This is a reproduction of a library book that was digitized

by Google as part of an ongoing effort to preserve the

information in books and make it universally accessible.

https://books.google.com
SEM.MAJ.
VALENTIN . Pole seda Piya 2/ 2 flon & yo
2
.... / } . 3-4-1 .
12 , AAA 14.4.4.4Y +4 +
上 19
1125 74
Tocoin
Y 业 > 内功

32.4 升 一

w 22
Data Cent Jake

…,

*
加
 t 71,
yy2owge
10. To . 12.10 . 9 10 20
나

!
‫وه‬

‫اهاوخ‬
 t /
12.10 19 2
200:10:50 .
10.10. . :

0
 R. P. IACOBI

TIRINI

ANTVERPIANI,

E SOCIETATE IESV ,

COMMENTARIVS

IN VETVS ET NOVVM

TESTAMENTV M.

h
America
n tades
Sober
Libris

ex libris Pig. Gindrefaillani in Renauffers

201

1801 LY2
0
181

4
2

Viwan
your
 R. P. IACOBI

TIR
INI

ANTVER
PIANI,

E SOCIETATE IESV ,

COMMEN
TARIVS

SACRAM SCRIPTVRAM ,
IN

Duobus Tomis comprehenſus:

PRIMO QVIDEM , POST VARIA PROLEGOM

ENA,
Vetus ferè Teftamentum :
ALTERO , DVODECIM PROPHETÆ MINORES,

Machabæorum liber vcerque, ac Novum Teſtamentum explanantur.

EDITIO NOVISSIMA PRIORIBVS LONGÈ È MENDATIOR ,

Cum Indicibus quinque fecundo Tomo ſubnexis.

TOMY'S PRIM V s. Gobettolato

Gindre faulomat

PRVDENTIA
010
ELA

LYO
178

N
9

VINC

brout fics

LVGDVNI,

Sumpt. IOANNIS GIRIN , & BARTHOLOM . RIVIERE,

viâ Mercatoriâ , ſub ſigno Prudentiæ .

M. DC. LXXII.
CVM PRIVILEGIO REGIS.
Fasts

1
 PRÆFATIO AVCTORIS

Ad Lectorem .

T Sacrâ Scripturâ nihil vtilius eſt homini Chriſtiano , nihil

iucundius , nihil Theologo ſcitu magis neceſſarium ; ita nihil
quoque difficilius , nihil obſcurius. Difficilem inter alia fa
ciunt ipſa myſteriorum celfitudo & ſublimitas, vt quæ fidem

humanam & captum naturalem plerumque excedunt , & fe

rè fola Dei reuelatione nobis innotefcunt. Obſcuram red

Junt tum eadem illa myſteria miris tenebris inuoluta ; cum

phraſes & modi loquendi, vt antiquitate , fic & fingularitate
luâ noſtris multum diſſimiles. Idiotiſmi Hebraici & Græca
nici penè vbiquc obuij : parabolæ , adagia , tropi admodum inſolentes ; auxeſes, iro .
nix , metatheſes,contradictiones in ſpeciem frequentes; nomina propria perſona
rum, vrbium , regionum exſoleta : arbores, fructus, herbæ , aromata, gemmæ, lapides
vix vllis auditi: denique inſtrumenta & lemmaca geometrica , architectonica , aſtro
nomica , aliáque aliarum artium paucis explorata. Certè S. Auguft. ( & qualis ille eineAuguft.
quantúſquc Doctor ?) [Publicè,inquit,profiteor,tantam eſſe Chriſtianorum profun
ditatem litterarum , vt in eis quotidie proficerem , ſi eas ſolas abineunte pueritia vf
que ad decrepitam ſenectutem ,maximo otio ,fummo ſtudio,meliore ingenio conarer
addiſcere. Vnde alibi exclamat : Mira profunditas eloquiorum tuorum : quorum ec - fell.c.ii.

ce ante nos ſuperficies blandiens paruulis : ſed mira profunditas , Deus meus ! mira
profunditas. Horror eſt intendere in eam : horror honoris , & tremor amoris . ] Simi
Orig. lib.t.
lia habent Origenes , Ambroſius, Chryſoſt. Hieron . Gregor . & Alij SS.Patres . Et ve contra Cel.
ſum .
lint, nolint, fatericoguntur ipſi quoque hæretici noftri ,quoties ad rem venitur & pu Ambr. epifts
gnam : licet extra puluerem ,inter aniculas & pocula ſubinde deblaterent , Scriptu- 14. ad con
tam ( per ſe aperciflimam & clariffimam ) efle , ideóque etiam cerdonibus , & ſartori- Chryfoft
.
bus,& fororibusin Chriſto non lecticandam modò ,fed & enucleandam ac diiudican- hom. Hiero

dam.Sic paſſim clamitant , nempe , ne ſuas contriſtent delicias . Sed cùm manus operi prafat, in ep
admouenda ,mox aliter cantillant.Pro omnibus vnum audiamus omnium anteſigna- Greg.hom.6.

num & principem Lutherum.Hic explicandos ſuſceperat Pſal.Dauidicos.Sed primo Puch.prafae.

ftatim initio tam difficiles, tam obſcuros expertus eft , vt publicè fateretur ſe ſuſcepto in Pialınos.
operi parem non eflc : acque inter alia ,[Nolim , inquit,ab vlloid de me præſumi,quod
nullus adhucpræftare potuit etiam fanctiffimorum , & doctiſſimorum , id eſt , Pſalte
rium in omnibus ſuo legitimo ſenſu intelligere , & docere.Sac eſt aliquos Pſalmos, &
coſdem ex parte intellexiffe . Multa fibireferuauit Spiritus San & us , quò nos ſemper
diſcipulos habeat: multa folùm oftendit,vt alliciat :multa tradit, vt afficiat. Et infrà :

1 Scio eſſeimpudentiſſimæ temeritatiseum quiaudeatprofiteri,vnum Scripturę libruin

àfe in omnibus partibus intelle& um . ]Magiſtro ſubſcribunt Brentius, Kemnitius , ce sa
Centuriatores & alij complures. Sihæc de fingulislibris ex animi fententia ,& meri-sembi.cap.de
tò pronuntiant ; quíd fenfiffe putandum de omnibus fimul voluminibus? Kemnit, in
Porrò pellendæ huic obſcuritati , & difficultatibus expediendis inſudauit omnis nema.
omnium Paftorum Ecclefiæ ,omnibus fæculis,tum in antiquo ,tum in nouo Teſtamen -ceredebut

1 to labor & induſtria : tot verſionesBibliorum , tot interpretationes, tot paraphraſes, cap. 4.
tot ſcholia,tot commentarij,tothomiliæ, tor volumina,cum ſanctorum Patrum,cum
Doctorum Eccleſiæ ,vni illi rei, hoc eſt ,tricis Scripturarum enodandis , inſeruiunt
.
Quin & Scholaſticorum , quos vocant,ſtudia conatúfque omnes,an non huc potiſſi
mùm tendunt, vt quæ in SS. litteris obſcura implexáque reperiunt, claris commen
rationibus
tium illuſtrent & enodent, folidiſque rationibus ftabiliant? Eceft profcato pre
operæ : nam ( vt aliquid eriam de [ vcilitate neceſſitatéque] dicam ,) à S.Scriptu

samvt fundamento,vt matrice ,vemagiſtra pendentomnia. Sine hac necPhilofophia

Conſtans, nec Theologia ſolida, nec aliæ fcientiæ perfectæ : fine hac nec cathedræ

nectuto
inſipida de diuinis colloquia;line Scriprurz adminicul o inftruas proximum, OTTA
рес ( T YON
S 3

!
 probacio non ex fola ratione , aut contextu , aut ex fontibus , aut ex locis fimilibus, fed
etiam ab auctoritate petenda erit, faltem in re grauiore, tum nomina Patrum ,Doctorum
interpretum è quibus hauſi; expriman : ſed verba ipſa Auctorum , niſi ( quod dici folet,)
paucis obuia,multisneceſſaria deprehenderim ,non exprimam . Auctorum libros & capita ad
marginem adnotabo : fic tædium non pariam , & tamen fontes vnde havferim aperiam .
Cùm verò nudum Auctoris nomen adſcribam , nullo notato libro , ſcias iplum dixiffe il
lud in commentariis fuis ad eundem locum : nam ſi alibi dixerit, in margine exponam .
Stylo & phrali ( ne quid etiam indemoleſtiæ ,) vtar vulgari. Verbis ſuperfluis & inanilo
quentia abftinebo . Quod vno dixi loco , alibi etſi recurrat,non repecam : quo verò faci
liùs reperiri poffit quod vno loco dictum , pluribus, vbirecurrit ſubferuire debebit, Indi
cem Nominum & Rerum ad calcem operis adiiciam , è quo ſtatim primo inſpectu quid '
quo loco expofitum fuerit ,deprehendipoffit. Adiiciam & alium Indicem Auctorum to
to Commentario citatorum , qui quales , quando vixerint, quantæ auctoritatis fint. De.
nique in gratiam Concionatorum ,tota Biblia materiaſque omnes, & vtiliores conceptus
in Commentario expoſitos , ad Euangelia totus anni reuocabo , & ex iis alium Indicem
concinnabo , cuius vel folius ductu poterunt ex hoc Commentario pluribus etiam conti
nuis annis( ni deſitingenium ) commodè ſuas conciones colligere, & pro dignitate dicere
nonmodo ad plebem ſed & ad doctos & principes viros.Sed hæc per digreffionem.Redeo
ad Commentarium ; ¡n cuius decurſu licceralem ſenſum ,baſim & fundamentum reliquo
rum , ac primariò intentum à Spiritu ſancto, vbique vrgebo & pro viribus ſtabiliam ; ſic
tamen vt & allegorica , & anagogica ,ſubinde & moralia, ( faltem nobiliora ) & hiſtorica ,
quin & controuerſa cum hæreticis, Mahometanis , Iudæis denique & ſcholaſtica dubia
perſtringam ac diffoluam , breuiter quidem , ſed clarè , ſed ſolidè , nibílque omittam vel
neceſſariorum ,vel inſtituto noſtro veilium . Varias lectiones ex Hebræo, ex Chaldæo, ex
Septuaginta & aliorum interpretum Græco textu , & ex Rabbinis quoque , cùm operæ
pretium fuerit , attexam ex hiſtoriis ſeu Eccleſiaſticis , ſeu politicis , quæcumque ad rem
facient, adnectam .
Quæſtiones de Chronologia, de Genealogiis , de Ponderibus, deMenſuris , vti ad in
telligentiam S. Scripturæ neceffariò enodandæ ſunt,& lectoribus vtiliſſimæ ſimul ac gra
tiſſimæ ; ita auditoribus , maximèſupermenſa & inter epulas , ingratæ ac ieiunæ effe fo
lent. Hinc non inferam Conimentario , fed præmittam . Præmittam quoque explication
nem Idiotiſmorum , ſeu proprietatum Hebraicarum Græcarúmque, quæ pluribus locis
occurrunt& textum ſæpè obſcurant. Senſusmyſticos , quivel faciles & vltro obuij ſunt,
velnimis abſtruſi aut longè petiti , quòd ſcopo noftro minùsconueniant , vix attingam ;
attingam ſemper nobiliores , & fi quando conſtabit ( vt non rarò , ) à Spiritu ſancto in
tentos fuiffe.
Denique fic breuitati ſtudebo , vt claritati nuſquam deſim , & nauſeam ſemper vitem ,
& nunquam omittam quod aliqua ex parte in rem noſtram facturum deprehendam .
Porrò in hoc Commentario concinnando , quàm difficilem fubeam prouinciam , non
ignoro . Neque tamen deſpero fore, cum bono Deo ,vt faciam hocin gencre pleriſque ſa
tis. Et quibus fatis non fuerit, aut qui aliquid erratum deprehenderint, facilè ( ſcio , ) ex
cuſabunt, ignoſcénique in opere tam prolixo, tam vario, tam moleſto.Atque vtinam qui
fciencia , viribus , eloquentia , ſtylo plusvalent , ſuppleant quod defuerit , corrigant quod
deuiarit, quod nimis rude expoliant ! Mihi non leui(olatio fuerit,tale opus inchoaffe.Fa
ue quicumque es lector, & amico labore vtere, fruere, & Deum ,à quo omnia,pro me ora .

Quo anktore ſinguli libri confcripti fint , quo item tempore , qua occafione , & quid ſummatim complectantur, in
prafatione fingulorum exponetur. Auctoritas etiam queriamdam , qui ab Heterodoxis in dubium vocantur , ibidem
fublatis dubitandi cauſis , comprobabitur ac ſtabilietur. Denique quo tempore, quo ordine fingula que his libris enar
rantur gesta fint, Chronicon primis 37.capitibus edocebit.

CENSVRA DOCTOR V M , ET CUM PRIMIS S. Rom.ECCLESIÆ OMNIA SVBIECTA VOLO.

1

SACRÆ
 shash

Scripturæ Studiofo .
Sacræ

OMMODIS tuis vt confulam , breuis ero , nec tamen obſcurus, faltem affuetis
ſimili ſtudio. Sed tironibus quid faciam ? quid infuetis eiuſmodi palæſtræ ?
quibus tamen ,vtpote magis indigisconſultum præ aliis velim .Equidem pro
virili conabor vt & his non inutilis fit hic labor,dummodo ipſi ſua ex parte,
cum ſciendi auiditate & humili ad Deum prece , debitam afferant in legen
do diligentiam , in ſtudendo fedulitatem , in modo acmethodo diſcretionem . Ne curſim ,
ne faltatim ,ne carptim vr canis è Nilo : ne perturbare,ne tumultuariè , vtvulpes Samſo
nis:ſed ſedaco animo, ſed tranquillo , ſed ferio ,ſed conſtanti rem aggrediantur:certam ſibi
horam quotidie vnam alterámve præfigant , quibus liberi ab aliis ſtudiis & curis , vni Sa
cræ Scripturæ vacent. Ante omnia ſuadco , Chronicon euolui, ( qùod idcirco primo loco
poſui: ) dein reliqua Prolegomena, eo ordine quo fcripta vides. Chronicon enim breve
compendium eft totius S.Scripturæ :& in eo digeſtam per tempora reperies totiusmundi
hiſtoriam ,ab illo primùm condito vſque ad excifum à Tito templum , & vrbem Ierofoly
mitanam ;& extinctam Synagogam'Iudaicam :nam ad illa vſque tempora ſeſe extendit S.
Scriprura Experientiâ verò diſces quantam lucem pariat concinna temporum digeftio.
Quæ deMonetis,deMenſuris,de Dimenſionibus notaui,in diſcurſu S.Scripturæ paſſim
vſui erút,& hoc adminiculo facile penetrabis quæ alioquin imperuia forêt.IdiotiſmiHe
braici & Græci fundamenta ferè continent tociusComentarij:aperiunt quæ propria ſunc
illis linguis:explicant phraſes & tropos quibus Hagiographi ſua inuoluunt:modum etiam
in genere docent,è cenebris eruendi genuinum Scripturæ ſenſum .Vndenon raro depre
hendes in decurſu Commentarij te ad hæc conſulenda remitti,tamquam ad capita,fontes
& faces,è quibus optaram lucem haurias. Neque alias poſſibile effet,tam breui Commen
tario ,tam multas difficultates & tricas non iam dico enodare; fed vel aperire vel indicare.
Porrò cùm hæc vecünque callueris,ad textum accede,cuolue ſacram paginam ,lege ani
monon minùs pio & atcento ,quàm fciendi auido . Vbifacilis eft littera , nec latent fenfus
myſtici, percurre, nec inhæreas. Vbimyfteria latent, vel litera obſcura eft,vel connexio
difficilis,quære,fi potes,tuo marte,cogita,recogita ,volue, reuolue, ſaltem tenta & conare.
Şi quid occurrat quod adlubeſcit,vel li poſt ferium conacum nihildecurrat;adiCommer .
tarium ,conſule quid hic cenſeat. Et fi quidem tibi ſatisfecerit, adquieſce.& manda me
moriæ :ſin minùs conare meliora eruere. Non deerit ſuus conatui fructus, & facilè erit in
uentis addere.Hoc conacu ,hac animicontentionemirum quantum plurimiprofecerint.
Proderit & cum alio eorumdem ſtudiorum ſocio conferre fabulando, diſputando,certan
do,apparentes antilogias,quæ ſæpiùs in Scripturis occurrunt,in medium producendo , vr
gendo ,conciliando,atque hunc in finem contexui quartum Indicem .Sed omnium maxi
mè iuuerit, quæ legeris, alios docuiſſe, aliis expoſuiſſe.
Vnum moneo,ne proprio ingenio , quantumuis excellenti,nimiùm indulgeas .Corrupit
illud plurimos tum veterum ,cum recentiorum .Neque enim ſemper is genuinus S. Scri
pturæ ſenſuseſt, qui primùm obuius, vel ſtudio ſolertis ingenij deprehenſus , vel ex fono
verborum arte expreffus eft.Ad ſcopum Hagiographi ante omnia collimandum :dein an
tecedentia & ſequentia probè excucienda; & cum iis verborum ſententiarúmque conne
xio.Denique in dubiis ponderanda quoque auctoritas SS . Patrum & Doctorum , pro te
vel contra te ſentientium ;quoseum in finem , ſalcem in rebus alicuiusmomenti , ſemper
adnocabo. Quòd fi hæfitare contigerit , quiscitandorum Patrum vel Doctorum præponi,
quis cui præferri iure debeat,adi Indicem primum quem Commentario ſubnectam : ibi
fingulorum ,& ætatem qua vixerunt, & do & rinam qua floruerunt,& fan & itatem qua ple
rique excelluerunt,& cæteras qualitates quæ auctoritati pondus faciat,expreſſas reperies.
Atque hæc demodo & Methodo.Iam ad materiæ delečtũ quod attinet,quamuis corda
tum virum ,& cum primis Theologum deceat,omnia noſſe quæ SS.Litteris continentur:
ideóque maximè probé vt ab initio ad calcem omnia ordine euoluantur :quia tamen non
omniū iſte animus, ſuadeo,vt quibus quiſque vel eget,vel oblectatur,ea primúm arripiat .
Ordinibus facris initiatus es,Horæ Canonicæ tibi quotidie legendæ , Pfalmos ante omnia
percurre .Paſtor es animarum ,ad concionandú ſæpiùs,Euangelia reuolue,& Aca & Epi
ftolas Apoſtolicas:cum Prophetas Maiores & Minores.Hiſtoriis oble & aris & Chronicis &
bellis omne genus,habesGeneſim ,Exodum ,Numeros,libros Iofue, Iudicũ,Regum , Para
lippomenon , ludith ,Tobiæ,Efdræ,Danielis,Eſther & Machabæorú.Philoſophus cs ,philo
ſophicis gaudes,Phyſicam reperies in Geneſi,in lobozin Ecclefiafte ;Ethick & Politică in
Exodo in
292
:

2013
in Leuitico , in Deuteronomio , in Prouerbiis, in Sapientia,in Eccleſiaſte,in Ecclefiaftico ,
Metaphyſicam in iiſdem illis: fed maximè in lobo & in Pſalmis;Geometriam ,Arithme
ticam & aliasMathematicæ partes fparfim hinc inde roperies ; myftica & ſymbolica in
Sapientialibus pallim , ſed maximè in Cantico Canticorum , in Prophetis ,in Apocalypſi.
Vltimum adjicio ,ad folidiores fructus ex ſtudio SS .Litterarum colligendos , expedire,
quæcunque legis,ad praxin referas & ad inſtructionem , tui cum primis , dein & aliorum .
Secundùm lecta mores compone,ex iis ad vitia arguenda,ad vircutes commendandas pia
monita hauri.ex jismeditationum ,& concionum ,& piorum colloquiorum puncta collige:
ſubſidia ad profe& um ſpiritualem ,ad perfe & ionem adminicula quære,adnota in manibus
habe,tibi,cuis applica. Sires tibi cum hæreticis,in promptu ſint, quibus ſeu te tuearis, ſeu
illos ferias. In hunc finem , adornauitertium Indicem , qui præcipua prodit Scripturæ loca
quibus Ecclefiædogmata cum hæreticis controverſa ſtabiliuntur.Seruiet ad eadem omnia
iam dicta quintus quoque Index ,quo S.Scriptura reuocatur ad Euangelia & myfteria quæ
toto Commentario explicantur.Nam hic fcopus, hic finis eft totius S. Scripturæ , ficut &
totiusCommentarij. Omnis enim ſcriptura diuinitus infpirata , vtilis eſt ad docendum ad arguen
dum ,ad corripiendum ,ad erudiendum in iuftitia ,vt perfe &tus fit homo Dei,ad omne opus bonum inftru
Etus. Hanc perfectionem tibi,ftudiosè Lector, ex animo vouco ,& me suis precibus humil.
limecommendo .
An fit aliquod verbum Dei ſcriptum ,& quale illud fit,& quibuslibris comprehenſum ,
docebo in Indice Controuerſiarum in finc Tomifecundi Controu . II. num . 1. 2. 3. & 4
Hic nobis ſufficiat.

DE CANONICIS SCRIPTVRIS DECRETV M

ex Concilio Tridentino , Seſione quarta .

ACROSANCTA, Oecumenica & Generalis Tridentina Synodus, in Spiritu ſancto

legitimècongregata: præſidentibus in ea eiſdem tribus Apoftolicæ Sedis Legatis,
hoc libiperpetuò ante oculos proponens,vt ſublatis crroribus,puritas ipſa Euan
gelij in Eccleſia conſeruetur.
Et infrà .
Sacrorum verò librorum Indicem huic Decreto adſcribendum cenſuit,ne cui dubita .
tio ſuboriri poffit, quinam fint,qui ab ipſa Synodo ſuſcipiuntur. Suntverd infra ſcripti Te
ftamenti veceris,Quinque Moyſi, id eſt,Geneſis,Exodus, Leuiticus,Numeri,Deuterono.
mium . Iofue,Iudicum ,Ruth :Quatuor Regum :Duo Paralippomenon :Efdræ primus, & fe
cundus, quidicitur Neëmias : Tobias, Iudith ,Eſther, Iob ,Pſalcerium Dauidicum centum
quinquaginta Pſalmorum ,Parabolæ ,Ecclefiaſtes,Canticum Canticorum ,Sapientia ,Eccle
fiafticus,Ifaias,Ieremias cum Baruch ,Ezechiel,Daniel; Duodecim Prophetæ minores, id
eſt, Oſea,loël,Amos,Abdias,Ionas,Michæas,Nahum ,Habacuc, Sophonias, Aggæus,Za
charias,Malachias:Duo Machabæorum primus, & fecundus : Teftamenti noui, Quatuor
Euangelia ſecundùm Matthæum , Marcum , Lucam , & loannem , Actus Apoftolorum à
Luca Euangeliſta conſcripti: Quatuordecim Epiſtolæ PauliApoſtoli ad Romanos;Dux
ad Corinthios, adGalatas, ad Epheſios,ad Philippenſes, ad Coloſſenſes, duæ ad Theſſalo
nicenſes,duæ ad Timotheum ,ad Titum ,ad Philemonem ,ad Hebræos:PetriApoſtoliduæ:
Joannis Apoſtoli tres:Iacobi Apoftoli vna:Iudæ Apoſtolivna,& Apocalypſis Ioannis A po
ſtoli.Si quis autem libros integros cum omnibus ſuis partibus,prove in Eccleſia Catholica
legi conſueuerunt, & in veteri Vulgata Latina editione habentur, pro facris & canonicis
non ſuſceperit, & traditiones prædi&tas fciens & prudens contemplerit,anathemafit.

HC IC locus effet examinandi, quàm purus , & quante autoritatis fit textus Bibliorum Hebraicus,Græcus,
Chaldaicus, Syriacus, & Latinus : Quid item ftatuendum de Vernaculis tranſlationibus , & aliis huc fpe
&tantibus. Sed quia in Indice Controuerſiarum ſub finem fecundi Tomi, controuerf.11. à n . s.vſque 10. Item in In
dice Au&torum ,verbo Chaldæa, Thalınud, Syriaca, Arabica, hac neceſſariò explicanda funt; hoclabore iam ſuper
fedebimus.
Demultipliciſenſu variorum locorum S. Scriptura, agam eadem controuerfia num . 11. Et exemplis id patefaciet
S. Paulus ad Galatas 4. v.30 . & ad Hebræos 1 3. V. 11.6 12 .
De infallibili interprete dubiorum S. Scriptura , & fupremo iudiceomnium controuerfiarum fidei , videbimus in
eâdem contron . I I. à num . 12.vſque 17.6 controu . V 1. num .I s . 6 16 .

TYPO
 Pon LO

TYPOGRAPHVS

Beneuolo Lectori.

OMMENTARIVS hic in Vetus & Nouum Teftainentum R. P. I A COBİ

TIRINI è Societate Iesv , anno M.DC . XXXII. à MARTINO NvTio To
mis tribus excufus,à nobis in emptoris gratiam in duos contractus eſt,omiſ
ſo ſolo ſacrorum Bibliorum textu ,quod is aliâ commodiore formâ ab omni
bus ſacrarum ſcientiarum amatoribushaberi ſoleat ; ideóque cùm ante in
libro Icb Tomus primus finiretur,nunc eidem Tomusferè fecundusadjun &tus eft ,excepta
nempe explicatione in Duodecim Prophetas Minores, & librum primum & ſecundum Machabæom
rum , quibus tum fecundus Tomus abſoluebatur,nunc idem inceptus, continet prætereà
in Nouum Teftamentum , Commentarium , cui Indices ſubnectuntur, vt priori variæ Præfa
tiones, Inſtructiones & Prolegomena præponuntur, hocOrdine.

PRIMO TOMO CONTINENTVR.

i Præfatio ad Lectorem de operis vtilitate & ſcopo . inenti.

? Inſtructio pro ſtudioſis $. Scripturæ , de Metho qui funt .
do & modo proficiendi. Pentateuchus, ſeu quinque libriMoyſi:
De Canonicis Scripturis decretum Concilij Tri Iofue.
dentini , quot & quibus libris comprehendantur. Liber Iudicum .
Etde aliis huc ſpectantibys: Ruth.
Chronicon facrum à mundo condito vſque ad I. II. III. & IV . Regum .
exciſam per Tičom vrbem & templum Ierofoly
I. & II. Paralipomenon .
mitanum . Quænam hoc Chronico tractentur , 1. & 11. Eſdra .
habes in Indice, qui ad calcem illius ſubnectitur. Tobia .
Ś Prolegomena de antiquis Hebræorum Græco
ruin , Romanorum Ponderibus ac Monetis , colla , Liber. S Tudirib .
tis cum modernis Italoțum , Hiſpanorum ,Gallo 2 Tob.
tetor
fum , Belgarum , & c. PfalmiCL.
6 De Menſuris ſeu valiş eorundem . Prouerbia Salomonis.
1 De Menfuris Longitudinum , Ecclefiaftes.
8 Explicatio Idiotiſmorym ſeu proprietatum linguæ Canticum Canticorum .
Hebraicæ & Græcæ , quæ fæpè lectori negotiyın Liber Sapientia .
faceſſünt.
Eccleſiasticus.
Explicatio librorum ferè omnium veteris Teſta Quatuor Prophetæ Maiores, & Baruch .

SECVNDO TOMO EXPLICANTVR

E VETERI TESTAMENTO .
Duodecim Prophetæ Minores.
Machabæoruin liber vterque . II. Nominum & Reruin quæ totis duobus tomis
pertractantur.
III. Controuerſiarum , feu Quæftionum fidei, quas
NOVVM TEST A MENTV M.
vel hæretici , vel Iudæi , vel Mahometani , vel
Nempè. Politici in dubium vocant;ſed ex SS. Scripturis
toto hoc Commentario explicatis probantur ac
Í V. Euangelia . ſtabiliuntur.
Actus Apoſtoloruit . IV. Antilogiarum ſeu Contradi& ionum apparen
XIV. Epiſtolæ S. Pauli.
tium , quæ paflim in Scripturis occurrunt , ſed
1. S. Iacobi. in hoc opere conciliantur .
II. S. Petri:
III. S. Ioannis . v . Variarum Materiarum & Conceptuum pro
Euangeliis totiusanni in gratiam & vſum Con
I. S. Iudæ . cionatorim . Quia in primo Indice adn tur
Apocalypſis S. Ioannis. tempus & locus, quo Auctores vixerunt , &
Indices quinque.
I. Auctoruin toto Cominentario citatorum , adno . officia quibus claruerunt,vt idem de operis hu
ius Auctore Beneuolo Lectori conſtet, accipiat
tato tempore & loco quo quiſque vixit, & fcriptis hoc breue elogium exceptum à Bibliotheca
& officiis quibus claruit . Scriptorum Societatis Ies y auctore R. P.Phi
lippo
 lippo Alegambe, cuius verba ſunt :
IACOB VS TIRINVS , natione Belga, patriâ An
tuerpienſis , natus ann . Salutis M. D. Lxxx . in So
cietate magnâ virtutis commendatione vixit. Sa
cram Scripturain tribus annis interpretatus eſt : toti
dein annis Antuerpienfi Collegio Vice-Rector præ
fuit ; Domus verò Profellæ Præpofitus toto nouen
nio ; & quadriennio Miſſioni Hollandicæ. Quatuor
votorum profeſſione ſe obſtrinxit die 1 1. Julij annið
M. DC. XIV . atque anno mox inſequenti Congre
gationi Generali ſatis iuuenis interfuit. Obiit An
tuerpiæ die xiv . Iulij M. DC . Xxxvi. Hæc ipfe
de Auctore , de eius verò Commentario hæc addit.
Opus eſt calculis Chronologiæ diligentiſſimè
ſubductis , & variaruin materiarum accuratis Indici
bus illuſtratum .

A P P R O B A TI O.

Æc Commentaria R. P. JACOBI TIRINI Societatis Iesv, vtpotè clara, ſuccua

lenta ac folida, magnóquc iudicio concinnata , vtiliſſima cenſeo tum ad Sacræ
Scripturæ intelligentiam , tum ad hæreticorum refutationem , cum ad morum
reformationem ,ac pietatis augmentum , adeóque ad magnum animarum fru
Eum lucem aſpectura. Datuni Antuerpiæ 7. Decemb. Anno 1644 .

GVILLELMYS BOLOGNINO S. Theol. Licent. & Ecclef.

Cathed . Canonicus , ac librorum Cenfor,

PRIVILEGE DV ROY .

OVIS PAR LA GRACE DE Diev , Roy de FRANCE ET DE NAVARRE : A nos

Amez & Feaux Conſeillers, les gens tenans nos Cours de Parlemens, Maiſtres des Requeſtes or
dinaires de noſtre Hoſtel, Baillifs, Seneſchaux, Prevofts leurs Lieutenans, & tous autres nos lufti
ciers , & Officiers qu'il appartiendra , Salvt . Noſtre Amé le AN GIRIN Marchand Libraire
en la Ville de Lyon , Nous a fait remontrer qu'il a cy-devant fait imprimer en vertu de nos Lettres de Pri
vilege , le Livre intitulé lacobi Tirini Commentaria in facram Scripturam , le temps duquel Privilege eſtant ex
piré delirant reimprimer ledit Livre comme tres -au Publit , n'en ayant plus d'Exemplaires , il a recours
à Nons pour avoir nos Lettres de Permiſſion de le reimprimer , & pour empécher que d'autres Marchands
Libraires & Imprineurs ne vouluſfent faire le ſemblable ; ce qui l'empécheroit de pouvoir ſe rembourſer des
grands frais qu'il luy convient faire pour ladite reimpreſſion ; leſquelles Lettres il Nous a tres -humblement
fait ſupplier luy vouloir octroyer: A Ces CAVSES , deſirant favorablement traiter l'Expoſant , Nous luy
avons periis & permettons, par ces preſentes, de reimprimer ou faire reimprimer, vendre & debiter par tout
noſtre Royaume, Païs, Terres , & Seigneuries de noſtre obeiſſance , ledit Livre cy -deſſus, durant le temps &
eſpace de ſept années, à commencer du jourqu'il ſera achevé de reimprimer, en tel Volume, marge , & cara
Etere ,qu'il adviſera bon eſtre : Faiſanc deffences pendant ledit temps, à tous Marchands Libraires, Imprimeurs
& tous autres de quelque qualité & condition qu'ils ſoient de reimprimer ledit Livre , tant ſur les anciens
Exemplaires que ſur ceux que l'Expoſant reimprimera cy -aprés , ni iceux contrefaire en quelque ſorte & ma
niere que ce ſoit, ny iceux vendre & debiter ſans ſon conſentement , à peine de confiſcation des Exemplaires
contrefaits, quinze cens livres d'amande, applicable vn tiers à Nous , vn tiers à l'Hôpital general de Paris, &
l'autre tiers à l'Expoſant, & de tous ſes dépens dommages & intereſts : A la charge de mettre deux Exemplai
res à noſtre Bibliotheque publique, vn en noſtre Bibliotheque ſervant à noſtre Perfonne , ſize au Château du
Lonvre, & vnen celle de noſtre tres-cher & Feal Chevalier ,Chancelier de France , le ſieur Seguier : conime
auſſi de faire regiſtrer ces preſentes és Regiſtres du Syndic des Marchands Libraires de Paris ,avant que de

l'expoſer en vente , & à faute d'y ſatisfaire Nous avons declaré ces preſentes nulles . Du contenu auſquelles
Novs Vovs MANDONS faire jouir & vſer l'Expoſant,pleinement, & paiſiblement : Voulant qu'en met
tant au commencement, ou à la fin dudit Livre vn Extrait d'icelles, elles ſoient tenuës pour bien & deuëment
fignifiées. Commandons au premier noſtre Huiſſier ou Sergentſur ce requis , faire pour l'execution des pre

fentes,tous exploits, ſignifications, & autres actes de Iuſtice requiſes & neceffaires ,ſansdemander antre permiſ
ſion : CARTEL eſt noſtre plaiſir , nonobſtant Clameur de Haro, Chartre Normande. Donne ' à S. Gera
main en Laye, le vingtiéme luillet, l'an de grace mil fix cens ſoixante -neuf , & de noſtre Regne le vingt-ſept.

Signé, Par le Roy en ſon Conſeil , 'MABO V L.

Regiſtré ſur le Livre de la Communauté des Marchands Libraires ó Imprimeurs de cette Ville , ſuivant &
conformement à l'Arreſt de la Cour de Parlement du 8. Avril 1653. aux charges & conditions portées par le
preſent Privilege. Fait à Paris ce 27. Iuillet mil fix cens ſoixante-neuf.

Signé , ANDRE SO VBRON , Syndic.

Cette premiere Edition , depuis le ſuſdit Privilege,a eſté achevée d'imprimer le 21. May 1672 .

COMMEN
 CHRONICON SACRVM

A MVNDO CONDITO

VSQVE AD EXCISAM VRBEM

& templum Ierofolymitanum per Titum .

ACRx enim hiſtoriæ quæ Bibliis continetur,illuſtrandæ potiffimum intendere decreuiineque alia quæ ad hifto
riam profanarum gentiun pertinent, attingam , niſi obiter , velper tranſennam ,aut quando facræ Chronologix
ftabiliendæ neceffaria vel vtilia deprehendero .
Chronon,ſeu temporis partes,quarum præcipuus & perpetuus vſus eſt, ſunt dies, hora,feptimana, menſes, anni,& quæ
ex pluribus annis componuntur, periodi variæ.

C Α Ρ V Τ Ι.

De Die.

les alius eft naturalis, aliusciuilis ſeu Aſtronomicus. Naturalis eft tempus ab exoriente ſole vfque ad folis occafum . Cuius nus
Ita Cenfori..
in libello
D.contrarium tempus elt nox , ab occaſu folis ad ortum eiuſdem .
de Die natali
Ciuilis
Græci dies eſt tempus quod ex vno coeli circumactu reſultat, quo dies naturalis fimul & nox continentur : ny &themeros Vrbis,
vocant .
Ciuiles dies ferè æquales inter ſe ſunt perpetuò , & vbique locorum . Naturales variis modis inæquales inter ſe funt: nam cref
cunt perpetuò à brumali ſolītitio in ſolſtitium æſtiuum : ab hoc rurſus decreſcunt vſque ad brumale , idque eò magis quò ad
polos propiùs accedit: minùs, quò ad Æquatorem .Sub Æquatore folo tota hæc inæqualitas tollitur , vbi dies naturales non
minùs inter ſe zquales funt,quam ciuiles. Eademque noctium naturalium eft ratio.
Porrò naturales dies omnibus hominibus incipiunt ab ortu ſolis , & deſinunt cum occaſu. Ciuiles non item . Nam Hebrai in- Gen.s.v.1.
fiftentes primæ rerum creationi, quâ tenebra præceſſerunt lucem , inchoabant diem ciuilem cum occaſu folis. Et hos ſecuti ſunt ex 3.50
Græcis Athenienſes, & plures alij.Contrà Babylony inchoabant illuin ab ortu ſolis. VeteresVmbri à inerjdie; veteres Romani à me
dia nocte. Et Romanos ferè fequuntur iam omnes aliæ gentes.
Eft verò & alia Dierum diuiſio in facros ſeu feftos, & in communes feu profanos dies. Illi rebus diuinis , hi politicis ſeu ciuilibus cu
sandis deſtinaci erant.
Fefti dies apud Hebræos erant omnia fabbatha, & pòft egreflum ex Ægypto, Paſcha,Pentecoſte, Scenopegia, dies Turba
tum ,dies Expiationis,& Neomeniæ. Progreffu temporis, eciam Encænia ,& quidem eriplicia , prima templi à Salomone con
ftruéti : ſecunda per Eſdram inftaurati : tertia per Iudam Machabæum repurgati.Item feftum memoriæ filiæ Iephthe, Iuditha,
Eſtheræ , & deui &i Nicanoris , & quædam alia , de quibus feorfim ſuis locis agemus. Defeſtis Gentilium vide Macrobium , Mactob.l.t.
Cenforinum ,Varronem ,Ouidium & alios. Sacurnali.
Cenſorin. lib.
de Die natal.
Varro 1.1 . de
-

Re ruſtica
CAPVT I I. C37 .
Ouid in lib.
De Horis. Faftorum

Icenæ quaternæ partes vnius diei ciuilis, hore vocantur. Quarum prima à diuerfis gentibus diuerfimodè inchoatur , prove
fingulæ diem ciuilem diuerfimodè inchoant , vt fuprà dixi. Moderni Romani à Tolis occaſuprimnain inchoant , & vige
fimam quartam cum ſequenti ſolisoccafu finiunt. Germani, Galli , Hiſpani , cæterique Europæi in duas horarum duodenas
diem dilpeſcunt , quarum vnam à media nocie , alteram à meridie ſemper inchoant. Sed horæ omnes ſunt vbique & per
petuò æquales. Olim tamen apud plerafque nationes horæ erant perpetuò inæquales , provt dies naturales , quos in duodecim
partes ſecabant, vti & fingulas noctes,inæquales eſſe contingebat, nam æſtiuo temporediurnæ duodecim horæ erant longiſſi
mæ, nocturnæ duodecim breuiflimæ : hienali contrà. Et hishoris inæqualibus, quas cairicas Græci vocabant,vſa ferè omnis
vetultas, non in Græcia modò & Italia , fed in Ægypto,Afa ,& toto Oriente,atque imprimis in Iudæa . Déque his intelligen
dæ hore in facris Litteris paflim memoratæ. Earum prima diei incipiebat à folis ortu : ſexta finiebatur cum meridie , duode
cimna cum ſolis occaſu. Prima noctis incipiebat à folis occaſu : ſexta finiebatur cum medio noctis ,duodecima cum ortu ſolis.
Sed erat apud Hebræos potiffimùm , alia quoque ciuilis diei diſtributio , putà in partes octo, quarum quatuor erantdiei , &
aliæ quatuor noctis ;eæque nunc breuiores,nunc longiores,provt dies naturalis & nox ,breuior vel longior erat. Et noctis qui
dem partes illa vigilia dicebantur,nomineà vigilibusmutuato .Diei verò propriè hore vocabantur.
Vigilia prima incipiebat cum folis occubitu :fecunda definebat cum nocte media : & ab eadem deinde initium fumebat
sentia: quaria cum ſolis ſeu diei ortu expirabat.
Horarum diurnarum prima principium ducebatab ortu folis, complectebatúrque horas cairicas communes tres. Secunda coti
dem cairicas complexa, inchoabatur cum fine cairikes tertiæ ,vocabatúrque hora tertia, & finiebatur cum meridie. Quæ deinde
ſequebatur totidem cairicas continens,quia incipiebat àmeridie , in qua cairice ſexta numerabatur, fexta & ipfa hora vocabatur. Cenſorinust
Vitina denique,quod inchoaretur à cairice feu communinona finiente,nona hora dicebatur, durabátque vfque ad finein duo- fub cap., 23 in
vrug ;1.25. decimæ communis,ſeu vſque ad ſolis occaſum . Ita Cenſorinus,lanſenius,Maldonatus,Baronius,& c. Et ſecundum hunc cal Concordia,
122.19. 1.14. culum dicit S. Marcus Chriftum Dominum crucifixum fuiffe hora terria , quem Ioannes dicit hora quafi fexta à Pilato damnatum cap.142 .
fuiffe ad crucem . Nempe necdum effluxerat tertia, cùm penè inftaret ſexia hora. Maldonat, in
Euangel .
Baronius an
no 34. Chrifti
CA PVT III .
0.163

De Hebdomade.

Ebdomas,latinè Septimana,fyftemaſeu compofitio eft dierum ſeptem perpetuò in orbem recurrens.Cuius vſus ab ipſo Deo , fub

ceptus:cum Chriſtianiſmo verò per vniuerſum penè orbem propagacus, feſtiuitate Sabbathi in ſequentem diem tranflatâ. Eius
op24.1.1. dies Ferie dici conſueuerunt,hoc ordine, prima,ſecunda, tertia ,quaria, quinta ,ſeprimaferia. Quæ à Gentibusvocabantur dies Solis,
Lute,Martis ,Mercurij.louis,Veneru ,Saturni.Ab Hebræis ſubinde Sabbat ha dicebantur, v.g. una fabbathorum , Marci 16.7.2 . Subinde
kitwis, hebdomas ipfa Sabbathum vocabatur ; hinc Van fabbathis Prima fubbarbi, leinno bis in fabbatho.
L46. Tirini. Tom . I. CAPVT
 Chronicon Sacrum .
2

CAP v T I V.

De Menſe.
T iam menſium , inquit Cenſorinus , alijnaturales ſeu cæleftesſunt, alijciuiles ſeu forenſes. Naturalium ſpecies duæ nam
Cenforinus
lup.
éllque pars anni ſolarisduodecima, & fit nunc 30. nunc 31. diebus provt fol ſigna Zodiaci quædam citiùs , quædam feriùs
permeat. Lunaru menfis elt temporis fpatium ab vno nouilunio ad alterum nouilunium , ſeu ( vt alij loquuntur , à fynodo ſeu
congreffu cum ſole ad fynodum ; quod fit 29. diebus cum medio , plusminus Ciuilesmenfes vocanturnumeri dierum , quos
quæque gens, imò quæque ciuicas pro placito vel ex veteri inſtituto obſeruabat , v. g .Romani ab vnis Kalendis ſuis ad alias
Kalendas, Græci à ſuis Neomeniis ciuilibus ſeu fixis ad ſuniles Neomenias. De his, quia ſingularuin gentium , inno penè fin
gularum ciuitatum ,proprij fuerunt , & pro racione variorum temporum varij,fruftra hic differerem . De folis ergo naturalibus
agam , qui vt antiquiſſimi,fic omnium gentium communes funt. Et quidem lunarium præcipuus vſusapud omnes fuit, quorun
hæcnomina, & hic ordo.
apud
Syros ve- Chaldæos Atticos Macedones & | Arabes , & Romanos .
Hebræos
polt ca. teres . & ſeu alios Græcos. nunc quoq.
ante captiui Ægyptios. Athenienſes. quorum vſus eft | Turcas,& c.
tatein priuita in lib. Machabae .
Babylonicam . tem .
rum de tota Syria.
Primus , qui & Abib , Niſan. Nilan . Phanemoth . enconBoac@ v. Ξανθικώς. Muharram . Martius.
Hi tres pri
ini menſes Exod.13. v.4.
Secundus,qui & Zius. ( liard . liar. Pharmuthi. Mguugeer . Αρτεμίσια . Sephar. Aprilis.
refpondent
veri. 3.Reg.6 v.1.37. Siuan . Haziran . Pachan . Θαργηλιών. Auric . Rabie Maius.
Tertius, prior. Iunius.
Tainuz . Thamuz . Payni. Σκιρροφοριών. Πάνεμο .
Rabie Quintilis
Quartus,
pofterior. poftea
Hi tres Abnon . Ab . Epiphi. Εκατομβαιών. não . Gimmedi Iulius.
Quintus, loſeph . l. 12. prior. Sextilis .
qitati. Abib .
- Sextus, Aantiq.cap.7 . poftea.
Elul. Ilul. Merori. Μεταγειτνιών. ΓορσιαίG . Giumedi Auguftus.
Septimus , qui & E- Thiſri. Thiſrin . Thoth . Βοηϊδρομιών. Yalç @ ętuia . pofterior . Septemb.
chanum , 3. Reg. 8. prior. Regab.
Marche Thiſrin Paophi. Πυανίψιον. Año . Schaben . October .
Hi au V.3.
Oétauus , qui & Bul. ſuan . pofterior. Ramadhan . Nouemb.
tunno.
Cafleu . Conun Athyr, Μαιμακτοριών. | Απελλικία .
3.Reg.6.0.37.
(Nonus, prior.
Conun Choiac. rocudowy, A'udwaia Schevval. December.
Decimus, | Thebeth . pofterior.
Iſti hiemi. Vndecimus, Sebeth . Aſchbat. Tybi. rauen).01. Tegític . Dulkaida. Ianuarius.
Duodecimus, Adar, Adar. Mechir. sidegnesãy. Avsp . Dulchagia . Februarius.
2.Mach.11.V.12.
Dioſcorus , græcè dvooxcent.ovocari vide
tur. Huncmenſein reſpondere Hebræo Adar affirmat Iofephus l.12. Antiq. cap.17.
Sic & Niſan Xantico,& c. idem docer lib.1.Antiq.c.4.1.2.c.5.1.3.C.10.& c.
Conftabant porrò menfes ifti lunares ferè alternisnunc 29.diebus,nunc 30.vniuerſim omnes duodecim ſimul 354.diebus.
Menſium ſolarium ferè eadem erantnomina apud eafdem gentes: niſi quòd apud Græcosſubinde ſortirentur nomina duo
decim fignorum Zodiaci,quæ ſunt :
Kgiár. Aries Kxqxrvár. Cancer. Zuyer. Libra. Αιγών . Caper.
Txugár. Taurus DEOVTÓr. Leo . Σκοβσιών.Scorpius. Υδρών. Amphora.
Διδημών. Gemini. Παρθενών.Virgo. Τοξίν, Arcitenens. l'abuar. Piſces.
Etiam ferè foli in vſu ſuntmenſes ſolares. Qui quia paulò pluribus diebus conftat quàm lunares,putà vel 30.diebus, vel 31.
finguli:fimulverò omnes duodecim confianedies 365 atque ita duodeciin menſes ſolares totis yndecim diebus longiores funt
lunaribus ; hincveteres,vt fuum annuin lunarem & neomnenias & Kalendas aliquomodo ordinarent cum curſu ſolis, adhibe
bantnunc ſecundo , nunc tertio quoque anno ipe boniquorſeu intercalationem vniusmenſis;& is annusinde fjeBondonesia ſeu
intercalaris dicebatur,erátque tredecim menfium lunarium . Porrò decimus tertius illius annimenfis apud Hebræosvocabatur
Adar ſecundusvelpofterior:vel Veadar; vel Adarreperitus. Quotusverò annus deberet elle emboliſinaticus,ex hoc Hebræorum ca
none colligipoterat: Ter,tergbisgter,ter,ter, bis.Id eſt,intercalandus eſt decimus tertiusmenfis anno 3.6.8.11.14.27:19. Ergo annis
nouemdecim inferebanturſeptem menſes intercalares. Et ſimili aliqua intercalationevtebantur etiam aliæ Nationes,vt annum
lunarem cuin folari aliquando æquarent.Etvtuntur etiamnum Chinenfes,tefte Maffeio, & Trigautio.Et verò niſi fieret fimilis ali
Maffeius,1.6 . quaCæterùm
intercalatio,paulatim Pafcha & Pentecofte,& cætera feſta altiua inmediam hiemem denigrarent.
,quia hæc intercalatio, & confequentermenſinm lunarium cum ſolaribus æquatio talis qualis, non fiebat nifiſecun
Hilt. Indicar: do vel tertio quoque anno ;hincinenſes lunaresnon poterant ad amuflim adaptari ſolaribus; v.g.menfis Niſan,qui primus erat
No hire .Hebræorum , etfi refponderet Martio Romano antiquo lunari,vtſuprà dixi,tamen non poteratreſpondere per omnia moderno
noftro menfi ſolari Martio,feu in quem ſemper inciditæquinoctium vernum : quia luna illa , cuius plenilunium afferebat Paſ
cha,nuncmaiore luiparte ,incurrebat in Aprilem ,nunc in Martium :vt etiamnum incurrit.Vndemenfes finguli lunares,duabus
ferè partibusduorum menfiuin ſolarium perpetuò refpondebant,vti etiamnun reſpondent.Vndehæc accuratè petractaca apud
Clauius. de Chriſtophorum Clauium , Ioſephum Scaligerum , & alios Mathematicos.
correct
Kalendari
Scalig . de
Emendat.
tempor . CAPVT V.

De Anno , & multiplici Æra annorum .

decim conficit, id eft duodecies cum ſole congreditur. Annus Solaris, qui & Tropicw dicitur, elt temporis fpatium , quo ſol
totum Zodiacum permeat.
Quatuor conſtat punctisnotabilioribus:æquinoctio verno:folftitio æftiuo:æquino&tio autumnali: folftitio hiemali. A qui
bus punctis vereftas,autumnus & hiemsſecundum Philofophos inchoantur. Neque in his ett vlla controuerfia.
Solùrn notandum ,apud diuerfas nationes à diuerfisannis pun &tisannum inchoari folere.Apud Hebræos,quiveris inundi na
talibusinhærebant,vti & nos in hoc Chronico, faltem vfque ad incarnatuin Filium Dei, inhærere decreuimus,annus inchoa
baturab æquinoctio verno.Ecfecundùm hunc calculuin procefferüt oinnes anni à códitomundo vſque ad ingreffum Hebræo
rum in Ægyptum.In Ægypto verò videntur ſeſe accommnudaſſe calculo Ægyptiorum , qui annum furin inchoabant vna cum
ChaldæisàmenſeThoth,qui licet:vtdicain C.34.)vagus effet,& .paulatim pertotum annum diſcurrere (ob neglectam interca
lationem ynius dieiquarto quoque anno more noftri Biſſextilis )tamen cùn Hebræi in Ægypto degerent,cum tenipolisse pon
debat
 Chronicon Sacrum .
debat menſi ſeptimoHebræorum ,& ferènoſtro Septembri. Sed fimulatque Ægypto egreſſi ſunt iuſſit Deus Hebræis, vt caput
anniſuirurſus à vere accerferent,Exodi 12.v.2.Men josište Niſan vobis principium menfium frimuseris in menfibus anni. Quod intel
ligere de anno20.Sacro,fecundùırı quem felta anni & Neomeniæ lacra omnia componidebebant.Nam ciuilis Hebræorum annusnon
minus poft, quain ante egreflum ex Ægypto , ſemper à Thiſri ſeu ſeptimomenſe inchoari confueuit, ve colligitur Exodi 23.
V.16.vbi feſtum Tabernaculorum dicitur celebrandum in exiru anni ,purà ciuilis : vel redeunte annitempore , cap.34. V.22. Porrò
iuxta calculum hunc anni ciuilis omnes ciuiles contractus ac politica negoria dirigebantur. Imò & Sabbathicus annus &
Iubileus,etfi ſacri,quia tamen etiam multos contractus ciuiles venditionis ,elocationis,mutui,& alios fimiles tangebant,à men
ſe Thiſri ſeu feprimo inchoabantur,rette Ioſepho , Philone,& aliis Rabbinis. Et de Iubilæo id expreſsè decernit Deus Leui- Joſeph.lib.r.
tici 25.v.9 .& 10. DeSabbathico autem eadem eft ratio. Et fanè fi à vere inchoati fuiffent iſti anni,cùm abſtinendum tunc elTec Antiq.c.3.
ab omni latione & meffe,debuiffent ſemper duobus continuis annisHebræifua meſſe carere. Nam inchoato anno Sabbathi- Philo;lib.de
cho à vere non potuiſſetmeſſis iam adulta demeţi, ſed in agris relinquenda fuiſſet : proximo quoque autumno abſtinendum cio & I. de
erat å fatione, atque ita fperari non poterat proxima ſeu æftate ſeu vere vllameſſis. Quid fi tunc fequenti anno Iubilæus feu Deçalogo.
quinquageſimus annus fuperueniſſet,aut biennio Sabbathicum præueniffet,vtſubinde fiebat ; nónnetoto quadriennio Hebræi
meſle caruiſſent ; Ac incipiendo ab autumno,vna ſementis,& vna ſolunmodo mellis peribat, nunquam verò duæ , nifi quando
Sabbathicus annus anno Iubilæo proximè iungebatur. Sed ifti caſui proſpiciebat tum Deus inuſitata fertilitate & prouentu
anni præcedencis. Ethæcde inicio anni Hebræorum .
Anni Romanorum inchoabantur à Kalendis Ianuarij , ex quo tempore NumaRomuli ſucceſſor duos iſtosmenſes , Ianua
rium & Februarium anno inſeruit. Nam ante videntur ſolùm decem menſes, ſed prolixiores, fuifTe in anno Romano , vt facile
colligere eft ex nominibusmenſium Quintilis dos Sextilus: item September,& December,Niſi dicas, vndecimum menſem tum voca
tum fuiſſe Vndecembrem ,& duodecimum Duodecembrem :quæ nomina Numa lanuarium & Februarium commucarit. Quo caſu ſal
tem fatendum effet,annum Romanuin ante Numæ tempora non polt Decembrem ,ſed poſt Duodesembrem , putà à Martio , inchoa
tum fuifle.Nain alioqui nomina Quintilis & Sextiles in Iuliuin & Auguftum non quadraſſent. A tempore ergoNumæ caput an
niRomani à primo die Ianuarij ſubdaci cæprum .A quo eodem & anni Iuliani exordium fumpferunt tempori quarti conſula
tus Iulij Cæfaris,quo Kalendarium Romanum iuffu ipfius refornatum eſt,vtdicam C.44. Ab eodem die coeperunt & anni Æra
Auguſti Hiſpanica : quæ fluere coepitab anno Iuliano octauo Appio Claudio, & C.Norbano Coſi.Cuiusæræ fæpè meminerunt
S.Concilia in Hiſpaniis celebrata , & Illuftriffimus Cæſar Cardin. Baronius, & Chronologi paffin ,de qua agam eodem c.44 .
Ab eodem die inchoati ſunt quoque anni,qui dicebantur Auguſtorum , cùm Augufto VII. & Agrippa III. Coll'Octauianus
Imp. primuin noinine Auguſti decoratus eft,anno Iuliano 19.vt dicam eodem C.44. Ab eodem incipiunt etiam Cycli Solis &
Lunæ , & Epactæ . Ab eodein die placuit etiam Ecclefiæ Romanæ exordium Æræ vulgarisſeu Dionyſianæ Chrifti,& induction is
Pontificiæ deſumere.Et hanc ſequitur iam orbis penè vniuerſus.
Anniregni Grecorum ,ſeu Seleucidarum , qui cæperuntduodecim annis & aliquotmenſibus poſtmortem Alexandrimagni, qui
& Alexandraiſubinde dicuntur,quorum frequens mentio in lib. 1.Machabæoruin , initium fumuntab æquinoctio verno . Fortè
quia tunc deuicto Antigono regeMinoris A fiæ ,SeleucustotiusSyriæ imperium obtinuit.Vide c.40.Ab autumnali æquinoctio
inchoabanturanni Anteocheni : (de quibus in eodem cap.40 .) quipoft tredecim annos & 8.menſes à morte Alexandri Magni
coeperunt , nempe ſeſqui anno feriùs quàm anniGræcorum Alexandræi: & à Ptolomæo vocantur anni Chaldaici vel Chald do- Prolem lise
rum :& illis vtitur auctor l.2.Machabæorum , qui ferè ſemper ſefquianno pofterior eft auctore libriprimi: nam hic,vt dixi,ſe Almagelli
quitur calculum Alexandrinorum , ille Antiochenorum & Chaldæorum .
Similimodo anni Hebdomadum Daniels , de quibus cap.38. inchoantur ab æquinoctio autumnali . A quo etiam inchoantur c.7 .
anni Indi&tionis Romanæ ,ſeu Conſtantinianæ ,vel Imperatoriæ .Quæ Pontificiam Indictionem coto ſemper trimeſtri & aliquot
diebus præcurrit.
Initiomenſis O &tobris inchoantur anni imperij Doinus Auſtriacæ , quod illa primùm adepta eſt anno Chriſti 1293.
Anni conditæ primùm vrbisRomæ ,fi quando fecundùm illos calculi ſubducuntur, incipiunt à 21.die Aprilis,quando Palilia
vrbis à Romulo.primùn fixa fuere. Quod contigit ſecundùm Varroné,Olympiadis ſextæ anno tertio exeunte ,vide infra c.32
Anni Iphiti,& Olympiadum incipiebant à folftitio æftiuo, quò celebrabantur ludiOlympici. Porrò prima Olympias cée ."
pit anno mundi3250. vtdicam infrà c.31.
Initium annorum quartæ & vltimæ Monarchie, putà Romanorum , eſt 29.Augufti, quando è viuis ſublato Antonio cum Cleo
patra,Auguſtus plenam nactusdereliquis Græcorum victoriam , quam anno præcedente ad Actium inchoarat, florentif fimam
oliin Monarchiain Græcorum tranſtulit ad Romanos,anno 16.luliano, Augufto IV . & Craſſo Coff.tum enim cæpit Auguſtus
folusrerum potiri,& monarc ha elle, vtdicain C.44. Idem dies 29.Auguſti dedit initium annis Ære Martyrum ſeu Diocletia nak:
quæ coepit anno vulgaris æræ Chriſti 284. Plura dehis qui volet, adeat ſuprà citatos, Ptolemæum , Cenforinuin , Macrobium ,
Scaligerum , Chriſtophorum Clauium , & alios Mathenaticos.
Porrò hæc diuerſa diuerforum annorum à diuerſis anni punctis inchoatio facilè diffoluit nodos Chronologorum alioqui
inextricabiles,dum vnus vno anno,alter altero,tertius tertio vnam eandémque rem conſignat ; verè tamen omnes, ſed diuerſo
reſpectu ,ve videre eft in anno condicæ vrbis Romæ , infrà cap.32 .

CA PV T V I.

De Periodis annorum .
Eriodivocaneur certiannorum numeri, qui in orbem redeunt. Quos idcirco excogitauit antiquicas , vt certiùsde cetna
Peri
poreodrerum geftarum pofteris conftaret. In Græcia erant famofæ tetraeteride , & in his celeberrimæ olympiades Elidenſes,
de quibus vide infrà cap.31. Erat & enneadecaeteris, annos complexa 19. ſolares , quam Metoni aſcribunt; ſed eſtMetone
vetuſtior. Quâ etiamnum Ecclefia Romana vtitur, & vocat cyclum decemnouennalem lunæ,vel aureinumeri. Cuius vſus explica
tur tum apud fupradictos Auctores: tum initio Breuiarij, & MartyrologijRomani. Vei & cycli ſolarus28. annorum : & in
di& ionis Conftantinianæ ,ac Pontificiæ : & Epaltarum , & plurium aliarum periodôn, quibus tanquam fidis cuſtodibus intacta
feruacur temporum ſeries.
Apud Hebræosduæ erant præ cæteris notabiles,de quibus infrà c.21. vna quæ hebdomasannalis dici poterat,erárque circulus
feptem annorum , quorum vlcimuserat annusſabbathicum, quo terra ab omni cu cura quieſcere iubebatur. Altera robel hebraicè
vel iubileum vocabatur,erátque circulus 5o.annorun ,quorum vltimus annus erat iubileus, quo non ſolùm terra à cultura quief
cebat,ſed inſuper etiam æs alienun remitti,& ferui dimitti debebant,de quibusvide Exodi 23.Leuitici2 s: Vcraque periodus
coepit ab eodem capite ,nempe ab autumnali puncto primianni, quo Hebræi terrain Chanaan duce loluë obcentam primùm
colere cæperunt,id ett anno mundi 2584.vt dicain eodem c.21.
Etfi hæ periodi conſtanter à ludæis obferuatæ , atque in hiſtoriis annotatæ fuiſſent, ( vt annotatæ ſunt pauculæ ,dequibus
infrà in fine c.21.)maximam Chronologiæ veteri lucein afferrent. Sed cùm vix vnquam illarum fiatmentio,& Prophetæ non
nunquam redarguant Hebræos,quòd Sabbathicos annos negligerent;veriſimile eit non nimis religiosè ,potiffimum ſub impiis
regibus ac pontificibus quibuſdam , prædictas periodos obferuatas fuilfe .
De Romanoluftro,jacuio,& ludis ſacularibus,aliíſque eiufmodi etiam aliarum gentium periodis,videſupradictos Auctores.

CAP v T VII.

De fex ætatibus mundi.

Sie tempus omnediſtinguo,quod à conditomundo effluxit,effluétque ad vlcimum vſquemundidiem ,

annis 1656 .
Secunda cæpit àfinediwsy , & durauit vfque ad egreſſum Hebræorum ex Ægypto, annis 887.
трит,coepit ab egreſſu Hebrwrum , ex Ægypto , & durauit vfque ad quartum annum regni Salomonis, quocondi cæpium
ТеTerus
Jac . Tirini. Toin . I. annis 430.
Quarta
 Chronicon Sacrum .
4
Quarta cæpit à quinto annoregni Salomonis , feu fecundo anno ab inchoato templo ; & durauit vfque ad deltrućtum & exu
annis 452
Atum idem teinplum ; vel potiùs vſque ad fineṁ captiuitates Babylonica.
Quinta cæpit à relaxaia captiuicate Iudæorum , & initio Monarchia Perſice, & durauit vſque ad Melfie aduentum , feu incarnatum
Filium Dei. annis 5250
4000
Sexta coepit à primo Chriſti aduentu ,durabítque vſque ad ſecundum illius aduentum ad iudicium ,& interitum vniuerfi.De quo
die nemo fcit.
Septima non iam in mundo, ſed in coelo inchoabitur ætas à die excremiiudicij,duratura yfque in perpetuas eternitates .

CA PV T VIII.

ſuperaixerunt
PRIMA MYNDI ATAS,

vniuerfim

ſunttui
vixerüt

..
Ab Adamo , ad finem diluuj :durauit annis 1656.

on re
Ergo
aliis
Poſt

ergo
p130. )

Mor
Adam

càinié
800. )

dito do
930. 930 . Ante finem anni primi Adæ natus illi

f.an
Seth 105 . 807 Cain , & loror eius Calmana.
genali

912 1042 .

mun

‫ر‬
Enos 90 . 815 . 905 1140 . Anno 30. natus ei Abel cum ſorore
annis

Cainan 70 840 . 910 . 1235 Delbora.

Malaleel 65. > .
830. 895. 1290 . Anno 99.vitæ ſuæ exacto occiſusAbel
Iared 162 . 800. 1962 . 1422 à Cain .
Henoch 65. 300 . = 365 . 937 * Anno 11s. Enochia ciuitas à Caïa
Mathuſala 187 . 782. 969. | Tranſlatus in 1636.ſeptem diebus condita. Ita Salianus , ſed citiùscon
Lamech 182. )595.1 paradiſum 1651.ante diluuium . ) ditam volunt quidam Hebræi Chri•
Itianus Maffæus , & Scultetus. * He
Noëgannum vitæ luxe 600. cum egit in arca Gen.7. v.11.& cap.8.v.13. & 14. noch viuus etiamnum ſupereſt in para
1656 diſo. Vide Genel.s. V.24. Anno mundi
1556,fortè cótigit bellum Atlanticum ,
Platonis.Nempe 100.annis ante diluuium grauiter queritur Deus demalitia mortalium , Gen.6 ,
Sem primogenitus Noë nafcitur anno Noë 305. & Chain & lapheth deinceps. Colligitur ex
Gen.rr.v.10.collato cum Gen.1o.V.2 1.vbiSam fratermaior Iapheth dicitur 100.annoruin fuiffe,
quando biennio polt diluuium genuit Arphaxad . Ica paflim interpres chronologiexcepto Ma
riano,Scoto & Chronico Alexandrino.

CAPVT IX .

Quo anni tempore mundus creatus eft ; autumnaline æquinoctio , an verno.

FAm de his ſolis duobus punctis eft quæftio : Hiemisnemomeminit,Gerardus Mercator initium Mundi refert in id tem
Nous pus quo ſol eſt in leone,nempe adulta æſtate, ſed huic fententiæ ( quod ſciam )nemo fuffragatur,neque vlla eft ratio,quâ
ſtabiliri poffit, ergo de ſolis duobus æquinoctiis ſupereft dubitatio : & quidem comparatione noftri, habitationis
& Adami,
& Palæſtinæ : cuius præcipuam rationem à Deo effe habitam in mundi creatione , prorſus veriſimile eft , tum quia prior pars
orbis habitabilis futura erat cis Æquatorem , circa illam plagam : cum ſedem iltic fìxura eratHebræorum Synagoga cunc Ec
clefia & populus Dei : tum , quia myſteria redemprionis noftræ iltic peragenda erant , tum denique , quia Palæltina in medio
Joſeph .1.t. cøgniti cunc orbis (quando Moyſesſcripſic) collocata elt,iuxta illud Pfalm.73. V.12. Deusautem Rex nofter operatus eft ſalutem in
Antiq.cap.3. Ezech.s.v.s.istaeft Hieruſalem :in medio gentium poſui eam , e in circuitu eiusterre.Alioqui comparatione eorum qui
Scalig l.s. medio terra.Et
Ehiend.& lup. trans /Equatoren habitant,omnia inuerfo modo fe habent, nempe autumnus illis eft quando nobis ver eft,& contra. Ergo rel
c.de condico" pectu noftri hemiſpharij,mundum in autumnali æquinoctio primùm conditum fuiſſe docet loſephus & quidam alij Rabbini:
mundo. quos mordicus ſequitur Ioſephus Scaliger, Vbbo Eminius, Temporarius,Caluiſius, & reliqui fere Nouatores. Et probant.Pri
V660,Tempo- mò,quia,quando condituseitmundus, arbores erantplenæ fructibus iam maturis. Secundò,Patriarchæ omnes ante ingreſſuin
Faties, Calui. Iacobi in Ægyptum ,inchoarunt annum ſuum ab autumno Cur enim alioquipoſt egreſſum iufli eſſent à Deo ad ver recurrere ?
hicisin Chro- Exodi12.v.2.Tertiò,verifimile eft diluuium priore ac difficilioreſui parte occupaffe tempus hibernum ,pluuiis & inundationi
Torniell. bus aptum . Quartò,ramum virentis oliuæ attulit columba in arcam vndecimo menfe, Gen.8.v.5.& feqq. Atquimenle Lanua
Genebrard . rio ,qui vndeciinus effet ſi å vere annus inchoaretur ,non virent oliuæ : ergo .
Salian , initio Sed his non obftantibus,dico,mundum conditum fuiſſe in æquinoctio verno. Primò, quia tempusvernum amonius eft , &
fox Chrono. æſtas ſubſequenslongèmagis conueniebat orbis primordio,quàm autumnus & hiemshorrida paulò pòft confecutura. Magis
Aican Delrio, quoque conueniebat orbiæſtaspoſt diluuium immediatè ſubſequens , vtaëris ſerenitas , & herbæ fructúfque in hominum &
À Lapide in beltiarum alimenta de nouo fuccreſcere poffent. Atqui diluuium finitum eſt cum initio anni , vt omnes admittunt, &
‫ܕܚܛ‬

Ocneſcos ini. Gen.8.V.13; ergo.Secundò ,quia veriſimile elt,ſub idem temporis punétum ,primò conditum fuiſſe Adamum ,quo poltea Chri patec
tium .
Molina in ftus, fecundusAdamus. Item , creatum primò mundum , quo fuitpoftea recreacus & redemptus per Chriftum . Arqui conltat,
opere ſex die. Chriftum incarnatum , & mortuuin eſſe,& reſurrexiſſe,in æquinoctio verno.ergo.Etyt auctoribus auctores opponam ; Tertiò ,
fum. hæc eſtſententia ferè omnium SS.Patrum .Quos 30.nunero citat Torniellus,2 s.Aſcanius Martinengus. Longè plures Molina,
Clauius in Genebrardus, Clauius,Delrio ,à Lapide, & Salianus. Quin & in Synodo Palæſtina congregaca à Theophilo Epiſcopo Cæſa
6.2. initio rienfi,mandato Victoris Papæ ,conſenſu oinnium declaratum eſt,verno temporemundum conditum fuiſſe, telte Venerabil.Be
Seda Ephef,
da. Quin & Gentilesidem ſenfiffe , patet ex 1.2.Georgicorum Virgilij. Denique Rabbinis alijs oppono Rabbinum loſuë, &
bus atati: illius fequaces,quimundiexordium adſcribuntmenfi Niſan, id eft veri.
de,&ſexEpifto
la de Paſcha Rationes quas afferunt
pro altera ſententia , quædam nihilprobant, quædam potiùs noſtræ fauent ſententiæ.Nam quod ad
tis celebra- Primam , in breue temperatis regionibusOrientis , ,vbi paradilum plerique conltituunt , plurimæ arborestoto anno fructibus
tions. graues ſunt,aliis incipientibus ,aliismatureſcentibus aliis omninomaturis ,vt etiam videre eſt in Italia, Hiſpania , Gallia ,&
pluribus aliis Europæ regnis. Ex iis verò quæ fructibusaliquando fpoliantur,in Aſia,totóque Oriente plures funtquæ in verno ,
quàm quæ in autumnali æquinoctio maturos fructus habeant, ve experientia docet :nam ante finem æſtatis penè omnes fructi
bus fpoliacæ & nudæ ſunt.
Ad Secundam iam reſpondi cap.4.fub initium , rem prorſus aliter habuiffe.
Tertiò ,ratio de generali totius orbisdiluuio nulla prorſus eſt , nulliúſquemomenti : ſiquidem cùin per totum mundum
plueret,neceſſe eſt etiam pluiffe iis in locis,vbiæſtas erat : obídque,fiue hieme,fiueættate diluuium acciderit iis quiverſus Ar
ticum polun habitabant,eodem resredibar,cùm pluuiis in omni terræ regione decidentibus, neceſſe eſſet,vbiqueparimodo
inundationem creſcere . Ve fileam ,non eſſe difficile Deo, fi velit,æltatem in hibernas pluuias commutare. Et forſan id quoque
hic ideo fecitDeus,vtmanifeſtiùs diuina punitio eluceſceret.
‫اهشمه‬

Ad Quartam .Oliua hieme quoquemedia ,adeóque toto anno viret,vt ad oculum patet. Teneriores verò illius ramuſculi,
qualem columba decerpfifle videtur, in calidioribusillis regionibus,exeunte potiùs hieme,quàm æftate fuccreſcunt.

САрут Х.

An hi omnes anni fuerint folares , o pleni :

Olares fuiffe,& duodeim menfium ,docebo Genef.5. v.s. Plenos ſemper fuifle quidam negant, quòd putent non fuiſſe per
petud
2
Atqut
 Chronicon Sacrum .

Arqui longè verifimilius ,imò certum eſt, integrè femper (aut penè ſemper ) completos fuiffe annos quos Scriptura comme
morat. Et i quid forſan vni deeſſet,alteri ſuperelier,id viciſlim compenſatum fuiffe ve de certo aliquo annorum numero poſte
ris conſtare poflec. Alioquiſi liceat, hac primamundiætate,ab integris quosScriptura exprimit annis aliquid pro libito de
cerpere; idem fequentibus omnibus ætatibus licebit : atque ita erunt incertæ omnes omnium Patriarcharum , Iudicum &
Regum Chronologiæ . Dixi, penè femper :nam vbimanifefta ratio aliud exigit, id libens concefferin , verbi gratiâ, in Man
thulala, qui Genef.5. 1.26.dicitur, poftquam genuit Lamech ; vixiſſe 782.ann . & v.27. Omnes vise ipfius ipfius dies fuiffe 969.annoss
Arqui totpræcisè , nec pauciores funt anni,a naco Mathuſala ,ficutſunt præcisè 782.anni à nato Lamech , vſque ad finem di
luuij. Dum ergo conſtet,Mathuſalam in arca non fuiſſe , ſed , vt tradunt Hebræi, ſeptimo die ante initium diluuij vitâ ex
cellille; cogimur fateri,vltimum annum vitæ Mathuſalæ ,non completum fuiffe,fed inchoatum tantùm .In reliquisreliquorum
annisnulla eft vel leuiſſima cauſa tale quid ſuſpicandi,

C Α Ρ V Τ Χ Ι.

Quotodie quoti menfis cæperit diluuium ? quoto finierit ?

X Geneſis 7. v.11. conftat , coepiſſe anno vite Noë fexcenteſimo ( qui idem erat annus mundimilleſimus ſexcentefimus quin
pluere. Deinde cap.8. v.14. arefa& â iam terrâ , dicitur Noé egreſſus ex arca anno ſexcentefimo, menſe ſecundo, ſeptimo egovigefimodie
menfis. Ergo durauit diluuium , & Noë in arca concluſusmanfit totis duodecim menſibus, feu lunationibus, & infuper diebus de
cem . Et hîc finitur primaætas mundi, & incipit ſecunda. Incipit , inquam , non ab egreſſu Noë ex arca , ſub finem fecun
dimenſis :led à primo die primi menfis anni (excentefimi primi , quo die dicuntur verf.13. aqua imminuta fuiffe ſuper terram ,
feu terra aquisplenè liberata fuiſſe. Tunc eniin propriè defiit diluuium ;quod verò Noé toto penè bimeſtri adhuc expecta
rit in arca , non ob aliud factum fuit, quàm quòd terræ ſuperficies adhuc humido limo oppleta , necdum pedibus calcarin
autmanibus coli poſſet.

CAPVT XII.

SECVND A M V N DI ÆT A S.

A principio fexcenteſimi primi anni Noë , vfque ad egreſſum Hebræorum ex Ægypto ,

durasit annis 887.
an.códici
Mortui
,exixerunt

mundi

pr
finient

Sen , im og ér 502 ) Annomundi 1862.diluuij 206.

ergo

2. poft S Gen. 11, 1 soo. Gen.7 600 ) 2158 )

vpatet
Ergo
iiſdem
locis

funt

nitus Noë diluuium v. 10. 12. II. y.II.

t

Arphaxad Saturnus qui & Chus , filius

annis

35.
aliis

Cainan 303. V.13. 338 1996 340 Chualterius, qui primogenitus

30. Ita 70. Genef.11.
vniuerſim

fuit Cham , Gen.10.v.6 . & c . in

vixiſſet

Sale & 1. Paral.1. v.18.

annis

annis

30.Geneſ . 11. 1.14 . choauitregnum Allyriorum.Sed

genuic
cùm

Heber 403. V.IS. 433 2756 500 filius eius Nemrod qui & Belus
Phaleg 34. Ibidem verf. 16 . 430. V.17. 464 2217
Pòſt ixe

30 v.18. 561 & Iupiter , inchoauit Monar

Reu 209. V.19. 2026.9370 chiam Aſſyriacamvicina domina
239 400 cum ſupra alias , feu s gentes;
fuperu

32 , V.20. 207.7.21. - 239 2056

Sarug 30. V.22,
Nachor 200. V.23. 1 2 30 20791423 anno mundi 1932. diluuij 2766
29 . V.24. 119. V.25 . as2027
Thare 148 371 Cuius Monarchiæ anno 43. in
130 . vide quæ dicam 75. V.vlt. 205 © 2113 457 choante natus eft Abrahain . Vi
Abram cap.14.hîc de Euſebium in Chronico.
100. Genef. 21. v.s. 75. Gen. 175 2213 557 Auctore Nemrod , feu Ioue,
Iſaac 25. V.7 . coepta eſt turris Babel , initio
60. Genel 25. 1.26. 123. C.35. 180
Iacob erat annorum V.28. ) 2318 662 regni eius , quod totis 14. annis
130. cùin ſiſteretur prius fuit Monarchiâ eiuſdem
17.Gener. 147 2345 689 Porrò in curre conſtruenda di
regi Pharaoni 47.
loſeph tunc erat annorum 39.nain nouennio ante , erat annorum V.28. ibid . cic Cedrenus occupatos fuiffe
30. cùm primuin & ipfe Itaret in conſpectu regis Pharaonis , annos 43. Vt ad altitudinem
Genef.41. verf.46. ex quo lapſi ſunt deinde feptein anni fer vnius leucæ illam eueherent.
finiente

tilitatis, ibidein v.47. & quo anni ſterilitatis, cap.45.7.11. Mor Igitur diſlipatio operarum &
mundi

cuus eft autem Ioſeph cuin eſſet 111. annor. Genel.so.v.22.& diuiſio linguarum contigit 146
anno

vlt. Ergo poftquam ftitit patrein ſuum Iacobum regi Pharao annis ante ortum Abrahæ .
ni,ſuperuixit Ioſeph annis 71.
Ergo loſepho adduntur 21. anni vſque ad mortem ipſius in Ægypto. 10.02399 743
A mor te Loſephi vſque ad naciuitatein Moyſis fluxiſſe
annos
64.docebo c.17 . Ergo natuseft Moyſes E 2493 807
Moyſ
odieratannorum
Éxes 7.v.7 . 80.in egreffu Hebræorum ex Ægy pto,
2543 Hoc enim anno mundi finito egreni
j

887 ſunt Hebræi ex Ægypto.

His adde primæ æta.
cis annos
reperies annos 1656
2543 quot fluxerunt ante egreffum Hebræorum ex Ægypto .

CAPVT XIII.

An Geneſis 11.0.1 2. inter Arphaxad & Sale interſeri debeat Cainan.

OS Mittunt illum Hebræa & Chaldæa Biblia ,& Chronologiæ ludaïcæ , quæ ſecuti funt Iofephus , Beda , Addo , Ilidorusz
Eugubinus,Caietanus ſextus,Senenſis,Genebrardus,Driedo,Abulenfis, Lucianus, & penè omnes ſectarij, inter quos Bez
Luleb. in Cainan ſuftulit ex Euangelio S.Lucæ,& tolli vult Capellus, ſed conſtanter illum interſerunt Septuaginta Interpretes cum hocs
Chron. præcedente c.Geneſeos,item 1.Paral.1.7.18. & 24.hoc modo: Arphaxad 35.annorum genuit Cainan :Cainan 30.annorum genuit
Aug tum
Sale.Et hos conſtanter fequitur S.Euangeliſta Lucas cap.3.v.36. & SS.Patres Ambrofius, Nicephorus Conftantinopolitanus;& vide etiam
6.3.& 10 .
£piph.in An
torato Delrio,Raderus,Mariana ,Salianus,Bonfrerius, qui etiam oftendit S.Epiphanium ,& S.Hieronymum ( de quibus id aliquine à Saliano, ad
gant)Cainan interfeuiffe. Curverò in Hebræo & Latino textu Genefeos & Paralipomenon omiffus fuerit, caufa eflevidetur, annum mundi
Chiti 68. quodnolle Moyſesà Noë vfque ad Abram plures quam decem generationes recenfere , ficut non nifi decem recenfuerat ab 1694.& in
omifit in fecunda eres reges Ochoziam, Ioas;& Amaliam ;quos tamen conftat ex Regum & Paralipoinenan libris, inſerendos fium trian
ofle. Quòd cùm de Cniñan quoque conftaret ex antiqua & Cerca traditione, & publicis ,& fpiritu prophetico ſuggerente, icli.fi
Septuaginta
 Chronicon Sacrum .
Septuaginta Interpretes fuæ illum editioni, & S. Lucas fuo Euangelio inſeruerunt':vtdubium ea de re nulli iam effe pollic,
maximè cum Tridentinum Conciliun ſub anathemate definierit, lufcipiendos pro ſacris & Canonicis omines libros Biblio
fum ,integros cum omnibus ſuis partibus,provt in Eccleſia Catholica legi conſueuerunt,& in veceri Vulgata editione Latina
habentur. Atqui Lucæ 3.1.36. habetur Cainan : ergo.

CAPVT XIV .

Quo anno Thare natus fit Abram .

iob , I.:. art. Eder Olam Iofephus & alij Rabbini, Genebrardus, Abulenfis; Pererius, Delrio, à Lapide,Sà,Lorinus Petauius, & quidam
50. Lorin , in 1.
AMO: 7.7. Thare vel 70.vel 71. Sed ex hoc loco nihil aliud colligipoteſt,quàm tres iftos filios, ex Thare genitos fuiffe poftfeptuageſi
11 v.26 . mum ætatis illiusannun : quoto verò anno ſinguli nati fint,& quis primo, quis ſecundo ,quis tertio loco natus ſit, inde colligi
Dionyfius, non potelt. Sicut ex illo Geneſ.s.v.vlt. Noë cùm quingentorum effet annorum ,genuie Sem ,Cham ô lapheth , non colligitur,cres illos
Petauius, 1.9. filios vno lémque anno genitos,ſed neque vel vnum quidem illoruin præcisè anno 500.vel501. patris genitum eſſe : nam
de doet. tem . conltat ex cap.11.v.19.Sem , qui * primogenitus erat,non niſi biennio polt soo.parentis annum in lucem editum fuiſſe. Et ſune
Gen.10.6.21.argumenta alia,quibus conuinci videtur ,Abram multis poſt in tempus annis natum fuiſſe,nempe anno Thare 130.neque pri
* Genel 10. mogenitum fuiſſe Thare, fed tertiogenitum , licet à Moyſe ob dignitatem perſonæ primoloco nomineturvepore cuius vnius
9.21. lolot. genus,proſapiam & præclara gefta profequi Moyſes decreuerat :Reuera autem primogenicum fuifle Aran , natum anno Thare

..
Antiq.c.6 . circiter 70. ſecundogenitum Nachor,natuin ſub annum 100.Tharz.
Aug.25. q. in
Gen. & 1.22 . Sunt verò hæc argumenta, Primum ,tam Nachor,quam Abrain duxit in vxorem filiam Aram , iſte Saram ( quæ ante vocaba
cont. Fauſt. cur leſcha,Gen.11.v.24. & affirmat Ioſephus, S.Auguftinus,S.Thomas, Abulenſis, Pererius,& cominuniter Interpretes; ) ille
C.35 * Melcham . Neque tamen Abram
Gen.11.1.29 . fuiſfe Abramo,nifi fortè quis velit Senior fuit Sara quàm decennio ,vtdicitur Gen.17.V.17.Ergo Aran paterSaræ debuit ſenior
cum Genebrardo dicere? Aran anno vitæ fuæ oétauo genuiſſe Loth ,nono Saram .Sed hoc
ridiculum ,cùm neminem legamus iſto æuo ante annum 29.vel 30. genuiſſe.
Secundum ,quo probatur,Abrain non tantùm ſeniorein fuifle Aran,ſed totis 60.annis ſeniorem fuiſſe,adeóque natuin Abra
mum anno Thare 130.vel 131.colligitur ex Gen.1 1. v.31. & 32. vbiAbram dicitur cum patre ſuo Thare egreſſus de Vr Chal
dæorum habitaſſe in Aran vel Charan .Et cum iſtic habitaſſet vſque admortem Thare, dicitur C.12.V.4.monente Deo egreſ
ſus ex Haran anno vitæ ſuæ 75.Neque dici poteft, inde egreſſus eſle viuo adhuc patre, quia id repugnat S.Stephano, qui A & t.7 .
V.4.difertè affirmat, Abrahamū ex Charán tranflatum poftquam mortuus eft pater eius.Atquipater vixit 205.annis, vt habetur Ge
nef.11.y.vlt. Si ergo moriente patre non erat Abraham niſi 75.annorum ,non potuit alio anno natus fuiſſe, quàm 130.Thare,vel
circiter :nam ab illo folo anno,vſque ad 205.interſunt anni 75 Si enim natus fuiffet anno 70.Thare,iam moriente Thare ,quan
Theod. in qq. do egreſſus elt de Charan,fuiſſet non 75. ſed 13 s.annorum .
Dices. Et iſto & illo anno,id eſt bis, egreffus eft Abram ex Charan . Etde prima viceagitur Gen.12.V.4. deſecunda A £t.7.
fup. Gen. Li.
ran . & ProcoP. V.7 . Atque ita totis 60.annis peregrinatus est in Chanaan ,relicto patre adhuc viuo in Charan , quo mortuo velmoribundo ,re
Delrio & diit ad ipſum in Charan, & mox diuisâ cum fratrehæreditate paternâ in folidum ,conceflit in Chanaan .
Bonfr.in e.17 . Reſpond . Repugnat Scriptura,tum Geneſ.11. verf.31. vbidicit , Abramum cum Thare ſimulhabitaſſe in Haran ; necme
Gen.26 . la,
minit niſi vnius egreſſus ex Haran , nempe poſtmortem Thare : tum Actorum 7. verſ.7. vbiexpreſsè dicit tranſlatum Abram
Naclauius, de ex Charan , poſtquam mortuus eft pater eius: ergo illo viuente tranſlatus non fuerat. Tum denique eodem Actorum loco
arcanis Chri. verſ.s. vbi dicit , Abramo ex Charan in Chanaan tranſlato factam eam promiſſionem à Deo , quæ Genel.12. verf.24.87
Liste de ei iam 75. annum agenti facta nairatur & addit, eam illi fa&tam , cum nondum haberet filium . Ergo tam Stephanus , quàm
Caiet.Bed. & Moyſes aguntdevna eadémque egreſſione Abrahæ ex Charan , poftmortem parentis, cùm necdum haberet filium ,fed folùm
in 13. Gen. effet 75. annoruin .
5.4. Lipomam Confirinanturhæc, & fimul fit Tettium argumentum.Si Abram moriente patre ſuo, & Deo terram Chanaan illi promittente
in catena .
Pontacus in (nam rot habuiſſe oportuit,fi natus elt an.70. eius qui vixit 205.annis) ergo iam genuerat Iſmaëlem & Iſaacum (nam priorem
Chron. Bul. genuitan.86.pofterioren an.100.vitæ ſuæ , teſte ſcript.)at S.Steph . act.7.7.4. dicit eun tranſlatum in terram Chanaan,eíque pro
Marzilla , Pa.miſlionem terræ illius factam cum nondum haberet filium .
raphrafi in Accedat 4.argumentum ,fi Abram moriente patre ſuo fuit 135.annorum ,cum acceperit præceptum circumciſionis anno 100 .
Pentateuch vitæ ſuæ ,cur parentem , qui totis 35.annis ſuperuixit,non etiain circuncidit? curnulla faltem mentio illius fit ? curnulla quo
Thefauromdiu. quebenedictionis mentio ab auo impetitæ nepotibus Iſmaëli & Iſaaco ? Rurſum ſi Abrain iain 13 s.annorum , denuo rediic in
Scrip.l.1.c.16. Charan ,quid nitunc Rebeccam vel aliam cognatain ſuam inde filio Iſaaco iam 35.annorum viro , vxorem deſumpſit , potiùs
3.2. Salian.an . quàm poſt quinque annosmagnis impendiis eò ſuum ceconomum eade cauſa ablegaret;cur ceconomnus illederebus Abraha
mundi1979. mi,de eiusopibus,de filioex Sara ſuſcepto ,quafi de rebus ignotisloquitur, Gen.24. V.35. fic ante quinquennium Abram illos
2039 . inuiſerat, & hæreditatem cum ipfis paternam diuiſerat ; Denique quomodo in fine cap.22. dicitur,nuntiatum Abrahæ de Aliis
quos Nachor fufceperat,fi ipſe Abraham recens adierat,& præſensomnia inſpexerat ?
+ Caluin , in
Porrò Auctoribus contrariæ ſententiæ ſuprà citatis , ne fuo pondere vim nobis faciant , præter Moyſen & S. Stephanum , Caten. Mar.
iam citatos , oppono Theodor etum , Procopi um , Liranum , Naclant um ,C aietanum , Lipoman um , Pontacu m ,Marz illam , Coran. Codo
Chronicon Alexandrinum , Torniellum , & è noitra Societate P.Ioannem Ferdinandum ,Delrionem , Bonfrerium & alios : vtman.& alij in
omittam fe&tarios eiuſdem noftræ ſententiæ affertores Caluinum , Codomanum Beroaldum , Temperarium , Treudelium ,Ca
pellum , Bruchtomum . Trudell. in
Genji,

CA PVT X V.

Diſtributio annorum Abraha. JANNO

Abramo'a mundo à diluuio
a noto condito 382
NA Ec Vr ft AbramanuonMonarchia
Chaldæorum cum patre ſuo feu comisfeu
BeliThare monitu venire rent prente
Dei egreſſus in Haran Iudith 5.0.9. 2038
& Actorum 7.v.2.iam feptuage narius ,vbi quinquen nio ſuſtitiſſe videtur ,nam Geneſ.12 . verf.so
diciturhabitaſſe in Haran , có in fubftantiam poſſediſſe to feciſſe animas , & Iudith 5. verf.6 . in græco,
habitaffe dies multos.
Mortuo parente,ex Haran egreſſus monente iterum Deo in Chanaan , cùm & promiffio coe
litusilli facta elt de Chanaanitidepofteris ipfiusdonanda Gen.12.V.2.4.7. & c. anno, vitæ ſuæ
75

finiente (vc ibid.y.4.dicitur.) 2113 457

Et ab hoc anno , quo facta eſt Abrahæ iſta promiſſio , ſubducendi ſuntanni 430. vſque ad
s
legem in SiraiHebræi latam à Dco , Galat.3.v.17 . & Exodi 12.7.40 . Non verò quinquennio
ante , vt vult Bonfrerius . Nam etfi tunc iuſſus fuerit à Deo excedere è Meſopotamia , ſeu Vr
Chaldæorum ;non accepit tamen tunc promiſfionein de femine:& de Chanaanitide. Quia
hæc promiſſio tuin demnuin illi facta eſt, cuin egreffus è Charan (vbi propter ſenium , forſan &
morbum , decrepiti patris ſublticit toto quinquennio ) à morte patris inigraſſes in Chanaan ,
vedicitur Gen ,i2.v.6 . & 7.& A £ t.7.v.4 .& 's. Abiſta verò promiſfione,& non ante, inchoandos
effe fupradiétos anno430.patet tum ex iiſdem locis,cum difertè ex S.Paulo ad Gal.3.v.16 .& 17 .
Mox ab hac promiſſione deſcendit Abram ( finiente anno vicæ ſuæ.76.) in Ægyptum ,vbiSara
transfertur in domum Pharaonis ,Gen.12.v.10.& feqq .
Loch nepos Abrahæ ob niinias vtriuſque opes ab
, eo ſeiungitur , Genef.13 . & Sodomám
perit , v.10.
Abram cum 318. vernaculis fuis cædit quatuor reges , & liberat Lot , & decimasdaf Mel
chiſedecho ,Gen.14 .

Icerata
 Chronicon Sacrum .

7
Icetát Deus promiſfionem de ſemine Abrahæ , & Chanaanitide illi danda , ſed priùs peregri
naturum & affligenduin prædicit totis 400. annis in aliena terra. Quorum 400.annorum meminit i notΑo Ν Ν ο
etiam S.Stephanus Actor.7.v.6.Incepit verò hæc feminis Abrahæ peregrinatio fimulácque promií. Abra à inun- là dilu
fum Abrahæ ſeinen,putà Ifaac,extare coepit. A cuius orcu vſque ad egreffum *ex Ægypto præcisè no do con - Juio ,
fluxerunt anni 405. vt ait S.Aug, 9.47. in Exod . At afflictio poteft dici aliquomodo coepiffe præ dito .
cisè ab anno s.Ifaaci, cùm is ablactacus à lacte affligeretur vexaretúrque ab Ilmaële : vnde & IT
maëldomoAbrahamiexpulſus ett Deo iubente, Geneſ.21. V.8. & 9. & feqq. Propriè enim coepi
eun ſeruitute Ægyptiaca, nec durauit niſi 92.annis vt dicam 0.19.
Porrò hæc iam iterata promiffio , & prædictio peregrinaturi ſeminis contigit anno vno ante
natum Iſmaëlém .
Naſcitur Abramo Iſmaël ex Agar ,anno 11. habitationis in Chanaan ,cùm Abram eſſec annor .
Geneſ.16 . V.3. & 16 .
Abram nomen vertitur Abraham , & Sarai in Saram , Gen.17.v.5.& 15. Eodem ann . circumciſio 86 2124 468
inſtituitur,v.10.& 24.Promittitur Iſaac,v.19.& c.18.v.10 . Paulò pòtt Sodoma euertitur,c.18 .& 14.
& 16.c.19.cum Abraham expleuiſſet ann.
Naſcitur Iſaac,Geneſ.2 r.verf.5 . & circumciditur octauo die,v.4 . Eodem anno,ſed ſub initiuin , 99 2137 481
fublata fuerat Sara in domum Abimelech regis Geraræ , Genef.20 . Naci ſub finem anni Moab &
Ammo,ex filiabus Loth ,Gen.19.in fine.
Anno s. finiente ablactatuseſt Iſaac. Ita Hebræi apud S.Hieron . in Quæſtionibus Hebraicis . 100 2138 482
Et Pererius , & Delrio , & Salianus. Erat enim tunc , vt vita : fic & infantia , longior. Nain &
poft 1600.annos,cùın multò contractior eflet ætas hominum tépore Machabæorum , ablactationis
tempustrienniotamen definiebatur, 2.Machab.7 . v.17. Et ſanè non potuit inminorem quinquen
pio quadrare lulus ſeu pugna Iſinaëlis , Gen.21.v.9 . Quæ cauſa fuit expulfionis eiuſdem ex doino
paterna,paulòpoft ablactationem Ifaac,v.10.& feqq.
Moritur Sein Abrahæ anno . IOS 2743 487
I 20 2158 SO2
lubetur Iſaacimmolari,cùm eſſet 25.annorum ,inquit Ioſephus,Gen.22.
Sara yxor Abrahami moritur , cùm efſet 127. annorum , Geneſ.23. verf.1. & fepelitur in He: 125 2163 507
bron, verf.19 .
Rebecca nubit Iſaaco ,Gen.24. & 25.7.20.cùm Iſaac eller 40.annorum . Abraham . 137 2175 519
Abraham accipic Cethuram in coniugem ſecundariam , quæ peperit lex filios , Geneſ.25. 140 2178 522
verf.1 . & 2 .
Ex Iſaac & Rebecca naſcuntur gemini Eſaü & Iacob : cum Iſaac eſſet 60.annorum ,v.26. 142 2180 524
Abraham moritur,cùın effet 17 s.annorum ,Gen.25.0.7 .& fepelitur in Hebron ,v.9. 160 2198 542
175 2213 557

CA PVT XVI.

Diſtributio annorum lacob, do joſephi.

Nni Iſaaci includuntur partim annis Abrahæ ,vti nunc vidimus, partiin annis Iacob , vt iam à nato
A videbimus.
Natus elt Iacob cum Elaü,inchoante imperium ſuumn Balaneo , Affyriorun ſeptimoMonarcha . Iacob
Et ficut fepeliuit Abrahamum 15. vitæ fuæ anno , ita quadriennio pòft luxitmortem Heber I 2198 542
feprimiaui lui.
Anno vitæ lacob, & ſuo 40.Eſaü binasducit vxores,Iudith & Baſemath , Gen.26.v.34 . 19 2217 561
Iacob Fratriſuo Eſaü præripit benedictionem paternam , & mox fugit in Meſopotamiam anno 40 2238 582
vitæ penè exacto Iſaaci 137.lux .
Id colligitur ex annis Toſephi,hoc modo : Cùm lacob ingreffus Ægyptumn filteretur Pharao . 77 2275 619
ni, loſeph erat 39.annorum , ve dixi cap.12. S. Ioſeph.Eodem tempore Iacob erat 130.annorum , vt
videtur Genef.47. v.9.Hos ergo 39.v.annos Ioſephi ſi demias ex 130.Iacobi, inuenies Ioſephum
natum anno 91.Iacobi. Si deinde 14. anni demantur , quibus Iacob in Meſopotamia pro duabus
vxoribus ſuis ſeruiuit auunculo ſuo Labano ( nam poft natum Ioſephuin , exactis iam ;14. annis
quibus ſe Labano obſtrinxerat,voluit in patriam reuerti,Gen.3o.verſ.26 .)remanebunt præcisè 77.
anni; quot iam dixi fuiſſe lacobum cùm ſecederet in Meſopotamiam . Porrò Iacob natus erat an
no lſaaci 60.ergo cùm lacob fecederet in Meſopotamiain , & eſſet 77. annorum ,Iſaac erat 137.an.
norum : nam 60.& 77. faciant 137.
Iacob cum leprennio pro Rachele ſeruiiſſet Labano , obtrudicur illi Lilia, finiente
Genef.29. V.14.18. feqq. ſed feptimo poſt Liæ nuptias die, copulatur etiam illi
Rachel pro futuro ſeruitio alterius ſeptennij,v.27.& 2 $.circa Octobrem naſci anno vi
tur , & c . ta Iacob
84 2 282 626
annNup
is. tia rum an n. vertente ex Lia naſcitur Ruben primogenitus Iacobi. Vixit
Sequenti anno ſub finem æftatis ex eâdem naſcitur Simeon : qui,iiſdem He 124. Ita Hebræi
in Seder -olam 8s 2283 627
bræis teftibus, vixit annis .
120 . 86 2284 628
Tertio Leui,finiente media æftate. VideGeneſ.29 . verf.32. vfque ad finem .
Vixit annis.
137. Exod. 6.16.187 2285 629
Quarto anno natus elt Danex Bala ancilla Rachelis yixit ann.
I 27
Ita Seder-olam ,& libellusde Vita Patriarcharum .
Ex eâdem , fed anno ſequenci , natus eftNephthali: qui, iiſdem teſtibus ,
vixit annis
Et ex Lia Iudas ſub initium eiuſdein anni, vixit annis 132 88 2 286 630
119
Sub finein quinti ſeruitutis anni pro Rachele,naſcitur Gad.ex Zelpha ancilla
Liæ ,Gen.3o.v.9.& feqq.Hic in teitamento Prophetarum diciturmortuus anno
vitæ fuæ 100. Sed fic obiiſſet ante lofephum : quod tamen negat Seder-ollam
vlli fratrum contigiſſe . Quaremalo dicere, ipſum penè cum Nephthali, vt na
tum ,fic & mortuum , & conſequenter vixiſſe annis. 132 89 2287 631
bræSex anno finita æltate ex Selyſa naſcitur Aſſer v.13. Teſtibus iiſdem He
is to
, vixic ann is.
125 90 2288 632
Et ex Lia,eodern anno naſcitur Iſſachar,Gen.3o.v.18 . vixit annis. I 22
Septimofub vernurn tempus ex Rachele naſcitur Ioſeph,v.24. Qui,vt dici 4
tur Gen.vlt.v.2 sovixit annis. ΙΙο 91 2389 633
vixit annisanno
Eodem Lia naſcitur ſextus ipfi filius , Zabulon , Genel.30. verf.20 .
. ex
124
Completis bis ſeptem annis ,quibus pro duabus vxoribus ſuis Iacob ſeruierat
Labano, petit ab eomiffionem , & reditum in patriam : ſed Laban nouo pacto
cuin Iacob inito ,detinet illum penes ſe altero ſexennio :ſub cuius initiuin naſ
citur ex Lia filia Dina,Gen.30.1.21.& 25.& feqq.
Expleco ſexennio redit è Meſopotamia in Chanaan . Accipit nomen Iſraël , Genef.31.verf.38.92 2290 634
41.&
&inch tur. verf.28. Pacificè excipitur à fratrefuo Eſeau ,Genel.33. verf.4.cuius vitæ annus
oabacap.32.
Port
 8
Chronicon Sacrum .

Port fefqujanni habitationem in Socoth (ica Hebræi in Seder-olam Ć.2 .Genebrardus. Liránus, finiente mundidilua
& c.)Gen .33.v.17. tranſit in Salem , vrbem Sichimorum , vbi habitat octo annos cum medio ; y.18. anno vita 2295 uij
Alexander Polyhiſtor. apud Euſebium , Toftatus & alij. lacob 639
Fijiente decennio violatur Dina cùm ageret annum 16. Ob hoc ftuprum cæduntur Sichemen- 1 97
ſes,Gen.34.Eufeb.de Præparat.Euang.Eodern annomigrat inde Iacob in Bethel,Gen.35. 7.61 Mo 98
titur Debora,verf.8 . Item Rachel,v.19. einiſſo priùs in lucen Benjamino, v.17.qui vixit annis iis.
Seder-olam :Eodem anno contigit & Rubeni cum Bala flagitium , verf.22. Et Iacob inuiſit patrem
ſuum Iſaac Hebron,v.27. cùm 6.menſibus habitaſſet in Bethel , teſte Sederſolam & Genebrardo
Venditur quoque loſeph ,cùm eflet ſexdecim annorum ,Gen.27.v.2.& feqq.Quod de completis an
his intelligo. Ita S.Auguftinus, Ioſephus,Euſebius Marianus,Stotus, Gordonus, Samerius & alij.
Denique ludas ducit vxoren, Gen.38.V.1. finiente anno 100% 2305 | 649
loſephus polt 11.annorum fidele ſeruitium Putiphari præftitum ,dolo vxoris eiuſdem compingi 23161660
tur in carcerem ,vbi tribus annis hæſit. 108
Moritur Iſaac cùm eſſet 180.annorum ,& fepelitur ab Eſaü & lacob ,Gen.35.v.28. Eodem anno
fuccedit Eſaü à Iacobsob nimias vtriuſque opes,Gen.36.v.6. I 20 1318 | 662
Iolephus à rege Pharaone eductus è carcere,fic princeps totius Ægypti,Gen.41: V.1.& 46 . 121 2319 663
Primoanno fertilitatis ducit vxorem , V.45.& 47. Secundo, naſcitur ipſi Manaffes, V.st. Tertio
vel q«Ephraim ,v.50.& se.Quarto anno,Her prinogenicus Iudæ ,iam 17.annorum , accipit vxorein
Thamar,amnd vicæ Iudæ 38.Gen.38.v.6. Quinto, Thamar occiſo Her; nubit fratri eius Onan ,y.8.
Quo & ipſo mortuomanfit toto biennio vidua,nempe 6.& 7. annis fertilitatis,v.11.& 12.
Primo anno famis, Thamarper fraudem ex luda ſocero ſuo,v.18.concipit. 129 2372 671
Secundo anno parit Phares & Zaram , verf.29. & 30. Etſub finem anni Iofeph innoteſcit fra
tribus , & Iacob cum omnibus ſuis ſatrapis & anno ſequenti deſcendit in Ægyptum , Genef.45.
& 46.& 47. V.9 . V.30 2328 672
Iob eodem anno naſcitur ,iuxta Hebræos in Seder-olam , Genebrardum & Salianum ,Pererium ,
Pinedam ,Tornielluin & alios. Vixitque 210.annos. Vide quæ dixi initio Commentarij in lob .
Eodem anno veſummum , ( ſecundùm Chronicon Alexandrinun) natus erat Caath , anno Leui
patris ſui 43.& vixit 133. annis. Exodi 6.V.18.Hic fuit annus paternus Moyſis,ibid . & v.20. Hoc
porrò vt ſummun anno natụın Caath ,conftat ex Gen.46.V.11. vbi fimul cum Leuipatre ſuo di
citur deſcendiſle in Ægyptum :ergo feriùs naſci non potuit,etiamfi diceremus,Merari fratrem eius, i
in matris vtero conclufum ,in Ægyptum ingreſſun effe, ibid.& v.8.Dixi,vt fummum ; quia mallem
cum S. Epiphanio & Saliano dicere natum Caath anno Leui 34. & iam decimum egille annum
cum in Ægyptum demigraret.
Decem & ſeptem poft annis in Ægypto moritur faceb ;Gen.47.V.28. 147 2345689
Iob 30.iain annorum in terra Hus vxorem ducit,quam LXX. vocant Boſorram ,genere Arabiffam , ex qua ſe
quentibus annis ſuſcepit ordine ſeptem filios, & 3.filias, Iob.i. Forſan hoc teinpore coepit Iob ,defuncto Balac,
ſiue Bela, filio Beor,Gen.36.V.32.regnare in Idumxa,vt habetur v.33.& apud LXX.in fine libri Iob . 2358702
Ex Caath, anno vitæ eius ( Secundùm S. Epiphanium , ) 69. ſecundùm Chronicon Alexandrinum 60.naſci
tur Amram pater Moyſis,14 annis ante mortem Ioſephi, inquit Demetrius apud Euſebium de Præparat.19.c.vlt.
Salianus & alij.
2384 728
Septuaginta annorum erat Iob , cùm finiretur ipfius cum dæmone lucta & tentario . Quam S.Chryfoftomus
homil.s.ad populum Antiochenum , non toto anno circunſcribit, vti di commentarius qui inſcribitur Origeni
in lob ,cámque ſententiam confirmat ex illis lobi verbis cap.7.1.3.Etmenſes vacuoshabui. Alij innominati, quos
idem auctor ibidem refutat,ad tres annos cum medio extendunt. Cyrillus Alexandr. Olympiodorus, Suidas, &
quidam alij,quos citant & fequividentur Pineda, Torniellus, Pererius & Salianus, toto feptennio duraſle vo
lunt.Sed probabilius videtur,non nifi paucismenſibusduraſſe, vr dicam cap.vlc. Iobi v.1o. Eligat tamen lector
ſententiam quam volet, dummodo ſeptuageſimum faciat vltiinum luctæ & tentationis. Cùm enim poſt tenta
tionem omnia acceperit Iob duplicia, ergo etiam annos vitæ :nequetamen vixerit niſi 210.annis , Iob ylc.non
potuit tentatio poft 70.annum vitæ eius extendi, quiamaior ſeptuagenario numerus bis reperiri non poteſt in
minore numero quàm 140. Quot ſoli anni ſuperſunt poft 70.annum vitæ lobi vſque ad 210 . 2398 742
Joſeph ſequenti anno moritur , nempe 54. annis poſt mortem Iacobi, 80. ab inchoato principatu Ægy
pti :7 !. à defcenfu Iacobi in Ægyptum : cùm vixiffet annis 110. Genef. vltim . Ita Chronicon Alexandrinum ,
Euſebius & Salianus.
2399 | 743

CAPVT XVII.

Diſtributio annorum à morte Iofephi,vſque ad finem ſeruitutis # gyptiaca ,de quo anno
hac cæperit , & quamdiu durarit.
Vſebius itatim à morte foſephi inchoat illam ſeruitutem : & huncfequitur Chronicon Alexandrinum . Ma
Crianus,Schotus,Freculphus,Ado, & quicunque feruituti Hebræorum 144. annos attribuunt. Sed hosrefellit
Scriptura , Exodi 1. v.6 . quæ feruitutem illam inchoatam dicit , non mortuo præcisè Ioſepho , ſed vniuerfis
fratribus eius, omnicognatione illa. Vt ſentit etiam S. Auguſt. 1.16.de Ciuit. cap:43.& l.18.cap.7. Atqui tradunt
Hebræiin Seder-olam ,Io fephum priinum omnium fratrum , quipluribus poft illum annis vixerunt , è viuis ex
celliffe : & ex Scriptura conſtat,Exodi 6.v.16. Leui,qui non nifi quadriennio fenior erat Iofepho , vitain tamen
proti'a xiffe ad 137.annos: & confequenter 23.annis ſuperuixiffe Ioſepho . Iam verò & aliud aliquod tempo
ris ſpatium fluxiſſe oportuit, quo reliqua quoque cognatio interiret , & ipfius Iofephimemoria ,benefactaque
omnia obliuionitraderentur , ſurgerétque rex nouus qui non noſſet loſeph : & filij Ifraël in tantum multipli
carentur , vt fortiores dici poſſent Ægyptiis , Exodi 1. v.9. Quibus omnibus puto vix ſufficere alios 30.annos.
Vnde cum Saliano , & iis quos ipſe citat,itatuo, ſeruitutem Hebræorum non coepiſſe niſi 52 anno àmorte Ioſe
phi :neque puto,repertum iri qui ſolidè id refellat.
lam tempora diftribuamus.
Ephraimitarum familia à prædonibusGethæis penèextincta eſt,anno à morte Ioſephi. 2401 745
1.Paralip.7.v.20. Ita Abulenfis ibi, & Serarius initio Commentarij in Ioſuë
Simeon inoritur, cùin effet annorum 120.
ludas , cùin eller 119.arinorum .
Auben , annorum 124. s 1404 748
Illachar ,annorum 122. 6 2405 | 749
Dan filius Balæ ancillæ Rachelis, cùm effet annorum 127. 8 2407 75 )
2410754
Zabulon annorun 124. Afer , annorum 125. Forſan & Dina , annorum 123.nam dies obitus nuſquam 13 2412756
traditur. ,
Benjamin . annorum J11.
Nephthali, annorum 132.& totidem etiam Gad . 141 2413 1757
181 2417 761
Leui, annoruin 137.Exodi 6.v.16 . 202419 763
Ephraim & Manaffe, filij Ioſephi quamdiu vixerint,incertin. Si,vt vult Salianus,mortuiſunt. 23 1422766
Ephraim fuerit circiter 106. & Manaffe 107.annorum .
Caath iuxta calculum Epiphanij,moritur ,cùm effet 133.annorum . Exodi 6.v.18. 29 1428 772
Incipit dura feruitus Hebræorum in Ægypto, quæ tenuit annos 92. Vide Salianum , & Lapide, Bonfre Sol 2450794
riun & alios. Inizio inftarmancipiorwn coacti ſunt partim lateres coquere , publica priuaráque ædificia Isal 2452795
ftruere:
 9
Chronicon Sacrum .
ftruere:partim Nilum in plures foſſas diducere , & aggeres comportare , quibus inundationes à mortejà con-jà dilu
Aluminis arcerentur : partiin monia exædificare , adeoque & vrbes , Phiton & Ramellen , in- Iofephi dito luio
quit Iofephud lib.z.Antiq . cap.s.Philo in vita Moyſis , & infirinat eciam Moyſes Exodi s. verf.11.
Addunt Hebræi , quod Liranus , Abulenſis , Lorinus & Salianus notarunt coactos fuiffe mundo
miſeros , fæces ac ſtercora ex vrbibus euertere , & cophinis impofita , ſuis humeris exporta
re, ve inſinuatur verf.13. Affligebanı illudentesexs. Et Pfalm.8o. Diuersis ab oneribusdorſum eius;manus
eiusin cophıno ſeruierunt. Quod non de ſolo Ioſepho, ſed de omnibus Ifraëlitis, exponit S. Auguft. &
Lorinus in eum locum .
Amram Leuita filius Caath in vxorem accipit lochabetham , Exodi 6. V.20. vbi vocatur pa 53 2452 796
truelis ſeu Cognata germana Amram ,nempe filia patrui illius Geronis vel Merarij. Quod ergo Nu
merorum 26. V.59. vocatur filia Leui,mediatè exponendum eſt,ficut Ephraim & Manaffe dicuntur
filij lacob ,Gen.48.v.5.& Chriſtus vocatur filius Dauid , Matth.1.V.I. Hoc eodem ,anno ,nempe 91.
ante egreſſuin Hebræorum ex Ægypto , dicit auctor libri Teſtamenti Patriarcharum , & infinuat
Iofephus lib.2.Antiq . cap.4. filios Ifraël oſſa Patriarcharuin ( exceptis Iofephi , quæ in publico ad
ſeruabantur ) ex Ægypto detuliſſe in Hebron : nempe occultè , & fine ftrepitu vel apparatu . Quod
verifimile eft curaſle Hebræos inchoante iam afflictione, ne quid probri ab Ægyptiis inferretur ſa
cris lipſanis.Ofla verò Ioſephi'cum ſimul omnes cum Moyſe ex Ægypto migrarunt,ſecuin extuliſle
conſtar Exodi 13. V.19.
Pharao RexiAmenophin fuiffe vult Euſebius , & foſephus ex Africano ) iam , toto quadriennio 54 2453 791
expertus,Hebræos totlaboribus ſeruitutis non minuinumero, ſed creſcere , Exodi 1. v.12. compen
diofiore via ad eorum interitum progredi Itatuit : & vocatis duabus primariis obſtetricibusÆgy
priis Sephora & Phua,iubetmaſculos omnes Hebræorum in ipfo matrum partu ſuffocari vel ftran
gulari : 1.16.
Sequenti anno nata eſt Maria foror Moyſis , ſeptennio ſenior Moyſe , vt voluntHebræi., Et fane 57 2456 Soo
non potuitſeptennali iunior effe, cùm reginam Ægypti de nutriendo infantulo Moyſe tanta dexte
ritate interpellarec, Exodi2.v.7.
Quadriennio port Mariam ,Aaron naſcitur,triennio ſenior Moyſe, Exodi 7.V.7. cùm Amram 58 2457 800
rens eius eſſet 72. annorum vt eft in Chronico Alexandr. & Nicephoro Conftantinop . Porrò non pa
ſubiit Aaron demerſionis in flumen periculum ,ficut Moyſes ſubiit,quia ipſa naſcente necdum latuin
erat ferale illud edićtum , inquit Liranus : quod promulgatum fuiffe ait Chronicon Alexandrinum
eo ipfo anno quo natus eltMoyſes,vel paulò ante, vt alij, eodem anno finiente.
Pharao delulus ab obſtetricibus , iubet publico edictomaſculosomnes Hebræorum in Nilum
demergi, Exodi 1. v.vlt.
Moles naſcitur ,anno vitæ Amramipatrisſui 80.coniugij 10.Exodi 2.v.2. & feqq . 62 2461 Bos
Anno Moyſis 28. naſcitur Ioſue , qui vixit cotis 110. annis lolie vltim . verſ.31. & Iudi 65 2464 808
cuin 2. V.8 .
Moyſes,iam quadragenarius,cùm à Pharaone quærereturad mortem , fugit in Madian , Exodi z. 92 2491 835
verf.is. Vbi ducta in vxorein Sephora filia Raguelis , filios ex ea ſuſcipit Gerſan & Erjezer
V.21.& 22.
10
Careb naſcitur,39.annis ante egreſſum Hebræorum ex Ægypto, loſue 14.v.7. vixit vfque ad & s. 1064 2503
2505 847
annum , quando in ſortitione terræ ſanctæ accepitmontem Hebron , V.10.13. & c. Quamdiu poſt id 849
teinpus ſuperuixerit, incertum .
Ad annum Moyſis 67. videtur referendum diluuiun Deucalionis in Theſſalia, quod omnia per I 1350 874
didit,præter pauculos homines quinauigiis eualerunt in montem Parnaſſium ,quos benignè excepit
Deucalion . Vide Orofiuin l.1. c.9 .
Sequenti anno fuit incendium Phaëthontis , id eſt , tantus æftus, vt ferè inundus areſceret.
Anno vitæ Moyſis 75.fecundùm Hebræos & alios cap.præcedente ad annum Iacobi130.cicatos,
moritur lob .
Moyſes anno vitæ ſuæ 8c . iubente Deo ex Madianitide redit in Ægyptum , & à Pharaone mil 139 2538 882
fionem populo poftulat Repulfam paffus decem p!agis flagellat Ægyptos , quæ duos pofterio
res anni menſes occuparunt. Quibus exactis egrediuntur omnes Hebræi ex Ægypto , & finem
accipit ſeruitus 92. annorum . Exodi 3. vfque ad cap.13. Erátque hic annus à deſcenſu Iacobi in
Ægyptum 215 .
144 887
2543120V.40.ex
Petes: Quarenon fuerunt430.anni à deſcenſu Iacobi , vfque ad egreſſum filiorum eius ex Ægyptu , cùm Exodi
preſsè dicatur, Habitatio fiiiorum Iſraël quâ manſerunt in Ægyptofuit 430.annorum .
Refpondeo , Quia illi430. anni non ſumunt fuum initium à deſcenſu Iacobi in Ægyptum , fed ab initio peregrinationis
Abrahæ partim in Ægypto , partim in Chanaanitide, vt dixi hîc initio cap.is. & dicam in Commentarium iftiusloci
Exodi. Confirmatur Prino,quia S.Paulus ad Galatas 3. verf.17 . dicit , legen , quæ tertio menſe polt egreffum ex Ægypto
data fuit Hebræis datam effe polt 430.annos à promiffione facta Abrahæ cùm effet 75.annorun , Genel.12. vfque verſ.7.
Confirmatur Secundò , quia impoſſibile eft tot reperire annos à deſcenſu lacobi in Ægyptum , etfi conſuetos limites na
turæ tranfilire vellemus. Nam conftat, Moyſen , cùm egreffus eſt cum reliquis Ifraëlitis ex Ægypto , non fuiſſe niſi80.
annorum . Ponamus illum natum fuiffe vltim . anno vitæ Amram patris fui, ( licet contrarium oftenderim ſuprà in natiuita
te Moyfis) non reperiemus nifi 137.annos , quibus Amram vixit Exodi 6. verf.20. Ponamus & Amramum natum vltim .anno
vitæ Caath patris fui (ſed aliud docui cap.præced.ſub finen ) non habeinus nifi 133 anno , quibus Caath vixit, Exodi 6.
2:18 .Iain ,coniunge hostresnumeros,80.163.133.non inuenies vniuerfim nifi 350. Vndeergo habebisreliquos80. Nam vltra
Caath profilire non licetquem conſtatnatui elle antedefcenfum Iacobi in A gyptum , Genel.46.verf.11. vbidicitur , vnà
cum Leui parente , & Iacob auo deſcendiſſe in Ægyptum etiain Caath . Cùm ergo numerus iſte 430.annorum repugnet
calculo
calculis Scripturæ
ftabiliui. ,tieceffariò ab eo deflectendum , illique infiftendum quem ſuprà propofui,& ex certis teſtatíſque Scripturæ

CAPVT XVIII.
TERTIA MVNDI ATAS,

Abegresſiu filiorum Ifraël ex Ægypto vſque ad primum ,quo condi cæpit templum à Salomone . Durauie
annis 480. vt dicitur 3.Reg.6. verf.1 .
Tita habent omnia exemplaria ſacra ,Latina,Græca, Hebraica : & omnes loci illius interpretes, quivno confenfu dicunt
Equile
cum ſacro textu, Salomonem coepifle fuum teinpluin anno 480.ab egreffu Hebræorum ex Ægypto. Neque aduerfustam Iofeph. 1.8.
multosquidquam valet auctoritasynius Iofephi,& qui hunc fecutus elt Sabellici & Melchioris Cani, qui ponuntannos 592. Abcią.co.z
vel Nicolaj Serarij, qui ponit 680. Quia fententiam hancfuam ftabilire non poflunt,nifi deuient àcerto claróque Scripturæ Sibbeldend
afferto,quo longè pauciores effluxiſſe conſtat, nempe 489. vt iam dixi, nempe :
ncadis 1.l.ge
annis . es ab egreſſu filiorum Ifraël ex Ægypto vfque ad mortem præfuit to- | Ab egreffu à mundo à dilu Canus 1.11.
tisMors
Deuteron . [1.7.1. & c.34.V.7 . ex Ægypto condito uio. Locol,
40 2583 927 Thcolog. Ciga
losve , vt cap.20. demonftrabo. 2600 Serar. in d.
57 944 Reg.7. pro
OTHONIE L, Iud.3.v.11.in cuius principatu includuntur anni 8.ſeruitutis,v.8.fub
pofis.s,
rege Meſopotamiæ ,vt probabo cap.z 3. itein teinpora Seniorum , qui Iudicum 2.v.7.di
cuntur longolas.tempore poſt.
Tirini Tom . I. Iofue vixiffe. Sed inter eos erantetiam Ochonie l & Aod.
B Nequc
 JO Chronicon Sacrum .

fofeph.1.9. Neque enim tribuit Scriptura Senioribus aliis feu diftin & tis à iudicibus,vllum certuin tempus, Ab egreſtu lå mundo à dilu
cap so
aut interuallum , quo ipli præfuerint Ifraëli. 40 ex Ægypto condito uio.
ADD , computatis annis 18. feruitutis quæ contigit fub rege Moabitarum , Iud.3 . V.14. 971 2640 984
item annus ludicis Samgar , V.30. & 31. Nam is etiam Ioſepho teſte, vix anno vlt. Aod yer
tence vitam finiit. 80 177 2720 1064
BARAC & DEBBORA , Iudicuin 5.vlt. 217 2760 1104
Sed his includuntur 20.anni ſeruitutis regi Chanaan , Iud.4.v.3.
GEDEON , Iud.8 . v.28 . cum interregno 7 annorum ſub Madianitis, Iud.6. y.Í. 40
ABIMELECH tyrannus, Iudicum 9. V.22 . 3 257 2800 1144
THOLA , Iudicum 10. V.2. 23 260 2803 1147
IAIR ,' ludicuin 10. verſ.3. Cuius annis Cedrenus includit 18. annos ſeruitutis ſub Phi 283 2826 1170
liſthæis & Ammonitis , Iudicum 10. v.8 . Seder -olam , cap .12. duos poltremos producit ad

Mortuus
tempora Iephte. 22 305 2848 I192
IEPHTE, Iudicum 12.V.7 . 6 311 ' 2854 1198

eft
ABESAN , Iudicum 12.V.9 . 7 318 2861 1205
10 328 2 871 ILIS
AHALON vel HEION , Iudicum ii . V.11.
ABDON , Iudicum 12.v.14. 336 2879 1223
336
SAMSON , Iudicum 15. verſ. vltim . vbi etiam additur , in diebus Philifthiim iudicable,
Ifraëlem . 356 2899 1243
Id eft , eo tempore quo Philifthæi dominabantur Ifraëlitis. Idem patet ex verf.11. & ex
Cap :14.V.4.Vnde 40 anni feruitutis Philiſthæis Iudicum 13.v.1.includuntur annis Samſonis, &
quorundam præcedentium Iudicum, & etiain ipfius Heli , qui fecutus elt Samſonem. Ita Ma
fius & alij. Quæ fortè cauſa eſt,cur 1 xx . interpretes , telte Euſebio in chronico , tantùm 20.
annos dent Heli.
HELT , 1.Reg.4. V.18. 40 396 2939 1283
SAMVEL & SAYL fimul , Actor.13. V.18 . 40 436 2979 1323
DAVID , 2.Reg.s. V.4. 40 476 3019 1363
SALOMON vfque ad initia templi , quæ iecit quarto anno regni ſui ,! 3. Regum 6.
Ver.i.
480 480 , 3023 1367

CA PVT XIX.

Diſtributio vltimorum 40. annorum Moyſis , ſeu peregrinatione Hebræorum in deferto. V bi de 42.man
fionibus in deferto, 14.murmurationibus populi.

1.anno I.menſe NISAN die primo inſtituit Deus ſacrificium agni Paſchalis,decimo die parandum , & 14.ad veſperam immo
landum ,Exodi 12.v.3 .& 6 .
Die is qui incidit in feriam 6.teſte Seder -olam , c.5. & Genebrardo , ibid . media nocte occiſa ſunt omnia pri
mogenita Ægyptiorum ,Exodi 12.v.29. Primo diluculo cum ſpoliis Ægypti exeunt omnes Ifraëlitæ ,de Rameffe in
Socoth , v.37. quæ fuit prima manſios primo azymorum die.
Die 17. Doininico ,tertio azymoruin tranfierunt in Etham ſecundain manfionem , Exodi 13. v.20 .
20.Feria 4.ſexto azymorum reuerfi caftrametaciſunt ad Phihahiroth iuxta mare rubrum ,Exodi 14.1.2 .& affequi
tur eos Pharao v.9 . Et primùm murmurant Hebræi,v.11.in tertiamanfione.
21. Feria s.ſeptimoazymorum , nocte tranſierunt Hebræi ficcis pedibus mare rubrum , V.22 . Matutino tempore
ſubſecuti eos Agyptij,vndismaris inuoluuntur, v.23.ita Seder -olam ,c.5. etſi Synodus Cæfarienfis apud V.Bedam , Beda Epift.
de celebrat.
dicat Hebræos die Dominico mare tranfiiffe. In folicudine Etham fuit quarta manfio .
24. Dominico,venerunt in Mara Exodi 15.v.23 . & Num .33.v.8.Ibi propter amaras aquas fuit fecunda murmu- Hieron. Epift.
ratio,fed illis dulcoratis ceffauit. Hæc fuit quinta manfio, 129. ad fa
30. Sabbathun iſtic egerunt. Nota . Plenus erat primus hic menfis, id eſt 30.dierum :Vt & alternis reliqui quin- biolam de 42.
que : nam 2.4.6.8.10.12.tantum erant 29.dierum . Ita Seder -olam & alij . manfionib, ja
io. 7.& 8. Coſeph.
2.menſe liar die 1.Dominico è Mara venerunt in Elim ,Exodi 15.v.vlt. & Num.33.v.9 . Quæ fuit vi.manf l.Ant.c.a.
Die 12.Feria s.tranfierunt ad mare rubrum ,Num.33.v.10.in locum à S.Hieronymo vocatum Iam -luph.vbi ſepti
ma fuit manſio .
15. Doininico, venerunt ad vir1. manfionem in deferto Sin, Exodi 15.v.1 . Num.33. V.11. vbitertia murmuratio
ſedata eft coturnicibus fub vefpera miſſis, & manna die fequenti,Exodi 16.7.13.Nam hactenus ſubcinericiis pani
bus victitant per 30.dies,celte Seder-olam , c.s. & c.io. & Iofepho.
16. Feria 2.primum mannapluit ,quo vfi funttotis40.annis, Ita Iofeph.Hieron .Torniellus & Salianus: etfi Ori
genes, Ambrofius& Auguftinus crediderint id die Dominica præced.accidiſſe.
17. Feria 3 reſeruatum manna in craftinuin computruit, & vermibus fcatere coepit,Exod,16.1.20. Non ita.
20. Paraſceue ſeu Feria 6.quapropter Sabbathum fequens,colligebant duplicem menfuram , v.22. & ſeqq.
29. & vlc.2.menfis Doininico , progreſſi ſunt in Daphca locum nonæ manfionis, Num 33. V.12 . Siuuandie 1. Fe
3.menfe ria 2. Daphca venerunt in Alus, v. 13. vbi decima manfio.
Die 2.Feria 3.de Alus in Raphidim, vndecimam manfionem ,v.14. & Exodi 17. v.1.vbi ob fitim murmuratum eſt
quarto : fed aquâ ex petra Horeb producta ſedatuin murmur . v.6 .
3. Feria 4.pugnatum contra Amalecitas à mane ad veſperam ,Exodi 17.v.10 . & ſeqq.
4. Feria situin in vicinum Sinai,i2.manfiortem ,Exodi 19.v.1.Nun.33.V.Is.Quo die Moyſes bis montem aſcen
dit. Iubetúrque populus ſanctificari in diem 3.vt legem accipiat,Exodi 19.6.10.14.
6.Sabbatho Pencotte : dies datæ legi 19.v.16 . & cap.20 . v.1 . Idem dies vocabatur Solennitas hebdomadaruin
Exodi 34.v.22 . & Dies primitiuorum ,Num.28.v.26 .& Leuit.23.v.16. A prandio Deus Moyfi, & Moyſes populo ex
plicat præcepta, quæ c.21.22.23.Exodi continencur.
7. Dominico, ædificato altari ſacrificatur, & fædus Deum incer & Iudæos ſancitur,Exodi 24.7.4. A prandio
quartum aſcendit Moyfes inmontein ,Aarone, filiis & 70.fenioribus comitantibus.
8. Feria 2. Moyſes quintum aſcendit cum lofuë ,& fex diebus ibi manent,v.13 . & 16.
14. Dominico ,ſeptimo die ab aſcenſu cum loſue in montem , euocatur Moyſes in caliginem , v.16.manſitque
ibi ieiunus , totis 40. diebus , v.vltim . Hic accipit mandata de tabernaculo erigendo & aliis quæ habentur Exo
di 25. vſque 32.
4 menſe Tammuz die 14. Feria 3. videns populus longam Moyſis in monte moram, adit Aaronem , petens fibi fieri deos
itineris duces . Sed, Aaron cunctatur ad aliquot dies, Exod.32.V.1 .
Die 17 Parafceue, impatientes morx vrgent Aaronem , feditione concitata. Et hæc dici poteft quinta murmura
tio contra Dominum . Porrò Aaron pofcit inaures, V.2.
13 Feria s . conflato & expolito vitulo aureo , & erecto altari , indicitur voce præconis folennitas in ſequentem
diem , v.s.
24. Paraſceue,hoſtiæ offeruntur idolo, v.6.Id Moyſi reuelat Deus,v.8.qui deſcendens de monte confringit cabu
las, conterit vitulum, corripit Aaronem , & 23000. idololatrarum accidit, v.19.vſque 30 .
25. Sabbatho , redarguit Moyſes populum : rurſuſque aſcendit in montein deprecaturus pro populo ,
v.zo. Sed populus peſtilentia punitur à Deo, verſ.vlt. Alios 35.dies impendit Moyſes partim tabernaculo è caftris
efferendo, Exodi33:7.partiin populo caligando,partim ad montein ſæpiùs redeundo ,v.45.& c.parcim nouastabulas
dolando
 Chronicon Sacrum . II

ps.menſe dolando c.34.v.1. Videt etiam tuin tergum Domini, c.3 3.v.vlt.Ab die 3o.ſeu vltimo Parafceue, cum nouis tabulis
aſcendit in montem ,Exodi 34.v.1 . & 4. Ibique manfit aliis 4o.diebus ieiunus , V.28 .
6.menfem Elul totum tranſegit in monte cum Deo .
17.menfe
Tiſri die 10.peracta 2.quadrageſina, deſcendit de monte cum nouis tabulis , obtentâ iam plenè veniâ populos
facie rutilante, & c.Exodi 31.1.29.Vide quæ dicam in commentario Exodi 40.0.2 .
Die 11.feria 4.congregato populo denunciat Moyſes, quæ à Deo præcepta acceperat , Exodi35. nominatim de
fabricando tabernaculo : ad quod fequent.diebus contribuit vndique populus. Et fabricat illud Beſeleel , &c.
8. menſe cap. 36. vſque 40 Et huic operi illaboratur vſque ad initium anni leq. Marcheſuan , die 2.feria 4. videtur lethro
Moyſen generum ſuum inuififfe, illiúfque vxorem & filios è Madianitide ( quò Movſes eos ex itinere reiniferat)
adduxiffe. Videturque cum Moyſe manliſſe vſque ad migrationem è Sinai . Interim docuit euin inſtitutionem iu
12.menſe dicum ſubalternorum Exodi 18. Adar , die 23. feria 3. perfecto iam opere ſanctuarij, Exodi 39. v.vlt.inandatum
accipit de codein erigendo prima die proximi anni Exodi 40. V.1 ,
s.anno 1. menſe Die 1.feria 3.erectum eft tabernaculum ,Exodi 40.num.7.8 dedicatum : & Aaron & filij conſecrati ſacerdotes
per ſeptiduum , Exodi29.V.35 .& feqq.
Die 8. Aaron celebrat primitias fuas, quæ igne coelicus in victimas demiſſo comprobantur, Leuit.9.Sed filij eius
Nadab & Abiu,quia profano v fi ſunt igne, coeleſti igne extincti ſunt, Leuit.1o.
14. Ad velperam phaſe celebrarunt Iudæi' cum feptiduo azymoruin , n.9 . Blaſpheinus paucis poft diebus lapi
datur, Leuit.24.
12. menſe
Diefed
v.jo. 14.
vt,ad veſperam iubentur paſcha ſuum celebrare qui priore menſe legitimè impediti fuerant , ibidem
Die 1.juſſus fuerat totus populus nuinerari ab anno 20. & poftea etiam Leuitæ ab anno 30.ita factum his dua
bus hebdomadis , n.2. & 3.
20. Eleuante ſe columna nubis profecti ſunt de Sinai , vbi toto penè annò manſerant. Redit Iethro in Madiani. Exodi t
tiden ,ſed filius eius Hobab manei cum Moyle, n.10.v.11. & 29. Poft 3.dierum peregrinationein . v.vlcó ,
23. Ventum ad Sepulchrum concupiſcentiæ , decimam tertiam manfionem ; verius defertum Pharan , verf.zz.
vbi fextò murmuratum elt , ob laborem itineris , num . 11. verſ.i. Sed coeleſti igne murmur ſopitum , ibidem .
Paulò poft ſeptimuin murmur exortum , ſed coturnicibus ſedatum , quas integro mente eficarunt , verf.20. Et
ſeniores 70. inftituti qui Moyſi etiam in ſpiritualibus adeffent, verf.24. qui initium fecerunt Sanedrij Iudæo
rum. Loco verò noinen indituin Sepulchra concupiſcentiæ ,quia concupilcentes carnem iſtic occiſi à Deo & few
pulti fuerunt, v.vlt.
3.menſe Die 26. inquit Torniellus, inde migracum , & quarto poft die ad decimam quartain ſtationem ventum in Haſe
roth ,v.vlt.& Num.33.7.17 .
4.menſe Die 1. Maria & Aaron propter vxorem Moyſis Æthiopiſlain murmurant , Num.12. v.1.fed Maria ſeptiduo leprâ
punitur,v.10.xſque finem . Qua ( anat 4.pergunt porrò Hebræi ad 15.manſionem .
Die 8.in Rethma,Num.33.v.18.quæ ( vt & pleræque fequentium manfionum )pars erat immenſæ ſolitudinis Pha
ran ,c.13.v.1. qui locus etiam Cadesbarne vocatur, Deut.1.2.20. & c. quia Rethina non procul aberat ab vrbe Ca
desbarne. Vnde miſli exploratores, 10. poft die reuertuntur, & falfis criminationibus detrahentes terræ Chanaan ,
populum ad feditionem commouent,Num.13.& 14. fruftra obnitentibus Calebo & Iofue . Et hæc dici potelt 10.
murinuratio , Num. 1 4. V.2 2. fi præcedentibus adnumeres eam quæ ante egreſſionem ex Ægypto coorta elt , cùm
grauiùs affligerentur à Pharaone,ob pecitam miſlionem per Moyſen, Exod.5.v.21.& rurlus alteram ,quâ ex diffidena
tia feruaruntmanna in ſequentem diein, & ipfum quoque colligere voluerunt in Sabbatho , Exodi 16.7.20.27.&
5.menſe ſeq.die 19. cum in iuflu Dei pugnant contra Ainalecitas cæduntur Hebræi, & reuertuntur in ſolitudinein Pharan.
Paulò pott tendentes verſus mare rubrum ,Num.14.7.44.& Deut.i.v.40.8 c.damnati ad exilium à terra ſancta ferè
ad 40.ann. Incertuin ergo quo menſe peruenerint ad decimam ſextain manſionein in Remmomphares : vbi viola
tor Sabbathi iuflus elt lapidari,Num.15.v.32.incertuin quibus menfibus, itum ad 17.manfionem ,in Lebna,Num.33 .
y.20.inde ad 18.in Reſſa,v.21.
3 3400 fequenti Ad 19.manfionem , in Ceelatha v.22.vbi feditio Core ,Dathan & Abiron nouas de coelo plagas accerſiuit ;n, 16.
4.anno & Aaronis virga floruit,c.17.occaſione duodecimæ murmurationis, C: 16 . v.41 .
De reliquis annis 35. altum in Scriptura filentium , niſi quòd interea temporis manfionem decies ter mutarint;
nempe à 19.vfque 32.quæ defcribuntur n.33 . v.23 . vſque 36 .
40.anno 1.menfis Niſan feu Xanthici Macedonici , inquit Iofephus , luna prima moritur Moyſis foror Maria , in deſerto Sin , Iofерн. 1.t,
Ant.6.4 .
vel Sem , in loco dicto Cades , num.20.1.1 . & cap.33 . verf.36. Hæc eft manfio trigeſınatertia. Et erat cum Maria
annorum 126. completorum . Addit Iofephus , ſepultam ibid. magnificè fumptu publico , & menftruum in eius
morte luctum fuiffe.
12.menfe Fuit decinatertia ( quantum quidem ex Scripturis colligi poteft ) Hebræorummurmuratio ad Aquas contra
di&tionis,Nuin.20.7.2.& c. Vbi & Aaron cefpitauit,& etiain iple Moyſes, verf.12 . Ex eadem in Cades manfione
miſerat hoc eodem anno Moyfes legationem ad regem Edom , vt liceret Hebræis per medias terras illius im
punè tranfire : fed repulfam paflus, per Moabitidem profectus eſt , terminis tantum Iduinææ raſis verf.14. &
s.menſe Deuter.2. v.4 .Nempe inouerunt caftra verſus montein Hor , in extremis finibus terræ Edon , Num.33. verf.37.
Et hæc fuit manſio trigeſimaquarta. In qua die 1. mortuus eſt Aaron , Num 33. V.38. cùın effetannorum 123. Vide
etiain Deuter.fo.v.6. & Nuin.20.7.24. & Eleazar filius eius ei ſuffe &tus in pontificatu , ibidem , & luxit eum omnis
populus dies 30. v.vlt.
16.menſe
Relata inſignis victoria de Arad, vno è Chananæis regibus , Numer.2 1. V.1. Mox icum ad 35. inanfionem , in
Salinona,Numer.33.v.41. Inde ad 36.in Phunon , V.42.vbi xiv. murinuratio populi ex faltidio mannæ , & cædio
peregrinationis. Sed ignitis ferpentibus & interitu plurimorum compeſcuit eam Deus , Numer.21. V.4.Inde per
rexerunt ad 37.manfionem ,in Oboth, v.10. Mox egrelli fines Idumæoruin , fixere tentoria in lieabarim , in finibus
Moabitaruin , verf.11. & cap.33.verf.44. vbi fuit 38.manſ10.39. fuit in Dibongad ,tranſito torrente & valle Zared,
Numer.3 3.verf.45. & cap.21.verf.12.è regione ſeu iuxta fluuium Arnon , in iifdein finibus Moabitarum , verf.13.
Quadragefima. in Helmondeblathaim ,Numer.3 } . verf.46. iuxta eundem fluuium Arnon , Numer.21. verf.13.
Quo traiecto , Deuter . 2. verf.24. miſla legatio ad Sehon regem Amorrhæum ; fed , illo tranfitum negante , vi
occupacæ terræ illius,vti mox etiam Og regis Baſan , Numer.21 . verf.21. vſque finem 41. manſio fuic iuxtamon
tes Abarim , è regione vrbis Nebo , fic dictx à vicino monte Nebo , cuius vertex vocabatur Phaſga , Nu
mer. 33. verf.47. Vnde delapfi in ſubiectam his montibus regionem campeftrem ,dictain Campeltria Moab , verf.48.
& cap.22. verſ.s. fixerunt iltic yleimam , id eft 42. manſionem , in qua hæſerunt toto reliquo huius anni,donec
duce Ioſuë tranſirent lordanem. Huc aduolat Balac rex Moabitarum cum Balaam ariolo, vt malediceret Iſraeli,
Numer. 22. vſque 25. Hic fornicati ſunt Ifraëlitæ cum filiabus Moab , & adorauerunt Beelphegor. Et confeflus
elt Zambri à Phinees , cap.25 . Numeratus de nouo populus, cap.26. vt conſtaret , cui tribui maior terræ portio
deberetur. Moyfi mors lua denuntiatur,cap.27.V.12 . Iofue dux populi inauguratur,v.18 .& eo duce Madianitæ cæ
duntur, cap.31. & inter illos Balaam, v.8 . Tribubus Ruben & Gad , & dimidiæ Manaflæ datur regio cis Iordanen
in poffeffionem , c.32.
u.menfe Die r . Moyſes iubente Deo exponit populo Deuteronomium ,c.1.v.3.toto menfisillius decurſu. Ciuitates refu
gij decernit,cap.4.v.41.Leges futuro aliquando regi præſcribit, cap.17. V.14 . Fædus Deum inter & populum re
nouat ,cap.29.v.10. Deuteronomij librum in Arcæ latere reponiiubet, cap.31. V.26 . & feptino quoque feu Sabba-Toſeph . 1.4
thico anno recurrente,prælegi populo iubet, in ſolemnitate Tabernaculorum ,v.10. Dein cantico recitato, cap.32 . R.Movies
& benedictione tribubus fingulisimpertità,cap:33. Terrâ fancta deſuper , è vertice Phaſga,angelo demonstrante Proæmio in
conſpectâ ,c.34.V.1.feliciſlimè ibid.inoritur, & ab eodem angelo ſepelitur,v.6.cum eſſet annorum 120. Hebræi om- Milna.
nes habent mortuum illum menſe 12.Adar, & quidem Ioſephus i die menfis, fed Rabi Moyſes & Sederolam , fepti
linam fignant diem . Luctus verò Moyſis tenuit populum 30.dies , Deut.vlo.v.8 .

lac.Tirini Tom . La to a CAPYT

 12 Chronicon Sacrum .

CAP v T XX.

Diſtributio annorum geftorum Iofuë.

à con
Moyfendie menfis je,vitâ functo, principatum populi capellit, Ioſuë, & exploratores mittit ( egre annos ſ anno
princi- dito
Quibus ſum initium fequentis menſis in caltra reuerſis , finito iam luctu , feptima die inenfis 1.iu ſus patus inundo
betur populus parare in triduum cibaria , ve lordanem trajiciant. Triduo exacto tranſeunt Iorda . Hebr . Lofuë 2583
nein ficco veftigio , decima die menſis primi, loluë 4.v.19 . & c.3.toto . ex Æ
11. Die circumciditur populus in Galgalis , vbi primùm caftramerabatur , Iofuë s . verf.2. gyp.
vigue 1o . 40.
14. Ad veſperam comederunt ibidem phaſe v . io. Cúmque iam fruges terræ ſufficerent populo 41 . 2584
defiit exinceps manna pluere.12 .
15. Præcipitur lolue , iubeat circuiti yrbem Iericho feptem continuis diebus, Ioſuë6 .
12. Corruentibusiuris Iericho expugnatur,v.20.& flaminis abfumitur in perpetuum anathema,
*.24.Rahab cuin omni ſua familia ſaluatur, v.25 . quæ nubic Salomoni filio Nahallon principi in
tribu Iuda,Matth.1.7.4. & 5. vnde genitus Booz.
Paucis post diebus progreditur Ioſuë ad vrbem Hai debellandam , cap.7 . verf.2 . ſed infe.
lici fucceffu , verf. s . propter ſacrilegium Achan , verſ ... & feqq. Quo lapidato, v.15 . expugna
tur Hai, cap.8 .
Sub finem menfis 2.noua facta per ioſuë promulgatio legis, & benedictionum in obſeruatores ,
maledi & tionum in violatores fuper montibus Hebal & Garixiin , Iofue 8. v.30 . & ſeqq.
Menſe 3.Gabaonitz imponunt Hebræis, lofuë 9.v.3 .
Die 21. putatSalianus contigiffe folftitium Ioſuè, & cædem s.regum , Ioſuë 10. Secutæ dein ex
pugnationes vrbium Maceda,v.28 .Lebna,v .;o.Lachis,v.32.& aliarum vrbium , ibidem .A qua ex
peditione, cæ fis in ea 12. regibus, polt paulò reuerſus eit in Galgala v.vlt. nempe finita iain æftate, 1
& ingruente hieme bellis gerendis perincommoda.
Initio veris alia fufcepta expeditio aduerſus labin & confoederatos illi teges , & immenſos
exercitus, loſuë .
Proximo triennio confeEtæ belloruin reliquiæ ,v.16.vfque finem ,& c.12.toto . 42 2 2585
Sequenti anno facta terræ diuifio per ſortes, à cap.13. vſque 18. eadem facta caftris adhuc in
Galgalis confiftentibus , Sed hæc partitio vltra tres tribus , luda , Ephraim & dimidiam Ma
Sajian. & tofa nalle , effectum fortita non fuit , ob caufas quas attuli in Commentario Ioſue 13. Itaque rurſus 46 6 2589
hicl.in Annal. conuentum fuit ſuper eodein negotio, vt videtur, anno ſequenti,tranſlatis caftris in Silo,loſuë 18.
Joſeph. l.s. V.1 . vbi etiam reliquis 7. tribubûs factum ſatis,cap.18. vſque 20. & deſignatæ vrbes refugij, c.20.
$
Antiq.cap.i. & Leuiticæ
Manafle vrbes, cap.21 . Tum remifli funt ad ſuos trans Iordanem tribus Ruben , Gad & dimidia
Can . 11 . , cap.22 . !
loc. Theol.
cap.15. Denique conuocatis ſenioribus populi c.23 . & capitibus tribuuini, c.24.in vrbem Sichem , reno
Eucb , in uat lofue fædus inter populum & Deun , v.25 . iubétque abiicere deos alienos , V.23 . & dimiffis 47 7 2590
chronico . illis,v.28 .felicillinè moritur,v.29. cum eller annorum 110.ibidem .
Mat. in coſuë Porrò 17.annos ,nec plures, nec pauciores egiſſe Ioſue in ſuo principatu , fusè docent Salianus,
vle. v.13.
Caietan , in Torniellus , & alij contra loſephum ; Melchiorem Canum , qui dant illi annos 2 g. & Eufebium , 57 17 2600
A&.13 . loan . qui 27. & Maffæum , qui 26.& Caietanum , qui folùm 10.annos illi tribuit. Sed de 17. annis multò
Lucid . 1.1 . de veroſimilior eſt ſententia:& huic ſubſcribit eciam Ven.Beda,Adrichomius,Arias Montanus,Ioan .
Emendat. nes Lucidus , Hugo Bruchtonus, & plerique Nouatorum . Et fecundùmn hanc fententiam fuiffet
temp. cap.8. Iofue 53 annorum ,quando militiæ priinum præfectus à Moyſe,Exodi 17.6.10.Neque verifimile eft,
Bruchron. in iuniorem ætate tanto muneri adhibitum fuiſſe.
fuo Concentu .

