MIKROBIOLOGIA KLINICZNA

WYKŁAD 1 22/02/2024

Drobnoustroje a makroorganizm
Choroby zakaźne:
 Czynniki zjadliwości
 Odpowiedź immunologiczna
 Profilaktyka i chemioterapia schorzeń
SŁOWNIK TERMINÓW:
Zakażenie (infekcja) – wniknięcie i namnożenie się drobnoustrojów w organizmie gospodarza; proces
chorobowy może wystąpić lub nie
Choroba zakaźna – zakażenie drobnoustrojem, w którym występują objawy chorobowe
Choroba zaraźliwa – może przenosić się bezpośrednio lub pośrednio z osobnika chorego na
zdrowego
Choroba/ zakażenie oportunistyczne – wywołana przez drobnoustroje, które atakują tylko osobniki z
obniżoną odpornością
Zakażenie objawowe (jawne) – przebiegające z objawami choroby
Zakażenie utajone (podkliniczne) – bez objawów choroby
Zakażenie latentne (wirusowe) – po przebyciu choroby objawowej wirus pozostaje trwale w
organizmie, w sprzyjających okolicznościach dochodzi do jego reaktywacji
Zakażenie poronne – o łagodnym i krótkotrwałym przebiegu
Zakażenie pierwotne – drobnoustrój wniknął do organizmu po raz pierwszy
Zakażenie ponowne (reinfekcja) – ponowne wtargnięcie tego samego drobnoustroju do organizmu, w
którym zakażenie pierwotne ju z wygasło
Nadkażenie (superinfekcja) – ponowne zakażenie dużymi dawkami drobnoustroju przy istniejących
jeszcze objawach zakażenia pierwotnego
Zakażenia wtórne (towarzyszące) – dołączenie się innego drobnoustroju w czasie trwania innej
choroby podstawowej
Zakażenie mieszane – biorą w nim udział dwa lub więcej drobnoustrojów
Zakażenie wrodzone – dochodzi no niego w czasie życia płodowego, poprzez łożysko lub w czasie
porodu
Intoksykacja (toksemia) – przyczyną zmian chorobowych są toksyczne metabolity drobnoustrojów
Antroponoza – choroba, która przenosi się z człowieka na zwierzęta
Zoonoza / antropozoonoza – choroba odzwierzęca, do rozwoju choroby u ludzi dochodzi w wyniku
bezpośredniego kontaktu ze zwierzęciem chorym lub nosicielem albo produktami pochodzenia
zwierzęcego
Zakażenie egzo- i endogenne
Wrota zakażenia – miejsce wniknięcia drobnoustroju
Etiologia i patogeneza – etiologia – przyczyna choroby; patogeneza (wywód chorobowy ) –
mechanizm powstawania i rozwoju choroby
Okres wylęgania (inkubacji) – czas od zakażenia do wystąpienia objawów choroby
Źródło zakażenia – siedlisko drobnoustroju, z którego przenosi się ona na osobnika zdrowego
Rezerwuar zarazka = siedlisko drobnoustroju, w którym istnieją warunki do jego rozmnażania; może
jednocześnie stanowić źródło zakażenia
Kontaminacja – zanieczyszczenie drobnoustrojami środowiska
Wektor – żywy organizm przenoszący patogen do organizmu gospodarza
Nosicielstwo – bytowanie drobnoustroju w organizmie bez objawów chorobowych; może mu
towarzyszyć siewstwo

Zjadliwość, czynniki zjadliwości

Drobnoustrój chorobowy to patogen. Miarą chorobotwórczości zarazka jest jego zjadliwość
(wirulencja). Na zjadliwość składają się:
a) Inwazyjność – zdolność do wniknięcia do organizmu, zapoczątkowania zakażenia,
rozprzestrzeniania i rozmnażania oraz utrzymywania się w organizmie gospodarza
b) Toksyczność – zdolność do wytwarzania toksyn; toksyczne działanie mogą mieć też produkty
metabolizmu lub rozpadu drobnoustrojów
*Czasem objawy choroby nie są bezpośrednim efektem działania zarazka lecz następstwem
intensywnej odpowiedzi immunologicznej

Patogeneza schorzeń zakaźnych:

1. Ekspozycja na patogen
2. Adhezja (skóra, błony śluzowe)
3. Inwazja (przez nabłonek)
4. Kolonizacja i wzrost
a. Ewazja – unikanie mechanizmów obronnych gospodarza
b. Produkcja czynników zjadliwości (inwazyjność i toksyczność)
5. Uszkodzenie tkanek i choroba

