Chłopomania i jej typowy przedstawiciel – Pan

Młody z Wesela Stanisława Wyspiańskiego

Wprowadzenie
Przeczytaj
Prezentacja mul medialna
Prezentacja TED
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Stanisław Wyspiański, Wesele, oprac. J. Nowakowski, Wrocław 1981, s. 45–47.

Źródło: Stanisław Wyspiański, Wesele, oprac. J. Nowakowski, Wrocław 1981, s. 74–76.
 Chłopomania i jej typowy przedstawiciel – Pan Młody
z Wesela Stanisława Wyspiańskiego

Lucjan Rydel z rodziną, ok. 1910

Źródło: domena publiczna.

„Tańcuj boso” – mówi Pan Młody, gdy jego młoda żona narzeka na ciasne buty. Panna Młoda
stanowczo się temu sprzeciwia, bo „Trza być w butach na weselu”. Inteligent wyobraża
sobie życie chłopów jako spokojne i bliskie natury, nie zna jednak realiów wiejskiego życia,
którym daleko do poetyckiego obrazu chodzenia boso po kwitnącej łące. W tej scenie Pan
Młody ujawnia postawę charakterystyczną dla części artystycznego środowiska przełomu
wieków – chłopomanię.

Twoje cele

Rozpoznasz cechy młodopolskiej chłopomanii.

Opiszesz wpływ ludomanii na literaturę polską przełomu wieków.
Wskażesz artystów, w których twórczości pojawiły się wpływy chłopomanii.
Przeczytaj

O autorze
Stanisław Wyspiański (1869–1907) wychował
się w Krakowie. Jako uczeń Gimnazjum św.
Anny poznał przyjaciół, z którymi
w przyszłości współtworzył młodopolski
świat artystyczny: między innymi poetę
Lucjana Rydla. Rydel stał się jednym
z największych przyjaciół Wyspiańskiego –
prowadzili niezliczone dyskusje na temat
sztuki, czego świadectwem jest ich
wieloletnia korespondencja. Doradzali sobie
w sprawach artystycznych, Wyspiański
tworzył też ilustracje i grafiki do niektórych
dzieł Rydla. Szkolny przyjaciel był ponadto
pierwowzorem postaci Pana Młodego
z Wesela, a uroczystość jego zaślubin
Stanisław Wyspiański, grafika nieznanego autorstwa
z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną stała się
sprzed 1905 r.
główną inspiracją powstania tego dramatu. Źródło: domena publiczna.
Wyspiański, podobnie jak Rydel, ożenił się
z kobietą pochodzenia chłopskiego – Teodorą Pytko. Artysta znał dzięki temu zarówno
życie prostego ludu, jak i problemy ówczesnej inteligencji. Wyspiański ukazał Pana
Młodego jako typowego reprezentanta modernistycznej mody na ludowość, który zachwyca
się kulturą wiejską w sposób konwencjonalny i powierzchowny. Od czasu premiery sztuki
w marcu 1901 roku relacje między przyjaciółmi pogorszyły się.

