METODY AKTYWIZUJĄCE

WSPOMAGAJĄCE PROCES NAUCZANIA

Pojęcia "metoda" używa się dla określenia sposobu stosowanego

systematycznie. Przez metodę nauczania rozumie się "celowo i systematycznie
stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom
opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, a także
rozwijanie zdolności
i zainteresowań poznawczych" (W.Okoń: Słownik pedagogiczny).
W dotychczasowych pracach pedagogicznych pojęcie "metody" odnoszono
zazwyczaj do nauczania czy wychowania. R.Więckowski odnosi to pojęcie do
czynności "wspierania aktywności edukacyjnej ucznia". W tym rozumieniu nauczyciel
w procesie edukacyjnym jedynie stymuluje, wspiera powstawanie oczekiwań
poznawczych uczniów i pomaga w ich osiąganiu.
Poglądy metodyków dotyczące klasyfikacji metod są dość zróżnicowane. W
poniższej tabeli przedstawiam ich podział według trzech autorów:

 asymilacja wiedzy
 samodzielnego do niej dochodzenia
W. Okoń
 waloryzacyjne( impresyjne i ekspresyjne)
 praktyczne
pogadanka
opowiadanie
słowne dyskusja
wykład
Cz. Kupisiewicz praca z książką
pokaz
 obserwacji
pomiar rzeczy i zjawisk

 działalności zajęcia laboratoryjne

praktycznej uczniów zajęcia praktyczne
wyjaśnianie
 informacyjne opis
narracja
R. Więckowski
problemowa
 heurystyczne dyskusja
dialog
 METODY AKTYWIZUJĄCE

Reforma edukacyjna wymusza zmianę metod pracy nauczyciela z podających,

gdzie nauczyciel eksponuje sam siebie, na aktywizujące - skierowane na aktywność
uczniów.
Każda metoda może być realizowana jako aktywizująca lub nie. Wszystko zależy od
zachowania nauczyciela, który może określone reakcje ucznia wyzwolić lub
zablokować.
W tej nowej sytuacji stroną aktywną jest uczeń, nauczyciel natomiast jest
organizatorem całego procesu dydaktycznego. Jest to zadanie trudne - nauczyciel
odpowiada za organizowanie sytuacji dydaktycznej. Aby osiągnąć zamierzony cel
musi skonstruować zadania, stworzyć warunki do ich wykonania, wspierać i
inspirować uczniów.
Metody aktywizujące w procesie nauczania -uczenia się mają za zadanie stawianie
ucznia w takiej sytuacji, aby odczuwał potrzebę podejmowania działań jakich od
niego oczekujemy, nabywanie przez uczniów umiejętności współdziałania w grupie.
Zadaniem nauczyciela jest uświadomienie uczniom celu ich działań oraz
umotywowanie potrzeby jego osiągnięcia. Źródłem aktywności ucznia są jego
potrzeby. Przez aktywność własną uczeń zaspokaja potrzeby i realizuje cele.
Aktywność odtwórcza uczniów przeplata się z ich aktywnością twórczą. Uczniowie
powinni nabywać wiedzę i umiejętności w sposób trwały, skuteczny i przyjemny.
Należy zatem wprowadzać atrakcyjne środki dydaktyczne działające na wzrok,
stwarzać uczniom możliwości rozmowy i dyskusji, umożliwiać uczniom uczenie się
poprzez działanie. W czasie wykonywania czynności uczniowie angażują umysł,
wolę, emocje, zmysły, badają, doświadczają i działają. Taki model pracy umożliwia
kształtowanie oprócz umiejętności przedmiotowych również kompetencji kluczowych,
które są tak istotne w dalszym życiu i funkcjonowaniu we współczesnym świecie
(planowanie, organizowanie i ocenianie własnego uczenia się, twórcze
rozwiązywanie problemów, skuteczne komunikowanie się, współpraca w grupie,
wykorzystanie informacji z różnych źródeł, efektywne posługiwanie się technologią
informacyjną).
Do pozytywnych aspektów stosowania metod aktywizujących zaliczamy:
 Możliwość dotarcia do uczniów o różnych zdolnościach percepcyjnych:
wzrokowców, słuchowców, czuciowców.
 Odpowiednie dobranie metod wyzwala duże pokłady aktywności uczniów
(pracują wszyscy - każdy uczeń ma do spełnienia swoje zadanie).
 Uczniowie uczą się współpracy i komunikacji, rozwiązując dany problem
rozmawiają ze sobą, wymieniają myśli i doświadczenia, wspólnie wyciągają
wnioski.
 Metody aktywizujące mobilizują uczniów do rozwiązywania problemów -
towarzyszy temu dyskusja, negocjacje i zespołowe podejmowanie decyzji.
 Problem, który staje przed uczniami inspiruje ich do twórczego myślenia - nawet
tzw. słabi, zwykle nieaktywni uczniowie zgłaszają pomysły i propozycje
rozwiązań.
 Ważnym aspektem uczenia się we współpracy jest refleksja na temat różnych
poglądów oraz tolerancja wobec innych postaw i poglądów, uczniowie uczą się, że
nie można nikogo dyskredytować z powodu odmiennego zdania.
W osiągnięciu zamierzonych celów bardzo ważny jest staranny dobór metod. Zależy
on od materiału, który realizujemy, od możliwości intelektualnych uczniów, od ich
zainteresowania oraz od liczebności klasy.

