ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ

ԱՆՀԱՏԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔ

ԱՌԱՐԿԱ ` ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ԻՆՖՈՐՄԱՑԻՈՆ ՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐ

ԹԵՄԱ ` ԷԼԵԿՏՐՈՆԱՅԻՆ ԽԱՆՈՒԹՆԵՐ

ԴԱՍԱԽՈՍ `

ՈՒՍԱՆՈՂ `

ԵՐԵՎԱՆ 2010

ԷԼԵԿՏՐՈՆԱՅԻՆ ԽԱՆՈՒԹՆԵՐԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

 Էլեկտրոնային խանութներ, հիմնական ֆունկցիաները

Էլեկտրոնային խանութը վեբ կայք է, որն ապահովում է վաճառքները էլեկտրոնային

կատալոգի կամ ապրանքների ներկայացման այլ ձևերի կիրառմամբ: Մեկ սերվերում վաճառվող
կամ ներկայացվող ապրանքների քանակը կարող է լինել մինչև մի քանի հազար:
Հաճախորդները կարող են պատվիրել ապրանքները ձևերի լրացման, գրանցման
գործընթացների կատարման և այլ ճանապարհներով: Վճարումը կարող է իրականացվել ինչպես
էլեկտրոնային վճարային համակրգերի միջոցով, այնպես էլ ավանդական ձևերով, այսինքն
բանկային կամ փոստային փոխանցումներով, առձեռն ապրանքը տեղ հասցնելիս և այլն:
Էլեկտրոնային խանութները պատկանում են առևտրի վարման մանրածախ ձևին, որն
այժմ շատ արագ զարգանում է: Ինտերնետային խանութը սովորական ավանդական
խանութներից տարբերվում է նրանով, որ այն կարող է առաջարկել ապրանքների և
ծառայությունների էապես մեծ ցանկ և ապահովել հաճախորդներին շատ ավելի մեծ
ինֆորմացիայի ծավալով, որն անհրաժեշտ է գնման մասին որոշում ընդունելու համար: Բացի այդ
համակարգչային տեխնոլոգիաների կիրառման շնորհիվ հնարավոր է դառնում յուրաքանչյուր
հաճախորդի նկատմամբ անհատական մոտեցում ցուցաբերել ելնելով նրա խանութ հաճախելու
և գնումներ կատարելու պատմությունից:
Էլեկտրոնային խանութի իրացման հիմնական պրոբլեմները գտնվում են ինտերնետ
տեխնոլոգիաների և ավանդական առևտրային գործունեության հատույթում: Ավանդական
առևտրի դեպքում գնորդը սովորել է, որ հնարավորություն ունի տեսնել և գնահատել ապրանքը
իրականում, որոշել նրա որակը և բնութագրերը: Էլեկտրոնային առևտրում նման
հնարավորությունից նա զրկված է: Առավելագույնը ինչ նա հնարավորություն ունի տեսնել,
ապրանքի պատկերն է և նրա բնութագրերի թվարկումը: Շատ դեպքերում այդ ինֆորմացիան
բավարար է: Սակայն պետք է հաշվի առնել մի շարք էմոցիոնալ և հոգեբանական գործոններ:
Հաճախ պրոբլեմներ են առաջանում ապրանքը տեղ հասցնելու հետ կապված,
նամանավանդ, երբ դրա արժեքը փոքր է :
Էլեկտրոնային խանութում խնդիրներ կարող են առաջանալ վճարման հետ, որի
պատճառներն են շատ անձանց անվստահությունը բանկային համակարգի նկատմամբ,
էլեկտրոնային վճարումների կազմակերպչական և իրավական հարցերի ոչ բավարար
կարգավորվածությունը և ինտերնետի միջոցով տրանզակցիաների կատարման
անվտանգության նկատմամբ անվստահությունը:
Գնորդի գրանցումը կատարվում է ձևակերպման կամ էլեկտրոնային խանութ մուտքի
ժամանակ: Ապրանքը ընտրելուց հետո գնորդից պահանջվում է լրացնել համապատսխան ձև ,
որում նշվում է , թե ինչպես պետք է իրականացվի վճարումը և առաքումը: Պատվերի
ձևակերպման և գրանցման ավարտից հետո գնորդի մասին հավաքված ողջ ինֆորմացիան
էլեկտրոնային ցուցափեղկից փոխանցվում է ինտերնետ խանութի առևտրային համակարգ:
Առևտրային համակարգում իրականացվում է պահեստում ապրանքի առկայության ստուգում և
իրականացվում է հարցում վճարային համակարգին : Այն դեպքում , երբ վճարումը իրականցվում
է ապրանքը գնորդին փոխանցելու պահին , անհրաժեշտ է լինում պատվերը հաստատել:
Հիմնականում դա իրականցվում է էլեկտրոնային փոստով կամ հեռախոսով:
Եթե խանութը հնարավորություն ունի ապահովել ցանցի միջոցով գնման դիմաց վճարումը,
ապա վճարման փուլում միանում է վճարային համակարգը: Վիրտուալ վճարման համակարգի
կողմից վճարման իրականացման փաստի հաստատումից հետո ձևակերպվում է պատվերի
առաքման ծառայությունը ապրանքը տեղ հասցնելու համար:
Էլեկտրոնային խանութի հիմնական ֆունկցիաները: Էլեկտրոնային խանութը որպես
ամբողջական համակարգ իրականացնում է մի շարք ֆունկցիաներ:
1. Գնորդների սպասարկում: Էլեկտրոնային խանութը հաճախորդը կարող է լքել շատ ավելի
հեշտ քան իրական խանութը : Դա պահանջում է վիրտուալ խանութում առաջարկվող
ծառայությունների բարձր մակարդակ: Հաճախորդի հետ խանութի հիմնական
համագործակցության տարրերն են`
ա) ապրանքների կատալոգ,
բ) ինֆորմացիա,
գ) վիրտուալ զամբյուղ,
դ) գրանցում:
Կատալոգում տեղակայված ինֆորմացիայի լիարժեքությունը , հարմարավետ
կառուցվածքը և արագ փնտրման հնարավորությունը ըստ էության որոշում է խանութի
հաջողությունը : Այստեղ առկա է ապրանքի մասին հաճախորդին անհրաժեշտ
ինֆորմացիան , որը փոխարինում է օրինակների և վաճառողի բացակայությունը: Այստեղ
էական դեր կարող է խաղալ եռաչափ տեխնոլոգիան , որը հնարավորություն է տալիս
“շոշափել” դուր եկած օրինակը , նայել այն տարբեր դիրքերից և այլն: Էջերում ապրանքների
մասին մեծ ծավալի ինֆորմացիայի առկայությունը իր հերթին պահանջում է , որ
հաճախորդները արագ և հեշտ կարողանան գտնել անհրաժեշտ ինֆորմացիան,
ղեկավարելով կատալոգի կառուցվածքով և օգտագործել փնտրման համակարգերը:
Պոտենցիալ գնորդը պետք է հնարավորություն ունենա ցանկացած հարցի պատասխան
ստանալ ցանկացած պահի: Ինտերնետում ինչպես և ռեալ խանութում ցանկացած ապրանք
գնորդի ցանկությամբ կարող է հանվել զանբյուղից գնման ընդհանուր արժեքի
վճարահաշվարկով:
Վճարումը կարող է կատարվել գնումից հետո կամ առաջ:
2. Պատվերների մշակում: Յուրաքանչյուր գնորդի զամբյուղի պարունակության հիման վրա
ձևավորվում և մշակվում է նրանցից յուրաքանչյուր պատվերը:
3. Մարկետինգային ինֆորմացիայի հավաքում: Ինտերնետ խանութը որպես մեծ
հաճախելիություն ունեցող վեբ կայք հարմար միջավայր է մարկետինգային
ինֆորմացիայի հավաքման և մշակման համար, որը հետագայում կարող է հիմք լինել
կազմակերպության ճիշտ ռազմավարություն ընտրելու կամ մշակելու համար, ինչպես նաև
սպասարկման որակը բարձրացնելու համար:
4. Վճարման ֆունկցիա: Գնված ապրանքի վճարման տարբերակները հետևյալն են`
ա) կանխիկով վճարում առաքողին ապրանքը տեղ հասցնելիս,
բ) վճարում բանկային փոխանցումով էլեկտրոնային խանութի հաշվարկային հաշվին,
գ) վերադիր վճարով փոստային փոխանցում,
դ) ինտերնետ վճարային համակարգերի օգնությամբ:
Կանխիկով վճարումը վճարման ամենապարզ էժան , անվտանգ ձևն է , երբ գնորդն
ապրում է մեծ քաղաքում և ապրանքի գինը շատ մեծ չէ: Իրավաբանական անձինք
հիմնականում ընտրում են վճարման բանկային փոխանցման ձևը : Այս ձևը ևս անվտանգ է
և կորուստները համարյա բացակայում են:
 Վերադիր վճարով փոստային փոխանցման ժամանակ գնորդը վճարում է ապրանքը
ստանալու պահին , իսկ վերադիրը կազմում է ապրանքի գնի 10-20%-ը:
Ինտերնետ վճարային համակարգերի մասին խոսվելու է “վճարային համակարգեր ”
բաժնում:
5. Ապրանքի առաքում: Կարելի է նշել ապրանքի առաքման հետևյալ հիմնական ձևերը`
 միջազգային առաքման ծառայությունների միջոցով,
 խանութի սեփական կամ ել մասնագիտացված առաքման ծառայությունների
միջոցով,
 առաքում երթուղային տրանսպորտով,
 առաքում միջազգային փոստային ծառայության միջոցով,
 հաճախորդը աձամբ գալիս է գնված ապրանքի հետևից,
 առաքում հեռակոմունիկացիոն ցանցերի միջոցով, որոնցից կարելի է նշել DHL, Fedex
և այլն:

Էլեկտրոնային խանութների ավտոմատացված կառավարման համակարգեր

Էլեկտրոնային կոմերցիայի ավտոմատացված համակարգեր ասելով հասկանում ենք

ծրագրերի, մեթոդների, տեխնիկական միջոցների այնպիսի ամբողջություն, որը թույլ է տալիս
իրականացնել տեխնոլոգիական պրոցեսների ավտոմատացումը դիտարկվող կոմերցիոն
գործառնություններում:
Էլեկտրոնային ապրանքները էլեկտրոնային կոմերցիայի համակարգերի համար կարելի է
պայմանականորեն բաժանել 2 խմբի`
1. Միասնական աշխատանքի համար պատրաստված հավելված: Բարելավում է կապի և
ինֆորմացիայի հետ համատեղ աշխատանքի հնարավորությունները : Այդպիսի հավելվածները
հնարավորություն են տալիս ընկերություններին փոխհամագործակցել առավել արդյունավետ:
2. Էլեկտրոնային կոմերցիայի համար նախատեսված հավելված: Ապահովում է անվտանգ
էլեկտրոնային կոմերցիոն գործառնությունների իրականացում: Այդպիսի հավելվածները թույլ են
տալիս լավացնել առկա հաճախորդների հետ կապը և ներգրավել նորերին, գովազդել և վաճառել
ապրանք և էլեկտրոնային տեսք ունեցող ապրանքները նույնիսկ առաքել:
Էլեկտրոնային կոմերցիայի համակարգերի դասակարգումը: Այն որոշվում է բիզնեսի
տեսակներով և բիզնեսի գործընթացներով, որոնք կարելի է վարել էլեկտրոնային կոմերցիայի
մեթոդներով:
Բիզնեսի տեսակները, որոնց համար հնարավոր է էլեկտրոնային կոմերցիայի
օպերացիաների վարումը , կարելի է բաժանել ըստ գործունեության ոլորտի, ըստ
աշխարհագրական ընդգրկման, ըստ սեփականության ձևի և ըստ բիզնեսի կենսական ցիկլի
փուլի :
Ըստ գործունեության ոլորտի `
 Առևտուր ` մեծածախ և մանրածախ, պետք է առանձնացնել ռեալ և վիրտուալ կամ
թվային ապրանքների առևտուրը:
Էլեկտրոնային առևտուրը իրենից ներկայացնում է նոր մեթոդ իրական ապրանքներով և
ծառայություններով առևտուր անելու համար: Այն բացում է նոր հնարավորություններ ,
 տրամադրում է նոր տեխնոլոգիաներ արդյունավետության մեծացման համար արժեքի
փոքրացման ճանապարհով , տալիս է շուկայի պոտենցիալի մեծացման և սպառողի
պահանջների ավելի լավ բավարարման հնարավորություն և միջոցներ է տրամադրում
ծառայությունների և ապրանքների տեսականու ընդլայնման և կատարելագործման համար `
նշանակալի չափով բարելավելով մատակարարի և պատվիրատուի փոխշփման
հնարավորությունները:
Էլեկտրոնային նյութերով առևտուրը իրենից ներկայացնում է վաճառքի լրիվ նոր ձև , որի
դեպքում կոմերցիոն գործարքի ամբողջական ցիկլը (ներառյալ նաև առաքումը )
իրականացվում է նույն ցանցի միջոցով, իհարկե հաշվի առնելով կոնկրետ պահանջներ և
սահմանափակումներ, ինչպիսին են վճարման, հեղինակային և ինտելեկտուալ
սեփականության իրավունքները: Կախված շուկայում ունեցած հաջողություններից և ճիշտ
որոշումներից , էլեկտրոնային ապրանքները կարող են ստեղծել լրիվ նոր շուկա և առանձին
ոլորտներում հեղափոխություն առաջացնել (օրինակ հրատարակության գործում ): Այդ
ինովացիոն ձևը կարող է մրցունակության վրա մեծ ազդեցություն ունենալ և ստեղծել նոր
աշխատատեղեր:
 Բաշխում
 Ինֆորմացիոն բնույթի ծառայություններ
 Բանկինգ և վճարային համակարգեր (էլեկտրոնային վճարումներ , հիպոթեքային
վարկավորում, վարկային քարտեր, ֆիզիկական անձանց բանկային սպասարկումը )
 Տուրիզմ և հյուրանոցա-ռեստորանային բիզնես
 Կապ
 Հեռակա ուսուցում
 Ժամանց և զվարճանքի կազմակերպում
 Պետական պատվերի իրականացում
Ըստ աշխարհագրական ընդգրկման
 Տեղական մասշտաբի գործունեություն
 Տարածքային մասշտաբի գործունեություն
 Մի երկրի սահմաններում գործունեություն
 Գլոբալ գործունեություն
Ըստ սեփականության ձևի
 Մասնավոր բինես
 Կորպորատիվ բիզնես
 Պետական կազմակերպություն
Ըստ բիզնեսի կենսացիկլի փուլի
 Նորաստեղծ բիզնես
 Գոյություն ունեցող բիզնեսի զարգացում
 Գոյություն ունեցող բիզնեսի վերակազմավորում
Բիզնես գործընթացները, որոնք հնարավոր են իրականացնել էլեկտրոնային կոմերցիայի
գորընթացների միջոցով , կարելի է բաժանել ըստ գործընթացների տեսակների, ըստ արտաքին
միջավայրի հետ հարաբերության և ըստ էլեկտրոնային կոմերցիա ներգրավելու
հնարավորության աստիճանի:
Ըստ գործընթացների տեսակների կարելի բաժանել
 Առք ու վաճառքի պրոցես
 Փնտրման և հաճախորդի հետ կապի հաստատման ու պահպանման պրոցես
 Փաստաթղթաշրջանառություն
 Նախա և հետվաճառքային սատարում (մանրամասն ինֆորմացիա ապրանքների և
ծառայությունների վերաբերյալ, արտադրանքի օգտագործման ինստրուկցիա ,
պատվիրատուի հարցերի պատասխանում)
 Էլեկտրոնային վճարում (փողի էլեկտրոնային փոխանցման կիրառմամբ , վարկային
քարտեր, էլեկտրոնայի չեկեր , Էլեկտրոնային փող)
 Բաշխում, տարածում , ներառյալ առաքման կառավարումը և հետևումը ֆիզիկական
ապրանքների համար , ինչպես նաև անմիջական առաքումը այն ապրանքների համար,
որոնք կարող են տարածվել էլեկտրոնային ճանապարհով:
 Բաժանվող բիզնես պրոցեսները, որոնք համատեղ ղեկավարվում են ընկերության և նրա
առևտրային գործընկերոջ կողմից:
 Ցանկացած այլ պահպանման , մշակման , փնտրման և ինֆորմացիայի փոխանցման
գործընթացներ:
Ամբողջական կոմերցիոն գործըմթացը, ներառյալ պատվերը , տեղափոխումը , ստացումը