Folklor w Młodej Polsce

Wiek XIX był okresem zintensyfikowanych
badań folklorystycznych. Studia nad kulturą
ludową zaczęły się rozwijać już w czasach
romantyzmu i wiązały się z charakterystyczną
dla tego okresu ideą powrotu do natury.
Głoszono potrzebę twórczości spontanicznej,
uczuciowej, która jako jedyna mówi prawdę
o ludzkim sercu. Powstawały liczne
opracowania ludowych legend, łączące
autentyczny materiał z odautorskim
 omówieniem. Druga połowa wieku przyniosła
bardzo istotne prace etnograficzne, m.in.
publikacje Oskara Kolberga (1814–1890)
opisujące ludową literaturę, muzykę, ale też
zwyczaje, stroje i szeroko pojętą kulturę
ludową. Dokonania badacza były istotne dla
naukowego rozwoju folklorystyki, stały się
także impulsem dla wielu artystów przełomu
wieków. W latach 90. XIX wieku na łamach
czasopisma „Wisła” toczyły się dyskusje
dotyczące terminów „folklor” i „folklorystyka”.
W 1894 roku na lwowskim zjeździe literatów
i dziennikarzy polskich został wygłoszony
ważny referat Jana Karłowicza (1836–1903)
Narodowy folklor polski, w którym badacz
Wojciech Gerson, Ubiory Krakowiaków. Rycina
przedstawił sytuację polskiej folklorystyki,
przedstawia trzy osoby stojące na wiejskiej drodze,
wyróżnił jej poszczególne działy
1855 r.
Źródło: ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, i zaproponował kierunki dalszych badań.
domena publiczna.
Literatura inspirowana folklorem bardzo
często wykorzystywała stylizację baśniową. Wprowadzano elementy podań i legend,
dokonując ich artystycznej interpretacji. W 1900 roku powstał w Krakowie Teatr Ludowy
mający w repertuarze między innymi sztuki Lucjana Rydla – a wśród nich niezwykle
popularne jasełkowe widowisko Betlejem polskie. W przeciwieństwie do pozytywistów,
młodopolanie tworzący dla ludu nie cenili najwyżej walorów edukacyjnych, lecz były one
dla nich równoważne z rozrywkowymi i patriotycznymi. W sztukach kierowanych do mniej
wykształconych odbiorców odwoływali się do ludowej wyobraźni, nie zachowując ściśle
realiów historycznych. Tego rodzaju teatr stał się popularny również wśród mieszczan
i robotników. Folklor przeniknął do sztuki cyganerii.

W zdominowanej przez dekadentyzm cyganerii artystycznej (bohemie) zrodziła się

potrzeba znalezienia przeciwwagi dla zwątpienia – odwołanie do witalności prostego ludu
miało umożliwić przełamanie marazmu schyłkowców. Tak narodziła się chłopomania,
objawiająca się wzmożonym zainteresowaniem życiem i kulturą prostego ludu – jego
zwyczajami, strojami, codziennymi czynnościami i pracą. Towarzyszyła temu fascynacja
chłopską mentalnością, która wydawała się bardziej naturalna w porównaniu ze sposobem
myślenia arystokracji i mieszkańców miasta.
Juliusz Kossak, Wesele krakowskie przejeżdża przed cesarzem na Rynku Głównym w Krakowie, 1881 r.
Źródło: ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, domena publiczna.

Sylwetka chłopomana
Wyspiański przedstawił Pana Młodego jako typowego chłopomana. Bohater żeni się
z kobietą z ludu i nieustannie wyraża swój zachwyt dla wiejskiego życia. Poetyckie
wynurzenia mężczyzny zadziwiają jego żonę, która nie widzi w codziennych czynnościach
lirycznej głębi. Niektóre postaci dramatu wyrażają powątpiewanie w stosunku do trwałości
tej fascynacji Pana Młodego. Żyd sugeruje, że poeta następnego dnia zrzuci z siebie
chłopski strój, Radczyni i Ksiądz obawiają się natomiast, że może szybko stracić
zainteresowanie małżonką z powodu różnicy pochodzenia. Inną postawę przyjmuje
Rachela, która dostrzega w nietypowym ożenku Pana Młodego możliwą inspirację dla jego
twórczości artystycznej:

“
Stanisław Wyspiański

Wesele
Akt I, Scena 19 [fragment]

RACHEL
Na skrzydłach myśl moja zwisła;
szłam, przez błoto po kolana,
od karczmy aż tu do dworu; —
ach, ta chata rozśpiewana,
ta roztańczona gromada,
 zobaczy pan, proszę pana,
że się do poezji nada,
jak pan trochę zmieni, doda.

PAN MŁODY
Tak to czuję, tak to słyszę:
i ten spokój, i tę ciszę,
sady, strzechy, łąki, gaje,
orki, żniwa, słoty, maje.
Żyłem dotąd w takiej cieśni,
pośród murów szarej pleśni:
wszystko było szare, stare,
a tu naraz wszystko młode,
znalazłem żywą urodę,
więc wdecham to życie młode;
teraz patrzę się i patrzę
w ten lud krasy, kolorowy,
taki rześki, taki zdrowy —
choćby szorstki, choć surowy.
Wszystko dawne coraz bladsze,
ja to czuję, ja to słyszę,
kiedyś wszystko to napiszę,
teraz tak w powietrzu wiszę
w tej urodzie, w tym weselu;
lecę, jak mnie konie niosą —
od miesiąca chodzę boso,
od razu się czuję zdrowo,
chadzam boso, z gołą głową,
pod spód więcej nic nie wdziewam
od razu się lepiej miewam.
Źródło: Stanisław Wyspiański, Wesele, oprac. J. Nowakowski, Wrocław 1981, s. 45–47.

