REVIEWER SA ARALING PANLIPUNAN
Inihanda ni Bb. Nieves M. Alinsoot
Aralin 1: Paikot na Daloy ng Ekonomiya
Paikot na Daloy ng Ekonomiya
- Ito ay naglalarawan ng mga gawain ng iba’t
ibang aktor o sektor sa ekonomiya.
Ang paikot na daloy ng ekonomiya ay binubuo ng
limang modelo upang mailarawan ang bawat
gampanin ng iba’t ibang aktor sa ekonomiya.
Apat na Aktor sa Ekonomiya
(1) Sambahayan, (2) Bahay-kalakal,
(3) Pamahalaan, (4) Panlabas na sektor
Uri ng Pamilihan sa Ekonomiya
1) Pamilihan ng salik ng produksiyon (Factor
Market) - nakapaloob dito ang mga salik ng
produksiyon kagaya ng lupa, kapital, paggawa,
at entrepreneurship na pagmamay-ari ng
sambahayan. Dito nagmumula ang mga salik
upang maipagpatuloy ang mga kalakal at
paglilingkod.
2) Pamilihan ng kalakal at paglilingkod
(Product/Goods/Commodity Market) -  Sa modelong ito may tatlong uri na ng pamilihan
nakapaloob dito ang mga natapos na
produkto at serbisyo na ginawa ng bahay-
kalakal mula sa ginamit niya na mga salik ng
produksiyon.
3) Pamilihang pinansiyal (Financial Market) -
dito inilalagak ng sambahayan ang mga kitang
hindi ginagastos samantalang ang bahay-
kalakal ay humihiram ng salapi sa pamilihang
ito.
4) Pamilihang pandaigdigan (World Market) -
dito nangyayari ang pakikipagpalitan ng
produkto at serbisyo sa ibang bansa.
Unang Modelo (Aktor: Sambahayan)
 Ipinapakita rito na payak ang ekonomiya o
simpleng ekonomiya lamang. Ang pinagtutuunan
dito ay ang pangangailangan lamang ng
sambahayan.
 Ipinapakita sa larawan na ang sambahayan ay siya
ding nagsisilbing bahay-kalakal.
1
Ikalawang Modelo (Aktor: Sambahayan at Bahay-
kalakal)
 Umiiral ang sistemang pamilihan. Na kung saan ay
may dalawang uri ng pamilihan sa ekonomiya:
(1) Pamilihan ng salik ng produksiyon, (2)
Pamilihan ng kalakal at paglilingkod.
 Ipinapakita sa modelong ito na ang sambahayan
at bahay-kalakal ay magkaiba ang gampanin. Ang
bahay-kalakal (prodyuser) ang nagsisilbing taga-
proseso ng mga salik ng produksiyon upanag
maging isang tapos na produkto o serbisyo,
samantala ang sambahayan (konsyumer) ang
kumokonsumo ng mga tapos na produkto o
serbisyo na nilikha ng bahay-kalakal dahil sila ay
mayroong pangangailangan at kagustuhan. Ang
samabahayan din ang nagmamay-ari ng mga salik
ng produksiyon.
Ikatlong Modelo (Aktor: Sambahayan at Bahay-
kalakal)
sa ekonomiya. (1) Pamilihan ng salik ng
produksiyon, (2) Pamilihan ng kalakal at
paglilingkod, (3) Pamilihang pinansiyal.
 Mahalagang balanse ang pag-iimpok at
pamumuhunan dahil ito ay nakakatulong sa pag-
unlad ng bansa.
 Ang karagdagang gawain ng sambahayan ay ang
pagiimpok. Ang kita na hindi ginagastos ay
tinatawag na ipon o savings.
 Ang karagdagang gawain ng bahay-kalakal ay
pamumuhunan o pagpapalago ng negosyo.
Ikaapat na Modelo (Aktor: Sambahayan, Bahay-
kalakal, at Pamahalaan)
 Sa modelong ito nagkaroon ng karagdagang aktor
sa ekonomiya. Ito ay ang pamahalaan.
 Isa sa mga gampanin ng pamahalaan ay ang
lumikom ng buwis mula sa sambahayan at bahay-
kalakal.
 Ginagawa ng pamahalaan ang pangongolekta ng
buwis upang gamitin bilang pondo sa
pagsasagawa ng mga proyekto para sa mga
mamamayan.
Gampanin ng pamahalaan sa ikaapat na modelo:
  Tungkulin nilang siguraduhin na sapat ang
produksiyon ng mga produkto at serbisyo
para sa mga mamamayan.
 Sila ang nagsisilbing tagapamahala ng
kaayusan at kaunlaran ng bansa.