հաշվի դուրս գրումը և վճարային ցիկլը , կարող է իրականացվել էլեկտրոնային միջոցներով:
Ավտորիզացնող կենտրոնների հետ փոխգործակցությունը մաքսային և հարկային
պարտավորությունները կատարելու համար արդեն բավականին զարգացել է : Սակայն որոշ
պահեր, այնպիսին ինչպիսին անվտանգությունն է, ինտելեկտուալ սեփականության իրավունքի
պաշտպանությունը, իրավական հարցեր և պրոցեդուրաներ, որոնք հանդիսանում են
էլեկտրոնային կոմերցիայի մի մասը , դեռևս վերջնականապես պարզ չեն:
Ըստ էլեկտրոնային կոմերցիա ներգրավելու հնարավորության աստիճանի : գործընթացները
բաժանվում են`
 Գործընթաներ, որոնք հնարավոր է ամբողջապես տեղափոխել էլեկտրոնային միջավայր
 Գործընթացներ, որոնց միայն որոշ էտապներ և տարրեր կարելի է ներառել էլեկտրոնային
կոմերցիայում
 Գործընթացներ, որտեղ էլեկտրոնային կոմերցիան հնարավոր է միայն որպես հիմնական
պրոցեսի լրացուցիչ մաս:
Սովորաբար էլեկտրոնային կոմերցիայի համակարգերի դասակարգումն իրականացվում է
ըստ օբյեկտների և սուբյեկտների, ըստ էլեկտրոնային կոմերցիայի կազմակերպությունում
գրաված տեղի, ըստ գործունեության նորության աստիճանի կամ էլեկտրոնային կոմերցիայի
համակարգի կողմից տրամադրվող ծառայությունների և ըստ ձեռնարկության ունեցած
վերաբերմունքի էլեկտրոնային կոմերցիայի նկատմամբ :
Ա) Ըստ օբյեկտների և սուբյեկտների համակարգերը բաժանվում են `
 B2B (բիզնես-բիզնես): Էլեկտրոնային կոմերցիայի այս ձևը ենթադրում է առաջին հերթին
կազմակերպությունների փոխգործակցություն : Procurment Systems–ը համակարգեր են
սպառողների և արտադրողների միջև, գնորդների և վաճառողների միջև կապի
իրականացման համար : Որպես օրենք այդ համակարգերում որպես գնորդներ և
սպառողներ հանդես են գալիս իրավաբանական անձինք և գոյություն ունեն այս կամ այն
 չափով զարգացած բեք-օֆիսային համակարգեր: Բացի դրանից B2B համակարգերին են
վերաբերում «Առաջարկի շղթայի կառավարում» նոր զարգացող ուղղությունը , որը
կազմակերպությանը ապահովում է առաքումների և կոնտրագենտների գործունեության
մասին անընդհատ ինֆորմացիայով, որն անհաժեշտ է հիմնական արտադրության
համար: Այդպիսի համակարգերը Հայաստանում դեռ բավարար զարգացած չեն , քանի որ
բիզնես գործընթացներն ունեն անկայուն բնույթ:
 B2C համակարգեր: Էլեկտրոնային կոմերցիայի այդ տեսակը բնութագրում է նրանով , որ
հաճախորդ այստեղ հանդիսանում են անհատները , ովքեր գնում և վճարում են
կատարում ինտերնետով: Որպես օրինակ կարող է լինել սովորական մարդը , ով
ինտերնետ խանութից ինչ-որ ապրանք է գնում և վճարում է կատարում վարկային
քարտով:
 G2B համակարգերը նախատեսված են պետական պատվերների սպասարկման համար :
Բիզնեսը մտնում է բոլոր գործարքներում , որոնք իրականացվում են ընկերությունների և
պետական հիմնարկների միջև: Այսօր այս կատեգորիան նոր -նոր է ձևավորվում , սակայն
այն կարող է շատ արագ զարգանալ, այն դեպքոմ, եթե կառավարությունը իր
հնարավորությունները օգտագործի էլեկտրոնային կոմերցիայի սատարման և
զարգացման համար:
 C2C համակարգերը էլեկտրոնային աճուրդներն են , հայտարարությունների վեբ կայքերն
են և այլն:
Բ) Ըստ ձեռնարկությում էլեկտրոնային կոմերցիայի ունեցած դիրքի :
 Էլեկտրոնային կոմերցիայի համակարգը որպես կազմակերպությունում
ենթակառուցվածքի տարր
 Էլեկտրոնային կոմերցիայի համակարգը որպես ձեռնարկությունում առանձին բաժին
 Էլեկտրոնային կոմերցիայի համակարգը որպես բաժանմունք կամ դուստր ընկերություն
 Էլեկտրոնային կոմերցիայի համակարգը որպես կողմնակի կազմակերպություններին
մատուցած ծառայություն (աութսորսինգ)
Գ) Ըստ գործունեության նորության աստիճանի կամ էլեկտրոնային կոմերցիոն համակարգի
կողմից տրամադրվող ծառայության
 Լիովին նոր, նախկինում գոյություն չունեցող գործունեության ձև
 Ձեռնարկության համար գործունեության նոր ձև
 Վերակազմավորված նախկին գործունեություն
 Նախկին գործունեություն էլեկտրոնային կոմերցիոն համակարգի նոր լրացուցիչ
հնարավորություններով
Դ) Ըստ ձեռնարկության էլեկտրոնային կոմերցիայի նկատմամբ ունեցած վերաբերմունքի
 Էլեկտրոնային կոմերցիոն համակարգը որպես բիզնեսի վարման հիմնական ձև
 Էլեկտրոնային կոմերցիոն համակարգը որպես նոր երևույթ , որպես հին գործունեության
մեթոդների և ձևերի լրացում
 Էլեկտրոնային կոմերցիոն համակարգը որպես բիզնեսը վարելու գոյություն ունեցող
մեթոդների և ձևերի ռեինժեներինգ:
 Էլեկտրոնային կոմերցիոն ավտոմատ համակարգերը հնարավորություն են տալիս
կառավարել էլեկտրոնային խանութները , ավտոմատ կերպով ձևակերպել պատվերները ,
իրականացնել թարմացումներ, ավելացնել կամ պակասեցնել վաճառվող ապրանքների ու
ծառայությունների ցանկը, ինտերակտիվ կապ հաստատել հաճախորդների հետ և այլն:
Էլեկտրոնային կոմերցիոն ավտոմատ համակարգեր մշակվում են բազմաթիվ
ընկերությունների կողմից, առաջարկվում են համակարգեր տարբեր գնային մակարդակներում
ու ֆունկցիոնալ տարբեր հնարավորություններով: Գոյություն ունեն նաև opensource համակարգեր,
որոնք անվճար տարածված են ամբողջ աշխարհում: Ներկայացնեմ դրանցից մի քանիսը`

