Σελίδα 245

Το Ομηρικό κρασί

«Ομηρικό» είναι το κρασί στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια, τα ηρωϊκά έπη που υπήρξαν
κατά την παράδοση έργο του Ποιητή Ομήρου. 1 Η Ιλιάδα διηγείται τα γεγονότα πριν από
την άλωση της Τροίας, με αφορμή την σύγκρουση του ηγεμονικού Αγαμέμνονα με τον
ηρωϊκό Αχιλλέα. Η Οδύσσεια περιγράφει τις θαλασσινές περιπέτειες του βασιλιά της
Ιθάκης κατά την διάρκεια της επιστροφής του από την Τροία.
Το ομηρικό κείμενο αναφέρεται σε γεγονότα που συνέβησαν τη μυκηναϊκή εποχή. Ο
Ποιητής είναι λίγο αρχαιότερος από τον Ησίοδο, έζησε δηλαδή και αυτός στη πρώιμη
εποχή του σιδήρου. Τα αναφερόμενα στα ομηρικά έπη θα ήταν άμεσα ή έμμεσα οικεία
στούς ακροατές της πρώιμης εποχής του σιδήρου. Πολλά θα ήταν το ίδιο οικεία και για
τους ακροατές των παλιότερων τραγουδιών της ύστερης εποχής του χαλκού, των
προγονικών ίσως των ομηρικών. Αλλες όμως αναφορές [όπως πχ. τα σιδερένια όπλα]
θα ήταν ανήκουστες για την εποχή που υποτίθεται ότι διαδραματιζόταν το έπος της
Τροίας. Η διαχωριστική γραμμή των δύο εποχών, δηλαδή του ίδιου του ποιητή αλλά και
των όσων διηγείται, δεν είναι σαφής στον ερευνητή. Ο συγκερασμός όλων αυτών των
πολύτιμων πληροφοριών μέσα στο ίδιο κείμενο αποπροσανατολίζει μοιραία τον
αρχαιόφιλο από το κύριο θέμα του έργου, που είναι βεβαίως η Τέχνη, η μεγάλη Ποίηση
των «σκοτεινών» [λεγόμενων] χρόνων.
Τα ομηρικά αμπέλια ήταν ίσως λευκά και μαύρα, το κρασί όμως φαίνεται ότι ήταν
ερυθρό και μαύρο. 2
Στην Ιλιάδα ο οίνος είναι αίθοψ [μαύρος και φλογερός, δυναμικότατος, καυστικός 3 ],
εύφρων και μελίφρων [που ευφραίνει και γλυκαίνει την καρδιά 1 ], μελιηδής [γλυκός,
μελίφρων 2 ] και γερούσιος [οίνος αρχόντων 3 ].

πολύτιμου εγκυκλοπαιδικού λεξικού της αρχαίας γεωγραφίας. Σύγχρονος ίσως του Ιουστινιανού.] Βλ. και
Β. Λογοθέτου, Γνώσεις επί της αμπελο‐οινικής εξελίξεως στη βόρεια Ελλάδα και τα νησιά του Αιγαίου,
.....212‐216
1 Ο Ομηρος ήταν ο «Ποιητής» ήδη από την αρχαιότητα.

2 Βλ. Ευστάθιο, Σχολ. Ιλ. A‐R 1 180 13 κεξ. “Oti œoike tÕ palaiÕn Ð onoj mšlaj enai t¾n crÒan m»pw

periergasamšnhj tÁj trufÁj toÚj te leukoÝj kaˆ toÝj kirroÝj kaˆ toÝj ¢nqosm…aj. kaˆ bÒtruej d æj ™pˆ
polÝ toioàtoi: oŒon mšlanej d' ¢n¦ bÒtruej Ãsan. Óqen kaˆ pÒnton o‡nop£ fhsin Ð poiht¾j toutšstin o‡nou
Ôyin œconta kaq' ÐmoiÒthta toà aqoy onoj ¢ntˆ toà mšlaj, æj met' Ñl…ga ™re‹ Ð poiht»j. . . . .... tÕ mšntoi
porfÚreon kaˆ tÕ ku£neon kaˆ tÕ o„nwpÕn diaforaˆ melan…aj
3 Schol. Vetera Il. 1 462 [a‡qopa onon] mšlana kaˆ œnqermon onon. Schol. Vetera Ησίοδου Εργα και Ημέραι

363‐364 6 <a‡qopa:> kaustikÒn. ™pip…nein d» se parakeleÚomai a‡qopa onon, ½goun kaustikÕn. Ευστάθιου
Σχολ. Οδ. 1 102 37 ™pidšcetai d kaˆ ple…w kr£sin, di¦ tÕ m£lista qermÕj g…nesqai palaioÚmenoj. lšgei d Ð
aÙtÕj, kaˆ a‡qopa tÕn mšlana, æj dunamikètaton di¦ qermÒthta kaˆ mšnonta ™n ta‹j ›xesi tîn pinÒntwn
ple‹ston crÒnon. Ð g¦r leukÕj, ¢sqen»j fhsi kaˆ leptÒj. par¦ C…oij dš fasi prètoij ™gšneto mšlaj onoj.
o‰ prîtoi kaˆ futeÚein kaˆ qerapeÚein ¢mpšlouj maqÒntej par¦ O„nop…wnoj uƒoà Dionus…ou toà kaˆ
sunoik…santoj t¾n nÁson, to‹j ¥lloij ¢nqrèpoij metšdwkan. Ευστάθιου Σχολ Ιλ 3 326 16 TÕ d «a‡qopa
onon» met¦ toà a„qomšnoij ƒero‹j par»chs…n tina ™mfa…nei, ½dh d kaˆ ™tumologikoà ™sti trÒpou, æj par¦
tÕ a‡qw, tÕ ka…w, ™x oá kaˆ Ð aqoy onoj. `O mšntoi màqoj ¥llo ti perˆ aÙtoà boÚletai. lšgetai g£r pou
 Σελίδα 246

Στην Οδύσσεια ο ποιητής τον ονομάζει ακόμη ηδύ και ηδύποτο [γλυκόπιοτο], ευήνορα
[που ταιριάζει στους γενναίους 4 ] εριστάφυλο [από καλά, καλλιεργημένα σταφύλια 5 ]
και αθέσφατο [άπειρο 6 ]. Συχνότερα αναφερόμενα είναι τα επίθετα αίθοψ και
μελιηδής. 7 Ο γερούσιος είναι βεβαίως αίθοψ [Ιλ. 4, 259. Οδ. 13, 5].

Ψυκτήρας, αγγείο για την ψύξη του κρασιού.