1. Wykład.
Wykład może być metodą aktywizującą mimo licznych ograniczeń. W wykładzie
należy kierować się kilkoma zasadami:
 Powiedz na początek o czym będziesz mówić
 Czas wykładu to maksymalnie 15-50 minut
 Mów w możliwie szybkim tempie, ale dynamicznie
 Przy najważniejszych sprawach zmień ton głosu
 Pozwalaj zadawać pytania i przerywać
 Na zakończenie - trzeba pamiętać o podsumowaniu i przeznaczeniu czasu na
pytania uczniów i wyjaśnienia oraz pytania sprawdzające postawione przez
nauczyciela
 Wykład jest niezbędny przekazywaniu wiedzy, oczywiście warto podeprzeć
słowa materiałem prezentacyjnym (wykresami, planszami itd.) i wzbogacić
pokazami, demonstracjami.

2. Praca z tekstem.
Praca z tekstem jest tradycyjną metodą uczenia się. Istnieje czytanie aktywne
i czytanie bierne. Czytanie bierne to po prostu przebieganie oczami po tekście.
Czytanie aktywne wymaga podjęcia pewnych aktywności i przygotowania. Aktywna
praca z tekstem polega na przejściu przez kilka etapów:
 uświadomienie sobie sensu czytania określonego tekstu. (jaka jest misja
czytania)
 przeszukiwanie tekstu pod kątem niezrozumiałych wyrazów czy wyrażeń
 czytanie właściwe, czyli poszukiwanie w tekście odpowiednich informacji,
opracowanie słów kluczowych i notatek.

3. Pomoce wizualne.
Składają się na nie filmy, slajdy, grafika komputerowa, modele fizyczne, obrazy,
plakaty, mapy, tablice, plansze, schematy, ilustracje. Obraz jest trzykrotnie bardziej
skuteczny niż samo słowo, a słowo w połączeniu z obrazem oddziałuje
sześciokrotnie silniej niż samo słowo. (75% wiedzy nabywa się drogą wzrokową!). W
stosowaniu pomocy wizualnych trzeba pamiętać, aby były wprowadzone w
odpowiednim czasie, zaś uwaga była skierowana na określone elementy.

4. Pytania i odpowiedzi.
 Pytania to niezwykle ważne narzędzie pracy nauczyciela i ucznia
 Pytania są odpowiednie dla fazy początkowej lekcji - wtedy koncentrują
uwagę, weryfikują posiadany zasób wiedzy i umiejętności w punkcie
startowym
 Pytania są także właściwe dla etapowej diagnozy przyrostu wiedzy,
ewentualnie koncentrują ponownie uwagę
 Pytania odgrywają także ważna role w fazie podsumowującej i ewaluacji lekcji.
5. Dyskusja.
Dyskusja to sztuka wyrażania swojego zdania, argumentacji i trening szacunku
dla przekonań innych. Powinna uczyć dyscypliny formułowania myśli i dyscypliny
czasowej. Temat dyskusji musi być dobrze sformułowany, w sposób wywołujący
zaangażowanie emocjonalne i umożliwiający ścieranie się przynajmniej dwóch racji
(tylko wtedy ma to sens). Bardziej ustrukturalizowanym wariantem dyskusji jest
debata.