Kluczowe jest stwierdzenie Racheli, że Pan Młody „trochę zmieni” i „doda” do obrazu
chłopskiego świata na potrzeby poezji. Wpływy folklorystyczne rzadko pojawiały się
w literaturze młodopolskiej w niezmienionej formie – były zazwyczaj przetwarzane
i dostosowywane do autorskiej koncepcji. Postawy bohatera Wesela nie można jednak
uznać za sztuczną i całkowicie niepoważną. Pan Młody wyraża szczere zmęczenie
atmosferą panującą w modernistycznej bohemie, która skupia się na pesymistycznych
nastrojach, dręczona przez nudę i splin. Jego podziw dla ludu to próba przeciwstawienia
dekadentyzmowi realnych wartości zdolnych ożywić duszę człowieka przełomu wieków.

Włodzimierz Tetmajer, Zagroda w Bronowicach, ok. 1900

Źródło: domena publiczna.

Bunt wobec przedstawicieli własnego środowiska kieruje Pana Młodego w stronę

bezkrytycznego uwielbienia dla prostego ludu. Bohater nie chce nawet pamiętać
o krwawych rozruchach wywołanych przez chłopów pół wieku wcześniej podczas rabacji
galicyjskiej. W rozmowie z Gospodarzem umniejsza znaczenie tego historycznego
wydarzenia, mimo że wśród chłopstwa pamięć o nim nadal trwa:

“
Stanisław Wyspiański

Wesele
Akt I, Scena 30

Pan Młody, Gospodarz

PAN MŁODY
Jak się kłócą, jak się łają!
GOSPODARZ
Ha! temperamenta grają!
Temperament gra, zwycięża:
tylko im przystawić oręża,
zapalni jak sucha słoma;
tylko im zabłysnąć nożem,
a zapomną o imieniu Bożem —
taki rok czterdziesty szósty —
przecież to chłop polski także.

PAN MŁODY
jakże to okropne, jakże…

GOSPODARZ
Do dziś chwalą sobie te zapusty.

PAN MŁODY
Znam to tylko z opowiadań,
ale strzegę się tych badań,
bo mi trują myśl o polskiej wsi:
to byli jacyś psi,
co wody oddechem zatruli,
a krew im przyrosła do koszuli.
Patrzę się na chłopów dziś…

GOSPODARZ
To, co było, może przyjś —

PAN MŁODY
Myśmy wszystko zapomnieli;
mego dziadka piłą rżnęli…
Myśmy wszystko zapomnieli.

GOSPODARZ
Mego ojca gdzieś zadźgali,
gdzieś zatłukli, spopychali:
kijakami, motykami
krwawiącego przez lód gnali…
Myśmy wszystko zapomnieli.

PAN MŁODY
Jak się to zmieniają ludzie,
jak się wszystko dziwnie plecie;
myśmy wszystko zapomnieli:
o tych mękach, nędzach, brudzie;
stroimy się w pawie pióra.

GOSPODARZ
At, odmienia nas natura;
wiara, co jest jeszcze w ludzie,
że coś z tego przecie będzie;
rok w rok idziem po kolędzie
i szukamy, i patrzymy,
czy co kiedy z tego będzie — ?
Ot, odmienia nas natura:
wicher, co nad łanem wionie;
drżenie, gdzieś aż w ziemi łonie; —
par, który się wsiąka, wdycha,
że się tak w tych zbożach tonie;
chocia gleba może licha,
nie trza ustępować z drogi:
były bogi, będą bogi;
wiara jeszcze jakaś w ludzie.

PAN MŁODY
Jak się wszystko dziwnie plecie…

GOSPODARZ
Jak się wszystko plecie dziwno.
Źródło: Stanisław Wyspiański, Wesele, oprac. J. Nowakowski, Wrocław 1981, s. 74–76.
Chociaż integracja inteligencji z chłopami jest istotna dla polskiego bytu narodowego,
usposobienie Pana Młodego pozwala tylko na jej częściową realizację. Do prawdziwej
współpracy potrzebne byłoby pojednanie i naprawienie zadawnionych krzywd
wyrządzanych sobie wzajemnie przez szlachtę i prosty lud. W Weselu taka perspektywa
zostaje ukazana jako bardzo odległa.

