Professional Documents
Culture Documents
Niepewnosc Calkowita
Niepewnosc Calkowita
Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna (schemat)
Sprawdź się
Dla nauczyciela
Niepewność całkowita
Oznacza to, że musi istnieć jednolity system obliczania i zapisu niepewności pomiarowych,
stosowany wszędzie, na całym świecie. Bez tego byłaby ... wieża Babel (Rys. a.).
Rys. a. Wieża Babel (Pieter Bruegel, 1563). Według Księgi Rodzaju, wieżę Babel próbowała wznieść
zjednoczona, mówiąca jednym językiem ludzkość. Ponieważ wieża była wyrazem pychy i buntu przeciwko
Stwórcy, Bóg sprzeciwił się tym zamiarom ludzi i „pomieszał ich języki”, przez co nie mogli oni ukończyć
budowli. Obecnie określenie „wieża Babel” oznacza ideę lub przedsięwzięcie niemożliwe do zrealizowania
i prowadzące jedynie do powstania zamętu.
Źródło: dostępny w internecie: h ps://en.wikipedia.org/wiki/File:Pieter_Bruegel_the_Elder_-_The_Tower_of_Babel_(Vienna)_-
_Google_Art_Project_-_edited.jpg [dostęp 24.03.2022 r.], domena publiczna.
Na szczęście jest taki system, a jego opis pod tytułem „Guide to the expression of
uncertainty in measurement” został opracowany przez międzynarodowy zespół ekspertów.
Polskie tłumaczenie tego opisu pt. „Przewodnik wyrażania niepewności pomiaru” można
odnaleźć na stronie Głównego Urzędu Miar (GUM) (https://www.gum.gov.pl/) w zakładce
„Publikacje”.
O tym, jak w oparciu o różnego rodzaju niepewności pomiarowe oblicza się niepewność
całkowitą i jak zapisuje się ją w sposób zgodny z międzynarodowym systemem zapisu
wyników pomiaru, dowiesz się z tego materiału.
Twoje cele
Warto przeczytać
Powiedzenie to znane jest wśród metrologów, którzy wiedzą, że wynik pomiaru to nie tylko
wartość mierzonej wielkości podana z odpowiednią jednostką. Wynik pomiaru, aby był
użyteczny i wiarygodny, musi być podany razem z niepewnością pomiarową, a pojedynczy
pomiar tego nie zapewnia.
Przedmiotem pomiaru jest nieznana „wartość prawdziwa”, której pomiar może być
obarczony różnymi „błędami” (Rys. 1.). Błędy, które mogą zmieniać się przy powtarzaniu
pomiaru, to „błędy przypadkowe”. Ten sam błąd, który towarzyszy wszystkim pomiarom, to
„błąd systematyczny”. Jest też możliwe, że któryś z pomiarów da wynik kompletnie inny od
pozostałych. Może to być „błąd gruby”, czyli pomyłka. Każdy z tych rodzajów błędów ma
inny wpływ na wynik pomiarów i wymaga innej reakcji wykonującego pomiar (zob.
materiały pt. Błąd przypadkowy, błąd systematyczny oraz Jakie mogą być źródła
niepewności pomiarowych?).
Rys. 1. Schematyczna ilustracja błędów pomiarowych i ich wpływu na różnicę między rzeczywistą wartością
mierzonej wielkości fizycznej, a wynikiem serii pomiarów powtarzalnych.
u x
Niepewność standardowa pomiaru typu A, oznaczana jako A ( ), to niepewność
obliczona z rozrzutu statystycznego pomiarów, które zostały wykonane w serii pomiarów
powtarzalnych.
Kiedy stwierdzamy, że wyniki niezależnych pomiarów tej samej wielkości różnią się, to
wykonujemy serię pomiarów. Metoda ta ma zastosowanie wtedy, gdy podczas wykonywania
pomiarów występują błędy przypadkowe. Liczba pomiarów w serii zależy od decyzji
wykonującego pomiar. Im większa jest ta liczba, tym mniejsza niepewność wyniku.
x x x
I tak, za wynik serii 1 , 2 , … N pomiarów powtarzalnych wielkości fizycznej x przyjmuje
się średnią arytmetyczną:
x ≡ xś r = 1
N x
( 1 + x
2 +⋯+ xN ) = 1
N ∑
i
N
=1
xi .