Ναύπλιο, Αρχαιολογικό Μουσείο

Αν εξαιρέσουμε το ακράτισμα, το πρωϊνό δηλαδή γεύμα της αρχαιότητας [ψωμί

βουτηγμένο σε οίνο], το κρασί πίνονταν κατά κανόνα ανάμικτο με νερό δροσερό από
πηγή, πηγάδι, βροχή ή και λιωμένο χιόνι, τους θερμούς μήνες 8 . H πόσις άκρατου

EÙrip…dhj e„pe‹n ›na enai tîn †ppwn `Hl…ou A‡qopa, pepa…nonta Ñrc£touj ÑpwrinoÚj, ™x oá brotoˆ kaloàsin
onon a‡qopa.
1 Ευστάθιος Σχολ. Ιλ. 1, 647 Onoj d eÜfrwn Ð eÙfrantikÕj ka…, æj ¢llacoà ™re‹, melihd»j. 2 307 TÕn d

mel…frona onon ¢nwtšrw melihdša epen, æj taÙtÕn ×n oÛtwj À oÛtwj e„pe‹n. OÙ kat¦ tÕ per…frwn to…nun
kaˆ ¢lk…frwn kaˆ dafrwn kaˆ t¦ toiaàta, oÛtw kaˆ mel…frwn onoj. ™ke…noij mn g¦r œgkeitai tÕ frone‹n,
™ntaàqa d tÕ eÙfra…nein, 2 626 Onon d mel…frona e„pe‹n, [Óper ™stˆ kat¦ mšli eÙfra…nonta,] Ómoion æj e„
kaˆ melihdÁ fa…h tij. Schol. Vetera Il. 6 264 b mel…frona: tÕn ¢nagk£zonta ¹dša dianoe‹sqai∙ ƒlarwtšrouj g¦r
poie‹ æj t¦ poll¦ toÝj p…nontaj. Ð d boÚletai enai ¥grioj prÕj toÝj polem…ouj.
2 Βλ. παραπάνω. Βλ. και Ησύχιος: melihdšj∙ melitîdej [¼diston AS]. diÕ kaˆ ™yiloàto. par»cqh g¦r par¦
tÕ mšli. œnioi d æj mšli ¹dšoj. diÕ kaˆ ™d£sunon (D 346) melihdšoj∙ melitèdouj, proshnoàj, ¹dšoj (D 346)
melihd»j∙ ¹dÚtatoj, glukÚtatoj Σούδα: Melihd»j: Ð glukÚtatoj. kaˆ “Omhroj∙ melihdša qumÕn ¢phÚra.
Ευστάθιος, Σχολ. Ιλ. 3, 118, 19: QumÕn d melihdša e„pe‹n kaˆ f…lon Ãtor Ðmo…wj œcei. kaˆ Óra æj oÙ mÒnon
onoj melihd¾j kaˆ purÕj melihd»j, ¢llʹ „doÝ kaˆ qumÒj, ½goun yuc». qumÕj mšntoi Ð kat¦ Ñrg»n, e„ kaˆ
gluk…wn mšlitoj kataleibomšnou tù qumoumšnJ, ¢llʹ oÙk ¨n ·hqe…h sunqštwj melihd»j, Óti mhdʹ ¡rmÒttei
kakù toÚtJ pikropoiù toioàton ™p…qeton. tÕ d «™pšsth t¾n nÚkta», ½goun nÚktwr, koinîj tštriptai e„j
Ðmil…an. 'Attikoˆ d nuktÒj fasi. (v. 498 s.) Ηρωδιανός, Επιμερισμοί, 265, 2. Duseid¾j, eÙeid¾j, kaˆ Ósa ¢pÕ
toà edoj, d…fqogga∙ ¢hd¾j d kaˆ melihd¾j, kaˆ Ósa ¢pÕ toà ¼dw, tÕ eÙfra…nw,
3 Schol. Vetera Od. . 13 8 geroÚsion onon] tÕn ™nt…moij ¢ndr£si didÒmenon. H.V. gšraj g¦r ¹ tim»∙ ™x oá kaˆ

t¾n ™pwnum…an e‡lhfen. H . tÕn to‹j ™nt…moij didÒmenon. V.

4 Sch. Vetera Od. 13 Hyp. 19, 2 Ευστάθιος, Σχολ. Οδ. 2, 37, 8

5Ησύχιος.

6 Ησύχιος.

7 Βλ. Ευστάθιο, Σχολ. Οδ. 1 379] TÕ d kÚka, prwtÒtupÒn ™stin ™x oá Ð kukeèn. perˆ oá ¹ 'Ili¦j dhlo‹ pou ™n

to‹j kat¦ tÕn Nšstora, œnqa kaˆ perˆ turoà kaˆ ¢lf…twn kaˆ mšlitoj clwroà. gšgraptai kaˆ o‡nou
Pramne…ou. Öj oÙ mÒnon par¦ tÕ praänein mšnoj kaˆ e„j prvÒthta t¾n yuc¾n ¥gein oÛtw kale‹tai kaˆ par¦
tÕ e„j pala…wsin parame‹nai kaˆ m¾ metabale‹n, ¢ll¦ kaˆ ¢pÕ Pramne…ou ¢mpšlou. œsti dš fasi kaˆ toiaÚth
æj kaˆ Qas…a kaˆ mel…khrij. kaˆ diÒti d kaˆ ¹dÚj ™sti. tîn g¦r o‡nwn fhsˆn oƒ mn kaustikoˆ, oƒ d ¹de‹j.
8 Βλ. Αθήναιο, Δειπνοσοφισταί 3 98 1 Óti d kaˆ tÕn onon œyucon Øpr toà yucrÒteron aÙtÕn p…nein

Str£ttij fhsˆn ™n Yucasta‹j: “onon g¦r pie‹n oÙd' ¨n eŒj dšxaito qermÒn, ¢ll¦ polÝ toÙnant…on yucÒmenon
™n tù fršati kaˆ ciÒni memigmšnon. “
Βλ. και Αθήναιο, Δειπνοσοφισταί 3 99 14 Kall…stratoj ™n z/ Summ…ktwn fhsˆn æj ˜stièmenoj par£ tisi
Simwn…dhj Ð poiht¾j 'krataioà kaÚmatoj érv' kaˆ tîn o„nocÒwn to‹j ¥lloij misgÒntwn e„j tÕ potÕn ciÒnoj,
aÙtù d oÜ, ¢pesced…ase tÒde tÕ ™p…gramma (`167 B`4): “t»n ·£ pot' OÙlÚmpoio perˆ pleur¦j ™k£luyen çkÝj
¢pÕ QrÇkhj ÑrnÚmenoj Boršhj: ¢ndrîn d' ¢cla…nwn œdaken fršnaj, aÙt¦r ™k£mfqh zw¾ Pier…hn gÁn
™piessamšnh: œn tij ™moˆ kaˆ tÁj ceštw mšroj. oÙ g¦r œoike qerm¾n bast£zein ¢ndrˆ f…lJ prÒposin.'
Η αναλογία νερού οίνου ήταν συνήθως 3/1, 2/1, 3/2 . Οι σπονδές στους θεούς γίνονταν με οίνο άκρατο
 Σελίδα 247

[ανέρωτου] οίνου ήταν συνήθως υπόθεση των βαρβάρων. Η κράσις του πόσιμου
διονυσιακού οίνου γινόταν σε ειδικά μεγάλα και ευρύστομα σκεύη, τους κρατήρες, από
όπου κερνιόταν οι συμπότες, ενώ, αργότερα, προσέθεσαν και ειδικό αγγείο, τον
ψυκτήρα, που διατηρούσε το ποτό δροσερό. Τα πρώιμα χρόνια έριχναν ʺεπί το ύδωρ τον
οίνονʺ, αργότερα η σειρά αντιστράφηκε. 1 Η εωλοκρασία, η χθιζή [χθεσινή] δηλαδή
κράσις 2 ήταν συνήθως άχρηστη την επόμενη μέρα, το κεκραμένο όμως ποτό μπορούσε
μερικές φορές να διατηρηθεί για δύο και τρεις μέρες. 3
Η αναλογία νερού‐οίνου αποτελούσε και μέτρο δύναμης του διονυσιακού ποτού: όσο
περισσότερο το αναγκαίο για την κράση νερό, τόσο ισχυρότερος ο οίνος. Η αναλογία
εξαρτώνταν από τα χαρακτηριστικά του οίνου αλλά και του νερού, και το ποτό
ονομαζόταν κράσις οίνου, από όπου και το όνομα που χρησιμοποιούμε σήμερα, ʺκρασίʺ. 4
Φαίνεται μάλιστα ότι, ήδη από τα πρώιμα εκείνα χρόνια, ο πόσιμος διονυσιακός
οίνος είχε αρχίσει να δανείζεται το όνομά του από τη διαδικασία της κράσεως:

