (0,0) và zCT  z (0,0)  0.
Ví dụ: Tìm cực trị của hàm số f ( x, y )  x  y
3 2
Giải
f x  3x 2 , f y  2 y
 f x  0 x  0
  
 fy  0 y  0
Hàm số có một điểm tới hạn là M 0 (0,0)
Có f x2  6 x, f xy  0, f y2  2

Tại M 0 , A  0, B  0, C  2  B  AC  0
2
* Trong mọi lân cận cận của M 0 đều chứa các điểm
M ( x,0).
f  f ( M )  f ( M 0 )  x3 có dấu thay đổi
(f  0 khi x  0, f  0 khi x  0)
Vậy f không đạt cực trị tại điểm M 0 (0,0).
Hàm số không có cực trị.

* Mở rộng với hàm nhiều biến:

Chẳng hạn xét hàm 3 biến f ( x, y, z ).
Giả sử f ( x, y, z ) có các đạo hàm riêng đến cấp hai liên
tục trong một lân cận của M 0 ( x0 , y0 , z0 ).
f x  M 0   0, f y  M 0   0, f z  M 0   0.
Xét
d 2 f  M 0   f x2  M 0  dx 2  f y2  M 0  dy 2  f z2  M 0  dz 2 
2 f xy  M 0  dxdy  2 f xz  M 0  dxdz  2 f yz  M 0  dydz
( dx, dy, dz không đồng thời bằng 0)
Khi đó:
* Nếu d 2 f  M 0   0 thì f đạt cực tiểu tại M 0 .
* Nếu d f  M 0   0
2
thì f đạt cực đại tại M 0 .
* Nếu d 2
f  M 0  có dấu thay đổi
thì f không đạt cực trị tại M 0 .

* Ví dụ: Tìm cực trị của hàm số

f ( x, y, z )  x 2  y 2  z 2  xy  x  2 z
Giải:
f x  2 x  y  1, f y  2 y  x, f z  2 z  2.
 2
 x  
 f x  0 3

  1
 f y  0   y  
f0  3
 z z  1

 2 1 
Hàm số có một điểm tới hạn là M 0   , ,1
 3 3 
Có f x2  2, f y2  2, f z2  2, f xy  1, f xz  f yz  0.
 d 2 f  M 0   2dx 2  2dy 2  2dz 2  2dxdy 
 (dx  dy )  dx  dy  2dz  0
2 2 2 2
 f đạt cực tiểu tại M 0.

4 1 2 2 4
f M0    1   2   .
9 9 9 3 3
a) Định nghĩa:
Cực trị của hàm số f ( x, y ) trong đó các biến x, y
phải thỏa mãn điều kiện g ( x, y )  0 gọi là cực trị có
điều kiện.
a) Định nghĩa:
Điểm M 0 ( x0 , y0 ) được gọi là điểm cực đại của hàm số
f ( x, y ) với điều kiện g ( x, y )  0 nếu g ( M 0 )  0 và tồn
tại lân cận của M 0 sao cho với mọi M thỏa mãn g ( M )  0
thuộc lân cận đó, ta có f ( M )  f ( M 0 ).
b) Định lí ( Điều kiện cần)
Giả sử M 0 ( x0 , y0 ) là điểm cực trị của hàm
số f ( x, y ) với điều kiện g ( x, y )  0 và
i) Các hàm số f , g có các đạo hàm riêng cấp một liên
tục trong một lân cận của M 0 ( x0 , y0 )
ii) g x , g y không đồng thời bằng 0 tại M 0 ( x0 , y0 )
Khi đó, tồn tại   sao cho
 f x( x0 , y0 )   g x ( x0 , y0 )  0

 f y( x0 , y0 )   g y ( x0 , y0 )  0
g(x , y )  0
 0 0
Định nghĩa:
* Các điểm M 0 ( x0 , y0 ) thỏa mãn hệ
 f x( x0 , y0 )   g x ( x0 , y0 )  0

 f y( x0 , y0 )   g y ( x0 , y0 )  0
g(x , y )  0
 0 0
gọi là các điểm dừng của hàm số f .
* Các điểm dừng hoặc các điểm không thỏa mãn các
điều kiện i, ii của định lí trên gọi là các điểm tới hạn
của hàm số f .
* Nhận xét:
Điểm cực trị có điều kiện của hàm số f (nếu có)
phải là điểm tới hạn.