Rozrzut wyników pomiaru powtarzalnego charakteryzuje się przy pomocy wielkości zwanej
odchyleniem standardowym:
sx = √ N i∑N xi
(
1
−1)
=1
( − xś ) ,
r
2
uA (x) ≡ sś r =
sx
√N
= √ N N i∑N xi
(
1
−1)
=1
( − xś ) .
r
2
Wzory (1) i (3) oraz przykłady ich stosowania zostały dokładnie omówione w materiale
pt. Wynik serii pomiarów powtarzalnych i jego niepewność standardowa, do przeczytania
którego gorąco Cię zachęcamy.
x
We wszystkich powyższych przypadkach wartość Δ traktujemy jak niepewność graniczną
x
(zwaną też niepewnością maksymalną) mierzonej wielkości . Innymi słowy zakładamy, że
odchylenie wyniku pomiaru x od wartości rzeczywistej nie wykracza poza przedział
x xx x
( − Δ , + Δ ), gdzie
Δ x = Δp x + Δe x,
a z prawdopodobieństwem równym 0,68 mieści się w przedziale ( − x uB (x), x + uB (x)),
gdzie
uB (x) = Δx.
√3
u x x
Posługiwanie się wielkością B ( ) zamiast Δ ułatwia porównywanie niepewności
pomiarowych typu B z niepewnościami typu A, do których stosuje się tę samą zasadę 68%
(Rys. 3.).
Rys. 3. Schematyczna ilustracja znaczenia niepewności pomiarowej standardowej u(x) jako parametru
charakteryzującego rozrzut wyników pomiaru powtarzalnego wokół wartości średniej, która jest traktowana
jako najlepsze przybliżenie rzeczywistej wartości mierzonej wielkości. (por. z Rys. 1.)
u x u x
Jeśli niepewność A ( ) jest porównywalna z niepewnością B ( ), to całkowita niepewność
pomiaru powinna uwzględniać oba typy niepewności.
Ważne!
W obliczeniach często pomija się dolny indeks 'c' pisząc po prostu ( ) zamiast c ( ). ux u x
Oczywiście, jeśli jedna z tych niepewności jest dużo większa, np. o rząd wielkości, od
drugiej, to tę drugą można pominąć i za niepewność całkowitą przyjąć tę, która ma wartość
dominującą.
Poniżej podano kilka przykładowych, poprawnych zapisów tego samego wyniku pomiaru:
t = (12,345 ± 0,067) s
wcale nie oznacza, że niepewność standardowa u(t) wynosi 0,067 s. Oznacza on, że
niepewność graniczna Δt tego pomiaru jest równa 0,067 s.
Przykład 1.
2. Seria pomiarowa
56, 54, 54, 57, 53, 54, 55, 56, 55, 52, 58, 53, 51, 52, 55, 54, 54, 55, 53, 63.
3. Histogram
fś r = 54,2632 mm.
u f
Niepewność A ( ) wartości fś r (7) wyznaczamy ze wzoru (3):
uA (f ) = 0,403509 mm.
6. Dokładność przyrządu i niepewność eksperymentatora - niepewność standardowa typu B
Δ f = Δp f + Δe f = 1 mm + 3 mm = 4 mm,
a niepewność standardowa typu B
uB (f ) = Δf = 2,309401 mm.
√3
Słowniczek
błąd pomiaru
(ang.: accuracy class of measuring device) określa wartość błędu maksymalnego, jaki
może wystąpić podczas pomiaru wykonywanego danym przyrządem.
niepewność pomiarowa graniczna
zwana dawniej niepewnością maksymalną - niepewność pomiaru wielkości fizycznej x,
oznaczana symbolem Δx, związana z rozdzielczością i dokładnością przyrządu
pomiarowego.
niepewność pomiarowa standardowa
Niepewność całkowita
Na zamieszczonej poniżej grafice interaktywnej pokazano kolejne etapy analizy serii N=10
pomiarów okresu drgań wahadła matematycznego o długości l=50 cm. W szczególności
pokazano na niej, w jaki sposób wyznaczyć całkowitą niepewność standardową wyniku tego
pomiaru i w jaki sposób poprawnie zapisać ten wynik. Zapoznaj się z tą grafiką, a następnie
odpowiedz na pytania postawione w poleceniach aktywizujących.