Czynniki inwazyjności:
a) Morfologiczne
a. Wielocukry i białka powierzchniowe, otoczka, fimbrie – adhezja
b. Otoczka – ewazja
b) Enzymy i białka
a. Trawiące śluz, tkanki i umożliwiające przemieszczanie się (mucynaza, hialuronidaza,
kolagenaza, fibrynolizyny)
b. Enzymy i czynniki chelatujące umożliwiające pozyskanie substancji odżywczych
(hemolizyny, siderofory)
 c) Mechanizmy ewazji
a. Enzymy chroniące przed fagocytoza (koagulaza, CF, leukocydyny)
b. Przeżywanie we wnętrzu fagocytów
c. Inaktywacja dopełniacza (proteazy, maskowanie cząsteczek odpowiedzialnych za
wiązanie dopełniacza)
d. Unikanie przeciwciał (maskowanie antygenów, zmienność antygenowa, wiązanie
przeciwciał przez białka bakteryjne, enzymy trawiące IgA)

Toksyczność
Egzotoksyny
Produkowane przeżyciowo w wysokich
stężeniach, wydzielane do środowiska
Produkowane przez G- i G+
Polipeptydowe
Większość ciepłowrażliwa (wyjątki)
Wysoce immunogenne
Powstają przeciwciała (antytoksyny)
Można uzyskać anatoksynę (toksoid,
inaktywowaną toksynę)
(szczepienia)
Wysoce toksyczne (niskie stężenia)
Zwykle działają na komórki po związaniu ze
swoistym receptorem
Zwykle nie powodują gorączki
Zwykle kodowane przez geny
ekstrachromosomalne (plazmidowe)
Endotoksyny
Integralna część ściany bakterii G- uwalniane po
śmierci lizie komórki
W ścianie tylko u G-
LPS
Ciepłostabilne
Silnie pobudzają odpowiedź nieswoistą
Słaba produkcja przeciwciał
Niemożliwe uzyskanie anatoksyny
Średnia toksyczność (wysokie stężenia)
Nie występują swoiste receptory na komórkach
Pirogeny (przez uwalnianie mediatorów
zapalnych np., IL-1)
Synteza kodowana genami chromosomalnymi

Egzotoksyny:
Egzotoksyny ze względu na mechanizm działania dzielimy na trzy grupy:
1. Uszkadzające błony cytoplazmatyczne (cytolityczne)
a. Aktywność enzymatyczna lub zdolność do tworzenia porów w błonach
2. Działające wewnątrzkomórkowo:
a. Toksyny o budowie dwuskładnikowej (typu A-B), podjednostka B wiąże się z
receptorem komórki, podjednostka A wnika do komórki i powoduje ADP-rybozylację
jakiegoś istotnego białka
3. Superantygeny – powodujące nadmierną odpowiedź immunologiczną
a. Powodują nieswoistą poliklonalną aktywację limfocytów Th - nadmierna aktywacja
układu immunologicznego
Endotoksyna:
Endotoksyna (LPS) – mechanizm działania

Przeciwzakaźna odpowiedź immunologiczna:

1. Odporność nieswoista (rezystencja) – wrodzona, starsza, niezmienna, natychmiastowa, ma
zapobiec infekcji:
 a. Bariery ochronne organizmu (we wrotach zakażenia)
b. Komórki fagocytujące (neutrofile, monocyty, makrofagi)
c. Czynniki humoralne o działaniu przeciwdrobnoustrojowym (dopełniacz, lizozym i
inne)
i. Towarzyszy jej reakcja zapalna
2. Odporność swoista (nabyta, indukowana) – swoista reakcja na znany antygen, wiąże się z
nabyciem pamięci immunologicznej:
a. Limfocyty B – odporność humoralna (produkcja przeciwciał); przeciwciała
neutralizują zarazki i toksyny, aktywują dopełniacz, wzmagają fagocytozę
b. Limfocyty T – odporność komórkowa (produkcja cytokin, stymulacja limfocytów B,
zabijanie zakażonych komórek)
Rozpoznawanie bakterii jako non – self:
1. Odpowiedź nieswoista – głównie makrofagi
a. Patogeny rozpoznawane przez komórki dzięki obecności tzw. Wzorców
molekularnych związanych z patogenami (PAMP’s) – np. peptydoglikan bakterii G+ i
LPS bakterii G-
b. PAMP’s rozpoznawane przez receptory rozpoznające wzorce (PRRs) na komórkach
fagocytujących, np. bałka TLR
c. Rozpoznanie PAMP przez receptor aktywuje komórkę fagocytującą (fagocytoza,
zabijanie bakterii, produkcja cytokin
d. Rozpoznanie i reakcja na nieswoiste
2. Odpowiedź swoista – lim. T i B
a. Receptory limfocytów T (TCR) i B (BCR) są swoiste i rozpoznają tylko konkretny
antygen (epitop=deteminantę antygenową)
b. Limfocyty B rozpoznają epitopy samodzielnie (receptory immunoglobulinowe)
c. Limfocyty T potrzebują pomocy komórek APC
d. Najważniejsze antygeny (epitopy) bakterii zlokalizowane są na powierzchni komórek
– antygeny rzęskowe, otoczkowe, fimbrii, ściany komórkowej; egzotoksyny to
antygeny rozpuszczalne
Odpowiedź przeciwbakteryjna:
Odmienna wobec bakterii zewnątrzkomórkowych (większość) i wewnątrzkomórkowych (Rickettsia,
Coxiella, Chlamydia, Brucella, Mycobacterium, Listeria monocytogenes)
Bakterie zewnątrzkomórkowe:
1. Odpowiedź nieswoista – głównie fagocytoza, aktywacja dopełniacza, produkcja cytokin
2. Odpowiedź swoista – głównie humoralna (p. ciała) – IgM, G, A, produkowane przez komórki
B; stymulowane przez lim Th