Słownik
cyganeria artystyczna (bohema)

określenie środowiska artystycznego charakteryzującego się niekonwencjonalnym

stylem życia, pogardą dla obyczajowości ogółu społeczeństwa, spędzającego czas na
tworzeniu sztuki oraz zabawach

dekadentyzm

(fr. décadence – chylenie się ku upadkowi, łac. decadentia – schyłek) – postawa, która
ukształtowała się pod koniec XIX wieku, charakteryzująca się pesymistycznym
podejściem do rzeczywistości, przekonaniem o zmierzchu kultury i poszukiwaniem
sposobów na zapełnienie odczuwanej pustki. Duży wpływ na rozwój dekadentyzmu
miały filozofia Artura Schopenhauera oraz powieść Jorisa‐Karla Huysmansa Na wspak
nazywana przez współczesnych „biblią dekadentyzmu”

etnografia

(gr. éthnos – lud, plemię + graphia – opisywanie) – nauka zajmująca się opisem kultur
grup zamieszkujących dane terytorium (ludów, plemion)

folklor

(ang. folk‐lore – wiedza ludu) – wieloskładnikowa forma ludowej kultury

symboliczno‐artystycznej. Wyodrębnia się folklor słowny, muzyczny, taneczny,
widowiskowy, a także plastyczny. Przekazy folklorystyczne jako dominujące są znamienne
dla społeczności pierwotnych i plemiennych. W społeczeństwach stanowo‐klasowych
funkcjonują jako kultury nieoficjalne, środowiskowe; w społeczeństwie masowym stają się
reliktowe bądź występują w postaci subkultur. Folklor charakteryzuje się względnie
stabilnym modelem świata, który może funkcjonować w kulturze opartej na piśmie
i druku, np. w piśmiennictwie ludowym oraz w literaturze brukowej i popularnej.
W społeczeństwach organizacyjnych i masowych problematykę folkloru łączy się ze
specyfiką światopoglądu potocznego, niewyspecjalizowanego, charakteryzującego się
spontanicznością ekspresji, alternatywnością wzorów i norm zachowań

rabacja galicyjska (rzeź galicyjska)

powstanie chłopskie w Galicji w 1846 roku (termin „rabacja”, od niemieckiego rauben
‘grabić’, ‘plądrować’, był używany przez chłopów w okresie napadów na dwory);
spowodowane m.in. ciężkim położeniem wsi galicyjskiej; niezadowolenie chłopów
władze austriackie skierowały przeciwko szlachcie i głosząc antychłopski charakter
przygotowań powstańczych szlachty, wykorzystały rabację do sparaliżowania
planowanego trójzaborowego powstania narodowego; agitacja austriacka, brak
demokratycznej propagandy na wsi, a także nieudana próba opanowania przez
powstańców Tarnowa (18 II) spowodowały, że chłopi w większości nie poparli powstania
przeciw zaborcy, lecz uderzyli na dwory, rozbrajali powstańców i za gratyfikacją
pieniężną oddawali w ręce Austriaków; powstanie największe rozmiary przybrało
w obwodzie tarnowskim, gdzie zniszczono ok. 90% dworów; jednym z przywódców
powstania chłopskiego był Jakub Szela, który wzywał chłopów m.in. do grabieży
i zaprzestania odrabiania pańszczyzny; powstanie chłopskie zostało stłumione przez
austriackie wojska. Wypadki w Galicji odbiły się szerokim echem w Europie i były jednym
z pierwszych przejawów fali rewolucyjnej okresu Wiosny Ludów

spleen, splin

(ang. spleen – śledziona) – ponury nastrój, stan apatyczny, odczucie nudy i bezsensu
egzystencji

symbolizm

(gr. σύμβολον, sýmbolon – symbol)– kierunek w sztuce zapoczątkowany przez poetów

francuskich w II połowie XIX wieku, zakładający rezygnację z bezpośredniego opisu
emocji, opierający się na sugerowaniu wzruszeń i nastrojów, operujący wieloznacznymi
symbolami w celu wyrażenia treści, które nie mają jednoznacznego określenia w systemie
językowym
Prezentacja mul medialna

Chłopomania w literaturze Młodej Polski

Polecenie 1

Na podstawie mul medium wypisz najważniejsze cechy młodopolskiej chłopomanii.