 Tungkulin nilang pag-aralan at bigyang-pansin
ang paninigil ng buwis sa mga serbisyo at
produktong nilikha.
Ikalimang Modelo (Aktor: Sambahayan, Bahay-
kalakal, Pamahalaan, at Panlabas na sektor)
 Sa modelong ito nagaganap ang kalakalang
panlabas.
 Nagaganap dito ang pakikipagpalitan ng produkto
o serbisyo sa ibang bansa maaaring sa
pamamagitan ng pagluluwas ng mga produkto o
serbisyo (export) at pag-aangkat ng mga produkto
o serbisyo (import).
Aralin 2: Pambansang Kita
Pambansang kita (national income) - ay ang
kabuuang halaga ng mga tinatanggap na kita ng
pambansang ekonomiya.
Mahalagang masukat ang pambansang kita dahil
malalaman kung may narating na pagsulong at pag-
unlad ang ekonomiya ng isang bansa.
Economic Performance - Tumutukoy sa
pangkalahatang kalagayan ng mga gawaing pang-
ekonomiya ng bansa.
Gross National Income (GNI)
Ito ay tinawag ding Gross National Product. Ito ay
tumutukoy sa kabuuang pampamilihang halaga ng
mga produkto at serbisyo na nagawa ng mga
mamamayan ng isang bansa sa bawat quarter o loob
ng isang taon.
Gross Domestic Product
Pagsukat ng kabuuang pampamilihang halaga ng lahat
ng tapos na produkto at serbisyo na ginawa sa loob ng
isang takdang panahon sa loob ng isang bansa.
Paraan upang makuha ang Gross National Income
1. Paraan batay sa paggasta (Expenditure
Approach) - Ito ay nakabatay sa halagang ginastos
sa paglikha ng produkto o serbisyo. Nakapaloob
dito ang pinagkakagastusan ng bawat aktor ng
ekonomiya.
2. Paraan batay sa pinagmulang industriya
(Industrial Origin/ Value Added Approach) -
Masusukat ang Gross Domestic Product ng bansa
2
kung pagsasamahin ang kabuuang halaga ng
produksiyon ng mga pangunahing industriya ng
bansa. Kinapapalooban ito ng sektor ng
agrikultura, industriya at serbisyo.
3. Paraang batay sa kita (Income Approach) - Ito ay
nakabatay sa kita ng mga Pilipino na mula sa
pagbebenta ng produkto at serbisyo.
Dalawang Uri ng Gross National Income
1. Ang Gross National Income sa kasalukuyang
presyo (current/nominal GNI) ay kumakatawan sa
kabuuang halaga ng mga tapos ng produkto at
serbisyong nagawa sa loob ng isang takdang
panahon batay sa kasalukuyang presyo.
2. Ang real/constant GNI ay kumakatawan sa
kabuuang halaga ng mga tapos na produkto at
serbisyong ginawa sa loob ng isang takdang
panahon batay sa nakaraan pang presyo o sa
pamamagitan ng paggamit ng batayang taon o
base year.
Price Index - ang average na pagbabago sa presyo ng
mga produkto at serbisyo.
Growth Rate - Ito ang sumusukat kung ilang bahagdan
ang naging pag-angat ng ekonomiya kompara sa
nagdaang taon.
Income per capita - Tinataya rin nito kung sasapat ang
kabuuang halaga ng produksiyon ng bansa upang
tustusan ang pangangailangan ng mga mamamayan
nito.
Aralin 3: Implasyon
Implasyon - ito ay tumutukoy sa pagtaas ng
pangkalahatang presyo ng mga piling produkto sa
pamilihan.
 Ito ay isang economic indicator upang sukatin ang
kalagayan ng ekonomiya ng isang bansa.
 Ito ay isang suliranin na kinakaharap ng maraming
bansa sa daigdig.
 Ayon sa The Economics Glossary, ang implasyon
ay tumutukoy sa pagtaas ng pagkalahatang presyo
ng mga piling produkto na nakapaloob sa basket
of goods.
 Ayon naman sa aklat na Economics nina Parkin at
Bade (2010), ang implasyon ay pataas na
paggalaw ng presyo. Samantalang ang deplasyon
naman ay tumutukoy sa pagbaba ng
pangkalahatang presyo ng mga piling produkto sa
pamilihan.
 Hyperinflation - Ito ay patuloy na pagtaas ng
presyo bawat oras, araw, at linggo. Dahil sa
napakataas ng presyo ng bilihin ang salapi ay
nawawalan ng halaga.