CA PV T XXI.

Vnde ſumpſerint initiam anni Sabbathici & anni Tubilai : de quibus Exodi s . verſ. 11 .
& Leuitici 25. verf.2. & feqq.
Scalig . 1. 5. de Væritur Primò, de anno Ioſephus Scaliger , Ebbo Emmius , Leonardus Kreinthzeim , & alij nonnulli volunt, tain primi
Einend. temp .
Eminius.
Rreinız in tione terræ fanctæ tum plenè perfecta. Quidam etiam à 14.anno.
chronicis . Sed longè probabilior viderut ſententia eorum quos pro fe citat facobus Salianus, qui exordium illud ſumunt ab autumno
primi anni Tolue quo Hebræi in terram ſanctam ingreffi ſuint: Nam Leuitici 25. v.2. manifeſté exprimitur tempus ingreſſusi
4
Loquere filiis Iſraël,(inquit Deus Moyfi) Quando ingreſſi fueritis rerram , quam ego dabo vobis , labbar hizes fabbar hum Domino. Sex annus
ſeres agrum tuum : ſeptimo autem annoſabbathum erieterre.Et hæc de anno Sabbathico. Mox de Iubilæo v.8 . Numerabes ribi (vtique
ab eodem primo in terram ingreſſu )ſeptem hebdomadas annorum , id eft ſepties ſeprem , qua fimulfaciunt annos 49. Quibus finitis
clanges buccina menſe feprimo (qui refpondet ferè noltro Septembri ( decima die menſis, in vniuerla terra veftra ,ſandlificabiſque an
num quinquagefimum : ipfe eft enim iubileus. Et verò nulla erat ratio diutius rem differendi. Nam prima ab ingreíTu aſtate de
uicti iam erant à Iofue & excili Chananæi : nam 12. reges regnis & agris & vitâ cum fuis omnibus exuti fuerant , & recen
ſentur Iofue 9. & 10. Etterras illorum iam occuparant Hebræi; vtique & colebant, agros conferebant, vites putabant , ſal
tem iis locis in quibus fuas tam cis ,quàm trans Iordanem colonias collocarant cum vxoribus, liberis & feruis per quos pote
rant hæc commodè præſtare , dum reliqui bellum armati profequerentur. Alioquin vnde vi & tum fibi paraffent , ceffante iam
manna ; Ioſue 5. v.12 . Neque obttabat,quòd indiuiſæ adhuc effent terræ : nam fàltem in communepoſſidebant, colebant, in
habitabant terras,agros,vineas,pagos,vrbes. Confirmatur porròhæcfententiaex eo quòd multæ aliæ cæremoniæ ,quæ hacte
nus dilatæ fuerant, coeperint obligare cum priino ingreffu in Chanaanitidem & tranſitu Iordanis, vt certum eſt de circumci
fione,de Paſcháte , & c.ex c.5 . Iofue.
Abal, in Le Quæritur Secundò , de menſe. Sed de hoc dubitare non finunt tum citata iam verba Leuitici 25. v.9 . Clanges buccinâ menſe !
urt.25. Salian. feptimo, decima die menfis, propitiation isremtore,id eft ipfo fetto Expiationis , quod incidebat in 1o. diem menfis 7. Tilri: tum quæ
ad ann44. .mun . ſupra dixi c.s.de diſtinctione anni facri Iudæoruin à ciuili.Ex quibus facilè refelles Abulenſem , qui folus ,quod ſciam , con
di 25 4E
tcndit,hos annos à verno æquinoctio exordiuin ſuinpfiffe.
Quæritur Tertiò , de die. Iacobus Salianus putat à prima die menſis Tiſri inchoatos fuiffe. Alij quidam à 23. Sed quior
ſuin ille clangor buccinæ die decimamenſis, ipſo Expiationis feſto ? Neque enim recurrente quotannis illo feito , fed folùm t
polt 49.annos exactas indicitur ille clangor illo die , vtique vt ſignum detur inchoati tunc iubilei. Et licèt pro Sabbathico
quoque anno non adhiberetur idem clangor , ( quod ſciain , faltem hic non præfcribitur: ) quia tamen eadem pro ille ,
quæ pro lubilæo , die 10. inchoando ratio militabat; verifimilius eit , eadein illa 10. die etiam Sabbathicum annum in
choari confueuiffe. Ratio autem hæcerat ,quòd vſque ad 10.diem vel circiter, adhuc occuparentur in vindemia, & arborun
fructibus colligendis. Vnde etiam feftum Scenopegiæ ,quod in gratiarum actionem pro collectis fructibus quotannis celebra
batur, non nifi medio menſe inſtitutum fuit,nempe quia fub illud demum tempus abfolui conſuêrat vindemia, vt iam dixi . Ita
Serie iti to- Serarius, Bonfrerius, & alij.
Sue 13. Bon
frerius in Quæritur Quartò , an annus tubilæusconcurrerit ſemper cum 7. Sabbathico anno , ſeu cum 49. an vero cum so . Prio
Leuit.żs.v.g, tem partem mordicus tuentur Gerardus Mercator , Hugo Cardinalis ; Scaliger , & qui hunc fequuntur Caluifius Émmius,
@cr. Merc. in cæterique Nouatores. Sed verba Scripturæ fuprà citata exprimunt difertè annum qui fequitur 49. annos , nempe Quin
quagefimum ,
 Chronicon Sacrum .
13
quageſimum ,vti vocat : & hunc dicit eſſe lubilaum,Leuit.is.v.8.vfque rż.Et ita affirmat Ioſephus , qui praxin vidit :& confir- Chronologias
mat Euſebius, Beda,Rbera, Azor, Torniellus, Salianus, Serarius , Bonfrerius, & alij ab his citati. V ti & Leonardus Krein - Hug. Card.in
tzheim , & alij quidam Nouatores. Leuit ag.Scali
& Em . fup
De priuilegiis & ritibus anni Sabbathici & Jubilxi vide quæ dixi 23. & Leuit. 25 . Caluil, in
Nota , ex Scripturis colligi, Sabbathicos annos fuiffe 13. Ezechiæ regis Iuda , & 4. & 11. regis Sedeciæ.Cùm etiam Ifaias Chron tore
initio cap. 36. dixiſſet, annum aduentus Sennacherib regis Allyriorum in Iudæam fuiffe 14. regis Ezechiæ ; mox c . ſequenti ph.d. 3. Antiq.
37. verf.30. vocat annum illud , primum , ſequenten, ſecundum ; ſubſequentem , tenium , nempe hebdomadis Sabbathicx , quia CChron
toEuseb.in
,Ribe
erat ann. 1.2 . & 3. à Sabbathico præcedente, qui fuerat finitus ſub initium autumni anni 13.eiufdem Ezechiæ. Sic Iereiniæ ral.s. de Tés
28.v.1 primus annus regni Sedeciæ vocatur Quartus, nempe hebdomadis Sabbathicæ : ergo anno 4. eiufdem Sedeciæ finie- the
batur cum initio autun niannus 7.ſeu Sabbathicus. Item anno 11 , vteuidens eft. Ita Vatablus & Corn ... Lapide ad.verf.1. Azor. 1. 6.
cap.23. leremiæ & Scaliger. Qui etiam inde colligit & rectè , ab initio regni Ezechiæ ,vfque ad excidiun templi Auxiffe Morc.c.21.
præcisè 138. annos abſolutos, vư 139. ſit annusexcidij,vt patebit ex dicendis infrà cap.29 . Sed inſuper inde colligo,noftrum Tor. ad an
hunc de initio annorum Sabbathicorum calculum probum & iuſtum eſſe : nam ab autumno anni 1. Iolue, mundi 2584. vſque nu 4.
258 Sal, ad
ad autumnum anni 13. Ezechiæ mundi 3320. excluſi, reperies præcisè 107. hebdomadas annorum , & vſque ad 11. Sedeciæ ; annum nasi
mundi 3446. hebdomadas 123 . 2544.Seras
in lolue 1 350.
14 Bonfr in
Leuit , 25. 10:
CAPVT XXII . Krcinizh, lug:

Vnde exordium fumpferintanni 4 5o. quos S.Paulus Actorum 13. verf.20.terminatos dicit cum forti
tione terra Chanaan per loſue fact aanno 6. ab ingreffu in terram fanctam , vtfuprà dixi
cap.20. ad annum 6. principatus Iofue.

: alij.Nam
exactè reſpondent, vno folùm anno excedente numerum Paulinum .Sed idcirco addic S.Paulus voculain , Quaſi; ac fi
diceret, Diſtributam Iſraëlitis terram , quaſi, id eft præter propter, poſt450. annos : nam fuerunt 451 .
Dices. Græcus textus Actorun 13.inchoat illos annos ab ipla fortitione terræ ſanctx,finitque cum Samuele Propheta. Trid . fett.4.
Refpondeo , Vel inde patet textum Græcum mendis non carere : & Concilium Tridentinum meritò decreuille, inhæren
dum Latinæ veteri Vulgatæ editioni: nam etiam fecundum ipſum Græcum textum 3. Reg.6 . V.1 . patet , templum Salomo
nis inchoatum 480.anno ab egreffu filiorum Ifraëlex Ægypto : quo'igitur modo fieri poteit,vt à diuiſa terra fancta Auxerint
450.anni vſque ad Samuelem ; cùm ab egreffu Ifraelitarum ex Ægypto vfque ad diuifionem terræ effluxerint vt ininimun46. Caiet . in eini
anni : & á Samuelis morte ferè totidem alij anni : Quibus detractis ex ſuinma 480. annorum , non ſupererunt niſi 388. anni, loc Mere.ad
qui numerus procul abeft à 450. Alij aliter reſpondent, & dicunt, in Græco mendosè poſitos annos 45o.debuiffe poni 350. 250 ann.mundi
1 Func, iri
Ica Caietanus, Mercator, Lutherus, & loann .Funccius. Tot enim præcisè anni fluxerunt à 6. loſue vſque ad 1.Samuelis. ſua Chronol .
Alij dicunt, nullum elle mendum , fed Apoftolum ex vulgi opinione locutum effe , & fummas annorum , prout in libro Luth . in
Ioſue Iudicum , & libris Regum proponuntur , coaceruatie, nulla facta diſquiſitione, ad feruitutum anni comprehende- 18.13 Get
rentur annis Iudicum : de quo agam capite ſequenti ; atqueita ab Othoniele inchoando , & cum initio Samuelis finiendo, manie. verfis
collegiffe 450. annos. Nam fic numerando deprehendes Iudicum annos 339. & ſeruitutum 111. annos, qui iunctiprioribus Beda in A & .
faciunt fimul 450. annos. Ita Ven. Beda, & Leonardus Kreintzheim , & quidam alij.Sed yerius eft, quod primo loco poluis hizh in fuis
obſeruationis
bus Chronolo
loi.c.ii.
CAP v T XXIII.

An ſeruitutum anni 111. quorum mentio eft in libro Iudicum , comprehendantur in annisIudicum ,
an ſeorſim ſubducendi fint.
Anni feruitutum
8
Vnt autem ifti. Tempore Othonielis, 3. Iudicum v.8 . fub rege Meſopotamiz
Sub rege Moab 18
Sub tempora Barac, Iudic.4. v.3.fub Iabin rege Chanaan. & Sifara 20
Sub Gedeone, ludic.6.v.1 . ſub Madianitis. 7
Sub Iair & Iephte, Iudic.io.v.8.ſub Philiſthæis & Ammonitis 18
Tempore Samlonis & Heli , ludic.13.7, 1. fub Philifthæis 40

S. Hieronymus.S. Auguſtinus, Sulpicius; Nicephorus Conſtantinopolitanus, Cedrenus, Philaftriás, & ex recentioribus'si. S. Hierony.
gonius, Canus & Serarius volunt ſeorſim ab annis Iudicum fubduci annos feruitutum ,Sed hanc fuain ſententiam tueri non Vitalem .
poffunt, nifi exemplaria omnia Hebraica , Græca, Latina 3.Reg. 6. V.1 , vbi Salonon dicitur teinplum ſuum inchoaſſe an.480. S.Aug.115 .,
ab egreſſu filiorum Iſraël ex Ægypto, corrupta eſſe affirment, vt dixi initio cap. 18. Vnde puto certum efle, annos illos ſervi- de Ciuit.c.ij.
tutum comprehendi in annis Iudicum. Et S. Scriptura hincinde id ipſumn infinuat, nam ludicum 4. cùm verf. 3. dixiſſet,la. Sulpic.in tex.
tu , & apud
binregem Chanaan vehementer Iudæos opprestiſſe per viginti annos ? mox verf.4. ſubdit Inillo tempore (nempe zo. iltorum annorum Sigonium
feruitutis ) Debbora Propbetis iudicabat populum , ſeu iudicem agebat in Iſraele. Ergo 20. illi anni feruitutis includuntur 40. an- Nicephor.
nis quibus ipſa iudicem egit . Rurſum c.15.in fine,dicitur Samſon iudicaſſe quidem Ifraëlviginti, annus ſed in diebus Philifthiim id c.4. Cedren.
eft quando Philifthæi dominabantur Ifraëlitis, vt paulò antè expreffum fuerat v. II . vbi Ifraëlitæ dicunt Samſoni , Neſcis in Chronic .
quod Philiftbiim imperent nobis ? Et imperarunt fanè vſque ad mortem Samſonis, vt res gelta loquitur. Ergo 20. anni quibus iu hzreli. 63.
dicauit Samſon Ifraëlem, non ſunt distincti ab annis feruitutis, quâ Ifraëlitæ cum temporis feruiebant Philiſtæis. Idem por- Sigon.in
tò de reliquis quoque feruitutum annis cenſendum , docet ex Hebræorum traditione Euſebius. Comeftor, Liranus, & ex Phi Sulpicium
lone, Beda & İfidoro Naclantus, Hugo Cardinalis, Carthufianus, Abulenfis, Genebrardus, Torniellus, Salianus, & alij. Melch. Casius
Loc. Thcol. I.
11.c.5.ad 12,
Serar, in 3 .
Reg.7 . Euleb ,
CAPVT XXIV . & Genébr, in
Chronic . Con
meltor.Liran,
Quo fenfu dixerit lephie , ludic. 1 1. verf.26. Iſraëlitas terram Chandán per zoo.annos poſſediſſe, Carthur, &
Abul . & Hu
cùm ab ultimo anno vile Moyſis , quo primum illam cæperunt inuadere , vſque ad 1. annum
go in lud . 3 :
ducatus lephte, non interceſſerint niſi 266. vel 267. anni. & s & in 3
Rog 6.1. Ná .
Eſpondeo , jephte per modum amplificationis vtitur numero perfecto pro imperfecto ; & quidem ifi rem fuam potiùs clantus ,AT:
300. annos nunerat quàm 200. quia verusnumerus 267.annorum propinquior erat num.300 .quàm200. Senſus ergoeft, canorChriftia
Ifraelitas terram Chanaam poſſediſſe ferè 300.an.Nifi malis dicere, Iephte exordium iftorum annorum non accerſiuifte àtemn- ann. mundi
pore quo Iſraëlitæ actu inuaſerunt Chanaanitidem ,quòd coeptum fuit vltimoanno vitæ Moyfis:fed à tempore quo Deus eam as91.
ipfis donauit, & inuadere iuffit, & ipfi inuadere quoque coeperunt miſſis exploratoribus Num . 13. 1.3. quod fuit ſecundo
anno ab egreflu ex Ægypto. Nain ex tunc poteft dici dominium terræ Chanaan à Deo tranſlatum in Iſraelitas : (de quo do
minio hic agit lephte verf.24.) & per accidens fuifle quòd tempore peregrinationis per defertum illo dominio vi non fine,
Sic enim diftulerunt tantùm illo vti , ſed noni ainiſerunt illud.

CAPvt
 14 Chronicon Sacrum .

CA PV T XXV .

Quo tempore contigerit hiſtoria Miche, Iudicum 17. & expugnario Lais : cap.18.excidium penè in
tegra tribus Beniamin ob conftupratam vxorem Lenita , cap. 19.20.21. quo item
?
tempore hiſtoria Ruth.cap.i. & c.

Dixi in Commentario eorumdem capitum .

CAPVT XXV I.

De annis Samuelis & Saulis.

Tolep.1.6.An. Joſephus dicit Saulem viuente adhuc Samuele regnaffe 18 : annos, & eo mortiio 20. id eft fimul 38. annos Legionenſis 39
tiq in fine Le- 1 S. Auguftinus, Quintus IuliusHilarion ,Salmeron & Serarius 40. annos.Samuelein verò ante Saulem aliis totidem annis
gionenſ, in vel certe paulò paucioribus iudicem egiffe adınitcunt, & fanè vt admittant , Scriptura cogit.
c . 2. ad Gal .
Alig 1.18.de Alij cominuniter dicunt, ex principatu Samuelis,& regno Saulisnon nifi 40. annos fimul conflari.Et Salianus quidem 23.
annus dat Samueli , Sauli 18. Gaſpar Sanctius 38. Samueli, Sauli non niſi duos : alij fpatium totum vtique ex æquo diuidunt
Cruit c. : 0. &
1.176.9 . Q: Mihi quid videatur, paucis concluſionibus exponam .
lu , Hil . de
mundi Jurat. I. CONCLVSI O. Certum elt , Samuelem non tantùm 20. aut 22. ſed minimum 38.annis, iudicem egiſſe,priuſquarn
Saul regno admoueretur. Patet, quia ab ætate iuuenili, iinò ab adoleſcentia fua , cæpit iudicem agere ,
in Appendice vt docet ipſemet
Biblior,Salm .1. Reg.12.V.2 . vbi cùm vitam fuain excutiendain traderet populo, vitam , inquam , ex quo iudex elle.cæperat in Iſraël , ( nam
proleg. 14. mox illa crimina à ſe repellit, quæ non nifi à fuperioribus aduerfusinferiores adınitti folent,vt violertam extorſionein , tyran .
formula
Sacar . in 17.
3. nicam oppreſſionen,munerum acceptionem ; )ficloquiturad populum:Conuerſatus coram vobis ab adoleſcentia mea uſque ad
Reg . 7. banc diem ecce preſto(um. Ex quo loco, Abulenſis & Dionyfius & alij plerique, constare dicunt, Samuelem ab adoleſcentia
ſua gubernafle Ifraëlein. Quod etiam colligitur ex c.7.v.3. vbi Samuelzo.anno àmorte Helilegitur iudicem egiffe, popu
lum conuocaffe,inftruxiffe , ad pugnam direxiffe,&c. quaſi iam pridem munere iudicis fungi afluetus. Item ex v. 15. ibid. 1
ybi Scripturadicit. Samuelem cunctis diebus vita fue iudicaſſe Iſraelem ergo faltem à iuuentute.
Iofeph . 1.4. Dices, Per illam ætatem ineptus erat imperio Nam fi Iofepho & aliis Hebræis,quos fequitur Abul. & alij : fides habenda,
Anapis
Heus in Sc. Samuel cùin primùm affari coepit ſpiritu Prophetico, 1. Reg.3 . v.11 . non erat niſi 12. annorum .
cer.olam Refpondeo. Sed id accidit aliquot annis ante mortem Heli : nam mox v.19. fubditur,creuiſſe ex eo tempore Samuelem &
tap . 14. aliis prophetiis paulatim innotuille toti Iſraeli. Vnde conſtat. inter iftud primum Samuelis vaticinium , & vaftitatem domus
Heli, quæ cap.4.ſubſecuta narratur , aliquot annorlun ſpatium intercelliſte, non tamen tam multorum, quin adhuc Samuel
intra terminos adoleſcentiæ hæreret, vt ſupra dixi Ponamus ergo ad 12.ann.8.9. vel 10. alios acceſliffe ;iam moriente Heli
fuerit 20. vel 22. annorum: quia ætate non poteft dici ineptus vel immaturus fuifle imperio. Quamquam vt paulò immatu
rior fuiſſet, adhibituin tamen nemo facilè mirabitur,qui quoin pretio Samuel eciam ante mortem Heli apud omnes palam
eſſet, expenderit : nam vt eodem c.3. V.20.dicitur, cognouit vniuerſus Iſraëlà Dan vſque Berſabè, quod fidelis Samuel Propheta eſſet .
Domini. Vt maximaquæque meritò de illo ſeperari poffent. Vnde mirum non eft, extincto Heli Samuelem , etſi adoleſcentein,
votis totius populi in iudicem dele &tum fuiffe . Iam pergo, & fic fubfumo : atqui Samuel, priùs quàm Saul regno admoue
retur, iam ſenuerat & incanuerat, vt dicitur 1.Reg.s.v.i. & 5. item, cap .12. & 2.& lenio fatigatus, duos filios luos fibi fub
ttituerat iudices , vt eodem c.8 .narratur. Ergo prius quam Saulregnoadmoueretur, non tantum 20. aut.22 . ſed 38. annis iu
dicein egerat : quia canus, & fenex, imò fatigatus ſenio dici non pofletqui nondun ellet 60. fed fuminum 40. vel 44. anno
ruin . Tot enim , nec plures inuenies . ſi annos ipfius20. vel 22. cotidein, nec plures alios adieceris. Accedit , quòd polt vigefi
mun annum àmorte Heli, c.7. v.2. cùm iam totis 20.annis Samuel iudex fuiſſet, dicitur poft illud tempus v.16 . per ſingulos
annos circuiuiſſe Bechelen Galgala din Mafphatb, Ramathe , iudicaffe Iſraelem in fupradiétis locis, idque cunctis diebus vita fue .
Quæ omnia infinuant,poft illos Samuelis priores 20. annos ipfum aliud notabile ſpatium annorum in eodem munere iudi
cis exegiſſe.
II . CONCLVSO. Certum item eſt, Saulem non regnaffe 40.annis.
Primò, quia plures alioquin anni , quàm 480. effluxiffent ab egreſſu filiorum Ifraël ex Ægyto, vſque ad fabricam templi
Salomonici, vt patet exdictisſuprà c. 18.Acque itamentireturScriptura. 3. Reg.6. v.1 . quæ dicit, anno 480. condi coeptum
templuin. Secundò, quia Dauid vnctus elt in regem à Samuele fimul ac reprobatuselt Sauli, 1. Reg . 15. vreſ. 2 3. & c. 16 .
v.13 Id verò ex communi fententia contigitſecundo anno regni Saulis,( ego puto contigifle primo anno ) ergo 38. annis
ante mortein Saulis: ergo vn& tus elt Dauid in regem totis 8. annis antequam natuseſſet : nam in morte Saulis cùm Dauid
regnum capeſſeret ; non erat piſi 30. annoruin , 2.Reg.s.1.4.Rurſum Saul cùm regnare coepit , non potuit effe quinquagenario
maior, cum filium tunc habuerit tam robuitum ,tam prudentem , vtpræfici poflet mille viris , & propria manu fternerepluri
mos hoftium , 1. Reg.13 . V 2. & 3. & c.14.v.14 Ergo fuiflet 90.annorum Saul cum moreretur. AtquiScriptura de Saule etiam
iam morituro loquitur vt de viro adhuc robuſto vt qui pridie inortis tantum tanque periculofum bellum per ſe adminiſtrarit,
& iter admoduin longum pedes confecerit 1. Reg.28.v.8.& 25. Quod in nonagenarium non cadit : nam Dauid eodem fæcu
lo , Saule viribus nihilo inferior ,tamen, cum vix ellet ſepruagenarius, iam tum erat inutilis bello, & indutus veſtibus non
poterat calefieri, 3.Reg.1 . v.v.
III . CONCLVS 10. Sed neque 20. neque 18. annis regnafle Saulern verifimilius elt. Tum propter rationes penè eafdem
quibus 2. conclufione iam Itabiliui. Tum quia vel fic niinis diu dilatum fuiffet fupplicium Saulis , quod illi per Sainuelein
inflixit Deus,nempe fpoliationem regni. 1.Reg.13.V.14.& c.rs. v.28.imò quid fupplicij fubiiffet, fi iam ſuptagenario ſubla
tuin eſſet onus regni, cùm Samuel vix ſexagenarius illi ferendo non eflet ? Denique quia Dauid alioqui tantum fuiffet 12
annorum , quando à Samuele vnctus fuitin regem, vt patet ex 2 ratione 2.conclufionis . Quod fanè videtur non eſſe credibile.
Dices, Cùm vngeretur Dauid 1.Reg.16.6.11 . vocatur Paruulw.
Mercat, in Reſpondeo , fed comparatiuè reſpectu fratrum reliquorum , vt dixi in Commentario. Nam eodein c. v.18. vocatur etiam
Chronico
Arias I. de la . tum Vir, & quidem bellicoſus, Go fortisſimus robore , prudens. Quæ in duodennem vel quindecennem non cadunt. Vnde He
culis & in bræi in Seder -olam c.13 . dicunt Dauidem, cum vngeretur primo Saulis anno in regem , egiſſe cunc ætatis ſuæ annum 22 .
Ada Apofto . Ego puto egille 28. Pro quo fit
Jorum Adij IV. CONCLVS 10. Verifimillimum videtur, Saulem nonnifi duobus integris annis regnum tenuiſſe. Ita Hebræi in Se
chom anno
der-olam c.53 . Rabbi Abraham in hiftoria Cabala, Gerardus,Mercator,Arias,Montanus, Adrichomius & Sanctius. Et pro
Sounds to bacur ,1.Reg.13. V.I. Filiusvnius anni( ita Hebræiloquuntur,omiſſa nota fimilitudinis, pro eo quoddicerent, Sicut filius vnius
1. kieg.:31. anri, fimplex & rectus) erat Saul cùm regnarecæpiſſer, og duotus annis regnauit, fuper Ifraei. Quibus verbis neſcio quid clarius
elle poſſit . Ec hoc eft, quod Samuel ttatii ab inauguratione Saulis paldin comminatus fuerat, verſu immediatè præcedenti,
nempe vltimo c.12. Quòd fi perſeueraueritis in malitia , o cos, e rex veſter peribitis. Mox eniin ſubdit, ſe nimis verum fuiſſe va
tein, nam , licèt Saul initar pueri vnius anniinnocens & purus regnum iniiſſet, non diu tamen in innocentia perfticille , ac
proinde non niſi biennio regnum tenuiíle.
Dices . Tot prælia à Saule pugnata non potuerunt confici ſpatio biennali .
Refpondeo potuiffe, & quidem percornmodè , vt in commentario declaraui.
Dices Secundò , Occifo Sauli fuffectus elt filius eius Isbofeth iam quadragenarius, 2. Reg.2.v.ro. Si ergo Saul non re
gnauut niſi biennio ,ergo eratpenè fexagenarius cùm ad regnum vocatus eft, e idem ætatis cum Samuele , qui tamen propter
lenium cenfebatur impar oneri illi diutiùs ferencio.
Refpondeo , prorfus fuitſe tantæ ætatis. Sed in paribus annis impares ſunt fæpè vires: & Saul , vt proceritate corporis, fic
& viribus prxcellebat penè omnibus. Quamquam in fupremo duce non tam vires & lacerti, quàm prudentia , confilium &
auctoritas quæruntur, quæ in tali ætate plus vigent. Certum verò efle prouectioris ætatis Saulem fuiffe cum in regem ynge
Jelit, patet ex filio eius Ionacha iam tum viro, vtdixi in 3. ratione concluſionis 2 .
Dices
 Chronicon Sacrum. IS
Dices Tertid. S.Paulus Actorum 13. V.20.dicit : Poft hæ dedit Deus iudices uſque ad Samuel prophetam . Et exinde poțialăuertint
3 regem , & dedit illis Saulfilium Cis, virumde tribu Beniamin, annis quadraginta .
Reſpondeo, illi anni 40.tam Samuëlem reſpiciunt,quàm Saulem , cuius vtriuſque præfecturæ tempora S.Paulus coniungits
neutri ſeorſim certos tribuens, fed vtriuſque fimul imperij tempus ad 40.annos extendens. Neque pofle vni Sauli totos 40.an
nos concedi , præterquam quòd repugnet cominuni Interpretum & Chronologorum ſententiæ , notius eit ex conclufionibus
iam ſuprà ſtabilitis, quàm vt ab vllo cordato negaripoſlit.

CAP v T XXVII.

Diſtributio annorum Samuelis & Saulis.

Iudicis Heli
filio Samuele fufcipiendo orat Anna, 1. Reg.1.9.11 . fub tempus,vt puco , paſchale. Naſcitur Samuel
anno
Tribus poft annis ablactatus Samuel infans, verl.23 . offertur Domino in tabernaculo Silo, verſ.24. 19
Monetur Heli per populi communem clamorem de facrilegiis filiorum fuorum Ophni & Phinees, cap.z. 22
V.23.Monetque eofdein , fed languidè , v. 23 .
Monetur rurſum per Prophetam cum minis ſeueriſfuis, vt 27. 29
Per Sainuelem quoque iam duodennem.c.3.v.11. & 18. Ethoc primùm tempore coepit Samuel afflari ſpiritu
prophetico, verl.7. Ita Ioſephus, Hebræi, Abulenfis , & alij citati c.26 . præced . in obiect. contra primam
conclufionem . 30
i Bis cæduntur à Philiſthæis Hebræi, c.4. V.2 .& 10. Arca capitur, v.11 . cæſis Ophni & Phinees.Heli 98 .
an norum fractis ceruicibus moritur, v.15 . & 18 . 40
In tanta rerum perturbatione Samuel , vtpote notus iam pridem Propheta , cap.3. in fine, eligitur in iudi- Samuelis
cem loco Heli iam mortui . Et hic annus ipſiusprincipatus. 1
Ita Abulenſis, Liranus, Caietanus, & ferè alij in 1.Reg.7.poſtquam arca fuiſſet apud Philifthæos 7.men
fibus, 1.Reg. 6.v.1 . redditur Ifraëlitis in Bethfames tempore mellis triticeæ ,v . 13. id eft circa Pentecolten .
Vnde colligimus captam arcam , & cælos Hebræos 9. inenfe anni præcedentis, qui ferè refpondet nofiro
Nouembri : nam inde numerando ,deprehendes tertium anni Hebræorum menfem ,qui cum noltro ferè Maio
concurrit, ſeptimum eſſe.
Anno eodein ex Bethſames tranſlata eſt arca in Cariathiarim , vbi fuit penè 20. annis , 1. Regum 7
verf. 1. & 2 .
Anno 10. Samuelis nafcitur Dauid ,vtpatebit ex fequentibus. Ío
Anno 20. retulit Samuel infignem victoriam de Philiſthæis , & oppida oinnia nuper ablata recuperauit, 20
ày.io. vſque 15 .
Samuele iam ſeneſcente, vepote 58. annorum , difficillimis reipublicæ temporibus tranſactorum : viribur
que forfan & morbis fracto , filijeius iudices ſubalterni, & parenti fubfidio futuri conftituuntur, 1. Reg . à
1.1.Sed malè fungebantur officio ſuo ,v.3 .Hæc caufa fuit Hebræis petendi regem.v.5. 38 Saul
Saul Rex conitituitur. cap.9 .& 10. initio anni . Polt menfem vnuin cæſis Ammonitis liberat yrbein Iabes
Galaad, c.11. & rurſus inauguratur ibid . in fine, & c.12.coto. Mox remiſſis Ifraelitis, fed rurſus,occafione cæſæ
ftationis Philifthæorum per Ionatham , C.13.V.3 . omnibus ad arma reuocatis , V.4. mouet. bellum Phili
fthæis. v.5. Cumque Ifraëlitæ metu paulatim dilaberentur, v.6. & 11. Saul contra Samuelis imperium offert
holocauftum Deo. verf.9. Quare à Samuele reprehenditur , & ſceptro priuatus dicitur , quod alteri ( puta
Dauid ) donatum jam fit à Deo ,v. 14.Vrgent interiin belluin Philifthæi,v.s.fed mutuis vulneribus intereunt,
6.14.1.20. cùm Ionathas, propter deguftatum mel , adit vitæ periculum , v.43 . Cumque iam paratas haberer
copias & promptas , cecidic eàdem æltate Ammonitas, Moabitas , alioſque vicinos Iudæis hoftes, qui Sau
lem recèns creatum regem conabantur ipſo ftatim initio, priufquam inualeſceret opprimere , fed ipfi ab illo
oppreſſi ſunt. V.47 . Aftate declinante, iuflus à Samuele inuafit quoque & excidit Amalecitas. ibid. & c.15.
vſque v.8.Sed hic ſecundò impingit , contra expreſſum Dei mandatum parcens optimis quibuſque ſpoliis
9.9.23. & 28. Vnde & ſecundò reprobatur, & à regno repellitur, ibid Et ſub idein tempus Dauid in regem
inungitur , C.16.v.13. Fit dein pſalies & armiger Saulis, v.21 . & 23 .
Initio 2. anni Saudis Dauid cædit Goliath Philifthæum ,c.17. & Ionathæ fic cariſſimus. C. 18. v.I. Sed hæc 39
inuidix & odij in Dauidem occafio facta elt Sauli , v.8. Qui fubinouit illum ex oculis , & tribunum confti
tuit , v.15. Subtractâ Merob maiore natu filiâ Saulis, 19.datur ei vxor Michol minor natu , V.27. quæ mari
tum morti ſubtrahit, cap.19 .v.12. Dauid fugit in Naioth , v.18 .Inde in Nobe , c.21 . vbi ab Achinelecho
pontifice accipit gladium Goliath & panes ſacros, 6. & 9. fugitque inde ad Achis tegem Geth , v.10 . Vbil
cùm cuto hærere non poffet,v 12.fugit in fpeluncam Odollam , c.22. v.1 . Inde ad regem Moab, v . 3. vbi re
lictis parentibus, redit in faltum Haret terram luda, v.s. Interea Saul ex Doëg cognito quod Achimelech
faueret Dauidi, v.9. iubet eum occidi cum omni ſua familia , v.17. ſolo abiathar fuga ad Dauidem ela .
pro. v. 16. Dauid nihilominus ,tempore meſſis, c.23 . v . 1. Philiſthæosmagna clade aftectos cogit ab obfi
dione vrbis Ceilæ facere,v.s. non inftructus nifi 600. viris, v.13.Vbi cum Saul pararet obfidere Dauidem ,
V.7. ipfe vrbe excedic, v.3. & in montem ſolitudinis Ziph ſecedit, V.14. Hic foedus innouat cum Ionatha ,
9.15.Sed proditur à Sauli Ziphæis . v.19 . Quorum indicio profecutus Dauidem Saul, cılmiain in modum co
tona cinétum teneret,vt 26. ſubito nuncio euocatur,vt Philifthæis in Iudæam irrumpentibus occurrat,v 17 .
Quibus fugatisreuerirtur Saul cum tribus,millibus vt Dauidem opprimat iam in Engaddi latitenié 0.14.v.I
ſed præciſa chlamydis ſuæ folâ laciniâ , cùm potuiſſet iugulari , v.s.placatus Dauidi, domum regreftus eft,
Verl.19 . & 23. Sub finem ætatis , quatuor menfibus ante mortein Saulis, ve Hebræi tradunt in Seder-olam
cap.13.mortuuselt Samuel, c. 25. v.1. Sub idem tempus contigit mors Nabal , cuius vxor nupſit dein Daui
di , verf. 42. (tem Achionoam , & ipfa vxor Dauidis,v.43. Primâ vxore eius Michol traditâ alteri viro ,v.44.
Rurſum Saul perſequitur Dauidem fub idem illud tempus, c.26. v.1 . Et rurſum placatur Dauidi , quem vidit
ſublatâ ſola halta & fcypho regio, peperciſſe vitæ ſuæ , v.21. & 25. Sed Dauid metuens ſibi ab inconſtancia
Saulis, recipit fe ad Achis regem Geth, c.27.V.2.vbi hæfic per 4. menſes, v.7 . nempe vſque ad mortem Sau
lis, quæ contigit vel vltimo menſe huius anni , vel priino lequentis anni , c.28 . & 31.Quæ fic ordine dige.
geſta, clarè defignant , omnia Saulis acta poffe ſpatio biennij , vt cap . præcedenti dixi, coinodiflimè
circumſcribi. 40

D
CAPVT XXVIII .
us
ti,
72 Diſtributio amorum regni Dauidis.
ac
Æſo Saule, Ionatha,& penè tota regia ftirpe 1.Reg. vlt. v.2.Dauid à cæde Amalecicarum cap.36 . teuerfus in Daui
Siceleg.z. Reg.I.v.1. iuffu Dei venit in Hebron ,c.2.v.1.Vbi in regem vngitur ſuper tribum Iuda, v.4 cùm eller dis an.
iam 30. annorum , C.5.v.4. Isboſeth.verò filius Saul iam quadragenatius C.2.v.10. imperauit reliquis tribubus , v. 9 .
re Fuitque bellum inter Isboſeth & Dauid totis 7. annis cum medio , c.5 . V. 5. Quibus elapfis,
curante Abner, cap.3.v.9 . & fublato Isboſeth, c.4.v.7. eciam reliquæ tribus omnesfe fubduntDauidi,cap.5.5.1. Joſeph . 1.7.
ster Ant.cap.io.
Et tertiò vngiturin regem , v.3.Eodemque tempore ductis Ietofolymam copiisexpugnat arcem Sion, v.7 . pulſo in Adrich. In fua
fic de Iebuſão,v.8 . 8 Chronol. Sca
Sequentis anniinitio mouent aduerſum Dauidem Philifthæi, c.9 . v : 17 . Sed cæduntur in Baal-Pharafim , v.io. rar, in 2. Reg :
7 & rurſuinque

Dices
 16 Chronicon Sacrum .
23. Salian . rurſumque fecundò ex aduerſo pyroruin , V.23. quando tres fortes Dauidis aquam de ciſterna Bethlehem , præſidio Daui
anno mundi Philithæorun tunc intellæ, permedios hoftes detulerune ad Dauidem , 2.Reg.23. & 1. Paralip.11. Ita Iofephus, dis an.
in2988. Aub : . Adrichomius,Serarius & Salianus.
2, Paral.3 9
c.8. Pineda in Ducir exincepsvarias vxores Dauid , c.s.v.13. Conftruit fibi palatium ,v.1r. Transfert arcam è Cariathiarim ,c.16 .
fuo Salomone Et ob cælum à Deo Ozam , v.7.non aulus eft Dauid illam domiexcipere, fed depoluit in domo Obededom.v.10.
1.5.c.8.n.31. Polt trimeltre ramen y.11.tranituli eam inde in tabernaculum domi ſuæ ad id inſtructum , y1.2. licèt cabernaculum IO
Salian.anno . Mofaicum remaneret in Gabaon, vt dicam.1.Reg.21.v.7.
2990.n.75 . Mox cogitat de templo Ierofolymis conftruendo,c.7.v 2.Sed Deus iubet hoc reſeruari Salomoni,v.12.Et eodem
Abul, in 2.
Rcg.8.9.4. tempore putat Abulenlis, Pineda & Salianusperfectam futuræ fabricæ deſcriptionem cælitus Dauidi ſubmiſſam ,
II
Joſeph.i. 7. 1.Paralip.25.v.11. 12
Anciq.6. 6 . Eripit Philifthæis noua clade cæſis vrbem Geth Frenum tributi c.8 V.I.
Abul. in 3:
Incurſionibus irritatusMoabitaruin , vt ſuſpicatur Abulenfis , etiam illos cædit & cributarios facit, v.2. Tunc
Regi 1.6
Mall. : .9.5. Banias cecidit duos leones Moab, 2.Reg.23.4.20. Paral.11.V.12 . 13
Chronic. Tor Syriam quoque tum Soba , tum Damalci lubiugauit 1. Reg.8.v.3.& 6. 14
niclian.Da Amalecitas quoque, v.17. & Idumæos, V.13. & 14. Quod bellum duce Abiſai geſtuin videtur, ex 1. Paral. 18.
uid . 15. Pi.. V.12.& ita ſentit loſephus,licèt etiam Dauidi 2. Reg.8.v.13.tamquam ſupremo Imp.& Ivabo , vt principimilitiæ
ned 1.3.& 8. adfcribatur, 3.Reg.11.v.16.Hoc anno (ſinon citius ) adſcribit familiæ fuæ Miphiboſethuin filium Ionathæ.2 Reg.9.
lian, ab mun V. 12. ybi filium habuiffe dicitur nomine Micham . ergo minimum erat 20. tunc annorum : Atqui 2. Reg.4.v.4.dici
di 1928.n.2. tur quinquennis fuiſſe Miphiboſeth moriente patre cius Ionatha, & auo Saule, id eft inchoante Dauide regnum
IS
2099.0.28. luum . Hoc ergo quinquenniuin detrahe 20. annis parentis reperies. 15. annum regni Dauidis.
&Liran
2989. 0.5
, in 3. . Legati o initti tur à Dauid e ad Hano n regem Ammon icaru m , vt eum ſoletu r ſuper patris interi tu , c.io.v .2 . Sed le
Reg.11.Sana. gatis probrosè excipiunt v.4.Vnde nouum bellum , cui conficiendo mittitur loab , v.7. Dauid verò aduerlus Syros,
in 3.Reg.3.1, qui Ammonitis te iunxerant,proficiſcitur, v.17. quiineunt pacem cum Dauide ,deſertis Ainmonitis, v.vlt .
Initio ſequentis anni ad conficiendas Amnonitarum reliquias , & expugnandam vrbem Rabbath mittitur Ioab ,
0.11.v.1 Dauid adulterium committit cum Bethſabée, v.4.Iubet occidimaritum eius Vriam , v.15.Accerfitus à Ioab
occupat vrbem Rabbath ,c.12.V.29 . & crudeliflimè fæuit in Ammonitas, v.31.Reuerſo regi parit filiolum iam vxor 16
eius Bethfabée,c.11.V.27. Actum demum ,monitus à Nathan ,poenitet factorum , c.14.vfque v.14.moriturque filio
lus, verf. 18. 17
Inicio ſequentis anni concipiturSalomon , ibid . y. 24. & naſcitur eodem anno ibid . Abul. Maffæus & Torniel
triennio citiùsnatum dicunt , anno Dauidis 15. Pineda vno anno feriùs,nempe anno 19. regni Dauidis :Salianus
anno 20. vel 21. Mecum ferè ſentiuntLiranus & Sanctius & alij Poft Salomonem genuit eadem Bethſabee Dauid
fres alios filios, de quibus 1. Paral.3.v.5.& z.Reg.s.v.14.licètinuerſo ordine iftic enumerari videantur. Nam So
lomone, qui quarto demum loco numeratur, primogenitum fuiſſe, clariffinè patet ex 2. Reg. 12. V. 24. & docent

18
auctores citati à Saliano, Pineda, & aliis ſuprà recenfitis.
Anno Dauidis 20. vel ſequenti videtur fames illa tiennalis Iudæam afflixiſſe, cuiusmentio eſt 2. Reg.21.7.1. cui
medendæ crucibus affigidebuerunt ſeptein Saulis nepotes,v.6 . 20
Bellum nouum contra Philiſthæos, ibid . v.26. 24
Alia item tria aduerſus eodem ,ibid à v.18.vſque finem capitis, anno Dauidis 25.26.& 27
Videntur enim illa non ſuo eſſe loco pofita, vt ferè centent interpretes. Et oportuit verificari reipſa quod per
Nathan minatus fuerat Deus Dauidi, 2.Reg.12.V.10. Non receder gladius de domo iua vſque in fempiternum . Sed om
nium læuuiſſimum vulnus Dauidi inflixerunt inteltinæ filiorum difcordiæ , quæ ſub hoc tempus inchoatæ funt.
Nain mox . 28
Amnon primogenitus conftuprat Thamarem , 2.Reg . 13. verf. 14. & 21. & conftupratam ignominiosè expel
lit, verf. 16 . 30
Duobus poft annis Abſalon ; V. 23. occidit Amnonem fratrem ſuum , v . 28. & fugit in Geffur , n.37 . ad auim
num

26
ſuuin mater ,c 3.v.3. & fuit cum eo tribus annis, C.13.V.38 . 33 La
Exacto triennio operà Ioabiredit Abſalon ex Geſlur Ieroſolymam , 2.Reg.14. Sed toro biennio non videt faciem 35
regis, V,28. S22
Tum demum plenè reconciliatur parenti, & ofculo pacis accipitur, v.vlcimo.
Paulatim deinde ſolicitat corda filiorum Ifraël,c.15.v.6.Conſpirat cum primariis miniſtris regiis, v.10 . & magis
magiſque infoleſcit in dies, v.1. Tandem poft 3o.an.v.7 . nempe àmutaca Reip.forma, & regibus loco ludicum in DO
ductis, quæ dicebatur Æra regum . Ita ſupputantRabbiSalomon & Rabbi Dauid, Abulenfis, Sà.Mariana, Sanctius R.
& alij in eum locum : ) extorta à parente venia ſacrificandi in Hebron coniuratione ibipatefacta inſurgit in paren 20
tem , V.12 . ſub initium veris, cùm effet iam annorum circiter 33.Dauid'verò 68. 39
Minorætate Abſolon eſſe non potuit , vtpote regno per fe adminiſtrando iam pridem per ætatem idoneus ( quo 1
modo eniin auſus fuillet alioquin id affectare ; & quatuor filioruin à reditu , vt apparet, iinò & à reconciliatione
cuin parente, natorum parens, c.14. V.27,& ab vndecim iam annis alens per ſe familiam , & diftinctas habensopes,
C.13.v.20. & 23. quod non cadit in minorennem.Secundo mente tulpenfushærens è quercu Abſalon occiditur,c.18.
v.14.& Dauid regno tuo reſtituitur,c.19. Noua indediuulfio reliquarum cribuum à Dauide per Seba,cap. 20. verſ.i
Sed morte eiuſdein ceffauit, v.2 2.Eodein anno iam adulto iubetnulneraripopulum Dauid.cap.24.7.1 . ſed pelte pu
nitur, v.is. 40
Iain ſenex & fractis viribus Dauid 3.Reg.I.v.1. ducit vxorem Abiſag Sunamitidem ,v.4 . ROC
Adonias ſecundus natu poft Abſalon affectat regnum , v.s. Sed hacoccafione iubet rex filium ſuum Salomonem
inaugurari V.3 .& 39.cùm ageret ætatis annum circiter 22.vel 23.vt patet ex di&tis anno Dauidis 18. Denique paucis
poft menſibus feliciffimèmoritur. 41
bul
A

CAPVT XXIX .
02
QVARTA MVNDI ÆTAS.

A condi cæpto templo Salomonis ,vſque ad exuftum illud per Chaldæos , vel potiùs vſque ad finem
captiuitatis Babylonica u monarchie Chaldaica . Durauit annis totis 452.
Erib
Quo fpatio regnarunt hi reges.
Alonon à quinto anno regni ſui:nam quartus inchoante Super reliquasdecem tribus 21
1

anno mundi IEROBOAM filius Nabat, annis plenis

ex z.Reg .1.7.4.annis totis.
Tum facto ( chilinate decem tribuuin à domo 36
Dauid , 3.Reg. 12.v.19 .
Regnauit ſuper Iuda & Benjamin
Roboam filius Salomonis , 3.Reg.14.1.25.
ABIA , 3.Reg.15.4.1. & 2 .
Asa , ibid . v.8 . & feqq.
IOSAPHAT, 3.Reg.22 . V.42.dicitur 25. ann.re
gnaffe , fed folusnon regnauit niſi ann .nam tres 22
vltimi ipfius anni deſcribuntur filio eius Ioramo,
qui 4.Reg.8.V.16.dicitur coepiffe regnare anno s:
Iorami
A
Dicitur quidem regnalle 22. annis , 3.Re
3024 gum 14. V.20. fed vltimus tantum inchoa. Rom
An
tus fuit.Nam 3.Reg.15.V.29. & 33. dicitur
mortuus 3060. Baaſa cùm ex inſidiis fuftuliffet Nadab fi
17 lium Ieroboami , pro eoʻregnaffe anno 3. los
3 |Alæ regis Iuda , id elt 23. anno ab initio
I4 3077 iregni Jeroboaini & Roboami, vt dicitur
3080 ibid . v.9. Ergo vc vel vnus integer annus
3121 |dari poffit Nadabo,debent leroboamonon
niſi 21. concedi.
NADAB patri ſucceſſit,& regnauit anno
3143
integro . Alte
 Chronicon Sacrum .
Jorami filijAchab & Regis Iſraël. Hic verò Io
sam rex Iſraël coepit regnare finiente ann.18 . Iofa.
phat regis Iuda,4.Reg.3.1. Ethis 18.annis fi ſuper
addas 5. inuenies 23.annum regni loſaphat , eſſe
primum Iorami eius filij: ergo ſoli loſaphat non
cedunt niſi 2 2.ann . 119
Ioram tribus, vt iam dixi, cum patre,dein aliis
4.ann.folus regnauit,id eft, fimul. 7 3150
4.Reg.8.v.17.dicitur 8.annis regåaffe,fed octauus
tantum fuit inchoatus, nam illo anno qui fuit 12.
Ioram regis Iſraël.
Ioram tribus, vt iam dixi,cùm patre,dein aliis 119
4.ann.folus regnauit,id eſt, ſinul.
4.Regum &.verf.17 .dicitur 8.annis regnaſſe , ſed
octauus tantùm fuit inchoatus : nam illo anno qui
12.Ioram regis Iſraël, regnauit Ochozias in luda,
vt dicitur ibid . v.25. Imò à fine præcedentis an
Richard. in. ni 11. vthabetur 4.Reg.9 . V.29. Sequenci verò an
conciliatione no 12. tam loram rex Ifraël , quàm Ochoziasrex
Reg.& Parali Iuda occiſus eſt à lehu,ibid.v.24 .& 27.NotatRi
Arjas in Da.
nicel. chardusà S.Victore, & Arias Moncanus, Ioramun
non hoc folo 23. anno Iofaphati , cùm is contra
Mohabitasvna cùm loramo rege Iſraël proficif
ceretur , 4.Reg.3.v.7, regem à patre nuncupatum
fuiſſe,velupràdixi;ſed etiam ſex annis priùs,putà,7 .
Iofaphati, cum his contra Syros vnà cum Achabo
expeditionem ſuſciperet,4.Reg.2 2. Tituluin ſaltem
regis à patre accepiffe,demore, vt, fi quid patri fi
niftrum accideret nihil turbarum in regno ſubori
retur. Et ſecundum hunc calculum 4.Reg.1. v.17.
dicitur Ioram rex Iſrael ( qui cap.3 . V.!. coepit re
1 3156)
gnare anno 18. loſaphat , vt ſuprà dixi, ) coepiſſe
regnare ann.z.loram filij loſaphat, regis Iuda.
OCHOZIAS 4.Reg .8. v.26.
Vbi etiam exprefsè dicitur fuiſſe 22. ann. cùm re
gnare coepit . Vnde cùm 2.Paralip.22.V.2 . dicitur
fuiſle 42.annorum ;neceffariò videtur mendum iltic
agnoſcendum , ex notis numerorum prioribus
Hebr. exemplaribus vitiatis , & pro 52 caph bech ,
id eſt,pofitú do beth mem ,id eft,42. quæ notæ non
Inultum abfimilesſunt. Ita Ioan .Mariana in illum
locuin. Niſienim hoc dicamus, cogimur admitte
re,filium parente ſuo fuiſſe biennio leniorein ,nem - 1
pe Ochoziam 42. annorum fuiſſe, cùm parens eius
Ioram moreretur quadragenarius, vt habetur:.Pa
ralip.21.V.20.& 4. Reg.8.verf.17 .Nam quod ibi ait
Sanctius,& probat alibi Suarez , loramuin Ocho
ziæ patrein fuiſſe 32. annorum ab anno s.Iofaphati
prez in 3.P. parentis fui,non potelt fubfiftere ;cùn loſaphat an
27.1c.15.nos. regniſuinon ageret ætatis annum nifi 40. 3.
Reg.22: V.42. vnde debuiffet gignere Ochoziam
anno 8.ætatis fuæ .
ATHALIA, 4.Reg.12.v.3.4.vlt. tyrannicè regna
uit annis. 63157
Ioas filius Ochoziæ , v.2 . & C.12.v.1 . 403197
AMASIAS, 4.Reg.14 . V.2 . 29 3226
ſcilicet ab anno 2. Ioas regis Ifraël ſolitariè re
gnantis, ibid . v.1. vſque ad annum 27.Ieroboami
regis Ifraël,ex quo fimul cum patre ſuo ille regna
re coepit,cap.is.v.1.
AZARIAS ſeu Ozias,4 .Reg.15.V.2 ;
Huius Oziæ anno s. cuin rolſtitio æftiuo coepit
initiuin Olympiadum , de quibusagam ,c.31. Eiuf 5213278
dem anno 9. per Phul-belochuin pærfectuin Ba
bylonis & Arbacem Medum ſeparatus elt Sardana
palus,& Monarchia Affyriis erepta ,vt dicam C.33. 2543294
Anno 2. vel 3. Oziz regis cæpit prophetare
Oſeas primus omnium Prophetarum :anno š. vel 6.
loël& ʻlonas:anno 23.Amos:anno 23. Iſaias,vt di
cain capite ſequenti. Eodem anno 25. Ozias rex ob
vſurpatum munus facerdotale percuflus elt diu
turna 27. annorum lepra , 2.Paral.26. V.16. quando
& terræ motus ille cont igit , de quo Amos 1. V.I.
Etab hoc temporis puncto fumunt initium illi ós.
anni, quos excindendo regno Syriaco & Iſraeli
tico decem tribuum præfigit Ifaias cap.7 . verf.x.
nam ab anno 25. Oziz vſque ad 6. Ezechiæ habes
præcisè annos 66.
Anno 28. Ozix Aprilis 21. condi coepta vrbs
Roma,vtdicam cap.32.
Anno 3 :
finiente Februarij
bon -Affaris, de quo ,cap.34 . 26. cæpitæra Na
loatham filiusOziæ , 4.Reg.15. V.32. & 33.re
gnauit annis.
Sub hoc prophetarunt Abdias & Michæas . 163294
Açuaz , cap.16.v.1.& 2.regnauit annis.
EZECHIA s regnauit quidem 29. annis , 4. 1613310
Reg z.Soverf fed duobus primis cum patre fuo
Acha .18. lus.2.
273337
nam , vt ex v.i. ibidem pacet, coepit Ezechias re
gnare anno 3. Olee pacificè regnantis , qui fuit
lac. Tirini Tom . I.
mortuusinch . Alterum folùm inchoauit, 3.Reg.15.25.
anno mundi. BAASA , V.33. regnauit integris annis & in 23
choauit tantum 24.Nam c.16.v.8.dicitur filius
eius Elo regnaffe fuper Iſraëlanno 16.Aſx te
gis Iuda. Atqui à z. anno 26. Aſæ ( quo capit
Baafa regnare,c.15.v.33.)vſque ad 26.ejuſdem
excluſum ,non funt niſi 2 3.anni.
I
ELA filius eius regnauit pleno ann.inchoa
to etiam fecundo. Nain ſub initium illiusoc 46
ciſus eft à Zambri præfecto equitum v.1o . &
hic quoque polt 7. dies, v.is. fuccefforem ac
cipit Amri ; & paucis poſt menſibus exuſſit ſe
in domo regia v.18.
AMR i princeps exercitus, fuffragiis illius
electusverl.16. regnauit à 27. anno Alæ regis
Iuda verf.15. vſque ad 38. eiuſdem verſ 29.
id eſt integris 11. annis , inchoato 12.verf.23. II
quatuor in bellico ftrepitu cum æmulis Zam
bri & Thebni , verf.17. & 21. reliquis ſe
ptem pacificè in regia vrbe Therla , v.23. fed
ſedem regiam tranſtulit è Therſa in Sama
Iriam , v.24.
20
ACHA B filius Amri 3.Reg.16. 7.2 9. dici
tur regnaſſe 22. annis , ſed duobus regnauit
cum patre . Solus.
nam i. Achabi annus concurrit cuin 38. Aſæ
regis Iuda vc ibidem ,dicitur, & Achabomor
tuo ſucceſſit eius filius Ochozias anno 17.
Iofaphati filij & fuccefforis Afe , 3.Reg.22.
verſ.52. Afa verò non regnauit nifi 41. annis:
ergonon niſi 4. annis cuin Achabo. Quibus
4. annis adde 16. annos Iofaphati , non repe
ries Achabiregno niſi 20.annos .
Ochozias filius Achabi , 3. Regum 22.
verf.sz.
Ioram fratre Ochozix, 4.Reg.3.v.1.regna
uit annis.
I2
nempe à fine 18. anni Ioſaphati , vt ibidem
dicitur, vſque ad Ochoziæ regis lúda vitæ fi
nein , nam vna cum ipſo occiſus eſt à Iehu,
4.Reg.9 . V.24.& 27.
I EHV, 4.Regum to. verf.vltimo , regnauit to
annis.
17
I CACH A z Filius Iehu , 4.Reg.13.1.1
Io as Filius Ioachaz , verf.9 . & io. folus
fregnauit.
nam tribus aliis regnauit cum parente. Cùın 16
Jeniin parens coepiſſer regnare anno 23. Ioas
regis luda , vt dicicur verſ.r. & 17. annis re
gnaffet ; Filius tainen eius Ioas verf.10 . in
ducitur regnaſſe 37. anno eiuſdem Ioasregis
Iuda . Atqui ab ann.23. vſque ad 37.non funt
17.fed tantùm 14.anni interinedij : ergo tribus
vltimis ann . loachaz conregnauit illi Filius
eius Ioas .
IEROBOAM ſecundus regnauit ab anno 15.
finiente Ainafix regis Iuda, 4.Reg 14.verf.23 .
vſque ad 27.Oziæ ita Richardus, Liran.Abu
lenſis, id eſt 41
Ita etiam 4.Regum 14.verf.23. nempe ſolus.
Etiam cuin parente ſuo loas videtur aliis 12 .
annis ante regnaffe, & ita 4.Reg.15. V.s. dici
cur,anno 27. Ieroboamiregnafie Azarias filius
Amaſiæ regis Iuda.
Poſt mnrtem Ieroboami vel interregnum
fuit , vel per tutorem adminiitratum fuit re
11
gnum , vel rebellio continua fuit per annos.
Nam ex 4.Regum is. verſ.8 . conftat , an
no demun 38. Azariæ ſeu Oziæ regis Iuda
Zachariain filiuin Teroboami ſecundi ſce
ptruin tenuiſſe, id eft poft 11.annos amorte pa
tris fui ; ita iiſdein . 204
ZACH AR LA s filius Ieroboami regnauit
tantuin 6.menfibus, 4.Reg.15.8.
SELLVM , qui occidit Zachariain ;
vno menle , ibidein , verſ. 13. Reliqui s.
menſes variis turbationibus tranfa &ti ; ergo
anno . I
MAN A H E Mg occiſo Sellum , arino 39.
Azariæ labente ibidem , verf. 17. arripui
ſceptrum , tenuítque cotis 10. annis , ibidem .
Puta vſque ad so. annuin . Azariæ excluſiuè,
10
V.23. ergo.
PHACEIA filius Manahem , ibid.regnauit
lannis.
PHACE & filius Romeliæ , occiſo Pha
ceia verſ.25. regnauit ab anno 52. ſeu vltiin .
Azariæ inchvante , per annum , vbi ibidem , 20
dicitur verf.27. nempe vſque ad 20. annuin
excluſiuè , loathami filij & Azariæ , verf.30 .
Non quòd loatham regnauit 20.annis ( quein
с conftat|
 18 Chronicon Sacrum .
tantùmı 4.finiens annus Achaz , vt colligitur ex cap .17. y.1 . & mortuus conftat no exceffiffe annum
C.18 . v.9 . & 10. inchoante 16. ex verf. 33 ) fed quod
Sub Ezechiaprophetare cæpit Nahum . 55 anno annus ille eflet 20. ex quo
MANASSES,Ezechiæ filius,4.Reg.21.verſ.1. regnauit ann. mundi . regnare cæperat loatham ,
Şub initium regni ob iinmania ſcelera vinctus catenis du eratque 4. ann . Achaz filij
& tus elt in Babyloniam , ſed breui reftitutus in regnum , 4. Reg. loatham iam defuncti.
21.& 2. Paral. & 36 .
O SE E filius Ela , occi
AMON, 4.Reg.21.6.19. regnauit annis. ſo Phace, t yrannicè vſur
IOSI A S , C.22.V.1 . pauit fceptrum per annos 2
2 3394
Sub Iofia prophetare coeperunt Sophonias, Habacuc & ler . ferè nempe ab inchoante
31 342 5
TOACHA Z filius tofiæ non niſi 3.inenſibus regnauit , cùm Pha anno iam dicto 20. à morte
rao Nechao rex Ægypti duxit eum vinctum in Ægyptum , 4. Ioatham , ibidem verf. 30..
Reg.23.'1.34. ſuffecto illi fratre eius. 1 feu à 4. Achaz , vſque ad
loarim, vel IOACHIM , V.36. regnauit annis. II 12. finientem Achaz , cap.
3436
Huius anni inchoantur à tempore quo accepit regnum à
17. 1. Ex quo demum an
Nechao rege Ægypti , vt ex libris Regum conſtat & parali no ( quia vel à populo le
pomnenon . Nam quod Rabbi Saadias, Liranus , Dionyſius gitimè admiffus , vel à re
Charthuſianus,Maldonacus,Suflyga & quidam alij volunt , ali ge Aſſyriorum vi intruſus,
quando etiam inchoari à tempore quo in eodem regno confir pacificè ſceptrum tenuit )
matus eſt à Nabuchodonofore,eique vectigalis factus eſt nem Scriptura incipit annos -
pe an.9 . accepti regniab Ægyptio : & fic Danielis 1. verſ... ſee , ibidem & tribuit illi
dicatur Nabuchodonofor obfediffe Ierufalem an . z . Joakim ,nef alios annos c. 18. verſ. 1.9 .
cio vnde haufille potuerint.Maximè cùm conttec ex ler.25. v.1. & 10 .
& z.initium 4.anni loakim non eſſe niſi 2 3.ab an.13 . Iofix :cùm Initio anni 8. obfedit
ſecundùm hunc illorum Babylonicuin calculum deberet effe Salman - Afar Samariam , &
30.3nnus. 9. cepit cam , tranſtulitque
Decius captiuitate,vnà cum Daniele eiúſque fociis,dein de Ifraëlitas in Affyrios, ibid .
infami morte,vide quæ dicam 4. Reg 24 . verf.11. vbi perpetuam ſer
-

IOAKIM , vel IOACHIN , vel IECHONIAS , filius Ioaximipoft uierunt ſeruitucem , cap.37 .
tres inenſes & dies 1o. regni , vltrò ſe dedit Nabuchodonofori, V.23 .
à quo cum matre , totaque aula ſua, abductus eſt in Babylonem , Stetit ergo regnum il
4.Reg.14. v.6 . 8.12.25 . raëliticum à primo lero
SEDECIAS patruus Iechonix v.17.regnauit totis ann.vndeci IO vſque boami, vſque ad vltimum
mo illius capta & incenfa eft vrbs cum templo :& fuit is primus 3446 Oſee annuin , per annos.
annus captiuitatis eius & templi exufti 4. Reg.25. vſq.ad v.io. excluſum A cuius regni excidio ,
vſque 256
Abexuſto templo deſolata fuit : vrbs Ieroſolyma per annos. I 30 vſque ad excidium vr
2. Paralipom. vltimo v.21. & Chronici capit . 35.Etiam Phi 3446 bis Ierofolymæ & templi ,
452 exclufum
lippus Melanchton à Templi primordiis vique ad illius exci Il . anno Sedeciæ fluxerunt
diuin non computac niſi 422.annos. 1 anni.

CA PVT XXX.

Ansi & gefta Prophetarum tum Maiorum ,tum Minorum , per ordinem diſtributa.

anno Tante Ver reg. Olymp. / Vrbis Rophetæ ,qui Iſraëlitis pro Philoſophis erant, pro Theologis , pro doctoribus Aug. 1. 18. de
mundi. bum incar- Iuda conditæ . & concionatoribus ; vt inquit S. Auguftinus, 17. numero recenſentur , quo- Ciuit.c.41.
conditi natum. Ioſia rum prophetiæ litteris confignatæ nunc exitant.
3226 1 Primus onnium fuit OSEE, vt colligunt ex. I. eius cap. v.2.Coepit prophetare
775 1 fub initia regni Oziæ ſeu Azariæ regis Iuda, ante initium Olympiadum ,quæ coe
perunt anno 5. Ozia .
Secundus fuit Ioel ,tertius Ionas: qui etiam coeperunt ſub initium regni
Oziæ ,penè cum prima Olympiade. Quartus Amos,qui coepit anno 23.regni eiuf
dem Ozix , vt oftendam Amos 1.v.1. & tradunt Hebræi in Seder -olam cap.19 .
Quintus ISAIAS , ſecundùın Euſebium ccepifle dicitur 17. anno . Sed verifini- Euſeb.In Chro
lius eft quod tradit S. Hierony . coepiſſe demum 25. anno eiuſdein Oziæ . Saltem nic . Hieron.in
conftat coepiſſe ante conditam Romam , quæ annodemum 28. Oziæ condi coe- & c.7.v.5.&
V. pit. Et ante Nabon -Affarem qui coepit finiente anno 33 , eiuſdem Oziz. in cpift. 1921
3250 751 25 anno 4. 25 Anno 52. & vle. Oziæ vidit Iſaias c.6 . Dominum ſedentem ſuper ſolium excelſum , à
XII . quo mittitur ad prophetandum . Sub loatham filio Ozix prophetarunt ABDIAS
3277 724 52 anno 3 . fextus, & ſeptimus Ń ICH AS cap. 1.v.I.
Achaz XVII .
Anno 4. Achaz Filij loatham prædixit Iſaias c. 7. Meſſiæ ortum ex virgine :
3297 704 4 anno 3 . fimulque regnum Ifraël & Syriæ breui deftruendum , quod ſub exitum eiuſdem
anni compleri coepit,vt narratur 4. Reg . 15. verf.29. & c. ſed perfectè completum
fuit anno 6. Ezechiæ , 4. Reg.17.v.6 .
! Sub idem tempus eriam Sibylla Erythræa prædicit Chriſti natiuitatem , reſurre
&tionem & iudicium . Verfus eius recenfet S. Auguft. 1.8. de Ciuit. C.23 .
| Anno 1. Ezechiæ prædixit Iſaias cap. 14. y.28 . victoriam Iudæoruin & trium
Ezechiæ XX . phum de Philiſtæis. Paulò antè prædixerat c.13 . & 21. excidium Babylonis per
3308 693 I
anno 2 . Cyrum . Et paulò pòſt excidium Moab cap.15.16. Damaſci, cap.17. Ægypti c.18.
19.Æthiopiæ cap.20. Idumxx & Arabiæ cap.21. per Nabuchodonoforem .
XXIII. Anno 12 regis Ezechiæ (ex quo primum cum patre ſuo Achaz regnare coepit,)
680 ' 14 anno 3 • 69 Iſaias c.20 . v.1. collato cum 4.Reg.19. verf.13. & 17. & cap.19.v.9.nudus per tri
3321
duum ambulauit Ierofolymis , prætendens hoc fuo facto fpoliationem Ægypti &
Æthiopiæ , quam coepit eodem anno Sennacherib , diuertens à Iudæa in Africain ,
aduerſus Tharacain regem Æthiopix , 4. Reg.19.v.9. quem cùm ſuperaſſent, va
ftauit Ægyptuin & Æthiopiam per triennium ,cum reuerſus annos 16.Ezechiæ, &
rurſus obſidere parans Ierofolymam , cæfis 18500.Affyriorum , iuxta promiſſa Ila iz
37. fugit & redit in Niniuem iramque fuam iftic euomuit in exules Ifraëlitas eò
nuper abductos, Tobiæ 1. V.21. Sed ipfe ibidem à propriis filiis in templo Neſroch
idoli ſui iugulatus eſt, Tobiæ 1. Iſaiz 37. & 4.Reg.19 . Sed biennio antè (neinpe
ſub finem anni 14. regni fui fupradi& ti ) ægrocans Ezechias , cataplaſınate ficuum
curatus fuerat ab Iſaia, ſole per 10. lineas regrello, & promiſſi eialijIs.anni vitæ,
Ifaiæ 38. A quo , cap.39 . reprehenditur quod legatis Merodachi regis Babylonis
elatiore aniino ſuosoſtentafſet theſauros, quos prædicit , vnà cum filiis eius aufe
Irendos in Babyloniam .
Ab anno 16. Ezechiæ , iam ab Affyriis c.37.vfque ad vlt.regni & vicæ eiuſdem , Hieron.1,6.1 .
edidit. Iſaias omnes reliquas ſuas prophetias à c.40.vique 66. (inquit S. Hieron . ) llaiz.
quibus præcipuè inculcat, Chriſtum, qui per Cyrum figurabatur,liberaturum
Jomnes homines è feruitute peccati & diaboli, ' ac reiectis Iudæis vocaturum
Gentes
 Chronicon Sacrum .
19
anno ante Ver-/ reg. 1Olymp. Vrbis ,Gentes ad falutem ; pro čísinoriturum , & c. Sub eodem Ezechia floruit.
mundi bum incar-) Iuda LIX . conditæ . O &tauus Propheta NAHVM .
conditi natum . Ioſiz XXVIII . Sub initia regni Manaſſe , quod Iſaias eiusſcelera liberiùs increparet , ab eo ferrâ
3340 671 4 88 lignea diſſectus eſt. Ponamus id factum an.4.regni illius,& Iſaiam coepiſſe prophe- in proemio
Manaſe anno 2 tare anno 25.Oziæ , vt fuprà dixi, fequetur , Ifaiain totis 90 annis Prophetam egifle, Ilaize
1 anno 4 142 quod nulli altericontigit.
3394 607
XLIV . Nonus fuitSOPHONIÀ Ś Proph , initio regni loſiæ . Sophon .
13 anno 4 . 154 DecimusHAB A CV C.
3514 595 Vndecimus I E R'EM ÍAS coepit 13.anno eiuſdem Ioſiæ , ferem . I. verſ.z. Qui eſt
annus primus ex feptuaginta annis quibus feruitus & captiuitas Babylonica durauis
ex eiuſdem Iereiniæ prædictione cap.25. & 29. vtdicam infrà c.35. huius Chronici.
Hoc enim 13.anno Ioſiæ vidit Ieremias c.i.ollam ſuccenſam & virgam aduentantem
ab Aquilone, per quæ portendidicit aduentum Nabuchodonoforis è Babylone, qui
Iudæam cum vicinis oinnibus regnis euertat populum vel trucider vel capriuum ab
LIX . ducar , & terram deſolet. Idem per Chaldæos excidium pergit ſub eodem Ioſia
577 31 annol 2. continuò inculcare Ieremias à c.i. vſque 9. incluſiuè. rurſuin c.11.12,14.15.16 .
3424 172
Anno vltimo loſiæ , cæſum illum à Nechao rege Ægypti lamentatur Iereinias45
Reg.23.1.29.& 2. Paral.35.7.20.
Sellum ſéu Ioachaz filios Iofiæ poft trimeſtre captiuo in Ægyptum abducto , Iets
c.22. y.1o.dicit, numquam reuerſum ex Ægypto.De fratre quoque eius loakim præ
dicit caricurum ſepulchro , C.22.7.18. Delechonia verò filio loakimidicit captiuum
abductum iri in Babyloniam ,v.24. In vrbem quoque Ierofolymam & templum acer
ba prædicit,c.25.vnde & apprehenditut,accuſatur,& ad mortem depoſcitut,ſed ab
foluitur & liberatur,ibid . Sub idem tempus,c.27.iubetur imponere collo ſuo vincula
& catenas ferreas, quibus portendebat imminere tum Iudæis , tum Tyris, Sidoniis,
Idunæis. Moabitis & Ammonitis vincula & captiuitatem . Iubeturque eas catenas
ſub Sedecia mittere ad omnes reges illarum nationum , ib.v.3.Sub idem tempuspro
L. phetat eaque habentur c.17.neinpe peccatum Iuda eſſe indelebile, & c.
Іоакі
3427 574 anno I. 175 Anno 3 regniloakiin ,Dan .1.v.1.Nabuchodonofor obfidet Ierofolymam , capit re
3
gem cum multis nobilibus,inter quos Daniel, Ananias,Miſael & Azarias.
Anno 4.eiufdem capeſſic Nabuchonodoſor regnú, vtpatenit c.34.Chronici, & ler.
4.46.7.2.prædicit, quòd Chaldæi profligabunt regem Ægypti Nechao,qui ſe de Na
buchodonofore vindicatum venerat,quod vectigales ſuos Iudæosoppreſliſſet,ſpoliaf
ſet & captiuosfeciflet. Ergo comuniſſo ad Euphratem prælio , victor Chaldæus, oc
ciſo Nechao,recipit ab Ægyptiis quidquid illi abftulerant Affyriis. Reftituitque
loakimuin regno ſuo , ſub conditione pendendi illi quotannis tribuci , quod trien
nio illi perfoluit .
Hoc eodem an.4 . Ioaiim ,clamat Ierem.c.25.v.1. fe iam per annos 2 3.nempe à 13 :
anno loriz vſque ad præſentem annum 4. Ioakim , prædixiffe Iudæis inminentem à
Chaldæis plagam : ſeque iterum eandem feriò inculcare tum Iudæis, tum vicinis
omnibus regnis, Atque expletis demun 79. annis ipſam quoque Babylonein à Medis
& Perſis euerſum iti, Iſraëlitas verò in Iudæam reducendos.
Eodem anno 4. Ioakim rex coniicit Ieremiam in carcerem ,c.36.V.5.Bruch à Ierea
inja pufillanimitatis reprehenditur. C.45.
Anno 5.menſe.9.Bruch .Ier.36.v.9.prophetias & minas ex ore Ieremniæ conſcriptas
legit in templo corain omnipupulo.Dein & coram principibus. A quibus ſolui & li
berari iuflus Ieremias, ſed abfcondi, v.19. Rex verò Ioa kiin librum exurit,v.23.ſed å
LI. lereinia inſtauratur,v.28.
3431 570 7 anno l .
179 Anno 7. loakim rex iterum filus Ægyptiorum auxilio ,negat tributú Chaldæis. Vnde
LII. inuaditurab ipfis,& Syris ,& Moabitis & Ammonitis.ler.laudat Rechabitas,c.35.Pro
3435 phetat
Annolumbari
11.Ioakilineo, & lagunculâ contritâ,imminente Iudææ cladé C.13.vfq.v.18.
566 . II anno 1 . 183 m à Nabuchod .& excra Ierofoly.proiectus eſt,à beitiis deuorantus;
iuxta prædictioné Ier.c.22.v.18.Ioachin ſeu Iechonias filius eius poft tres regnimen
les obleſſus à Nabuchod.vlcrò feillitradidit,& vnà cúmatre & priinoribus regni ab
ductus eſt in Babyloné ,& cú eo Ezech.Mardochæus,& Iofedecpontifex,ler.2 2.V.2 44
An ... Sedeciæ inuehitur Ieremias c.23. in negligentiam regnum Juda, quæ cauſa
3436 555 I anno 2 . 184 fuit ruinæ & captiuitatispopuli.Et nouam reipublicæ formam per Chriftum pollice
tur. Videt duos calathos ficuuun, c.24.bonæ fignificabant bonain lechoniæ & aliorú
tranſinigrantium fortem :malæ miſeriam Sedeciæ & aliorum Ierofolymæ manentium .
Sub id tempus contigit hiſtoria Suſanna Danielis 13.Etduo iudicesmoechi conui
@ti calumniæ à Daniele , Sedecias & Achab ,cùin lapidandi effent à populo,iuffu Na
buchod. igne exufti ſunt,Ier.29.7.22. Ieremias miſlis litteris ad captiuosin Babylone ,
promittit ipfis,quod completis 80.annis (de quib. an .13.Iofix )reuerſuriſint in ludæa:
eos verò qui lerofolymis remanſerant, fame, peſte, gladio prædicit conſumendos ,
Ierein.29.30.3 1.Vbi inulta ſubiungit de plena & folida redemptione perMelliam .
Anno 4. Sedeciæ , inenſe quinto ,c.28. conuincit Ananiam pſeudoprophetam falfi
tatis : & pro lignea catena,affumit ferreain . Mitric etiam catenas ad reges Edom ,
Moab ,Ammon,& Tyri & Sidonis,per legatos eorumdem reguin , quiexcurrerant ad
LIII. Sedeciain , C.27. Prædicit iiſdem varias clades, c. 48. & 49.
3439 562 anno I. 187 Eodem anno confringitlagunculam in atrio teinpli,c.iy.docens,populum ſic con
terendum.Vnde c.20.in carcerem compingitur à Phaſfur.Eodem anno prædicit c.so.
excidium Babylonis per Cyrum : idque per oratoren Sedeciæ iubet prælegi Iudæis
Babylone captiuis,c.si.Eodem anno ininatur Sedeciæ iam rebellanti Chaldæis,euer
3440 561 anno 2 . 188 fionem ,c.1 3.v.18. & 4.Reg.24.7.20.& c.25.v.1. & ex Ioſepho l.10 . Antiquit.c.3o .
5
Anno 5.Sedeciæ , qui fuit etiain s.tranſinigrationis Iechoniæ in Babylonem ,die
5.menſis 4 prophetare cæpit.
Duodecimus Propheta EZ E CHIE L C.1. 7.1.quando vidit currum Cherubin . &
prophecauit annis22 colligiturex cap.46:
Eodem primo prophetiæ luæ anno Ezchiel deuorato libro cælitus ſubıniſfo.c.3.V.1.
iubeturdomiſuæ concludi quafi vinctus & mutus, V.24 .& in tabula depingere obfi
dionem Ierofoly.c.4.v.1.& 390.diebus,& 40.cubare in lacusnunc finiftrum ,nunc de
xtruin ,c.4.v.4. Quoinodo reuera & de facto cubauit,vt pater ex v.12. publicè Baby
lone in oculis Iudæorum ,à 14.die 4.menſis anni 's. regni Sedeciæ ,vt colligitur ex c.i.
v.1.& 2.collato cú c.3.v.15.vfq.ad 1.diem 6.menſis,anni ſexti.Porrò quintus ille an 1.
nus fuerat intercalaris, & 13.menfium ,inquitHieron Prado,Corneli.à Lapide & alij.
Quinta verò eiuſdé ſextimenſis viſusdeinum elt à longa cubatione liberatus ſedere
domiſuæ cú ſenib . Iuda,Ezech.8.v ...Porrò his 390.dieb.decubitus in lacere ſiniſtro
portendebat & repræſentabat cocidé dies obſidionis imminentis Ierofoly.per Chald .
vtpatet ex cap.4.verf.8. Vltimis verò 40.diebus in latere dextro , repræſentabat. 40 .
dies quibus Chaldæi captam vrbem yaltarunt , mulctarunt , incenderunt 4. Re
gum 25.v.8.& lerem.sz.verf.12 .Vnde pro 40.yleiinis diebus noneft iuffus Prophe
Iac. Tirin . Tom.I.
 con Sacrum .
Chroni
20
ance Ver- Imperij Olymp. Vthis ta parare fibipanein, fed folùm pro 360. diebus obfidio duratura effet : nam capta
anno
mundi bum incar- Nabu conditæ. iam vrbe non erat ampliùs à fainemetuendum , ſed alia ſubeunda erant fupplicia.
i ch od o Fluxerunt quidem plures quàin 390.dies à 1o.die 10.menfis anni 9.Sedeciæ : quo pri
condit . natu m
Inoforis. mum aduenit Nabuchodonoſor in Iudæam , 4.Reg.vlt.v.vſq.ad 9.fdiem 4.menſis an
ni 11. Sedeciæ ,quo capta fuit vrbs,'ibid . v.3. & ler.52. V. 6. & 7.Sed non potuit fta
cinn ab initio acceflus tam citò vrbsarctè concludi. Et forſan reſpirauit aliquot men
fes Ieroſolyma, quibus nempe penituerunt Iudæi, & feruosanno Sabbathico iuxta
legis præſcriptuin libertate donarunt;quando & Chaldæi omiſſa obfidione Teroſo
lymx', obiam iuerunt Ægyptiis ad opein Iudæorum aduolantibus. Sed mox , cùm
Iudæi ad priſtina ſcelera redirent, & feruos ſuos in feruitutem retraherent, redie
runt quoque Chaldæi ad continuandam finiendamque vrbis obſidionem , Iere
miæ 34. Ita Teodoretus, Vatablus, à Lapide & alij.
Anni verò 39o. iniquitatisdomus Ifraël ſeu Iſraëlitarum ex omnibus 12. tribubus
mixtim Ierofolymnis , totaque Iudæa habitantiuin(neque enim 10.tribubus iam pri
dem in Affyriam abductis minatur hic Deus , fed iis qui Iudæam , & imprimis le :
roſolymnam incolebant, vt patet ex v.13.C.4.Ezechielis ) quibus puniendis hi 390.dies
decernuntur , dies pro anno; ſecundùm Pinedam noftrum & quofdam alios, exor
dium ſumpſerunt à 4.an antemortem Salomonis quo ipſe tam fædè lapſus in omnem
idolotriam ,plurimos ſecum in idem ſcelus pertraxit;duraruntque vfque ad 11. annum
Sedeciæ .Quadraginta verò anni ſpecialis iniquitatis Iuda, feu tribus regiæ , quæ an
conomaſticè defignatur per domnuin luda, ſecundum eumdem Pinedam , Gerardum .
Mercatoren & alios, fluxerunt ab anno 13. lofix , vfq. ad 11. & vlt.eiuſdem Sedeciæ .
Nam illo annorum tempore exhibuit fe tribus Iuda', vt & ceceri Iudæi ſolito ſcele
ratiores ; ideò vt Ieremiam , alioſque Prophetas, à Deo miſſos:cælefteſque minas eis
intentantes,riderent,exſibilarent, & iniuftismodisdiuexarentac torquerent.Porrò ex
præcedenti c.huius chronici patet,numeros prorſus reſpondere.Nam fi à 422. an . qui
à S.Salomonis anno fluxerunt vfquead 11.Sedeciæ ,fubtrahas 32.priores annosSalo
monis, reliquimanebunt præcise 390. Quorum 40.vltimis ſpecialiter deliquit domus
luda ,vtiam dixi. Ac proinde himeritò bis in codein numero computantur, vtpote
duplicismaliciæ , Pater Cornelius à Lapide , cum Hieron . Prado & Vatablo magis
propender in 40. annos peccatorum Manaſſe. Sed ipfe verifimiliùs non peccauit tot
LIII. annis; vt dicam in Commentario fudith .
s6 o 14 anno 4 . 189 Anno 6.Sedeciæ , & tranſmigrationis lechoniæ videt Ezechielin raptu idolola
3441
ericas Iudæorum abominationes in templo lerofolymitano, Ezech.9.v.1. omnesnon
notatos ſigno thau occidendos, c.9. & 'c.Sedeciam in Babylonem abducendum ,nec
LIV . camen vilurum illam , vtpote captum oculis ) ibique moriturum ; cap. 17. & C.
190 Anno 7 .menſis 10.die 5. exprobrat ludzis beneficia cælicus accepta, minaturque
3442 559 is anno I. Ierofolymæ irreuocabile excidium , C.20 vique 24.
Anno 9.menfis 10.die 10. Nabuchodonoſor oblidere coepit Ierofolymam , conti
anno 3. 192 nuauitque vſq.ad s.diem 4.menfis anni 11.eiuſdem :nifi quòd medio tempore duobus
3444 557 17 menfibus obuiam ierit Ægytiis ,4.Reg.25 . Ierem.39 .& 52.Redeunte Nabuchodono
fore concluſa elt vndique vrbs,præ fameparentes comederunt liberos ſuos , & liberi
parentes,I=r.19.Ezech.5.Eodem die quo coepit obſideri leroſolyma, Ezech.manè præ
dicitin Babylone Iudæis Ierofolymnain igne abſumendam . Veſperemortuain coniu
gein ſuam prohibetur lugere,in ſígnum inftantis deſolationis templi & vrbis, Ezch .
24.Ob quæ exultantibus Ammonitis,Moabitis, Idumæis & Philiſthæis ſimile prædi
fcit exitium , c.25. iiſdem prædixerat quoque Ieremias c.37.48.49.Tunc Sedecias rex
perit per leremiam conſuli Dominum de eventu obfidionis, c. 21. Sed Ieremiasnon
niſidira ininatur & prædicit, tum regi, tum populo rebelli.
4
.

556 18 anno 193 Anno 10.iterùın denunciar Ieremias Sedeciæ , vrbem captú & incenſum à iri Chal
3445
dæis,ipfumq;regem morituru Babylone,C.34.Vnde in carcerem compingitur à rege,
c.32.In carcere emit agrum à patruele ſuo, per Baruch:præſignans Ierofolymam poft
excidium ,rurſusinftauratum iri, ibid . Prædicit & Meſſiam naſciturum , C.33. & 23.
Sedecias rex arctatus anguftiis , cùm adeffet annus Sabbathicus , Ieremiam liberum
dimittit, cum Deo pactum inſtaurat, reliqui etiam Iudæi ſeruos liberos faciunt ex le
gis præſcripto ,c.34.v.6.Interea rex Ægypci auxilio accurrit ludæis, C.37.V.4.Quo au
dito Chaldæi ſolutâ tantiſper obfidione arctiore Ierofolymz obuiam pergunt Ægy
priis, eofque regredi compellunt.
Eodem anno 1o.menſis 1o.diſt.11. prædicit Ezechiel c.29.& 30.Ægyptuin ,eò quòd
auxilio fuerit Iudæis per Nabuchodonoforem valtandam ,fed poft 40 an.reftituendā .
Abſcedentibus Chaldæis & Ægyptios perſequentibus, Iudæi rati ſe iam prorſus effe
liberatos, Itacim ſeruosmanumiffos retrahunt in feruituté .Teremias fædifragos incre
pat,prædicitque omnes fame,pelte vel gladio Chaldæorum perituros,c.34. V.16 .Regi
quoque Sedeciæ prædicit, Ægyptios in Ægyptum reuerſuros, & Chaldæosobfidio
nem reſumpturos,& vrbem exulturos,c.37.v.3.Ierem.quafitransfugere velletad Chal
dæos,capitur in porta,cæditur,& in carcerem compingitur, v.10 . Vnde clàm à Sede
cia confulitur, & mitiùs in carcere haberi iubetur v.16 . Sed ciim palam fuaderet,de
di vrbem Chaldæis , expetitur à principibusadmortem , & in lacum lucoſum immit
citur,c.38.Sed Abdemelecho eum educenti & in carcerem reftituenti, ibid. v.7 . præ
LV.
anno 1 dicit ipfum liberatum iri àmanu Chaldæorum ,c.39.4.15.Rurfus à rege confultus ſua
3446 355 19 94 det, ſe dedat Chaldæis,c.38.v.14 .
Anno 11. prima die lunæ Martij, Ezechiel Tyro ,ob Ieroſolymæ excidium gauden
ti, prædicit,etiam ipſam à Nabuchodonofore excifuin iri, Ezech.26.27. 28. vbi v . 3.
mentio fit Danielis iam tum ſapientiæ laude celeberrimi.
Eodem anno die 1.menfis 3. comparat Ezechiel Pharaonem cum rege Affyriorum ,
& ſimili clade ſubuerſumn iri prædicit.c.31.Mox s.diemenſis 4. perrumpunt Chaldæi
murum Ierofolymæ,4.Reg.25. & Ierem.39. & 52. Rex Sedecias fugit,ſed à Chaldæis
comprehenſus excæcatur , occiſis priùs ipſo vidence filiis, dein vinctus abducitur in
Babylonicum carcerem , Ezech.12 .
Nona eiuſden menfis capitur Ierofolyma,cæſis omnibus incolis,2.Paralip.36.& c.
Septima diemenſis s:Nabuzardan incendiepalatium regis,to die templum Domi
pi, & deftruitmuros vrbis, & reſiduum populi abducit in Babylonem ,relictis Ieroſo
lymæ pauperibus rufticis ad colendam terram ,ibid .& Ierem.37.& c.His pra ficit Go
doliam.cuin quo remanet etiam Ieremias in ludæa,à Chaldæis optione accepta,c.40 .
deflens amaro fletu & quadruplici alphabeto metrico lamentans deſtructionem lero
ſolymą. Epiſtolam dat ad abducendos in Babylonem , quæ habetur Baruch . 6.
Septimo inenle Ilinaëloccidit Godoljam cum multis aliis Iudæis & Chald . Ier 47.
& 4.Reg:25.Vnde reliqui Iudæitimentes fibi à Chaldæis,ſtatuunt fugere in Ægyptú :
fed prohibentur à leremia: Qué nihilominus illi cogunt vnà fecú & Baruch abire in
4gyptum.C.42. Vbihabitantibus iuxra Taphnis prædicit leremias,venturum Nabu
'chodonoforem ,& vaftaturū Ægyptum cun idolis fuis,c.43.Cumque delapfos in ido
lolatriam
 Chronicon Sacrum .
21
anno Ante Ver- Imperij, Olymp., Vrbis lolatriam Iudæos ibidem acridsreprehendit , cap.44. ab iifdem lapidibus obruitur:
mundi bum incar- Nabu-' Lix condicæ Baruch in Chaldæain profugit. Ezechiel cap.32. vſque 38.minatur impiis Iudæorum
conditi. Inacum . chodo - Janno 2 . reliquiis. Plangit caſum Pharaonis. Prædicit Idumæam vaſtandam : Iudæos inftar of
3450 SSI Inoforis. LVII. 198 fium aridorum reuiuifcentium , in integrum reſtituendos : denique varia de Gog
23 anno I. & Magog
Quinto anno poft exciſam ſeroſolymam Nabuchodonoſor inuadit Coleſyriam ;
expugnat Moabitas & Ammonitas, inquit Ioſephus,obfidétque Tyrum ; qua poft 13.
annos potitus , in præmium laborum accipit à Deo Ægyptum , Ezechielis 29. 1.17 . &
patebit ex dicendis C.34.Chronici.
Tolepli 1.10
Eodem anno simenſes: die 17. libruin à ſe conſcriptum legit in Babylone coram antiq.co.is
Iechonia & toto populo.
LVIII. Decimus tertius Propheta BarvCH , C.1.V.2 .promittit reducendos Iudæos in Ierü
3460 541 anno 3.
33 208 falem , ac denique per Melliam perfectè liberandos.
Anno 14. finiente poſt exciſam Ierofolymam , id eft 25. anno tranſmigrationis Ie
choniæ inchoante , putà die 10. primimenſis , Ezechiel in ſpiritu videt vouumi
LIX . cemplum in monte reſtaurandum cum inenſuris ac dimenſionibus ſuis , cap.46.
3462 539 35 anno i . LIO
vſque 48.
Anno 27. tranſmigrationis,Nabuchodonofor expugnatâ Tyro , & fubiugatâ Ægy
pro, Ezech.20.1.17. iam totius Aſiæ & bonæ partis A tricæ víctor, inchoat ſuam Mo
3463 narchiam , quo cap.34. Chronici , cùm Ezechiel apud Babylonem à Iudice populi
2II Ifraëlitici quod eum de cultu idolorum argueret , damnatus & martyrio affectus eſt.
538 36 Anno 36. regniNabuchodonoſoris ( inchoaci ab anno 4. loakimi) id elt anno 2. Martyroi.
Monarchiæ eiuſdem , ſeu regni Monarchici,vidit ipſe in fomniis ftatuam quadrimate- Rom .4. Idus
Aprida
riatam ,Dan.2.quam ipſi valdè graciosè exponitnofter .
Decimus quartus Propheta DANIEL , ideóque toti Babyloniæ proponitur à rege ;
verf.48. & fub ipfo Sidrach,Mifach & Abdenago ,qui fub idem tempus,quòd ftatuam
auream regis adorare nolent , in fornacem coniiciuntur , fed illæſi educuntur, cap.3 .
Quo miraculo commotus Nabuchodonofor benedicit Deum Ifraël, & edicto publi
co occidi iubet quiſquis eum blaſpheinauerit. Eodem anno per arborem frondo
ſain vſque ad radices eſcindendam cognoſcit ex Daniele , ſe toto feptennio eiectum
iri regno , & c. Daniele 4. Quod 12. pòftmenſe contigie , verſ.26. Nec niſi exacto
inter feras ſeptennio , precibus Danielis , menti & regnoreſtituitur , verf.zr. Deum
coeli glorificat , & paucis pòſtmenſibusmoritur; vtopinio elt,pius & colens Deum .
Vide Pererium .
Baltha Mortuo Nabuchodonoſori ſuccedit filius Balthaſſar , qui & Euil-Merodach , qui Perer. 1.si ti
528 ſaris LXI. qui ſtatiin eduxit. lechoniam è carcere , & extulit fuper omnes principes Babylonis, Dano!
3473 I anno 4 : Terem.vlt.v.31. & 4.Reg.vlt.v.27,
221
Anno 1. regnibalzhaltar vidit Danielin ſomnio quatuor beſtias præfignantes 4.Mo
narchias. Et fub idem tempus contigiffe videtur hiſtoria Belis & draconis , & prior
miſſio Danielis in lacum leonum , Dan.14.
LXII. Anno 3.Balthaſfår videt Daniel;arietem ( id elt Darium ylimuin Perſarum Monará
5975 526 3 anno 2 . chain )deuictum ab hirco ,Alexandro Macedone, Dan.8 .
Eodem anno fiviente Cyrus rex Perſarum , & Darius rex Medoruin , pott bienna
Cyri lem obfidionem petiuntur vrbe Babylone , eâdem nocte qua Daniel explicuit Bal
Monar thaſſarimyſterium verborum Mane, Thekel,phares,Daniel.5.& diu ante prædixerat lere
chæ mias cap.st:
525 1 anno 3 . 224 Anno 1. imperij Darij, & Monarchiæ Cyri, Daniel cognoſcens ex libris leremiæ
cap.24.& 29. inftáre terininum 70. annorum deſolacionis Ieruſalem & captiuitatis lu
dæorum , orat Deum , promiſſa ſua complere dignetur Dan .9. Cui apparens An
gelus Gabriel , dicit , orationem eius exauditam efle adeo. Inſuper verſ.24 . deſignac
ei tempus venturi Meſſiæ ,nempe ſub finem 70.hebdomadum ab inftaurata vrbe Iero
folyma,de quibus vide cap.38 . huius Chronici. Mox iubente Cyro , facultasdatur
omnibus Iudæis redeundi è Babylonia in ludæam , 2 Paralip .vlt. in fine, & initio l.I.
Efdræ . Cyrus deinde abit in Scythiam , vbi finito tertio Monarchiæ ſuæ anno cæſus
occubuit , vt dicam cap.37 . Chronici. Interea Daniel ab æmulis expofcituradmora
tem , fruſtră repugnante Dario rege , & in lacum leonum ſecundò coniicitut ;ſed po
3478 LXIII.
523 Itridie illæſus educitur,accuſatoribus vno inomento deuoracis à belluis, Dan.6.
3 anno I.
226 Anno 3. & vlt.Monarchiæ Cyri,menfe n.die 24.videt Daniel cap.10.11.& 12.virumi
lineis veſtitum , à quo multa olim obuentura populo Dei edocetur : item Michaële
Darij
Hyltar principe tutelari Synagogæ :de bellis ſuburituris inter Perías & Græcos , inter reges
pis LXV. Ægypti & Syriæ : de Antiocho Epiphane, eiúſque antitypo Antichrifto : de extremo
3486 515 indicio , & c .
2 anno I.
234 Anno 2.Monarchiæ Darij Hyſtaſpis, qui Cambyſi ſucceſſit ; prophetarunt in Iu
dæa Prophetæ .
Decimus quintus AGGÆVS , cap.1. V.I.
Decimus fextus ZACHARIAS, cap.1. V.I.

En dictis patet Primo,Prophetas omnes minori fpatio quàm 270.annorum Foruiffe.Pauciores cnim anni excurtuneab initio
regniOziæ rij. ad Darium Hyſtalpis :feu ab annomundi 3227. quo coepit Ozias,vſque ad annum 3486. quifuit ſecun
dus regni Da,vſque
Euſeb . i.to.de
Pater fecundò ,Prophetas noftros antiquiores elſe ſeptem Græciæ fapientibus, vt Eufeb.& Lačtant.docent Nam ſub Cyro flo
quie Thalespreceptor Anaximandrighic Anaximenis,hic anak igoreshic Periclu :Anaxagora verò temporibus Xenophanes eg Pyehagorasfue- Lesh biu
mune,inquitEufebius.De Socrate & Platonenullun poteft elle dubium , cùm hipenè ducentis annis Cyro poſteriores fint.Or- inftit.

entinus,& Tertullianus,qui idGentilibus patam in faciem obijcit? Ceteri,inquiens, Prophetezeeſi Moyfi pofthumant,extremifimi Aug.1.18de
Ciuit, cap.39.
Tertull . in
ptioHa&tenus calculo
, Babylondeico,RomanoHebræor um :. nunc etiam ( quia frequensilloruni vfus in Scriptura) aliquid de calculo Affyrio,Ægy
& Græco Apolog.c.19.

CAPVT XXXI.

DeGræcorum Olympiadibus.

hiympias fpatium eſt quatuor atinotuin ,quod duos inter ludosOlympicos Ioui Olympio,maxima totius Græcia folen- Liuios 1.2%
Natali cap s .
publicaludorum certamina,(Graci agonas appellabant)quibus tanquam certischara&teribus anniquiquefignabantur,& tem Pindarns odc
poflum ſeries digeſta pofteris tradebatur,fcilicet Nemea , Pychia, & Iithmia:quæ qualia fuerint, ex Lactantió Placido in 3. Atroph.2:

queanno fub initium ætatis, feuxſtiui folftitij,celte Liuio ,Cenforino,Pindaro,& aliis,celebrabantur,à Luna 11.vfquead 16. ftes ejus,
C 3 inclufiuè,
 22 Chronicon Sacrum .
incluſiuè,quâ & iudicium & fententia de victoribus ferebatur. Prioribus autem vndecim diebus,athletæ variis fe præluſioni
bus exercebant.
Olympiadibus fingulis peracto iudicio ,pronuntiatâ fententia,victoribus declaratis, victorum nomina ftatim per publicos
Sacerdotes ei curæ præpofitos tabulis publicis inſcribebantur,quibus iiſdem etiam alij notabiliores euentus ad ſingulos ſingu
larum Olympiadum annos fummatim adnotabantur. Mox in fano louis Olympijapud Elidenſes loco tuto atque inuiolabili
ſeponebantur, cuſtodiebantúrque religiosè ab iiſdein Sacerdotibus. Atque ita per annosplus inille publica cura continuatæ
funt illæ tabulæ vſque ad tempora Theodoſij 1 I. Imper. ac deinde per eruditos chronologos in polteriora quoque ſæcula ex
tenfæ ,velut Falti perpetui,actorum temporúmque cuftodes.
Olympias prima quæ in numerum venit, ab iphito celebrata eft,anno mundi3250. Oziæ regis Iuda 5. Ieroboami2. regis
Ifraelitici,ex quo folus regnauit, 19.cyclo lunæ s.folis 18.epacta XVI. 1. Jittera Martyrologij T. Quæ deſignant fuiſſe annum
ante æram natiChrifti Dionyſianam ſeu vulgarem 776.ante Phul- Bel-Ochum ,regem Allyriorum ,& Arbacem Medorum de
quibus cap:33.) annum 4.De quo ita Solinus Polyhiſtor : Certamen Olympicum (quod olim Hercules in honorem ataui ſui
materni Pelopis ediderat in omni genere certaminum victor,) iam pridein interniſlum , Iphicus Elidenſis inftaurauic poſt ex
cidium Troiæ anno 408. Romadeinde condica , incipiente Olympiade 7. poft excidium Troiæ anno 43 3. ita ille. Et idem
fcribunt DiodorusSiculus, Dionyſius Halicarnaffeus , Erathoftenes apud Clementem Alexandrinum , & ex his quidam alij.
Vnde fequitur, initium Olympiadum totis 23.annis,& ferè 10.menfibus præcurrere æram conditæ vrbis Romæ,ſecundum iain
Clem . alex, dictos auctores. Quotneinpe anni & menſes fluxerunt,à folftitio ættiuo annis.Oziæ ſeu Azariæ regis Iuda, quo celebrata eſt.
1.1 . Strom . 1.Olyınpias , vfque ad 21.Aprilis anni 28.eiuſdem Oziæ regis quo die ponuntyrbem primò condi cæpille., Dixi, Secundum
iam dictos auctores . nam quot reuera effluxerint,dicain cap.fequenti.
Porrò vſque ad Olympiadas,in Græcorum hiſtoria nihil certum ,nihil exploratum reperitur, fed omnia confuſis temporibus
Cenſorin .
íup. deſcripta funt. Vnde ex M.Varrone Cenforinus tria diſtinguit temporum diſcrimina. Prinum ab orbe condito ad cataclyſ
mun ſeudiluuium : & hoc vocat adelon,id eft,incertum & incognitum.Secundum à diluuio vfquead primam Olympiadem ,
quod mythicon,id eft,fabuloſum ,dicitur.Tertium à 1.Olyinpiade deinceps, quod hiſtoricon & certum appellat.Quia port Olym
Euſebol.10.de piadas diligentiſſiine ſuis fingula annis adnotabantur, vtfupra dixi :neque vlla fuit exinceps temporum confufio , inquit ex
Euang . Julio Africano Eufebius.

CAPVT XXXII.

De anno,menſe, die condit& vrbis Roma.

Ouid. 1.4.Fa. E menſe & die conſtat,nempe 11.Kalendas Maias,id eft,21.Aprilis,iacta fuiffe à Romuto primaVrbis fundamenta,telibus
storum . Daudio
Ouidio,Propertio, Plinio, Tullio, & omnibusaliis. Ipfis nempe Palilibus,id eft,felto Palis deæ paftorum ,quæ ad arcendos
lupos,morbófque à pecore pellendos,& pro felici animantium partu in pratis paffim illo die à paftoribus colebatur, & ab hac
Pale dea, Palilia,vel Parilia nomen ſumpſerunt.
Deanno quæſtio eft inter Varronem & Catonem , & vtriuſque fequaces.Nam M.Terentius Varro , qui Faltos Romanorum
confulares conſcripſit, primaVrbis fundainenta iacta vult anno Iphiti 23.prope exſpirante,feu anno 3. ſexex Olympiadis poſt
biineſtre finituro . Et hic calculusvulgò Varronianus appellatur.
M.Cato , qui & ipſe Faftos concinnauit , iacta yule anno vno ſeriùs, nempe Ipbiti 24. feu 4. anno ſexcæ Olympiadis.
Et vein exordio ,fic & in progreſſu , & in Confulibus adnotandis , calculus hic Catonianus ſemper vno anno poſterior eſt
Varroniano .
Clem . Alex. Catonifubfcribunt Clemens Alexandrinus , Onuphrius Panuinius, Ioannes Lucidus & quidam alij. Sed nobiliores qui
fup . Onu .
que Varroni adhærent. Quinctilianus, Lactantius , M. Tullius Cicero , L.Calpurnius Pifo , Pomponius Atticus , Velleius dem Cic.1,5 . ACR
. quæft.
phrius in Fa. Paterculus , Plinius , Tacitus, Phlegon , Dio Caſſius , Gellius , Cenſorinus , Plutarchus, Eutropius, Sext. Aurelius Victor,
til. 1.10.c.2. Ioſephus,Zoſimus,Euſebius, Auguſtinus, Orofius, Cardinalis Baronius, & penè omnes recentiores , quiin decurſu hiſtoria- às ciuic.c.a .
Lacant, 1.1 . rum ſuarum ,aliorúmque ſcriptorum annum Vrbis conditæ non nifi2 3.annis,pofteriorem faciunt initio Olympiadum.Romani
Initit. c.6 . quoque Imperatores Auguſtus, Claudius,Domitianus, Seuerus, duo Philippi & Honorius in edendis Ludis fæcularibus, cen
teſimo quoque ab Vrbe condita anno ad Varronianum ſemper calculum refpexerunt , Neque auſim ego ab illo deflectere,
præſertim cùm Varroni teſtimonium à M.Tullio tribuatur, quod nemo vnquam illo doctior, neque apud Græcos, nequeapud
Latinos vixerit.
Dionyſius Halicarnaffeus & Eratoſthenes voluntanno adhuc vno feriùs iacta illa fundamenta,nempe 1.anno 7.Olympia
dis. Sed hi Græci erant,& in Græcia ſcripſerunt : nequemirum eſt, nonæquè perfpectas habuiſſe res Romanas, arque tot alij
-

Romaniaccuratiſſimi ſcriptores,quos ſupra recenſui. Maluittamen Solinus Polyhiſtor,Diodorus Siculus de quibus c.præce
denti) item Carolus Sigonius, & Scephanus Pighius in ſuis alioquin pererudicis & magno studio elaboratis Faltorum Coin
mentariis,DionyfijHalicarnaſſei calculo ( quas ob cauſas neſcio ) inhærere. Vnde factum yt ne vel vnum quidem annum ſeu
Vrbis,feu Conſulum rectè digeſſerint, & fibi ipſis ſubinde contradixerint.
Nosrecepto paflim Varroniano calculo infitamus, quo penè finiente anno Iphitizz.iacta ſunt Vrbis prima fundamenta,ipfis
Palilibus;quæ in 21.Aprilis tunc incidebant,ex quo dies ille quotannis exinceps habituseſt natalis vrbis Romanæ .
Porrò fundamenta illa iecitRomulus anno ætatis fuæ 18. cùm eclipfis effet ſolis iam in Tauro verſantis. Ita notauit Tarru
tius vetusMathematicus,vti & Plutarchus,& Dionyſius Halicarnaffeus,Solinus,& plures alij. Quæ eclipfis indicat fuiſſe an
nun illum ante vulgarem nati Chriſti æram 753. cyclo lunæ 9.folis 13. Epacta 2. & B.littera Martyrologij, Oziæ ſeu Azariæ
regis luda 28. à Ieroboamiſecundi regis Ifraëliticimorte primum : Phul-Bel-Ochi regis Alfyriorum , & Arbacis Medorum
(de quibus,cap.fequenti annum 20.ante æram Nabon - Affaris( de qua C,34.)annum 6.

CAPVT XXXIII.

De Monarchia e calculo Aſſyriorum . De regro Medorum . De Tobia , de Iudith ,& c.

Sfyriorum Monarchia , vt dixi cap.12. à Nemrod , ( qui & Belus feu Iupiter di&tus fuit ) inchoata annomundi 1932.
A diluuij 276. ante ortum Abrahæ 43. inuicta ftetit in 37. regibusper annos 1302. Singulos reges , & fingulorum annos
& acta recenſet Euſebius , & ex eo Gerardus Mercator , Auguſtinus Torniellus-Iacobus Salianus , Ioannes Funccius, &
alij Chronographi. Horuin vltimus fuit Tonos Concoleros , Amacynda axis filius , Græcis Sardanapalus luxu & molli
tie ſua noriſimus. Hunc in vrbe ſua regia Niniue , anno regni ipſius19. inchoante obfeffum venerunt Arbaces Medo
rum rex , & Phul-Bal-Ochus Babyloniæ præfectus , ante ipſius ſubiectus , iain rebellis. Obſeſſus biennio Sardanapalus,
cum effugio nullus effet locus , nollétque hoftibus eſſe ludibrio , pyram in regiæ ſuæ penetralibus erexit 400.pedes altam , in
eaquemenſas 50. aureastotidéinque lectos iinponens, fe, vxorem , pellices, liberos , mille aurimyriades, & decem millia
Athcnxodenique
argenti, quidquid pretioſuin habuit , flammis in conſpectu obfidentium tradidit, quæ tocos is.dies tenuerunt, teſte
lib.i2 . cap . 12 .

Exinde diuisâ Monarchia .

anno Oriæ regis | Vrbis Olymp.
mundi luda Regum Affyriorum ex pacto ceſſity A R BAÇI regiMedorum ceſſerunt
Romæ II. PHVL-BÆL Ocho. Cuius regni an . alia vicina Mediæ & Perſidi regna, quæ
3234 9 anno I. no 32.Manahem rex Iſraël fačtus eft, tenuit per annos 28
Achaz & ſtipendiarius illi fuit , 4.Regum 15. MANADANES, vel Medidus Euſebio . 16
3296 XVII . V.19.Regnauit ann. 48 SARSOMENES, Euſebio Sofarmus. 16
3

44 anno 3 Phyl-Assar eius filius , vel TE- 23 CARDICEAS Euſeb.ArbianesDiodor os

GLAT -PHYL-ASSAR Præmicicur à quibuſdam parens Car
diceæ
 Chronicon Sacrum . 23

anno Ezechiz Vrbis Olymp. Hic anno regni fui 15. euocatus ab Achaz regel 23 dicex ARTE CARM 3 :ſed hic per
Roma Iuda contra Raſin Syriæ , & Phacee Ifraëlis re pecuo bello videiur occuplus tuli
XXII. gem , venit Damafcum , & occifis illis regibus, vt filio fuo regnum ſtabiliret, neque
3314 7 62 Janno 1. 4.Regum 16. v.7 . & 9. etiam ipfum Achaz à quo putatur vnquam tolus regnaff , quare
inchoante auocatus fuerat , oppreſſit , eiúſque terram va . neque Euſebius eius meninit.
ftauit 2.Paral.28.v.20. & Ilaiæ 7. y.17 . Ex Ifraële DE IOC ES Herodoto , Diocles 53
verò tranftulit Galaaditas, Galilæos & Neptha. Eufebio,
litas in Allyriam , 4.Reg.15.v.29 . Quæ eft prima Huius anno 16. Salinan -Affar capii
Ifraëlitarum captiuitas. uos in Affyriam abduxit Ifraëlitas ; &
SAIMAN ASSAR Io inter alios Tobiam ſeniorem , iam 37
Hic anno fuo 1. fecit ſibi tributarium Ofee re annorum, cum vxore & filio feptenni,
gem Ifraël, 4.Reg.17.v.3 . Tobiæ I.
Octauo autem anno regni fui,comperto quòd Anno eius 38. Tobias iunior , circiter
Oſee adhæreret Sua regi Ægyptio , obſedit Sa 30.annos natus , vxorem ducit Sarain
mariam , eáque biennio poſtexpugnatâ, reliquas filiain Raguelis in Ecbatanis regia
etiam tribus Ifraël & finul Tobiam cum ſua fa Mediæ , Tobiæ 7. & feqq. Et Tobias
milia tranftulit in Affyriain , & confoederatam ſenior viſum recuperac iain ſexagena
adhuc Mediam , ibid . v.6. ( Hæc eft fecunda ca rius, Tobiæ vlt.v.3 .
priuitas Iſraëlitarum eductis è Babylone adhuc Anno regni fui 53 & vltimo à Na
fibi fubdita , & aliunde aliis colonis , quos mifit buchodonofore Affyrio vincitur, ca
in terram Ifraël,v.24.Et hz forſan caufæ fuerunt pitur,iaculis configitur Deioces alias
cum Babyloniis rebellandi , cum Medis mouen Arphaxat,Iudith cap.1 .
PHRAORTES , Diodoro Attines, 22
di bellum regi Affyrio.
SEN NACH ER I B. 7 Hunc dicit Herodotus fubegiſle Per
anno 7. regni fui ab obfidione Ierofolymæ per ſas, cúmque viciſci vellet iniurias ab
Ezechiz XXIII. angelumn fugatus, 4.Reg.19.v.35. reuerſus in Ni Affyrio illatas Medis , occiſum in
3321 14 anno 4. niuen in templo Dei lui Neſroch per proprios obſidione vrbis Niniuæ , Herodot.
llib.r.
filios iugulatus eſt,v.37 . & 2.Paralip.32.7.21 .1 &
Iſaiæ 37.V.36. CYAXARES , aliàs Artabanus vel
ASSAR - HADDON filius Sennacherib , Iofe Aftibaros Diodoro ,Stybaris Alexan .
pho Aſar -Acoldas , 4.Reg.19. v.vlt. & Ifaiæ 37. dro Polyhiſtori. Hunc Niniuen ob
13 lidere pergentem adorti Scythæ inde
v.vlc. regnauitſolus
cum filio adoptiuo , vel genero potiùs ſuo , vel depulerunt , eiúſque & vicinorum
cognato ,aliis adhuc s . Colligitur ex textu Græ Afiæ regnorum imperio potiti funt
co libri Iudith ,qui ſemper quinquennio præcur annis 28. Tum rurſus ipſi à Medis ex
rit textum Lacinum ; verbi gratia, annum Nabu pulli , liberum Cyaxari regnum reli
chodonoſoris 1 :. in Latino Græcus facit 17. querunt. Qui maxiinis mox copiis
annum 13. in Latino facit Græcus 18. cap.1 . & 2. Niniuen rurlus aggreditur vnà cum
Iudith . filio fuo Altyage,iunctis viribus cuin
NA BVCHODONOSO R , cognatus,vel filius Nabuchodonofore ſeniore ſeu Na
adoptiuus , vel genér Affar-Haddonis à deuicto bul- Affare iam tum vnà cuin patre
Manaffis XXX I. per Ben - Merodachum antecettore fuo Affar fuo imperare incipiente : expugnatá
3357 IS 99 anno 2. Haddone,cui ſi conregnarat s.annos, ſolus alios que & euerſa eft Niniue anno 13.
13.annos regnauit,vfque ad cæſuin , eius ante Be Iofiæ , Cyaxaris 33. Nabul - Aſſaris
thuliam exercitum cum Holoferne , Iudith 15 . cum patre regnantis ſecundo ; à tem
v.1.ſinul . 18 pore loatham regis Iuda 115. inquit
Penultimo anno regni ſui vincit, capit, iacu Iofephus. Et fubfcribunt Herodotus,
lis configit Arphaxatum , aliàs Deiocem , regem & S. Hieronymus : & colligicur ex
Medorum ,Iudith 1.v.5 . & in . in Græco , Ecbata Tobiæ vltimo , vt ibi dicam . Eodein
nam vrbem & ſedem regiam deſtruit. Quæ ta anno paulò poft expugnatam Nini.
men pott cæſum fequenti anno , Nabuchodono uen , morcuus eft Tobias iunioranno
foris exercitum in Iudæa cum Holoferne, paula ætatis fuæ 99.quot fluxerunt à primo
tim (Medis in libertatem reductis ;(inſtaurata fuit ann. Ezechiæ regis Iuda , quo natus
per Phraortem Deiocis ſucceſſorem . eft Tobias,vſque ad 13. annuin lofix ,
Quinam deinceps in Niniue federint reges, quo exciſa elt Niniue. 1
prorſus incertum . Hoccertum , perpetua dillidia Cyaxares autein regnauit vniuer
ipfis fuiffe cum Medis & Babyloniis , qui iugum fum annos
Niniuitæ iam prorſus excefferant à tempore Ben ita Herodotus & alij . 4
Merodach , de quo cap.fequent. imò ex tunc Ba ASTY AGES eius filius , Apanda
bylonij reges ſubinde ciculum vſurpabantregis Diodoro ,
Logiz XLV . Affyriorum , vt dicam cap.1. Iudithæ v.5.Donec Is à Cyro nepore ſuo ex filia Manda- 3 :
3406 13 154 anno I. tandem 13. anno Iofiæ iunctis viribus Babylonis ne ( cram Cambyſi Perſæ vxorem
& MedusNiniuen expugnauerunt & exciderunt. deder. ) captus,tefte Herodoto , &
anno vfque Vrbis Olymp. regno exutus eft : Xenophon tarnen
20 Romna XLVI . dicit , morte naturali illum vitâ ex
mundi
anno 161 anno 4. ceffiffe. Vt vt eft, excellit ( vt colligi
2413
Iofia LV . tur ex Daniel.13 . verf.vltiin .) anno ab
anno 3 • exuſta vrbe & templo Ierofolymo
3448 vſque 196
3. ex 1 rum quarto : & regnum Medorum
cidij annexum eft fceptro Perfico , anno
templi. primo regni Cyri , qui fuo loco Da
rium Medum auunculum ſuum filiuin !
Altyagis , ibi regem conftituit, cum
LV. quo poftea Babylonem expugnauit;
13449 4 197 lan anno
d 4 ita Torniellus, Pererius , Maldona '
tus, à Lapide, & alij ex Xenophonte, Ioſepho , S.Hieronym . & omnibus G
cis hiſtoricis.

CAP v T XXXIV .

De Æra Ægypria e Babylonica ſeu Chaldea .

Ntiquiſlınæ æræ Babyloniorum , quæ eadein fuit etiam omnium reliquorum Chaldæorum , adeóque & Aſſyriorur
A Ægyptiorun , Perſarum , Medorum ,cæterorúmque Orientis populorum , meminit Calliſthene , in epiſtola quam ad
ſtotelem auunculum & præceptorem ſuum dedit , citata à Simplicio Ariſtotelis interprete. Nam quærenti Ariſtoteli ,
Babylone ageret vnà cum Alexandro Magno , quorun annum Chaldæi cum ſupputarent , ab eruditis Babyloniorum in
Etus,per epiſtolain reſpondit ,eum annum quo Alexander Babylonem occuparat , vetuſtiſſiinæ Chaldæorum epochæ elle i
Erat autein is annus Olympiadis cxii . ſecundus , conditi mundi 3675. A quo retrò calculos reducendo , fi fubtraxeris i

1
 Chronicon Sacrum .
24
annos, deprehendes,Chaldæorum epocham illam coepiffe ab annomundi 1772. qui fuit annus à diluuio 116. Et fortè natalis

i
vrbi Babylonicæ cuius fundamenta cum iaci cæpta.
Sed Auente hac Æra vetuftiffima, non rarò accidit, vt in honorem præluſtrioruin regum nouæ ſubinde epochæ apud eaf
dem naciones inftituerentur. Cuiuſmodi fuit apud Allyrios;æra Phul-Bel-Ochiapud Medos æra Arbacis cuin Sardanapalum
euertiffent,vt dixi c.præced. Sed omniuin clariffima fúitæra Nabon - Affaris, Babyloniorum primiregis. Cùm enim Babylo
nia, adeóque Chaldæavniuerſa cun vicinis nationibus omnibus ad id vſque tempus paruiſſent regi Affyriorum , tanquam
ſummo omniuin Monarchæ : & iam Phul-Bel-Ochus ſeu præfectus,ſeu Sacerdos Babylonius,antiquæ pertæfus feruitutis,vnà
cum ArbaceMedo mulieroſum Sardanapalumn throno & vitâ exuiffent, & ifte regniMedorum , ille regni Allyfiorum ſceptra
rapuiffent ; vicarius Phul-Bel-Ochi præfectusBabylone relictus quidam .Baladan, fretus Chaldæorum fauore & potentiâ ex
cullit & ipſe iugum ſui domini Phul-Bel-Ochiiam in regia Niniue reſidentis, & Monarcham agentis : & relicto priuato ac
gentilitio nomine Baladan , regium cum fceptro nomen affumpſit Nabon-Affar : & nouam à die enthroniſmiſui, qui fuit 26 .
Februarij noftriepocham ordiri voluit , quæ Nabon -Affaræa dicta fuit & gratiflimis vbique animis excepta , non à vicinis
modò , fed & ab Ægyptiis remotioribus gentibus. Quæ cæpit finiente anno Phul Bel-Ochi Affyrij , & Arbacis Medi 25.
Oziæ ſeu Azariæ regis Iuda 33.à Roma condi cæpta 6.anno Iphiti 29.ſeu vini. Olympiadis anno 1. ita Cenforinus, Ptole .
mæus. Scaliger & alij Vnde æra Nabon - Affaræa ſemperſeqnituræram Vrbis Romæ circiter ſexennio ,æram verò Olympia
dum circiter 29.annis.Dico, Circiter : quia cuin primum hæcæra Nabon- Aſaræa conitituta fuit 26.Februajnoftri, vt dixi,
deerant ferè duo menfes anno fexto Vrbis complendo 21.Aprilis: & toti quatuormenfes complendo 1.anno v11 . Olympia
dis ſolſtitio æftiuo proximèſecuturo. Et quia Chaldæi acque Ægyptij carent intercalatione, & omnes annos ſuos ſolares om
nino pares habent,conſtantes folidis diebus 265.omiſlo,ac neglecto reſiduo diei quadrante illo,ex cuius collectione nos quar:
to quoque anno diem vnuin confiamus & addimus anno biliextili ;hinc fiebat , vt initium ſeu caputanni Nabon-Affaræi
( quod ipſi thoth vocant, nomine defumpto à primomenſe ſuo quem thoth appellant ) paulatim in anteriora fecedens , fingulis
quadrienniis vno die longiùsdeflecterectum ab æquinoctio verno , cum à Palilibus leu æra conditæ Vrbis , &ejus conſequenter
etiain à ſolltitio æftiuo , feu ab initio anniOlympici. Cùm enim tempore enthroniſini Nabon -Affaris annus primus in
choaretur à 26. Februarijnoſtri, ve dixi; polt quadrienn um , annus regis eiuſdem quintus inchoabatur à 25.Februarij: polt
aliud rurſus quadriennium à 24.& fic deinceps femper in anteriora deflectens, & quidem apud Ægyptios, fine fine aut limite;
adeò vt paulatim Thoth illorum totuin annum noftrum ,totúmque Zodiacum circulum perambulet . Quam ob cauſam non iin
meritò Vagus annus Ægyptiusà Scriptoribus appellatur, cuiusmenſes, qui hiemales fuerant, paulatim autumnales,dein tem
poris circumactu æftiui , inox verni quoque in orbem fiant. Et ſpatio 1460. annorum noftrorum quos Iulianos ( quia à lulio
Cæſare correctos,vedicam cap.44.) nominamusÆgyptiis, annus integer accreſcit ex 365.diebus , quos fpatio tantitemporis
intercalare neglexerunt. Vnde 1461. anni Ægyptij non faciunt niſi 1460. annos Iulianos. Et fecundum hunc vaguin # gy
priorum calculum Ptolemæus Ægyptius Alexandrinus,qui fub Adriano Imperatore floruit, fuas Obſeruationes Aſtronomicas
concinnauit. Chaldæi verò cum aliis Orientalibus populis , etſi parimodo negligerent intercalationem vniusdiei quarto
quoque anno, atque ita paulatim in anteriora deflecterent, non tamen vlcramenfem Februarium noftrum ,vel partem vltimam
Ianuarij vnquam deflectebant : ſed centeſimo vicefimo quoque anno ,ex neglectis tantiſper intercalationum diebusmenſem
totuin conflabant, reliquiſque illius annimenſibus decimumtertium adiiciebantmenſem 30.dieruin : atque ita redibant tum
ad priùs caput.
PorròNabon Aſſar rex Babylonis imperauit annis 27.defunct. Ioacham reg Vrbis Olymp.XIV . mundi
Succeſſic parentiMERODACH BALADAN,filius Baladan , Iſaiæ 39. anno Iuda 8 . Romæ anno 4 . 3258
v.1.vel,vt eft in 4.Reg.20.1.12 . Berodach Baladan , qui à Ptolemæo, 33
Functio Mercatore. Buntingio , Emmio & quibuſdam aliis Mardo
Kem pad . Hic munera 'miſit & legatos ad Ezechiam regem Iuda, XXVII.
Iſaiæ 39. & 4.Reg.20.ſup.regnauit ann. 52 Manallis 1 85 anno 4 3337
Hunc dicit Ptoleinæus 12. annis Babyloneexactis occupaſſe Affy
riam ,quam tunc tenebat Teglat Phul-Aſar. atqui inde nouam æram
inchoaſſe , totóſque alios 40.annos imperaffe. Quod fiadmittimus,
dicenduin,poftea rurſus ab eodem Teglat-Phul-Alar expulſum fuiffe
Merodach : nam conſtat ex Scripturis in locum Teglat-Phul Alaris
ſuccelliſſe non Babylonium Merodach ; ſed Aſſyrium Salınan -Affar,
4 Reg. 17.& 18.
Defuncto parenti ſuffe tus Ben -MERODACH , qui præualuit Affar Manaſſis XXXVIII.
Addoni,vt dicain 4.Reg.20 . in fine;vniuerfım regnauit annis 44 45 129 anno 4 1833
De annis horum trium ita vt dixirem ſe habere ,teſtantur Euſebius
de Præparat . Euangel .lib.9. Berôlus apud Ioſephum , Metaſthenes
Annij, & Ioſephus Scaliger lib.s. Huius tempore contigit hiſtoria
Iudithx ,vt dicain in Commentario .Etveroſimile eſt, quod Iofephus
lib ro. Antiquitatum , cap.s. inſinuat,Nabuchodonoforem Iudithæ 1.
V.5. fuiſſe vel fratrem ,vel faltem cognatum , Ben -Merodachi,ab eo
dem ſuffectum deuicto Aſſar Addoni. Licet alijmalint, ex Affyrio
ſanguine procreatum , ab ipſo Aſſer-Addone, vel à primatibus Affy
riis,in confortem iinperij adfcitum fuiffe,vt dicam Iudith 1.v.6 .
NABO-POL-Assar totius Syriæ & Aſiæ domitor , nouam & ipſe
epocham Nabo-Pol-aſſaræam inchoauit à ſuo enthronilino ; telte
Beroſo,Scaligero & aliis,anno 124.à primoNabon - Affare. Imperauit XLV.
Solusannis totis 25.1 id eft, Iofiæ 1 3. 154
cùm expu gnat à l
per filium ſuum Nabu Affae ,ſeu Nabu chod onoſ o- vſque ad anno i. 3406
rem ſeniorem , cum Cyaxare Medo vrbe Niniue , Monarchiam Aſſy ann. à pri
riorum tranftulit ad Chaldæos filio in conſortem imperij adſcito ,mo Nabon
vixit adhuc 4. totis annis imperans cum filio. Vide Ioſephum Scali Affare 148 .
gerum : fed caue,dicentihuncNabo -Pol- Aſſarem , patrem fuiſſe ma
..

gni Nabuchodonoforis , fidem habeas : nam teſte Beroſo & aliis,non

fuit niſi auus illius.
NABVL-Assar Beroſo apud Ioſephum , aliis Nabol-Aſſar , vel
Nabuchodonoſor ſenior , excisâ Niniue cum 1. anno Monarchiæ
Chaldaicæ , inchoauit (licèt fuperftite adhuc per quadriennium pa
rente ) etiam ipſe annos iinperij ſui , quod produxit,telte Beroſo , ad L.
ann.29. vel,vt alij,ad 35. Sed teſte Berofo , apud Joſephum lib.1o. 21. vſque Toaxim 3. anno 2 . 3427
cap.1.1.& lib.1. cont.Apion. folum regnauit annis antequam conſor- ad ann Na 275
tein imperij affumeret filium ſuum Nabuchodonoforem juniorem bon - Alfa
( cognomineMagnum ,)anno 4.Ioakim regis Iuda,lerem.2 s.v.1.&
Reg 24.V.12.& cap.25.v.8.Hoc affumpto in ſocium imperij regnauit 4 . ris 169 .
adhucaliis 14.annis in Babylonedum interea filius varias expeditio
nes ſuſciperet in Syria, & vicinis regionibus, vt Beroſus apud Ioſe
phum , Alexander Polyhiſtor apud Euſebium Præparat.Euangel.lib.9.
ſub finem ,& alij teſtantur. Sed Nota ,mortuo Nabo-Pol-Affare, ini
tio s. anni ab exciſa Niniue , Nabul-Aſſarem eius filium , quia tunc
folus imperare coepit , nouam quoque æram ſui imperij inchoalle,
anno primiNabon-Affari 153.qui erat Ioſiæ regis Iuda 18. Et fecun
dùm hanc æram , Chaldæis tum familiarem , (quia Babylonereſide
bat & imperabat hic Nabul-Affar,) ſubducit calculos ſuos Ezechiel
Prophera , dum initio primi capitis dicit 30.annum ( nempe regis ſui
Nabul-Affarisibi cum imperitancis )fuiſte annum 5. tranſmigrationist

Ioach
 Chronicon Sacrum .
25
Ioachin regis Tuda. Adde enim 5. annis Ioachini'annos vndeciin loàxi- | defunctus capri Vrbis Olymp. mundi
mi,4& 14. poftremos loſiæ , deprehendes , hunc 30. annum eſſe 18. Iofiæ , an. Techoniæ . Romæ . conditi
vt dixi.
NABVCHODONOSOR iunior, di&tus Magnus, gener Cyaxaris Medorum re
gis, imperauit annis
neinpe à 4.anno regni Ioaxim , Ieremiæ 25.verſ.i.vſque ad annum 37. tranf
migrationis laachin regis Iuda 4. Regum vlcimo verſ.27. Nam fi 37. an
nis illis Ioachin addas 8. annos poſteriores regni loakim , deprehendes
præcisè annos45. Et hunc calculum ſequuntur Hebræi communiter , &
Græci & Latini. Vnde corrigendi Berolus & Polyhiſtor ſuprà citati,
cùm tantùm 43. annos illi tribuunt. Herodotus , tefte quoque Scaligero,
vocat hunc Labinitum feniorem : cuius vxor fuit Nitocris decantatiſſima illa
Heroina > in cuius gratiam penſiles illos hortos maritus eius exſtruxit.
Fuit enim Meda, & ,ni fallor,filia Cyaxaris,foror Aftyagis . Quod etiam Sca
liger notauit.
Sed & huius regis diuerfæ ſunt epochæ . Nempe prima ab anno 23.paren
tis ſui , quando finul cum eo coepit imperare , nempe anno 4. Ioackim
regis Iuda Ieremiæ 25.verf.1. Secunda ſtatim à morte parentis fui , quæ con
tigit anno 35. parentis ex quo is ſolus regnare coeperat , id elt , anno 18.
Nabuchodonoforis iunioris vnà cuin parente regnantis. Et hæc æra in
cidit in tempus captæ leroſolymæ & exulti teinpli, ſub finem regni Sede
ciæ regis luda. Et ſecundum hanc æram dicunt ſanctus Chryſoſtomus &
Theodoretus , Danielem cap.3. ſcribere , Nabuchodonoforem 18.ann . re
Hryl , Cerm .
e;pueris is 18. gni ſui feciſle ſtatuam auream ab omnibus pro Deo adorandam . Erat enim
heodor. in lius. Aannus regni ( vt ſic dicam ) ſecundi annus ſecundusMonarchiæ il
aniche quo coepit æra eius tertia , nempe à propagata completáque Mo
narchia , anno regni eius cum parente inchoati 31. qui erat tranſmigra
cionis Iechoniæ regis Iuda 27. vthabet Ezechiel cap.29. verf.17. Ibi enim
prædicit. Ægyptum tradendam in manus Nabuchodonoforis , & quidem in
mercedem feruitutis qua feruierat Deo aduerſus Tyrum . Er his conſonat
Ioſephus lib.1o . cap.rr. cùm ait Nabuchodonoſorem quinto anno poit ex
cidiuun Ierofolymorum , qui fuit 2 3.regni eiusprimi, cum maximis copiis
inuafiffe Coeleſyriam bellalle dein contra Moabicas & Ammonitas, & his
perdomitis ( adde,perdoinitâ quoque Tyros contra quam 13. annis illum di
micaſſe , idem ipfe Iofephus ex Beroſo auctor eft lib.i. contra Apionem )
Ægyptum hoſtiliter expugnaſſe,occiſóque rege, repertos iltic Iudæosduxiſſe
Babylonein capriuos.
Ergo 23. anno Nabuchodonoſoris adde hos 13. annos quos ſubiugan
dis Tyriis, Moabitis , Ammonitis & vicinis aliis impendit , habebis an
num regni eius 34.quo Ægyptum debellauit , & Monarchiam ſtabiliuit
ac compleuit.Ita vt 36.annus regni Nabuchodonoforis ſit primus annus Mo.
narchiæ eiufdem . Et fecundum hancæram regni eius Monarchici dicit tam
Daniel c.2. & 4. quam Ioſephus ſuprà , Nabuchodonoſorem anno fecundo
regniſui vidiſſe fomnium ,vnum de itatua quadrimateriata , alterum de arbo
re frondoſa vſque ad radices exfcindenda.Inde menſe duodecimo polt, Da
nielis 4. verſ.26. regno eiectum , toto feptennio cum feris habitaſſe. Quo
exacto,& ſanitati & regno reſtitutus, ſed paucis pòlt menſibus vita exutus elt
vt probat Pererius.
rer.1.5.in Nabuchodonofori extincto ſucceſſit filius eius ( fic enim femper à 1
apag.250. Daniele vocatur ) BALTASAR , qui & Nabo , Iſaiæ 46. verſ. 1. &
Merodach , Ieremiæ 56. verſ.z. & Euil - Merodach > 4. Reguin vltiino
verf. 27. & Labonidus Beroſo apud Iofephum lib . 1. contra Apion . &
ipſi Ioſepho.lib.rr. Antiq . cap.12 . ſeu Labinicus Herodoto , telte quoque
Scaligero . Qui primo regni ſui initio eduxit Iechoniam regem Iuda è car
cere 4.Regum vltimo ver1.27 . & , vt colligitur ex Daniel.8 . verſ.s. regna- 3. vfque
uit annis Nabonaf LXII.
Sed de hoc fufiùs cap.ſeq . ſaris 217. 40. anno 2 , 3475

CA PV T X X X V.

Quandocæperint;quandofinierint 90.anni Babylonica ſeruitutis,caprinitatis & defolationis, Ierem.25.

