Bloque 2.

Nacemento da tradición artística occidental: a arte medieval

Arte prerrománica
1. Santa Comba de Bande

É un templo visigodo posiblemente da segunda metado do século VII , situado no municipio de

Bande na provincia de Ourense.
Os pobos bárbaros asumiron a cultura romana e a estructura administrativa cristina para, a partir de
ahí , mesturalo todo coa sua propia cultura.
Os visigodos permarenceran durante moito tempo nas fronteiras do Imperio Romano, antes de
asentarse no sur da Galia e situar a capital en Toulouse. A súa colaboración cos romanos foi intensa ,
polo que se converteran no pobo xermano máis romanizado. A inferioridade militar con respeto aos
Francos , que aspiraban a dominar toda a Galia, fixo que a sua expansión se orientara cara o sur dos
Pirineos . Así , a principios do século Vi Toledo constitue a nova capital do reino visigodo , a cal
conseguira a sua maior expansión co reinado de Leovixildo (573-586) : casi toda a Península Ibérica
estaba baixo o seu control ainda que solo eles poboaban a zona da meseta .

As súas características máis importantes son :

- Uso da planta basilical de tradición romana e a planta de cruz grega por influencia bizantina.
- Uso de capiteis corintios hispano romanos e con cimacio bizantino.
- O material predominante é a pedra ben traballada e utilizan o arco de ferradura, que despois
será utilizado ou copiado por los hispanomusulmanes.
- Utilizaran tamen a bóveda de medio cañon e menos frecuentemente a do arista. O aspecto
general dos seus templos é de solidez, con moi poucos vanis e pequenos, de un solo oco.

Podense distinguir duas etapas na arte visigoda relacionadas coa evolución politica do reinado:

A primeira etapa abarca os siglos V e VI, ata a conversión ao catolicismo de Recaredo no ano 587 (
antes eran arrianos ). Ata entón a falta de unidade política e relixiosa impide falar dun estilo definido.
Tratase mais ben de unha continuidade do arte hispano romano e de esta etapa só quedan algunas
ruinas.

A segunda etapa expandese dende a unificación relixiosa de Recaredo ata a invasión árabe no 711. A
esta etapa pertencen a maior parte dos monumentos conservados.
Os mais destacados situanse na metade norte da península.
Son pequenas igrexas rurales. Hai que recordar que a posterior ocupación musulmá das terras ao sur
do Sistema Central que fixo que desapareceran a maior parte das construccions.

Do século VII é Santa Comba de Bnade, en Ourense, con planta de cruz grega inscrita nun cadrado e
cuberta con bóvedas de tres tipos, de ahí a sua orixinalidade:
- Bóveda de cañon na nave e no transepto.
- Bóveda de arista no cruceiro.
- Bóveda de ferradura no ábside.
Como acostumaba ser no arte visigodo no ábside é o cadrado. Accedese a él por un arco de ferradura
con columnas de inspiración romana e visigótica.

1
O cruceiro está cuberto por unha torre ou cimborrio.
Así ben a igrexa está realizada en sillares de pedra as bóvedas son de ladrillo, material mais lixeiro.

Os muros son grosos e con escasas ventanas, de ferradura e cubertas con celosías, Só as líneas das
impostas rompen ca monotomía.
O templo, con moitas remodelacións posteriores, presentaba na súa orixe algunhas pequenas
dependencias adosadas para uso dos sacerdotes ( sacristía, aloxamento etc…) é un posible
iconostasio. O pórtico e a espadaña tamen son posteriores.
No exterior macizo, e con poucos vanos, destaca a ausencia da decoración nos muros.

2
 2. Santa María del Naranco

A igrexa de Santa María do Naranco é un edificio significativo do árte prerrománico asturiano.

Pertence ao período ramirense, correspondente ao reinado de Ramiro I ( 842-850), mediados do
século IX. Construída inicialmente como Aula Regia, está situada as aforas de Oviedo.

O reino astur é un dos reinos cristianos que surxen tras a invasión musulmá da península no 711.
Hacia o ano 718 unha asamblea de astures elixe rey a Pelayo, antigo conde visigodo, en Cangas de
Onís. O sey liderazgo vese afianzado pola vitoria in extremis contra un destacamento musulmá en
Covadonga, iniciándose así a existencia de un novo estado, que desarollará a sua propia arte e
terminará extendendose hacía León, Galicia e Castilla antiga en un contexto de repoblación,
consoolidación da nobleza como clase dominante e do cristianismo como bandeira contra o Islam.
O arte estará totalmente ligado a realeza e ao cristianismo.

No período en que se contrue este edificio a monarquía está consolidada. O descubrimiento do

sepulcro do apóstol Santiago en Compostela reafirmou frente a monarquía carolinxia e a
incorporación de territorios hacía o Duero, de repoblación nobiliaria y eclesiástica é un feito.

En Santa María del Naranco encontramonos cunha serie de innovacions arquitectónicas que
converten o arte prerrománico asturiano en único en Europa e antecende das solucions do período
posterior.