Ví dụ: (Xem )
Tìm cực trị của hàm số f ( x, y )  x  y
2 2
với điều
kiện ax  by  c  0 (c  0).
Giải:
f x  2 x, f y  2 y, g x  a, g y  b
g x , g y không đồng thời bằng 0.
 f x   g x  0 2 x   a  0
Giải hệ  
 f y   g y  0  2 y  b  0
 g ( x, y )  0 ax  by  c  0
 
 ac bc 
Hàm số có một điểm tới hạn là M 0  2 , 2 2 
.
 a b a b 
2
Bài toán chính là tìm cực trị của bình phương khoảng
cách từ điểm O(0,0) đến các điểm M ( x, y ) thuộc
đường thẳng ax  by  c  0.
Ở đây chỉ có giá trị cực tiểu,
không có giá trị cực đại.
Điểm cực tiểu phải là điểm tới hạn.

c2
Vậy f đạt giá trị cực tiểu tại M 0 , f ( M 0 )  2 .
a b 2
c) Phương pháp nhân tử Lagrange

Xét hàm số L( x, y,  )  f ( x, y )   g ( x, y )
( gọi là hàm Lagrange)
Giải hệ
 f x   g x  0  Lx  0
 
 f y   g y  0   Ly  0
 g ( x, y )  0  L  0
  
 x  x0
Tìm được  y  y
 0
  
 0
Điểm M 0 ( x0 , y0 ) là điểm dừng của hàm số f .
  ( x0 , y0 , 0 )dxdy
Xét d L( x0 , y0 , 0 )  Lx2 ( x0 , y0 , 0 )dx  2 Lxy
2 2
 Ly 2 ( x0 , y0 , 0 )dy 2

trong đó dx  dy  0
2 2

 dg ( x0 , y0 )  g 
x ( x0 , y0 ) dx  g 
y ( x0 , y0 ) dy  0
Khi đó:
* Nếu d 2
L( x0 , y0 , 0 )  0 thì M 0 ( x0 , y0 ) là điểm cực
tiểu của hàm số f với điều kiện g ( x, y )  0.

* Nếu d 2
L( x0 , y0 , 0 )  0 thì M 0 ( x0 , y0 ) là điểm cực
đại của hàm số f với điều kiện g ( x, y )  0.
* Nếu d 2
L( x0 , y0 , 0 ) đổi dấu thì M 0 ( x0 , y0 ) không là
điểm cực trị của hàm số f với điều kiện g ( x, y )  0.

Ví dụ: Tìm cực trị của hàm số f ( x, y )  xy với điều

kiện x  y  1.
Giải: Xét hàm Lagrange L( x, y,  )  f ( x, y )   g ( x, y )
 xy   ( x  y  1)
 1
x  2
 Lx 0 y    0 
   1
Giải hệ  Ly  0  x    0   y  2
 L x  y 1  0 
  0   1
   2
1 1
Hàm số f có một điểm tới hạn là M 0  , 
1  2 2 
ứng với 0  
2
L2  0, Lxy 1, Ly 2  0
x
1 1 1
d L( , ,  )  2dxdy
2
2 2 2
dx 2  dy 2  0  dx  dy  0
2 2

Với điều kiện  hay 
 1 1   dx  dy  0
 2 2
dg ,  0
  
1 1 1
Ta có: d L( , ,  )  2dx 2  0
2
2 2 2
Vậy f 1
đạt giá trị cực đại tại M 0 , f ( M 0 )  .
4
Ví dụ: Tìm cực trị của hàm số f ( x, y, z )  x  y  z

với điều kiện xyz  1 ( x  0, y  0, z  0)
Giải:
Xét hàm Lagrange L( x, y, z ,  )  f ( x, y, z )   g ( x, y, z )
 x  y  z   ( xyz  1)
 Lx 0 1   yz  0 x  1
Giải hệ 
 Ly  0 1   xz  0 y 1

   
 L 
z  0 1   xy  0 z  1
 L  0  xyz  1  0   1
Hàm số f có một điểm tới hạn là M 0 (1,1,1) ứng với