& 29. Danielis 9. 2.Paralip.36 . do 1.Efdre 1.
PRima fententia. Quidam diftinguunt 70. annos feruitutisſeu captiuitatis Iudæorum , à 76. annis defolationistempli &
vrbis Ierofolymnitanæ . Etannos captiuitatisccepiſſe volunt vel à tranſmigratione lechoniæ , 2.Paralip.vlt.v.10. velocten
nio ante,ab anno 4.Ioaximi Patris Iechoniæ ,ibid.verf.6.finiiffe autein anno 1.Cyri,ibid.22. Annos verô deſolationis templi
& vrbisdicunt coepiſſe ab anno 11.Sedeciæ ibid.v.19.& firiiſſe anno 2.Darij,tertij Perſarum Monarchæ ,1.Efdræ 7. Ita ſen
hipholt tirevidentur(fed ex alienamagis,quàm ſua fententia)Clemens Alexandrinus,Euſebius, Hieronymus, Auguftinus,Ifidorus & Çlem . Alex.
1.piecia Theodoretus.Sed apertè profitenturEmanuelSà, IoannesMariana,Cornelius à Lapide,Sanchez à Caſtro,Fernandes,Scaliger béb,a, Strom .
& q. & quidem alij.
10.Anti Chrop.& 1.10 .
1. & 1.20. Secundaſententia. Cæțerinon diſtinguunt annosdeſolationis ab annis captiuitatis: ſed vtrofque inchoant vel ab 1.anno præparat.
lul.Afric . Sedeciæ ? vt* Ioſephus,Iulius Africanuis, Cyrillus Alexandrinus, Lactancius, NicephorusCalliſtus, Freculphus, Beda,Sigo- Euang. c.vita
Anal. nius, Abulenſis, Torniellus, Adrichomius,Mercator,Turcellinus,Villalpandus, Pererius, Serarius, Salianus : & ex hæreticis, monft. & 1.8. Hiery
DC
& Funccius Phrygio , Kreintzheim .
14. Diu. Tertia ſentencia.Vel à cæſo loarimo,annoregni eius11.finiente ,4.Reg.23.V.36.v elà tranſmigratione Ioaxin feu Iechonia , in proamio
sui quse trimeltri pòft contigit,anno 8.regniNabuchodonoforis,ibid.c.24.v.12.Ita R.Salonon apud + Liranum ,Caietan.Genebrar C.1. Zacbar.&
2.8.2ch
1.1.6.6. dus,Azor: & 'ex Sectariis vbbo Emmius, & Ioannes Behin . C.4 . Ezechiel.
ulph. Quartaſententia: Vel o&tennio citiùs,neipe à 4.anno & prima captiuitate loaxiini, i.anno regniNabuchodonoſoris, 2.Pa- Aug. 1.13. de
bile con Fral.vlt.v.6.& Ieremiæ 25.v.1.Ita * SeuerusSulpicius,Liradus,vatabius,Chriftophorus'a Caftro, Kibera,Gordonus,Barradius llib. ciuic.cap.36.
l.s.
helade Detauius : & ex Nouatoribus Capellus & Beroaldus. Etymolog.c.
Quinta fententia . Vel denique à 13. anno loliæ regis Iuda Iereiniä 25. verf. 2. Ita iam olim ſenſerunt complures vlt. Theod. in
Holidays apud * Euſebium , quorum tamen noinina ipſe non exprimit. Et re tenus, atque ex animi fui fententia idem tenuerunt c., Daniel. Sa
ell, Clemens Alexandrinus,Euſebius, Hieronymus, Auguſtinus,Ifidorus, Theodoretus, & alij quos citat Pererius,& ego & Mariana in
fuprà citaui inter auctores primæ fententiæ . Ex recentioribus idem difertè docet Henricus Samerius : & probabile pucat Cor- Cor. Scholiis.
à Lap.in
al39.i09n . nelius à Lapide. C.d.Zachariæ ,
nolog. Porrò omneshi fecundæ,tertiæ,quartz, & quintæ fententiæ auctores finiunt illos 70.annostam deſolationis,quàm captiui Ferdin.vifionc
p.com.3. ig
tätis,cum 1.anno Monarchiæ Cyri. Vnde quo feriùs velcitiùsinitium illorum figunt, eò plurespauciorefve annosab exci 19.Scal . 1.6.
543. dio templi & vrbis Ierofolymitaliæ vfque ad initium Monarchiæ Cyri , procommodo vel placito finguli fuo diſponunt,veEmend.Camp.
præcisè compleant numerum 70.annorum .
lar. Tirini Tom . I. D Porrò
 26 Chronicon Sacrum .
* Liran. lib. Porrò quænam ex his ſententiis,quæ proptertantorum virorum auctoritatem omnes probabiles funt, præferenda videatur, Perer. 1.10
in Daniel.
Eldr. initio paucis concluſionibus aperire conabor,non tam afferendi, quàm diſputandi ftudio . Serar.in fin .
Caist. in 3. 1. CONCLVSIO. Certuin videtur, 70.ann tam deſolationis, quàm captiuitatis & ſeruitutis Iudæorum finem cepiſſe,non
Paral. vlt. fine anno Darij Hyftaſpis,tertij Perſarum monarchæ , ſed ann.i.monarchiæ Cyri, qui vnà cum Dario Medo expugnata Babylo- *4.Reg
Genebr.in
.
Scuer. Sul
lib.1. Chron. ne, & Balthaſare yltimoChaldæorum inonarcha occiſo,monarchiam à Chaldæis tranſtulit ad Perſas, & ftatim primo inicio pit.t.2.hif .
Azor. tom.i. fuæ monarchiæ relaxauit captiuitatem Judæorum , & renifit quotquot redire vellent in Iudæam . Patet ex vltimisverbis I.2. Liran. in c.r.
J.s.Eſdr. Va
Moral. 1.6 . Paralipoinenon, & primis, l.r. Efdræ , vbi Iudæidicunturſeruiſſe Chaldais vſquedam complerentur 70.anni, e donec imperaret rex cabl. in c.9 .
cap.56 . Perfarum .Anno enim primomonarchiæ Cyriregis Perſarum ad explendum ſermonem Domini,quem locutusfuerat per os Ieremiæ (nota fin Dan.A.Caft.in
* Euſeb.&
fup.c alij gula verba )ſuſcitauit Dominus ſpiritum Cyri,& c.Deinde Ieremiasillo ipſo c.25; quo toties & tam acriter captiuitatem ,ſeruitu- 0.26. lerem .
it.Perer.
tem & defolationem illam inculcat, verſ.12. expreſſis verbis dicit,Deum tum demum exciſurum Babyloniuin regem & popu- Ribera in c..
in cap.9. Sa- luin , cum impleti fuerint 70. anni feruitutis & folitudinis terræ ,de quibus ante egerat. Ergo non pollunt 50. anni ilti extendi Zach.Gordon .
Dan.v.2. in fua Chro
merius in extra exciſam Babyloniam ann.1,monarchiæ Cyri regis Perſarum . nol.6.13.Barr.
Chron. an ad com.1.1.5 .
A Lapide in nisII.CONC LVS 10. Hinc ſequitur, non effe diftinguendos 70.annos deſolationis templi vel vrbis Ierofolymitanæ , ab

:
70.captiuitatis velferuitutis Iudæorum :nec duo ftatuenda principia, nec duos terminos quaſi duplicis feptuagenariæ ca 0.17
ler,29.9.10 .
lamitatis Iudaicæ à Prophetis prædictæ . Quia Prophetæ nuſquam illos diſtinguunt. 6 Apoc.6.allu
s
Dices ,Zachariæ 1. v.12 . Angelu anno 2.Darij Hyltaſ pis dicit : Dom ine exe rci tuu ni,vſq ueq uo on
tun mif ere ber is Teru ſale m enur - dic ad c.4.
hic v.35.36
bium Iuda,quibus irarus, es ? Iſte iam ſeptuagefimus annus eft.
Reſpondeo , Forſan hæc verba non affertoriè , ſed interrogatoriè legenda ſunt ( vt legunt quædain correctiora Biblia &v.8ad cors ;
. Apoc.12.
Plantiniana , ) & per inodum admirationis exponenda , fic : Iſene eſt ſeptuageſimus annus libertatis Iudaicæ , à Ieremia cum c.9 . hic
cap.25. & Daniele cap.2 . prædi&tus? quafi dicat. Non folùm 70. anni, led 8o. & quod excurrit. Iam lapfi funt, & necdum v.38 .Apoc. 18.
finis eft miferiarum . Licet eniin iam à decennio redierint nonnulli è Babylonia in Iudæam , toc tamen ærumnis hîc affli- cum 15.& 16.
guntur , vt fatis penè eſſet , eíl que optabilius inanfiffe in Babylonia . Ita Albertus,Hugo ,Liraồus & Mariana in eum locum , hîc.& c.
Et verò etiam Hebræa & Græca & Chaldaica interrogatoriè legunt , & connectunt cum verbo, Iraruses, quafidicat . Non un introitu
dum miſereberis eorum quos iam ?0.annis iratus afflixilti? Sed demus, affertoriè legendum eſſe; non aliud fignificant,quàm 3. Pentecoſtes
terminum afflictioni ludæorum præftitutum à Deo , iam effluxiſſe , & quidem iam priden , nempe ab exciſa Chaldæorum vtitur ſenten
monarchia per Cyrum 1.abhinc anno. Iuftum ergo effe , vtDeusmiſericordiam ſuam impertiri quidem coeptam ſub Cyro , tia c.2. hic,
fed inuidorum maleuolentia toto Cambyſis tempore fufpenfam , ipfe iam potenti dextera profequatur, & vel inuitis hoftibus, V. 36.& c.
vrbem templúmque inſtaurari faciat.
III. CONCIVS 10. Verifuniliusvidetur, ab anno 11.Sedeciæ , quo exciſum eſt templum & vrbs Ieroſolymitana, vſque
ad annum 1.monarchiæ Cyri,non fluxiffe 70.vel 60.vel s2.annos,vt volunt auctores priorum quatuor ſententiarum , fed folùm
30.annos,vt ſupponit quinta fententia.
ProbaturPrimò , ex 4.Efdræ 3. verf.i. & 29. item cap.9. verf.44. vbi ſemper trigefimi anni ruinæ ciuitatis,neque vlterioris
vnquam annimeminit: & cap.io. verf.27. ciuiras Ieroſolymitana adzficaturanno trigefimoruinæ fuæ :nam de hoc loquitur. Ec
quamuis liber iſte Canonicus non fit, longètamen maioris eft auctoritatis quàm profanæ hiſtoriæ Titi Liuij, Curtij,Salluftij,
a Ambr.1. Bo- Ioſephi, & fimilium . Citatur quoque à SS.Patribus a Ambrofio, Cypriano, Baſilio. Hieronymo, Irenxo, Tertulliano,Iſidoro.
no more, Cy. Imo & S. loannes Apoftolusfæpè b ad hunc librum alludere videtur. Et Ecclefia nonnunquam ſententiis inde depromptis
prian , ad. Ball,
metrian De vtitur etiam in cMiſſa.
cpilt, ad Chi Probatur Secundò , ex Canonicis ſcripturis , ex quibus conſtat , vt cap. præced. expofui ,Nabuchodonoforem Magnum
lonem Hieron. non regnaſſe vniuerſiin niſi 45.annis ex quo vnà cum parente ſuo regnare cæpit anno 4. Ioakim regis Iuda , Ierem.25. v.l.
lib, contra Nam anno 1. tranſmigrationis lechoniæ , Nabuchodonofor iain regnabat anno 8. vt dicitur 4.Regum 24. verf.12. Ie
Heluidium .
Iren . lib.3. choniasverò , vt habetur cap.25. verſ.27. è carcere eductus eſt , mortuo iam Nabuchodonofore , ab Euilmerodach eius
contra Här . filio & ſucceſſore , anno 37.tranſmigrationis ſuæ iam finiente. Vnde cum 8 anni ſuperadditi annis 37. faciant 45. conſe
cap 5 . quens elt , Nabuchodonoforein non regnaſſe niſi annis 45. Et hæc etiam fententia antiquorum Hebræorum . Atqui an
Tertull.I.de nus 11. Sedeciæ quo exciſum eſt teinplum & vrbs Ierofolymitana , erat 19. annus regni Nabuchodonoforis , 4.Regum 25.
habitu mul, V.8. Ergo ab exciſa vrbe & templo , non ſuperſunt ex regno Nabuchodonoſoris niſi 27. anni. Et filius eiusac fucceffor Bal
Ilidor. 6 .
thaſar non niſi 3.annisimperauit, vt ex c.5.Danielis colligicur , & Hebræitradunt: neque Scriptura vfpiam meminit aliorum
Etymol.c . intermediorum regum , vſque ad cædem Balthaſaris per Cyruin : ergo ab exciſa vrbe & templo vſquead Cyrum non fluxe
Seder. olam . runtniſi 30 anni.
Probatur Tertiò.Daniel cum rege Ioaxim ,anno regni eius 4.adductus eft Ierofolymis Babylonem , Dan.r.v.1.yrique decem
vt ininimum annorum : ergo fi exinde fluxerint 70.80.vel 88.anni,quot ponunt ilti auctores priorum 4. ſententiaruin , iam iin
perante Cyro & Dario fuiſſet Daniel penè centenarius. Atqui tantusfenex non fuillet à Dario præpofitus 120. ſatrapiis , Da
nielis 6.v.i.vtDarium regem ſexagenariuin c.5.v.vlt. fubleuaretipſe penè centenarius. Similiter Mardochæus cum Iechonia
rege Iuda cranilatus eſt. Eitheræ 2.v.s. Ergo fitot inde anniAuxerunt,iam centenarius fuerit, vel centenario inaior, quando ab
Artaxerxe rot imperiorum gubernaculis loco Amanis admotus fuit. Eſtheræ 8.7.15.Simili modo Efdras, filiusSaraiæ Pontifi
1.Efdr.3. cis in excidio vrbis capite plexi : & tot alij ex Iudæis Leuitase Principespatrum , & ſeniores, quiſexto anno DarijHyſtaſpis ter
V.I2.
tij Perfarum Monarchæ flebant, cùm viderent ſecundum templum non reſpondere inagnificentiæ & ſplendori prioris templi à Na
4.Reg. vlt . buchodonoſore euerfi,quod etiam ipfi oculis viderant,omnes centenariis maiores fuerint oportet : cùn camen conſtet,vix vllos
& Eldr.7.1.,.
v . 18. & 21. ea mundiætate ad tantam ſenectutem deueniffe.
& aggzi a . Probatur Quartò, ex profanis hiſtoriis. Nam ſi ſpectes reges Medorum & Perfarum ; ab initio regni Altyagis quivnà cum
patre fuo Cyaxare 13.anno lofiæ regis Iuda expugnauit & excidit regiam Affyriorum vrbein Niniuen , vt dixi cap.33. vfque
ad initium Cyri Perſaruin regis qui deuicit Altyagem , non reperies nifi 35. annos Altyagis , & ſeptein quibus cuin
Cyaxare patre ſuo regnauit, id eft, 42. quibus adde 27. regni Cyri in Perfide priùs quàm Babylonem expugnaret & Mo
narcha fieret non habebis niſi 69. annos', à 13. Cofiæ , vſque ad primum annum Monarchiæ Cyri exclufum . Si reges Ly.
dorum ; inter Halyacrem patrem Creeſi, vnà cum Altyage Medo Niniuen , eodein anno 13. Iolia expugnantem , & ipfuin
Croefum nullus alius rex incercellit : & tamen poft necem adhuc Cambyſis , ipſo initio Darij Hyftaſpis erat Croeſus etiam
tum in vigore ætatis , tefte Herodoto l.1. & aliis. Si reges Ægypti; habes Vaphrien , qui inultis annis tefte Scriptura re
gnauit certauítque cum Nabuchodonofore Magno : & tamen filia Vaphries teinpore Cambyfis , cum & ipſe expugnarec
Ægyptum , erat adhuc iuuencula , ſeu , vtHerodotus initio 1.4. loquitur, puella, quam Cambyſes pro ſuis deliciis expetebat.
Quæ omnia certò conuincunt,non potuiffe à morte Nabuchodonoſoris Magni vſquead initium Perſicæ Monarchiæ , niſi pau
cos admodum annos effluere.
Probatur Quintò,ex æra primi Nabon -Affaris , infallibili , ni fallor, indice illorum temporum , de qua egi cap. præce
dent. Nain Ptolemæus ( cui nemo fidem facilè negabit ) lib.s. Alinagefti cap.24. dicit annum 5.Nabó . Pol- affaris regis
fuiſſe 127. à primo rege Nabon - Allare ; feptimum verò annum Cambyfis fuille 22 s. ab eodem Nabon - Aſſare , Ergo inter
vtrunque illum annum non habes niſi 48.annos intermedios. Hos colliges , fi placet , ex cap.præcedent.ex vltimis 21.arinis
eiuſdem Nabo-Pol-Affaris,ex 21. Nabul-Affaris , ex 45. Nabuchodonoſoris Magni,ex 3.Balthaſaris , ex 3,Monarchiæ Cyri,
ex s.Canbyfis quibus folus regnauit , ve dicam cap.37. Deprehendéſque nec vnum quidem annum fuperefle qui tribui poflic
tot aliis regibus , nigliffari. Lab- Affardacho , & à Balthaſare diftin &to Euilmerodacho , & neſcio quibusaliis , qui fortè
regnarunt in Babylonia , vel vicinis regnis tanquam vicarij Nabuchodonoſoris perpetuo bello foris diftenti : Sed auctores
prioruin 4. fententiarum , illos inter Nabuchodonoforein & Balthaſarem medios faciunt , & finguli fingulis plurespaucio
rélve annos adſcribunt pro placito fuo , vt lacunamn 70.annorum captiuitatis & deſolationis Iudaicæ , citiùsvel ſeriùs , prove
quiſque ſtatuit , faltem in ſpeciem compleant. Etpoſſet idein ſimili modo etiam ex annis Olympiadum , & conditæ Romæ, fi
neceffum effet, comprobari.
Probatur Sextò , auctoritate SS. Patrum , quos pro hac conclufione proferre poſſumus è primis & nobiliflinis , S. Au
gultinum , S. Hieronymum , Clementein Alexandrinum , & tot alios ſupra citatos in prima & quinta ſententia. Et licèt pri
mæ ſententiæ auctores initio & fine 70. iſtorum annorum ſtatuendo diffideant ab auctoribus quintæ fententiæ , tamen in eo
conueniunt,non fluxiſſenifi 30.annos ab excidio teinpli & vrbis Ieroſolymnitanæ anno 11. Sedeciæ , vſque ad annum 1.Mo
narchiæ Cyri. Et quia hîc non niſi 30.annos reperiunt,proptereapleriquead ſupplendum ſnuin ſeptuagenarium ,40.annos alios
exinde conquirunt vſque ad z.annum DarijHyttaſpis,quo volunt deſolationi Iudaicæ finem demum impofituin fuiſſe.Sed de
hoc,concluſione ſequenti agemus,
Dices Jeremiæ 27.v.7.dicitur quòd Iudæi & vicinæ gentes ſeruiene Nabuchodonofori, & filio eius, & filio filij eius. Ergo
Nabuchodonofori plures ſucceſſerunt quàmynus Balthaſar.
Reſpondeo,
-
 Chronicon Sacrum .
27
Refpondeo , Nego conſequentiam , fi de Nabuchodonofore Magno fir fermo, de quo folo nos loquimur. Nam Iere
mias loquitur de Nabuchodonoſore ſeniore , ſeu Nabol-Affare , cuius filiuserat Nabuchodonofor iunior , poltea dictus
Magnus Paterid eo initio eiufdem cap.27 . vbidicit , fe hæclocutum fuiffe in principio regni lonckim filij toſsa regis Iuda. Ac
qui in principio regni loakim regnabat Nabol-Affar ſeu Nabuchodonofor ſenior , & quidem ſolus : nam , anno demum 4.
regni Ioaxim fociuin & collegam regni ſui accipit filium ſuumn Nabuchodonoforein iuniorem , vt habetur Ieremiæ 25,
verf.1. Alioqui , cùm inortuo iam Nabol- Affare , & imperante folo Nabuchodonofore iuniore , mentio eiuſdem rei
fit in Scripturis , non amplius dicitur , ſeruituros Nabuchodonofori , & filio eius, ego filio filij eius : fed fimpliciter , Nabuchodonon
fori o filio eius Balthaſari , verbi gratià , anno 23. Nabuchodonoforis , ſeu anno s. poft exciſum templum & vrbem le
roſolymitanam , Baruch 1. verf.2. & 11. Iudæi in Chaldæa captiui petunt vt oretur pro vita Nabuchodonofor regis Babylonis,
for pro vita Balthaſar filij eius, & verf.12. Vi viuamus fub vmbra Nabuchodonofor regis Babylones, o ſub umbra Balthaſar filij eius.
> V
eius :) Balthafar camen ſolus nominatur , quia primogenitus , & deſignatus iam tum à parente ſucceſſor in impe
rio. Cur enim alioqui tot alij principes , ſi qui intercurrere debuerunt , filentio oppreffi fuiſſent ? Imò , qui auſus
fuiflet , tot aliis neglectis , vnum nominare Balthafarem , & quidem totis 21. annis antequam parens è viuis exce
derer ? Quo argumento , ni fallor etiam de nouo comprobatur , alium neminem præter vnuin Balthaſarem Na
buchodonofori Magno ſucceffiffe : ac proinde nosinifi 30. annos inter excidium templi & Monarchiam Cyri inter
curriſſe. Confirmatur , quia Danielis s . Balthaſar facilè, ſepties vocatur filius Nabuchodonoſoris , vel Nabuchodono
for pater Balthaſaris. Idem videre eſt Baruch 1. verf.11. & aliis locis, vt bene notat Cornelius à Lapide in illum locum
Danielis .
Dices ndò ,Scriptura dicit, ſeruitutem Iudæorum ſub Nabuchodonofore , item deſolationem ac ſolitudinem terræ lu
daicæ ,cum fibilo & ſtupore vicinorum ,duraturam totis 70.annis.
Reſpondeo , Nego affumptuin. Nam non aliter id de ludæis prædicit, quàm de aliis vicinis Iudeæ populis Ammoni
tis, Moabitis Coeleſyriis, Tyris, Ægyptiis , & c. nam omnes hos pari modo dicit feruituros Nabuchodonoſori, & in ftu
porem , in fibiliun , in ſolitudinem futuros 70. annis , & quidem ante excidium Babylonis. Iereiniz 15. à verſ.g. vf
que 12. & à 18. vſque 27. Atqui certiſſimo conftat ex omnibus hiſtoriis cum ſacris , cum profanis , pleroſque iſtorum popu
lorum diu poft excidium templi & vrbis Ieroſolymitanæ ſubactos fuiſſe à Chaldæis , & paucis tantùm annis ſubiectos illis
fuiſſe:Ægyptios verbi gratia vix 13.annis, Tyrios vix 14.vel 15. reliquos circiter 24.velpaulò pluribus annis,teſte Ioſepho, Joſeph.1.1o.
inò Ieremia & Ezechiele Prophetis , & aliis ſcriptoribus. Ergo nequede Iudæis poteft illud de 70. integris annis , vi iſto- Antiq.c.!'.
rum verborum conuinci. Senſus itaque Scripturæ eſt, decurſu 70.annorum , quibus duratura etat diuino decreto monarchia Terein.43.& e
Chaldæorum omnes illos populos fubigendos & excindendos à Chaldæis, fed quofdam citiùs quofdam ſeriùs provę res fer- Ezech .29.30.,
ret & occafio :neque ante liberandos à Chaldæoruin ſeruitute , quàm deſineret imperium Chaldæorum , quod 70.cotis 86.
annis duraturum erat.
Dices: Tertiò , Ifti 70. anni à Prophetis & paffim ab Interpretibus vocantur feruitutis & deſolationis Iudaicæ ,
ac svicinorum
toti 70.ann . populorum ; non verò folius imperij monarchici Chaldæorum . Ergo volunt, calamitatem illam durable
Reſpondeos, Nego conſ. Nam vt tales vocentur , ſufficit quòd deſolatio & feruitus iis ſaltem ex parte coëxtendaturs
non requiritur verò vt totisreſpondeat. Vnde tales nuneri non debent fimpliciter, vt fortare videntur, exponi, ſed vt or
dinem ad aliud initium defignant. Nempe ſeptuaginta anni deſolationis , vt idem fit quod ſeptuagefimus annus, non ab in
choata defolatione, fed ab inchoata Chaldæorum monarchia. Simili phrafi Geneſis is.verf.13.dicit Deus Abrahæ , semen
tuum peregrinum erit , do ſubiicient eos ſeruitutis , affligent 400.annis : id eft , vſque ad 400. annum ab illa prædictione : nam
Certum eft ; pofteros Abrahæ non fuiſſe afflictos in Ægypto , nifi vltimis 92.annis, ve dixi cap.17 . Similimodo , ve ibidem
dixi, Exodi 12. verf.4o.dicitur habitatio filiorum Ifraël in Ægypro fuifſe 430.annorum , id eft,vſque ad 430. annum à promiffio
ne Abrahæ facta Geneſis 12. Nam conſtat,à deſcenſu Iacobi cum fuis in Ægyptuin non fluxiſſe niſi 215.annosvſque ad egreſ
fum Ifraëlitarum ex Ægypto. Sic denique Iſaiæ 7.verf.8. dicitur deftruendum regnum Ifraëliticum polt os. annos , non in
choandos tunc cùm id Ifaias inculcaret regiAchaz ,ſed ab initio ſuæ propheciz , ve dicam ibid .& fupra in hoc chronico
cap.19. in Oziæ anno 25.
IV . CONCLVSIO. Ab anno 1.monarchiæ Cyri quâ relaxata fuit Iudæorum captiuitas,(vt probauiprimaconcluſione)
vfquead 2.annum Darij Hyſtaſpis , non fluxerunt anni 40. vt Euſebius,Hieronymus, Auguſtinus,Clemens Alexandrinus,Ili
dorus
infrà ,ex ca
Theodoretus,
p.37. & alij quidam fuprà pro primafententia citati ſupponunt,fed ve ſummum annivndecim , vepatebic

Dices,Ex omniuin Chronologorum ſententia Cyrusregnauit totis 3o.annis : his adde8.Cambyfis, & duos Darij Hyſtaſpi,
exurgent anni 40.
Refpondeo, Cyrusab initioregniſui priuati in Perfide, regnauit 30.annis. Sed illo initio regni ſui Perfici non cepit Ba
bylonem , nequerelaxauit Iudæos ( vtvult Eufebius cum aliis iam citatis) nam tunc procul adhuc aberat Babylone , &
regnum eius erat admodum humile, neque abominabatur Iudæis. Sed hæc demum facta ab ipfo Cyro finiente iam 27. an vide 330
no regnifui Perfici, quando expugnatâ cum * auunculo fuo Dario Medo Babylone, & occifo Balthaſare, vltimo Chal €
dæorum regemonarchiam in fe tranſtulit. Nam ex illo tempore non nifi tribus annis fuperuixit : quibus addeſex Cambyſis in fine , in
annos quibus àmorte Cyri regnauit (nam ex octo annis , quot ei tribui ſolent ,duobus cum patre fuo Cyro aduerfus Scychas
cum moue
initi um nte ,regnauit , ) & duosDarij; non reperies niſi ir. Confirmantur hæc ex vnanimi Chronologorum conſenſu , qui
30. annorum Cyri ex quo in ſola Perfide coepit regnare , deſumuntab Olympiade 55. & quidem ab anno 4. eiuſdem Euleb.1.10 .
Olympiadis. Ita Eufebius ex Diodoro Siculo , Polybio , Thalicaſtore & aliis: ita etiam Iuftinus, Cicero & alij penèomnes. de Prepar :
Ptolemæo & aliis Chronologis,qui fuit Olympiadis64. annus 2. Vt omnes fatentur.Vnde conſtat, ab initioregniPerfici Cyri & z.& de .
Demonft.1.8
vfque ad quintum Cambyfis nonAuxilfe niti zs.annos,quotnempe fluxeruntà 4.annoOlympiadis 55.vfquead annum 2.Olym c.2 .
piadis 64.feu ab annoNabon -Alfaris 191.vfque ad 225.eiuſdem.Ex hisda Cyro 27.ann. pro regno Perſico ;non ſupererunt nifi Iuſtin.l.1. Cia
tres promonarchia eiuſdem , fi quinque vlciinos Cambyfi conſignes. Porrò Cambyſen non nifivno infuper anno iinperium cero de Diuig
protraxiſſe , atque ita non nifi fex vniuerfim annis patri fuperftitem regnaffe,patet tum ex hiſtoriis , tum ex fimili Olympiadum nat, lib.i.
& Nabon.Affaris annorum ſubductione.Nam 20.annum DarijHyſtáſpis fuccefforis Cambyſis idem Ptolemæus& alijChro .
nologi pariant cum anno Nabon -Alfaris 246. & 3. anno Olympiadis 69. Ergo ab anno s.Cambyſis vſque ad 20.annum Darij
1910h numer
illi fui rteniſi21.ann
t à moant Cyri. os ex quibus fi zo.dies Darie,non relinquetur Cambyſi nifivnus annus reliquus,quiſextus & vltimus

W.CONCLvsio.Decimustertius annus regi lofiæ eft quadrageſimus ante annum 11. Sedeciz . Nam , ve dixic.29.Iofiaste:
gnauitannis omnino 31.Ergo à 13.fuperfunt ex eius vicaanni 19. His adde 11.annos Ioakim , & co.Sedecią,reperies præcisè
fo.annos.
ex omnibusNeque de hoc
iam dictis . numero,certis clarífque Scripturis confirmato vllum dubiumeft apud Chronographos.Sequitur ergo
VI CONCLVS10. Exordium 70.annorum ſeruitutis , captiuitatis, ac deſolationis Iudaicæ , à nullo commodiùs,
quàm à iz.anno regni lofiæ accerfi poffe videtur.Nam cun'inem acceperint non cum ſecundo anno Darij, vt docet quarta
Conclufio, fed cum primo annomonarchiæ Cyri, vt conftat ex prima conclufione :necdiſtinguipoffint anni defolationis ab
annis ſeruitutis, ve probaui fecunda conclufione: & retrogradiendo ab anno 1.monarchiæ Cyri vfque ad excidium tem
pli & yrbis Ierofolymitanæ,non reperiantur nifi za ve tertia conclufio demonftrat :ab excidio verò templi & vrbis retrò qua
drageſimus
norum annusfit
accerfi poffe. 13.Iofiæ ,vtdixi quinta conclufione:non videtur aliundequàm à13.1ofiæ anno exordium 70. iſtorum an
Confirmatur. Quia ipſemet Ieremiascap.2s.verf.3. diſertè affirmat,fe iam indeà 13. anno Iofiæ , virgam regiam ſeu ſce
tiorum vrbe Niniue, è Babylonica fornace erumpere viderateodem anno 13. Tofiæ,) Ieremiæ 1. verf.2.11.13.) ex eo,inquam ,
tempore fe eandem virgam & ollam perpetuò ludæis inculcaffe & minatum fuiſſe leinperhanc cancilenamn Iudæisoccinuil

nuntiare , fceptrum & ollam illam non effe alium quàm Nabuchodonoforem Babylonium monarcham , (verf.9 ) cui
decurſu iſtorum 70. annorum tunc inchoacorum »,Traditi funt puniendi & exſcindendinon modò Iudæi, fed & om
Vbi verò puniti omnes & excifi fuerint, & completi zo.anni is pumpendisse excidendis deſtinati,tum demum (V,12.) bang
eciam
lar. Tirini Tom . I. D 2
 n
nico um
28 Chro Sacr .

hanc ipfam virgam Aquilonarem ,ſeu Monarchiam Chaldæorum ,alia Perſica potentiore ſuccedente, euerſum & excifum iri.
Et in his feriò inculcandis penè totum librum fuuid impendit Ieremias & aliquot alij Prophecæ .
Videac lector , an huic fic ſubducto calculo poflit acquieſcere : nam ego quæ dixi, non niſi diſputandi gratiâ propoſui:
quia nuſquam firinius me pedem figere poſle ſentiebam , gratiffimum acciderit fi quis in re obſcura vel paulò plus lu
cis attulerit.

CAPVT XXX V I.

QV IN TA MVNDI ÆT A S ,

Ab initio Monarchia Perfarum , de relaxata per Cyrum captiuitate Iudæorum : 1.Efdræ I. vſque
ad aduentum Meflie , & incarnatum Filium Dei, durauit annis totis 525 .

Nempe Monarchia Perſica durauit annis 200 vſque ad

NE annum
tefte Euſebio,Diodoro Siculo,Herodoto ,Iuſtino, & Dionyſio Halicarnaffeo, qui l.1.ſcribit,Regnum Perfarum mundi
Concluf.4.5. non vitra 200.annos in rerum faftigio permanfit , ex quo per Cyrum expugnatâ Babylone, ad illud fuit euectum . Et 3675
Confirm .
Ptolem.1.3 . omnes conſentiunt Monarchiam Perſarum defiifle anno 3. Olympiadis 112.qui concurrit cum anno conditæ Ro incluſuin .
Almageftij mx 424.& Nabon - Affaris 418.adhuc fluence. Iam verò ex iis quæ cap.præcedenti dixi, conftat Cyrum expugnatâ
cap.8 . Babylone Monarchiam ſuam Perſicam inchoaffe anno Nabon - Allaris 218. ( neinpe 8.anno, ante s.annum Cambyſis
à morte Cyri imperantis, ) id eft, anno condicæ Romæ 22 4. Olympiadis 62.anno 3.Vbi præcisè habes 200.annos
intermedios. Sic Ptolemæus , à regno Nabon -Affaris vfque ad mortem Alexandri Magni computat annos 424.
Ergo vſque ad exciſam per Alexandrum Monarchiam Perficam fexcennio ante mortem vult fiuxiffe 418. annos ab
initio Nabon -Affaris,vt iam dixi : ergo. Idem palàm fiet ex calculo annorum quibus finguli Perſarum reges Monar
chiam tenuerunt, cap.feq.
Deuicto Dario Codoinanno, Perſarum vltimo Monarcha, per Alexandrum Macedonem ,anno regni eius ſeptimo
inchoante, coepit Monarchia Græcorum , & durauit vſque ad extinctam ictu aſpidis Cleopatram vltimam Ægypti
è fanguine Græcorum reginain , priina Auguſtini anni 16.Iuliani , vndecim menſibus poſt Actiacam Auguftini vi
ĉtoriam ,adno Vrbis conditæ 724.Naban - aflaris 718.adhucfluente. Durauit ergo annis 300 3975
de dice 'Natali nempe perOlympiades 75.ab anno 3. Olympiadis 112. vfque ad annum 3. Olympiadis 187. Ita diſertè affirmat Ce
de die Natali drenus in Compendio , Cenſorinus, & Halicarnaſſeus , & idem tenent Copernicus , Ptolemæus, Eratoſthenesapud
Halicarnast. Clementem Alexandrinum lib.2 . Scromatum , Dio,loſephus & accuratiores quippe Chronologi, qui conformiter
lib.1 . Ptolem . docent, regnum Pptolemæorum à inorte Alexandri vſque ad initium Monarchiæ Augufti, extin &tis Antonino &
lup. Cleopatra ſtetiffe annis 294. Quibus fi addas 6.vltiinos'Alexandri annos , quibus àmorte Darij & exciſa Perſica
Monarchia , ipfe Monarcha vixit , reperies omnino annos 300.Porrò Euſebius, Beda , Ado,Hermannus Contractus,
Marianus Scotus & Conradus in Chronicis, & Pererius lib.11. in Danielem, etſi è morte Alexandri vſque ad extin
etam Cleopatram numerent annos 295. non tamen repugnant huic noftro calculo , quia ipſi includuntannum mor
tis Alexandri , quem nos excludimus , ne bis in nunerum veniat. Sed neque diffentit Nicephorus Calliſtus 1.s. Hift.
cap.6 . quando tantùm numerat 293.annos,nam hic non in morte Cleopatræ, vt oportuit, fed vno anno citiùs , putà
in Astiaca victoria,terminat regnum Ptolemæorun. Vide Dionem lib.5 1. Porrò rotundus ille 300. annorum Græ
cæ Monarchiæ numerus clarius certiúſque innoteſcet ex annis ſingulorum regum tum Syriæ, tum Ægypti,cum Ma
cedoniæ , cum Iudææ, de quibus infrà cap.39.40.41. | 500
Extinétâ cum Cleopatra,vltima Ptolemæorum regina , Monarchia Græcorum , coepit cum Augufto Monarchia
Romanorum , è qua fluxerunt anni 25
vſque ad aduentum Meſliæ & incarnatum Filium Dei 25. Martij , anni 41. Iuliani , ſeu principatus Augufti à nece

es
IulijCæfaris ,40. Vrbis condicæ 749. Si illi anno acceptum & natalem Chriſti affigere placuerit. Sed hoc exactiùs
inquiremus infrà cap.47. 528 400 ,

CAP v T XXXVII.

Series regum ſecunda orbis Monarchia, nempe Perfarum , quæ à Cyro poſt occiſum Balthaſar vlrimum
Chaldæorum regem vſque ad Alexandrum Macedonem poft deničturn Darium Codomannum
vltimum Perfarum Monarcham, durauit annis integris 200.

Tull . 11. de Yrus filius Cambyſis Perfæ , & Mandanes filiæ Aſtyagis regis Medorum , regnauit quidem totis 30.annis,vt Tul
Diuinat . ex lius, Clemens Alexandrinus Iuftinus, Euſebius,Hieronymus,Orofius,Seuerus Sulpitius, Beda & alij teftantur,ſed
Dion , rerum
Perſicarum prioribus 27.non niſi Perſarum rex fuit,vt iidem ſcribunt, & dixi cap.3s. poft conclufionem quartam. Extorſit qui
fcriptore. dem Altyagi auo ſuo materno regnum Medorum , ſed tainen ipſe ſibi illud non vſurpauit : nain Dario Medo confi
Ciem .Alex. gnauit, qui fortè fuit Harpagus : qui odio Altyagis coronam regni Medici Cyro procurarat , Cui & Babylonicum
1.1. Strom . poftea fceptrum ceffit,Daniel.s.v.vlt.imò collegam imperij habuiffe videtur ex Daniel.6.yltino.
Justin , 1.1 . 3
A capta Babylone,vt dixi c.35. ſuprà non fuit Monarcha nifi annis
Euſeb. in
Chronic. & initio anni primi foluit captiuitatein Iudæorum ,2.Paral.vlt.in fine, & 1.Efdræ 1.v.j.
Hieron.in c.1 . CAMBYSES Cyri filius,duobus vltiinis Cyri annisvnà cum parente, in Scythas (à quibus & cæſus eſt ) abeunte,
Zachar. & imperauit: vnde octennio à quibuſdam iinperaffe dicitur. Sed à morte Cyri non niſi lexennio ſuperuixiffe, probaui
c.7 .Daniel. cap. 35. fuprà.Ergo
Orofius 12. Hunc Efdras c.4. v.6 .Aſſuerum vocat, v.7.& 8. Artaxeren . Quæ nomina fuiſſe communia omnibus regibusPerſa
cap 7 .
Seu. Sulpic. rum , teftatur Herodotus & dixi in Prolegomenis de idiotiſinis nun.19. Hic inftaurationem templi à Cyro permif
lib.z. ſacrz ſam inhibuit,..Efdræ 4 7.2 3 .
Hiftor. Poſt Cambyſen SMERDES Magus 7. menfibus imperauit. Sed hi eius ſucceſſori
Beda I , de lex DARIO HY'STASpis filio adſcribuntur, qui his connumeratis regnauit annis 37
ztatib. Fuit hic maricus Eitheræ , vt dicam initio Commentarij in Ether. Anno fecundo regni ſui poteſtatem Iudæis fe
cit , intermiffam templi fabricam repetendi & perficiendi , 1.Efdræ 6.verf.7. & c. Eodem anno vidit Mardochæus
ſomnium ſuum, Eſther 11. verf.2. Tertio anno repudiauit Valthi, Eſther 1. verf.3. & cap. Septimo anno Eſther co
fonatur , cap.2. verf.16. Nono vel 10. anno deteguntur infidiæ eunuchorum , verſ.vlcino . Anno 12. iaciuntur for
tes quibus exploretur quo die ludæi omnes iugulandi eſſent, cap.3. verf.7. Et in fine anni 13.die vltiinimenſis, loco
Iudæorum iugulati funt hoftes illorum , cap.8.v.1 2. & cap.9.7.1. & c.ſuſpenſo priùs Aman cum ſua familia , c.7.7.10.
& cap. 16.v.18.
Xerxes parenti fuccedit,qui cum ferè biennio reg narat. Soluspoftınodum alios 20
De Xerxe , & tribus præcedentibus prophetauit Daniel cap.11.V.2. Huncputantquidam fuiße Artaxerxen illum qui
Thucydides Efdram cum noua ludæorum colonia remiſit Ieroſolymam anno regni ſui ſeptimo , 1.Efdræ 7. verf.1.8. & c.Ita lo
lib.3. Belli fephus l.11 . Antiq. cap.s. Quo eodem tefte , Xerxes anno s. regnilui in Græcos expeditionem mouens , & Helleſ.
Peloponnes ponitum trajiciens, ſecundo menfe ante Olympiadem 75.vt Herodocus & Thucydides ſcribunt, ob ancipitem belli
fiaci.
aleam , fibi collegain affumpfit , & ſe abſente vicarium in Perſide conftituit Artaxerxen Longimanum filium ſuum .
Qui propterea ab hoc annos, parentis , initium ſui imperij inchoare fubinde folet , vt fufiùspatebit cap.fequenti:
vbi docebo . Nehemiam ab hoc Artaxerxe anno regni ejus , ex quo cum parente regnare coeperat, 20.miffum in lu
dæam , vrbis lerofolymæ muros inſtauraffe , & toto triennio plateas , domoſque tum publicas, tum priuatas exædifi
calle, atque anno 23.ciufdem , completâ vrbis & templi fabricâ, folenniter omnia dedicafle: ac proinde initium 70 .
hebdoina
 Chronicon Sacrum .
29
hebdomadum Daniéliš ab hoc illius anno 23. qui folius iam à morte paterna regnantis octauus erat , arceſſendum
vſque ad
effe. Ergo Xerxe per Artabanum militiæ præfe &tuin occifo , & Artabano per Artaxerxen iugulato annuin
ARTAXERXES macrocheir ſeu Longimanus,præter 16.annos, quos cum patre in imperio tranlegerat,à morte patris mundi in
imperauit alios annos 40 clufum
DARIVS filius NotẢ vs Longimani 19
Huic Ægyptij, refumptis aliquando viribus rebellarunt.
Duosmenſes quibus Xerxes, & octo quibus SOGDIANVS iinperarunt , partim Darij Nochi , partim Artaxerxis
Mnemonis annis includuntur.
ART AX E R XE S Mnemon , Darij filius 43
DARIVS AR TAXE R XES OCH VS , qui denuo ſubiugauit #gyptum . 23
ARC ES vel A R SAME S eius filius
DARIVS Arſamis filius, CODOM ANNVS Luítino , regnauit ancipiti fortuna annis
Seprimo anno ab Alexandro Macedone vincitur , imperio fpoliatur, & Perlicæ monarchiæ finem imponit ; de quo
Danielis 11. V.3 . & 4 . 200
ue ad
um
ndi CA PVT XXXVIII .
675
uluin.
De initio & fine 70.hebdomadum Danielis c.9.V.25.26.2973

Er has 70.hebdomadas annorum defignati 490.annos non lunares, vt Iulius Africanus,Rupertus, Torniellus,Pererius,Gor- ful.afric.i.
, ,
& Cornelius à Lapide in eum locum, & Alfonſus Salmeron & Franc. Suarez & Galatinus & alij pallim . com.i. pro
Hieron.in c.9. Porrò ex verbis illis,Occidetur Chriftus,& in dimidio hebdomadus,ſcilicet vleimæ deficiet hoftia & facrificium ,& c.ſatis manifeftum !eg.43.in 3
Dan Tertull . eft, finem 7o.hebdomadum iftarum cum paflione Chrifti vel faltem paulò poft concurrere,& omnes ſani interpretes explicant, com.s, difp.I;
lib, cont . & oftendam in Commentario illius loci : & certius patebit ex ftabilito femel certo initio earundem 70.hebdomadum,de quo fea ...
Indoos,
eft omnis quæftio . Gal.1.4.6.146
Primò, Liranus, Burgenfis, Vatablus, Galatinus & quidam alij, ſecuti Hebtæos,volunt inchoandas eſſe ante captiuitatein
275. Babylonicam , ab anno vel4. vel 11. Sedeciæ .
Secundò,S.Hyppolitus,tette S. Hieronymo inchoat illas ab anno 20.captiuitatis Babylonicæ .
Tertiò, Origenes, telte eodem S.Hieronymo ,& Tertullianus inchoant vno anno ante monarchiam Cyri.
Quartò ,Cleinens Alexandrinus , Ioan.Mariana ab anno primo Cyri & Darij Medi . Clem, Alex ,
Quintò ,Euſebius & Cyrillus Ierofolymitanus à ſecundo Darij Hiltaſpis. Item Driedo, Corn.Ianſenius: 1.1 . Strom.
Euleb . 18. da
Sextò ,Seuerus Sulpitius, quem fequitur Scaliger ,à Dario Notho ,quem Ochum ipfe vocat. demonftrat .
Septimò, Cedrenus,Cornelius à Lapide, & ex Nouatoribus Heluicus, Bucholzerus, Capellus , Functius Angelocrator , à Cyril . care
feprimo anno Artaxerxis Longimani,quo Efdram 1.1.c.7.v.8.dicunt è Perſide Ierofolymam reperiiſſe. cheli 12.Drica
fol. Afric . 1.s. o &tauò ,Iulius Africanus , Theodoretus,Rupertus,Carthuſianus,Beda, Comeltor, Zonaras , Antoninus,Pererius, Torniellus, do 1 3. de
Theod.
Anta.Carch Gordanus, Salianus & multi alij, ab anno 20.eiuſdem Arcaxerxis à morte Xerxis ſolitariè imperantis, quo anno putant Nehe. Dogma. c.50
Ruj: . P.4 .
Per s. 9 Dan . miam vrbi perficiendæ excremam manum impoſuille, 2.Eſdr.1. & 2 . Corn.lanſena
Zonar . Tor Nonò, quidam alij , inquit Suarez ,(neque iple omnino improbat,) ab anno 32. Artaxerxis initium deſumunt. in c.222.
miell. Gord. Ratio vna omniun elt quia tunc temporis ( vt finguli opinantur ) ex iis ſermo de Ieroſolyma reſtauranda nempe vel diuina Concordiæ,
Saino ,in An- promiſſio hac de re,v.g.per hos Ieremiæ Prophetæ , c.29.vt aiunt auctores duarum priorum ſententiarum : vel edićtum regium Scu .
1.2 .Su
hiftlpi
. c
nal.Beda l.3. eâdem de re, vt cæteri affirmant.
in ES, & 16.
& de Ratione 1.CONCLvsio . Initium iftarum 70.hebdomadum non poteft defumi à tempore quo de Jerofolyma reſtauranda diuinitus fa- Scalig ,1.6.de
teapor.c.7 . &a fuit proiniſio. Nam cùm hæc facta fuerit variis vicibus, & temporibus valdè diftantibus ; non poflet vllum inde certum Cedren. in
Comeftor in iudicium defuini. Nam & per Ifaiam c.44.0.26 . & c.145.v.13. & per Ieremiam c.27. V.22. & c.29. v.10.& per Baruch c.2 . Compendio,
C. 1O. V.34. & c.4 . V.23.( vt iam de Daniele & aliis fileam ) facta fuit illa promillio.Et quidem Danieli facta fuit plus quingentis, in aita xera
Anton , s . p. Ieremiæ & Baruch plus too.Ifaiæ plus 800. annis ante Chrifti mortem ;quæ tainen in medio 70. hebdomadis,id eft fub finem xe Corn pag.119,
. Lapi.
Chron.cit. 3 . 4 90 annorum hîc à Chritto ſubeunda prænunciatur. de in 9.Dan.
68.Searcz in II. CONCLVS 10. Neque deſumi poteft à tempore quo de eadem vrbe reſtauranda regium aliquod edi&um emanauit. Heruic & c.
Nam & hoc variis vicibus accidit, & temporibus valde diftantibus. in ſuis Chroe
led.si Primò enim Cyrus audito oraculo Ifaiæ ( ſupra citati) quo non templum modò, fed & vrbem Ieroſolymitanam à Cyro no- nic. loſeph.
minatiminftaurandam pene ducentis antè annis prædixerat,ex templò vt id fieret edixit,vt ex fine lib 2.Paralip. & initio Efdræ 1.11.Antiq.
colligitur: & c.4.l.1. Efdræ v.13. difertè afferitur Iudæos reipſa vrbem Ierofolymam vi edi &ti Cyri ædificare. Et idem lof- lib.s. fil.lul.Ade
frica
phus, Iulius Africanus, Eufebius, Bafilius Seleucienfis & alij complures. temp.Euſeb .
Jofeph . 13 . Secundò, idem concellit DariusHyttaſpis anno regni fecundo,vt fatis colligitur ex 1. Efdræ 4.5.9. Sed clariſiimè 3. Efdræ fup Bafil. in
A004. . 4.
& so 4. V.43. & feqq . dicitur rex Zorobabeli depoſcenti ve votuin quo in dienataliregni ſui vouerat ſe reædificaturum leroſoly- apodixi cons:
mam & templum , facto ipſo compleret, benignè annuille, regioque reſcripto ita fieri iuftifle ; & eo vifo refcripto ludæos ludz.
omnes ingenti gaudio exultaſſe, verſu vltimo. Eadem celtatur Iolephus,Clemens Alexandrinus, Euſebius & Cyrillus ſuprà
citati.
Tertiò, id ipfum rurſus concellum Efdræ , anno Artaxerxis 7. Denique & Neheiniæ , anno eiuſdem Artaxerxis 20. Nam 1 .
Efdræ, 7. v.7 . & feqq.dicitur,Artaxerxespræter ingentes opes,omnem quoque petitionem cordis elargitus fuiffe Efdræ. Quid
verò poterat magis cordi effe Efdræ ,quàm vt quidquid adhuc ad templi & vrbis fabricam deellet ,explere confettim liceret?
De Nehemia ex toto libro ipfius, ſeu l.2.Eſdra , certius idem eſt, quàm ve in dubium vocari poffit, aut ab aliquo vocetur. Ita
que non poteft ex aliquo horum regun edicto certum aliquod initij 70. hebdomadun indicium deſumi.
III.CONCIVS i o .Sed initium defumi debet ab ædificata plenè & intturata prorſus vrbe Ierofolymitana. Quando per
feEtâ omni fabrica,Nehemiascelebrauit dedicationem nouæ vrbis, & conglobati in vnum Iudæi immolauerunt victimas magnas
2.Efdræ 12. verf.42. lataci ſunt latitia magna : audita oft laricia Ieruſalem procul.Sed quàm procul ? Renunciatum eft regi Perſarums
inquit auctor l . 2. Machabæorum c.i.v.33. Et addic ibid.v.31 cælitus cohoneftatus eft ille dies famoſo illo miraculo ,quo cum
Nehemias facerdos iuffiffet lapides alcaris aquâ craffa perfundi fiammaex eis accenfa eft ,fed ex lumine quod refulfit ab altari conſumpta eft.
Pofferne certius, euidentius, & omnium oculisexpoſicum , totoque orbe celebrius indicium illo tam celebri,tot fignis notato
dedicationis die vel animo exoptari,ad rem de qua agimus, indicandan ?Porrò ne cui dubium effe poffit, an ſolenne hoc
& cæleſti igne decoratum facrificium fuerit, illud quod in die dedicationis à Nehemia oblatum eft, fubditur c.2.v.9.Nehe
mias obtulit (acrifis ium dedi acionis confummationis templi finul & vrbis , ó deſcendit ignu de salo , &c . ficut olim Moyfi, Salomo.
ni, & aliis acciderat.
Verba quoque Danielis hunc fenfum non admircunt tantum, ſed & penè extorquent. Sckoo, inquit , & animaduerte : Ab exi- Dan.gr tags
su ſermonis ,vt iterum edificetur lerufalem , vſque ad Chriftum ducem, hebdomades 7.6 62. erunt, & rurſum sdificabitur platea , muri
in anguſtia temporum , & Audin' initium hebomaduin defumenduin non ab initio,fed ab exitu ſeu fine ſermonis,non quo promic
tatur iubeatur aut permittatur ædificari, ſed quo reipfa iterum edificetur leruſalem : ædificetur , inquam , non inchoatè tantùm ,
( quomodò factuin tempore Cyri & Darij Hyſtalpis : ) fed completiuè ( vt contigit ſub Nehemia, ) perfecto ſcilicet & muro
ciuitatis, & tempio & platea ,feu foris omnibus & publicis ædificiis: neque enim porett ante ciuicas perfectè dici adificata.
Verbum igitur Exitus, ve in Latino eft, & exodos, vt in Græco, & Mirza, vt in Hebræo i verba item , Ædificabitur platea do mun
ri , hunc fenfum omnino depoſcunt. Nain quòd fermo pro re, phrafi linguis illis viſitata poni conſueuerit , nemo aufit in du
bium reuocare .
IV . CONCLUSIO . Vrbs Teroſolymitana plenè demum ædificata atque integrè inftaurata fuit anno Artaxerxis Longinani
non 20. quo Nehemias murum vrbis inttaurauit : fed 23. quo completisinterioribus quoque operibus , publicè folenniterque
dedicationein celebrauit. Neque enim inchoandis 70. hebdomadibus ſatis fuit , muram ſeu extima moenia vrbis inftaurata
effe , fed infuper etiam platea ( vt ait Daniel) cuin ædificiis falten publicis, & ciuium vfibus atque habitationi neceffariis,iq
ishlu .. Itauratz eſſe debebant. Arqui Neheinia iplo tette,l.2.Eldræ c.6.verf.1. & 4. Poflquam adifiratus eftmurm vrbis or poſita valua:
AfL.6.3 . cinsæs eru bara nimis ó grandis,& populum paruus in medio eius, o non erantdomus edificase. Vnde paulatim profectum vt è vicinis
D 3 vadique
 n
nico um
Chro Sacr .
30
Beda lib.z. vndique locis & facerdotes cum Leuitis, & de plebe faltem decima pars, in vrbem commigrare , vt dicitur cap.ir. Etve
cxiofit, in quoque quantum poflet & vellet,in commune conferrentærarium ,quo pu .
Efur. c. 34 . principes nobiliorum familiarum defuo, & populus
Glolla Ordi- blica vrbis opera , fora & platez inſtaurarentur,c.7.veri.70. Ecinſtaurata fuifle de facto per Nehemiam . conftat ex verbis
nár. in Efdr. Eccleſiaſtici49. verf.15 .Nehemias erexit nobis muros enerlos , enfare fecit portas e ſeras erexit domos noftras. Triennium , verò , vt
minimum , canto operi impenſum fuiffe, cum moles tangi operis clamat , tum Ioſephusapertè fcribit , dum Nehemiam ait 25.
anno ab exordio regniXerxis Ierofolymam perueniffe,muruinque vrbis inſtauraſſe, fed 28. demuin anno(id elt triennio poft,)
dedicationem vrbis & encænia celebraffe. Quod Ioſephi, Iudæi& Chriſtianis infenfiflimi tam clarum teftimonium in re
tantimomenti, Iudæis tantopere controuerſa cum Chriſtianis, in fauorein Chriftianorum , in exitum Iudæorum , quis vel per
ymbram ſuſpicari pofſit autvelitconfictum ab ipſo, vel ſtudio ſuppoficum fuiſſe : etfi trienniun non exprimat,nihilo tainen
breuius fpatium indicat, cùm ait,lam dudum adificata eratciuitas, ſed nondum decebat cam dedicari.Et Gloflà : Non decebat ciuita
tem dedicari priuſquam habitatoribusaggregati miniſtri,templo idonei, o portis ac veſtibulis cuſtodes effentdepurati. Deputauit verò hos
omnes ,perfectis iam vrbisoperibus Nehemias c.11. & 12.1.2 . Efdræ .Ac tuin demuin ſolemnem limul cum muri, cum teinpli,
tum interioris vrbisdedicationem , de qua præcedenti concluſione,publicè peregit, c.21. verí.27.vſque 44.quo etiam menſis
& dies dedicationis exprimitur, nempe feftum expiationis, quod incidebat in ro. diem 7. inenſis Tiſri , quinoſtro partim Sep
tembri, partim Oétobrireſpondet.
V. Conclvsio. Ille zo annus Arcaxerxis, quo Nenias è Perſide Ierofolymam excurrit & murum vrbis inftaurauit, non eſt
20. ex quo è morte parentis ſuiXerxis, folus imperium adminiftrauit : vt voluntauctores octauæ fententiæ ſed eſt 20.quo ipfe
viuente adhuc parente ſuo Xerxe, fimulcum eo regnare cæpit, cùm Xerxes ingentem illam aduerſus Græcos expeditionem
Bafil.in apo- fufciperet , anno regni ſuiquinto ( vtdixi cap. præced . in Xerxe :) Et conſequenter,23. eiuſdem Artaxerxis annus quo Ne
dixi contra
Iudæos. hemiasſolemnem vrbisdedicatione celebrauit,eft2 3.ex quo fimul cum Xerxe primùm imperare cæpit,qui elt annus àmorte
Xerxis,ex quo ſolus imperauit Artaxerxes, 8.Neque eniin Xerxes regnauit nifi 20. annis. Si ergo ſubmedium quintianni
ipfius coepit vnà cum illo imperare Artaxerxes, vrique 23. Artaxerxis annus ex quo cum parente cæpit , concurret cum 8.
Thucyhid.l.1. anno ex quo poftmortein parentisſolus imperauit. Et probatur ex Iofepho iam antè citato, qui dicit , annum 29.Artaxerxis,
Belli Pelo . (quo 2 :Efdræ 1.verſ.1. & c.2 . verſ. 1. & 11.Nehemias dicitur è Perſidemiſſus lerofolymam Jeſſe 25.ab exordio regni Xerxis,
popn. Cha- & triennio poft fuiffe celebrata encænia vrbis anno 28.ab eoden exordioeiufdem Xerxis, Et Ioſepho ad verbum fubfcribit
fon , Phanias Bafilius Seleucienfis,qui idcirco etiam ab illo anno 28.regni Xerxis,70.hebdomadum Danielis initium deducit.Subſcribunt
& c. apud reipfa etiain Cedrenus, Cornelius à Lapide, & alij fuprà pro 7.ſententia citati, qui70. hebdomadum initium ab anno 7. iam
Plutarchum , finito Artaxerxisàmorte patris ſolitariè regnantis accerſunt; ita vt8. anno incipiant anni Danielis. Nam 28.annus ab initio
dic.Thihenzusregni Xerxis eſt 8. annusArtaxerxisàmorte Xerxis iamfolitariè imperantis. Ethis valdè fauere Eſdrasl.1. cap.7. verf.8. vbi
lib.s. Cicero dicitſe leroſolymam è Perſide ſecundo rediiſſe anno 7. Artaxerxis, fi conſtaret , Artaxerxem illum fuiffe noftrum macrocheira
in Bruro. & feu Longiinanum quòd feptimus ille annus fuerit ipſius àmorte Xerxis folitariè regnantis, vltro tum concedemus. Sed illud
1.10. epift. ad dubium reddi, ætas Efdræ iulto prouectior cum futura, nempe 103. annoruin etſi daremus eum , in morte parentisſui Saraiæ à
Atticum epift Nabuchodonofore tempore excidij Ierofolymitani ferro iugulati, 4. Reg.vlt. verf.18. & 21.maternis adhuc viſceribus con
Chron . Hier. cluſum & pofthumum fuiſſe : tot enim , nec pauciores anni Auxerunt ab excidio vrbis vſque ad 7. annum Artaxerxis Longi
initio c. 11. maniſolitariè imperantis. Verum vt de Efdra res habet, volunt illi nobiſcum , initium 70. hebdomadum ab 8. anno Artaxer
Danielis, xis ſolitariè regnantis accerfi. Solùın ergo ſuperett,oftendamus, vnum eundémque annum eflehunc 8. Artaxerxis folius, cum
23. eiuſdem ex quo fimul cum parente cæpit imperare : quo anno liquet ex 2. Éfdræ 1. & 2 & ſeqq . Nehemiam vrbi perfi
ciendæ extremam manum impofuiffe, & encænia celebraffe, vtfuprà dixi.Veverò id oftendamus, abundè ex omnium aduer
ſariorum ſententia fuerit, fi certis & exploratæ fideiauctoribusprobare poflimus, Artaxerxen non à morte demum patris, ſed
multis antè annis vnà cum patre imperiuin adminiſtraſſe. Nam fi id femel conftiterit , omnes facilè admittent , id cæptum
fierianno 5,regni Xerxis, quando periculofam illam belli aduerſus Græcos aleam fubiit, & more Perfis ceteriſque Orienta
libus regibus vfitatiſſimo, collegam tum & ſucceſſorem in imperio filium adſciuit.Porrò certos & exploratæ fidei in rebus
PerſicisGræciſque auctores nemo, credo , inficiabitur Thucydidem , his de quibus nunc agimus coauum Charontem Lampſa
cenum , Phaniam , Eratoſthenem , Ephorum , Dinonem , Clitarchum & Heraclidem , quos citat & laudat Plutarchus :Athe
næum item , Ciceronem ,Euſebium , Hieronymum , Æmilium Probum , Philoſtratum , Suidam , Strabonem , Diodorum Sicu- Æmil. Probus
lum , S.Antoninum ; vt Sigonium ,Mercatorem , alióſque recentiores fileam . Atqui omnes ifti dicunt ; Themiſtoclem incli- in rita The
tum Achenienfium ducem , cùm à ſuis ingratis ciuibus capitis condemnatus effet, in Afiam ad Arcaxerxem macrocbeira Xerxis loftr.1.1.c.19
filium iam tum in Perſide imperantem , velut ad aſylum confugiſſe ab Artabano militiæ præfecto ad Artaxerxen introdu- Suidas . in
Etum ,regem more patrio veneratum fuiſſe , & ab eo Lampſacum dono accepiſſe :fed paulò pòft hautto veneno ſibiipfimor- Themiſtocle.
tem confciuiffe . At iidem fugam hanc Themiſtoclis adſcribunt alij 13. alij 14. anncs Xerxis , 77.Olympiadis anno 1. mor- Strabo !. 14.
tem , anno 2. Vicenis, inquit Cicero , poftmortem Coriolani. Arqui conſtat ex Liuio . Halicarnaſſeo , Plutarcho & aliis,mor Diod.sic.1.11.Antonin , 1 .
tuum Coriolanum anno circiter primo73.Olympiadis Cofl.Sp.Nautio,Rutilo .& Sex. Furio Medulino.Conſtat item , fugienti p.hift.tic.4.
Themiſtocli Athenis ſuffe &tum in eius locum Periclein , anno 1. Olyinpiadis 77.vt ex Athenäo colligiere eſt. Acqui luper- c.1.5.14. si
uixiffe tum & imperium adminiſtraſſe Xerxen nemo negare poteft, cùm ex omnibuspenè iam citatis auctoribus in confeſſo gonius in
fit apud omnes, Xerxen annos.imperij fui aduerſus Græcosmouiſſe & Helleſpontum traieciſle, cùm vix duo menſes ſuper- tempor.Athe
eſſentante olympiadem 75. Poft illud verò tempus totis aliis 15. annis fuperuixiffe atque imperafle , donec anno primo 79. cator in An
Olyınpiadis ab Artabano miliciæ præfecto interemptus fuit. Artabano quoquemox ab Artaxerxe cædem patris vlciſcente teloquio
protinus inter fecto. Ab aduentu igitur Themiſtoclis in viuis adhuc & in imperio fuit Xerxes totis 8. minimum annis;nem- Chronol.
pe quot ab initio 77.-vſquead initium 79. Olympiadis effluxerunt. Idem , fi opus eſſet,probare poſſem ex ſimili fuga Tima- Cic.in !. de
goræ ad eundem Artaxerxen :Idem ex annis Hieronis, Geleonis & Thraſybuliregum Siciliæ, hoc ipfo tempore fugæ The- Amicitia, &
miftoclis, & imperij Xerxis, vt Athenæus & ex Steſimbroto Plutarchus, Diodorus,Ariſtoteles & Pauſanias ſcribunt. Sed in Liuius 1. 2 .
re certa acmanifeſta non aufim eſſe prolixior. Halic . 1. 8 .
Chryfoft. V I. Conclvs10 23. annus ex quo fimul cum Xerxe primùm imperare coepit Artaxerxes macrocheira, ſeu annus 8. ex quo plucar.in Co
orat. 2.cont. folus imperauit,ſeu 28. ab exordio regniXerxis, concurrit anno 4. Olympiadis 80.& vrbisRomæ 297.Etab huius annimen- riolano.Ath .
· Iudæos. fe 7. Tiſri ſumitur initium 70. hebdomadum Danielis. Eft auctorum pro 7.fententia citatorum ,inſuper Baſilij Seleucienſis: Plut. Diod .
& fauet Chryſoſtomus : & quoad rem plerique alij id tenent. ſaltem quibaptiſmum Chrifti cum S. Luca conſignant anno Is . Politic.c.12. ſup . Arift, l.s.
TiberijCaſaris, quando Chriftus à Patre cælefti ductor & doctor populi proclamatus eft, & finein accepit69.Danielis hebdo Pauſan.1,6 .
madas,id eft,anni 483. Nam.rs.annus Tiberij concurrit cum 3. anno Olympiadis 201. & Vrbis 780. Iam ſubduc calculos, Elia corum ,
& reperies intermedios483. annos ab 8.Artaxerxis folius,ad 15.Tiberij.
Porro 70. & vltima hebdomade confirmauit Chriſtus pactum feu foedus ſuum , ( puta nouuin teſtamentum ,) cæleſti ſaa do
Etrina,legibusacmiraculis; & in medio hebdomadis 70.hoc eft anno ab inftaurata plenè Ieroſolyma 487. anno 2. Olym
piadis 202. vobisRomæ 783.occiſus eft Chriftus,defecit hoſtia & facrificium legis veteris,luccellit facrificium legis nouæ ,
loco vitulorum & agnarum ſubſtituto ſacro ſancto corpore & fanguine Chrifti in facrificio Euchariſtico. Denique tribus
& dimidio poft Chriftimorté annis finem accepit 70.hebdommada feu'an.490.Danielis. Etquadranthi calculi ad amuſlim ,
yepatet numerare volenti: Vnuin hîc noto & finio. Diuinaprouidentià tot præcisè annos ab igne cælitus dato Nehemiæ
in dedicatione vrbis Ierofolymæ,vſque ad deſcenſum Spiritus S.in Apoftolos in ſpecie ignis die Pentecoſtes fluxiſſe,nempe
-486. cum medio ; quot fluxerant àdie olim miſli primůn de coelo ignis Moyfi totique populo in promulgatione legis ex
monte Sinai, Exodi 19. vſque ad eumdem ignem cælitusquoque Salomonidatum in dedicatione templiſui, anno 11. regni
ſuimenſe octauo , 3. Regum 6.verf.37. & 2.Paral.7.Nam is erat annus486. cum medio à data lege in Sinai , 3.Regum 6.
ver f.2 . & 37.

CAPVT
 !

Chronicon Sacrum . 31

C Α Ρ V Τ ΧΧΧΙΧ.

Tertia monarchia , qua fuit Græcorum , ab initio anni 7. Alexandri Magni quo victus fuit Darius,
vſque ad annum 1.monarchie Auguſti ; quæcæpit extinctis Antonio de Cleopatra, 11. menſe poſt
Aſtiacam victoriam , Auguſto V I. & M. Licinio Craſſo Coff. ftetit annis 300. Ab anno 34
Olympiadis 11 2. per Olympiades 7 5.integras ) vſque ad 3.annum O ! ympiadis 187 .
Ab anno vrbis Roma condit e 424. vſque 1724.

Ab anno Nabon- Aſaris 418. vſque 78. vt fuprà dixi cap. 36.

Series Ptolemæorum Ægypti regum.

LEXANDER MACEDO, à deuicto Dario Codomanno Perfarum vltimo monarcha , ſuperuixit in ſuinmo rerum fa
3

Torepho
1.12 . Antiquit Itigio adhuc integris annis. 6
& alis,
Mortuus anno 1. Olympiadis 114. Vrbis 436. Nabon - Affaris 434. inquiunt Ptolemæus, Plutarchus & alij . 4.
Kalen . Quintiles, feu 28. junij. Succeflit ei in regno Ægypti .
PTOLEMÆVS Lagi antè gregarij militis filius ,dictus Soter. Ab hoc omnes exinceps Agypti reges nomen affum
pſerunt Prolemai, vt antè Pharaonss. Hic multa ludæorum millia in Ægyptum captiua abduxit. Et de hoc prophetat
Daniel c.n.v.s. vbi & conſequenter de reliquis, vtexplicat Pererius 1.13 . in Danielein , Imperauit annis . 40
PTOLEMÆVS PHILADELPHVS eius filius , à morte patris ( cum quo regnaret biennio ) regnauit ann . Hic ex Iudæis 38
in Ægyptum à parente fuo captiuis abductis libertate donavit centum viginti millia . Idem ipſe miſla legationead
Eleazarum Onix primi filium , ſummum pontificem Iudæorum , petiit ab illo & obtinuit 72. Interpretes, qui facra Bi- 48
blia ex Hebræo in Græcuin tranftulerunt , tefte Iofepho & alij.
PTOLEMÆVS EVEsgetes illius frater: fic dictus, ob reftituta Ægyptiis idola, quæ Cambyſes in Perfidem auexerat, 26
& ob alia beneficia iiſdem collata . Seleucum Callinicum , eiuſque filium Ceraunum Syriæ reges bello ſuperauit.
Tot, nec pluribus annis regnafle conſtat ex Chronicis Euſebrij , Mariana & aliorum , item ex Strabone.
ProLEMÆVs Philopator, per antiphrafin fic dictus: nam patrem occidit & matrem ,&fratrem & fororem , &
vxorem , captus illecebris Agathocleæ meretricis , noctes in ftupris, dies in conuiuiis abſumebat , inquit luftinus l.29 . 19
& zo . Dehoc prophetat Daniel C.12.v.10. fub nomine regis Aultri: quia Ægyptus eft ad Meridiem Iudææ.
PTOLEMÆvs EPIPHanes eius filiusaccepit in vxorem Cleopatrain filiam Antiochi Magni Syriæ & Aliæ regis,
quam Daniel cap.11. V.17. vocat filiam feminarum ,id eft formofiflimam : à qua deinceps omnes reginx Agypti nomen
Cleopatræ ſumpliſle videntur. Regnauit totis .
23
PTOLEMÆYS PHILOMETOK eius filius natu maior ex Cleopatra , variante fortuna regnauitannis.
Tot illi annos tribuunt Clemens Alexand. Euſebius, Tertullianus,Ifidorus. Bafilius Seleucienfis, Beda , Ado , Herma- 35
nus Contractus , Honorius , Nicephorus , Marianus Scotus, & c . contra Ioan . Azor. 1. 6. Inftit. Moral. qui folùm 25 .
annos ei attribuit.
Paulo poft obitum Epiphanis coepit ſchiſma, cuius etiain meminit Liuius l . 45. primatibus Ægypti,2. Machab.4.
V.21. in Philometorem infurgentibus , & loco illiusfubftituentibus Euergeten feu Phiſconem fratrem Philoinetoris
natu minorem.Hac occafione Antiochus Epiphanes Syriæ rex fpecie ferendæ opis Philomecori, ſuo ex ſorore nepoti ,
eiuſque in regnum reſtituendi, ſemel iterumque ſuſcepit expeditionein in Ægyptum , 2. Machab.4. v . 21. & 1.1.1.17.
Probes Sed vera caufa erat, vt regnum Ægypti fuo Syriæ regno adiungeret. Vnde & Iultinus fcribitlib . 34. Antiochum
The. Epiphanem expuliſle Ptolemæum Philometora : atque hunc ad Philconem fratrem ſuum fugifle Alexandrian : & par
Phi.
ticipato cum eo regno , legatos vnà mififfe ad ſenatum Romanum . A quo miffusPub. Popilius Lænas cùm videret
1.0.19 cunctari Antiochum , virga eum circumſcripſit, iubens non prius exiret illo circulo , quàm reſponſum ſenatui daret
tocle. an pacem vellet an bellum , Qua aſperitate tertius Antiochusparuit Romanis, & fratres Ptolemæos in pace degere
1, 14 permiſit. Sed mox iram in Iudæos euomuit, 1. Machab.1. V.21.Poft aliquot annos iterum Philometer à Phiſconere
6.1.11. gno pulſus, iterum miſſis legatis teltitutus, hac lege, ve Ægypto Philometor , in Cyrenis Phiſcon præellet. Ita auctor
1.1 . Epitomes hiftoriæ Liuij 1.45. Huius Philometoris permiffu Onias Onix 3.pontificis filius, telte Iofepho 1.12 . Ant.c.6.
4. Si . tempore Antiochi Epiphanis è Iudæa in Epiphanis è Iudæa in Ægyptum profugus ,templum ibidem in Heliopoli
in tana regione celeberrimum & Ierofolymitano æmuluin conftruxit, in gratiam Iudæorum in Ægypto degentium :
Athe quod à nomine auctoris oneion , à loco Heliopolitanum dici conſueui: ſtetitque vfque ad tempora Veſpaſiani, cuius
Mer juffu anno vno polt exciſum templum Ierofolymitanun , iftud quoque Æyptium funditus euerluin ett , cùin ftetiffet
An. annis circiter 233. quot effluxerunt à 18. anno Philometoris , non verò 333. vt vitiosè legitur in Iofepho 1.13 . ſup. &
1.7. Belli c.30 . Huius quoque templi memini Deuter.12 . v.17 . Erant ergo hoc tempore Iudæis tria per orbem nobi
de lifima templa, lerofolymitanum ,Gariziranum † & Heliopolitanum . Cunque interIudæos & Samaritas aliquando lisexo
Edl
, & brsChis . riretur de templi ſui ſanctitate & religione, Prolemæus Philometor, telte loſepho 1.13.c.6 . Iudæis exfucceffione pon
tificum Ieroſolymis nunquam interrupta , cauſam adiudicauit , magno Samaritarum detrimento , imò & ſanguine.
cafe , in Denique cùm Prol. Philometor Alexandro genero ſuo regnun Afiæ perfidè tentat eripere, 3. Marchab 11. V.1. Tubito 29
Vaic . moritur anno regni Græcorum 167. ibid . v.18.
Coo
ch . PTOLEMÆVS EVERGETES,qui & Phiſcon loſepho & Straboni, poſt mortem fratris regnauit annis.
d. Dicebatur filius, frater & maritus Cleopatræ , quæ vt genuerat verumque , vtriqueetiain nupferat. Vnde cùm ipſa
2.1.5 . pulſo ſemel filio ſola regnaret , Philcon proprium vtriufque filiun membratim diffectum & ciltæ impofitum, matri
die eius natali inter epulas apponi iuſſit. Vide Iuftin.38. & 39. & Epitomen Liuij lib.59. 16
6. PTOLEMÆVs LATHURI , Epiphanio Soter Euergetis filius. IO
PTOLEMÆVS ALEXANDER fatrer Lathuri , vnà cum matre , quæ Lathurum expulerat, 8
LATHAVS ob inatris tyrannidem reuocatus , regnar iterum aliis annis
ProLEMÆVS Avletes pater Cleopatræ vltimæ ex Ptolemæis Ægypti reginæ , Regno pulſus Romam fugit, re
gnante interim filia eius Berenice. Vniuerfim annis 30
PTOLEMÆVS Dionysivs filius eius, ſed puer : omnia adminiſtrante ſorore eius Cleopatra : s
ſubmerſo Dionyfio, & fratre eius natu minore,minùs ad regnum idoneo , ſceptrum tenuit ſola 17
CLEOPATRA , M. Antonij Triumuiri amoribus tota iinplexa, annis
donec apud A &tium primò ( 4. Nonas Sept. telte Dione l.si. id elt 2. Sept. Auguſto 3. & M. Valerio Meffala Conf.
anno 15. Iuliano ) dein 11. pòft menſe rurſus apud Pharum ( die 1. Augufti Augufto 4. & M. Licinio Craſſo Coll.
an . 16.Juliano ) victo extinctoque Antonio, ne ipſa in poteſtatem C. Cælaris Augufti viua veniret , afpidis ( vt fertur)
morſu interiit : & Alexandria, totaque Ægyptus Augufto victori cellit. Qui ex eo tempore monarchiæ ſuæ , id elt Ro
manæ, initium fecit, 1. Augufti, anno Nabon -Affaris 718. vrbis conditæ 724. Olympiadis 187. anno 3 .
Porrò de Ptolemæis regibus vide Strabonem 1.17 . Epiphanium , Euſebium , Iultinum , Bedain, & noftrum Pererium 300
in Danielem 1.13 .

CPAPVT XL

Series regum Syria.

Alecu crapula, Ceu vanedo BabPlane.eminatch au Cuperus ciecacatali leonum, monarchiam in varias partes di. 161
straxere,
 Chronicon Sacrum .
32
diſtraxêre. Prolemæo Ægyptus ceſlit : Seleuco Aſiamaior , feu Syria & Babylonja: Antigonominor Aſia : Arideo
& Antipatro ( quaſi tutoribus Alexandri iunioris,alterius Alexandrimonarchæ ex Roxane filij)Macedonia cun bona
Ptolem.l.si
parte reliquæ Græciæ , obuenit. Almag.c.7 .
Seleucus æram nouam inchoauit non ab initio ſui imperij, feu àmorte Alexandri Magni , fed 12. annis & 8.men X 1.9.c.7.
fibus poſtmortem Alexandri, in fine anni Vrbis442. & anni primiOlympiadis, 117.( telle Ptolemæo , Ioſeph. Dio loſeph 1.12 .
doro Appiano, Euſeb.Hieron . Ottone Frifingenfi, & Rabano ) à menfe primo Nifan, quinoftro ferè Martio refpon Antiq.c.7 &
det. Fortè quia illo anno & menſe Seleucusdeuicto Antigoniæmuli ſui filio Demetrio , ex Ægypto quò profuge 1.1. contra
rat, Babylonem reuerſus, imperium totius Aſiæ ſibi vindicauit. Vocantur hi anniSeleucidarum , vel regniGræcorum ,vel Apioncm
Diod. Siculus
Macedonici, & ab Ægyptiis Alexandrai: quibus vcitur liber primus Machabæorum , & ferè Iudæi in Iudæa degentes, 11.19. Appian .

..
vnde & ludaici à quibuſdam vocantur. Seſquianno feriùs incipiunt anni vulgò dicti Antiocheni vel Syriaci ( forſan à in Syriaco
redicu Seleucitriumphali ex Aſiaminore iam lubacta in Afiam inaiorem ſeuSyriam ) Ptolemæo † Chaldaici,vel fecun Euſeb . in
Chron. & 1.8 ,
dum Chaldaos: aliis Syro. Chaldaici. Hic incipiuntà ſexto menſe Elul, ſeſquianno poft Niſan prioris computus Alexan Demonit ,
drini. His vtitur auctor libri ſecundiMachæorum , qui inſittens calculo Chaldaico , ferè ſemper ſeſquianno pofterior Hieron . in
eft auctore libri primiquiAlexandrinam ſupputationem fequitur, id eſt,Græcorum & Ægyptiorum , inter quosmedij Dan.9 Otto
iacebant Iudæi. Eft & tertia annorum Seleucidarum ſupputatio , qua eciam hodie in Syria vtuntur Antiocheni, toto Fril, lib.s.
biennio anterior Chaldaica,& medio anno anterior Alexandrina iam dicta , de qua Scaliger lib. s . de Emendat.tem -P:42 Ra
por.Sed huiusnullus vſus eſt in Scripturis. 13 han. in 1 .
Mach.1 .
SELEVCVS Nicanor ,à multis& 'illustribus victoriis fic diētus , ante deuictuin Antigonum regnauit poft illum * Prol. 1.1.1
deuictum , tefte Appiano in Syriaco , aliis. 30 Almag.c 7
ANTIOCHVS Soter eius filius. Cuius tempore obtinuerunt Iudæihaud procul Babylonenobiliffimam de Galatis uftin .lib . 27 .
victoriam , cuiusmentio elt 2.Mach.8. v.20.Regnauit annis. 19
Antiochvs Soteris filius, Theos,id eft Deus,à Mileſiis appellatus,quòd Liinarchum eorum tyrannum expuliſſet , in
quit Appianus.Dehoc incipitDaniel Prophetare c. 11. verf.5. Sub hoc Parthià Syriæ regibus defecerunt, bello pri IS
mo Punico . Regnauit annis.
SELEVCVS CALLENICYS, qui Berenicen nouercam cum infantulo inter fecit.Sed neprem fuam vlcus eſt Prolemæus 29
Euergetes, ſpoliauit regnum Callinici, iuxta prædictionem Danielis 1 1. v.7.
SELEVCVS CERAyniVs,id eft fulmineus;quòd audaci & veloci ingenio præditus,quafi fulmen effe viredetur.Filius
erat Callinici, qui in pugna contra Ptoleinæum Euergeten, telte Iuftino , equo præcipitatus interiit ; Ceraunius autem

3
dolo à ſuis interemptus eft, cùm regnaſſer.
Hunc deſcribit angelusDan .11. v.10. vnà cum fratre eius Antiocho Magno.
ANTIOCHVS MAGNUS Ceraunij frater , Callinici filius cæſusprimùm à Philopatore Ptolemæo , pòft contra filium
eiusEpiphaneum Ptolemæum , 4. annorum puerulum , vna cum Philippo Macedonum rege caltra mouit: fed à Roma
nis, pupillitutelam ſuſcipientibus, in Aſia ad Thermopylas victus Antiochus Roinanis & L.Scipioni inde Afiatico
dicto Afiam ceffit ,pro obfide Romam iniflo filio fuo iuniore Antiocho Epiphane. Et poftea ab Elyınæis cum omni
fuoexercitu delecuseſt, iuxta vaticinium Daniel.11.v.1o.vſque 20.& lib . 3. Machabæorun. 37
SELEVCVS PILOPATOR, Ioſepho Soter, Antiochi filiuslenior. Nullis præliis, ſola auaritia famoſus,iuxta D'an.ii
V.20 . Nam licèt initio regni ſumptusomnes fuppeditaret ſacrificiis templi Iudæorum ,2.Machab.3. V.3. poſtea tamen
miſit eò Heliodoruin , v.33. Vt ærarium templi expilaret. Sed non ita diu poft eodem Heliodoro occiſus elt, cùm re 12
gnaſſet annis
Antiochys EPIPHANES , id eſt Illuftrisſeu Nobilis , à rerum geſtarum gloria fic dictus, Philopatoris frater ,Ro
ina,
vbiobſes erat, profugit in Afiam : indeque pulſo per Eumenem & Attalumn reges Heliodoro regni inuafore;frau
dato quoque Demetrio nepote ſuo ex Seleuco fratre , regnum dolo inuafit, annoregni Græcorum 137. vt dicitur 1.
Machab.i.v.11.Hunc viuis coloribus depingit Dan.c.11.v.21.& c. & c.8.v.9.vocat cornu modicum , & v.23. impidentem 155
facie,& c.Hic anno primo regni ſui exauctorato Onia ſummo & ſancto pontifice,impium Iafonem fratrem eius illi ſub
ftituit,2.Machab.4.v.7 .
Anno 2. regni ſui primam expeditionein ſuſcipit in Ægyptum ,ibid. y.21.& Daniel.11.v.22.Inde Ierofolymam pa
c atus ingreditur, ibid .
Anno š.ſubmoto laſoneMenelaum Beniaminiumn in pontificatu ſubſtituit, 2.Mach.4. V.23. & c.3.4.
Anno 6. regni ſui, Græcorum 142. bellum ſecundum in Ægyptum inftituit, 2. Mach.s.v.1. & lib.i.v.18.
Anno 7:regni fui, Græcoruin 143. Vrbis 585. Olympiadis 152. anno 4.poft deuictum à L. Æmilio 11. Confule
cum C.Licinio Craſſo, Perfeuin regem Macedonum 3. Nonas Septembris , & Macedoniam in Prouinciam Romano Doſeph 1 12 :
rum reda &tam ,Antiochus Epiphanes eorundem Romanorum iuffu coactus eſt Ægypto quam inuaferat excedere. Vn Antiq. cap.
* 7. Liuius
de Ierofolymain reuerſus effudit furorem oinnem in ludæos, Daniel.11.v.29. & 1. Machab . L.v.21. & lib.2 . c.5.v.11. 44. & 45.
& feqq. & dixi in Ptolemæo Philometore : & Ioſephus, Liuius, Iuftinus defcribunt. Triduo ſolo occidit Ieroſolym . uftin . 35
80.millia Iudæorum , vendidit 40.millia, & totidein in carceres abripuit,2.Mach.5.v.14. Mox per Appollonium plu
res aliosde nouo trucidat, v.24.alios item per Philippuin , cap.6. verf.11. Idolum louis abominabile collocat in tem
plo, verſ.z.tunc & Eleazarusmartyrio afficitur,v.17.& feptein fratresMachabæi,c.7.
Anno regni eius 9. Græcorum 145.inſurgit aduerfus cyrannum Mathathias, 1.Mach. 2. Quo poft aliquotmenſes
defuncto filius eius Iudas Machabæus arma capellit , cap.3. & fequenti anno Apolloniun occidit, v.11. & Seronein ,
alteruin belli ducem profternit , 7.23.
Anno 11. regni lui, Græcorum 147. Antiochus in Perfidem contendit. cap. 3. verf.37. Iudæi Gorgiam fundunt
fugant, cap.4
Anno 12.ipſum quoque Lyfiam in fugam compellunt, templum Ierofolymitanum einundant, V.52,
Sub initium anni13. regni ſui , Græcorum 149. in redicu è Perfide moritur Antiochus, cap.6. v.16. cum regnaſſet
I2
Cicero ad integris annis.
Q Fratrem .& Antiochvs Evpator eius filiusnouennis, à cuius tutore Lyſia occiſus eſt Cn. O & auius legatus à Romanis ad
initio.9. Phi. Eupatorein miffus, qui prohiberet illuin alere elephantes , quorum mentio ett 1.Machab.6. v.30 . & ſeqq.ita Cicero,
Jippicæ ap : Appiannus & Iofephus. Sed ipſemox Lyfias cum Antiocho rege occiſus ett anno Græcorum 151. à Demetrio Seleu
pict Appian . ciPhilopatoris filio , 1. Machab . 7. v.1. & c. Quo eodem anno L.Æmilius Paulus obiit vt habetur in Epitome Liuij
fephSyrias
in lib.46. Atqui
fup. . 1o. Gallo conſtat ( ex Faſtis
& M.Corn.Cetheg
Capitolinis, ex titulo
o Coff.anno Vrbis &93.Ergo Adelphon Terentij L. Æmiliun Machabæorum
vinculum hîc habes quo hiftoriam Paulum obiiſſe &L. Græco
Anicio
rum cum Romana certò colligarepoſſis. Regnaui t annis. 2
DEMETRIVS SELEVCI filius ,ab anno Græcorum ist. vſquead 160. quo occiſus eft ab Alexandro Veles Antiochi
Epiphanis filio ynde & ipfe nomen ſumpſit Epiphanis ) regnauit annis 1.Machab.i.v.7.& c. 10.V.1. & so . Eius an.2. IO
ludasMachabæus occiditur à Bacchide & Alcimo ducibus Demetrij , 1.Machab.9. v.1.3.18. cui mox Ionathas ſuf
ficicur , V.30.
ALEXANDER VELES Antiochi Epiphanis filius ab anno 150. Græcorum finiente vſque 167. inchoantem ( 1. Ma
chab. 10.V.I. C.11.7.17.) quo per Zabdiel Arabem , & Ptol. Philometorem regem Ægypti focerum ſuuin ( qui & ipte
poft die mortuus eſt v.18.) occiſus fuit ;regnauit annis duobus poftremis vnà cum Demetrio Demetrij Seleuci filio ,
1. Machab.10 . v.67. & c ergo . 6
Jofeph . 1.13; DEMETRIVS Demetrij Seleuci filius , dictus Ioſepho Nicanor,ab anno Græcor.167. (1.Mach.12, verſ.19.) vfq.172 .
Anriq . c. 8.
(C.14.7.1. ) quo captuseft Arſace rege Perfidis ( v.3.) regnauit annis 6
Nain duobus aliis regnarat antè, in viuis adhuc agente Alexandro , vtpatet ex c.10.v.67.
ANTIOCHVS Alexandri Velis filiusope Tryphonis ( tutoris, poftea tortoris ſui, ) enectusad regnum , tenuit ex
parteillud quadriennio, ſed viuente Demetrio Nicanore :nempeab anno Græcorun 168. vſque 172. Ioſephus 1.13.
..

C.12 . & 1 Machab.11.verf.39. & 54 .

TRYPHon extra ordinem & ftirpem Seleucidarum occiſo per dolum Antiocho ,1.Mach.13.V.23 regno Aliæ potitur
Antè quoque occiderat Ionatham & filios eius, 3. 12. in fine, & 13. verf. 12. & 23. occiſus & ipſe à Sede. Io.
feph . ſup .
3
AntiochVS SEDETÉS Eufebio , Ioſepho Soter,aliis Euſebes id elt Pius, diētus, filius DemetrijSeleuci,frater De
metrij Nicanoris, co à Perfis capto , 2.Mach . 14. V.2. oblatum ſibi à Cleopatra fratris regnean & coniugium capeſſic,
occiſo
 Chronicon Sacrum .
33
occiſo Apamex Tryphone inuafore.Ioſephus ſup. Foeduscom Simone Iudæ Machabæifratre iniit & fregit,r.Ma
chab.i.v.1 .& 27.Pof intereinptus à fratre ſuo Demetrio Nicanore, culin regnaflet i
DEMETRIV $ Nicanor dimifius à Perfis recuperat regnum , interempto fratre, anno Vrbis6250 Orol.i.s.c.io
Vide Orofium ,Ioſephuin ,Appianuin & Iuftinum , etiam pro fequentibus. lofoph.T.13 .
Antiq.c.17
ALEXANDER Sebina à Ptolemæo Philcone regeÆgypti tyrannus in regnum Syriæ intrulus, vitâ priuad De Appian.in fine
metrium Nicanorem : fed viciſſim ab Antiocho Grypho Demetrijfilio,vitâ priuatur poft annos 2 Syriaci luftini
ANTIOCHUS GRYPHVs Demetrij & Cleopatræ filius , occiſo per Cleopatram fratre ſuo Seleuco ope eiuſdem 1.28 . & 39
matris ſuæ regnum capellit , occiſo tyranno Sebina : Cleopatram tamen inatrem venenum , quod ipſa filio pararat,
ſpecie officiofitatis ebibere coëgit. Telte Euſebio ,Mercatore,Açor & aliis.Regnauit annis 12
Sed aliis itein 17.annis cum Cyziceno.!Vnde à Ioſepho lib.13.c.21. tribuuntur illi 29.
ANTIOCHVS Crzicenus filius Antiochi Sedetis ex Cleopatra ( hæc enim duobus fratribus nupſerat) occiſo
Grypho fratre ſuo vterino,quem iam pridem regno exuerat,non nifi vno anno ſuperuixit.Regnauit vniuerfim annis 18
SELEvcvs Gryphi filius fimul cum Antiocho fratre ſuo gerinano,interempto patruo fuo Cyziceno,regnum ca
peſſit ; ſed ſuperatur ab Antiocho Euſebe filio Cyziceni,& vnà cum regia doino à Mopſeatis in Cicilia,vbireſide
bat,concrematur.His duobus fratribus è medio ſublatis poft annos circiter j
Antiochys Evs Bes, ſeu Pius Cyziceni filius, imperium çapeſlit : fed dum duobus reliquis ipforum fratribus
Philippo & Demetriu Gryphi filius reſiſtendo non eflet,breuiextinctus interiit , & Syriæ regnum .
Philippys eiúſque frater DEMETR’IVS EVCERVS vnà primùm adminiſtrant : poftea ſuperato in pugna Deme
trio,& ad Mithridatem Parthorum regem fugato,folus Philippus regno potitur,fola Damaſci adminiftratione con
ceſla Antiocho Dionyflo quinto ſuo fratri germano. Ita Ioſephus fup .Appianus,& c.His impenſi anni
TIGRANES rex Armenix,vſus occaſione dillidij fratrum prædictorun ,lpecie iuuandiillos contra Euſeben ;ipſe 249
regnum Syriæ inuaſit,tenuítque donec Lucullus eum inde depulit,teſte Appiano, per annos 14
Alioquiquatuor adhuc aliis annis fuperuixit,vt ait Iuſtinus,l.40 . Quo tempore
ANTIOCHVs Asratıcıs ( quia in Afia minore enutricus)Euſebis filius,dum Tigranem & Mithridatem perſequi
tur Lucullus,Syriam Auicum regnum recuperat, & permiflu Luculli detinet annis.Sed Pompeius Lucullo in fenfior 4
Syriam Antiocho adimit, M.Tullio Cicerone & C.Antonio Coll.anno Vrbis 691.cyclo lunæ 15. ſolis 3. quando to
cam Syriam vna cum Iudæa in prouinciam Romanorum redegit, Ita Iofeph.l:13.c.25. Appianus & Iuſtinus ſuprà ..
Stetic ergo regnum Græcorum in Syria,ab initio Monarchiæ Alexandri Magni, annis ż67
vſque ad extinctos Seleucidas, & Syriam in prouinciam Romanorum redactam .
Indeverò vſque ad initium monarchiæ Augufti feu Ronanorum , extinctis Antonio & Cleopatra, vt dixi c.39.
ſunt anni 33
Simul 300

CA PV T XLI.

Series regum Macedonie.

Omen & potentia Macedonum ,vt & omnium Græcorum , famoſa iam inde ab initio & terribilis, ( neque enim potuere
vel tan
ſum creſcere cæpit Philippo regnante,qui anno prino Olympiadis 105. rex creatus, vicinos cum Græcos, tum alios populos
paulatim Macedonico ſceptro fubiecit.Sed poft 24. regni annos Principià Pauſania interfecto ſuccedensfilius exOlympia
dematre Alexander ,anno 1.Olyinpiadis 111. fortunam Macedonum ad fummum faltigium euexit, cùm poft ſex annosre
gni fui , quibusPerſarum tunc orbi imperitantiuin potentiam magis magiſque continuò attriuerat, tandem Dario Codo
mano Calendis Octobribus victo & excincto ,monarchiam à Perſis ad Macedonas tranſtulit anno 3 .
6
Olympiadis 112.vrbisRomæ 424.Nabon-Atſaris418.Vixit pofteamonarcha Alexander aliis annis
Verùm de fortuna Alexandri parum admodum adhæſit polteris ipſius , filio neinpe quem ex Roxane ſuſcepe
rat , & nomine etiam Alexandriappellarat, puero tum , & rebus curandis adhuc inidoneo , facilèab aliis du
cibuscantæ fortuinæ ænulisdepreſſo,ac vix Macedonix ſceptro cum parte viciniæ illi relicto. Tutot pupillo donec
adoleſceret, dacus erat
ARIDEVS Philippus AlexandriMagni frater ,patruuspupilli. Sed odio & fa&tione Olympiadis auiä pupilli,
occiſus eſt vnà cum Euridice yxore ſua,anno 6.cuin inedio'à morte Alexandri Magni.
CASSANDER Antipatri & Theſſalonicæ (Philippi Amyntæ ex Nicaſipolide filiæ) filius,interfe &tâ poft biennium
Olympiade, tutelam ipſe ſuſcipit ,fibíque ac filiis fuis fceptrum pupilli fecretò è víuis vnà cum Roxane eique ina 19
tre ſublati vindicans,tenuit annis
ANTIGONYS & ALEXANDËR Caſſandri filij poftmortem parentis aliis annis
DEMETRIVS POLIORCETES , à Pyrrho pellitur poft annos regni
PYRRHVS EPIROTARVM rex non niſi 7. menſibusMacedoniam tenuit .
LYSIMACHYS THRACIÆ rex annis.
I
PtolemaVs CERANVS , àGallis cæditur,poft annum
MELEAGRys ſuccedit menfibus 2 .
ANTIPATER diebus 45.
2
SOSTHËNĖS Gallis ſe fortiter opponens,règno potitur annis
ANTIGONVS Gonata Demetrij Poliorcêtis filius regnum paternum récipit. Sed eo abſente & aliis bellis prze
36
pedito,Alexander Epirota Pyrrhi filius,regnum inuadit.Simulrexerunt annis ΙΟ
DEMETRIVS Antigoni filius, Alexandro Epirota pulſo,regnum recuperat,fimúlque Epirum occupat. 13
Antigonvs Doson , tutor Philippi filij Demetrij.
Philippys filius Demetrij 42
II
PERsEvs Philippinothus;regno Macedonum finem fecit , inchoante anno 4.Olympiadis 152.regni ſui
tunc enim à L.Æmilio Paulo vičius Perſeus, & in triumphum ductus eft: & Macedonia in prouinciam redacta; non
regem exinceps; fed præſidem à Romanis accepit. 161
Ad quod vſquetempus, iain inde ab initio monarchiæ AlexandriMacedonis fluxerunt anni
139
Exinde vero vfquead initium monarchiæ Augufti, vt ex ſupradi&tis capitibus patet,luntanni
Qui fimul cum prædiétis faciunt. 300

CAPVT XLII.

Series Jummorum Pontificum Iudæorum ab exitu ex Ægypto anni mundi 25 44. vſque ad deftructios
nem Ierofolyma per Titum & Veſpaſianum Imperatores annomundi
4074. in tres claſſes diſtinctorum .

P R Í M À CLASS I S.
Ab exitu ex Ægypto,vfque ad redućtionem Iudæorwn ècaptiuitate Babylonica tertia dequarta mundi étater
Aron primus Pontifex Moſaicæ legis, iubente Deo iniciatus eftà Moyſe.initio anni ſecundi exitus Ifraëlitarum eš
A Ægypto,Exodi29.Leuitici 9. tenuítque pontificatum naita
per annos 38.& menſes quatuor: É
Ino. Tirina Tom . I.
 34 Chronicon Sacrum .
nam mortuus eſt 40. anno exitus ex Ægypto, prima diemenſis s.Nuner. 33.V.38.
ELEAZAR codem die ſufficitur parenti, ibidem , & Numer.20.v.25 . & Deuter.10.7.6.
PHINEES
ABISTE 1. Paral.6.4.5.& 6. & 1. Quamdiu finguli fuerintpontifices, incertuin : fimul præfuerunt. annis 297
Boccı & Ozı i
Et Zaraias ,
Meraioth , & ,
Amarios , & I
Achicob. J
Poft hunc Achitob ( niſimalis citius poft Ozi) cum Iofepho l.s. Antiq.& l.8. aliiſque Hebræis à Lirano & Abulenfi
citatis, tranſlatus elt pontificatus à pofteris Eleazari primogenici Aaronis, ad pofteros Ithamaris ſecundogeniti Aaro
nis ; 1. Paralip.6. v.3. De cauſa agam 1.Reg.2.v.31.Ex Ithamaræis primus
Heli, vnà cum principatu ſæculari ſeu politico pontifiatum tenuit, 1. Reg.4 . v.18 . annis 40
Huic ex eadem familia ſucceſſores fuerunt quatuor pontifices,nepotes Heli
ACHITOB nepotes Heli ex filio Phinees, frater Ichabodi, 1.Reg.13.V. 3 .
Achias filius Achitob . 1. Regum 14.V.3.18.19,

39
hi tres fimul annis
ACHIMELECH frater Achiæ , 1.Reg . 21.& 22.vbi à Saule occiditur
ABIATHAR filius Achimelech fuga elaplusad Dauidé, c.22.7.20 . factus eſt ſummus pontifex loco parentis à ſecun

præfueru
do & vltiino anuo Saulis , vſque ad primum Salomonis , à quo loco motus elt , 3. Regum 3. verf.26. cùm

Salomoni
præfuiſſet.

nempe
annis 41

206.ab
fimul
initio
annis
SADOC ex poſteris Eleazari, familiæ Ithamarææ pontificatum rurſus eripuit, & quidam tempore Dauidis bo- )

Oziam
vſque
Hi
Hi
regem
200
10
nt
ab
1.0
nain ſacerdotij ſumınipartem permiſſu Abiathari adminiftrauit apud cabernaculum fæderis in Gabaon,i.

ads.
Paral.18. verf.16 .& 2.Reg. 8.v.17. Abiatharo ferè cuin rege Dauide Ierofolymis manente , ſed exauctorato
demum Abiatharo folus per aliquot adhucannos,id munus tenuit, 3.Reg.2.verf.27.inanſicque in ea familia
pontificatus vſque ad natuin Chriltum , vt conftat ex Ioſepho , qui pleroſque recenſet lib.1o.Antiq. cap.ir.
& patebit ex ſequentibus.
ACHIMAAS parenti ſuo Sadoco ſucceſſit : huic filius
AZARIAS primus, vtpatet 1. Paral.6. verf.9. vbi Azarias dicitur genuiſſe Iohanan , ſed veriſimiliter me 206
diantibus.
ICRAM 2.
Is vs
AXIORAM quos Ioſephus fup. dicit ſucceſfiffe Azariæ , filios fingulos ſingulis parentibus.
PHIDEAS
Sydeas Sleu Ioiada, vtvocatur , 4.Reg.12. & 2. Paral.23.
Ivlvs ſeu Zacharias , filius Ioiadæ , 2. Paral.24.
JOHNANANI, 1. Paral.6.v.9 . vocat loſephus ſup.Iothamum , Iuli filium .

Sedeciæ
annum
Azarias ſecundus filius Iohanan, 1. Paral.6.v.10 .Ozix regni Iuda volenti incenſum offerre in templo Do

vſque
initio
Oziæ
mini viriliter reftitit, & templo expulit,2.Paral.26 . Ioſephus vocat Vrian.

ad
1..
AMARIAS Azariæ filius, 1. Paral.o. v.11. à Ioſepho vocatur Nerias
ACHITO B , V. 11. ibid .
SADO C , V.12
hi tres onilli ſunt à Ioſepho.
Hic genuit Helciam , v. 13. Sed pontificatum inter hos duos gellit
SOB N A , Iſaiæ 21.1.18. & 20. Iofepho Odeas, ſub Ezechia rege.
& ELACIM , ſub Manaſſe , Iſaiæ 2 2.ſup.& Iudith.4.v.5. qui temporeManaſſe,vt ibiprobabo, adminiſtrauit 200
etiam rem politicam & bellicain contra Holofernem . Hic Iudith.15. vocatur etiam Ioachim ; & à Ioſe
pho Saldumus.
HEICIAS nepos Sellum , 1. Paral.6. v.13. Sub Iofia florust,4.Reg.22. & 23. & 2. Paral. 24.
AZARIAS tertius, eius filius 1.Paral.6. y.14. Omiflus à Ioſepho .
BARAIAs,ibid.v.14. quem Ioſephus Saream vocat, vſque ad excidium templi & vrbis Ieſolymitanæ pontifex
" fuit, & à Nabuchodonofore cum aliis jo.è primis Iudæorum , extremo fupplicio affectus eſt,4.Regum vlt.
v.18.& ſeqq . & Ieremiæ vlt.v.24 .
IOSEDEC Sarariæ filius tranflatus in Babylonem , i Paral.6.15.Iſtic pontificem egit 30.annis ,nempe vſque ad reductio
nem captiuoruin è Babylone Ierofolymam anno primomonarchiæ Cyri. 30

SECVNDA CL ASSIS

A reductione à captiuitate Babylonica vſque ad natiuitatem Chriſti

quinta mundi atate.
Osv E, Efdræ 3.verf. 2. & 2. Efdr.12.verſ,10. vel 1 E s V s, Aggæi 1.verf.1.filius Iofedeci remigrantibus Babylo
1. Eld.s.verſ.r. & c. Philo Annij dicit, eum egiſſe pontificem vfque ad 20.annum Darij Hyftaſpis, annis. 29
IOACIM filius Iofue,2.Efdr,12 . V.1.Huncdicit idem Philo præfuiſſe à 21.anno DarijHyſtaſpis vſque 11. Artaxer
xis , annis.
ELIASTE leacimifilius,ibid .Præfuit ab anno 12.vſque 33. Artaxerxis Longiinani, 2.Eſdr.3 .V.3 .& cap. vlt.v.4 . 48
& 6.annis.
Iorada eius filius, 2. Eſdr.12.V.10 . aliàs ludas, vel Ioachaz. Huic Mercator dat 22
annos 44
Ioannes ( veeum Iofephus vocat ) vel loathan , vt vocat Gerardus Mercator,
ION
& dat AT ei AN Ioiadæ filius,aliàs
IEDDOA vel IAddys eius filius. 2. Efdr.12, v.11, Euſebius dat illi annos 47
annos 17
Hicoccurrit AlexandroMagno, iratumque placauit Iudæis, tefte Ioſepho l.11.Antiq .in fine,& 1.13.c.vlt.Mortuus
paulò poft Alexandrum , eodem tefte Iofepho. Huius frater Manaffes fuit primus pontifex teinpli Samaritanorum in
monte Garizim , vtdicam Eccli.50 . V.28.& defcribit Ioſephus 111.Ant.c.6.
ONIASI. Ieddoæ filius, quibuſdam Priſcw. dictus. Et Mercator dat.
Simon Oniæ filius, dictusetiam Priſoms Iofepho , & Euſebio luftus , quòd Deum piè coleret, & eius fuminaannos poti 23
retur beneficentia.Scaliger putat, 8erećtè ,hunc elle Simonem qui laudatur ab Eccleſiaſtico c.so.v.1,vt ibid.proba Loſeph. 1.12 .
bo . Sed Eufebius , & Beda, & Serarius id fecundo afcribun t, minùsrectè. Euſebiu s dicit hunc claruiſle anno 1. Antiq . 6.2,
Olympiadis 120. Philo dat Simoni Euſeb , in
paruulus, inquit Ioſephus , & Euſebiusan,no&s
13 Chron.Scali
datE ei! BA Z AR V S Simonis frater ,quòd filius eius Onias adhuc effet ger . l.s. de
Tempor.
Hic mifit 70. Interpretes ad Ptolemæum Philadelphum fecundum regem Ægypti poft Alexandrum Magnumannos
Iofepho
23 cmcndar.
,teſte Ser.
fuprà . de Macha
MANASSEspatruus Eleazari, filius leddox frate: Oniæ primi, teſte * Ioſepho, etiain bzis pag.559 .
annos
23 Beda de ſex
In huius
Ecclii gratiam conftruxit Sanaballat focer eiustemplum in monte Samariæ Garizim ,vt iam dixi & icerum dicam ,
so v.28 2tac
* loſopb.ſup .
ONIAS 2. Simonis Iufti filius, dictus Auarus, quòd tributum pendi folicum regibus Ægypti,20.talenta auri recu C.3.
farit Ptole nxo Euerg
diſcudit , Præ fuic eri.Vnde grauia ludæi smala parab antur , quæ loſephus Tobiæ & fororis Onix Pontificis filius Joſeph ,ſup.
1.6.4. & g.
annis ,
SIMON
4

Chronicon Sacrum . 35

SIMON 2. Onix fecundi filius. Ab Euſebio dicitur coepiſſe anno 1. Olympiadis 137. A Iofepho dicitur,
anno Græcorum 125. ſeu anno 2.Olympiadis 148. opern "tuliffe Hytcario Iofephi Alio Tobiæ nepoti : ergo Ponti
ficein egit. 46
ONTAS 3. cognomine Sanctus,filiusSimonis 2.Huius mentio eſt 1.Machab.12,v.7.& 8. & 2.Machab.3.foto,
annis II
vbi Heliodoro vitam impetrat & ſanitatem ,v.33.Pacificè regnauit totis
Sed exul ſuperuixit aliis 4.vt colligitur ex 2.Machab.4.v.34.HuiusOnix 3.filius, & ipſe Onias di tus,in Ægypto
conftruxit templum Onion , vt dixi c.39. in Philometore.
LASON frater Onix 3 antedictus Ieſus,fed cum Menelao ,eiúfque fratre Simone, & Alcimo & aliis,tefte Go
rionide , factus Gentilis , Iafonis nomen affumpfit , & pecunia Pontificatum fibi emit ab Antiocho Epiphane
Syriæ rege, extrulo fratre ſuo Onia ſanctiſſimo viro , 2. Machab . 4. verf. 7. &c. & cap. 5. verſ.s. Ergo pſeudo -
Pontifex fuit annis 3
MENEL AVs Onias Simonis Benjaminitæ frater, cum pecuniis ad Antiochum Epiphanem ex Ægypto reducer à
Iaſone miflus , eodem fcelere ipfum è throno turbauit , ( Pontificatu fibi à rege pecuniis impetrato , quo ille fra
trem fuum Oniam ſanctum expulerat,v.2 3.Sed cum promiffam regi pecuniam Menelaus non perſolueret, Lyfimacho
fratri fuo iuſſus eſt Pontificatum tradere , V.27 . Sed mox lapidato Lyfimacho , V.42 . Menelaus nouis largitionibus
Pontificatum recuperat ,v.vlt.Simul annis 6
Præfuit quidem annis ro.nempe donec ab Antiocho Eupatore,fuafu Lyfix occiſus eſt,2.Machab.13.& Alcimus
equè impius (ex familia tamen Aaronis,1,Machab.7.v.14 .)ei fuffectus, telte Ioſepho,Serario & aliis:ſed Mathathias, Joſeph. fup .
c.1s . Serarius
& poft hunc Iudas Machabæus 4.illis vltimis vitæ Menelai annis, vti & toto tempore Alcini, legitimus dux fimul
P:704,
& Summus Pontifex iam tum erat : ac proinde ipſi tribuendi hi anni.

fimul & Duces Iudæorum .

Pontifices deinceps

MATHATHIAS Sacerdos ex Aſmonxisſub finem anni Græcorum 145. Summum Pontificatum & politicum po
puli ducatum paucismenfibus tenuit, 2.Machab.2.v.1. Quo defuncto, filiuseius.
IvDAS MACHABÆvs dux fimul & Pontifex aduerſus Antiochum Epiphanem alióſque tyrannos rempublicam
& religionem Iudaicam vi & armis tutandam inftaurandámque ſuſcipit anno Græcoruin 146. Olympiadis 153.an
DO 3. Templum abominando idolo profanatum ab Antiocho Epiphane 2 . Caſſeu ,ſeu 13.Decembris,anno Græco
rum 145. Vrbis 587. cyclo lunæ 6. Colis 11. operâ Iudæ triennio pòft expiacum eſteodem die eiuſdem menfis anni
Græcorum 148. cyclo lunæ 9.folis 14.Vide 1.Machab.1.v.21.30.39 . & z.Machab.io.v.3.& s. vbiquod dicitur, poft 364
biennium , expone,ab initio principatus Iudæ.Occiſus eſt in prælio contra Bacchidein anno Græcorum 152. menſe
primo,1.Machab.9.v.3. & 18.cùm præfuiffet annis 6
Interim Alcimus, qui & Iacimus , initio anni s. Iudæ ſuffectus Menelao pſeudo -pontifex, anno 1 à morte Iudæ,
nempe 153.Græcoruin ,menſe 2.(1.Machab.9.v.5 4.& c.) cùm præcepiffet deiici muros teinpli, percuſſus à Deo para
lyfi moritur, v.56.
IONATHAS fratri fuo ſubftituitur, 1.Machab.9. verf.30. Quam populi ludaici electionem confinnauit octen
nio pott , nempe anno 160. Græcorum , Alexander Veles Antiochi Epiphanis filius , 1. Machab.10. verf.1. & 20.
Et iterum feptennio pòft , puta anno 167. huius Alexandri filius Antiochus, cap.1r. verſ.19. & 27. Et hoc ſenſu
dicit Iofephus , mortuum Ionathain exacto imperij fimul & Pontificatus fui anno 4. nempe ab vltima illa confir
matione: nam conftat , occiſum fuifle à Tryphone anno 170. Græcorum , 1 Machab.13. verf.23. & 41. ideóque
regnalle annis 19
Simon fratri ſufficitur à populo,r.Machab.13.v.8.& 25.Occiditur à Ptolemæo genero ſuo , anno Græcorum 177.
menſe 11.vt habes ...Machab.vlt.v.11.vſque 17.cum dux & Pontifex fuiſſet annis 7
IOANNES , qui & Hyrcanus,Symonis filius,1.Machab.vlt.v.vlt . Pontifex fuit ,tefte Iofepho, annis 31 Iofeph.1.10 ,
Şub hoc binæ ludæorum , Zach.12.v.13.& Matth.3.v.7. ſectæ Phart ſuorum , Saduceorum exortæ , Pontifice Ioanne Antiq.c.8 .
Saducæis mordicus adhærente , inquit Iofephus. Et in hoc loanne finitur tota veteris Teſtainenti hiſtoria .

Reges deinceps fimul & Pontifices ludæorum .

ARISTOB VLVS , Ioannis Hyrcani filius , Ioſepho etiam Iudas dictus, regium nomen , & diadema primus Iofeph. fuр.
affumpfit. Fratrem ſuum Antigonum ex inſidiis occidit , & matrem è throno deturbauit ,tefte Ioſepho,Nicephoro & cap. penulc. &
aliis. Regnauit tantùm anno 1.13 . c.16 .
ALEXANDER eius frater minor, IANNÆVS di&tus,fecundùm Iofephum ſup . & alios, annis 27 Niceph. in
Chron .
Varia bella cum variis varia fortuna geſlit: duos filios reliquit,Hyrcanum & Ariftobulum ,qui ad Herodis vſque Ioſeph . fupe
tempora de regno difceptarunt,tefte eodem lofepho, Egeſippo, Euſebio & S.Hieron . cap.23 .
A L E XANDR A vxor Alexandri, Euſebio Salma, vidua facta regnum ſibi vſurpat, Hyrcanum filiuin natu Egeſip . I...
maiorem præficit facerdotio : Rempublicam verò Pharifæis adıniniſtrandam committis. Ioſeph. 1.13 . cap.24. & in cap. 12,
fua vita, dat ei annos 9 Euſeb , 1.8.
Demonſtrata
ARISTOBVLVS 2. natu minor filius Alexandri,mortuamatre ſeniorer fratrem fuum Hyrcanum Pontificatu fpo Hier . in c.9 .
liatum ,viuerepriuatum cogit. Ipſo regnante templum à M.Craſſo expilatum . Ipſe verò à Cn. Pompeio captiuus Ro Daniel .
3
mam miffus eft cum Antigono & Alexandro liberis ſuis ,cùm regnaſſet annis Iofeph . 1.14.
Et ex hoc tempore Iudæa,vnà cum tota Syria, facta elt prouincia Romanorum ,& vectigalis illis. Ioſephus notát, Antiq.'c.& .
vrbem Ieroſolymorum capram manu Pompeij in die ſolennis ieiunij menſis 4.Tamuz , Olympiadis 179. anno 1. fi
niente (erat enim 4. Iulij noftri)vt vult Mercator:vel anno 2.inchoante , vt Eufebius, Cuſpinianus, Onuphrius, & Fafti
Siculi notarunt,Coff.M.Tullio Cicerone & C.Antonio.
22
HYRCANVS iterum facerdotio præficitur à Pompeio & Gabinio : & variante fortunâ tenuit aliis annis
Interim filiorum Ariftobuli alter, nempe Alexander, Romanorum manibus elapſus, Iudæam inuadit. Sed exacto Iofeph fupe
triennio fe dedere coactus Gabinio , juffu Pompeij ſecuri percutitur. Ita Ioſephus. Dehinc parens eius Aritto 0.13 .& l.no
bulus cum altero filio fuo Antigono Roma profugus, auxilio Parthorum Iudææ regnum inuadit , & Pontifica Bellic.g.
tum tenet annos 3. & menfes 6. Sed Hyrcano c . Iulius Cæſar poft obitum Pompeij Pontificatum confirmar:
Antipatro autem Idumæo prouinciæ Iudææ tutelam tanquam procuratoricommittit, 16. anno ex quo cæperant
Iudæi Romanis vectigales eſſe, Coff.Q.Fufio Caleno ,& P.Vatinio Ifaurico. Herodes autem & Phaſellus filij Anci
patri à M.Antonio Tetrarchæ creantur.
ANTIGONVS Ariftobuli 2.filius, iterum ope Parthorum , regnum Iudæx & Pontificatum fibi vindicat : Phaſel
lum occidit : patruum fuum Hyrcanum Pontificem auribus mutilat: quemn deinde Herodes occidit. Sed & ipfe
quoque Antigonus poft annos 4
à M.Antonio, ita petente Herode,ſecuripercutitur vltimus Alimonxorum . Atque ita regnum Herodi cellit, Pon
tificatus Ananelo. Ita Ioſephus. 3
ANANELVS 1. Ab Herode Pontifex creatus 3
A RIST OBVL VS fofeph. fup.
ANANEL V S ſecundò.Præfuit vfque ad deuictum excinctúmque Antonium cum Cleopatra, & finem monarchiæ 0.24. & longo
1 Col.
Græcorum
I E SV - PHABETIS 6
SIMON B 0 ETH I ſocer Herodis præfuit vfque ad exrremos ferè menſes vitæ Herodis. Et huius anno penul
cimo nempe 19
Chriſtus ex virgineo ſanguine conceptus & natus elt, cùm iam exacti eſſent à reductione Iudæorum è Babylone,
ſeu à quinta mundi ætate, anni 525

LE
lar. Tirini Tom . Le TERTIA
 icon m
36 Chron Sacru .

TER TIA CLASSI S.

Ab aduentu Chriſti vfque ad excidium Ierofolyma per Titum , initioſexta atatismundi.

Imoni Boethi fub finem anni 20. ſucceſſor datus, cui etiam hic annus adſcribitur, MATHIAS IOSEPHI Z
Simoni
O A Z ARVS primò
EL E Z AR V S 1
I ESVs Sie filius 3
I OA 2 A R V s fecundo 3
ANNA S,ſeu A NAN VS 3
ISMAEL FABI ſeu PHABEZI à Grato præſide Iudææ , 1.Tiberij anno, ſuffectus eſt Anano.Ioſeph . 1.18.antiquit c.3 . 7
ELEAZ A R V S Annæ filius I
SIMON CAMITHI I
10 SEP HVS CAIP H A S Annæ Gener. Huius anno 11. Chriſtus baptizatus, anno 14. crucifixus eſt, 1
IONATHAS Annæ filius à Vitellio Syriæ præſide ſubſtituitur Caiphæ ,anno vlt.Tiberij,Ioſeph lib.12. Antiq.cap.3.& 6.
SIMON BOE THIC AN TH AR A primò 19
MATTHIAS.
ELIONE V S. 3
SIMON BOETHI CAN THAR A ſecundo I
IOS E P H VS CAN Æ 1 primo , à iuniore Agrippa pontificatu exuitur , ſubſtituto ei Anania ſeu Anano, Anani 1

1
ſenioris filio ,
2

NANmo
ANANIAS N & BED 1, de quo Actor. 23, V.2.& c.24.V.1. Quo pontifice S. Paulus anno 25, à paſſione Chrifti
Romam vinctusmiffus eft à Porcio Feſto præſide,c.25.26.27. anno Neronis 3. inquit S. Hieronymus & alij.
ISMAEL PHA B A I fecundus

2
IOS E P HV S CANÆI ſecundò
Ananus yno , lesys Damneiduobus, IESVS GAMALIELIS duobus, MATTHIAS THEOPHILI. Simul annis
Phanasivs Rysticvs tempore belli ele&tus , cuius pontificatus exacto anno
vrbs Ieroſolyma die 8. Septembris in Sabbatho per Titum capta & exulta eſt , cum iam inde à 14. Aprilis arctiſſimè 3
concluſa vndique fuiſſet. Ita Ioſephus, Dio Caffius, Hegelippus , Eufebius, Sigonius, Baronius, & c.anno 40. à
morte Chriſti. 4
75

CA PVT XLIII.

Quarta orbis monarchia , qua eſt Romanorum , abextinctis Antonio & Cleopatra , menſe 11. poft
Actiacam victoriam , Augufto IV. & M.Licinio Craffo Coff. anno 3. Olympiadis 187. Vrbis
condita 724.6 Nabon- Afaris 718.
Omanæ Reipublicæ varius ſubinde ſtatus fuit.Primus ab Vrbe condita anno 3.Olympiadis ſexræ ( vt dixi cap.32 .) vſ
Rque ad annumz. Olympiadis 67. per integrassa. Olympiades,com annos 2.4 lub regibus fuit:
ROMYLO annis
37
cum interregno anni I
Nyma POMPILIO
43

-
TVLLO HOSTILIO
Anco MARCIO 32
24
L. TARQUINIO PRISCO 38
SERVIO TVLLIO
44
L. TARQVINIO SVPERBO 25
244
Secundus ftatus à fugatis regibusper L.Iunium Brutum & L.Tarquinium Collatinum primos Confules,ab anno 3.Olym :
piadis67.ſub annuis conſulibus fuit vfque ad annum 4. Olympiadis 181. quo C. Julius Cæſar perpetuam dictaturam ſibi
vindicauit. Et fic ftetit per an.461.vel, li mauis vfquead annum 3. Olympiadis 187. quo extinctis Antonio & Cleopatra,
Auguſtus Cæſar liberalem plenamque monarchiam adeptus : & fic per annos 480. ab exactis regibusdurauit.
..

Tertiusfuit ſub Imperatoribus,à 1.anno inonarchiæ Auguſti Cælaris,vfque ad Auguftulum Imperatorem anno 3.Olym
piadis 313: quando Imperium Romanum Occidentale incidit in manus Odoacris regis Erulorum anno Vrbis conditæ 1228.
anno Chrifti Dionyſiano 476.cùm floruiſſet fub Imperatoribus, ( initio ducto à monarchia Auguſti ) annis 504, Exinceps
enim partim fub regibus fuit,partim ſub Exarchis Græcorum Imperatorum per annos ferè 324. neinpe vſque ad Carolum
Magnum , qui anno Chriſti 800. finiente , ipſo die Natalis Domini creatus eftRomæ nouusRomanorum in Occidente Im
perator , tenuitque in pofteris ſuis Francis vſque ad annum Chrilti 920. Tum eniin à Francis ad Saxones, alioſque Germa
nos ;atque ita tandem anno Chrifti 1273. perRodulphum Habfpurgenfem Comitem ad domum Auſtriacam delatum eft
Imperium , in qua pene continuatâ Imperatorum ſerie hucuſque perfeuerat: Orientali interim Græcorum imperio, ( quod à
morte Magni Conſtantini anno Chriſti 341. diſſectum fuerat ab Occidentali , Turcarum potentiâ penitus extincto , anno
Chrifti 1452. Vide Baronium , Bzouium , Spondanum & alios Hiſtoriographos.
Primi Imper. Romani vſque ad excilam Ieroſolymam , ( horum enim lolorum mentio fit in Scripturis ) ſunt ifti :
CIVLIVSCA S A R perpétuusDictator proclamatusanno 4 .
Olympiadis182. Vrbis conditæ tenuit annis ferè
705. 5
Ć . CÆSAR OCTAVIANvs Avgvstvs, à 15. Martij qua cæſus
eft C. Iulius Cæſar, anno Vrbis conditæ
709. finiente rsmenſ. s dieb , 4
TIBERIVS, à 19. Augufti, qua obiit Auguſtus , tefte Suetonio,
imperauit

Tacito , Dione , Iofepho & Velleio , anno Vrbis conditæ 767.inchoante 22 menf. 6 dieb.25
C.CALIGULA , à 16.Martij,qua Tiberius obiit,celtibus iiſdem , 1789. finiente dieb.is
3 menſi 10 ! die
annis

CLAVDIYs , à 1. Februarij , qua obiit Caligula , menſ. 8 b.13

793 finiente 13
Nero , à 13. Octobr. qua obiit Claudius, imenſ. 6
807 . medi o 13
GALEA , à 13.Aprilis qua fe occidit Nero , paulò poft Paſcha
ludæorum 4. Aprilis ,tefte Iofepho,
820. finiente menſ. 6 dieb . 7
OTT0, à 20. Octobris, qua obiit Galba, 821. medio menf. 3 dieb . s
VITELLIVS, à 25. Ianuarij , qua extinctus eſt Otto , finiente menſ. 8 dieb . 5
VESPASIANVS , ab vltima Septembris , qua Vitellius ſublatus 1 821822.. medio menf. 8 , dieb.24
eft nempe vſque ad 2.4. Iunij, qua Veſpaſiano defuncto
Turvs filius eius ſucceſfit, anno Vrbis conditæ
Veſpaſiani anno 2.nempe 8.Septembris, anno Vrbis 823.in Sab 832. inchoante
batho expugnata ett per Titum vrbs Ierofolyma,& in luis cineri
busfepulta Synagoga. Ita Ioſephus teftis oculatus, Dio Caſſius
& alij apud Baroniun.

CAP VIL
 Chronicon Sacrum .
37

CAPVT XLIV .

De ara lulij & Anguſti Cafarum Romanorum .

Aij
ſenatu vltrò illidelato iam fileam , quæ ad rem noftram non faciunt, & à Suetonio , Tacito, aliiſque fat accuratè annota- Cenſorin: de
tur;) vna illa æra correcti ab ipfo Kalendarij ibit in æternam memoriam :Nam inde omnes exinceps andi,etiam quibushodie
per vniuerſum orbem Romanum vtimur , Iuliani vocantur . Res ſic habuit : Incuria corum qui intercalationibus ad annos Plin l. 18.Nat.
hift.c.25.
lunares cum ſolaribus æquandos néceſſariis præerant,enormiter admodum deflexerant menſes à confuetis & debitis fedibus, Macrob.l.i.
& quiproprij erant ſolſtitiis, iam penè ad æquinoctia migrarunt Isil. Cafar ergo, ſuis vt ſingulos ſedibus redderet , cumtertium Saturn.c.14.
eflet conſulvnà cum M.Æmilio Lepido,fimul & feinel,trium menfium intercalarium adiectione,correxiterrata præcedentium annorum . Duos Solin . cap .3•
enim menſes intercalaresdierum 67.inter men ſem Nouembrem Decembrem interpoſuit :cùm iam antèmenſe Februario dies 23. intercalaf
ſet. Et hic dicebatur annus confufionis : eratque 447. dierum . Simul prouidit in poſterum ,ne iterum erraretur. Nam intercalari menſe fublato, Dio . Cal.-43.
1.2.Bellor.ci
Appian.in fine
Ennum ciuilem ad folis curſum reformauit. Itaque diebus 355. ( quibus lunaris conftatannus, ) addidit 1o.dies, Preterea pro quadrante diel, uil Plut. in
quiannum verum (uppleturusvidebatur inſtituit, ut peracto quadriennij circaitu dies vnus poft Terminalia ( id eſt, lub finem Februarij, Iul.Cz1.Suet.
vbimenſis quondam intercalari ſolebat)intercalaretur :quod nunc Biffextum vocatur. Ex hoc anno à lulio Ceſare ordinato cateri ad no in cod . c. 45 .
ſtram memoriam Iuliani appellantur : iique confurgunt ex quarto Caſaris Iulij Conſulatu. Hucufque verba funt Cenſorini Quibus om & in auguſt.
hino ſimilia habent Plinius,Macrobius, Solinus Polyftor, Dio Caſſius, Appianus, Ammianus, Plutarchus,Suetonius, Beda & Correa . Cae
0,31 . Clau.d
alij.Vnde canquam certum fupponendum ,primum annum Iulianum non à tertio (vtvult Alexander Scultetus) neque à quin- lendarij Cena
to ( vc Paulus Middelburgenfis , & huncfecutus Mercator) ſed ex quarto Iulij Cæſaris conſulatu conſurrexiffe ,qui coepitme- for.fup.c.9.
dio anno 3.Olyınpiadis 138. Vrbis conditæ 708. cyclo lunæ 14. ſolis 21. initio ducto à Kalendis Ianuariis. Ita Fatti Capitoli- Sucr. in vita
ni,& Mathematici paffim . Porrò præproperá ſacerdotum Romanorum , ( quibus hæcerat cura demandata ) feltinatione,nouus Dis. 1.5.0,16
mox error irrepfit , vt , cùm peracto demum quadriennij circuitu dies vnus intercalandus eſſet , ipfi poft circuitum cuiuſque trienni , Teph.l.a. Belli
diem intercalarint primis 36. annis Iulianis. Quod vbi animaduerſum à Cæfare Augufto ,iuffum vt dies illi tres ſuperfluè in-14 & 113.
intercalati deuorarentur ,duodecim proximis annis abfque vlla intercalatione edicto Cæſaris tranſigi iuſſis, ab anno 38. Iulia- Antiq. c.6. &
ho vſque ad 49. quo rurſum reſumpta eſt intercalatio . Ex eo tempore nulla eft alia adhibita anni correctio præter illam quæ ? Jofeph.l.1:
anno Chriſti 1582. à Gregorio XII I. comprobante penè orbe vniuerſo facta elt , detractione decem dierum fuperfluorum Belli
inicio Octobris . Dequa fusè Clauius nofter ,& alij Chronologi. Ab codem Auguſto , ad perpetuandam ipfius inemoriamn , 2.4o. Sotte. & 11 .
menfi Sextili nomen inditum Auguſti ,anno 20.Auguftio , ſeu ex quo Ægyptus in poteſtatem venit Augufti ſcilicet ab ann.16 . Hegefip .1.1.
o
Iulian , cùm extinctis Antonio & Cleopatrâ in Ægypto , Monarcha factus eſt. Id verò fecit exemplo C.Iulij Cæfaris , qui c. 34. Paul.
eamdem ob cauſam Quintilem de fuo nomine Iulium vocitarat , anno 2.Iuliano, ipfo Iulio Cæſare V. & M.Antonio Coff. Ita Olof!.6.c.19.
Cenſorinus.
Extincto Iulio Cæfari ſucceſſit nepos eius ex lorore, Caius Octauinus, in infantia Didus Thurinus , dein Caſar denique , & nio Plur.in Anton
Prolem .
Auguftus cognominatus, Cafar ex teftamento auunculi : Auguſtus ex ſententia Senacus. Et ab ipfo Imperaco res oinnes ſubſe- 1. 3. Almag
cap.8 Clem..
cuti nomen affumpferunt Auguſti, ſicur nomen Caſaris ab eius prædeceffore , inquit Suetonius. Alcx . I. 1. Sia
i rom . Cenſon,
s
C.Cæfari Oétauian . Auguſti æra multiple eft. x Vrbis Janno Olym- fup. 6,8 Vell,
conditz piadis. 1.2. Dio.l.s.
Prima,Principatus eius, quem plerique ſuppputare incipiunc immediatè à cæde C. Iulij Cæ Tacit.l . And
ſaris,die is.Martij per Brutum & Calium in ſenatu confofli, anno luliano nal. Plin . 1.3,
709 183. Nath .cap.20.
licèt inperium non vſurparit niſi poft cæſos Coff. Hircium & Panſam , cùm coëgit Romanos ſe finiente Dio Carl.l 53.
Conſulein deſignare, 19. Augufti , & 27.Nouembr. Triumuir factus elt cuin M.Antonio , & M. & 16 . Orof.
Lepido , anno 18411.6.
Secunda, Hiſpaniæ per Domicium Caluinym (teſte Dione 1.48 . ſubiectæ .) Quæ vulgò voca 3.17 1 in-
choante 2 . . 7 . cap.21.
tur Æra Augufti Hiſpana, ann,
8 715 .n.2 . 181
Tertia, Victoriæ ad Actium ,2.Septembr.ceſte Dione,Ioſepho, & aliis paflim .Addit Ioſephus,
hunc fuiſſe annum 7. Herodis à capta Ieroſolyma.
IS 723 2
Quarta, Plenæ Monarchiæ , poft nempe extinctos 1.Auguſti Antonium & Cleopatram vlci 187
mam è ſanguine Ptolomæorum reginam ,
16
3
.

Auguſto 1v .cum M.Licinio Crallo Coff. Ita Dio & Ioſeph ſupr. Qui addunt,Auguftum eodem 724 187
teinpore confirmaſſe regnum Herodi obuiam fibi facto Rhodi,profpicientiqueneper arida loca
tranſeunti aquarum copia deeſſet.Idem affirmant Hegeſippus, Dio , PaulusOrofius, Plutarchus,
Torniellus & alij. Ptolemæus & anonymus auctor apud Clementem Alexandrinun ſignat re
gnum Auguſti à nece Cleopatræ ,anno Nabon -Affaris 718.à morte AlexandriMagni 294.
Quinta,Nominis Auguſtid S.P.Q.R.publicè ei vii. Conſuli delati 17. Ianuarij.
19 726 188
Ita Cenforinus, qui & annos Auguftæosab hoc 19. Iuliano enumerat : & annos Auguſtæos finiente
vel Augultanos Romanos toto triennio pofteriores facit annis Auguſtorum Ægyptiis: nam Vl
pij & Pontiani conſulatum , confignat anno Iuliano 283. & Auguftano 285. & Augufto
ruin 268 .
Sexta, Tribunitiæ poteftatis ab Augufto X I. Confule fuſceptæ 27.Iunij ,
quam Dione
per integros 36. annos & ferè duos menſes,neinpe ad obitum vſque ſuum geſſit,teſte Vel 231731 choanrein- 2 . 189
leio , Tacito & aliis .
Septima, Templi lani rata felicitate ter claufi : Primnò , anno Iuliano 17. proximiè fequente
extinctam Cleopatram cum Antonio . Secundò , poft finitum bellum Cantabricum anno 21. Iu
liano: Tertiò decretum quidem anno 35.Iuliano,ve clauderetur :fed Daci Iftrum tranſgrelli, &
rebellantes Dalmatæ , ne id infami, quæ hoc anno celebratæ ſunt , fed vnigeniti Filij Dei cuin
humana natura ſexto pòſt anno in immaculatæ Virginis ytero perfectisnuptiis debebatur. Ergo
tertia laniclauſura ab Auguſto X I 1. Conlyle facta eſt anno demum Iuliano 41 749 4. 193
Tribunitiæ ſuæ poteſtatis anno 18. vthabetvetus infcriptio apud Plinium . Eadem docentDio ,
Orofius & Sigonius , vt Baronius teftatur. Neque verò fuit ante annum 41. Iulianum pax gene
Cap.3. Sigon .
ralis in orbe , vtnorunt omnes periti hiſtoriarum :neque pott illum diu perſeuerauit , Parthis & de reb . Iud .
Armeniis ( ve Dacos & Athenienſes reticeam ) aduerſus Romanos tumultuantibus , vtf cribuno Daron . initio
Velleius, Dio, Orofius, Tacitus & alij. Ad quos compenſandos Auguftus Carum M.Agrippæ primi anni
Chriſt, 10 .
anno ſui filium , nepotein ſuum & imperij hæredem , cum plena poteſtate miſit in Orientein
generiluliano & c. Tacit.l.sn
.
2

44 751 194
quando prouincias varias bello turbatas tranquillauit, teſte Velleio eiufdem Caij comite & mi
litum Tribuno : item Suetonio , Dione, Floro,Zonara & aliis,qui addunt., Caium illum Cæfa
rem bellis illis gerendis occupatum vulnere ab Adduo quodam fibiinflicto interiiſle,paulò poft
fratrem fuum , Lucium ,præpropera morte , dum ad Hiſpanicosexercitus properat, excinctum
(dolis, vt credebatur Iuliæ matris fuæ , quæ iam ſecundas nuptias cum Tiberio contraxerat.)
anno luliano 2.
48 755 195
Judæam quoqueiam tum anno 43. Iuliano, ftatim àmorte Herodis , quadruplicibello arfiffe re
ftis elt Lofephus, loſippus, Hegelippus, Tacitus & alij.Clauſum tamen reliquit Ianun Auguftus (oſeph 1.19.
Antiq. c.12
annistotis 13. nempe viquead cladem Varianam ,quæ annum 54. Iulianum funeftauit,veuidem 18 & 1.2 . Belli
735 4 187 6.2.8 3. loſip .
Octaua,Luſtri ſeu Cenſus generalis ter ab Augufto inſtituti, vicinis ſemper annis interieĉtis. Gori nides
Primum enim indixit in fuovi.conſulatu cum collega genero fuoM.Agrippa anno Iuliano. 38 745 4. 192 is. Fogelippe
Secundum fine collega , Coff,M.Marcio Cenſorino & C.Afinio Gallo ,anno. Quaſiuit prima in fine I. &
initio 3. Tacit,
deſcriptio per Cyrinum feu P.Sulpitium Quiriniun facta, faltem inchoatiuè :nam is coa tus .
1.5. & 17,
E 3 belluin
 on
n ic um
ro cr
Ch Sa .
38
bellum ſuſcipere cum Homonadenfibus (ob quod etiam inſigniameruit triumphi) cenfum quafi
ſuo nomineperficiendum reliquit Santio Saturnino cum collegis , quiChriftum in Bethlehem
Vell.fup.Ter: deſcripſit, & poft Iudæam ,Germaniam quoque deſcripfit & Africam , tefte Velleio & Tertullia
cap.1. Ioſeph, no.Tertium
Nam eiuſmodi luftris ferè quinquenniuin impendebatur.
cum collega Tiberio genero ſuo duobus Sexcis Cofl.Pompeio & Apuleio,vltimo vi
1.19. Antiq . tæ 59 766 198
6.3. & 1.18 . ſuæ anno, inchoante Juliano
4.1.& de Bel- Et hæc fuit ſecunda deſcriptio ab eodem Cyrino Syriæ præſide perfecta. Qua occaſione Iudas
lo 1.2.cap.7. Galilæus Iudæos ad defectionein ſolicitauit,vt Gamaliel loquitur in Actis Apoftolorum ,c.5.47. Vrbis anno Olym
Suer.in Aug. Vide de his Ioſephum ,Indiculum Ancyranum ,Suetonium ,& alios fuprà citatos. piad .
59 I. 198
Aur. Vi & in Nona ,Morris Augufti quæ contigit 19. Auguſtimenfis, ann. Iul. 767
Epitome. lo. cùm imperaſſet à nece Iulij Cæfaris anno 57.menſes s. dies 4. id eſt tres lunares cyclos decen
fepb.,14.An- nouennales, cım quartum cyclum vitæ iam antè peregiſſet.Vnde ortus & occafus Augufti,item
cia.C-27.1 . cædes Iulij Cæſaris notantur cyclo lunæ xv . Expleuit enim annos vitæ ferè 76. (nam deerant fo
ar no Tornic .làm 3 5.dies :) natusanno Vrbis691. Septembris anno 23. mortuus,vt dixi,19.Augustianno Vr
Tọa. Kepplin. bis 767. Triunuiratum tenuit penè 12. annis,neipe à 27.Nouembris anni 3. Iuliani,vſque ad de
Syluachron. uictum Antonium apud Actium 2. Septembris anno 15. Iuliano. Poftea ſolus imperium tenuit
* loſepb. fup. annospenè 44.deſunt enim 13. dies.Ita Suetonius,Eutropius,Dio ,Velleius,Iofephus,Caſſiodorus,
c.25 . & 1.16. Aurelius Victor & alij.
cap.9. & 1.17.
cap,10.& l.1.
Belli C11.16,
21. loſipp.l.s .
6.9.10.11.12. CAP v T L XV.

$
41.43. Hege
fipp.l.t. c.45.
Dio Cass. De Herode Aſcalonita eiuſque filiis Archelao, da Herode Antipa , o Nepote
App.Alex l. s.
Bellor.ciuil. atque abnepote Herode Agrippe .
Sulpit.l.z .Eu
ſeb.l... Hift. Rimno , Vrbis anno Olym
cos piad .
+ loſeph.1.14 . patre Antipatro Idumæo ex pofteris Eſaü .Natus ergo elt anno Vrbis conditæ 681 4 .
Antiq. c.28.& Secundò , huic Antipatro C. Iulius Cæſar , confecto bello Alexandrino , adminiſtrationem 176
vlt.& 1...Bel cominifit prouinciæ Iudææ, vtdixi cap.42. in Pontifice Hyrcano .Porrò filiis Antipatri,Herodi
fi.c.13. & 1.6. & Phafello ſub idem tempustetrarchias diuiſit M.Antonius, anno cùm Herodes eflet annorum , 1.
non ' , ſeu 15. (vt vitiosè ſcriptum eft in lofepho , & qui ex Iofephodeſcripſerunt, Gorionide, 706 133
Photio , Nicephoro & Abulenfi,) fedre , id eſt 25. vt notant Torniellus & Keplerus. Et colli
gitur ex eodem Ioſepho , qui dicit , Herodein tum temporis bello & malitiâ clarum fuiſſe , &
rebus arduis geltis paflim terrori omnibus, quein & SextusCæſar Syriæ tum præſes præfecit toti
Coeleſyriæ :& iam nouennio antè,nempe Cornelio Lentulo & L.Marcio Coff.interceflillemaxi
mai familiaritatem inter M.Antonium & Herodem . An fortè cum pulfione ſexenni familiari
tastanta fuit M.Antonio ?
Tertiò ,regnum Iudææ cum regio diademate , per M.Antonium , ( Antiochiæ poft triennium
ſecuri percuito Antigono virimo aſmonæorum pontifice & principe , ) Herudi conceditur à
S.P.Q.Rom . Caluino 2. & C. Aſinio Pollione Cofl.anno luliano vt relatum elt in tabulasæreas

.
4
Capitoli. Ita * Ioſephus, lofippus , Hegeſippus , Dio Caffius, Appianus , Sulpitius , Eufebius, 6 713 1841
& alij. finiente
Quartò ,regiam vrbem Ierofolymæ oppugnare coepit Herodes duce & opitulante Sofio, qui
Orienti
bac proo Romanispræerat,anno Iuliano 3.& cepit anno fequenti Sabbathico & in die Sab
hi, ann 9 717 183
Coff.M. Agrippa & Caninio Gallo , in ſolemni Iudæorum ieiunio 4.menſis Tamuz , in quo &
olin ante 27. annos eandem interceperat Pompeius,vt dixi c.42.in Ariftobulo 2.Ita † Ioſephus,
Dio Callius Dio Caſſius, & alij.
1.49 . Quintò , regnum Iudææ , quod per M.Antonium à S.P. Q.Rom . Herodes obtinuerat, vi&to
iam extinctóque Antonio Auguftus eidem confirmauit , vtdixi cap.44. in æra 4. Auguſti , anno
Iuliano . 6 724 187
Sextò , templum Ierofolymitanuin , anno à capta Ierofolyma 18. regni verò ſui 21. anno
Iuliano 27 734 190
Herodes de nouo conftruere cæpit , quò fibinomen Melliæ vendicaret. Et quidem bonam finiente
teinpli exterioris partem abſoluit tot quot olim Salomon annis pend 8. interiorem ſanctuarij fa
2
.

bricam ,altero ſeſquianno. Tum dedicauit templum ſuum Herodes, anno Iuliano 36 743 192
* loſeph 1.15. & quidem ipſo natali regni ſui anniuerſario die. Ita * Ioſephus , Sigonius. Conftantinus Phry
Antiq. c.14.& gio ,Mercator, Funcius & alij.Reliqua interim templi , iam quidem dedicati , fed nondum per
1:20. C:8. Sig. fe& ti, conſtructio ad vſque Neronis tempora perſeuerauit , 18000. opificum & pluribus in eo per
2U Sulpicium . ficiendo quotidie laborantibus,inquicidem Ioſephus & alij.Et annois.imperij Tiberij,id eft 73.
Conit.Phry.in Iuliano, iam completi eranthuius operis anni 46. Tot enim reperies à 27. Iuliano, quo coeptum
Chron. Ger. condi templum ,vſque ad 73. qui fuit annusbaptiſmi, & priinus prædicationis Chriſti ; quando
Funcius ,in & loan.2 .dicebant Iudæi, Quadraginta do ſex annus adificatum eft templum hos,
Mercator
Chronic . 10. Sed magno ftecit HerodiMeſliæ nomen affectaſſe : nam infelix exinde perpetuò fuit & foris, Vrbis anno Olym
leph.l.20.ſup . & domi conſpirantibus in ipſum & fratre ſuo Pherora,& vtraque coniuge, Dorideac Mariam Ipiadis.
ne;& tribus filiis Alexandro, Ariftobulo,& Antipatro ,cum plurimis à nobilitate Iudaica. Quos
penè omnes crudelimorte de medio luftulit,nominatímque tres illos filios ſuos,obtentâ à Cæſa
re Auguſto necandi illos facultate,paulò antemortem ſuam ,vt dicam cap.39.in 2,anno Chriſti.
Ethæc erat Cæfari Auguſto cauſa dicendi, Malle ſe porcum Herodis eſſe quàm filium .
Mortuus eft Herodes exacto anno 37. regniſui ( ex quo illud à S.P.Q.Rom . obtinuerat, anno finiente
Iuliano 6. vtſuprà dixi,)mortuus,inquam ,paulò ante Pafcha anni Iuliani 43 750 1. 194
Iofeph 1.14. Cor. Cornelio Lentulo & M.Valerio Mellalino. Ita Ioſephus,Iolippus,Hegeſippus,Dio Callus,
Antiq. c.26. Appianus, SeueriusSulpicius,Euſebius, Cxſarienſis, Nicephorus Calliſtus , Cedrenus, Zonaras,
117. c.10. & Nauclerus, & c.Addic Sigonius, neminem veterum feciffe Herodem ſuperſtitem poft annum 43.
1.1.Bellic:16. Iulianum , qui eft 37.regni Herodis ,neque quidquam ab eo geftum commemorari poft id tem
ſup. cit. & pus.Eidem calculo exmodernis ſubſcribunt Maffæus Cameracenas , Sabellicus ,Genebrardus,
& 2.lolip
alij
Ianſenius,Salmeron ,Torniellus, Toletus,Funccius & alij.
Mortuo Herode filij eius & hæredes Archelaus & Antipas : nam tres alios , vt iam dixi , filios
viuens adhuc parens è medio ſuſtulerat,de regni ſucceſſione licem mouerunt, & Romæ cauſam
dicere iuſti ſunt coram deſignatis ab Auguſto , Caio Cæfare nepote Auguſti liti illi præſidente:
quimox à finita lite , & matre Iulia ob adulteria in exilium pulfa,in Syriam excurrit, & in reli
quum Orientem (vt dixi c.44. in 7.æra Auguſti) anno Iuliano 2
Lis verò fic decila eſt , vt neutri regnum aflignaretur , ſed diffectum in quatuor tetrarchias à 4 : 44 751 194 )
diuerſis Tetrarchis adininiftraretur : & Archelao quidem ceſſit Iudæa propriè fumpta , Herodi
Antipa Galilæa , Philippo fratri illorum regio Trachonitidis & Gaulanitidis, Lyſaniæ Abilida,
Lucæ 3. V.I.
Archelaus 9. annos impleuit in ſua tetrarchia, & 1o. inchoato vſque ad tempusmedis, in exi
Joſeph .1.19. lium anno Iuliano 52 759 1961
Antiq.c.us. iuſto Augulti, ſeptennio ante mortein Auguſti actus eſt , anno ab Actiacapugna 37. Ita Ioſeph.
qui
 Chronicon Sacrum .
39
quiaddit parentem ſuum anno 1o. tetrarchiæ Archelai natum elſe; vt probatex publicis tabu
lis , ad quas cum cùin ſcriberet adhuc extantes palàin prouocat ſuos & hiftoriæ ſuæ obtrectato
res. Eidem annuium Archelai numero ſubſcribunt Euſebius, Zonaras, Photius,Beda, Haymo,Al.
bertus Magnus , Abulenfis Marianus,Scotus ,Petrus Machado ,Mercator, Ioannes Gagnæus, Sal
meron Toletus,Barradius,Scaliger. Neque quiſquam hactenus negauit.
· Archelao in exilium deportato,tres conſequenter præſides dedit Iudææ Auguſtus,qui 7. inte
grisannis, nempe vſqueadmortem Auguſti præfuerunt,inquit Iofephus,nomina & gefta fingu
loruin recenſens. Priinuin , Coponium : qui ynà cum Quirinio Syriæ totius præſide vendidit & loſeph , 1.183
confiſcauit facultates Archelai,ſecundum ,M.Ainbiuium ; tertium , Annium Rufum . Quo præſide Ant: q.cap.s ;
mortuus eft Auguſtusanno luliano & 3:
59 767 2. 198
Mortuo Auguſto Tiberiusquartum Iudææ præfidem dedit, Valeriun Gratum qui vſque ad
annum lulianuin
71
præfuit Iudææ per vndecim annos. Quintum deinde dedit , Pontium Pilatum anno imperij fuj
13. qui præfuit Iudææ 9.annis & paucismenſibus , quando & ipfe in exilium actusest iullu Ts
berij, ſub finem anni luliani

3
.
Huius anno fecundo baptizatus eft,Chriſtus , quinto crucifixus ſententiâ per ipſummer Pila. 80 788 203
tum latâ .
Pilato ſuffectus eſt Marcellus, Cumanus, Claudius Felix ( A &tor.2 z. verſ.24. & cap.24. toto )
Porcius Feftus (Actor. 24. verf.vlt. & c . 2 s. toto ) Albinus, & Florus, cuius anno 2. cæpitbel inchoa .
lum Iudæorum aduerſus Romanos , Neronis 12. à morte Chriſti 35. menſe Maio ;
luliano, anno te . finiente .
( 10 818 4. 210
cùm quinto pòtt anno 8.die Septemb à Tito expugnata & exciſa eſt Ieroſolyma:
Interea ficut Herodi Antipæ olim in ſua tetrarchia Galilææ conceffum tandem fuit nomen
regium cum diademate cæteriſque inſignibus regiis : ſic conceſſum fuit id ipfum etiam à Caio
Caligula Herodi Agrippæ ſeniori, Herodis Antipæ ( ex Ariftobulo fratre olim ab Aſcalonita
necato ) nepoti. Idein nomen Regis tamen Iudad fed Chalcidis , & Trachonitidis , poftea conceſſum
huius filio Herodiagrippæ iuniori ab Iimperatore Claudio anno imperij eius octauo, Coff.a ulo
Vitollia & L.Vipſanio Poplicola, Actor.25.& c. anno Iuliano,

93

.
4
801 206
Tenuitque vfque ad exciſam à Tito lerofolymam , in qua oppugnatione iuuit hîc rex Agrippa
Romanos.
Sed de duobushis Agrippis , quia res obſcurior eft,in gratiam Lectoris, paulò fufiùs agam ex
Iofepho & aliis Hiſtoriographis .
Eratſenior ifte Herodes Agrippa Ariſtobuli ab Herode Aſcalonita necati filius , frater Hero
diadis , quæ ex throno PhilippiPatriſui (Marci 6. verf.16.) Ad Herodis Antipa , alterius Patrui
fui chorum deuolarat , eracque hic Agrippa Caio Caligula Imperatori extreme in deliciis , quod
cììm Romæ degeret , eidem adhuc priuato imperium prædixiffet , & femper familiariſhi
mè adhæfiſſet , ad inuidiam vſque Tiberij Cæſaris : cui dum aliquando celerem mor ſolophil.i 8.
Antiq.c.8 .
tem imprecatur , vt Cuius nepos eius tanto citius ei in Imperio ſuccederet > in carcerem 1.19.c.5 .
à Tiberio detrudicur. Sed poft paulò inoriente Tiberio , ſuccedens illi Caius Agrippam car
cere educic, donacum catena pondere pari catenæ ferreæ , qua illum onerarat & vinxerat
Tiberius.
Erat autern Agrippa religionis Iudaicæ ftudiofiflimus , inquit Iofephus ; vndemox atque le
roſolymam attigit, in gratiam Iudæorum , primas Ecclefiæ Chriftianæ columnas, Iacobum & Pe
trum ad mortem depofcit : d ſed ipſemox ab Angelo percuſſus lethalimorbo interiit , Actor. 12. d A & or.11 ,
riamne, e erantduo Filij , Druſas do Herodes Agrippa iunior , & tres filiæ Druſilla , Berenice - Ma
V:23.Huic V.I ,
Porrn Agrippa non Hebræum , fed Romanum nomen eſt , deductum , vt ait Gellius, ab e Joſeph.l.is
ægro partu :indiruin verò his nepotibus Herodis Aſcalonitæ in gratiam Marci Agrippe , qui fuit C.7. Gall, 1.6.
Gener Auguſti Cæſaris , à quo regnuin Iudææ obuenerat familiæ Herodis. Sic Druſonoinen da C.16 .
tym in inemoriam Druſi , filij Liuia , & fratris Tiberij Cæfaris. Drufille , inmemoriam Liuia vxo
tis Auguſti , quæ alio nomine Drufilla vocabatur: item in gratiam familiæ Claudiæ , cui to
ti cognomen fuit Drufus , in memoriam parentis Drufi, ex quo genitus fuit Claudius Iinpera
cor ſucceſſor Caligulæ .
Drulus Agrippæ filius ſenior nulla re memorabili celebris fuit. Frater eius Herodes Agripp:
juniorr, moriente patre fuo Agrippa ſeniore puer Roine degebat ; cumque adoleuiſſet, a Claudio
Jinperatore creatus eſt Rex Chalciadis ; adiecta ei Trachonitide , tetrarchia olim Philippi. f Sed
Iudæa manſit ſub Romanis Præfidibus. Ius tamen in res Iudæorum ſacras, puta in Templum plus ž. vote
& Sacerdotium , videtur illi, vtpote Iudæo , ( perinde acque antea parenti g eius ) ſpeciali
gratia inditum : vnde & fummum Iudæorum Pontificem Ananum loco mouit , telte lo g loſeph 1.rg.
6.3 .
fepho, qui fuam quoque hiftoriain Iudaicam huic Agrippæ dedicauit. Erat bonæ indolis ,
fedatz mentis,prudens, (etfi iuuenis,) & intelligens. Iudæis bellum contra Ronanos om
niratione diſfuadere conatus eſt h prædicens illud fore ipfisruinæ & excidio , vti exitus de
monftrauit .
h Ioſeph. 1.a à
Trium eius furorum hæc fortuna fuit. Druſilla primum deſponſata eft Epiphani : Antio Belli c.16 .
chi in Syria Regis filio : fed cum nollet ipſe circumcidi ( quæ conditio ante nuptias expe.
tebatur ) ſubtracta illi fuit, & Azizo Emezx Regi ( qui circuncifionis conditionem , vecam i A & .14.V.346
diuite & ſpeciola ſponſa potiretur, libensſubit) nuptuidata eft. Sed profligati pudoris & fidei & loloph .
femina , à marito Rege ad adulterum Præſidem Iudææ Claudium Felicem , blanditiiseius attra 1.60 ,ant.c.si
Cta tranfilit , abdicata cum fide coniugali, etiam patria Religione. Hinc factum ve Drufill.
paflim diceretur trium regum vxor , & ter Regina. Et Felix trium Reginarum maritus, telte
Suetonio .
Suet,in Claud
Berenice nihilo forore continentior etiam incelti cum fratre ſuo Rege Agrippa concubi dio c.S.
çus ſuſpectam ſe reddidit nimia cum ipſo familiaritate : nam adeò fe inuicem diligebant,
et vix diuelli poſſent , acpenè femper fociati incederent. Actorum 25. verfic. 3. vſque ad
finem cap.15. 45. vnde & Iuuenalis inceffam fororem vocat. Chryſoſtomus verò , vxorem Agripa,
Quare Berenice,vt fanè fufpicionem dilueret,nupfit PolemeniCilicia,vel ve alij volunt ,Lycia Regi Tuuenalis .
Satyra 6.
j

ſed prius circumcilo. Hoctamen coniugium ,inquit loſephus, diuturnum non fuit ; Berenice Colcph.ſup.
propter intemperantiam , diſcedente à marito ,qui deſertus ab vxore etiam ipſemox Iudaicæ re
ligionis deſertor factus eſt.Eadem Berenices poltea placuit Veſpaſiano,inquit Tacitus,& nihil pro Tacit l.i.& 6
piùs fuit, quam ytnuberer filio eius Tito. hiſtor,
De tertia forore hæc addit Ioſephus: eodem tempore etiam Mereamne dedignata Archelaum ,
migrauit in thalamum Demetrij primiinter Alexandrinos Iudæos; & Alabarchæ , ſeu Salinarum
principis, ex quo filium Agrippina ſuſcepit .
Itat inus : fordes familiam Regiain publicè occuparunt, quid de reliquis Iudæorum familiis
Siuetantæ

CAPVT
 40 Chronicon Sacrum .