Polecenie 2

Porównaj wykreowaną przez Stanisława Wyspiańskiego w Weselu postać Pana Młodego

z jego pierwowzorem – Lucjanem Rydlem – pod kątem postawy wobec chłopstwa, idei
estetycznych i zainteresowań artystycznych. Sformułuj wypowiedź pisemną.

Kreacja Pana Młodego w Weselu Stanisława 1

Wyspiańskiego na długie lata zaważyła na
recepcji twórczości pierwowzoru tego
bohatera. Lucjan Rydel był poetą o rozległych
horyzontach literackich i artystycznych,
interesował się sztuką antyczną, dramatem
szekspirowskim, dziełami wieszczów
romantycznych, a także współczesnymi
kierunkami sztuki, ze szczególnym
uwzględnieniem symbolizmu. Miał też duże
umiejętności translatorskie, które zaowocowały
przekładami między innymi fragmentów Iliady
Homera oraz Eneidy Wergiliusza. Jego poezja
była świadectwem biegłości językowej
i wersyfikacyjnej, a także erudycji. Obecność
literackich stylizacji odróżniała ją od
zidywidualizowanej młodopolskiej liryki
nastrojowej. Rydel wpisywał się jednak
w tendencje młodopolskiej literatury za sprawą
synkretyzmu swoich utworów dramatycznych.

domena publiczna
Stanisław Wyspiański, Portret Lucjana Rydla,
1898
 3

Fotografia Lucjana Rydla w gronie kolegów

domena publiczna

4 Lucjan Rydel uchodził za typowego

reprezentanta młodopolskiej chłopomanii, który
porzucił wyrafinowane krakowskie salony
artystyczne dla prostoty wiejskiego życia.
Niektórzy przedstawiciele bohemy widzieli
w jego małżeństwie czasowy kaprys. Postawa
poety nie zmieniła się jednak aż do śmierci
w 1918 roku. Rydel zaangażował się
w popularyzację wiedzy – wydał między innymi
podręcznik Dzieje Polski przeznaczony dla
wiejskich szkół. Pracował też nad sztukami
teatralnymi opartymi na motywach ludowych.
Ludowe baśnie posłużyły mu jako tworzywo
dramatu Zaczarowane koło. Swoje
najsłynniejsze dzieło – widowisko jasełkowe
Betlejem polskie – osnuł natomiast na tekstach
rodzimych kolęd i pastorałek.
 5

ilustracja Włodzimierza Tetmajera do książki

Betlejem polskie
domena publiczna

ilustracja Włodzimierza Tetmajera do książki

Betlejem polskie
domena publiczna
 7

domena publiczna
Stanisław Wyspiański, Portret Lucjana Rydla

domena publiczna
Kazimierz Sichulski, Karykatura Lucjana Rydla,
1904
Betlejem polskie zostało wydane z ilustracjami 9
autorstwa Włodzimierza Tetmajera. Malarz
także miał swój odpowiednik w Weselu –
Wyspiański sportretował go w postaci
Gospodarza. Włodzimierz Tetmajer jako jeden
z pierwszych przedstawicieli polskiej moderny
ożenił się z kobietą chłopskiego pochodzenia
i w swojej działalności artystycznej często sięgał
po motywy ludowe. Razem z Lucjanem Rydlem
współtworzył tak zwaną cyganerię bronowicką.
Artyści skupieni wokół małopolskiej wsi
przeciwstawiali się dekadenckim nastrojom
krakowskiego środowiska, promując proste
życie w bliskości natury.

10

Włodzimierz Tetmajer, Dorobek (Rodzina artysty),

1905
domena publiczna

Bronowice stały się centrum młodopolskiej 11

chłopomanii. Poza postaciami Rydla i Tetmajera,
miejscowość zyskała sławę dzięki
Wyspiańskiemu – to właśnie tam rozgrywa się
akcja Wesela. Chociaż w tekście dramatu nazwa
wsi się nie pojawia, wszyscy widzowie
przedstawienia mieli świadomość, że sztuka
została zainspirowana przez autentyczną
uroczystość mającą miejsce w bronowickiej
chacie.