 Ariba (http://www.ariba.com/)
 CommerceOne (http://www.commerceone.com/)
 Altra Energy Technologies (http://www.altra.com/)
 BidCom (http://www.bidcom.com/)
 Calico Commerce, Inc. (http://www.calico.com/)
 ChemConnect (http://www.chemconnect.com/)
 e-STEEL (http://www.e-steel.com/)
 OS Commerse (http://www.oscommerse.com/)
 pcOrder.com (corporate.pcorder.com)
 PeopleSoft, Inc. (http://www.peoplesoft.com/)
 Ventro Corporation (http://www.chemdex.com/, http://www.promedix.com/, http://www.broadline.com/,
http://www.industriasolutions.com/)
 VerticalNet (http://www.verticalnet.com/)

Ռուսական ամենատարածված համակարգերից են`

 1C:Արկադիա համակարգը: Այն իրականացված է կլիենտ-սերվեր արխիտեկտուրայի վրա:
Համակարգը հաճախորդին հնարավորություն է տալիս գրանցվել անմիջապես խանութ
մուտք գործելուց կամ ավելի ուշ , երբ ձևակերպվում է պատվերը: Պոտենցիալ գնորդը
հնարավորություն ունի ծանոթանալ գնացուցակի, ապրանքի արտաքին տեսքի , նրա
նկարագրության և բնութագրերի հետ: Կատալոգում փնտրումն իրականացվում է
ապրանքի անունով կամ նրա անվանման սկզբնատառերով: Ցանկակացած պահի
զամբյուղից կարելի է հեռացնել ընտրված արտադրանքը կամ խմբագրել նրա քանակը:
Գնորդը հնարավորություն ունի դիտել նաև նախկինում արված պատվերների
պատմությունը : Հնարավորություն է տրվում վճարումն իրականացնել ոչ միայն
ավանդական եղանակներով, այլ նաև ինտերնետ բանկի միջոցով: Այս համակարգը
հնարավորություն է տալիս կայքի ադմինիստրատորին արագ մի քանի քայլով ստեղծել նոր
խանութ և ինտեգրացնել այն արդեն գործող խանութի հետ կամ հնարավորույթւոն տալ
աշխատել առանձին: Հնարավորություն է տրվում նաև ստեղծել յուրաքանչյուր խանութի
առանձին տվյալների բազան, ունենալ նրանցից յուրաքանչյուրի ստատուսը դիտելու
հնարավորություն ցանկացած պահի:
 Elit համակարգ: Ապրանքի մասին ինֆորմացիան կարող է պարունակել նկարներ ,
սխեմաներ, վիդեոներ, և մեծ ծավալի ինֆորմացիայի դեպքում կարող է լրացուցիչ կերպով
 կառուցվածքավորված լինել: Գները կարող են միանգամից ցուցադրված լինել մի քանի
դրամական միավորներով : Մուտք ապրանքներ և ծառայություններ կարող է լինել
փնտրման կամ կատալոգի միջոցով: Ապրանքների խմբավորումը և փնտրումը կարող է
կազմակերպված լինել ըստ մի քանի պարամետերի` գնի , բանալիային բառի, արտադրողի
կոդի , ապրանքի տեսականու խմբի:
Կատալոգը դիտելու համար ռեգիստրացիա չի պահանջվում:
Elit համակարգը կարող է սատարել մեծ թվով խանութներ , նրանցից յուրաքանչյուրում
ստեղծվում է մի քանի տերմինալներ , որոնցից յուրաքանչյուրը մշակում է իրեն կցված
ապրանքների խմբի պատվերների ցուցակը: Կցված խմբերը ժամանակի ընթացքում
կարող են տատանվել կախված առևտրային կազմակերպության պահանջմունքներից :
Պատվերի առկայության դեպքում, որը պարունակում են տարբեր խմբերից ապրանքներ ,
այն մշակվում է մի քանի մենեջերների կողմից , որոնք զբաղվում են համապատասխան
խմբի ապրանքների առաքմամբ: Առանձին տերմինալ է տրամադրվում նաև այդ ամբողջ
գործընթացը ղեկավարողին: Կատալոգում նորացումներն իրականացվում է MS Excel ֆայլի
միջոցով: Յուրաքանչյուր խանութի կատալոգ կարող է պարունակել մի քանի հազար
անուն ապրանքներ և ծառայություններ: Այս համակարգը հնարավորություն է տալիս
առանձին հաճախորդներին տրամադրել զեղչեր, կախված հաճախորդի կատեգորիայից ,
նրա գնումների անհատական պատմությունից, պատվերի ծավալից :
Համակարգը տրամադրում է նաև ինտերնետ խանութի աշխատանքի մասին
վիճակագրական ինֆորմացիա խանութի աշխատանքը բարելավելու համար :
 INTERSHOP: Այս համակարգը ի տարբերություն վերը նշված երկուսի տրամադրում է
էլեկտրոնային կոմերցիոն ավտոմատ համակարգի առավել մեծ հնարավորություններ : Այս
համակարգի յուրահատկությունը կայանում է նրա քառամակարդակ կառուցվածքում :
1. գնորդի բրաուզեր
2. վեբ սերվեր հատուկ վեբ ադապտրներով և հարցումների մարշրուտիզատորով :
3. INTERSHOP սերվերային հավելված
4. Տվյալների բազաների ավտոմատ ղեկավարման համակարգ (Sybase Adaptive Server)
հնարավոր է միացնել նաև արտաքին առևտրային ավտոմատ կառավարման այլ
համակարգեր:
Այս համակարգը պոտենցիալ գնորդին տալիս առավել մեծ հնարավորություն դիտելու ոչ
միայն առաջարկվող ապրանքների ամբողջ ցանկը այլ նաև դիտել նոր և ամենաշատ
պահանջարկ վայելող ապրանքների ցանկը , իրականացնել փնտրում ըստ տարբեր
պարամետրերի ստանդարտ և “հատուկ առաջարկ” կատալոգներում : Ինչպես նաև
հնարավորություն է տրվում իրականացնել ինդեքսավորված փնտրում այլ ինտերնետ
խանութներում: Հնարավորություն է տալիս նաև ընտրել և վճարում կատարել մի քանի վճարային
համակարգերով:
Խանութի կառավարման հեշտացման համար ստեղծված են մի շարք մենեջեր -մոդուլներ , դրանք
են` կատալոգ մենեջեր, ապրանք մենեջեր, պահուստների մենեջեր , գնումների մենեջեր ,
կոնտակտների մենեջեր, հաճախորդների հետևման և վիճակագրության մենեջեր և ամբողջ
խանութի կառավարման իրականացման մենեջեր :
 UlterShop : Այս համակարգը հիմնականում նման է նախորդին , սակայն տեղադրման և
շահագործման ծրագրային պահանջները ավելի քիչ են: Այն նույն հաջողությամբ
 կիրառվում է տարբեր վեբ սերվերների վրա և աշխատում է մի շարք տվյալների բազաների
ղեկավարման համակարգերի հետ: Այս համակարգը արդեն իսկ միացված է մի շարք
ինտերնետ-վճարային համակարգերի հետ , այն արագ և հեշտությամբ ինտեգրվում և
հարմարեցվում է արդեն գործող հաշվարկման և կառավարման համակարգերի հետ :
Բացի էլեկտրոնային կոմերցիոն ավտոմատ կառավարման վճարովի համակարգերից կան
նաև OPENSOURCE խանութների ստեղծման և կառավարման համակարգեր: Դրանք հաճախ
հանդիսանում են վեբ կայքերի կոնտենտների կառավարման համակարգերի հավելվածներ :
Որպես վերջիների օրինակ կարելի է նշել հետևյալ համակարգերը , որոնք ունեն ամենամեծ
տարածումը ամբողջ աշխարհում` PHP Nuke, Joomla, Typo3, osCommerce: osCommerce-ը
մասնագիտացված է անմիջապես խանութներ ստեղծելու համար : Այն տալիս է հնարավորություն
մեկ օրում ստեղծել գեղեցիկ և հաճելի դիզայնով էլեկտրոնային խանութ e-shop-ի կոմպլեքս
հնարավորություններով: Այն ունի խանութի ադմինիստրավորման համար ստեղծված հարմար
միջավայր և անվտանգության պահպանման համար բավարար հնարավորություններ :