Demand-Pull Inflation - Nagaganap ang demand-
pull inflation kapag nagkakaroon ng paglaki sa
paggasta ang sambahayan, bahay-kalakal,
pamahalaan at panlabas na sektor.
Cost-Push Inflation - Ang pagtaas ng mga
gastusing pamproduksiyon ang isang sanhi ng
pagtaas sa presyo ng mga bilihin.
Dahilan at Bunga ng Implasyon
1. Dahilan: Pagtaas ng suplay ng salapi
Bunga: Tataas ang demand o ang paggasta kaya
mahahatak ang presyo pataas.
2. Dahilan: Pagdepende sa importasyon para sa
hilaw na sangkap
Bunga: Kapag tumaas ang palitan ng piso sa
dolyar, o kaya tumaas ang presyo ng materyales
na inaangkat, ang mga produktong umaasa sa
importasyon para sa mga hilaw na sangkap ay
nagiging sanhi rin ng pagtaas ng presyo.
3. Dahilan: Pagtaas ng palitan ng piso sa dolyar
Bunga: Dahil sa kakulangan ng pumapasok na
dolyar, bumababa ang halaga ng piso,
nagbubunga ito ng pagtaas ng presyo ng mga
produkto.
4. Dahilan: Kalagayan ng pagluluwas (export)
Bunga: Kapag kulang ang suplay sa lokal na
pamilihan dahil ang produkto ay iniluluwas,
magiging dahilan ito upang tumaas ang presyo ng
produkto.
5. Dahilan: Monopolyo o Kartel
Bunga: Nakapagkokontrol ng presyo ang
sistemang ito. Kapag nakontrol ang presyo at dami
ng produkto, malaki ang posibilidad na magiging
mataas ang presyo.
6. Dahilan: Pambayad-utang
Bunga: Sa halip na magamit sa produksiyon ang
bahagi ng pambansang badyet, ito ay napupunta
lamang sa pagbabayad ng utang.
Epekto ng Implasyon
Mga taong nakikinabang kapag may Implasyon
1. Mga nangungutang
2. Mga negosyante/may-ari ng kompanya
3
3. Mga speculator at mga negosyanteng may
malakas ang loob na mamuhunan
Mga taong nalulugi kapag may Implasyon
1. Mga taong may tiyak n akita
2. Mga taong nagpapautang
3. Mga taong nag-iimpok
Aralin 4: Patakarang Piskal
Patakarang Piskal
 Pamamalakad sa paggamit ng pera ng bayan para
sa kapakinabangan ng bansa.
 Layunin ng patakarang piskal na patatagin at
palaguin ang ekonomiya ng isang bansa.
 Ito ay tumutukoy sa behavior ng pamahalaan
patungkol sa paggasta at pagbubuwis. Sa
madaling salita ito ay tungkol sa polisiya sa
pagbabadyet ng pamahalaan (Case, Fair, at Oster
2012).
 Ang patakarang ito ay tumutukoy sa paggamit ng
pamahalaan sa pagbubuwis at paggasta upang
mabago ang galaw ng ekonomiya (Balitao, et. al
2014).
 Ang pamahalaan ay may malaking papel na
ginagampanan upang mapanatili ang kaayusan ng
ekonomiya. (John Maynard Keynes 1935)
Dalawang Paraan ng Pagpapatupad ng Patakarang
Piskal
1. Expansionary Fiscal Policy
- Ito ay isinasagawa ng pamahalaan upang
mapasigla ang matamlay na ekonomiya ng
bansa.
- Karaniwang isinasagawa ito sa pamamagitan
ng paggasta sa mga proyektong
pampamahalaan o pagpapababa ng singil sa
buwis.
Mga palatandaan para maipatupad ng pamahalaan
ang Expansionary Fiscal Policy:
 Mababa ang pangkalahatang demand ng
sambahayan
 Walang insentibo sa mga mamumuhunan na
gumawa o magdagdag pa ng produksiyon.
 Aang kabuuang output ay mababa ng higit sa
inaasahan dahil hindi nagamit ang mga
resources.
 Mataas na kawalan ng trabaho
Mga Gawain ng pamahalaan sa pagpapatupad ng
Expansionary Fiscal Policy:
 Pagdaragdag ng gastusin ng pamahalaan
  Pagbaba ng singil sa buwis
 Pagtaas ng kabuuang demand
2. Contractionary Fiscal Policy
- Ito ay isinasagawa ng pamahalaan upang ang
masiglang ekonomiya ng isang bansa ay
mapabagal ng bahagya.
- Karaniwang isinasagawa ito sa pamamagitan
ng pagbabawas sa gastusin ng pamahalaan at
pagtaas ng singil sa buwis.