6. Pokaz – demonstracje.
Wszystko, co można pokazać jak działa, co może zostać uruchomione, aby
zilustrowało jakiś proces - powinno zostać pokazane. Zasady podobne jak przy
pomocach wizualnych: właściwie dobrane materiały, ich jakość i sprawność. Uwagę
uczniów - po chwili swobodnej obserwacji należy nakierować. Dzieci powinny
wiedzieć, co mają obserwować, gdzie dopatrywać się zmian. Błędem jest
niezrozumiała instrukcja, przeładowana żargonem właściwym dla danej dziedziny
wiedzy oraz opowiadanie jak coś działa bez pokazu właściwego.

7. Burza mózgów.
Zwana także fabryką pomysłów którą można wykorzystać na kilka możliwości:
 Zabawa wyobraźni i pomysłowości - jako działanie rozwijające myślenie
samo w sobie lub dla rozgrzewki mentalnej przed innymi zadaniami. - przez
określony czas wymyślane są i spisywane wszystkie pomysły, nawet te
najbardziej absurdalne. Zasada podstawowa - nie wolno krytykować
pomysłów innych, każdy ma prawo podać swój pomysł
 Skojarzenia rozgrzewkowe, jako narzędzie ustanawiania obszarów
wspólnych znaczeń - np. wymień 12 skojarzeń, jakie ci przychodzą do
głowy, kiedy usłyszysz słowo "muzyka"
 Rozwiązywanie problemów. Wszyscy wspólnie pracują nad problemem
dotąd, aż razem uznają, że rozwiązanie jest do przyjęcia i akceptacji.
Praca ta metodą polega na przejściu przez 6 etapów:
 definicja problemu
 "burza mózgów" - jak to można rozwiązać?
 ocena i dyskusja każdego rozwiązania
 wybór rozwiązania
 akceptacja i zdecydowanie się na wprowadzenie tego rozwiązania w życie
 działanie zgodne z przyjętym rozwiązywaniem i sprawdzenie jakie są efekty

8. Metody kreatywne.

 Kreatywne pisanie
 Kreatywne działanie, akcje, projekty, instalacje
 Kreatywne działanie - inaczej. Kreatywność ciała
 Kreatywne mówienie
 Kreatywne myślenie

9. Analiza przypadku.

Metoda interpretacji określonych zdarzeń, rzeczywistych bądź opracowanych

na użytek określonego problemu. Dobrze zrealizowana uczy, że nigdy nie ma
jednego dobrego rozwiązania, że świat jest dość złożony, a życie pisze
nieoczekiwane scenariusze. Pochopne wydane sądy mogą okazać się nieprawdziwe,
a czasem wręcz kompromitujące. Metodę Analizy Przypadku można wykorzystać do
analizy kreatywnej. Wtedy zadanie brzmi: jakie jest najlepsze z możliwych
rozwiązanie tej sytuacji? Przypadki zaś potraktować jako preteksty do odegrania ról
lub dramy.

10. Odgrywanie ról.

Odgrywanie ról jest charakterystyczne dla dziecięcych zabaw "na niby".
Ponieważ dzieci są niezwykle bystrymi obserwatorami, są też po prostu mistrzami w
wiernym naśladowaniu i udawaniu. Odgrywanie ról spełnia co najmniej kilka ważnych
zadań:
 Odgrywanie ról z własnego życia pozwala lepiej zrozumieć swoje
zachowanie, intencje, priorytetowe wartości i nastawienia
 Odgrywanie ról innych - postaci rzeczywistych, historycznych,
symbolicznych, wymyślonych.. pozwala z kolei lepiej poznać świat widziany i
odczuwany z perspektywy kogoś drugiego
 Szczególnie interesujące jest odgrywanie ról w konwencji "jak gdyby się było
tym-a-tym, posiadało takie-a-takie cechy charakteru. Zabawę tę można
wykorzystać do treningu zachowań asertywnych, doskonalenia efektywnej
komunikacji.

11. Drama.
Odpowiedź na wiele prostych pytań może przyjąć jedną z dwu form: albo
informacji, albo bezpośredniego doświadczenia. Pierwszy typ odpowiedzi należy do
kategorii kształcenia akademickiego, drugi właściwy jest dramie, która polega na
improwizacji angażującej ruch i gest, mowę myśli i emocje. W wyniku działań
dramowych obserwuje się znaczne przyspieszenie dojrzewania dzieci - w aspekcie
emocjonalnym, intelektualnym i społecznym. Drama uczy może najważniejszej
sprawy w edukacji dorastającego człowieka: samowiedzy, rozumienia siebie i innych
na poziomie emocji i uczuć.