CA PVT XL V I.

Arbor Genealogie Patriarcharum Veteris Teſtamenti, & ex his prognati IESV Chriſti Domini noſtri.
X

CAP v T XLVII .

SE X TAM VNDI ÆT A S.

Ab incarnato Filio Dei, ſeu ab aduentu Meßia in mundum , vſque ad reditum eiufdem
ad vltimum iudicium .

Couar. 1.1 . Os hic non progrediemut vltra excidium vrbis & templi Ierofolymitani per Titum ,id eft, non vltra 74.annos ab incarna
Variar.refol . to Filio Dei: nifi quòd reliqua quædam vſque ad mortem S.loannis Euangeliftæ ,quia etiam ifta SS Scripturiselucidan
C. 12.n.2 . dis neceffaria funt , paucis perftringam , nempe vſque ad annum 68, à morteChrifti , quo conftat loannem demum è vi
Henriq.1.8.de uis exceflifle. Porrò 'neminimirum videri debet , nos , fextam mundi ætatem potiùs ab incarnatione ſeu conceptione Ver
5.10. Tie Tu" .bidiuini,25. Martij quàm à natiuitate eiufdem 25. Decembris inchoari :quia mundum iplum fuprà cap.9.oftendimus crea
Joan. Lucid. tuin fulle menſe Martio in æquinoctio verno ; & annos omnes hucvſque ( iis exceptis quorum peculiaria initia fubinde
de
Chriftdie c.3
paff. adnotauiinus ) ab æquinoctio verno inchoauimus. Et ſolebant olim non inodò Galli & Angli , fed & complures aliæ na
i .
& s. tiones , annos Chriſti ab ipſa Verbi incarnatione 25.Martij inchoare, teite Couarruuia , Henriquez ,& Ioanne Luci
. Peta do , & Dionyfio Petauio . Dicuntur Veneti & Piſani in Italia etiamnum initium anni Chrifti ab illo die accerſere.
ujus 1.13. de Neque obftat , quòd foleant anni vulgò fignari, non concepti , ſed nati Chrifti. Quia Verbi incarnatio poteft etiam non in
do & r tempor. congruè vocari natiuitas,non quidem ex vtero, ſed in ytero Virginis. Et ita loquiturangelus Matthæi 1.v.21 . Quod in ea natum
c.6 & 7 eft, de Spiritu ſancto eſt.
Kepler. in
Tamen,quia Chronologi ferè à Kalendis Ianuarij, vel à fine Decembris,quo natus eft Chriftus, annosillius ordiuntur,vt &
Silua Chro Tulianos , & limperatorum Roinanorum& Conſulum annos omnes, quorum frequens vbique erit vſus; nos quoque initium an
nologica , &
lib . de vero norum deinceps (niſi ſecùs indicemus)ab iiſdem Kalendis ordiemur.
anno Chriſti,
Henric . Ca
nil. toms. De anno conceptus, Natiuitatis, Baptiſmi & Mortis Chriſti.
Antiq.le & ion. Priimò , Ioannes Keplerus Mathematicus Cæſaris Matthiæ Luliani | Vrbis Regni | Auguſti ab Olym
& c.19. Chron . vult conceptum Chriſtum initio ,natum in fine anni. Herodis à nece A Etiaca piadis Cor .
Epiphan . hr 1
Monachi vfque Cæfaris pugna
reſisi. Laur. Secundo', vetus Chronicon VVeingartenfis Lælio &
Suflyga de ad annum Chriſti 1197. apud Henricum Caniſium : item ve 40 748 35 39 27 193.3. | Antiſtio.
anno ortus & tutti Annales apud Epipha niu m d
, & aliu Chr oni con apu d
mortis Chriſti. Euſebium , anonymus, quoque , ſed peruetuftus chronologus;qui
Seuçr . Sulp.
1.2 . Sacra ante 1400. ferè annos floruit; & ex his aliiſque Laurentius Sully Augua
Hiftor. ga Polonus. Ito XII.
41

Pcrauius fup. Tertiò ,SeuerusSulpitius, & cum eo ferè Irenæus, Tertullianus, 28 193.4.
749 36 40 L. Sulla .
Epiph. fup . Hieronymus, Iulianus Pomerius, & Petauius .
Orol.1.1.0.1 . Quartò, Clemens Alexandrinus, Zonaras, Calliodorus, Maria
42

37 29 194.4.
& Mid . nus,Scotus : & cum his Illuftriff.Cardinalis Baronius, Genebrar
1.7.cap.;2.
Paulus 750 41 Caluilio
del.2 . part. dus, Toletus, Salmeron , Serarius , Samerius , Gordonus , Se Sabino &
Pauline 1.9. thus, Caluiſius, Ioſephus Scaliger in editione ſecunda librorum Pafficno
C. 2. Bellarm. de Emendat.teinpor. Ruffo
43 751 38 42 30 194.2 .
tom. 1. Con . Cornclio
Quintò , Epiphanius, Paulus Orofius, Euſebius, Nicephorus,
trou. lib.3 .de Hernannus Contractus , Maflæus Cameracenas , Nicolaus Co. Lentulo
cultu San &tor. &
pernicus , Tabulæ Prutenicæ. Onuphrius , Gerardus Mercator, M. Valerio
.11 Antonius Magirus , Tycho Brahæus ; & ferè Franciſc. Suarez, Mellalino .
Alfonſus Ciaccoņus, Sigonius , Scaliger in editione prima, Pe
rerius, Ribera , Maldonatus , Mariana, Saljanus, Miræus , Ha
ræus, Aubertus Miræus præfat.in Chronic. Franc.Haræus de anno
44 752 39 43 31 194.3 . Auguſto
Chrifti Natali . XIII. &
Sextò , loannes Lucidus , Petrus Piracus , & ve pucatur, M , Plau.
tio
Dionyſius Abbas , di&tus oligos, ſeu paruus, cuin multis aliis Chro
5 nologis 45 753 40 44 , 32 194.5 . Lenculo
Septimò , Paulus Middelburgenſis Foroſeinpronienſis Epiſco & L, Pi.
foue.
pus. Petrus de Aliaco , Alexander Scultetus, Bellarminus , Azor.
Et hæc fuit vera ſententia Dionyfij Abbatis , & Bedæ . Et ho
rum calculo vtitur hucvſque Rom . Eccleſia in ſuis Martyrolo C. Cæſate
giis, Breuiariis, & c. 46 754 41 33 195.1 .
Sunt etiam alij qui vno alteroque anno ſeriùs natum contendunt. Neque minor elt contentio de anno mortis conſequen- L. Paulo
ter & baptifini,) Chrifti,aliis anno luliano 74.aliis 75.76.77.78.79.80.81.82.mortem eius confignantibus.
Rationes ſinguloruin non profero in mediun , quòd ad manum fint , neque huius mci inttituti ſit , eas aut refelle
re aut damnare. Solùm enim ex facris Scripturis & probatioribus auctoribus ad ferre decreui quæ lucein aliquam in tantis te
nebris dare pofſint.
Conſtat Primò , natum Chriftuin in diebus Herodis regis , Matthæi 2. verf.1. Atqui iam vidimus cap. 45. ex aucto
ribus ferè 20. mortem obiille Herodein paulò ante Paicha anni 43. Iuliani , & 37. regni ſui à Romanisaccepti . Nec
quiſquam veterum ( ait Sigonius ) Herodem magis longæuum fecit. Quomodo ergo potuit Chriftus , ſi natus eft in
fine anni 43. Iuliani , vel 44. 45. 46. vt habent fententiæ quarta , quinta , ſexta , feptina , dici natus eſſe in diebus
Herodis regis , Herode iam pridem vitâ funéto : Nam quod Scaliger dicit , Herodem facilè 39. annis regnaſſe , Gerar
dus Mercator & Henricus Buntingus 40. Baronius adhuc pluribus ; vellem , tot tanrífque teftibus comprobare poffent,
quor qui folum 37. annos illi conſignant. Et vt in eo fallerent auctores , an etiam in hoc omnes fallunt ( quod hactenus
à nullo negacum meinini ) Caium Cæſaris Augufti ex Iulia nepotem , anno 44. Iuliano ex vrbe Rona cum exercitu
miffum in Orientem ; vt cap. 44. ex Velleio itineris eius ſocio & tot aliis auctoribus probaui . Atqui Caius ille priùs
quàin vrbe excederet , præſedit ibidem liti , quam mortuo iain Herode , filij eius Archelaus & Antipas de re
gni ſucceſſionne fibi mutuo mouerunt. Ergo mortuus erat Herodes ante annum 44. Iulianum , qui futurus erat annus
regni eius 38 .
Conſtat Secundò, natum Chriſtum, cùm primam deſcriptionem ſuamn faceret Cirinus ſeu QuiriniusSyriæ præſes, Lucæ 2 .
V.2 . Arqui deſcriptionem ſuam primam inchoauit Cirinus anno 38.Iuliano ,vtdixi c.44.continuauítque ſeu per vicarium ſuum
Sentium Sacurninuin ,demore per quinquennium : quo exacto fuccefforem accepit Quintilium Varum initio anni 43. Iuliani.
Ergo non potuit in fine illius 34 anninatus fuiſſe Chriſtus.
Et hæc quidem aduerfantur, vt dixi, quatuor vltimis fententiis, vei & iftud , quòd ſecundum illas Chriſtus anno 15. impe
rij Tiberij,quo S.Lucas cap.3 . V.23.dicit Chriſtum fuille circiter 30.annorum ; non fuerit niſi 26.27. 28. vel ſuminum 29. an . |
norun cum baptizaretur à Ioanne. ( Tot enim ,nec plures reperies,lí annis imperij Augufti ,quos illæ ſententiæ reliquos faciune
à nato Chrifto ,adieceris annos is.imperij Tiberij , fecundum di &ta fuprà cap.44 . ) Et quod Chriftus cùm pateretur in cruce
non,
 Chronicon Sacrum .
41
non inchoarit nifi 3o.vel 31.32: 33 . annum : nifi faciant Chriſtum pluribus cum inedio annis prædicalſe ;quod Euangeliftis Sš
communi traditioni aduerfatur.
Primæ fententiæ fimiliter officit , quòd fecundùm illam Chriſtus anno is . Tiberij fuerit 32, annorum planè comple
torum : & 36. egerit cuin cruci affigeretur. Vt alia omictam , quæ opinioni illi minùs fauent. Et quòd auctoribus fauto
ribúfque deitituatur.
Secundz ſententiæ nocere videtur, quòd ſecundùm illam Chriſtus anno is. Tiberij fuerit 31. annorum completo -
rum : & 35. inchoarit cum cruci affigeretur. Alioquin hæc ſententia in nullo pugnat , fed optimè quadrat cum omnia
bus ſacris & profanis hiftoriis ac chronologiis : quod nulli alteri ſententiæ conuenit. Fauet eidem ; quod illo præcisè
anno 41. Iuliano , quo ponit illa natum Chriſtum , pax fuerit generalis toto orbe , & lanus ab Augufto clauſus , ' vt dixi
cap.44. Quòd fuerit idem ille annus quo ludæi , longa Herodis feſli tyrannide, feſe tandein vltrò illius imperio & ſce
pero fubdiderunt , fidei Sacramentum præftando ; atque ita ludæ fceptrum ad alienigenam tranftulerunt ; quæ certa pri
mi aduentus Meſliæ indicia Patres aſſignant, & docent Driedo , Landus , Petrus Garſias , Salmeron , Ribera , & alij.
Denique fauet illi fententiæ , quòd S. Lucas cap.1. verſ.s. dicit in euangeliſmo loannis Baptiſtæ , vicem fuiſſe Abia : &
Zachariam qui erat de vice Abia , ordine vicis ſuæ , incenſum tunc adoleuiſfe Deo in templo. Cùm enim ex certiffima
traditione , & Sanctorum Patrum auctoritate conftet , Ioannem concepcum in æquino &tio autumnali , natum in ſolſticio
altiuali , ficut Chriftus conceptus eft in æquinoctio verno, natus in folftitio hiemali : imo plerique afferant , conceptum
fuifle loannem ipfo Scenopegiæ fefto is. Tiſri,29.noftriSeptembris, & quidem in Sabbatho, non potuit ephemeria ſeu vices
Abiæ in menfem Septeinbrem incidere,niſi anno 40.Iuliano. Vt patebit , fi cui libuerit, ephemerias feu vices omnes ( quibus
ſucceſſivo ordine feruiebant hebdomadatim in templo 24. familiæ ſacerdotes, ex præſcripto Dauidis 1.Paralip 23. neque vlli
vnquam interruperunt aut interpolarunt fuun ordinein, telte Iofepho & aliis) retrogrado ordine , fed infallibilicalculo ſup
putare à 9. die menlis s . Ab, feu à 4.noftri Auguſti anni 115. Juliani , quo die miles Titi potitus eſt templo , & ephemeria
Joiarib , teſte Sederolam , & reliquis Rabbinis cum Iofepho , inferuiebattum templo. Si cui, inquam , libuerit, ab illo die per Joſeph. 1.5?
oinnes retro orbes hieraticos iftarumn 24. familiarum regredi , comperiet , nunquam ſub id tempus ephemeriain feu vicem Antiq.c.sis
Abiæ in Septembrem menſem incidiffe , nifianno illo 40. Iuliano , quem dixi. Et conſequenter , Chriftum , qui non niſi me- Joſeph. 1.4 .
dio anno ſecutus eſt loannem . Lucæ 1. verf.36. conceptum fuille initio anni 41. Iuliani, & natum in fine eiufdem . Hæc; in- Belli c.s.
quain , & plura alia valdè commendant hanc ſententiam . Et irent in illam penè omnes , fi perſuaderi ipfis poffer, ila
lud Lucæ ;. verf.1. & 33. lefus anno 15. Imperij Tiberij erat incipiens quafi annorum triginta ; exponendum elle de anno 326
inchoato .
Tertia fententia nihilo leuioribus incommodis , imò longè grauioribus laborat. Nam & cædem infantium & mortem
Herodis non differt vltra trimettre à nato Chrifto , cuin tainen iufferit Herodes Matth.z. necari omnes infantes à bima u
o infr , fecundum tempus quod exquiſierat à Magis. Et Euſebius, Epiphanius , Auguſtinus, Nicephorus , Cedrenus , Eucherius, fofeph. & ei
Anfelmus, Haymo , Beda , Hugo Cardinalis, Liranus , Carthufianus, S.Thom .Antoninus, Abulenfis , & penè omnes aucto fup.
Macrob. 1.2 .
res velint anno 2. Chriſti occilos effe infantes, ſub idem tempus quo & filium ſuum Antipatrun Herodes occidi iuflit,
quinto priùs quàin inoreretur die,anno 43. Iuliano ante Pafcha,vt loſephus, loſippus,Hegelippus,Macrobius, & alij teftantur
Quin & S.Lucas C.2.V. 2 2. & si.videtur huic fententiæ aduerſari,cùm dicit oblatum in templo puerum à natali eius 40. Inde
que reuertiffe in Galilæam , & habitaſſe in Nazareth : ac poftea demum profugiſſe in Ægyptum quando futurum adhuc erat ;
vt Herodes quæreret puerum ad perdenduin eum, Matth.2.V.13. Accedit quod de vice Abia paulò ante notaui , & alia quæ huic
fententiæ incommodant.
Eligat lector quamcunque voluerit fententiam , & quam minoribus incominodis obnoxiam ſenſerit: neque enim vlli cer
--

tæ ſententiæ adftringimur , vt exiam dictis patet . Nam quod de vulgari Konanæ Ecclefiæ calculo, quem Dionyſianum yos
çant & quo vfa eft hucvſque Ecclefia , fecundum quein præſens hic annus quo hæc fcribo elt 1630. quidam arbitrari pof
ſent , euin iudicio comprobatum eſſe , nec licere ab eo deflectere ; fruftra eſt: neque enim ea mens eſt Ecclefiæ , quæ noni
aliter vtitur calculo Dionyſiano , quoad tempora Chrifti, quàin calculo veatur Eufebiano quoad tempora ante Chriſtum
(in quibus tamen peritiores quique Chronologi plus mille annis diſſentiunt ab Euſebio ) & vía elt Kalendario , Breuiario ,
imò & Bibliis non adeò correctis , vſque ad tempora Sixti V. Nempe ſolum vſum voluit, fortè quia tunc meliora ad ma
num non erant. Cæterùm vitia non probat ; ſed corrigit cùm commodum fuerit. Quòd haud dubiè circa Dionyſianum
quoque calculum ( qui maxiinè inualuit 5 32. anno à nato Chriſto ) iam pridem præftitillet, niſi ylus illius iam nimis inualuif
fet , & fine ingentitotius orbis incommodo mutatio illa fieri non poffet , cum publica inftrumenta omnia iam à mille
annis fecundùm eum calculum confecta fint. Vnde & Illuftriff. Annalium ſcriptor Baronius , licèt toto biennio præuers
tat calculum Dionyfij quoad diem natalem Chrifti , ne tamen perpetuò diffideret à Dionyfio , progreſſu hiſtoriæ duo pa
ria Confulum ex Faftis era ſit , Fuluium Æmilianum & Pomponium Baflum 2. anno Chriſti 259. & Cornelium Sæcularem
cuin Iunio Donato , anno Chrifti 260. quos tamen omnes alij agnofcunt & admittunt. Simili inodo Onuphrius Panuinusy
Mercator & alij, quo citiùs in eandem Dionyfij æram deuoluantur ; tradunt M. Aurelium Probum Auguftum & Anicium
:

Paulinum Conſules anni Chriſti 277. & alij alios. Ego malun ingenuè fateri , me in natali Chriſti , cùm quæſtio de illo
inftituitur , tato biennio ,triennio , quadriennio , provt exigit ſententia quam ſequi decreuerim , præuertere calculum Dio
nyfij , quàm loco mouere Conſules , & fæculo tot annos eximere. Cæterum in ſubducendis annis fequentibus , rebúſque
toto orbe geltis recenfendis infiltam perpetuò Dioriyſij calculo , cum is vſus iam inualuerit: hoc ſemel præmonuiſſe conten
tus , ærain Chriſti quam mihi pro vera delegerim , toto biennio ,triennio , vel quadriennio anteuertere æram Dionyfianain
& annum Chriſti , quifecundùm Dionyſium iam ett 1630. ſecundum verum calculum efle 1632. 1633. vel 1634. Nam an
num primum à nato Chrifto Dionyſianum ex æquo competere cum 46.anno Iuliano , Mathematicis ac Chronologis oinnin
-

bus pro indubitato eft. Vnde tot annis calculum Dionyſianum in inchoanda vera æra Chriſti anteuerto , annis præuerto 46 .
annum Iulianum .
Manet ergo plena cuique libertas deligendi pro Chrifti'natali qualemcunque voluerit annuin.Ex ſuprà di& tis folùm notan
-

dum , fiquis natalem Chrifti,acconſequenter conceptionem , cum priina ſententia affigat anno 40. Iuliano, cùm is fit annus
conditi mundi qono.fecundùin calculum cui hactenus inftitimus, conformiter dicat,conceptuin Chriſtum initio anni 4000 .
nacum verò fub finem eiuſdem .Qui cum ſecunda ſententia delegerit annuin 41. Iulianum , dicat conceptuin initio 4001. lapſis
præcisè 4000. annoruin : Datum verò fub finem eiuſdem . Qui 42.43.44. &c. cotidem annis ſeriùs natalem Chrifti cum natal
mundi connectar. Nam

Ab orbe & primo Adamo condito vſque ad diluuij finem ; quæ fuit prima, r
anni 1656
Chrohuius

mundi ætas. cap. s.

A fine diluuij vſque ad egreſſum Hebræorum ; ex Ægypto ; quæ fuit fecun
effluxerunt

patet

anni 887
nici

da atas. cap.12.
vt
ex

Ab egreffu Hebræorum ex Ægypto, vfque ad annum primum quo condi coe

anni 480 cap.18 .
pit templum Salomonis ; quæ fuit tertia mundi ætas.
A condi coepto templo Salomonis , vſque ad finem captiuitatis Babylonicæ ,
s.mudi

anni 452 cap.29.

& Monarchiæ Chaldaicæ , fuítque quartamundi ætas.
atas
hzc
Ef

Ab extincta Monarchia Chaldaica , & relaxata captiuitate Iudæorum

per Cyrum primum Perfarum Monarcham , vſque ad finein eiuſdein Mo
narchiæ Perfarum , anni 200 cap.36.37
Ab extincta Monarchia Perfarum , & primo anno Monarchiæ Græ
Corum , vfque ad finem eiuſdem , & initiun Monarchiæ Auguſti ſeu
Romanorum ,quæ coepit à morte Cleopatræ,vltimæ Ptolemæorum & Græ
anni 300 cap.36.39.
corum reginæ ,
Denique à morte Cleopatræ , vfque ad 25. Martij anni 41. Iuliani,qui fuit 40.
annus principatus O &auiani Auguiti ( inchoando hunc illius principatuin à ne
ce lulij Cæſaris) effluxerunt. Lanni 25 ( cap.44. & legg
Quód fi ergo conceptum fenferis Chriſtum iſto iam diEto anno 41. Iuliano , dic con
ſequenter ab orbe & priino Adamo condito , vſque ad ſecundum Adamum Chriftum in4000
vtero Virginis conceptum ,fluxifle præcisè integros annos
Quòd li anno 42. Juliano ? cum adiecto vno anno dic Auxiffe annos 4001
Inc. Tirini Tem . To S
 Chronicon Sacrum .
42
Si 43.vel44. conſequenrer adiectis tantò pluribus annis,dic fluxiſſe annos4002.vel 4003.& c .
Hactenus de anno conceptus & ortus Chrifti : iam de anno baptiſmi,vbinec tanta elt opinandi libertas,nec tanta probato
run auctorum diffenfio , Frænos injicit S.Lucas cap.3.v.1. & 21. vbi dicit Chrifum à loanne baptizatum eſſe anno 15.Imperij
Tibery Ceſarus, id eſt anno 73. Iuliano, Cofl.Iulio Sylano & Silio Nerua Olympiadis 201. anno 3. & Vrbis 780. Nequehac de
re dubium vlli effe pocelt , tum ob vnanimem penè omnium auctorum conſenſum : cuin quia folus annus ifte elt 484.feu
annus primus 70.hebdomadis Danielis , initio ducto à reconſtructa per Nehemiam Ierofolyma, dedicatáquemenſe Tiſri,
ſeu noltro Octobri anni4. Olympiadis 80. Vrbis Romæ 297. vc docui cap.38. Nam ſubductis calculis , deprehendes ab illo
Octobri vſque ad O &tobrein ánni 72. Iuliani, 14 Imperij Tiberij effluxiffe præcisè hebdomadas 69. ſeu annos 483. cum tri
mettri poſt , nempe ſub initium Ianuarij anni 73. Iuliani, 15. Imperij Tiberij ( nam femper anni inchoabantur à Calendis
Ianuarij Chriftus à Ioannebaptizatuseft , & prædicationem ſuam exorſus eſt. Denique hic annus 73. Iulianus is ſolus eft,
nqui 46.à Iudæis dici potuit Ioannis2. ex quo templum Ierofolymnitanum ab Herode reædificari coeptum eft anno 27: Iulia
o,
vrdixi cap.45. Nec ett quòd his probandis diutiùs immoremur. Vei neque alteri quæftioni , quæ hic moueri ſolet,
Quoto elatis ſueanno Chriſtusbaprizatus fuerit. Hæc enim ſoluta manet ex dictis de anno Natali Chriſti. Quo enim vicinius
Iuſtin.in Dial. yel reinotiùs anno 73. luliano fixeris natalein Chriſti, cò plures paucioreſve annos Chriſto cùın baptizaretur aſſignes opor
cum lrypho.
ne , Tertull. tet. Solùm curandum ne in figendo natali Chrifti longiùs abeas , quàm vt triginta annorum præter propter in baptiſmo di
lib. contr. Iu- ci poflit. Nam S.Lucas eodem cap.3. verf.2 3.expreſsè dicit , cum is. anno Imperij Tiberij baptizarerur , leſus erat incipiens,
dzos
Clem cap.8.
. 1.2. tionemquaſ annorum triginta. Etfi enim
ſeu prædicationem voculam
Chrifti referas illam
, cum ,incipiens, non ad ætatein
Iuſtino Tertulliano vel annos
, Clemente Chrifti cum
Alexandrino Euſebio , ſed
, Epiphanios ad manifefta
Auguftino'aliif
Strom .
Epiph. hæ que quos citat & fequitur Baronius , Toletus & Salmeron , vt fenfus fit , Chriftus cùm iuxta vaticinium Danielis incipe
reli sl. ret doctorem agere & prædicare verbum Dei , ſeque manifeftare mundo , erat quaſi 30.annorun. Et huic fauer textus
Aug.1.2.de
Doa Græcus,autòs woweet isänegiánguree sexozesse av, ipfe erat quaſiannorum triginta incipiensſeu cùm inciperet : Tamen illud, quafi
. Chri. triginta annorum ,nos ex parte coar&tat, nepro libito diuagari poſſimus :ſaltem non auſim vltra vnum annuin ante vel poft tri
Baron.ad ann. geſimum exſpatiari: hoc tamen libere aufim . Neque enim poffet meritò falfitatis argui , qui diceret, quaſi vel circiter trie Auguft.1.gi
ftiana,cap.z8.
ginta annorum eſſe eum qui31. compleſſet , vel 30.ſolùm inchoaſſet :maximè cùm exempla fimilia extiene quàin plurima , vt Confc #,6.10,
Chrifti 31. &
in apparatu , illud , quod in antiquis Breuiariis de San &to Auguſtino legebatur , baptizatum eum fuille anno atatus circiter trigefimo : cùm con
1 num . 107 Het ipfiulinet Auguſtini confeflione , id factum anno vita eius 33. quo etiam anno id factum iam quoque in modernis Bre
Tolet.annot. uiaris fignatur.
z.in c.3.Lucæ Deannomortis Chriſtimultimultùm diſſentiunt: ſed ſtabilito anno baptiſmi, nempe initio 73.Iuliani , 15. Tiberij, & c .
Salm . tom.i.
Proleg.38. non video quomodo folitè quis poſſit dubitare de anno mortis, cùm tam ex Euangeliftis, quàm ex perpetua traditione habea
concluf.8 . & mus,Chriftum non nifi tribus annis cum trimeſtri prædicaffe : feu à baptiſmo ſuperuixiſſe , vt patebit ex cap :49. Neque vllus
tom . 4 tra & .7 . eſt veterum qui prædicationi Chriſti folidum quadriennium tribuat. Et quomodo alioquin in medio 70. hebdomadis, quod
Tacitus 1.5. ' prædixit Daniel, occiſum Chriſtum demonftrabimus ? Accedit definitio -Synodi Cæfarienfis in Palæſtina , à Theophilo Cæ- Apud Bedam
Cail . . farienfiEpiſcopo , inffu Victoris Papæ Romani colle&tæ iam ante 1400.annos ,cùm penè recens adhuc effet memoria. Defi- in opuſculo de
& 6.. Annal
Dio
1.38. lac. nit enim , paffum fuiſle Chriſtum 23.Martij,& 25. reſurrexiſſe, qui ſunt certiſſimiindicens anni76.Iuliani,18.Imperij Tiberij, verno , & de
Pamel. annot , Tiberio Cæſare V.& LÆlio Seiano Coff. vrbis Romæ 78 3. finjentis, Olympiadis 202. anni ſecundi. Neque enim poteft alio Racionc tem
37.in cap.4 . anno 23.Martij in feriam ſexcam , quâ paffum Chriſtum conftat : neque 25. in feriam primain hebdomadæ feu Dominicam porum c.47.
Tert. Apolog. diem incidere, quâ certum eft Chriftuin reſurrexiſſe , quàm illo quo cyclus lunæ 13.cum cyclo ſolis 12.concurrit : Epacta xix . 49.65 .
littera Martyrologij v.Doininicali G.quæ foli anno Iuliano 76.ſeu Dionyfiano 31. conueniunt. Idem comprobatur ex morte
LÆlij Seiani Confulishuius anni,qui collegæ ſuo Tiberio Imper.ad ſenatum referenti, de Chrifto Ierofolymis crucifixo, ſed
mox rediuiuo, & totmiraculis coruſcante,in Diuorum numerum referendo,pertinaciter reftitit cum reliquo ſenatu : ſed ante fi
nem anni Conſulipſe ab ipfo Tiberio collega luo cum aliis pluribus Patriciis infamimorte ſublatus eft anno 75. Iuliano ,ve
Tacitus & Dio annotaruni: & IacobusPameliusait,hanc conſtantem eſſe omnium hiſtoricoruin narrationem . Ex qua ſaltem
patet, Chriſtum vltra annum 76.Iulianuin non ſuperuixiſſe. Sed neque antemortuum fuiſſe conſtat ex ſuprà di&tis de baptif
mo Chrifti, ergo. Denique ex infradicendis cap:so. conſtabit diuifionem Apoftolorum contigiſſe anno 87. Iuliano, 2. Clau
dij,12.àmorte Chriſti,Iacobum fratrem Dominimartyrio affectum anno 105.Iuliano ,7.Neronis,30.àmorte Chrifti inchoato :
Principes Apoftolorum Petrum & Paulum cruce & gladio eiuſdem Neronis necatos anno 112. Iuliano,13.Neronis,37.àmorte
Chrifti : Ierofolymam à Tito expugnatam anno ils. Iuliano , 40. àmorte Chrifti : Ioannem Euangeliftam obiiſſe anno 143.
Iuliano, Traianiiàmorte Chriſti68. Atquinullus alius quàm 76.annus Iulianus eſt inchoacus 32. ab 87.30 . à 105.37. à 112.40.
à 115.68. à 143. ergo.

CAPVT XLVIII.

De menſe da die d hora Conceptionis , Natiuitatis , Baptiſmi, Mortis & Re

ſurrectionis Chriſti.
RIMA Concivsio.Conceptum Chriftum in æquinoctio verno , 25.Martij : natum in folftitio hiemalizs. Decembris, an
Pliqua
çiqua & conftans elt Ecclefiæ traditio . Sed diſplicet pleriſque Nouantibus. Inter quòs Matthæus Beroaldus, hæreticus
Caluinianusnoſtro æuo primus omnium illam conuellere conatus eft,conceptionem Chriſti affigens folftitiohiemali in De
cenbri,natiuitatem æquinoctio autumnali in Septembri : Ecclefiam vniuerfam pudendi erroris infiinulans , quæ hucvſque id
non obſeruarit. Beroaldo Caluiniftæ fubfcripfit Andreas Oſiander Lutheranus. Et' vtrique loſephus Scaliger , qui ſe id pro
comperto habere iactat, addítque inſtitutionem fefti natalitij 25.Decembris nouam ac nuperain , & verò etiam erroneam effe ,
Cal : & paulò ante D. Ioannis Chryfoftomi tempora exortam . Huic alter hæreticus chronologus Sethus Caluifius , & quidam alij
SethusIſago
vil.in
ge Chronol. manusdedêre. Et ecce demonſtrationein à priori,qua fe rem hanc luce meridiana clariorem habere iactant: Lucæ 2.dicitur:
C.46 . Paftores erantin eâdem regione vigilantes, græcènézexvršitis,id eft,in paſtorali vigilia excubantes. Nempe paftores non excubant
media hieme.
Id fanède Caluiniſtis & Lutheranis paftoribusmolliculis facilè conceſſerim , quiBoreales ferè plagasincolunt,nec fri
gora nocturna feruntquæ locis iltismaxima efle ſolent. At dePalæſtina , cæteríſque Orientalibus & Auſtralibus regnis ita
opinariſtultiffimum eft; cùmiſtic etiam media hieme & prata vireant, & campi floribus, & filux frondibus veſtiantur, & ar
bores pomisonuftentur,& greges ſub dio pernoctent,& iuxta ſeu occupent,ſeu adſideantpaltores. Sed pudet,in re cam clara ,
Buntingus
fua Chronol. in tam certa experientia vbique conteftata totverba commutare. Quid,quòd & hæreticosipfos pudeat tam probrofi Symmyftar
rum ſuorum erroris.E quibusvnus Henricus Buntingus: Non ſarisfacie,inquit,nobus Beroaldi demonſtratio : Plus enim tribuendum eft
tot SS. Patrum traditionibus , ab vniuerſa Ecclefia Dei receptis cö approbatis , quam unius Beroaldi coniectura , quaSacris Litteris non fatis
probari poteft. Praſertim cùm Sanctorum Patrum traditiones cum Sanctis Biblics doo Mathematicis obferuationibus conueniant, à quibus Be
Chryl
de . homil. roaldusinterdum ſatis procul aberrat. Hæc ille. Quia verò fronte audent fingere , natalem Chriſti in hiemnenon niſi paulò ance
natiuitate
Domini, xuum Chryſoſtomi celebratum fuiffe;cùm ipfe Chryfoftomus,vbidixiffet,Chriſtum natum 25.Decembris ;mox ſubdat : Non ſunt
Clem . 1.5 . noftra qux.loqu
didicerun imur:maiorum
t. Quod autem ibidem ſententia
ait :eft. Quorum
Nonium decemverò maiorum
elapfi ? A,exPetro,inquit,o
funt anni quo nobis dies illa innotuit; moxdiſcipulus
Paulo,cateriſque explicat Chrifti,Ecclefiæ hoc
adiunctis verbis:
Apoſtolica
run tradit. Nouiter innotuiſe Conſtantin opolitanis : fed Ecclefia Chriſti innotuiſſe ab ipfo tempore Apoftolorum . Quibus etiam Clemen s Romanu s id
6.1 3.aliàs 13 . ipſum adfcribit.
II. CONCLVS I 0. Incarnatus eſt Filius Dei 25.Martij ea nocte ſeu veſpera quæ lucem primæ feriæ ( quam Dominic am
diem vocamus) eſt confecuta, & fecundæ feriæ lucem eft antegreffa : ita ve incarnatus dici poflit die Dominica finiente ( ve
dicunt Patres infrà citandi conclufi one 6.) vel inchoant e feria z.(nam Hebræidies ſuos inchoab antà veſpera,vt dixi cap...)
Quota verò noctis hora fuerit,à nullo , quod ſciam ,definitur. Verosimile ett ſub mediuin noctis, vti natum ,fic & conceptum
fuiſſe Chriſtum , vt nouem præcisèmenſes intercurriffe dicantur.
III CONCLVSIO. Natus eſt Chriſtusmedia nocte,quæ lucem feriæ 3. ( quam diem Martis vulgò vocant;)eſt conſecu
ta,& 4. feriæ (feu diei Mercurij)lucem eft antegreffa.Vnde & feria 4.natus dicitur,quâ eâdem ſol primum illuxit mundo. Erac
porrò cum q.illa feria,25.diesmenſis Decembris. Ita habet traditio Ecclefiæ .
Petes, an præcisè in ipfo puncto æquinoctij conceptus , & ſolſtitijnatus fuerit Chriftus ?
Reſpondeo, Veriſimilius eft, ica fa um :nain licec dicamus conceptum & natum 25.die , quæ facilè so. vel 60.horis fequi

debuiflet,
 Chronicon Sacrum . 43

debuiffet,verum punctum æquino&tij vel folftitij,fi præſcriptam à Iulio Cäfare nbuam corre &ti anni formam ,& debitam diči
vnius poft quartum quemque annum intercalationem facerdotes , quorum hæc erat cura , obferuatſent: quia tamen præpro
pera ſua diei illius intercalatione poft tertium quemque annum , rem totam turbarunt , totoque biduo , imò ferè triduo,
diem 22.menſis , quo verum pun &tum æquinoctij & foliticijoccurrere debebat, à ſede ſeu puncto vero æquinoctij & folfti
tij diuulferunt , vidixi cap.44. inde fa &tum , vt verum æquinoĉtij & ſolſtitij punctum illo anno non iain 22. vel 23. ſed 25,
diem Martij & Deceinbris occuparit. Similem errorem notant quidam accidiſſe, ſed alio ex capite nempe ( ex erroneo
cyclo paſchali , qui vt iam ſubinde in Ecclefia Romana , fic multò frequentiùs in Synagoga Iudaica , deuiafle vno alcea
rove die deprehenlus elt à vero & aſtronomico plenilunio) eo anno quo paflus eft Chriffus :putant enim feriain quintam ,
diein tuin 14. menfis Niſan , quâ finitâ Chriftus ad veſperam ſecundùm præfcriptum fynagogæ comedit cum diſcipulis ſuis
agnum paſchalem , & inftituit Ven. Euchariſtian , non fuiſſe fecundum verum calculum aſtronomicuin nifi 13. lunamz
& 14. demum illa veſpera coepiſſe , finiilſeque die Veneris feu feria 6. ad veſperam paulò poft mortem Chriſti. Vnde con
fequenter dicunt , etiam Pontifices reliquoſque facerdotes illâ denum vefperâ quæ mortem Chrifti conſecuta eft , come
diffe agnum pafchalen . Cùm enim ſolerent Iudæi , vt folent etiamnum hodie , propter illam cycli neomenjorum & ple
niluniorum incertitudinem , duplicare fua felta ; faltem præcipua ( vt ex Rabbinis docent Epiphanius, Paulus Foroſem
pronienfis , & Iofephus Scaliger) liberum erat cuique vtrùm vellet diem deligere , fed facerdotes, qui videri volebant reli
giofiores , ferè diligebant fibi pofteriorem diem, tum quia celebrior is erat (nam illo ſolo feriandum erat ab opere : ) tume
quia ficmeliuspopulo ſubſeruire poterantpriore die , quem mactandis populi hoftiis ad libitum cujuſque totum impende
bant. Quod fi ita fuit , ( vt fuiffe fentiunt Epiphanius & Græci omnes , Auguftinus , loannes Hentenius, Marcellus Fran
colinus & quidam alij) figura agnipafchalis concinnè admodum reſpondit luo figurato , putàChrifto crucifixo & mortuo
eadem hora & temporis puncto , quo agnus typicus immolabatur à facerdotibus , puta in puncto horæ nonæ ante folemnem
Patcha dien.
IV.CONCLVSIO. Baptizatus eft Chriſtus die 6.Ianuarij,feria 3.nempe eâdem hebdoinadæ die quâ olim ſegregarat Deus aquas
lil.com que fub cælo funt in locum unum ,ut appareret arida, Gen.1.Éâdem quoque & menfis & hebdomadæ die,qua primo vitæ ſuæ anno
1.6.15, fuerat in ftabulo Bethlehemitico adoratus à tribus Magis . Ita ferè Epiphanius, Euſebius, Caffiodorus,Cuſpinianus,Hierony
inus, Marcellinus Comes, Marianus Scotus, Chronicon Siculum , Arnoldus Pontacus,Beda, Mercator, Cedrenus, Ioannes Func
cius & plures alij. Erátque annus Baptiſmi Chrilti biſſextilis,littera Dominicali D.C. cycli lunæ 10. ſolis 9. Epacta xvi.cum
littera Martyrologijr. Quæ in ſolum quadrant annum 73.Iulianum , ac proinde illa folo,vedixi cap.præced. poteft confignari
Baptiſmus Chrilti.
Videtur verò loannes Baptiſta cum ipſis Calendis eiufdein anni 73. Iuliani inchoaſſe prædicationem & baptizationem fuam:
atque ita Chriftum ex primis fuiſſe qui ab eo baptizati ſunt,iuxta illud Malachiæ 3.v.1. Ecce mitro Angelum menm , & c. c ftatim
veniet dominator quem vos quwritis.
Bedan
tulos Nota , cùm ex iam diétis conltet , baptizatum Chriſtuin initio anni 73. Iuliani ; & annus Imperij Tiberij 15. ( quo Lu
Etio cx 3. dicitur baptizatus Chriſtus ) non coeperit niſi 19. Auguſti eiuſdem anni , inchoando annos Imperij Tiberij à morte
& de Augufti Cæſaris ; certuin effe , S. Lucain non fic'ſupputaſſe annos Tiberij , fed more Romanorum cataptolepſin , à Calendis
Ianuariis anno principuin ſemper inchoantium , etiamfi in medio anni decurſu principes imperiuin ſuum inchoallent , vti in
644 choauit Tiberius,& alij. Quod notandum etiam pro anno 18. Imperij Tiberij , quo cap.diximus ( fimili calculo ) Chriſtum
fuiffe crucifixum .
V. CONCLVS I 0. Mortuus eſt Chriſtus die 23. Martij , feria 6. horâ 9. fecundùm computum Hebræorum , ſecundum
noftrun hora 3. poft meridiem . Ita Synodus Cæfarienſis fuprà cap . præcedent . citata , Paulus Middelburgenfis 2.part. Pau
lin. lib. 5. cap. 1. & 2.plurimospro hac die citat. & ſubſcribunt Hippolytus in Chronico , Lactantius lib.4. de vera ſapient.
cap.io. Beda, Ado , Cedrenus, Anſelmus. Anaftafius Antiochenus, & alij coinplures. Et colligitur ex cyclo lunæ 13. fo
lis12. Epacta xix. littera Martyrologij v. Dominicali G. quæ indicant ; 23. Martij anni 76. Iuliani incidiffe in diem Vene
ris ſeu feriam 6.qua conitat Chriftum mortuum fuiſſe. Neque potuit hoc , vel alio anno , velalioinenfe , vel alio accidille
die. Sienim inenſis Aprilis diem aliquein fuiſſe dixeris, vtquidam dixere : vel Martij menſis diem 7 :17.vel ( vt dicebant Tel
Lareſkædecatitæ hæretici fic diétià 14.Luna,qua volebantPaſcha quotannis celebrari,(vel 20. ( vedixit Epiphanius )veliz. Epiphan. fita
( vt innominati quidam apud Clementem Alexandrinum ) vel zz.( vt dixifle Epiphanium putat Franciſcus Suarez)vel 2 s. ( vt roli . & sro
dixit Tertullianus , Chryſoſtomus & Auguftinus ) vel 26. ( vt Victorius Lemouicenſis ) vel alium quemcunque á 23. Martij;
nunquam reperies hoc annosvel etiam vicinis aliis annis,Paraſceuen Paſchæ Iudæorun, qua conttat Chriftum mortuum effe,
incurriſſe in feriam 6.
Igitur mortuus eſt Chriſtus tum die menfis , tum hebdonadæ feriâ ( quidni & hora ; ) eâdem , quâ Adatn ejectus eſt de Petr.de Nata
Paradiſo. Ica Irenæus, Origenes & Alcuinus. Sicut crucem aſcendit eâdem ineridiei horá, forſan & puncto horæ quo Adam lib.l.3 . Cacal ,
ad pomum ligni vetiti manum extenderat: eodem quoque,quo Iſaac à parente immolatus penè fuerat. vide Petrum de Naca. Chrys. homil.
libus.Eoden die menfis, feriâ & horâ latro reſtitutus eft paradiſo ,quo Adam inde eiectus, inquit S.Chryſoſtomus. Eodem Eua 2.de cruce &
væ audiuit,& Maria Aueinquit idem Chryſoſtomus & Cyrillus Alexandrinus.Sed hoc intellige iuxta di&ta fuprà poft 3.Con- lacrone , &
clufionen . Vtrumque enimaccidic in verno æquino &tio . Rurſus eodem die & hora clauſus & ape tus fiiit paradiſus , inquit homil.de
Hugo Floriacenſis.Porrò Adamum & Euam eadem die & creatos à Deo,& lapſos, & paradiſo expulſos fuifle, nempe 23.Mar- Cyril.ep.ad
tij docet Beda , Marianus Scotus & plurimi alij: licèt nonnulli velint ołtiduo ante creatos fuiffe,quod non minùs probabile Synodum
videtur. Denique eadem die hebdomadæ ,putà feria 6.tum lunæ, nempe is.fortan & menfis Martij 23. (nam quidam id factum Carthaginiena
volunt 25. egreſſi ſunt filij Iſraël ex Ægypto , vt dixicap.19. Tema , Hugo
Anat. Nice
VI.CON C L VSI O. Reſurrexit Chriſtus die 25.Martij,feria r . ( quam inde Dominicam vocamus ) cun aurora diei . Floriac. apud
ba:Epiſcopus Patet ex Synodo Ceſarienfi fuprà citat. & aliis iam di&tis conclufione's. Et expreſsè docet Anaſtaſius NicephorusGrego- num lib.4.
9-92. in S.
Script extat ras , Cedrenus , Chryfoftomus , & ex' Latinis Lactantius, Auguſtinus , Anſelmus , Beda , Hermannus Contractus & alij, Chronici.
7.1. Bi. qui dicunt , eadem die tum menfis , tum hebdomadæ conceptum Chriſtum fuifle, & reſurrexiffe : fed cum aurora ſurrexif- Beda in c.i;
blick, Sacra le , cum veſpera ſeu nocte ſequenti conceptum elſe . Dicunt etiain ,eadem die, nempe prima hebdomadæ ſeu Dominica,inun- Genef. Marc. Scot.
Chur.ferm . dum primò conditum fuifle, inchoando diem à prima veſpera .Sed hocde die menſis Martijas.inteiligi non poteft,vtpatet ex 1... chronici
dictis in concluſione s.
loaeus Ba c.8 . Beda de
yer Laa . Porrò vnanimem hinc SS.Patrum conſenſum de die reſurrectionis Chrifti 25. Martij , agnoſcit quoque licèt non ſequatur Rat. temp.
Li de vera Ioſephus Scaliger. Et certum eſt, inde originem traxiſſe priſcum morem Chriſtianorum celebrandi ſemper Paſcha 25.Martij, 6.45. Mart.
tapestia c.10. in quamcunque dernum hebdomadæ feriain incidiſſet:vt deEccleſiisomnibus Gallicanis teftaturBeda & Martinus Dumienfis: Palcbuito Dumienſ. 1,che
d. ferm .de Cappadocibus aliiſque populis Epiphanius ; de Græcis,omnibúſque Afianis,& c.Paulus Middeburgenſis. Durauítquemos
de tem- ifte,donec Ecclefia iuffit,primafemper Dominica poft 14.lunam quæ æquinoctium vernum conſequitur,Paſcha celebrati. Ex
eodem fonte etiam illa multorum coniectura promanauit,extremum iudicium & corporum reſurrectionem 2 s. Martij,die quo
que Dominica orbi obuenturam ,nempe quia Chriftus primitiæ dormientium , illa die & illa feria reſurrexit.

CAP v T XLIX:

Series amnorwan & geftorum Chriſti, a prima die qua conceptus eft vſque ad vltimam
qua in cælum afcendit.

Nno primo,menfis Martij 2 s.die conceptus eft ?

Decembris 25.die natuseft vt dixi cap.præced.
Interinedio folftitio æftiuonatus elt Ioannes Baprifta,vt eft communis traditio,de qua egi, c.47. in fecunda fententia.
. o &tauò poft die, feria 4.Ianuarij 1.circunciſus elt Chriftus à Iofepho, ait Ephrem & in ſtabulo ,inquit Epiphanius , & à Sena
tio Saturnino ,noinine Quirinij Syriæ cum præfidis,deſcriptus eft,inquitTertullianus & alij , vt dixi c.47 . Ephrem Boni
Decima tertia ab ortu Chriſti , die 6.Ianuarij , in ftabulo à Magis adoratus eft, vt habet communis opinio, licer Henricus de Transfig .
Buntingus hæreticus Chronologus velic id factuin anno ætatis Chrifti fecundo inchoato . Neque verò ftella in Oriente appa- Epiphal. i.de
Hærefib.cap.
ruit Magis ante ortuin Chrifti. Ecpotuerunc dromadurij,fatisfacili negotio, paucis diebus, ex Arabia ; quæ Orientalis eſt lu penult.
dææ ,in Bethlehem aduolaſſe. Ita Iuſtinus, Tertullianus, Cyprianus, Epiphanius,Chryſoltomus& alij . Terculi, da
Quadrageſimaab ortus die, Ierofolymis in templo preſentatur, vlnis Surdeonis excipitur: eiúfque,vt & Anna ,prophetils Pallio sudy
14. Tirini Tom . I. FI inclaselgis

1
 44 Chronicon Sacrum .
inclarefcit. Inde Nazarethum concedit cuin parentibus. Cuin quibus pòft paulò fugit in Ægyptum : quo die, quo menſe
incertuin : certuin non hæfiſſe toto biennio. Et hanc cominunem effe fententiam , & antiquitus pro vulgari habitam concea
dit Maldonatus in Matth.2. V.14. Ipfique etiam hæretici,Ioannes Funccius & Henricus Buntingus, plusminus anno 1.Chri.
ftum in Ægypto hæfiſſe affirmant.
Anno fecundo Chriſti,ſub initium Martij ( quo tempore olim quoquemortua fuit Rachel ) occidi iufſic Herodes omnes Be
thlehemiticos infantes à bimatu oś infra, ſecundum tempus quod exquiſierat à Magis, Matth .2. Sub idem tempus, quinto die ante
mortem fuam , iuſſit Herodes etiam filiuin ſuum Antipatruun occidi , obtentâ priùs ab Augufto Cæfare facultate in eun
animaduertendi, ſicut antè in duos alios ſuos Alexandrum & Ariitobulum cum eiuſdem licentia aniinaduerterat. Eodem
tempore etiam Synadrion Iudæorum , & Pharifæos complures , qui eum nollent regem agnoſcere , demedio ſuſtulit ,reliquis
Iofeph. 1.117,metu compulſis in ſua verba iurare . Vide Ioſephum , Euſebium , & alios. Et facile id erat Herodi, cum ſummus pontifex eſſec
Antiq. c.3. eius focer Simon Boethifilius, ex æquo, vt credere par eft, infidiator Meſſiæ , & glorix Herodis zelator. Et fiebant omnia
& 7.
ad Euſcb& conſcio amico Herodis Quintilo Varo Syriæ tum præfecto, inquit Iofephus.Vnde etiam veritus non fuit Herodes, penè om
ann.1.
2. Olimp.19. nes proceres Iudæorum in carcerem rapere, & verò etiam necallent, niſimorte præuentus ipfe fuiffet, Sed eo defuncto , Salo
ine , eiuſque coniux Alexas quibus cædem procerum demandarat iam moriensHerodes ( ve vel fic faltem cogeret ludæos
omnes lugere , quos ſentiebac ſua morte & malis pluſculum gaudere ) proceres captos domum quemque ſuam remiſere. Ita
Ioſephus, Ioſippus & alij.
Ioſeph. 1.1 . Menfe Martio , paulò ante Pafcha, & paulò polt infanticidium ( vt Iofephusl.17.Antiq. c.8. infinuat, & hæretici Funcius,
Bello cas. Brutingus, Chytræus, Clauiſius,Scaliger fatentur ) diuina vlcione moritur Herodes Judææ totius fimul & Samariæ rex.Cum
lolippol.
C.41, s. ſub idein tempus obiit eciam Obodam rex Damaſci Syriæ . Acque ita impleta fuit prophetia Ifaiæ 7. V. 16. Antequam ſciat
puer (Emanuël) reprobaremalum ,c eligere bonum , id eft,antequam ad cantulam ætatem deuenerit, qua folent pueri vel è lon
gèdilcerneremalum à bono, ſeu vtiratione etiam perobſcura, derelinquetur terra quam tu dereftarus ,nempe Samariæ & Damaſ
ci, à facie duorum regum ſuorum , qui tunc erant Phacee filius Romeliæ , & Rafin rex Syriæ Dáinaſci: fed adumbrabant Hero
dem noftrum & Obodam ,de quibusdixi.
Circa idem tempus defuncti etiam funt plures alij qui quærebant animam pueri, Matth. 2. V.21.Nam præter tres Herodis,filios,
præter Synedrion Iudæorum , & complures Phariſæos acScribas, quos dixi, ab Herode occiſos , occiderat idem ipfe ( vt ſu
Ipicio fuit, veneno ) Pheroram fratrein ſuum & regniconfortem , quem Antipater, ve & reliquam Herodis familiam , ſcele
ftiffima conſpiratione in partein concitarat. Pheroræ quoque yxor venenimarito propinaci infimulata, ſeipſam de tecto præ
cipitem dedit.Doris Antipatrimater & Herodis coniux ; Mariamne quoquealtera Herodis yxor,Simonis pontificis filia, am
bæ ex aula propulſæ :Simon pontificatu exutus, vti & mox ſucceſſor eiusMatthias, & Matthiæ loazarus. Malthace mater
Archelai, paucispoft obitum Herodis hebdomadis ante Pentecoſten èviuis fublata.Ciues Ierofolymitani complures Arche
lao ,quòd ei reſtitiſſent; poenasacerbasdedêre. Ex direptoribus aquilæ Herodis 40. viui vſtulaci. Etalij complures in Chri
ftum iniquiore forſan animo, iam defuncti erant, telte Ioſepho & aliis : cùm Chriſtus
Anno tertio fuo 7. Ianuarij,anno 1.Archelai Tetrarchæ , Iuliano 44. monte Angelo, ex Ægypto in terram Ifraëlregredi
Joſeph.l.17. tur.Anno In quo & antiqua
Chriſti Martyrologia,
vndecimo & moderni
, Iuliano 52. Archelaus Chronologi
Tetrarcha ferè conueniunt.
ſub tempus meflis, iuſſu Auguſti Cxſaris in exilium ablegatus
Antique cits. eſt , cùm explellet àmorte Herodis parențis fui annum 9.tertarchiæ , & 10.inchoaffet. Ita Ioſephus , Hegeſippus , loſippus,
0.6 . & c . Eufebius, Beda , Comellor, AlbertusMagnus, Abulenfis & alij, vc dixi c.45 . Et idein afferit Dio factum anno 37.& à pugna
Actiaca,qui concurrit cum anno 52. Iuliano. Extincta paulo antè fuerat vxor Archelai Glaphyra , quæ lubæ Regis Mau
ritaniæ anno 51. Iuliano defuncti yxor antè fuerat. Ita iidem auctores.
Anno duodecimo in Paſchate, cùin Archelao in exilium acto , Coponius præſes eſſet in Iudæa, nihilquemetuendum eſſet
Chriſto, aſcendit puer duodenis Teroſolymam , & in medio Doctorum diſputauit in templo ,Lucæ 2.v.43. Ita paſſim Docto
res, & ſubſcribunt etiam hæretici Funccius, Butingus,Magdeburgenſes, Carion , Lucas Oſiander & alij.
Anno trigeſimo plusıninus vitæ ſuæ initio anni 15.Tiberij,7 3.Iuliani, quibiſfextilis vt erat,6.Ianuarij, Chriſtus à Ioanne
Baptizatus eſt, dixi cap.47.& 48. Eademque die regreſſus à Iordane ieiunium coepit 40. dierum in deſerto ,Matth . 4. Marc.
cap.1. Lucæ 3.
Decimaquinta Februarij, ſuperato tentatore, & completo 40. dierum ieiunio, reuertitur in Galilæam , & 15. diebus maner
in Nazareth . Epiphanio teſte.
Epiphan, hæ Prima Martij, 56.die à baptiſmo ( inquit Epiphanius) legatis ludæorum Ioann.1.9.25. reſpondet Ioannes Baptiſta, ſe non
sefi.gs. effe Chriſtum .
SecundaMartij Ioannes videns I E s V m ambulantem ,dicit diſcipulis ſuis,Ecce Agnus Dei, Ioan.1 . V.29.
Tertia Martij Andreas en Petrusprimum ſecuti ſunt I ES V M , Ioan.I.v.35. Quarta die. Philippus ego Nathanaël, V :43.
Quinta Martij die tersia àvocatione Andreæ & Petri.nuptie facta ſuntin Cana Galilea.Ioan 2. v.1.Etquidem feria 6. ſexan
geſimo die à baptiſmo, inquit Epiphanius ſup. Poft nuptias deſcendit I É S vs cum matre, cognatiso diſcipulis fuis Capharnaum :vbi
manfit non muitis diebus v.12.
Vigefinaoctaua Marcij,dieDominica,iş.Niſam Paſchafuit, primum tempore prædicationis Chrifti(quo,facto defuniculis
flagelle eiecit Chriftus desemplo endentes. Quo & dixerunt Iudæi, Quadraginta fex annis adificatum efttemplum hoc, loann.2. Hoc
enim anno 73. Iuliano complebantur 45. anni, ab inchoato per Herodein templo anno 27. Iuliano , vt dixi c. 45. Nicodemus.
venit ad I ES v M no&te, Ionn.3.v.1.
Initio Aprilis, venit leſues og diſcipulieius in reliquam terram Iudeam , & illic morabatur cum eis, & baptizabat. Erat autem or loan
nes baptizans in Ænon ,iuxra Salim , Ioan.3.v.22. & c. Quamdiu tamen Ioannes baptizauit, IE svsnon ita palàm ſeMeſſiam præ
dicauit, faltem vtpluriinum . Miracula ergo quæ interea fecit Chriltus (loan 4.v.45.vique ad captun ab Herode Ioannem ,)
prætermiffa funt ab Euangeliſtis.
Sub finem Decembris,Herodes Antipas cùm corriperetur à Ioanne de Herodiade vxoris fratris fuiPhilippi Tetrarchæ ,tenuit Ioan
nem alligawis in carcere, Matth.14.verf.14.Marc.s.v.14.Lucæ 3. verf.29.Tum cæpit Iesvs publicè fe Meſſiam prædicare. Et
hæcdepriino anno prædicationis Chriſti.

Secundus annus predicationis Chrifti.

Initio anni 74. Iuliani, cùm audiſſec Iesys quòd Ioannès traditu eſſet, & indignarentur Phariſai: quod Iesvs plures diſcipulosfa
cit sign baptizat, quàm loannes;reliquit Iudeam , & abiit iterum in Galilæam Oportebat autem eum tranfire per Samariam . Ioan . 4. v.1. & c.
Matth.4.12. Marc.2.v.14. Hora quaſi ſexte, id eſtſubmeridiem ( videſup . C.2.)colloquium habuit cum Samaritana, Ioan .4.V.5.
Porrò ex eo quod ibidem v.35. Adhuc quatuor menſesſunt, or meſſis venit , colligo, tam incarcerationein Ioannis, quàm tran
fitum Chrifti è Iudæa per Samariam in Galilæam , contigifTe lub initium anni.
Poſt duos dies exiit è Samaria , c abiitin Galilæam , loan.4.v.43. pradicans Euangeliumregni Dei, & dicens. Quoniam impletum
eſttempus, Marc.1.7.14. Lucæ 4. V.14 . & c. In Capharnaum præclara edit iniracula , Lucæ 4.V.2 3. Indevenit in Natareth, vbi è
ſupercilio mentis eum precipitare voluerunt. verſ.29. Ergo reuertitur Capharnaum ? ibiquemoratur,v.31. & ,Matth.4.v.13.Excepea
runtautem eum Galilei, Ioan.4.1.45.Et ipfe docebat in Synagogis eorum , magnificabatur ab omnibus. Et famaexiit per uniuerfam regio
nem de eo Lucæ 4.v.14 . & 15 .
Initio februarij venit Iesys iterum in Cana Galilea, & ibi filium reguli in Capharnaum ægrotantem abfensverbo liberat à mor
te , loan . 4. V.46. & c . Ambulansiuxta mare Galilae vocat Perrum en Andream ,mittentes reria in mare : Iacobum itein Ioannem re
ficientesreria fua, Matth.4.v.18. Lucæ 5.v.1. Qui reliétisomnibusſeruti funt eum . Quòd tradito iam loanne factum fuiſſe, docet ex
preſsè Marc.c.1.v.14. Ingreffus Capbarnaum ciuitatem Galilææ ,in ſynagoga liberat damoniacum , Marc.1.y.21.22.& c,Surgensde
lynagaga venit in domum Simonius dan Andrea, cum Iacobo og loanne, & ſocrum Simonis à febri liberat. Veſpere omnesmaiè habentes curat,
ibid.v.29.& c.Matth.4.V.24. & c.8.v.14.Lucæ 4.v.38.Factá auten,die egreſſus abiit in defertum locum ,ibique orabar. Et iuit in proximos
vicospor ciuitates, per erat prsdecans in fynagogis eorum in omniGalilea, o demonia eiciens, & c.Marc.3.v.35 .Lucæ4.7.42.Matth.v.23.
Et ſecuta ſunt eum tarbe multa de Galilea cê Decapolisde lerofolymis ende trans Iordanem V. 25. Quando & leprofus mundatus eſt .
verbo Volo, mundare, Marc.1. V.40 .Lucæ 5. V.12.
Sub initium Martij , tres volentes ſequi Chriftum , partiin reprehenſi partim moniti,Matth.8. v . Lucæ 9. verf.57 . Sedat
tempettatem maris, Match.8.v.23.Marc.4.v.36 .Lucæ 8.v.22. Dæinoniacuin liberat, cuinoinen Legio ,Marc.s. verf. , Lucæ S.
1.27. eiuſqueſocrum , Matth.8.v.28. Capharnaum regreifus Paralyticum per regulas denillum ſanat, Matth.9.verf.2.Marc.2.
verf.z.Lucæ 5. verf.18.Matthæus vocatur à I ES V ,Matth.9.v.9.Marc.2, 14. Lucæ s. ¥ .27.Filia Iaici à mortuis ſuſcitatur, fed

prius
 Chronicon Sacrum .
Matth. 9.verſ .18.Marc.s.v.zz . Luc.8.v.41. Tranſeunte inde Ieſu , duo cæci curantur,Matth.y.v.87.
.

priùs hæmor rhoiſ ta curatu r, 45

& dæmonium inucum expellitur,V.32 .& C.12.V.22. Lucæ 11.6.14.
Aprilis 10. inſtante Paſcha Iudæ orum , aſcendit Ieſus lerof olyma m.loan,s.verf.1. Aprilis 16.ipſo feſto Pafchæ , quod fecu ndum
fuir tempore prædicationis Chrifti,& incidebat in Sabbubum , v.10 . (vnde certò colligitur, fuille tunc annuin Iulianum 74.)
ad Probaticam piſcinam ſanat Paralyticum tringinta octo annoshabentem in informitate ſua. Tunc dixit de Ioanne Baptiſta , ipfe erat
lucerna Ardens, licens, V.35 .
Aprilis 23.Sabbatho ſecundoprimo,(id eſt Sabbatho, quod primum erat à ſecundo, feu alcero die poſt Paſcha , quo manipu
lus primitiarum offerri debebat , ) Leu.23. verf.1o .Cùm tranfiret per ſata vellebant diſcipuli eius fpicas , Lucæ 6. verf.1.Matth.iz .
verl.1.Mart.2. verſ.2 3. Alio rurſum Sabbathomanym aridam ſanat in fynagoga, Lucæ 6. verf.6.Matth.12. verf.10. Marc .3. v.1o
Vnde ftatim ,
Maij initio , Phariſai cum Herodianis conſpirant aduerſus Ieſum : ſed ipſe cum diſcipulisMarc ſeced.3.V mare . Etmulta turba à Galiles
it ad.6.M
& Iudea ſecuta eſt eum , cor ab Idumea,es trans Iordanem , con qui circa Tyrum Sidonem ,& c. atth.12.v.14.Comminatur
fpiritibus immundisne manifeſtent illum , Marc.3. v.12 .
Submedium Maij, exiit in montem orare, & perno&tans erat in oratione, Lucæ 6. V.12. Eligit 12. Apoſtolos y.13. Matth . 10. V.2 .
Marc.3. v.13. Ibidem exhortationem ad diſcipulos ſuos prolixam habet in monte, Matth.5. 6. & 7.Lucæ 11. Et deſcendens cum
illis,ſtetit in loco campeſtri,vbimultitudo copioſa plebis ab omniIudan en leruſalem , & maritima,c . Tyri og Sidonis. Ad quam fummatim
pleraque quæ in monte diſcipulis propoluerat, repetit, Lucæ 6. V.17. iuncto v.1. c.7. Sub idem tempus, cùm deſcenderet demon
te Capharnaum redit,leprofum ſanat , & ſeruum centurionis moribundum ſanat, Matth.8.v.1. Luc.4. v.i.Filium viduæ Naim ſuci
tar, Lucæ 7. y.11.
Medio lunij, duos ex diſcipulis ſuis mittit Ioannesè carcere ad Chriftum , rogatum , Tues qui venturus es ? Matth.11. v . 1. Lucæ 1.
V.17.Mulier qua eratin ciuitate peccatrix, ingreſſa domum Simonis Pharifei, vti Chriſtus diſcumbebat, lachrymis ſuis rigat pedes eius, &
indulgentiam accepitpeccatorum , Luc, 7. V.35. .
Iulij initio demoniacum ceoum ( mutum curat. Scribæ dicunt,eum in Beelzebubeiicere demonia . Etſignum de cælo petunt :ſed non ,
accipiunt, nifi fignum Iona, & c. Matth.12 . V.22 . Lucæ 11. verf.14 . Adhuc eo loquente, mater fratres eius quærunt ei loqui, ibid. &
Lucæ 8. v.19. Iterum nauicula ad mare docet turbas, in parabolis Seminantis, Zizaniorum , Sinapis,Fermenti, Theſauri, Margaritæ
& Sagenæ ,Matth.13. Marc.4. Cùm conſummaffet parabolasiftas, tranſiitin Nazareth , Matth . 131.V.53. Vbi deeius tanta fapientis
mirantur: Nonne hic eft fabri filius: Ibid .& Marc.6 . v.1. Deincepş iter facie per ciuitates & caſtella docens in fynagogis, & cu
rans omnem languorem . Matth.9 . V.35. Dein mittit Apoftolos binos quaquauerfum , l(aptis admonitionibus antè inttructos)
ad prædicandum ,Matth.v.1.Marc.6.v.5 . Luc.9.v.1. Qui egrefli ibant per caſtella, euangelizantes & curantes vbique, Luc.g.
1.6.Marc.6. V.12. ipſe Ieſus interim per ciuitates prædicat, Matth.11. V.I.
Auguſti 29.die natali Herodi ; cùm faltaſſet filia Herodiadis & peciiffet caput Ioannis Baptiſtæ , Rex miſo ſpeculatore decollauit
Ioannem in carcere : diſcipulieius talerunt corpus, es poſuerunt in monumento, Matth.14.v.7.Marc.6.v.21.Luc.9.v.7. Continuant Apo .
itoli in caftellismiſſionen & prædicationem ſuain ,& Chriſtus in ciuitatibus, Matth.11.v.1.

Tertius annus prædicationis Chriſti.

Anno 75. Iuliano ſubmedium Martij, audiuit Herodesfamam Iefu , & omnia quæ fiebant ab eo . Et ait, Hic eſt Ioannes Baptiſta:
ipſe furrexit à mortuis. Et venientes nunciauerunt lefu. Herodem fic opinari, ac proinde etiam Chrifto infidias fortè parare . Quod de Epiphania
rim audiſſet lefus, fecefſit indenauicula in deſertum locum feorfum .Match.14.v.2.vſque 14.Marc.6.v.14 .Luc.6.v.7. Aug.ſerm.r.
VltimaMartij, feria ſexta ( quia S.Auguft. & Toletus dicunt contigiſſe eodem die, ſcilicet hebdomadæ , quo factæ ſunt Franc. c.6.loannis.
Tol, in
nuptiæ in Cana Galilææ,) ex quinque panibusfaturauit 5000. Ioan.6 .v.4. Matth.14 . v.13. Marc.6. 7.42 . Lucæ 6. v.10. Cùmn pau
lò antè Apoltoli reuerſi àſua milione narraſſent illi quacunque feciſſent, Lucæ ibid. & Marc.6 . V.30. Erat autem proximum Paſcha
( tertium à prædicatione Chriſti,incidebatque in s.Aprilis feriam quartam ) dies feftus Iudæorum , loan.6 . V. 4. A multiplicatis pa
nibus, cùin vellent eum facereregem , fugit in montem ; diſcipulis nauicula transfretare iuflis ,ad quos ipſe eadein nocte periclitantes,
Supra mare ambulansacceſſit, & Petrum ne mergeretur eripuit,Match.14.v.22. Marc.6.v.45.Ioan.6.v.14 . vbi& de corpore ſuo pane
cælefti differit,ferè vſque ad finem capitis.
Aprilimenfe medio ambulabat Iefuslin Galilea : non enim volebat in ludaa ambulare, quia quarebant eum Iudai interficere. Tune adu
Henerimt lerofolymis Scribæ eo Phariſai, calumniantes diſcipulos eius quod illotis manibusmanducarent , Ioan.7. verf.1. Matth.15. verſ.i.
Marc.7. y...
Maij initio, egreſſus Galilæa ſeceſſit in partes Tyri & Sidonis, vbi filium Chananææ ſanat Matth.15.v.21.Marc.7. verſ,24.
Indead mare Galilææ ,intermedios fines Decapoleos, ſurdum & mutum , & plures aliosſanat,Matth.15. V.29.Marc.7.v.3.5.
Rurſum feptem panibus ſatiat 4000.Mattg.15. V 32. Marc.8.v.1.Dimiſsâ turbâ, conſcensâ nasiculâ venit in partes Dalmanutha , in
fines Magedan,Matth.15.v.vlt. Marc.8. v.10, Vbi Phariſaiſignum rurſus de cælo quarunt,ſed reiiciuntur. Matth.16. verf.1.Marc.8.
V.11. In Bethſaida cacum fanat, Marc.8. V.2 2.
Sub fine Iulij, venit leſus in partes Caſarea Philippi , vbi Petrus diuinitatem Chriſti confeflus , prædicitur fore caput Ecclefiæ ,
Matth.16. 7.13.Marc.8.v.7 .Lucæ 9.-v.18. Inde cæpitdocere eos, quoniam oportet Chriſtum pati,& occidi, conpoft tres diesreſurgere, Petrus
deterrens euin à morte , increpatur,Matth.16.v.21. Marc.8. v.31.
Auguſti 6. Poft dies plenosſex,nempe octauo pòft die,transfiguratur Chriſtus,Matth.17.v.1.Marc.9 . v.1.Lucæ 9.7.28.& quidem
die Dominica. Poftridie damoniacum ſanat quem diſcipuli ſanarenon potuerant,Marth.17. 7.14.Marc.9.v.16.Lucæ 9.v.38. Eodein
Auguſto menſe conuerſantibus eis in Galilea,omnibus mirantibus quæ faciebat, prædicitpasſionem ſuam & reſurrectionem ,Matth.17.v.21.
Marc.9.v.29.Luc.9.v.44 . Cæterùm tranfiensGalileam : nolebat id reſciri,Marc.9.V.29. Cim veniſſent Capharnaum , Petrus ſtatere
inuento in orepiſcisfoluit didrachma,Matth.17.v.23. Apoſtolosde primatu contendentes compeſcit , Matth.1.v.1. Marc.9.v.23.Lu
cæ 9.7.4.6 . Etiam ſeptuagiesſepties fratri ignofcendum docet,Matth.18. v.22 . & quidem ex toto corde,ve docet exemplo, Regis
rationem ponentis cum feruis fuis, V.23.
Septembri medio,erat in proximodies feſtusIudæorum ,Scenopegia : migrauit lefus Galilaa,Ioan.7.v.2.Lucæ 9. V.51. Dixerunt enim
fratres eius, Tranſihinc,es vade in Iudeam ,ibid. Cùm in tranſitu non reciperetur á Samaritanus , Iacobus & loannes rogant , Domine,
vis dicimus vtignis deſcendat de cælo; Luc.9.v.si. In eodem icinere occurruntei decem viri leprofi, qui omnesmundariſunt , Lucæ 17 .
V.II. Iefusaſcendit Teroſolymam ad feſtum Scenopegiæ ,non manifeſte,ſed quaſi in occulto. Indei autem quarebanteum in diefefto, loan.7 .
V.10.Erat hoc feftum 15. Tiſri;quæ tunc erat 29. Septembris feria ſexta .
Octobrisſecunda. Tiſti18. Iam die feſto mediante ,id eſt quarta die feftiuitatis feria fecunda,aſcendit lefusin templum , Ioan.7.1
V.14.Vbi inter alia, inquit : Mequaritis interficere, quia totum hominem fanum feci in Sabbatho , v. 20. & c. nempe Paralyticum ad
Probaticam piſcinam , quem curaratin fecundo Pafchate. Nam ab illo tempore hucuſque non legitur Chriſtus veniffe Iero
folymam .In nouifſimodie magne feſtiuitatis, id eſt in octaua Scenopegiæ , feria Octobris fexta , ſlabat lefus & clamabas. Si quis
furis,veniat ad me,Ioan.7. v.37.Iudaiquarebant eum comprehendere ,fed nondum venerat hora eius, v.44. Poftridie intemplo liberat
deprehenſamin adulterio.Ioan.8. verf.1.Egreſſus è templo illuminauit cacum à nariuitate , 23. die menfis Tifii in Sabbatho 7. Octo
bris.Ioan.9. verf.1. & c. Qui ſunt characteres anni 74. Iuliani. Poft hæc deſignauit Dominus alios ſeptuaginta duos gi mifit il
los binos ante faciem ſuam , Lucæ 10. verſ... Quibus reuerfis inculca humilitatem , & charitatem in proximos exemplo Sainaritani,
verſ.1 7 . & c.
Nouembri menſe excipitur à Marthain caſtello, v.38. Docetorare, Lucæ 11.7.2.in Phariſeos inuehitur, V.36.& Matth.23.v.13.
Mortem negatcimendain,Lucæ 12.1.4.in auaritiam & inanemn ſolicitudinem inuehitur : Stulte hac nocte,& c. v.15. Pilatus ſanguinem
Galilæorum miſcuerat cum ſacrificiis eorum.Hac occaſionehortatur omnes ad pænitentiam Chriftus, additâ parabola de arborefici quar
to anno infrugifera,Luc.13.v.1. & c .& mulierem contractam abannis o&todecim ſanat in Sabbatho.7. 11. Et ibat per ciuitates ago caſtella
docens, do iter faciens in Jeruſalem ,v.22.
Decenbris initio acceſſerunt quidam Pharifæorum dicentes illi:Exig vade hinc, quia Herodes vult te occidere, v.31. Sabba
curat,Lucæ 14.6.1. Parabola de loco infimo in nuptiis docet huinilitatem v. 7. Ecde cæna magna ,de turri, de
tho hydropicuin virtutes
bello,docet alias ,v.16 . & c.
Factaſunt encania Ierofolymis 25.Calleu, 7.Decembr.Chiems erat: &6. ambulabat Iefus in templo,in porticu Salomonis;Quærunt ludai
anfit Chriftus,Ioan.10.v.22.Cunque vellent eum lapedzre,v.31.vel faltem apprehendere,v.39.exiuit de manibus eorum , & abiit trans.
Jordanem V,40.Comminatusprius vrbi Ierofolymitanæ excidium ,Matth.23.v.33.vſque 39.VbimurmurantPharifæi, quòd pecca
tores reciperet:& ait ad illos parabolá ouis perdiræ,drachmæ,& filij prodigi,Lucæ is.Etait ad diſcipulos de villico iniquitatis:
dediuice Epulonė.Luc.16.V.1.& 59. Vbi & de indiffolubilitatematrimonij;& c.v.18.fed fufiùs, Marth-19.v.s.Marc.10.v.2.
Quartus
 n
nico um
46 Chro Sacr .

Quartus & vltimus annus predicationis Chrifli.

Sub Ianuarij initium monet diſcipulos de cauendis ſcandalis, Lucæ 17.v.1. & c.De fide vt granoſinapis,v.s.De ſerua arante,v..
Regnum Dei intra vos eft, v.21. vbimulta de die iudicij.
Februario Oportet ſemper orare. Vbide iudice iniquo di vidua ipſi importuna, Lucæ 18. y... De Phariſeo en Publicano, v.10. Af
ferebant autem ad infantes vt eos tangeret ; V.15:Matth.13.Marc.io.v.13. Magiſter bone quid boni faciam vi vitam æternam poſſideam ; Si
vw perfectm eſſe, & c.Matth.19.v.16 .Marc.10.V.17. Lucæ 18.v.18. Tum Petrus, Ecce nosreliquimusomnia, & c.v.28. & Matth.19.
V.27.Marc.10.V.28.De Patre familias conducente operarios in vineam ſuam ,Matth.20.
Martijinicio Lazarum reſuſcitar, Ioann.11. Id renunciatur Phariſeis, V.46. Qui cum pontificibus colligunt concilium , vbi Caiphas :
Expedit vobis vt vnusmoriatur, v. 47. & c. Ab illo ergo die cogitauerunt vt interficerent eum , V.53. Teſsus ſecedit iuxta deſertum in ciri
tatem Ephrem.v.5 4.Proximum autem erat Paſcha ludæorum ( quartum & vltimum prædicationis Chriſti ) v. ss. Quid putatis quid
non venit lesvs ad diem feftum ; V.56. Interim aſcendenslesys leroſolymam ſecreto , pradicit Apoftolismortem ſuam & reſurrectionem ,
Matth.20. V.17. Marc.io.v.32 . Lucæ 18.v.31. Mater filiorum Zebedei fit Chriſto ſupplex , Matth.20.Marc.10 . V.35.Egreſſus Jericho
fanat Burrineum cacum Marc. 1o. v.46.cum in ingreffu alium casum ſanalſet, Lucæ 18.V.35.Matth.20.V.29.Zachausexcipit Chris
ituin hofpitio in IerichoLucæ 19.v.1. Proponit parabolam de decem mnes V.Ir.
Martij 17.Niſan.9 .ante ſex dies Paſcha, Sabbatho venit & cænat in Bethania,vbi Maria vnxit pedeseius, Ioan . 12. v.1. CA
put quoque,Matth.25. y.6 .Marc.14.v.3 .
Martij 18. Niſan 1o.in craftinum , die Dominica vectus aſina ingreditur lerofolymam , Ioan.12.v.12.Matth.2 1.v.1.Marc.11. V.12
Lucæ 19.7.29. Et eodem die reuertitur Bethaniam .Matth.21.7.12 . & 17. Marc .11. v.1l.
Feria 2.manè redit lerofolymam . Eſurit,ac maledicit ficui. Expellit vendentes è templo Marc.11.v.12 . & 15 . Dein docetin templo;
Vbi de parabolis filij familias à vinitoribus occiſi : Lapidis angularis :Nuptiarum filij regu, & c.Matth. 21.7.18. & ſeqq.Marc.il.
V.12.vſque 19 ;
Feria 3.vident ficum exaruiſſe,Marc. 11. V.20. Rurſum in templo cum ſummisſacerdotibus, Scribis denſenioribus agit'v . 27. de basis
priſmo loannu , V.30. Matth.2. V.2 3.de tributo dandoCaſari, Matth . 22. verſ.is.Marc. 12. V.13.Lucæ 20.verf.20.Saduceos cir
ca reſurrectionem confutat,Matth. 22.V.23.Marc. 12.verf.18. Lucæ 20. V.27. Demaximomandato, & Chrifto Dauidis filiodiſpu
tat, Matth.22. verf.35. Marc.12. V.28.Lucæ 20. v . 41. DeScribes ago Phariſass audiendis, non imitandis, Matth . 23. v.1.Marc.12.
verf.38.Lucæ 20. verf.46. Viduam minuta duo offerentem collaudat,Marc. 12. verf.41. Lucæ 21. v.1. De excidio leroſolymorum ,
mundis egreſſus templofusè agit cum diſcipulis ,Matth.24.Marc.13. Lucæ 2 1. verf.s. Parabola de 10. virginibus :de talentis
De forma extremiiudicij, Matth. 25.Erat autem diebus docens in templo, nodibus verò exiens morabatur in monte Olineti, Luca
21. verf. 37.
Feria 4 ludas triginta argenteis vendit I E S V M Iudæis,Matth.26.verf.2. & 14.Marc.14.0.1.& 10. Lucæ 22. V.I.
Feria s. ad veſperam comedit agnum Paſchalem , & inftituitsVen Erschariſt:am ,Matth.16.V.20.Marc.14. v.12.Lucæ 2 2.7.14. &
19. Etlongam exhortationem ad ſuos habuit, Ioan.13.14.15.16.17. Eádéinque xoćiecaptus à Iudæis, primùm ad Annam ſoce
rum Caiphæ , fecundò ad Caipham deducitur vbireusmories pronunciatur : & terra Petro negatur:
Feria 6.Martij 23.Niſan is.ſecundùm vulgarem Synagogæ cafculum , ( fed fecundum verum & aſtronomicum , folùn 14 .
Niſan, vtdixi c.48.poft 3. conclufionein )manè in magno concilio iterata condemnatione , deducitur ad praſidem Iudææ Pila
tum . Licèt enim poffent Iudæide iis quæ ad legem fuam ſpectarent, quæftionem habere ac poenas fumere , vt patet ex cæde
Stephani, & colligitur ex Ioann.18. v.31.Secundum legem veſtram iudicare eum :cainen in caufa maieſtatis, & aliis criminibus Detauius link:
quæ ad rem politicam vel imperium pertinebant, nihil poterant, vt ex Hebræis optimè probatMaldonatus & Petauius.temporum
Nam 40. circiter annis ante exſciſam vrbem Ierofolymitanam dicuntHebræi ius id oinne ſublatum Iudæis à Romano Im C.39 Hieron .
peratore. Atqui Iudæi 1 E sv M læſæ maieſtatis reum faciebant ; vnde ſubdunt,Nobis non licet interficerequemquam ,talem ſcili- in P1.77. Cole
cet. verf.32. nus , de
Hora tertia,Marc. 15.9.25.crucifixerunt eum . Toletus & Petauius cum S. Hieronymo,item Caietanus & Melchior Canus
putant corruptum locum , & pro S (quæ eftnota ſenarij ) pofitum L , quæ eft ternarij nota. Sed potelt tam antiqua lectio faci
lè à vitio excuſariſecundùm ea quæ ex Cenſorino , Ianſenio ,Maldonato & Baronio notaui ſub'initium Chronici c. 2. Qui
dicunt , horam tertiam fuiſſe ſecundam partem diei è quatuor partibus in quas dies olim diuidebatur, duraſéque vſque ad
meridiem , qua propinquante conftat Chriſtum crucifixum fuiffe, loan.19.v.14 . vbidicitur, boram quaſi ſexcam fuiffe, quando
Pilatusflagellatum Dominum Iudais ftitit atque damnauit.
Hora ſexta, id eſtineridie, tenebre fatte ſuntſuper vniuerſam terram vſque ad horam nonam ( quæ noſtræ reſpondet tertiæ prome
ridianæ ) quando Chriſtusclamans vore magna ex ſpirauit. Vide c.48.concluſione s.
Ante veſperam à Ioſepho & Nicodemo fepultus eft, Ioan.29.v.38.Matth.28.v.57. Marc.15.v.42. Lucæ 23. V.50. Synechdo
chice tribus diebus in ſepulchro iacuit. Ita S. Hieronymus,Auguſtinus, Theophyla &tus & alij coinmuniter. Veſpereautem ſabba- Hieron, it )
thi,Græcè legitur fero ſabbathorum ;nempe confe &tis iain priorishebdomadæ fabbathis ſeu diebus omnibus , veſpera illa loan . 2. &
ſeu nocte,quæ luceſcit, id eſt lucem finientem excipit & immediatè conſequitur,eftque initium primæ diei ciuilis proximæ Maghi...
hebdomada. Quod clariùs imprimitMarcus C.16. v.1. Cùm tranfiffet ſabbathum ,Maria Magdalena cum aliis mulieribus, eme Conſeniu
runt aromata. Et valdèmánè vna, pro prima,ſabbathorum veniunt ad monumentum . Et quidem in vrbis egreſſu adhuc tenebra erant, Euang. C.23 .
Ioan.20.v.1.albeſcente tamen cælo , vt loquitur S. Auguftinus.Sed ortus erat folcùm ad monumentum pertigerunt, Marc.16. & lib.4. de
v.1. Niſi malis dicere, initio ipſo noctismulieres empris aromatibus , verſus locum fepulchri profectas effe,faltem aliquo- Trinit. c.6 .
ufque, & iuxta portam vrbis, velin ſuburbio pernoctaſſe :diluculo autem progreffas effe,& c. Cúmque vidiſſent aboſtio re
uolutum lapidein confternata præ aliis Magdalena reli&tis fociismulieribus ad Apoftolos currit, & furto corpus Chriſti ſu
blatum nunciat. Quo nuncio Petrus & Ioannes ad monumentum euocantur, loan.20.v.1 . & feqq. Abſente Magdalena, re
liquæ mulieres intrant ſepulchruin . In anteriore parte Angelum ynum vniſaxo inſidentem vident, Matth. 28. v.2. in pofte
riore ſeu interiore ſpeluncæ parte , alterifaxo vident duos Angelos inſidentes, Lucx 24.v.4. Quo ſpectaculo pauefa &tæ dif
fugiunt, & ad Apoftolos properant nunciatum quæ viderant ; Cùm Chriſtus, obuiain ipfisprocedens, conſalutauitillas, ac
pedes contrectandospræbuit,Matth.28. v.9 .Interea Petrus & loannes cum reduce Magdalena , ad monumentum adcurrunt
digreflis Apoftolis, Magdalena fola iam ibi permanfit , atquetuin Angelosprimùm , dein & Chriftum hortulani ípecie
vidit, Ioan.20.v.1o . & feqq. Ita Toletus, Perauius & alij.
Surrexit ergo Chriſtus prima feria ( quæ inde Dominica exinceps di&ta fuit ) 25. Martij,fummomanè, vt dixi c.48. in
fine, & cum primo loco matrem fuam i ve piè credunt Catholici) reuififfet,ſecundò mulieribus apparuit in via,tertiò.Ma
gdalenæ ad monumentum ,vt iam dixi. Eodein die apparuit quarto SimoniPetro. Lucæ 24.V.34 . quintò euntibus in Emmaüss
Luca 24.v.13
. fextò Apoftolisſub vefperam doini fimul collectis , Ioan.20 v.19. ſed ſine Thoma.
Prima Aprilis,Poft dies octo, iterum iiſdem apparet, præſente quoque Thoma.Toan.20.v.26. Manifeftauit ſe iterum I E svs ad
mare Tiberiadis piſcantibus Apoftolis, Ioan.21.7.1. vbi Petro trinam negationem trina confefiione diluenci Eccleſiam ſuam
Chriſtus commendat, Paſceouesmeas, V.17. Deinde viſusest plusquam quingentis fratribus fimul,1.Corinth.15. V.6 . Putaturque
hæc fuiſſe celeberrima illa & toties à Chriſto antè promiffa apparitio in monte Galilææ . Ita S. Hieronymus & interpretes Hieron :q: 75
paſſim .Viſus eft etiam lacobo, 1. Cor.15.v.7. Sed quo die tres iftæ apparitiones contigerint, incertum .Certuin ,per quadraginta ad Hedib.
dies prabuiſſe ſeipſum viuum poſt paſſionem , og apparuiſſe variis vicibus , & locutum fuiſſe diſcipulis deregno Dei , Act.1.v.3.
Tandem 40.die à reſurrectione.2 s. Ian.s. Maij fer.s. Chriftus conueſcens Apoſtolis ſuis precepit eis ab Ierofolymis
donec implerentur Spirituſanéto.Et å inenfa eduxit eos foras in Bethaniam : elenatis manibus ſuis benedixit eis, receffit neab
difcederent,
eis, & fe
rebatur in calum .Actor.1.v.4 . & Lucæ 24. V.49.Marc.16. v.19 .Et nubes Juſcepit eum ab oculiscorum , Actor.i.v.9. Et ſeder à dextris
Dei,Marc.16.7.19 . fedebítque vſque in tempora reftitutionis omnium , Actor.3.7.21 .

CAP VT
 Chronicon Sacrum .
47
CPAPVT L.

Acta Apoſtolorum , & alia qua fub id tempus acciderunt,per annos digefta , vfque ad excidium templi
Ierofolymitani per Titum , anno à morte Chriſti 40. imò vſque ad mortem S. Ioannis
Euangeliſtæ , anno 68.
A Ň NO Ecima
die,dum eſſet Iudæorum dies Pentecoſtes , Spiritus ſanctusin Apoſtolos alioſque variuſque
fexus diſcipulos Chrifti defcendit , Actor.z . Porrò non potuit Pentecoſte Iudæorum ſexta Si
Tiberij |Iuliano à Chrifti yan incidere in diem Dominicum , quin Pafchalis Iudæorum ſolemnitas in Sabbathum incide
morte deret, vide cap.48. Chron.concluf.3. & oblatio manipuli primitiarum in Dominicumn . Semper
18 76 I autem Pentecofte Iudæorum elt fexta die 3.menſis Siuan , & eadein feriâ cum feria quæ proxi
mè ſequitur ſolemnitatem Paſchæ , quando nempe offerebatur manipulus recentium fpi
caram .
Eadem die S.Petrus primaſua concione conuertit circiter tria millia , Actor. 2. V.41. Et plures
quotidie accedebant,v.47. Paulò pòft, occaſione claudi, c.3.v.7. ſanati, conuertuntur fecunda
Petri concione alia quinque millia, c.4.v.4. Vnde incarceratur Petrus cum Ioanne, V.3. & 13 .
Sed præter minas paffus nihil, v.21.
Poft aliquot dies Ananiam & Sapphiram ſuffurantesde pretio agri,morte punit, c.5.v.1. Mox
creſcence nimiùm numero Chriſtianorum , incarcerantur plerique Apoftoli, ſed ab Angelo libe
rantur,v.17. & 19. Inde à pontificibus reprehenduntur, v.28. caufa illorum agit Gamaliel,v.34.
Virgis cæduntur,v.40 . Eodem anno creantur ſeptem Diaconi, c.6.v.s. Quorum primarius Sce
jphanus 26. Decembris lapidatur, c.7 . v.vlt .
Die ſequenti , 27. Decembris , S.Iacobus frater Domini creatur primus Epiſcopus Ierofoly :
19 77 morum . Vide Baronium .
Diſperguntur : prater Apoſtolos, Chriſtianipenè omnes, Actor.8. V.I. Philippus Diaconus conuertie
Samaritanos, v.s. Quo profectus Petrus Joannes, vt eos Sacramento Confirmationis communi
rent , primò certarunc cum SimoneMago, verf. 9. & c. Philippus baptizat Eunuchum Candacis regina
Æthiopum ,v.27.Magdalena cum Martha & Lazaro & Iofepho ab Arimathia Malliliam appellit,
vt probat Baronius.
20 78 3 Die 2 ş. Ianuarij Saulus conuertitur , Actor.9. Pradicat Chriſtum Damaſci, v.20. Indeabitin Art
21 biam : ſed mox Damaſcum redit,Galat.I.7.17.manétque toto triennio,ibid.
79 Sedato primo ludæorum furore , & Tiberio Imperatore accuſatoribus Chriftianorum publi
co edictomortem comminante, vt ſcribunt Tertullianus & Euſebius, pacificè degebant Chriftia- Tertull. in
nitota ludan ,Galilep & Samaria,Actor.9. v.31. Petrus Lyde Ænaam Paralyticum ſanat, v.32.In loppe feb.in chron.
Dorcum ſuſcitat à mortuis, verf.36. Viſionelintei pleni ſerpentibus, dicit prædicandum Euangelium lofeph.l.17 .
etiam Gentilibus. Act.10.v.9 . Vnde vocatus à Centurione , baptizat eum cum tota familia , ibidem Antiq.c.5.Eus
vſque ad finem capitis. S. Iacobus Zebedæiin Hiſpaniam excurrit.In autumno huius anni fi- feb. Ado. &
niuntur 70. hebdomades Danielis, feu 490.annide quibusegi ſup.c.38 .
22 80 5 Aduentance in Syriam Vitellio præfide, Marcellus Iudææ præficitur, Pilatus exauctoratur, & Caſſi od. in
Chron Clem .
Romam mittitur dicturus cauſam . Vbimortuo poft biennium Tiberio à Caio Caligula con- c.Niceph. 1:a.
demnatur, & in perpetuum exilium Viennam Galliæ ablegatur : ſed impatiensmiſeriæ , ſua iſtic Hift.c 1o. 10
ſe manu tranſuerberat. Ita Iofephus Ado , Caſſiodorus & Eufebius. Ab eodem Vitellio etiam feph.ſup. &
Caiphas exauctoratus, vitæ & ipfe pertæſusmortem fibi confciuit, inquit ClemensRomanus. 1, 12. C.36 .
23 81 Et Annnas focer eiusmalè quoque periit,tefte Nicephoro,Vide etiam Ioſephum .
Die 22.Februarij S.Petrus cathedram Epiſcopalem fixit Antiochiæ ,ferè explecis s.annis(neque
enim deerat niſi vnus menfis ) àmorte Chrifti ſedítque ibidem Epiſcopus feptein annis, dempro
menſe 1. & diebus s. Et hanc antiquiffimam effe traditionem docet Pererius : & fatetur etiam Perer.diſp.r.
hæreticus Carion , additque rectè , Petrum in Iudæa quinque annis ſediſſe , priùs quam Antio- prolog, in epo
chiæ Sedem figeret. In Chronico etiam Siculo, Sedes Petri Antiochiæ ſignatur Plautio Lælia
no & Sex. Papirio Gallieno Coſt. id eft , anno 31. Iuliano . Eundem ferè quinarium annorum Chro Corionolo
n.l.3. g.
Petri in Iudæa , & ſeptenarium Antiochiæ , ante 2. annuin Claudij Imperatoris ſignauit Eraf- Eraſm . in PC
mus & alij complures. Paulus culin toto triennio Damaſci prædicaſſet Chriſtum , quæſitus ad regrin.Petri
Caij vincula à Iudæis & Areta rege,permurum ſporta demiffus effugit, venitque primùm Ierofoly- & Pauli.
Cali mam ,vt videret Petrum ,cum quo manſit diebus 15. Galat.i.verf.18. & 2. Corinth.11. verf.32. &
Actor.9.verf.32.venit ergo initio anni Ierofolymam Paulus antequain Petrus Anthiochiam de
gulæ migraffet.
I 82
7 Decimaſexca Martij ,moritur Tiberiusanno ætatis 78.Succeſſit Caius Caligula , qui Hero
dem Agrippam , Antipæ (ex a Ariftobulo fratre gladio Herodis Aſcalonitæ necato , nepotein , a Vide c.49.
bà Tiberio (quòd ei celerem mortem precatus effet quò citiùsCaius iinperare poſſet ) in vincu Sann.2.Chris
la coniectum ,honore ſummo liberauit,pro ferrea catena auream illi eiuſdem ponderis iniiciens, bica Iti. Syru. &
& Regem Iudææ conftituens, Ita Ioſephus,Baronius,& alij.
84

3 8 Herodes Agrippa, dum Româper Alexandriam in Iudæam tendit,ab Alexandrinis in publi- Euſeb 1.2. c..
10.cx . Poſeph
ca fcena eodem modo illuſus eſt,quo Chriſtus à Iudæis illuſus fuerat. Vide Iofephum . Vbi in 1:18. Antiq.
Iudæam appulit , patruum fuum Herodem Antipam apud Caium Imper.accuſat, & tetrarchia C.7.& 1.39.
Galilææ , fortuniſque omnibus fpoliaricurat,& cum impia Herodiade vxore ſua in perpetuum Euſeb. in
exilium mictiLugdunum Galliæ , vbivterquemoerore contabuit.
! 3 84 Si c Euſebio & Baronio credimus , S.Matthæus hoc anno à morte Chriſti octauo adhuç dChron Eufeb. . 1.5.,
Aluente , fuum Euangelium præcipientibus Apoftolis Hebraicè conſcripſit, quod inde deſcri- hif.c.10.Hic .
ptum deculicſecum S Bartholomæus ad Indos teſte eodem d Euſebio & Hieronymo; & in Græ ron.de Script.
ciam , S.Barnabas ( cum cuius etiam corpore repertum elt fub Zenone Imperatore) & S.Marcus ceno in Pana
Ecclcrcap.36.
quafi compendiauit ; S. Iacobus frater Domini Ierofolymitanis pro concione expoſuit , tefte Athan.in Sy
S.Achanaſio .
4 85 IO nopfi & here.
Agabus Propheta Antiochiæ famem toci orbi obuenturam prædicit,quæ ſub Claudio coepit, fi sı.Philo in
& diu durauit ,Actor. 11. V.28. Paulus & Barnabas ibidem per integruin annum euangelizant .
Et ibi diſcipuli priinum cognominati ſunt Chriſtiani, v.26 . Caius Cæfar ſtatuam ſuam poni iu- Caiunt. Seph. 1.18.lo .
bec in templo Ierofolymitano , vt in ea adoraretur etiam à Iudæis. Neque alio reſponſo per antiq.c.13.
Claudij Philonem legatum ob id à Iudæis ad Cæſarem Romam miſſum eos dignatus eſt, quàm ;Voſne illi
diis inuiſi,quime omnium confeffione Deum ſoli aſpernamini ? Ita Philo ,Ioſephus & alij.
86 Calendis FebruarijCaius àmilitibusprætorianis occiditur tefte Suetonio , Tacito , Dione,
Ioſepho & aliisætatis anno 29. imperij quarto pene exacto. Succedit Claudius Drufi filius:qui
Agrippæ regno etiam Samariam adiecit.Hoc anno 1.Claudij volunt quidam decollatum S.la
cobum ,ſed alij verifimiliùs id adſcribunt anno fecundo .
2

87 12 Die 14.menſis Niſan , pridie Pafchæ Iudæorum pridie Calend . Aprilis Iacobus Zebedæiex
Hiſpania redux,ab Herode Agrippa gladio feritur, eadem die (menſis lunaris) & hora qua fuic
Chriſtus crucifixus, inquit Calliſtus Papa,vel quicumque eft auctor libri de Miraculis S.Iaco
bi, Actor.12. v.2 .Paulus ſecundd venit ſeroſolymam , Actor.11. v. vlt. idem Herodes in diebus
azymorum fuente octaua Paſchæ ,in vincula compegit etiam Petrum , Actor.12.v.3. Sed ab Angela
liberacus,
 Chronicon Sacrum .
ANNO liberatus, verf.7. varias euangelizando peragrat regiones Ponti,Galati , Cappadocié, Aſie, & c. i
Petri 1. verf.1. Reliqui quoque Apottoli occafione huius perfecutionis Ierofolyma & Iudæa
excedentes, per vniuerſum orbem diuiſi , & ad ſuas finguli prouincias protecti ſunt ; prius com
ulianolà Chrifti pofito Symbolo, quafi communi fidei teſſerà,quod inde Apoftolorum Symbolum vocatum fuit.
morte Porrò diuiſos demum Apoftolos anno à morte Chrifti 12.docet * Beda , VincentiusBeluacen
lis, Genebrardus, Guillelmus Durandus, Nauclerus , Salineron , Baronius , Martyrologium Ro
manum ,Vfuardi, PetriCaniſij , & alia quæ is . Iulij diuiſos affirmant. Ec Thraſeas Martyr telte
Apollonio apud Eufebiuin,dicit ex traditione maiorum , Chriftum ſuis Apoftolis præcepiffe, ne
ante iz. annum Ierofolymis dilaberentur ad alias naciones . Paulus à Spiritu ſancto ad Gentes
procul ablegandus, A &t.13.V.2. rapitur in tertiun coclum 14. annis antequam ſcriberet 2.ad Co
frinth.epiftolam , vt ait C.12.V.2.
co

13 Die 18. Ianuarij , necdum finito anno 2. Claudij , Petrus Romæ Cathedram fuam conſtituic
( Antiochiæ Enodio Epiſcopo relicto ) anno Iuliano 88. Tiberio Claudio Cæſare l'1 I. & L.
Vitellio Coff. & fedit Romæ ferè 25. annis. Ita † Euſebius , Hieronymnus, Innocentius primus, Euſeb. ad 2 .
Iſidorus Hifpalenfis, Beda, Caffiodorus, Honorius Auguitodunenſis , Aco, Freculphus, Hay- Hicron. an. Claud de.
mo, & pallun Catholici . Paulus ordinatur Epiſcopus , Actor.1 3. verf.3. & quafi Apoſtolus cum Script.Eccl .
Barnaba mittitur euangelizatum Gentibus quaquauerlunn, verf.4 .& c.Petrus Romæ ſcribit primam innoc. in Deo
ſuam epiftolam , quia in fine, Babylone, id eft Roma, Marcus falutem adſcribit fidelibus. Atqui hoc cretali 18. ad
eodein anno Marcus Roma abſcelit. Cum enim fcripfitfet inox à diſperſis Apofiolis Marcus ſuunni Alex. Epiſc.
a Euangelium b ibidem ; inde Alexandriam Epiſcopusmittitur,anno 3. Olympiadis 205. inquit log. . in cata
IfidorSS.no ui
Eufebius. Herudes Agrippa Cæfareæaudiens acclamantem populum . Dei voces e non hominis; Teit.c.69. Be
quòd tacitè applauderet,ab Angelo percuffus, vermibus interit, actor.12. v.21. anno 3. Claudij da de sex
vc paflim hiſtorici : ſuccedit illi filius Agrippa iunior , telte loſepho l.19.c.8 . ſed non niſi poft ætatib .& in
quadriennium . Martyrol,
89
14 Paulus & Barnabas peragrarâ Seleuciâ , Cypro , Salamina , Paphi Serglum Paulum Pro Caffiod. Ho.
conſulem ad Chriftum conuertunt , excæcato Elyma mago , Actor.13. verf.4. & c. Et ab hoc Chron , Free
Paulus nomen Pauli allumit qui ante Saulus dicebatur , verf.9. Inde abeunt Pergen Pam: culph . t.z.l.s.
phyliæ , & Antiochiain Piſidiæ : fed à Iudæis expulfi conuertunt fe ad Gentes , Iconij, &c. 1.Haymo
verſ. 13. & c. 1.2 . S , Hilt ,
15
Iconijplurimos conuertunt cum Gentiles ( inter quos & Theclam) tum Iudæos,donec ab eis c.2 ,
lapidari fugerent in Lycaoniam & Lyftram . Act.14.7.1.
91 16
Lyftræ claudum fanat Paulus: hinc Mercurius acclainatur , & Barnabas lupiter , V.7 . Pòft la .
pidatus ibidem Paulus,penéque occiſus,Derben feceilit,v.18.Inde Lyltram reuertitur, Iconium
& Antiochiam Piſidiæ , confirmans vbique Chriftianos, v.20. Inde tranſit à Piſidia , & Perge
Pamphyliæ , ventun in Attaliam, v.3 .
92 17
Paulus peracto quadriennio in peregrinatione ſua , cum Barnaba redit Antiochiam Syriæ ;
ibique bienniuin commoratur , V.25;
93 18
Paulus antiochiæ , PetrusRomæ docet, indéque per vrbes & prouincias totius orbis Epiſco
pos mittit , Agrippa iunior,filius defunctiAgrippæ obtinet regnum paternum , ann.8.Claudij, 176
ante initium belli ludaici , ica ( oſeph.
94 19 Ortâ Antiochiæ controuerfia de circumcifione, & c. mittitur tertiò Paulus Ierofolymam cum
Barnaba ad Apoftolos, qui celebrato iſtic primo Concilio, cpræfide S.Petro (qui Claudio Iina
peratore Iudæos omnes Vrbe d expellente , Roma Ierofolymam excurteret ) definiunt, lega
les cæremonias Mofaicas non effe Chriſtianis feruandas , actor.is. Galat.z.verf.1. Hanc fen .
tentiam deferunt Antiochiain Silas &, ludas vnà cum Paulo & Barnaba , actor. 15. verſ. 2 20
Quos paulò pòft ſubſequitur etiam S.Petrus,& à Paulo reprehenditur,Galat.z. verf. 11. Antio
chia Barnabas cum loanne Marco pergit in Cyprun : Paulus cum Sila perambulat Syriam &
Ciliciam , Actor. 15 verf. 37. Cúmque per Derben veniffet Lyttrain circuncidit Timotheum ,
cap.16. v.1. Cum quo tranſiens Phrygiam & Galariam , vetatur à Spiritu ſancto loqui verbuin
Dei in Aſia , verf.6. Tranfitâ verò Myſiâ, cum effet Troade, in vitione inuitatur à viro Mace
done , ve in Macedoniam excurrat , v.8. Ergonauigat in Samothraciain , inde Neapolim , &
Philippos, vbi Lydiam purpurariam conuertit , & dæmonem Pythonem à puella expellit , V.11.
&c . Qua occafione flagellatur Paulus ,fed agnitus ciuis Romanas, liber dimittitur, V.19 . & c.
& per Amphipolin & Apolloniam venit Theffalonicain , Act.17.v.1. Sed feditione à Iudæis ex
cicata à fratribus noctu Berceam dimittitur, & inde Athenas , v.5 . vſque 15. relictis Sila & Ti
inothæo Bercæ , V.14.
95 20
Paulus Athenis in Areopago prædicans conuertit Dionyfium Areopagitam , V.16 . &c. Inde
Corinthum pergit.c.18.v.1.vbi conuertit Criſpun principem Synagogæiv.8 . Corinthi poft ad.
21 uentuin Silæ & Timothei fcribit priorem epiſtolam ad Theſalonicentes.
96 Corinthi ſecundum annum agens Paulus, v.11. fecundam inde fcribit epiſtolam ad Thella
lonicenſes. Paulus ad tribunal trahitur Proconſulis Gallionis , (qui frater fuit Senecx :) fed di
mittitur intactus, v.12. Poft multos inde dies , abiturus in Syriam totondit fibiex voto ( Nazaræorum )
in Cenchris portu Corinthi cap. v.13 .
97 22 Epheſum appulfus, verf.19. parum ibi moratus , v . 20. reli &tis ibi Aquila & Priſcilla , foluit
Cæfaream , indeque lerofolymam ( vbi fub id tempus inortua videtur Deipara , vt innuunt Epi
phanius, Cedrenus & alij apud Baronium , anno Chrilti 48. Vide Caniſium , Chriſtophorum á
Caftro, Franciſcum Suarez, & A & .17. V.34 . ) Inde redit PaulusAntiochiam , v.22 . & peram .
bulans Galaticam regionen & Phrygiain,confirmatvbique Diſcipulos,v.23. Apollo Epheſi ab
Aquila & Priſcilla inltructus in fide,Corinthi conuincit ludæos, v.24. & c.19 . v.1 . Eodem an
no 12.Claudij,Olympiadis 207.anno 4.Philippus Apoftolus apud Hierapolin Phrygiæ in Aſia,
cruci affixus, lapidibus obruitur , inquit Eufebius; & Solicus annum quoque 9. Claudij pariat
cum anno 1.Olympiadis 207 .
98 23 Paulus peragratus ſuperioribus Afiæ partibusredie Ephefum , ibique per biennium , Actor.19.verf.10.
cum tribus menfibus prædicat ; vnde c.20 . v.31 . dicit ſe per triennium iſtic mànſiſſe. Ibi beftiis
obiicitur, 1.Corinth.is.v.32. Per ſudaria.& ſemicinctia ſúa curat quoſuis languores , dæmones
expellit, & c.Actor.19.7.11.
24

99 Occaſione ludæorum exorciſiarum , in quos dæmon infiliit multi Epheſi ad Chriſtum con
uertuntur, v.13 . Die 13. O & tobris mortuo Claudio,anno ætatis 64. imperij 14. per octo inenſes
continuato , teite Suetonio & Dione agente Agrippinâ fecundâ eius vxore ( quæ inaritum ve
neno ſuſtulerat ) fufficitur Nero filius Agrippinæ anno ætatis 18. excluſo , & poft etiam veneno
fublato, Britannico Claudij ex priore vxore Meffalina filio legitiino imperij hærede. Ita loſe
phus. Ab hac Agrippina , cùm in oppidum Vbiorum ,ante quadrienniun colonia deduceretur,
noinen vrbi datun Coloniæ Agrippinæ , quòd ipla in eo oppido nata fuiſfer, agente ibi cun
exercitu Germanico illius patre.
IOO
25 Paulus ſcribit primam epiſtolam ad Corinthios . Et ſublato cum morte Claudij edicto de Iu
dæis Roma exigendis , cogitat tranfica Macedonia & Achaiâ & Iudæa , Romam excurrere,
A & or.19. v.21.Concitata per Denetrium feditio Epheſi, occafione templi argentei Dianæ , fua
ſit Paulo excedere Ephefo , & in Macedoniam concedere , relicto Epheſi Timotheo primo Epiſ
copo, verſ. 24. & cap 20. verſ. 1. & 2. Corinth . 2. verf.12 . Ex Macedonia primain ad Timo
theuin ſcribit epiftolain. Indie Cretain venit , & Ticun ibi creat & relinquit Epifcopum , ad
Titum I. v.5.
Paulus
 7

Chronicon Sacrum .
49
Α Ν Ν ο Paulus peragrans Græciam venit Nicopolin , vbi ftaruit hielnare A Etor. 20. verf. 30. Vn
de fcripta ad Tituin epiftolâ vocat illuin ad ſe, ad Titul. 3. verf.12. Nicopoli quoque vide... Cor. I'd
tur ſcripfiffe ad Galatas , & epiſtolam ſecundain ad Corinthios : eodemque mox abiiffe , V, 2 .
Neronis Iuliano là Chrifti & ex portu Cenchrenfi ſcripliile epiftolain ad Romanos. Inde Philippus abit, & pott Paf
3 101 cha Troadem , Actor. 20. verf.6. ibi à morte fufcitat Eutychum , verſ. 9. Inde Allon, Mi
265 tylenen , Chium , Samum . (Miletum , verſ. 13. Quò euocatis inaioribus Epheſi vltimum
vale dicit ,v.17.Mileto nauigat Coum , Rhodum ,) Pacaram , Tyrum , Ptolemaidem Cæſarem ,
cap. 21. vbi Agabus propheta Paulo vincula Ierofolymitana prædicit , verf. 10. Sub Pen
tecoften ( vti decreuerat cap. 20. verſ. 16.) pro quarta vice venit Ieroſolymam : vbi quan
cumuis purificatus in templo occiſus fuiflet à Iudæis, niſi tribunus eum eripuiffet , cap.
21. verf. 19. 26. 33. A quo vinctus mittitur Cæſare ad Felicem præfidem , Actor. 23. v.1z.
quem ſua oratione percellic Paulus , cap. 24. verſ. 25. Felici ſuccedens Pottius Feſtus
cum propenderet Paulum Ierofolymam deducere , Paulus Cæſarem appellat , cap. 253
d. verf. 9. Sed antequam Romam mitteretur , caụſam coram Agrippa rege ( hic erat defun
de & ti Aggrippæ fenioris filius, & in regno ſucceſſor , telte Ioſepho & aliis ) & Berenice agit,
d. verf.13. & cap.26 . Dein cum centurione nauigat Sidonem , Cyprum , Lyſtram , cap.27. Pau
De lò poft naufragium patitur, Viy . vſque 41. Sed cum omnibus fociis faluis Melitam tenet, v. vlt.
& C.28. verf.1.
iſc
Eodem anno S. Lucam ſuum conſcripfifle Euangelium cenſet Baronius. Sed citiùs ſcriptum Corn . A01
vult Cornelius à Lapide. 16. v, io ,
14 102 27 Paulus poft tres menſes ex Melita deuehitur Syracuſas, Actor.28. verf.11. inde Rhegium &
Ees
Puteolos, verf.13. Atque ita terrestri itinere Romam , verf. 14. Idque 6. Iulij, vt docet Corne
in lius à Lapide. Roma in domo conducta permittitur ſuo arbitratu manere cum cuftodiente ſe mili
Ho. se. Quæ domus poft conuerſa elt in Eccleſiam S. Mariæ in via laca. Biennium fic manſit, liberè
pradicans Chriſtum . verſ. 36. Elto ob metum Neronis , omnes fui eum deſererent : fed aftitit et
Chriſtus, eripuitque eum de ore leonis, 2. ad Timoth.4. verf.16. Româ fcripfit epiftolam ad Phi
li. lippenſes, per Epaphrodicum eorum Epiſcopum . Itein epiftolam ad Ephefios, quam miſit per
Tychicum .
14
Anno ſecundo captiuitatis fuæ Romæ fcribit epiftolam ad Coloſſenſes, ad Philemonem , &
s 103 28 ad Hebræos.
Biennio in captiuitate exacto Paulus à Nerone liber dimittitur.Inde varias prouincias cuan
6 104
29 gelizando peragrat, ac nominatiin Hiſpanias. Sed S. Lucas Actis Apoftolorum fine prius iin
poſito,Româ in Græciam reuertitur:Dalmatiam tamé, & Galliain & Italiæ varias partes euan
gelizando obit , vt & Libyam , & c . ac tandem cælebs, anno 84. ætatis , apud Patras vrbem
Achaiæ , anno 6. Vefpafiani Imp. apoftolatum fuum nobili martyrio concludit. Ita Baronius.
Hoc anno Nero Agrippinam matrem ſuam crudelis filius occidit : Hanc illi gratiam ( inquit
+ loſephus ) non pro nariuitate folum referens, verum etiam quòd eius artibus ad imperium prouectus * Ioſeph is
\fuiſſes, vt dixi anno 1. Neronis. 39. Antiq.
30

7 105 Iacobus frater Domini in Paſchate , anno 7. Neronis , poſt 30. annos à morte Chrifti à Iu- cs.
Herb. & alij dæis è pinnatempli deie& tus fullonis vecte occiditur. Ita * Hieronym .Eufebius, Freculphus Viris * Hicron
illon. .de
in Chronicis, Nicephorus Antoninus, Petrus de Natalibus, Hermannus Contractus, Conradus, Faſciculus Eufeb.& Fre.
Ludolph, de
Viru Chrifti temporum , Genebrardus, Ludolphus , Platina, Onuphrius, Adrichomius, Ciacconus, Petrus cuip in Chro .
Plarida & Galarza , Iacobus de Voragine, Baronius , Breuiarium Romanum , & Martyrologia Bedæ , nic tuo Ni
alij, de Rom , Notkeri & Petri Caniſi. Hæreticus quoque Ioannes Lucidus, Alexander Scultetus & alij ceph. 1. 2 .
Pontific. GRO Excincto lacobo ſufficitur in epiſcopatu Teroſolymitano frater eius germanusSimeon , de tonin hift: 0.38
. an
larza 17. p.1.bift
Eeng. Inftit. 8 106 31 quo egiin fine cap. 46. S. Andræam hoc etiam anno crucifixum Pataris Achaiæ , notat Onus cit, 6 , 6.8.
phrius. $ . 1. Petrus
6.9. Vorag. S. Barnabas in Cypro occiditur,tefte Onuphrio & aliis. Item ſanctus Marcus Alexandrix , de Natal.1.46
Ier.de S. la .
cobo Minore . non ipfo die Paſchæ , fed in octaua, 25. Aprilis, Dominica ( vt apparet ) in Albis , cùm pri- 6.108 .
Io. Locid . & die ad altare ſacris operans comprehenſus eſſet . Ita Menologia Græcorum , & Latina Mar
Scall in
Cbros, cyrologia , & Eufebius, Hieronymus, Ifidorus & alij ſcriptores. Hic eft alter S.Marcus ab illo
loanne Marco conſobrino Barnabæ, Actor.15. verf.39. & 2. Timoth . 4. verf.10. & Coloff.4.
verſ.ro.
Tacit. 1.15.
Eodem anno Simon & Iudas Apoſtoli occiſi ſunt in Perſide , ait Onuphrius : ſerius volunt
Baronius & Cornelius , ſed non conuincunt. Nero vxorem ſimul & fororem ( ſed ex Mellalina
matre , de qua anno 1. Neronis ) Octauiain, in inſulam relegatam, mori tanden balnei vapore
compulit 10. Iunij , teſte Tacito.
9 107
32 Rulticus quidam , Iesvs nomine, clades Ieroſolymæ imminentes prædicit , 4 . annis ante ini
le ph. 1.7. cium belli Iudaici , 8. ante vrbis obſidionein : nec fagellacus à magiftratu, cellauit inclamare,
Bis 1,13. Ve, ve , Ierofolymis : continuauitque vfque ad octauum annun , quando in manibus confiftens,
& maxima voce clamitans , Ve, ve ciuirati, va templo, va populo , denique mihi va , lapide è
Ta fup. tormento Romanorum miſſo , inceriit. Ica Ioſephus.
10

108 33 Roma horribili conflagrat incendio , cuius cauſam Neroper calumniam coniicit in Chriftia
nos, coque nomine grauiſfunis ſuppliciis illos enecat, vt ferarum tergis contećti, laniatu canumir
cerirent : aut crucibusaffixi , aut flammandi, in vſum nocturni luminis verentur , inquit Tacitus. &
Martyrologium Romanum 24. Iunij. S. Matthiam Apoſtolum hoc quoque anno occiſurg
fcribit Onuphrius.
11 109 34 Nero primam in Chriſtianos perſecutionem , priuatim hinc inde nuper inchoatam , nunc
publico inſtituit. Quando eciam complures ex ipfius Neronis familia, quorum meminit S.
Paulus ad Philipp. 4. verf.22 . Martyrio affecti ſunt.Plurimiquoque ſenatores , quòd in necem
eius coniuraſſe dicerentur, occiſi : inter quos & Seneca præceptor Neronis, & Lucanuspoëta
Hierony. epi. nepos Senecæ , & Paulus Lateranus Conſúl deſignatus. À quo nomen loco in Cælio monte,
10. ad Occa vbi pòtt exſtructa eft à Conſtantino Baſilica Lateranenbus; ceſte S. Hieronymos Poppæam deni
que Sabinam Auguſtam , licèt fibicharißimam , irâ percitus Nero, i & tu calcis percuffam occi
dit, tefte Tacito , Dione & aliis.
12

Sale; . lap . Ilo 35 Menſe Maio ludæi ob Ceſtij Flori præfidis auaritiam & cyrannidet , à Romanis deſci
[centes , bellum aduerſus illos ordiuntur. Cùm Pafcha ludæorum eo anno incideret in 8 .
1aleph. 12,
Blue. 17 . Aprilis , media tunc nocte circa altare & templum effulfit tantum lumen, vt clariſſimus dies
14. Hegel, in putaretur : bos ad hoſtiain ductus agnum in medio templi peperit : porta ænea templi
(ponte ſua noctu aperta eft , & c. 21. Maij in aëre viſi ſunt currus ferrei & armatæ acies vr
& de ixci bi circumfufæ . In Pentecoſte audita vox in templo , Migremus hinc. Ita Ioſephus. Vnde
ég lerol. .
& Chriſtiani memores monitorum Chriſti , Ieroſolyma excedentes, in vrbem Pellam, &
44 Fosph.l. de
Megruris Hie alias remotiores fe contulere. 7. Septembris in Sabbacho fædiſſima cæde occiſus eft ſum
mus pontifex Ananias cum aliis innumeris Iudæis. Ita Ioſephus , Hegeſippus, ſanctus
- a loſeph . Epiphanias ( qui dicit fuille annum Chriſti65. nempe Dionyfianuin ) ſanctus Hiero
496.13.& 1. nymus ( qui annum 35. à morte Chrifti , & alij. Hæc verò omnia deſignant , fuiſſe
* Antiq.c.3 .
120b. 1.1 . tunc annum Iulianum 110. & Neronis 12. Addit Ioſephus , fuiffe fecundum annum Celtij :
Dead Gear Flori , 17.regis Agrippæ iunioris : & exinceps numerae quinque alia Paſchata , ante deletam ,
tes Hegeſip . à Tito vrbem .
1.3 . de Excid Eodem anno Petrus, & mox etiam Paulus,vtlabenti penè Eccleſiæ ob crudelem Neronis perfe
Igcí.6.20 Icutionem fuccurrerent , Romam redeunt, vbi Petrus Simonem Magum yolare conantem ex
Inc. Tirin . Tom . I , ako
 on
Chronic Sacrum .
50
ANNO alto præcipitat. Ita * Arnobius , Hegefippus. Epiphanius , Ambroſius, Hieronymus, Auguſti
nus , & alij. Paulus Neroni pellicem ſubtrahit & Chriſto adiungit. Has ob cauſas vterque à
Nerone in carcerem Mamertinuin compingitur, ita iidein . S.Petrus ſecundam fcribit epiſtolam ,
Nero- (Iuliano à Chriſti S.Paulus item ſecundam ad Timotheum , eumdemquead fe vocat. Apollonius Tyanæus Simo
nis. morte niMago ſucceſſurus Romain venit.
13 III 36 lubenteNerone Veſpaſianus ex Achaia migrat in Iudæam ,menſe Maiolotapatam obfidet,&
Kalendis Iuliis expugnat. Iofeph . Nero hocadhuc anno in Septembri Iſthmum in Achaia fo
di curat .
14

II 2 27 Hic eft 14. annus Neronis, finon à die capeſſiti imperij 13. Octobris, fed à præcedentibus Joſeph. 1.3.
Kalendis Ianuarij , more Romano, inchoes annos illius , vt inchoant Hieronymus, Beda, Belli cap.4.
Hermanus Contractus & alij, & ipfe etiam Euangelifta Lucas, ( vt dixic . 47. cùm Chriftum Chronico * Euſeb. in
dicit baptizatum anno is. Tiberij. Hoc igitur calculo , 14. Neronis anno ( nam à die in Fheron . in.
choati imperij labebatur tantùm 13. annus,) Iuliano 112. àmorte Chriſti37.Capitone & Ru- Catalogo
fo Cofl. fanćti Apoſtoli Petrus & Paulus martyrium fubeunt Romæ , vno eodemque die 29. Script & de
Iulij , ille cruce , hic gladio . Hunc annum 37. àmorte Chrifti, & c. martyrio illorum adíí- Vir. illuftr .
Ignant ſcriptores totius orbis. In Palæſtina + Euſebius & Hieronymus plus nouies variis in Baron. ad an .
locis : & Baronius dicit , illum id ex traditione Romanæ Ecclefiæ hauſiile . In Græcia Nice num 34.
Chrifti
phorus Calliſtus & alij.In Italia Damaſus,Ciacconus & Platina. In Anglia Beda.In Hiſpania Nice p.in fine
fanctus Iſidorus , Salmeron , Bened. Pererius, In Polonia Martinus Polonus. In Gallia Frecul. 1.2.hift. Eccl.
phus , Honorius Auguftodunenfis , ſanctus Thomas, loannes Lucidus,Genebrardus , Ioan- Damaf in
nes Gagnæus qui citat alios 28. In Belgio Eraſmus Roterodamus. Ipfi quoque hæretici idem Pont Caico. .
ific& aliPla
affirmant , loannes Carion , Dauid Chytæus , Ioannes Funccius & alij ! Ierofolymæ ci tina de Rom ,
ues mutuò inter fe digladiantur , & zelotæ maximas ſtrages edunt , quas Ioſephus re- Pont. Bedaad
vltiin . cenſer. fin . Junij in
Gal.i. 113 38 Nero, 11. menfe poft necem Apoftolorum ob nimjain tyrannidem à fenatu damnatus, Martyrol.Ili
& ex vrbe profugus, in ſpelunca ſibimanus infert , fed ægrè moriens, ab Epaphrodito liberto logo
ſuo conficitur die so .. Iunij (eâdein die qua ante 7. annos o &tauiam vxorem ſuam interfecerat ) dori in$ S.c.69.
cata
Salnicr.to.3 2 .
agensætatis annum 32. imperij 14.Atque in eo omnis Augufti fainilia extincta eſt,nam Seruius tra &.69. Erala
Sulpitius Galbamox à mitilibus quibuspræerat, Imperator acclamatus eſt, tenuitque imperium mus in perc
Otho menſes 6. dies 7. Vide Tacitum ,Dionem , Suetonium , Euſebium & alios , quos citat & re- gr.Petri &
Inis ,
quitur Arnoldus Pontacus. Sub idem tempus Veſpaſiano , dum circumfidere parac Ierofo- Pauli Perisa
Vitellij lymam , mors nunciatur Neronis. Et quia loſephus facerdos Iudæus & belli dux , caprus Daniel. q.
& Ver à Romanis, prædixit Veſpaſiano , ſucceffurum illum in imperiun , vita ab illo donatur. Ita 7.Mart, Pos
pafiani 114 39 Euſeb . Galbæ à militibus occiſo fubrogatur in imperio M. Saluius Otho , qui cum impe- ion . lib. 4.
I. raſſet menſes 3. dies 5.rebellante Vitellio mortem fibiconſciſcit. Imperium ergo capeſſic Vi- Chronici.Fre.
tellius , tenetque menſes 8. dies 5. Veſpaſianus interea plurimas Iudææ vrbes fubigit , & culphus to,z.
Kalendis Iulij ab exercitu Imperatoracclamatur, trimeltri pòlt Vitellium imperio fimul & vi- Honorius aua
ta priuat vltima Septembris. Ab adulatoribus iactatur , ipſum eſſe Melliam Iudæorum , & præ- guft. in ca
* Tacitus l. : ftigiis Apollonij Tyanæiviſus eſt cæcum illuminare , & ægro manum reſtituere. Ita ex * Ta- cal.Scriptor.
C. 4. Sueton Veſpa cito & Suetonio Baronius. Eccl.S.Thom .
40

in Veſpaſ.c.7 . fiani 2 . IIS Tito filio fuo ad conficiendum bellum Iudaicum in Palæſtina relicto. Veſpaſianus Ro- ad cap. 21. S.
Joan . le & .4 .
mam nauigat, Capitolium ciuili bello concrematum reftituit, & c. Titus in Paſchate , cùm
lo . Lucidus
vndequaque Iudæi eò ad feftum confluxiſſent , leroſolymam obfidere coepit 14.Aprilis : at- 1.8.chronici
que ita vrbem vndique duplici muro cinxit , vt nullis effugium patuerit. 9. die Ab, id est, & in c.deRoa
quarta Auguſti menſis , interceptum eſt à Romanis templum Ieroſolymitanum , in die Sab- mano Poncif.
bathi, familia ſeu vice loiarib finiente Liturgiain . Ita Ioſephus, 'Sederolam , & Hebræi Genebr.1.2 .
paffim . Sequentidie, nempe 10. menfis Ab (s. Auguſti) incenſum eſt templum eadem fa- & 2. Chrono
tali die , quâ olim ſub Nabuchodonofore per Nabuzardan , 4.Regum vltim . verf. 8. confla- ad vlc.c.Ad.
grarat,inquit idein Joſephus:epheineria Ioiarib , inquiuntHebræi, vtriuſque cladis tempore Li. Carion.Chyt.
turgiam finiente , & cantoribus eumdem quem olim fub Nabuchodúnofore , iam quoque & Fruncc, in
Joſeph . 1.7. ſub Tito verſum Pſalmi93. fuccinentibus , Redder illis iniquitatem ipſorum , der in malitia ea chronicis lod
Be lligo rum diſperdet eos,diſperder illos Dominus Deus noſter. Denique perrupta & capta eſt vrbs Iero- feph
Billius).
ai.. s..
folyma , & fuga atque difperfio Iudæorum facta die 8. Septembris in 'Sabbatho , quin
que hebdomadis à capto templo . Conſignat hæc omnia tempora + Ioſephus ocula
tus teſtis , Dio Caffius , Hegeſippus , Xiphilinus , Euſebius , Sulpitius , Glycas, Sigo
nius, Baronius, Scaliger, Viegas, & alij. E quibus conftat , annum fuiſſe lulianum 11s .
Dionyſianum à nato Chriſto 70. à mortuo 40. cyclo lunæ 14. ſolis 23. Epacta cum
littera Martyrologij P. Dominicali G. Subſcribunt eidem calculo Alexander Mona- * Ioſeph 1.6 .
chus , Rupertus, Cedrenus ,Marianus Scotus , Beda , Otho Friſigenſis , Vincentius!, Antoni- Bellic.4. & l.
nus , Abulenfis ,Nauclerus , Hermannus Contractus & paffim alij. Item hæretici Ioannes Ca- 7.2.15; & 17 :
rion , Eberus , & eius generis plures. Ita cum exciſo templo & vrbeſepulta eft finehonore Sy Dio 1.66 . Hc
nagoga. Nam & alterum templum , quod Iudæi in Ægypto habebant æmulum Ierofolymi- gefipp: (& &
alij) iuprä
tano , ab Onia Oniæ tertij Pontificis filio ante 233. ann . exædificatum ( vnde & oneion dice- 1.5.C.49.Eu.
batur ) Iudæis iam ibi quoque tumultuantibus , Veſpaſianus anno inſequenti funditus exſcindi ſeb. 1.3. hiſt.
iuſſit. Vide quæ dixi cap.39 . in Ptolemeo philometore. cap.7. & 1.6.
Joſeph . 1.7 . 3 116 41 Titus de fubacta Iudæa Romæ triumphat. E ludæis toto belli tempore occifi ſunt yndecies Demonftrat.
Bell. c, 17 c.18 . Scali
centena inillia, capti 97. millia , inquit Ioſephus. Sanctus Bartholomæus apud Perſas excoria- ger.1.3 vltim .
tus , capite plectitur. ita Onuphrius. cditionis.Vico
4 117 42 Ebion & Cerinthushærefiarchæ negant diuinitatem Chrifti. Quibus ſe S.Ioannes opponic gas in c.6,
cum Dionyſio , Ignacio , & c . Apoc.
5 118 43 S. Thomas apud Indos occiditur , inquit Onuphrius.S.Lucas an . ſequenci apud Patres yr
bem Achaiæ .
IO 123 48 Veſpaſianus anno ætatis 69. imperij 10.moritur, 8. Kalendas Iulij. Succedit ei filius Titus:
qui amphiteatrum Romæ conſtruit, quod etiamnum hodie viſitur. Tertio anno imperijmorja
Domi
ciani 6. tur, Idibus Septeinbr.ætatis 41. veneno ( ve fama fuit ) à Domitiano fratre ſuo & ſucceſſore
ſublatus.
Cenſor, de 131 56 Domitianus x 1 1. Conful cum Ser. Corn . Dolabella , agones inſtituit Capitolinos, qui in
Die natali
C, 14. Ptolem . Itar Olympiadum continebant quatuor annos : & ab hoc anno initium ſumpſerunt. Ita Cen
forinus.
1.7. Alinage Domitiano XV I. Cof. & A. Volufio Saturnino I I. ( quem annum Ptolemæus compaa
ftuc. 3 Tertul. 12 137 62
de Præſcrip . rat cuin 840. anno Nabon -Affaris à 31. Iulij inchoato ) loannes Apoftolus Epheſo à Procon
C.26 . Euſeb . Tule Afiæ Romam vinctusmiffus, ibi ante portam Latinam in feruentis olei dolium iinmitci
1.6.0Dom13.
iciDio. tur, teſte Adrichomio ,6.Maij die Dominica. Sed illæſus egrellus à Domiciano relegatur in
in a
no, inſulam Pathmos. Ita Tertullianus Sub Domitiano cæpit altera polt Neronen in Chri
(tianos publica perſecutio , de qua Euſebius & alij. Sub hoc tempus Antipas ( Apocal.z .
verf.13.) martyrium ſubiit Pergami in Aſia,& M.Acilius Glabrio Romæ, ſuperioris anni Con
ful. Ita Dio .
138 63 Ioſephus hiſtoricus , facerdos & belli dux Iudæorun , toties à nobis citatus , finem
imponitoperi ſuo de Antiquitatibus Iudaicis, in 20. libros diuiſo . In cuius lib.18 . cap.4. iftud
de Chriſto teſtimonium perhibet: Eodem temporefurt lisvs,vir fapiens, fi tamen virum eum fas
teft dicere.'Erat enim mirabilian operum parintor endoctor , c. Cbriftushic erat, Quem accufarum
 Chronicon Sacrum .
51
ANNO noftre gentis principibus , Pilatus cum addixiffet cruci; apparuit tertia die viuus ; ita vtdiuintus de eo
Vates hoc, do alia mulea miranda prædixerat. Quis clarius optet teftimonium ab homine ludæo?
Veſpa- jIuliano à morte loannes in Pathmos , cuius inſulæ accolas omnes ad Chriftuin conuerterat , ſcribit Apoca
fiani Chriſti lypfim eorum quæ Eccleſiæ & orbi vniuerſo obuentura erant, præfertim in finemundi. Vi fic
14 139 64 fideles aduerſusvenenaEbionis, Cerinthi , aliorúmque hæreticorum communiret, & ad relis
quas octo generales perſecutiones à totidem Imperatoribus concitandas roboraret. In eundem
finem ſcripſit ſequentibus annis ternas Epiſtolas Canonicas , & maximè concra Bafilidem
& alios , qui veram Chriſti carnein negabant , vt patet ex initio epiftolæ 1. & decurſu re
IS 140 65 liquarum
T. Flauius Clemens Conſul, cognatus & collega Domitianixvii. Conſules ab eodem ob Sucron. in
Domit.c.153
fidem Chriftianam occiditur. Eiusex ſorore Plaucilla , nepris Flauia Domitilla, quòd Aurelia & 17 . Philos
num ſponſum reſpueret , in inſulam Pontiam relegatur , vbi poft longuin exilium Martyr ſub Arat.1.8. vică
Traiano obiit. Ita Eufebius & A &ta Nerei & Achillei. Sed 14. Kalendas O &tobris, à Stepha- Apollonij
no S.Flauiæ Domitillæ procuratore aliíſque coniuratis tyrannis confoditur, exaétis imperij an- Tyanci.
nis 15. vitæ 45. Ita Sueconius. Dio , Philostratus & alij. Succeſſor eiusNerua; relciffis Do- mitiano Dio in Doa &
mitiani actis omnibus,vecuit quemquam accuſari cauſa religionis;ita Dio.Quam ob rem etiam Nerua.
66 Ioannes Apoftolus è Pathmos Epheſum reuertitur , omnéſque Afiæ Ecclelias guberniat, telte eufeb . c. .
Neruæ 141 Euſebio : Baronio & aliis. C.19.17 .& lgo
Ioannes rogatu Epiſcoporum Afiæ fcribit Euangelium ſuum græcè,quo aduerſus Ebionem.c.17.Philof .
& Cerinthum alióſque tunc temporis hæreticos , diuinitatem Chrifti fortiflimè adftruit , telte fupr. Plinius
S. Hieronymo & aliis. Apollonius Tyanæus Ioannis Apoſtoli perpetuus antagoniſta , quò Traiani Iren.
Traiani cred i poffet immortalis & in cælum tranflatus, occultam mortem oppetiit. Ita Philoftratus in lib.2.c.9.1.3 .
143 68 eius vica . C.3. Eufeb . in
I
Nerua fenio fatiſcens , vt Iinperio confuleret , præteritis fibi fanguine iunctis , M. Vlpium Chronico,
Traianum Hiſpanum in filium & ſucceſſorem adoptatun anno præcedenti, iam 6.Kalendas apiph Hori e
fi 66. Hier.d
Februarias vita functus ſucceſſorem habuit ,magnum deorum cultorem ; ica Dio , Plinius & Viris Illuſt.
alij. Sub quo Flauia Domitilla cum Euphroſyna & Theodora , incenſo cubiculo martyriuin
conſummarunt , anno i. eius imperij , ipſo Traiano ſecundùmn Conſule. Cuius itein anno 1.
finiente , Decembris 27. feria 5. defunctus eſt Ioannes Apoftolus anno vitæ ſuæ 99. à morte
Chrifli 58. vt habet antiqua traditio : & docent Irenæus, Euſebius , Epiphanius , Hieronymus, & Hieron . in
Ifidorus, Beda, Ado, Vfuardus,Honorius Auguſtodunenſis,Nicephorus,Conradus Abbas Vrf prologo in
pergenſis, Abbas Stadenſis, Chronicon Norimbergenſe , S.Bonauentura & alij: quorum aliqui Joann . Aug.
expreſsè dicunt, illum 31.annoruin fuiſſe cum Chriſto ſub cruce aditaret . Addit (8) S.Hierony- prologo in
imus, Auguſtinus , Beda, Alcuinus , Liranus, Vincentius ( & nemo veterum refragatur, imò ipſe Ioan,alcuina
Ioannes ita reuelauit Gertrudi ) loannem fuiſſe ſponſum illum in nuptiis Canæ Galilææ . commentina
Barradiusdicit ſponſam quoque Ioannis ſe pariter virginem conſecrale Chrifto ,& lateri Beatæ nuati onum India
erud.1.4.
I 143 86 Virginis adhæfiffe.
Porrò Ioannes vltimus eſt cuiusmentio fit in Scripturis : vnde cum loanne Chronicon diu. pietario
..

noftrum concludo ,quod $ S.Scripturis illuſtrandismaxiinè fubferuit. Ci4 .

CMC MEA arte ante non ho por meon The

-

İNDEX
Iac. Tirini Tom . I. G 1
 52

r
Wate

IN DE X

CAPITVM CHRONICI SACRI

CA P. I. E Die. pagi ti
II. DeHoris. ibida
III. De Hebdomade. ibid .
IV . De Menſe .
V. ibid .
De Anno, & multipliciæra ánnorum .
VI. De Periodis annorum . 3
VII. Deſex ætatibusmundi. ibid .
5
VIII. Primamundiætas,& ab Adamo,ad finem diluuij, per annos 1656. 4
I X. Quo auni tempore mundus creatus fit ? Autumnaline,æquinoctio ,an verno ? ibid .
X. An hi omnes annifuerint ſolares & plani ? ibid .
XI. Quoto die quotimenſis cæperitdiluuium ? quoto finierit ?
XII. Secundamundi ætas , à principio ſexcenteſimiprimi anni Noë vfque ad egreſſum Hebræorum ex Ægypto , durauit
annis,887. ibid.
XIII. An Geneſis 11.v.12. inter Arphaxad & Sale interferi debeat Cainan ? ibid .
XIV . Quoto anno Thare natus fit Abraham ? 6 .
XV. Diſtributio annorum Abrahæ . ibid .
XVI. Diſtributio annorlun Iacob & Loſephi.
XVII. Dittributio annorum àmorte loſephi,vſque ad finem ſeruitutis Ægyptiacæ , & quo anno hæc coeperit,& quamdiu
durauit ?
XVIII. Tertia inundi ætas,ab egreſſu filiorum Ifraël ex Ægypto vſque ad annum primum quo condicoepit templuin à Sa
lomone, durauit annis 408.vt dicitur 3.Reg.6.v.1.
XIX . Diſtributio vltimorum 40.annorum Moyſis feu peregrinationis Hebræorum in deſerto : vbi'de 42.manſionibus in
deſerto : & 14.murmurationibuspopuli. 10
X X Diſtributio annorum & geftorum Iofue. 12
XXI. Vnde ſumpſerint initium anniSabbathici & anni lubilæi?de quibus Exodi 23.V.11. & Leuit.25.v.2. & feq. ibid .
XXII. Vnde exordium ſumpſerint anni 450. quos S.Paulus A &t.13.V.20 . terminatos dicit cum portione terræ Chanaan per
loſuë facta anno 6.ab ingreſſu in terram ſanctam . 13
XXIII. An ſeruitutum anni 111. quorum mentio eft in libro Iudicum , comprehendantur in annis Iudicum ,an ſeorſim ſub
ducendi? ibid ,
XXIV. Quo fenfu dixerie lephte,Iudic.rr.v.26. Ifraëlitas terram Chanaan per 300.ann.poffediſſe,cuin ab vltimo anno vitæ
Moyſis,quo primum illam coeperunt inuadere,vſquead annum ducatus lephte,non intercefferint niſi 266.vel267 .
anni? ibid .
XXV. Quo tempore contigerit hiſtoria Michæ.Iud.17.& expugnatio Lais, c.18.excidium penè integræ tribus Benjamin
Quo item tempore hiſtoria Ruth ? 14
XXVI. Deobannis conſtupratam Saulis.Leuitæ , c.19.20.21.
Samuëlis &vxorem ibid .
XXVII. Diſtributio annorum Sainuelis & Saulis . 15
XXVIII. Diftributio annorum regni Dauidis. ibid .
XXIX . Quarta mundiætas,à condi cæpto templo Salomonis,vfque ad exuftum illud per Chaldæos ; vel potiùs vſque ad
finem captiuitatis Babylonicæ ,& Monarchiæ Chaldaicæ . 16
XXX. Anni & geita Prophetarum ,tuin maiorum ,tuin Mincrum ,per ordinem diſtributa. 18
XXXI. De Græcorum Olympiadibus. 21
XXXII. Deanno;menſe,die conditæ vrbis Romæ. 22
XXXIII. De Monarchia & calculo Affyriorum .Deregno Medorum .De Tobia,de Iudith , & c. ibid.
XXXIV . De æra Ægyptia & Babylonica ſeu Chaldæa . 23
XXXV. Quando coeperint,quando finierint 70.annis Babylonicæ feruitutis, captiuitatis & deſolationis,teremix 2s.& 29.
Danielis 9.& z.Paral. 36.& 1.Efdræ 1. 25
XXXVI. Quinta mundiætas, ab initio Monarchiæ Perſarum , & relaxata per Cyrum captiuitate Iudæorum ;1.Efdræ 1.vſque
ad aduentum Meſſiæ , & incarnatum Filium Dei,durauit annis 525. 28
XXXVII. Series Regum fecundæ orbis Monarchiæ , nempe Perſarum ;quæ à Cyro poft occiſum Balthaſar vleimum Chaldæo
rum regein , vfque ad Alexandrum Macedonem , poft deuictum Diuium Codomannum vltimum Perſarum Mo
nacham ,durauit annis 200 . ibid .
XXXVII . De initio & fine70.hebdomadum Danielis , c.6.y.25.26.27.
I 29
XXXIX. Tercia Monarch ia,quæ fuit Græcoru m ,ab initio anni7.Alexa ndri Magni,à quo victus fuit Darius,vſque ad ann.í.
Monarchiæ Augufti,quæ cæpit extin &tis Antonio & Cleopatrâ,11.menfe poft Actiacam victoriain ,Auguſto iv.
& M.Licinio Craſſo Cont.Stepic annis 300.nempe ab anno 3.Olympiadis 112.(per Olympiades 75.integras)vſque
ad 3. annum Olympiadis 187. Ab anno vrbis Romæ conditæ 424. vſque 724. Ab anno Naban- Affaris 418.
vſque 718. 31
Series Ptolemæorum Ægypti Regum .
Series
ibid .
XL . Regum Syriæ .
ibid .
XLI. Series Regum Macedoniæ . 33
XLII. Series ſummorum Pontificum Iudæorum , ab exitu ex Ægypto vſque ad deſtructionein Ierofolymæ per Titum &
Veſpaſianum Imperatores, anno mundi4074. in tres claffes diſtinctorum . ibid .
XLIII. Quarta orbis Monarchia,quæ eft Romanoruin , ab extin &tis Antonio & Cleopatra , menfe 11.poft Actiacain victo
riam ,Augufto iv.& M.Licinio Craffo Coll.anno 3.Olympiadis 187.Vrbis conditæ 724.& Nabon -Affaris 718.36
XLIV. Deæra Iulij & Augufti Cxſarum Romanorum . 37
XLV. De Herode Aſcalonita, eiúſque filiis Archelao & Herode Antipa;item deeiuſdem nepote acque abnepote Herode
Agrippa. 38
XLVI. Arbor Genealogiæ Patriarcharum veteris Teſtamenti,& ex his prognati Iesv Chriſti Domini noftri. 40
XLVII. Sexta mundiætas ,ac primùm ,deanno Conceptus ,Natiuitatis , Baptiſmi & Morris Chriſti . ibid .
XLVII . Demenſe & die & hora Conceptionis,Natiuitatis, Baptiſmi,Mortis & Reſurrectionis Chriſti. 42
XLIX.
L. Series annorum & geſtorum Chrifti,à prima die quâ conceptus eſt, vſque ad vltimam quâ in coelum aſcendit. 43
Acta Apoſtolorum ,& alia quæ ſub id tempusaccideruntper annos digeſta,vſquead excidium templi Ierofolymi
taniper Titum ,anno àmorte Chriſti 40. imò vſque ad mortem S.loannis Euangeliſtæ anno 68. 47

PROLE
 De Antiquis Ponderibus, & č . 53

hah

PRO LE G Ο Μ Ε Ν Α

DE ANTIQVIS PONDERIBVS

ET MON ETIS

HEBRÆORVM , GRÆCORVM , ROMANORVM ,

Collatis cum modernis Italorum , Hiſpanorum ,

Gallorum , Belgarum , & c.

Ex Roberto Cenali , l . Rhemo Fannio , Aulo Gellio, Columella , Agricola ;

Budæo , Alciato , Clauio , Villalpando, Mariana
Alcazario , & aliis.

E R E appenfo vtebantur antiqui, non ſignato(vtmodò fit,)ſed rudi:hinc pondere æſtimabantæs; argent
tum , aurum non forma aut figurâ . A tempore tamen Patriarchæ Iacob iam tum videtur vfus aliquis fuiffe æris-
ſignaci. Nam quòd Gen. 33. verſ. 19. dicitur Iacob emiffe partem agri centum agnis; S.'Stephanus Actor.7 .
V.16,exponit emiſle pretio argenti, eratenim agna,nummus formna agna ſignatus pondere fat magnus. Et eodem
modo lobi vltim .v. ... pro eo quod Nofter habet fingulos cognatos lobo dedifle ouem unam , alij vertunt ;
wuripuum vnum, nempe formâ ouis fignatum . lta Hebræipaſſim . Quin & pecunia in genere ſic dicta videtur à pecadenummo
impreffa.Vide Plutarchum invita Publicolæ , & alios.