«a„dëj ΄Arge‹oi, k£k' ™lšgcea, edoj ¢ghto…: pÍ œban eÙcwla…, Óte d¾ f£men enai
¥ristoi,
§j ÐpÒt' ™n L»mnJkeneaucšej ºgor£asqe,œsqontej krša poll¦ boîn Ñrqokrair£wn
p…nontej krhtÁraj™pistefšaj o‡noio»
Ιλιάς 8 228
«TÕ d «p…nontej kratÁraj» ¢felîj mn œcei, ¥llwj d ¢sfalîj di¦ tÕn ™mperiecÒmenon
onon. oÙ g¦r krat¾r À ¢mforeÝj À p…qoj p…netai, ¢ll¦ tÕ ™n aÙto‹j potÒn.
Di' aÙtÕ d lšgetai tÕ ¢gge‹on p…nesqai, nooumšnou toà periecomšnou tù toà perišcontoj
ÑnÒmati..»
Ευστάθιος, Σχολ. Ιλ. 2 571.

Ο μυκηναϊκός «κρατήρας των πολεμιστών» Αθήνα, Εθν. Αρχ. Μουσείο

1 Βλ. Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί 11 18 œqoj d' Ãn prÒteron ™n tù pothr…J Ûdwr ™mb£llesqai, meq' Ö tÕn
onon. . QeÒfrastoj '™peˆ kaˆ t¦ perˆ t¾n kr©sin ™nant…wj ece tÕ palaiÕn tù nàn par' “Ellhsin Øp£rconti.
oÙ g¦r tÕ Ûdwr ™pˆ tÕn onon ™pšceon, ¢ll' ™pˆ tÕ Ûdwr tÕn onon. .
2 Schol. Vet. Δημοσθ. 18 102 d ˜wlokras…an] fanerÕn mn tÕ Ônoma∙ e‡rhtai g¦r ¢pÕ toà kekramšnou o‡nou

kaˆ ˜èlou genomšnou, oƒoneˆ cqesinoà. Ησύχιος. ˜wlokras…a∙ cqesin¾ mšqh. ›wloj kr©sij,
3 Βλ. Αθήναιο, Δειπνοσοφισταί 2 16 ™n Krannîni d' ™stˆn Ûdwr ¹sucÍ qermÒn, Ö diathre‹ kraqšnta tÕn onon

™pˆ dÚo kaˆ tre‹j ¹mšraj

4 Είναι άγνωστο πότε ακριβώς στα Χριστιανικά χρόνια αντικαταστάθηκε η λέξη οίνος με τη νεοελληνική

κρασί. Για πρώιμη χρήση βλ. Ιππιατρικά, Excerpta Lugdunensia, 96, 1. ”Allo e„j yèran ¢gr…an. Trug…an
kras…ou ˜y»saj ™p…crie kaˆ met¦ dÚo ¹mšraj ¢pÒplunon kaˆ p£lin cr‹son, ›wj ¨n ØgiasqÍ. 205 11 –
sfštlaj. ¹ trig…a toà kras…ou. [Ιππιατρικά: Corpus του 9ου αι. μΧ. με παλιότερα κτηνιατρικά κείμενα.] Η
λέξη αφορά τον πόσιμο [στην αρχαιότητα] οίνο επειδή προέρχεται από το κράσις οίνου, δηλαδή την
ανάμειξη του άκρατου οίνου με νερό. Η πόσις άκρατου οίνου ήταν υπόθεση των «βαρβάρων». Για μία
μεταβατική χρήση βλ. πχ. Ησύχιο *kr©sij. kšrasma Σούδα: Kr©sij: m…xij o‡nou kaˆ qermoà. kaˆ ¹ ™nšrgeia
d toà kirnîntoj. A„lianÒj. kaˆ pie‹n ™d…dou kr£sei dika…v m¾ kirnîn. êrege d m¾ a„toànti kaˆ
filofronoÚmenoj ¢ka…rwj kaˆ peritt¦ de‹pna parat…qhsi.
 Σελίδα 248

« Ο Ομηρος γνωρίζει τις ωφέλιμες ιδιότητες του κρασιού, γνωρίζει όμως επίσης ότι
πρέπει να πίνεται με μέτρο, για να μη βλάπτει. Γνωρίζει ακόμη και διάφορα είδη κράσεων.
Γιατί ο Αχιλλέας δεν θα ανέφερε την έκφραση «ζωρότερον κεραίρειν» [δυνατότερη κράση]
αν δεν υπήρχε μία συνήθης, καθημερινή κράση. Ισως όμως να μη γνώριζε πόσο γρήγορα
χωνεύεται το κρασί χωρίς στερεή τροφή, κάτι βέβαια που το γνωρίζουν καλά οι γιατροί,
λόγω της ειδικότητας τους. Στους καρδιακούς πχ. δίνουν ψωμί με κρασί για να
επανακτήσουν τις δυνάμεις τους...Οταν πρόκειται για κωθονισμό [πολυποσία] τότε
αναφέρει οίνον ηδύποτον, δηλαδή γλυκόπιοτο...........
Οι ήρωες ψυχαγωγούνται καθισμένοι. Μερικοί μάλιστα θεωρούν πως καθένας τους είχε
στα συμπόσια και το δικό του τραπέζι.......Ολοι πάντως είχαν μπροστά τους ένα
κρασοπότηρο. Στον Δημόδοκο μάλιστα αναφέρεται κάνιστρο, τράπεζα και ποτήρι, για να
πίνει όποτε του έρχεται η όρεξη. Για καλόν οιωνό, οι κρατήρες ήταν ξέχειλοι,
στεφανωμένοι με κρασί. Νεαρά παιδιά το μοίραζαν στα ποτήρια.......
Στα ομηρικά συμπόσια, απονέμονται τιμες στους αρίστους. Ο Τηδεϊδης πχ. τιμάται με
ψητά και πολλά ποτήρια κρασί...και ο Αγαμέμνων τιμά τον Ιδομενέα με γεμάτο
ποτήρι..Συνήθιζαν μάλιστα την πρόποση με ασπασμό, οι δε θεοί έπιναν μεταξύ τους εις
υγείαν με το δεξί..........
Κάθονταν στα συμπόσια οι ήρωες, δεν έπιναν ξαπλωμένοι. Την ίδια συνήθεια είχε και ο
Αλέξανδρος, όπως μας λέει ο Δούρις... Ο Ηγήσανδρος μάλιστα μας πληροφορεί ότι στη
Μακεδονία δεν ξάπλωναν στα δείπνα, αν πρώτα δεν σκότωναν τον αγριόχοιρο στο κυνήγι
έξω από τα δίχτυα. Μέχρι τότε δειπνούσαν καθισμένοι.
Ο Κάσσανδρος πχ., παρόλο που ήταν 35 ετών και καλός κυνηγός, δειπνούσε καθισμένος
δίπλα στον πατέρα του. Δεν το είχε βλέπετε καταφέρει»

Αθήναιος, Δειπνοσοφιστές, Αποσπάσματα από το Α, 17‐32.....

