Gałęzie prawa w Rzeczypospolitej Polskiej

Podział prawa na gałęzie jest podziałem teoretycznym, czyli wynika z ustaleń

prawników a nie z bezpośredniej decyzji organów prawodawczych.
Polega na pogrupowaniu aktów prawnych z punktu widzenia metody uregulowania
stosunków społecznych, jaką posłużył się prawodawca, a czasem również z punktu
widzenia szczególnych celów, które prawodawca zamierza osiągnąć poprzez
zastosowanie określonej metody. O tym, jaką metodę przyjął prawodawca, dowiadujemy
się z treści aktu prawnego a czasem z jego poszczególnych przepisów.

Gałąź prawa jest to całokształt norm prawnych, ukształtowany w toku

historycznego rozwoju. Powstają głównie pod wpływem specyfikacji życia, dlatego też
gałęzi prawa przez cały czas przybywa wraz z rozwojem cywilizacyjnym i w związku z
przybywaniem nowych dziedzin liczba ta rośnie. Każda gałąź prawa reguluje odrębny
zakres stosunków społecznych.

Stosunek społeczny (relacja pomiędzy co najmniej dwiema osobami) to taki, który

regulowany jest przepisami prawa.
Prawodawca w regulowaniu stosunków społecznych posługuje się dwiema
podstawowymi metodami: administratywistyczną (publicznoprawną) i cywilistyczną
(prywatnoprawną). W poszczególnych przypadkach metody te mogą ulegać modyfikacji
lub integracji, co pozwala wyodrębniać kolejne gałęzie prawa.

Gałęzie prawa można podzielić na:

 prawo konstytucyjne (państwowe) – normuje kwestie dotyczące ustroju
państwowego, określa kompetencje jego organów oraz prawa i obowiązki
obywateli,
 prawo cywilne – normuje stosunki majątkowe i osobiste pomiędzy osobami
prawnymi i fizycznymi,
 prawo rodzinne – normuje osobiste i majątkowe stosunki wynikające
w rodzinach,
 prawo karne – określa jakie czyny są przestępstwami, ustala zasady
odpowiedzialności za takie czyny oraz kary, jakie grożą za ich popełnienie,
 prawo pracy – reguluje stosunki pracy między pracodawcami a pracownikami
oraz problemy związane z pracą,
 prawo administracyjne – reguluje funkcjonowanie i organizację organów
administracji publicznej,
 prawo finansowe – określa zasady i formę gromadzenia dochodów przez
państwo oraz sposób ich wydatkowania,
 prawo gospodarcze – normuje stosunki majątkowe, osobiste między osobami
fizycznymi i prawnymi,
 prawo procesowe – składa się z trzech działów: prawo o ustroju sądów i
prokuratury, prawo procesowe cywilne, prawo procesowe karne.
Prawo konstytucyjne (państwowe) – to zbiór norm prawnych regulujących kwestie
dotyczące ustroju państwowego; określa kompetencje jego organów oraz prawa
i obowiązki obywateli, reguluje również hierarchie źródeł prawa oraz sposób tworzenie
prawa.

Podstawowymi źródłami prawa jest Konstytucja oraz następujące akty prawne:

ratyfikowane umowy międzynarodowe, ustawy, rozporządzenia, akty prawa
miejscowego na obszarze działania organów, które je wydały.

Prawo administracyjne jest to gałąź prawa, która obejmuje zespół norm

regulujących funkcjonowanie i organizację organów administracji publicznej,
stosunki między tymi organami a obywatelami. Ponadto precyzuje sposoby
powołania, kompetencji, prawa, obowiązki i formę odpowiedzialności organów
administracji rządowej i samorządowej.

Istotną cechą prawa administracyjnego jest fakt posiadania przez organy administracji
publicznej uprawnień władczych w stosunku do drugiego podmiotu, umożliwia to
zastosowania wobec drugiego podmiotu środków przymusu.

Prawo finansowe – jest to ogół norm określających zasady i formę gromadzenia

dochodów przez państwo, sposób ich wydatkowania oraz normuje zagadnienia
podatkowe dotyczące osób prawnych i fizycznych.