De Aſſe.
Vulgatiflimum pondus as erat : vnde & generalinomine pondo(neutrius generis & indeclinabile)vel pondium declinabile )
vocari ſolebat. Conttabat autem libra eris: vnde quidam putant di&tum fuifle as, quaſi dicas as, fcilicet librale. Hanc libram
æris, pondo, ſeu aſſem ſecuerunt Romaniin duodecim partes, ſecundum duodecim menſes anni, inquit Fannius: quorum
ſingulasvocarunt uncias, quafi vnicas vel vnas. Vncia ergo erat duodecima pars libra , pondo ,aſſis. Sextans erat ſexta pars:qua
drans, quarta : triens, tertia : ſemis, feuſemiffos , dimidiuin aſlis. Quincunx ,erat quinque vnciæ :Sepeunx , ſeptem :bes,vel, vt olim ,
des,octo erant vnciæ : dodrans, nouem : dextans,decein : deunx vndecim.Dicitur verò deurx ;quia ab ynciisduodecim ,quot ad
aſſem ſeu libram requiruntur, deeft vna vncia. Sic dextans, quafi dicas, deeft ſextans libræ, ſeu duæ vnciæ , Dodrans, pro deeft
quadrans,libræ,ſeu tres vnciæ . Des ( ſeu, vt alijibes) pro deefi sriens libræ ;ſeu quatuor vncix .

PARTES ASSIS ſeu LIBR ..

Vncia | ſexcans quadrans I triens I quincunx | ſemis | ſeptünx | bes ! dodrans | dextans vel decunx | deunx | asi
ſunt ynciæ
j

1. I 2 1.3 À los 6 17 18 ‫ܐ‬ ‫ܐ ܂ ܕ‬ IO II iz

-
-

Duo aſſes vocabantur dupondium , duo pondo , velduo pondia :tres aſſes, tripondium : centum eſſes,centumpondium , & c.
Succeſſu temporis inualeſcente inercaturâ, cùm pondusæris pluſculum grauaret, & moleftum effet ſemper adhibere bilan
cem , loco æris appenfi coeperuntveiære fignato longè leuioris ponderis, forma plana,ac ferè rotunda, ve videre elt ex num =
mis etiam antiquiſſimis. Pretium verò ſeu valor cuiufque numminon tain àmateria deſumebatur , quæ paulatiin magisma
giſqueminuebatur,quàm à figura nummo impreſſa: Et hic vſus, vepote percommodus ,feinper exinceps continuauit.
Ergo as ſeu pondo non iam ampliùs erat libræ æris 12. vnciarum , fed nec vncia quidem æris, verum paruus nummus
æreus , cuinunc valore ſeu æftimationereſpondet un baiocho d'Italia ,medsus ftuferusBelgicus ,medius obolus Hebræus : erárque
decima parsdenarj Italici velregalis Hiſpaniciargentei:centeſime parsducati; leu ſcuti Italici:millefima mine argenti Attica vel
Romana, bis millefima mina Hebias,
Sed Nota , cùm fuferi Belgicimentionem facit ,menon intelligere modernum ( nam hic apud varios varius eſt etiam in
Belgio, & fortè cras alius erit, vt in diesmutantur pretia nummorum , non fine graui patriæ damno & turbatione : ) fed prifo
cum ftuferum , qui ferè quadrante maior eft noderno, eſtque quinta pars Iulij Italici, ſeu regalis Hiſpanici argentei. Vnde
& florenuspriſcus quo hic vtimur, vulgari floreno argenteo, provt nunc in Belgio cuditur , inaior eft quarta parte eiuſdem
vulgaris : eftenim quatuorregalium Hiſpanicorum argenteorum , qui faciunt Ituferos priſcos 20:
Quamuisergo minueretur materia æris,manfit tamen valor idein & pretium aflis : vti & partium fingularum alíis de qui
bus fupra , quæ proportione aliæ aliisminores funt,minorifque valoris ,prout minùs de afle participant, ſeu pauciotes vn
cias côtinent. Sunt alij variarum nationum nummuli æreiafle minores.Habent Hiſpaniquartos;quartillos ecbauos, maranedizos &
blancas,Itali ſuosquatrinoszalij alios.Vn quartillo ferè quarta pars eſt regalis Hifpani,ſeu ſeftertius Romanus.Vn quarto ferè quarta pars
eftmedij regalis Hiſpanici argentei:ſeu media ferè pars feſtertijRomaniochaio,octaua propè pars eſtmedij regalis quarta pars ſejterzy
Romani.Manauedizisættimatur in Hiſpania valor omnium aliorum nummorum in omnibus archiuis, in omni commercio , in
omni contractui;eſtqueminina ferè moneta; nain odto maranedizi cum dimidionon faciunt niſi quatuor ochauos: velduos quartos:
vel vnum feftertium . Triginta & ferè quatuor marauedizi faciunt decem affes ſeu baiochos :vel quatuor seſtertios: vel regalem vnum
..

Hiſpanicum ,vel Iulium Italicum . Dixi,ferè, quia rigido calculo fufficiunt 33. marauediziad regalem Hiſpanicum xquan
dum , vevule Villalpandus.Blanca ettmedia pars vniusmaranedizi:Nota. Cùm in regnis Hiſpaniæ valor ænea monetæ iniuria
tholico Philippo I V. fanè prudentilimo confilio, dimidium valorismonetæ prædictæ detrahere,vt v.g.fruftulum æris quod
valebat o&tomarauedizos, Teu un quartillo,deinceps non valeat nifi quatuormarauedizos; & fic conſequenter , quod valebac
Vhum marauedizum , deinceps, non valeat niſi blancam . Ita perpetuo edicto ſancitum ac promulgatum Madriti 7. Auguſti
2628, Quatrinus eft quinta pars vnius baiochi ſeu asſis: quinquageſina ynius Iulij ſeu regalis : quingentefima fcuti de monetes

G DI
 54 De antiquis Ponderibus , & c.

De Obolo.

Exod . 30. Dupondium ſeu duo aſſes, vel duo baiochi faciunt obolum Hebraum ,qui æquiualet ſtufero priſco Belgico ſeu quintæ parti denarij,
verf. 13. vel Iulij , vel regalis argentei. Attious verò obolus quinta parte minor eit Hebere : nam Hebraus erat vigeſima pars ſocli argenci,
quadragefima vncia argenti : Atticm verò obolus erat vigefimaquarta pars fucli , quadrageſima octaua uncia. Vnde dupondium
ſeu dio ajjes faciebanc obolum Atticum vnum cum quinta parte.

De Seftertio.

1 Dupondium cum lemiſe, ſeu duoaſſescum medio faciunt vnum ſefterium , maſculini generis : quiſic di&tus eſt quaſi ſemis tertius
as . Eit verò quarta pars denarij , ſeu Iulij, ſeu regalis argentei, ſeu drachma Attica argenti.
Ono ſeſtertij faciunt drachmam Hebrgam argenti.
Sedecim ſeſterry faciuntſtaterem ſeu ficlum argenti, ſeu florenum Belgicum.
Seſtertij 48. faciunt drachmam auri Atticum , ſeu ſcutum doro in oro.
Seſtertij 96. faciunt drachmaus auri Hebræam , ſeu doppia Italia ,
seſtertij 400. faciunt vnam minam Atticam argenti : feu vnam libram O mediam vnciam : decem ducatos: 15. argenteos ficlos:
so . drachmas argenti Hebræas : 100. Atticas. Continentobolos Hebræos soo. Atticos 600. afles 1000.
Se flerty faciunt vnum ſeſtertium in neutro genere.
Seferrij 2000. faciuntduo ſettertia, & ita conſequenter. Singula feſtertia continent duas minas cum dimidia Atticas : du
catos 25.ficlos argenti 62. drachmas Atticas argenti 250. Et funt 24. pars Attici talenti argentei.
Seſtertia 24. faciunt talentum Atticum argenti:quod eft 60. minarum argenti Atticarum liclorum 1500.dgachmarum 6000 .
Seftertia 48. faciunt talentum Hebræum argenti : quod eft 120. minarum Atticarum : 60. Hebræarum ficlorum 3000. dra
chmarum 12000. Atticaruin : 6000. Hebræarum : librarum argenti 125 .
Seltertia 288. faciunt talentum auri Atticum , quod eſt 60. ininarum auri Atticarum : ficlorum auri isoo . drachma
rum 6000 .
Seltertia 576. faciunt talentum auri Hebræum , quod eft 60. minarum auri Hebraicatum : 120. Atticarum : ficlorum auri
3000. drachmarum auri Hebraicarum 6000. Atticarum 1200. librarum auri 125. vt ex textu Hebræo , Græco & Latino
Exodi 39 verf.24.& 25.manifeftè colligitur. Et continet ducatos 14400.flor. 36000.regales Hiſpanicos argenteos 144000 .
Mille feſtertia ( quæ funt decies centena millia , id eft milia nummulorum feftertiorum ) compendij cauſa yocantur & fcri
buntur Decies HS . vel decies feſtercium : & faciunt talenta argenti Hebræa 20. cum minis so auri verò talentum vnum cum
minis Hebræis 44. & vna ſexta parte fimilis minæ. libras verò auri faciunt 217. cum ſexta parte vnciæ auri, ducatos faciunt
25000. florenos 62500. regales Hiſpanicos 250000.
Vicies HS. vocantur viginti millia feftertium , feu duo inilliones nummulorum feftertiorum , & faciunt duplum fum
mæ iam dictx ,
Centies HS.ſunt centum millia feftertium , ſeu decem inilliones nummulorum ſelterciorum , & faciunt decuplum talento
rum , librarum, ducatorum, florenorum , & regalium iam dictorun.

De Drachma , Siclo, Mina de Talento.

Non eadem erant pondera apud Hebræos & Græcos : ſed Hebrea (quibusIudæi vtebantur) ſemper ſuperabant Anica , qui
bus Græci reliqui , & ferè omnes aliæ nationes, etiam Romani, vei folebant. Et de obolo quidem jam ſuprà vidimus. In aliis
ponderibus exceſſus erat in duplum : nam drachma vna Hebræa valebat drachmas duas Atticas. Didrachmum Hebræum
erat tetradrachmum Atticum : mna vel mina Hebraica pendebat duas minas Atticas : talentum Hebreum duo talenia Attica, &c. Id
tamen in foclo & uncia locum non habebat: nam hæc duo , vtpote mundo pene coxua , vnius eiuſdemque ponderis apud
omnes'erant. Libra multiplex erat, & apud diuerſas nationes diuerſas : nos hîc de ſola communi agemusde qua fuprà, quæ ett
duodecim unciarum . Vncia argentea conftat duobus ficlis, drachmis verò Hebraicis 4. Atticis 8. folidis ſex,leftertiis 32.obolis
Hebræis 40. Atticis 48. aſſibus 80 .
Sexta vnicæ pars vocabatur ſolidus ,qui inde & ſextula dici folebat. Vnde 72. folidi faciebant libram 12. yniarum . Tres
folidi, feu ſemuncia, ficluin faciunt.
Seclus elt vigefima quarta pars libræ :25. pars minæ Atticæ :50. Hebraicæ ,1500. talenti Attici : termilleſima Hebraici.Con
rinet drachmas Hebræas duas, Atticas 4.vnde & tetradrachmum Atticum vocatur, & didrachmum Hebræum.
Siclus argenti elt ſemuncia argenti : eſtque idem quod ſtater , vel florenus Belgicus. 20. ſtuferorum , feu obolorum Hebraico.
rum qui faciunt obolosAtticos 24. & afles 40. Continet tres ſolidos, batzios Gernanicos octo, drachmas argenti Hebræas
duas, Atticas quatuor,ſeſterticos ſexdecim . Quoties legitur argenteus ſine adiuncto, ſubintelligitur ficlus. Siinilimodo quoties
aureus, ſubintelligendusficlus.Duodecim ſicli argentei faciunt vnun ficlum aureum : nan proportio pretij , valoris & æltima
tionis auri pra argento eft duodecupla
Exndi 38, Drachma argenti Attica eft quarta pars ficli argentei. Continet 4. ſeſtertios, s.ſtuferos ſeu obolos Hebræos, ſex obolos At
1.250 ticos , afies 19. Vnde & Denarius vocatur. Appendit regalem Hifpanicum argenteum , vel Iulium Italicum . Elt media pars
drachmx Hebrææ , decima philippici,centeſimaminæ Acticæ, ſexcieſmilleſima talenti Attici Argentei.
Druhmam Hebraam ,feu dimidium ficli argenti conferebant Deo iubente capitatim finguli filiorum Iſraël in vſum taber
naculi fæderis, Exodi 30. v.13. Dicebaturque hebr. Beca , id eft diuiſum , quia erat ficlusdimidiatus. Idem tributum pende
bant poftea Iudæi quotannis in vlumn templi, etiam extra ordinem , quotieſcunque ferè luftrum inftituebatur. Et hoc quoque
erat numiſma cenfus, quod Cæſaribus Romanis pependerunt, etiain poft excifuin templum à Vefpafiano.
Ex prædictis patet ficlum continuiſſe dracbmas Acticas ſeu Romanas quatuor , Hebræas foluin duas. Minam Atticam conci
nuille ficlos 25. fed Hebraam foclos so .Talentum continuifle minas 60. Atticum Atticas, Hebræum Hebræas, fed Atticum ficlos
1500. Hebræum ficlos 30ci. Minam aliquando pro ficlo vſurpari, oltendam 2.Paralip.9. V.16 . Et multiplicis generis ac valoris
muinas fuifle probabo. Ezechielis 45.v.12. Sed talentum non fuiſſe minoris ponderis autvaloris poft quàm ante tempore Daui
dis, contra loannem Marianam & quofdam alios , planum faciam 2. Paralip.2 5.1.6.vbi rex Iuda Amafias centum milia robufto
rum de Iſraël mercede conducit centum talentorum argenti, id eſt, mercede aurei vnius in fingula ſeu ducum , feu vulgarium mi
litum capita, fi priſtinuin valorem Mofaici talenti referues. Sin minuas, quo vis,quæſo, pretio, militem generoſum & exter
num euocare? Sic 3.Reg.16. V. 24. Amki rex Ifraël emit duobus calencis argenti , id eft , bis mille aureis nummis , integrum
inontein Samariæ, id ett, tantum 1pacij , quantum valtiſſimæ vrbi regiæ candendæ , & fuburbiis, pomeriis atque arcibusyndi
que cingendæ fatis effet. An viliori pretio poflet tantuin ſpatij comparari ? 4. Reg.18.v.15. vt ſumma trecentorum talento
rum argenti , & triginta talentorum auri confletur, id eft, fexcenta fexaginta millia aureorum ( fi valori priftino Hebraici ca
lenti infiftat ; cogitur piiffimus rex Ezechias expilare omnes thefauros tam templi , quàm palatij regij , adeoque & laminas
aureas à valuis templi reuellere. An verofimile videtur, tantum ftrepitum à tanto rege edendum fuiffe , fi talenta illa , quæ
poftulabantur , longè minoris erant ponderis aut valoris quàm nunc expofui. Denique 4. Reg.24. V. 33. vt centum calenta
argenti & vnum talentuin auri ; ( quæ rex Pharao mul &tæ nomine ab Ifraëlitis exigebat , & fecundùm noftrum calculum , fi
Hebræa fuerint, vt fummum faciuntcentum & duodecim millia aureorum ,)colligerentur, indicitur cenſus publicus , & fin
guli ludæi iuxta vires ſeu facultates ſuas contribuere iubentur. Quòd fi vilioris pretij fuerit talentum , qualis, obſecro , fuit
illa integri vnius populimul&ta ;quid opus publico & generali cenfu tantillæ pecuniæ colligendæ ; Plura in hanc rem vide
apud Villalpandum tom.2 . in Ezechielem .
Porrò fupradictis ponderibus clariùs explicandis feruiet ſubiecta tabella.

DE
 De Menſuris & Valis.
55

DE MENSVRIS SEV VASIS

ex iiſdem Auctoribus.
.

OMAN I ficut affem ſeu libram in duodecim vncins, vt fuprà vidimus,ita ſextarium ſuum diuides
bant in duodecim cyathos, ſic Græcè dietos à ſumendo vel hauriendo vino, quòd cyatho pocula in
conuiviis dimetirentur. Iiſdem quoque nominibus quibus ſingulas libræ partes, nuncupabant
RIetiam calices qui conſimilem cyathorum numerum continerent, verbi gratia , Sextantem , vo
cabant calicem duorum cyathorum , qui faciunt ſexcam ſexcarij Romani partem ; calicem trium cyathorum ,
vocabant quadrantem ; quatuor cyathorum , trientem ; quinque, quincuncem ; ſex, femiffem ; ſeptein , Septuncem ;
octo , beffem ; nouem , dodrantem ; decem dextantem ; vndeciin , deuncem .
Capiebat cyathus vnus vnciam vnam cum duobus tertiis.
Huic proxima , ſed paulò minor menſura erat digitus cubicus, capiens. vnciam 1 .
Minimum vas ſeu menſara erat cochlear ſeu ligula, vel vtimperitè quidam ſcribant , lingula : feruiebátque
adiuſcula in menſis & liquidiores cibos hauriendos : eratque quarta pars cyathi.
Duo cochlearia faciebant cyanem , quæ erat dimidium cyathi.
Vnus cum dimidio cyathus faciebat oxybaphum , ſeu acetabulam , ab oxci, id eft aceto , ſic dictum , quod eiuſa
modi vaſculis acetum & alia fimilia condimenta apponi in menſis ſolerent.
Nota , fextarium Atticum ſeu xeſton , quarta parte minorem fuiſſe ſextario Romano : neque enim , capiebat niſi
cyathos nouem , cùm Romanus 12. caperet . Superabat tamen ſextárium Hebræum cyatho vno : quia is non niſi
očto cyathos capiebat, vocabaturquehebraicè log.
Semis, ſeu medium fextarij Romani conſtans cyathis ſex,aliis nominibus vocari ſolebat Hebraicè caph, Græ
cè gernina, cotyla, vel tryblion. Cuius pars media, ſeu quadrans, vel quartarius, id eft quarta pars ſextarij, vo
cabatur dimidiam hemine , coryla, & c.
Libra conſtabat vnciis duodecim , vt ſuprà dixi.
Sextærius Atticus capiebat libram vnam & quartam partem , ideſt, vncias 15. Ergo fextarium Atticüm vna
vncia ſuperat foglietta d'Italia, vel quartillo de Spagna : nam continet libram 1. . id eft, vncias 16 .
Sextarius Romanus ſeu Italicus, fic dictus, quia ſexta congij pars , eratque quaſi magnus ſcyphus , capiebat
cyathos 1 2. vel. libram i .ideft vncias 20 .
Quarta pars bin, erant tres ſextatij Hebræi, vel duo Italici, libræ.3.id eft vnciæ 40 .
Cabus Hebræorum , & chønix Græcorum , eft menfura victus diurni : ſed hominis parcè & tenuiter victi
tantis. Qualem villicis ſuis præſcribit Cato l.de re ruſtica ,c. 56. Aliàs dictus, palmus cubicus. Sexta pars ſati vel
modij. Capiebat quatuor logos ſeu ſextarios Hebræos, id eſt libras 4.cum vnciis site
Huic ferè par eſt bocale Italicum , & acumbre Hiſpanicum , continens quatuor fogliettas ſed quartillos,
id eft libras 5. cum vnciis 4*

Media pars hin , erant ſex logi, ſeu ſextatij Hebræi, vel quatuor Italici, id eſt, librë 6. id eft vnciæ 80 .
Gomor ſeu Aſſaron , ( quem quotidie ex manna colligebantIudæi Exodi 16. eratque tanta menſura , quan
tam quis etiam valdè edax & robuſtus, vno die edere poſſet) eſt decima pars ephi , continens libras 8 .
Congius chut, vel choë erat octaua pars ephi, quarta vrnæ . A congio Mouellius Torquatus dictus eſt rricongius,
quòd vnico hauſtu coram Tiberio Cæfare tres vinicongios exhauſerit, tefte Plinio lib .14. c.22 . Continebat
libras 1o .
verò congius ſextarios Italicos ſex , ſeu
Hin erat femimodius Romanus continens logos ſeu Hebræos ſextarios 1 2. Italicos verò octo, id eft, li
bras 13.11. feu vncias 160.
Huic pene ſuppar eſt celemin Hiſpanicum continens libras 14 . ſeu vncias 108 .
Satum æquale erat modio Romano , tertia pars ephi : continens logos ſeu fextarios Hebræos 2 4. Italicos
verd 16 . libras 26. 1. ſeu vncias 320
Hoc pauld maius eſt ſcortium , continens libras 32. ſeu vncias 374
Palmus extenſus ( qui eft trium palmorum commun;um cubicus qui & Spithama dicitur ) continet libras 37 .
feu vncias 447 .
libras 40
Vina erat dimidium ephi ſeu amphoræ Romanæ , continens fextarios Romanos 24. id eft,
Huic ferè par eſt aroba, liue cantharus Hiſpanicus, qui eſt quarta pars barila , continens octo bocalia Itali
ca , vel acumbres Hiſpanicos, id eſt , libras 425
Ephi vel epha, batus communis, metreta , amphora, Romana ,pes cubicus Romanus æqualis erant capacitat . Di
is
cebatur amphora ab amphi & phero, quòd duas haberet anſas quibus verimque ferebatur. Dicebatu & quaa
r
drantal, quia erat quadratura pedis Romani , ſeu vas quod tam in longitudin , quam in latitudine, & altitudi
e
ne ſeu profunditate habebat pedem Romanum . Erat decima pars cori , ſeu Gomer ,Ezeh.41. verf .: 1. Conti
nebat congios octo , modios leu fata tria , vt dicitur Ruth 2. verf.19. ſextarios Romanos 48. Hebræos 72.vrhas
duas , libras 80.
Attica amphora, ſeu pes cubicus Grecorum erat Romano media parte maior. Huic æqualis eſt cadus & hydria
continens vrnas tres , congios 12. &c. libras 1 20.
Talent um continebat libras 123 .
2
libras 1337
Artaba Agyptia continebat veroſimilius modios quinque, id eſt
Medirnnus continebat modios ſeu ſata ſex, libras 160.
Huic ferè par eſt faneca ſeu quintalHiſpanicum , continens libras 168 .
libras i 70 .
Item barila , conftans bocalibus 3 2. quæ faciunt
Lothec ( id eft eleuatio : quia eft onus, quod vegetus adoleſcens eleuare , & aſino imponere poteft,) eſt media
pars cori , ſunt s.ephi, Is . inodij libræ 400 .

Homer Hebræorum , corus Græcorum continet 10.ephi vel amphoras Roinanas,30. modios ( eratque maxi .
libras 800 .
ma menſura Hebræorum ) id eſt,
Publunt
 s
DeMenfuri & Valis.
56
libraš $ iô .
Rublum Hiſpanicum 20. librismaius eſt coro : continet enim

.
libras 1 365
Botta Romana ſeu Italicacontinet barilas 8. boccales 256.
Culeus, maximaRomanorum menſura , conftabat amphoris 20.fextariis Italicis g60. libras 1600 .
Sed Clariùs hæc omnia conſtabunt ex tabula ſubnexa .

Nota , nos tum hîc , tum in tabula agere de valisſeu menſuris quoad capacitatem aquæ vel vini, quibus im
pleantur : nam fiferro, plumbo velauro impleueris, v . g. ſextarium , velmetresam , vel quoduis aliud vas ; erit
pondus longè aliud & maius, licèt eadem maneat capacitas & ambitus : vafis fi oleo , frumento , farina , erit
pondus paulò minus.
Nam ſexcarius Romanusplenus farinanon ponderat nifi vncias 9.
vncias 18.
Idem plenus oleo ponderat
Italico velBelgico vncias is
Plenus frumento Palæſtinæ & Åljatico vncias 20 .
Plenus aqua, vino, aceto ( horum enim æquale eſt pondas ) vncias 20 .
Plenus melle yacias 3 0 .
vncias iço
1 .
Stanno
Ferro ferè vncias 162 .
Ære cupreo vncias 182 .
vncias 208.
Argento vncias 233 •
Plumbo
Plinius l.33. vncias 300
Argento viuo
Auro yncias 375•
Talis enim eſt proportio inter hæc metalla : licèt Plinius putarit ( ſed falsò ) aurum non effe oinnium pon
derofilfimum .
Hinc facilè colligitur , fieri potuiffe, quod Exod. 16.v.16 . dicitur, filios Ifraël in fingula capita pro victa
diurno eguiſſe gomoremanna:manna enim cùm effet leuius frumento ,ferè æqualis ponderis cum farina;gomor
manna plenum vix ſuperabat vncias so . Et fimili modo de ſimili materia pro diaerſitate ponderis philoſo
phandam .
Dixi fuprà cùm de baro agerem ,me non niſi de bato communi loqui ſeu vulgari : nam batus facer videtur tertia
parte maiorisfuiſſe capacitatis, ita vt tres vulgares non facerent nifiduos facros. Quod colligo ex l. 2.Paralip.
0.4.3. vbi mare æneum Salomonis dicitur continuiſſe tria millia metretas ſeu batos : & 3.Reg.7. V.29 . dicitur
folùin cepiffe duosmillia batos,

巨 巨 巨 巨 巨 eeeeeeeee

DE
 De Menfuris Longitudinum .
57

hahhhh hhhhhhhhhhh

DE MENSVRIS LONGITVDINVM ,

Ex iiſdem Auctoribus.

INIM A menſura eſt digitas tranſuerſum poſitus, ſeu latitudo digiti,Hebraicè vocatur At
sbagh,Græcè dactylos . V. Ezechiel
Palmusminor,contractus ſeu tranſuerſus,Hebraicè tophach ,Græcè palaiſti veldochmi conti 43.V.1 ).
net digitos tranfuerfim poſitos.
Palmus extenſus ſeu maior,Hebraicè zoreth,Græcè Spitámi, conſtat palmis minoribus 3.di
M gitis 126
Pes Romanus conftat communibrts ,tranſverſis ſeu minoribus palinis 4.id eft,dig . 16 .
Cubitus Romanus,Græcus,& vulgaris Hebræorum eſt ſeſquipes,ſeu tranſuerſi palini 6.id eft, dig.24 .
vel duo palmi extenſi. Eſtque ea longitudo quæ eſt à flexu brachij medij vſque ad extremum digiti longioris
extenfi. Denique eſt quarta pars ftaturæ hominis benè formati, quiſque enim habet in ſtatura ſua quatuor fui
cubitos , ſeu pedes ſex. Totidein etiam & pedes & cubitos ſui corporis facit quando brachia in latum expana
dit. S. Hieronymus, Vitruuius & alij paſlim .
‫ت۔ی‬

Cubitvan facruin Hebræorum facit Villapandiis vno palmo contracto maiorem cubito ordinario , ex Ezea
chielis 4 3. verf. 1 3.Ifta menfura altaris in cubito veriſſimo (feu legali & facro ) qui habebat cubitum communem
1 & palmum . Et de tali cubito legalipatat Scripturam paflim & Ioſephum loqui. Et ratio fauet , quia legalis
illa cabiti facrimenſura eo tempore fuit conſtituta , quo ftatura hominumn inaior & procerior erat : neque de
buit deinceps immınutari ; cùm Græci & Romaniſint tempore peſteriores. Vide etiam Gaſpareun Sanctium in
3. Reg.6.v.2.
Duo pedes cum medio faciunt greffum ſeu paffum Romanum fimplicer , qui conſtat palmis ininoribus ſeu
tranſuerlis. io.idelt, digitis 40 .
Duo grelſus, feu quinquepedes faciunt paſſum Romanum compoſitum , palinorum 20 . 8o .
Dixi Romanum : quia paflus Græcus compoſitusconſtabat 8. pedibus, palmis 24. 96 .
Sex cubiti calamum faciunt, qui conſtat pedibus 9. [pithamis 12. plamis ini11.36.dig . 144 .
Stadium Græcum iuſtis 1oo . pallibus Græcis ,id eſt pedibus6oo.cubitis 400 . plamis 2400. 9600
Stadium Romanum conftat pallibus Romanis compofitis 125. pedibus 625,
Chibrath terre Hebræis erantinille cubiti.Vide P.Bonfrerium Exodi 20. v.8.fub medium .& 4.Reg.s.v.19 .
Quinque ftadia Græca, ſeu 2000. cubiti faciebant iter fabbathi, feu quod ſabbatho conficere licebat : quod
Hebræi definiebantduobus chibrath terra.
Milliare Italicum conſtat octo ſtadiis Romanis ; mille paſſibus compoſitus ; soo . pedibus:
Leuca ſeu milliare Gallicum vnius horæ , constattribus Italicis ; 24. ftadiis Romanis ; 300. paflibus com
poſitis : 15000. pedibus.
1

Iac. Tirini Tom . I. H Digitus

 EXPLI
Palitu
Dig mus
|
s
tranſu
min us,¡.
erſor

-
Palmus
Pes
contractus
Romanusfeu.,
tranf-
Veu
maior
extenſus
uerfus. Cubitus
Romanus,
I
Cubitus
Græcus&
vulgaris facer
He Greffus,
2I 3 I bræorun
Hebræo Veu.
palſus Palſus Paffus
3

run. fimplex Romanus Græcus,

16 4 I compo
Roma ſi.
nus compo
I

ſitus.
.

tus.
num

24 6 IT I
udi

28 3 2 1 2
2. iş. &1..
3.
pal Calamus.
40 10 I
it

minores.
Stadium
80 20 .65 S 350 &6.
2. 2 I Græcum,
ong

palmi.
Stadium
24 &
3.
3 2.,& 1.
pe&s
I.
96 S pesi Romanum.
palmi. Chibrath
L

terræ
6 &si. 14
ped.
& 3r. b
144

I
Sa
Iter
s

.!
mus
pa
pes. bathi.
ri

& cub
67.
100i& 1
9600 2400 800 600 400 342. 240 20I Milliare
6.palmi. 4.
ti
Italicum,
nſu

&. 1..
&
ped
10000 2500 8335 625 416 &
357. jo
2 125 104.& 69 Leuca.
.
palini
1. ped
4.. 25
pes2.
2
De Me

1
4000
2 6000 2000 igoo 1000
&
857. 600 300 16 5u
c
26 .
0& 2
1..
palmi biti
4.
& 4* 1
48000 2000I 4000 3000 2000
&
1714. 200I
600 soo 333. S
palmi
2.. cub.2.
ſeu 8 3.feu is 1
80000 6666
; 3333
; 2857.
& 355.
833. 8.
&&&
20000 gooo 2'000 1000
1.palmi. d
epe s.. 200.ped. soo.ped.
p2. d
10 S 3 I
60000 &
8571. 3000 &
1666. 25 24
2400000 20000 ISOQO OOOOI 6000 5002
ped.6. ‫ܕ݁ܳܐ‬
3.palmi.
ftad ii.ts 125. 77.
to
50
600000 IS0000 50000 3.73.00 25000 21428&.
sooo 7500 41 25.
6.66 0& 625.
Emaust
abera
58

.
palmi
4. 6..
ped leruſalemà.
Luc.24.7.12.
|
1
'
|
 ICO
CHRON N S

fol.s 8.
Arbor Genealogie Patriarcharum veteris Testamenti , &
ex A D A 1

geni

Abel occiſus
Cain
Henoch Gen.4 . V
Irad
Mau el
Mathuraël
Lamech
ex vxorc .

Ada Sella

label & Tubal Gen.4. verf.17. vſque 22. Tubalcain & Noëma.
Horum poſteriomnes perierunt aquis diluuij.

Cham

Chu .Arabum & Æthiopum etiam Africanorum pater. Mefraim , à quo Ægyptij. Phuth ,Phutcorum in Lybia pater &
Prol
metropolin
ſucceſſerunt

Sauba
Nabachæi

Parlim in Hebræo pro Lybia ponitur Phutl

maritima
inferioris

extremi
Perſicum.
procreati

notilliini
vocantur
Hæuilæis
Cedaneri
Sufianes

Phænica
Iſinaëlitæ

Arabiæ
Perſide
roráq
Hier
Deſer

incolæ

aduerſo
25.1.13

Sabai
intima
Heuila

Arabiæ
emæu
Same

Sinum

Saba. Heuila . Sabatha. Regina. Sabatacha . Nemrod .

3.Reg.10.1.1
Felicis
1.6.c.

heni
Inde
Sabæ

eodem
Arabi

Arabia

cuius

Feli,.
rham
Vode
Felix

facic
Inde

Sidon .Hetheus.lebuſams.Amorrhens,Gergeſers.Heueus. Aracau .. Sinens. Ar

Æthiopiæ
Indi

Falià . Tupi-
cis
aliis

Idumæa
Gen
ora

ad
Sic,
per

Dedane
on

di

procul
verſ
ta
Ita

| Vnde vrbsHar
ta.&

Vode Géraleni
Amalecitæ

Arabia
ri

ab
in.,&&
ue

Phænicum pater
s7.

Sabæa

ex.
Ezech

Saba & Dadam

in.,&

Regina

Felice
Ægyptum

Haud
aa,()

ter , primus
15or.
Inde

Inde
respicit

ka Prope Pha
ſcin
Henil

per
1.Reg
15.v.7
Usque

ab.
25.
Saba

Babylonio
in.
qua
,è)( .

ex quo poftea Mambre.Efcol.Aner.ex quo ,niciam ad Lyba

Sur
qua
18.

rum 6 Af
ab.,&

ſyriorum Eleon . Seor . & Beez . Gen.14.6.13. poſtea , num Ioſeph .

1

Monarcha
Ada pri- Ephron ,Iudic. - Hemer ão Hor fiue Horreus, aliàs Seir ,
ma vxor Ge1.23.alieta 1.Paral...v.38 .Gen. 36.1.20 .
Elau.Gen. & 25. vxor Sichem . collato cum verf.2. vbi filius
Afur 36. verf.2. Elau . Gen.34 . V.2 . Horrai Sebeon , vocatur He
" Seu Ninuis. alio nomi Gen. news .
ne dicta 29.1 .
Hieronymn.Ezcch.30.9.5

Baſcmath . 34.
Gen ,26. V.34 .
Genef.10 . verſ.7 .& 8. & 11.
Ieroſolymitan
Æthiopibus

ſecundaria
i.Palai
Charan
denotari

entapolitæ

Manahat

Eliphaz
Hamram
ſtatuuntur

Cyrenæi

V.41
præfecturæ
Numidas
adiiciunt
Bruchron
Lydiam

V.41

Gen.3
lacan
Balaan
Salianus
Ierem.46
Maroticæ

Ietbran
Eſeban.

Zanan
Africæ

Thargo

Para
vicinos

Six

Ladim . Anamim .Laabim . Neptuim . Phetruſim.Chaſtuim . Lotan.Sobal. Sebeon . Ana. Diſon . Eſer. Diſan. Tamna Sve
Vnde

....

vxor
Aluan
Ægypto

Æan.,&
roſolym

Sepho

verf
Efau
Ebal.
cini
vulc&.A

12.
.1
Gen.

filij,.
Onam

1..
Ilaiz 66.v.19 . pleu Ptolemæo & Prolemæo Cadioti- ----
incolæ
inquit

22
V.23
Lydij
Ludij
Tharg

ſive

6..&
etiam&

36..&
eſt
verſ

vt

Libyes. & Plinio & Plinio dis in - Hori Heman .

c.27

Aia Ana Hus &

v.9
vi
ſeu.&

ino,.
Ie
10.&'

in.,

Ægyptiis Napata. Phaurulij colæ . Gen.36.v.22 . Aram .

ad occciden Difon . Oo
tem conter libama.
mini, certia vxor
Erau Gen.
Philifthiim & Caphtorim Sethroitidos pręfe turæ in 6. v . 14 .
alio no & 1. Paral.
Gen.10. 1.13. 14 . Ægypto incolæ ,
minc dicti Cappadoces S. 1. V.40 .
Hier.Deut.2.v.23.è quibus
prognati illiPhilifthæi,re
liquiæ inſulæ Cappado
ciæ , lerem.47.1.4 . & Amos
9.6.7 . namn in Hebræo eft,
inſula Caphtor.

Aran .
Ciuit.C.12

teſtantur

Lot,Melcha yxor patrui ſui Nachor,lescha,alias

guft.l.16
Hier.in
tiq.c.6

ex filia Gen.11.v.29 . SARAI, vxor Abra

Joſeph
Hebr

Melcha Gen.22.neptsf
Aue

hæ ib . & nurus
99..
An
de.

Et
Ammoniquo

7.

maiore minore Tharæ v.31.

I..

Hus. BnZ . Camuel. Caſed . AZau . Phelda.l

Moabit

Moab Ammmon Gen.2 2. V.2 .. & c .

Gen.17.0.37138 . Barachel Syrus.
Tob.30.7.2,
tæ,
quoe.

Eiin ,

Gay
 Aſcenes.Riphath.Theogor.Eliſa.Tharſis.Cethim .Dodanimna.
Dodonæis Pater
Thiracum
nomen
ThracumDod
dedic
Illyridos
pater
incolis
Euxinum
Pontum
omnes ſeu
ad
vt fa,
n Afrorum Chanan. Alam . Alfur. ARPHAX A D. Lud . Aram . Gomer. Magog . Madai. Tanan. Thubal. Moſech . Thiras.
1.

Ezech.2
Rhodo
Doribus vult
cranflata
colonia
Tyriorum vt
V.4
ei.:,&
7.
Item
Plinium
tenturItem
apud quæinſula
Eugubinus, vi
ſeparata
maris
eſt
Doribus27.à
Ezech
Euſebius
progenitiinde
v.15
Sarmatia
Moſchi
inquit
70.qui
Genebrard
Rhodios
vertunt Ita
in,&..,&
llid
Hier
Arias
quafi
legerint
Rhodanini
BVLA

Cirum
oppidum
Cypro
Cappadoces
Ezec.28.v.13.inquit
Epiphanio
loſeph.Hier
Procop.Gazarus quo
Cyprij
telle
Cypri
Epiſcopo Ab i.(&An
Macedones eodem
Europa
plures
inlulani
tranſınarini
quibus
Angli
Galli
Agarici
Tiberi
iuxta
diæti
Sarınaciamaliàs
liberi
quo in
ac
Itali ,Aà,&
videlſaiæ
Belgæ
23.6.1
Numer
Aſiaticis
coloniâv.1
Mach
V.24
24.
Iberis
propagaci orri
traductâ
lberi
Euro
ſunt 1. 1.,&.:.
Hiſpani
Paral.1.1.4
Ezech.27.7.13 pæiſeu.
...
Ionum
minoris
aliorúmque
Græcorum in,
ora
Aliæ
parens Tharſus
quo
in.,&A
Tharfenſes
Cilicia
2.Paral.9
plures
alij
v.21
traicciffe
dicamus
alij.Quid
Hieron
lofephus
Euſebius
inquit
Europæi
mare
trans f,&.i Gen1,27&{
.g.
Lati
inchregn
Itali
polt
quo
mar
paff
oall
noru im
uin
ea
ein
me,&a
d
A

triblaua
uituſeu
nor,
Iano Aliſæorum
cft
parens
Æolum id.,&
Hier.Ifidor
loſeph
inquit
paſſim
alij
Procop
vel i.,n,
T

Ezech.27
inquiunt
lofephus
Phryges
Medorú
SVnde
lapheco
finibus
omnes
Theod
Hieronym.Itd.l.9.52
affirmant.Hicpater
ergo
alli ex
vt
Iapheth

Turcæ
Vatablus
Poftellus
Euphratem
penetrarunt vult
Ariasvt
vltra
fines
Sem
alij
gnatis
Ezech.27.9.13.c.3 8.v.6cis i,&.n
in
aliorum
auctor
nomen
dederunt
dilatauit
lapher
tabernacula
Paphlagonum Deus loco fic,&
ibi
CHRISTI Domini noftri.

habitauit
tabernaculis
Genei.9.v.27 Semi.&n
hic Sauromata
Eaſebius
Hieron.fed
lofephus
vt,&
accolunt
vult
Riphæos
montes
qui
Magogas
vocatos
nauuli
Mellagetæ
Sarmatæ
Latinè
Poloni
Scythæolim
fuiffe
Gecæ
hodie
vocantur qui
longè
Riphæisquosiam,&à
qui
non
loſephus
Europæi
dicuntur
Sarmaræ
Arias ſeu
ait.&, montibus
collocat
Plinius.:
1.4.C.12
mari
Ægæo
Holſatij
Dani
nunc
Cimbri
Comari quo
inſulæ
AfcaniæItem
Cim
qui
feu
quo in A,&.A
Tuiſcones
merijiain
inquit
Arias
Aſcanij
vocantur
Germani
Porro
Taurica
Boſphori
Cherſoneſo
Pomponio ore
tefte
Me- in iiF,&n
Galatæ
Vatabio
Theodoret lor
ceſte la.,:& Аquoa.2
cha
MaaSyri

A BRA H A M.
A BRA M ſeu
Arainæ eſt
quo id iA, Paral
1..&
v.6
Reg.20

lectan dicit loſephus poffediffe omnem In

Gen.10.V.26 . & 1.Paral. verſ.2 1. Hos filios

diam à flumine Cophene vſquead Aſſyriam ,

Euphratem
generaliterSyri
transvel, ſeu,r.A
quo
Meli
Miſlij
inquit
Arias
Elmodad 29.5.6.Cælefyr iæ.
pars

Hus. Hul. Gether . Mes .

Ezech.26
Armeni 16.v, Incolæ
ſummi
rractus
Syriæ
inter Saleph.
Meſopo Cil c.27
Eze
aditam
Afa ici
Per
chi
quo
ung
Lydquo
iam am
fis
el
it is..A,&
rmo th
Beg
Sal
v.10.C Lud
Ale
mai hui
Ind
atr
ian
hro tri
Ali
x.7
lar
ore nc.&ae.,
in
o
1o
us
MALAL E EL

Mebuu
etia
dont sm. Beih.
Gether
Bictra.q.d
Cepho
MATHVSALA

Aduram.
LAMECH
HENOCH

Tabee. Geham . Tahas. Maacha.

CAINAN

Hella
Vnde
Prolem in
æo Vzal.

gnari videntur Caiani

S A L E , à quo Saleni
ratu , accolæ fluuij
Sec hoc Cainan pro

apud Epiph.in Anco

Prolemæo in India
TA RED

1.Paral.1 . 1.17
Gen.10.V.2 2. &
folitud
Palmyr ine.
enes Decla.
Gen. s.

CAIN AN.
ENOS
SE IH

SEM

Chronici cap.13 .
quo
Huſſitæ
Trachonicide i.,An
No E
Ebal
Hobal
vel

Caina in India .

intra Gangen .
LX
Aulonitide X.
his
Abimaël in.)&(
ex

SHE B E R.
lob.,i
V.I. Saqubaoà,
dieti
Sabæi
Ophir
v.2.,

s Gen , 22. V. 24.

Paral.s.

Roma.
bis prognati I ES V

inqu
nom
Ally Au
dedi S.t,
it
qui
riæ
en Henila.
gult
Ciuit C..3
l.16
de Lobab.|
Ælamiræ
Æliinæi
Vnde eu(.

lectan .
M.

ſuperiore
PerGde
Perfia
tota
imò in:
vocatur
Ablum
ſcriptura
Pallim in.

amaraus. Amataus.
Amatha
metropolis
regionis eft
eius
quæ
EVA,

a vxor Iſaaci

Rachel.
verf.6 . & 23 .
7 RV

35. V. Is. &

Arabiam
vſque
protenditur
Libano adà

j. Gen.21.
deferram
aliàs.,:
Reblata
4.Reg.23.4.33

Rebecca ,

. & filia .
Bathuël.
Cæleſeria
S.Hieronlol
inquit..
In8.,
incoluille
ipſum
mauult
Salianus
V.22.

EG ,
hindamann
...

5
|
1
 CH R 0 N I CON S A

A B R A H A M Genuit .
mahamiadoptiuus filius fuit
tarcus, ex Eliezer parente
ex Agar. Gen.16 . ex SAR A , nepte ſua, Gen.21.
matus.Gen.1 s.v.2 . Ab hoc
Orienta

Nabate
Euphra
yocatur,
vocitat

Theman
Auſtrum
Cedma

Iſmaël.
Dumana

Nabaiot
Damaſcus nomen habet. IS A A C ,
Thema
inquic
plagam

Cedaren

Zamran .
Ioſeph

hodie
mana

vſque
vſque

omnis
brum
Ced

Duma

inare
regio
Nabaioth . Ceder. Adbeel,Mablam.Maſina.Duma.Malla.Hadar.vel Hadad. Thema. Gen. 2 5.v.28 .
l.i.
lem
ad,:à

Cedera:,A

ru
na
te
ad
ad
ur.,

abhA
a,:à

Iethur.Naphis.Cedma. 1.Par.1. verf.29.6 FiliaMaheleth , aliàs Balemach , vxer

Efen . Gen.2 8.0.9.cap.36.0.3 .

Alex
Cron
Wuive
173 Ica
.
&
IACOB
Hon.Num.16.0

ex Lia
ex Bala
Ruben .
Namuël,(

ſequenti
Simeon . Leui.
Ioachim

IVDAS. Dan .
Sohar
Ahod.
lamin.

och.Phallu.Heſr6.Charmi.
tab
Zare
-Phelec

Sela Nephthali.
larib

quo
De

Salachiel.
vel.

Saul.
Abiron

la
vel,.

Her.Gen.38.
lehiel

u
.

Ex Sue filia Ex Thamar . Hum Gen.46 . lafiel,Guni.leſer.Sah

Eliab,

Ma

1 l
Le

| Iudith.8.v.1. Hiram
L'a
.H
.1
Manuell

Suhain N4.26 .
re
h.-,

ch
rDatha

Sellum . 1 PHARES. Gen. 46. Num . 26 .

ada
er
ſa

Zara .
ſeditiofi

Manue Iud. 1 3. Paral.7 . Ex horum p's

a..-}

Samamiel.
San.O

Gen.49.
Exod.G. Samſon . ris nati funt,
Mapſam . Grace
n

Num.26 Salamiel.
Malina . Ethan.Mahol. Zamri. Abinoëm . Neuad
1.Par.4.com Herson. Hamul.
Nathanaël.
Hamuel. Gen.46. | Reg.4.31. 1

CDerba.
Paràl.4.v.21

locl
Azarias.
Nu.26 0.21.
Zacharias.

Zabdi ,

Iudicv.6
Enan,Grace Barac .

Chalcol.
Paral.2feqq
26.v.20

Eman.
Samma Zachur.
Dara
Num .26 . Eliab . Iera . RAM Calubi
vel
recenfe

.4.
Num.&

Chalmi. Gas
nepotes

meel.feu ARAM . feu

Cuius
.v.2

Azaz . Semei. Melchiab. 2.Paral.2. Caleb.i.

tur
filyn&
1.
5..&

poleon Grace ex uxore Achan . A

Balas Chelcia. AMINADAB, Ephrata vel Achar
turbauit , qui
Iſraëlem
fily 16 .
filia 6 . Ana
S.Fulgen
epift.2.
Manaſſ

1.Paral.4.A chitob . NAHASSON . Hur. Iofue 7. 1.PA

maritum
Iuditha

ral.2.0.7.
pofteris
Achitab

Τα
| 1. Paral. 2.0.19.
dicit
tins

Paral.s.v.3.vsqu
6.14

Raphim . SALMON.
quo

e 6. Tobias. & frat.T

Ex

Vči ibid .
ort
en
um,.n

Heb
I vel Affur. 4.0.5.

Græc
Gedeon .

Cet
Tobi
e Propheta Booz.
Elimelech

Tobias.

1.in
r.
husinter mi BezHeel Ethnan , & c . iunior .
oa
es.Ita S.Hie Iamnor. Booz II. 4.V.20 . cap.4 . v.7 .
in Tradit,in Parvel . ciuſque frater
Elei, (Grace Booz III . Cos, verf.8 .
Eliu .) aliàs Cencz , V.13.
Elkia . OBID .
in Greco Mahalon . Chelion . Arum .
Maonathi.phra

ISA1. lephone .
mariti. v.8 .
Ozia , Grace Num.3 2.V.12 .
feu lesse . Orphe , Ruthæ .
Nathanaël.
Abigail" mater

Oziel.
Saruia

1.Par.2.0.14..
Abinadad.

Ruth.v.v.4 . Othoniel.labes.Caleb I I. Sua.

Simmaa,
Raddai,

Naham.s
Hathath.

0.9.1. Pararal. 4.0.11.

Alom.

Eliab

DAVID .
Eliu

Ioſeph .
Tabul
Dequoa4.

vel-.

Othoniel
Paral.2.

Idox, Grece
Iofu
vxor

Ela.
Axa,

Oz.
V.17
15
is
Amalæ,
2.0.16
Abilai

,
.
e
1.Par
Aſaël

0.49
Ioab,.

Merari.
.6
1..

Jonathan Part
Iudith . V.is
1.Reg.2 1. V.21.
Ionadab 2 .
Par
Zabadias.

Reg . 13. v.3.6

v.7
27.
al
1.0.

32,
 A c R v M.
TABVLĀ

8x Cetura , Gen.25.

2. Declan . Madan . Madian Sue. lesboc.

7 ex quo
Sola, Dadan Epha. Opher. Henoch. Abida. Eldaa.
alid Saba
Looinion.

Nepos Madian ex Dadan fuit lethro feu Raguel, Exod.z.& Num.10.vel.Cinzus;Baldad Suites ,
Latufim.
Allurim

Iudician 1.v.16.6 Hobab eius filisis to fratres huisis Cinei di&ti à patre ſuo. Iob.2 . verf.11 .
Cron
Alex
Ita.&

Inter Cinæos præcelluerunt.

Haber , Indicum 4. W.11.17. cuius

Laoini

Chainach pater Rechab , à quo Rechabi

ta ,
Sephora
Svel

vxor lahel occidit Sifaram , V.21.

quorum tres pracipua familie.
vxor2.
in.

Thirathæa Siinathæa Suchotæa.

1.Paral.2. v.vlt. in Hebræo. Poftea di&ti ſunt Eſſeni & Affidai. 1.Mach.7.0.13.

26.v.381.Paral
Eſau , Gen.36.ex vxorefua .
Gen.46.0.16

ex Lia
Num.26.0.15

6x Zelpha ex Rachele .
Num.26.0.41

Num.26.

Gen.40
Num.26.0.2
Paral.7.v.30

Paral.7.v.7
recenſentur
recenfentur
Sephion.

Aler. lllachar ,
Gen.46,4
Zabulonis

Neoman
Zabulon .
Abialon

loſeph .

Achiram
Naainan
Simeron

Benjamin .

Ared.Ita

Bechor
Bilan.-
Arodi.

1.Paral.7

Mophim

Gera.-
Lare
Iahelel
Prophetiſa

Here

v.10.6
Haggi.

Semron
3.Reg.is.
Gen.46

nepotes
Suni.

Hupha
Iudic.1

Bezer
Heri.

Gen.46

Asbel.
prodiit
Sered
Gedeonis
Phanuel
Areli..

fratres
Dina
Huius

Ophim
Thola

ladiel
uterinus
Elebon

poſteri

.7.8.9

LXX.'
poftea
Ialel
0.25

Supha

Echi
0.17.d

V.21

Ros.
Phua

.0.27
ludic.io
horum

foror

Iudic
aliquot

Elon
Gen
quibus

Paral.1.0.
pofteris

Ahias
v.19
quorum

aliàs
Thola

30.

3.v.
aliàs.,
26.0.29.

Aod

Gen.3
prodiit

ſew
Manaſſe.
V.13

Ephraim .
prodiit

V.E.
Iob

vel.
3.8

vel,
Bela
Iſraël

his
vel
Phua
filij

filij
filius

eius.&,-.
Basſa

2.
11
ſacula

Ex.V,9,
pater

Et.,
Baaſa

Num.
Phuæ

Suthala.
Anne

vel,
frater
feu
regis
folùm

Machir
dgn1.do.,

filius
V.36

Bafemath , Dolibama. Ada , H

d,.
ac
Luca
pater

Item

Galaad
c.16Ela

Ofenſara
do.,.,
v.6.,
poft

concubi
Paral.7
v.1
ego

-Rab

Amalec
Erriel
fed(E.,)

-Eliphaz
2.E.,
.

Thamna
Sichus
Ifmaëlitica. Hethaan
0.14
Num,.-

Horrei
Beria .

6.0.3

lhelo
Thelo
Lotan
Sara

Sorore
1..,

Core.
Filia

lobab

Core.)
Zara
uel
do:

Rapha.

vel
na
lob
Gen.36.v.13

3s
feu

h
1.mn,.
.,é.
3,-..
Abdiel.

Naha
Achi, in Heb .

Samma

Gatham.

Gencz.
Naha
watniel.

Soph

Paral.1
Meza.

Sepho
math

Sephi
equo

V.36
Buz .

Nahamathit
th
feu
ar,.
Aliel.

vel
1.
,.
(
Ex pofteris eius , ge

V.IlIob
Gabaël. Ieddo.
nitus eſt Semei.

es
2.
2.Reg.16.0.5.vbidi

.,

39.0.11
Adiel citur à Gera deſcens
diffe , fuiſſeque de

ufque
Gen.2.
inaniel. Sidomo dos cognatione
Elard.
Ezer.

Sail , unde colligo

N etiam parentes Sada
1. Paral.7 . lis ex eodem Gera Gul
Michás
Nasbas.

Iudic.17
cognatis

Occifi à V.23 gic.

Achiaca

1.Paral.7.0.1997

prodiiffe. Sunt autem

Sablor.n

funt
nati

Gethais , cohi. 1.Reg.9 . V.1.

eius
r1
Nabas

v.1
Ex
.

1,Paral. 7. Aphia .
Semida.-

Molechetide
Salphaad
vel,

V ,20. dec.
Gedeonis
Sechem

Galaad
Hepher

Sichem.

Galaad
Ioatham
Maala

Helec

Nota , Horreos nepotes

Paral.z
Leeci
Aniam

Segub

Bechorad .
Regina
prodiit
Iezer
familix
Aſtiel
Ahin.,&
Noa

Iudic.6
Ind.11
genuit

Iud.g.
lephte
erant

2.21
poſten
pater
ſorore
Indic

Chanaan , è terra Seir ex

cuius
pater

pater
nulli

alius
filius
Ioas
Moſollam
-
1militarium

Michaël

Efri
Iair
filia

10.
nam
qua
pretran

cui
ſed

2.
v.1.,&
Ex
0.7
quo
filij

V.3
. .&,

Abigail.
. .,

II
V.
ex.,.A
laphan

pulſos effe , vel faltem ſubiu

Cloël

Seror.
laphat
Reipub

lachan
Ieroboami
lanai

Sebe

gatos per Zaram patrem

lorai
tempore

Zie.,
piarun.

Viobi do Belam filium Beor

Ieroboami
Reg.11.v.26

Abiel vel lehiel.

&
,
.
t
Paral.5.v.20

prafetti
Abigail

1.Paral.9. v.35. nepotes Efau , alio nomine

Abdonis
3.Reg.15
Hebar

Iudic.1
2.0.13
Nabath
Nadab

di&ti Edem . Vnde Seir exin

ſeptem

Illel
erant

pater.,
quatu
Reliqor

pater
v.25

-
co
fily,&

ceps vocata eft Idumaa , Et

8. Ner
0.29., qui 1.Paral. loco ducum Horreorum ; qui
3.:.,Z
ui.
feqq

Abigabaon ?: ca -Sibi antè prefuerant , egree

Abimelech
1..

concubina
Reliquos
ibid.v.s

tur, id eft , Princeps cenfentur Gen.36 . v.15.ſuc

occidit

ceſſerunt è nepotibus Efast

filius
filios

Gabaon , eius filij .

eius
70..,è

freges.
ntno

Abaer.
CHir.

Miphibo
2.Reg.

2 .
1.Par.8.v

2.Reg.2. v.8. fortè

Meribbaal
Melchiſua

lobab filio Ziare. Genef.36 .

Abina

Saul Abdon alio nomine

Tonathan

Huſain Themanites. ( v.31.6C.

Isboſeth
6.verf
Esbaal
2.Reg.2

vocatus, I. Paral.8.
ſeth

Adad filius Badad .

aliàs
dab

överf.30. vbi dos alij

.33d.8v.,o

ſeu
--.

Semla de Mareſca .
.8.

ſeptem fratres eius

recenfentur quorum 16. Saul de vrbe Rohoboth iuxta Euf
3.Reg.14.0.17

vnus videtur fuiffe ten , 1.Paral. 1.v.48.

#

pater .
mortuus
infantia

Semei. 17. Balanan filius Achobor.

Melcha.

Abia
Thería.

maledici 2. Reg . 16 . Adar. Gen.3 6. Seu Adad d Phass

Hegla.

in.,

overf. 5. item lafiel 1.Paral.1.0.90

1.Paral.27. 0,21. Exinceps fublato regio titulo duces
prafuerunt, Gen.3 6. V.40 .
Numer,26 . Micha. 1.Thamna 2.Alua 3.Ietneth 4.Qolib
e.iuſquech

0,33: is . Ela. 6. Phinon. 7.Cenez. 8. The

tur
Ex iffe

Phithon. Melech , Tharaa, ahaz . Mabſar, 10.Magdiel. 1

Mardo

19 . 1.Hiram .
frater
vide
prodi

Eſricam .
hoc
Efiel

1.Paral.8. v.36. & c.9 . Ioada. Bocru .

2&..v.5er
.

V.42. feu Iata .

Efth
Cis

Iſmaël.
Saria .
Alamath ,Azmoth Zamri. Obdia.
Baama.
Rapha

Semei

Hanan ,
Blaſa.
Mola.

TƏJE'

vlam .
lair
.

Iehus.
.

Eiiphalet. Ce
‫ܘܘܗܗ‬
、
 CH RON I coN

L E VI

Genef.46. ver
Catch ,
Gerfon .
Aram . Iſaac vel llaar.
Lobni feu Leedan , Semci,
3.Paral.6

| 1.Par.23.0.S. Moyſes. Maria. Aminadab.1.Paral

-Selemich
theſaurarius
Samma. Aaron ex Elizabetha

Gerſom.ex
thefaurary
V.39.6
V.20

Rahabia
filia Aminadab principis luda. Exod.6 . , quam Ioſephus l.
Paral.6

26.0.26
etc..

4.ciúſque
Ilaias.-
Zechri
Paral.23.0.15
lahath .

fratres
eiúfque
2

templi
Dauidis
tempore
Elizer
Sabuel
aliquot
3. Ant.c.2. 4. Coremurmurator ,

Paral
Sabael
27.0,2
Ioram
Ethan ,

ſacula
natus
filius
1..°C

V.21 .

poft
quo
Nadab , Abiu , Eleazar , Ithamnar , dicit nupfiffe Hur

vterentur

Par

i
1..-—,.
prophano

est
ſeu
Zamma.

1.
,
.
auo Befeleelis ,

abfque
mortui
24.6.2
Adaia .

liberis
Paral
Exod.24.0.14 Alir . Aſiaſach .

igne
Phinees.
cùm,.3
loah . Exod.6.v.16 .

1..
Zara,
Abiſue.
Addo . Elcana.
Athanai. pontifice
quatuor
fuerunt
fummi
Bocci.
Zara ,
Hi

Abiaſeph .
non.s

Melchia .
-Achitob

Paral.6.v.22
-Zaraias
Meraioth
Ozi.
1.Paralv.9

lethrai.
Ainarias
Air . ΙΙ.
I

Baſaia.
Poft hunc OZi Ponti
.--.-
so

Ex Leedan pofteris.
.6.

fex fuit ex Itha Thanath .

Michaël.

1.3.
lahiel , Zethan . maro Heli ,
Vriel aliàs Sophol
loël , principes Samaa.
Ophni ( Phinces. V.36 .
tempore Dauidis,
1. Paral. 3 2.v.8. Barachia.
Achitob frat. Icha. Ozias feu Azarias

1
bob . 1. Reg.14.0.3 .
Aſaph, Princeps
cantorum , cuius Saul, aliàs lohel v .
Achias,ibid . v.IS.
filij .
& frater Achie Elcana II.
Zaccur,lofeph,Nathania ,Aſarela. Achimelech .
1.Paral.is . v.2 . 6.21. v.i. & cap.22 . Amafai.
V. I 2 .
Aly ex Semei poſteris recenſentur
1. Paral.zz.v.9 . ( 10 . Mahath feu Ackin
Abiathar. C.22.2.20 .
Quo loco moto per Sa Elcana I 11.
Sadoc. lomonem . 3 . Regum 2.
verf. 26. pontificatus
Sophai , feu Suph
Achimaas.redditus eft familia
Eleazari in Sadoco Thohu, aliàs Nah :
Azarias. porrò filius Abiathari
fuit . Eliel, feu Eliab.
Achiinelech .
Ieroham .
Reliquos Summos 1.Par.24.v.6 .
Pontifices ordine re Elcana IV .
cenfui cap.41. huius
Chronici , vſque ad
Samuel.
excidium templi do
Ierofolyma per Ti
tum .
Iohel feu Valeri,
lehedeia 1. Reg8.2
Heman.princeps a
C.24.2.20 .
cuiu : fer film ,feucog
recenfentur, 1.Piri
Vices ephemerie fortes claffes facerdotales24.quarã 16.deſumpta ſuntex Eleazarifamilia ( quod ea numeroſior eſſet,)relique 8.ex Itamari.1 Pa
1. Il. TII. IV. v. VI.
Seorim . Melchia. Maiman , VII. Vlid.
Abia . IX . Sechcui
Ielua. X. a. ElialoXI
loiarib . Iedei, Harim . Acos. .
E qua Mathathias . E qua Phalfm
eiufque fily Macha E qua Zacharias
ille, Ieremia 21.
bai, 1.Mach.2.v.1. pater Ioan - Baptis
VI.
fta , Lucæ 1.v.s.
Hæc eadem claſſis Io XIII. XIV . XV. XVI. XVII, XVIII, XIX. XX.
iarib.liturgià finiebat Hoppha. Isbaab . Belga. Emmer. Hezir. Aphles. Pleteia . Hezechiel. XXI XXII..
Iachim . . Gamuel XXII
Delail.
in templo , cùm illud E qua Paſſur
tam à Nabuchodono alius , Ieremie E qui
fore, quàm à Tito oc 20.V.I. Semas
cupatum fuit , vt dia 2. Flori
cam C.47.63o .
es

6. V10
P
 A CRV M.
TABVL
A III.
.
1

IT.

Merari.
Hebron . Oziel vel Huſliel,
Moholi,
Muſi.

Paral.6.0.29
16.0.21. Ieriau .

Paral.
Lobni. Eder , Moholi , lerimoth .

V.34
Num.16 . Miſaël. Lex . Eliſaphan , Sethri. 1. Paral.2 3.0.23.
Semei. Somer,

23
1..
1..
10.0.4.N3.3.0.3 0.Exod.6.v.22 .

.
Oza . Boni.
Amarias E quo poft aliquot

1
fecula prodierunt Sammaa . Amalai.
lahaël
1.PV.1

LXX . leziël. Micha & lelia .

ara3.

Haggia . Helcias.
9
l2..

Iecman . Telia . Zacharias,

LXX.Iere- 1. Paral.23 . V.20 . O Alaia , eiúfque Amagas .
mias. C. 24.0,24. cognati 220 .
1.Par.is : v.6 . Haſabias ,
ex quo poftea Item
Item .
Halabias Semeias , eiúfque co
- Maloch ,
& leria ,pre- gnati 200. Eleazar & Cis
inas , fe&ti trans & Aminadab , alii
Jordanem 1.Par. 23.2.21. Abdi.
gue 1 12 . lerameel.
tempore Da- 1. Paral. 15. v . 8 .
9.36. uidis , 1.Par . 10. 1. Paral. 28 . CuG .
V.28 . Ethan princeps.
26.v.zo.
B. Cantorum , qui o Idithun , cuius filij
1

Godolias , Sari , Ieſeias , Haſabias , Marthathias .

1.Paral.25. 0.3 .
Item Obcdedom ,c.16 . 0:38.
Vrbes facerdotales tredecim .
oth. Vrbes Leuiticæ 35.
Eforte tribus .
Caathitarum decem . Gerfomitarum tredecim .
1.Paral.6.V.IO.

Iuda & Simeon , Meraritarum duodecimi

nohern . Benjamin , E ſorte tribus.
E førte tribus.
quatuor. E ſorte tribus.
135. Hebron. Gabaon . Ephraim ,qua- Dan , qua- ifſachar, quatuor . Afer , quatuor . Zabulon qua . Gad, quatuor .
Lobna , Gabac .
tar.
Iofue

twor. Celion. ſex

v.54

. lether , Anathoth . Sichem , Eltheco , Cedes Abdon .

Malal. lecnamn Manaim .
tốt. . Ramoih -Galado
2.1c.&

Eſterno . Almon vel Gazer .

Ciblaim velGabachon : Dabereth Helcath Cartha,
Holon , Almach , Aialon vel . .
vel Dobrath . .
vel Hucac Damna poſtea Helebon
laſer feu .Iezer.
Sen Helon . lccmaam . Helon .
Dabir . Iaramoth : Rohob . Remmono .
Beth-horon.Gethremmó , vel Iermuth ,
Ain , feu Naalor. postea
Aran . Enhanniin . E Nephthali tres. Tabor, E quibus omnia
leta vel E dimidia tribu Manaffe, vel Anem . Cedes. * E Ruben ,
duæ . E dimidia tribu. Hammochdor. qua bus erant ſex
lucta . tor. vrbes refugi :
Thapach poftea di&ta Aner. Manaffe , due vel Hamon . Bofor.
Betſames.
Gethremmon, poftea Gaulon , Carthan , Miſor- Ialer. nempe.
Heb ron.Sichem .
Abia. Billiam . vel Golan . poftea Caria. poft Cademoth.Gaulon . Cedes .
Boſra,poftea di&ta thaim . Techſon.ſeu Iafſa.Boſor.Ramoth ,
forum , Altharoth .
Mephaath .
iti25 .
V.4

14.0.4.6 C. Simili modo in 24.claffes diſtributi funt Lenite cantores ex familiis Aſaph , idithun feu Ethan , á Heman . 1.Paral.25.
XII.
1. II. III. IV . V. VI.
VII. VIII.
lacım . Ioſeph . Godoliæ , Zachur . Iſari. Nathaniæ . Bocciau . Iſraëla . Ieſaiæ , MathIX . , SeX.
aniæ Xaë
meiæ . Azar I.l . Hala
XI æ,
biI.
ſex Sori.
XIII. XIV . XV. XVI. XVII. fou Ozie!..
XVIII . XIX . XX . XXI filij Heman
. XXII vel Azarela
. . XXIII . XXIV .
Subaël.Mathathiæ . Ierimoth.Hanania.lesbacallæ.Hanani,Melloihi.Eliacha.Ochir.Geddelthi,Mahazioth.Romeni hiezer .
XIV .
aaziau .
E qua
Sophonias, Simili modoin 24. claſſes diſtributierant Leuita ianitorės templi qua recenſentur 1. Paral.16 . Item cuſtodes theſaurorum ,ibidem .
Ieremia Item , qui facerdotibus inferuiebant per hebdomadas in miniſterio ſacrificiorum ,1. Paral.23.
21.0.1 .
1
 C H R O N ICON

D A V I DR
ex uxore .

Michol, 1.Reg.18.v.27.
nullas Sufcepit proles,
2.Reg.6 . v.vlt.
Achinoam Iezraëlitide, Abigail vidma Nabal, Maacha filia Tholn
1. Reg.25.0.3 4 genuit. 1. Reg.25.0.42 . 2.Reg.3 .
Amnon Chelcab
primogenitum fuum , Secundo genitum , 2.Reg.3.0.3 . Abrolon tertiogen
2.Reg.z. V.2 . Qui 1.Par.3.v.i.vocatur Daniel. cui filij tres & Thar
filia, 2.Reg .14.v.27
Simmaa vel Samua, SALOMON ,cx vxore Naan
2.Reg.s.V ,13 . ROBO AM , 1.Reg.1 1.614
ABI A , 6.15.0.2. ex Maach
A S A , V.10 . ex Azuba fili
lo : APHAT , cap.vlt . V.421
TORAM ex Aihalia filia

Joſaba, qua fuit vxor Ioiada OCHOZIAM , 4.Reg.8.v.25

pontificis ,4. Rag.11,0.2 . loas, 4.Reg.11 . V.4 . ex I

Amusfratrem Amafia, cuius filius AMAZIAM , cap.14.V.2.

Parv.1
Iſaias Propheta , Ifaia 1.v ... AZAR :AM ,alias Oziam , a

al.03.i
lerula filia Sadoc.
lo ATHAM , cap 14. V.3 2 .

feqq.og
ACHA2, cap . 1 6.0.1 . ex Ab
EZECHIAM ibid.v.vlt 2.
MANA SEN , 6.20.v.vlt . &

Ex fratribusAmon prognati Daniel,Ananias,Miſaël AMON , cap.21.0.18. ex Id

Azarias nepotes Ezechia, Iſaia 3 9.0.7 . los I AM ,v.vlt. & 6.2 2.ex Z

Sellum , qui Sedeciam , IOAKIM , Iohanan ,

louchaz ,
Melchiram.

IOAK IN,ſen lechoniam .

Sennefer
Nadabia(

Iecemia

Phadaia.

cap.24 . v.6 .
Semei.
Sai?.n

Alfi.3

SALATHIEL .
Matth

ZOROBABÈL , 1. Esdr. Us
ZorHan
Paral.3.v.19

ABIVD .
oba

ELIACIN .
ani
bel

CAZOR .
a.·

SADOC.
1..

Асні м .
Morolla,
Salomir.

ELIVD.
'ELEAZAR .
MATHAN .
b De his quatuor prolibusMathan ita habentMenologia Græco eins vxor Maria de tribu lile
rum 8.S ptembris , quorum vſus apud ipfos eft in communi Eccle Proles b
Giaftico Oficio . Et huic ſententiæ ſubſcribunt * loannes Annius
Ioannes
Annius in Viterbienfis, Ioannes Lucidus,Petrus Galatinus, Georgius Vicelius,
Comment. Caietanus,Liranus & alij . Secundum quos dicendum , S.Marthaum Maria , Sobe, Ic
Philonis. digeſtiffe paternam genealogiam S.Joſephi, & maternam B.Virgi ex qua ex qua Eliſabeth
Lucid. Ga nis ; S.Lucam verò (qui proprius eft fcriba B. Virginis ) paternam
iarin . & c.in Salome. vxor Zacharia ,ma
: b . contra eiuſdem genealogiam contexuiſſe. Et ſic loſeph filius vocatur Hili ter loannis Baptifta. Clear
Ludæos. quia gener ipfius. Quamquam dici etiam poffet,illud Lucæ 3. Qui
vel Alpha
Caiet. Li. fuit Heli,non referri ad Iofephum ,fed ad Chriftum ,hoc modo, wy,
ran. & alijscvomicalo vio Iwona , torni, & c. id eft , qui erat ( vtput abatur filius Huiusproles ex vxOHY
in c.3.Luce funt , c Marc.614
Iofeph ) filius Heli , & c. Sic Elizabeth & Salome coniobrina fue
runt Deiparæ , nepres S.Annæ ex fororibus.
c De Cleophe filiis ita docent Egeſippus,Euſebius,Epiphanius, Salome Maria
Chryfoftomus, Thcodoretus,Beda,Nicephorus & alij citati à Chry hec fuit vxor , Matth . 28 . Marcin
ftophoro Caitrio cap.1. Hiſtoriæ B. Virginis , Zebedæi, mater, verf. 1 .
Minor
d De S.lome eiúſque marito & filiis ita tenent Origenes , Epi.
1. ver /
phanius, Auctor imperfe &ti, Theophylactus,Euthymius & alij apud Iacobi , cognomento Ioannis Alphaidh
Chriſtophorum Caftrium fup.pag.3 9. Er S.Marcus c. 15.v.40 . Sa
Maioris d Euangelifta . Frater ,
lomen nominat, quam S.Matth.cap.27.V.5 6.vocarat matrem filiorum Epifcopi
Zebedai.
rofolynie
be
SA CRV M. TABVLA IV .

1 X.

miregisGeflur. Haggith . Abital Egla Aliis innominatis.

Elipheleth

plebaar,
Eliphalech.
ibidem ibidem v . s .

Eliſama
11.3 . 2.Reg .3. 0.4. 1.Par . 3.0.6 .

Eliſama.
Nepheg
Eliada,

laphia.
Adoniain Sephathiam Techraam

Noge.
aliwm.
alium(
nium Thamar BETHSABEE quartogenitum . quintogenitum . Sextogenitum .
nar fororem cius. vidua Vria.i.
Paral.3.v.s.
7

ni Ammonitide genuit NATHAN . Sobab

p.ex Maacha filia Abefalomi MATHATHA .
sanepte Abeffalomi MENNA.
Salai MELEA .
Preter filios concubinarum ,ibid.v.
ELIAKIM .
Achab. IONA .
JOSEPH .
IVDA .
pada. SIMEON .
LEVI.
MATHAT .
7.14.0.21.04 LORIM .
ELIEZER .
lesV.
via filia Zacharia
HER .
Par.29.0.1.ex Haph Giba
ELMADAN .
6 21.V.1.ex Meffalemech
COSAN .
ADDI.
dida MELCHI.
NERI.
jebida 4.Reg.23.0.34.36 . SALATHIEL .
ŹOROBABEL .
-RESA .
IOANNA .
IVDA.
loSEPH .
SEMEI.
62 . MATHATHIAS.
MAHATH .
NEGGE .
HESLI.
NAHVM .
Amos.
MATHATHIAS.
IOSEPH .
Iuda. IANNE .
MELCHI.
.

LEVI.
MATHATH .
icob,
Anna , quenupfit Helisid eft,Ioachino.a d . Patrem B.Virginis duo habuiffe nomina , Eli & Joachim , ex Rabbi.
e quo Ex his procreata est nis , $ . Hilario & aliis Patribus , docer à Caftro in Hiſtoria de B.Virgine.
ophas . Quamquam non tam diuerſa finc hæc nomina , quàm vnum idemque
Iofephus cui nupſit MARIA, quod more Hebræo nunc integrè profertur , dicendo Eliachim ; nunc
us.
ex qua mutilem per Apocopen , dicendo Eli, vel Heli ; nunc per æquiualens,
re Maria IESVS CHRISTVS.
.v.3.6 c. Ioachim . Sic 4.Reg .23. verf. 34. & 2. Paral. 36. verf.4. rex luda Eliachim
mox vocatur Ioakim , & fummus ſacerdos Eliachim ludith 4.verſ. 11. Voca
tur loacim cap . 15.verf.9.
lacobus Ioſes ſeu loſeph .
Judas. Simeon
is. V. 40 .
Matth.27.v.56.
dictus Auctor . & Marc.is. Frater Iacobi, lacobi frater (Marc.6. v.3. vbivocatur Simon) & ſucceſſor in Epiſcopatu Iero
initio Epiftola folymitano .Non de Cana,vt Apoftolus ille Simon Cananæus,led de Nazareth
13. lacobus verf.40 . Iuda & Act. s. oriundus, martyrio coronatus anno 11. Traiani, Chriſti 109.cùm vitæ annum
i. Ad Gal. 1 .
Domen, V.13.6 Lnc.6 . ageret 120. celebraturque eius feftum 18. Februarij: cùm fettum Simonis Ca
V.16.cognomine nanæicelebretur 28.Octobris. Vide Egelippum , Eulebium & aliosapud Chri
mus primus 16 Tharoitus ſtophorum Caſtrium ſuprà .
litanus.
Mattb . 10.0.3 .
aliàs Lobbæus . CAP. LXVII.
 .

:
... "
基
|
 1

!
:
"
.
5 N
.
 59

EXPLICATIO

IDIOT
ISMOR
VM ,

SE V

PROPR
IETAT
VM

LINGVÆ HEBRAIC
Æ

E T GRÆ CÆ ,

QV Æ SÆPIVS IN SCRIPTVRIS OCCVRRVNT.

Primò. St Hebræis , Græcis , Chaldæis vſi- A in mari rubro . Eccli .25. verf. 17. Omnis plaga pro fum
cariſſimum , vt libros fuos ab eo , au ma plaga.
tem , igitur , ergo , vel ſimili particula Aliquando contrà per Lipoten verbo minùs vehemen- O & què.
ordiantur, vt patet initio Leuitici, Nu ti ytuntur quàm intendant ſignificare , verbi gratiâ , 1.Re
inerorum , Ioſuë , 2.3. & 4.Regumn , ſe gum 12.5.21.Nolite declinare poſt vana idola) qua non proderunt
cundi Paralipomenon, 2.Efdræ , Iudith , vobis , id eft, quæ maximè oberunt, erúntque valdè noxia
Threnorum , Baruch , Ezechielis , 10 vobis , 1. Machab.r. verf.2 í. Non eft vrile nobis relinquere
næ , priorisMachabæorum , & c . Nein legem , id eſt, perniciofiffimum erit. Sic Prouerb.18 .verf.g.
pe ſcriptores ifti contemp labanturanimo rem aliquam an & cap.2 4.verf.23. Eccli.7.verf.14 .Non eftbonum ,pro ,elt val.
tegreſlam , cuin qua iſtud quod iam ſcribebant , colli dè malum .
gatum per eiuſinodi particulas volebant, fiue ea res ſcri In comparationibus ſubinde non apponunt particu- Nondi
pta iain effec in alio volumine , fiuemente tantummodò lam coinparationis vel fimilitudinis. Vc Prouerb.16 .ver
comprehenſa .
fic.24 . Fauusmelles compoſita verba. Pfalm.67. verfic.31. In
Secundò Quia hagiographi omnes Hebræi fuerunt , & He. crepa feras arundines, : congre gatio taurorum in vaccus popu
bræis ſcripſerunt , & pleraque hebraicè , ideo interpretes lorum , & c. pro increpa tyrannos , qui ficut feræ in arun
tum Græci , tum Latini , itylo , & phraſi Hebrææ plur dineto , & ficut tauri in grege vaccarum excitant ſtrepi
culum inhærentes , fæpiffimè hebraizant , & ſubinde ſo tum & horrorem , ita faciunt ipfi in congregatione populi
læciſmos adinittunt , tefte S.Hieron . l.z.commene.in epift. B ſibi ſubditi.
ad Epheſ .
Terrid. Vnâ& eâdémqu e ſententi â diuerſis locis ſubinde di- Decimd.
Et quia cafibus carentHebræi , eodémque nomine in uerſa ferè contraria deſignan t. Verbi gratiâ , Portare
uariato per omnes caſus vtuntur , hinc & interpretes ſub iniquitatem , Exodi 28. verl. 38. Leuitici 10. verſ.17 . &
inde per Antiptoſin caſum pro caſu vſurpant , ve 2. Co 1. Regum 15. verf.28. ſumunt pro ignofcere , vel ve
rinth.8 . verf.23. Siue pro Tico , foue fratres noftri , pro , fra niam impetrare. Sed Leuitici 17. verſu vltimo , & ca
tribus noftris , & Epheſ.z . verf.2. Spiritus, pro ſpiritum pite 24. verfu 15. & alibi , idem ipfis eft quod , puniri pro
& alibi.
Poartò . Subinde pro verbo indicatiuo præſenti & imperfecto peccato
Apud. Hebræos propter exiguum numerum radicum , Vndecimò,
(quo carentHebræi ) vtuntur præterito . Pfalm.115. Crede quæ non ſunt niſi 1022. à quibus omnia nomina deri
di,id eft,credo,propter quod locutus fum ,id eſt loquor. Subin uantur, fæpè vnum idémque nomen , vel verbum , vel
de participio 1. Corinth.12 . verf.2 . Ad fimulacra euntes , id etiam fententia , pluribus diuerfiſque rebus deſignandis
elt, ibatis.
Quintò. Sic pro comparatiuo & fuperlatiuo , quia Hebræi ca adhibrum
verbo etur.haud
Et exrarò
hacnatæ ambig
filua ſunt uorum
diuerf nomin um atque
æ diuer ſorum inter
rent his gradibus , vtuntur pofitiuo. Ve Pſalm.117. Bo pretum , vel etiam eiuſdem , ſed diuerſo tempore & lo
num ( id elt,melius ) eſt confidere in Domino, quàm confidere in co , interpretationes , dum quiſque inter dubia , quod ſi
homine .
Sento . bi conuenientius videtur , hoc transfert. Ita feſe excu
Vel cùm voluntvnum per comparationem alteri præ- C ſat ſanctus Hieronymus libro 1. Apologiæ aduerſus Ruffi
ferre , id quod præferun t affirman t, alteruin negant. Ver num , qui ei exprobrarat , quòd Pſalın.2. verf.12. pro eo
bi gratiâ , Ifaiæ 63. verf . 16. Abraham neſciuit nos, algo quòd Septuag . interpretes , dixerunt , Apprehendice diſciplia
Ifraël ignorauit nos. It Domine pater nofter , & c. Ofææ 6. nam , ipſe in Commentariis vertiſſet , oculamini vel adora
verf.6. Miſericordiam volui , & non facrificium , id eſt , mi se filium , & pofteà nihilominùs vertendo Pſalterium , tran
ſericordiam malo quàm facrificium . Pſalın.21 . Vermis, com ſtuliſſet , adorate purè. Nam Hebræa 73170 I naſekubar ,am
non homo, id eft , potiùs quàm homo, i.Cor.3.v.7. Non ego, bigua funtad omnia tria fignanda. Sic Hebræum 3314 tfo
fed gratia Dei, id eſt, non tam ego , quàm gratia Dei, quain nah , quod videtur coinmune eſſe nomen arınorum quæ
quam & ego cum gratia Dei. Matth.23. v.9. Patrem nolite vel inferunt vulnus , vel auertunt , Ezechiel.26. verf.8 .
vocare vobis ſuper terram ,& c .
Septimò. Vulgatus transfert
Vel vtuntur epitafi , ſeu verbo vehementiori pro mi verf.4 .haftam , Amosclypeum : cap.23.verf.24.loricam
4.verf.2 . contum : : cap.28.*
nùs vehementi , verbi gratiâ , Malachix 1.& ad Roman.9 , :: 3.Regum 10.verſ.16.
lacob. dilexi , Eſau odio babui , vbi odio habui , idein eft & idem quod exhilarat reficítque ſeu conuiuia , ſeu va
let 17. fcutum & pelium . Siinili modonurun hafifah
quod , minùs amaui , poſtpoſui , neglexi. Simili epitafi niales dies , cumque,multa id præſtent pro varia reruin ge
vtuntur verbo omnis pro magno & excellenti , verbi gra: D
tià , Pfalm.106. Omnem eſcam abominata eft anima eorum , id ac temporum natura , variè quoque id ab Interprete
eft, nobilifinam & excellentiſſimam , videlicet coele conuertitur;
Fulcite modò; modò
me floribus enim redditur ; Cantic.1.
vnguentum filos, inodò lagensverf.s.
viniz
ſte manna , Pſalm.2 8. Vniuerſa , id eft , inera , ſumma , va modò ſumila frixa oleo. Sic ritun chalıdah ſignificat quod
nitas omnis homo viuens. Ecclefiaft.12. verf.13 . Deum time,
ſublimem habet rapidúmque volatum
verf.9 . interdum , quareIobinterdum
ciconia,vt mi.
59.verf.13
O mandata eius obſerua : hoc eft enim omnis homo , id eſt, qui luus,vtZachar.4.
hoc fecerit , optimus eft & præſtantiſſimushomo , 1. Re
gun 4. verf. 8. Hi funt Dij qui percufferunt Ægyptum om & Pfalm.193.v.17 . aliàs herodius ; ſubinde upspa conuerti
tur. Sic Hebræum tfachab, & Latinum ludere , præter vul
ni, id eft grauiſluna , plaga in deſerto : neque enim in de
ferro alia plagâ afflicti ſunt Ægyptij , quàm demerſione garem luſum fubinde ſignificat duellum committere: 2. Re.
lar. Tirini Tom . I. gum 2. verf.14. Surg ant pueri 6 ludant. Subinde perfequi
Ha
 60
Idiotiſmi Ling.Hebr. & Græc .
& vexare. Geneſ.21. verf.9 . Vidit Sara ludentom Iſmaël cum A ciunt , & ad Deum deducunt. Sic redemptionem Chris
Ifaac, id ett perſequencem Ifaac , vt explicat Apoftolusad . ' fti , quia in ea cæfihoftes ( dæmon , peccatum ,mors, ) &
Galat.4. verl.29. Subinde idola colere,velſultationes ac tripu
dia inſtuuere : Exodi 32. verf.6 . Siarrexeruntludere. Sic Græ
cum propheteuein & Latinum prophetare , præter communem
notionein quæ eft futura prædicere , aliquando ſignifi
cat , prophetiam confirmare, ve Ecclefiaft.49. verf.18.ofta lo
ſephidicuntur poſtmortein prophetaſſe. Aliquando figni
ficat laudare Deum , vel pſallere laudes Dei , 3.Regum 12.
verf.s. 10. 11.13. Aliquando ex affacu ſpititusmali inſa
na loqui, 1.Regum 19.verf.1o. & 3.Regum 18. verf.29.Iere
miæ 29. V.26. Aliquando ex interna illuminatione Spiritus
fancti ſcripturasinterpretari , 1. Cor.14.V.3. Aliquando mira
culum patrare,Ecclef.48.V.14 .Mortuum prophetauis corpus eius,
Eliſæi.
Duodecimos Sic præpofitionum & coniunctiontin vis & fignificatio
admodum varia eft. Ad fæpè idem valet quod de : 2,Re
gun 3.V.8 . Dominus locutuseft ad Dauid, id eſt de Dauid , di
cens,In manu ſerui mei Dauid ,& c . Lucæ 19. Air Iesvs ad eum ,
pro de eo,quia hodie falusdomuihuic faéta eft. Ad Hebræos 1.
Et ad angelos quidem dicir,pro de angelis.Et c.4.Ad quem nobis
ſermo,id eft de quo .
Præpoficio à , & Græcum apo fæpè pro apud , vel coram
vſurpatur.Eccl.41.9.21.Erubeſcite à patre o matre,& c pro, co- B indurefcit . Hanc vocem Geneſis 2. verf.12. Nofter vertig
rain patre, & c.
Propoſitio ,hebraicè , verbi gratia,In Chriſto ,in domino,
ad Ephef.1. & cara ſeu ſecundum,ferè omnium aliarum præ
tionemmiesinduunt. Sæpè in re .
dundat . um
poſition Lucævicem & fignifica
22. verf.4 9 . Si percuti in gladio : Genef.48.
verſ.vltim . Tuli in gladio arcu meo. Verba contractus tam
corporalis , quàin ſpiritualis ( qualis verbi gratiâ , eft viſio,
quæ rem viſam ſuo intuitu quaſi attingit ) conſtrui ſolenc
cum a beth, id eſt in , & cum ablatiuo cafu , vt Iſaiæ vltimo
verſ.i. Videbimus in latitia veſtra , id eft, videbimus lætitiam
veftram .
Hebræum , ve , Latinum , nunc pro copulatiua ,
nunc pro diſiunctiua vel , aut ; nunc pro cauſali cnim ,
quia ;nunc pro aduerſatiua , ſed , autem , nunc pro vt, ſich
ficut , id eſt , etiam , fitamen , ideo , praterea , ergo quinetiam ,
ſumiſolet , aliquando prorſus redundat . Pari modo vocu
læ tamen & fed , pro immo , quinimmò ſumuntur. Enim pro
autem ,ad Galat.2. verf.6 .Hebr. 13 ki, & Latinum vt,quia ,
propter quod ; propterea, fæpè non cauſam ,ſed folùm euentum
ſeu conſecutionem ſignificant:ſubinde tantùm continuare
præcedentia cùm fequentibus. Particulæ , eo quòd, quoniam ,
quia ſubinde idem valent quod quamuis vel etfi. Pſalm.77.
verf.19 .Nunquid poterit Deusparare menſam in deſerto,quoniam C tiones reperiebantur quæ eiufdem præcisè effent capaci
(id eſt quamuis) percuſſit petram , do fluxerunt aqua? Ilaiæ 12.
verf.1.Confitebor cibi Domine quonian (id eſt etſi)iratus esmihi,
Ierem .7.v.10.Liberati ſumus,eò quòd ( id eft etfi fecerimusabo
minationes, ) & c .
Decimo. Vocula ſi cſt admirantis vel ftupentis : ſubinde tamen
terriò . eſt negantis , vt ludicum 5. verf.8 . Si apparuerint , id eft,
non apparuerunt, & 3.Regum 17.verf.1. Si erit annis bis plu
uin , id eft ,non erit pluuia. Et quidem plerumque eſt nota
iurantis, verbi gratia, in exemplo iam allato , Viuit Dominus
ſi erie pluuia , id eft , iuro quòd non pluet , adeóque ſi pluat,
non habear Deus viuus autverax . Et cum pott verba iu
randi ſequitur vocula ſi , tunc fi oratio fit affirmans, ver
tit in negantem , fi fit negans, vertit in affirmantem . Prio
ris exemplum eſt, Pfalm.94. verf.11. Sicut iuraui in ira mea ,
ſi introibunt in requiem meam , id eft , quòd non introibunt.
Pofterioris , Iſaiæ 14. verf.24 . luranic Dominus , ſi non vt
putaui, ila erit, id eft, iurauit, quod vt ipfe putaui, ita erit.
Similimodo particula niſi elt vox iuramenti execratorij ,
Ilaiæ 5.verf.9. Niſidomus defertæ fuerint, ſubaudi per Apofio .
peſin ,non habeat Deus,aut verax ; ficut Latini dicunt, nifi hoc
fecero ,diſpeream . Subticent verò Hebræi ipſam iinprecatio
nem ,vepote horrendam auditu & effectu , & cuius præ re
uerentia diuinæ maieftatis nemo velineminiſſe audeat. Le- D ronyinus
ware manum ſæpè fignificar iurare,Geneſis 14.7.22. Exodi 6.
verſ.s. Numer. 14. verf.30. quia manum attellere ſolent qui
iurant.
Decimo.
Vnam eandémque rem cum plures habet proprietates
i quarto.
& conditiones , pluribus etiain nominibus explicant. Ita
leges Dei , Pſalmo 118. vocant Primò , pracepia , mandara ,
Statuta , cuftodiam , quia cuſtodienda vel cauenda præci
piunt , mandant & ftatuunt. Secundò , indicia , quia di
iudicant & dirimunt lites. Tertiò , iuſtitiam , equitatem ,
veritatem , quia ftatuunt & docent quod iuftum , quod
æquum , quod veruin eſt. Quartò , testimonia , quia teitan
turnobis voluntatem Dei , & quia cuin conteſtatione Iw
dæis data funt Deuteron.4 . verf.27.28. Quintò , teſtamena
tum , id eft , fedus & pactum , ſeu conditiones pacti initi
cum Deo : nam hac conditione pepigit Deus cam cum
Zudais , quàm cum Chriſtianis , fe fore eis Deun & pa
trem ,fi videlicet ipfi leges eius feruent. Sextò , vias Domi
ni, iuftificationes Domini , verbum , cloguia , ſermones Domi
mi, & c. quia ex ore Dei proceſſerunt, nóſque iuftos fa
fubditi liberati & faluaci fuerunt , nunc vocant ſtragem fic
mul & ſalutem ,nune vlsionem & redemptionem , nunc indignac
tionem & pacem ,nunc cadem , protritionem & viftoriam , & c .
Iſaia 59.& 63.
Quia Hebræi pauca habent nomina plantarum ; arbo- Decimo. quintò.
rum , gemmarum , animalium , ſpecifica , ſeu quæ vnam
è
aliquam fpeciemn dererminat deſignent, fed hæc vtplu
rimum generica ſunt , & multas ſub ſe & diuerſas (pe
cies complectuntur , vel certè æquiuoca ſunt : neque ſem
per apud Latinos Græcoſve extant nomina æquè gene
ralia ; hinc factun vt vnum idémque nomen Hebrai
cum à diuerfis interpretibus , vel etiain ab eodem inter
prete diuerſis locis diuerfimodè expofitum fuerit, 7?3n tan
nin , Hebræi vocant quidquid in quoque animalium ge
.
riere monſtroſumet , præſertiin inagnitudine. Hoc nomen
Geneſ.r. verf.21. Latinus. Vulgatus vertic cetum ſeu balæ
pain ,marinam belluam ; ſanctus Hieronymus & Septua
ginta vercunt draconem ; iidem alibi firenem , vel Faunum
vel ftruchocamelum , vel pafferem , ( ironicè ) camelum in
terpretantur , nh7v3 bedolách Hebræi vocant quidquid
aqueum vel viſcolum lucet , vel fulgurat , & in lapidem
bdellium , genus gummi fiue lachrymæ pellucidæ , quam
ſtillat arbor nigra eiuſdein nominis , magnitudine olex ,
folio roboris , fructu naturáque caprifici , inquit Plinius Diolc.
Plin. 1.11.c...
1.1 .
& Dioſcorides. Eandem vocem Vatablus & Eugubinus
vertunt vnionem , Septuag.carbunculum , iidem Num.11.verſ.7 . cap.69 .
vertunt cryftallum hx els Hebræivocant omnem glandife
ram arborem vel quæ quid glandibus ferè fimile profert.
Hanc voculam Notter & ſanctus Hieronymus & Septua
nunc ilicem , nunc tere
ginta vertunt nunc quercum
binthum nunc caftaneam . Cùm enim non inuenirent
apud Græcos Latinoſve voces tam latè patentes , ſatis
illis fuit , vnam aliquam ſpeciem magis familiarem ,ma
gíſque loco quein exponebant conuenientem , ſua verſione
efferre.
Decimo.
Quia etiam apud Hebræos quædam erant ſeu anima Icxtò .
lium , ſeu arboruin , ſeu aliarum reruin ſpecies , quas apud
Græcos Latinoſve reperire non erat , atque ita apud hos
nomine carebant ; interpretes , ne lacunam in fua ver
fione relinquerent , ipfum ſubinde Hebræum nomen , vc
erat , intactum retinuerunt , vt in Exodo pallim ligna fe
rim , in Leuitico hin , gomer , Sarum , cabum , ephi: quæ He
bræorum erant menſuræ propriæ , neque apud alias na
tatis. Subinde tamen , ne barbaram ignotámque vocem ,
lectoribus obtruderent ; inaluerunt Græcam Latinám
que aliquam potiùs vſurpare , quæ ſpeciem affinein , &
Hebrææ penè fimilem fignificat , verbi gratiâ , pro men
furis iain dicti poſueruntmodum , ſexrarium , choën ſeu
cogium . Pro divu ſchittim ſeu ſerim , quæ eft arbor fpinæ Hieron , ini
albæ ſimilis ( tefte fancto Hieronymo) colore & foliis, ločl.3.v.18,
non magnitudine :nam & latiffimatabula ex illa cædun
tur : lignúinque fortiflunum eft , & incredibilis læuitaris
ac pulchritudinis , fed non niſi in deſercis Arabiæ proue
niens. Pro hac arbore , quia prorſusignota Europæ,ſanctus
Hieronymus Ifaiæ 41. verf.19. ponit (pinam , Septuaginta
buxum . Similiter loël.3. verf.1s. S.Hieronymus vertic tor
rentem (pinarum , Septuaginta frænon ,id eft, funiculorum , vel
potiùs ſehinon , idelt, lenriſcorum ,nempe arborum ſua læui
tate nobis ſat notaruin . Iideni Septuaginta in Exodo pafa
fim pro lerim ponuntligna imputribilis. Sic you fapban ani.
malculum eſt Palæſtinæ proprium ,muris & vrli fimilitudi
nem habens ,maius ericio , cauernis petrarum & terræ fo
ueis aſſuetum ,vt ait ſanctus Hieronymus.Pro hoc animali,
quod apud Græcos Latinoſque nomine caret, fanétus Hie
& Septuaginta
rupium porcelluin ponunt nunc chærogryllum , id eft,
, Leuitic.ii . verf.s. & Deuter.14 .verf.7 .
nunc erinacium , Pfalino 103. verf.28 .nuncleporem , Prou.3o .
verf.26. Rabbini & hebräizantes cuniculum malunt. Eo
dem modo de 191pıp Krkaion ,ait S.Hieronym .Genus eft vir
çultivel arbuſcula ,lata habens folia in modum pampini, gume
bram denfifſimam ſuo trunco ſe ſuſtinensabſque vlliscalamorum
dgn haftilium adminiculis , quibus e cucurbita do bedere indi.
gent; in Palaftina creberrimènaſcitur , maximè in arenofis locis:
mirúmque in modum , fiſementem in terram ieceris , citò confora
confurgit in arborem , intra paucos dies quam berbam videras,
arbuſculum ſuspicis. Hanc arboris fpeciem , quia fermo Larinus
non habebat , retento Hebraonomine, kikaion expreſſiffem , inquir
idem S.Hieronym .ſed timebam Grammaticos ,ne inuenirent lio,
centiam commentandi, ego vel bedias India , velmontes Bæoria, vel
aliaportenta confingerent, Lingua Syra e Punica Elkeroa vocatur,
Septuaginta interpretescucurbitam , Aquila cum reliquis hederam
transtulerunt,que grace kiflosappellatur:aliud enim quid dicerent
non habebant.Et ego,inquit,bederam poſui,vt ceteris interpretibus
conſentirem . Decima :
Hebræi nominibus propriis velgentilitiis fæpè myfte- feptime.
rium

Idiotiſmi Ling . Hebr . & Græc.
rium aliquod ,vel rem particularem delignant. Hinc inter- A elt , è Babylone, pandetur omnemalum.Sic Occidens fæpè in
pretes, ne myſterium illud , vel allufio vocis occulca rema
neat,pro nomine proprio vel gentilitio,quod eft in Hebræo,
fæpè ejus interpretationem ponunt. Vt Geneſ.26 . pro no
minibus puteorum propriis ponunt fignificaturn corum
dem , vnun pro elesi, vocantes calumniam , alterum pro fitina,
inimicitias tertium pro rechebot, latitudinem ;quartum pro ſabea , Auftro.Subin
abundantiam . Iob vltimo verf.14. filias Iob vnam vocant
diem , alteram caſſiam , tertiam cornu ſtibij.Oree 1.verf.6 .& 9.
filiam ſuam vocatlorachuma,id eit,abſque miſericordia;filiam ,
lo ammi, id eft ,non populus meus.Ad quem locuin fimili modo
interpretantes alludunt Paulus Roman.9 . verf.25. & Pe
trus i. epift.cap.z.verf.co. Sic Sophonix 2.verf.13.pro ponet
fpeciofam . Hebræa , Chaldæa & Septuaginta habent, poner
Nininen , ( quæ Hebraicè ſpecioſam fignificat) in ſolitudinem
in inuium , quaſi deſertum .Michææ 1.4.10.11.12.14. pro
Aphra , Sapir , Maroth Aczib , quæ ſunt nomina propria
vrbium ,ponit Interpres puluerem ,pulchras; amaritudines,men
dacium , 2.Regum 8. verf.1. Tulie Dauid frenum triburi ( Hebr.
mes hegamma, & eft cognomen vrbis Geth ) de manu Phi
lifthiim , 2.Regum 21.verf.19 . pro Elcanna filiuslaare, Nofter
ponit, Adeodatusfilius Sallus. 1.Paralip.4. verf.22. pro toakin
viri Zosba , ó loas, Saraph , ( quæ ſunt propria nomina
Principum in Moab , vt fequitur, & Septuaginta illa reti- B Moab, Ammon , Idumzos, & alias gentes barbaras Iudæis quintò.
nuerunt ) in Latino elt , Qui ftare fecit folem , vtrique Men
daci Securus , ó Incendens. Prouerb.zo . ver.1. pro , verba
.1.1 :24,
c.li. Agur filijLake, Interpres habet , verba congregantis filij vo
67. mensis. Sic Ezechiel.25. verf.16 . pro interfectoribus, & So
phoniæ 2. verf.6 . pro perdisoribus,hebraicè elt cheresim : quod
plerique putantproprium nomen eſſe gentis ad mare.Pal.gs.
V.3. Factus eft in pace locus eius , hebraicè eft , in ohu ſchalen nunt neglecto minore qui aliquantulum excreſcit, vel de- fexcd.
feu Ierufalem :de qua vrbe loqui Prophetam patet ex vocula
immediatè
,quæeidemque
SionVni ſubnectitur.
Derimos perſonæ non rarò plura nomina inde
Odavd . bantur: vnde vnus idémque nunc vno , nunc alio nomi
nein Scripturis appellatur. Sic vxor Abrahæ vocatur Sarmi
Geneſis 16.verf.1. Sara cap.17.verf.15 . & lucha cap.11.7.29 .
Sic vxor Eſau quæ Genel.26. V.34. vocatur Iudith filia Beeri
cies Herhui. Geneſ.36. verf.2. appellatur Ada filia Elon Hethæi, &
altera ejus exor, quæ Genef.26.verf.34. dicitur baſemash filia
Elon , Geneſis 36. verf.2. vocatur Oolibama filia Ana. Sic I.r.
Paralipp. per decem prima capita fæpè viris & mulieribus
alia dantur nomina ab iis quæ habent in Geneſi, Iolue,
Iudicum & libris Regum . Sic vna eadémque eft Eſther
Edilia , Eſtheræ 2. verf.2. idem Abimelech & Achimelech : lob
& lohab : Achar & Achan : Aram & Ram : Ornan & Areuna :
lesbro & Raguel.
Decimonond. Sæpè nomina propria Hebræa cùm in aliam linguam
transferuntur , ita mutantur , vt vix eadem eſſe videantur,
maximè cum interpretes ad aliud etymon ſuæ linguæ allu
dunt. Sic qui Hebraicè & Chaldaicè vocatur Aſchafueros
(id elt , magnun caput , ſeu magnus capitaneus ) & latino
Afuerus, Perficè noininatur Ocbofoarſes, Ochoarſes, Xerxes ( id
lieron. eft bellacor, ) Axarxes, Artaxerxes (id eſt magnus bellator,
oel.3.0.11, tefte Herodoto) Græcè verò Oxyares , id elt acer Mars.
Vigefimo.
Idem contingit multis nominibus Hebræis , quæ He
braica , ve erant , in Græca aue Latina tranſlatione , po
fica ſunt : verbi gratiâ , pro Tſophnat Paneach , id eſt lalua
tor mundi , Genef.41. verf.44. corruptè Septuaginta ha
bent pontomphanie. Pro Hebræo non chaffa,Latine & Græ
cè eſt Eua ; pro lefwayer Iehoſcua , eft Iesys , pro Maſchiach,
Mefias ; pro Tjor , Tyrus ; pro Cafdim , Chaldai ; pro Peſach ,
Palcba.
Pigefimo. Decem cribusIfraël , prove tempore Roboam diſtin &tx
prino . erant ab aliis duabus, & fub diuerſo rege , vſque ad capti
uitatem Babylonicam fæpè à Prophetis vocantur Ephraim ,
ſubinde lofeph , ſubinde Samaria , quia ſedes regum Ifracl
erat in Samaria,& in tribu Ephraim : & quia ex Ephraim filio
Joſephi ortus eft Ieroboam , qui primus Ichiſma illud fecit,
& decem tribus à domo Dauid abduxit , fibique aſciuit , D ad Roman.13. verf.zo. Carbones ignis congeres ſuper caput eius,
iuxta vaticinium Achiæ ,3.Reg.11.v.29.Subinde etiam vo
. ſpecie,verbi gratiâ,tempus pro anno Dan.7. verf.25. Tempus
cantur Ifraël vel lacob, quia erant maior pars filiorum Ifraël .
1 Duæ verò reliquæ tribus vocantur regnum luda , domus Da
. Vel contrà, ſpecies, pro genere Ifaiæ 1. verf.rg.Sanguis ſeu
uid , leruſalem , vel Sion . Sed post captiuitatem Babylonicam
Iſraël & índa pro codein populo accipiuntur,fcilicet pro lu
dzis è Babylone reductis in Iudæam , qui maiori ex parte
erat de tribu Iuda : & fi qui alij ex aliis tribubus hinc inde
codem relierſi ſunt, iunxerunt fe cribui Iuda, & ſuum ei no
men tranſcripſerunt. Vnde omnes indiſcriminatim nunc
Ifraëlitæ ,nunc ludæi vocabantur.
Vigefimo Oriens, Occidens , & reliquæ orbis plagæ feu climata
kecando.
C aſſignantur in Scripturis comparatione vrbis Ieruſalem
vel terræ ſanctæ. Hagiographi'enim Iudæi fuerunt, & Iu
dzis ſcribebant , & ludæa ſita quafi in medio orbis habi
tati, erat fingulariter cara Deo , & peculium illius.Sic Da
niel capite vndecimo prædicit regis Auftri ,id eft Ægypti,
conflicturos cum regibus Aquilonis, id eft Syriæ, putà Prole
s mzos cum Antiochis. Sic Affyrij & Chaldæi vocantur
Decim : Aquilonares, ſcilicet reſpectu. Ieren . 1.4.14. ab Aquilons,id
t i o n
fep
61
Scriptura vocaturmare,eò quòd inare Mediterraneuin ,quod
Palæſtinam attingit , ludææ ſit maiori ex parte ad Occi
dentem .Quia tamen eidein ex parte eidem eft ad Auſtrumi
hinc fubinde mare ſignificat etiam Auftralem plagam, vt
Plalm.106.v.1. A ſolis ortu occafu ,ab Aquilone i mari,id ett
de Meridies vocatur dextra ;Septemtrio finiftris
eò quòd conuertenti faciem ad Orientem talis ſit partium
illarum fitus.
Cùm Deus apparuiffe dicitur alicui, id de angelis intelligi Vigelind
volunt SS Patres, quia angeli in corporibus aflumptis per - tertid.
fonam Dei gerebant. Sic etiam illum qui apparuit Moyfi,
dixitque: Ego fum DeusAbraham , S :Stephanus Actor.7.v.305
dicit Angelum fuille. Et qui Exodi 19. & 20. tradidic legem
Moyfi in Sina , à S.Paulo Gal.3.v.19.angelusvocatur.
Quix de Chriſto dicuntur , non ſemper ei.in perfona Vigefimos
conueniunt , fed fubinde ei tanquam capiti , ſubinde eius quartos
corpori Ecclefiæ ,ſubinde ytrique. Vt Zachar.z.verf.8.dicio
Chriſtus ſemiffum effe ad Gentes, quod fecit non in le; ſed in
Apoftolis ſuis.Siinili modo Gen.13.V.27.49 . Abrahæ ,Iacob ,
& duodeciin Patriarchis multa promittuntur, quæ non ipfis ,
fed illorum pofteris obuenerunt.
Synecdochicè per Philifthinos , Arabes , Ægyptios, Vigefimos ;
vicinas & notas,fignificant Prophetæ omnes gentes impias
fubigendas à Chrifto , totúmque inundum ad eum conuer
tendum . Ita S. Hieron.in c.6o.Ilaiæ. Sic ex vna perſona auc
gente , omnes alias fimilesintelligunt , inquit S. Auguft.
lib.4 . Doctrinæ Chriftianæ c.7 .
Eodem modo numerum plenum & rotundum fæpè po : Vigefimo
ficit,verbi gratia, Numer.11. vocantur feptuaginta feniores,
& alibi feptuaginta Interpretes;cum fuerint vtrique jeptua
ginta duo.Et Iudic.9.7.18. dicuntur ſepsuaginta filijlerobaal ab
Abiinelech interfeéti ,cum tamen duo deeffent huic nuine
ro ,ſcilicet ipſe Abimelech qui eos interfecit, & loatham natu
minimus , qui euafic.
Voculæ, non ampliùs, non ultrà, eternum , faculum , generatio Vigefimo
generationis , fæpè non ſignificant abſolutam æternitatem , feptime,
ſeu durationein interminabilein , fed folùm diuturnamn
durationein , & quafi humanam æternitatem , id eft, lon.
gum tempus, cuius finis ab homine iam viuente non vi
detur. Sic Iſaias cap.23 . verf.12. de Tyro , ait , Non adiicies
vltrà vi glorieris : & Ezochiel de cadem cap.26.verf.14. Non
edificaberis vltrà , fcilicet ad longum tempus : nain poftea
reædificata eft , & priftinam gloriam refumpfit , vnde ab
C Alexandro Magno rurſuin vaſtata eit. De eterno exeinpla
habes , 1. Paralip.15.verf.2 .& 1.Machab.2.v.54. Aliquando
nihil addunt fententiæ præter epitaſin ,quæ rem valde exag.
geret. Quomodo dixit Petrus Ioan.1 3. Non lauabis miki pedes
in æternum ,id eft,nullo modo id patiar,2.Reg.3.v.28.mundus
ſum in ſempiternum , id eſt, toco colo abfum à cæde tam iin
pia, tam perfida lona 4.Beneiraſcor ego vſque ad mortem ,id eit,
vehementißimè.
Etiam in numeris annorum vel dierum exprimendis ſub- Vigefimo
4
o&auo.
inde vtuntur fynecdoche , cotum ponendo pro parte , vel
contrà , verbi grariâ , Chriftus dicitur tres dies tuille in ſe
pulchro , è quibus tamen primus & tertius fuerunt incom
pleti. Sic in annis vitæ variorum hominum , vel regnorum
confignandis, nunc completos ponunt, nunc incompletos.
Sic vna pars hominis phyſica , vt caro , vel anima , vel
ſanguis, non rarò pro toto hoinine ponitur.Sic capur pro ho
mine; 2.Reg.s. 7.16. Super caput tuum , pro ſuper te. Iſaiæ 35.
Letitia ſempiterna ſuper capita eorum , pro ſuper eos. Sic caput
canis caput colubri , caput meum , idem funt quod canis, coluber,
ego. Sic Pfalm.6s. v.11. Pofuifti homines ſuper capita nostra , id
elt, fuper nos , Genef.40, v.19 . Auferes l'harao caputfuum , id
eft,te :neque enim præciſum eit illi caput,fed ( vt mox lub
ditur)ſuſpenſus eft in cruce, Prouerb.is.v.22 .& indeS.Paulus
id eft , fuper ipſum . Vel etiam pars logica ; vt genus pro
tempora , & dimidium temporis , pro tribus annis & medio.
homicidium ,pro quouis peccato.Peftis & gladius,pro quauis
clade. Iuftitia autmifericordia , pro quauis virtute Pfalm . ) it .
V.9 .Vel materia pro te ex ea con fecta, 2.Reg. 6.v.5 . Ludere
in omnibus lignis fabrefactus, vel,vt eft in Hebræo ,omnibus lignis
abietum , pro ludere omnibus inftumentis muſicis. Subinde
pars vna pro altera ponitur, vt anlına pro cadauere: Num.9.
V.6.8.10. & Aggei 2 :V.14.Immundi ſuper anima hominis,id etts
propter cadauer.
Alios quoque tropos ſeu figuras omnis generis frequen- Vigerianos
tifunè vſurpant, verbi gratia , Metonymiam , cum Samariam none,
capiunt pro Samatitis , idolum pro idololatris , templum
pro ſacerdotibus. Sic eleganter ludunt in voce peccatum ,
quo aliquando denotant culpam : aliquando poenain vel
effcctum culpæ , verbi gratiâ , concupifcentiam : aliquando
hoftiam quæ offertur pro peccato, 2.Corinth.v.21.aliquando
H 33 nudu
 62 IdiotiſmiLing.Hebr. & Græc
nudam immunditiam legalem ex menftruo , ex lepra , ex A aliam .Sic Zachar.3.verf.8.& 9. Chriſtus nunc oriens, nunc
contactu mortuicontractam , vt videre eft Leuit.12: verf.6 .
& cap.14.verf.13. vbi puerperjum & lepra vocantur pecca
tum , fcilicet legale, id eft, immunditia. Item Roman.8.v.3.
& z.Corinth 5. verf. vlcimo. Sic caro aliquando corruptio
nem carnis , aliquando concupiſcentiam , aliquando ho
mines carnideditos ſignificat : aliquando exteriorem ho
minem , vel externam Ipeciein & gratiam , quæ opponitur
ſpiritui, id eft, internæ gratiæ , & interiori homini , 2.Co
rinth.io.v.2 .
Trigerimò. Per Antonomaſiam fluuius vel flumen abſque addito po
nicur pro Euphrate.
Trigefimo. Per antiphraſin ſubinde benedicere ponitur pro maledicere.
primò. Iob.i.v.11. & c.2.v.5 .& p.item 2.Reg .21. V.13. ſic fan & ificari
pro pollui. Deut.22. V.9 .
Trigefimo Per Euphemiſmum , quod durum & infauftum fonat , a fu
Secundò. ſe remouent Hebræi in hoftes ſuos 1.Regum 23. V.22. Hac
faciat Deus inimicis Dauid , enhæcaddat. vbi Dauid cùm fi
bi imprecareturmalum , niſi graue de Nabal ſupplicium
ſuineret , loco ſui ſubſtituit inimicos ſuos. Similem profa
norum iinprecandi modum vide apud Briſlonium lib.r.
Formularur .
Trigefimo. Ironiam & Sarcaſium habes Geneſis 3. verf.22. Ecce
tercio .
Adam quafi vnus ex nobis fa&tuseft,fciensbonum & malum .Et B Oſee 3. verf.s. Șic Iſraëlitæ paffim vocantur Iſraël Idumæi
Eccleſ.ir. verf.9. Lætare ergo iuuenusin adoleſcentia tua, & c. Et
Zachariæ 11.v.13. de triginta argenteis dicit Dominus,de
corum pretium , quoappreciatus ſum ab exs.
Trigefimo Catachreſis eft Matth.9.verf.31. cæci curatidiffamauerunt
quartò , Ielum in to!a terra illa , id eft , famam eius celebrarunt cum
magna laude. Sic fænerari ponitur pro mutuare Deuter.is.
V.6 .& Lucæ 9.v.34.Penne folis,Malach.4.pro radiis.Sic Deus
pluuie pater, id elt auctor ; dæmon mendacy pater vocatur, id
elt auctor ; Tubalcain pater , id eſt primus( quia inuentor)
canentium organo. Domum alicui edificare vel deftruere,elt pro
les & pofteros dare vel adimere : nam ex filiis quafi lapidi
bus viuis conſtruuntur familiæ . Reuelare aurem alicuius , eſt
admonere & alteri indicare quod ignorabat, 1.Reg.9.v.15.
& c.20 . V.13:
Trigefimo Per Hyperbolen , Geneſis 41. verf.49 . frumentum cox
quintò . quatur arena maris 3. Regum 10. verſ. 27. argentum la
pidibus, & Ioan.vltim.verſ vltim .mundusnegatur capere pof
je libros.
Trigefimo. Metaphora omnium frequentiffima. Lupi, ſerpentes,dra
fexto .
cones , leones , & c. Iſaiæ 11. verf.6. ſunt barbaræ & feræ
nationes. Sic homines virtuoſi vel vitioſi Iſaiæ 35. compa
rantur deferto arido, campis , arboribuss , vineis, montibus, flv
minibus, urbibus. Calix fórs eſt cuiuſque ſeu bona ſeu mala. C ex alio extrahitur , quafiparitur. Sic ſagittas vocant filias
Gladius eft quidquid purgit , torquet, vel cruciat. Sagitta
quidquid nocet aut lædit. Sic ignis , turbo, tempeſtas , gran
do, procella , eft quodvis tormentum , clades , vel ftrages.
Adeps frumenti,medulla, olet, vini,vocatur quod in frumen
to , oleo vel vino eft præltantiſſimum . Baculus panes , ſci
pio , fulorum , robur panis , eft alimentum , quo quis ita in
diger ad ſuſtentationem ; ficut ſenes auxilio baculi, Le
uitici 26. verf.26. Iſaiæ 3.verſ.s. Ezech.4. verſ.15 . & cap.s.
verf.16 . & cap.14 verf.13. Pačtum ſales,Numer.18. verf.19. &
2.Paralipp.13. verf.5. elt punctum firmum & incorruptun ,
• quia fal à corruptione præſeruat. Cornu ett potentia , eò
quòd cornutorum animalium robur ſit in cornibus , Deu
teron.33. verf.17. Pfalm.43.verf.6 . Pfalm.74. verſ. vltimo.
Hinc etiam pro regno ſubinde accipitur , quòd in regnis
& regibusmaximè ſpectetur potencia , Pfalm.131. verf.17.
Eccli.47.verf.13. Daniel.7.& 8. Ezech.29. verf.vlt. Lucæ 1.
.verf.69.cornu ſalu es, & c. Eſſe in caput,velin caudam , Deut.2 8 .
verf.13. & 44. elt primum , vel vltimum fieri. Onus,maximè
apud Prophetas , ett prophetia quæ afflictionem & punitio
pem prænuntiat. Manus idein aliquando quod littus , vel
latus, Eccl.14 . verſ.25 . Statuit caſulam ſuam ad manus illius.
Pingues ſunt homines potentes & diuites, Pſalm.77. verf.31.
Iſaiæ 10. V.16. Caput canis elt res vilifuna , 2.Regum 3. v.8. D plebi ſua fuper quam inuocatum eft nomen tuum , id eft,milerere
Os gladij vocatur eius acies. Fodere,Ofee 3.verf.2. ſignificat
emere & precio comparare. Sacerdos, 2.Reguin 8.verf.vltim .
idem eft quod princeps. Indui re aliqua , eft illam in ſe ha
bere ,ac fi poflidere , Pfalm.92.verf.1. Rom .13.1.14 .Funis vel
funiculus eit hæreditatis portio ,quæ alicuiobueniebat : nam
'funibus menſurari ſolebant prædia diuidenda : Pſalm.15 .
V.6.Deuter.3 quæuis inſtruinen
r.32.7.9.lofuë 17.v.ç.Vaſa funt
ta , fic vaſa mortis, id eſt , omnia quibusmors infertur : vela
belli , arma & inſtrumenta quæuis bellica : vaſo Pſalmi &
Cantici, inftrumenta omnia muſica. Animam fuam habere in
manibus: vel ponerein manibus, et exponi, vel exponere vi
tam ſuam periculo : quia quæ manibus impoſita habeinus,
Trigefimo. facilè excutiuntur. Suſcitare verbum , 2.Regum 7.verf.25,elt
feptime. præftare promiſſa. Suſcitare arcum , gladium , iuramentum , pa
ctum , eit facere ne otioſa ſint aut vacua pacta ,promiſla, ini
næ . R -uelare auriculam , 1. Reg.9 : 1.15.& 2.Reg.7. V.27. Itein
aperirealicuius aures, eft aliquid alicui prædicere , præcipere
præmonere .
Subinde ab yna metaphora immediatè tranfeunt ad
.
lapis vocatur. Oſex 2. Synagogamulier,mox vinea vocatur.
Ilaiæ 27. diabolus leuia:han , id eft balena,mox ve&tis, mox
draco , vocatur , Ifaiæ 45.v.7. Cyrus comparatur luci & foli:
cap.46.V.1 I. ani do aquila .
Vel à metaphora aliave figura tranfiliuntad rem figni- Trigefimo
ficatam ,verbi gratia,à flore ad Chriftum ,Iſaiæ 11. verf.1.& z. o& auo,
& cap.7. à liberatione Achaz & Iudæorum demanu Ra
ſin regis Syriæ , & Phacee Regis Samariæ , fubitò tranſitad
partuin virginis, & ortuin Emanuelis, & liberationem ho .
ininuin è poteftate diaboli per Chriftum , cuius illa typus
erat. Sicà vaftitate Babylonis , Ierofolymæ , vel Samariæ
Tæpè tranfitur ad excidiuin orbis & diem iudicij , cuius il
la fuerunt ſpeculum & figura & præludium . Similimo
do à meretrice ad vrbein Niniuen tranſit Nahum cap.3. ver
4. & feq . Ab erucis , locuftis en bruchis ad milites terram
vaſtaturos , loel cap. 2. & 2. & c. Similiter Ilaias cap.14.
à cafu Luciferi, ad caſum Baltaffaris Regis Babylonis, per
alterum fignificatum : & Ezech.28 . à Cherubino ad Re
gem Tyri.
Nomen figuræ fubinde tribuitur rei figuratæ , & nonni- Trigefimo.
na parentum fæpè patronymicè fumuntur pro filiis & po
Iteris. Sic Chriltus vocarur Dauid , Ezechiel.34. verf.23. &
Eſau . Similimodo, cùm quis alteri confertur ob morum al
terius ſimilitudinem , ipſuinſæpè alterius nomen quaſi pro
prium & gentilicium illi dacur. Sic Iſaiæ 1. v.10 . Ezech.16.
7.45. Daniel.13.V.57. Iſraëlitæ impij vocantur Chananai,ſe
men Chanaan , Amorrhai Sodomita ,Gomorrhai: Iudas ab ipſo
met Chrifto diabolus.Sic Samſon ,quiuis fortis: Daniel, quiuis
ſapiens : Salomon ,quiuis potens & opulentus: Rex Affur,qui
vis monarcha & tyrannus vocari ſubinde folet , Iſaiz 8 .
verf.4 . Impia (eroſolyma à S. Ioanne Apoc.11. verf.8 . ap
pellatur Sodoma & Ægyptus, & cap.18 . yerl 2. impia Roma,
Babylon . Sic etiam idololatria fornicatio , & idololatræadul
teri vocantur .
Vrbes , quafimulieres eſſent, ab Hebræis pafunfilie vo Quadrags
fimo.
cantur , & quidein meretrices ſi quando illas de idololatria
notare volunt: aliàs virgines vocantur, verbi gratia, Virgo fi
lia Sion , 4.Regum 19. verf.21. pro lerofolyma. Sic Babylon
Iſaiæ 4 3.verf.6.Sidon cap.23.v.13. & Ægyptus cap.46.v.1l.
virgines appellantur, alibi ; idque quòd pala,
filia
ſim ab hominibus,vel & aliæ
etiam à Deo iuſtar ſponſævelamarentur
vel
quodquod nunquam
opulentæ effentin atque
captiuitatem fuiffent abductæ
inftar virginum fpeciofæ: vel &
comptæ . Similimodo filios velfilias alicuius vocant quod
pharetra, Threnor.3.v.14 . frumenti grana excuſla , filios aree,
I faiæ 21. 7.10 .inſulam Tyrum , filiam maru , Iſaiz 23.verf.io.
pinguedine plenos filios olei,Zachar.4 . Ob fimilem eductio
nem , vel arctam connexionem paffim in Scripturis vocan
tur fily Superbia, filij iniquitatis,fili ſponſi, filij gehenna, filij regni,
filej pacis, filijmoriu , filij Prophetarum , & c. Sic Rabbiniace .
tum vocant filium vini.
Frequens etiam Hebræis & Græcis eſt Hendyadis, quâ Quadragefi.
ynum in duo diuidunt,ſicut Virgilius Æneidos i.Molémque mo primo.
dos montesinſuper alios impofuit, id eſt, molein altoruin mon
cium impoſuit,& alibi, Aurum frenoſque momordir,id ett fræ
nosaureos.Sic Geneſ.1.7.14. Sint(lol & luna)in ſigna dgn tem
pora, o dies, annos, id eft,fine in ſigna temporum , dierum
& annoruin .
Hypallagen habes Iſaiæ 1. Cognouit bos praſepe domini ſui, Quadragefi.
id eft, dominum præſepis fui ,ſeu dominum alentem ſe in mo fecundo .
præſepio. Exodi 3.7.2. in Hebræo , Rubus ardebat in igne, id
elt,ignis ardebat in rubo. Iudicum 1.v.8.in Hebr. Ciuitatem
miſerunt in ignem , id eft , ignem miſerunt in ciuitatem .
Pſalm.18.v.s. In ſole poſuit tabernaculum fuum , id eſt , folein
poſuit in tabernaculo ſuo : vel,vt eft in Hebræo , ſoli po
ſuit tabernaculum ſuum in coelis.Sic Eccli.36.v.14.Miſerere
populi qui vocatur tuonomine,ſcilicet populus Dei,vt Græca
habent.
Enallage generis & ſuppoſiti ytitur Iſaias cap.27. V.3.$. mo tertio .i.
Quadragef
8 6.vbi de eadem re loquens , nuncmaſculino genere vci
tur , ſubaudiens populum , nunc feminino ; ſubaudiens vi
neam velSynagogam
lieroſi Sic cap.3.7.12.
principes ſeu efferninati ) dominata ſunt evs, (id eltmu
Etmulieres
Enallagen perſonæ , vbi à prima vel fecunda tranſicur ad Quadrageſia
tertiam
vel : itemprotemporis
futurum præterito,vbi præteritum
, vt Habacucponitur pro futuro
3.6.7.9.11.item nu, mo quarto .
meri, vbi à Gngulari tranfitur ad pluralem , & contrà ,videre
eſt Deuter.32. & 33. & in Prophecis & in Pſalınıs pallim .
Rurſum modi imperatiui, pro futuro indicatiui,maximè in
promiſionibus,verbi gratiâ, Eccli.vlt. v.36. Pofſidese aurum ,
pro pollidebi
tiflimo complet um Idque
tis. vt fignifice
iri : quaſi tur promiffi
nihil fuperfit aliud onem cer
quàm ma
num extendere ad rem promiffam capiendam . Denique
enallage verbi , vel participij pro aduerbio : Conuertor , re
uertor , Addo, adicio , pro aduerbiis. Rurfus, iteruin , vltrà,
Pralm ,
 Idiotiſmi Ling.Hebr. &
Pfalm.77.verf.41. Conuerfs funt tentauerunt Deum , id eſt, A Similimodo Ofez 2. V.1. Dicite fratribus in fororibus, id elt;
iterum tentauerunt.Pſalm . 84. verf.7 . Deus 14.conuerſus viui
ficabis nos, id eft iteruin viuificabis.Iſaiæ 6.6.13.Conuertetuin
on erit, id eft, rurſus erit.
Quadragefi- Eaden figura fæpè fenſum vnum ,vel ſenſus actum cú alio
mo quinto. ſenſu commutant. Et in primis viſuin ,vtpote omnium præ
..
ftantiffimum , pro quouis fenſu accipiunt. Vt videre voces ;
pro , audire , Exod.20. verf.18 . Quia vidifti ( pro quia ceti
giſti ) meThoma, credidifti, Ioan.20.1.29. Pro olfaétu . Exo
dis. verf. 21. in Hebræo, Fætere feciftis odorem ( id eft , fa
mam & nomen ) noftrum in oculis , vt Chaldæus vertic,pro
?
in naribus , Pharaonis Pro guſtu , Pſalm . 33. verf.9 .Guftate
da videte ( id eſt ex fapore probate ) quoniain (usuiseft Do
minus. Sic quemlibet ſenſum externum ſumuntpro intel
lectu , & quamlibet ſenſacionem pro intellectione, propter
vniuerſalitatein huius potentiæ , quæ in omne ens, etiain
ſenſibile , cognoſcendo fertur. Patet ex verl.9 . Pfalmi
33;
iam citato : & 1.Corinth.14.verf.2.Nemo audit, id eft,nemo
intelligit.Hebr.5.v.11.Imbecilles ad audiendum ,id eſt, ad in
telligendum .
Quadrageſia Sæpè potentiam , vel actum potentiæ pro obiecto po
mo ſexto.
nunt, vt Vifionem pro re viſa Ifaiæ . 1. verf.1.1 & Danielis 8 .
verf. 13. Aſpe & um pro colore qui aſpicitur , Leuit 18. y.10 .
Auditum pro re audita, Iſaiæ 3. verſ. Spem pro re ſperata , B foris: cap.2. per ftatuam quadrifidam , & cap.7 .per quatuor
Protierb ,i3 .verf.12 . Timorem pro re quæ timetur,Genef.31.
verf.42. & 53. Concupiſcentiam & deſiderium pro re concu
pita & deſiderata , Pſalm , 105. verf. 14.Pſalm.77. verf.29.
Deprecationem pro eo quein deprecamur, Eccli.34 . yerſ.20 .
Patientiam pro re quæ patienter exſpectatur , Ierem . 29 .
verf.11. Ebrietatem pro eo quod inebriat , Ilaix si verf.22 .
Cuſtodiam pro re cuftodienda , Habacuc 2. verf.1. & Ža
chariæ . 3.V.7 .
Cardragefi Non rarò per' Hereroſin vtuntur abſtractis pro concre
mo leptimo. tis, verbi gratia , circumciſione pro circunciſo , id elt Iudæo:
praputio pro præputiaco feu Gentili : Sandificatione pro ſan
Etificatore : redemptione pro redemptore. 1. Cor.i. 3. Sic do
minationes,ponunt pro dominantibus : virtutes & poreſtates,
pro virtute & poteltate præditis . Iſaiæ 60. verf. 17. Ponam
viſitationem tuam ( id el viſitatores tuos )pacem ( id elt pa
cificos , ) & prapoficos tuos iuftitiam ,id elt, iuftiffimos & nor
inam iuftitiæ.
Quadragefie Et quidem abſtracta hæc pro concretis fic poſita, ſubin
mo o&aub. de vna eademque nunc actiuèſumuntur,nunc paffiuè, ver
bi gratia., iuſtitia pro iultificatore ſumitur si Corinth . 1.
verf. 30.vbiChriſtus dicitur factus nubus iuftitia. Pro iulti
ficatio verò 2.Corinth . s. verf vlcim .vbidicimur fa& i in
ftitia in Chrifto.
Quadragefi. Idem verbu m geminatum , ſemel in gerundio vel par C choato : vt facere idem fit quod conari,moliri, incipere aliquid
mo nono,
ticipio , femel in alio tempore poſituin , plerumque em
phaſin & exaggerationem in affeuerando habet , verbi
gracia, 1.Regun 26.verf. 25. Faciens facies. id elt expeditè,
facilè & certo luccelli facies, & Porens poreris , id eft, po
tentiſfimus eris, & quidquid occurret difficultatis ſupera
bis. Sic faciendofaciam , vel faciens faciam , 2. Regum 9. v.7.
hoc eft certiſiinèfaciam . Caffigans caftigauit me, Plal. 117 .
verf.17. verf.18. hoc eft vehementer caftigauitme. Plorans
plorauit, Thren.i. verf.1. id eft, vehementer & amarè fleuit ,
Veniens venier,Habacuc 2.id eft, certiſſimè veniec.Sic etiam
extra gerundium vel participium , Morte morieris, id elt cer
tiſfimè morieris. Similem auxeſin ſignificat negatio con
trariæ rei quando affirmationi ſubnectitur , verbi gratia ;
Iſaiæ 38. verf.1. Morieris, non viues, id eſt, certo morieris
Threnor. 2. v.17. Deftruxir da non pepercit, id eft, integrè de
ftruxit. Ezech.18. v.21. Vita viuet , non morietur, id eſt
omnino viuet. Ioan.i.v.zo.Confeſſuseſt, et non negauit,id eſt
planè,difertè & apertè ,fine vllisambagibus confeſſus eſt
Guinquageſi ſe non efle Chriftum .
mo,
Idem ſubſtantiuum geininatum ,ſed ſemel in genitiuo
plurali poſitum , excellentiam in eo genere ſignificat , & D Etitatem , omnemque virtutem toto orbe germi
fuperlatiui (quo carent Hebræi, vicem & vim obtinet : vt,
Sancta ſanctorum ,ideft fanétiffima:Canticum canticorum ,id eft,
excellentiffimum canticum ; Vanitas vanitatum , id eft res
vaniſſima. Quod ſubinde haber locum etiam in diuerſis
ſubſtantiuis , vt Daniel.11.večl.17 . filiam feminarum ,id eft fi
Quinquages liam pulcherrimam . Viri virtutum ,id elt viri fortiſſimi.
mo primò. Eadem vox fubftantiua in eodem cafu geminata ( fiue
interpofita particula copulatiua , fiue non ,multitudinern
ſeu vniuerſitatem eiusrei ſignificat. Pfalm.86. Homoerho
mo natus eft in ea , id eft,multi hoininesnati funt in ea , fcia
licet Eccleſia. Pſalm.144.Generatio engenerario laudabit ope
ra tua , id eſt multæ vel omnes generationes. Ioël. 3. V.14 .
Populi , populi, id eft omnes populi.Pfalm.1 21. verſ.14 . Tribus
tribus Domini, id eft omnes tribus. Vir vir , id eft quilibet
vir. Similimodo vniuerſitatein deſignat genus femininuin
iunctum maſculino eiuſdem rei : vt Ierem . 7. verf.34 . Aufe
retur vox Sponſo, dovox ſponſa , id eſt, omnis nuptialis plau
fus. Eccleſ.2 . v.8. Peci mihicantores do cantatrices ,id eft, om
nis generismuſicosmihi paraui. Ilaiæ 3.verf.1. Auferet va
lidum eo validam , vt eft in Hebræo , id eft omne validum ,
Græc.
63
oinnibus Ifraëlitis.
Subinde gerundium ponitur cum nominatiuo vel accu- Quinquage
ſätiuo , quod habeat vicem ſuppofici, pro ſubiunctiuo cum fimo fccundo ;
nominatiuo. Pſal.125 . In conuertendo Dominus capriuitatem ,
pro cùm conuerteret Dominus, & c. Pſalm.141. verf.4 . Iri
deficiendo ex me ſpiritum meum , id elt cùm deficeret ſpi
tus meus.
Antropopatos fiue humano more loquuntur fæpè Scri - Quinquage.
pturæ de Deo , cum ei tribuunt humanam formam ,os,ocu fimo tertio ,
los, inanus, pedes : item amorem , gaudium , exultatio
nem , iram , indignationem , aliaſque paſſiones hominis.
Qui affectus licèt verè fint in Deo reſpectu obie&ti boni
velmali:non ſunt tamen ficut in nobis ſunt, verbigratia
accidentales , aut alterantes , vitiofi, excelliui,turbidi, aut
præter rationem .
Nonnumquam
ænigmatibus hieroglyphicis
.Plurimahabe s Ecclefiaftæ , & fymbolis
vtunturvltimo , & Quinquager :
, quæ mor
tem repræſentant. Habes in Ieremia iram columbe, gladium mo quarto,
columba : quæ deſignancolu t iram gladium Chaldæorum ,
in quorun labaro erat mba & argentea pennis inauratis,
Semiradein repræſentans , Pſalm.67. verſ. Ita Danielis 4 .
perænigma arboris deſcribitur imperium Nabuchodono
beftias repræſentantur quatuor monarchiæ : cap.8. per hir
cum & arietem Alexander Magnus & Darius. Ezech ... per
quatuor animalia & currum Cherubim depingitur Deimagni .
ficentia , potentia & vindicta : cap.5. per nouaculam roden
tem pilos e barbam , Chaldæi iugulantes plebein & princi
pes Iudæ orum : cap.17.per pugnam duarum aguilaruan , pu
gna Nabuchodonoforis & Pharaonis : cap. 19. per leo
mes & iæleuncis
Sedec : cap. regnu
los , 2.3. & tyrann
permmeretr loach
icium isDoile enaz , loakim
Oliba , idolola &
tria Samar iæ & Ieruſa lem . Simili a Moyſe n in ſuis legi
bus ſubinde vſurpaſſe declarat Clemens libro 6. Stro
inatum .
Subinde etiain
las Gentilium , vtper fabulain ſeu imitation
mimeſinTitanum Iudithein16.citant
verf.8.gl Quinquagoe
fabue-. fimoquint .
reas Cocytı , Iob.21. verf.33. Cornu Amalthes , Iob 42.v.14 .
Suxta ſeptuag . noctem Orci filiam , Sapien . 17. verſ. 11.
fabulam Ceniaurorum Iſaiæ 34. verf.14. de Arduro &
Orione , Amos 5. verſ. 8. Non quòd fabulas approbent
Prophetæ , ſed ve modo loquendi vülgi ſeſe accommo
dent.
Verba fua non ſemper in actu perfecto fumunt, fed fub- Quinquage
inde in fieri ſeu actu continuato ; fubinde tantuin in in
fimo fexto .
facere. Sic Hebræi dicuntur egrelli ex Ægypto veſperes
Deutr.16.verſ.6 . alibino&tu , Exodi i2. verf.42 . aliasmanè;
Num .
23: verf. 3.Nempe veſpere immolarunt comederunt
que agnum , ſuaque conuafarunt, quod fuit initium egreſ.
fus: noctu cæfis Ægyptiorum primogenitis acceperunt à
Pharaone veniam ,iino mandacum exeundi, & itineri ſe ac
cinxerunt:mane facto , reipfa & & plenè perfectè egrelli
ſunt. Non rarò etiam inchoationem actusponunt pro ipſo
actu , Canticorum 1. verſ.6. Ne vagari incipiam , pro nedi
uager. Sap 18.v.4 . Incipiebat dari lumen , pro dabatur.Lucæ 13.
V.25. Incipieris foris ftare ; pro ftabitis. Apoc.3 . V. 16. Incipiam
te euomers pro euomam te .
Subinde verbis non actum , ſed agend peruigi velof- Quinquages,
ficium deſig nant;vtHebr.1 3.V.17 .Ipfi enim idebitum lant,id eft, limo leptinto
ex officioperuigilare debent:Subinde folam agendi virtuté ,
& conatuin quantum ex ſe ett yr Ioan . 1. Lux in tenebris lu
cet: Illuminatomnem hominem . Agnus qui rollit peccata mundi.
Marci vltim . Qué crediderit baptizatus fuerit , ſaluus erit,
ſcilicet , quantum eſt ex vi fidei & baptiſmi : & fi ſeruen
..
tur quæ fides præfcribit. Sic prophetæ pafſim dicunt , ſub
Chriſto abolenda omnia peccata ; iuftitiam , pacem , fan
naturam :
quia ſcilicet Chriſtus , quantum eft ex parte ſua , ita fecit,
facitque quotidie , dans nobis lytrum ſanguinis fui , &
gratiam ſuam potencem ad hæc omnia præftanda ſi ve
limus.
Verba realia non rarò accipiunt pro mentalibus vel ver- Quinquage:
3 balibus. Rom .2. verf.4 . Ignoras quoniam benignitas Dei ad limo auo.
o&
pænitentiam te adducit ? hoc eſt , adducere decreuit , vel
optat. Leuit. 20. verf.8. & cap.2 1. verf.8.15.23.Ego Domi
nusquiſan &tifico vos, id eſt, iubeo vos effe fanctos. Leuit.13.
verf.6 . 11. 20.27. 30. dicitur quòd Sacerdos leproſum mun
dabir, vel contaminabit , id eft , inundatum vel contamina
tuin declarabit ſua ſententia,ſcilicet vt reliquorum conui
Etui reftituatur , vel ab eo arceatur. Ierein .) . y . 10. Confti
‫خد‬
tui te ſuper gentes, & fuper regna, vt euellas, e deftruas, og din
Sperdas, adifices ,de plantes , id eſt, óc prædices & prædicas
has gentes euellendas & deftruendas eſſe ; illas verò ædi
ficandas & plantandas.
Subinde vice verſa , verbamentalia, vel vocalia acci- Quinquage
piunt pro realibus : verbi gratia , vocari pro elle, vt cum timo nouz.
Chriſtus tfaiæ 7. verf, 14. dicitur vocandus, id eft fucurus,
Emma
 64 Idioti Ling
ſmi
Emmanuel : & cap.8. v.3, vocandus: Accelera ſpolia detrahere, A hæc recurrendum , vt prior elucidetur:
feftina pradari , id eſt, erit celer ( poliator hoſtium , & fefti
nus eorum prædo.Sic Ieremiæ 4.7.12 .Loquar iudicio iam ei ,
id eft,infligam eis iuftas poenas.
Sexagefimò. Verba neutra ſubinde actiuè exponenda ſunt, & verba
actiua per duplicem actionem , more coniugationis He
brææ hiphil.Sic Pfal.51.v.7. Emigrabit te, id elt einigrare fa
ciet. Ionæ 3. verf. 7. Et clamauit rex , id eſt clamare fecit.
Ofex 3. verſ.4.Ipforegnanerunt , id eft regem fibi conftitue
runt. Rom.8 . verſ. 26. Spiritus poftulat pro nobis,id eſt poitu
lare facit. 2. Corinth . 2. verf.14. Deus triumphat nos, id eſt
triumphare facit.
Petes , qua via , in tanta verborum ambiguitate, tanta
Scriptoruin licentia , tot tropis, tot dubiis, conftare nobis
poterit de vero & genuino Scripturæ ſenſu intento à Spi
ritu ſancto ?
Refpondeo Primò, Quandocumque verba Scripturæ fine
aliquo incommodo poftunt propriè , vt fonant & iacent,
accipi, ita accipienda funt : neque ad metaphoras , aut
alios tropos , aut ſenſus improprios infectenda , nifi quan
do ex iiſdem propriè acceptis abfurdus aliquis fenfus elice
retur. Ita S. Auguſtinus.
e
Secundò , si locus aliquis fubind obſcuri occurraor
fed alibi per verba clariora non rarò proponatur ; ad
.Hebr.& Græc .
Tertiò , Ex ſcopo & intentione fcribentis fæpè colligi
eur mens & ſenſus verborum illius : verbigratia quorſum,
quibus , contra quos, ex cuius perſona fcribat.
Quarcò ,Ex traditione , vel interpretatione S. Eccleſix ,
ex decretis Confiliorum , vel fummorum Pontificum , ex
conſenſu SS . Patrun , & horum vel multoruin , vel pauco
rum , ſanctitate & eruditione præluftriun ex vnanimi con
ſpiratione Doctorum & Interpretuin, ſæpè conftare poteft
de vero & literali ſenſu S. Scripturæ .
Quintò , conferre antecedentia & conſequentia cum
loco, cuius ſenſuselt dubius, plurimùin iuuat ad eumdem
elucidandum :&, fiquidem omnia rectè congruant , ſen
ſum habebis genuinum & litteralem . Quòd li omnia cum
pluribus ſenſibus rectè conueniant , plures erunt loci illius
lenſus litterales : &vel omnes æquè immediatè intenti
à Spiritu S. vel vnus primariò , & alij ſecundariò , ſeu me
diante priore ſenſu , cuius quodainmodo funt appendices.
Vbi hæc omnia adminicula vel defunt , vel non iuuant,
ex idiotiſinis Hebraicis Græcifue , quosiam expofui, ſub
fidia quærantur : quærantur etiam ex decurſu coinmentarij.
Spero, nullum Bibliorum locum non ſat enodatum eluci
t, datumve, quantum fere humani ingenij tenuitas , ab accus
rato Lectore deprehenfum iri .
REVER
 1

00
2000
00
00 000 0000
00 00000

REVERENDI PATRIS

I A COBI TIRINI

E SOCIETATE IESV ,

COMMENTARIVS

IN VETUS TESTAMENTVM .

L I B E R G E N E S I S.