Το ομηρικό κρασί, επώνυμο αλλά και ανώνυμο, είναι υγεία, παρηγοριά του λαού και
σύντροφος των αρίστων, σφραγίδα των όρκων για τους θνητούς και σπονδή ιερή στους
αθάνατους. Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, μέσα στο ηρωϊκό δέπας καθρεφτίζεται
το κύριο χαρακτηριστικό του θεϊκού παιδιού της αμπέλου κατά τη διάρκεια της
μακραίωνης ιστορίας του. Ποτό της τάβλας και της παρέας, φέρνει κοντά τους
ανθρώπους από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι τις μέρες μας. Τη βιαστική και ανέραστη
εποχή των μοναχικών γευμάτων και των μοναχικών ανθρώπων...
 Σελίδα 249

Ο Λήμνιος οίνος

Οπως θα το ‘θελε η «θρακική» [λεγόμενη] καταγωγή του Διόνυσου, τα

βορειοελλαδίτικα κρασιά συχνά αναφέρονται στον Ομηρο [Θρήκιος, Λήμνιος,
Μαρωνείτης]. Στα πρώιμα βορειοελλαδίτικα ανήκει και ο Bίβλινος του Ησιόδου.
Εξάλλου, η αρχαιότερη αναφορά εμπορίας κρασιού στην ευρωπαϊκή ιστορία είναι του
Λήμνιου στην Ιλιάδα 1 . Από μια παράξενη εύνοια της τύχης, η πανάρχαια άμπελος
της Λήμνου σώζεται ως τις μέρες μας. Δεν είναι τυχαίο αμπέλι το Λημνιό, που έδοσε
ένα από τα επιφανέστερα κρασιά της αρχαιότητας, και οπωσδήποτε το πρώτο κρασί
της Ευρώπης του οποίου περιγράφεται η εμπορία. 2 Ενώ το όνομα διασώθηκε στη
Χαλκιδική και αλλού στην Μακεδονία, στη Λήμνο έχασε το όνομα του και ονομάστηκε
καλαμπάκι.

“‐Στο Αγιο Ορος παράγεται κρασί κυρίως από την ερυθρόχρωμη ποικιλία της
Χαλκιδικής, το λημνιό.. Το κρασί αυτό, μετά από κατάλληλη παλαίωση, είναι ένα κρασί
ποιότητος......
Περιορισμένα στο Αγιο Ορος πίνουν και γλυκό άσπρο κρασί, σαν επιδόρπιο και
επιλεκάνιο, λεγόμενο σπουλακιά. Το κρασί αυτό, ξανθό ή κοκκινέλι το τραβούν αμέσως
κατά την έκθλιψη των σταφυλιών και γιαυτό το λένε πάτα‐τράβα ή καιροπάτι.
Στους εργάτες που χρησιμοποιούν τα μοναστήρια στις διάφορες, αγροτικές κυρίως,
εργασίες, προσφέρεται κρασί από σταφύλια γεωργιανά ή λάγγερο [αρχαίος λάκυρος].
Είναι ο δευτερίας οίνος, που παράγεται από τα στέμφυλα και τον έλεγαν τρυγυφάνιο, ή
τρυγία ή φαύλο οίνο. Τα τσίπουρα τα πατούσαν με το τσιπουρομάγγανο,
Οπωσδήποτε οι μοναχοί προτιμούν το ανόθευτο κρασί, τον άδολο οίνο. Γενικά στο Αγιο
Ορος προτιμούσαν [και προτιμούν] το σκουροκόκκινο κρασί που έβραζε επί σαράντα
μέρες με τα στέμφυλα..» 3

1 Ιλ. 7 464 κεξ.

2 Βλ. Παρακάτω, Αποσπάσματα από την Ιλιάδα, Λήμνιος Οίνος.
3 Β. Λογοθέτου, Γνώσεις επί της αμπελοοινικής εξελίξεως στη βόρεια Ελλάδα και τα νησιά του Αιγαίου,

.........202‐207
 Σελίδα 250

Ο Πράμνειος οίνος

Ο ομηρικος Πράμνειος, που αναφέρεται στην Ιλιάδα με ένα από τα πιο συζητημένα [και
εξεζητημενα] ποτήρια της αρχαιότητας, ήταν οίνος βαρύς, θρεπτικός, φαρμακευτικός,
κατάλληλος για την θεραπεία φλεγμονών, και εξακολουθούσε να διατηρεί τη φήμη
του ως την εποχή του Πλινίου. 1 Κρασί του ανατολικού Αιγαίου, ο καθαυτού Πράμνειος
ήταν αυστηρός [ξηρός, μπρούσκος] και είχε χρώμα σκοτεινό. 2 Φαίνεται επίσης ότι η
προγονική πράμνειος άμπελος ήταν μαυροστάφυλη.

1
Πλίνιος, Φυσική Ιστορία 14,6. Για τον φαρμακευτικό χαρακτήρα του Πραμνείου βλ. και Πορφύριο Τύριο,
Quaestionum Homericarum ad Iliadem pertinentium reliquiae, Ιλ. 11 623 κεξ. oÙ deÒntwj, fasˆn, Ð Mac£wn
kaˆ taàta „atrÕj ín tÕn kukeî prosfšretai, sunestîta ™k mšlanoj o‡nou–toioàtoj g¦r Ð Pr£mnioj –kaˆ
turoà ™pikeknhsmšnou kaˆ ¢lf…twn · flegmatèdh d taàta kaˆ polšmia to‹j traumat…aij. prîton mn oân
famen, Óti t¾n d…aitan ºgnÒoun kaˆ ¢ndreiÒtera Ómwj econ t¦ sèmata, æj kaˆ ¢gwn…zesqai toÝj
traumat…aj, eta Óti ¢r…stou „atroà ™sti tÕ „©sqai m¾ metakinoànta t¾n sun»qh d…aitan. ¥llwj te ™x
™pipolÁj ¹ plhg» · e„ d kaˆ kat¦ b£qouj, oÙd' oÛtwj ¢dÒkimon tÕ pÒma · ·Úsij g¦r a†matoj leipoqum…an
™rg£zetai∙ Ð oân mšlaj onoj pacÚnwn toÝj cumoÝj kaˆ t¾n ™p…rrusin toà a†matoj t¾n ™pˆ tÕ traàma pacÚnei
kaˆ sustšllei∙ Óqen kaˆ to‹j koiliako‹j aÙtÕn œnioi pros£gousi di¦ tÕ e‡rgein tÕ ØgrÒn. ¢ll¦ kaˆ tÕ ¥lfiton
pacÚnei t¦ Øgr£. kaˆ tÕ krÒmuÒn ™sti diourhtikÕn kaˆ m£cetai tÍ flegmonÍ · Óqen kaˆ to‹j kunod»ktoij
aÙqwrÕn pros£getai. À oÙ prÕj qerape…an ¢ll¦ prÕj ¢n£yuxin ™d…doto tÕ pÒma, kaˆ Nšstwr goàn
lamb£nei · to‹j kakopaqoàsi g¦r ™pit»deioj Ð kukeën trof¾n ¤ma kaˆ potÕn œcwn.
Σούδα: Kwqwn…sai: meqÚsai. ™rîn d kaˆ kwqwnizÒmenoj ¢f' ¹mšraj. Óti “Omhroj tù mn aƒmorragoànti
Pr£mneion parad…dwsi, tù d kwqwnizomšnJ tÕn ¹dÝn pÒton.
2 Βλ. για τον Πράμνειο και Β. Λογοθέτου, Γνώσεις επί της αμπελο‐οινικής εξελίξεως στη βόρεια Ελλάδα και