12

Włodzimierz Tetmajer, Wesele

domena publiczna

Za sprawą postaci Pana Młodego Wesele 13

utrwaliło w polskiej kulturze obraz typowego
chłopomana. Mimo że obraz ten nie ukazywał
całej złożoności postawy Lucjan Rydla –
rzeczywistego odpowiednika tego bohatera –
okazał się niezwykle sugestywny i znacząco
wpłynął na postrzeganie bronowickiego artysty
przez współczesnych. Od czasu premiery
dramatu Wyspiańskiego, był on kojarzony jako
ten, który na pytanie: „Po co się pan z chłopką
żeni? / Są panny inteligentne” odpowiada
z pełnym przekonaniem: „One mnie się wydają
przeciętne. / Kocham te z Bo cellego, / lecz nie
chcę zapychać niemi / każdej piędzi naszej
ziemi”.
14

Dwór Rydlówka w Bronowicach Małych

Dariusz.Biegacz, commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-
SA 4.0

15

Włodzimierz Tetmajer, Zrękowiny, 1895

domena publiczna
Prezentacja TED

Polecenie 1

Wysłuchaj wykładu literaturoznawczyni, prof. Justyny Bajdy, na temat zjawiska chłopomanii.

Scharakteryzuj to zjawisko, odwołując się do treści wykładu oraz części „Przeczytaj”.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DWC4IpYmM

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Nagranie filmowe dotyczy chłopomanii i jej typowego przedstawiciela.

Polecenie 2

Wyjaśnij, co łączyło Stanisława Wyspiańskiego ze zjawiskiem chłopomanii.

Ćwiczenie 1 輸

Opisz, jak chłopomania objawiała się w sztuce.

Ćwiczenie 2 輸

Oceń, czy wszystkie przejawy chłopomanii wiązały się z bezkrytycznym zachwytem nad
życiem prostego ludu. Uzasadnij swoją opinię.
Dla nauczyciela

Autor: Bożena Święch

Przedmiot: Język polski

Temat: Chłopomania i jej typowy przedstawiciel – Pan Młody z Wesela Stanisława

Wyspiańskiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

i rozszerzony

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej
oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym
frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne,
w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie
programowej jako lektury obowiązkowe;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki
literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją
refleksji;
11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz
dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę
w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
II. Kształcenie językowe.
2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:
6) rozpoznaje rodzaje stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja, stylizacja
środowiskowa, biblijna, mitologiczna itp.) oraz określa ich funkcje w tekście;
7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od
słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich
konstrukcji składniowych;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie
tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód
służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;
11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi
weryfikować własne decyzje poprawnościowe;
12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty
tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.
Lektura obowiązkowa
29) Stanisław Wyspiański, Wesele;
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego,
a ponadto:
4) porównuje teksty kultury, uwzględniając różnorodne konteksty;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne

Uczeń:

określa funkcjonalność ludowych motywów w twórczości Stanisława Wyspiańskiego;

definiuje chłopomanię na podstawie e‐materiału i dramatu Wesele;
rozpoznaje cechy chłopomanii w zachowaniu bohaterów Wesela;
formułuje pytania do eksperta dotyczące chłopomanii;
redaguje wypowiedź argumentacyjną związaną z tematem lekcji.

Strategie nauczania

konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania

metoda poglądowa;
rozmowa kontrolowana;
metoda ćwiczeń przedmiotowych;
praca z tekstem dramatu Wesele;
 praca w grupie eksperckiej.

Formy zajęć

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego;
analizowanie tekstów;
samokształcenie.

Środki dydaktyczne

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica/kartka papieru, pisak/kreda;
słowniki w wersji tradycyjnej i on‐line;
tekst Wesela.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel proponuje, aby uczniowie, korzystając z burzy mózgów, wymienili swoje

skojarzenia związane ze słowem mania i podali jego synonimy.