I c vocatur , eò quod enarret generationem , feu creationem mundi , ac præſertim hominis , qui
Dominus & rector eſt mundi. Vnde mox lapſum primoruin hominum , dein propagationem , &
multiplicia ſcelera pofterorum & fcelerum pænam diluuium commemorat : denique geſta & heroï
ca facinora Patriarcharum , maximè Noë , Abrahæ , Ifaac , Iacob & Iofephi. Complectitur ergo Geneſis an
nos 23 99. quot Auxerunt à creato mundo vſque ad mortem Ioſephi.

namſicuti primo die Deus diuiſin lucem à tenebris , ita tunc fimul
CAPVT I. Angelos à damonibus, gratiam à peccato , gloriam à pana ,cælum ab
A inferis ulipeſcuit.
Creatur ex nihilo cælum & terra dy lux die primo. Secundo firma V.2 . Spiritus Dei ferebatur ſuper agulas, ] Spiritus Dei , eſt ven
mentum factum eſt, tertio mare o arida cum herbis có plantis; tus, inquiunt Hebræi antiquiores , & Tertullianus & Theo- Tertull.cont.
quarto ſol , 6 lunaeo omnes ftella ; quinto piſcese aues ; ſexto doretus . Sed meliùs S.Bafilius,Hieronymnus, Chryſoft.Augu- Hermo.c.23.
iumenta ,reptilia o homo, qui do Dominus ceterorum conftituitur. ftinus, & penè omnes patres Græci & Latini, & recentiores
Rabbini ( quos citat Afcanius c Martinengus , & Martinus c Martinēgus
V.1.ESE N Principio vniuerſitatis rerum , ſeu temporis, d Delrio) Trenellius etiam & lunius aliique hæretici, id ex - com ... Catena
« Bafil. & Am vt expenit S.Bafilius, a Ambrof. & b Conci ponunt de Spiritu fancto , qui ferebatur fuper aquas ; Hebrai Delrio &
broi.honi...
Mexameron. lium Lateranenfe , nempe primo temporis ino 'cè, intar volucris duin oua excludit, incubabat aquis,non mo- alij bic.
* Cap. firmi mento : ante omnia alia creata, inquit S.Auguftinus, Creant, tu locali, ſed voluntate, & potentia diuina, quâ illas foecun
ter.Aug.lib.i. id eft , ex nihilo produxit; Deus efTentia vnus , fed perſonis dabat , calorem quafi vitalem afpirans, vim ſeminalem ac
de Gen. ad lit- trinus ( & hoc innuitHebræum plurale nonen Elohim ,) Pa prolificam indens,& aptas procreationi reddens.vc inde mox
teram cs . ter, Filius & Spiritus ſanctus. ita Magilter ſententiarun, Li- B obſtetricante eodein Spiritu & pifces, & germina, & aues, quin
Magiſter in 2.
dit ndi & ranus , Galatinus & Doctores alij contra Caietanum & & cæli, producerentur.Nim vt fequitur,
3 DD ibid. Abulenfem . Creauit, inquam , Cælum , id eſt extimum totius V.7 . Fecit Deus firmamentum , fcu orbes omnes cæleftes, in
Diod. Thar.in voiuerſi ambitum ſeu orbein , quem coelum empyreum voca medio aquarum , vtique & ex medio aquarum , feu ex vatta illa
Carcne .
mus. Ita iidem Doctores cum Diodoro Tharfenfi, Theodo abyffo & mole aquarum , quibus totum fpatium à terra vfque
reto , Alcunio , Rabano & Beda . Creauit autem non vacuum , ad coelum empyreum complebatur.Nam partem aquarum , in
ſed coeleftibus incolis plenuin , nempe fpiritualibus fubitan ítar cryſtalli , conglaciando , & vtæs fulum confolidando ,
tiis , quasPhilofophi intelligentiøs ,Scriptura Angelos vocat. cælos eſformabat ; reliquis aquis naturæ fuæ reli &tis, fubtilio
Ita definitiain Concilium dictum Lateranenſe,Angelos non ribus quidem ſupra calos , craffioribus ſub cælis : quas mox
fupr. antè, neque poft mundum , fed fimul cú mundo creatos effe. partim in aëra, & fi quis ſupra aëra ſit ignis conuertit : partin
Creatos vtique vt numero ,ita & perfectione atque ornatu in maria , & flumina, & fubterraneas abyffos distribuit.
maximo , feu naturalia ſpectes, ſeu ſupernaturalia dona.Ca An ergo naturales & noftris fimiles aquæ funt fupra cælos
rebant tamen initio lumine gloria , nec videbant eſlinciam di- C propriè dietos? Ita affirinat pluribus locis a S.Scriptura , ſed a Daniel ? :
uinam ; volebat enim Deus vt gloriam illam ,quafi brauium , hicbomnium clariſlınè , vbi non tantùm ſupra ccelum (quò 0.19.& Pfal.
& à diuino agonotheta propoſitum , exercitio virtutum fi nomine forſan aër intelligi poffet ) fed & fupra firmamentum , 238.v.5.
dei , ſpei, charitatis promererentur, ſibique compararent qui in quo ſol, luna & fte!le ſunt, aquas Itacuit. Neque alias fanè . Gen.1.8.10
& quotquot vellent.Et quidem voluerunt ac promeriti ſunt aquas quam quæ & quales primo die orbis conditi totum in 16.17 .
plerique: atque hoc ipfo primo mundi die æternâ gloriả teruallum inter cælun empyreuin & terram occuparant , &
donati.Non pauci tamen, finiftris affectibusfuis & C:N MU'ROUS quas fecundo die firmamentuin ex iiſdem productum , á fe
plufculum indulgentes (quam ob cauſam , & qua ratione vi mucuò ſeparârat.Sola verò feparatio alicuius tócius homoge
Molina in s . de apud Molinam, & alios Scholaſticos ) duce Lucifero de nei nó poteft efficere vt pars altera naturā intitet, aut in aliud
p.de Opere belles facti Deo , & in rebellione pertinaces, eodein illo pri genus tranſeat.Ita S. Auguft. & fcre omnes S.Patres, & pluri
beste dierum & mo die è coelisdetruſi ſuntin infernun , quem ſubidem mi Doctores , c quoruin aliqui volunt aquas illas Supra cælos Quos contra
tempus ipfis in centro terræ cum fuo igne & fulphure Deus relinqui, & diuina virtute incorruptas feruari, partim ad or- Caluin aliofq;
apparauit. Vnde quod hîc fubditur v . 3. Fixt lux, & v.4 . Di- D natum vniuerſi: partin ad præripiendum nobis adhuc exuli- Seâarios ci .
uifit Deus lucem à tenebris ; quam lucem Doctores ad litterain bus proſpectum coeli empyrei" cæteroquin ſplendidiſſuni, tant & fcquú
explicant fuiffe non in fole (qui quarto demum mundi die & fole noftro lucidioris . Plura de his aquis vide Plal. 148. pide , Delrio.
creatus eft) ſed in alio corpore lubcælefti , cæteris vniuerfi 7.4. De abyffo verò fubterranea, Ecclef.1.0.7 . lac. Bonfre
partibus lucidiore , quod primomunditriduo 24. horis , co V. 26. Faciamus hominem ad imaginem erfimilitudinem no- rius in fuis
dem modo quo nunc ſol , vtrumque hemiſphæriuin circum Stram , e prafit , & c . ] Hebraica hendyadi,id elt, ad imagi- comment, in
gyrabat, & illuminabat, & fic diem viciſlim ac noctein con nem nobisſinilliinain . Alloquitur Deus Pater filium ſuum Gen. & lac.
Salianus inicio
Itituebat : & è quo polt triduum in partes diſſecto , com & Spiritum ſanctum eiuſdem lecuin naturæ ,potentiæ ,opera- fuorum Anna :
paéto & compreſſo , ac velut in igneos globos conflato , tionis . Quare ex hoc loco ( vbi inducuntur in vno Deo plu- lium .
Hugo Via. fabricata ſunt fol , luna & aftra reliqua , Hugo Victorinus res perſonæ agentes , fed per vnicam agendi potentiam , &
...de Suce, allegoricè de Angelis exponit: Quod , inquit , agebatur in actionein ,) colligunt Patres myſterium trium perſonarum
P.1,6.10 .
mundo fenfibili, imago erat eorum quo in intelligibili ngebantur ; SS .Trinitatis, & tam illius, quàm diuinttatis imaginem , æqui
Tac, Tisini Tom . I. uocain
 2 Commentarius
uocam quidem ,ſed veram ,in homine agnoſcunt,non ſecun- - "
dùm corpus ,nifi impropriè & remote (quatenus in corpore
præftantia animæ elucefcit,v.g.in vultu ,in erecta ſtatura :)fed A
ſecundum animam. In qua duplex eſt imago Dei,vna naturalis &
effentialis homini, quæ nullo cafu , nullo peccato deperditur,
hæc.confiftit in ipfa animæ fubftantia & potentiis , præſer
tim in mente , in libertate arbitrij , in dominio , & c. Nempe
ſicut Deus eit ens incorporeum , ſpirituale , indiuifum , iin .
mortale ; elt eminenter oinnia ; totus præſens in toto , totus
in qualibet parte vniuerſi ; intellectu producens Verbum ,
voluntare amorem diuinum ; eft auctor , Dominus , finis
omnium ; eft liberæ electionis & arbitrij ; elt inuifibilis &
incomprehenſibilis ; tamen omnia regens, vegetans, ſutten
tans : ita ſuo modo, & in fuo ordine elt & in corpore agit ani
ma hominis. Altera imago ett ſupernaturalis & accidentalis ho
2.Petri 1.V.4. mini, & confiftit in gratia iuitificante, qua telte S.Petro, ani
ma confors fit diuina natura. Hæc imago , quoties mortaliter
homo peccat , prorſus deperditur ac deletur : fed eodem
dtractat. hzc . poenitente, tota redditur atque inftauratur.d
Fuse Bell
V. 28. Creſcite de multiplicamini. ] Non eft præceptum , vt
tom.q ;de gra rompiant hæretici : ſed his verbis benedixit illis Deus , inquit
minis & DD. hîc Moſes. Et verf.22. eadem verba dixerat Deus piſcibus
Scolaſtici, & anibus , quæ non funt capaces præcepti. Hac verò be
nedictione virtutem illis indidit prolificandi , & funile fibi
procreandi. B Dei prohibitio eludi,& Satanæ tentatio vinci , & ipfe men
Quo die , quo menſe, quoto ante Chriltum anno creatus
fit mundus,dixi in Chronico , cap.7.9 . & 47 .
CA PVT II .
Quieſcit Deus die ſeptimo,vnde do Sabbathum vocatum , ab ho
minibus cefasioneab opere feruiii ſanctificari iufjum . Plantatur
Paradiſus, è quo quatuor flumina featuriunt. Formatw Eua ex
coſta Adami. Et matrimonium inftituitur.
9.7 . INfpirauit in faciem eius , Hebraica fynecdoche , id eſt,
in ipfum hominem ,Spiraculum vita, Hebraicè vitarum ,
id eft ,animam rationalein triplici vita præditam ,plantarum ,
brutorum , Angelorum , feu vita vegetatiua, fenfitiua , ratio
nali. Hanc animam non educit Deus ex materia prædiſpoſi
ta , ſeu ex corpore organizato ( vt fit in plantis & brutis , fed
inſpirat & deforis inducit, de nihilo creatam infundendo.
Ita omnes Patres & Doctores.Formatus est autem Adain cor
pore & Itatura,quæ ſolet eſſe viri ætate perfecta:altiore haud
dubiè noftra vulgari,non tamen gigantæa , vt vult Ioannes C
Lucidus , & quidam alij , nam gigantes inultò demum pòft
cempore nati ſunt,vt patet Genelis 6. V.4.
8.8 . Plantauerat autem Deus tertia die conditi mundi , Pa
radiſum voluptatis , id eft , hortum delicatiſſimum : à principio,
Septuaginta vertunt,ad Orientem , ſiue ad Orientalem plagam
nempe reſpectu Palættina & ludæorum . Quio verò præcisè
Orientis loco fuerit vel fit Paradiſus , (nam probabile eſt,
. Vt dicam etiamnum extare e voluit Deus hominem latere in pænain
I'vt probabo peccati:Origo quatuorfluuiorum , Phon ,id elt,Ganges,Gehen,
Eccl.14.v.35.id eſt, Nili : f Tigris, & Euphratis, quos Mofes hic dicitè Pa
& docent 1o. radiſo ſcaturire,nullo vno terrarum loco reperitur. Nam Gá
feph.1. Antiq . ges oritur ex Caucaſo monte Indiæ : Tigris & Euphratesex
c.i. Epiph. in montibus Armeniæ :Nilus ex montibus Lunæ verſus promo
Ancorato Hic .
ron. in 99. torium Bonæ ſpei:vel fi mauis ,ex lacu quodam regni Congi,
Hebr.in Gen. & vt notant qui ea loca luttrarunt.Sed non elt impoſſibile, ne
Aug. 1.3. de que iinprobabile , quod S. Auguſtinus & alij Patres dicunt
Gen. ad lit. ( nam eit ferè omnium antiquorum communis ſententia)hus
uenda de Auuios verè ex vno codémque Paradifi fonte ſcaturire pri
c.7. Tho Mal.
Paradiſo Bon . mùm , fed mox ſubterraneis cuniculis & meandris etiain
free.& alij." longifíimis abſcondi,atque iis demum locis, quibusnunc fe
Vide Dular, produnt,rurſus emergere: ( vt de Alphxo, Arethufa,Hiſpano
vic.l.3.Hift. Ana , & aliis quibufdam Aluminibus conftat : ) Deo ficoc - pdæ fallendæque gratiâ confictas efle i atque ita fe ſeduci de Ciuit.c.it:
Indic.c.i .
cultante primam ſcaturiginein , ne locus Paradiſi hac via
to Vide Co. mortalibus
nimbricenſes innotefcat. b
in Metcora ¥. 9. Lignum etiam vitæ , id eltarborein excellenter viuifi Adeò clari ingenij , adeò perfpicacis intelligentiæ afficie- fuprà.
tra& .9.Franc. cam : cuius fructus vel ſemnel deguſtatus vitam hominis ad
Riber. in c.6.plures centenos annos prorogafiet , idque vi naturali ſibi à
Amos Bellar.
fuprà Delrio Deo inſita:& ſubinde repetitus prorogallet etiam in ater
Greg.à Valen.num , quoad nempe Deo placuiffet hominem fine mortein
tia , & DD, cælum transferre. Neque folum reddidiffet hominem lon
alios in S. Th. gæuum ,ſed fanum inſuper, valentem ac robuftum à morbis,à
1.2.4.102.4.1. languore,à triftitia & inelancholia immunem .Habebat enim
ad 2.
i Ica Scotus, vim non modò nutritiuam , fed & medicam præ omnibus
Durand.Caie pharmacis, qua & fubftantia corporis, & vires nutritiuæ ,&
tan Strabus, calor naturalis integrè restauratus fuiffet. i Hanc arborem
Hugo, S.Th. ftatuerat Deus in medio Paradiſi. Hebraicâ phraſi, id eft, inter
fupra Franc. alias arbores magis exiiniain , magis fpeciofan & proceram .
Valefius tacia Allegoriam & tropologiain huiusarboris , Paradili & qua
Philosophia
Cap.6. Perer, à tuor fluminum , vide Prouerb 3. v.18.
Lapide, Salla- Lignumque fcientia boni eó mali.] Hebraiſmo, id eft,omnium
nus Bonfre . omnino rerum . Hæc erat altera è præcipuis Paradiſi arbori
TIUS . bus, & ipfa ípecie vitenda, & quæ fructus nonminus ſuaues
quim pulchros proferret. Sic dicta , non quòd comedenti
de fructu eius verè tribueret aliquamſcientiam ( nifi quòd
Adamo & Eux practicarn & experimentalem notitiam de
in Genel.
derit magni mali , & reipſa docuerit quantum interfit inter
bonum & malum ,obedientiam & inobedientiam ,intermeri
tun & poenain, inter felicitatem & miferiam : ) fed quòd
mendax dæmon fallaciter promififfet tranfgrefforibus datum
iri ſcientiam boni & mali ; & quidein ſcientiam non com
munem aut vulgarem , ſed excellentiſſimam , humanâ maio
rem ,fimilem diuinæ.Patet ex c.3.v.5 . Aperientur oculi veſtri,
eritis ficut Dý,ſcientes bonum er malum. Et Deus ibid.v.22 . de
cepto Adamo,fcientiam quâ Deo fimilis fieret, fruftra expe
titam pulchrâ ironia & ſarcaſmo exprobrat : Ecce Adam quafi
vnus ex nobis factuseſt , ſciens bonum & malum . Vnde etiam híc
à Mofe arbor hæc ironicè yocaturſcientia boni do mali,q.d.Ar
bor illa egregia ſcilicet , quam mendax dæmon promiſerat
Naturam fcientiæ quafi diuinam oinnis boni & mali.a a Ita Ruperta
Petes , Cuius ſpeciei fuerit hæc arbor? Reſpondeo fuille Toftatus Pc
malum ſeu pomum , yt colligi videtur ex Cantic.8.v.5.Sub ar- rerius , Salias
nus,
bore malofufcitaui te : tibi corrupta eft mater tua,ibi violata eſt ge
nitrix tua. Sed verofinile eſt , ſpecie diuerſam fuiſſe ab om
nibus inalis noftris , ſeu cytreis , feu aureis, feu Perficis, ſeu
vulgaribus. Nam fi fuiffet eiufdem fpeciei & naturæ cum
aliis aliquibus paradiſi arboribus; cùm certuin ſit, non nifi
vnius arboris vſum , quæ erat circa inediuin Paradifi fuiſſe
protoplaſtis inhibicum ; potuiſſet facili negocio , in altera
eiufdem fpeciei arbore impunè & fine periculo ab iiſdem &
6 Salianus à
dacij conuincib
Lapide Bono
V.17. Quocumque die comederis ex eo , morte morieris tu cum ficrius ,
omni ftirpe tua : nam voluntates oinnium pofterorum poſue
rat Deus in voluntate vnius Adami , vtpote omnium paren
tis ac principis.Ergo illo peccante, peccarunt etiam illi om
nes, ( & hoc eft peccatum originale : illo mortis reo facto,
facti ſunt rei omnes. Et quidein morte animæ mortuus elt
Adam actu & reipfa fimul atque de pomo guftauit ? morte
quoque corporis quoad debitum & neceflitatem , etiam eo
dem inomento ;quoad actum verò ea hora & momento quo
collibitum fuit Deo fententiam mortis antè latam exequi.
Quanquam & quoad actum dici poſſit , Adamum eodem
quo peccauit momento , ſublatis iam à Deo omnibus aduer- . Vide fufiùs
ſus mortein remediis, coepiffe mori corpore, nempe longa il- Bellarmin. &
la Phthiſeos ſeu internæ corruptionis morte , quả , pugnan- DD. Scholat.
tibus inter ſe perpetud elementis & humoribus & fe mutuò de peccato s
orig. & pani
corrumpentibus, vix nati morimur , & ad interitum ducimur.c ciufdcm .
CA PVT III.
Serpens Euam tentat , ſeducit, ad comeftionem de pomo vetito:
con ipfa ad eandem inducit quoque Adamum . Vterque increpatur
à Deo , ſerpens maledicitur. Simul Meſias orbi redemptor pro
mittitur Adam & Eua damnantur ad labores , dolores do mor
tem : Paradiſo expelluntur, cui cuftos preponitur Cherubin cum
fiammogladio.
Ý.1. Erpens erat callidior cun &tis animantibus. ] Loquitur de
vero & naturali ſerpente. Queim Engubinus putac
fuiffe bafiliſcum ; Pererius 1cytalem , tergi varietate & Iqua
marum nitore infignem ; Delrio viperam ,ex illo Lucæ 3.Ge
nimina viperarum . Hoc animali, vtpotenaturâ callido , ma
licioſo & homini noxio, voluit dæmon , imò dæmonum prin .
ceps Lucifer,d yti tanquam inftrumento ad fallendum aptif- d Ita quidam
fimo. Non quòd ſerpens vim haberet loquendi,vt vult Iofe- apud trummagi
{ ent, in
phus, e Plat.S.Bafilius: ſed dæmon ſerpentein ingrefTus , vt
l'olet energumenos , in eius ore , quaſi in organo , aeremo- e loſeph . in
to, colliſo & modulato , vocem humanam , vt facilè po- Antiquit. Pla
tuit , effinxit , f non vitali actione,fed artificiali.Et non late - co in Politic .
bat Euam, has voces ſupernaturali virtute formari , ſed non S. Bafil.hom .
de Paradiſo ,
fatis attendit , vti debebat, & facilè poterat , lui tentan - fs.Aug.1.14.
paſſa fuit. & DD. Scholl
9.5 . Aperientur oculi veſtri, ) non corporis , ſed mentis, q.d. cum Magift.
mini , vt meritò exiftimaturi fitis, vos hactenus nihil fciuif
ſe , & quafi cæcos fuiffe , & Et verò mox ab eſu fatalis & Rupert. I.de
Trin . c.7.8.9 .
pomi
Delr . & alij,
V.7. Aperti ſunt oculi amborum : ] ſed vt viderent , ſe nudos
eſſe. Tantum enim abeft , vti ſenſerint acceſliſſe ſibide nouo ,
quam mendax ſeipens promiſerat, ſublimem illam & quafi
diuinam rerum omnium fcientiam ; vt potiùs experti fint de
nudatos etiam iis ornamentis quibus ante gaudebant : putà
Priinò, in aniina, ornamento gratiæ iuſtificantis , & omnibus
præſidiis iuftitiæ originalis ;Secundò, in corpore , motuun
omnium internorum & humorum debita compofitione, &
compreſſione concupifcentiæ.Hinc Terciò ſenſerunt triftem
iacturam tuin ſibi,tuin polteris, incredibilium bonorum qui
bus in ftatu innocentiæ vix octiduo fruiti fuerant:nam tantú
fpatij interceilille à creatione ad laplum plerique h exiſti- ! Pererius,
mant. Quartò ,ſenſeruntiliadem intolerabilium malorum , fra. Delrio, Tor
tis innocentiæ repagulis , iam incurfantem in orbem ; inde nellus,Salian,
& alij .
Quintò , maximam in fe confufionem , pudorem , mee
rorem ;Sextò, acerrimum conſcientiæ ſtimulum, qui animum
errodebat. Denique fenferunt, fed malo fuo, & feriùs; nimis
veras

Caput
veras certáfque fuiſſe minas Dei ( contrà quam præſumpſe
rant :): dæmonis verò promiffa , vana & fallacia .
V.14.Maledi&tus esinter onmia animantia. ) Hæc & ſequen- A intactum .Quæ elt fententia coinmunis ferè omniu
tia in ſenſu allegorico ,ſed præcipuè intento à Spiritu ſancto
accommodantur dæmoni : litteraliter ſerpentinaturali , cui ad eiusmunera ; vt doceamur, facrificia vetera non placuif Salianuin an
tanquá organo maleſuado dæmonis Deusmeritò maledicit,
& punit: vt ſolet pius parens & iudex , etiam ficain quâ latro
filium occidit , execrari & exurere. Neque tamen tollithîc
Deus autmutatnaturales ſerpentis proprietates , (cur eniin . meum
tollat ſerpenti, qui non peccarat, cuin dæmonibus & hoini
nibus grauiffime lapſis;nulla naturalia ſuſtulerit ? (Sed quæ
antè fuerant ferpenti naturalia , fcilicet humireptare, antra
fequi, terram comedere, venena ſpargere ; iam eidein deſti
nantur in pænam & in probrum : & qui antè nec odio , nec
horrori,nec pudori, nec nocuinento erat hominibus (diuinâ
prouidentia tunc arcente omnia poxia:) poft peccatum , præ
cæteris animalibus factuselt noxius,inuiſus, probroſus,exe
crabilis. Sic paulò pòlt Adamo quoque & Euæ quædamde
putantur in pænam , quæ etiam in itatu innocentiæ fuerant
ipfisnaturalia,v.g. vxorem fubdimarito , herbisveſci terrain
germinare ipſisipinas, & alia.Ita S. Chryſoſtomus, Auguſti
Citati à Pe- nus,Rupertus, & reliqui Patres. i
retio, à Lapi.
Ý . 15. Ipſa conteret caput tuum . ] Ita in foeminino legerunt
de,Saliano, olim k SS.Chryfoft. Ambroſius , Auguſtinus,Marius Victory
Chrylot. & plerique Catholici. Nec repugnat textusHebræus , qui B ne
hom.17 in ambiguus elt, vt bene oftendit Bellarminus. Vnde apparet,
Genel, Ambr. ita olim eciam in Lxx. lectum fuifle, cùm itti Patresnon fine
defugaſzculi vſi alia verſione. Nunc in recentioribus Lxx. editionibus ha
Son Aug.1.bctur inaſculinú ipſe, lapp.filius inulieris, & huic fauet Ara
Marius 1... in bicus & Chaldæus, qui id afcribunt ſeminimulieris.Sed in
Gen Bellarm , idem redit : cùm enim Deus hic quaſi antagoniſtas opponat
in Controu. mulierein cuin ſemine ſuo, ſerpenti cum ſuo ſeinine ; veriſſi
de verbo Dei,mè dici poteſt tam ipfa,mulier quàm femen ſeu pofterimulie
ris , conterere caput ſerpentis , purà tam naturalis ſerpentis,
( quein homovix viſum : ex innata antipathia , conatur con
terere: ) quàm allegorici & infernalis ſerpentis,quem ,vt di
xi præcipuehic deſignat Spiritus ſanctus. Vei & per mulio
rem præcipuèdefignatur B.Virg. Maria, quæ pariendo nobis
Chriſtum (primarium & nobiliffimum fenen Teu filium inu
lieris) vt facta eſt veriſſima Eua , id eftmuter viuentium ( id
que vita longe præitantiore , fcilicet ſpiritali & æterna in
coelis:) ita penitus contriuit caput & potenciain huius ſer
pentis. Primò , quia nulluin peccatum , ne quidem originale
( quod priinum & qu. fi caput elt omnium peccatorum ) in ſe
admiſit. Deinde , quianulluin etiam peccati fornitem , vel
prauam cogitationem ( quæ principium ſeu caput ett actualis
peccati) in fe habuit .Denique , quia hæreſes & tyrannides C multipliciùs & longè grauius : quia nempe grauius etiam Rupert.
omnes : quæ præcipua capita & cornua ſunt ſerpentis infer
nalis )per virtutem Chriſti, ſeminis & filij ſui, tam ip a ,quain
Chriitiani omnes,quiillius quoque ſemen & filij funt,perfe
« Theod.Ru. Čtè deuicit ac profigauit. Ita a Theodoretus,Rupertus , Be
per.Beda
hunc locum in da, AuguftinusEpiphanius.
S. Aug. 1.11. V.2.4 . Et collocauit ante Paradiſum Cherubim , id eſt, Angelos
de Ciuit. 36 . ex ordine Cherubinorum , qui fic voceritur à ſcientia excel
Epiph . lib.z. lentiſſima qua dotati ſunt à Deo : & ideò peraprè ponuntur
cötra Antidi hic quaſivindices omniſcientiæ Dei, quam Adam & Eua
co Marianos, ambierant : & cuftodes ligni vita , ytnempeab illiusaccellu,
italuss,pa imò conſpectu ,arceant non ſolos homines, fed & dæmones:
tres,
(nam hi taliamuleto , & fpe aternæ ſeu immortalis vitæ , ve- . re Caini contuiiflèt,mox fe præ illo longè grauiùs ex duplici
cordeshomines nimis facilè ad ſuum obſequium & ad ido
lolatriam pertraxiſſent.) Arceant, inquain, Flammeo glad o, id
elt, tam ſplendente & acuto , vt vibratus flammas & fuilini
na vomere videatur : verſatili ,hocelt,apto facillimè verti
S.Chry. in omnem partem , vtpote ancipiti & vcrimque ſecante.b Sed
tot, Aug.Rup hæcde gladio non materiali, fed metaphorico intelligenda
colo citar a funt,nempe de potentia & viribus Angelicis.
de Delrione Qliâ die , quâ horâ , Adam & Eua comederint de pomo
& Sahano , vetito , qua item expulfi ſint è Paradiſo , dixi in Chronico
C.48. conclur.s .
D V.25. Ifte ccepit inuocare nomen Domini,] ſcilicet publicè per foft. & Theo
CAP v T IV .
Adam & Eua gignit Cain di Abel , Cain occidit Abel;ideoque à
Deomaledicitur,eofit profugus, Recenſetur progenies Cain . Porrò
ia locum occiſi Abel, ſubſtituitur Adamo alius filius Seih , qui inducendum
gignit Enos.
Peperie Cain , dicens ,Poffedi hominem ; Cain enim He:
braicè idem eft quod poffeſfio , q. d .Natus eftmihi
filius,qui erit pofieflio & hæreditasmea Per Deum . Vox elt
gratulantis , & Deum auctorem generationis agnoſcentis
Hæcmyftica & pia nominum impoſitio Itatiin ab ipſo mun
diexordio , inſinuat curam ſtudiúmque priinorum parentum ,
vt ſimulac liberi in lucem effent editi expedirentur à culpa
originali,remedio à Deo deſignato, fcilicet fide parentunin
Deum , figno aliquo externo expreffa , quale pro adultis
ha S. Greg. erat facrificiuin pro poſteris Abrahæ maſculis circumciſio
octauum diem . c
Th. 3.p. ſaltem poft
43. S.Moral.
9.70.9.2.6.4. xit fauen , prDominus,ad& Abel
V.4. Reſpexit , do ad munera eius. ) Reſpe
do obando pecora terraſ illius fæcun
que
Iac. Tirini Tom . I.
3
IV .
dando d Theodotion vertit,inflarimauit Dominus,nempe igne
de coelo miſſo abſumpſit facrificiam Abelis : Cain reliquit . Ita Chry :
m SS.Pa- loft. & lipo
trum .e Reſpexit verò Deus priùs ad perſonam Abelis, quàin manus apud
no 110 , illos
ſe Deo ex opere operato (vti placet illi ſacrificium nouæ lese Cicant
gis,fed tantum ex opere operantis. à Lapide &
8.7. Nonne ſi bene egeris, recipies,ſcilicet, etiam tu fauorem Salsan.fuprà. .
, & benedictionem fimilem fratrituo ? vt & ſimili fis
gno , putà igne cælitus immiffo , tefter, ce quoque ruáque ſa
crificia mihiplacere. Sin dutem malè egeris , ſtatim in foribus
peccatum , id eltpoena peccati,aderit , quaſi canis & cerberus
præ foribus animiinſtar vindicis culpæ accubans. Ita ſonat
Hebræum robsets. Hic caniseft vernis conſcientiæ , ira Dei pola
capiti peccatoris imininens , omneſque pænæ præſentis &
futuræ vitæ .
Sed (sub te eritappetitus eius, ſcilicet peccati, do tu dominda
beris illius,] q. d . Facile euaferis omnein poenam , fi, vt liberi
es arbitrij, volueris concupiſcentiæ & appetitui tuo, tan
quam mancipio rebelli, dominari & reſistere : nam inuitare
te pollunt pafliones & appetitus tui ad culpam , fed cogere
2
non poſſunt. f
f Ita contra
4.8.Interfecit eum , ] non mandibula , vt fingunt pictores, Caluinu Bel
ruſtica furca,ſeu
ſed ſuſpicione de more lignea,feu ferrea,quare
ferre folebar . Interfectus fecum
manu elt autemfi larim
pide.c à La
, quicia
Abel veroſiinillimè anno ætatis ſuæ 129. mundi 130 . tant SS , Pa
natum anno 2.inundi conditi, & occiſum eodem annoNam quo tres.
natus & illi ſubſtitutuseft Seth ,hoc eft110.ex Scripturis de
ducunt Caietanus, Pererius, Torniellus & alij..
V.14. Ecce eiicis mehodie à facie terra , id éit à patria mea
amoeniſſima & fertiliſſima , & quin & à tota terra,duin exu - g fra Oleaftet
len me & profugum nuſquam vno eodémque loco confifte- & Pererius.
re permittis. Et à facie abſcondar.] Id ett quafireus præſentiam
irati judicis & vindicis Deihorrebo & fugiam , & latibula
quærain , q. d . Exoſus ero Deo & hominibus , vt nec ego il
los aſpicereauſim , nec illi me ferre fuftineant : vnde quiſ
quisme inuenerit, quafi erronem & fugitiuum & omnibus
exofuin ,occidet. h b Ambr.Ölega
tiap.15
ſignum hocDominusCain
. Poſuit fuit tremor corporis Ex communioriſenten-
fignum &.]maximècapitis ac conſter- apud à Lapia.
ter,Lipoman
natio vultus. iDatergo hoc fupplicio Deus Caino vitæ fidem . Ita LXX.&
publicam , fed altiore conſilio , partim in poenam illius, cui traduntHeo
celerior mors coinmodior accidiſſet : partim in aliorum bræi ,Hieron.
exempluin ,
quo à funili(celere
ſupplicium1,minatur deterrentur.
hîc Deus ſecundo Vndelicet
homicidæ ipfiuſ Procopius
& grauius
Eucherius,
inet Caini omnibus inuiſi ; Septuplum , inquit, punietur, id eſt, Theodorer.
à Saliano,citati
& *
peccabit:quippe & alieno doctusexemplo & malo, & præ- Lapide.
cepro meo denon occidendo tam grauiter, tam ſerio iterato
rebellisSic Lamech ſecundus , imò tertiushomicida,nam &
virum ,inquit,occidi ( quem ,incertum ,niſi quòd Rabbini veling
fuille Cainuin ,atauuin Lamech :vt eciam S.Hieron.S.Anſelm .
Rabanus, Strabus,Corneltor,Liranus,Abulenſis Lipomanus,
Caietanus , Genebrardus , & alij quos citant & Tequuntur
Delr o, Salanus, Pererius & Bonfrerius) em alterum quemdam
adoleſcentulum ,in vulnus liuorem meum . Hebraiſmo, id elt,li
uore & vulnerea ine ipſi inflicto . Hic, inquam ,Lamech , cum
infrà verf.23. ſuum hoc geminum ſcelus cum fimplici ſcele
iam dicto capite punitum iri ominatur, Septuplum inquiens,
vltio dabitur de Cain , id elt grauis valde & multiplex : deLa
mech verò ſeptuagies fepties , id ett , longè grauior & multipli
cior. Similis phrafiselt Matth .18. verf.22. Quafi dicat , Si
Cain , quinon niſiſemnel, & fine exemplo aut expreffa prohi
bitione deliquit.tam grauiter punitus eft : ego qui duos oc
cidi , quique pænam Caini vidi , Dei expreffam inhibitio
nem audiui,nec tamen abeodem icelere abftinui,longè gra,
uius ineritò puniendus ſum . k. k lia Chry :
cæcus & Eccleſias.Cum enim ,creſcente numero hominum , doret, apud ali
creſcerereciam obliuio & contemptus Deividetur Enosau Lapide.
cture & monitore Adamo publicos piorun conuentusco
re cæpiffe,partim ad augendam ,ſtabiliendam & propagan
dam religionem : partim ad preces & conciones publicas,
& cultum Dei per ſacrificia , alioſque ricus & cæremonias
САРутў.
Texitur genealogia Adamiper Seth , uſquead Noë. Primo, vt con
ſtet genealogia Chrifti,de qua Luce 3. verf.35.Deinde, vtpalani
fiat, Deum omni tempore ſuam Ecclefiam fui cultum , fidem af
pietatem in aliquibus conſeruaffe , verbi gratia , hic in Seth,
pofteris illius , Denique vt de primordiis mundi , prima
que eius propagatione aliquid certi habeamus, neque enim vlli
Junt alij libri , è quibusde geſtis ante diluuium vel tantillum
haurire posſumus.
V.5.
Mne tempus quod vixit Adam , anni nongenti trigiran
A 3
 4 Commentararius in Geneſ.
vtquidam putarunt : (nam inde ſequeretur ,Malaleel & He g ſed de filiis & poiteris duorum fratrum Seth & Cain . Et
noch , qui hic dicuntur filios genuiſſe anno ætatis fuæ 65; quidem filij Seth vocabantur filij Dei, Primò , ob fanctita- & Vt renſere
geruiſle illos anno ſexto ſolari :) led fuerunt veri & pleni A tem ,iuftitiain ,teinperantiain aliáfque virtutes , quibus toti Jofeph.Phil.
Chron.c.10. anni, ſinguli 12.menfiun , vt dixi in Chronico , & patebit mundo teftatuin faciebant fe effe veros filios Dei. h Se tull. La & ant.
infrà c.8. v.5. vbidecimo annimenſe , prima die menſis di cundò , quia robutti erant, & viribus, forina , Itatura exiinij . Burgenfis,
& Eft commu. cuntur apparuiſſe cacuminamontium . á Sed vnde tunc ho Nam Hebræâ phrafi , omnia fortia,magna, egregia dicuntur Franc. Valeſ.
nisfententia. mines tam longæui ? effe Dei, vtcedri Dei,montes Dei, id eft, cedri & montes alcif- & alij apud a
Reſpondeo primò , ex meliore complexione & tempera fimi. i Filij verò & pofteri Cain , mali parentis peior fobo- bLapide. Ita Chry
mento corporis humani. Secundò , ex ſobrietate , qua qui- les, dicebantur filij & filiæ hominum ; Primò, quia moribus ſolt. Cyrill.
6 s. Chryſ. dam b . putant ,pleroſque etiam carnibus & vino , etſiprohi- peruerfi , & animnototi terræ affixi. Secundò , quia corporis Theodórer.
Tornel. Bon bita non eſſent, abftinuiffe ante diluuium . Tertiò, ex primæ robur , forman ac Itaturam eneruarangnimis profuſa libidi- Rupert, Hila
frerius & alij uo vigore terræ , fructuun & alimentorum . Quartò ,expe ne & luxu . Cùm ergo, inortuo jain Adamo , tranſlato Heno- rius , apud
Pere rientia & fcientia Adami, quam & pofteris communicauit, cho ,mortuo quoque Setho ,non pauci ex pofteris Seth , qui nus
citatià àLapide cund. & Salia .
rio ,
& Saliano. qua longè meliùs quam omnes noftrimedici norant vim fin viribus erat integerrimis ,fpretâ parentum monitione denon i Ita Oleast .
gularum herbarum , fructuum ,metallorum , & c. Quintò , ex mifcendis connubiis cum Cainitis , ſummo ardore libidinis
Dei voluntate, & arcana cooperationes idque vt & homines adglutinarentur pulchrioribus & ſelectioribus filiabusCain ,
citiùspropagarentur , & fcientias artéfque certiùs perdiſce ex hac commiſtione (naturâ vim ſuam omnem , & extremum
rent, & poſteris etiam remotiflimis cognitionem & cultum potentiæ exſerente ) prognati funt gigantes , feu homines
‫میمی‬

veri Dei cominodius inculcarent. inonftroſa Itatura, robore, latrociniis & tyrannide inſignes;
An Adamo & Euæ peccatum íiium ,quatenus ipſis perſo qui fais fceleribusmaxima potiffimnáque cauſa diluuij fue
nale erat , remiffum fuerit, dubitare nefas eft, cum Sapien runt, vt hicMofes inſinuat , & lob.25 . verf. s. & Sap.14.
tiæ 10.7.2.dicaturDeus eduxifTe Adamum à delicto ſuo,ieu , i verf.6 .
vi Græcè eft,à laptu ſuo. Quin & traditio ett, ambos falua V.3. Spiritusmeies , id eſt , anima & vita homini à me in
tos eſſe cam cerca,vt Irenæus.Epiphanius, Philaltrius, Augu- fpirata , Ġeneſ. 2. verf. 7. non permanebit in hominein eternum ,
ftinus & alij Tatianuin eiuſque diſcipulos Encratitas id ne- B Hebraica phraſi, id eft , in longum tempus , quale fibi quif
- Vidc Alfon. gantesdamnent erroris. c Adamum Ierofolymis faltem ſub que imaginatur & promittit. Sed erunt dies illius centum vi
fum à Caltro finem vitæ vixiffe, & mortuum ac ſepultun ab Henocho ef ginti annorum , id eft , non dabo vlterioresmundo inducias
verbo Adam . fe, & offa illiusin arca adſeruata fuille tempore diluuij,fusè quàm ad 120. annos , quibus tentabo nuin deſtituri ſint à
docent Corneliusà Lapide & IacobusSalianus. malo ,necne: nam fi teinpus hoc , quod ad agendam pani
V. 22. Ambulauit Henoch cum Deo, ] id eft , Deum ita prr tentiain ipſis indulgeo , negligant,eo exacto omnes delebo
ſentem prae oculisac familiarem habuit , Deiquenutuiac per diluuium quod orbi inducam . Non ergo itatuitur hic
placito in omnibus ita fefe accommodauit & conformauit, ſingulis hominibus certus vitæ terminus , vt vult Iofephus,
vt videretur perpetuò & indiuulsè cum Deo inainbulare , & Lactantius , Procopius apud Salianum , quia plurimidein
illi tanquam fummo ainico ac Doinino fuo,omni ftudio vbi ceps longè diutiùs ſuperuixerunt , vt patet Geneſ. 11. Sed
quedeferre.
V. 24. Tulit eum Deus, ] id eft , deterra tranſtulit viuum in totitunc
præſcribiturgeneri
. Et humano , ( vt ) a ſpacium
dixit hîc pænitentiæ : Ita Chalo
hoc ipfum reuelat Deus Noë , vt ipfe Hieron.Chry
paradiſum . Ita ad Hebræos II.V.5. Henoch tranlatuseftne vi illud toti mundo palam faciat non ſolo verbo , fed longa folt. Aug.l.s.
deretmortem , Etde paradiſo difertè id affirmat Ecclefiafticus arcæ inuſitatæ fabrica quâ diluuium orbi ob infanda fcelera de Ciu.c.24.
cap.44.verf.16 . Vbicum Elia vitain qualibeatam agit , cor imininens & prædicebat omnibus, & publicè,ni poeniterent,
pore quidem ex ſe corruptibili acmortali , fed diuina vir comininabatur
tute incorrupto , & immuni à concupifcentia & à noftris V.16. Deorſum , cænarula , triſtega facies in arca. ] Deor
ærumnis ; in ftatu quodam inedio viatores inter & Beatos, ſum , id eft , infima tabulata : conacula , id eftmedia tabula
in altiſſima Dei contemplatione , non tamen viſioue , iu ta :triftega,id eft , tertia ſeu ſuprematabulata. Ita Hebræa &
cundiffimè tempustranſigendo. Quiputant Paradiſum ter
d Ve Sixtus reftrem & in eo arborem vitæ etiamnuin fupereffe d ( quod Chaldæa . Erant enim in arca tres contignaciones ſeu tabu
Sprentis... ; eft probabile ; cur enim nobilißimum arboris genus Deus lata, quæ diſcriminabat quaterna ſpatia. Primum & infimum
ſpatium erat ſub infimotabulato , ſcilicet locus faburræ ad
rio in e.3.Ge- perdidiſſet , aut interire permifillet , qui virentem oliuaạn C librandun arcam in aquis, & ſentina ad ſordes vndique ex
nef. Bellarm . & alias arborum etiam viliflimas ſpecies à dilunio tanta cu cipiendas , quæ poftea per ant!ias , vel ſportas & funesin al
& Adamus ra conferuauit ?) ij dicunt Henochum & Heliam vſu eiuſ
Contzen. de dem arboris & aliarum frui pro libito , atque ita vitam con tuin reductæ ,per feneftram fuperiorein eiiciebantur. Secun
gracia primi tinuò prorogaré. Alij dicunt , fine elu autpotu , aut eorum dum fpatium erat ſupra infimum tabulatuin , ſeu in prima
gor à Valétia, appetentia vel indigentia , ſuſpendente Deo actionem ca contignatione : vbierat. locus
las vtrunque diſtinctus amnium
Tertium animalium
erat ſupra medium, intabu
cel
Maluenda de loris naturalis contimpericein humidi radicalis , integros latum , feu in ſecunda contignatione,vbi diſtinctæ erant apo
Paradiſo.Sua. incorruptóſque manere. f Thomas Maluenda l.de Parad .
sez tom.2: P. C.84. & P.lacobus Bonfrerius, dicunt probabile eſſe , Para thecæ , quibus includebatur omnegenus annonæ pro homi
3.difp.ss.rca . difum in quo eſt Henoch , tempore diluuij ab aquis imbri nibus , & animalibus , eciam dolia aquæ dulcis ad potum &
nes cum vete. bufque feruatur immunem , aquis vndique ad latera fele at ad lotionein . Quartum ſpatium erat in fummo tabulato ſub
res tum recē tollentibus, & quafi in murum folidatis : vt contigit Ifraë tecto , vbi ex vna parte locus erat hominum cuni fua culina,
tiores Theo. litis in inari rubro , & in Iordane:& Iofepho noftro Anchie foco, furno,mola , lignili & penu , ex altera erant caueæ &
Jogi, vt etiam cæ in Mari Braſilico , & quibufdain aliis Sanctis. Cur verò nidi fingularum auium cum fuo pabulo. Nota. In fingulis
fatentur egas. Henoch trar.ſlatus fit , explicat Sapiens C.4.V.10 . quia plis
rius & ViPere. contignationibus erant ambulacra inedia , & in his ſcalæ ,
Corn. à 12, cens endilectus Deo, fcilicet præ omnibusaliis eius fæculi, & quibus ex vna in aliamaſcendebant & deſcendebant.In pa
pids Salian . ne in tanta mundi corruptela malitia mutaret intellectum eius. uimentis erát foramina & tubi,quibus & pabulum ,& ſordes,
Cur verò viuustranflatus fit indicat Ecclefiafticus C.44.v.16 . & quæcumque velletit , ad inferiora demittebant. In latere
Vt det gentibus pænitentiam , id eft , vt in finemundi, quando arcæ,àmedio circiter vſque ad verticem , erant, paſſim fori
cum Helia orbi reſtituétur , traducat cam lingua , quàm cæ ſeu forainina ,tum ad reſpirationem , tum ad lumen hau
exemplo fuo populos tum fuperftites ab adorationedæmc riendum , tum ad fordes egerendas neceffaria. b 6 Fuse hæc
nis & Antichriſti ad verum Chriftum & Deum . Et apud V.20 . Bina de omnibus , id eft, mas & femella ingredientur Ioannes Buc
multos quídem filiorum feu nepotum fuorum fidem parens D tecum , ] Hebraicè venient ſcilicet ſponte
ad te,mitigatâ ſua , ,feritate tco
fanétus inueniet :( omnes aittem & quotquot iam viuimus,
ad tempusdepoſità , velfaltem , adcurrent ca , lib.de Ar
& ex eo
idque Pererius &
& quotquot ſub finem mundi fupererunt , & Henoch mun Genef.z
li- . vel Deiinſtinctu,vel Angelorum impulſu
. verf.19. cun Adam illis : vtiolimad
omnibus fua Ada
nomina ,alijIca. S.Aug.
f.S.Aug.1 20.nea recta prognatos conitat , cum fit ipfe abauus Noë , pa inderet. 6
de Ciuit.c.29. rentis omnium noftrum .) Sed à fpurio luo Antichriſto yna ſuprà 4.27
Iren.1.5.0.5 .& cum Elia martyrio afficietur Ierofolymæ , relictis cadaueri
aliorum citat. bus in publica platea inſepultis : fed triduo poft rediuiui &
Tarimino,à La: glorioſitota vrbe fpectante in cælum conicendent ; vt di CAPVT VII.
pide & Salsa. citur Apocalypſis 11. & eft communis Patrun ac Doctorum Noë cum vxore , tribus filiis , & filiorum vxoribus , eg cum delectis
No.
ſententia. f
ex fingulis animantibus ingredietur ircam : diluuio mox totam
terram inundante,
CAPV T VI. y .2. X omnibus animantibus mundis tolle ſepsena de ſeptema.]
Ommes penè homines, ſed pre omnibus gigantes, fædis libidinibus,
aliiſque ſceleribus fe corriampunt. Hinc Deiis minatur orbi exci lùm ad ſpeciei propagationein, ſed etiam ad ſacrificium , &
dinm per diluium , quod centeſimo post anno immittit, Interim ad eſum poſt diluuium . Nota , hinc patere , diſtinctionem
iuber Noë fabricare arcanih in qua tam ipſeeiufqıse familia,quàm mundorum animalium ab immundis non fuiſſe àMoſe pri
reliqua senimalia vina cuiuſque fpeciei , in ſemen poſteritatis mùm inuectam Leuit.II. fed fuiſſe etiam in lege naturæ ,ab
adferuentur. ipſo verofimiliter Adaino , qui à Deo acceptat , filiis tradie
tam non tam ad eſum ( quia probabile eft , faltem piosnon
Identes filij Deifilias hominum . ] Non eft hic fermo ediffe carnes ante diluuium )quàm ad ſacrificium.Ita S.Chry
ſoft.Didymus & alij.
Nota Secundò , terreſtriųın animaliumn ſpecies ab Aria,
e Geſnero
 Caput VIII. &
( Lib.de Area . Geſnero & Vliſle Aldrouan enumerari iso.except fer
do
pentibus & reptilibus , quorum Pereriusnumerat fpecies 25.
Ergo vniuerfim fuiffent in arca 175.ſpecies terreftrium :inter A putà ratio & voluntas , mala eft, neque aliud poteſt quàm
quæ tantùm ſunt ſpeciesmaiores equo,paucæ æquales,multæ
minoresoue, vt facilè potuerint omnia in vno arcæ tabulato
ftabulare.Amphibia,& quæ ex putrefa& ione,& hybrides,id
eft , quæ ex diuerfarum ſpecieruin commixtione gignuntur,
non fuerunt in arca.
V.11. Rupti ſunt ommes fontes mbylli magna , id eſt, omnia
ofia voraginis illius fubterraneæ profundiſſimæ & aquis ini
Gen.l.v.9. tiomundi in ea à Deo reconditis e pleniflimæ , vnde & ma
ria quædam , & flumina oinnia & fontes ſcaturiunt . Ita ex
S.Hieron . Bafilio , Damaſceno , Philone , Platone , Plinio ,
fConim.in S.Bernardo , Ifidoro, S.Thoma docent Conimbricenfes f &
tra&.9.in
teora Me. Franciſcus Valeſius. g Triplex hîc deſignatur cauſa diluuij,
c.4.
Valel.Sacræ Prima infera ,nempe eruptio , & inundacio tum maris, tum
“hiloſophiz abyſli, quæ non ampliùs coërcita riuis, venis,alueis ſuis , ri
6,63. pas, littora, aggeres , aliaque obftaculaomnia vndique per
rumpentia , obruebant totain terram . Ceſſante verò diluuio,
aquis iterum in ſuascauernas & abyſſum reductis, ibique re
clufis,dicuntur c.8.v.2 . clauſ fontes huiusabyſſi.Secunda cau
fa diluuij , ſupera fuit , cataracta cæli apertæ ſunt. Ianuas cæli
vocat Dauid Plalmo 77. Eft catachreſis, quâ fignificatur,ex
media regione aëris ( quicoelum in ſcripturis vocatur ) tan
to impetu & fragore maximam aquarum vim in terras de- B ſumptionein fanguinis,ſiue liquidus & porabilis ,fiue fartus
iectam , vt totus aër per vaſtiſſimas ſciſſuras quodammodo
hiare videretur, & iam non guttatim aut ftillatim : fed mo
re torrentium flumina & fluctus effundere. Ita S.Chryfoftom . nus, Toffatus & alij. d Rationem dat S. Chryfoftomus. e Ved Carchulia .
Rupertus & alij. Tertia cauſa etiam ſupera fuit duratio
pluuiæ & imbrium per 40. continuos dies : Deo vapores &
aërem in aquas affiduè conuertente ,vel etiam aliquas deno
uo producente;donec conſumptis omnibus & hominibus &
animantibus terreſtribus,& volucribus,alcids quindecim cu
bitis omnes montes, etiam Olympum ,etiam Atlantem aquæ
tranſcenderent.
Petes, An omnes homines vt corpore, ita & anima perie-
rint in diluuio - Reſpondeo , ex Epift.1. S.Petri c.3, vbidicit, occiderit. Ita iuflit etiam Exodi 21. verf.28. f & Leuit . fita Abulena
Chriftum à morte , cùm animaad inferosdeſcenderet , pre
dicaſſe ( ſeu lætum redemptionis & eductionis è limbo nun
tium attuliſſe) eciam his fpiritibus qui increduli fuerant aliquan
do in diebus Noë , cum fabricaretur arca ; certum videri, reſipuiſ
ſe non paucos, qui irruente diluuio , & per 40 dies paulatim
ingraueſcente,cum viderentiam factisipſis impleri quæ Noë
diuino iuffu prædixerat, animo ad Deum conuerſo ponituê
re ſerid, & veniam impetrauêre.Ita Liranus , Caietanus, Sà,
A7.30lo .1.Per.3. Serarius ,b Bellarminus , i Turianus, & Henriquez ,l Suarez c pluuiæ , præfertim fi matutino tempore appareat: poft dilu .
Tornellius, Salianus.
i Bellarm . lib . m
4.de Chrifto . 16. Incluſot eum Dominusdeforis,] Hebraïcè, claufis pro eo.
C.13. q. d .Cùm Noë arcæ incluſus non pollet folidè contra aquas mè poſuit in nubibus, quia è nubibusaquæ delapfæ fuerant,& lium c.9.
omnia ani
. Tur. pro obftruere oſtium penſile,per quod tam ipſe,quam
epit,Pont. malia ingreſſa fuerant, Deus curauit per Angelum extrinſe
C.12.
I Henr. I. vit. cus illud obftrui, & bitumine oblini.
c.19 .
mSuar.com ,2.
3.p. disp. CA PV T VIII.
48.1c &.3.
IX .
Hebraicè eſt , figmentum cordis humani matum eft. Infert Lu
is
therus & Caluinus ; Ergo ipſa natura ſeu eſſentia hominis
peccare. Sed quàm ineptè, nemo non videt.Namratio & vos
luntashominis , feu effentia ,non elt figmentum cordis humani,
ſeu Deiiplius. Figmentuin verò , ſeu quod fingitur & produ :
citur è corde humanos elt ſenſatio eo cogitatio : vt Nolter cum
Lxx . & Rabbinisoprime vertit. Quæ mala ſuntnon necesſario
aut aliqua neceſſitate, fed liberè ,ex libero cordis ſeu volunta
tis humanæ decreto : vt dixi fuprà cap. 4. V.7. Quia tainen
cor , ſeu voluntas , etſi libera , pronior tamen in malum erat,
quam bonum ,& fæpiusmala fingebat quàm bona ,quæ , hinc
Nofter benè vertit, prona in malum ,
САрут ІХ .
Deus Noë eiuſque poſteris benedicit. Eſum carnis indulgens , non
tamen ſanguinis. Homicidij pænam ſancit. Iridem teſſeram dat
pacti de non inducendo iterum diluuio. Noë ebriatur. Chem
maledicitur.
V.
1.4 . Arnem enm fanguine non tomedetis : fed neque fan
& coagulatus , vt eft in farciininibus : fiue adhuc in anima
li exiftat, vt in morticinis & ſuffocatis. Ita Eucherius, Lira
nempe, etiam poft diluuium ,mortales intelligerent, haberemus, à Lapidco
fe Dominum , qui pro arbitrio iubere & vetare poffit quod lu Hom . 27.
beat. Deinde, vt comprimat peruerſuin impetum & propen
fionem ad homicidia , ne ſcilicet afſueſcendo fanguini be
ftiarum tandem nec humano parcerent. Denique vt oftendac
Deus quàm fibi cordi ſit ſanguis & vitam hominis, ſubdit,
Sanguinem animarum veſtrarum requiram demanu cun & arum be
fiarum . } Id eſt puniri volo etiam beſtiam ; fi illa hominem
verf.11. vbi & duas alias cauffas veciti elus fanguinis expo 17 lis , Olcaft,
- alij.
nit Deus.
V.13. Arcum meum ponam in nubibus,] id elt , iridem . Non
quòd illa ante diluuium in nubes non apparuerit,g ( cum na & Vt vult Ala
turaliter radij ſolis reuerberentur in nube rorida , vnde iris cuinus
Gloſla. 3
exſurgit, quando ſol , oculus, & centrum iridis in eandem
lineam rectam concurrunt :) ſed quia non apparuit tanquam
fignum fæderis diuini. Nam antè tantùm erat naturale ſignum
uium vero affumpta eft à Deo in fignum ex beneplacito nun
quam ampliùs futuridiluuiji b Hoc verò ſignum Deus aptiſü - b Vnde Valto
inde rurſus metuendum erat diluuium .
V.25. Maledi& us Chanaam , In filio ſceleris conſcio, forfan
& auctore & indice ( vt voluntHebræi & Theodoretus)
puniturparens: ſed maximè in pofteris illius Chananæ is,qui
à Iofue & Ifraëlitisexpulfi & exciſi ſunt. Nam propter hos
maximè ſcripfit hæc Moſes , vtdoceat iuftè expulſos fuiſſe.
i

Erit feruusferuorum , ] id est , infimus & i viliffimusferuus fra : Proleg:de

Senſim minuitur , at tandem ceſſat finiturque diluuium : quod Noë
diſcitex ramo oliua ,quam attulit columba. Mox iuffu Deiegre
diter ex arca cum omnibus ſuis. Et in gratiarum actionem Deo
Sacrificium offert ; quo placatus Deus , promittit nunquam dein
cepsfore ſimile diluuium .
Porrò cum diluuio finitur primamundiatas,quæ fuit annorum 1657.
Et poſt diluvium inchoaturſecunda,quam finiemus cum egresſu fi
liorum Iſraëlex Ægypto.
9.1.
Dduxit, Dominusſpiritum ſuper terram . ] Non dicit,
AP Spiritum ſuum , vel fpiritum Dei , vtGeneſ.r. verſ.z.
fed in genere ſpiritum ,id eft ventum , putà validuin 8 vren- D quoque imperiun,cùm ad Chriftum illi conuerfifunt & ve
tein , qualem emiſit cum aperuit mare Rubrum filiis Iſrael rain religionem & Ecclefiam ( è qua iſti exciderunt ) ample
Exodi
ficcum .14.qui vnâ nocte tam vaſtum maris fpatium vertit in
'Sed hic ventus non tam naturali , quàm diuina vi
ficcauit & abſumpfit aquas diluuij . Adde, inagnam aqua
rum partem , vt inchoante diluuio de nouo producta fueratà
Deo, fiue exaëre,ſiue ex aliamateria ( vt facillimuin eft Deo
quiduis in quoduis commutare :) ita nunc ceſſante diluuio
rurfus in aërem , & primæuam materiam conuerſam fuiſſe.
Reliquæ rurſus inclufæ & conclufæ in abyflo ſua ſubterra
nea , & littora poſita mari & ripæ fluuiis , ne tranſiliane fines
fuos.
1:13. Sexcentefimo primo anno, ſcilicet vitæ Noë , vſque eò
imminute ſunt aqua , vt apparerec exſiccata ſuperficies terra. ] Id
eſt,nudata iam aquis. Quia tamen limoſa adhuc erat , ne
que pedibus peruia , pott alios demum 56. dies dicitur verlu
ſequenti prorſus arefaéta & ficcata : & Noë cum ſuis iuſſus
oCap.9. Ge. egredicentefimdo o fuper
vita Nterram
oë ,menfingredi
is fe . Nota
cu nd
diluuium
die fe pt im od
coepit
. a
Fini tu
mel, .11 . i ec im o
rò cum ingreffu Noë ex arca anno eiuſdem 601.menfis fecun
elemento di di die vigefimo feptimo. Ergo durauit annum integrum fo
Chronici
64.85 larem : c lunarem verò annum integrum , & infuper de
cem dies.
* .21. Senſus & cogitatiohumanicordis in malum prona ſunt,]
Lac. Tirini Tom . I.
trum ſuorum . Id impletum partim Ioſue 9.cùm exciſis Cha Idiocilmis
nanæis,Gabaonitæ ,qui dolo mortem euaferant ,perpetuo ſer Hebr.n.go.
uitio Iudæorum tanquam inancipia , addićti fuerunt, partim
2.Paral.8. v.7 .& 8. vbi Salomon reliquias Chananæorum Iur.
dæis tributarios & ſeruos fecit.
1.27. Iapheth habitet in tabernaculis sem . ] Benedictio hæc
Iapheti & temporalis fuit , & fpiritalis. Nam pofteri lapheti,
purà Gentiles Europæi, & inaximèRomani, imperium tem
porale ſuum extenderunt in Iudæos pofteros & filios Sem , &
in omnia loca quæ tam ipſi incoluerunt quam reliqui filij &
pofteri Sem & Chanaam , ferè ad Indiam vſque. Spirituale
xi,per primatum Eccleſiæ & ſedem Pontificiam longè latiùs
exten derunt. k k Vide S.Hici
V. 28. Vixit Noë poſt diluuium trecentis quinquaginta annis.] ron,Chryfofta
hom 29.1.4.&
Vidit ergo currim Babel:vidit pofterosſuos numero immen- Rupert.
ſo auctos per orbem diſpergi : vidit inualeſcente idololatria c.zo.a Lapide
penè omnes à vero Dei cultu deflectere: vidit denique cum & Bőfterium ,
prima Affyriorum Monarchia filiorum & nepotum ſuorum
affidua & horrenda bella ,eductis ſubinde à Nino in aciemn ,
i equitum ducentismillibus, peditum decies ſepties cente- l Ita ex Cte.
nismillibus, aduerſus Zoroaftrem regem Bactrianorum ; qui Ga Diodorus
& ipſe ſupra quadringenta millia ſub ſignis habebat.Neque 1.3.
id mirum , cùm plurium ſimul vxorum eflet vfus; & omnes
& toti vacarent generationi: vno tamen excepto Noë , qui
inſignicontinencia exemplo totishis 35o. anni quibus á di
luuio fuperuixit, & veroſimillimè eciam aliis centum imme
annoſex
ve diatè ante diluuium , quibus in fabrica arcæ occupabatur,
r
nullosprorſus liberos ſuſcepit.) Nam ex nullis aliis quàm ex
Sem , Cham & laphet (vthîc verſ.19 . dicit Scriptura ) diſſemi
natum eft omnegenus hominum (seper vniuerſam terram . Hi verò
tres nati ante diluuium , yt dicitur c.s.y.vlt.
A 3 CAPYT
 6
Commentarius in Genef.
CAPVT X.
Catalogus texitur filiorum eopofterorum Labeth , Cham doSem , è
quibus orciſuntomnes quinunc viuent mortales.
Emrod cæpit effe potens, ſcilicet tam mole corporis,
potens legunt gigas.Hic erat robuftus venator,non tantùm fe
rarum ,ſed & hominum , quos inſtar prædonis & tyranni par
tim vi & armis,partim & infidiisdolo captabat, ſpoliabat, fibi
fubiiciebat & feruire cogebat. Et quidem coram Domino erat
talis , id eft, reuera & eximiè, vtpote etiam iudicio Dei qui
falli non poteft.
Petes, quishic Nemrod ? Reſpondeo fuiſſe louem ſeu Be
lum Saturni filium ,patrem Nini.Nam id vtrumque quadrant
quæ de tempore, quæ de loco, qux de tyrannide & imperio ,
quæ de prauis moribus vtriufque Eufebius , Hieronymus,
« Euſebius in Auguſtinus a & alii fcriptores tradidere.Vcrumque fáciunt
Chron. Hier. primum Monarchiæ Affyriacæ auctoren , vtrunque priinuin
in QQ Hebr. regem & conditorem turris & vrbis Babel feu Babylonis: ftolus ad Galatas cap.3.verf.16. iuftitia,& gloria, & folus &
Auguft. 1.6.de vtrumque primum auctorem idololatriz : vtrunque regnat
Ciuit.cog.
ſe 65. annis.Huic in imperio & tyrannideluccellit filius Ni
nus,qui patrem ſuum Belum feu Bel & Baal (nam hæc erant
Nenrodis & louis cognomina, 9. d . Dominum & Dominato- B ſus cladem accepit :) ſed in Chanaanitide iam exiitenti, vt
rim , ) conſtructo illi templo & fepulchro magnificentiſſi
mo, iuſſit publicè pro Deo coli: & morum ferocia ac gen
tium deuiétarum fama etiam ſuperauit, telte luftino,Strabo
ne,Diodoro Siculo & aliis. Hic Ninus infrà verf.11.vocatur
Allur, quia Dominus & Monarcha Allyriorum , in quorum à
fe fuba&torum finibus, fibi cognominem condiditNiniuein , mum exceſiit Abram , vocabatur Vr , quod Hebraicè ignem
feu Ninam , regia ſua & fede ir perij in eam tranſlata. Ec
plateas in ea conltruxit, ſcilicet illas latas & longas lonx 3 .
6 S. Hieron.ſu . itineris trium dierum . Ita Hieronymus b & Diodorus Siculus, vult Procopius & alij. Hinc iubetur Abram inde abſcede
procodilia : qui addit ambitum murorum Niniues fuifle 480. Itadioruin , re , fcilicet ad declinandum idololatriam , & forlan etiam
rium , à Lapi hoc eft ,50.milliaruin Italicorum . c Probabilius ramen pu
ds, Bonfre tarim , plateas hîc accipi pro nomineproprio vrbis : Nam in
TIRM , Hebræo, Chaldæo , Græco & Arabico legimus Plateasciui
tatem . Et 1. Paralip. 1. verf. 48. etiam Hebræorum nomen
Rohoboth recinetur in Latino textu & Genef.36.verf.37.& pro
ciuitate ponitur.
.14. Caphtorum ] Hebra um nomen Deuter.z. V.23. verti
tur à Noftro vulgato Cappadoces. Qui quales fuerint, ibidem
exponam .
Reliqua huius capitis vide 1. Paral. 1. & Chronicinoftri
C.46. vbiponiturarbor genealogia omniun Patriarcharum Ve
teris Teſtamenti.
CA PVT XI.
Conftruitur turris Babel. Lingua diuiduntureo gentes diſperguntur
in omnes partes orbis.Texitur genealogia Sem vſquead Aoruhini:
qui ex Dy Chaldæorıım migrat in Haran & Chanaan .
9.5 .
Eſcendit Dominus , vt videret ciuitatem ego turrim , ]
miraculo confuſionis linguarun & pæna inflicta , præſen
tem effe, & videre inſanam lubitructionem , quidinimulan
do hucufque videri poterat quaſi ablens , & videre qux ge
rebantur. Ioſephus & ianctus Auguftinus Nemrodum ta
.
ciuntauctorem huius fabricæ :nam , vt dicitur cap.præced . adulterij ? Reſpondeo , Formaliter ad intendendo neque li
verf 10.principium regni eiusfuit Babylon . Nempe voluit æter
nun excare ſuperbiæ ſuæ monumentum : fimulque illudere
Deo , vt, fi rurlustentaret immittere terris diluuium , eflet
quò fe impij ab aquis tutos reciperent. Hic Nemrod iniana
hac fabrica ſua typum geilit Antichriſti , qui in Babylo
nia , forſan & eodein loco , fuit hæc curris quo primariain
regni , Monarchiæ ,ac tyrannidis fuæ ſedem figet, impiam
Dnes Ægypti reges , vſque ad imperium Græcorum dictifunt
' Apoc. 9.-4. que theomachiæ turrim eriget, vt infinuatur in e Apocaly
14 & c 16.v. pfi , & docent Ribera , EmmanuelSa, Franciſcus Suarez &
12.& c.Rib.& plures alij. Addit auctor operis de Antichriſto (apud S.Au
Så in Zach.ş. guftinum ,) S.Hieronymus & Anielmus, Antichriiium etiam
3.P-9 59 diſp. Babylone naſciturum .
54.a.6. ſea.s. Petes,an Noë,cuin adhuc eſuperlles,non adfuerit fabricæ
Hicron. in c. turris Babel :Reſpondeo , Adfuit verofinilliinè , vt & alij
!!. Dan. An viri pij,qui hanc fabricam iuuerunt,ffed bono fine, v.g. ve
felm.in Eluciº hæc curris omnibusvndique conſpicua leruiret pro fpecula ,
Gen.8.v.28. pro loco publici commercij , pro communimemoria , orna
f Abulenfis fu , gloria . S.Hieronymus g ex traditione refert curriin , iam
Delrio , Pere. cum cùm opus intermiffum eft , euectam fuiffe ad quatuor
rius ,à
Bonfrer. Lapide,millia pafluun , ſeu ad inilliare Gerinan icum : & reliquias
in ad fua vſque tempora perdurafle, Euſebius n ex Abydeno &
isaiam ad Sibylla dicit, fabricam non folùm contuſione linguarum
6.14.Lib.s.de interruptam , ſed etiain viventorum pro maiori parte euer
Preparat. fam fuiffe. Semiramis yxor Nini poft centum annos vrbein
b.lib.28. de mira magnitudine & incredibili magnificentia inttaurauit:
Ciuit. 39. currim non extulit quidem altiùs , fed concinnè ornauit , &
templo Beli eiuſque fepulchro adaptauit. S. Auguftinus,
i Origenes & alij palu , volunt,deflectis linguis in ss.di
uerfas, ( vt ex totidein familiis pofteriorum Noc c.so. Gene
ſeos colligit Cornelius-· Lapide, in folo Heber eiufque po
fteris ab eo dictisHebrais, cum vera fide, religione & pietate
A manſiſſe primæuam orbis linguam , indeque pòft nominatam
Hebræam : in cæteris habicu illius linguæ prorſusdeleto, &
nouo promptiſſimoque nouo linguæ & cuique genti propriæ
diuinitus infuſo .
Quoro anno ætatis Thare ſit natus Abraham ,eiuſque fra
tres, vide in Chronico cap.4 .
CAPVT XII.
Abraham cum ampla promiſſione euocatur à Deo ex Chaldea patria
fus , & peregrinatur in Chanaan , nempe in Sichem & Bethel.
Cogente famedeſcendit in Ægyptum , vbi Sara coniux illius rapi
tuer à Pharaone,fed mox ob flagella cælitus immiffa, reftituitur in
tatta marito,
(N te benedicentur vniuerſa cognationes terra. ) Quia ra
omne bonum confereturomnibus omninò gentibus. Hæc
tertia apparitio & promillio facta elt Abrahamo non in
Charan ( vrbeMeſopotamix , vulgò dicta Charræ ,vbi Craf
in Chronico probaui c.is.Primò ergo apparuit Deus Abra
haino in Vr ciuitate Chaldæorum , vt patet Actor.7 . V.2 . &
Iudith 5. v.9. Secundò , apparuit eidein in Charan ,mortuo
iam parente , & iuffit pergere in Chanaanitidem , Ge
nef. 12. verſ.r. Porrò ciuitas illa Chaldæorum , vnde pri
fignificat , quia Chaldæiignem ibi pro Deo colebant: ficut
& vicini illisPerſæ ſolebant in locis, quæ inde pyrea dicta
perſecutionein ea ipſa de cauſa à Chaldæis excitam . Nam
vt demus,Abramum in pueritia ſua praua parentum quorum
dam & cognatorum inftructioneidola quoque i coluiſſe, vt i Ilaiz 432
e patre illius Thare, & fratre Nachor,conſtare videtur : k ve- V.23.
rofimile tamen eft,meliore mox auorun inſtitucione (nam & 4vlc.v.z. Ex lofue.
& lu
Sem ,& Sale, & Heber & multi alijpijac conftantesviri etiam dich.s. V.7 . &
tum ſupererane ; ) vel priuata aftrorum creaturarumque con- Gen. c.31. &
fideratione (ve vult Philo , ) & peculiari inſtinctu Dei , ad Abrahamo idé
veram illius fidem cultumque traductum ,multa hoc nomine affirmant Hc
tam ab amicis , quàm hoſtibus pati coactum , forfan etiam de philo 1.
braiAbr.Augu
fupplicij. ignis ( quod Hebræi tradunt ) periculuin adiiffe. ftin , de Ciuit.
C Cuivt eriperetur , iufliffe Deum ve indein Chanaanitidem c.vlt Cyrill.
profugeret. Vnde Efdræ lib.2 . c.9 . v.7. diciturDeus eduxciſe tom .3. contra
Abramum de igne Chaldæorum , Julian. 1.3. in
♡ 13. Dic, quod foror mea fis. ) Ita verè poterat & licite : anc Genc.
nam apud Hebræosnepotes & qui eiuſdem ſanguinis ſunt, Chrono. Ma
vocantur fratres , & nepres ſorores. Sic c.13. verf.8. & 11. vo- lius & Sera
cat Loth ſuum fratrem , cùm folùm eſſetnepos illius , ſcilicet rius in lofue
filius Aran fratris Abrahæ ;vtpatet c. 11. verf. 27. ergo po- vt.& alij.
terat & Saram fororem Loth vocare luam quoque fororem ,
Ante coniugium vocabatur illa Ieſcha,c.11.verf.29.ſed palt
nuptias voluit illam Abrahain vocari Sarai, id elt domina
mea , quia vxor : ficut illa Abrahamum vocabat Dominum
meum , c.:8 . v.12.
Petes, An licuerit Abrahamo exponere Saram periculo
cuit, neque expofuit:inaterialiter permittendo fi vis inferre
tur,potuit.Sed fidebat Deo,cui ſe fuaque,dum prudenter ca
uet, curæ fore ſciebat iuxta promiffa ſibi facta. Ita S.Auguft.
a Fidebat etiam caftitati , prudentiæ & conſtanciæ vxoris a Auguſt. 32 .
fuæ .Addit Pererius, etiam Dei instinctu ira feciffe. cont . Fault.
cap.33.
V.17. Flagellauit autem Dominus Pharaonem . ] Ægyptiaca bloleph.18 .
lingua Pharao regem fignificat,inquit Ioſephus.b Vnde uin- Anciq.c.z.
Pharaones: fed exindeà Græcis Prolemzi. Vthiapud Syros,
omnes dicebatur Antiochi ; apud Parthos, Arſacida, apud
Philifthiim , Abimelech ; nam omnia hæc dignitatis regiæ no
mina ſunt.Ita Euſebius, c S.Hieronymus & alij. c Euſebius in
Flagellauit autem plagismaximis, į nempe pelte, tumultu & Chronic,Hie
ſeditione populari , inquit Iofephus. Morbis inſolentibus & coming
horrendis cruciatibus,ait Philo.Alij,'concluſione vulua 8 : 9
ſterilitare :: vt ex ſimili caſu c.20. v.vlt.colligi poteft.
CAPVT XIII.
Abram à nepote ſuo Loth ſe ſeparat , do Chanssnitidem incolit,
Loth Sodomam perit. Porrò Chanaanitus hæreditwia promttitur
pofteris Abra,
Rantpeccatorescoram Domino,) Id eft, eximij & maxi
tales , ſed & ipfiuſmet Dei , qui fallit non poteft. Ezech . 16 .
verí:49 .Ecce, ait, hæc fuit iniquitas Sodome, ſuperbia,faturitas pa
1
nis dos abundantia, do otium , e abominatores coram me,id eft ma
ximæ : & manuna egeno do paspori non porrigebant.
7.18 . Iuxta
 7
Caput XI XIV . XV . &
. XVI .
9,18.Iuxta conuallim Mambre.] Id eft iuxra vallem quercu ronyinus , Toftatus & alij , ab hoc Damafco conditam &
bus confitam , quæ erat cuiufdam viri Amorrhæi,nomine nuncupatam vrbem Dainaſcum .
Mambre , de quo cap.feq.v.13. Que eft in Hebron ] non in vr V. 5. Numera ftellas , lipores ) Hinc patet, ſtellas tanto nu
be,fed in vicinia, ſeu in agro & ditione Hebron , quæ antea A mero eſſe, vt ab homine numerari non poffint. Nam quanto
loſeph.1.5. Arbee, vel Cariarharbe dicebatur. Vide Ioſephum e & quiſque acutiùs cælum intuetur ,maximè opticis recens in
Belli c.7.
Hicron, de S.Hieronymum .
Locis Hebr. Quoto anno vitæ Abrahæ euerfa fuerit Sodomadixi in nusa perſpius
uentisBaſili ciliis,
, Euſebtantò imò &depre
ius ,plures hendi
Arifto Ita S.Aug
t., Plato
teles ulti.
,Senec a . de Ciuit.c.az.
& num . 13. Chronico cap. 15. * Aug. 1.16.
V ,23 b Quand o ergo Ptole inæus & Aſtrol ogi dicun tnon eſſe ni- " Cocats à Pe .
fi11022. Itellas fixas, aguntde iis folis quæ viſu facilè & di- serio & alius .
CAPVT XIV . ' ſtinctè poffintab homine percipi.
Babylony bello ſuperant Pentapolitas : inter hos eriam Loth ca cuiSic eris femen
inftar tuum erunc
ſtellarum carnal
]tum innum lesſpirit
e,tum
erabi , fubliuale q.d.Poi,po
mes žtern fteri
purus adducitur: fed ceſisab Abram Babylonis , Loth quoque tentes , famoſi, ſplendidi,gloriofi.Sed his cam lætis mox tri
liberatur. Laius pro victoria Abram , decimasdas Melchiſedecho, ftitia quædam miſcet Deus.
o ab eo benedicitur.
. 9. Some mihi vaccam triennem , capram triinam , & c.]
Hæc enim adhib
Abrahamo eri iubetisDeus
e poſter fancienon fæder
folum , quo is cuin
promi
9.17. TN valle Saue, que eſ vallis regis ) Septuaginta addunt eiuſqu ndi gratiâ tte
fuos & loca ad delicias facta habebat : fortè etiam ludicras anitid
bar illisinduc
ſe em uò prote
turun
perpet : neque n, & infacrif
cturufolum promif Chan
icijfamcausâ, quo
a
& militares exercitationes. Nam Chaldæus habet, ipfe erac volebat ab Abrahamo honorari :ſed etiam , & quidem præ
locus refrigery vel, ſtadij regis, Huius etiam vallis fit mentio 2. cipuè,admyſterium Abrahamo patefaciendum . nam omnia
Reg.18. v.18.Hic Melchifedech non fuit Sem primogeni hæc erant ſymbola earum rerum quæ pofteris Abrahæ infra .
f Rapert.l.s, tusNoë,vt tradunt Hebræi & nonnulli Catholici:f nam li.
rus de vita cèt hic etiam cum in viuis eflet ; faltem non regnabat in
deTrin.Ifidu- V.3. & fequentibusobuenturæ prædicuntur. Tria enim ani
i

bát tres generationes, quibuhæc

Prophctar. Chanaanitide , neque erat ſine patre & matre , & fine genealo- B malia,vacca,capra,aries,& ipſa tæirimaſeu
s Ifraëli triennis,præfigna
in Ægypt o exulaturi &
)

Toltarus Lio gia , cùm Scriptura diſertè affirmer fuiffe , filium Noe , & ex feruituri effent videlicet tépore CaathyAmram ,& Móyſis. Quo
Tan .Glon . proauis Abraha.Quæ omnia contraria ſunt iis quæ Apoſtolus
Genebrard.in ad Hebræos cap.7 .Melchifedecho propria facit . Sed fuit tempore Ægyptijmulgebant Iudæos tanquam yaccas & ca
Csunulog. princeps aliquis & regulus Gentilis è gente Chananæa :rex pras ; illorumque , tanquam opimorun arietum , velleribus
Salen , feu ieroſolymæ , vteſt in Chaldæo ,, quam & illum & carpibus fefe pafcebant, Diſſectio animalium in fruita af
Lib.g. Bell. condidifle Ioſephus g affirmat. & fidelium ( qui tum ipſius,
36.18. fluciwerat & dura ryrannus Ægyptiaca .Voluores infettantes ho
b Dion, Ca. cum aliorum opera iltic reperiebantur) doctor, facerdos, pa- . rum aniinaliu
Amalec, cadauera
mn hoftes
& alij , erant &Ægyptij
affligentes deuorant Og,
& es & -Seon,&
ludæos. Abra
lelt, Hicr.coy ftor.Ita S. Dionyſius , b Hieronymus, Hippolitus, Irenæus, bam abigins volucres ſignificabat Deum tutelarem & libera
Hieron.epi. vterque Euſebius Appollinarius , & alij, cum pleriſque re torem Iudæorum . Turturo columba nou diſſexta præſignabant
ad Euagrium centioribus. iAddunt S. Ignatius K & Suidas,Melchiſedech
Hipp.& alij ſemper virginem permanliſſe . Vnde & in hoc typum geſlic quoniam generationem , qua Iudæi euolaturi erant,ex Ægypto
ciratià Bon- Chriſti, & vti & in nomine & nominis etymo , in of liberi & integri. Et turtur quidein genebunda ſignificabat
ficio , in facerdotio , in facrificio . De quibus fusè Hebr.7 . 40. annos luctus in deſerto , columba, animal ſociale, tempus
iPererio Del. Pfal. 109. loue, quo Iudæiterram promiflam latè & placidè incolue
rio à Lapide eſt qualisobuenire folet
. 18. Proferens panem o vinum ) non ad cibun militum , hominidenfis tenebristenebroſus,
runt. Horror magnus immerſo ,iditem clibanus fumans,ſym
hic,Ribera in vel epulum ,vt ex Iofepho contendunt hæretici quia tot ſpo
Hebr.?Tor: liis onuftis hæcnon deerat : fed ad ſacrificium pacificum in bola erantfornucis om ſeruitutisÆgyptiacæ Sopor Abrahamiſole
..

dal.& Salia gratiarum actionem Deo pro victoria Abrahæ à Babvlonjis occumbente& ſignifica
mientem ntemDeum
diffimulabat , mortuo
duram Hæbræor loſepho
um afflictio dor.
, quaſi nem

The Report vei pane & vino ,& quidem ordinarie ac publica licedonc Lampas ignis,id
dauera, forſanardens,
( & illa eftfax incendit tranfi
quæatque interdifesaca
abſumpſi t ad com
Ĉus & iuflus à Deo. Et in eo differebat illius facerdotium
See more apie tum à facerdotio reliquorum in lege naturæ , ( qui velpri plendum facrificium , ) ſignificabat iuftitiano diuinam , quâ &
phios. mogenituræ , vel principatus iure facerdotes erant, vti erat Ægyptij,
punitiqua
nubus, Ifraëlitæ ſaluati:item
Deus in& marirubro columnam
diuiſis Hebræos ignis s,
ab Ægyptii
ipſe Abraham : ) tum ab Aaronico facerdotio polt inſtituto ;
quiahæcferè omnia cruenta erantziſtud verò Malchifedech Exodi 13. verf.21.eoſque deinceps per deſertum deduxit in
incruentum . Vnde & Chriſtus, vcpalàm faceret le ſacórdorem terram promiſſam
V. 13.Et . cquadringentis annis ] Hi400.anni'non re- •riu.
affligent VileàPere .
Laping
elſe ſecundum ordinem & ritum Melchiſedech , ) vei Deus per
Pfalm.109. Dauidem de illo prædixerat , l ſub iiſdem lpeciebus panis feruntur ad folum affligent , ſed ad omnia tria præcedentia. de sailanum ,
Scilicet, peregrinu Buafrcrium .
& vini fuum quoque facrificiun in vleiina coena incruen erit femen
& ,affligent. Hæcm enim tria durarunt , fubiicient
tuum , & fimul eos ſeruituti
400.anni s.Nám ,
tum inftituit. Ita omnes'tain fanéti Patres , quàin Doctores
Scholaſti ex quo femen Abrahæ ccepit extare, puta ab ortu Iſaac,cre
ci.
Erat enim Sacerdos Dei altiſſimi. Hæretici vertunt , Q erat pit peregrinari
adegreffum non ſua.præcisè
in terra durauit
ex Ægypto 405. annis. vfque
Et hæcperegrinatio
princeps Dii. Sed imperitè ,'nain & copulatiuum apud He Vide in Chronico cap.is.diſtributionem geltorum Abra
bræos frequencillima vſurpatur pro caufali enim vel quia. Et hæ per annos quibus fingula peracta funt.
Hebræorú cohen magis popriè & fæpiùs facerdotein ſignifi V. 16. Necdum enim completa funeiniquitates Amorrhaórum ]
cat :nec niſi vno alterove loco , fi rectè memini, principem Supple, & reliquorum Chananæorum . Voluit enim Deus
Scriptura deſignat, pura 2. Reg.8. v.18. vbi filij Dauid di tantiſper tolerare horrendain idololatriam , inceltus,tyran
cuntur fuiffe cohen ſeu principes : & Ilaix 61. v. 6.Visan:em nidein Chananæoruin ( nam hæ erant illorum iniquitates
ſacerdotes Domini vocabimini, quamuis etiam illis locis Latinus
interpresſacerdotesverterit ,neque incongruè , vt ibid. olten quas notat
ſcelerum Scriptura
, tum d donec
vindicta , quam implereturmenſura illa tun
Deus cuique nationi, imò «Dout.g.
Leuit. 8.12.
o loſeph.su. hunc locum explicat S.Paulusad Hebræosgame.ESS. D cuique familiæ ,forlan & capici,priusquàm infignealiquod
en Philo. I. Patres, adeóque ipſe Iofephus,m & Philo , & plures alij lu ſupplicium
tus dicebatirroget,ab æterno præficit.Vnde
Iudæis, implitemenfuram parrum Matth.23.Chri
veftrorum .
de abraba dæi. Ec quid noui hic alioqui diceret Mofes,fiquem antea
regen vocarat , iain principein faceret : Au quæ ratio pro
ferendivel offerendi Deo panis & vini, quia princeps erat ? CAPVT XVI.
neque enim principis eft facrificare , ſed facerdotis . Vnde
etiam ſubditur , v.19 . Benedixit ei, Melchifedech Abramo, Agar ſecundaria vxor Abræ concipit ex eo filium : hinc fuperbit, af
inaior minori . Et decimas ab Abramo accepit, fcilicet in figitur à Serai,fugis in defertum ,fed redire eam iubet Angelus,
muilu ſacerdotij fui , & facri minifterij quo publicè funge fimulque filium Ifmaëlem promittit.
batur. Vnde & Apoftolus Hebr.7 . colligit , tam Abrainum ,
Vlir
quam Aaronem & omnes Aaronicos facerdotes, ininores
tuiit Melchifedecho , quandoquidem ifti omnes perparen fuonon concubinam , fed vxorem , vt habetur hic.
tem fuum Abramum , in cuius lumbis continebantur, tan Neque enim'erat tunc polygainia illicita; & in tanta pau
quam inferiores & benedictionein à Melchiſedecho acce citate fideliuin ita expediebat. Et Deus in iure naturæ di
perint, & decimas eidemn perſoluerint. ſpenſabat , ius vxoris ; quod ex prima coniugij inſtitutione
non niſi vnius eſſe debebat, in plures vxores diuidens. e Sic & Vide S Thi
Deus ſuminus naturæ dominus, dedit Abramo ius occiden- & DD . Scho
CA PVT XV . latt.in 4. dift.
diIſaac : & Hebræis, ius ſpoliándi Ægyptios. 33 .
Deuspromittit Abraſemen numerofum inftar ftellarum coeli, fimu !- . 12.Vocabes nomen eiusIſmaël, quod hebraicè fignificat,
queterram Chuntar . Et fædus cum eo ſancis,victimis offerriiuſ audsnic Deus, ſcilicet , afflictionem tuam , & iuuit & liberauit
fis ,quibus quaſi ſymbolispramonftrae Abre , que quania pua te. Vnde & Agarinox gratias agens. V.13: vocauir,ſeu inuo
steris eius obuentura fint. cauit ,nomen Domini; Chaldæus. orauit ,dicens: Tu Deus qui
vidiftime, id eſt, prouidifti, & curam mei in hocterribili de .
filius procuratorisdomusmea isteDamaſcus Eliezer ]id eft, ſerto gellilti. Profe&to enim vidipofteriora , feu dorfum , viden
Eliezeri filius, ſcilicer , eritmihihæres , quia ob de
tis me ] id eft, vidi Angelum , quihumana ſpecie mihi apa
fectum verorum filiorum , huncinihi adoptaui.Notac S.Hie paruit;meque adiuuit ,ſed non vidi niſiabeuntein à terga,
Gcut
 8
Commentarius in
ficut & Moyfi contigit , Exodi 33. v. 23. Quo fignificatur, maieſtate vultus, & imperandi ac iudicandi auctoritate fpe
quamdiu in hac vita ſumus , nos non poſſe claram Angelo
rum ,multo minus Dei,cuius vices hiAngeli gerebant; co
gnitionem habere , fed tantum obſcuram , imperfectam & A to colloquio abiit ſeu diſparuit. Liranus & Toſtatusdicunt
confufam .
CAP v T XVII.
Deus nomine Abram mutato in Abraham , nouum cum illo fædus
init, & fæderis ſignum inſtituit circumcifionem , Nomine quoque
Sarajmutato in Saram , promittit ex illa filium iſaar .
V.S. Ec vltra vocabitur nomen tuum Abram , id eft, pater
Nexcexcelſus:
elets ſed appellaberis Abraham ] id eft,pater mul
titudinis. Sic infrà y . s. Sarai vxorem tuam non vocabis Sarai,
id eſt, dominam meam ,ſed Saram ,abſolutè, id eft dominan,
quia plurimarum nationum regõ eritdomina & mater:imò
cunctarum gentium per Iſaac & Chriftum filium fuum erit
ſpiritualismater. Ita S. Hieronymus , Ambrofius & alij.
V.7. Vefim Deus tuus, & ſeminis tui.]Hoc eſt, fædus quod
in eo vobiſcum , ex veftra parte requirit , vt me perpetuò pro
Deo habeatis colatíſque :ex parte verò mea continet eria
quæ vobis præſtaba Primum , vt in immenſum multiplcemini
m
vt dicitur v.2.4.6 . Secundu ,vt terram Chanaan tradam vobis
poflidendam , vt 8. Tertiuin , vt ex ſemine tuo Mesſias procree
tur, v.16. hîc & cap . ſeq. v .18. Erit vero hoc pactum meum ,
ſeu ſignum huius mecum foderis, in carne veſtra quam circumci
deris in omnimaſculo, etiam vernaculo, eciam emptitio, & qui
cumque de familia veftra effe & manere voluerit. Volebat B
enim Deus non ſolos poſteros Abrahæ , ſed etiam totam il
lorum familiam ,adeoque tocum populum per circumcifio
nem Deo conſecrari , & hoc figno ab aliis ſeu impiis,ſeu
idololatris ſecerni, ne qua forçè eiufmodi contagio per ſer
uos alienæ religionis inueheretur in populum Dei.Vnde pa
cet,circumciſionem non fuiſſe tantùm fignum memoratiuum
pacti hîc ab Abraham initi cum Deo : ſed etiam Secundò,
lignum repræſentatiuum veræ fidei & religionis, propriæ in
adultis, alienæ in infantibus. Hinc Tertiò quoque erat ſig
num demonſtratiuum fimul & purgatiuum peccati origina
lis, in pofteris Abrahæ .Quartò , erat diſtinctiuum populi Dei rationabiliter ( vt euentusoftendit ) quòd populusnon ad
ab oinnibus aliis. Denique præfiguratiuum baptiſmi Chri
ftianorum . Ita SS. Patres & Doctores.
$ .14. Maſculus, cuius prepury caro circumciſa non fuerit,dele
bitur anima illa de populo fuo , id eft,occidetur morte corpora.
li,neque enim aliter ea phraſis ſumitur in Scripturis. A Hæc homil.43.8 & Caiet.
# Num.z.v. poena folos adultos cangebat : & infantes poſtquam ado
13.Exod.12. Jeuiſſent. Præceptum tamen erat parentibus , ve o &tauo die cd
& c. Vide infantein circuincidi curarent. Ante illuin diem non lice, Græcè eſt traficum ſuarum portarum . Non ergo ſolius domus
Caiet. & bat, quia infans niinis tenellus. Poft illum iulta de cauſſa Loth ,ſed & fuarum propriarum domorum oſtia reperire non
Bonftet, poterat differri,vti in deſerto per 40.annos nemo circum
ciſus fuit , quòd omnihora incerti eſſent de itinere proſe
quendo. Ita Ioſephus, Theodoretus & alij. Quòd fi mortis viſiuæ ( quia fic non fuiſſent vlerà ſoliciti de oltio Loth &
interea periculum ingrueret ,poterat priuilegio & ritu anti
quo iuuari infans, & quocumque alio externo actu fidei per ciùsviarum inclamaflent;) ſed erat appreosco( vt ett in Græco)
parentes vel amicos exhibito , expediri à peccato originali, ſeu non videntia, quam alij ávescia, vocant , quâ quis,licèc
vti poterant foeminæ Iudaicæ , & alij omnes aliarum natio
num populi. Nam præceptum circumciſionis tangebat ſo
los illos Abrahæ pofteros qui erant & habebantur filij pro
miſfionis,ſeu ſemen Patriarcharum : quales fuerunt fóli filij
& pofteri Iacob. Vnde Iſinaëlitæ ſeu Agareni, iam Sarace
ni, item Idumæi poſteri Eſaü, filij Cethuræ , & alij, etſi ex
Abrahamo prognati ; quia tamen non habebantur filij pro
miſlionis , non obftringebantur aliter huic præcepto , quàm
vernaculi vel ferui ,nempe non niſi quia , & quamdiu cum
ſemine promiffionis habitabant , vnamque cum illis fami
liam conflabant. Vnde ſeparatione facta , poterant omittere D petiit quia parua erat , idcircò nomen illud Segør ſeu parua
circumciſionen , etiam retento apud fe vero Dei cultu.Plu
res tamen illorum , vti etiam Ammonitæ ,Moabitæ & Ægy
ptij,tefte b Philone Ioſepho & Herodoto ,eam ex pia conſue
6CirPhilo J. de tudineretinuerunt ; non omnes generaliter ,fed plurimi :ne
cumcifio
que vt ceremonia fibipræceptam , vt neque Sacramentum
ne.Tofeph l ad expiandum originale peccatum , neque vt fignum fidei
6.10 . Herodo . yel obedientiæ erga Deum , multò minùs ve profeſſiv
in Clio , nem venturi Meſliæ , ficut Iudæi faciebant : fèd vt li
berum morem & fanctum rituin , à Deo acceptum , à ma
ioribus obſeruatum , atque id temporis paflim laudarum
Suarez 3. p. & honoratum , ita Suarez.c Qua eâdem decaufa etiam Ma
9.70.d.29
ſca.a. . homet ſuis
ſectatoribus circumcifionem præſcripſit. Putat
S. Auguſtinus, Bernardus & Magiſter fententiarum , circum
cidi ſolitoscultro lapideo, quia illo vſa eſt Sephora Exodi 4
luft, contra & Ioſue c.5.Sed nihil male præfcriptum fuit. Imò Iuſtinus
Tryphonem . teftatur, Hebræos ſúa ætate vſos cultro ferreo. Ita etiam ſen
ciunt Hugo Victorinus, S. Thomas ,Liranus, Toſtatus, & alij.
Poterant etiain à quolibet. & quouis loco circumcidi.
CAPVT XVIII.
Abraham tres Angelos hoſpitio do conuiuio excipit : Qui promittuns
ci filium ex Sara. Dein reuelant ei imminens excidium Sodoma
Go vicinarum urbium : pro quibus oras o interpellas Abraham
Sed frustra .
cap.ſeq. v. 1. relicto apud Abrahamun tertio, qui
ime
Geneſ.
Etabilior erat, Deumque referebat, de quo mox dicitur,
Abraham adhuc ftabat cor am Domino, & verf. vlt. demum , fini
Hebræos tradere, hos tres fuiſſe Michaëlem , Gabriëlem &
Raphaëlem ,quorum primus Dei vicem & perfonam geſſit in
Sodomæ fceleribus inueftigandis & puniendis , duo pofte
riores canquam à primo emiſli euerterunt Sodomam ,& Loth Zocha: 3.
eduxerunt. Abraham quidem & Sara initio neſciebant elſe V. 1.
Angelos ,patet Hebr. 13. V.2.vnde & epulo illos tanquam
hoinines exceperunt. neque alia adoratione eos adorauit
Abraham ,quàm quâ infrà c.23. v.7.dicitur adoralſe filios Hesh.
Sed ſenſim cum illis agendo , ex ſplendore , futurorum præ
di&tione , & aliis fignis certò deprehendit angelos legatos
Dei eſſe, iino Dei vicem & perfonam gerere , maxiinè me
diuin , qui inftar iudicis excidium Sodomæ intentabat.Vnde
vt calein longèmaiori reuerencia ac ſubmiſſione deinceps
compellat,honorat,& pro Sodomis interpellat. Ita SS.Chry
ſoſtomus,Ambrofius, Auguftinus.
СА Рут XI х .
Loth hofpitio excipie Angelos, quos Sodorimite expetunt ad ſcelusne
fandum . Sed Angeli educto Loch cum vxore e filiabus, igne
cælefti cremant Pentapolim ,excepra Segor,cai Losh veniam im
petrat.Vxor verò Loth.contramandatum Angelorum retro refpia
ciens , verri urin ftatuam ſalis. Filia ex paire concipiunt,
pariunt Moab for Ammon .
V.8 . Abeo duas filias :abutimini eis ] Verofimilius eft,Loth
ra ,etiam poft hoc factum vocatur iuftusfSicut enimquis 16 .
placare volens offenſum , fubinde nudum pectus pugionem
queoffert. dicens, Occide me,non aniino, vt ita fiat,fed vthac
ſubmiſſione placetur iratus: ita videtur hîc Loth obtuliffe
filias ſuas ad ftupruin , non animo vtid fieret, & ita flagi
cium flagitio redimeretur, fed , animo placandi hac tanta
ſubmiſſione furentem populum . Sibi enim perſuadebat, &
mitteret eam oblationem ,(maximè cùm conftaret,illas filias
iam deſponſatas eſſe ciuibus Sodomæ , quorun haud dubie
aliqui amici iſtic aderant) ſperabatque tain liberalioblatio
ne deſtitutos impios à coepto. ſcelere. Ita S. Chryfoftom .
& Chryſt.
homil.43.
¥. 11. Vtoftium inuenire non poſſens] Sapientiæ vlt. dicuntur
Subicaneiscooperritenebris,vnuſquiſquetranſicum ostij ſuiquafiuiſe.
poterant , quantumcumque quærerent. Non erat tamen ab
ſoluta cæcitas ( veelt in Latino,) quæ eſt carencia potentiæ
ſuis oftiis quærendis : fed defiftentes à facinore duces po
videre poſſit,& quædam alia videat,hæctamen hic & nunc
non videt , vel faltem non diſtinctè diſcernit. Sic nimirum
contigit his Sodomitis, Deo non concurrente cum oculis
ad receptionem fpecierum ab ottiis emiſſarun, aut ad actum
vífionis eliciendum . Ita Ioſephus, S.Ambroſius,Chryſoſto- a Chryf.ho
inus, a Auguſtinus. milia de
¥ .22. Idcirco vocatum eftnomen urbis illius Segor ] id eft praua. Eliſzo, Ang.
Quia enim Loth veritusne non poſſet in montein euadere, 1.22. quaft.al.
de Ciu .
ye angelus monuerat , petiit- & impetrauit vt poflec pro aſy c . 39 .
lo habere vicinam vrbeculam , idquevel hoc ſolo nomine
illi inditum eft, & remanſit. Alioquin antè vocabatur Bala:
b & erat quinta yrbs Pentapoleos iam ignidettinata cum Gencf, Caps,
v.2.
Sodoma , Gomorrha , Adama , & Seboim : cled precibus c Deus. 19.
Loth erepta & conferuata. Ita Iofephus, S.Hieronymnus, & v . 25.
Burchardus.
V.24. Pluit Dominusà Domino fulphur, & c. ] Hebraiſino,
id eſt Dominus à ſeipſo pluit, vi & potentiâ , propriâ , non
intercurrentibus cauffis naturalibus , vt foler in aliis incen
diis Ita Caietanus,Pagninus, Vatablus ,Oleafter. Licèt etiain
d Hilarius de
cum antiquioribus Patribus, d & Concilio Sirmienfi e di- Irin .I.4. Irc
ci poffit, Deus Filius pluiffe à Deo Patre , feu virtute Patris; naus 1.3.c.6.
quia Pater non operatur nifi per Filium ,qui efteius Sapien- Cyprian lib .
tia & æternum Verbum . Vnde & contra Photinum hæreti- 1.ad Quirin,
cum probant hinc Patres diuinitatem Filij, & pluralitatem 1.33: de fide c.z.
Ambr.1.
perſonarum in Deo . Hier.in c.l.
V.26.Verfa eft in ftatuam falis ) icamerebatur inobedientia Ofez.
& incredulitas ipfius. Nain ita dicitur Sapientiæ 10. Incre- « Conc. Sir
dibilis anima, id elt incredulæ ,memoria stans figmenium ſalis. mienſe can.
Et licèt veriſimile fic, illam non niſi venialiter peccaffe ,at- '5.
que ica faluacam elle & Purgatorio expiatamn animam :voluic
tamen ſeueriùs punire Deus, & nouo falis exemplo fatuos
docere, credendum in omnibus & obediendum Deo ,nec in
ſancto propoſito reſpiciendum retrò aut tergiuerfandum . Ita
Rupertus,Proſper f & alij. Vnde & Chriſtus Lucæ 17.v.31.
in eamdem ſententiam ait :Mementore vxoris Loth .Nota ,cor- Profperlite
pus retentâ figurâ femineâ conuerfum fuifle in fal,non illud promill. C.16.
molle ,
1
 Caput XX . XXI. XXII. & XXIII.
molle, quale noftrum ett marinum ſal;ſed in aliud · lapideum Etus Paulus ſuprà , illudenti & perſequenti Ecclef9 iami
& quafi metallicum quod ex inovcibus marinorum inftar Chrifti.
exſcindi folitum & olim , & etiamnum , teftesſunt Plinius.
Plin . 1.31. & Solinus , Iſidorus, Aulus Gellius , Olaus Magnus, Petrus А Quia 31.vterque
$ . ibi eſt locus ille& Berſahe
VoratusAbraham Abimelee , idchettKrauit s iuram&enti.
puteufoedus fi
c.7. Ifid.1:61.
4:12.1. Gel. · Hiſpanus & alij. Borchardus b & Adricomius dicunt, huc delitatem mutyam . Ab hoc puteo vrbs vicina di&ta fuit
Noa . Art.l.2. quoque tempore illain Itatuam extare incermare.Mortuum Berſubte ,quæ vltimaerát Iudex ad Meridiem , ficut Dan vlti
C.:2.Olaus & montem Engaddi, in quem Loth confugit. Mare verò ma erat ad Septentrionem . Etper hos duos terminosexpri- .
1.31.c.5.Petr.Mortuum vocatur lacus ille qui,exuftis funditus his quatuor
Hifp.in hift. miſolet longitud Iudææ, à Dan vſque Berſubee, Tempore
b Borch.p.1. oppidis , & terrâ quaſi ad inferos depreffa , emerſit, puridis S.Hieronymi erato Berſable vicus infignis , in eóque præfi
C.9. Adrich.in & crallis & falfis aquis plenus,quibus innatantybique inoles dium Roinanorum . Nunc Gebelina vocatur , inquit Adri- Adrichom .
Deſcrip.terre bituminis, quas putei, quibus antè vallis erat plena,i ex imo comius.
fan &. euomunt. Vnde à bituinine dictus eſt lacus Aſpha tites: & ¥ .33.Plantsnit nemus in Berſabee ] id eft, lucum ſeu arbo in Deſcripr.
i Genel.16. quia nullos fert piſces, aliaue animalia,maremortuum voca cerre landa
v.ro retum , vtique adiunctis amoenis hortis , vbi & animum
k; Philo. I. de tur: & falſedine,mare falis , vel falfifimum . Eft fumans per oblectabat , & Sacrificium Deo offerebat, & familiam diui
Abraham lof. petuò & tenebroſum , fícut os inferni, vti oculismeis vidi, ni Verbi pabulo reficiebat. Erat enim ibi quafi oratorium ,
1.5 Bel.lib.4. inquit Borchardus. Vicina verò ad s .vel 6. leucas fterilia ad quod fubinde à curis & negotiisſe recipiebantad agen
& 16. Strabo prorfus & cinerulenta ſunt. Pomaquidem hinc inde videas, duin cum Deo , & de Deo . Poſteri Abrahami lub lero
17.Geograph. ad fpeciem pulchra , fed fi tangas in fauillam vertuntur. Ita imitatinioni Patri
Solin.C.37. Philo, k Ioſephus, Strabo , Solinus, Plinius, Tacitus Tertul boam o aliiſq
erexerunt Regibus
pariuemodo , quaſi
altare & fanum Berjab eearchæ fui,
non Deo
Polyhiſt.
Plin.l.s.c.16. lianus, Auguitinus, & alij iam dicti. vt fecit
cæli, ia ) ſed. Idolis ſuis , vt teftatur Regyn verli
AbrahamAmos es. 23.
Tecitus s. V.37.Vocauit nomen eius Moab, id eft,ex patre,fcilicetmeo hiftor & Propheta 4. þög
bift, concepi hunc filium , Anmou , in Hebræo & Chaldæo elt,
Terrull. de Amos s.v.se
Pallio c. 2. Ben-an mom ſeu Ben- an mi,id eft filius populi ſeu cognationis
Aug.at, de meæ , quia in vnico patre putabat eſſe vniuerſum populum PV
Ciu C.S. fuum ,feu fpem totius ftirpis. Voluit verò Deus in detetta- B CA
Abraham itullins à Deo immol T XXI
are filium fuum I.Iſaac, obedit ad lit
| Chryfoft. tionem huiusinceltus imanere æternam memoriam eius infa
hom.97,ad mis criminis , etiam in ipſis nominibusMohabitarum & Am
Pop. monitarum , vt item Hebræos deterreret ab illorum connu teram : ſed inhibetur ab Angelo : e arietem foriè obvium immo
Hieron.jn vi. biis : latprofilio. Tam prompia verò obedientia mercedem accipitam
u S. Paulz : & omnes, quanta ex ebrietate naſcanturmala , édoce- pliffimasbenediétiones .Texitur progenies Nacher fratris Abrahas
Ambrof. de ret. Ita SS.Chryfoltomus , Hieronymus ,Ambrofius & alij .
Blia& izju nam nepris illius Rebecca futura erat uxor Iſaaci filij Abraha.
nie,
.2. Olle filium tuam vnigenitum ] fcilicet ex Sara, Sie
CAPVT XX.
Iſmaële & exhæredato , vnicus Iſaacdomiſupererat.
Rex Geraris rapit Saram vxorem Abraha : ſed punitus or repre facilè
lemEt,&vade conſpviſion
in terram icuams.,Hebra eminù
eriam icè s, quia
Moria mon
altaeft,& viſbi
: Id
henfus à Deo , expoſtulat cum Abrahams, quod non indicaſſet toſa erat terra: hinc eodem ſenſu Septuaginta vertunt , in
fuam effe uxorem . Tandem orante pro eo Abrahamo fanantur. terram excelſain . Ibi offereseum (me iubente, cui ius vitæ &
V.12 .
VET necis eſt in omnes) Super vnum montium quem monftrauero tio
eſſe foror mesmea
Tororein eft:quia enimverit
m : eltcum dice
ateparri
filia repoffum
smei , e non, bi , figno columnæ ignis deſuper apparituræ , inquiung
filia matris mer. ] Erat neinpe Sara filia Aráń fratrisAbrahæ Rabbini.
nepcis verò Tharæ Patris Abrahæ , quem Tharain poſt mor Nota. Mons in plures colles diffe tus erat. In vna parté
tem Aran patris ſui,Sara & Loth tanquam patrem habebant, erat Sion , in qua arx Dauid ; iuxta quam in aren Ornam lebu ..
colebant,adeoque & vocabant: (vci & apud Gallos & Bel Jai à Dauide coëmpta , Salomon teinplum conftruxit.a Alia a Patet 2.Pao
gas auus vocatur Magnus påter ) Quia tamen non vna & parsmontis Moria extra vrbem Ieruſalem manſit , pofteaque ralip.1.V.1 ,
cadem fuitmater Aram & Abrahæ ,nain hiex diuerſo tho dicta eſtmons Caluarie , in quo tam Iſaac, quàm Chriftum præ
tow Aug.l.2.2.
i progna ti erant ) idcirc ò hic dicitAbrah am
Contra Fauft. liam patris ſui, non matris Jur. Ita Auguftinus m & alij. , Saram ele fac fignat um , immolatum fuifle docet S.Hieronymus ex tradi
t. 35 6 Ita S.Augu .
¥ . 16. Eccemille argenteos, ſcilicet liclos, vevercit Chal V. 5. Poftquam adorauerimus, id eſt facrificaueriinus, reuer- ftinus lib. 16.
* Deltio hic. dæus : & probant Delrion & Mariana , quoties in Scriptura
Mariana c. 6. ponitur argenteos velaureos, intelligi ficlum . Siclusverò eſt femur ad vos ] Nam Abraham vt patet ex Epiftola ad He de Ciuloc.32.
die Ponderi: Horenus Belgicus , conftans quatuorregalibus Hiſpanicis. bræos, credens, quia à mortuis reſuſcitareporenseft Deus,certò ( enlis & alij.
The Bigafi,bicoErgo,mille argentei, erantmille foreni• Belgici. fibi perſuadebat quod Deus Iſaacum vel non pateretur oc- c Heb.11.
o Proleg.de cidi velocciſum reſuſcitaret : Sciebat eniin fallere non pof- v.19 .
Ponderib , Hoc erit tibi in velamen oculorum . ) id elt , hac fumma ema fe qui promiſerat ex Iſaac naſciturum Chriftum , & innuine
tur tibi, ſi deſit , velum ſeu fainmeum , quo, vtpote iam pri rabilem pofteritatem ficut ſtellas cæli, ( ficut puluerem terra
dem nupta ,more matronarum , veles oculos & faciem tuain .
d Ita Origenes,S.Auguftinus, & alij. Gen.13.V.
Reprehendit enim Saram , quòd nudo capite ( vt folentvir
p Pined. in gines ) incedendo , fimulauerit fe necdum nupfiffe , atque V. 9. Cúmque alligaſſer tixacum ] Haud dubiè Abraham , &16. & c.15 .
cum ad rem veniend um eflet , expoſuit filio diuinam volun- viso
Salom.pre . adeò multis & erroris , & adulterij occafionein præbuerit .
mo...c.3. Monétque, ſe deinceps cautiùs tegat apud omnes qui cun tárein . Ille vero , vt refert Ioſephus, nullomodo reluctatus,
Alex. l.2. illa familiariùs verſabuntur ſcilicet vltrò , alacritérque fefe obtulit immolanduin , ac , ne forte
Genial.c.s. , ne aſpectu vultus illius in ipfa ingularione vel inuitus reniteretur, etiam ſe vincien
ad illicita moueantur. Vide de hoc velo Pinedam , p Ale dum dedit.Nam fi reluctari voluiſſet robuſtus, ytminimum
Xandrum ab Alexandro & alios .
25. annoruin iuuenis , Abraham iam longè centenario ma
ior nunquam illum alligaſſe potuiffet. S.Auguft.e Nyſſenus Aug.ferm .
& Procopius, putantmatrem quoque Saram conſciam fuiffe, 72, de Tempo
CA PVT XXI. & confenfiffe immolationi filij. Sed negat hoc 'Ioſephus, apud Corne?
Chry ſoſtomus & Pererius. ljum á Lapis
Naſcitur , circumciditur , ablactatur 1ſaac. Iſmaël e Agar domo *.14 . Apellauitnomen lociillius , Dominus vider. quaſi dicat. dc.
pelluntur: quos in deferto ſolatur Angelus Alraham ararins Deus clementer refpicit cultores ſuos, & profpicit illis : vt
fædus init cum Abimelech .
D iam opportunè proſpexit ne filiusmeus occideretur, fed loa
co filij aries ſubſtitueretur. Ita Hebræi, Chaldæus, Pererius
8.9.Cim vidifſet Sare filium Agar Agypsia Ifinaēlan lu. alij Vnde
In& monte Dominus hodie in] prouerbio
vſquevidebi! , afflictis
q.d . Sitismagno vulgò dicitur,
& conftanti ani
Chaldæa :ſed 1.xx. & noltra Vulgata addunt ,cum Iſaar ] mo, credite, fidite , obedite Deo , qui Abrahæ & Ifaaco in
id eftilludentem , inſultantem Ifaaco, eundémque vexantem monte tam opportunè per Angelum ,per arietem profpexit,
& perfequentem , vt ait S. Paulus ad Galatas v.29 . Sic 2. is idein & vobis aderit, dabitque piis conatibus felicem
Reguin 2.v.14 .Surgant, inquit Abner ,pueri Ludani , id eft, euentum . Ita S. Hieronymus, Caietanus& Delrio.
pugnent inter ſe. Nempe Iſinaëliure primogenituræ fuper
biens , & tredecim annis ſenior Iſaaco , cun viderer illum
parentibus pluſculum in deliciis eſſe ( vtpote in cuius abla
Ĉtatione cam ſolemne conuiuium inftruxerant , & ex quo ĆA À PV I XXIII.
ſeinen promiffum cælitus fibi fpondebant, paffunque gloria Moritur Sara iam 127, annorum : cui fepeliende emir Abraham
bantur: ) oderat illum ,& tam yerbis quàm verberibusmalè agrum cum duplici fpelunca,ab Ephrone Hathao ( utaddunt Het
fubindemul&tabat. Quod cùm Sara obſeruaffet, & tuliffet brea, Caldes de Graca).filio Sebr. A cuius nominetocura uma
aliquaindiu , verita tandem ne occafione ejus iurgij,& prauo bem vocat Hebron.
exemplo Ilmaëlis efferaretur etiam animus llaaci : & ne,
mortuo olim Abrahamo, Ilinaël Iſaacum vel hæreditate ex Atemihi iusſepulchri vobiſcum ]Noti petit Abraham
cruderet , vel faltein non nifi æquali iure ſecum pateretur.
fuccedere patri;diuino inftin &tu poſulat à marito , yr exhæ daueribus Chananæorum': fed vult,pecuniá fibi vendi lo
redetur improbus filius,& cum fuperbamatre in exiliuin pel cum aliquem fibique proprium fieri : in quo mortuam con
Jatur. Allegoricè hæc applicat Synagogæ Iudaicè lan iugem ſuain ſepeliac Patet ex v. 16. vbi400.argenti ficlos
( feu florenos Belgicos ) appendit Euphroni pro agro ipfius,
Notan
 IO Commentarius in Geneſ.
Nota. Videtur Abraham in grati animi fignum , ab hoc
Ephrone, nomen vrbi, in qua mortua & ſepulta elt Sara , indi
diffe: licètmalit Serarius, ab hac potiùs amica focietate,
quam iniit Abraham cum eiusloci viris principibus , vr- A cium in altera vita. Sic infrà v.17.dicitur eadem phrafi if
bem illam vocatam Hebron , à cheber quod Hebræis focieta
tem fignificat. nam ante vocabatur Arbee , vel Cariai harbee,
id eft ciuitas Arbee, gigantis vnius è maximis & famoſilli
mis illius terræ qui domicilium iſtic habuerat. Vocabatur
ſubinde etiam Mambre, à principe Amorrhæo domino eiuf
dem loci & vallis vicinæ , qui vnà cum Abrahamo, pugna
f Gen. 14.v. uit aduersùs 4. reges,Geneſis 14. f In hoc Saræ fepulchro fe
13. & vltim .
& Genef. 25. pultus eft quoque Abraham ,g Ilaac, b Rebecca i & Lia k Et
V.9 . Iacob quoque ex Ægypto in illud idem transferri voluit ..
h, ik. l. Gen.
49.V.31 .
C.A P V T XXIV.
Adiurat Abraham æconomum ſuum , vt ifwa!o filio fuo vxoram
querat ex cognaris fuis in Håran . Adducit ille Rebeccam : addu
ctam Iſaac uxorem capit.
. . One manum tuam ſukrer femur meum vt adiurem te. )
Hic ritus vt peculiaris Patriarchis, ita prorſus arca
nus erat & mifterij plenus , quo deſignabant. Meffiam ex eo
femore ac ſemine iuxta diuina promilla naſciturú . Hinc per
eundem . Mefliain ( quehí in c agnoſcit Dominum , Deum cali B quiex minori naſcetur fcilicet Ifraëlitis ) Quod factum
os terra) adiurat Abrahamus procuratorem fuum , id eft ob
m Infrà, v 41 .
teſtatur ' , etiam addita maledictione : m etiam iuramento ab
illo poftulato , ne aliam filio fuo vxorem & contequenter
naſcituro ex illa Melliæ matrem , quàm ex ſua cognatione &
familia, fideli tum & benè imorata defumat. Ita SS.Hierony
► Hieron. in mus, n Ambrofius, Auguftinus, Gregorius.
Trad. Hebr . V. 14. Igitur puella , cuiego dixero , Inilina hy driam tuam vt
Ambe !.1.de bibam : illa reſponderit. B:be, & c. ) Exinttinctu Dei vel An
Abrah.c.vlt. geli ( quein præmonuerat Abraham vbique in hoc negotio
de Temporc: affuturum ) ſeruus fibi fignum hoc connicuit, quo alioquin
Greg.epiſt ad etiam humanitùs internoſciab aliis pofſic puella bonæ indo
Pammachiu. lis, prouida , & hofpitalis, qualem notasplacituram tum
fponfo Ifaaco , tum focero Abrahamo, hoſpitalitati extre
meaddictis.Eteuentus ex voto ſecutus docet id à Deo fug
geitum fuifle, alioqui non licet teinerario omine , aut diui
natione tentare Deum . Simili instinctu Gedeon ex ſomnio
Madianitæ , & lorrachas ex verbis Philifthinorum captarunt
omen victoria , Iudicum 7. & 1. Regum 14 .
V, 27. Den non abſtulit mifericordiam veritatem ſeu fideli.
C
tatem in promiſſis complendis. Sic enim paſun accipitur
Proleg . de in Scripturis. Quamquam hoc loco poſſit etiam dici elle
Idiocilmis
Hcbr.n.42 . hendyadin ,de qua in prolegomenis.q.d.Non abitulit Deus
veram miſericordiam leu beneficientiam ſuam à Domino meo
Abraham ; ſeu verè mifericordem ac beneficum fe exhibet
hero meo , quòd ita profperet iter meum , negotiúmquemi
hi ab illo commiffum . Sic infrà v.49 . idem feruus funili
phraſivritur apud fratres Rebeccæ : Si facitis mifericordiamon
veritatem cum domino meo , id elt , ſi vultis verum beneficiun
præſtare hero meo , & Rebeccam filio eius nuptuidare ; in
dicare mibi, vi vadam ad dexteram , fiue ad finiftram ) idiotiſino
Hebraico, id eſt, vt fciam quá via mihi eundum fit : vtrùm
in Rebecca filtere, an ad alíam Ilaaco ſponſam quærendam
pergere debeam .
62. Deambulabat Iſaac ad pureum , cuius nomen eſ vicientis
o videntis ) id elt , quem Agar ab Abrahamo expulſa , fed
Angelo recreata , vocauit puteum vinentis , fcilicet Dei , con
vidensis , fcilicet miferiam ancillæ , illique mifericorditer
prouidentis & opitulantis, vt dixi fuprà C.16.7.14 .
V.63 . Egreffus ad meditandum in agro Chaldæus,adorandum ,
Græcus , ad ſe exercendum , ſcilicet ſpiritali exercitio oratio
nis, agendo & colloquendo cum Deode rebustum natura D fucced
libus & terrenis , tuin ſupernaturalibus, cæleftibus & dilui
nis . Ita S.Ambroſius, Auguftinus, Hebræi , Liranus & To
. Cicati à Itatus, a
Cornelio à
Lapide.
CAP v T XX V.
Abraham ex Cetura ſecundaria vxore freſcipit fex proles ; é mori
sur cùm 17 s , annorum effet, apud Saram ſepelitur. Recenſen
tur proles Ifmaëlis, eiuſque obitus Rebecca parit lacob Ejas:
quorum minor maiori preferiur à Deo . Efai pro pulmento vendic
primogeniiuram lacobo.
Nijs concubinarum ] Id eft filiis Agar & Ceturæ : quæ
Flic
licèt verè, legitiinæ, & propriè dictæ ellene vxores,
vt hic dicitur verf.1.quia tamen ignobiliores erant & feruæ,
vocabantur concubina , quafi concumbentes ſecundariæ vxo
res, cauebatúrque pactis dotalibus, ne filij earum ius habe
rent ad hæreditatein paternain , fed hac integra relicta filiis
primariæ vxoris, quæ erat doinina totius familiæ iubeban
cur certis muneribus ſeu donis pro abitrio patris deſignandis
• Serar in
alle contenci. Ita Pererius Serarius* & alij .
Jud. 9.9.2 .
Odovnoginò totius vitæ Abrahæ habes in Chronico noftro
cap . 15. Arborem verò genealogiæ parentum eius filiorum
Ylque ad Chriftumn c.46 .
V. 8. Congregatius eft ad populum fuum ) Phrafis Hebr. qua
ſignificatur Abraham tranſlatum eò quò maiores eius tran
fierant, fcilicet à itatu viuentiun in terris, ad itatum degen .
maël appofitusad populum fuum . Notat Burgenſis, in veteri te
1tamento , cùm ftatim à morte etiam iuitiſſimi ad limbum
tranfirent dici folitum , eos congregari ad populm (ium.In nouo
verò cùin animæ puræ mox in cælum auolant ,dici, Tranfire
ad Dominum , In Domino mori, Intrare in gaudium Domini , &c .
*. 22. Collidebantur in vtero eius paruuli ? Symmachusver
tit, collu &tabantur , ſcilicet , yter ſuperior eflet & prior exiret.
Hæc lucta non vi naturæ aut caſu , ſed Dei nutu cortigit;
vtimoxmatri ab Angelo indicatum eſt ; cùm enim illa vitæ
ſuæ proliúmque metuens, pergeret, ( verofimiliter ad orato
rium & ad aram domefticam , in qua ſacrificium Deo offe- 6 ira Theod.
batur b vt conſulerer Dominum de tam inſolitæ rei ſucceflu & quaft. 75.in
euentu ; hoc refponfum accepit. Genci
¥ . 23. Duo populiex ventre tuo diuidenter ] id eft, duæ pro
les, à quibus duo populi , fcilicet Iſmaëlitæ : & Idumæi, ex
vno hoc tuo partu nafcentur habitacione,moribus, religio
ne prorſus inter ſe contrarij & diuifi , & ob id etiam per
petuò difcordes.
Ei maior ſeruiet minori ] id eſt, populus qui ex maiori ſeu pri
mogenio tuo procedet , (puta Iduinæi ) fruiet alteri populo ,
tempore Dauidis & Salomonis, 2. Reg. 8. & rurſustempor Geneí, aq.
re Hyrcani c filij Simonis Machabæi, vt Iofephus d & alij . 40. Abdiz
deſcribunt. Ex his patet, à Deo reuelatuin Rebeccæ , Iaco- v. 18. & Cro .
bum diuino decreto prælatum eſſe fratri ſuo Eſau, illíque cap 41.pott.
deberi iura primogenituræ , etſi poſterior gigneretur : vnde med. claffis 2 .
etiam licitè potuit ſuadereIacobo, eidemque cooperari ad of lib . 14 .
benedi&tionem paternam aftu & folertia, fratri præripien- antiga .
.
dam . Ita S. Auguftinus , Rupertus, & alij , qui allegoricè
cuin ſancto Paulo ad Romanos 9. v.Io. volunt hîc deſigna
ri Chriſtianos ludæis præponendos quoad gratiam , fidema
& falutem æternam .
V. 25. Vocatum eft nomen eiusEfau ] id eft fa &tus,perfectus;
quia cùm toto corpore piloſus eflet & hirſutus , non tam te
ner infantulus , quàm vir perfectusvidebatur. Hinc & al
cerum illi nomen fuit Seir ,hoc eſt piloſus: & tertium Edom,
id eft rufus, cum à rufo pilorum colore, vt hoc verlu dicitur:
tum à coctione lentis rufa, pro qua vendidit primogenita ſua,
verſu 30 .
Prorinis alter egrediens vtero materno , plantam fratris tene
bat manu , vt eum naſcendo præuerteret.
Idcirco apellauit eum faceb id eft tenens plantam , vel ſup
plantatof,vt infrà dicitur c.27.v.37.luftè vocatum eft nomen eius
lacob : ſupplantauit enim me ( inquit Eſau ) in altera vice .
V.31 . Vende mihi primogenita tua ] ſeu ius primogenitu
rx tux .
Petes , Quodnam fuit in lege naturæ ius primogenituræ ?
Refpondeo , Præter ea quæ noftrorum temporum primoge
nitis communia funt , vt quòd reliquis honore , dignitate , loco
in publicis confeſſibus præferantur : peculiare ipfis erat,
Primò duplicem in hereditare paterna portionem accipere. Col
ligitur ex Deuter.21. verf.17. item 1. Paralip.v.5.1. vbi cum
duæ tribus conceduntur Ioſepho, & confequenter duæ por
tiones in partione terræ ſanctæ ? dicuntur primogenita Ru
ben tranſlata fuiſſe in Joſeph. Secundò , peculiari benedi&tio
ne à patre morituro benedici : quæ' vt magnæ erat efficaciæ
apud Deum , ita maximi æſtimabatur. Tertiò, dignitas fa
cerdorij : quod tamdiu priinogenito foli competebat , quain
diu fratres illi cohabitabant. Nam cùm quis emigraret, &
aliam conflaret familiam , vti caput fiebat illius noux fami
liæ ,ita & jure Sacerdotij illi adnexi ftatim gaudebat.Quar
tò , moriente
ebat , &patre familias
cæteror , primogenitus
um fratrum quafiparens locum
in erat, & illius
domi
nus & princeps. Patet infrà cap.27. Doininum tuum illum confti
tui, omnes fratres eius feruituti illius fubiugaui.
Petes Secundò, an Elau vendendo ſua primogenita pec
carit; & quo genere peccati ? Reſpondeo, Peccauit Primò .
gula . nam quod dicit, Et morior, non nifi fallus prætextus
fuit , quo Iacobum induceret ad lentem donandain . Et ve
verè eguiſſet , & valdè , quis credat , in tam diuite Iſaaci
domo vel carnem , vel alios cibos , vel faltem panem defuif
ſe, quo Eſaü , fi voluiſſet, vires inftaurare potuiflet ? Secun
do , irreligiofitate peccauit , & contemptu rei facræ , quafi
nihili ættimans etiam ius Sacerdotij quo vnà cum primoge
nitura ſeſeſpoliarat. Vnde & profanusvocatus Efau à S.Pau.
ad Hebræos 12. v.16 . Et quidam volunt etiam fimonia pec
calle, vendendo rem facram .
Petes Tertiò ,an etiam Iacob ex eodem capite non pecca
carit fimoniâ, emendo rem facram :& fimul iniuftitiâ ,emen
do tam yili rein tam pretiofam : Refpondeo, Neutrâ peccauit,
cum quia hoc ius primogenituræ fciebat Iacob fuum eſſe,
fibique etiam gratis deberi , ex diuino decreto & oraculo,
V.23. matri reuelato. Vnde benè prudentérque occafionem
vltrò hic oblatam amplectitur , qua à fratre volente orante
obtineat , quod etiam inuito potuiſſet iure & vi extorquere.
Tun quia ius Sacerdotij non erat nifi accellorium ad ius
primogenicuræ, quod in fe, & in reliquis etiam accefforiis
erat
 Cap..XXVI.XXVII.XXVIII. &
erat corporale, & pretio æſtimabile. Talia verò emi & ven
di poffunt : yt fit quotidie ni variis dominiis temporalibus,
quibus annexum eſt ius patronatus. Et facile erat Iacobo
iuueni, pio,acfagaci ſacrum à profanomente acintentio- A nos,nempe vſque ad Hyrcanun Simonis Machabæi,filium,
ne fecernere: licèt fortè Eſau profanus & facrorum con
temptor nihil hæc curaret , & tam ſacra quàm profanari
dens, vtraque venderet, atque ita limoniâ peccaret. Ita
d In 32. qu . Caitanus a & alij Theologi .
100. 4.4
CAPVT XXV I.
Ifaac de nouo confirmatur hares omnium bonorum Abraha à Deo
promiſſorum : benedicitúrque ac ditatssy vehementer : unde Gera .
Thesd
rita inuidentes illi putees eius obftruunt. Sed confortalusIſaac à
Deo pacem fædus in Berſabee renonat cum Gerarites. Eſau vxo
res Heth eas ducit.
1,19.Eoder unt in corrente , id eft, iuxta correntem ,
reperirunt aquam viuam , ] puta fontanam perpetuò
(caturientem .
V. 33. Appellauit eum pureum abundantiam .Scilicet, omina
batur Ifaac ,ex hoc puteo, vti pacificam , ita & copiofam
pecoribus ac familiæ adaquationem futuram . Et nomen urbi
puteo illi vicinæ impoſitum eft Berſabee] id elt puteus faturita
tis ſea abundantiæ. Idem tamen verbum Berſabee paulò ve
Genti :
hementiore aſpiratione ſignificat etiam puteum iuramenti.
40.2
18. & Cse. Vnde ex vtroque capite verbi illi impoſitum eſt nomen Ber
IP 41.5 Sabee : prius ab Abrahamo cap.21. Genel.verf.31. quia ibi B ipfius futuruin . Ita Theodoretus o Gennadius & alij.
si la Abrahan & Abimelech mutuò fædus& fidem iurarlınt , vti
01. hoc cap . Ifaac eidem Abimelecho , vel potiùs fucceflori
Intique eius, fimile foedus ad eumdem puteum iurauit. Pofterius ab
in17.
Ifaaco,hoc loco & hoc verfu , vbi ex copia aquarum vo
cauit puteum abundantia. ita Caietanus & Toftacus.
V.35. Ambe vxores Eſaü offenderant animum Ifaac có Re
becca ) In Hebræo ,Chaldæo & Græco elt offendebant, nempe
quotidie & continuò : cùm enim effent ex Hethæis imp is
& idololatris oriundæ , verofimile eft etiam Ethnicis & ' fu
perftitiofis illius gentis ritibus magis quàm veri Dei cultui
addi&tas fuiffe. Fortè etiam , quia primogenito nupferant,
cui imperium in alios iure debebatur, fuperbia tumidæ non
modò fpernebant Iacobum ,minorem naru,eiúſque modeftiæ
ac pietati quotidie inſultabant: fed focerum quoque ac lo
crum , ſubindeſe monentes ac corripientes, ridebant & con
temnebant. Vnde in Hebræo eſt, erant amaritudo Spiritus ajaaco
& Rebecca.
s777773
IT
c.
monis i & alionin regum . x Tempus tamen veniet, cum excu
tias eo ſolas iugum eius de ceruicibus tuis.] Excufferunt enim té- 5 Aug. fupr.
pore Ioram i filijIofaphat regis Iudæ , per 800. circiteran- Profper 1.p.
.
à quo rurſus attriti & ſubacti ſunc, & etiam circumcifionem v. 14.
religionémque Iudaicam fuſcipere coacti.m Caput tamen 1. Paral.18.V.
iterum erigere cæperunt per Herodem Aſcalonitam ex Idu - 3;
mæis oriundum , qui cum filiis & nepotibusſuis annos plur- Joſeph.lib.7.
quam centum Iudæis imperauit vfque ad excidiuin Ierofol- k 3. Reg.it.
lymæ : quin & Tito Imperatori in hac vrbe expugnanda, v.15.
magnis copiis adfuerunt, tefte Iofephon & aliis. 4. Reg. 14
V. 7 .
14 Reg . 8 .
CAPVT XXVIII. V.20.2.Par.
21.V.1 .
Iacob proficifcens in Meſopotamiam , obdormiſrens in via , videt loſeph.lib.g.
Deum innixum ſcale , per quam Angeli aſcendebant de deſcen- Antiq.C. 2 ;
m Ioſeph lib,
debant , ſe ſolansem en roborantem : vnde loco nomen dat Be 13. Antiquit,
thel. Et voto facto Deo , iter profequitur. C. 17. Vide
eriam 1. Ma
Idit in ſomnis ſcalam ] Litteraliter voluit Deus moe- chab.s.v.65 .
8.22. Vi fto & anxio Iacobo , iámque exuli , per hanc fca- , Iof. lib . 14.
lam fignificare, diuinam prouidentiam & opem decælo Antiquit,
illi vbique affuturam: & Angelos , qui continuò è cælis in initio & 1,5 ,
Bclli.
terram & è terra in cælum commeant , ipſi ſpeciatim cum in
deſcenſu ſeu abitu in Mefopotamiam , cuin in aſcenſu ſeu re
ditu in Palættinam , auxilio & folatio futuros:denique Deum
perpetuò ſpectatorem & fautorem itineris & negotiorum
o Theodor ,
Allegoricè , ſcala hæc elt Chriſtus, eiuſque ex Iacob ſe- %: 82. in
.
cundùn carnem generatio cuius tot ſunt gradus, quot per- Gennad. in
fonæ interinediæ . hu us vna pars in terris ftansdenotat hu- Cat Græc.
manam naturam Chrifti:altera coluin contingens, eiuidem Dodorus
diuinam naturam.Per hanc ſcalam non Angeli,fed & omnes Tarſenfis .
fideles ( qui & ipfi, faltem in futura via, funt ficut Angeli Dei Lapide.&
Matth.22. ) continuò aſcendunt & defcendunt, id eit fami
liarein acceffum habent ad Deum & ad vitam æternam . Ita
Rupertus, Vatablus , & paffin Doctores . Er de hoc aliquid
iterum dicam Sapientiæ io.v.1o.
Tropologico, Icala hæc eft via ad perfectionem , cuius va
rij gradus, incipientium ,proficientium ; perrectorum ,quibus
Deus in vertice ſeſe vnit, ſuauiatur & deliciatur. Aſcenius
et cæleftium contemplatio : deſcenſus , vita actiua. Ita S.
Greg . a & S. Thomas . a Gregor. 1.se
9.17. Quàm terribilis eſt locus iſte ! Id eft,quàin venerandus, Moral
Thom.. s.
21 .

quà nreligioſus !nempe propter Dei & Angelorum prafen 9.18 . art. vlog
С tiain. Verè non eft hîc aliud niſi domus Dei, o porta coeli. q. d .
CAPVT XXVII . Deus hic præfentem fe & familiarem quafi in domeſtico
ſuo palatio exhibet : hîc facilis per ipſum , ſeu per opem &
Iacob aftu præripit fratri ſuo Efau benedi& tionem patris: unde E Am
prouidentiam ipfius, ( allegoricè per Chriftum ) quafi per
mortem illi minatur. Sed lacob fuafu ſecedit in Haran. apertam portam , aditus patet in coelum , & ad Thronum Dei ,
.67

?
Tos

Vm venatu aliquid apprehenderis, fac nibi inde pulment Vnde & nomen loco illi, & vrbi vicinæ indidit Bethel , id est
9.3. tum ] id eft , oblonium, edulium . Nam pulmentuin domus Dei. Ita Rupertus, & Caietanus. Et ne locus meino
7

ria excideret, lapidem , quem noctu capiti ſuppoſuerat, erexit in

3

in Scriptura denotat id omne quod pani additur

V.19. Dixirque lacob : Ego ſum primogenitus fuus Efau , ſcili titulum , id eſt, poluit in fignum & indicium rei ibidem fibi
cet figuratus & perſonatus. Nain & decreto diuino, 6 & iure cælitùs demonitratæ : & etiain vt hoc ſigno pollet olim in re
Gen. 25 . ditu locum agnofcere,ibidémque tam inſignis beneficij me
emptionis c ſuin primogenitus tuus , & priuilegio primoge
V. 3 nituræ mihidebito nunc fruar, & folemniter à te benedicar, anoriam recolere quod & fecit c.35. conſtructo illi altari, &
Gen.15 . V. cùm id alia ratione non poflim ſperare te nimis propenſo Sacrificio Deo oblato . Itaque tuulus hic non ſignificabat
33 . in Eſaü ,) d indui perfonam eius quein putas elle prinogeni- ixtirittionem ,(vtvulgò vſurpatur) ſed neque columnam aut
Gen.zs.v.
26.& c.29. tum tuum , & feciſicut pracepiffi mihi, ſcilicet vero primogeni- pyramidern,(quo feniu dicitur Abſalon fibi feciſſe titulumn:)
V. ! . & feqq. to tuo. nam licèt materialiter, & ex errore præceperis Elau bmultò minus fignificat ftatuam vel idolum (qua ratione pro-b3.Reg.it.
vt pararet cibi grata cibaria , & ita feſe ad benedi&tionein hibentur tituli Leuit.26.)Sed idem eft quod fignum ſeu indi- :18. & apud
& accipiendam compararet ; formaliter tamen intenditti id ei ciumrei gettæ :quale hic erat ipſemet ſapis cui antè vt cer- Antiq.c.9:
ni præcipere qui voluntate & decreto diuino primogenitus uicali indorinierat. Quem tamen etiam oleo vnxit,vt hac ce
ar tuus effet: cùm autem ego is fim , & iam tibi hæc eadein in D remonia deſignaret , le illum ipſum lapidein olim erigendo
jus ibidem altari, & locum circumuicinum diuino cultui & Sa.
eumdem finem pararim , verè affirmare poffum , feciſſe me
mi crificio tanquam domum Deo propriam & dicatam defti
ficut precepiſti mihi.
ſtio naſſe , quod metonymicè hîc verſu vlt.indicat , cùm dicit,
Surge .ſede, o comedede venatione mea , quam non in agro
non in ſaltu , ſed in ftabulo venatus ſum.ita S. Auguftinus. Lapis iſte vocabitur domus Dei , id eſt,locus in quo erexi hunc
ec lapidein , erit Deo dicatus. Ita Chaldæus , Lipomanus, &
Agguft. I. Simili modo Matthæi 11. verfic. 14. Ioannes Baplista etiam
mo, alij . Et res poftcà fic gefta docuit cap.35.6.7 .
ktus contra Men. à Chrifto vocatur Elias, non quoad perſonam , ſed quoad ſpi
dacium c. 10. ritum , & Tobiæ s . v . 18. Angelus Raphaël dicit efle Aza
: vt XXI X.
riam , id eft adiutorem Dei , filium Anania, id eft gratiæ Dei. CAPVT
‫ ܐ‬aci Nam certum eft ex communi Doctoruin ſententia , cum iutta
wt jacob pernenie in Haran ad Laban : cui pro Rachele di Lin feruit
& prægnanscauſa ſubeſt, licere perfonam fimulare, & men 14. annis. Lia parit Ruben , Simeon, Leui Iudam .!
un tali retri&tione vti : Et cùm pofſit hac ratione fanctus Pa
triarcha , in re tanta commodè à peccato excuſari , non li 9.20. Idebantur illi pauci dies pre amoris magnitudine ] Nam
nge Chryfoft . benter eum cuin nonnullisfmendaci j vel venialis arguerim :
VV licèt ainanti omnis inora longa & grauis effet,
Pau . bom.s3. in
Genci.Lipo. maximè cum iam non puer eſſet, ſed prouectæ ætatis vir,vt quatenuùs retardabat optatum vſum rei amatæ :breuis tamen
pec mano in Ca- pote 77. annorum ; g neque à patre, etiam re deprehenſa, ar & leuis videbatur, quatenus eam conferebat cum excellen
tena Scoto in guatur : quin potiùs magis magifque Itabiliatur, dicente tia & nobilitate rei quam fibi intereà comparabat.Notamo
cca
Bolent. dift. patre, Benedixi ei,& erit benedictas. Neque obftat, quod pau re priſco emifolitaspretio vxores ,non foluin apud Hebræos,
nen 18. Adriono lòpòſt fubiungit , Venit germanus tuus fraudulen :er, quia non ſed & apud Græcos & Romanos,vt fusè declarat Briſſonius.
quodli beto 1 .
juit , Lirano . Caie . agit de mala & illicita fraude , ſed de aftutia , ve idem fit c Sic Dauid, d Centum , inquit, præputiis Philifthiim deſpondimi- c Brill.i.de rit
elle , tan Deinio. quod aftutè,feu callidè : vnde & Chaldæus vertit, in lapien hi Michol filiam Saulis.Et Öreas Propheta e vxorem ſibi com- cu nuptiarumi.
culo , lapide , Bon- traſeu ſapienter venit. Allegoricè S.Auguft. & Proſper h ve parauit quindecim argenteis, conbordei coro cum dimidro. Iacob d 1.Reg. 3 .
nem freria hic. ftes Eſaü ,collare & chirotechas hædinas, interpretantur verò cùm aliud pretium ad manum non haberet, ſeptem an
rante quæ Chri in fe affu & luit .
e Orez 3.v.de
pro
Boafr.hibas
c v.1 . pec cat a noft ra , ftus mpfi t norum ſeruitutem promittit.Debebac viciſlin Labanfiliabus
Juere. V.40. Viues in gladio,id eft
, in continuis ferè bellis . q.d. Po dotein de more dare : ſed vt minùs amans illarum , minúf
ad ius & alij.
ſteri tui erunt bellicoſi & rapaces. Nihilominus fratri tuo que curans , id neglexit. Quo nomine vtraque infrà c.31.
fioriis
fermjes. Ita feruierunt Idumzi ludzis tempore Dauidis,Salo v.15. grauiter queritur , & meritò.
erat
$ .27.1mple