Էլեկտրոնային խանութների արդյունավետության գնահատման մեթոդները

Արդյունավետություն հասկացության տակ հասկացվում է դիտարկվող միջոցառումների և
իրադարձությունների գործունեությունը: Էլեկտրոնային կոմերցիայի համար ընդունելի կարելի է
համարել միջոցառումների և իրականացված նպատակների համապատասխանությունը
օգտագործելով էլեկտրոնային կոմերցիայի մեթոդները և օրենքները իրականացվող կոմերցիոն
գործառնությունների համար հաշվի առնելով ծախսված ռեսուրսները:
Արդյունավետության գործնական գնահատման համար պետք է ձևավորել կամ ընտրել
չափանիշներ:
Սովորաբար արդյունավետության գնահատման չափանիշի տակ հասկանում են օրենք ,
ըստ որի արդյունավետության ընտրված ցուցանիշները համեմատում են իրար հետ կամ որևիցե
նորմայի հետ, եթե այն կա կամ հնարավոր է ստեղծել:
Որպես արդյունավետության գնահատման ցուցանիշ կարող է հանդես գալ մի մեծություն,
որը որակապես բնութագրում է հետազոտվող գործընթացի այս կամ այն կողմերը, այսինքն այն
կարելի է չափել : Անմիջապես հենց ցուցանիշների հարաբերությամբ , այսինքն ձևավորված
չափանիշների միջոցով է որոշվում համապատասխան տեխնոլոգիաների չափը, էլեկտրոնային
կոմերցիայի մեթոդները և օրենքները , տնտեսվարող սուբյեկտների պահանջմունքները
նպատակների հասնելու համար դիտարկվող կոմերցիոն գործառնության ժամանակ:
Յուրաքանչյուր գործընթաց, որը իրականացվում է էլեկտրոնային կոմերցիայի մեթոդներով
, վերաբերում է կոմերցիայի լիովին որոշակիացված ձևին` առևտուր, լիզինգ, խորհրդատվություն,
ապահովագրություն և այլն: Արդյունավետության գնահատման մեթոդները հայտնի են և
բավարար մանրամասն հետազոտությունների համար:
Այդ պատճառով կարելի է խոսել էլեկտրոնային կոմերցիայի արդյունավետության մասին,
որը ընդունելի է կոնկրետ կոմերցիոն գործառնության ձևի նկատմամբ, հաշվի առնելով այդ ձևի
յուրահատկությունները և դիտարկվող գործառնության անցկացման նպատակը:
Օրինակ առևտրում չափանիշների ձևավորման դեպքում կարևոր է հաշվի առնել
ֆիրմայի մարկետինգային ստրատեգիան զարգացման դիտարկվող էտապում: Եթե
ստրատեգիան ուղղված է շուկայի գրավմանը , ապա արդյունավետության չափանիշը կլինի
մեկը : Եթե այն ուղղված է մաքսիմալ շահույթ ստանալուն , ապա չափանիշները լիովին այլ կլինեն
և նրանում կներառվեն այլ տնտեսակլան ցուցանիշներ:
Ցուցանիշների համակարգի ընտրության դեպքում կոմերցիոն գործառնության կոնկրետ
արդյունավետության գնահատականը տալու համար հնարավոր է երկու մոտեցում : Նրանցից
առաջինը կայանում է նոր և նախկինում անհայտ մեթոդների փնտրման մեջ, որոնք
անմիջականորեն կապված են էլեկտրոնային կոմերցիոն տեխնոլոգիաների կիրառման հետ: Դրա
հետ մեկտեղ պետք է պատրաստ լինել նրան , որ այն մշտական չէ , և ոչ բոլոր կոմերցիոն
գործառնության համար է իրականանալի:
Այս դեպքում հնարավոր է երկրորդ մոտեցումը` արդյունավետության արդեն հայտնի
ցուցանիշների կիրառությունը , որը իր հերթին կպահանջի էլեկտրոնային կոմերցիայի
տեխնոլոգիայի ազդեցության արդյունավետության քանակական գնահատականը արդեն
հայտնի ցուցանիշների վրա:
Էլեկտրոնային կոմերցիայի պրակտիկան ցույց է տվել , որ դեպքերի ճնշող
մեծամասնությունում էլեկտրոնային կոմերցիայի բարձր արդյունավետություն ապահովվում է ի
հաշիվ շրջանառության ծախսերի (ՇԾ) կրճատման: Օրինակ առևտրում շրջանառության
ծախսերի տակ սովորաբար հասկանում են տրանսակցիոն ծախսերի (ՏԾ) ամբողջությունը և
ծախսերը առևտրատեխնոլոգիական գործընթացի ապահովման համար: Որտեղ մտնում են
տրանսպորտային ծախսերը, աշխատանքի վարձատրության ծախսերը, տարածքների
վարձակալում, հիմանական ֆոնդերի նորոգում և այլն:
ՇԾ=ՏԾ մինիմում
Իր հերթին տրանսակցիոն ծախսերը ներառում են`