  1.
Có Lx2  0, Ly 2  0, Lz2  0, Lxy   z, Lxz   y, Lyz   x,
2
 2

d L(1,1,1, 1)  Lx2 (1,1,1, 1)dx  Ly2 (1,1,1, 1)dy 
2
 Lz 2 (1,1,1, 1)dz  2 Lxy (1,1,1, 1)dxdy 

 2
2 Lxz (1,1,1, 1)dxdz 2 Lyz (1,1,1, 1)dydz
 2dxdy  2dxdz  2dydz

dx 2  dy 2  dz 2  0
Với điều kiện 
dg (1,1,1)  0
dx 2  dy 2  dz 2  0
hay 
dx  dy  dz  0
Có d 2
L(1,1,1, 1)  2dxdy  2(dx  dy )dz
 2dxdy  2(dx  dy ) 2
 (dx  dy )  dx  dy  0
2 2 2
Vậy hàm số f đạt giá trị cực tiểu tại điểm M 0 (1,1,1).
f ( M 0 )  1  1  1  3.
3. Giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của hàm số trên miền đóng,
bị chặn
Giả sử hàm số f ( x, y ) liên tục trên miền đóng, bị chặn D.
Khi đó, f đạt GTLN, GTNN trên D.
Để tìm GTLN, GTNN của f trên D, ta
* Tìm giá trị của f tại các điểm tới hạn (và là điểm
trong của D)
(các điểm có các đạo hàm riêng đồng thời = 0 hoặc không xác định)
* Tìm GTLN, GTNN của f trên biên của D (tìm các

điểm tới hạn trên biên của D và so sánh f tại các điểm đó)
* So sánh các giá trị trên.

Ví dụ: Tìm GTLN, GTNN của hàm số
f ( x, y )  8 x 2  3 y 2  1  (2 x 2  y 2  1) 2
trên miền D xác định bởi x 2  y 2  1.
Giải:
♦ Bên trong D:
* f x  16 x  2(2 x 2  y 2  1) 4x  8 x(1  2 x 2  y 2 )
f y  6 y  2(2 x 2  y 2  1) 2 y  2 y (1  4 x 2  2 y 2 )
 f x  0
* Giải hệ  ta tìm được 5 điểm tới hạn là:
 0
f y

1 1 1 1
M 1 (0,0), M 2 (0, ), M 3 (0,  ), M 4 ( ,0), M 5 (  ,0)
2 2 2 2
Cả 5 điểm tới hạn trên đều là điểm trong của miền D.
1
f ( M1 )  0, f ( M 2 )  f ( M 3 )  , f ( M 4 )  f ( M 5 )  1
4
♦ Trên biên của D:
y  1  x  f ( x, y )   x  x
2 2 4 2
(1  x  1)
Đặt g ( x)   x  x
4 2
Có g ( x )  2 x  4 x 3
1
g ( x)  0  x  0  x  
2
1 1 1
g (0)  0, g ( )  g ( )  , g (1)  g (1)  0.
2 2 4
1 GTNN là 0.
Trên biên , f đạt GTLN là ,
4
1
* So sánh các giá trị 0, ,1, ta thấy:
4
1 1
f đạt GTLN là 1 tại các điểm M 4 ( ,0), M 5 ( ,0)
2 2
f đạt GTNN là 0 tại các điểm (0,0),(0,1),(0, 1),(1,0),( 1,0).

Xét hai bài toán sau:
1. Tìm cực trị của hàm số f ( x, y ) với điều kiện g ( x, y )  0
2. Tìm GTLN,NN của hàm số f ( x, y ) trên đường g ( x, y )  0
Giả sử tất cả các điểm tới hạn

ở bài toán 1 là N1 , N 2 .
So sánh f ( N1 ), f ( N 2 ), f ( A), f ( B)
Giả sử tất cả các điểm tới hạn ở
bài toán 1 là M 1 , M 2 , M 3 . tìm được GTLN,NN …..
So sánh f ( M 1 ), f ( M 2 ), f ( M 3 ) ,tìm được ( bài toán 2)
GTLN,GTNN ….. ( bài toán 2)
BTVN:
1.1
1.5 1.12
1.13 (a), 1.15, 1.18, 1.19, 1.27 (a,d)

Slide Chương 1 Giải Tích 2 (D23)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Slide Chương 1 Giải Tích 2 (D23)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GIẢI TÍCH 2