τα νησιά του Αιγαίου, ...............236 Βλ. και Σούδα: Pr£mnioj onoj∙ 'Ar…starcoj ™pimelîj tÕn ¹dÝn onon
Pr£mnion œlege∙ tinj tÕn ênion onon paramÒnimon, tinj ¢pÕ ¢mpšlou Pramn…aj Ñnomazomšnhj, oƒ d „d…wj
tÕn mšlana∙ œnioi tÕn praänonta tÕ mšnoj, Ön kaˆ farmak…thn fas…. SÁmoj Ð D»lioj ™n g, ™n Nika…J
Pr£mnon pštran enai, ¢fʹ Âj tÕn onon enai. Ησύχιος pr£mnh∙ d…kella. ¥mpeloj Pr£mnioj onoj∙ Ð ¢pÕ tÁj
Pramn…aj ¢mpšlou, œsti d ™gkèmion o‡nou. kaˆ sklhrÕj onoj
Ευστάθιος, Σχολ. Ιλ. 3, 283, 21 κεξ. œti d kaˆ o‡nou Pramne…ou. Mšlaj d oátoj Ãn, kaloÚmenoj oÛtwj À Óti
praänei mšnoj À Óti paramemšnhke palaiwqe…j. oƒ dš fasi pštran À Ôroj o„nofÒron ™n 'Ik£rJ tÍ n»sJ enai,
Pr£mnhn kaloumšnhn, ™n Î prîton œfu ¥mpeloj, ¢fʹ Âj Ð onoj Pr£mneioj. ka…toi toÚtJ tù lÒgJ di¦ toà
„îta êfeilen œcein t¾n graf»n, æj Ð S£mioj kaˆ Ð Q£sioj, oŒa topikÒn. nàn d oÛtw stereîj œcei tÁj di¦
difqÒggou grafÁj, éste kaˆ Pr£mnioj ØpÒ tinwn lšgetai, æj crÚseoj crÚseioj kaˆ t¦ toiaàta. [Kaˆ oÛtw mn
¥lloi stenîj. ™n d to‹j 'Aqhna…ou fšretai t£de platÚteron. G…netai kat£ tinaj ™n 'Ik£rJ tÍ n»sJ Ð
Pr£mnioj, gšnoj ti o‡nou, kaˆ œstin oÜte glukÝj oÜte pacÚj, ¢llʹ aÙsthrÕj kaˆ sklhrÒj. tinj dš fasin, Óti
™n 'Ik£rJ Pr£mnioj pštra kaˆ parʹ aÙtÍ Ôroj mšga, ™x oá Pr£mneioj onoj Ð kaˆ farmak…thj. ™kale‹to d ¹
¥mpeloj ¹ toàton fšrousa ØpÕ tîn xšnwn mn ƒer£, ØpÕ d tîn O„nošwn–pÒlij d ¹ O„nÒh ™n tÍ e„rhmšnV
n»sJ, –Dionusi£j. D…dumoj dš, fas…, Pr£mnion onon lšgei ¢pÕ pramn…aj, oÛtw kaloumšnhj ¢mpšlou. tinj d
„d…wj tÕn mšlana, œnioi d ™n tù kaqÒlou p£nta tÕn prÕj paramon¾n ™pit»deion, æj oƒoneˆ paramšneion, oƒ d
tÕn ¡plîj praänonta tÕ mšnoj, proshne‹j g¦r oƒ piÒntej, ¥lloi dš fasi perˆ t¾n 'Efes…an cèran enai
Ñre…an kèmhn, t¾n prÒteron mn kaloumšnhn Lhtoàj, nàn d Latwre…an ¢pÕ Latwre…aj 'AmazÒnoj, ™n Î
g…nesqai tÕn Pr£mnion onon. “Ora dʹ ™n toÚtoij tÕ onoj sklhrÒj, Ö prÕ bracšwn ™rršqh. ½rese g¦r to‹j
metafšrousin oÙ mÒnon ™pˆ nastîn tiqšnai tÕ sklhrÒn, ¢ll¦ kaˆ ™p… tinwn m¾ toioÚtwn. kaˆ Ð mn sklhrÕj
lÒgoj kaˆ ¹ sklhr¦ yuc¾ kaˆ Ósa toiaàta oÙk ™kpl»ttousi, sklhrÕn d Ûdwr e„pe‹n À onon xen…zei
polloÚj. lšgontai goàn Ûdata sklhr¦ krhna‹£ tina, ésper kaˆ Ômbria ™n Sikuîn… te kaˆ 'Aq»nVsi cr»sima
e„j onon, sun®donta tù teqalattwmšnJ. ¢koloÚqwj d tù sklhrù o‡nJ tštraptai kaˆ Ð ¡palÒj, oŒon
Tarant‹noi onoi kaˆ oƒ ¢pÕ toà kl…matoj toÚtou p£ntej ¡palo… e„si. kaˆ ‡swj ™k tîn toioÚtwn e„l»fasi
noàn kaˆ oƒ lšgontej onon ™n£palon. `Omo…J d trÒpJ kaˆ tÕ liparÕn tropikîj ™pipol£san krhdšmnoij kaˆ
gunaixˆ liparozènoij, ïn ¢n£palin œcei tÕ «qrˆx ¢lip»j», kaˆ o‡nJ pros»rmose. lšgei oân Ð Deipnosofist»j,
Óti Ð de‹na onoj tacÝ ¢km£zei kaˆ liparèterÒj ™sti toà de‹noj o‡nou, kaˆ Óti Ð de‹na onoj ¢lip¾j ín kaˆ
l…an yafarÕj mÒlij pepa…netai. Shme…wsai d ™n to‹j prosecîj e„rhmšnoij kaˆ tÕn teqalattwmšnon onon
tÕn kaˆ ¢llacoà ·hqšnta, perˆ oá fhsin Ð aÙtÕj sofist»j, Óti oƒ ™pimelšsteron teqalattwmšnoi onoi
¢kra…palo… tš e„si kaˆ koil…an lÚousin, Ðpo‹oj Ð Kùoj kaˆ Ð `RÒdioj kaˆ Ð MÚndioj.
 Σελίδα 251

Τα ιστορικά χρόνια αναφερόταν ως πράμνειος, πετραία, οινόη, διονυσιάς, ιερά.