Bakterie wewnątrzkomórkowe:
1. Odpowiedź nieswoista – fagocytoza (nie zawsze możliwe zabicie drobnoustroju, niekóre
przezywają wewnątrz fagocytów)
a. Mechanizmy odporności nieswoistej nie zapobiegają zakażeniu bakterie
wewnątrzkomórkowe
2. Odpowiedź swoista – głównie swoista odpowiedź komórkowa (przeciwciała nie działają we
wnętrzu zakażonych komórek)
WALKA Z CHOROBAMI ZAKAŹNYMI

Profilaktyka
a) Nieswoista
a. Kwarantanna osobników podejrzanych o zakażenie, izolacja chorych i nosicieli
b. Uzdatnianie wody pitnej i usuwanie ścieków
c. Kontrola sanitarna żywności / pasz dla zwierząt
d. Higiena środowiska bytowania
e. Zwalczanie rezerwuarów / wektorów (gryzonie, stawonogi)
f. Prawidłowe żywienie, dobre warunki chowu, redukcja stresu (dobrostan)
b) Swoista – szczepienia ochronne
a. Szczepionka – preparat biologiczny podawany w celu swoistego uodpornienia
organizmu przeciwko zarazkowi / chorobie
b. Zawierają antygeny stymulujące układ odpornościowy (drobnoustrój, jego fragmenty
lub produkty)
c. Imitują naturalne zakażenie, powstaje pamięć immunologiczna
d. Adjuwant – substancja sama nie będąca antygenem, ale wzmacniająca odpowiedź
immunologiczną na antygen szczepionkowy (sole glinu, oleje, substancje pochodzenia
roślinnego, produkty bakteryjne, np. lipid A)
 Istnieje wiele chorób, przeciwko którym nie są dostępne szczepienia

Chemioterapia
Antybiotyki – wtórne produkty metabolizmu mikroorganizmów, które działają wybiórczo w niskich
stężeniach na inne mikroorganizmy
Chemioterapeutyki – leki przeciwdrobnoustrojowe otrzymane na drodze syntezy chemicznej,
nieposiadające swojego odpowiednika w przyrodzie
Selektywna toksyczność – lek powinien być szkodliwy dla patogenów, a nieszkodliwy dla gospodarza

Mechanizmy działania chemioterapeutyków przeciwbakteryjnych:

1. Hamowanie syntezy ściany komórkowej / peptydoglikanu
2. Hamowanie funkcji błony cytoplazmatycznej
3. Hamowanie syntezy białka
4. Hamowanie syntezy kwasów nukleinowych
Działanie bakteriobójcze lub bakteriostatyczne
Wąskie lub szerokie spektrum działania

Lekooporność drobnoustrojów:
Problem narastający lawinowo:
1. Wrodzona
2. Nabyta
a. Odporność mutacyjna (mutacje chromosomalne)
b. HZT (plazmidy)
*Wyspy patogenności
Mechanizmy lekooporności drobnoustrojów:
1. Enzymatyczna inaktywacja leku
2. Zmiany w transporcie leku do komórki bakteryjnej
a. Zmniejszone pobieranie / wychwytywanie
b. Aktywne usuwanie leku z komórki (efflux)
3. Zmiana cząstki docelowej (podjednostki rybosomu, białka wiążące, enzymy)
4. Utylizacja alternatywnego szlaku metabolicznego