O edificio, despois a igrexa, era a Aula Regia, lugar de recepción do rey. De planta rectangular en
alzado presenta dous pisos con dous miradores nos extremos.
Dous pórticos laterales con escalinata dan acceso ao piso superior.
Os dous pisos cubrense con bóveda de cañón, coa particularidade de que esta por primeira vez está
reforzada por arcos fajones ( aqueles dividense en tramos a bóveda e contribuen ao seu
sostenimento.)
Estos arcos fajones no interior descansan ou apoyanse sobre arquerías cegas e columnas adosadas
ao muro. No exterior correspondese con contrafortes. Este sistema usado por primeira vez, permitirá
elevar ao edificio, abrir vanos nas paredes e aumentar a sua lixereza peraltando (elevando, facendo
mais esbeltas) as arquerias.
Todo o edificio é estructura desnuda e verticalidade.

A decoración é sencilla e propia do arte asturiano, con influencias romanas, visigodas e celtas.
- columnas con fustes sogueados
- medallones con bandas
- arquerías con celosías

Hasta o inicio do arte románico este será o único edificio peninsular que mostre unha estructura
abovedada armónica. O seu sistema arquitectónico esta basado en:
- Bóveda sobre arcos fajones que descansan sobre unha arquería que recorre os muros
interiores.

3
 - Esta arquería recolle o peso da bóveda e transmíteo as columnas e pilares adosados ao
muro.
- No exterior o peso recollese en contrafortes que coinciden con arcos fajones do interior,
liberado de peso ao muro e podendo abrir xanelas e elevar a bóveda.

Sólo no Románico volveremonos a encontrar unha solucion arquitectónica similar.

4
 3. Iglesia de San Miguel de Celanova

A capilla de San Miguel de Celanova é a igrexa mozárabe de menor tamaño que se coñece, xa que a
sua superficie é de menos de 22 metros cadrados. é un oratorio construido no siglo X dentro do
recinto do monasterio de Celanova en Ourense . Pode ser que no seu orixe estuvera dedicada ao
aloxamento de monxes transeúntes.É un dos mellores exemplos do prerrománico mozárabe.

A rápida expansión do Islam polo territorio peninsular foi facilitada pola debilidade das comunidades
hispano visigodas e pola política de pactos que os musulmans facían cos xefes locais. Todo eso
permitiu a veloz ocupación conseguida polos exércitos musulmáns que en tan pouco tempo
alcanzaran terras francesas , donde foron finalmente frenados polos francos na batalla de Tour e
Poitiers (732) . Pero esta conquista non supuxo a aniquilación da poboación hispano visigoda , ainda
que sí produxo obviamente un proceso de islamización . Ainda así os grupos que pagando máis
impostos querían seguir sendo cristiáns en territorio islámico , puideron facelo, pasando a chamarse
mozárabes. Estos grupos mantiveron unha estreita relación cos novos ocupantes o que se
manifestará nas suas formas artísticas . Pero non solo son mozárabes os cristians que viven baico
dominio musulmán senon aqueles que tras moitos anos de vivir en Al -Ándalus emigran cara
territorios cristiáns por algunhas persecucións relixiosas que se deron en épocas de integrismo
islámico .

En esta pequena capilla mostranse practicamente todas as características da arquitectura mozárabe.

Consta de tres partes:

- unha pequena nave cuadrada

- unha antesala ou atrio
- un ábside diminuto
Ao ser a nave cuadrada considerablemente máis ancha que a ábside e o atrio da igrexia na sua planta
ten certa sensación de igrexia cruciforme.

As tres dependencias están separadas por arcos de ferradura. O arco de ferradura mozárabe é de
tipo musulmán , mais cerrado que o visigodo e enmarcado por unha moldura cuadrada chamada alfiz
.

A igrexia só ten unha porta ao exterior, adintelada e seis ventanas de arcos de ferradura moi
estreitas.

A cuberta exterior é un tellado a dúas augas con grandes aleróns que son sostidos por modillóns
cilindricos típicos da arquitectura mozárabe. Por outra parte catro contrafortes reforzan o muro no
exterior.

O que lle confire este carácter especial a esta igrexia é que a cuberta de cada corpo interior foron
utilizados tres sistemas de abovedados distintos , o que a convirte nun muestrario:
- a camara principal cubrese con bóveda de arista ( a que surxe ao cruzar dous arcos de medio
punto no espazo) de ladrillo, sostida por arcos peraltados que parten de ménsulas de rollos
cilíndricos.

5
 - a bóveda do atrio é de cañon , pero de arco de ferradura.
- a bóveda do abside é de tipo califal , de ferradura moi pechada e recorda ao da mirab dunha
mezquita.
Finalmente añadir que os muros son grosos, polo que só permite abrir estreitas ventanas.

6
Vocabulario Arte prerrománica
Arco de faixa ( fajón): tamén chamado perpiaño, é o que reforza a bóveda
de medio canón no seu interior. Moi usado no Románico

Arco de ferradura: Denomínase así ao arco cuio trazado correspóndese cun

segmento de circunferencia que ten unha lonxitude maior á metade de
dicha circunferencia, resultando así unha forma similar a unha ferradura.
Arco peraltado: é o arco que presenta uns tramos rectos por riba dos
capiteis ou das liñas de impostas, antes do comezo do seu trazado

Contraforte: elemento arquitectónico adosado ao muro para reforzar os

empuxes laterais da bóveda. Soe estar realizado sempre con sillar de pedra
para darlle maior robustez. Na arte Gótica chámase estribo
Imposta: franxa que percorre horizontalmente a fachada dos edificios á
altura dos pisos a modo de separación. Ou fila de sillares sobre a cal vai
asentado un arco