Głównym celem prawa finansowego jest dbanie o dobro publiczne, zaś sposobem
regulacji jest przymus państwowy. Ponadto na jednostkę nie przestrzegającą przepisów
prawa finansowego nakładana jest sankcja.

Istnieje kilka podstawowych działów prawa finansowego:

 prawo podatkowe normuje zasady powstawania, ustalania oraz wygasania zobowiązań
oraz obowiązki podatników,
 prawo bankowe – określa organizację banków,
 prawo ubezpieczeniowe - normuje organizację i działalność instytucji ubezpieczeniowych,
 prawo budżetowe – określa przygotowanie i uchwalanie budżetu państwa,
 prawo finansowe przedsiębiorstw i innych organizacji gospodarczych.

Prawo cywilne jest to zespół norm prawnych regulujących stosunki majątkowe

i osobiste pomiędzy równorzędnymi podmiotami prawa, tj. osobami prawnymi
i fizycznymi.

Jest to fundament prawa prywatnego, którego podstawowym źródłem jest Kodeks

cywilny oraz wybrane ustawy.
Do prawa cywilnego zalicza się również: prawo pracy, prawo handlowe, prawo
rodzinne, prawo spadkowe i inne.

Osoba fizyczna – każdy człowiek bez względu na rasę, wiek, wykształcenie czy
pochodzenie, posiadający dwa atrybuty tj. zdolność prawną oraz zdolność do czynności
prawnych (nabiera tych zdolności z momentem uzyskania pełnoletniości);

Osoba prawna – jednostka organizacyjna wyposażona przez prawo w osobowość

prawną. Osobowość prawną uzyskuje się w momencie zarejestrowania we właściwym
rejestrze sądowym. Przykładami osób prawnych są: przedsiębiorstwa państwowe,
spółdzielnie, spółki akcyjne i z ograniczoną odpowiedzialnością, związki zawodowe,
stowarzyszenia i fundacje.

Istnieją również jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej –

brak uznanej definicji prawnej tego pojęcia. Wydaje się, że niezbędnymi cechami takiej
jednostki winny być: ludzie, składniki materialne i niematerialne, cel i struktura
organizacyjna. Powinna to być grupa społeczna, posiadająca organizację ustanowioną
aktem założycielskim, który ustala normy organizacyjne i organa grupy (osoby fizyczne,
których działania, na podstawie norm organizacyjnych, przypisywane są całej grupie),
działania ukierunkowane są na realizację celów danej jednostki, wynikających z aktu
konstytucyjnego.

Prawo karne to zbiór przepisów definiujących czyny zabronione a także

konsekwencje ich popełniania przez obywatela. Prawo karne charakteryzuje
równość co oznacza, że wszyscy są wobec niego równi.

Podział prawa karnego

Prawo karne można podzielić na kilka metod, według kryteriów przedmiotu, zasady
zastosowania i wagi zabronionych czynów.
1. Podział ze względu na kryterium przedmiotu
 prawo karne materialne - jest to najistotniejszy element prawa karnego.
Zawarte są w nim wszystkie czyny zabronione, zasady postępowania a także kary
kryminalne, będące skutkiem doprowadzenia do takiego czynu.
 prawo karne procesowe - określa przepisy prawne, dotyczące sposobu
postępowania w przypadku dokonania czynu zabronionego. W skrócie prawo to
dotyczy samej metodologii procesu karnego
 prawo karne wykonawcze - definiuje metodologię wymierzania kary w
przypadku doprowadzenia do czynu zabronionego.
2. Podział ze względu na zasady zastosowania
 prawo karne powszechne - dokładnie opisuje wszystkie normy, do
przestrzegania których są zobowiązani wszyscy obywatele we wszystkich sferach
swojego życia
 prawo karne indywidualne - obejmuje wszystkie normy, dotyczące kwestii
egzekwowania interesów (na przykład prawo skarbowe) a także
 odpowiedzialności określonej, jasno zdefiniowanej grupy osób. Do prawa
karnego indywidualnego możemy zaliczyć na przykład prawo wojskowe.
3. Podział ze względu na wagę popełnionych czynów zabronionych
 prawo karne dotyczące wykroczeń - prawo to dotyczy wszystkich wykroczeń
a więc czynów zabronionych o niewielkiej szkodliwości (na przykład
wykroczenia drogowe)
 prawo karne sensu stricto - dotyczy wszystkich popełnionych czynów
zabronionych o znacznie większej szkodliwości społecznej.