ՏԾ=ԾԽԼ+ԾԻԱ+ԾԲ+ԾՊԿ+ԾՊՀ , որտեղ

ԾԽԼ` ծախսեր կապված խնդիրների լուծման հետ

ԾԻԱ` ծախսեր կապված ինֆորմացիոն ապահովման հետ
Ծ Բ` ծախսեր կապված բանակցությունների իրականացման ապահովման հետ
ԾՊԿ` ծախսեր կապված պայմանագրի կնքման ապահովման հետ
ԾՊՀ` ծախսեր կապված պայմանագրի ուղեկցման հետ
Տնտեսվարող սուբյեկտների պրակտիկ գործնեության մեջ ակտուալ է հանդիսանում որևե
ընկերության աշխատանքի արդյունավետության գնահատականը, որոնք կիրառում են
էլեկտրոնային կոմերցիայի տեխնոլոգիաներ, օրինակ առևտրային ձեռնարկությունները , ինչպես
նաև երկու կամ մի քանի ձեռնարկությունների համեմատումը , որոնք օգտագործում են
էլեկտրոնային կոմերցիայի նմանատիպ համակարգեր:
Ընդհանուր առմամբ էլեկտրոնային կոմերցիայի արդյունավետության մեթոդական
մոտեցումը հետազոտվող առարկայական տիրույթում կարող է լինել հետևյալը
1. Էլեկտրոնային կոմերցիայի արդյունավետության գնահատման առարկայական տիրույթի
որոշումը :
2. Այդ ոլորտի տնտեսվարող սուբյեկտի նպատակային ֆունկցիոնալ գործունեության
որոշում
3. Դրված նպատակներին հասնելու արդյունավետ գործունեության ցուցանիշների դուրս
բերում:
 4. Արդյունավետության չափանիշների ձեռք բերում
5. Անհրաժեշտ վիճակագրական և արդյունավետության այլ տվյալների ստացման
կազմակերպում
6. Ցուցանիշների և արդյունավետության չափանիշների հաշվարկ
7. Ստացված արդյունքների վերլուծություն և որոշման կայացում
Ձեռնարկության էլեկտրոնային կոմերցիայի ոլորտում գործունեության վերլուծությունը ցույց է
տվել, թե որքան կարևոր է ճիշտ որոշել ձեռնարկության զարգացման ստրատեգիան նրա
առարկայական տիրույթում: Հենց այստեղ են տեղի ունենում սխալների մեծամասնությունը, և
սխալ հաշվարկները, որոնք բերում են ծանր հիասթափությունների, ժամանակի ու միջոցների
անխուսափելի կորուստների: Էլեկտրոնային կոմերցիայի նոր նախագծեր մշակողները հաճախ
չեն հասկանում, որ ինչքան էլ գեղեցիկ, տրամաբանական և հիմնավորված լինի իդեան , այն ոչ
միշտ է հեռանկարային: Բացի այդ շատ մտքերի հեղինակներ ունակ չեն բացատրել , թե ով կլինի
իրենց որոշումների սպառողը, ով կուզենա իրենց մտքի համար իր փողերը տալ, իսկ բիզնեսը
երբեք հաջող չի լինում, երբ ընկերության ղեկավարները հստակ չեն հասկանում , թե ինչն է
գնահատում, իրենց հաճախորդը, և կարևորը, ինչի համար է պատրաստ վճարել:
Ոչ բոլոր տնտեսվարող սուբյեկտներ են որոշում ընդունել էլեկտրոնային կոմերցիայի
զարգացման համակարգի մասին, ունենալով իրական ինֆորմացիա , թե պոտենցիալ
հաճախորդները ինչ վարք են դրսևորում: Այդ ընկերությունները ենթադրում էին , որ եթե նրանք
իրենց հայեցողությամբ գործում են որոշակի ոլորտում , կամ պարզապես ունեն օրիգինալ
կոնցեպցիա , ապա ինտերնետը նրանց ավտոմատ կերպով կտա նոր շահավետ շուկա: Այսօր
արդեն հավաստիորեն հայտնի է , որ այդպիսի մոտեցումը իրեն չի արդարացնում:
Մենեջերները պետք է մտածեն , թե նրանց կողմից ղեկավարվող բիզնեսի ինչ պահանջներն
են նրան ինտերնետ մղում: Որպես օրենք այդ ամենը իրականացվում է բիզնեսի
արդյունավետության բարձրացման համար: Սակայն այստեղ տեղին է նշել , որ ներկայումս
ինտերնետ նախագծերի արդյունավետության գնահատման ամենաշատ կիրառվող մեթոդները
հիմնականում հիմնվում են կայքի ցուցադրական աշխատանքի վրա, որոնց միջոցով ոչ միշտ
կարելի է հաստատել կամ մերժել դիտարկվող բիզնեսի հաջողությունը: Ինչպես հայտնի է կայքի
գործունեության այդպիսի ցուցանիշներ են կայքի այցելման հաճախականությունը և ժամանակը:
Եթե կայքը մասնագիտացված է նորությունների վրա կամ տրամադրում է ինֆորմացիա
ապրանքների և ծառայությունների վերաբերյալ , ապա հաճախումների հաճախականությունը
վկայում է նրա գործունեության արդյունավետության մասին, իսկ եթե դա on-line խանութ է, ապա
ինչպես սովորական խանութի , այնպես էլ նրա ինտերնետային երկվորյակի համար
կարևոր է , որ յուրաքանչյուր հաճախորդ ինչ-որ բան գնի հնարավորինս շատ քանակով:
Ընդհանրապես անհրաժեշտ չէ , որ այնտեղ բազմաթիվ հետաքրքրասեր հաճախորդներ լինեն ,
ովքեր միայն դիտում են խանութի կատալոգը: Ինտերնետ նախագծերի արդյունավետության
գնահատումը պետք է ուղղված լինի կազմակերպության ցանց մտնողներ արդյունավետության
վերլուծության վրա , այլ ոչ թե հաճախելիության ավելացման վրա:
Էլեկտրոնային կոմերցիոն համակարգերի արդյունավետության գնահատման մեթոդները:
Արդյունավետության գնահատման խնդիրը բավականին լայն է , կարող է իր մեջ ներառել
տեխնիկական , տնտեսական , կազմակերպչական և այլ ասպեկտներ: Այդ պատճառով տարբեր
կողմերի գնահատականը , որը կիրառվում է էլեկտրոնային կոմերցիոն համակարգերի համար
անհրաժեշտ է առանձնացնել համապատասխան արդյունավետության չափանիշները, որոնցով
կարելի է իրականացնել հետագա գնահատումներ և դրան համապատասխան ձեռնարկել
համապատասխան ճշգրտման, զարգացման և կատարելագործման միջոցառումներ
իրականցվող ծրագրի համար: Նպատակահարմար է դիտարկել արդյունավետության
գնահատման հետևյալ ուղղությունները` տնտեսական, կազմակերպչական և մարկետինգային:
Նրանցից յուրաքանչյուրին բնութագրական են հետևյալ արդյունավետության ցուցանիշները.
 Տնտեսական ցուցանիշները ծառայում են էլեկտրոնային կոմերցիայի ընտրված եղանակով
կառուցված համակարգի տնտեսական արդյունավետության գնահատման համար
(օրինակ ինտերնետում վեբ սերվերի հիման վրա ստեղծված ձեռնարկությունը )
 Կազմակերպչական ցուցանիշները ցույց են տալիս գործող համակարգի և նոր ստեղծված
ինֆորմացիոն համակարգի ինտեգրացման աստիճանը, ինչես նաև ձեռնարկության
գործունեության և նրա բիզնես-նախաձեռնության ինտեգրացման աստիճանը:
 Մարկետինգային ցուցանիշների տակ այս դեպքում հասկացվում են ցուցանիշներ , որոնք
բնութագրում են մարկետինգային ծրագրի անցկացման իրականացումը , վեբ-սերվերի
առաջխաղացումը ինտերնետում և վեբ-մարկետինգի գործիքների կիրառման
արդյունավետությունը:
Այս ամենի դեպքում պետք է նկատի ունենալ , որ բոլոր նշված ցուցանիշները կապված են
իրար հետ , այդ պատճառով նրանցից որևէ մեկը կիրառելով մենք այս կամ այն
աստիճանով մոտենում ենք կոմպլեքսային գնահատականին.
1. տնտեսական արդյունավետություն
էլեկտրոնային կոմերցիոն համակարգի ընտրված տարբերակով կառուցված համակարգի
տնտեսական արդյունավետությունը (Տե) , որը հիմնված է վեբ-սերվերի վրա, կարելի է որոշել նրա
կիրառման արդյունքի (Կա) և ծախսերի (Ծ) հարաբերությամբ:
Տե = Կա \ Ծ
Այս դեպքում լրիվ ծախսերը կազմում են
Ծ=Ծգ +Ծշ
Որտեղ Ծգ-ն իրենից ներկայացնում է համակարգի նախագծման գումարային ծախսերը ,
որի մեջ մտնում են նրա անհրաժեշտ մասերի ձեռք բերման և նրա իրականացման համար արվող
ծախսերը, Ծշ–ն շահագործման ծախսերն են:
Կապիտալի տարեկան ծախսերը, որոնք արվում են տարբեր ժամանակամիջոցների
ընթացքում, պետք է բերվեն շահագործման առաջին կամ վերջին տարվան, բարդ տոկոսների
հաշվարկով:
Ծկ= Ծգ \(1+Դգ)ժ
Որտեղ Ծկ -ն բերված կապիտալ ծախսերն են
i-ն կապիտալ ներդրումների դիսկոնտային գործակից
t-ն այն ժամանակաշրջանը , որից հետո կիրականացվեն ծախսերը
Համակարգի ֆունցիոնալության հաշվին ստացվող արդյունքը որոշվում է հետևյալ բանաձևով:
Ֆա =Ծնժ - Ծգ