Καλλιεργούνταν στην Ικαρία, την Εφεσο, τη Σμύρνη, τη Λέσβο, τη Θράκη, ίσως και στην
Κρήτη. Δεν υπήρχε ομοφωνία για την καταγωγή της αμπέλου ούτε για την κατηγορία,
τη προέλευση, και ποιότητα του κρασιού. Θεωρούσαν συνήθως ότι κατάγεται από την
Ικαρία, ίσως και από τα μικρασιατικά παράλια. Δεν έλειπαν όμως και εκείνοι που
θεωρούσαν τον οίνο θρηίκιο. 1

“‐Ο Επαρχίδης λέει ότι ο Πράμνιος γίνεται στην Ικαρία .. Δεν είναι ούτε γλυκύς ούτε
παχύς, αλλά αυστηρός και πολύ δυνατός. Στον Αριστοφάνη δεν τον προτιμούν οι Αθηναίοι
γιατί ο λαός δεν αγαπάει σκληρούς και ξερούς ποιητές, ούτε τους πράμνιους οίνους που
συσπούν τα φρύδια και την κοιλιά του.. Ο Σήμος αναφέρει ότι στην Ικαρία υπάρχει ένας
βράχος που ονομάζεται Πράμνιος και δίπλα του ένα μεγάλο όρος από όπου ο Πράμνιος
οίνος που αποκαλείται και φαρμακίτης...Ο Δίδυμος λέει ότι το κρασί πήρε το όνομα του
από την Πραμνία άμπελο, ενώ άλλοι αποκαλούν έτσι το μαύρο κρασί. Αλλοι ονομάζουν
πράμνιο το κρασί που μπορεί να διατηρηθεί για πολύ και άλλοι τον ονομάζουν έτσι επειδή
πραύνει τα ήθη και κάνει αυτούς που πίνουν γλυκομίλητους. ”

Αθήναιος, Δειπνοσοφιστές 1 55 4 κεξ.

Schol. Vet. Ιλ. 11, 639 1 κεξ. Pramne…J] tù praänonti–¢nadendr£dwn epon. ™k toà pršmnou. ¥lloi d ¢pÕ
Pr£mnhj Ôrouj tÁj Kar…aj o„nofÒrou.
Schol. Vet. Ιλ. 11, 639α1 1 κεξ. ex. o‡nJ Pramne…J: oƒ mn mšlani, oƒ d [pr]aänonti tÕ mšnoj, oƒ d mon…mJ. oƒ d
™n 'Ik£rJ pštran Pr£mnhn, ™n Î prîton œfu ¥mpeloj. T oƒ mn mšlani, oƒ d gšnoj ¢mpšlou, oƒ d aÙsthrù,
oƒ d praänonti tÕ mšnoj, oƒ d mon…mJ. b(BCE3) D o‡nJ Pramne…J: ½toi tù praänonti t¦j fršnaj–™n tÍ
'Ikar…v o„nofÒron. A
Schol. Vet. Οδ. 10 235, 1 κεξ. Pramne…J] tù ¢pÕ tÁj Pr£mnou n»sou. H. À praänonti tÕ mšnoj∙ À
paramemenhkÒti ½toi palaiù∙ À pramne…J, tù ¢pÕ tÁj Pr£mnou. B. œnioi mn tù ™k pramne…aj ¢mpšlou
ginomšnJ o‡nJ. lšgetai d pramne…a ¥mpeloj æj kaˆ Qas…a kaˆ mel…khrij. œnioi d pramne…J tù praänonti tÕ
mšnoj, oŒon t¾n yuc¾n e„j praÒthta ¥gonti. œnioi d paramÒnimon e„j pala…wsin kaˆ m¾ metaballÒmenon.
H.Q.V.
Schol. Vet. Πλατ. 405 e 1 κεξ. onon Pr£mneion. Pr£mneioj onoj ½toi Ð ¢pÕ tÁj Pramn…aj ¢mpšlou, À Ð
praänwn tÕ mšnoj. tinj d ™peid¾ ™n Pr£mnJ prîton ¥mpeloj ™futeÚqh tÍ ™n 'Ik£rJ.
Αιλιανός Ποικίλη Ιστορία 12 31 1 κεξ. Fšre o‡nwn `Ellhnikîn di¦ spoudÁj „Òntwn ™n to‹j p£lai ÑnÒmata
katalšxw Øm‹n. Pr£mneiÒn tina ™k£loun, ƒerÕj d Ãn ¥ra oátoj tÁj D»mhtroj. kaˆ C‹oj onoj ™k tÁj n»sou,
kaˆ Q£sioj ¥lloj, kaˆ Lšsbioj. kaˆ ™pˆ toÚtoij GlukÚj tij ™kale‹to, pršpwn tù ÑnÒmati t¾n geàsin, kaˆ
Kr¾j ¥lloj. kaˆ ™n SurakoÚsaij PÒllioj∙ ™kl»qh d ¢pÒ tinoj ™gcwr…ou basilšwj. œpinon d kaˆ Kùon
onon, kaˆ oÛtwj aÙtÕn ™k£loun∙ kaˆ `RÒdion, kat¦ t¦ aÙt¦ Ñnom£zontej. t… dš; oÙk ™ke‹na to‹j “Ellhsi
trufÁj ¢pÒdeixij; mÚrJ g¦r onon mignÚntej oÛtwj œpinon, kaˆ Øperhsp£zonto t¾n toiaÚthn kr©sin∙ kaˆ
™kale‹to Ð onoj Mur…nhj. mšmnhtai d aÙtoà Filipp…dhj Ð tÁj kwmJd…aj poiht»j.
Μερικές φορές η άμπελος ταυτίζεται και με την Ψιθία. Βλ. πχ. Scholia Vetera Νίκανδρου Αλεξιφάρμακα 181
e, 2 yiq…a edoj ¢mpšlou, ¼tij kaˆ pramn…a lšgetai 163a,, 2 Pr£mnioj onoj ¢pÕ ¢mpšlou pramn…aj, <¿n kaˆ
yiq…an tinj kaloàsin
1 Για θρακική καταγωγή της Πραμνείας βλ. Scholia Vetera Αριστοφάνους Ιππείς 107α 1 toà Pramn…ou: toà

proshnoàj, ½toi ¢pÕ tÁj Pramn…aj ¢mpšlou, À ¢pÕ toà praänein tÕ mšnoj, À di¦ tÕ polucrÒnion
paramšnein, À ™n Pramn…v pštrv ginomšnou, ¿ prÕj t¾n Qr®khn ™st…n.
¥llwj: dšon e„pe‹n t¾n toà da…monoj toà ¢gaqoà epe Pramn…ou, ™peid¾ Ð Pr£mnioj onoj polut…mhtÒj ™stin.
À par¦ tÕ <paramšnein, toutšstin> ™mmšnein kaˆ m¾ ¢fest£nai tÕn p…nonta. dšon e„pe‹n toà ¢gaqoà da…monoj
epe Pramn…ou, ™peid¾ Ð Pr£mnioj onoj polÝ timiètatÒj ™sti. Pramn…a d cèra ™n Qr®kV. toà Pramn…ou]
toà proshnoàj, ¢pÕ toà praänein tÕ mšnoj. Scholia Vetera Ησιόδου Εργα και Ημέραι 586 19 BIBLINOS
onoj, ½toi ¢pÕ ¢mpšlou oÛtw kaloumšnhj, æj kaˆ Pr£mneioj, À pÒlij Qrakik». PROCLUS.
 Σελίδα 252

Χρυσό μυκηναϊκό ποτήρι, που θυμίζει αρκετά την ομηρική περιγραφή του ποτηριού του
Νέστορoς με τον Πράμνειο. Βασική του διαφορά είναι ότι η Νεστορίς αναφέρεται ως ποτήρι
αμφικύπελλο [δικύπελλο] με 4 λαβές. 1600‐1500 πΧ. Αθήνα, Εθν. Αρχ. Μουσείο. ] 1

1 “p¦r d dšpaj perikallšj, Ö o‡koqen Ãg' Ð geraiÒj, cruse…oij ¼loisi peparmšnon∙ oÜata d' aÙtoà tšssar'