1.TÀI LIỆU HỌC:

§1. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN

2. Định nghĩa hàm nhiều biến, miền xác định và đồ

3. Giới hạn của hàm số nhiều biến

4. Sự liên tục của hàm số nhiều biến số

§1. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN

Khoảng cách giữa M và N kí hiệu là d ( M , N )

được gọi là  - lân cận của M 0 .

  lân cận của M 0 lân cận của M0

* Điểm B  gọi là điểm biên của E nếu mọi  - lân cận

của B đều chứa những điểm thuộc E và điểm không

là tập mở (gọi là quả cầu mở tâm M 0 , bán kính r )

nằm hoàn toàn trong D.

D là tập liên thông D không là tập liên thông

không là tập liên thông.

D là miền đơn liên

2. Định nghĩa hàm nhiều biến, miền xác định và đồ

được gọi là đồ thị của hàm số f.

Ví dụ: Tìm miền xác định của hàm số sau:

Ngoài ra, nếu mặt S xác định bởi PT z  1  x  y

thì hình chiếu của S lên mặt phẳng xoy là miền D

xác định bởi: x  y  1.

a) MXĐ của các hàm số là tập các điểm ( x, y ) 

3. Giới hạn của hàm nhiều biến

điểm M 0 ( x0 , y0 ) khi n   nếu

Kí hiệu lim M n  M 0 hoặc M n  M 0 khi n  

ĐN: Cho hàm số f ( M )  f ( x, y ) xác định trên miền D.

Điểm M 0 ( x0 , y0 ) có thể thuộc D hoặc không thuộc D.

dần đến M 0 nếu: Với mỗi   0,   0 : (M  D),

Kí hiệu lim f ( M )  l hoặc  x , y lim f  x, y   l

ĐL: Hàm số f ( M ) có giới hạn l khi M dần đến M 0 ( x0 , y0 )

nếu với mọi dãy điểm M n ( xn , yn ) ( M n  D \ M 0 )

Vậy giới hạn đã cho không tồn tại.

Ví dụ: Tìm giới hạn

Các giới hạn này nói chung khác lim f ( x, y ).

4. Sự liên tục của hàm số nhiều biến số

* Cho hàm số f ( M ) xác định trên miền D và M 0  D.

Nhận xét: Đặt f ( x0 , y0 )  f ( x0  x, y0  y )  f ( x0 , y0 )

f ( x, y ) liên tục tại ( x0 , y0 ) nếu f ( x0 , y0 )  0

Tương tự ở hàm một biến, chẳng hạn:

liên tục trên

§2. ĐẠO HÀM RIÊNG VÀ VI PHÂN TOÀN PHẦN

1. Đạo hàm riêng

2. Đạo hàm riêng của hàm số hợp

5. Đạo hàm của hàm số ẩn

6. Đạo hàm theo hướng, Građiên

§2. ĐẠO HÀM RIÊNG VÀ VI PHÂN TOÀN PHẦN

1. Đạo hàm riêng

* Tương tự, đạo hàm riêng của f theo biến y tại

b) Cho u  x ( x  0), tính ux ( x, y ), uy ( x, y ).

uy ( x, y )  x  uy (1, 1)  1

2. Đạo hàm riêng của hàm số hợp

Xét hàm số hợp z  z ( x, y ) với x  x( s, t ), y  y ( s, t )

Giả sử z x , z y liên tục. Khi đó:

* Trường hợp tổng quát, khi z  f (u1 , u2 ,..., um ) và mỗi biến

2. Hàm số u  f ( x, y ) được gọi là khả vi trong miền D

nếu nó khả vi tại mọi điểm thuộc D.

B. Điều kiện cần để hàm số khả vi

Định lý: Nếu f ( x, y ) khả vi tại ( x0 , y0 ) thì f có các ĐHR

lấy y  0 ta có: f ( x0  x, y0 )  f ( x0 , y0 )  A.x   .x

Nhận xét: f ( x, y ) có thể có các ĐHR tại ( x0 , y0 ) nhưng

* Vi phân toàn phần của f tại ( x0 , y0 ) còn viết dưới

Ví dụ: Cho f ( x, y, z )  xyz , tính df ( x, y, z ).