1
 12 Commentarius in Genef.
. 27. Imple hebdomadam dierum huius copulæ.] In Hebræo,
Chaldæo & Græco folùm elt , imple hebdomadam huius:
id eft , exſpecta donec tranſeane ſéptein demore dies fetti, A
quibus tui cum Lia coniugij ſolennitas celebratur. Iis exa
ĉtis, tradain cibi quoque Rachelem mox in vxorem ; ſed ea
lege , vt pro ea feruiasmihialios feptem annos. Turpe eniin
niinis eſſet & probroſum Liæ fi, durantibusillius diebusnu
prialibus , fororem eius ſuperinduceres. Septem verò dies
ſolemnja nuptiarum celebrari ſolita patet etiam ex nuptiis
Samſon , Iudicum 14.V.12. Fallitur ergo Ioſephus, cum
dicir, poft hebdoinadam annorum , feu pott ſeptennium à
nuptiis Liæ , ductam demum Rachelem . Nam præter clara
verba textus huius, etiam anni , quibus Iacob non pluribus
quam vigintimanfit apud Laban in Meſopotamia , nori pa
Vt oſtendit ciuntur tantas nuptiarum moras.f
fBonfr.initio
Tropologicè,Rachel & Lia forores,duæ ſuntvitæ , contem
C.27.
platiua & actiua. Primò ducenda elt Lia , id elt laborioſa
(hoc enim hebraicè fignificat Lia ) fed fecunda,vita actiua.
Dein ſperanda Rachel, id eſt ouis, quæ elt fymbolum quie
g Aug.1. 32. tis & contemplationis.Ita SS.Auguftin.g & Gregor.Allego :
contra . ricè Lia deſignat Ecclefiam Chrifti militantem : Rachel
Fau-
..
ftum c.52
Gregor.1.6 . triumphantem .
Moral.c,28. W.32.Vocauit nomen eius Ruben ] Id elt filium vifionis, ſeu
prouidentiæ diuinæ , quâ Deus vidensmecontemptui effe
marito meo, prouiditmihide filio ,amulâ fterili relicta:hoc' B
nomine haud dubiè mepræ illa diliger deinceps maritus
meus. Ita grata in Deuin mater, voluit etiam in ipfo noinine
filij perennem beneficij diuinimemoriain extare, vt, quoties
illuin videret velnominaret , toties recordaretur, & gratias
ageret diuinæ erga fe beneficentiæ . Idein obſeruauit in no
minibus fequentium prolium ſuarum , nempe Simeon , id eft
auditio.Quia (inquit) Dominus audiuitme contemptui haberi, &
ideò exaudiuitme.Leui,id eft,copula,coniunctio,q. d.Hoc quo
que pignoreà Deo per me accepto , copulabitur mihi maiore
affectu maritus meus. Iuda , id est , confeffio,laus fit Deo . Et fic
capite fequentide aliis.
CAPVT XXX.
Septem alia prolesnaſcuntur Iscobo,Vndepatriam cogitat. Sed nouo
patto cģ mercede à ſocero detinetur :quem doloſum expertus,aftu pertus,Gennadius,Caietanus & Oleafter,
per decorticationom virgarum decipir, ko ita ſeipſum ditar.
7Vm pro Deoego ſum: ] Id eſt, an putasme eſſe Deum ,
*.2.Ne vt ex fterili te faciam fæcundain ? Pulchrè Hebræi
notant, Deuin fibi foli quatuor claues naturæ referuaſſe.Pri
ma eſt clauis vitæ ſeu generationis, vt ex hoc loco patet. C fratres Abrahæ , hoc per Deum verum quem colebat Abra
Secunda, clauis alimoniæ , Pfal.144.7.16.Tertia, clauis plu
uiarum , Deuter.28.v.12 . Quarta eſt clauis fepulchorum , Teu
reſurrectionis ,Ezechielis 37.verf.12.
.14. Repetie mandragoras.] Pulchra ſunt pomamandra
b Ambroſ. gore, & odorifera, præſertim quæ maſculæ funt,telte S.Ain
ferm.19 . in broſio,h Auguft.Caffiodoro & Lenino Lemnio.Formam ha
Plalm .118 . bentvberun,quo etiain nomine hebraicè hîc & in Canticis,
Auguft. fu. appellantur. Et quia frigidæ admodum , ideò fomno conci
pra c.36 . liando ſeruire ,maximèverò menſtruis ciendis ,matrici pur
Caffiod
Cantic ..7 in. gandæ ,profluuio filtendo, refrigerando humectandóque fe
verf.vltim . minarum vtero , ( qui in calidisregionibus, vt eratMeſopo
Lemn.c.i.de tamia & Iudæa, feruidior iuſto ficciórque elt adhiberi loli
Herbis Bibli tas,teftatur i Dioſcorides, Theophraftus, Epiphanius & alij.
cis. Qui addunt ex plurium opinione mandragoram vim philtri
i Dioſcor. 1. habere, & idcirco circeam vocari, & pomum amoris . Et hæ
4 0.71. videntur caufæ fuifle , cur Rachel eain tam auidè à forore
Thcoph.l.g.
plantar.c.1o. expetierit licèt-fruftrà:nam.vt ex verſibus ſequentibus patet,
Epiphan. in tres adhuc annos fterilis manſit : quibus exactis reddita eft
Philologo fæcunda non virtutemandragoræ ,fed beneficio folius Dei.
C.4
9:33. Reſpondebirquemihi crasiuffitia mea ] Quafi dicat : Ti
bi fauebit natura pecorum , quæ alba ex albis,nigra ex ni
gris procreare folet : quæ omnia ex pacto tibi cedere de
bent. Sed mihi quoque ( vti certò confido ) fauorabiliter re . D omnéfque alios hoftes ſuos perpetuò defenderetur.Vnde Ia
ſpon debit, feu fauebic iuftitismea,id eſt Deus, intuitu iufti la
boris mei.
Cras id elt futuro tempore : quando placiti tempiis aduenerit ] redeuntium
id eſt, quando iuxta placitum tuum & pacta iam conuenta ,
in fine anni foetus diuidendi erunt ,vt tibicedant omnes
vnicolores , vel toti albi, vel toti nigri, mihi foli fului, id
eft ſubnigri, vel (parſi, id eſt yarij ſeu diuerſicolores : quos
ſpero fingulari Deiprouidentia etiam ex vnicoloribus,licèt
1 contra conſuetudinem naturæ , procreatum iri. Id verò ne
fieret , aſtu prouidere conatuselt Laban ,hac ratione,omnes
diuerſicolores ſibi pafcendos deſumpfit ,& itinere tridui ſe
gregauit ab vnicoloribus , ne forlan illorum præſentia &
aſpectu vel coitu ynicolores conciperentparerentque diuer Angelum Cuftodem Eſau,.qui Iacobum vi cogere voluerit Ven.com
ficolores.Dein parum fidens Iacobo ,cui greges omnes vni
colores reliquerat, exploratores ei appoſuit filios fuos , titulo
tenus vt ſubelſent Iacobo,eumque iuuarent in gregibus cu
ſtodiendis;ſed re vera,vt inuigilarentne quæ aliunde diuerſi
coloris animantia àIacobo admiſcerentur vnicoloribus.Sed
altucior fuit Iacob ,vel potiùs ab Angelo nouam artem edo
ctus, vt ipſemet affirmat c.31. 7.11. & fequentibus, virgultis
Semidecorticatis decepit Labanum , & licitè quidem ,non
folum quia Deus,cuius ſunt omnia, ita volebat : ſed etiam
quia debitam fibimultis nominibus mercedem , vxoriſque
dotem , ab auaro Laban iniuftè detentam poterat iuſtè Iacob
arte & aftu ſibivindicare & clàm compenſare.Ita SS.Hiero
Hieron in
nymus ą Auguſt. 6 Vinaturali hæc facta fuiſſe , egregiè Qurft. Hebi
& fusè docent c Toftatus , Franciſcus Valeſius , Leonardus b Aug. 1.18.
Vairus,Leuinus Lemnius,Delrio & alij.Licet S.Chryſ. d & Ciucs.
Theodoretus id miraculo adſcribant, velintque Angelos e Toftat. ia
phantaſiam pecorum vehementiùs applicaſſe ad virgarum hunc locum
variegatacum attentiorem apprehenfionem , vt colligi vide- Vale de Sa
cia philor.c,
tur ex c. 31.iam citato. Ethis fauet experientia , quamulti 1.. Vair.l.,,
cùm idem tentarent quod Iacob,fucceffu tamé fruſtrati ſunt. de Faſcino.
Lemnius l. I.
de Occulcis
CA PVT XXXI. naruræ mirac.
cap.1.Delrio
Fugit clam lacob cum tota familia ex Haran in Chanaan .In ſequitur 1.1.Diſquiſ.
eum Laban , [ed ne nocent , inhibetur à Deo. Itaque cum Iacobe Magic. C.3.
fodus amicitiæ init , dan redit in Haran . quatt,},
Chryſoft.
1:19. Achel furata eft idola Patris ſui ] ex auro, argento, homil.57. in
via ſaltem ex parte compenſaret damnum dotisfibi iniuftè Theodof. q.
ex parente ſubtractæ:nam paulò ante querebatur v.15.Etiam 88.in Gencí.
comedit pretium nostrum , quafi dicat , Tantum abeft ſperare
poflimus aliquam pro dote pecuniam ,vel portionem hære
ditariam paternam & maternam ,vt ne pretium quidem ,quo
nos quaſi alienas, feu tanquam mancipia ,tibivendidit in vxo
res, potuerimus ex vnguibus crudelis & auari parentis vlla
arte extorquere :nam maluit ipſe illud abligurire & deco
quere , quàm filiabusalendis ornandiſve impendere. ita Pe
rerius. Addir Aben - Efra , Rachelem ideò furatam eſſe
hæc Idola ;ne Pater illa conſulendo reſciſcere poffet, per
quod iter Iacob fugam ſuam inſtituiſſet. Itémque, vt occa
fionem & materiam vlterioris idololatriæ parenti ſubtrahe
ret , inquiunt Baſilius, Nazianzenus, Theodoretus. Fortè
etiam id fecit Rachel, vt deos illos penates haberet ſecum ,
ſui,ſuæque fugæ tutelares:nam licèt exmarito cognitionem
aliquam veri Dei haufiffet;more tamen & vitio gentis illius,
& in gratiam parentum ſuorum , fimulcum vero Deo colebat
etiam idola, quæ lacob in Chananæa demum fuftulit c.35.
V.2 . Et hanc rationem maximèprobant Chryfoftomus, Ru
V.42. Niſi timer e Iſaac affuiſſet mihi ] .Eftmetonymia, actus
potentiæ pro obiecto. Timor, id eſt, is quem cimet Iſaac, fcili- Prolog.de
cet Deus. Patet infrà,v.53. Iurauit Iacob per timorem Patris ſui, Hebr,n.46,
id eft per Deum quem timet, colit ac reueretur Pater.Laban
verò ibidem iurat per Deum Abraham , & per Deum Nacher
hã, fimul& per falſos deos quos colebatNachor idololatra
parens Laban .Hoc exemplo Iacob docent Theologi, licere
fidelibusexcipere iuramentum , imòin neceſſitate etiam exi
gere, ab Infidelibus, licèt ( ciant iuraturos per falſos Deos :
quia non niſipennilliuè ſe ad hoc habent Fideles.
CA PVT XXXII.
Iacob videt binas Angelorum acies, ſibi in iutelam à Deo ſubmiſſas.
Reconciliando fratri ſuo Eſau , mittit obuiam munera . Cum Anu
gelo luctatur, denpraualet : nomen accipit Iſraël.
Verunt ei obuiam Angeli Dei.] Quinam iſti AngeliiRe
>
Michaële Archangelo , inquit Diodorus Tharſenſis. Sicut
enim aduersùsLaban habuerat Iacob in Meſopotamia co
mites & tutelares Angelos illius regionis : qui iuffu Dei
ſaluum & incolumem iam illum deduxerant ad confinia
Chananææ cis amnem ,ſcilicet Euphraten : iam in confinio
Chananææ , cum maior exinde metus periculúmque immi
neret ab offenſo iratóque fratre fuo Eſau;occurrit noua An
gelorum Chanaanitidis cuftodia , qua etiam aduersus hunc,
cob conſpectis binis his Angelorum caftris,fcilicet aliorum
in Meſopotamiam aliorum
, & loci excipientium fefe
in Chanaanitide ,appellanit romen illiusMahanaim , id eft,bi
castra Hebræi,
na Dei. Ita & paflim interpretes.
$ .24. Vir luctabatur ]id eſt Angelus ſpecie & habitu viri :
ſed qui perſonain Dei repræſentaret. Patet Oſex 12. v.3.vbi
vocatur Angelus : & hîc v.28. vbi Deusappellatur. Addit
O feas ibidein fleuiſle Iacob cum luctaretur cum Angelo .
Petes: Quishic Angelus:Origenes,f Hieron.g & alij qui- fPeriarchon Orig. I. .
dam ,telte Procopio Gazzo,putarunt fuiſſe dæmonem . Sed g Hieron, in
dæmon perſonam Deinon repræſentat :neque lacob periif- 6. Ephef.
ſet àdæmonefibibenedici. Georgiusb Venetus putae fuifTe h Georgius
, i.
ſe & .3. pro
ad reftitutionem primogenitorum olim fratri ſubtractorum , bicm.234.
Sed abfit ab Angelo fancto , vt repugnet decreto diuino,
quo ceſſerant Iacobo primogenita. Dico ergo, fuiſſe Ange
lum Cuftodem Iacobi. Ita Patres Græci & Latini.
PetesSecundò.Cur ille luctatur cum cliente fuo:Reſpon .
deo . Vt hac lucta & victoria ſpem anxio illi faciat, fratrem
quoque ſuum Eſau faciliùs ſuperandi : nam nihil ab homi
nie inetuendum ei qui etiam Deum ſuperare pofler.
Petes
 Cap. XXXIII. XXXIV . XXXV . & c.
Petes Tertiò, an fuerit corporalis lucta : S.Hieronymus
Hieron fupra. & Gloffa interlinearis dicunt , ſpiritualem fuille ; S. Tho
mas & Rupertus, imaginariam . Scd reliquiPatres veram & à Non aliter fecithæc Deus, quam ficut Nabuchodonofori
corporalem luctain fuiſfe affirinant. Et verbum luctandi , &
neruus feinoris contractus, & ftupor tibiæ , & claudicatio
Iacobi id prorſus euincunt.
Petes Quartò, Cur tetigit, ſeu tangendolaſit , neruum fi
moris lacobi : vel ( vt habent Hebræa, Chaldæa , Græca)
iuxta curuaturam femoris Iacob ? Reſpondeo, Vtipla læſio
ne certusredderetur primò de veritate luctæ & victoriæ :de
inde ſe non fuis, ſed ſolius Dei viribusAngelo præualuifle.
Peres Quintò , animanferit perpetuò claudus ? Reſpon
deo , veroſuniliùs non nifi ad aliquod tempus claudicafle.
Quia velfic fiebat abundè fatis intentioni & ſcopo Ange
liiam dicto, Ita Hebræi & Toltatus.
Petes Sextò , Quid fibi vult nomen Iſraëlab Angelo in
dictum lacobo ? Refpondeo, idem quod dominans ſeu preud
lensDeo. Ita enim hic explicat ipfemet Angelus, & S.Hiero
nymuscum Theodorione,Symmacho & Aquila, & Septua
ginta interpretibus.Neque verò patiuntur litteræ Hebreæ, vt
idem fignificet quod vir videns Deum . licèt Philo ,Nazjan
zenus, Hilarius , Chryfoftomus,Eufebius,Auguſtinas Prò .
ſper & alij quidam fic expoſuerint.
Gregor.bo.
mil.14 . in Tropologicè, S.Thomas, & S.Gregoriushanc luctam di
Erech,x in cine eſſe orationen , qua videmus Deum quaſi faciead fe
P66.panir. siem , feu verè nobis præfentem , ac vim illi facimus, eidem
que præualemus ac dominamur : atque omnibus hoftibus
ſuperiores.reddimur.
Allegoricè, claudicauit Iacob,id eftpofteri Iacob Iudæi
poft tragicam cum Chrifto luctain :ram pars vna credens
& inhærens Chriſto, lurſun iuit , altera incredula & rebel
deAug.Cerm,80.
Tem , lis,deorſun. Ita S. Auguſtinus. Poteft & allegoricè hæc lut
Eta Iacobi cum Deo , dici figura fuiſſe Chrifti , totas ſæpè
noctes inoratione luctantis cum Deo ,maximè verò in hor
30Gethſemani. o tuis appendiſolita ; quæ S.Auguſtinus vocat Deoruin phy- Auguſt,in
CAPVT XXXII ).
lacob humiliſubmisſione c muneribus placas de fibi deuincie fra
trem fuum Efai . Habitat in Socoth coin Salim , vbi Deo libera
torifuo altare erigit eso ſacrificat.
3:10. V Idi faciem tuam ,quafi viderim vultum Dei. 1ſcilicet
excellentiſſima in vnoquoque generefunt,Hebræidicunt Lucæ 2. Ita Hieronymus & Toftatus. Vnde & Helena tein
of anys, elle Dei v.g. montes Dei,id elt celillimi,& c.vt alibia dixi. plum Adrichoinio
Non ergo adulatio hæc elt , ſed ve ſummum hyperbole, C telte
quâ Rabob ſignificat, conſpectum fratris ſibi iucundilli
mum optatiſſimúmque accidiſſe. Et verò cùm præter om
nem exſpectationem eum beneuolo in ſe animo comperiffet,
à quo non niſi omnia hoftilia metuerat ; cum veritate po
terat dicere, fe vultu conſpectúque illius placido & amico
uon fecùsrecreari,quain li Dei ipfius benigno aſpectu frui
insfuillet. Ita Toftatus & alij.
Acta omnia Iacobi & Eſau ordine annorum digera ha
bes in Chronico cap.15. Polteros verò amboruin . C.46 .
CAP v T XXXIV .
Dina filia Iacob'rapitur violatir à Sichem . Quaminiraiam vlcifci
volentes eius fratres perſuadent Sichem veipſe omneſqueeiusſub
diti cırcumcidantur. Circumciſos veròd ex vulnere etiamnum
1 . decumbentes,infeftis armis inuadunt,omneſquetrucidant;magné
jacobi dolore ac mororë .
7.25.
auctores crudelis & nefandi confilij,manu famu
lorum ftipati patrarunt hanc cædem .
Vbi Nota multiplex iftorum peccatum Prinum ,impruden- D quo mortuus elt Iſaac eius abauus: & pertigiſſe ad tempora Huang.cy
tiæ & temeritatis , cùin adoleſcentes yix annorum yiginti;
mſcio & inuito patre rem tam arduam , tain ,periculofam in
medio vicinorum hoftiun aggreſſiſunc.Secundum , iniulti
ţiæ , & vſurpationisiuris alieni,cùm priuata auctoritate,nul
lo iufto titulo , bellum mouerunt,principe familiæ fuæ neç
probante ,nec conſulto , penes quem tamen vnum illud ius
erat.Tertium , perfidiæ & proditionis, cum ylciſcuntur iniu
riam iam à fe condonatain, & iulta fatisfa & tione abolitam ,
mutuóque foedere , quin & connubio exterſam . Quartum ,
facrilegij, cùm ad dolos & fraudes fuas,& iniuttam cædem
abutuntur circuinciſione , re apud ipſosſacratiſſima. Quin
tum , crudelitatis & cyrannidis , cùm grauiter læfos & affli
etos, idque ex ſuggeſtione fua & in gratiain fui , iamque
quaſimoribundos , hoſtiliter inuaſerunt & iugularunt. Sex
cum ,oppreſſionis innocentum : neque enim ſolum raptorem
eiuſque familiam ,ſed omnes yrbismaſculos,etiain innoxios
& omnium inícios iugularunt : pueros & feminas captiuas
abduxerunt,agros & doinos ſpoliarunt,greges prædatifunt,
mçnia fuffoderunt. Vnde & grauiffime eos reprehendit la
cob, & moriturus etiain maledixit. Genel.49 . v.s.
Dices, lydith 9.V.2.dicitur Deus dediffe Simeonigladium in
> Laç. Tirini Tom . i.
i}
yleionen horum Sichemitarum : Oxores harum ac filias den
diffe feruis fuisin predam qui zelauerunt zelum Dei. Reſpondeo ,
præcepit expugnare Tyrum , & aliis tyrannisdat vires, ani
mos,opes & arma ad puniendum rebelles;vt fcilicet vindicta
iuſta ſumatur, quam illi promeriti fuerant.Cumque huic vo
luntati Dei parent tyranni , ſubinde etiam præmniis afficiun
tur à.Deo , licèt alioquin & ipfi cyranni, & actus tyrannici,
quibus in hoc exequendo vtuntur,extremè diſpliceantDeo .
Sic enim & in præſenti factuin . Volebat Deusvlciſci pro Chronic.c.15.
broſum raptum & Nuprụm Dinx yix quindecim annorum
puellulæ . Vfus ad id elt zelo Simeonis & Leui , qui totis
animis eò ferebantur. Et in hoc feruiebant nurui & inten
tioni Dei, quòd zelo pudicitiæ vltione,n'ex raptore eiuſque
complicibus fumptum ibant, & ex hoc capite digni erant
laude ac præmio:fed quatenus zelus hic imprudens ac per
'fidusfuit, & limites exceſſitmodeſtiæ ac iuftitiæ ,eatenus non
ſeruieruntnutui & voluntari Dei, ſed grauiſſimèpeccarunt,
& punirimerueruntac puniti funt. Simili inodo obſtetrices
Ægyptiæ , quæ mendacio fuo curatæ ſunt vitain infantium Exod.1, 8.10 .
Hebræorum , benedictæ fuerunt à Deo , non proptermenda
ciun, fed propter piun affećtum ,& beneficiuin Hebræis im
penſum .Nam poteſt in vno eodéque opere aliquid eſſe boni,
quod præmiet Deus : & aliquid mali quod oderic & puniat.
?
CAP v T X X XV .
Tacob familiam ſuam idolisexpurgat, aram Deo edificas in Bethel:
vbirurſusà Deo cohoneſtatur nomine Iſraël. Nafcitur Beniamin :
Sed mater eius Rachel moritur in partu .Mòritur etiam Debora,com
7 Ifaac, cùm effet annorum 180 .
V.4. Naures que erant in auribuscorum . ] ſcilicet Idolorum ,
putà anathemata,monilia,variaque ornaréta alia ita
lacteria. Voluit eniin lacob in plenam idololatriæ detelta- Gen.q.115.
tionem hæc omnia confracta in terra defodi,neque vllis vſi
busadhiberi permiſit. Sic & pofteris Iacobi præcipit Deus
Deuter.7.Sculpeilis eurum igni combures: non concupiſces argentums
por aurum de quibus faéta funt :neque asſumes quicquam ex eis.
¥ .21. Trans turrem gregis.) Locus erat paſcuis vberrimus,
vnico milliari diſtansBethleherno , ſic veroſimiliter dictus Hieron hic;'&c
quòd ibiPatriarcha ſuos greges paſcere foleret.Eſtque idei braicis,de locis Hc
Jocus, in quo Angelipaſtoribus nato Chriſto apparuerunt,
ibidem ſub nomine fanctorum Angelorum conftruxit , b Adrich . de
.b locis lancis,
CA PVT XXXVI.
Duces en Regesprognati ex Eſaü recenſentur : vt conftet,benedi& io
y nem Iſaaciilli daram cap.27.0 :39 . reipſu fuiſſe adimpletam .
8.4. [ Lihaz ] Hic , ex plurium ſententia , eſtille Thema
vocane,patruus lobi : vel (vt veriſimilius exiltimo)hic Eli
phaz elt auusalterius Eliphaz, qui in tertio gradu cognatus
lobo(vt dixi in eiusGenealogia ) ad ipsū acceſſit,& cú duo Chronici ci
46.
busaliis folatus ell ami&tum & vlceribusplenum.Erat autem
nofter hic ſenior Eliphaz primogenitus Eſaü : Iob verò , feu
Iobab , abnepos fuit Eſaü . tertius ab illo , quintus ab Abra
hamo: fecundus àmorte Eſaü Rex Idúmææ , vt hic pater
V.33. Et expreſsè,affirmant Lxx . Interpretes in fine libri Iob:
& ferè omnes Patres ac Doctores, præter S.Hieron .quicuin
Rabbinis quibufdam mauult , lobum fuille filium Nachor
fratris Abrahæ.Sed altera opinio ve communior, ita & ve Philo citatus
roſimilior ett : quam çenent Philo, Ariftæas , Athanafius; ab Abulensi
Chryfoftomus, Auguſtinus, Theodoretus : & ex recentiori- hic.Ariftzas
bus Abulenfis,Pererius,à Lapide,Pineda,& alij.Secundùm apud Eule
quain ſententiam dicendum , Iob natum eſſe lub id teinpus bium 1.9 de
Præparar.li.
Moyſis:nam vixit ducentis & pluribusannis Iob cap.vlti. Athanaſ, in
Petes qua ætate inortuus fit Efau ? Refpondeo ,id nuſquain Synopt
ex Scripturis colligi poſſe. Sed veroſimile eft , fupparein Chryfoft.
fuiffe lacobo fratri fuo. homil.2.de
PetesSecundò an damnatus ſit ? Reſpondeo, veroſimilius patientia.
job . Aug.
videri, non fuiſle dainnatum . Nam delicta iuuentutis facilè 1.18 . de Ci
expiauitmaturiorætas. Et amicus ille occurſusquem fratri uit. c.47.
è Melopotainia reduci exhibuit hîc c.33.communis fepulcu-- Thcodor.&
ţa Iſaaco parenci, exhibita c. 35. & forſan & conuictus cum reliqui hic
Jacobo coinmunis apud fenem parenten ; falten pacificusà Pinedain 6.1.Iob.v.is
fratre receſſus poft obituin parentis 6.36. certo declarant,
ipfum fe ad meliorem frugem recepiffe. Et vnde alioquin
abnepos eius Iob virtutum exemplar, vnde amici lobi ſuain
hauſerunt pietatem , finon à parente & auo ſuo:Efau Quod
Malachiæ i.dicitur, Eſau odio habui;non ad perſonai , fed ad
poſteros Eſaumaximè ſpectat , éltque fermo de reiectione
non à falute æterna , fed à temporali benedictionepaterna
& iure primogenituræ , vt diximus cap.27,
Ý . 24. Qui inuenis aquas salidas in ſolitudine. ] Hebræum
jomim , quomodo legunt Rabbini recentiores , Eugubinus,
Vatablus,Caietan . Pagninus,Forſterus & Tiguriniyertunt
muloi
 Commentarius in Geneſ.
14
moxlos, quafi hic Ana primusmulorum procreationem adin
uenerit, adactis afinis in equas : Chaldæus forces vel gigantes
Ilieron . in vertit.Sed dico cum S.Hierony.sanmim (fic eft in Hebræo)
QO. Ilebr, propriè ſignificare collectionem aquarum :& hîc de verè ca- A
lidis ſeu tepentibus , ac conſequenter inedicam vim haben
tibusaquis, Scripturain intelligendam effe:quales etiam ho
die in thermisAquenfibus & aliis quibuſdam locisreperiun
tur. Quas quia primus hic Ana detexit, earúmque vſum fre
quenti experimento corporibus falutarem effe deprehendit
acprodidit ; earundem inuentorhîc dicitur,& rei noux au
ĉtor perhibetur.
V.37. De Avuio Rohol oth ] Hebræa , Chaldæa, & Græca
begunt, de Rowboth fluni , id eft de ciuitate Rohoboth fita
iuxta fluuiuin Euphraten , de qaa dixiGenel.jo . verf.11. &
rurlus dicam.Paral.1.y.48 .
CAP v T XXXVII.
Joſeph narrat fua fomnia. Quorum occafione inuidi fratre', necem
illi maibinantur.Sed liberar eum Ruben primò,deinde Indas:
quo fuadente vendiirr Madianicis, & abiis Putiphari in Ægypto.
Vnicam polymitam .) Sep:uaginta & Tigurini , tuni
4.3. Team
cam variam ,nempe liciis & filis varij coloris ele- B iam veſte apprehenſusaufugit. Quartò, fortitudinis, quâ &
ganter diſtinctam .
Theologicè,Rupertushac velte polymnita vult vitam oin
ni virtutum varietate ornatam defignari.
e,] Phi
Ý.9 . Vid ;(olem , e Lunam ,een ftellas undecim adorare me,
lo ait, ipſum vidiſſe , venientem ad ſe ſolem , lunam , & ftel
las, fortè humano corpore & facie indutas, vt a pictoribus
depinguntur. Nam quomodo aliàs vel phantaſia , inente
concipere potuiſſet vel loſeph adorationein fibi ab illis ex
hiberi ?
Allegoricè,per Iofephum & manipulum Iofephideſigna
tur Chriſtus , quem omnes Angeli & Sancti , omnis lex &
Prophetæ , omnis poteftas in coelo & in terra , vt dominun
fuuin & principem circumitant & adorant, inquit Rupertus.
Noca.Noinine matris Iofephi non intelligitur Rachel,
quæ haud ita pridem mortua fuerat.neque vnquam adorauit
filium : ſed Bala Rachelis ancilla, quæ Ioſephomater nutri
tia fuerat, & iam mortua Rachele in matris locum ſucceſſe
rat. Ita Liranus & Toratus.
V.36. Puriphari eunucho Pharaonis. ] id eſt,ininiſtro Pharao
nis, fcilicetmagiſtro militiæ illius.Vnde & Chaldæus,prin
cipem vertit ; & Oleafter , cuſtodem domus ſeu perfonæ re
giæ .Neque eniin ſolet ſemperhac voce in Scripturis ſignifi
cari verus (pado : ſed ij omnes qui officiis illis quibus ſpa
dones olim præfici folent, in aula regia fungebantur. Cùm
enim ſecuritatis cauſa folerent fpadones præfici cubiculis
Reginarum & Heroinarum , atque, exploratâ eorundein fide
& induſtriâ poſtmodum aliis quoque admoueri,etiam primis
aulæ officiis ,maximè verò cuſtodiæ regiæ ;hinc nomine
cunuchorum pofteà di& i funt quotquot illis officiis funge
bantur, etfi veri eunuchi ſeu ſpadones non eſſent. Patet ex
hoc Putiphare , qui licet vxorem haberet & liberos, tamen
eunuchus hic vocatur. Etinfra cap.40. pincerna Regis, &
piſtorum præfectus eununchi vocantur: & alij alibi.
CA PV T XXXVIII.
Iudas generat Her do Onam , quos Deusob mollitiem , retractum
in actu coniugi ,morte ple &tit , Thamar dolosè ex luda grauida
tur, gignitque Phares con Zeram .
fuerithæc eiusnequitia,vide 1. Paralip.2. verf.
. 9. Sciens Onan non fibinaſci filios. ] Id eſt, ſciens quòd is
qui primo loco ex ſe nafciturus eſſet,non computaretur ſuus,
fed fratris qui defuncti filius. Ita clarè exprimunt Lxx. &
Chaldæus. Ex hoc capite patet , etiam ante legern Moyſis
periniſfum , imo in more fuiffe , vt frater vxorem fratris ſine
liberis defun &ti duceret, & primogenitum ſuum nomine fra
tris ſuinominaret. Sic fabbathum ,diſcretio mundorum ani
malium , circumciſio , & alia plura quæ poftmodum lege
Moyfis præfcripta fuerunt iam anteà à Patriarchis vſurpata .
V. 29. Quare diuifa eft propter te maceria ? ] Id eft, quare tu
prior ante fratrem tuum , perrupifti clauftrum vteri mater
ni, diuidendo membranam feu fecundinas quibus inuolue
baris 3 quafidicat, Quare tu fratri primogenituram præripis?
Norat Chryfoftomus, id præter naturam contigiffe : & alle
goricè præfig naffe Zaram populum Iudaicum , qui prior ma
num protulit , accipiendo legem à Deo,atque ita imperfecte
ſecundùm fpiritum natus eſt : ſed vbi fenfit fe coccineo
Chrifti fanguine inquinatum , retraxit manum , & receſſità
Deo . Mox Tubingreffus Phares , id eft Gentilispopulus, &
prior naſcendo perfecte ſecundùm ſpiritum , feu credédo in
Chriftum , ius primogenituræ præripuit Iudæis ,maceriám
que inimicitiarum inter fe & Deum generosè diſrupit. Itą
Serat Cyrill.Iſidor.Ruper Aliam huius coccini explicationem dat
4.2c.7.
Lului,: in .
RabbiRafshiapud Serarium :neinpe.co præfiguratum fuiffe
facrilegium Achan abnepotis huius Zara loſue 7. dum pal
lium coccineum èſpoliis Iericho ſuffuratus , caufa fuit fcedæ
cladis & fugæ totius exercitus Iſraëlitici.
CAP v T XXXIX .
1oſephi caftitas tentatur ab hera : fed isreli& â chlamyde in manin
bus here , fugit : ideóque per calumniam ab illa accuſasus incar.
ceratar.
EC
Prouerbio hoc fignificatur, Patremfamilias ita on
nia ſua comunififfe Ioſepho, vt ab eo nullam rationem dati
vel accepti repofceret : ſed contentus frui partis labore Io
ſephi, dormiebat in vtramque aurein , ſollicitus ſolùm edere
& bibere. Notat Rupertuspræcellentiam hîc virtutum Io
ſephi , & maximè cardinalium . Primò, iuftitiæ , qua bona
dominiſui tot annis tanta integritate , fine vlla fraudis aut
negligentiæ ſuſpicione adminiftrauit. Secundò , temperan
tiæ , quâ iuuenis vix 27.annorum , & ſeruus, & formoſus,ab
hera propria, & ampla pollicente , ſecretò adamatus, & fa
piùs interpellatusac rogatus , nunquam redamarit. Tertià ,
prudentiae , quâ diffuadere conatus , cùm vidit fruſtrà effe,
.
blanditias & furias infanæ amafiæ conſtanter repulit,& car
ceres & mortem fubire maluit, quàm vel Deum , vel herum
ſuum offendere. Hinc Chryfoftomus, Ambrofius, Auguſti
nus & Philo , Magis , inquiunt ,miramur factum Iofephi,
quàm tres pueros in fornace Babylonia illæſos permanlille:
nam ficut illi pueri , fic magis Ioſeph in mediis ignibus il
læſus,non adultus,ſed clarior effugit.
CAPVT XL.
Joſeph Pincerne le Pistori Pharaonis exponit fomnia que habue
rant : & expofitionem próbat euentus.
Iderant ambo fomnium inxta interpretationem congruam
formiter interpretationi ſubſecuræ .
Peres ,an ex ſomniis liceat diuinare ? Reſpondeo , Li
cet primò, ex iis quæ verofimile eſt, à Deo, vel bono An
С
gelo immiſſa eſſe : quod ferè colligitur ex adiunctis cir
cumftantiis , & peculiari lumine quo manifeftum faciunt,
à ſe ſomniuin vel reuelationem proficiſci. Secundò, licet
etiam ex ſomniisnaturalibus, ſeu quæ naſcuntur ex huno
rum in corpore temperamento , coniecturam facere , vt
Medici faciunt , de ſtatu corporis , eius temperie vel in
temperie , demorbo vel præſente , vel imminente , & c. Nam
ex effectibus prudenter inquiritur de cauſa , & contrà , ex
caufa de effectibus. Vnde Hippocrates & Galenus libros
ſcripſerunt depræfagiis fumendis ex inſomniis. Tertiò , ex
diabolicis ſeu à Diabolo immiſſis ſomniis , quæ tempore
tentationis ſubinde permittit Deus, & prudentum iudi
cio facilè dignoſci poflunt , non licet coniecturam face
re , cùm inhibitum nobis fit omne commercium cum Dæ
mone, capitali Dei hofte , & ruinæ noftræ femper inſidian
te. Quartò , ex naturalibus ſomniis aliud quàm naturale
corporis temperamentum , aut valetudinis ftatum conle
ctare velle , verbi gratia , de fortuitis euentibus, vel actio
nibus caufarum liberarum , aliíſve contingentibus vel cafi
bus futuris; vanum , ſuperſtitioſum , & à Deo prohibitum
eft Deuteronomij 18. verſ. 1o .
D
CAP v T XLI.
Ioſeph fomnium feptem vaccarum in ſeptem fpicarum explicar pla
raoni fore ſeprennium vnum fertilitatis , & alterum fterilitatis,
Hinc à Pharaone
prouidentia depellit . vniuerfo Regno Ægypti : à quo fuân
famem praficitur
BſquemeDous refpondebir.] Eft hebraiſmus, pro, non Prolog.de
ego,
Hebs.n ,6.
vertit Chaldæus ) aut mea folertia vel ſagacitate naturali,
vị tu putas,ộ Pharao ; ſed Deus perme reſpondebit, & fom
nia explicabit.
Nota , cùm fertilitas maximè conſiſtat in frugibus & pe
coribus, aptè illam prædici his duobus ſomniis, vno boum ,
altero {picarum . Hæc fertilitas omnis in Ægypto naſceba
tur ex inundacmaiorem
ione Aluminis Nili, fertilicat
exundab at,eò induceb at qui quòmagis & longius
em . Duodecim co
bicis (inquit Plinius )Si Nilusexunder,famen fentit Æggptus : fi Plinius 4,5!
tredecim , etiamnum eſurit : quatuordecim cubiti hilaritatem affe. cap.g.
runt : quindecim ſecuritatem : ſexdecim delicias. Maximum incre
mentum ad hoc aui fuit cabitorum o &todecim . Hæc Plinius.
Quòd verò macræ boues non niſi in ripa Nili paſci vide
rentur, portendebantexiguam Nili exundationem , & conſe
quenter exigua pafcua, & ferè tantum ad ripam ipſam , toto
feptennio
 Cap. XLII. XLIII. &
feptennio futura . Pingues verò in remotis à Nilo paluftri- fuos, præciperet. Denique ne impedirentur mira illa &15
buslocis paſci vifæ ,maximam fluminis exundantiain ferti
litatémque altero feptennio præfignabant.Sed hæc continua
tot ſimul annorum ynifornis Nili exundatio ,.confecurá
que А tatePetes
vel fertilitas vel ſterilitas non occultæ alicui aſtroruin vit
tuti, autalterinacuræ beneficio , fed vnius Dei potenciæ ac
prouidentiæ Nilum pro ſuo placito laxantis vel ftringentis
adſcribi poteft:vnde nec ab Aſtrologis,nec à diuinis Ægy
priorum ,ſed à folo Deo præſciri & prædici potuit.
V. 43. Super currum ſuum ſecundum . ] id eſt ſuper eum cur
Tuin ,quo ſolebat vehi ſecundus à rege. Hac ergo cæremo
nia palàm toti Regno fecit Pharao, Iofephu n proxiinui n à
Rege dignitatis locum obtinere . Præeunte & clamanse pre
cone Abrech ; quæ ,fi non Ægyptia , fed Hebræa voxeltså ra
diceburach, in nepril ſignificat genu flectere , vel adgenicu
lando ſalutare. Ita hîc vertit S.Hierony. Aquila, & quidam
alij.NotantPhilo & Rupert.Iofephuin pro carceris fquallo
re, euectum in curium & thronum regium , pro habitu ſordi
do, induiffe ftolam bysſinam leu togain oblongam & talarem
holoſericam :pro compedibus,accepille rorquem auream : pro
feruili noinine, regium annulum , & citulum faluatoris mun
di, quo titulo Rex illum cohoneftant , cò quòd ſua pruden
ria ac prouidentia extremam inundi famem & inopian , &
hinc imininentem intericum præuertiffet ac depuliffet. Ex
Ruff. lib.a. quo eodem ingenti beneficio, putantRuffinus, Iulius Firmi
hilt. cap.23. cus, Pierius & Baronius , Iofephum fub nomine Serapidis & B reſina velfuccusqui ex arbore terebintho diſtillat & vulgò 25. Dioſcoſ ,
Pieris I. 3. Ofiridus ab Ægyptiis cultum fuiffe & pro habitum . Et patet
Hieroglyph . tum ex nomine Serapis ; quod idem videtur eſſe quòd Sar,
fol.35 . ſeu Ser,id hebr. eft dominus, & Apis ,id bos
ægyptiacè,tun
Baron.tom.4. ex nomine Arſaph , quo tefte Plutarcho, Oſiris vocabatur ,
pag.15, quod leui commutatione ex loſeph promanafle non videt,
llids. tun ex hieroglyphicis quibusOſiridein deſignabane, putà
figura bonis feu vituli,notis lunæ & ſolis infigniti ; item iu
uenis imberbis cum modio yel calatho in capite, & c. quæ
in loſephum , eiúfque boues & fpicas, & ætatem , & Aſtro
logiæ peritiam ad amuſfim quadrant.Subſcribithis Clemens
Alexandrinus, Auguſtinus, à Lapide & Bonfrerius.
Aug.118. 7.45. Filiam Putiphare. ] Peres an Iofeph in vxorem duxe
Ciuit, 6.4. de rit filiam primiheri ſui Putipharis, quiob fufpicionem adul
terij compegerat eum in carcerem Affirmant Hebræi, fan
Etus Hieronymus,Rupertus & Abulenfis.Sed veriuseft hune
Putipharem diuerſum ab illo fuiſſe.Nain hic Sacerdos erat,
ille princepsmilitiæ : hic Heliopoli , ille Memphi degebat
in aula Regia.Et in Hebræo ſuntnomina ſaltemex parte di
uerfa. Ita S.Auguftinus, Chryfoftomus, Liranus , Lipoma
nus, Oleafter, Pererius & alij.
С aliis, acproinde nec occidere , nec comedere illa animalia
C A PVT x LÍ.
Joſeph decem fratres fuos,Ægyptum frumenticausâ venientes;agnof
cil, có durè compellat. Tandemque retento in vinculis Simeo
me, Caleros dimirit , ſex ea lege, vt Beniamin ad ſe deducant.
viuis Pharao. Formula iurandi tam Gentibus, quàm
S. Thom , 2 . Iudæis vfitata .Potéftque iuxta S.Thomam duobus modis in
8.9.89. art.6. telligi. Primò affertorie , quafi dicat, Iuro per Deum , qui vi
cæ & falutis regismei Pharaonis auctor & cultos elt. Se
cundò, execratoriè , vt idem fit quod , adiuro , obteſtor &
rogo Deum , vt Pharaoni falutem & vitam adimat, fi non
conitet vos efſe exploratores. Nota tamen cum eodem fan
cto Thoma & Bonauentura , Iofephuin non affertiue vocare
fratres fuosexploratores ; nam ſciebatnon effetales: ſed ſo
lùm tentatiuè , & probandi gratiâ . Cuiuſmodi locutionun
formulæ vſurpantur à iudicibus de crimnine aliquo inquiren
tibus: fed folum vim habent interrogationum .
D firmat
V.25. Tollens Simeon ,Oligans. ] Cur hunc præ reliquisfra
tribus?Reſpondet Gennadius & Hebræiquia Simeon præ
cipila cauſa & auctor aliis fuerat necis Iofepho inferendæ . re augurium hic non accipi pro vero & proprie dicto , quod
Philo de Velſalcem , vt ait Philo, pluscæteris vtpote junioribus peca
loſepb.
carat:nam , cum ætate poft Ruben maximus eſſet, & aucto
ritate valeret , maluit cum illis in perniciem adolefcendi
conſpirare ,quàm Rubeno pro eo liberando fatagentile con
iungere.An verò loſeph toto tempore abſentiæ fratrum ,Si
meonem in vinculis perpetuò habuerit , incertuin eft. Vero
fimilius,non nifivfque ad abitum illorum habuiſſe in vincu
lis: in carcere tainen , vel alio honeftiore loco conclufum ,
ad reditum vſque aliorum tenuiſſe.
14
Petes, Quare Ioſeph totis 23.annis quibus fuit in Ægypto ,
nihil de le nunciauit tain mceſto parenti ? Reſponder s:
Thomas, Deuin id noluiſſe. Cur autem noluit? Rationem
dat Auguftinus, ve hocquafi purgatorio tam parens, quàm
filius purgaretur in hac vita: &e virtus vtriuſque tanto ſpe
Ctacior orbi fieret, vt facta fuerat eciam Abrahami & Iſaaci
per iinnolationem in monte Moria,ſupratc.22.Addit Theo
doretus, ita Deum voluiffe , vt fomnia Ioſephi ad amuffimi
complerentur : & ne Iacob filium , vbi reſciuiffet in Ægy:
.
pto degere, pretio quantocunque redemptum , in Chana
anitidein ad propria reduceret , atque ita occafionem nana ne quid finiftri per viain contra eum ,vt olin contra fe inolia
ciſcendi principatus in Ægyptios , adeóque-& in fratres
Jar. Tirini Tom I.
XLIV .
ftu
penda opera ; quæ per & poft folephum in Ægypto patraca
narrac tuin Geneſis,cum Exodusmultis & prolixi capitibus,
fecundò ,vnde
: Reſpondet
lofepho conſti
Pererius,Partim ex circum volun .
hac Deifomni
titdestanti
is o
rum ſuoruin : partiin ex intinctu & reuelatione interna, vt
erat Propheta , forfan & ex remoris, & variis impediinen
tis, quæ ,cùm quid tale tentaret, iniici cælitus animaduertit,
vtaccidit in re longè leuiori, cum egredienti principi pin
cernarum è carcere commendaflet etiam fui liberationem :
ſed ille, per integrum bienniun ne femel quidem memine
rat interpretis & clientis ſui,nolente Deo inediis eximihu
manis quein fua folius inanu iuuare decreuerat.
CA PVT XLIIT.
Fratres fuos cum Beniamino'in Ægyptum redeuntes ; vi emant frita
mentum , lofeph benignè excipit , onlauto conuiuio exhilarat.
V.I. Odicum refine , ſtoracis ; ſtactes, ela terebinthi ]Refina
ribas qualibuſcumque defuit & adhæreſcit. In Iudæa &
Syria ferè pro galvano ſumiſolet, qui fuccuselt arboris quæ
ferula vocatur, inquit Plinius& Dioſcorides.Terevinchus est Plin.l.nz.6.
Tormentina vocatur. Storax lachryma eltarboris quæ fubinde lis. c.81.
Styrax dicta reperitur,celte codein Plinio & Diofcoride.Vn- Plin. ibid.
de vnguentumredduntur
ſtyracinuin , quo capilli & benè olentes Dioſcor.
colore flaui . Stacte et lachrymamyrrhæ & 6.78
, ſeu li- . 1. .
quormyrrhæ ſubtiliſſimus & puriſſimus.
Ý . 16. Occide vi&timas. ) Eit całachreſis, id eft bettias, quæ
cùm iugulantur, vi& timæmore priſco vocantur, etſi non ad
ſacrificiuin , ſed ſolùm ad elum jugulentur.Neque eniin erat'
tam impius Iofeph , vt iuberet holtias iinınolaridiis Ægy
priis. Quin & , fiMacrobio credimus;non eratmoris Ægy- Macrob , t.mn
priis, vt pecudibus aut fanguine, fed precibus & thure dun- -, 7
taxat facrificarent Diis.
V.32 .Seorſum lofeph.jId eſt, folus in peculiarimenſa,yepo
te totius Ægypti Prorex.
Seorſum fratribu :, & Ægyptiis quoque feorſum . ) Cauſa addi=
tur, quia illicitum Ægyprius comedere cum Hebræis có profanum .
Cùm eniin ſolérent Hebræi parim comedere bojies , tauros;
oues & hircos,quæ erant Ægyptiorum numina , qui in arie
te colebant louem , in tauro & vitulo Apin,telte Philone &
licebat, Exodi 8 v.26. licèt hìc illa ipfis à Ioſepho non appo
nerentur , ſed alia folum animalia quibus liceret veſci in
Ægypto.v.g.pullos, capones,lepores, perdices, & c,quia ta
men norant eos folitos illa cædere,illiſque veſci,tanquam à
profanis conuiuis abhorrebant,fibique ſuperſtitiosè cauebāt.
V.34 Biberúntque eo inebriati ſunt. ] Id eft, faciati vino, &
exhilarati, incaleſcentesmero, ſed citra crapulain aut tema
lentiam .Sic Pſalm.64.Vificalli terram , & inebriaft, eam . Et in
hoc fenſu plerumque vtitur Scriptura verbo inebriandi. Ita S. S. Auguft.in
Auguftinus
& alij Genci. 9.1441
CAPVT XLIV .
Vt,quo animofine fratres ſui in Beniaminum , reſciſcat loſeph,fiya
phum ſusm occultariiubet in ſacco Beniamini:eundemque ob für
tumiſtud ſibi in feruum depofcit: ſed ludas fepro eo in feruam
offert.
Wis: Pſe eft fcyphus , in quo augurari ſolet Dominus meus ) An
ergo Ioſeph inanum autariolum fe profitebatur + Afs
Caluinus, fed impius in fanctiflimun Patriarcham :
Reſpondeo ergo, cum S. Auguſtino , hæcioco dici;& vt ait,
S.Thom.ex vulgi & Ægyptioruin opinione.Niſimalis dice
ex volacu , triupudio, velgarritu auium,vel alio aliarum re
rum motu captabatur,ſed pro coniectatione quauis, etiam li=
cita, quæ vel ex inftinétu Spiritus fancti, vel ex naturali ſa
gacitate & folertia procedit.Sic enim & à Cicerone,& à Pli- Plin. 1.7 epiſte
nio & ab Ariſtotele vſurpatur. EtHebræum quoque nachas ad. Tacicum .
ytrumque ſignificat.Hoc fenfu dici poffet,folitum Ioſephun Arilt problé :
.
hoc fcypho coniectare , vt erat ſagaciſfimus,de indole, pru 6. (ca.33:
dentia & arcano mentis hofpitum fuorum : nam in vino ve
ritas vltrò
volebat ſe prodit.
& rimari, quisEt fratrum
nunc peranimus
ſcyphùın
ellerhunc coniectare
in minorem na
cu Beneiaminum . An fortè quia plus cæterisà Patre dilige
batur,vtpote ex eadem qua Ioſephusmatre natus,& iamre
cens à Prorege Ægypti, quintuplicis portionis prærogatiua
publicè omnibus prælatus ; odio & inuidia ipfum quoque
proſequerentur, atque ita deprehenſun in furto facilè neglia
gerent acdeſererent: an verò feria anxietate & cura ipfum
excufandi & liberandi, folidum erga ipſumn affectum amo
rémque celtacuri effent. Nam quo cafu deprehendiffet, odio
haberi, aut ſaltem paruipendi; decreuerat apud ſe retinere,
rentur. Isa Philo, Iofephus, Chryfoftoipus,Theodoretus.
B 3 APV T.
 16 Commentarius in Geneſ.
CA PVT XL V.
Tacob ſe fratribus
ad ſe inprodit,eoſque cum muneribus ad patrem
iubétque Ægyptum adduci,lacobpræ gaudio vix remittit,
ſe capit. bron terræ Chanaan, vbi Abraham , Sara, Iſaac, veroſimili
On
Id fufusdeclarat cap.5o.v.20.vbi ait Vos cogitaffis
dememalum . Ergo veltri confilio non erat,ine exaltare: fed
folius Dei qui tamen veltro malo confilio vſus elt in bonum
commune & meum & veltrum . Ergo obiectum voluntatis
diuinæ in hac Ioſephi tragedia non erat peccatum fratrum ,
vt impiè blaſphemantMelanchthon, Caluinus & alij hære
tici, ſed primò ,miſlio & exaltatio Ioſephiin Ægypto , vt
obuenturæ toti orbi famiprofpiceret, & ftirpem Iacobi in
Ægyptum transfert. Secundò , cùm ad id exequendum in
finita Deo media admanum effent,maluit vno illo vti quod
fratres Ioſephi ſua malitia ſuggefferunt, nempeproditione
& venditione Iofephi:quam licet facile impedire potuiffet,
ideò noluit,vt ingens illud bonuin quod prædecreuerat,inde
eliceret. Ergo obiectum diuinæ in hoc voluntatis non fuit
niſi permifio,& non impedịtio nequitiæ fratrum.Tertiò, up
poſitâ permiſſione hac nequitiæ illorum , voluit Deus vt
Ioſeph quoque patienter ea omnia ferret , & impunè fratri
bus eſſe finerer quæcunque ipfimolefta inde obuenirent. Et B le& ulum ſignificat, quo inodo vertit S.Hieronymus, Aquila
ad hoc tertium obiectum voluntatis diuinæ ſpecialiter re
fpexit Ioſephus, cùm in frà cap.so. dicit. Num Dei poſſumus
reſistere voluntari? quafi dicat, Etfi ex veſtra malitia vendicus
fim & paſſus quæcunque paffus ſum : quia tamen Deus,ſup
poſitâ veftra , hacmalitia , voluitme patienter ferre omnia
inde conſecuta ſunt, neque vos àme puniri ? non pof
quæ
ſum non promptè obfequi illi Dei voluntati , cui & ego &
omnes creaturæ debent feſe prompciſſimè accommodare.
Abſit ergo , puniam illo quos Deus per me faluoseſſe vo
luit , & quorum occafione ad ſublimem hunc thronum eue
Etus ſuin . Quin potiùs de tam felici euentu , qui, Deo
diſponente ex veftro fcelere tam mihi quàm vobis obuenit,
Molina r.p: gaudendum nobis & exulcandum . Ita Molina & alij Do
9.19.art. 6. Ctores ,
diſp . 2 ,
CAP v T XLVI.
Lacob cum totala proſapia , que ordine recenſetur , in Ægyptum
deſcendir : cui in occurſum venit loſeph , der patrem cum lachry :
mois excipit.
:
riiure id veris facerdotibus noui teſtamenti à principibus
Chriftianis præftandum ? inquit Chryfoftomus & Theo
doretus.
♡ .30 Condas me in ſepulchromaiorum meorum . ] id eft,in He
ter & Rebecca , fepulti fuerant. Idem fuit votum & præce- Ioſephi 1.2.
ptum Ioſephimorituri, infrà cap.vltim .& veroſiiniliùs etiam Hieron
Antiquit. .inc.4.
reliquoruin duodecim Patriarcharum ,quos Iofephus ſcribit cpitaphio
Hebrone eſſe ſepultos : S.Hieronymus, in Sichimis, & hoc inſi- Paula & epift.
nuatur aĉtorum 7. V.16. vol. ad Pam
Peces, Quare aded horrebant fepeliri in Ægypto ? Re- machium .
fpondet Rupertus, vt filiorum ſuorum animos ab Ægyptide
liciis & vitiis alienos redderent, certámque ipſis poftliini
nio in Chanaanitidem reditus ſpein facerent. Secundò ,vt in
terra fancta tor aliis Sanctorum corporibus iungerentur , &
Inaximè Chrifto in Chanaan naſcituro & morituro cum
quo fe quoque reſurrecturos fortè præuidebant aut fpera
bant. Tertiò , vt pofteri parentum ſuorum oſſa ſanctåſque
exuuias apud fe, & quafi in ſinu ſuo haberent, tanquam per
petua munimenta & ſtimulos virtutum parentum.Ita S.Au
guſtinus, Toftatus & alij. 770
V.31. Adorauit, id eft laudauit, gratias Deo egit , Ifraël, ‫מתה‬
detot tantiſque beneficiis in Iofephum , per & Iofephum in
fuos oinnes collatis. ad lectulicapui ] Pro mitta Hebræo,quod
& Symmachus ,mutatis punctis legerunt ixx. interpretes
matte quod virgam ſeu ſceptrum figniñcat.Dicitur ergo Iacob Vtrumqu e al
radice.
adoraffe ſeu honoraſſe caput , id eft funmitatem vel verti
cein virgæ , ſeu ſceptri regij, quod Ioſeph tanquain muneris
ſui inſignemanu demore tenebat. Ethanc verſionem ſequi- MOD
tur Apoſtolus ad Hebræos 11.7.21. & Synodus ſepciina ge
neralis, & inulti antiqui. Vtraque lectio bona,proba , & ve
ra eft, vtraque veroſimiliter à Spiritu ſancto intenta , etiam
litteraliter. Et forſan hæc ratio , cur S.Scripturam ea lingua
& litteris conſcribi voluerit, quibus in ſcriprione deeffent
puncta, vt ſenſuum diuerfitas ex diuerſorum pun toruin ap
poſitione nafci poffet, qui fimul à Spiritu S.intenderentur.
CAPVT XLVIII.
lacob duos 1oſephi filios Ephraim ( Manaſſen fibiadoptat in filios ,
eiſquebenedicens, iuniorem Ephraim præponitManaſſe ſeniori.Et
agrum Sichemiticum extra ordinem donar loſepho, in commnuni
bareditatis partitione .
¥ .14 .
Ommutans manus. ] Nempe decuffatim inmodum

с .
Vnite anime que ingreſa ſunt in Ægyptum , ſexaginta phraim ſtantis ad ſiniſtram : atque ita prætulit minorem natu
1.26. et Ch ſexhing
] Huic numero non includuntur Iacob & lo maioriManaſſe Itanti ad dexteram ſuam . Quod & coinpro
ſeph , & huius duo filij Ephraim & Manaſſe , quos quatuor bauit euentus : longè enim maior celebriorque fuit tribus
fi addas numero prædiéto, reperies 70. quot dicuntur verlu Ephraim tribu Manaffe. Nam & ager Sichemicicus , quem
fequenti 27. ingreſſæ Ægyptum ,partim ante Iacobum , par extra ordinem ceſſit Iacob Iofepho , obuenit filio eiusmi
cim cum Iacobo : item partim per ſe , partim per parentes, nori Ephraim : & Iofue tantusdux , & typus Chriſti, ex
ſeu in lumbis parentum . Quod dicat partim propter Hel. Ephrain natus fuit. Et Ieroboam eiuſque ſucceffores ex
ron & Hamul'filios Phares necdum tuncnatos: partim pro Ephraim oriundi, imperium in reliquas tribus per plurimos
pter quofdam filios Beniamin hîc decem numerantur , cùm annos obtinuerunt.
ipſe Beniamin , hoc tempore vix 23. effet annorum .Niſima Allegoricè, Rupertus per manus Iacob decuſſatas intelli
lis cum Lxx. interpretibus,quoſdain decem fuiffe filios filio git crucem Chrifti, & per Ephraim minorem naru populum
rum , ſeu nepotes Beniamini. Iidem Lxx. interpretes loco Gentilem , quimaiori natu populo Iudaico per Manaſſen
quo Latinus & Hebræus textushabet hîc & Exodi 1.verf.s. deſignato præpofitus fuit.Vtfolet diuina prouidentia : cùm
& Deuter. 10. verf. vlti. filiosvel nepotes Iacobi70. ingreſ per le ſpecialem delectum facit , ferè femper iuniores , quia
fos Ægyptum , ipfi habent hîc & in Exodo ingreſſos 75. Et viliores in oculis hominum ,præponere ſenioribas : v.g.ho
hunc illorum numerum ſequitur etiam S. Stephanus Act.7. minem Angelo , Abelum Caino, Iſaacun Iſmaeli, Iacobum
Chronici V.14. Etrectè : nam ipſi prædicto feptuagenario addunt ne Eſaü, Phare Zaræ ,Iofephum Rubeno ,Ephraim Manaffe,Mo
cap.46. potes quinque Ioſephi,purà Machir filium Manafle, & Ga ſen Aaroni, Dauidem 7.fratribus.Ita Theodoretus.
laad filium Machir,item Sutalaam , & Taam filios Ephraim , Peres, Quomodo dicit Iacob ,ſe agrum illumn Sichemniti
denique Edom filium Sutalaain . Quos deſumpferunt par cum , quem hîc dat Ioſepho, suliſſe de manu Amorrhai in glan
tim ex Nun.25.partim ex 1. Paralip.7. Nam vt re &tè norat dio e arcu fuo , ſeu vi & manu armatâ : cùm id nuſquam in
S. Auguftinus, ingreffus Iacobi in Ægyptum complectitur Scripturis legatur; imò conftet ex Genel.33;V. 19. & Iofue
omne tépusvitæ eiusin Ægypto imò & reliquos annos vitæ D vltim.32.hunc agrum emptum fuiſſe à Iacob precio centum
Ioſephi, in cuius gratiam defcenderat Iacob in Ægyptum . agnorum ? Reſpondeo , Emit primò hunc agrum : fed poft
Non tamen coinplectitur omnium filiorum Iacob toto illo ſtragem Sichimis illatam à Simeone & Leui, metu ne Cha
tempore natos nepotes, ſed trium dumtaxat, Iudæ , Ioſephi nanæi fa£tum vlciſcerentur, agro exceſſerat Iacob :tuộc in
& Beniamini:quia pofteri horum erantomnium honoratiſſi uaſerunt agrum Ainorrhæivicini, quos rediens Iacob vi&
mi, & ex his exorci reges Iſraëlis,Saül,Dauid , Ieroboam & armis expulit, ſibique poftliminio vendicat. Ita ex Andrea,
alij fequaces . Maſio , Perer.à Lapide, Bonfr. Cdozrenxòr totiusperegrina ,
tionis Patriarchæ Íacob yide in Chropico noftro C.16.
CAPVT XLVII.
CAPVT XLIX .
Zoſeph parrem Go fratres fuos RegiPharaoniſiſtit, qui eis dar ter Lacobmoriturus conuocatis filiis fuis ordine ſingulis benedicit,predia
ram Geffen.Porro Ægyptij coaxi fame,pecora fua agros Ioſepho cit , predicens que cuiuſque pofteris bona malaque olim euentura
een Pharaoni pro frumento diuendunt. Iacob moriens adiurat
Joſephum ut se ſepeliat in terra Chanaan , font, Iubenfque se ſepeliri in terra Chanaan,moritur, cùm efſet
147. annorum ,
V ben prior in donis, maior in imperio.] Chaldæus fic
Herod. in
Euterpe diuino,& virtutum ac ſapientiæ ftudio integrè va
Hieron . I... çare : vndemeritò ab omni tributo , vectigalibus , aliiſque primogenituram , Sacerdotium , & Regnum : ſed quia fecutus es
aduerſus lo- oneribus publicis eximebantur, & à principe ex publico ale peruerſam voluntatem tuam , ficut aqua effufa , non proficies,
uinian Diod . bancur, celtibus Herodoto , Hieronymo & Diodoro Siculo: nequeaccipies portionem fuperexcrefcentem . Simile quid impreca
Sic il... tur Moyfes eidem Rubeno , Deut.33.Viuat Ruben ,ó ſu paruus
ratione naturali id ente & exigente. Quanto ergo maio
in numero.Et faciş patet ex publico luſtro cribuum Rubenple
riſque
1
 Caput Lo 17
rifque aliis tribubus etiam numero inferiorem fuiffe : ytfie ? ganter exponunt Ambroſius,Augultinus & alij SS. Patres .
leam de exili gloria , potentia & dignitate illius tribus. V. 17. Fiat, pro fier , Dan coluber in via , & c. ] Chaldæus,
Nota,cria illa quæ Ruebeno debebantur ratione primogenitura
(vt probabo r.Paralip.s.v.2.)quibus ipſe ſuo fcelere fe priua. A Hebræisrerius,Delrio* Hierony
& quidam Procopiu
mus ,alij s,Lyranus,Toftatus,
litteralit er hæc applicant Sam- Pe- *Quaf.Heb
Hieron.in.
uit,data fuiſſe partim Ioſepho , partim Iudæ , parciin Leui. ſoni: Irenæus, Ambrofius, Auguſtin Theodoretus, Gregor.& vlt.Ambr.de
Nam duplex hæreditatis portio, feu duplex tribus ceflit Iote ferè omnes antiqui Patres, explicantde Antichriſto. Et yci- Benedi& .Pa
pho, vt dicitur 1. Paralip.s.v.1. Sacerdotiun accepit Leui,
u

in nepote fuo Aarone.Regnum quoad "nobiliorem partein que rectè, Nam & vterque oriundus erat ex Dan : & fimili triarch. Au
accepit Iudas in Dauide & pofteris,quoad dece tribus,acce genere itratagemnatum , pucà nuncaperta yi, inſtar colubri: guft.in toluc
pit Ephraim filius Iofephi in leroboamo,& aliisregib.Ifraël . nuncdolis & fallacia,ve ceraltes,vterque vſurus erat it ſuos 9.22. Thcoda
. 9. Requieſcens accubuiftivtleo, & c.)Alluditad Dauidem
holtes
nos, Danitæ quoqueinin Philifæ
; fed Samſon expugna os,Antichriſtus Chriſtia- Encea
tione Lais fiueinvrbisDan n
, gor.31. Moro
& Salomonem , quidebellaris Ammonitis , Idumæis, omni
buſque Syriæ populis , iam prædarun ſacuri quieſcentes, quæ poft Cæſarea Philippi dicta fuit , fimili callidicare vfi 6.18.
erant nihilominus terrori omnibus : vt folet leo etiam dum ſunt, Iudicum 18.Et vtenturpaſſun miniſtri & affeclæ Anti
humiprofuſus quieſcit, terrori eſſereliquis animalibus. chrittiad inducen
$ . 22. Filius dum in] fraudes
accrefcens vniuerſui
Id ſignifica n mundum
t nomen .
loſeph , Nami
6.10.Non auferetur fceptrum de luda da dux defemore eius,id penè in omnibushis benedictionibus alludit Iacob ad no
eſt,tribus Iuda ſimulatque regium ſceptrum acceperit,tandiu inina fingulorum propria , olim propheticè impoſita , quibus
illud retinebit, donec veniat quimittendus eft.]ſcilicet Mellias,
feu Chriſtus, cuius eſt regnum habet Chaldæus , cui pofitum quaſi totiden litteris præfignabatur,qualis futura eſſet & in
doles animi,
Heroum & conditio
ex fingulis terræorum
naſcitur ſingular
: ac um tribuuin
denique , itémque
Chriſti Do
eft,Lxx.verterunt,& legit S.IgnatiusMartyr, Irenæus , Ter
tullianus , Ambrof.& quidam alij. Nam fceptrum ſeu impe
rium ' regium tam temporale , quàm fpirituale in vniuer mini penè per fingulospræfigurati.v.g. per Iofephiingentes
fum orbem , Chriſto debebatur, & reſeruabatur . Et ſpiritua spes, gloriain , fortitudinem , formámque ſpeciofiflimam ,
- le quidem per ſe adminiftrauit , tenporale folùm per vi adeò
(compita vrpaflim
difcurrer ent,Ægypti
filiæ ad eum ue
feneltrasmuróſq contemp landum
confcend erent,pervt
carios. Hanc verò vicariam operam in Iudæa ſeu inter He- B : hîc dicitur ?) præſignificabatur quales futuri eſſent Ephrai
bræos dicic hîc committendam tribui ludæ , non aliquo exi mitæ & Manaffæi, ac nominatim Ioſue,Debora,Iephte,Ge
guo tempore (ve etiam tribui Ephraimn in Iereboarn eiúſque deon, Lair & Ieroboam cum aliis regibus decem tribuum :
polteris coinmittenda fuit) ſed vſque ad ipſius Chriſti ad
uentuin in terras. Et ita contigit de facto. Nain Dauid eiúſ (qui allegoricè Chriftum & principes Ecclefiæ Chriſti p :&
que pofteri ex Iuda oriundi, Iudæistituloregio præfuerunt fignaban
bore t :) nempe
& gloria florentiſcèſimiopibus,fplendore
: feu allegori fide & cultu Dei opt.maxregni,ro
.
vſque ad captiuitatem Babylonicam.Ea durante, Iechonias
etſiin carcere , rex erat tamen Iudæoruin , & eductus è car Peres , Quomodo hæ benedi&tionesdicuntur hîc futuræ in
verrice Nazarei, id eſt Ioſeph , à fratribus ſeparati & coronati
i Aggzi 1. cere, etiain regiis vfus eft inſignibus, Finita captiuitate, ex (nam vtrumque ſignificat ,Nazwaus:).donec feu veniat
veniretAngeli,
eadem tribu Iuda, titulo ducis præfuit Iudæis a Zorobabel deſiderium collium aternorum id eft Chriſtus, quem &
nepos lechoniæ : & illum ſecuti alij eiuſdem familiæ duces Patriarchæ , & orbis vniuerſus ſummo deſiderio, fi non om
vſque ad Machabæos feu Allainon æos:qui ad Herodei n vf
6 Matth.2. que ,fub quo natus eſtb Chriſtus, ſceptrum Iuda tenuerunt: nes racionali , faltem naturali, tanquam redemptorem ,do
deliciaſqueſuasoptabant & præltolaban
C.Machab. quo iure,dicam c cùin ad eosventuin fuerit.Et licèt ex Leui minum , gaudium ,
eſſent oriundi, tur : cùm conftet,pofteros Iofephi,ſunul ac ſceptrum regiun
vtpote Sacerdotes & filij Aaron ,tamen cen in Ieroboamo adepti ſunt , à vero Dei cultu ad vitulos au
ſebantur vocabanturque filij Iuda,partim ob genus inater reos deflexiffe : & diu ante natum Chriſtum , putà 687.annis,
num , quod trahebant ex femore Iudæ , partim ob infitionem à Salmanaflare Affyriorum rege in perpetuum exilium abdu
& quaſi adoptionem in tribun luda.Nam à reditu è Baby Etos fuiſſe 4.Reg.19 ?Reſpondeo ,non effe abſolutam promif
lone,licèt plurimiex aliis tribubus reuerterentur in patriam , fiunem , fed folum conditionatam , nempe , fi & quamdiu
non tainen aucRegno,aut loco,vt antè,diftincti fuerunt,ſed fub idolo
vniRegno & tribui Iudæ adfcripti,& quafi inſiti: imperium Clatra Deo fidipermanſerint.
Ioroboam & lub tyráno affare,& &reditum
feinper aliquos
Adde,Salman- poſt
verò in omnes vni ſoli tribui Iudæ cellit,& penes hanc vnam è Babylone cuin tribu Iuda repertos fuiffe è pofteris Iofephi,
remanfit,omnéfque Iudai ſeu tribus Iude vocati ſunt.Vnide li quivtDeo
cèt in ea fceptrum tenuerint Machabæiex alio fanguine pro ·bus, forſan fidipermanferunt, ita benedictionibus
& terrenis ( nam Ephraimitæ cælefti
cæteris dignitate
gnaci;quia tamen illud ipſum acceperunt ab eadem tribu Iu præcellebant) vſque ad aduentum Chrifti abundarunt.Vide
da,& in eadem tribu in quam infiti fuerant,& nomine eiuf Ambrofium ,Rupertum ,Caietanum & Lipomanum .
dem tribus(nam omnes vocabantur Iudæi,) verè propriéque V.27. Beniamin lupus rapax , & c. ] Patuit in ſtupro Gabaa,
dici poterat,fceptrum teneri à Iuda,& à færnore fudæ.Sicut
olim Romanidicebantur imperare,licetnon rarò exteri,v.g. in Saule virginum
& raptu ex PhilifthæisSilluntinaruin , Iudicum
& Amalechitis 19.& 20. Patuit
prædasagente : in .
TrajanusHiſpanus,& alij ſceptrum apud illostenerent.Et in Mardochæo & Eſthere ) qui omnes fuerunt de tribu Benia
Polonia,vbi haud ita pridein Stephanus Battoreus. Tranfil min . Veriflimè clariſſinéque, fed allegoricè, completum
uanus,& Henricus ValefiusGalluspræfuerant, & nunc præ fuit in Paulo Beniaminita,quimanè ſeu prius,putà ante con
eft Sereniſſimus Sigiſmundus non è Polonia, fed Suecia
oriundus uerfionem , inftar lupirapacis infeftabac Chriſtianos: veſpere
; Hicron. in
& dicitur tamen ſceptruin Poloniæ teneri à Polonis, verò id elt polt conuerfionem ,cùm eſſet Apoſtolus & doctor Quælt. Heb .
gente Polonica : quia nempe & Stephanus & Henricus Eccleſiæ , toti orbipabulum ſanæ do &trinæ verbo & exem- Aug.fer.l.de
& Sigiſmundusele&tione ftatuum regni,inſiti & incorporati plo ſuo diſtribuit. Ica Hieronymus, Ambroſius,Auguſtinus, conuerſ.
funt genti-Polonicæ . Sicut ellet , fi vel à Turca vel à Moſco Rupertus, Eucherius, Beda. S. Paulia
tyrannicè oppreſſi cogerentur alienigenam in Regem acci
pere: tum enim cenferetur ſceptruin Polonis ereptum ,& tran
Natum ad exteros.Pari ergo rationedicitur fceptrum regium CAPVT L.
Hebræorum manfille in tribu Iuda,vfque ad Herodein ,cuius Iofephcum fratribus eś Ægyptiis plangitpatrem defunétum , cum
anno 36. natus eſt Chriſtus. Hic eniin & alienigena erat,
ſcilicet Philifthæus Aſcalonita , & per vim à Romanis in D queſepelit in Hebron. Fraires ob admiffum olim in ſe crimen paui
trufus in folium ,ac proinde non poterat cum diciſceptrum dos confolatur. Et cùm effet irò . annorum moritur :subérque
luxolla in Chanaan deferris
teneri à tribu Iuda.Ita Suar.3.p.diſp.3.fect 1. Pererius & alij.
Petes , Quare ergo ,Herode intruſo non ftatim aduenic Lanctu
Chriftus,ſed expectauit vfque ad annum Herodis 36. Reſp. funere erant , Primò, ieiunium yfque ad veſperain
Quia fere roto illo tempore fola vi & armis tenebat impe Secundò , fletus publicus. Tertiò , virtutum defuncti com
rium Herodes, viuentibus fub initium adhuc Ariſtobulo & Inemoratio,& laudes . Quartò lainentationes,& leſli, voce &
Hyrcano legitimis regni hæredibus:& his dolo & nequitia cantu lugubri:& hicpropriè planctusdicebatur .Accedebat
ipfiusoccifis , rupugnabanc nihilominus Herodiprimores plerumquemanum complofio ,pectoris & fæmoris perculfio ,
Iudæorum cum Pharifæorum & facerdotum principibus, veſtiuin confciflio , inieéti cineres capiti, faccus cilicinus,
detrectantes imperium Herodis,& fuæ gentiid vendicantes , capita terræ alliſa ,& c. fótrè etiam corporis inciſio cultellis,
atque ita ſceptrum , quod re ipſa non poterant ,ſaltem iure spilorum capitis euulfio adulque caluitium . Nam licèt hæc
retinebant : donec tædio & malis artibus victi, ac reſiſtendo pofteà Iudæis inhibita fuiſſe videantur Leuitici.19 .verf.28.
lalli, tandein yltimo Herodis anno manus illi dedere,& fidei & Deuter.14.7.1 . iam tamen veroſimile eft,more & exemplo
iuramento dato acceptóque colla imperio eiusſubdidere:at Ægyptiorum adhibita fuiſſe in tam celebri funere . Haberit
que ita fceptrum tribui Iudæ ſubtractum , ipſimetad alieni hæc fufiùsHerodotus & Diodorus Siculus, qui etiam varios
Peilo 1.2.de genam tranſtulere . Ita Philo & Iofeph , & Emmanu Sà. mod con
Tempor. 1o . Sed iam paucis antè menfibus Chriſtususin Bethlehem el os diendorum & fepeliendorum cadauerum apud
natus Ægyptios fuiſſedacent, quibus incorrupta longiſſimo tem
leph. 17. An . fuerat.
Lequ. 6. 4. pore afferuabantur.
Vide de his etiam Chronicon c.45.
V.19. Num Dej poſſimusrefiftere voluntaci ? ] Hoc iam ſuprà
W.11.Ligansad vineam pullum (uum , & c. ] Hæc & fequen explicui C.45.v.8.
tia Chaldæus,& Rabbini& plures alij litteraliter exponunir Acta Iacobi Patriarchæ & Ioſephi ordine annorum di
de fertilitate terræ quæ obtigit tribuiIudæ. Et verèalludis geſta ,videin Chronico cap.16.Genealogiam verò poltero
huc Patriarcha:ſed principaliusreſpicit ad Chriftum ,illiuſ ruin vtriuſquecap.45.
: que paſſionem ,& fructus inde toti orbi confecutos: vt ele LIBER
Laf. Tirini Tom . I.
 arius
Comment in Exod .
18

L I B E R E XOD I.

ARRA T Teruitutem Ægyptiacain , ac tandem egreſſuin Moyſis & Hebræorum ex Ægyto , ver
sùs terram promiſſain Chanaan Complectiturque geſta annorum . 145. putà à morte loſephi, vſque
ad alterum annum ab egreſſu Hebræorum ex Ægypto . Ergo enarra Primò, Patriarcharum , ſeu filio
N rum Iacobimortem , fecutámque Hebræorum ab Ægyptiis oppreſſionem , durámque ſeruitutem . Se
cundò, Moyſis natiuitatem , geſta & decem plagas Ægypti . Tertiò , exitum Hebræorum ex Ægypto & trán
Jitum permare rubruin ,inerlis in eo Ægyptiis, Quartò,manna cælefte & in deſerto copiam aquarum , & cæ
dem Amalech . Quintò , legem datam in monte Sinai. Sexto, adorationem vituli, confractas legis tabulas , &
idololatras trucidatos. Septimò fabricam tabernaculi, & variam eius fupellectilem . Porrò fingularis in his
oinnibus eluxit diuina prouidentia tum in exercendo , tuendo , erudiendo que populo ſuo ; tum in hoftibus il
liusdomandis acdebellandis .
cium obſtetricum ;ſed ſolam pietatem Hebræi exhibicam :
nam erant hîc varij actus boni,prorfusdistincti ab illo men
CAPVT I. A dacio. Quos ſanétus Gregorius & Hugo putanefolùın ex
Nowus Pharno immemor beneficiorum loſephi,timén que regno(uso naturali affectu profectos fuiſſe : fed fanctus Hieronymus,
à nimix Hebræorum multiplicationemodis omnibus conatur illos ſanctus Thomas , Rupertus , & Pererius volunt etiam ex
opprimere,Primò, onerum impoſitione : fed exindemagis creſcunt. ſupernaturali timore & amore Dei proinanafle, ideóque il
Secundò maſculornm recens natorum ſuffocatione per obſtetrices: las his actibus etiam cælum promeruiſſe.
fed be facinusdetrectant.Tertiòdemerfione infantulorum in Nilum .
9.7. Vaſ germinantesmultiplicatiſunt ]Hebraïcè, ebullie CAP v T I I.
runt, & in mortē ranarum aut piſcium maximacopia effuſ
Quinto Moyſesnaſcisur, in Nilo exponitur , à flia Pharaonis affumitur
funt. Inſinuant hæc , partus Ifraëlitarum non tantùm ſæpiùs adoptatur.Occidit Ægyptum , fugit in Madian : vbi ducta Sepho
repetitos , fed etiam cuiuſque partus plures fæcus fuiſſe .
Quod in Ægypto familiare eſſe, notar Ariſtoteles,& ex illo. ra gignit Gerſam . Eliezer.
Arift . 1.7. A Gellius, refert vnam matrem quatuor partubus viginti vs. FCIſcellam
ymba , id elt arculam in papyrione ] id eft in parua
Animal.com prolesenixam effe. Quinimò & feptenas proles vno par ex papyro efformata:Ægyptij enim , ex papy
Gellius tu in Ægypto editas ſæpè fuifle , teltes ſunt Plinius, So ra arbore tum naues & cymbas conficiunt, tefte Herodó- † Plin.l.%.
No &t . Alt.
1.1 o . cap. 2 . linus Polyhiſtor , Paulus Iuriſconſultus , & Maiolus. to , Plinio , + Lucano , Theophraſto ; tum etiam chartam , ...5?
Plinius l. 7 Hinc nemini mirum videri debet , ſi ſpatio. 210. anno tenuiore arboris filurâ per folia acu deduéta, tefte * Plinio Thcophr.1.4i
cap . 3. Soli. rum , quot effluxerunt ab ingreſſu Iacobi in Ægyptum , vf- B eodem . Et hinc charca noftra , quæ non ex arbore , fed ex hiltor.Plan
nus C.2. que ad egreſſum filioruin eius ex Ægypto , ita creuerit nu linteis contuſis confecta elt , propter fimilem tamen vfum , car.
Paulus in merus Ifraëlitarum , vt facto luſtro , ad bellun idonei à vi papyrusyocatur.Ergo cymbæ vel arculæ ſiirpea,id eft exſcir- cal * Plin, 1.33.
Pande & .l.l. geſimo anno ætatis & ſupra reperirentur ſexcenta tria mil
com.4.Maio- quingenti & quinquaginta ;-exceptâ tamen totâ tribu po ſeu iunco paluttri contexcæ , ſed bitumineac pice oblită ,
lus Canicul. lia, impofitus erat infantulus, atque ita flumini Nilo expoſitus,
to.f. collo . Leui , & ornnium tribuum foeminis, infantibus ac pueris fed in carecte , id eft , in loco caricibus & arundinibus, ſeu
quio. 3. omnibus infra vigeſimum annum , qui prædi& um numerum uncis ,confito vt fere fic ad ripas fluminum . Nam fi arcula
4 Armatos
armatorum a facilè triplo ſauperabant. Nan vt omitcamus à ripa foluiffet,à fluminein altum abrepta & euerſa fuiflet .
exiiffe
Exodi 13. dicitur prodigiofam Ægypti foecunditatem , & etiam extraordina V.10. V ocauit nomen eius Moyſes , dicens , quia de agua tum
sec1.18, riam Dei benedictionem promiſſam coties Patriarchis ; po li cumm ] Lingua enim Ægypatica mos aqua , is veliſes ſerua
tuit ſola via naturali, ſpatio tot annorum , numerus Iſraëli
tarum in tantam multitudinem , & etiam inaiorem ,excreſce tum ſignificat. Ita Philo , Ioſephus , Rabanus , Clemens Philo.l.s.de
re : vt benè demonſtrat Bonfrerius. Alexandrinus & Procopius. Sed eadem vox Ægyptiaca ViraMoſis.
Toſeph 1.2. videtur etiam in Hebræum idioma tranſlata : nam figni- Clem . I. s .
Antiquit. 7.8. Rex nouus ] ſeu alterius nouæ familiæ , vt ait Iofer Scromat,
phus. Nam frequens erat apud Ægyptios regiarum familia ficat eduétum ex aquis. a Et quaſi prognofticè deſignabat, 4 Vide Bons
rum mutatio , vt patet ex tottámquediuerſis dynaſtiis , quas filios Ifraël per hunc Moyſen ex aquis miſeriaruin Ægy - frerium .
pri , itemquemaris rubri' olim eductum iri.Hunc in locum Euleb, de
Euſebius & alij recenfent. Caietanusdicit, hunc fuiffe na
cione Aſſyrium . Et probari videtur Ifaiæ . 52. V.4 . & Ezech . filij adoptauit filia Pharaonis, quam Artapanusapud Euſebium Præp. Euang.
vocar Merin : Ioſephus Termuth. Addit Philo eain vni- 1.9.c.4.
31.v.3. vbiPharao Affurvocatur. с cam fuiſſe Pharaonis hæredem
, & fine prole licèt diu nu- loſ.&
ſupra. Philo.
Nora , Iofephum à feptimo rege 18. dynaſtic , nomine ptam . Vnde & Moyfes regio more in aula educatus fuit ,
Themofi conſtitutun fuifle Proregem Æypti: fed huiusſuc
ceffore Amenophi,huius nominis in hac dynaſtia ſecundo & , vt ait ſanctus Stephanus Actorum . 7. eruditus omni fa
pientia Ægyptiorum , purà Geometrica , Arithmetica, Aſtro
Iacobum cum ſuis omnibus in Ægyptum demigraſſe : lub
Armeſeſmiano , ſeu Rameſſerege 17. eiuſdem dynaltiæ , coe logia ,Mufica , fecretioribuſque Ægypti ( quæ hyerogly
ptam eſſe perſecutionem & duram ſeruitutem Iſraëlitarum . phicis notis continebantur ). & politicis artibus. Addit
Et iſte nonus hîc rex yocatur, & inter alia nouam denomine Philo , etiam omnibus ſcientiisChaldæorum , Affyriorum
ſuo yrbem Ramaſſen b ab Iſraëlitis confrui iuſſit.Huiusdiu . & Græcorum infructum fuiffe , vtpote deſignatum regni
turnum fuit imperium , ad annos circiter 66. Amenophis ve ſucceſſorem . Nimirum ita diſponerte diuina prouidencia,
rò eius nominis certius , ſucceſſor Rameſis is eſt quiplagis vt à puero artes omnesmoréſque regios & regendi popu
li praxim addiſceret. Sed licèt in aula educaretur, tamen
à

Ægyptiacis punitus, tandem in mari rubro fubmerſus elt.
Ita GerardusMercator ex Manethone & Boroſo apud Io
fephum .
Petes , quando coeperit, & quot annosdurarit hæc dura
ſeruitus Ifraëlitarum in Ægypto ? Reſpondeo , Certum eft;
ccepiſſe ante ortum Moyfis, qui fuit nacus anno octogeſimo
a Exodi 7. V.a ante egreſſum ex Ægypto. Certum quoque videtur, non
Deute
7.&. vlt,
ron v. . diu ante ortum Moyſis coepiffe, faltem non totisviginti an
b Ezodi 1. nis:nam coepit,mortua demum omnicognationeilâ
y. 6. lIofephi, Detus Auguftinuscontra Fauftum . Sed poſteàd remeliùs ex- come auto".
quæ ingreffa fuerat Ægyptum cuin Iacob :atqui Caath fi
liusLeui, qui inter hos fuit, facilè ad id tempus ſuperuixit ,
• Exodi 6, « vt alios omittam . Gerardus Mercator vult coepifle anno
Y. 16 ,
quinto ante ortum Moyſis : Epiphanius Genebrardus , Pere
rius, & Hebræi , ſeptimo anno , quo eodem nata eftMaria
foror Moyſis, quæ & inde forcita ſitnomen ſuum , quod ama
titudinem fignificat.
Vide in Chronico cap.17 .
V. 21. Ædificauit eis domos ] Id elt , auxit earum fami
lias non folum opibus, fed & prole copioſa. Proles enim
funt quaſi lapides viui , quibus parentum domus ſeu fami
liæ conftruuntur. Sic verfic. I. dicebantur filij Iacob iro
Arift. 2.
greſji Egyrum finguli cum domibus ſuis. Quin & Ariftote
Holis c. I. les definit , domum efle ceconomicam communicationem
ex-viro vxore , filiis, ſeruis, ſupellectili , & iumentis.
Nota , non placuiffe Deo ,neque remunerari hîc menda.
puero in veri Dei cultu per piain matrein inſtructus,
aulicis deliciis aut vitiis effæminari ſe paſſus non eft,
aur à virtute diuelli , multò minùs ad idololatriam ab
duci.
V. 11. In diebus illis Janno Moyfis 40. ve afferit S.Stepha
nusb A &t. 7. percuffum , id eſt occiſum , Ægyptium , clàm 1,23 6 A & or. 7.
arena contexit .
Peres, Quo iure occidit Ægyptium ? Nullo, inquit ſan
perasa, ire,inquit,diuino , & poteftate iam cum Moyfi.col.com Fauft.
d Aug. .
conftitutus fuerat. Et fatis conſtabat id Moyfi, ſed incer- ſuper Exod.
tum an externa & fenfibili reuelatione , an verò ſola in- cap.2,
ſpiratione ſeu fuggeftione interna. Certè ſanctus Stepha- S. Thom . 2.2
nus Act. 7. diſerte aic, exiftimafle Moyſen conftare Iudæis, ad 2 , num ,é.
9.60,
quòd Deus per magnum ipfius daret salutem illis ; licèt illi id
non intellexerint. Ita ſanctus Thomas , Rupertus , Toftacus,
Caietanus. Addit Iofephus & Artapanus. Moyſen ance
fugam ex Ægypto , præfuiſſe regiis exerc tibus , & bela
lum contra Æthiopes feliciter geffiffe. Fides fit penes au
Ctores.
>

CA PYT
 Caput III. IV . & V.
19
CAPVT III. ptum cum vxore do filiis. Sed , quia vnus necdum circumcifies
erat , mortis adit periculum : quod euadit , circumciſo filio.Redud
Moyſes paſcens oues foceri fui Jetro , vocatur à Deo ex rubo ardente, A fratri in Ægyptum occurrit Deimonitu Aaron ,
fed incombufto: iubetúrqueadire Pharaonem , ab eo miffionem
Hebraia depofcere. Pprehende caudam eius.] Hæc tria portenta;colubri,
proba ndumiſcipopul Pharaoni,hanc Moyſi miſli
V.2 . Idebat quod rubusarderet,] nempe vero & materiali nem tur adà Deo profic o & que
, ipſum iuffu Dei poſtularesquæ poo
VI A per Angelum producto ex vicino aëre. Con
igne ftulaturusveniebat. Simul cainen myſtice deſignabant ita
currebatque Deuscum hoc igne ve lucereț , felčque diffun tum Ifraëlitarum in Ægypto , & miferam eorundem afilia
deret , fed non vt vrèret , ailaret aut exſiccaret rubuin vti
etiam contingit in fornace Babýlonića, Aruvis verò in eo tione
&ptro n , ac
fignif icatur.Primò, redemhi
poftliminio Inſep ption em is.Nam
Proreg atio,ſeu& fce
dominvirga fils
monte frequentibus inonsipſe vocatus eſt Sinaï , quod He rens Ifraëlitarum in Ægypto itatus.Secundò ,deiectione vir
braicè rubrim , ſignificat. Vocatur & Horeb, id eft ſiccitas fo .
litudo,propter lociſolitudinem & ariditatem.Erat eniin vnus gæ demin &terrain colubue
afflict&io.inDeniq conue
rumreſtit utione e , deiect
rfioneiulde io eorum
in virgæ ex co
idémque inons,ſed duo eiufdem montis iuga,in radice cohæ lubro,rediuiua libertas, potentia & florentior itatus deſigna
Adrich. de rentia diuerfis illis nominibus diſtinguebantur:Ica Adricho batur. Siinilimodo per leproſam manum . & aquam fangui
Locis SS. Se inius & Serarius.
sat. ... Toluc Petes, Quid litteraliter fibi voluir rubusardens incombu neam ,miſera
valetudine crudel
m ,illa& &vires, ia tempo
adeoq figurabant
ue.&ra fuccum quibunem
, & ,fangui s&
C.4.9.46
ſtus : Reſpondeo , Igne ſignificabatur cyrannis Ægyptiaca: Ifraëlitarum cyrannicè exhauriebant Ægyptij ,etiam infan
rubo Ifraelitæ ; qui dịuina ope illæfi : imò ſplendidiores ex tulos aquis præfocances ? quam crudelitatem Deusaqua in
hoc igne egreffuri effent , ſed antea fpinis ſuis, id eit decem
plagis , puncturi & perdicuri Ægyptum . Ita Philo & ſanguine
Ita Liranus Toftatusportendi
m ,mutacâ ,Pererius exnunc
t ſe acriter
Origene vindicatino
& S.Auguſt urum. .
Theodor.
Allegoricè,ignis in rubo eft Verbum Dei in humana car- B Tertul : Mitte
V.23lianus quem miſſur
, Bafili lus:Iuftin
us es,]
us, Cyril RuperusMartyr,
tus, & pleri Cypri
que anus,
vete
Greg.28.Mo. ne , inquit S. Gregorius & Cyrillus. Vel in vtero Virginis tuin Patrum , hæcde Meſſia feu Chrifto intelligunt, & recte:
TLC 2 illæſa virginitate , vt Theodoretus & S. Bernardus. * Mo quia iple aptiffimus erat illi rei, ab æterno defignatuspopuli
* Bern.[er.de raliter, flammæ perſecutionum au tentationum , etiam inter liberator. Phrafis tamen Hebraica non aliud exigit , quàm vt
B. Virginc &
verbis Apoc. næ Pererius.centiæ ,non lædunt iuitos,fed clariores reddunt.
Ita concupiſ
12. quiuis demum aliusmagis ad id idoneus pro Moyſe mitti
9.5. Soluecalceamentum , ] idem iniunctuin Iofue c.5 . Nem poftuletur. Et fauer verſio Lxx. & Vatabli : & fic exponunt
pe, vtmaiori veneracione ad locuin illum accederet , quem Toftatus,Caietanus,Oleafter.
V.16 . Tueris ei in his qua ad Deum pertinent, ] Hebraicè , tu
Deus iam ſua præſencia ſantificarat. Ita Euſebius , Hugo , eris ei in Deum . Id eft , volo ve Aaron te conſulat quid & quo
Rupertus , Caietanus. Hinc veriſimilitermos ille ad Iudæos,
aliáſque gentes emanauit,pedes excalceandi in ingreffu tem tempore loqui & agere debeat , & tibi quaſi Deo obediat :
pli. Quod de facerdotibus Iudæorum certè conftat ex C.30 . nam tibi ego, non verò illi , immediatè pandam voluncacem
meam .
& 40. Exodi.De Pythagoræis quoque & Spartiatis, Turcis, W.rs. Circumcidit praputium filij fui,]Nempe,monitu Ange
aliiſque Saracenis , de Æthiopibus etiam Chriſtianis, celtes licognorat Sephora ,ideo Deuin iratum effe Moyſi, quod fi
funt Theodoretus , Procopius, Ioſephus, Hermippus , & alij liuin ſuum iuniorem hucuſque , itineris fortè prætextu , cir
earundem gentium ſcriptores. Moraliter verò ſignificatur; cumcidente neglexiffet.Nam dedecebat, legiſlatorem fütų
eum qui per orationem vel contemplationem vult accedere rum ,in lege b feruanda videri ſegniorem.Ergo periculo ma
ad Deum , debere & maxima reuerentia id iacere & carna riti territa Sephora cultello lapideo , qui fors admanum erat 6Gen :ſig.
Y.20
les omnes curas cogitationeſque acmundi affectus fepone arrepto , circumcidit filium , reſectúmque præputium humi
Nazian z. re.Ita
nard Nazianzenus ,c Epiphanius, Nyſlenus,Procopius,Bet
orat. z. de us. ante Moyfen abiecit.
Paſcha Epiph
Titigitque pedes eius, & ait : Sponfus fanguinum tu mihies, ]
..

¥.12. Ethoc habebisfignum, ] Particula hoc probabiliùs non

chorende Mayo demonftrat hic fequentia, immolabis , vel,vt ett in Hebræo, C fanguine filij mei : atque ita iam fecundò te mihi ſponſum
fen.I,deVita Chaldæo & Græco, immobiliusin montehoc, qua ſignum hic
Moyfis Pro. daturmiſſionis diuinæ ad populum Ifraëliticum & ad Pha
simpele Bern. raonem :quod certè præcedere vel faltein comitari debuit
SeperApoc miſlionem ,non ſubſequi.Sed demonſtratpræcedentia ;nem
pe ego ero tecum ,id eſt , fingulari aſſiſtent:a vbique adero tibi,
nempe varia
perus, prodigia & miracul
bit omnib te fuiffe à memiſſum . a, quibus facilè conſta
1:14. Ego fum quiſum ,) q.d.Nomen proprium diſcriminans Moyſescum Adroneadeunt Pharaonem , petúntque ut Hebrais per
nullum habeo , fed quod generaliſfimum elt ens ſeu ofi,mihi
vnireuera elt proprium : nam ego ſolus à meipfo,feu vimez
ſolius eſſentiæ fum : ac proindeneceffariò effentialiter,& in
finitè & illimitatè,idque ab æterno ,& immutabiliter : à quo,
& ex quo,tanquam inmenſo eflentiæ pelago,& primo eſfen
di principio , cætera omnia creata entia pronanarunt. Vnde
effemeuin infinitismodis excellentius eft effe omnium etiam
nobiliſſimarum creaturarum : & harum effe reſpectu mei eſſe,
potiùs cenſeturnon effe, quam effo ; quippe quæ ex fe nihil
fint, & fine me nunquam efſent"; & licètacceperint iam eſſe,
non tamen perinanerent velad möinentum , fiinanum meam
conſeruatricem aliquando retraherem . Sed & hoc ipfum effe
quod àmehabent, quantillum , quàm limitatum elt reſpectu
mei effe quod in oinni genere entis infinitum & illimitatum D pet paleis & luto, & terrenarum rerum fordibus; ex SS.Gre
eft ! Norine vnaquæque creatura pro vno eſſe paruulo quod
habet,infinita habet non effe aliarum rerum ,quæ ipfa non eſt?
Ergo fic dices filiis Ifraël denominemeo te interpellaturi, Qui
eft, fcilicetmodo tam excellenti, tam ſubliini , quo nulla
creaturaeſt,'aut eſſe poteft , qui eft ipſummeteſſe tum fuum
fonnale , tum cauſale rerum omnium : qui eft plenitudo &
vniuerfitas totius entis effentia & exiſtentia ,mifit mend vos.
Nota. Ex quo Deushoc fibinouum nomen indidit , cum
nonnifi Elohim diceretur, exinceps ſemper in Scripturis
vel antea
olni
‫ה‬ nomine tetragrammato Iehoua vel liheue, quod & re,
Genebr.‫ &יהו‬vocatur fignificatione , & radice , & litteris, & punctis idem eſſe
Bellarm . PGL & demonſtrantGenebrardus, Bellarminus,
33.Aug.Can, quod fum qui fum ,
de Loc.Hebr. Angelus Caninius,Galatinus, & Arias Montanus, à Lapides
Galat.l.2. c. Bo nf rerius & alij.
10. Anloaslibro
die lepl.
CAP V T IV .
Quòd Moyſes à Deomittatur , triplicimiraculo comprobatur ; pittai
conuerſione virga in colubrum ,manu diuinitùsleproſa em Sanatay
mutaráque aquâ in ſanguinem : Porrò mifſioni huic poſt multani
..
coemo:nain nuptiæ folebantolim coemptione fieri tum apud
Hebræos, tum apud Romanos. Ita Tertullianus , Ifidorus Pe
lufiota,Rupertus,Liranus, Toltatus,Cajetanus,Pererius.
CA PVT V.
mittat ireſacrificatum in deferto. Sed Pharao preces illorum conia
temit, grauiúfque hoc nomine premit Hebræos : qui eam ob eitt
samcum Moyfe expoftulant:
V.12. D
comminu
& luon commiftæ o ,ad colligenda
reddeba s ſtipulas propaleis,
nt duriores & quæfiriniores cæ ,
lateres.
Nam vbi figularis & pinguior elt terra , miniméque poroſa,
vt in Ægypto ,niſi paleas ſeu ftipulas eiuſinodi commiſceas,
quibus lutum poroſius fiat; non poterit ferre vim ignis ; ſed
magno crepitu lateres in frutira diſilient & diffringentur.
Ita Philo ,Liranus,Toltarus, Oleafter.
Tropologicè , quomodo Pharao,id eſt dæmon fuos OCCU
gorio , Auguftino,Bernardo, vide Pererium .
V. 21. Videat Dominuseoiudicet. ] Formula eſt exprobranu
di ; quafidicant: Deus quiomnia.videt , ob iniuriain quam
nobis facitis poftulandomillionem à Pharaone , vos puniat
& caltiget.
Quoniam fætere feciftis odorem noſtrum coram Pharaone,] Id eft,
quianteà grari eramus Pharaoni, iam odiofos & execrabiles
illi feciftis:
Et prabuiſtis ei gladium ut occideret nos, ] Id eft, importuna
vettra ſolicitacione dediſtis regioccaſionern nos duriùsaf
fligendi.
Nota. Cum Detis aliquid prædicit , aut promittit futu
rum , ferè ſolet quædam mox fubiungere contraria , quæ
fpem futuri videantur quaſi tollere : idque vt noftram pro
ber conftantiam ; & acuat fiduciam : ac re ipſa diſcamus,
cùm vehementiſfunæ ingruunt tentationes , tum proximam
effe falutem & liberationem ; vt hic magno ſuo bono expera
ti (unt Ifraëlitæ .

tergiuerfationem acquieſcit tandem Moyfes , reditque in Agya

CAPVT

ntari
Comme
20
CAPVT VI.
Deusdenouo animos addit Moyſi, eique reuelat nomen fuum Ieho
"un. Retexitur genenlogia Ruben , Simeon Leui vſque ad Moy
ſen e Aaron .
elt, declaraui patribus tuisme elſe omnipoten
tem ,quandonempe tantisbenedictionibusillos cumulaui,&
quantis yolui opibusditaui. Sed tamen familiariùsme tibi
aperui, cum nomen meum mihi maximè proprium Adonai miſericordiæ , fi velint homines obſequi voluntati antece
(Hebraicè Iehoua ) quod nunquam illis indicaui , tibimanife
Itum fecerim : fimulque Deitatis feu diuinæ effentiæmeæ ,
hoc nomine fignificatæ , notitiam clariorem tibi, quàm pa
tribus tuis dederim : tibi nomine illo meo manifeſtè decla-, Scholaſtici Doctores.
tans,meeſſe primum ,ſummum , æternium , & omni modo in
finitumens, atque immenlum eflentiæ pelagus , causámque
& principium quorumcumque voluero entium , q. d. Debes
ergo meritò etiam præ aliis Patriarchis , quibus tanta lux
non obtigit,inihi credere,mihique fidere, certóquecibi aliis
perſuadere, nihil eorum omnium quæ promiſi,mihiimpofli
bile , difficile, aut minùscordi futurum :& , aducrfetur quan
cum volet Pharao , me vos ex ergaftulo Ægypti certiſlimo
educturum . Ita Philo,Theodoretus,Cyrillus, Procopius,Li- B
ranus , Tottatus , Cajetanus , Eugubinus. Hoc nomen Dei magiſtrorum noſtrorum virtute, nempe virtus folius omnipo
Iehoua luminus Iudæorum Pontifex lamina aurea geltabat in
-fronte. Et fic laddus Pontifex occurritAlexandro Magno,
qui licèt offenſusHebræis , hactamen maieſtate diuinino
minis perculſus, bumiſe.protrauit & pronusadorauit,tette
Joſeph. l.!?. Joſepho. Idem nomen dicebatur ineffabile, non quòd nemo
Antiquit. in id effari poteft ( nam & Moyſes coram Hebræis , & coram
Pharaone,vti iuflus erat, ita effatus elt ; ) led quia religionis
cauſa , abeo quaſi ſacrátillimo, temerè effando abſtineba
tur: & non niſi in templo , cùm Pontifex populo benedice
Numer.6. ret , a & cùm Sanctum Sanctorum ingrederetur, b publicè
V.24.
6 Louit 16 . pronunciariſolebat,telte eodem Iofepho Philone, & S.Hie
c S. Hieron . ron .c qui decem diuerla Dei nomina pulchrè explicat & di
ep . 136, ad itinguit.
Marcellam . Ý.12. Incircumciſus labiis,] id eft,rudis, impeditus labiis &
lingua,in loquendo ruſticus,infacundus , & ad perſuaden
duin ineptus. Metaphoricè enim Hebræi vocabant incircum
& A& .3 .v.15. ciſos lingua,corde,mente, auribus,d quocquot horum aliquo vitio
aut defectu autexceflu quafi callo laborabant.
'CAPVT VII.
Remittit Dominus Moyſen ad Pharaonem , coram quo virgam ſuam
Moyſes vertitin colubrum : & omnes aquas Agypti conuertit in
fanguinem . Sed cùmfimilia ſigna fucereni etiam malefici, obu:urs
tur Pharao ne dimittat Hebræos.
9.1 . Onſtituite Deum Pharaonis, ] ſcilicet participacione
С diuina meæ potentiæ , in puniendo Pharaone , &
affligenda Ægypto. Quafi dicat: Tantum abeft, tibime
tuendus fit Pharao , vt ille potiùscog endus ſit te tanquam
Deum metuere, & vel inuitus tibi pariturus.Atque vtmaiori
apud eum ſis auctoritate ; nolo per temulta illi loquaris,led
Årsron erit Propheta tuus,id elt interpres,per quem quæ velilli, aulicorum ,& confequenter vitiorum , eratcopia,ibi & plagæ
vel populo dicta voles , exponi & proinulgari facics. Ita
Sanctus Auguſtinus , Theodoretus , Rupertus. Sic 1. Co
rinth 14. Propheta ſignificat, interpretari,docere, prædicare
verbum Dei.
¥ .3 . Ego indur.ibo cor eius. ]Non directè id volendo, inten
dendo , aut agendo ;multò minùs impellendo vel cogendo,
vt impièblaſphenat Caluinus & alij noftri temporis hære
zici: fed folùin indirectè cauſando , & peraccidens,nempe
non impediendo ,fed permittendo,neque iuuando indignum D Lapide.
ſpecialiore gratiâ , vel etiain iuftè quædam ponendo eique
immittendo , per quæ fuamet malitia fit indurandus. Vnde
paſſim vbinon habemus , Ingrauatum , vel Induratum eft wr nuiffe , vt quidam opinantur : fed veroſinilius
Pharaonis, in Hebræo elt, Indirauit Pharao cor fuum : Ingrasa
uit cor fuum . Et cap.10 . verf.16. Pharao minus impius quàm
Caluinus, non Deo, fed fibi culpam omnem adſcribit,Pecca
ui, inquiens,in Dominum Deum , & c. Itaque Deus non voluit
peccata vel indurationein Pharaonis : ſed neque plagas
Ægyptiacas immifit in eun finem ; vthis ipſe induretur(ab
fit hoc ab infinita illa bonitate : ) fed potiùs ve illis emolli
retur , & ad diuina iuffa complenda flecteretur. Tamen, ſup
poſità ipfiuspertinaciâ & obitinat ione in malo , voluit Deus
conſequenter, punitionem illius,atqueex ea manifeltacionem
ſuæ potentiæ & iuftitiæ diuinæ ac gloriæ . Ec fic infrà c. 9 . proinde iugulariapud illos nefas eft & abominacio leu abo- calog.Toſeph .
verl.16 . dicit DeusPharaoni : Idcirco poſuite, Lxx. feruaui, &
hucuque in vita & regni ſolio ftare te feci licèt indignun , minabile
vt oftendam in te pro meritis puniendo , fortitudinem meam ,
narr etur n
nome meum in omniterra . Nam hos fines , fuppo fica
Pharaonis pertinacià , conſequenti voluntate intendit Deus
in huius tyranni ſeu ad folium promocione,feu in eo conſer
uatione. Antecedente verò voluntate non intendebat niſi
Priinò , vt illi, & per illum aliis benefaceret, & vt his pro
lo
us
in Exod .
lixioribus beneficiis candem reſipiſceret. Secundo , vt hac
beneficentia & longanimitate bonitas & miſericordia diui
À na magis eluceſceret. Tertiò, vt per cyrannidem illius magis
exercerentur amici Dei, & horum virtusac corona,limúlque
Dei gloria augeretur. Cùm verò nequitià Pharaonis Deus
non omneshos fines, quos antecedenter intendit, conſecutus
fit in locum ſucceſſit punitio e tyranni, & quæ ex hac con - e Zach.sr.
fecutæ ſunt, iuftitiæ diuinæ declaratio , & potentiæ manife- 1.7 .
ftatio ,, quas conſequenter folùm Deus'intenderat. Atque
femper infallibiliter conſequitur Deusfcopum finem à le in
tencum ,nempe declarationein & extenſionem gloriæ ſuæ ,via
denri Dei : fin nolint , ſaltem via iuftitiæ , quam vult exer
cere voluntate conſequente nequitiam eorundem . Fufills
hæc Ludouicus Molina, Vaſquez , Valentia , Suarez & alij
CA PV T VIII.
Secunda Ægypri plaga, ranarım :· Tertia,feiniphum : Quarta , ominis
generis musſcarum . Sed poft fingulas induratur Pharao.
¥.19. Igitus Dei eft hîc, ) id eft, potentia & virtus hîc ſe
D prodit longè maior omni noftra & Dæmonum
tentis Dei,qua nos præpedimur & quafiligamur. Ita Chal
dæus,Rabbini, Toltarus, Lipomanus, Græci legunt ,digitus
Dei hoceft .
Petes, Cur Deus permittere noluerit Dæmoni, vtſciniphes
feu culices , rem viliffimain facillimámque præftigiis effor
maret : cuiindulſit longè grauiora,ſcilicerranas,fanguinem
& dracones : Reſpondeo, vệ tam Ægyptiis , quàm toti orbi
palàm faceret, à fe folo pendere omnia : ſe permittente, Dx
monem quiduis pofſe in his ſublunaribus:fe nolente, nec cu
licem mouere poffe.
Petesſecundò , An magipræſtigiis fuis veras produxerint
ranas , verum fanguinem , veros dracones ?Reſpondet Ioie
phus, Tertullianus,Iuftinus,Ambrofius,Hieronymus,Ruper
tus & Hugo,magos nihil produxiſſe ,fed oculos intuentium
ludificable , obiiciendo illis ſpeciem ſeu figuram draconis
ſanguinis , velranarum ; cùm camen virga maneret virga &
aqua pura aqua , & c. Sed probabilius puto, Dæmonem ſub
tracta oculis virgâ, & aqua, & c.veros dracones , & fangui
nem , & ranas aliunde allatas (vtpoteſt celerrimè) ſubſtituiſ
ſe, ficut Albertus Magnus refert,& vitulos & boues in aëra
C à dæmone ſublatos fuille , vt plueret vitulos & boues. Ita
S.Auguſtinus, Theodoretus, Liranus, Burgenfis,Caietanus,
Toſtatus, à Lapide,& alij. Et patet, quia Scriptura æquè hos
inagorum , atqueillos Moyfis , dracones vocar.Et quomodo
alioqui draco Moyfis diceretur deuoraſſe draconesmago
tum ? an baculos deuorauit ? & , fi folis fpe &tris oculis ludi
ficaſſent,An Moyſi promptum non fuiffet fraudem detegere,
& inagos & Dæmonem confundere ?
Nota ,magos hos fuiſſe Ioannes & Mambres, vt conftat ex 2 .
Timoth.3.v.8.
Nota fecundò ,miracula hæc omnia à Moyſe patrata fuif
ſe in campo feu prouincia Tineos, quæ erat vrbs regia Ægypti,
vt dicitur Pſal.77 .V.43.nempe, ve vbi hoininuin ,maximéque
inundarent. Sed mox ex regiaperuaferunt totam Ægyptum ,
penetrarúntque omnium Ægyptiorum domos etiam in terra
Gellen in qua habitabantHebræi : ſed in domibus Hebræo
ruin nulla erat plaga. Patet ex v.22.hîc ,& cap.io.v.23.Adeò
vt Philo , Iofephus & alij affirment ex vno eodémque fonte
Hebræos aquam puram haufifle,Ægyptios ſanguinem : in eo
dem loco Hebræis claram fulfille lucem , Ægyptiis den :
Gflimas tenebras fuiffe. Ita Abulenfis , Pererius , & à
Nota Tertiò , hasdecem plagas non annum integrum te
, ſpacio men
fis vnius alteriúſve , vel paulò ampliori , omnes inflictas
fuifle , pucà medio Ianuarij vſque ad medium Martij , feu
Pafcha, quando egreſſiſunc ex Ægypto Hebræi , vt dixi in
Chronico cap.17.
Nota quartò , Moraliter decem plagas Ægypti accoin
modattranſgreſſoribusdecem præceptorum decalogi, fin
gulas fingulis S. Auguftinus : Orofius, decem perſecutioni- S.Ang tom 9.
Orolius 1.7.
bus primitiuæ Ecclefiæ , & plagis immiflis earundem perſe- hift.c.27
cutionum auctoribus.
9.26 . Abominationes Ægyptiorum immolabimus. ] Id eft, arie
tes, vitulos,tauros, quos Ægyptij tanquam Deos colunt,ac Philol.de De.
1.1. contra
fcelus. Ita Philo & Iofephus , Diodorus Siculus, Apionem ,
n
Plutarchus, Strabo & Macrobius. Diod.sic.l.1 ,
Plutarch , de
Ilide.
Strabo l. 17.
Macrob.1.19.
cap.7 .
CAPVT
 Caput IX X.XI.& XII.
21
CAPVT lam cogebantur; ficut Iudicum 16. verſ.21. de Sainſone ha
IX. betur , quòd Philifthæi carcere concluſum molere fecerint.
& conue
Quinta plaga peftis : Sexta vlcerum : Septima, grandinis fulminum , A Plura his ergatt
denient harumLipfiu
iam ulis s & Bonfr
decem plagaerius ſceler
Porrò
rum .cum cauſa Lipſius lib.za
ibuss Elc&.c.1 53

..
tonitruorum . Quibus ceffantibus, iterum Pharao obduratur. Ægyptiorum inſinuat partim Moyſeshinc inde , partim Sa

Rando o ignis miſta pariter . ) Ita Hebræus , Chal piens infanc

cap.II
nem tot Verbi
. &iuin18. quos Nilo dener
in gratia : Ægypt ij tfuder
ſeran ant fangu
: Deus aquami
8.24.Gaanden & Sapientiæ 16. v.17. pro re mira
bili commemoratur , quòd ignis de coelo fulminarus inua Nili in ſang
eiulatu, & luctu m conue
uineofis æorumÆgyp
Hebrrtit. tijmiſero
lacr innocent
ymis cominoti non ium
fue
Jeſceretmagis in aqua , & quòd grando igne non liqueſce rant:Deus horrendo ranarum clamore & fæda fpurcitie au
ret. Nempemole & craſlitie ſua reſiſtebat igni : erant enim res, oculos & ollasillorum complet. Ægyptij moleftis iniu
quaſi fruſta glaciei, quibus & homines & iunenta, quæ va Itífque laboribusac flagellis fæuierant in iniſeros, nec quie
riis locis peite ablumpra non fuerant , quin & arbores & tem capere fiuerant:Deus (ciniphes iinmittit & muſcas,quæ
ædeshinc inde profternebantur . Vt & lub Iofue in Chanaa morſu & punctione continua, & inde naſcente pruritu,etiam
nitide , & anno Chrifti 824.in Gallia , & aliàs in Gerinaniæ ipſis quictem adimant.Ægyptij pecudes & juinenta Hebræis
variis locis horrendæ magnitudinis grandinem etiain noftro ademerant, imò pecudum inftarabufi illis fuerant, & onera
Ponfinius dec. ſæculo incredibilia damna intuliffe , conmemorant Bonfi & farcinas ſuomet corpore ferre coegerant : Deus immiffa
1..10.& dec. nius,Gaguinus,Olaus Magnus,Krantzius, & Surius.
4ol...Gagu pelte pecudes illorum omnesabſuinit. Ægyptij immunitate
in .
1.9. Olaus1.1. Nota, tantò admirabiliora hæc viſa Ægyptiis, quantò mi Aagellorum & verberuin ſæpe corpora Hebræoruin liuida &
nùshæc illisvidere confueta. Nam teite Philone,lofepho , tumentia fecerant : Deus illos vlcere peſſimo à capite ad
Krantzius 1.9. Plinio & Claudiano , nullæ ſolent autpluuiæ , aut grandines pedes flagellat. Ægyptij fulminibus verberum , minarum ,
6.3.Suriusan- in Ægypto decidere,neque fulmina ,aut fulgura,aut tonitrua conuiciorum ; grandinibus pugnorum , calciuin , vulnerum
no Chrifti fentiri. Quod cum Seneca & Andrea Theueto intelligo de ſæuierant in Hebræos : Deus horrendis vicinis fulminibus,
probat.in l.4 . interioribus & altioribus partibus. Nam in maritimis Agy tonitruis, grandinibus ſata,iumenta,mancipia ipſorum pro
Naturalium pti regionibus, & qua Æthiopiam reſpicit, certum eſt non- B fternit & necat. Ægyptij oppreilione Hebræorum res ſuas
queſt. Theue- nunquain pluere & grandinare : ſed paruis & raris pluuiis, augere voluerant : Deus locultas mitrit quæ oinnia depaſ
verus in Col- & grandine rariore. Omnis verò terræ rigatio fit à Nilo cuntur. Ægyptijtenebris & cæcitatementis obftinatè inuol
mographia.
Arift. in Me. exundante, qui aquis ſuis terram humectat,& lino aduecto ụi cupiebant , neque Hebræos iniuſto carcere liberare vole
tcorog.Scalig . ftercorar. Incipit autem hæc inundatio à falltirio æftiuo , & bant: Deus etiam palpabilibus tenebris , & infernali nocte
exer citat. 47 definit cuin æquinoctio autumnali : quia tum temporis in vi ac carcere eoſdem inuoluit. Ægyptij populuin Iſraëliticum ,
Conimbric. cinis locis Ægypto altioribus hiems elt , & aquæ partim è Dei filium vnigenitum (vt loquitur Deus Exodi 4.V.22.) con
trakt. z.inMe- pluuiis hiemalibus , partim ex liquatis niuibus auctæ in Ni
corn C.ro, tra expreſſam Dei voluntatem tam impiè , tam iniuftè , tanto
lum illabuntur, eúmque exundare faciunt. Ita Ariſtoteles, tempore affilixerant : Deus omnia illorum primogenita nocte
Scaliger,& Conimbricenſis, & experientia docet.
vna iugulat, & pòſt paulò omnem regni fforem , & decus, &
robur omne in mare præcipitat:
CA PVT X.
O & aua plaga locuſta rum . Nona ,denfiffimarum tenebrarum . Quibus Ć Á P v T XII.
territus Pharao, Hebreos abire permittit , fed pecora comitari non
vult.Vrgentiid Moyfi mortem minatur. Ritus immo landi e come dendi agnum Pafchalem . Cades omnium
primogenitorum Ægypti, Hebræis vbique intactis : q ab Ægya
9.21. Enebra tam denſa vt palpari queant. ] Eft hyperbole ; ptiis orum o. egredi compulſi , ſecum deferunt fpolia cor ope's
ÆgyptiÆgypt
quaſi dicas , Maximæ ; & quæ omnem omnino lu
cem , etiam attroruin, etiam ignis & facularum , excluderent,
vthabetur Sapientiæ 17.v.s. Vnde Philo , Ignis , inquit ,quo C om
vtimur , vel aëre turbato extinguebatur , vel à craßiffimis tenebris 8.5.loco
eum para quem
The agni ritum tolleria
Paſchali di hædum,]
victima Id eft,cadem
aſſumaris : quod omni
Inia quæ pro
in agno præfcrip f,ſeruabiti s etiam in hædo,fi
vincebatur . Vbi tenebras vocat craſilimas rationevaporum &
nebularum ipiffarum quæ tenebris coniunctæ erant, quarum bus licebat , & deficientibus agnis , fubinde neceſſum erat:
ratione vult idem Philo & Tottatus tenebras hîc palpabiles Siuehoc
lus, ergoeſtfumer
, non excelfi
etur ffe, annum
agnus . Nam
fiue hædus poter
, debeb atatſum
eſſe annic
ietiamum
yocari. In libro Sapientiæ fuprà citato , additur ,
flammas ignis , dohorribiles fonitus, animalium mugitus,Ægyptiis
ferpen ſemeſt
ſepreinris, bimeſtſet
velexpleſ
dies ris,velminoris
: hæc enim ætas ætatis : dummum
ve minim odo tainen
neceſ ſa
tum ſobilos, fragorem petrarum ac ventorum , or ſpectra terrifica ap; ria erat in omni vičtina , patet Leuit.22. Secundo ,debebat Leuit. izo
paruiſſe : & vinculis tenebrarum ac longa noctis ( nempe integri eſſe finemacula. Hebraicè, & Chaldaicè, & Græcè ett,perfe-. •*7.
tridui compeditos , in carcere fineferro recluſos fuiſle. Quo tem = Etus ,integev. Ergo macula hic fumitur pro vitio feu defectu ,
pore necedere,nec bibere , nec ſomnum aut quietem capere
vllus Ægyptiorum potuit, quin nec loco quis fuo ſemouit,ſed ti vetat
mutilúrque
us, æger, ne affuma tur agnellus cæcus
ſcabioſus,vlceroſus, , claudu
autalio mancans,
s ,labor
vitio us,
more quafi exanimati , & itupore immobiles , extremum in vt explicatur Leuit.22. V. 22. Et ideò iubebatur decima die
horasexitium præftolabantur. Hebræis interea ſuis in domi menſis primiNiſan in domum cuiuſque induci , fcilicet toto
bus, lux erat,imò in iifdem ædibus tenebræ Ægyptiis erant, quatriduo ante tempus immolationis :vt ſpatiuin eſſet fuffi
lux Hebræis, Deo occurſum ſuum quem Ægyptiis ſubtrahe ciens commodè explorandian omni vitio careret. Non re
bat,non denegante oculis Hebræorum . Ita Liranus, Tofta quirebatur, autein vt omni ex parte candidus, aut ynicolor
Cafrius intus, Caietanus, Caitrius & Pererius.Addit S.Bernardus,Deum effet, aut nulla nigroris alteriuſve coloris macula reſperſus
pap. z.in fine tantas tenebras Ægyp ciis immif iffe , vt ex hac quaſi imag ine
be aferm.72. diſcerent . Primò , tenebras ſuæ conſcientiæ : Secundò tene vt quidam imaginantur.
bras inferni ſibi imininentes : yt innuitur Sap.17.V.20 . Nota primò. Paſchalishuius facrificij ſeu inmolationis
agniminiſter ſeu ſacrificus non debebar elle Sacerdos Aaroni
cus,ſed quiuispater fainilias id muneris ſubibat nomine om
Dnium qui erant illius familiæ : & fic diciturhic vniuerſamul
CAP v T XI. titudo filiorum Iſraël agnum immolare. Et licèt pòft paulò de
Decima enultima Ægypti plaga , ftrages omnium primogenitorum . creuerit Deus , vt non nifivno certo in loco ad id deſignan
Iubestárque Hebrai poliare Ægyptum . do , v . g. Ieroſolymis, velvbi eſſet arca foederis , a licerer Déuč. 16::
iminolare aut edere agnum Paſchalem : non tamen iuſſic id Isti.ba
per ſacerdotes Aaronicos fieri; ſed priuilegium hoc , vtpote
*. 2. Poftulet virab amicoſuo vafa argentea ,& c.] His ver antiquius facerdotio Aaronico , reliquit iuxta primæuam
Hebræis,ſe dono illisdare vaſa pretiofa & thæſauros Ægy ſuam inſtitutionein omnibus & fingulis patribus familias,
ptiorum : vt fic idololatriam horum , & luxuin ,& iniuftitiam cuiuſcu
mine nque
dici demum
poffet ,omnes patresfaconditio
tribusaut milias,nis eſſent.Et
etiam hodno
inſtituto jam
caftiget. Quamquam & fine expreſſa Dei licentia potuerint Aaronico facerdotio ,manfiffe quales antè fuerant Sacerdotes:
Hebræi iuſtis titulis eadem fibivindicare.Primò,titulo com non quidem abfolutè , neque reſpectu alicuius publici facri
penfationis pro laboribus , quibus iniuftè opprefli gratis fer ficij (nam ſolis Aaronis filiis conceffuin erat ) fed folùm di
uierantÆgyptiis . Secundò , titulo iufti belli, quo Ægyptios
minutè
S.Aug. 1.29. Pholtes
Contra Fauftá
S.Au&gutyrannos
hilo, &fuos infinuapoterant
ftinus , &inuadere tur Sapien&tiæ{ poliare
10. ver.f.1Ita
7. Pafchale, ,quoad quod hocdomelti cum dumtaxa
vnicuin in anno . ſacrifici
erat & tpriuatum Ita Philoum Philo 1. 3. de

oculatus teſtis. Liranus , Dionyſius Carthuſi Serarium , Emma-

Quare licèt per ſpeciem accommodatiacceperint ad facri
folemnitatern peragendam nuël Sà, à Lapide , Bonfrerius & alij contraanus & &Vital.dc
Moylis
DEC
ficia & diuinam , potuere nihilo
Totatum logo.
minustanquam iuttam mercedem , & iuſto bello parta ſpo
lia , & cælicùs fibidonaca retinere . Nota ſecundò. Cæremonias & circumſtancias omnes
huius facrificij Pafchalis , & abfumptionis eiufdem , v.g.
Vis. Ad primogeni tum ancillæ quæ eft ad molam . ] Idem eſt quòd nocte, quod affum igni , quod cum azymis , cum lactucis
cum eo quod cap. ſeq . V.29 .dicitur, Ad primogenitum captiua
qwa elt in carcere. Per carcerem enim defignatur ergaftulum & agreſtibus , veendiuia veſcichorio aliifve amaris herbis , vc
piftrinum in quod mancipia compingebancur ,& ferè ad mo vertit Chaldæus , quòd item cum pedibus do inteſtinis , antè ta
men purgatis & exfecto felle : quòd ſuccinatis renibus, cum
talasi
 22 Commentarius in Exod .
talreis & baculis, &c. adhiberi iuflit Deus etiain fecuturis fæ
culis, Primò, ad indicandam feftinationem qua contigit il
la ex Ægypto migratio. Secundò , ad repræſentandam æter- A
num magnitudinein & celebritatem tanti beneficij. Tertiò ,
& præcipuè , ad præfigurandum Chrifti veri & immaculari
agni facrificiun cum incruentum SS . Euchariſtiæ in vltima
Cæna : tum cruentum paſſionis in ara crucis. Nam vt erat fi
gura vtriuſque , ita circumftantix & cæremoniæ omnes
vtrumque ad amuflin allegoricè repræſentant, vt SS.Patres
loan . 19. adeóque & Ioannes b Euangelista S. Paulus c aptiflimè ex
v.36 . ponunt.
61.Cor.si W.40. Hábitat:o filiorum Iſraël in Ægypto fuit quadringentorum
triginta annorum .] Scilicet, inchoando non à defceniu lacob
in Ægyptuin , fed ab initio peregrinationis Abrahæ partiin
in Aigypto , partim in Chanaanitide. Coepit enim hæc pere
grinatio anno 75. vitæ Abrahæ ,quando & promiílio de llaa
d Genef.ss. co ccelitùs illi facta, d & prædi&um , polteros eius peregri
1.13 nos fore 400. annis. Nain ab illa proiniffione & prædictione
vſque ablactatuin Ifaac, fluxerunt anni 30. inde ad egreffum
Hebræorum ex Ægypto, alij 400.anni , qui fimul faciunt 430,
Joſeph.l.2.de Ita Ioſephus, Eufebius, Athanafius, Cyrillus, Rupertus, Abu
Antiq.c.6. lenſis, Caietanus.Et ita habent Lxx.qui difertè addunt, hunc
efle numerum annorum quibus habitarunt filij Ifraël ĝo patres
Serar. in Pro . eorum in terra Ægypti, doo in terra Chanaan . Vide Serarium &
dog Biblior. Bonfrerium .
6.17 9.23 . Nota , egreffos filios Ifraël ex Ægypto 25. Martij: nempe
eodem menſe & hebdomadr die quo ante annos 2543:
creatus fuerat mundus : & poft annos 1457. incarnatus eſt
Christus , & quo 34. pott annis reſurrexit à mortuis : & quo
paratur in fine inundi venturus ad iudicium extremum ,nem
pe 25. Martij die Dominica.
Vide Chronicon noftrum c.48 . in fine. Item Eugubinum ,
& Andream Maſiun, & Chronographos.
V. 43. Omnis alienigena non comedet ex Phaſe , feu victima
Paſchali: neque aduena, neque mercenarius , v.45 . ) Subaudi,
niſi veſtrain velint religionem ſuſcipere,& circuncidi: tim
enim , neque antè , permitto illis etum agni. Sed hæc omnia
libera ipfis relinquo. Sed ſeruis veltris emptitis ſeu mancipiis,
fi apud vos permanferint,nolo libera relinqui,led illis omnia
eadem præcipio :nequeenim cupio vos alios emere ſeruos,
quàm qui parati fint religionem veltram amplecti , & cir
cumcidi : & , cùm circumciſi fuerint , volo & illos ad eluin
agni admitti. Ita Abulenf. & alij.
CAPVT XIII.
Iubet Deus ſibi offerri omnia primogenita hominum 6 pecorum. He- c à ſanguine Ægyptiorum , quo ſubmerſisillis fuerit quafi ru- fort.przce?
ſecumesefferunt offa Ioſeph.Dux itineris Hebræorum eft colum
braiignis
na nubis.
An & ifica mihi omne primogenitum . ] Id eft confecra &
8.2 . offer mihi ; & quidem priinogenita hominum , in
perpetuum mei feruitium , applicando eos obſequio templi
mei: primogenita verò animalium mundorun , Offer in ho
4 Num. 1 . ftiam pacificam .
V.is. Nota. Loco primogenitorum totius Ifraëlis, qui tota vita
fua debuiſſent alligari feruitio templi, ſelegit & ſubſtituit
6 Num.3 .& 8. Deus folam fed totam b tribum Leui.
Nota ſecundò , ex illo , quod aperit vuluam , colligi , non
omne paternum primogenitum , fed folum maternum offeren
dum fuiffe Deo . Hinc ex vidua quæ antè præparat, ſuſceptus
filius ; vel ex non vidua , ſed quæ fomellam ante pepererat ;
non erat offerendus, quia non ipfe, fed alia præcedens proles
vuluam matris aperuerat. Quitamen plures ( vri cum licuit)
habebat vxores, debebat fingularum vxorum primum foe
" tum, fi maſculus erat, Deo confecrare.
Nota tertiò , Chriftun , quia naſcens vuluam matris non
referauit,fed penetrauit, hac lege non fuifle comprehenfum .
Cyrill. hom . Ita Cyrillus Hieroſolymnitanus, & Hormiſda Papa:licèt con- D nonfolum in habitatione Patriarcharum , totiuſq;populi fui
de otcurſu
tra ſentiant Rupertus, lanſenius,Tottatus.
Domini Hor .
miſda cpift. 1, W.21 . Columna nubis. ] Vna eadémque eratcum columna
C. 3 . ignis, quæ mota & directa ab Angelo quafi à nauclero, inter
diu ſpeciem nubis ,noctu ignis ſeu flaminæ referebat: & in
ſtar altiſſiinæ columnæ ad coelum protenfæ , vt à totis caftris
cerni poflet, præcedebat vniuerfum agmen cum iter facien
dum eſſet: cùm verò quieſcendum , ſupra locum tabernaculi
immota hærebat. Tantum vero luininis noctu ſubminiſtra
bat, vt, cùm omnia alia luce carerent Hebræi,ſolis radiis il
lius ſat iuuarentur, etiam in fuis tentoriis, ad omnia quæ ne
ceffaria effent videnda & peragenda. Et totis quadraginta
annis hoc modo adfuit continuò Hebræis, vſque ad mortem
Moyfis, cùm nempe iam in proximo eflet vt Iordanem traii
cerent. Nam cum defeciſſe columnam , vel ex eo patet,quòd
in traiectione Iordanis iubeantur Hebræi non iam amplius
colunnam ducem viæ afpicere & fequi , fed arcam à facer
dotibus baiulatam eininus præeuntem : cùm alioqui longè
S.Aug . q . 3. in facilius fuiſſet columnain ducem intueri& ſequi , quàm ar
Iofue" Abul . cam . Ita S.Auguſtinus, Abulenfis, Mafius, Serarius. Neque
Mal. Scras , in ſine myſterio , nam cum Iofue, figura & antitypo Chrifti cef
lolue 3.
fare debebant nubes & velamina Mofaica. Quamquam &
hæc columna typus quoque fuerit Chrilti,vti & Spiritus ſan- Rup.l.a. in
Eti, vt fusè demonstrant Ambrof. Gregor. & Rupertus. Exoj.c.28 .
CAP v T XIV.
Rex Pharao cum fuis in fequitur Hebræos. Sed Angelus per columnam
nubis mediumſeſe interponit. Moyſes virgâ diuidit mare rubrum ,
quod ficco pede tranfeunt Hebrai : Ægypty aquis inuoluuntur
Suffocantur.
V.20 . Rat nubes tenebroſa. ] Quomodo ergo illuminans No
Citem ? Reſpondeo,migrarat Angelus cum columna
nubis à fronte caftrorum , ad tergum , pofitáque erat nubes
media interHebræos & Ægyptios infequentes , & parte ſui
posteriore, qua refpiciebat Ægyptios, denfior & latior erat,
atque ideo tenebroſa , præpediens & aſpectum ipfis, & ac
cellum ad Hæbreos janteriore verò fui parte lucida erat &
flammea , radios lucis fuæ emittens vltra omnia caftra vfque
ad primam Hebræorum aciem , & hoc nouo modo viam illis
per mare demonstrans. Ita Toltatus & Pererius.
V.21 . Ingrefli ſunt filij Ifraël per medium ficci maris. ] Præibat
Moyfes, & vſque in aduerfam ripam faluos omnes & ficco
veſtigio deduxit : nempe per ſpatium trium leucarum ſeu
milliarium horariorum .Ita loſephus,Adricomius & Ioannes Ioſeph . 1.2.
B de Barros ex Philone, Gregorio Nyſleno, Lirano & Caieta- Antiq. in fine,
no. Addunt Hebræi, tribun luda duce Aminadab cæteris cerra lan can
trepidantibus primam poft Moyfen iniifle mare, ideóque de Barros in
inceps fuiſſe perpetuò primam & ducein reliquarum , prome- Hift.Atiz,dec.
ritáinqueregium ( cepcrun quod Iudæ promiflum erat Gene- 7.1.8.c...ohi
fis 40.verf.io. lo 1.3 . Vita
Moyfis Greg.
9. 24. Vigilia matutin a eft quarta & vltima no &tis vigilia, Nyd. de Vita
cauroram & diluculum aduchebat. Moyfis.
Et ecce Dominus interfecit exercitum Ægyptiorum .]Nempe emi- Chronici
cabant è nube fulgura , tonitrua & lapides & tela ignita vi- c...
brabantur , quibus & rotæ curruum confractæ , & cqui deie
& ti , & in profundum feu in terram deorfum præcipitati funt.
Et hæc ab Angelo facta priùs quàm mare in fuum locum res
uolueretur , qua deinde reuolutione , reliqui à priori clade
exempti Ægyptij , aquis obruti funt omnes ad vnum.Nume
tus pereuntium hic Ægyptiorum , ex calculo Iofephi , fuit loſeph,fuprà.
quinquaginta millium equitum , & ducentorum inillium pe
ditum, præter fexcentos currus falcatos,ſeu falcibus vndique
armatos , & de quibus hic v.7 . Veſtigia verò curruum itto
rum , & orbitas rotarum perpetuò contpicua deinceps reman
fiſſe non folùm in littore, fed etiam in ipfo rubro mari tradunt
Orofius & Diodorus Tarſenſis. Orofius 1.1.
Nota,inare hoc in ſinu Arabico fitum non vocari rubrum hiſt.c.10.Tar
:
bricatum ; vt quidam opinati ſunt : fed neque aguain illius ptor .in Calc .
efle natura ſua rubram : nam pellucida prorfus ett, inftar alce- na.
rius cuiufuis aquæ , vt haurientibus patet , ſed rubrum colo
rem repræſentant pluribus locis arenæ rubeæ feu corallinæ Conimb. in
quibus inaris illius fundus , ſcatet. Ita Barrius, Andreas Ma- Metcora tr. 8.
fius & Conimbricenſes. C.I2 .
Allegoricè mari huic comparac Baptiſmum Apoſtolus
Paulus 1. ad Corinth.io . & fuse exponunt Origenes, Theo
doretus , Rupertus.
CAP v T XV.
Moyſes Hebrai canunt epinicion Deo vti di Maria cum fæminis:
Veniunt Hebræi in Maria vbi Moyſes amaras aquas infperſo ligno
dulces reddit.Inde pergūt in Elim ,vbierät 12.fontes 70.palma.
* .13.Portafi
Ortaſti eum . Enallage temporis præteriti pro futuro,
eft enim Prophetia : id elt portabis , ad habitatulum
ſanctum tuum , feu in terram fanctam , putà Chanaanitidem ;
quam verſ. 17. vocat montem hareditatis & ſanctuarium Dei:
quia Deusillam terram peculiariter deſignarat ſanctificare
ſancti,qui erathareditas Dei :fed & templo ſuo iftic exædifi
cando & cultu diuino publicè ibi excitando. Vocat verò
montem , quia vtplurimùin montuofa & cliuoſa erat terra Pa
leftinæ : & quia in ea erat mons Sion vel Moria, in quo præ
uidebatMoyſes conttructum iri teinplum Domini à Salomo
ne. In hoc teinplo regnabit Dominus , feu Rex ab omnibus
agnofcetur, coletur, laudabitur,adorabitur, in aternum e ul
tra.] Hyperbole, id eft perpetuò,fcilicet quamdiu Synagoga
ftabit, & quamdiu Ecclefia Chrifti durabit, tum militans in
terris, quæ allegoricè;tum triumphans in coelis, anagogice
per fynagogam & templum Ierofolymitanum ſignificatur.
Ita S. Auguftinus: Rabbi Salomon & Liranus etiam ad
literam hæc omnia exponunt de patria cælelti ſeu Eccleſia
triumphante.
.20. Maria prophetiſa.] Nam reuelationes ipfi peculiari
ter à Deo factas conftat ex verbis Num .12.7.2 .Nonne on nobis
Nyff.1.de vir
fimiliter locutus eft Dominus ?
Petes: an Maria foror Moyſis virgo permanſerit , an verò ginie.c... Am .
fueritmatrimonio copulata i Virginem manfiffe cenſet Gre- nibus & ep.
gorius Nyſſenus,Ambrofius, Colmas Magallianus ,fuifréque 8. Magall .
inftar Sibylla . Nam fi coniugata fuiffet,iam non foror Aaronus in Canticum
aut
 Caput XVI. XVII. & XVIII.
Molis Serari aurMoyfis, fed vxor talis,more S.Scripturæ hoc cap .& alibi Chriſti accedebant. Et aliàs iterum eodem manna pauit 23 ali
1. lofucc.3., vocaretur.Nolim tamen contendere cum Serario , & aliis qui quamdiu decem illa Martyrum millia , de quibus Serarius
9.10 . loſepb.
1...Antiq.c.z . ſecuti Iofephum cenſent nupfiffe Hur,auo Beſeelis, cuiusinen- A nofter cap.s. in Iolue q.37.
tio fit Exod.24.7.14. Vt fusè demonſtrat Bonfrerius , & ex co
maximè quòd illo tempore virginitatis ftudium & rarum ef
fet, & laudi non daretur.
CA
ỹ.25.Oftenditei lignum . ] Veriſimilius eſt fuiſſe certam fpe Ob ſitim murmurat iterum PV T: fedXVI
populus MoyſesI.iuffu Dei percutiens
ciem ligni , cuinaturalis ineffet virtus dulcorandi, ( vt folet
glicerizæ , ) & adultas terræ partes quæ reddunt aquas ama petram Raphidim
Hebræosin, ſed , copioſas
orante Moyfe caditur Iofue. elicit. Amalec inuadis
indeà aquas
ras, fecernendiac fugandi . Quod colligitur ex 38. cap . Ec
clefiaftici verlis . vbiex profetlo deprædicans vim medicam VII.
variarum rerum naturalium , pro exemplo dat id de quo hîc Vm leuaret Moyſes manus, ] ſcilicer in cælum ad
agiinus lignum , cùm ait : Nonne à ligno indulcatseſt aqua ama animi:Olealter & Caietanusvolunt Moyſen ita eleuaſſe ma
ra ?Certè li lolomiraculo id huic ligno obtigiffet ,nulla effet nus, vt eas inuicem coniungeret , & inter vtramque tenu fic
vis exempli ad commendandas aut comprobandas res medi virgam Dei, id eft , illam thaumaturgam qua ope
ValeGus de cas naturales. Ita Caietanus , Liranus , & Franciſcus Va bantur tot miracula . Sed fuſtinus , Tertullianus Dei & Pro ſper
patra
5.Philoſophia leſius. Juft. contra
cap.is. dicunt expandiſſe verimquemanusin formam
, ftantem oralſe yult S.Chryfoftomus,Hugo de S.Vi crucis. Ac Tryphonem ,
Allegoricè adumbratur virtus crucis Chriſti. Sicut verſu primò fic
vlc. per 12. fontes , 12. Apoltoli, per zo.palinas 7o. dilcipuli Ctore,& Serarius:deinde cùm graues fierentmanus, id ett cùm Serarius 1.1.
Chriſti defignantur,quorum operâ toriusinundi fitis & faines diuturna expanſione grauarentur ,
ae laſſitudine ſubſide Ioſuc
fpiritualisdepulſa fuit. Ita SS.Patres , omnes Doctores. rent,faxo impofitum fediſſe , atque ita & prbrachia fedentis com 9.11. cap.3•
modèab Aarone & Hur ſuſtentaripocuiffe.Hoc verò publi
CA PVT XVI. co fymbolo proteftabatur Moyſes ſe non ab imbellifuorum
turba , ſed cælitus à Deo ſperare & orare victoriam . Dicit
Deficiente farina Hebræi fame preſſimurmurant. Deusmittit cotur- B Jofephus , ex Hebræis eo bello ne vel vnum cecidift:. Sed
nices,& pluit manna,quo illos aluit per 4o. annos. hoc yeriſimile non videtur: cuin hic expreſsè dicatur,Moy
9.9. Credite coram Domino. ] Id eft , conuenire ad taber ſe remitten
nuat , ſaltem aliquotſuperaffe
temanus, ex Hebræis cælosHebræos
Amalec fuiffe. Narrat inti Baron.com.ia:
, quodBaro-