12. Symulacje.
Symulacje to inaczej naśladowanie rzeczywistości: odegranie zestawu ról,
zgodnie z ich realizacją w prawdziwym świecie. Jest to duża zabawa "na niby"
służąca do ćwiczenia reakcji ( na ogół najbardziej efektywnych). Ideą symulacji jest
doskonalenie życiowych konkretnych umiejętności uczenie się na błędach
popełnianych w bezpiecznej sytuacji ćwiczeniowej.

13. Karty dydaktyczne.

Jest to metoda umożliwiająca pełna indywidualizację nauczania, dostosowanie
tempa pracy i stopnia trudności do możliwości dziecka. Jest bardzo efektywna, ale
jednocześnie bardzo trudna z powodów technicznych. Wymaga bowiem
zaprojektowania całego programu czy określonego działu tematycznego w moduły
problemowe. Moduły opracowane są na osobnych kartkach (format A-4 lub A-5), na
których znajdują się informacje o temacie, odpowiednie streszczenie - "dawka"
wiedzy, przykłady oraz zadania do samodzielnego opracowania przez ucznia.
Metoda ta umożliwia uczniom wybór poziomu modułu, np. ktoś niemający
szczególnych zdolności do matematyki, może zaliczyć wymagania programowe w
stopniu minimalnym. Inna wersja kart dydaktycznych to karty ewaluacyjne,
weryfikujące przyrost określonej wiedzy i sprawności np. na dany semestr.

14. Mapy mentalne.

Jest to metoda opracowywania problemów - z wykorzystaniem rysunków,
obrazków, zdjęć, wycinków, symboli, ideogramów i/lub słów, krótkich dynamicznych
zwrotów, haseł. Mapy mentalne ilustrują spiralność i złożoność naszego myślenia.
Punktem startowym jest dowolny złożony problem.
15. Linie czasu.
Jest to metoda wizualnego przedstawienia problemu. Sprawy ukazuję w
wymiarze linearnym, pokazuje następstwo czasu i jest odpowiednia w pracy z
problemami, które dadzą się przedstawić chronologicznie.

16. Wizualizacja.
Jest to metoda wykorzystująca naturalne umiejętności kreowania w myślach
obrazów rozmaitych stanów rzeczy. To trening wyobraźni i praca na wyobrażeniach
stanów przeszłych, aktualnych i przyszłych - dla ich lepszego pamięciowego
opracowania lub doskonalenia nowych interpretacji i rekonstrukcji doświadczeń.
Wizualizacja jest techniką:
 Lepszego zapamiętywania, budowania systemu skojarzeń
 Wprowadzania w dobry, przyjemny nastrój
 Widzenia pozytywnych stanów rzeczywistych w sposób kompleksowy
 Widzenia zmian i potrzeb, czyli konsekwencji wynikających z realizacji
pewnego stanu rzeczy. Jest techniką "ewaluacji wizji"
 Dokonywania zmian (poprzez kreowanie mentalnej ścieżki).

17. Praca w grupach.

Przy omawianiu metod, często sugeruje się, aby pracować z uwzględnieniem
podziału klasy na grupy. Praca w grupach jest konwencja bardzo cenną:
 Uczy kooperacji, respektowania przyjętych zasad i dyscypliny, umożliwia
doświadczenie współzależności i współodpowiedzialności
 Pozwala na doskonalenie kompetencji komunikacyjnych (zabieranie głosu,
wypowiadanie własnych myśli, respektu dla zdania innych, rozwiązywania
problemów, słuchania innych)
 Ułatwia aktywizację wszystkich uczniów (co jest szczególnie ważne dla
dzieci nieśmiałych lub pracujących wolniej)
 Działa wzajemnie inspirująco, (co ma miejsce podczas dzielenia się swoimi
pomysłami, doświadczeniami).

W praktyce szkolnej nie należy sztywno trzymać się zasad i instrukcji jednej
metody. Metody można łączyć i przekształcać opracowując swój własny,
indywidualny warsztat pracy, który pozwoli osiągać jak najlepsze porozumienie z
uczniami
i zrealizować ustanowione cele.