Mga palatandaan para maipatupad ng pamahalaan
ang Contractionary Fiscal Policy:
 Pagtaas sa presyo ng mga bilihin o implasyon.
 Mataas ang pangkalahatang demand ng
sambahayan
 May insentibo naman sa mamumuhunan na
patuloy na magdagdag ng produksiyon.
 Mayroong mataas na pangkalahatang output.
Mga Gawain ng pamahalaan sa pagpapatupad ng
Contractionary Fiscal Policy:
 Pagbaba ng gastusin ng pamahalaan
 Pagtaas ng singil ng buwis
 Pagbaba ng kabuuang demand
Araling 5: Patakarang Pananalapi
Patakarang Pananalapi
- Ito ay tumutukoy sa pangangasiwa ng Bangko
Sentral ng Pilipinas (BSP).
- May kinalaman sa pamamahala o pagmamanipula
ng suplay ng salapi sa ekonomiya.
- Ginagamit upang mapatatatag ang pambansang
ekonomiya, inaasahan na maimpluwensiyahan ng
salapi ang produksiyon at ang pangkalahatang
pagbabago ng presyo.
- Nakatuon ito upang maitakda ang dami ng salapi
sa sirkulasyon.
Layunin ng Patakarang Pananalapi
 Mapangasiwaan nang wasto ang kakayahang
pinansiyal ng bansa.
 Maisaayos ang paggasta ng pamahalaan.
Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP) – ito ang nagtatakda
kung gaano karami at kalian ilalabas ang money
supply sa ekonomiya. Sa madaling sabi, ito ang
ahensiya o institusyon ng pamahalaan na kung saan
tinuturing na tagapangasiwa sa suplay ng salapi sa
ekonomiya.
Dalawang paraan na ipinapatupad ng BSP
1. Expansionary Money Policy
2. Contractionary Money Policy
4
1. Expansionary Money Policy
- Ito ay naglalayong mahikayat ang mga negosyante
na palakihin pa o magbukas ng bagong negosyo.
Gawain ng pamahalaan sa pagpapatupad ng
Expansionary Money Policy:
 Ibinababa ang interes sa pagpapautang upang
mas maraming mamumuhunan ang mahikayat
na humiram ng pera upang idagdag sa
kanilang negosyo.
2. Contractionary Money Policy
- Layunin nito na mabawasan ang paggasta ng
sambahayan at ng mga namumuhunan.
Gawain ng pamahalaan sa pagpapatupad ng
Contractionary Money Policy:
 Itinataas ang interes sa pagpapautang upang
mabawasan ang paggasta ng sambahayan at
bahay-kalakal.
Mga salaping pwedeng gamitin ng pamahalaan
upang maisakatuparan ang lahat ng proyekto at
programa:
 Buwis
 Mula sa iba’t ibang kagawaran ng pamahalaan
 Pagbebenta ng ari-arian at mga kompanyang
pag-aari ng pamahalaan
Social Security System (SSS) - ito ang ahensiya ng
pamahalaan at nilalagakan ng pondong panseguridad
ang tumatanggap ng buwanang kontribusyon ng mga
empleyado sa pribadong sektor at kabilang din dito
ang mga self -voluntary employed para sa
panlipunang seguro.
Aralin 6: Ugnayan ng kita, pagkonsumo,
at pag-iimpok
Kita - Ito ay tumutukoy sa halagang natatanggap ng
tao kapalit ng produkto o serbisyong kanilang ibinigay.
Pagkonsumo - Ang pagbili at paggamit ng produkto o
serbisyo na magbibigay ng kapakinabangan sa tao.
Pag-iimpok – Paglalagak sa bangko ng bahagi ng kita
na hindi ginagasta para sa pangangailangan sa
hinaharap.
Ipon o savings - ito ay kitang hindi ginagamit sa
pagkonsumo, o hindi ginastos sa pangangailangan.
Kahalagahan ng pag-iimpok
- Ito ay indikasyon ng malusog na ekonomiya. Sa
pamamagitan ng pag-iimpok maaari itong
 makatulong sa mga mamumuhunan. Maaari rin
itong sumuporta sa pagtaas ng ekonomiya.
- Financial Intermediaries - Nagsisilbing
tagapamagitan sa nag-iipon ng pera at sa nais
umutang o mag-loan. (Tulad ng Commercial
Banks, Savings and Loans, Credit Unions, Finance
Companies, Life Insurance Companies, Mutual
Funds, at Pension Funds)
- Mahalaga na magkaroon ng ipon ang isang tao
dahil magagamit ng bangko ang mga naipon ng
mga indibidwal sa pagpapautang at pagpapahiram
sa mga gustong mag-loan o umutang.