Ile wynosi „teoretyczna” wartość okresu T drgań tego wahadła? Czy wartość ta należy do
przedziału (Tśr-uc(T),Tśr+uc(T)) wokół doświadczanie uzyskanej wartości okresu, równej Tśr?
Polecenie 2
Niepewność całkowitą uc(x) pomiaru powtarzalnego wielkości x wyznacza się jako sumę
geometryczną (tj. pierwiastek z sumy kwadratów) niepewności standardowej typu A - uA(x)
oraz niepewności standardowej typu B - uA(x), przy czym
uB(x) wyznacza się jako iloraz niepewności granicznej pomiaru, wynikającej m.in.
z dokładności przyrządu pomiarowego, przez pierwiastek z trzech.
Ćwiczenie 4 醙
Grześ wykonał 4 pomiary natężenia ruchu samochodowego na ulicy, przy której mieszka,
zliczając przejeżdżające nią w ciągu 5 minut samochody. Uzyskał następujące wyniki: 2, 5, 3, 6.
Ile średnio samochodów przejeżdżało tą ulicą, gdy Grześ wykonywany pomiar. Wynik podaj
razem z niepewnością pomiarową.
Odpowiedź:
średnie natężenie ruchu wynosi: nśr = ,
niepewność całkowita: uc(n) = ,
Odp. d= ( ) mm.
Ćwiczenie 6 難
Podczas lekcji fizyki uczniowie mierzyli szerokość pracowni fizycznej. W tym celu skorzystali
z cyfrowego dalmierza laserowego o skali wyrażonej w centymetrach.
653; 665; 657; 652; 648; 662; 658; 655; 655; 551; 652; 645; 638; 650; 662; 655; 656; 661; 640;
656; 660; 658; 650; 660; 662; 650; 643.
Wyznacz szerokość pracowni jako średnią arytmetyczną wszystkich pomiarów, a wynik podaj
razem z niepewnością całkowitą.
Załóż, że niepewność graniczna eksperymentatora jest taka sama jak niepewność graniczna
dalmierza.
Ćwiczenie 7 醙
ΔU1 > ΔU 2
ΔU1 < ΔU 2
ΔU1 = ΔU 2
Ćwiczenie 8 醙
Woltomierzem analogowym klasy 1, o zakresie 10 V zmierzono napięcia: U 1=2 V i U 2=9 V.
Który z pomiarów obarczony był większą względną niepewnością graniczną?
ΔU1/U1 = ΔU 2/U2
Dla nauczyciela
Scenariusz lekcji
Przedmiot: Fizyka
Zakres rozszerzony:
Uczeń:
Strategie
nauczanie przez dociekanie IBSE
nauczania:
Faza wprowadzająca:
Faza realizacyjna:
Faza podsumowująca:
Gdy wszyscy uczniowie zakończą obliczenia, wyniki są porównywane. Nauczyciel
sprawdza, czy uzyskane wyniki są poprawne i czy uczniowie pamiętali o ich
prawidłowym zapisie wyniku. Nauczyciel pokazuje na ekranie przygotowane wcześniej
rozwiązanie i histogram wyników cząstkowych. Uczniowie dyskutują o tym, czy
histogram ten przypomina kształtem krzywą Gaussa. Nauczyciel sugeruje, by w domu
chętni uczniowie zapoznali się z materiałami pt. „Krzywa Gaussa i odchylenie
standardowe” oraz „Rozkład normalny” i sprawdzili, czy wyniki pomiaru powtarzalnego
z ćwiczenia 6. spełniają „kryterium 68%”.
Praca domowa:
Wskazówki
metodyczne
Multimedium- grafika interaktywna- może być wykorzystane
opisujące różne
przez uczniów w domu w celu powtórzenia i utrwalenia
zastosowania
wiadomości.
danego
multimedium: