Normy i przepisy prawa

Norma postępowania - wypowiedź językowa pełniąca funkcję sugestywną adresowana do osoby lub
grupy wyrażana lub dająca się wyrazić w postaci zakazu lub nakazu określonego przyszłego
zachowywania się.

Norma prawna - natura ustanowiona lub usankcjonowana (uznana) przez państwo. Wywodzona jest z
przepisów prawa, która może być zabezpieczona przymusem państwowym. Wypowiedź językowa,
zawierająca generalną i abstrakcyjną regułę powinnego zachowania, skonstruowana z przepisów
prawnych zgodnie z przyjętą koncepcją jej budowy. Norma prawna jako reguła zachowania daje
odpowiedź na pytanie: kto, w jakich warunkach, jak powinien postąpić (co jest mu nakazane, zakazane
lub dozwolone czynić).
Charakteryzują ją następujące właściwości: abstrakcyjność, generalność, tetyczne uzasadnienie mocy
obowiązującej. Abstrakcyjność i generalność sprawiają, że normy prawne regulują typowe, ogólne
stosunki społeczne, mają zapewnioną możliwość wielokrotnego użycia, dzięki czemu mogą
prospektywnie (na przyszłość) oddziaływać na rzeczywistość społeczną. Ponadto generalność i
abstrakcyjność norm prawnych sprzyja podstawowej zasadzie współczesnego państwa prawnego –
formalnej równości obywateli wobec prawa.

Formuła Radbrucha – formuła filozoficznoprawna autorstwa niemieckiego prawnika i filozofa Gustava

Radbrucha. Głosi ona, że jeśli norma prawna w drastyczny sposób łamie podstawowe normy moralne, to
nie obowiązuje (łac. lex iniustissima non est lex - prawo najniesprawiedliwsze nie jest prawem). Taka
norma nie dostępuje godności bycia prawem, może być odrzucona i tym samym obywatele nie mają
obowiązku jej przestrzegania, a administracja państwowa i sądownictwo jej stosowania. Jest ona jedną z
czołowych współczesnych koncepcji zbliżających do siebie pozytywizm prawniczy i prawnonaturalizm.

sposób
normy geneza zmienność zasięg sankcje
ucieleśnienia

z sądów sankcje rozproszone,

aksjologicznych, osoby, które wykluczenie
moralne wartości, religii, nie są spisane stałe przyjmują dany społeczne,
systemów system wartości dezaprobata,
moralnych ostracyzm

święte księgi,
tradycja, teksty
pisma będące grupy wykluczenie ze
religijne religijne, prawo stałe
źródłem praw wyznaniowe wspólnoty
kanoniczne
wiary

tradycja, kultura,
dana grupa
historia, nawyki, dezaprobata
obyczajowe nie są spisane stałe kulturowa,
praktyki społeczna, ostracyzm
społeczność
społeczne

art. 112 KK - odpowiedzialność

osoby karna, sankcje
ustanawiane i przepisy
pozostające na zinstytucjonalizowane
sankcjonowane prawne,
prawne zmienne terenie przez organy władzy,
przez organy kodeksy,
obowiązującego sankcje publiczne w
państwa konstytucja
prawa, obywatele ramach przewidzianej
lub nie ustawy prawnej

1
 Normy i przepisy prawa

Budowa normy prawnej - HDS (hipoteza, dyspozycja, sankcja)

- hipoteza - adresat normy i okoliczności, w jakich ma ona zastosowanie - ,,jeżeli”, ,,kto biorąc
udział”, ,,na żądanie”, ,,każdy kto”
- dyspozycja - zawiera wzór pożądanego zachowania, jakiego oczekuje się od adresata -
,,powinien”, „popełnia określony czyn”
- sankcja - negatywna konsekwencja, jaka grozi adresatowi w przypadku naruszenia dyspozycji.
Jest tym elementem, który odróżnia normy prawne od norm moralnych i norm obyczajowych
gdyż tylko prawo jest sankcjonowane przez aparat władzy państwowej. Rodzaje: sankcja kary,
egzekucji, nieważności - „podlega karze”

Sformalizowanie normy prawnej oznacza, że jest ona:

- spisana, a dzięki temu (względnie) jednoznaczna;
- uchwalona lub wydana przez odpowiedni organ (np. sejm, Radę Ministrów, radę gminy) w
odpowiedniej procedurze (np. wymagana większość i kworum);
- ogłoszona we właściwym organie publikacyjnym (np. Dziennik Ustaw, dziennik urzędowy
województwa, Monitor Polski).

Sankcja - kary i środki karne

Kara ma dotykać osób, które złamały normy prawne (uiszczanie z niej grzywny to wykroczenie).
Wniosek o wszczęcie egzekucji: sąd bądź komornik
- kara - dolegliwość dotykająca bezpośrednio podmiot naruszający normę prawną
- egzekucja - przymusowe doprowadzenie do stanu zgodnego z normą prawną
- nieważność - dotyczy czynności prawnych, dążenie do osiągnięcia określonego przez prawo
skutku nie udaje się → wówczas jest to nieważność

Rodzaje sankcji
- sankcje represyjne - polegają na stosowaniu środków o wysokim stopniu dolegliwości, mających
na celu wyrządzenie komuś przykrości, w tym poprzez ograniczenie jego wolności lub
zmniejszenie wartości jego majątku;
- sankcje egzekucyjne - polegają na przymuszeniu adresata prawa do dostosowania się przez niego
do tego, czego prawo od niego wymaga, lub doprowadzaniu do stanu zgodności z prawem na
jego koszt, w tym w celu zapewnienia wykonania sankcji represyjnej, jeśli ktoś nie poddaje się jej
dobrowolnie;
- sankcja nieważności - czynność prawna (np. zawarta umowa, sporządzony testament, zawarte
małżeństwo) staje się z mocy prawa (ex lege) lub na żądanie drugiej strony albo osoby trzeciej,
ewentualnie mocą decyzji sądu nieważna lub bezskuteczna względem jakichś osób.

Norma prawna składa się z dwóch elementów:

- zakresu stosowania - element normy określający jej adresata i okoliczności zastosowania
- zakresu normowania - określenie zachowania nakazanego, zakazanego, ewentualnie
dozwolonego przez normę
„jeżeli ktoś zachował się w niewłaściwy sposób (zakres zastosowania) nakazane jest wymierzenie mu
kary” (zakres normowania).

Koncepcja norm sprzężonych - głosi, że hipoteza, dyspozycja i sankcja nie stanowią elementów jednej
normy, gdyż sankcja jest normą odrębną. W konsekwencji w systemie prawa mamy do czynienia z
dwoma rodzajami norm: normami sankcjonowanymi i normami sankcjonującymi.
- normy prawne posiadające strukturę dwuelementową, funkcjonują w specyficznych relacjach ze
sobą. Te normy, które w swej właściwej strukturze nie mają sankcji związane są z innymi
normami, które pełnią w stosunku do nich funkcję sankcji.
- normy bez sankcji nazywane są normami sankcjonowanymi,

2
 Normy i przepisy prawa

- te zaś, w których strukturze występuje wyraźna sankcja – noszą nazwę norm sankcjonujących.
- normy sankcjonujące pełnią funkcje sankcji względem norm sankcjonowanych

Przepis prawny - zdanie w sensie gramatycznym, zawarte w tekście prawnym. Jest to podstawowa
jednostka tekstu prawnego oraz forma, w której prawodawca wyraża normy prawne. Między normą
prawną a przepisem prawnym istnieje taki stosunek jak między treścią (sensem, znaczeniem) a formą.
Normy prawne wyrażają treść prawa, przepisy są formą zdaniową, w którą ujęta jest treść.

Norma prawna - konstrukcja myślowa, utworzona z elementów zakodowanych w przepisach prawnych,

regulująca zasady zachowania podmiotów, tzn. wypowiedź językowa, która wskazuje, komu i w jakich
okolicznościach jest nakazane/zakazane lub dozwolone konkretne postępowanie oraz jakie będą
konsekwencje w przypadku, gdy adresat nie zachowa się w sposób przewidziany przez normę.

leges imperfectae - normy niedoskonałe, w tym znaczeniu, że ich naruszenie nie powoduje żadnych
skutków prawnych (nie posiadają sankcji).

Akt normatywny - tekst, który zawiera normy prawne sformułowane w języku prawnym i zapisane
w postaci przepisów
Zazwyczaj normy prawne mają charakter generalny (tzn. adresaci tych norm nie są indywidualnie
określeni – normy mogą być kierowane do np. osób podlegających jurysdykcji państwa lub do grupy osób
wyróżnionej ze względu na wspólne cechy – podatnicy, przedsiębiorcy itp.) i abstrakcyjny (co oznacza, że
normy zawierają ogólne sposoby postępowania).

Tworzenie aktu
Procedurę oraz podmioty uprawnione do tworzenia aktów normatywnych określa Konstytucja. Wskazuje
ona także formy jakie powyższe akty mogą przyjąć (np. ustawa, rozporządzenie). Obok aktów prawa
wewnętrznego, występują akty prawa międzynarodowego i europejskiego.

Budowa aktu
Ustawa zawiera:
1) tytuł;
2) przepisy merytoryczne;
3) przepisy o wejściu ustawy w życie.
przepisy przejściowe lub dostosowujące oraz przepisy uchylające, jeżeli reguluje dziedzinę spraw
uprzednio unormowaną przez inną ustawę.
może zawierać przepisy wprowadzające zmiany w innych ustawach (przepisy zmieniające), przepisy
epizodyczne oraz przepisy o utracie mocy obowiązującej ustawy.

Kolejność zamieszczania elementów ustawy:

1) tytuł;
2) przepisy merytoryczne ogólne i szczegółowe;
3) przepisy zmieniające;
3a) przepisy epizodyczne;
4) przepisy przejściowe i dostosowujące;
5) przepisy uchylające, przepisy o utracie mocy obowiązującej ustawy oraz przepisy o wejściu ustawy w
życie (przepisy końcowe).

Tytuł ustawy - w oddzielnych wierszach zamieszcza się:

1) oznaczenie rodzaju aktu;
2) datę ustawy;

3
 Normy i przepisy prawa

3) ogólne określenie przedmiotu ustawy.

Promulgacja, wejście w życie

Dla ważności aktu normatywnego niezbędne jest jego ogłoszenie w dzienniku urzędowym. Wejście w
życie aktu normatywnego poprzedza zazwyczaj vacatio legis (oznaczający okres między publikacją aktu
prawnego a jego wejściem w życie).

Rodzaje przepisów prawnych

a) podział ze względu na treść
- przepisy prawa materialnego - regulują „materię” stosunków prawnych, tj. pozwalają na budowę
norm prawnych, wyznaczających wzajemne zachowania podmiotów w ramach rozmaitych
stosunków prawnych. Należą do nich, np. przepisy prawa cywilnego, prawa pracy, prawa
administracyjnego.
- przepisy prawa formalnego (procesowe) - określają realizację norm prawa materialnego, tj.
określają tryb postępowania przed organami władzy publicznej związany z dochodzeniem
uprawnień, egzekwowaniem obowiązków, stosowaniem sankcji przewidzianych w prawie
materialnym, np. prawo postępowania karnego, cywilnego, administracyjnego

b) podział ze względu na sposób formułowania

- przepisy konkretne - wyznaczają wprost powinne zachowanie (zawierają dyspozycję normy), np.:
„Wieczysty użytkownik uiszcza przez czas trwania swego prawa opłatę roczną” (art. 238 K.c.).
- przepisy blankietowe - nie formułują bezpośrednio reguły zachowania dla adresatów, lecz
zawierają upoważnienie dla jakiegoś organu państwowego, aby w przyszłości taką regułę
ustanowił, np.: „Rozporządzenie Rady Ministrów określi organy właściwe do przechowywania
rzeczy znalezionych i do poszukiwania osób uprawnionych do ich odbioru, zasady
przechowywania tych rzeczy oraz sposób poszukiwania osób uprawnionych do odbioru” (art. 185
K.c.).
- przepisy odsyłające - nie zawierają dyspozycji, lecz wskazują adresatowi, w jakim innym
przepisie lub przepisach już istniejących w systemie prawa ta dyspozycja lub dyspozycje zostały
sformułowane, np.: „Do zamiany stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży” (art. 604 K.c.).
Przepisy odsyłające ustanawiane są w celu uniknięcia wielokrotnego powtórzenia w akcie
normatywnym tych samych treści lub w celu uzupełnienia ich treściami zawartymi w innym
miejscu. Zapewniają zwięzłość i oszczędność tekstu prawnego.