œsan, doiaˆ d pelei£dej ¢mfˆj ›kaston crÚseiai nemšqonto, dÚw d' ØpÕ puqmšnej Ãsan. ¥lloj mn mogšwn
¢pokin»saske trapšzhj ple‹on ™Òn, Nšstwr d' Ð gšrwn ¢moghtˆ ¥eiren. ™n tù ·£ sfi kÚkhse gun¾ ™ ku‹a
qeÍsin o‡nJ Pramne…J, ™pˆ d' a‡geion knÁ turÕn kn»sti calke…V, ™pˆ d' ¥lfita leuk¦ p£lune, pinšmenai d'
™kšleusen, ™pe… ∙' éplisse kukeiî. të d' ™peˆ oân p…nont' ¢fšthn polukagkša d…yan mÚqoisin tšrponto prÕj
¢ll»louj ™nšpontej, P£trokloj d qÚrVsin ™f…stato „sÒqeoj fèj”Ιλ. Λ 632 κεξ. Βλ. και Οδ. Κ 232 κεξ.
EÙrÚlocoj d' Øpšmeinen∙ яsato g¦r dÒlon enai. eŒsen d' e„sagagoàsa kat¦ klismoÚj te qrÒnouj te, ™n dš
sfin turÒn te kaˆ ¥lfita kaˆ mšli clwrÕn o‡nJ Pramne…J ™kÚka∙ ¢nšmisge d s…tJ f£rmaka lÚgr', †na
p£gcu laqo…ato patr…doj a‡hj.
Για το δικύπελλο ποτήρι του Νέστορα βλ. Αθήναιο, 11 76‐77 , NESTO R IS: ..™n toÚtoij zhte‹tai prîton mn t…
pot' ™stˆ tÕ cruse…oij ¼loisi peparmšnon, œpeita t… tÕ oÜata d' aÙtoà tšssar' œsan. t¦ g¦r ¥lla pot»ri£
fhsin Ð MurleanÕj ‘Asklhpi£dhj ™n tù perˆ tÁj Nestor…doj dÚo ðta œcein. pelei£daj d pîj ¥n tij
ØpÒqoito nemomšnaj perˆ ›kaston tîn êtwn; pîj d kaˆ lšgei dÚo puqmšnaj enai toà pothr…ou; „d…wj d kaˆ
toàto lšgetai Óti oƒ mn ¥lloi mogoàntej ™b£stazon tÕ pot»rion, Nšstwr d' Ð gšrwn ¢moghtˆ ¥eiren. . . . kaˆ
perˆ tîn êtwn oÛtwj dior…zontai, Óti ecen mn dÚo ðta ¥nw, kaqÒti kaˆ t¥lla pot»ria, ¥lla d dÚo kat¦
tÕ kÚrtwma mšson ™x ¢mfo‹n to‹n mero‹n mikr£, parÒmoia ta‹j Korinqiaka‹j Ødr…aij. . . . tÕ d' ™pˆ tîn due‹n
puqmšnwn zhtoÚmenon, pîj lšgetai tÕ dÚo d' ØpÕ puqmšnej Ãsan, dialÚousin oÛtwj tinšj.
 Σελίδα 253

Ο Μαρωνείτης οίνος

«‐Η πιο αρχαία όμως δόξα ανήκει στον Μαρωνείτη της αιγαιακής Θράκης.Δεν είναι
ανάγκη να αναφέρουμε τις μυθικές ή όχι ιστορίες γύρω από την καταγωγή του, εκτός
βέβαια από την πληροφορία ότι ο Αρισταίος ήταν εκείνος που πρώτος έκανε στο έθνος
αυτό την ανάμειξη του οίνου με μέλι, εξαιτίας της ξεχωριστής ποιότητας των δύο αυτών
προϊόντων.”
Πλίνιος 1

Δεν είναι βέβαια η μόνη περίπτωση που ο χιώτης ‐ίσως‐ Ποιητής της Οδύσσειας
αναφέρεται στο κρασί. Ξεχωρίζει ωστόσο το απόσπασμα του Μάρωνα, για τη
αμετάφραστη ομορφιά του πανάρχαιου κειμένου που εγκωμιάζει το ʺθείον ποτόνʺ της
αμπέλου: τον μαύρο μελιηδή οίνο του θρακικού Ισμάρου. Επιπλέον, τονίζει την
γνωριμία του Ποιητή με ένα βορειοελλαδίτικο προϊόν που οι χιώτες [επιφανείς
οινοπαραγωγοί της αρχαιότητας] ήξεραν καλά να εκτιμήσουν, και με μία περιοχή όπου
ίδρυσαν τη μοναδική τους αποικία, τη Μαρώνεια. Στην ακρογιαλιά αυτή έφερε ο άνεμος
τον Οδυσσέα και πήρε το περίφημο γλυκό κρασί που μέθυσε τον Πολύφημο. Η κράση
του ομηρικού Μαρωνείτη γινόταν με ένα μέρος κρασί και 20 νερό, διατηρούσε μάλιστα
την αξεπέραστη δυναμη του μέχρι τα χρόνια του Πλινίου. Ενας από τους τότε
συγγραφείς, ο Μουκιανός, τρεις φορές ύπατος, επισκέφθηκε την περιοχή και βεβαίωνε
οτι το κρασί ήταν μαύρο, αρωματικό, γινόταν καλύτερο με τον καιρό και ότι ένα μέρος
κρασί πινόταν κεκραμένο με οχτώ μέρη νερό. 2
Πολλούς αιώνες μετά τον Πλίνιο, στα χρόνια του Ευστάθιου, παρασκευαζόταν ακόμη
στην Ανατολή, και συγκεκριμένα στη Μελιτηνή της Αρμενίας onoj pacÝj, mšlaj, kr£ma
fšrwn Ûdatoj oÙ makr¦n toà kat¦ tÕn `OmhrikÕn M£rwna... 3

Σικελικός κρατήρας του 4ου αιώνα πΧ. : Ο ιερέας του Απόλλωνα Μάρων προσφέρει στον
Οδυσσέα ένα ασκί με τον βορειοελλαδίτικο Μαρωνείτη, το κρασί με το οποίο επρόκειτο να

1 Πλίνιος Γ., Φυσική Ιστορία 14,6 [Πλίνιος: Ρωμαίος στρατιωτικός και συγγραφέας του 1ου αι. μΧ. Από τα
έργα του σώζεται μόνο η Φυσική Ιστορία]
2 Πλίνιος, Φυσική Ιστορία 14,6

3 Βλ. Ευστάθιο Σχολ. Οδ. 1, 333‐335

 Σελίδα 254

μεθύσει αργότερα τον Πολύφημο. Αριστερά και δεξιά Οπώρα και Αμπελίς. Αμπελίς: το νεαρό
αμπέλι. Οπώρα: εποχή και οπώρα, κυρίως η σταφυλή 1 Λίπαρι, Museo Archeologico Eoliano.

Το ομηρικό κείμενο (κάτω) για τον περίφημο θρακικό οίνο Ισμάρου‐Μαρώνειας, και oρθάμπελος 2
Μαρωνίτις, αστύλωτη, βοτρυοφόρος (πάνω). Λεπτομέρεια νομίσματος της Μαρώνειας. Η
προϊστορική Θράκη ήταν πολύοινος και φημιζόταν για την ποιότητα των κρασιών της.