Որտեղ Ծնժ-ն էլեկտրոնային կոմերցիոն համակարգի օգտագործման արդյունքում

ժամանակի ընթացքում ծախսերի նվազեցման արդյունքն է :
 Այս կերպ տնտեսական արդյունավետության որոշման հիմքում ընկած է ծախսերի
հիմնական մասերի որոշումը և ծախսերի իջեցումը ի հաշիվ էլեկտրոնային կոմերցիոն
համակարգի կիրառման:
Ընդհանուր ծախսերը կարելի է բաժանել միաժամանակ իրականացվող կապիտալ
ծախսերի և շահագործման ծախսերի :
Միաժամանակյա ծախսերին են վերաբերվում
 նախնական վերլուծության և պլանավորման ծախսեր
 անհրաժեշտ սարքավորումների արժեքը
 ծրագրային ապահովման արժեքը
 կազմակերպությունում կապի գծի տեղադրման, ներդրման, և ուղեկցող
սարքավորումների արժեքը
 օգնող համակարգերի արժեքը , օրինակ համակարգչային տեխնիկա , որը անհրաժեշտ է
վեբ սերվերում ինֆորմացիայի և դիզայնի նորացման համար, կամ վեբ սերվերի
աշխատունակությունը ապահովելու համար:
 կադրերի պատրաստման և վերապատրաստման ծախսեր , այն դեպքերում , եթե վեբ
սերվերի աշխատունակությունը ապահովելու համար անհրաշեժտ որոշ ֆունկցիաներ
իրականացնում է ձեռնարկությունը
Շահագործման ծախսերին են վերաբերում
 ծառայողական անձնակազմի աշխատավարձը
 օժանդակ նյութերի վրա կատարվող ծախսեր
 դոմենային անվան ծախսեր
 կապի կանալների վարձակալության ծախսեր
 ինտերնետային ծախսեր
 ամորտիզացիոն հատկացումներ
 լրացուցիչ ծախսեր
 գովազդային ծախսեր
Տնտեսման աղբյուրները կախված են վեբ սերվերների կողմից իրականացվող
ֆունկցիաներից:
Տնտեսումը հնարավոր է դառնում ի հաշիվ էլեկտրոնային կապի միջոցների ավանդականի
փոխարեն կիրառման:
Այս դեպքում անհրաժեշտ է հաշվի առնել, որ վեբ սերվերի ներդրումը և օգտագործումը չի
հանդիսանում րոպեական առաջադրանք. այդ գործընթացը միշտ ձգձգվում է : Կարևոր է նաև
հիշել , որ ինտերնետի կիրառման մակարդակը տարբեր երկրներում տարբեր է և երկրների
մեծամասնությունում, հատկապես զարգացող երկրներում ցածր է: Այնպես , որ ինտերնետի
օգտագործումը կարող է փոխարինել ավանդական մեթոդով կատարվող ֆունկցիաների մի
մասին միայն:
Բացի այդ անհրաժեշտ է հաշվի առնել , որ ծախսերի նվազեցման հետ մեկտեղ
կազմակերպության ինտերնետում ներկայացվածությունը կարող է բերել
 կազմակերպության առևտրային բրենդի իմիջի բարձրացում
 ֆիրմայի արտադրանքի և ծառայությունների առաջշարժում (promotion)
 նոր սպառողների ձեռք բերում
  արտադրանքի տարածման նոր կանալների ձեռք բերում
 սպասարկման ծառայության բարելավում

2. ձեռնարկության ինֆորմացիոն համակարգերի հետ ինտեգրացիայի գնահատում

(կազմակերպչական ցուցանիշներ)
Կազմակերպական ասպեկտների գնահատականի վրա ազդում է մարկետինգային
գործունեության նոր մեթոդներով իրականացման ինտեգրացումը կազմակերպության գոյություն
ունեցող կառուցվածքին:
Գոյություն ունեցող ինֆորմացիոն համակարգի ինտեգրացման ցուցանիշը բնութագրում է
տարբեր ֆունկցիաների իրականացման մակարդակը նոր և գոյություն ունեցող ինֆորմացիոն
կառուցվածքներում և որոշվում է հետևյալ բանաձևով`
Ից=ΣՖհi\ΣՖըj
Որտեղ Ֆհi-ն նոր և գոյություն ունեցող ինֆորմացիոն համակարգերում համատեղ
իրականացվող ֆունցիաների քանակն է :
Ֆըj–ն ֆունկցիաների ամբողջ քանակն է , որոնք պոտենցիալ կարող են համատեղվել:
Այս խմբի 2-րդ ցուցանիշը բնութագրում է նոր համակարգի ինտեգրացման աստիճանը գոյություն
ունեցող համակարգին, այն որոշվում է ֆունկցիաների քանակի հարաբերությամբ (որոնք
իրականացվում են ինտերնետով իրականացվող մարկետինգային գործունեության կողմից)
կազմակերպության կողմից իրականացվող ֆունկցիաներ ընդհանութ թվին:
Իա= ΣՖիմi\ ΣՖըj

3. Արդյունավետության մարկետինգային ցուցանիշները

Մարկետինգային ցուցանիշները բնութագրում են ինտերնետում վեբ սերվերի իրացման և
առաջշարժման մարկետինգային գործունեության արդյունավետությունը : Նրանց հիմքում ընկած
է ինֆորմացիայի վերլուծությունը, որը ստացվում է վեբ սերվերի log ֆայլերից կամ cookies-ի
կիրառման արդյունքում: Ստացված տվյալները կարող են օգտագործվել որոշելու համար վեբ
սերվերի աշխատանքի արդյունավետությունը և աշխատանքի կորրեկցիայի իրականացման
ճիշտ ուղղությունները:
Կարելի է առանձնացնել հետևյալ ցուցանիշները`
1. դեպի սերվեր տարբեր մուտքերի արդյունավետությունը (Մա):
Այն բնութագրում է տարբեր աղբյուրներից այցելուների դեպի սերվեր ներգրավման
արդյունավետությունը: Այն որոշվում է կոնկրետ աղբյուրից եկած այցելուների քանակի (Ա) և
սերվերի այցելուների ամբողջ թվի (Աը) հարաբերությամբ:
Մա = Ա\ Աը
2. Վեբ սերվերի էջերի հաճախելիություն (Հ ս): Այն բնութագրում է սերվերի էջերի
հանրաճաչություն: Այն հաշվարկվում է յուրաքանչյուր էջի համար նրա հաճախելիությունը
բաժանելով սերվերի բոլոր էջերի հաճախելությանը `
Հս = Հէ\ Հբէ
3. Բաներային գովազդի արդյունավետությունը (ԲԳա) . Որոշում է յուրաքանչյուր
բաներային գովազդի արդյունավետությունը, ինչը թույլ է տալիս իրականացնել նրանց
համեմատությունը և կատարելագործել դրանք: Այն հիմնված է այցելուների կազմի վերլուծության
վրա, ովքեր բաներային գովազդի ազդեցությամբ այցելել են ձեռնարկության վեբ կայք : Սա
որոշվում է բաներների վրա «click» արած այցելուների թիվը (Բա) բաժանելով էջի այցելուների
ընդհանուր թվի (Աը) վրա:
ԲԳա = Բա \ Աը
4. Կայքի այցելուներին գնորդի վերածելու արդյունավետությունը (ՀԳ ա) Էլեկտրոնային
խանութի դեպքում: Այն որոշվում է որպես կայքի այցելուների թվի (ովքեր գնում են իրականացրել)
և կայքի ընդհանուր այցելուների թվի հարաբերությամբ`
ՀԳա =Ագ\Աը100%