2. Uczniowie wymieniają/wyliczają swoje propozycje, a następnie konfrontują podane

przez siebie określenia z zapisami Słownika języka polskiego. Przykładowo:

mocne zamiłowanie do czegoś,

trudny do opanowania pociąg do wykonywania określonych czynności,
skłonność do robienia czegoś.

Mania: pasja, obsesja, szał, amok.

3. Nauczyciel podsumowuje uczniowskie wypowiedzi, objaśnia cel zajęć i podaje temat.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel prosi, aby uczniowie na podstawie e‐materiału Chłopomania i jej typowy

przedstawiciel - Pan Młody opracowali ustną wypowiedź na temat: Folklor i chłopomania
w Młodej Polsce.

2. Wybrani/chętni uczniowie wygłaszają swoją prezentację zjawisk zapisanych w temacie

zadania. Wypowiedzi podlegają ocenie koleżeńskiej, słuchający dopowiadają to, czego
zabrakło w wystąpieniach koleżanek/kolegów.
3. Nauczyciel proponuje, aby uczniowie zapoznali się z treścią sceny 9 z Aktu I Wesela
i wytypowali koleżankę i kolegę do głośnego odczytania sceny.

4. Podczas głośnej interpretacji tekstu słuchający uczniowie podkreślają w tekście środki

artystycznego wyrazu, które służą pokazaniu postawy bohatera wobec wsi i jej
mieszkańców. Wypełniają tabelę, która porządkuje ich pracę z tekstem. Nauczyciel może ją
zmodyfikować: podać już część wypełnioną lub uzupełnienie wszystkich kolumn
zaproponować uczniom.

Przykładowo:
Nazwa
Cytat/przykład zabiegu Funkcja w tekście
artystycznego

zaznaczenie emocjonalnego charakteru

powtórzenie
wypowiedzi

wymienienie elementów życia na wsi

wyliczenie
i składowych wiejskiego pejzażu

porównanie

zaznaczenie różnic między życiem w mieście

i życiem na wsi, pokazanie ,ze czas dzieli się dla
kontrast
Pana Młodego na kiedyś/w mieście i teraz/ na
wsi

idealizacja podkreślenie zafascynowania

forma ja zaznaczenie osobistego zaangażowania

5. Uczniowie zapoznają się z prezentacją TED i redagują pytania do eksperta, które wynikają
z zamieszczonego materiału oraz toku lekcji. Przykładowo:

Czy każde nawiązanie do folkloru w literaturze młodopolskiej jest przejawem

chłopomanii?
W twórczości których młodopolskich artystów chłopomania była najbardziej widoczna?
Jak rozpoznać chłopomanię?
Czy można poznać, kiedy zaczyna się szczere zainteresowanie i kończy się mania?
Zaangażowanie Lucjana Rydla w popularyzowanie wiedzy o wsi miało cechy manii czy
było konsekwencją jego pasji?

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel proponuje, aby uczniowie zredagowali definicję chłopomanii. W celu

zilustrowania zjawiska powinni odwołać się do postaci Pana Młodego w Weselu.
2. Odczytanie zredagowanych przez uczniów definicji stanowi formę ewaluacji lekcji.

Zadanie domowe

Nauczyciel formułuje na podstawie e‐materiałów polecenie pracy domowej do wyboru:

1. Przeczytaj Plotkę o Weselu Wyspiańskiego autorstwa Tadeusza Boy‐Żeleńskiego i na jej

podstawie oraz materiału z e‐podręcznika i dramatu Wesele porównaj postać wykreowaną
przez Stanisława Wyspiańskiego z jej pierwowzorem - Lucjanem Rydlem.

2. Zredaguj wypowiedź argumentacyjną, w której rozważysz, czy Lucjan Rydel miał powody,
aby obrazić się na Stanisława Wyspiańskiego za kreację Pana Młodego w Weselu.

Materiały pomocnicze:

Tadeusz Boy‐Żeleński, Plotka o Weselu Wyspiańskiego, wolnelektury.pl

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Po wysłuchaniu wypowiedzi eksperta uczniowie mogą opracować własne pytania, które

nauczyciel może wykorzystać w fazie realizacyjnej lekcji. Multimedium można też
wykorzystać w czasie lekcji powtórzeniowych np. dotyczących inspiracji folklorem
w dorobku twórców różnych epok.