«Αt¦r a‡geon ¢skÕn œcon mšlanoj o‡noio, ¹dšoj, Ón moi dîke M£rwn, EÙ£nqeoj uƒÒj, ƒreÝj
>
ApÒllwnoj, Öj ”Ismaron ¢mfibeb»kei, oÛnek£ min sÝn paidˆ periscÒmeq' ºd gunaikˆ ¡zÒmenoi: õkei
g¦r ™n ¥lse dendr»enti Fo…bou >ApÒllwnoj. Ð dš moi pÒren ¢gla¦ dîra:
crusoà mšn moi dîk' eÙergšoj ˜pt¦ t£lanta, dîke dš moi krhtÁra pan£rguron, aÙt¦r œpeita onon ™n
¢mfiforeàsi duèdeka p©sin ¢fÚssaj, ¹dÝn ¢khr£sion, qe‹on potÒn: oÙdš tij aÙtÕn ºe…dh dmèwn oÙd'
¢mfipÒlwn ™nˆ o‡kJ, ¢ll' aÙtÕj ¥locÒj te f…lh tam…h te m…' o‡h. tÕn d' Óte p…noien melihdša onon
™ruqrÒn, n dšpaj ™mpl»saj Ûdatoj ¢n¦ e‡kosi mštra ceà', Ñdm¾ d' ¹de‹a ¢pÕ krhtÁroj Ñdèdei,
qespes…h: tÒt' ¨n oÜ toi ¢poscšsqai f…lon Ãen. toà fšron ™mpl»saj ¢skÕn mšgan, ™n d kaˆ Ïa
kwrÚkJ: aÙt…ka g£r moi яsao qumÕj ¢g»nwr ¥ndr' ™peleÚsesqai meg£lhn ™pieimšnon ¢lk»n, ¥grion,
oÜte d…kaj eâ e„dÒta oÜte qšmistaj.»
Ομήρου Οδύσσεια, 9 196 κεξ. 3

1 βλ. Ησύχιο Ñpèra∙ tÕ qšroj. kaˆ tÕ metÒpwron. kur…wj d ¹ staful». katacrhstikîj d kaˆ ™pˆ tîn
¥llwn ¢krodrÚwn ÑpèrV∙ tù fqinopèrJ (x 384) (n) ÑpwrinÒn∙ qerinÒn r *ÑpwrinÕn dšoj∙ t¦ ™n ta‹j Ñpèraij
fÒbhtra, À ker£mbhla AS *ÑpwrinÒj∙ ™n ¢rcÍ tÁj Ñpèraj pnšwn (F 346) Anp *Ñpwrinù∙ tù kat¦ tÕn
kairÕn tÁj Ñpèraj (E 5) AS Ñpwrènaj∙ toÝj e„j pr©sin çnoumšnouj *Ñpwroful£kion d ¹ skhn¾ À kalÚbh
toà ful£ssontoj <t¦j Ñpèraj> (Mich. 1,6) S ¢stšri Ñpwrinù∙ tù kun…, tù kat¦ t¾n Ñpèran
¢natšllonti.
2 Ο όρος αναφέρεται μόνο στον Πλίνιο [Φυσ. Ιστ. 14 40]. Τον χρησιμοποιώ σε αντιδιαστολή προς τις

αναδενδράδες, δενδρίτιδες, χαμίτιδες αμπέλους και, γενικότερα, προς όσες δεν μπορούν να στηριχτούν
μόνες τους. Εννοώ τις δενδραμπέλους με χαμηλό πρέμνο και κλαδιά γύρω από τον κορμό, όπως τις
περιγράφει ο Θεόφραστος, και όπως κατά κανόνα ήταν η διαμόρφωση της οινάμπελου στην Ελλάδα. Το
ώριμο πρέμνο δεν είχε ανάγκη από στήριγμα και τα μακροτομημένα κλαδιά μόνο όταν ωρίμαζε ο καρπός.
3 Βλ. Ευστάθιο Σχολ. Οδ. 1, 333‐335 TÕn d mšlana ¹dÝn onon, melihdša onon ™ruqrÕn met' Ñl…ga œfh,

poluwnÚmwj fr£saj. dÁlon d Óti mšlaj onoj prÕj diastol¾n ˜tero…ou lšgetai. tîn g¦r o‡nwn Ð mšn fasi
leukÕj, Ð d ki¸ · Òj, Ð d mšlaj. perˆ ïn lale‹ poll¦ Ð 'Aq»naioj. . . . . . . TÕn d M£rwna oá kaˆ doke‹
parènumoj enai ¹ kat¦ Qr®khn Marèneia kaˆ ƒerù ™t…mhsan oƒ ™gcèrioi. . . . . . doke‹ d ¢mpšlwn
™pimelht¾j Ð M£rwn genšsqai m£lista ïn glukÝj Ð onoj, diÕ KlšarcÒj tij ™pishmainÒmenoj œfh tÕ, onoj
Lšsbioj, Ön ™po…hsen Ð M£rwn moi dokî . .. . ™skèptonto d e„j o„noflug…an kaˆ oƒ tÁj aÙtù parwnÚmou
Marwne…aj pol‹tai. diÕ sofÒj tij paratucën ™ke‹ kaˆ e„pën æj e„ katakalufqÍ, gnèsetai kat¦ t…na tÒpon
™stˆ tÁj pÒlewj, æj ½geto katakekalummšnoj kaˆ ºrwt»qh poà ™stˆ tÁj pÒlewj, kat¦ tÕ kaphle‹on œfh.
kaphle‹a g¦r ™dÒkei enai ¹ Marèneia. t£ca pou kaˆ tîn ™ke‹ ™pˆ o‡nou ¢podocÍ legÒntwn tÕ perivdÒmenon,
æj oÙk ¢pÒblhton DionÚseion oÙd g…garton. . . . . . . TÕ d qe‹on potÕn kaq¦ kaˆ tÕ ¢khr£sion ™pite…nousi
mn tÕ ¹dÝ toà o‡nou, eÙodoàsi d kaˆ tÕ, nšktaroj ¢po¸· îga tÕn aÙtÕn enai qe…ou kaˆ ™ke…nou pÒmatoj.
kaˆ taàta mn semn¦ e„j o‡nou œpainon… .. . . . . Kr£seij d o‡nou pollaˆ paradšdontai. Ð mn g¦r kwmikÕj
son ‡sJ kekr©sqai lšgei ™pˆ `ErmÍ, `Hs…odoj d trˆj Ûdatoj procšein Øpot…qetai. tÕ d tštarton, ™nišnai
toà bibl…nou. kaˆ ¥lloi ¥llaj kr£seij fas…n, a‰ ke‹ntai par¦ tù Naukrat…tV deipnosofistÍ. . . . ¹ d
· hqe‹sa nàn kr£sij paradoxot£th ™st…n. e„kosapl£sion g¦r toà o‡nou fhsˆn 'OdusseÝj tÕ
™gkatakerannÚmenon Ûdwr. . . . dÁlon d kaˆ Óti mšcri kaˆ nàn perˆ t¦ baqÚtera tÁj 'As…aj æj kaˆ per… pou
t¾n 'Armeniak¾n Melit»nhn onoj fšretai pacÝj mšlaj kr£ma fšrwn Ûdatoj oÙ makr¦n toà kat¦ tÕn
`OmhrikÕn M£rwna. ú e„kÕj pala… pote kaˆ tÕn marwn»thn ™oikšnai.. . .