5. Կրկնակի այցելությունների թիվը (ԿԱթ) : Այս ցուցանիշը բնութագրում է

մարկետինգային հիմնական ֆունկցիաներից երկրորդը, այսինքն գրավված այցելուների հաջորդ
այցելությունների քանակը մեծացնել: Այն որոշվում է որպես միջին մեծություն և հաշվարկվում է
հետևյալ կերպ` կայք երկու և ավելի անգամ հաճախած այցելուների թիվը (Ակ) հարաբերվում է
ընդհանուր այցելուների թվին (Աը)`
ԿԱթ = Ակ\ Աը
Ցավոք մեր նախագծի համար աշխատանքի արդյունավետության վերլուծություն
հնարավոր չէր կատարել, քանի որ այն դեռ չի սկսել աշխատել և չունենք նրա աշխատանքի
վերաբերյալ վիճակագրություն, առանց որի հնարավոր չէ վերոհիշյալ մեթոդներից որևէ մեկով
իրականացնել արդյունավետության գնահատումը:

Վճարային համակարգերը Էլեկտրոնային խանութում: Դրանց դասակարգումը և

տեսակները:

Ինտերնետում վճարային համակարգը ֆինանսական, առևտրային կազմակերպությունների

և ինտերնետ օգտագործողների միջև ինտերնետով ապրանքների և ծառայությունների առքի և
վաճառքի ընթացքում հաշվարկների իրականացման համակարգ է: Հենց վճարային համակարգն
է թույլ տալիս պատվերների մշակման ծառայությունը և էլեկտրոնային ցուցափեղկը դարձնել
լիարժեք խանութ իր բոլոր ստանդարտ ատրիբուտներով, այսինքն ընտրելով ապրանքը կամ
ծառայությունը վաճառողի էջում գնորդը կարող է իրականացնել վճարում չհեռանալով
համակարգչից: Էլեկտրոնային առևտրում վճարումներն իրականացվում են մի շարք
պայմանների պահպանմամբ`
1. Գաղտնիության պահպանում : Ինտերնետի միջոցով վճարումների իրականացման
ընթացքում գնորդը ուզում է , որ իր տվյալները, օրինակ վարկային քարտի համարը,
հայտնի դառնա միայն այն կազմակերպություններին, ովքեր ունեն այդ իրավունքը:
2. Ինֆորմացիայի ամբողջականության պահպանում, այսինքն գնման վերաբերյալ
ինֆորմացիան ոչ ոքի կողմից չի կարող փոփոխվել:
3. Աուտենտիֆիկացում: Գնորդները և վաճառողները պետք է վստահ լինեն, որ
գործարքի մասնակից բոլոր կողմերը իրականում նրանք են , ում որ իրենց
ներկայացնում են :
4. Գնորդին հարմար ցանկացած վճարային համակարգով վճարելու հնարավորություն:
5, Ավտորիզացիոն գործընթացի ապահովում: Այն գործընթաց է , որի ընթացքում
տրանզակցիայի իրականացման պահանջը իրականացվում է կամ մերժվում վճարային
համակարգի կողմից: Այս գործընթացը թույլ է տալիս որոշել գնորդի մոտ միջոցների
առկայությունը:
 6, Վաճառողի ռիսկերի երաշխավորում: Ինտերնետում վաճառողը ենթակա է շատ
ռիսկերի կապված ապրանքներից հրաժարվելով և գնորդի անվճարունակությամբ:
7, Տրանզակցիայի դիմաց վճարի մինիմալացում: Ապրանքների պատվերների
մշակման և վճարման տրանզակցիաների գումարը մտնում է իր արժեքի մեջ ,
հետևաբար տրանզակցիայի արժեքի իջեցումը բարձրացնում է մրցակցության
դիմագրավումը:
Բոլոր վճարային համակարգերը կարելի է բաժանել 2 հիմնական ուղությունների`
1, Վարկային համակարգեր, կամ ինտերնետի միջոցով հաշիվների կառավարման
համակարգեր
2, դեբետային համակարգեր, այսինքն էլեկտրոնային , դրամական
պարտավորությունների թողարկման համակարգեր , որոնք թույլ են տալիս տերերին
օգտագործել դրանք որպես անժամկետ փողային պարտավորությունների տեսակ:
1-ին տեսակի համակարգերին են վերաբերում ինտերնետ բանկինգ համակարգերը ,
որը նույնն է , ինչ-որ ինտերնետի միջոցով հաշիվների կառավարումը և վարկային քարտերի
կիրառմամբ համակարգերը: Վարկային քարտերը ըստ էության հանդիսանում են հաշվի
կառավարման միջոց : Ըստ էության հաշվի կառավարման ցանկացած համակարգը փոխարինում
է միայն հաճախորդի անձնական հաճախումը բանկ , իսկ դրամական միջոցների ռեալ
փոխանցման հետ կապված գործողությունները իրականացվում են ավանդական բանկային
կանալներով : Միակ էական առավելությունն այն է , որ ինտերնետով վճարային փաստաթղթերի
ընդունումը կատարվում է շուրջօրյա:
Համակարգերի երկրորդ տեսակն է կազմում smart քարտերի վրա հիմնված
համակարգերը և այսպես կոչված «էլեկտրոնային փողը»: Ի տարբերություն առաջին տեսակի
էլեկտրոնային դրամական պարտավորությունների, երկրորդ դեպքում գործարքի մասնակիցների
միջև տեղի է ունենում ինֆորմացիայի փոխանակում , որն իրենից ներկայացնում է ինքնուրույն
ֆինանսական արժեք: Այդ ինֆորմացիան կարող է միանգամից ստուգվել իսկության և
վճարունակության առումով վճարումը ընդունող կամ այդ պարտավորությունը թողարկած
անձանց կողմից և միանգամից օգտագործվել հետագա վճարման համար կամ էլ փոխադրվել ոչ
էլեկտրոնային վճարման :

Վճարային համակարգերի դասակարգումը

 Վճարային համակարգեր

Վարկային համակրգեր Դեբետային համակարգեր

Banking-ի բազայի Վարկային Էլեկտրոն Էլեկտրոնային

հիման վրա քարտերի ային քարտերի
հիման վրա չեկեր հիման վրա

Smart Անհատական
քարտերի համակարգիչն
հիման վրա երի հիման վրա

Համարժեք վճարային գործիքների ընտրությունը առանցքային է ինտերնետում վճարային

շուկայի զարգացման համար, այդ իսկ պատճառով այն պետք է հաշվի առնի մի շարք
չափանիշներ, որոնցից են օգտագործման հարմարությունը , գործունեության իրականացման
ապահովությունը և արագությունը, անվտանգությունը, գործիքի և նրա պահպանման ոչ բարձր
արժեքը:

Բովանդակություն
1.Էլեկտրոնային խանութներ, հիմնական ֆունկցիաները

2.Էլեկտրոնային խանութների ավտոմատացված կառավարման համակարգեր

3.Էլեկտրոնային կոմերցիայի համակարգերի դասակարգումը

4.Էլեկտրոնային խանութների արդյունավետության գնահատման մեթոդները

5.Էլեկտրոնային կոմերցիոն համակարգերի արդյունավետության գնահատման
մեթոդները
6.Վճարային համակարգերը Էլեկտրոնային խանութում: Դրանց դասակարգումը
և տեսակները:
Գրականություն

1.www.google.am
2.www.referat.ru
3. http://hy.wikipedia.org
4.www.gogo.ru