Źródła prawa karnego

Źródłem obowiązującego w Polsce prawa karnego są ustawy, zwane kodeksami.
W naszym prawodawstwie karnym wyróżniamy: Kodeks karny (kk), Kodeks
postępowania karnego (kpk) i Kodeks karny wykonawczy (kkw).

Funkcje obowiązującego w Polsce prawa karnego

1. Funkcja sprawiedliwości - jej celem jest rozładowanie negatywnych zjawisk, jakie
pojawiły się w społeczeństwie bądź w jego komórce, na wskutek doprowadzenia do
danego czynu zabronionego.
2. Funkcja ochronna - jej celem jest ochrona interesów poszczególnych podmiotów
ujętych w przepisach prawnych, bądź też poszczególnych osób o których mowa w
regulacjach prawnych.
3. Funkcja gwarancyjna - polega na zagwarantowaniu jednostce ochrony ze strony
władzy, która z różnych względów chciałaby nadużywać opisanej powyżej funkcji
ochronnej.
4. Funkcja kompensacji - funkcja ta polega na próbie naprawienia zła (w określonym,
możliwym zakresie). Beneficjentem jest tutaj osoba, której z jakieś powodów
wyrządzono zło w ramach opisywanego czynu zabronionego.
5. Funkcja prewencyjna - polega na zapobieganiu powstawania czynów zabronionych,
chociażby ze względu na ryzyko poniesienia konsekwencji za wspomniany czyn. Ta
rola prawa karnego jest najistotniejsza, ze względu na dążenie do minimalizacji
wystąpień o charakterze patologicznym.

Nauki pokrewne i pomocnicze prawa karnego:



Kryminologia: badana przestępstwo i przestępcę na gruncie uwarunkowań

społecznych, biologicznych psychologicznych, bada perzyny (etologia kryminalna)
i objawy (fenomenologia); ojciec Garofalo, Stanisław Batawia.

Penologia: nauka o karze jako zjawisko prawne i socjologiczne, analiza celów i skutków;
Bronisław Wróblewski.
Wiktymologia: nauka o ofierze, rola ofiary w dokonaniu przestępstwa, podatność na
stanie sięofiarą, metody zapobiegania i zadośćuczynienia, ciemna liczba, przestępstwa
bez ofiar; Brunon Hołtyst.

Penitencjarystyka: nauka o więziennictwie, wykonywanie kar izolacyjnych,

kształtowanie tychśrodków dla jak najlepszej realizacji celów prawa karnego, kkw,
Reguły Minimalne, rozporządzenie MS; pionierzy John Howard, Fryderyk Skarbek

Polityka kryminalna: zagadnienie racjonalnego wykorzystania ius puniendi, kwestie
legislacji, dekryminalizacji, kryminalizacji, stosowania prawa, kształtuję praktykę
orzeczniczą, wykonywanie kar; pionier Liszt, w USA program „zero tolerancji” Wiliama
Brattona.

Kryminalistyka: problematyka wykrywania przestępstw oraz pozyskiwania, badania

i utrwalania dowodów, metoda przeprowadzania zeznań i przesłuchań, podział na
technikę i taktykę kryminalną, w jej ramach funkcjonują: daktyloskopia, balistyka,
fonoskopia, mechanoskopia, identyfikacja genetyczna, zapachowa; ojciec Hans Gross,
w Polsce Władysław Sobolewski.

Medycyna sądowa: jako nauka pomocnicza (Franciszek Maciejowski, Jan Olbrycht,

Stefania Raszeji), ojciec Paola Zacchie; mechanizm działania urazów i innych czynników
na organizm, oznaczenie znamion i czasu śmierci, oględziny, sekcja zwłok.

Psychiatria sądowa: rozstrzyganie o niepoczytalności albo ograniczonej poczytalności,

zagadnienia związane ze stosowaniem leczniczych środków zabezpieczających, zdolność
do uczestniczenia w procesie.

https://www.arslege.pl/35343/materialy-edukacyjne/11985/pojecie-i-podzial-prawa-karnego/