c) podział ze względu na zasięg obowiązywania

- przepisy uniwersalne - zasięg obowiązywania obejmuje całe terytorium państwa (w aspekcie
prawnym) - głównie akty normatywne pochodzące od najwyższych organów władzy państwowej
i naczelnych organów administracji rządowej.
- przepisy partykularne - zasięg obowiązywania jest ograniczony do wyodrębnionego fragmentu
terytorium państwa, np. województwa, gminy - akty normatywne wydawane przez terenowe
organy administracji rządowej, jak i organy samorządu terytorialnego.

d) podział ze względu na moc stosowania

- przepisy bezwzględnie wiążące (ius cogens) - dyspozycja jest sformułowana w sposób
kategoryczny, podmiot musi postępować w sposób wskazany przez prawodawcę, każde inne
zachowanie pociąga za sobą sankcję. O zbywalności lub niezbywalności prawa decyduje
prawodawca. Podmioty nie mogą nadawać prawu zbywalnemu charakteru niezbywalnego według
własnego uznania. Charakterystyczne sformułowania: „inne postanowienia stron z mocy prawa są
nieważne”, „nie jest dopuszczalne”, „zastrzeżenie przeciwne jest nieważne”.
- przepisy względnie wiążące (ius dispositivum) - przedstawiają adresatom propozycję, pewien
wzór zachowania, z którego mogą skorzystać lub nie skorzystać, albo mogą go zmodyfikować,

4
 Normy i przepisy prawa

ukształtować według swobodnego uznania. Prawodawca daje tutaj pierwszeństwo umownym

postanowieniom stron, określających ich wzajemne uprawnienia i obowiązki. Ich względność
polega na tym, że znajdują zastosowanie (np. trzeba wydać orzeczenie rozstrzygające spór
pomiędzy stronami) wówczas, gdy strony nie umówiły się ze sobą albo umowa okazała się
niekompletna. Charakterystyczne sformułowania: „w braku odmiennego zastrzeżenia
umownego”, „chyba że strony postanowiły inaczej”.

e) podział ze względu na stopień ogólności

- przepisy ogólne (lex generalis) - regulują szeroki zakres spraw, obejmują szeroki krąg adresatów,
ustanawiają w dyspozycji ogólne reguły zachowania.
- przepisy szczególne (lex specialis) - ustanawiają wyjątki, uregulowania odrębne w stosunku do
przepisów ogólnych

f) podział przepisów dot. obowiązywania innych przepisów

- przepisy derogacyjne - uchylają obowiązywanie poszczególnych, wyraźnie w nich wymienionych
przepisów prawnych bądź też całych aktów normatywnych.
- przepisy kolizyjne - rozstrzygają kolizje, jakie mogą wystąpić pomiędzy przepisami prawnymi, a
mówiąc ściślej pomiędzy zawartymi w nich normami. Do kolizji dochodzi wówczas, gdy
określonego typu przypadek jest uregulowany odmiennie przez np. dwa przepisy lub dwa zespoły
przepisów, co w praktyce rodzi wątpliwości, jaki z nich zastosować. Jeżeli ustawodawca z góry
przewiduje wystąpienie kolizji, tworzy przepis kolizyjny, wskazujący który z niezgodnych ze
sobą przepisów (zespołów przepisów) należy uznać za obowiązujący w odniesieniu do danego
przypadku.
- przepisy przejściowe - wskazują jakie prawo – dotychczasowe czy nowe – ma zastosowanie do
określonych sytuacji faktycznych lub prawnych, które wystąpiły jeszcze pod rządami dotychczas
obowiązujących przepisów i trwają nadal, gdy już obowiązują nowe.
- przepisy wprowadzające - wspólna nazwa dla przepisów derogacyjnych i przejściowych.

Prawo cywilne - zbiór norm prawnych regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste
pomiędzy podmiotami autonomicznymi wobec siebie.
- część ogólna
- prawo rzeczowe
- prawo zobowiązań
- prawo spadkowe
*prawo handlowe
*prawo rodzinne
*prawo pracy

Publicum ius est, quod ad statum rei Romanae spectat privatum, quod ad singulorum utilitatem - prawem
publicznym jest to, które dotyczy spraw państwa rzymskiego, prywatnym zaś to, które ma na względzie
korzyść jednostek.