Niceta Choniat
nius ex reculiſſe victorias
a ſimilesAlexij complure
Comnen annum
in adChrifti
i filiums ex 1123
nes ſtaris temporibus conuenire folebant religionis & pre Scythis Calo- Ioannem
cationis caufa. Nam tale aliquod tabernaculum fuiſſe in ca Oriente Iinperatorem , cuin ſimili brachiorum expanſione Iarric. in hift.
Itris iam indeab initio , etiain antè quàm extaret illud maius, Deum exoraret. Narrat & Pater du larric , pauculos Lufita Indic .
quod paulò pòft Deo ex Sinai iubente conſtructum fuit,pa nos in Africa duodecies centenamillia Angolanoruin in- .
tet ex Exodi 33.v.7. & fequent Super hoc cabernaculo , cilm credibili celeritate fudiſſe fugaſséque, cùm Pater Barreira è
DeusMoyfiloquiveller, apparebat gloria Domini in nube : id Societate Iesvmanus ex vrbis vicinæ mænibus,inttar Moy
elt , ex nube admodum lucida & ſplendida einicabat glo ſis,ad cælum protenderet,non niſi pauculisfuorum amiflis,
ria & potentia diuina, obuinbrans veroſimiliterMoyſed iſtic quidumn idein Pater manus non nihil remiſiſſet , proftrați
orantem .
fuerant.
.14. Quaſi pilo tuſum .] Id eft quaſi in mortariolo in minu V.14. Scribe hoc ob monimentum ,hoc eſt , in memoriam per
ta grana redactum decorticatum . Ita Chaldæus ; Lxx.quaſi petuam , o trade auribus Iofue , ſeu refer & indica Iofue reli
&HIC
b7 .141 V.}lo Cryſtal lus, quia erat colore albic ante a & inftar pruina', vt quoru m bellorum duci futuro. Refert, inquam , quod fequi
vthic bdicitur, concretæ & conglaciatæ . Numerorum ta tur , nempe delendam memoriam Amalec fub cælo : vnde verſu
men vndecimo dicitur fuiffe coloris bdellij,hoc eft albi ad vlt.additur Quia malus folij Domini, id elt potentia ſeu virtus
flauedinem tendentis. Fortè fplendor albedini adiunctus diuina,à foliomaieſtatis eiusprotenſa, & Bellum Dom ni,id elt
Valeſ.fuprà flauum ex parte apparere faciebat.Licet eciam telte Francif belluin a fæuiflimuin crudeliffimúmque , erit perpetuò He- .Gen.10.v.8.
6.57. co Valeſio,manna reperiatur nonnihilreuera flaueſcens. bræis cum Ainalecitis. Ita Liranus & Dionyfius Carthufia- & c.13.0.13.
Petes, An coelelte illud manna fuerit eiufdem fpeciei cum C nus. Cuius eiuſdem rei præceptuin Ifraëlitis datur Deut.25.
Galenus l.3. noſtromanna vulgari , quod in monte Libano , i & in Ara V.17 . Exterminati verò ſunt de facto à Saule 1.Reg.15. cum
dealimentis. bia d pailim , & etiam in Calabria e colligi ſolet? Reſpon
iubente Deo internecionedeleti ſunt.Amalecitæ . Erant hi
a folephusfu- deo , quoad ſubſtantiam videri fuiſſe eiufdem fpeciei. Ita oriundi , Parali denominati ab Amalec nepote Eſau Genef.36.
& Matthiol. in Franciſcus Valeſius, Leuinus Leinnius, f & Conimbricenfis. V.12. & 1. & p.1. V.36. Caufæ bellierant vetusodium po
Dioſcorid . Sed accidentarii præcellentiis longè nobilius eratnoltro:
1.1.6.73. s Iterorum Eſau in pofteros Iacobi, quotque ob ereptam olim
nam vt de quantitate taceam , quæ vicies aut tricies centenis. primogenituræ prærogatiuam ,ab illis fibimeruerent.
flemnias de hominum millibus quotidie paſcendis ſufficeret ; prætermo
Herbis Bibli. rem vulgarismannæ , Tropologice , egrellis ex Ægypto vitiorum occurrenc
cisc. 3. Co quod ſolis diebusæftiuis,ſerenis & ro Amalecitæ ,ſeu hoſtiun & tentationum omne genus:ſed vir
bimbric.Cr.7. rulentis generatur ; iſtud Moyſismanna quotidie depluebat, tute crucis Chriſti omnia facillimè diflipantur.
in Me cc or .zi.
tam hyeine, quàmæltate ,idque totis quadraginta annis : ſo
lis Sabbathis exceptis : ſed tunc pridie , ſcilicet die Vene
ris, duplum depluebat , quantum neinpe biduo nutriendis CA PVT XVIII.
omnibusneceſſum & fatis effet. Secundo ,manna Moyſis af
feruatum in alterum hebdomadæ diem quam Sabbathum , Iethro ſocer Moyſis, uxorem eius Sephoram cum filiis ad eum reducit:
putreſcebat , Angelo materiam diffoluente , cùm tamen na eiúſquemonitu Moyfescum pluribus aliis regimen populipartitur,
tura ſua poſſet diutiùs afferuari. Tertiò , ſole liqueſcebat treátquemagiſtratus varios de iudices.
quod in agro remanſerat : cùm quod in vafis collectum erat, V.1. Ethro cognatusMoyſis. ] In Hebr. Chald . & Græco eft,
vfque eo durum effet, vt &epilo & molatunderetur,nec igne I focer Moyſi; vt conftat ex c.3. V.1. ſupra .
liqueſceret, ſed in tortulas formaretur ,Num.II.v.8.Quartò , V.11.Nunc cognouiquiamagnus Dominus.]Id eft certâ ,claráq;
æquali apud omnesmenſura gomor ( ſcilicet quæ cuiuis,etiam experientiâ didici potentiam diuinam .Vnde patet,hinc non
edaciori ftomacho ſufficeret collectum domi reperiebatur, ſatſolidè collegiffe Rabbi Kimhi, Toltatum & Pererium ;
quantumcumque qui ex agro ſeu plus ſeu minus corrafiffet. D huc Iethro non fuiſſe hucuſque culcorem veri Dei,ſed facerdo
Quintò , lapore erac præftantiffimo : nam prætermelleum ,qui tem Idolorum .Nam fimili inodo colligereliceret. Deun neſ
mannæ congenitus eft,ad vitandum nauſeam indiderat Deus ciuiſſe Abraham timere Dominum , quia Geneſ.22. ſimili
fupra naturam , illi omnem ſaporem , quem comedentium phrafi ait , Nunc cognoui quòd timeas Deum . Et veroſimile eſt
quiſqueoptabat. Ita Sapientiæ 16. verf.20 . & 21. Vnde ibi hunc lethro , qui & Raguel vocatur, fuiſſe ex filiis Abrahæ è
dem cap.19 . v.20. in Græco manna vocatur ambroſia , quæ
ob delicias à Poëtis fingitur elſe cibusdeorum , & ferculum Cethura prognatum , vt vult Demetrius hiftoricus & alij
imınortalitatis. Ita Abulenſis, Hugo Cardinalis & alij. Sed & veriEuſebium
apud , qui
Dei ſacerdot em illum ab Abraha
, fimul mo quintum
& ſuæ gentis faciunt
principem Euſeb. I.9.
vo-, Preparat ,
hoc non murmura toribus aut dyſcolis , quinauſeabant ſuper cant. Et ve daremus fuiſſe aliquando idololatram , anteMoy- Euang.com
cibo iſto leuifſimo, Nuin.11.fed folis filiis Dei, ſeu iuftis , priuile fis ad eum acceſſuin ; quis credat, quadraginta annorum ſpa
gium conceſſuin erat, inquit S. Auguſtinus,
Qui & allegoricè hæc omnia applicatVenerabili Eucha tio , quibus inapud
inſtructum eum Moyſes
cognitione permanſit
& cultų ,non fuiſſe à Moyſe
veri Dei?
riſtiæ .Tropol. S.Gregor.gratiæ & confolationidiunæ.Ana
gogicè vterquedeliciis Beatorum ; vt etiain infinuatur Apo
cal.2 .V.17. Vide etiain Cyrillum , Chryſoſtomum , Theophy,
PVT
CA Iuffu XIX.
Dei Moyſes ir montem afcendit : po
lactum & Rupertum . Non tainen ideo manna iſtud panis coeli Hebrai veniunt in Sinai.
& panis Angelorum vocatur , quafi eo veſcerentur & Angeli ,
ope Angelorum ex vicino aëre, qui nomine cæli in pulusfan tificatur , preparatúrque ad legem Dei reuerenter exci
B t Angequia
fed
аaяrsаe,стoоm.5 . telligitur id eft paproducebatur
lorum,,quotidie nis oprim :& vel Angper
eliscarachreſin
dign . S,panis
us imile
piendam . Quo vero maiore Dei metu en religione percellantur,
us Deusmontem replet fumo, igne, fulguribus , tonitruis, terra motu
Ep if M
noticccoafpoi. i.manna ſimili miraculo poft Chrifti tempora , Honorio & do buccina clangore.
Theodoſio Imperatoribus, in inſulis Balearibus depluit rur
fum Deus in gratiam Iudæorum , quitum plurimi ad fidem N die hac, ] ſcilicet eadem , fiue eiuſdem , numeri cum
>
 ' Commentarius in Exod .
24
eX V.II. colligitur,legem è monte Sinai Iudæis datam quin
quageſina die polt egreſſum ex Ægypto , nempe ſexta die
menfis Seuan :qua die Hebræi in meinoriam tanti beneficij A inde imperio tyrannorum nummos adınittere Cæſaris ima- 1.18.c.928
quotannis celebrabant fellum Pentecoſtes, notat Genebrar
dus ex Calendario Hebræorum .
Nota .Hæc inanſio in Sinąi fuit duodecima. In quamari
ſeruntimmoti toto reliquo primoanno egreffusfui ex Ægy
pto Quo tempore coinpoſuit formauitque Deus Synago
gam feu Ecclefiam Iudæorum , leges dictando,facerdotium ,
lacrificia , & varias cæremonias inſtituendo. Nam omnia
quæ ab hoc cap. 19. vſquead finem Exodi confcripta ſunt,
item quæ toto Leuitico , & libro Numerorum vſque adme
diuin cap.10 .geita ſunt vno hoc loco in Sinai. Ica S.Hiero
nymus.
Vide Chronicon cap.19 .
V.4. Super alas aquilarum . ) Hebræi fæpèomittuntparcicu
las fimilitudinum , quæ nihilominus ſubaudiendæ ſunt. Vulo
ergo dicere, quod iniſtar aquilæ , quæ pullos ſuos ſuis alis al
tiflimè, fed fecuriffimèvectat, & ad folisintuitum aſſuefacit,
& prædam de longè proſpicere atque inuadere docet : ita
Deus alis fuæ potentiæ & prouidentiæ Hebræos ex nido
Ægypti fuftulit ad fui cognitionem & cultum , & ad præ
dain Amaleſcitarum & Chananæorum .
V.5. Eritis mei in peculium . Id eft, eritis mihipeculiaris hæ
reditas, præ omnibus ele £ta & dilecta.Mea eft etiam ommis ter- B nire quàm folos filiospeccantes puniuiffet , fi parentum &
sa,] q.d.Etfi eniin omnis terra pari iure mea fit,attamen vo
bis peculiariter hocbeneficij præltabo , vt fitis & vocemini
pallim popislus Dei; & regnum ſacerdotale, ideft ,non la cuin aut
profanum regnum , ſed ſacrum ,meoque cultui & facrificiis
11. Petr...Vigo peculiariter aftri &tum . Lxx.& ex eis S.Petrus , pro peculio &
regno facerdotali, vertunt , populus acquiſitionis & regale(acerdo
tium , quafi dicant , Populus quem Deus eruendo ex Ægypto
fibi vt proprium acquiſiuit & vendicauit, & vfque cò hono
Tis acdignitatisextulit , vt ex mancipiis reges ac facerdotes maxiinis amicis fuis fæpenumerò Deus immittit , ad maius
'fecerit , vthabet Chaldæus, quæ vtraque dignitas omnium
ſuprema eltmáximéque ſublimis in orbe terrarum .
V.10. San &tifica illos hodie es cras, ) Hebraiſmo. Id elt, ſepa
‘ra , ſeiange populum ab oinni ſorde ; quod fiebatlotione
corporum , veftium , vaſorum , emundatione caftrorum , con
tinentia ab vxoribus, & c. Sic verf.23. dicitur mons Sinai
fuiſſe ſanctificatus, id elt, termino ſeparatus ab acceffu popu
li,ve ita quafiſoli Deo dicatus videretur,& nemo illum tam
quam rem profanam contingeret.
8.13. Cùm experit clangere buccina.In Hebræo, Chaldæo 8
Græco additur,prolixius, q.d. Cùm Iſraëlitæ altiorem & pro
fixiorein èmonte Sinai audierint fonum ab Angelis eden
dum ,qui ſonus ſonum buccinæ referet, tuncafcendant in mor- C noinine & vice Dei. Volebat autem Deus in re tantimo
tem , non in cacumen , quia id omnibuspræterquam vniMoy .
ſi vetitum fuerat : ſed ad radices inontis , vbi termini ftatuci
terant , quos tranfire nemini licebat. Ergo ftrepitub uccinæ
Angelicæ euocandidicuntur è caltris ad radicem montis Si
nai , è quo Deus augufta & inaieſtatis plena voce Decalo
gum toto audiente populo detonabat.
CAP v T XX.
Angelus vice Deiex monte Sinai proclamar do promulgat Decalogum
toti populo Hebræorum . Sed himalunt internuntio Moyſe manda
ta Dei ſibi exponi. Moyſes ergoaſcendit ad Deum in caliginofiore
:
montis loco latentem : inbetúrque ante omnia facere altare ex ter
ravel lapide inſecto.
Dei falli & ficti. Non ergo prohibetur hic quæuis
imago , vt vult Caluinus & alij noftri Hæretici : fed fola
imago alterius Dei ; vel, fiveri Dei, fola imago qua diuina
natura ex fe incomprehenſibilis , ad viuum repræſentetur (vt
idololatræ fingebant (idque fiue ea per fe, velin ſe repræfen
tetur, fiueper aliquam creaturam , v. g. ſolem , lunain , vitu- b dain ſeruimanumittendi priuilegiis , ycexponit Ioſephus, Ioſeph. 1.4.
lum , bouem , & c. Et fic explicansinfra v.23. quid intelligat
per ſculptile, dicit , Non facietis deos argenteosnec deos aureos. Et
paret clarillimè ex eo quod hîc ſubdit : Non adorabis ea neque
coles, vel vt clarills in Leuitico c.26.vir. Non facietis vobis ido
luma das ſculptile,nec infignem lapidem ponetes in terra veſtra,vtado
retis eum . Vbi plura vide hac de re. Ergo fecluſa adoratione ,
& periculo idololatriæ non vetaturhic vſus imaginum ſeu
Dei veri , ſeu creaturarum : nam Deus ipfemet , etiam poft
• Num .21. hoc præceptum , iuflit ſerpentem aneum a fieri : iufſit duos Che
b3.Reg.6 . rubinos,
etiam in Sancto Sanctorun collocari. Quibuspluri
83.Reg.
V.25 7. mos alios Chérubinos b in oinnibus parietibus templi Salo
dc.10.V.30 inon adiecit : itémque ii .-bouesæneos e qui ſuſtinerentma
..Exod . 33
& 34 . te æneum : & in folio ſuo leones, d & leunculos, & c. Quin
& ipfe Deus imaginem quoqueſui corpoream humanamque
Ezechielis , h Da
flla :5.V.!}.
Illai.6.v.1 . obiecit oculis Moyſis , e Iofue ,f Ilaiæ , g
+ Ezech , i, nielis, i & S.Ioannis, k non fpečtandam modò,fed & vene
V.26 . randam , Vnde contac, hæc per fe illicita aut prohibita non
Dan.7.v.9. fuiſſe.Iudæi tamen maximèpofterioribusſæculis,conſcij ſuz "tentiam iudicis, cap.25.
k Apoc. 1 . infirmitatis & in idololatriam pronitatis , quo remotiores ef
V.13
I Philo in ſent ab omni periculo , omnem imaginum vſum ſibi vltrò
Flaccum .& in interdixiffe videntur, & hoc eft quod Philo 1 & Iofephus &
legat. ad Ca. Origenes & alij m fubinde inſinuant, Illicitun inquam ,
non lege naturali, aut pofitiua Dei , fed proprio decreto , & lum . Tof-ph
inaiorum traditione vbiquereceprà.Cogebancur tamen ſub - 1.15. Antiq.
gine notatos , vt colligitur ex Matthæi2. Cuiuseft imago bac Bello 11 6.21.
ſuperſcriptio ? Dicunt ti, Ceſaris. Nihil ergohinc eruipoteft & 116. c.8. &
contra vſum velcultuin imaginum inter Chriſtianos, quipe- 1.2. contra
riculo taliidololatriæ obnoxij non funt , & apud quosnun- Apione Orig.
quain lex eiufmodifuit :neque Chriftianiadftringuntur tra- Cellum .
ditionibus Iudaicis,aut legibus cæremonialibus eorúindein ; m Tertull.l.q:
qualis vt finnmum eſſet illa lex diuina poſitiua , fi quæ ali- contra Mar
quando fuifſet quæ illis imaginum vſum inhibuifler. cionem c.22 .
8.5 . Viſitans iniquitatem patrum in filios , in tertiamo quar & alij , apud
Valq tom.v.in
tam generationem , ] fi nempe filij ſequantur & imitentur pec 3.p. difp.104
cata patrun. Ita Chaldæus , Hieronymus , Auguſtinus , c.1.Hieron.in
Gregorius , Chryfoftomus , Theodoretus, ſanctus Tho- Ezesh . 18.
mas & alij. In quo fanè nihil notari poteft inclementiæ autAug in 99.vcs
ſeueritatis. Quin poțiùsmaximæ clementiæ eft , cùm quis teftam noui.
teris &.c.14
poenain meretur , non itatim punire ſed eouſque differre, Geg.rs Mod
vt, li poſteri ſe corrigant , nec parentum ſcelera imitentur, ral cap.27.
paratus fit poenam omnino tollere : fin pergant in parentum Chryfoft. in
impietate , tamen non niſi poft aliquot generationes pee - 9.4 Ph.48
0.inTheod.
Exod .
nam irrogare. S.Tho m .? 2.
Nota , Deum tali caſu non grauiùs filios púnire quàm 7.87 .art.8 ,
propria ipforum peccata mereantur : ſed tamen graviùspu
auorum peccata non præcelliffent. Tunc eniin completa
peccatorum Tenſurà à ſe prædefinitâ, ad plenam vindictam
profilit , aliàs vindictam maiore miſericordia temperatu
rus. Quòd fubinde quidam filiorum etiam innocentes in
uoluantur iifdem malis quibusnocentes , id non niſiin cor
poralibus & temporalibuslocum habet : neque pænæ lunt
illis , fed folum pænalitates ſeu moleſtiæ quædam , & ma
'teria maioris virtutis ac meriti : qualein etiam iuftifimis, &
illorun bonum & gloriain .
CA PV T XXI.
Sicut cap.prácedenti,Sanxerat Deus precepta moralia ,nempe Deca
logism : fic hoc capite fancit iudicialia , circa ſeruos , ancillas,fur
ta, homicidia,malediéta, rixas, legem talionis, & c.
Fferet eum diis. ] Id eft , Iudicibusſeu magitrati
7.6. Obbus us, qui participant aliquid diuinitatis , nempe
iudiciariam poteftatem ,dum exercenc iudicium & iuftitiam
menti , quanti ett perpetua feruitus , nihil temerè aut in
conſultò fieri , ſed rem per iudices publicos cognoſci , &
non niſi ex illorum ſententia conſtitui. Cognita verò ferui
volúntate , applicandus erat ad oftium domus heriſui , vt ha
betur expreſsé Deuter. 15. n '& ad poftem perforanda auris n Deutis.
fubula : idque non tam in pænam aut ignominiam , vt qui exp V.17;
licar& Glo
itali
negligeret recuperare libertatem , quæ beneficio legis illiof la ordinaria
ferebatur , vt putat ſanctus Thomas , Caietanus , Abulen- Cajetan.Li
fis , & Liranus : quàm in fignum perpetuæ feruitutis , & re - pomanus
nunciationis iuris fui : vt explicat Theodoretus , Rupertus Bonfrér.
& Lipomanus. Nain hac cæreinonia deſignabatur , feruum
debere Domino ſuo perpetuam obedientiam , atque ita poſti
domusaffixum , & oltio concluſum eſſe , vt illo egredinon
poſlic niſi voluntate aut iuſſu domini fui.
Nota tamen , quod hic dicitur , Eterit eiſeruus in ſaculum ,
non neceffariò intelligendum de toto tempote vitæ ſerui il
lius : fed ab interpretibus limicari vſque ad annum Iubi,
læum , qui erat quinquageſimus cuiuſque fæculi: fiue is
adhuc procul , ſiue parum abeſlet. Erat enim adhuc
ália cum lex Leuitici 25. quæ hanc rurſus ſeruitutis obli
gationein relaxari iubebat , additis etiam aliis quibuf
& alij pailun .
Antiq.c.8.
c Ả P V T XXII.
Pergit ſancire leges iudiciales de furto,dedepofito,de commodaro, de
fornicatione , demaleficiis, de charitate in peregrinos , viduas,
pupillos: de vfura do pignore, de decimis do primitiis.
..
1. Vare 5
quatuor oues pro vna oue ? Reſpondet Theodoretus s.Thom.s.s.
& ſanctus Thomas, quia maius furtum & damnum eſtbouis 4.05afte.
fubducti ,nam boseciam arationiſeruit , non item ouis : er- ad g.
go etiam maiori poena plectenduin , cùm fimuleo furto im
pediatur
Nota ,agricultura.
has & fequentes leges iudiciales pofitiuas vſque ad
quia pænales
qua quis tur obligalle
funt , non
ferèdamnaba niſipoit
ad tale auctariu m ,ſen
vel
aliam poenam fubeundam .
CAPYT
 Caput XXIII XXIV . & XXV .
ſentientibus tegem dare velle. Hinc vepar cum pari foedus
СА Рут XXIII. init, quo non minùs ſe quàm ipſos inuoluit & obftringit.Era
A go ex parte Dei ftataltare ad radices Montis Sinai : ex parte
Leges alia judiciales circa charitatem erga proximum perfonaruria Hebræorum ftant duodecim tituli , ſeu rudia ſaxa in titulos ſeu
acmunerum acceptionem .Mox ſubdit quaſdam caremoniales leges ftatuas erecta : itemqueduodecim iuuenes è primogenitis , vo
de Sabbatho feu quiete feptimianni,Gotribus pracipuis annifeftis, haber Chaldæus, principum duodeciin tribuum , nam pri
Denique promittit Deus Hebrais Angelum ducem perpetuum eo inogeniti erant adhuc tunc ſacerdotes , necduin inſtituto
ciuftodem ,aliqua bona,ſi begibus ſuiss obedient. facerdotio Aaronico . Hiofferunt holocauſta & vičtinas
pacificasDeo. Mox ad foedus fanciendum pars vtraque
W.11. Nno ſeptimodimittes eam , ( terram ) ego requieſcere fangụine victimarum adfpergitur: ſcilicet tam Deus, quàm
Afacies
populus. Sed quia Deus incorporeus non poterat in fe , auf
Nota . Situt Teptima hebdomadæ dies ex decreto Dei per ſeconſpergi , hinc pro Deo altare , & volumen foederis
erat Sabbathun hominum , ita ſeptiinus annus erat Sabba adfpergitur .
"thum terræ ,id elt plena quies terræ ,vt eam nec aratro lubige Allegoricè, Chriſtusnouum reftamentum ſanxit effufione
re,nec conferere,nec demetere liceret, Leuitici 25.1.4 . Hinc veri ſanguinis ſui, incruenta in vltima cæna : cruenta in ara
& Sabbathicus vocabatur hic annus : inchoabiturque non à crucis.Ita Apoftolusad Hebræos 9.vbiaddit Moyfen hîc ad
menſe niſam leu Martio noftro ( vnde exordium lumebat afperfionem populi & altaris adhibuiffe etiam aquam ,lanain
i In Chroni. annusſacer, ) a quia fic periiſſentmeſtes duorum annorum : cuccineam & hyſſopum .
Co , l. fed à inenie T ſri ö leu Septembri noltro , à quo ciuilem an V.9. Nadab ó Abiu , duo Aaronismaioresnatu filij ;
do Exod.23.
nun inchoabant:
fuum more Ægyptiorum & aliarum gentium etiam Iu-ſeptuagintade ſenioribusIfraël,}nempeiidem illi quiNumer,II.
v.16,vbi
has hic vocatur dæi
mel. vt & annum ſuun lubilæum , quimenſe prophetaſſe dicuntur : aſcenderunt vltra præſtitutos plebiter
exit 6 411119 leptimo die decima , cum felto expiationis , ex præſcripto minos, in montem Sinai,cum Moyſe & Aarone,fcilicet ali
Burgenl.ad Dei inchoabatur , Leuit.25. V.9 . Ita Burgenſis , Caietanus, quouſque.
Exod,z.Caier. Scaliger, Torniellus,Serarius, Pererius, contra Abulenfem . V. 10. Et viderunt Deum Iſraël, humana & augutta ſpecie,
ja Leuit.2 ; Sup erant illa quoque eiuldem leptini Sabbathici anni pri- B iudicisvelprincipis, feſe oſtentantem : & ſcabellum pedun
Emendac.com uilegia.Nam & ferui omnes Hebræinatione, perfectè liberi eius quaſi ſapphirinum .Nam fere vbicunque Deithronusdel
por.de anno reddebantur,fi volebant,ve pater hic c.21.v.2 . Et iiſdein He cribitur, quaſi ex lapide ſapphiro compactus exhibetur ficut
Sabbathico bræis , fi qui forcè ratione egettatismutuum ab illo Hebræo cælum , cùm ferenum eft.
Torniellus ad accepillent,nec haberent vride cun redderent,debebat illud Nota. Hanc Dei ſpeciem non vidit plebs,ne eius idolum
adSerarius
ann.358ad 4. debitum ipíis reinitti, etiam fine obligatione reddendi in po aliquod fingeret , ſed loli ſenioresà pleberemori, & in inon
Joſue :3.9.14 . Iterum , fi fortè ad lautiorem fortunam deuenire contigiffet: tem aliquouſque euecti : qui cum Dei legiſlatoris in..jella
Pererius l... vt colligitur ex Deucer.1s.Neque durior cenſebatur illa cre tein penitùs intuiti eſſent , populo meliùs eundem inculcare
in Geneſin. ditorum led inutuantium conditio, cum & antè præſciretar, potuerunt.Subditur verò :
Abulcol in Et comederuntac biberunt, necſuper eos qui procul receſſerantde
& non niſi in mutuo racione egetacis ( quod parcè dari fo
Lcu,24.9.8. let:) locuin haberet : & Deus viciſſim amplam mercedem ei filiis Iſraël,mifitmanum (osam Deus, ] Id eſt, Deus principes il
qui has charitatis leges feruaret,pollicitus effet .Denique de los, qui à plebe proculaberant, etli exmonte Deum viderint,
bebat lub initium eiuſdem anni Sabbathici legipublicè to nulla calamitace affecit , ſed ſanos incolumeſque ad propria
to audiente populo Deuteronomiuin , ſcilicet in fetto fceno remiſit quod vel ex eo patuit, quod reuerſi ad fuos , coinede
pegiæ ſeu Tabernaculoruin ,die decima quinta menlist fri,id rint & biberint,vtſolent perfectè tani.Quæres viſa elt om
enim præcepitur Deuter.31.7.10 . nibus adınirabilis , cum paffun inualuiffec opinio , ei qui
Caula verò motiua cur Sabbathum hoc , feu quietem fe Deum videret inoriendum eile.
ptini anniisitituerit Deus, fuiffe videtur, prima, vt debitus
Deo honor & cultusexhiberetur,vt fiebat etiam quiete Sab
bathi cuiuſquehebdo nadæ . Secunda, vt difcerent Iudæi fi CA PVT XXV.
dere Deo, & ànimiis vitæ huius curis auariciaqueabitrahe
rentur,duin experientia docerentur, Deum fibi etiam non ſe Tubet Deus arcam fæderis conſtrui cum propitiatorio & duobus Che
rencibus autmetentibus, poile, fi vellet, de omnibusneceſſa - C rubim ,vxnfam prppoſirionis punun , ſepsicepscandela rum.Ita
riis abundè profpicere, ve proipiciebat ſexto anno , quo du que professjur hic Deus tertium legum genus,nempe cæremonia
plam vei criplain mellem præter folitum metebant. Tertia,vt les, continuatetiam ſequentibus capitibus.
Hebræos clementiæ admoneret , etiain erga inanima,multo
quemagis erga animata, & omnium naxıınè erga fratresfuos Er hyacinthum ; & purpuram , & coccum , intelligit fi
1 >
Hebræos. Quarta , vtpauperes feprimo
boium ,& fruct bus agrorum ,laicein ex granis illo anno
annopomis ar
ſexto de purpurei & coccini. Porrò hyacinthinus color idein eltqui
violaceus,vel cæruleus & cælettis, cuiuſinodi colorem tam plin. 1 9.c.36.
ciduis,vel fponte nascentibusgaudcrent , vt hic expreſsè de
cernit. De lubilæo vide Leuit. 25. Hos , quàm gemma hyacinthus refert: quem amethyſtinum Pli 38. 40. 4 !,
V.17.Ter in annoapparebit omne maſculinum .] A vigefimoan nius vocat, & dicit confici ex purpura & buccino commixtis. 1.21.0.8 .
no vſque ad quinquageſimum ,inquit Caieianus ; vel,vt qui Puwpura ſuccus ſeu ſanguis elt oltrei vel conchæ, quæ purps
Colligitur dam alij , vique ad fexagefimun e comparebit in loco qui ra aliàs pelagia vocatur. Buccinum quoque alterius conchæ
etiam vaccinum dictæ fuccus eft, fed duplo pretiofior & ca
publico Deiculcuideltin
ex Leuc.vlc. folyma. abitur , vepòrt dettinata fuit lero
V.3 Ter in anno , tribus ſcilicet iam dictis celeberrimis rior purpurâ , quo regiæ veftes tingi folebant. Coccus granum
feftis:folemnitate azymorum leu Paſcha : folennitatemiſlis ett fruticis cuiufdam , ilici breuivri non abfimilis, in Arme
primitiuorum , id eit Pentecolte , quâ panesduo primitiarum nia, Aſia , Lufitania fat frequentis. Et quia fpecies ynahuius Plin . l.16.c.8.
a Leuit.23. è recenti fruinento confectidebeantDeo offerriid & folem cocci feu grani eſt,maxinèin Aſia,vt inquit Plinius,in quo, & 1.24.c.4.
Deut.16. nitate in exitu anni , id elt ſcenopegiæ e ſeu Tabernaculo nifi inature fuino exſiccetur , innafcitur vermiculus eiutdein Dioſcorid.I.4
rum , decimaquinta menſis feptimi, anni facri:vltimi verò coloris,qui vino albo forti immerſus,ac poltea arefa &tus,at- C.43.
quein puluerem redactus, etiam ipfe rubricatpannos ;hinc
menſis, anni ciuilis.
V.19.Now coqueshædum in latte matris ſua,]id eft,dum adhuc pro coccineo colore ſæpènoſter Interpres reddit vermiculu:m &
fugit lacmatris tuæ , inquit Vatablus, & Arias Montanus,ex Galli vermellon : nos ſcarlatium vel crameſinum vocamus. Sed
huius cocci vix vllushoc tempore yfus eft,ex quo aliud grani
Chryfoft,hó. Chryſoſtomo & Auguitino : quiaddunt,hac figura deſigna. D genus è Braſilia & aliis Indiarum locis , quod cocheniile vo
mil.de Innoc.ri,
hug: 9:20.in Chriftum
acturus non occifum
effet Herodes iri infantem
& Iudæi. , quantumcuinque
Sed inalo cun Philone doid cant,ad nos delatuin eft,omnium penè colorum tincturæ ſub
Ch
Ide aritate ineltico telte ,Clemente Alexandrino,Lirano S.Thom.Caie ſeruiens.
Clem ... tano, Toltano & Olealtro propriè,vt verba ſonantaccipere , Bysſus eſt linigenus ſubtiliffimum & candidiflimuin,qualis
Stromat. elt Cameracenſis velHollandica tela ſubtilior. Er à ferico di
nempe vetari,ne quis carnes hædi,vel agni(vt habent ixx.) ftinguitur, quòd iftud ex vermibus colligatur: illa è terra pro
in lačte matris vice aquæ decoquat in olla. Idque ad auerten
dam ſpeciem omnem crudelitatis , qualis eller haud dubiè, ueniat.Ita Hebræiomnes,& cum his Oleafter,Liranus,Abu
cùm quis in condiinentum occiſi verteret, quod illi à natura lenſis, Carthufianus in hunc Exodilocum : itein P.Ferdinan - Ferdin. in
dus, Forſterus , Kirckerus & alij. Byſſusverò hæc, vti & ſeri- uinz Theſauro di
1

Scriptus
concellum erat in nutriinencum : cum , & telæ bombycinæ relinquebantur ſubinde colori ſuo ræ , $ .By[Tus
naturali, qui eſt candidus : aliquando tingebantur aliquo ex Forter.in Dl.
prædictis coloribus.Quin & ,vt pulchrior & ſplendidior ef- &tionario Hc:
CA PV T XXIV . ſet color,bis eidem tincturæ immergebantur , & coccus coc- brzo,Kitokes.
Moyſesleges Domini ad populum refert. Populuseas acceptat, en co , & purpura purpuræ fuperinducebatur : & hoc vocat hîc inviisCo-ordan
fædusaternum ſancitur inter Deum populum . Iubetur rurfum Latina
Noſter coccum bis tinctum . Græco- Hcg
Moyſes in montem aſcendere , ut tabulas legis à Deo conſcriptas Atque ex his iam di&tis quatuor coloribus, quatuor elemé- braicis.
accipiat. Aſcendit,manetque in monte quadraginta diebus. tamundirepræſentantibus,omnes veltesſacerdotales omnia
Imidiam partem fanguinis mifit in crateras , ] vt ea po que ornamenta tabernaculi concinnari iuffa,vtmaieſtas Dei
Creatoris omnium elementorum vndique eluceretmoneren Hieron . ad
Deus fædus inic cum Hebræis , & verus teltainentum ſeu
puluin túrque miniſtritabernaculi continuè prototomundo , quem Fabiolari ,
pactum more priſco fancit fanguine , victinarum , volens repræſentabant Deo ſupplicare. Ita S.Hieronymus.
oftendere ſe cum illis quàm hunaniffimèagere,necniſ con V.16. Poresin arca teftificationem , ] Id eſt, legem diuinam
tabulis
Lac, Tirini Torm . I.
 Commentarius in
26
tabulislapideis infcriptam . Quæ quia Dei voluntatem po
's In Vatabl. pulo teftatam faciebat , a & foedusquoque inter Deum &
* , Torniellus. populum initum conteſtabatur ; b nunc Teſtificatio , nunc Á
6 Olcaſter, Tekimonium ,nuncFoedus appellari conſueuit. Et arca,quæ
Caietan. To- arcalegemteſtamenti,arca
inclufam afferuabat,
foederis,inde
& c.dicebatur arca teſtimonij,
Vnde & fumma erat arcæ
Cacus,Arias,
Muncanus.
huius religio. Erat autem arca ciſtula quadrata ex lignis fe
tim .Locus eft in eremoSinai fic dictus , vnde & arbori huic
inditum nomen ſetim ,quæ fimilis eft tefte Hieronymo , ſpinæ
e a
albæ,redditqu ligna duritſim ,leuiſſima,pulcherrim & im a V.1.
putribilia, quomodo 1xx. vertere folent.Hæc arcula lignea
tegebatur ab intus & deforislamellis aureis.Longa erat duos
cubitos & ſemis, alta & lata cubicum ynun & fenis.
Per circuitum arcu ſupra,id eft in ſuperiori parte, erat corona habebat cubitos triginta,in latum decem . A Compactum erat ex Exol. 25 .
akárea, ſeu limbus prominens : qui corona dicebatur, non quòd
rotundus effet, (nam erat, ficut & ipfa arca , forma quadran
gulari ) ſed quòd potain arcam cingeret & ambiret. Arca
operculum , quod nullo ligno, fed folido conſtabatauro , di
cebatur propitiatorium :quòd Deus, cuius illud quaſiſedes erat
& thronus , cùin inibi exoraretur, propitium fe & placatum
exhiberet , reſpondendo Moyfi , vel ſacerdoti ſe conſulenti, bi
vnde & oraculum hîc vocatur. Vtrimque ad arcæ latera Che
rubinierant productiles,id eftnon ſolidi, aut arte fuforia facti,
ſed auro ductili, & malleorum ictibus extenſo , forma iuue
num ſpeciofiflimorum quaternis alis , quarum binis.corpora B deciduo,quo & lumen hauriri poffet,& facerdotibus(quipus
ſua tegebant , binis verò aliis, vti & brachiis coriúſque cor
poris compoſitione, ſe Deo , quafi regiſuo throno felfitanti,
humillimum obſequiuin exhibere ſimulabant. De quibus vi
, Alcazar && alios.
VillalpandumS.Gregorius
de Allegoricè,
Ifidorus per arcam intelligunt inſtar plumarij, ſeu quod plumas nobiliorum auium referret: k v.36.36.
Eccleſiam Chriſti, maximè triumphantem S.Bernardusbea
ciffimam Virginem Mariam :Rupertus & Beda humanam na
turam Chriſti.Nam omnibus his omnia aptiſſimèquadrant.
V.30. Pones ſuper menſam panes propoſitionis,ſeu quos proponi durabilius eſſet opus.Hæ cortinæ ad modum tentorij ſupernè
iubeo in conſpectu meoſemper, ] id eft, in conſpectu arcæ , ante diltendebantur, & pro celo ſeu teſtudine erant:vnde & ten
Sanctum Sanctorum .Hinc Hebræi & LXX.verterunt, panes fa
ciel , ſeu ante faciem pofitos. Erant hipanes azyminumero
duodecim , ex publico præberi, & Sabbatis ſemper renouari
foliti : quibus duodecim tribus publicè fignificabant fe à
Deo continuò ali , & gratitudinis ergo perpetuim quafi fa
crificiuin illiofferre , & vicem referre. Nam & chus panibus
iftis imponebant,vt dicitur Leuit.24 . & ſolisſacerdotibusin
eluin cedere poterant.Thuri verd imponendo leruiebantthu
ribula , ſicut phiala ſali crateres & cyathi libaminibus, ſeu vino
libando.Nam ſpeciem conuiuij præferebat hæcmenſa.
Nota ex Leuit.24. panes ſingulos fuiſſe duarum decimarum
• Proleg.de ephi , b feumodijmaioris, id elt duorum gomor :ſeu quan - c Sanctum Sanctorum , vel Sanctum ia Sanētuarij,c id eft fanctiflima -V.33.34.
menſuris . cum pro diurno victu duorum ſufficeret. Et hos panes coqui pars tabernaculi : erátque quaſichorus facelli. In hunc lo
ſolitos forma planiore quam noftrates ve ſeni ſupra fe inui
cem duobusordinibus imponipoffentmenſæ bicubitali. Et
qua ne quid fortè èmenſä in terram decideret , impediebat
labium aureum ,id eſt limbus aureus planusmenſulam ex omni
parte terminans : itemquealius limbus illi plano ſuperimpo
ſitus, & ad quatuor digitos furſum affurgens ; qui quia non
planus vndique & æqualis erat,ſed hinc & inde cauitatibus nis, tabula legis in arca ; virga Aaron , urnacum manna yerim
artificio inciſis, & emblematis exornatus, vocatur híc corona
interraſilis.Et huic coronæ interrafili ac palmariſuperinducta
erat tertia corona Aureola, id eſt limbusparuus ex auro circum
circa ductus, qui ſecundum illum limbuin clauderet fini
ret : &
quein Lxx.vocant vertibilem undulam , quòd etiam hic
limbus ſupernè eſſet vndulis diftinctus & interciſus.
Allegoricè , deſignatur hîc menfa Euchariſtica ,ſecun
Hieron . in c.). dùm S. Hieronymum , Cyrilluin Rupertum , Damafcenum :
Malac.. Da.
maſc.4 Tropologicè opera miſericordiæ . Ita Beda & alij.
Fidei Ý.31. Facies ego candelabrum ductile. ) Non fuit ergofuſile
C.14
vel conflatile , vt ait Ioſephus , fed ex laminis aureis permal
Jofeph ..,3.
Antiq.c.7 . leorum ictus attenuatis confectum . Haltile candelabritres
vtrinque habebac calamos ſeu ramos, quorum ſinguli in
fummitate habebantlucernam :ynde lucernæ erantfeptem . D
Singulirami ornati erant tripliciordine ſcyphori , ſpharularum
o liliorum , viciſſim ſibiſuccedentiuin & coniunctorum :ha
Itile verò ſeu ftipes rectus quadruplici ferie eorumdem orna
batur. Totum candelabrum yno conftabat auri calento . Lu
cernæ illæ feptenæ fimulomnes tota & fola nocte locum ta
bernaculi, & menfæ panum propoſitionis , quæ erat in San
cto ,ante Sanctum Sanctorum , illuminabant.Manè quaterna
excinguebantur , fed tres reliquæ manebant etiam per diem
accenfæ , vt ex Ioſepho & SS .Scripturis optimèdemonftrat
P.Bonfrerius c.27.Exodi.
Myfticè candelabrum hocfeptifidum ,imago erat coeleſtis
1phæræ ſeptiluſtris, fiue ſeptem planetarum : Tabernaculum
typusmundi:Sanctum Sanctorum typus coeli empyrei Bea
forum , ita Philo .
Allegoricè candelabrum eft diuina Sapientia ac proui
dentia, vt patet ex Zach.4.v.6.vel elt Chriltus, velEccleſia,
Ribeira 1.2.de Apoc.i. v.vlt. vel fides & doctrina Ecclefiæ , cuius ſeptenže
Temp.c.'j. lucernæ , id elt Doctores , tota præfentisfæculinocte lucent
coram Deo & hominibus.Ita S.Gregor.Beda & Ribeira.
Exod.
CAPVT XXVI.
Prafcribitur fabrica tabernaculi: nempe quatuor eius tegumenta Pri
mum , infimum decem cortinarum polymitarum : Secundum ,fa
.
gorum cilicinorum : Tertium ,ex pellibusarietum rubricatis : Quar
..
tumer Supremum , ex pellibus ianthinis. Deinde defcribuntur ta
bernaculitabula cum fuis bafibus : Vextes ſtringenteshaſce tabu
las : Velum vnum oppanſum Sancto,& alterum Sancto Sanctorum .
Abernaculum erat templum mobile & portatile,
TH inquit Ioſephus,cum Hebræis ambulantper deler
tum : erátque quaſi tentorium caftrenſe , quod per partes ſol
uebatur & conuafabatur cùm caftramouerentur. In longum
tabulis lignorum ſetim binauratis , quarum quæque lata erat bv.rs v.16.18.
cubitum enſemis, ¢ & duabus argenteis bafibus à terræ affigeba .V.16,
tur. Ergo viginti erant tabulæ in longum ex vna parte : & to A v.19 .
tidem ex altera :quæ in latum tranfuerfim ad Occidentalein ,
plagam fimilibusocto aliis e tabulis iungebantur.Tabulæ fi- e qu.v.24.
mutuò incaſtraturis f ſeu commiſſuris iungebantur,attenua- fv.17.
to latere vnius tabulæ & in vicinæ tabulæ concauitatein im .
miſſo. A fronte ad ingreſſum tabernaculi in parte Orientali,
loco tabularum erant quinque columna ſetim inaurata , g & te- v.37.
Etæ tentorio , b id elt , velo oblongo, fed non ad terram ví que do V.36.
folis ingredi licebat'acceſſus daretur.Hæ columnæ & tabu
læ fic vndique compactæ tegebantur fupernè , primò, cortinis
decem ,i contextis piumario ,kid ett, polymito ſeu phrygio ad iv.r.
contextis,inquam , ex byſ0,& aliis filishiacinthinis, cucciniis, es
purpurcis: iiſquenon fimplicibus,ſed duplicatis,aut triplica
tis adeoque & retortis l & inter ſe conuolutis : quo fpiflius & bv.1.36.
toria m hic vocantur. Secundò , cortinis iltis fuperinducta mv.z.
erantvndeciin ſaga cilicina n id eft , vndecim cortinæ è pilisnv.7.
Capraruin contextæ . His tertiò , pelles arietum rubricata o id ett, .14.
rubro colore tinctæ . Quartò , deniquepellibus iltis rubris
aliæ rurſum pelles ianthinip coloris luperindu&tæ erant,contra P V.14.
phiuias & procellas.Ethis quatuor cortinis conſtabat tectum
a ſeu operculum tegens tabernaculum .
Ab intus tabernaculum in duasdiuidebatur partes. Prior
fiue anterior erat viginti cubitorum , dicebaturque Sanctum ,
vel Sanéta, vel Sanctuarium : 6 Pofterior & interior erat decem bv.33.
cubitorum in longum , totidemque in laruin , vocabaturque
cum ſoli Summo Pontifici licitum erat ingredi, nec niſi ſemel
in anno ,nempe die expiationis , Leuit.16. Diuidebatur autem
Sanctum à SanctoSanétorum per velum ,id quod moriénte Chri - dV.33.
ito ſciffum ett , quia Chriftusmorte ſua Sancto Sanctorum , id
ett cælumn & claram Dei viſionein reſerauit.In Sanéto Sancto
rum non erat aliud quàm arca cum propitiatorio e do Cherubi- 6 V.33 34
que ad latera arcæ . In San &to f autem erat menſula panum f V.35 .
propofitionis ad latus Aquilonare : candelabrum ſeptifiduin ad
Meridionale : in medio altare thymiamatis obuerfum arcæ &
propitiatorio , vc eò aſcenderet furnus thymiamatis , quod
Deo adolebant in hoc altari. Ad hanc tabernaculi formam
ſolitas olim conſtrui Eccleſias Chriftianorum docet Cæſar
Baronius.
Allegoricè tabernaculum applicat Cyrillusnaturali corpo
ri Chrifti,conformiter verbis eiuſdem , g Soluite templum hoc, co V.19.
s Toan, 2 .
in tribusdiebus excitabo illud. Alij cum S. Paulo , & loanne
Euangelifta , h myftico corpori Chriſti,id eft Eccleſia. Orige 1v.15 1.Tim.z.
nes cum eodem S.Paulo iapplicat cuiuis anime fideli. Apoc.21, V.3.
i Eph.3.1.17
Orig.hom.g.
CA PVT XXVII.
Defcribituraltare holocauſtorum cum fuis vafis,craticula en veſti
bus atrium tabernaculi cum ſuis columnis , an velis quibuscinge
båtur.Denique oleum lucernarum , accenfio earundem
V.I. Aciesenaltare. ] Duplex erat altare , vnum thymiama
teriore parte tabernaculi.Alterum holocauftorum ,k de quo hîc
agitur, in quo & holocaulta , & quæuis aliæ victimæ immo- kExod.29. v.26 .
labantur & cremabantur:erárque poſituin ante tabernaculum
in medio atrij ſub dio,nempe propter ignem ,fumum , & nido
rem victimarum . Compactum erat ex lignis ſetim i quæ ne ab lv.1.
igne læderentur,eness m laminis exterius tegebantur:interiùsm Vib,
verò ceſpite, vel rudi lapidum & cementi compagine aduer
sus eundem ignern muniebantur circumcirca.In medio verò
cauum erat altare, & fupernè apertum , cui in inedio craticula
enea in modum retis n foraminata , ambitu yndique ſeu limbo n v.4.
latiore non pertuſo ( quam arulam o hîc vocat (cincta ſuper oº.
se
ponebatur , per quam cineres , fauillæ & prunæ minores
deciderent : victimæ verò ſuperimpofitæ ſuſtentarentur ,
& ab igne fubiecto cremarentur. Hæc craticula cum ſua
arula feu limbo poterat ſepararià reliquo altari : erantque
diuer &
 Caput XXVIII.
diucrfiruettes craticulæ & altaris,quibus vtrumque feorfim ,
cùm mouenda effent , attolli & deuehi poffent. Fuſiùs hoc
p Ezech.4 . altare deſcriptum habes apud Ezechielein . Morale & Alle- A
Ribera l. s goricum ex S.Grég .& Beda, quianimæ fideli,& cruci Chri
G.21 iti acconmodant, videapud Franciſcum Ribeiram .
$ . 9. Facies e atrium .) Erat area ſub dio quadrangularis
ambiens tabernaculum & altare holocaultorun , cunéreue
renciæ , tum ornatus cauſa. Centum cubitos p in longum habe
gExod.2%. bat,ſcilicetab Oriente verſus Occidentem :quinquaginta q ve
V 9.11. rò in lacum : ab Aguilone ad Auftrum . Ergo duplo longior
quàm laca, Tota verò area circumcirca claudebatur ſexaginta
, V.12. 13. r columnis aneis, fed argenteis flofculis , ramis, vel einblematis
sú.10.st.vl. yndique veſtitis : fingulis columnis fpatio quinque cubito
que 17 rum à fe inuicem diftantibus. Viginti columna faciebantlatus
Auftrale,cocidem latus Boreale : decem claudebant latusOccio
dentale,& decem reliquæ Orientale.Ex his columnis vela byſſe
na,ſed abſque operephrygio circumcirca dependebant, quæ
pp g.vfque hic tentoria + vocat & initar murorum ſepiebant & claude
bant atrium :quod nulli præterquam facerdotibus & Leuitis,
ingredi licebat.Vnicum velum viginti cubitorum , quod erat in .
fronte ſeu aditu arrij à parte Orientali , erátque quafi porta
$ 9.16. atrij,plumarum u erat,id eftacu pictum ,& opere phrygio reu
polymito variegatum . Huius atrij pars medias ſeu quinqua
ginta priores cubiti ab Oriente in quadrum , deputati erant
facrificiis : vnde & in inedio illius ſpacij erat altare holocau- B
ftorum ante frontem tabernaculi. In altera medietate atrij,
quæ toca dicata erat tabernaculo,tabernaculum ipfum figebas
tur,eo ſitu ve à columnis atrij lateralibus ad Auſtrum & Se
ptentrionem ytrimque diftaret viginti cubitis:ab Occidente
verò decem cubicis à columnis poiterioribus, & totidem cu
bitis verſus Orientem ,à fepto anterioris partis atrij facrificiis
deputatæ abeſſet. Morake vide apud S. Gregor. Bedam &
Ribeiram .
CAP v T XXVIIÍ.
Deſcribuntur veftesſacra Summi Pontificis, & aliorum quoque
vulgarium facerdotum .
Æcerunt veſtimenta. ] Vulgarium ſacerdotum vefti
* Exod.28 . erant hæc quatuor.Primò,fæmoralia x linea ſeu bylfina.Secun
dò,tunica talaris,etiam linea ſeu byſſina , ſed ſtricta y id eft,fi
9 V.4.
ne laxitate au fluxu ſuperfluæ materiæ ,fine rugis, ſinubus aut
plicis,fed corpori vbiquedecenter adáptata. Tertiò,zona ſeu
balteu z opere phrygio contextus ex variis coloribus,inquit
Iofeph.l.3.
*Aotiq.c.8 Ioſephus * Hieronymus& Ifidorus, ſed fine auro,lacus qua' c dæis, ſed ſimul etiam ratione arca foederis ſeu propitiatorij, cui
. ſpecialiter Deus adelfe, & exinde reſponſa reddere volebat;
« Exod.28. cuor digitis,textura præ ſe ferensexuuium ferpentis.Quartò ,
14. cidarisaa ſeu tiara in capite, & quaſi pileus, è byffo ,rotundus
inftar inediæ fphæræ , per vittam occipitio adftrictus. Præter
hæc omnibus facerdotibus communia , habebat Suinmus
Pontifex alia quatuor fibi propria. Primò , tunicæ ſtrictæ al
bæ , dequa iam dixi, ſuperinducbat aliań tunicam ferè cala
161.31. rem , ſed hyacinthinam bb è qua infernè aurea cc tintinnabula,cgo
* 1.33 34. mala punica opere phrygio contexta, numero feptuaginta,in
quie Ioſephus,alternis dependebant.Secundò ,zona altera &
priore nobilior , quâ veltis hæc hyacinthina adftringebatur.
Tertiò , ſuperhumerale veſtis erat extiina, eadémque pretiofil
dv.6. ſima,polymito dd ſeu phrygio opere contexta,Græcè iweweis di
Eta,quòd humeros regeret , Hebraicè ephod. Erat inftar inte
rulæ ad cingulum vſque porrectæ , quæ duabus conttabar
partibus, anteriori & pofteriori:quæ duæ partes in utroque la
tero ſummitatum ec id eit,in vtriuſque partis ſummitate , iungi
debebant in humeris,vt è duabus vnus quafi chorax efficere
eur. Et habebat hic thorax in anteriore pectoris parte ſuper
11.14. affucum aliud pretioſioris operis phrygici ornamentum qua
dratum ff palmare dictum Græcè rózoor , Latinè rationale gg
uv.is.
Indicü: quòd per illud, quafi ellet rationale feu racione prædi
tum , redderentur oracula & reſponſa diuina , quibus iudicia D tamen vt calyculis iſti frontem Pontificis non ambirent , ſed tempora
ſeu ſententiæ Dei hominibus inanifetta fiebant. Pontifex
enim indutus ephod,& ornatus hoc rationali,conſulebat Deum
de futuris & dubiis :Deus verò vocealiqua vel interna , vel
externa reſpondebat conſulenci.Huic racionali intexcæ erant
by way.vfque duodecim bh pretiofæ diuerfi generisgemmæ , & cuique ge
minæ inſculptum nomen vnum duodecim Patriarcharum vel
tribuum Ifraël. Eadem nomina erant etiam infculpta duobus
lapidibusonychinis a eximiæ magnitudinis,quibus quaſi nodis
11.10. nectebantur in humeris fummitates ephod . Et horum fingulis
arte gemmaria inſculpta erant ſex nominu b fex tribuum . Id
que in memoriale cfiliis Iſraël, & ob recordationem , id elt,vtme
minerit & recordetur Pontifex , ſuum munus eſſe ; fubditos
fuos ferre non ſolùm in pectore per amorem , fed etiam in ha
Hieron. epiß .meris, eorum onera & peccata ferendo,acDeum pro ipfis de
alfabiolam , precando
Oleafter , C&aifacrificiis
etanus, & placando.Ita
Torniel , qS.Hieronymus
lus u i cum Aria Mo&ntBeda,
ano ,
ſub pala horum duorum onychinor um in humeris Pontifici s
V1 luod.28. collocat aureos illos uncinos quoru hic d fic inenti , qui
4 in o
mordebant catenas aureas infertas in fuinnitate annulis rario
nalis , atque ita retinebant rationale in ſua lacuna ', in qua ad
pectus pontificis recipi debebat.
116. Tirini Tom . I.
27
Quartum Pontificispeculiare ornamentumerat lamina alla
ren e tiaræ pontificiæ in fronte affixa cui inſculptum erat Şan • v.16,372
fum Domina, id est, lehou , de quo egiExod.3 . v.14. quod in 38.
ter cætera noinina réfque diuinas erat ſanctiſſimum , ſummé
que reuerendum .Ita Iofephus,Philo,Hieronymus, Augulti- loſepb.lib.6 .
nus, Peda, SixtusSenenfis & Torniellus. Belli 3.6.Phi.
7.30 . Pones autem in rationale iudicij Doctrinam ( Veritatem ] lo l.2.de Vita
Hebraicè, pones vrimi tumnim id eſt, pones illuminationes Moyfis. Hic
& perfectiones. ron, Tup. Aug.
Petes,quid hæc fuerint ? Reſpondent Liranus, Abulenfis, 4xod.Beda in
Ribeira,Serarius, Delrio, Pererius, Barradius, Villapandus, Catena.Scot.
Bonfrerius, Genebrardus, Torniellus, iplas duodecim gem- 1.2. Bibl. PP .
mas rationali infixas,vrim e tummim yocatas fuifle,quatenus Torniellus in
per illaruin infolituin fplendorem , vel aliam notabilem mu- Annal. Liran.
& Abulenr.
tationem Deus oracula reddebat conſulencibus,ita docens feu & Bonfr . bfc
illuminans illos , ac perfe&tam veritatem manifeſtans. Sed falua Ribeira 1.3.de
tantoruin Doctorum reuerentia, iuber hic Deys, præter lapi- Templo c.12,
des precioſos iam dictos,imponirationali etiam primirtum- Serar. 1.1. 1o:
fuc 6,9.9.24
mim :ergo crat quid diuerſum á gemmis. Neq; veruin elt ſem Delrio 1.4 .
per oracula captata fuifle ex ſplendore aut immutatione Magic , cap.si
gemmarum . Quis enim aut fplendor, aut alia immutatio po- q... Perer.in
tuit Dauidi ſuggere 2.Reg.s. & 1.Paralip.14 .Neaſcendas corse Gen.com 4 ad
tra Philifthæos, fed gyra post tergum eorum ex aduerfo pyrorums: c.5. Barrad.
vùm audieris fonitu gradientis in cacumine pyrorum , tuncinibis pra- cord. I.N.C.46
lium , & c. Dico ergo cum Philone f S.Auguſtino , Rabbino Villalg . ad
Kiinhi,Ruperto ,Hugone Victorino,Hugone Cardinali, Ma- Ezech. 38 .
giftro hiſtoriæ Scholafticæ:EmmanueleSà,Bellannino,Azor Genebr, anno
& Cornelio à Lapide , has voces vrim otummim inſcripcas 3640: Torn.
vel infculptas fuiſſe ipfi rationali in medio gemmarum : id- anno 2544
que vt defignaretur,Pontificem indutum ephod & rationali, f Philo ſup.&
ornamentis ipfi propriis, accipere à Deo vrim & tummim , id 1. de Iudic.
eſt , claram doctrinam & perfectam veritatem dubiorum de Aug;4.127.in
Exod . Bellar,
quibus conſulebatur. Tropologicè verò;in Pontifice reperiri 14.de Pont.
deberere doctrinam legis, & veritatem vitæ , ſeumorum ſancti cap.3 . Azor.
tatein . tom.i.Mora .
Notat Delrio ex Ioſepho, hoc oraculum ,ſeu reſponſa per 1.6 . C.42 . 10 .
vrim dos fummim ceffafle,centum vel paulò pluribus annis an- feph. 1.3.Ana
te natum Chriſtum.Serariusverò,diu antè :nempe à Babyla - Gorion.c.si tia 3: Joſeph
nica captiuitate: quòd ex eo tempore non legatur vfpiam lu
dæis id obtigiſſe. EtIoſephusGorionides affert in hanc rem
teſtimonium laddi Summi Pontificis tempore Alexandri
Magni.Cùmenim , inquit Ioſephus, optarer Alexander Magnus
de Perfici belli euentu numen conſuli per primo tummim de quibuss
inzudierat,à Iaddo Pontifice reſponſum accepit, A die quo Domus
Ifraël deportata eftin Babylonem , abfconditifueruntab ea vrim
tummim . Ratio afferri poffet , quòd hoc oraculi priuilegium
non ratione ſolius ephod aut rationalis iudicij competeret Ikke
ynde etiam Sanctum Sanctorum paſſim vocabatur oraculum . Et
diſertè dicit S.Chryfoft. si quando cognofcendum erat aliquid , è
propitiatorio vox quadam è medio Cherubim prodibat predicens facin
tura. Non quòd femper fácerdos propitiatorio præſens adelle
deberet,ſed ſaltem quando commodè poſſet, cùm illud fons
effet & ſcaturigo oraculi. Iam verò cùm cunitet, lubductam
fuifſet urcam g cum propitiatorio Iudæis in Babylonem tranfag 2.Nackab;
migrantibus , veroſimile eſt, etiam hoc oraculi priuilegium 3.V.4.
eodem tempore iiſdem ſuboractum fuiſſe.
V :38. Erit autem lamina ſemper in fronte Aaron ,ſcilicet quo
tieſcumque facrificandum illi eſſer: vt ſignificetur , peccata
omnia populi,quæ Pontifex pro illo oraturus & facrificio &
expiaturus ferre debebat , illi remittenda vircuce lehowa,
quod nomen laminæ aurea in fronte Pontificis infculptum
erat. Ita Liranus & Abulenſis . Hæc aurea Pontificis lamina
Eccleſialtici 45.7.14. Corona vocatur, & Sap.18.7.24.diadema,
Namn telte Iofepho non erat fimplex lamina , ſed verè corona joſeph.1.3o
aurea & quidem triplici ordine , quali & nunc ferè Romani Antiq.com
Pontifices tiara vtuntur.Et conflabatur hic triplex ordo,è calyculis
aureis, non abfimilibus iis calyculis quosherba hyoſcyamus profert : fic
tantùm do occiput : frontem enim tegebat eiufdem corona pars altera
iiſdem calyculis adhærens , qua lata ac plana nomen lehoua inciſum
geſtebut .Ita Ioſephus.Porrò eodem verſu addit Sapiens,in ve
fte poderis,quàm habebat Pontifex, totuseratorbis terrarum ,id elt,
repræſentabatur totus orbis, pucà, per byflum ſeu linum terra,
qua naſcitur: per zonam oceanus,terram cingens: per tuni
cain hyacinthinam , aër cærulei coloris ; è qua prodeuntmala
punica,id ett fulgura & tintinnabula, id elt tonitrua.Purpura &
cocèus ignem repræſentant : ephod & rationale cælum fidereum :
onychini duo folem & lunam , velduo hæmiſphæria , duodecim
gemme duodecim figna Zodiaci: tiara cælum empyreum : aurea
lamina Deum omnibus ſupereininentem & præfidentem . Vo
luitinquam , Deus hoc habitu hæc omnia repræſentari , quo
certius ſciret & meminiſſer Pontifex fe locum tenere eius
quiDorninus effet totiusmundi.Item ,ſe pro vniuerfo mundo
deprecatorem non minus voce & mente,quàm habitu agere
debere apud Deum : ſimúlque totum mundum quafi adiuco
rem ſibi in hoc munere aduocare.Ita Philo , Iofephus,S.Hie- $.Thom.si
9.502, art.
sonymus, S.Thomas & alij. Ad ‫و‬.
CAPVT
 Commentarius in
28
in catalogum iam recenficorum . Vnde quidam putant,torba
nominis legendum numerum , vt legitur verſu præced. & les
CAPVT XXIX .
. quente:
Confecratio ſacerdotum fieriimbeturhoc ritu.Primolanentur. Secun
do,induantur veftibusſacerdotalibus. Tertio , pro iis offeratur vi
tulus pro peccato, duo arietes,vnus in holocauftum ,alter in ho
ſtiam pacificam cum panibusazymis. Quartò per dies ſeptem quo
sidie vngantur tamipſi quàm altare.Sub finem capitis prefcribitur
iuge ſacrificium agni tam manè quàm veſpere insmolandi,
Anes,cruftulam ,lagana quoque azyma. ] Quashîc S.Hie
6.2. Pfronymus
ſpecies
anya cruſtulas vocatalibi collyridas vertic : erátque
panis delicatioris oleo ſubacti , & aliismateriis pera
mixci quæ gratum ſaporem reddebane : ferè vt apud nos func
ij panes quorum farinæ ,dum ea fubigitur,mel,oua,ſaccaruin
vel quid fimile additur.Porrò collyræ & lagani inter panum
delicatorum genera meminit & Athenæus. Diftinguuntur
Athen. I. 3. verò , vt ex Leuitico colligitur , quòd lagana in clibano co
Dipnoſoph.
Lću.gov.in querentur , collyrides in fartagine , panes azymivulgares
criam in clibano .
4:20.Imponentque manus fuper caput illius.] Hoc ricu impofi
tionismanuum ſuper caput victimæ ſignificabatfacerdos vel
quicumque offerens, ſe victimam tradere quæ ipſius locú ſu
biret, fiue ad cultum & honorem Deo deferenduin , vt fiebat
in holocauſtis:fiue ad deprecandú Deum , vel ei gratias age- B
dum ,vt in pacificis & eucharifticis,ſeu ſacrificio laudis:fiue
ad peccatum ſuum ,peccatique poena quodammodo in victi
*
mam transferenda,vt fiebat in hoftia pro peccato vel delicto .
V.38 . Per fingulos dies iugiter , ) Indedictum eft iuge ſacrifi
cium , quòd iugiter quocidie offerretur , neque vnquam inter
mitteretur.Materia erantduoagni,vnus mane ſub ortum ſolis,
alter veſpere ſub occaſum , vterque in holocauſtum .Addeba
Proleg.de tur ( ad complendum conuiuium ) decimapars ephi , a ſeu go
Menſus. mor fimila oleo confperfa,& quarta pars hin,feu tres ſexcarij, vini
Ad libandum ,id eft libatione feu effuſione offerendum Deo .
Allegoricè hociuge facrificiun ſignificabat facrificium
Chriſti,maximè Euchariſticú,quo immaculatus Agnus,quo
cidie in ſpeciebus panis & vini immolatur in Miffa. Qiiod
iuge ſacrificiú auferer Antichriſtus,ſicut Antiochus Epipha
Des figura Antichrilti ſuſtulic illud Iudaicum , Dan.iz.v.11.
CA PVT XXX.
Deſcribituraltare thymiamatis.Es quoties continget,populum capita
sim cenferi,iubetur quiſquefoluere dimidium ficlum in vſus tepli.
ſacerdotum . Item compoſitio
* Deſcribitur
unguenti ſacri,quo vngendiproerant
labrum aneum lotione
ſacerdotes & vala templi. De c Sabbathi,vti & circuncifionem ſeruauerunt, telte Philone & Philo 9.2. de
nique compoſitiothymiamatis in eo altariquotidieadolendi.
7.8. *Hymiama fempiternum vocat, non quod totum diem
ſingulisdiebus adolendus eſſet,oriente occidenteſole antema
Philo 1.de Vie tutinum ( poft veſpertinum iuge facrificium , inquit Philo:neque
kimjs. vllo die intermitti poſſet. Vnde colligo , tria quotidiana Ta
cerdotum officia. Primum , erac iuge facrificium ,de quo cap .
præced.Secundum ,oblatio hæc thymiamatis ſuper altari au
reo ante velum Sancti ſanctorum , vthoc c.præcipitur. Ter
cium ,accenſio lucernarum aureo candelabro feprifido:quam
veſperè ſemper faciebant;manè verò quaternas excinguebát,
& omnes nouo oleo complebant,vt fuprà diximus cap.25 .
V. 10. Deprecabitur Aaron fuper cornua eius femel per annum .]
Hoc erat proprium ſummi pontificis munus,femel in anno,nec
niſi ſemel, dieſcilicet expiacionis, intrare Sanétum Sanctorum , &
delato ſecum fanguine expiationis feu victimarum pro pecca
torum expiatione immolatarum , cornibúſque ſeu angulis al
taris incenſi eodem ſanguine tinctis , deprecari pro peccatis
ſuis ac populi,Deúmque placare.
V.12. Dabunt pretium pro animabusſuis , ] id elt offerent pro
animæ leu vicæ fuæ redemptione,ne ſcilicet,vt fequitur,pla- D
ga aliqua vel pelte percutiantur.
Nota,ficut hic cenfuspopuli,& tributum dimidij ficli,feu
duorum regalium Hiſpanicorum in fingula capita maſculo-
ram à viginti annis & fupra , hoc loco inſtitutus eſt ad ex
penſas fabricæ tabernaculi colligédasſic noluiſſe Deum de
inceps citra iufíum ſuum vel neceſſitatein,v.g.belli imuninen
cis, finilem indici cenfum , acne tum quidem , niſi oblato à
fingulis capitibus cenfis fimili tributo ſemificli in vſus eiuf
dein tabernaculi vel templi: quo conftaret, eum cenſum in
honorem Dei:& agnitionem ſupremni dominij illius fieri.
Quare cùm vtrumque horum neglectum eſſet in eo populi
cenſu, quem Dauid fecit 2.Regum vlcimo, peſtilentia à Deo
iminiſsá ,ſeptuaginta virorum millia extincta funt.
Nota ſecundò,folicos Iudæos etiam extra cenſustenpora,
quotannis perſoluere idem tributum ,vbicumque gentium vel
terrarum morarentur , vt de Iudæis Babylone habitantibus
lofeph.l.18. teftatur Ioſephus. Qui etiamaddit,deftructo licèt iam tem
vndique Iudæis, Veſpa-
Ascia.c
1.7 6.16, plo,deletis Ierofolymis, acdiſperſis
.Belli:18.& fiani iuffu idem illud facrum tributum , quod antea Ierofoly
mis templo Dei pendebant, Romam ad Capitolium mittere
quotannis coactos.
7.13. Erandis ad nomen,] ſupple recenfitorum ,id eft,refertur
Exod .
Menſuram templi, ] Infrà v.34. vocat pondusfan &tuarij,id eft,
pondus quòd in ſanctuario templi adferuabatur ;quafi dicat,
Pondus iultum & legitimum . Nam eum in finem facerdotes
adſeruabant in fanctuario pondera , a vt reliqua quæ in vſu a 1.Par.13a
vulgi erant , ad illorum normam exigi & examinaripoffent, '. 9 .
quo iufta cenſerentur.Hinc Leuit.27.V.25. iubet Deus,vt om
nis eſtimatio ficlo fanétuarij ponderetur, id elt,vtomnes cótra &tus,
venditiones ,& emptiones iuxta pondera in ſanctuario adſer
uata fiant. Non ergo erant alia pondera publica ( vt quidam
opinaci ſunt)alia templi:ſed omnia debebant vniuseſſe modi Villalp.in fine
& normæ cuius erant illa quæ in fanctuario quafi Sacro- Apparatus,
ſancta repoſita manebant, ad quæ reliqua omnia priuatorum Ponder. &
pondera ,vt iufta cenſerentur,exigi debebant. Vti etiam apud méuris c. 25.
Romanos fa &titatú teſtis elt Fannius, & probant Villalpand. 6 luftin. in
ac Mariana. Iubebátq;etiam in templis Chriftianorú prima- de Authentica;
collacoria
riis pondera & menfurasadferuari Imperator b luftinianus. bus s .
CAPVT XXX I.
Befeleel 6 Ooliab defignan tur à Deo architedi tabernaculi. Iterato
inculcatur cultus Sabbathi.EtMoyſidantur à Deo duæ legistabule.
¥ .2 . Ocaui
Beſeleel nepotem Hur mariti Mariæ ,vt ſuprà
c.15. diximus probabile elie .
¥ .3. Et impleuieum ſpiritu Dei, ) Id elt , infudi illi omnem
neceſſariam ſcientiain .
5.6.Et in corde omnis eruditi poſuiſapientiam .] Id eft, omnes
viros ingenioſos & artium peritos perfectiore impleuiſcien
tia,addens quod illis deerat. Itaque Beſeleel & Ooliab præ
erant oinnibus operibus,eáquedirigebant tanquam primi &
ſupremiarchitecti: præter hos tamen & fub his,alij multi ad
res tabernaculi conficiendas euocati fuerunt.
V. 16. Celebrent Sabbathum in generationibusſuis, ] id eft, &
nunc & deinceps per oinnes polteros. Pactum enim eftſempia
ternum interme filios Iſraël , ) quafi dicat : Inter alia pacta,
etiain de hocæternum feruando inter nos conuenit ; & non
niſi hac lege promifimefore illis protectorem ac remunera
torem . Inſuper erit & fignum perpetuum inter medo vos : quo
nempe vitendetis vos eſle peculiarem populum meum ,méque
Deum vettrum :nam Sabbathi obſeruatione non minùs quàin
circuncifione palàm dignofcentur Iudæi à cæteris nationi
bus. Pluresquidein aliæ gentes religiofo etiam cultu diem
Vita Moyfis ,
Euſebio : fed hos ritus à Iudæisacceperunt, quorum exena Luleb . 1. i 3.de
pla imitati ſunt. Præpas.c.7.
CAPVT XXXII.
Hebrai Moyfe abfente vitulum aureum conflant & adorant. Hinta
Deus vult illos difperdere : fed retinetur precibus Mofis. Quida
monte deſcendens tabulas legis confringit, vitulum comburit,idolo
Latras occidit. Dein iterum in montem ad Deum pro populo ſupe
plicaturus confcendit.
Vas
Tam enim concinnatio tabularum , quam ipſa ſcrim
ptura erat à Deo feu Angelo profecta.Et erantex vtraque LXX .
ex utriſquepartibus hinc ở binc conſcriptæ , vt ſcilicet vtrim
que ab omnibus fiue antè , fiue pòft ſtantibus omnia præce .
pra cerni & legi poffent. Ita Liran . Lipomanus , Dionyfus
Carthufianus.
V.20.Vitulum combuſfit.] In hoc vitulo colebant IudæiApin
ſeu Serapin ,exemplo Ægyptiorum ,apud quos id didicerant,
de quo plura dixi Genel.41.Ad huius verò viculi imitations
ſuos fecit pottinodun vitulos Ieroboam in Dan & Bethel.z .
Reg.13. Quod v.24.dicit Aaron , Proieci aurum in ignem ,egreſo
fufque eft hicvitulus ;non ſignificat , ante magica productum
hocidolum ,vt quidá opinantur:ſed arte & opere fuforio,vt V.4 .
dicitur , egreflum ſeu conflatum fuiffe.Haud dubiè moueris
omnem lapidem Aaron ad populuin à cam foeda idololatria
diuertendú, priùs quàm iniquæ illorum poltulationicederet,
ideóque & inaures illorum in id opus depopofcit, quòd ſpe
taretnunquam eos inductum iri,vt vxores & liberos fuis or
namencis,quorum ſunt cenaciffimi,ſpoliarent.Diodorus Tar- Diodor. in
fenf.dicit,Hebræos interminatos fuille mortem Aaroni,ni fa . Cacendo
ceret.AdduntRabbini,alterú è duumuiris,fcilicet Hur ſociú
( quin & fororium c Aaronis , cùm tam impium ſcelus diſtur- « Vide Exod .
bare conaretur, à populo interfectum fuiffe.Hæc fi vera fint, 56.
minuerunt quidem peccatum Aaronis,vtpote vi ad id inducti
& coacti : vnde & Ainbror.eum condemnare non audet.Sed Ambroſ.com
certènon excuſant etiá à graui exceſfu :nam quæuiseciá mors 56 .
fubeunda potius,quam in re tā impia impiis obſequamur.Vn
de & Moyſes hic d peccatum fratrismaximum vocat & Deus Verlu 18.
& iratus vehementer aduerſum Aaron voluit cum conterere. • Deuter.S ,
V.20 .
Contriuit autem Moyſes vitulum vſque ad puluerem .] Solet
aqua forti aurú redigiin lutum.EtAlchymiſtä iactant eciam
virtute
 Caput XXXIIL & XXXIV .
virtute ignis fe id in pulueremriredigere poffe .Atquehac ar xillet Déus,Non aſcendam tecum , fedmittam précurforemtui 29 An !
te vſum fuille Moyfeni videntur velie Emmanuel Sà & Tofu gelum ;noluit acquielcereMoyſes, ſed tádiu ſupplicauit Deo ,
niellus.Sed conformiusScripturæ elt, Moyfen in re propera A donec promitteret fe per ſemetipſum eis ducem affuturum
vitulum igninon niſi in mallam conflaffe', hancdeinde in Sed huius voti jam compos fačtus maiori audacia Moyſes
partes contregiſſe, ac deniquemola ,cui infixa erat lima fer Oftende'mibigloriam tuam . non eſſencia
vlteriuspoftulat ;v.18. Auguft. D.Thom.Lirano, Ruperto,Li
rea,per vehemejitem affrictum in puluerem redegiſſe.Id infi diuinam , vt S.Bafilio ,
nuant LXX. Hebråa & Chaldæa. Puluerem mox quafi rem pomano, & aliis quibuſdam placet;fed excellentiorem illam
abominandain abiecit in torrentem quiè monte delabebatur formam corpoream , quam indueratexteriùs Angelus duin
ne & yllæ idoli reliquiæ fupereffent , inquit Caietanus , &
Oleafter cum S.Hieronymoaddit,id etiã faćtum vtpopulus ageret cum Moyſe,neque
Licèr enim facie ad faciem vnquam illi tečtandamexhib
v. 11. Dcus vel Angelus viceuerat.
Dei
diſceret contemnere & execrari, quod tam vilimodo tractari loqueretur cum Moyſe ,neque in.c.per anigmaanaut figuras Do->
cerneret. Quia verò hic torrens èmonte delabebatur in ſub minum videret, fed ore ådros ei loqueretur,Num.1 2iid tamen non
iecta caltra Hebræorum , hinc additur, Moyfem ex eo puluere
--

aliud argụit quàm familiarem & amicam contuetudinem , ve

torrenti infperlo dediſſe potuin filios Ifrael. Neque enim alia quoties iibere Moyſi, etiain ſenſibili allocutione cum Deo
erat in caftris aqua quàm quæ ex hoc torrente delabebatur .“ ageret, fed quafi'in tenebris á nube interpofita : velyt luma
V: 32. Sinon facis ", delemede libro tuoquem fcripfifti.] Id eft , mum perfectiorein dittin &tiorémque deDeo & rebusdiuinis
deſerie, ſeu catalogo fultorum , & albo amicoruin tuorum . cognitionem ,quàm aliis Prophetis obtigiffèt, fed tamen non
S.Thom.1.p. Horum verò duplex eft album , feu liber , inquit S.Thomas. niſi abttractiuam & obícurain in ſe spla habuit. Et cerrè ex
9.24.2.3. Vnus omnium eorum qui pro præfentiteinpore iuftifunt , & Ioann . 1.y.17.& 18. vbi comparacio intticuitur inter Moyſen
quibus ratione præſentis iuftitiæ debetur vita æterna licèt & Chriftum, exprefsè dicitur, neniem præter Chriſtum vi
perpeccatum potliut ab hac iuſticia & vita excidete. Alter diſſe Deum ;ac neMoyſen quidé.Et hæc eft fententia S.Dio Dionyf. de
eft eorum quipro æternitate prænofcuntur à Deo iufti futu nyfij,Euarifti, & omnium ferè aliorum SS.Patrum , quos re- Czl.hier.1.4.
ri,& vita æterna reipla potituri.Hi funt foli prædeftinati,qui cenfet & ſequitur Vaſq.Molina, Suarez & plerique alij.
nunquam eradi pollunt. De verouis libro potelt hic Moyſes Petes, Quid ergo fibi vultitud y.19.Ego oftendam ommebo- de Theol. Myft.
cap.fi
intelligi, nempe tam de carentia beatitudinis æternæ , quàm B num tibi Respondeo ,non id intelligi pofle de diuina effentia , Eliaritt ep.co
-de iactura iuftitiæ præfentis. Non quòd efficaciter alteru nam mox ſubdit, Non poteris videre faciem meam , leu meipfum Decretal. Valq.in 1. p.
trum vellet ;'( id enim fecundùm præſentem rerum Itatum in gloria mea,quam videre apparis :non enim viacsitme homo difp.45 ca
ſciebat vel impium eſſe , vel impoſſibile : ) fed folùın hypo og viuet. Quafi dicat,Nemno mortalium , faltem de legeordi- Mol.Suarez
cheticè,cafu quo citra culpá vllam illud poflet voile medium Tດ T.p.
effe ad veniam populo obtinendam.Et fi vnum fine altero ob naria, capax eftMoyles
anteà petiiffet viſionismeiprovt
videre effentiam fum . Quare
in inediuinain , non etiamfi
tamen
cineri non poffet , malebat ipſe ſic iacturam beatitudinis &
gratiæ amnicitiæque diuinæ facere ,quàm totus ille populus in colligi poffet, ipfum eain vidifle, quandoquidem quod
indepetijt
hîc difertè illi negetur ; etiam vilio gloriæ illius cors
perpecuum à Deo abiiceretur & difperderetur. Ethuiuſinodi poreæ excellentioris,qua fülyebat Angelus externa appåten
defideria , licèt inefficacia ad agendum ,maximiſuntmeriti tià. Ergo per omne bonum , quod hic promittit fe oftenturuin
& efficacia ad impetrandum :Ec Toient amici fimilibus preci- Moyſi,non intelligit niſigloriam externam tahtami, quantam ‫مرء‬:
busvim quodammodo ainico facere , & quod voluntextor mortalis oculus admitteret , & qua'voto ac petitioniMojlis .* . *.***
quere : veli filius patri chariflimus culpam iratris iminorige abundè futurum effet fatis. Hæc verò eratgloria & fulgor
ri à parente depreceturhocmodo : Vel fratri ignofce ,veloc polterioris partis,feu tergi Angelici;quain'attemperabat im .‫זיין‬
cideme,vel hæredita tepriua inc.Sic enun parentem quiduis becillitati corporei oculi Moyſis : nam anterior facieipars
potiusquàn-illud pofterius facturum . Simile eft illud Pauli radiantior fulgidiorque erat , quàm vt infininitas illius hu
ad Roinanos 9., op.avam ego ?pje ana hema ejſe à Chrifto pro fra mana ferre poffevilca S.Dionyſius,aliique Patres Græci:Itein .
trobesmees. Ica Chryſoit.Origen . Ambrol. Theoph.Oecume Hieronymus, Gregorius, & alijmulti Latini.
nius in c.9 . ad Romanos. Ethinc colligi potelt Moyfenre Syınbolicè Moyli & Apoftolis non facies, id eſt deiras, fed
uelationein habuiſſe de lui prædeſtinatione & falute. dorſum ,id est humanitas Chrifti,videnda promittitur in mon
te Tabor, inquit Tertull.Origen .Nazianz. & Auguft. Tertull. č.4
contra Mar
CA PVT XXXIII. C cionçm c.22 .
CA PVT XXXIV .
Dum adhuc minaturpopulo Deus, ille luget peccatum ſuum ,Moyfes Moyfes cum nouis tabulis reditin montem ,videt tergum Dei.Renolla
impenſiſſimèorat plenam perfectámque reconciliationem , der ean
dem impetrat. Familiaritas Moyfis cum Deo : quomodo viderit tur fædus Dei cium populo,eotabulis digito Dei Decalog:es de nozio
..

gloriam Dei. inſcribitur , Moyſis.cornuta facies terret go fugat populum : quem és e .

9.11.
Iniſter eius Iofuenon recedebat de tabernaculo. ) Hinc
patet primò,antequam iuffu Dei conttructum effet
tabernaculummaiusquod Moyfi in inonte Sinai à Deo propo
fitum fuit,fuiffe in caftris aliud paruum quali publicum facra
rium , quò & Moyſes & cæteri orationis, & Dei conſulendi
causà conuenirent:forſan etiam , vc vult Abulenf. ibidem le
propterea velata ſemper facie, deinceps alloquitur.
ineas padum connubij cum hominibus illarum regio di pianAise
hanæis,licèt de his ſolishîc præceprü loquatur, quòd'ab his
propter viciniam plus periculi Iudæis iiniineret:led yniuer
fim cum omnibus alienigenis vetita erant connubia Iudæis,
propter idem prorſus idololatriæ periculum quod inde in 1
1

niorum conuentus & conſilia cogebantur. Hæc enim apud minebat. Vnde & Salomon à Scriptura reprehenditur quafi z. Regi ari
antiquos olim ferè in templis habebantur, vt apud Roinanos legisdiuinæ tranfgreffor , quòd Moabitidas , Ammonitidas, v t.& c.
in ædeIouis Capitol.Iouis Statoris Bellonæ ,& c.Videtur au Idunxas,vxores duxerit.EtEfdras eiufmodi connubia vocat 1:Efdr 9.v.1.
tem hoc tabernaculum à Moyſe tum conſtructum , cùm ſuprà abominationes, tranſgreſſiones,præuaricationes,vtique non alteriuis & c.c.10.7.7.
c.24.foedusCzum interpopulum publico facrificio,& pactis legis quam quæ hic,& Exod.23.8 Deut.7.lata fuit, quæ licèt 10 .
ytriinque conuentis ſanciret: atque inde nomen indidiffe ta tantum nominet Chananæos , ad omnes tamen alienigenas
bernaculifæderis;quod deinde eandem ob cauſam ,etiam alteri tam in intentioneDei,quàm ex recepta apud Iudæos opinio
tabernaculomaiori perpetuum remáſt.Iam tabernaculú hoc ne,vt Philo & Iofephus teftes fünt,fefe extendebat.Hæc tà- Philo lib. de
priùs quafidomiciliu ſuum iubet Deus in poenā idololatrix , men intellige,ita fuiſſe verita, fi vxores in patriaſuperſtitione Specialibus
èmedio populi,adeóque & à caftris efferri,& procul efferri,ad permanere vellent. Nam fi ad Iudaicam religionem tranfire legibus, loſe.
bis mille cubitos: itahaber Thalmud.Ve oftenderet,ſeſe inter eos D cuperent,licitú erat,cun alterius cuiuſlibet gentis,tum etiain hisle: An
tá infamiidololatria cótaminatos nolle diutiùshabitare.Iuf Chananæasducere:fic eniin ceſſabat ratio legis . Et Deut.21. c.5. & 1.13,
fit etiá veroſimiliter ,vti cabulæ lapideæ cõfractæ fuerant,etiá V.11.perinittitur expreſsè Hebræis,vt captis in bello inulieri- c.12.
volumé legis quod Ifraëlitis præ lectum fuerat c.24. publicè bus vnamn ducant vxorem.Et exempla etiain proborum viro- rio
diſrupi.Ná c.34.iubet rurſusidé illud à Moyſe reſcribi, y.27. rum , id licuiſſemanifeltum faciunt:nam Salomon tribus Iu- /
Patet ſecundò, Ioſue,cum noctes & dies tabernaculo huic dæ princepsmeretricein Chananæam Rabab byxorem duxit: 6Matt Lv 5.
adeſſet,nempe quamdiu Moyſes illic hæreret ;functum illic Pooz Ruth c Modbitidem :rex Dauid Machain d filiam Tho- Ruch 4.
officio non tam ædituine qua fortè beſtia locum conſpurca- mairegis Geſfur è gènere Chananæorum . d's Reg. 3•
ret:quàm præfecti vigiluin , ne qui ſeu fures ,feu hoftes quid Dices,Etiam Sainſon cum Philiftaad & Eſther cum Allue V.3 .
quam danni loco ſacro aut corporiMoyſis inferrent ; quod ro e in infidelitate permanencibus 'marriinonium contraxe Tudic . i 6,
erat officium magiftrimilitiæ , quo loſue iam tuin fungeba; runt.Reſpondeo , Id peculiariDei inſtinctu & diſpenſatione e Ether. 2;
tur.Vocatur camen hic puer,iam quinquagenario maior. Sed faétuin , qui & periculum omne auertebat ,& ingens indebo- V.17.
puer pro iuuene hic ponitur: iuuentutem autein ad 4s.annum num eliciebat."
larium de dic
matali, quod cornuta eſſetfacies.] Non quòd vera cor- eu's
habebat eo Moyſis fæculo,quo,cùm hominum vita eſſet pro nua¥.29.Ignorabat
Moyſes haberet in fronte , vtpictores illi affingunt: ſed
ductior, etiam iuuentusad plures annos quàmæuo poſteriore
extendebatur.Nifimalisphrafi vulgariperrim hic Iofue dici, quòd facies eius ita luceret, watetiain lucisradios quimeta
cornua
quia cælibem ,nequematrimonii vinculis vnquam irresitum , vertit:fplendor gloria vultusMoyfis multiplicatus erat & 1xx.glo
vt fusè probat Serarius.Et hoc fignificat hullema Chaldæum , rificatus erat afpectusfaciei eius. Erex bis hunc eundem locum
quo nominehi
defignat. ç löſue yocatur :ficut halmapuellam virginem fic citat S.Paulus 2.ad Cor.3 .v.7 . Hos radiosMoyfi aflauic
(107 Deus in confortio fermonis,id elt cum ſermoné cum illo miice
V:13. Offendemihi faciem tuam .Et,Y:14. Fatiismos precedentes: ret,& ex ingenti illa luce qua ante foramen petre trankens,plus
Perfaciem hîc intelligitur perfona propria . Cum enim v.3.01 Polico fulgebut,particula aliquam VibraBátin facie Mot fis.
Tirini Tom , i.
C 3
 Commentarius in Exod .
30
Et hæc etiam eft ratio , cur potiùs Moyfes ſecunda hac vice
ſplendidis cornibus irradians viſus fuerit, quàm priore vice,
quando eciam cum Deo quadraginta diebus in monte fue- A
rat : nam priore illa vicenontanto fplendore radjarat An
gelus: quanto hac pofteriore. Abulenſis center,hos radios tom
ta vita Moyfi adhæfille : ac proinde poſt primum hoc cum
populo colloquium , ( quo,duin legem Dei aperta derectaque
facie promulgat , primum anima diuerſinn fuit faciem eius
radiis coruſcare , ) ſemper exinceps quoties populo loquere
tur, faciem velaſſe. Idei docent Ambrofius , Lipomanus &
alij. Qui & addunt , Deum hos radios Moyfi perpetuos affi
xiſſe. Primò, amoris affectúſque ſui in Moyſem teftandi gra
tia ;Secundò ,vt vim & fructum orationis ſeu colloquij cum
Deo manifeftuin faceret;Terciò ,vt Moyfi auctoritatein apud
populum conciliaret ; Quartò, vt hoc quafi charactere telta
cum palàm faceret,Deuin effe legiflatorem ; & licèt à Moyſe
promulgaretur,tamen à Deo promanalſe ;denique, vt his cor
nibus terrorem Hebræis incuieret , ne legem iterum violare
auderent. Allegoriam exponit S.Paulus 2.ad Cor.3. de lege
Veteri , quam dicit ſemper habuiſſe velainen neque hoc lu
f Num.1 s. blatum nifi tempore Iofue,id eft Iesv , in lege noua.
& Matt. 12 ,
Marc.2. Lue
62 6 .
CAPVT XXXV.
Vica Moyfis. Exponis Marifes populo mandata Dei de Sabbatho, de primitiis , de B
2,1 2.Eldr,10 , oblatione munerum , de fabricationetabernaculi. Ad omniaprom
& 13 .
h Exod.16. pri Hebrai, liberaiiter offerunt omnem materiam tabernaculo ne
V.23 & Philo ceffarium, Cuius architecti defignantur Beſeleol Ooltab .
1.3. de Vita
Moyfis . On fuccendetis ignem per diem Sabbathi,] nempe ad ci
I Philo in Le. 4.3. bos parandos auc coquendos : nam ad calefacien
gat ad Caium dum , aut lumen præbendum non erat prohibitum ignem
& de Mundi fuccendere . Sic & alia omnia quæ ad quærendum paran
opificio.
dúmque victum pertinebat, v.g. ig a colligere, poina ex
Philo in Le cutere vel decerpere ,& herbaseuellere , h einere , vendere ,
gat ad
n lorem.19. i coquere , * & finilia , vecita erant Sabbatho. Quin & da
5.31 13. 14. re & accipere , m fi ad victuin vel quæftum faciendum fpe
29. & 3.Bſd. ctaret , & alicuius ponderis aut farcinæ rationem haberet,
13.V.19.19
publicè vetabatur. Icein de loco in locuin transferre, n baiu
, loan . Si
V.10. lare , o icer tacere p negotiorun cauia , vel ad longius fpa
pexod 16. tium , ſcilicet vlora bis mille cubitos, a quoderat iter Sabbathi.
5.-9. & tore. Vecitum quoque morti quenquam publica fent- ntia, quamuis
phus 1.14.An. Conten ,addicere ,vel afficere : funera curare : S hottemin mili
t19.c.17.
Rabbini à tia aggredi s vltrò, aut alia bellica u citra n :ceffitatem agere.
Konfr.citat. in Denique : quidquid aliquam fpeciem haberet operuin ferui
lium , vrſcribere,rationes
9.20. Exodi differri poſſent. Nain quzcunque & fimilia,fi quomodo c in tabernaculo miniſtrabant. Ita Caietanus , Lipomanus,
fubducere,omnibus
v 8 8.5. ex iam di&tis ne & Ribeira. Conflatum autem erat hoc labrum exfpeculis mu
Philol. cellaria erant, nec poterant differri finc periculo ſuivel re
Vitz Moyfis. cum ſuarum , nec anticiparipotuerant, vt quia præuiſa
non
Forlevill fuiffent , licita erant Sabbatho. Vnde & opera neceſſaria
Antiq.c.19. & chirurgiæ, pharmacorum apparatio , ciboruin & iuſculorum
1...Belli c.16. coctioneceffaria pro ægrotis , vel aliis qui pridie cibos fibi
u lofeph.ib . & parare non potuerant : item pecorum adaquatio , pabuli ſub
1. 18. Antiquit,
miniftratio , corundem edukio fi in aquas, puteum vel fo
C.12.& in Vica
fua. ucam delabi contigiſſet, licita a erant :multoque magis,how
• Matt.12. fti refiftee, o vim virepellere , oppugnantiuin machinationes
Marc 2. Lucæ præpedire, &c . Quanquam nonnulli in eiuſinodi necellariis
6.13. & 14 plus æquo religiofi fubinde fuerint, etiam víquc ad ſupertti
61. Maia 2 .
. . tionem , vt exemplo ludæi nauarchi Sabbatho clauum regere
1.14 Antig: nolentis, docet Syneſius :c & alterius cloaca educi recufantis
cap 8. & 1.1 Volaterrarius : alioruin non adeuntium calceos clauis compactos
Belli c.s.
geltare, aluum leuare , cereos emungere , litteras reforare, produnt
• Synefius ad Origenes, d Ioſephus, Serarius. Certè conftatlicuiffe, quod
lunpeium in
ſua nauiga quidam Judæi 1.Machab.2 . aufi non ſunt, Sabbacho aduer
tione. sus hoftes fe defendere, vim vi repellere, loca occulta oppi
* Orig 1.s. lare per quæ hotti ad ipfos adicus dabatur.
Periarchon . Nuta , non omnia quæ Sabbatho prohibita erant , etiain
Belli c.7. Sc feltis , licèt ſolemnioribu s, prohibita fuiffe. Nam quæcum - D fillima confici fpecula;vt mirum videti non debeat,fi & olim
Lo que ad cibos ſeu coquerdos,feu emnendos fpectabant, licita
rarius,1.1.
fue c.49.12. erant diebus feftis, vthabetur Exodi 12.7.16. Et primo ſum
e Tobiz , .. moque anni felto , ſcilicet Pafchæ ,loſephus mercatus elt fin
V.1 .& 4 donem ,mulieres aromata,Chriſtuscaptus, damnatusſepultus
fPhilo locis
omnibus ſu eft: Tobias e quoque diefefto Domini mortuos ſepeliebat.
pra citatis & Nota ſecundò. Etfi folaceffatio ab operibusferuilibus le
aliis ab Euf. ge præcepta fuerit Iudæis Sabbatho, nulla verò religioſa
cicat. I. t. de actio pofitiua : tamen ,quia diuinus cultus eratfinispræcepti
Prapar. Enāg de cellatione à feruilibus , folebant ludæi cotum illum diem
c... & c.4. de valde religiosè diuino cultui tribuere,vacantes vel orationi
fuprà & 1.16 in templo,aut profeuchis ſeu ſynagogis fuis , vel lectioni vel
Antiq.cap.4 & auditioni legis : & quidem tancà cura,vtplerique ferè totam
1.1. & z. cötra legem memoriter tenerent , tefte Philone , f Ioſepho , &
Apionem ex Rabbinis.
Agacharchi
dc .
CAPVT XXXVI.
Plus offeruns Hebrai quamopus effet ad perficiendum tabernaculum :
unde vetantur plura afferre, Fabricatur ergo tabernaculum , inx
SA Dei preferiptuin .
Votidie mane vota populaas offerebat.] id eſt ; oblationes
Deus Exod.35. v.5. & alibi : neque volebat quidquam ab
inuito extorqueri aut exigi. Hæc vltronea donari , quia ex
præſtanciori forte feu fpecie cuiuſque materię fieri debebant
Primitia ſepeg vocantur : quia folebant priinitiæ efle eit glso to is .
modi. Quamquam dici eciam poteſt,hæc donaria hic prim v.s.& alibi.
tias vocari quod eſſent priina dona quæ Hebræis ex ſpo
liis tum Ægyptiorum , tum Amalecitarum Deo obtulerunt in
deferto.
V. 18. Fibulas quibus necteretur tectum . ) Per tectum taberna
culi intelligit duo illa maiora ſaga cilicina, b quæ fibulis h Exod.26.
zneis so. inter fe connexa , & duobus aliis opertoriis pelli
ceis, vno rubricato , an lanchino cooperta , vice tecti erant
tabernaculo.
5.38 . Columnas cum capitibus ſuis que operuit auro .] Ita ha .
betur in Hebræo , Chaldæo & Lxx.non verò,quas operuit, vt
eft in noftra Vulgata Latina. Vnde colligimus capitella pla
nè cooperta fuiffe laminis aureis , ita vt in illis nihil præter
auruin exteriùs appareret : vnde eciam aurea vocatur c.z . At
columnæ auro quidem te &tæ erant,non tamen per totum ,fed
fic tantuininodo, vt zonis quibuidain , ſpiris & emblematis
aureis circumcingerentur & ornarcntur : num inter has zo
nulaslignum columnarum paffim apparebar.
CAPVT XXXVII.
Fabricatur arca , propitiatorium Cherubim , menſa ,candelabrum ,alta
re thymamatus :atque adoiendum in eo thymiama componitur.
vi's. Rcam habentem duos fem cubitos. ] Id elt , duos & le
A vt ex &
& reliqua huius capitis explicantur.
V.14. Quatuor circulos pofuit in quatuor angulis menſa contra
coronam .) Id elt, ſubter coronam , vt habes in fimili hic v.27.
& expreſsè dicitur c.25.1.27.
CAPVT XXXVIII .
Fabricatur altare holocauftorum : labrum ineum ex fpeculis mulie
rum . Atrium cingitur fuiscolumnis do velis. Numeruntur talents
Auri,argenti ( aris,in fabricam tabernaculi obiata infumpta.
7. 8. Ecit labrum aneum , Græcè authaga , id elt , lantorium .
in aqua
fiftulas defluente aqua, lauabant facerdo es victimas, & etiam
manus ac pedes fuos : nam reuerentiæ cau udis pedibus
lierum . Petit Oleafter, Abulenfis, Liranus, Caietanus , Lipo
manus, quomodo labrum aneum ex fpeculis vitreis contici
potuerunt : Refpondeo , Specula illa non vitrea , fed ænea
fuiffe tefte Philone , cuius hæc funt verba : Extra veftibulum Philo 1.2.de
tabernaculi in primo aditu labrum erat aneum , non ex rudi mate- VicaMoyfis.
ria vt ferè fit,fabrefactum ab opifice, ſed ex vafis iam antè expoliris,
in vfumtamen aiium , qua mulieresmira animi alacritate certatim
contulerant : fpecula enim , ad qua formam curare ſolita fuerant,
fponte , nemine iubente , Deo dicauerant : hac ad ſe delata opifex
in vnam maffam confudit. Et Rabbi Abraham difertè affir
mat , morem fuiffe Iudæorum mulierum , aptare tiaramma
nè ad fpecula ænea ; denique etiam aliis gentibus in more
fuiffe teltes tunt Vitruuius , Plinius , & Zonaras , qui addit,
Vitr. 1.7.c.3 .
Archimedem ex muris Syracuſanis , & deineius exemplo Plin.L.33.c.9.
Proclu m ex manibus Byzanti nis , cùin prælium nauale in-& L346.17
ftaret , eiuſmodi æneis Ipeculis vſtoriis è regione nauium
hoftilium fufpenfis , cùm in ea radi ſolares incidiffent , re
flecterentúrque in naues, has omnes igne correptas exuflife.
Quin & hoc tempore videmus, è polito chalybe, non puro
co quidem , fed certa aliarum rerum mixtione temperato ter
apud Ægyptios , vnde Hebræis obuenerant , è metallis illa
conflarentur.
Hæc ergo fua fpecula piæ mulieres , quæ ante illis vteban
tur ad crines concinnandos, inquit Aben - Etra , iam fpreta hac
vanitate,diuino culqui confecrarunt. Mulieres,inquam , qua in
oftio, feu circa oftium , tabernaculi exaubabant ; Chaldaics, ora
bant ; Græcè , ieiunabant ; Hebraicè, excubabant & milita
bant. Erant enim deuotæ mulieres diuini cultus Itudiofiores,
quæ certatim ac turmatim , ferè ad modum cohortium mili
tarium , ex fingulis tribubus per vices ad tabernaculum con
fluere quotidie folebant,partiin orandi, & ieiunia celebran
di,aliáque pia opera exercendi causa ,partim legis audiendæ
& exequendæ gratia : veletiam vt manuali opere, nendo, te
Xendo,acu pingendo, lauando, verrendo iuuarent opifices &
miniltros tabernaculi.Nam militare. Hebræis fignificat omne
genus famulatus ſeu miniſterij .Hinc Epist. 1. ad Tim. v.18.
& alibi, Leuicæ ,Angeli,coeli,lidera ,oinnífque creatura vo
cantur milites vel militia Dei. Non ergo perpetuò manebant
hæ mulieres circa tabernacu ú , faltem non, eadein , fed aliz
acqucaliæ per vices.Licèt pofterioribus réporibus, cùm fixo
loco hæreret tabernaculuin , verbi gratia in Silo , non nega
bus ciulmodimulieres neceffario loci illius feruatio deputata
excipiebantur,
 Cap.XXXIX . & XL. 31
excipiebantur,quarum mentio fit 1. Reg.z. V.22 & .2. Mac.3 . ſunt ex Ægypto , vfque ad legis promulgationem per Ange
V.19.mentio fit virginum illic conclufarum.Et talibus vero lum in monte Sinai, Auxerunt dies so. Inde Moyſes fex die
Minilicerpræerat Anna Prophetilla Lucx z.Etinter talesenu- A bus in monte fuit , non tamen ieiunus,neque intra nubem :
Ambr . l. 2. de trita fuiffe dicitur B. Viergo vſque dum matrimonio iunge ſed mox 40. diebus a ieiunus, & intra nubem in qua Deus á Exod. 24.
Virgin . Nille, retur Iofepho . ita de virginibus iftic ac viduis fentiunt S.
orac. de Chri- Ambrofius, Gregorius Nylenus , Euodius, Danafcenus,Ba. erat.His exactis ad vitulum conflacilem defcendit & 36.dies
impendit partim tabernaculo è caftris efferendo , partim po
Exod. apud ronius, Espencæus,Caniſius, Suarez, Serarius : iinò & Cal pulo caftigando , (apiúſque inftruendo partim ad montem
Nicephorum uinusac Beza , licer hic ad folas viduas malit reſtringe aliquoties adeundo, bredeundóque , & tabulas nouas lapi- . Exod. 3 3.
1.2.c.3 . Da- re : ifte virginibus etiam ad nuptias tranftuin licuifle con deas dolando , & aliis eiuſmodi . Denique alteram quadra
maſcen . 1.4.c. tendat.
13. Baron. in genam dierum cum Deo ieiunus in monte tranſegit,ſcilicet
Apparacu vſque ad decimam diem menfis feptimi , quo cum pofterio
Annal Eſpen . CAPVT XXXIX . ribus tabulis Moyſes de monte deſcendit , populumquecer
czus l. 3. de tum ac ſecurum reddidit de peccato idololatriæ illorum iam
Continentia veftes facerdotales cmficiuntur, completúrque tota fabrica taberna plenè expiato : quare in memoriam tanti beneficij diem il
c.7. Caniſ 1.2 . Guli cum omuiſunjupellectili.
de B. Virg .! 2. lum quotannis feltum , & quidem titulo Expiationis perpe
Suar. in 3. P. 4.24 fibimutuò per vices, & alterna iungebát , fcilicet, B tu poflu- Liranus *
ur tuò nullum . hoTertix
r ,egerunt oris inte
c tempMoyſis ruallo reperire fp
Quadrageſimæ, quam
atiuinHebræi
Serar.in 2 . aurcum , malum punicum ] Subaudi, fingunt , & Caietanus , Liranus ac Salianus probareviden- Deuter.Caict. inso.
Mach.3 . Cal.
pin hie ,Beza nunc tincinnabulumyynum ,dein maluin punicum vnum :mox
in Luca 3 . . verò à vſque ad .
tintinnabulum alterum & alterum malum punicum , & fic diei primi menfis anni proximè fequentis,neinpe totis quin- Salianus in
Clem . Alex. confequenter , vt expreſsè iubetur C.28 . vbi etiam reliqua Annal ibus
1.5 Scromat . huiuscapitis omnia explicata habes. Notat Clemens Ale que menfibus cum dimidio, occupati fuerunt Hebræicon
Itructione tabernaculi, & vtenfilium illius, quæ hoc , & præ
xandrinus, per 366.tintinnabula , quæ pendebant ex vefte ta cedentibus capitibus ordine recenſentur. Omnibus verò
lari Pontificis , deſignari annum biffextilem ( qui 366. diebres perfectis , & fuo quibuſque loco erectis,
conſtat, ) quo Chriftus coepit prædicare in mundo , & reſo * . 32. Operuit nubes tabernaculumteftimonij, e gloria Domini
nare verbum Dei. Nain xy. annus imperij Tiberij, quo coepit impleuic illud.] Nempe columna nubis quæ antea ſuper paruo
Chriſtus prædicare , biſextilus crat, vt patet ex iis , quæ tabernaculo extra caitra conftiterat, iain nouo prodigio ad
dixi in Chronico c.49 . illud pofterius tranimigrauit : & quæ minus ante lucida
erat , faltem per diem , jam tota ſplendens apparuit : & ob
id gloria Domini vocatur , quia gloriofa luce ſua fignifica
CAPVT XL. bat,diuinam maieſtatem illic præfentem adeffe ,inquit S.Au
c guſtinus. Ideóque Aug.q.1731
Tabernaculum erigitur , & per omnes partes ac membra diſponitur. 33. Nec poterat Moyſes ingredi teftum fæderis ] id est, taber
Quod mox nabes gloria Domini operit , eidemque deinceps in naculum teftimonij : idque tum ob reuerentiain maieitatis
cumbit .
diuinæ iftic prælentis inquit Caietanus, tuin quia nubes
ſpiſlicudine fua & fulgore oculos perftringebat , & omnium
Enſe primo prima die menſis. ] ſcilicet anni z. ab egref aliarum rerum conſpectuin eripiebat.
MIC Egypto , vt dicitur infrà verfic.15. Ergo laplus Allegoricè,Nubeslegalium cæremoniarum ,licèt illis ve
ſu ex
iam erat pedic integer annus, demptisnempe 14.diebus an letur Chriftus & veritas Euangelica , impedit tamen lu
tequan erectum eit tabernaculum.Sirationem temporis po dæos, quominùsilla videant , credant & amplectantur. Ita
Itulas, en cibi ante oculos. A 15.die menfis priini qua egrelli S.Auguftinus & alij .

12. 够 将 協 修路

LIBER LE VITIC V S.

EVITAR V M Sacrificia muniáque deſcribit. Nam vſque ad cap.8.ait de qualitate & verietate
Sacrificiorum . Inde vfque ad cap.13. de Sacerdotibus, & inferioris notæ Leuitis, eorumdemque
confecratione & officiis. Exinde vſque ad finem libri de temporibus Sacrificio deſtinatis, puta de
lo 1.3.do feſtis diebus. Et hîc de votis votorůmque redemptione quædam inſeruntur. Porrò quæcumque
a Moyfiso
toto Leuitico præſcribuntur à Deo,vno onnia menſe, putà primo Niſan, & quidem fecundian
: Vide int. ni ab egreſſu Hebræorum ex Ægypto , præfcripta a ſunt : varia quidem variis b diebus, tamen vnius & eiuf
Lemie.com dem menſis Niſan . Item onnia præfcripta funt in manſione in Sina, non in monte , ſed in tabernaculo o re
fer cum capi- cens erecto .
te vle. Exod .
V.19 . & c.i. Cauſa inſtituendoruin tot & tam variorum Sacrificiorum videtur fuiſſe Prima, quòd vellet Deus ab illopo
Numer.v... pulo coli non ſolùın interno cultu , fed etiam externo. Secunda, vt illis typis ac figuris adumbraret dignitatem
cr. 1.9.c.3 . eto & præſtantiam , atque efficacitatem Sacrificij Chriſti cum incruenti in Euchariſtia, cun cruenti in ara crncis.
in . 1.33.c. C.16.v.1.Lc. Ita S. Auguſtinus S. Leo, Euſebius, & omnes antiqui Patres, ac nouiſfimè facroſanctum Concilium Tridenti
1.346.170
Cap.16.0.1. num . Tertia, vt hac tam ſeria, tam multiplici cæremonia Hebræos à perniciofo otio , & idololatria ( qud val
Leuit. dè propendebant ) ſeuocaret & alienaret. Ita ſanctus Clemens , * Tertullianus , ſanctus 'Hieronymus,
.v. I.1. Le- Chryſoſtomus & alij.
uitcap.
S. Aug.1.17.
de Ciuit.c.a. tur , quod vice Dei ignis quaſi à Deo immiflus deuorabat.
S.Leo ler.8 . CAPVT I.
de Paſ ſio ne Vnde Malachiæ 1.v.7. & alibi alt are ſacrificioruin men ſa Do
Euſeb.l.1. D mmi appellatur : hinc ad facrificia non adhibebantur nifi
Preſcribit Deus ritum holocaufti: idque triplicis. Primò boum , Se
Demonſt.1o . quæ in menfashominum inferri folerent. Quæ ab omnibus
Trident.refl. cundò oxium vel caprarum , Tertiò, anium , nempe lurturum ,
edi non conſueuerunt, debebant etiam à victimis feparari ,
12. cap.1 . columbarum ,
Cie Vt pellis, plumx, ilia , vefica fellis, & vrinæ , veficula gutturis
* S. m.l.1. E bobus e ouibus Holocauftum ] v.ro. addit ,fiuecapris.Hic hic v.16. quàm Latini ingluuiem vocant, Græci wejacoor elt
Recognit.
determinat Deus materiam ſacrificiorurn ex animalibus que faccus ſeu veſica iuxta gutturauiuin, in quam primùm
Tereul 1.2. quadrupedibus , ficutinfrà v. 14. ex auibas, quaruin duas cibus recipiatur, antequam in Itoinachum tranfinittatur,vti
cion.cap.18 . cantum ſpecies deligit , columbam & turturem . Cur verò has & grana mollefiunt , macerantur ac corrumpuntur. Hæc
Hieron . i .
quinque animantiun ſpecies potiùs ad vſum ſacrificiorum enim omnia cùm ab hominibus comedi non foleant, etiam
Iraiz.Chry- adlegerit Deus , quàm alias complures, etiam mundas ; ra à menſa Domini ſemoueri iubentur. Quia verò nullæ homia
in Match .. 1.6 . tionem affert Philo,quòd hæc animalia in communiore ſine
lolt,hom num menſa fine pane;potu , ſale, & aliquo condimento , ra
hominum vſu , fintmanfuetiora , minore difficultate haberi tæ etiam fine re aliqua odorifera ; hinc in omni facrificio
poſſint, denique maximè apta fint, Chriſto , eiufque vero fa iufla adhiberi panis vel fimila, vinum ,fal, oleum & thus, a Mo- . Leuit.z.
crificio tum cruento , tum incruento ad viuum repræſentan rale vide apud Ribeiraml,4.C.3.& c. V.2, 13. &
do. Significat eniin Allegoricè bos fortitudineiri & labores Nota Secundò, apud Hebræos plura fuiſſe ſacrificiorum vle. Num.s.s.
Chriſti; ouis innocentiam ; caper peccata noftra ; columba genera. Priinum erat holocauftum , quod totum in Dei hono
manfuetudinem ; turtur conteinplationem : ica Theodoret . rem igne cremabatur. Secundum pacificum , & hoc vel ad
...

Cyrillus, Procopius , Beda .

MO1

aliquid à Deo impetrandum , vel ad gratias Deo agendas:

Tropologiam horum facrificiorum , iino & totius Leuiti
ci vide fusc apud Origenein , Heſychiun , & Radulphuin
Radiacenlemi, quiomnium aptiſſimè expoſuit .
Nota Primo, facrificia quamdain analogiam habuiffe
cuin conuiuiis : nam in iis Deo quaſi conuiuium apparaba
ynde & Eucharifticum vocabatur. Tertium erat pro peccato,ſeu
in expiationem alicuius peccati. In his verò tam pacificis,
quàin propeccato, non niſipars yna victimæ creinabatur: re
Liquun vel ad facerdotes, vel Offerentes redibat.
Nota Tertiò , maxinain differentiam inter ſacrificia illa
C 4 ančique,
 Commentarius in Leuit .
32
antiqua, &noftrum ſacrificium Euchariſticum , quo omnem
vim in fe vno complectitur, quàm illavetera diuifim habe
bant, eámque longè excellentiori modo Nam ex opere ope- A bitrio offerentium relinquebatur vt vel optimas, vel medio
re operato , & per fe,ratione victimæ oblatæ, vim habet in cres victimas, id eft, vel maſculas, vel femineas offerrent.
finitam Deum honorandi: eſtque proinde holocauſtuin per
fectiffimum.Nihil etiain illo efficacius vel ad impetrandum ,
vel ad gratias agendas,velad expianda peccata,vel ad fatis
faciendum . Cum hæc omnia in priſcis illis Iudæorum ho
ftiis omni ex parte eſſent valdè accila & tenuia : neque ab
ipfis hoftiis, fed ex opere operantis , feu offerentiuin deuo
tione vim fuam deluinerent. Ita S.Thom . & alij Doctores
paffin ?
1
CAPVT
! II.
Deſcribit fecundam fpeciem facrificij, ſcilicet mincha,feu ſacrificium
farreum . Quod item triplex erat. Primum , ſimila; Secundum ,
panum coctorum feu in clibano, ſeu infartagine : feu in craticar
La ; Tertium , Spicarum . .
Nimą, id eſt hoino quiſpiam , cum obtulerit oblationem
$. 1.A
Ifid.1.10 . de rebus inaniinatis ; fimilserit eius oblatio ] Id eft, poterit of
Originum, ferre ſimilam , ſeu florein farinæ puriſlunun, inquit Iſidorus.
cap.2 ,
Inferiùs etiam panes coctos a & fpicas virentes b offerrri per
a hîc v. 40
V.14 . mittit : nempe ne deefler etiam pauperrimis quod Deo in
facrificium offerre poflent. Et hæc oblatio rei inaniinarx ,
quia fimpliciffima , hebraicè mincha , latinè hic facrificium
‫מנתח‬
generali nomine vocatur.
Petes , Cuius ſortis erat hoc ſacrificium , Reſpondeo, In
‫אשח‬ Hebræo vocatur hic v. 2. & vlt. iſiche, id elt , holocaustum ,
nempe fecundùm quid , ſeu pro parte vna , non enim to
Luin in altari adurebatur , vi fiebat in holocauſto : pugil.
lus ex eo , feu quantum manu capi poterat, in honorein
CV.2 . & 9 . Dei cremabatur, in memoriale c ſeu memoriam d totius muneru,
dv. yle.
quia nempe monurnentuin feu lignum erat , reliquam totain
vel (smi, vel panum , vel frugum maffam Deo coniecrari.Vn
ev. 3. & 10. de & fanctum ſanctorum i híc vocatur , id eſt ſacroſanctuin
ſeu tota facra oblatio, quæ à nullo alio quàin à facerdotibus
f Leuic.6.v. comedi poterat , nec niſi in loco (inclo atry, tabernaculi f : ita
16. ſcilicet, vt nihil ex eo domuin fuam , nihil extra atrium ef
ferre , aut vxoribus aut liberis fuis cominunicare poffent.
Hoc enim propriuin erat iis ſacrificiis quæ funéta ſanctorum
ſeu ſacroſancta vocabantur, vt ſolis ſacerdotibus cederent, i no, vt inquit Ioſephus, hoc elt, de adipe illorum animalium
nec niſi in atrio ſancto abſumi poſſent. Ex aliis verò com-c quæ aliàs potuiffentDeo offerri: nam de adipe ceruino, bu
muninibus ſacrificiis veſci etiam domi fuæ poterant vxores,
liberi & alij doineſtici facerdotuin .
Nota Hæc oblatio fimilæ duplex effe poterat vna fimilia
incoctæ & crudæ: altera cočtæ,cuiustres iterum ſpecies hic : tuiſſe quianuſquam id vetat Scriptura ,quæ præceptum hoc
Leukt 2.0 . facit. Prima Panum coctorum in clibano g Secundain in /ar
bo v . So
sargine b ,Tertiam in craticula i. Omnibus admiſcendum erat
: V. 7°
oleum, thus e ſal. quod v. 13. ſal fæderis Dei vocatur, id eft
fymbolumn fæderis æterni cuin Deo inici. Sal enim quia
præferuat à putrefactione , fynbolun elt perpetuitatis : &
ideo ad perpetuum incorruptúmque foedus deſignandum,
etiã in ipfo foederis facrificio iuflun fuit adhiberi. Et Nuin.
18. v. 19. pro deſignando pacto ærerno , ponit pactum (alis.ita
Philo , Oleafter & Caietanus. Olim etiam fal amicitir , &
prudentiæ ſeu fapientiæ fymbolumn habebatur: vnde & ho
Ipitibus primum apponi ſolitum : & profana ea menſa etiam
apud Ethnicos teite Arnobio cenſebatur , quæ ſalinuin non
haberet. Vide Iuftuin Lipfium . Certè in lacrilegis noctur
Lipfius l. 1 . naruin lamiarum ac veneficarum orgiis ſal ſemper deeffe
Saturn.c.2 . dicitur .
Nota Secundò , verari , hic v.in. ne vnquam fermentum
aut mel in facrificiis admifceatur , nempe ob rationem con
trariam : quia fermentum cum ex corruptione fiat , fymbo
lum elt corruprionis, & ideo fignificat tropologicè pecca
tum, i.ad Cor.5.v.8. Deus autem non niſi ſincera ,integra at
que incorrupta fibi offerri volebat.Mel vero ideò à facrificiis
reiiciebatur quòd apud viros cordatos non eſſet vſus illius
in conuiuiis , foloſque pueros aur mulieres deceret : & quia
fymbolum erat voluptatisac deliciarum , quas Deus abonni
! natur, maximè in facrificiis. Deinde quia mel coctum con
trahit acorem panem cui miſcetur fermentat, ventrem in
flat , combuſtuin fæter. Quæ vt ſymbola ſunt variorum vi
tioruin , debent à ſacrificio & facrificante quàin longiffimè
abelle. Ita Procopius, Rupertus, Radulphus, Olcalter.
CAPVT III.
Deſcribitur tertia fpeciesſacrificij,nempe hoftia pacifica, eáque triplex
Prima, lovis ; Secunda ovium ; Tertia, capra. Adipemomnem
fanguinemfibi Deus depoſcit.
Arem ſiue feminam .] Hæc eſt prima differentia inter
5.1.
caultis cantùm victimæmaſculæ , in pacificis etiam femellæ
immolari poſſent. Ec ratio erat ; quia holocaulta primariò
Dei honotem ſpectabant :Deus autem fibioptimum ex quo
quo genere & merito volebat : Pacifica verò primaria in
tentione fpectabant vtilitatem offerentium : quare eciam ar
Secunda inter hæc differentia ,etiam quoad materiain erat,
quòd in holocauſtis præter boues, olles & capras, etiam co
lumnbæ & turtures facrificari poſſent, vtdicitur c.i.in paci
ficis verò cantım boues, oues & capræ. Cum eniin holtiæ
pacificæ in tres partes diuiderentur (' & hæcelt tertia diffe
rentia ; ) nam vna Deo , altera facerdoti, tertia offerentibus
in epulum cedebat, vt c.7.dicetur ; facta hac triplici diui
fione in exiguis volucribus, præter moleftiain , ieiuna admo
dum fuiffet ex iis epulatio. In holocaultis verò , cùm igni
omnia abſumerentur, cellabat hæc & omnis alia molettia.
Quarta differentia erat quoad locum immolationis. Nam
cùm omnia holocauſta, k & ctiam victimæ pro peccato lad kV11 Leuit,
. si
latus atrij dextrum ſeu reſpiciens ad Aquilonem immolaren Leuit 6.
tur ; foli hoftix pacifica peculiare erat vt in introitu taberna- v.25. & c.7 .
culi, id eft, ad partem Orientalem atrij, offerrentur. Cuius v.2 . & c.14
ratio ( fimul quinta inter hæcdifferentia) erat,quia pars viia v . 13 .
hoſtiæ pacificæ , putà adeps & pectuſculum , debebat impo
ni manibus illius qui venerat oblaturus hoftiam pacificam ,
& ipſe illam Deo offerre debebat , dein ex ipſius manibu eam
deſumebat facerdos , vt dicitur infra c.7 . V.30 . Atqui non lice
bat laicis intrare atrium ſacerdotum : ergo ad ingreſſum
B
atrij, quò accedere licitum eis erat , immolatio ifta fieri
debebat.
V.16. Omnis adeps Domini erit iure perperuo, nec ſanguinem ,
nec adipem omnino comederis. ] An ergo omnis adipis eſus He
bræis interdictus ? & an omnis Deo conſecrandus ? Refpon
deo, Certum eſt , Dco conſecrari non debuiſſe , fed nec
potuiſſe adipeun animalium immundorum , vti nec mun
dorun quæ ad facrificia affumi non poterant, verbi gratia,
ceruorum , bubalorum , &c. Çırtum item eit edi potuille
adipein illum qui carni mundorum animaliuin paffim per
miſcetur : quia folum vetabatur eſus adipis qui operit vitalia,
id ett , qui'ambit & contegit partes illas vitales interiores,
cor, hepar, pulmonen, renes, illa tractu continuo . qui pro
inde facilè à reliqua carne ſeparari poteft. Hic verò adeps
ita vetabatur Iudæis, vt nullo cafu comedi ab eis poffet, ne
quidem fi domi ſuæ animalia mactallent: quia non minus m Leuit. 3.7.
adeps, quàm fanguis hîc m illis abſolutè vetatur, iure perpe- 16. & vie.
tuo, non folùm in templo immolatorum , fed & in habita cu- lol.1.3.Anti,
lis. Hoctamen intelligo de folo adipecaprino, onino eģ boui- quit.6.10.
balino, aut aliorum animalium mundurum venatione capro
ruin , ſed quæ Deo immolari non poterant , puto comedipo
vbique reltringit ad adipem qui offerri poteftDomino, vel n Leuit 7i
qui offerri debet in incenſum n Domini.Atqui talium adeps nec V.25 .
debebat, nec poterat Deo offerri: ergo comedi poterat. Eo
rum verò quæ poterant Deo offerri, comedi non poterat, & e Ibidem .
quidem ſub pænamortis: e non tamen debebat Deo conſe
crari,quia id nuſquain præcipitur , fed ficut fanguis in ter
ram effundi debebat, ita adeps ille profano igne cremandus
erat ; nifi fortè licuerit adhibere ad candelas ſebaceas inde
formandas . aut ad aliosprofanos fed honeſtos vſus : vtin
te penè fimili conceditur c.7.v.24.
Allegoricè quæ hoc & fequentibuscapitibus præſcribun
tur, aptari omnia poffunt ſacrificio Chrifti tuin cruento ,tum
incruento. Moraliter virtuti religionis , quæ hominem im
molat Deo. Vide Gregorium Radulphum & alios. Ratio
nem cur eſus adipis vetaretur, afferam in fine c.ii. Cur verò
& fanguinis, c.17.7.11 .& Genef.9. v.4.
D
CAP v T IV.
Quarta ſpecies ſacrificij, nempe hoftia pro peccato per ignorantiam
commiffo.Et erat hæc hostia quadruplex. Prima,pro peccato fum
mi pontificis, que erat vitulus. Secunda pro peccaro populi ; item
vitulus. Tertia, pro peccato Principis, dor eras hircus. Quarta , pro
peccato alicuius plebeij ; crat capra vel ouis.
Acerdos qui vn & tus eft ] nempe ſoleinni illa vnctione,
¥ .3de
.Sá qua Exodi 29.v.7 . Ergofolus pontifex ſeu ſummus
facerdos hîc intelligitur , vt etiam verterunt 1XX. & Chala
dæus ; & explicant Abulenfis , Liranus, Vatablus, Caieta
nus, Ribeira , & Sa.
Nota ,in hoc differentiam fuiſſe inter hoftiam pacificam ,
& hoftiam pro peccato : quòd ex pacificis tertia pars redi
ret ad offerentes ; ex hoftiis verò pro peccato nihil ad offe
rentes redibat , fed , adipe cum renibus & fanguine litatis
Deo, velexultis , cætera omnia cedebant ſacerdoti: erano
enim fan &ta ſanctorum , id elt , Deo tota, ſacra, vnde nec ex
ſancto loco efferri nec ab aliis quàm à fanétis facerdotibus,
nec alibi quàm in atrio farcto comedi poterant , vt dicitur
C.6.v.26.ynde & facerdotes dicebantur comedere peccarapo
puli,o fee.4.v.8. Sed hoc folum fiebat victimis, quæ pro pec
Çato priuatoruin hominum , vel principum politicorum offe
rebancur :
 Cap. V. VI .
rebantur : Nam quæ pro peccato fumini Pontificis , vel to
tius populi immolabantur , totæ debebant extra caſtra com
buri, præter fanguinem& adipem ,quæ priùsin ſancto atrio ·
libabantur & adolebantur Deo ; ad maioré inaioris peccati A cremationem non aſſumeturignis alienus, extraneus autpro
horrorem ac deceitationen . Rurſus differebant, quod hoftia
pro peccato deberet abſumi codein die quo oblata fuerat :
pacificaverò poterat fubinde in craftinum ſeponi , vt dici
tur c.7. Itein hoitiis pro peccato , vt patet ex c.5.v.11 . non
poterat admiſceri oleú aur thus , vt ordinarie fiebat in paci
ficis. Et ratio erat quia oleum & thus ad delicias & iucun
ditatem faciunt, quæ procul abelle debent à peccatore poe .
nitente . Denique facrificiis pro peccato propriun eratquod
ſanguine hoftiæ illinerentur cornua altaris: fed hac diffe
rentia ,quòd in victimis pro peccato Pontificis vel totius po
puli , quarum ſanguis inferebatur in Sanctuarium , tinge
f Leuir.4. rentur cornua aliari incenfi : fin aliis , cornua alcaris ho
V. 7. locaufti. &
& Vizs .
Nota Secundò , paflim hic & feqq. capp: diſtingui ho
ftiam pro peccatoab hoftia pro deli&to. Vbi per peccatum ,
‫חטאם‬ hebraicè chairath.græcè esugostia, videtur defignari quod ex
genere fuo, vel ex circumltantia aliqua minusmalú ett,v.g
bLeuit.4.to. ex ignorantia b minore aduertentia , i vel ſolaoınıſſione mo
to ,
contra &tum , maximè contra proximum . Per delicium verò
ic, 5.8.3
kus.v.r. habraicè ali ham , græcè amuninem , id quod ex ſe;vel circú
Itantiis grauius eft, verbigratia, quod contra Deum vel res B hoftiis pro delićtio, & vafa abluenda in atrio fanćto, vel
15.5.6.15 .& diuinas, etfi ex ignorantia / cominiſſuin : vel quod contra
feq. proximum , ſed ex malitia , vt periurium , rapina, fraudatio
man Leuit . 6.
1.4 . & fcq. m depoſiti , & c . Vnde & deli &ta , vtpote grauiora , ad fui
expiationem requirebant etiam in priuatis perſonis victi
mam nobiliorem , videlicet arietem mafculum : cum ea quæ
Philo l. de
peccata dicebantur, capella vel agnella expiarentur. Ita fe
Victimis. lo- re Philo , Iofephus , & Bonfrerius. Allegoriam & tropo.
fephus 1. 3 .
Antiquit logian horum capitum explicat Apoftolus ad Hebræos 13 .
cap.io. v.12 . & 13
CA PVT V.
Docet qua ratione peccata aliena , 6 alia ex obliuionc, errore vel hottix pacificæ , vnum pro re impetranda à Deo : & voca
ignorantia commiſſa expiari debeant. Ne quis foriè putaret pro batur hottia (alutaris: & huius carnes aliæque reliquix non
pra dumtaxai peccata di ſtudio admila fucrfious expanda effe,
V.I.C audierit torem iurintis. ) pro adiurantis, fcilicet iu
Sdicis. Senſusefi, fi quis flagitium aliquod patrauerit,
& alius quiſpiam euocatus à iudice ſub adiuratione in te- C erat pro re iam impetrata , & dicebatur iuxa ensinòv,ſeu actio
ſtem , vt id quod vel vifu , vel aliter de flagitio cognouit, te
itetur ; ſi talis ſeu metu , ſeu amore eius, de cuius crimine
inquiritur, fiue alia ex caufa teftimonium ferre ſubterfuge
rit , non erit immunis à crimine. Ita Liranus , Abulenfis,
Oleafter, vatablus, Arias Montanus, & Sà.
Ý.s. Agar pænitentiam pro peccato. ) Hebraicè & Chaldai.
cè, confiteatur peccatum quod peccauit. Sic Numer.s.v.7.
expreſsè dicitur,confisebuntur peccatã ſuum ,ſcilicet facerdoti,
cuius muneris erat, diiudicare non ſolum inter lepram o le
pram , fed etiain inter peccara o delict , feu inter leuiora &
grauiora crimina , de quibus cap. præced. & vt iuxta menſua
Levit. 3 . ram aflimationémque delicti a minor vel melior victima præf
5.18 .& 6.6. criberetur. Non enim hoc cuiuſque priuati hominis arbitrio
decernendum relinquebatur : fic enim facilè accidiffet ve
yna victima pro altera fupponeretur. Iam verò non poterat
hoc difcernere facerdos, nifi priùs alter crimen ſuum eiúf
que circumftantias ipfi detegeret.Hanc confeſſionem tradút
Hebræi fic inftitui iuffam : Tale peccatum fic,vel fic feci,pu
detme & pænitet : nunquam adremiftam reuertar. Et ad
Philo ſupra . dit Philo , rationein cur facerdotes quod reliquum erat vi
timæ pro peccato , foli comedere iulli ſunt, idque intra D ſed conuiuis , & maximè egentibus, communicari.
atrium , neadmiſlis quidein domeſticis,hanc fuifle ,ne forſan
hac via innotefcerent aut euulgarentur offerentium pecca
ta, quæ facerdoti clàm aperuerant. Ita ex pluribus Rabbinis
Galat. I. 10. Galatinus, & Thomas Vvaldenfis , qui addic , Hebræos
cap.3 . etiamnum huius confeſſionis inorem recinere : & per illam
Yvaldenfis confeſſionem Sacra
adumbratam fuiffe noftram nouæ legis
tom , 2. de Sa.
cramentis mentalem .
6.3 37
CAP V T V I.
Que hoftia offerri debeat pro elnendo peccato iniuria in proximum ,
Quo ritu iuge holocauftum quoridic offerendum Deo, ubi for de
igne perpetuo. Quo ritu mincha offerenda. Qua hostia in confe-
crationeſacerdotum , & c.
1.9.
Æc eft lex holocaufti. ) ſcilicet iugis & quotidiani, in
1 Exodi 29 . quo manè, agnu unus, alter icem veſpere b immolaba
* Num . 13. tur. De veſpertino dicitur, in altari tota nocte cremabitur, nem
pe lento igne & vfque ad cineres. Id de matutino facrificio
alterius agni præfcribere neceffum non fuit ; quòd alia mul
ta holocaufta , præter adipes pacificorum & pro peccato , in
codem altari continua ſerie elfent creinenda , quæ totum
diem occupabant , vnde matutinuin illud agni facrificiun ,
& VII. 33
non lento ſed celeri ac feruenti igne erat ablumendum ,qua
locus fieret aliis ſacrificiis eadein in ara vſtulandis.
Cæterum ignis ex eodem altarierit. ] Id eft ,advictimarum
fanus : ſed eo ſolo vtendum , qui in alcari holocauſtorum
continuò lignis additis fouendus erit. Nam in Hebræo,
Chaldæo & Græco legitur, ignis eodem altariardins erit, fupp.
continuò & perpetuò . Erat porrò hic ignis facer , tum , quia
de cælo à Deo miſſus , Leuit.9. v.yle . cum quia contactu &
crematione victimarum ſanctarum erat fanctificatus Nam ,
vt v.18 . hic, & Exodi 29. & alibi fæpè dicitur, omnis quites
tigerit, vel, ornne quod tetigerit ( nain vtroque modo verti
poteft ex Hebræo, & hic v.27. in neutro genere Nofter ver
tit :)fanétific ubuwr.q.d. Tantam ſanctitatein habent hæ vieti
mæ Deo oblatæ , vi non tantùm fint ipfæ ſanctæ , fed etiam
res alias quantumuis profanas contactu fuo , etiam fortui
to & caluali, ſanctus vel fanctiores efficiant , vt deinceps
non poffint in vfum profanum allumi,fed vel confringenda ,
vel certè expiandæ . Quod camen limitarim ad easresqua
ſanctitatis capaces effent, & falten non iminundæ. Nam
iinmundæ fan &tificari non poterant ,quin potiùs fi quis ho
immundusvel beſtia immunda ,'tale quid ſacruin actia
gillet, ídque de industria & fcienter fa &tum elſet, morte
luendum erat facrilegium. Alioquin expianda eratie datis
etiam confricanda ;vt hoc & præced. c.præſcribitur.
CAPVT VII .
Ritus hostie pro delicto, o hoftia pacifice à quibus, & quãdo utraque
abfumenda. Veratur efus adipis omn: que fanguinu. Ex hoftia
pacifica peduſculum carmus dexter cedebat (acerdoti facrificanti.
* .13. P. Anes quoquefermentatos, cum hoftia a &tionis gratiarum ,
nomine offertur, non pro pace feu profperitate aliqua im
petranda , fed pro ea iam impetrata . Nam duplex erat genus
neceffariò abſumendæ eranteâdem illa die quâ obſarz fue
rant, ſed poterant etiam in craftinum , non tamen diutiùs,
leponi, vthic expreſsè Deus decernit v . 16. & ſeqq. & c.19
V. 6. & Philo ſuprà ita facticari ſolicum teftatur. Alterum
nis gratiarum : debebátque neceffariò eadem c dic abfumi. Si « Leuit. 9. V.
quis pòftex ea comediflet, frrita d feu infructuofa reddeba- '5.& c.iz.
V.30 .
tur oblacio : & qui comederat, preuarications yeus & prof.nouse d 1.18.
ſeu immundus fiebat, & inſuper morte plectendus erat « Leuit. ig .
Petes , Quo in loco comedi debebant carnes pacifico- v.7. & 8 .
rum an
; in Tolo atrio templi : ita vult Abulenfis. Sed Re- Abulenf. in
Lcuit poft ca
fpondeo , potuiffe tum à facerdotibus, tum à laicisquouis 14. Philo.l.cz
loco comedi,dummodò munduseſſet, ſeu yt c.10.verf.14.di- de ViQimis.
ficur , mundifſimus , id eft omni pollutione & immundicia lolephus 1.3 .
legali carens. ita Philo,loſephus & alij . Solebant ergo of- Antiquz. c.
ferentes, commiſſis igniquz Deo adolebantur, v.g.adipe, ...Lcut.7.V.
cauda, &c. &traditis facerdoti quæipfidebebantur ex vi-... Philo. 14*
pra.
Ctiina , putà armo dextro ac pectuſculo, reliquas carnes eli
Xas ( nam nihil affabatur in atrio templi ) domum fuam re
ferre , vbi cum domefticis ; & quibuſcumque aliis quos in
uitare voluiffent, dummodo ij mundi effent , epulabantur.
Addit rationem Philo , cur elus harun carnium non poſſec
vltra ſecundum vel tercium diein differri : Quia, inquit, iam
non ſunt offerentis , fed Dei , cui oblatæ fuerunt ; qui cùn
fit beneficus ac munificus, non vult eas in penum retrudi,
V. 24. Adipem cadauer is mórticini & å beſtia iugulati, appli
Care poteritis in varios vfus. ] fed profano ,v.g.ad vſus medi
cos, vel ad lumen domciticum , &c. Addunt Hebræa,Chala
dæa & Græca , fed non comedetis vt alibi f dicitur.
V.30. Tenebit manibus adipem peciuſculum . ] Loquitur de
offerente : cuius manibus imponebat facerdos pectul
laico
culum victiinæ cum adipe forſan & cum armo & pane azy
mo , vt dicitur Exodi 29. v. 22. & feqq. Imponebat,inquam ,
manibus, mediante verofimilius acetabulo , vel alio aliquo
: vaſculo argenteo , vt vult Caietanus. Dein ſacerdos ſuppo- Caiet,in Las
nens manus fuas manibus offerentis fic onuftis , eleuabat vit. 7
illas ſurſum mox detrahebat deorſum : rursúmque ducebat
eas ab Oriente ad Occidentem , ac demum à Meridie ad
Septemtrionen , forinam fic exprimens trinæ crucis; vnde
& ab Hebræis vocabatur facrificium agitationis. Allegoricè
figura erat crucis Chrifti ; & fignuin diuini imperij non fo
lùm in quatuor arbis plagas, fed & in cælum ſurſum , & in
infernum deorfum ,inquit Rabbi Salomon ,Pagninus, Vataa
blus, Abulenfis, Liranus & Lipomanus,
CAPVT
 Commentarius in Leuit.
34
CAPVT VIII.
A buerunt.
Haron conſecratur à Mogfe Pontifex : Gr filij Aarmis confecrantir
facerdoses.
7.6. Brulit ]ſcilicet adductos publicè ad tabernaculam
0 nempe
. Moyſes Deo in facerdotes obtulit Aaro
nem & filioseius, id eſt conſecrauit & initiauit facerdotio,
.Leuit.8 . his ritibus . Primo lauit a eos, Secundò, vestibusfacris b indult,
v.6. de quibus Exodi 28. Tertiò, ſacrificauit pro peccato o vitulum ,
$ 1.7.8.9.1 ) . De wrietem d vnun , alterúinque arietem e in holocauſtum : Quar
* V.14.vfq.17. tò vnxit per feprem continuos diesf afpergens tam illos, quàm
dv.22. & c. veltes illorum quotidie oleo
ev. 18. mixro Sanguine g arieras prioris
fv.30.31 . yngeba t verò aurem illorum dextera m , danpollicem minus ac h
V, 24 . pedus dexrri. Quintò , durante hoc feptem dierum conſecra
vis tionis teinpore , debebant noctes de dies excubare h in atrio ta
bernaculi inore cuftodum fixè ibi manentes , non fic tamen
vt ſomnus eis yetaretur. Et hæc communia erant omnibus
ſacerdotibus dum conſecrarentur. Cæterùm conſecracioni
Aaronis, & confequenter cuiufuis fummi facerdotis fuccef
ſoris Aaronis ,peculiare erat , quòd totum etiam caput illius
i yngeretur. Quo deſignabatur, à pontifice tanquam à capi
te deriuari poteitatein conſecrandi & offerendi ad alios om
nes ſacerdotes. Aurium ynctione tropologicè indicabatur, B Radulphus & Abulenſis aiunt , illos non niſivenialiter pece
cos legein Domini audire , eidéinque obedire debere præ
cæteris : manus verò ac pedis dextriieos audita fortiter con
Hantérque exequi teneri. Ita Radulphus.
Nota,eodem die primo hebdomadæ confecrationis horum
facerdotum , qui erat dies primus menſis primi anni ſecundi
kv.co.k 11. egreſſionis Hebræorum ex Ægypto, Moyſen fimili feptera K
unctiope, ſed continuò yna eademque hora adhibita conſe
craſſe quoque altaria holocaufti & thymiamatis, adeóque
totum tabernaculum cumo ononibus vafis & fupellectili ſua.
PVT
CA I X.
tron iam confecratus celebrat primicias ſuas , com prater inge farri
ficium matusinum , offere vitulum pro peccato fuo , srietem in
bolocauftum . Deinde offert etiam populi victimas , hircum pro
peccaro , vitulum & agnum in holocauſtum , bouem do arietem
in hoftiampacificam . Que omnes hoftinigne celices emiffo abfum
pra funt.
Bſque ceremoniisholocaufti matutini.] ſcilicet iugis
* .17. & quotidiani.Quafi dicat, Omnia hæc facrificia
& holocaufta Aaronis & filiorum eius non fuerunt impe- C rinth.3.v.13.
dimento ,quo minus offerretur eodem quoque temporematu
tino iuge holocauſtum agni :quod nullo cafu , ficut nec
veſpertinum , poterat ob vila alia facrificia intermitti. Hinc
patet, illo primùm , die ſcilicet octauo menfis primi, & poſt
completos ſeptein dies confecrationis Aaronís filiorunque
illius die prímo , coeptum ab Aarone offerriin altari iam
fanctificato ingefacrificium , idque ante ſacrificium pro peccato
I Leuit.9.v.7 . i o holocaaſtum m , aliáque quæ hic pro primitiis ſuis offerre
m 1.7.& 13. iubetur. Nam iuge facrificium manè omnia alia facrificia
anteibat :ficut & veſpere omnia eius diei ſacrificia termi
nabat. Ita Philo,Ioſephus & alij .
V. 23. Ingreji Moyfes en Aaron in tabernaculum . ) Nempe ve
Aaron thymiama in altari incenſi offerret Deo ante crema
tionem holocauſti matutini. Id enim thymiama ſemper ma
- tutinum holocauftuin anteibat : quocirca etiain nunc præire
debuit immiffionem illam facri ignis à Deo cælitus , vel è
columna nubis ſubmiſli, quo cremanda erant tum iuge, tum
alia iam parata ſacrificia. Aaroni autem iunctus ibat focius
Moyſes , vt eum doceret modum huius thymiamatis of
ferendi.
Mox apparuit gloriaDomini. ) ſcilicet cæleftis ignisemiffio
ne , quâ Deus glori am ſeu præf enti am ſuam , pote ntia m &
fauorem fingularem ,tum ergapopulum vniuerfum , cumma- D à cibo , àvino autem tridaumabſtinere iubebantur , telte
ximè erga nouos ſacerdotes palam comprobauit , ſacerdo
tium illorun tam celebri prodigio honorando.
Noca. Hoc igne cæleſti ſemper deinceps vfi ſunt Hebræi,
eúmque lignis iniectis continuò nutrire iufli,Leuitici6.v.12.
Quo quia Nadab to Abiu filij Aaronis vfi non fuerant, led
alieno, feu aliunde deſumpto profano igne, idcircò igne cæ
licus immiſſo abſumpti funt cap. ſequenti. Quare maxima
Sacerdotum viciffim templo deferuientiú curâ fouebatur fa
cer hic ignis, & quidem per defertum cum proficifcerentur,
in vafe ad id deputato : cùm verò ſubfilterent , in altari ipfo
holocauftorun adſeruabatur, perpetuóque fomento natrie
batur. Ita Philo, & Iofephus. Similis ignis de coelo ad vi
Etimas abſumendas miſtus eſt cùm Salonon templum ſuum
dedicaret 2. Paral.7. v.1 . Itein cum Elias conuicit facerdo
tes Baal 3. Reg.18.v.38 . Adferuatuseſt autem hic facer ignis
in templo vſque ad euerfionem eiuſdem templi , & captiui
tatem Babylonicam Ac ne cum quidem neglecta illius cura :
nam à facerdotibus in puteo ignis ille abſconditus eſt , ſed
ſoluta pòft captiuitate : dum ignem requirunt , loco ignis
aquam craffam repererunt, quæ mox tempore facrificij in
ignem miraculosè conuerſa fuit, 1. Machabæorum i . Quo
igne vſi ſunt exinceps in ſecundo templo: & in tanti mira
culi memoriam feſtum dati ignis perpetuò celebre ha
Noca . Hanc ignis facri continuò fouendi religionem da
mon , vt fimius, apud Ethnicos variis locis æmulari voluit,
vt apud Perfas, qui & pro Deo illum colebant : apud Del
phos item , & Argiuos in templis Apollinis : apud Roma
nos , qui illum ſub nomine venæ colebant , & virginibus
Veftalibus cultodiam illius committebant : quod fi quando
contingeret extingui , fatale vrbi cenfebatur. Vide Rhodi Rhodrig. I. 1.
Antiquar .
ginuin , & Lilium Gyraldum . le&.c.14.
Allegoricè ignis hic coeleftis eſt Spiritus ſancti gratia , Gyrald . in
quæ continuo fomento piarum meditationum , & bonorum Syntagm .
Dcoruin , in
operum foueri debet. Ita S. Gregorius. Velta Dea.
Greg.1.2s .
Moral.c.7.
CAPVT X.
Nadadó Abiu filij Aaronis igre profano shurificantes
, igne caleſi
occiduntur. Plangi cos à parente fratribusconfacerdotibus ve
tat Deus. Verne i vinidefocera uſum ſacerdotibus quamdiu in
tabernaculo deferuiant,
9.1 . Vod eis praceptum non erat, ] Liprote , id eft, quod
Que eis prohibitum erat. Veroſimile tamen eft , quod
caffe,vtpote partim lætitia partim timore ignis coeleftis per
curbatos, nec fat memores præceptidiuini. Et facile erat,
neomyftas in primitiis errare.
. 3. Sanctificabor in iis qui appropinquant mihi. ] Id elt, in
ſacerdotibus qui altari meo & Sanctuario deſeruiunt. Quafi
dicat, Iuftum ine declarabo , puniendo peccata etiam facer
dotum , ſcilicet , ne populus fperet me libi, fi peccet,parci
turun , dum videt , ine ne quidem facerdotibus peccanci
bus ignofcere.
Petes , quale fuerit horum facerdotum peccatum ? Re
fpondet Rabbi Salomon & alij Hebræi, fuiffe ebrietatem .
Et colligunt ex eo , quò ftatim ab hac clade Deus nouum
præceptum ſacerdotibus dederit de abitinendo à potu vini,
quamdiu in atrio tabernaculi deſeruirent. Sed quidquid de
hoc fit , certum elt, eos inobedientiâ peccafle , quòd thuri
bulis tuis non facrum ignem ex altaris ſed profanum è cu
lina imponerent , atque in Sanctuarium inferrent, ve eo
thymiama in altari incenfi adoleretur.
Tropologicè ignis profanus eft amor proprius, igni facro
ſeu amori diuino contrarius , olim puniendus igne velpur
gatorio vel infernali. Ira Radulphus, & infinuatur. 1. Co
Notat Philo ,quatuor ob caufas omnem vfúma vini inhibi- Philo. 1.2.de
vlüm
tum fuiſſe ſacerdotibus quamdiu in tabernaculo deſerui- Monarch .
rene, ſcilicet vt effugiant,Primò , pigritiam ; Secundò,obli
uionem ; Tertiò, fomnum ; Quartò ,amentiam : quæ ſolent à
vino progigni.Eaſdem ob caulas vecatur hîc illis etiam aliud
omne quod inebriarepoteft, Hebraicè, ſchechar , Græcè ſicera : 9310
quâ voce fignificatur omnis potio quæ ebrietatem inducere
poteft tefte S.Hierony.Vnde complectituromnia illa vini Hier. epift.ad
factitij genera, qux Plinius l.4.c.16.recenſet, ex loroarbo- Nepotianum ,
re, è palmis, ficis, pyris, & malis , omne genus:iten hydro- & in Ilaia 28.
meli ex aqua & melle, vel ex aqua & faccaro : item cereuifia
,noltrą , & omnis ei ſimilis potio , è tritico , hordeo, auena,
apud varias nationes etiam olim vſurpata, telte Plinio ; & Plin . 1.14.
aliis ab Hadriano Iunio, Dalechampio , & Antonio Balin - c.vlt. Iunius
ghem citatis. Ergo facerdotibus iftis quamdiu in templo Animadu, 1.2 .
deſeruirent, ( quod pofterioribus temporibus , ob ingentem Dalechamp.
illoruin multitudinem , admodum rarum fuit,) vtenduin erat annut, in i.
ſi non pura aqua, certè non alio miſta fucco ,quàm qui ebrie- 22. Plinij co
tati inducendæ par non eſſe. Simile quid etiam Dæinon, vlc.Balin :
fimias in ſacris, à fuis Ethnicorum facerdotibusaliquando ghem.in pog
meridianis
exegit. Nam expræfcripto Amphiarai vatis , facerdotes qui colloquiis.
clara reſpo nſa accip ere & redde re velle nt , integ rum diem
Volaterrano. louis facerdoti apud Romanos ne ſub vitem Volaterr.1.13 .
quiden venire fas erat, inquitPlutarchus. Ægyptiis verò 6.4. ,
facerdotibus vino , vci & carnibus , perpetuò abftinendum
fuiffe teftes ſunt Cheremon Stoicus , & 'S. Hieron. Quanta Cheremon .
ergo fobrietatis curaeſſedeber Chriſtianisfacerdotibus, apud S. Hic
ron.l.2.adu .
qui tam tremenda tractant myſtèria ? lozinim .
9.6. Capita veftra notíte nudare. ] putà , cidarim feu ciaram
detrahendo , vc habent ixx . & Philo : vel etiam capillos
-more 'Gencilium abradendo , luctus teftandi causâ . Quod
non folis Sacerdotibus, ſed & laicis promiſcuè vetitum erat
in funere ; Deuter. 14. V.1. Idque nemore Ethnicorum , im
moderatum animi affectum hoc figno proderent , parum
conuenientem iis qui crederent futuram aliquando reſutre
Etionem . Sed eam legem Iudæos non ſemper obſeruale col
ligimus ex Ieremiæ16. verf.6. vbi prædicitur , tantam fore
morientium turbam ,vt ſuperſtitibusetfimoribusGentilium Philo fupra .
affuetis , non libeat toties ſe incidereaut caput decaluare
Extra tempus funerum non fuit capitis abraſio laicis prohi
bita : ſed neque facerdotibus, cuin non miniſtrarent in tein
plo . Semper tamen excipio Nazarxos : quamquam & hi
quoque completo nazaræatus temporecapillos abradebant.
 į

Cap . XI. & XII. 35

Es veftimenta nolite fcindere. ] Id ſummo ſacerdoti in fune
ribus veritum fuit Leuit.21. V. 10. quia fciffio illa impoten
tiam quandam animidemonſtrat , quæ Pontificein minimè a
decet . Aliis facerdotibus id nufquam prohibitum legimus.
Ergo hoc folo cafu proltratorum miſere fratrum Moyfes id
hic peculiariter vetat filiis Aaronis, cum propter recentein
illorum confecrationem , vt dicic verſu fequenti ; tun pro-
pter paucitatem illorum , quòd fi cum fimili cereinonia fune
bri contaminari contigiflet , nulli alij fuillent qui facrificia
peragere , aut victimas facras abſuinere potuiffent. Eadem
de cauſa vetat hic iiſdem Moyſes, egredi atrio ſancto , ſci
licet ad planćtum fratrum fuorum & funus peragendun :
nam etiam funeris deductio & parentatio afferebat immun
Jol.1.2.ant. ditiam legalem .Ita Ioſephus.
apud Eufeb .
1.8 . de Prap .
Euang. c.a.
CAPVT XI.
Lex de animalibus mundis , feu quibus veſci licer : immundis
qua comedi vetar. Munds decernit terreftria , que vngulam
dewidunt , fimul cor ruminant : piſces , qui pinnulas habins con
quamas. Amium genera ; reprilia omnia immunda.
Hærogrylm . ) Ita etiam Græci. Et fatis conſtat por
cigenus aliquod fignificari,cum tam
zpúnsque , ex quibus hæc vox componitur ko porcum m B mus praux
fignifi
csqui
ONU cet. Sed Hebræun jibapham ,teſte S.Hieronymno, animal ett
S. Hicr. cp.. in Palættina frequens , hericij , ſeu erinacei inagnitudine ;
ad Suniam * habens fimilitudinem muris & vrſi, ſeniper inttar cuniculi
Tretellam
.
in cauernis petrarun & terræ foucis habitans. Ob hanc ve
rò huius aniinalculi cum aliis iam di &tis finilitudinein fa
Etum eft vt pro eo interpretes verterint nunc cherogrylum
.Nofter hie A, nunc herinaceum b, nunc calculuin c .
& 1xx.icem .
que lidem . V. 13. Gryphem . ] Ita etiain ixx . & Pagninus & Vatablus.
Deurer , 14. Elt verofimilius ex genere aquilarum , vt inagnitudine & vi
Píal. 103.v. ribus, ita rapacitatemon rotuin , ab Aristophanis interprete
noftra
18. ata
Vulg Xuma 7 3 , leu gryphaquila dictum . Certè Aldrouandus ex
&
S.Hieron . Paulo Veneto & regis Æthiophum litteris docet , ex aquila
. Prou, 20. v . rum fpeciebus nonnullas tantæ magnitudinis & roboris re
periri, quæ integrun bouein vel equuin pullis fuis alendis
Vlyſes in nidum deferant: & elephantum in fublime tollant, quem
Aldrovandus deinde ipfo in terram lapſu occiſuin deuorent. Ex eodein
in Ornithol. aquilarun genere elt auis illa quæ hic fubiungitur hulietas,
Pauſanias in quod latineſonatmernim aquilam . Eltque piſcibus imprimis
Atticis. inſidioſa, quosipſa , licèt altiſſimo ex aere, & nubibus pro
Athenxo , Polluce & Suida , deftruentur & confringentur.
¥.39 . Si mortuum fuerit animal quod licet vobis comedere.] Mor- Rom.14. & 13
tuum ſcilicet naturali morte, velfuffocatum , remanente ac ad Timing &
concreto, in venis ſanguine : itémque à beſtia captum.Nam
hæc omnia iminunda erant, & ad elum illicita Iudæis.
Pro quo Nota , licèt hæc omnia & quæcumque creauit
Deus , fuapte natura mundaeflent, tefte Apoftolo : prouidè
tamen Hatutum fuille à Deo , vt å quibuſdam quafi ab im
mundis , abſtinerent ludzi. Primò , vt hac via populus iſte
rudis , ficut in facrificiis , fic & in cibariis haberent conti.
nuum exercitium obedientiæ religionis , latriæ ; & tempe
rantiæ Secundò ,vtab immundis idololatraruin epulis ac lu
perftitionibus arcerentur , ad quæ alioquin imitanda pro
penfioris erant. Tertiò , vt ex munditie & fanctitate hac le
gali difcerent affurgere ad internam munditiem & veram
animi ſanctitatem , quæ myfticè hic præfigurabatur.
Nota Secundò , licèt in his mundis & immundis cibis
ita decernendis fatis eſſe poſſet vna Dei fic iubencis yolun
tas: Deum tamen non niſi juttas & manifeltas ob cauſſas vo
luille quotdam præ aliis iminundos declarare, & has vel na
turales cauſas , v.g. quod eiufmodi cibi venenofi eflent,vt
funt reptilia vel faltem diſtemperatæ complexionis & mali
ſucci, ve noctur, ciconiæ , vpupx, porci, &c. vel faltein dif.
ficillimæ digeftionis, vt adeps,ſanguis, &c . Vel deniqueob
myſticas & quæ morales in quibuſdam anima
dam cauſas,v.g.quòd
inefſent conditiones ac proprietates via
tiorum, crudelitatis in coruo, ingluuiei in onocratalo ,rapi
næ in vulture , impietatis in crocodilo, fuperbiæ in aquila,
luxuriæ in fue, & aliorum in aliis iftiuſinodi fymbola: per
quæ Deus iniruebat , ad obtinendam veram animi mundi
tien ,ab illis vitiis abftinendum elle, alioqui coram Deos nos
immundos efle iudicandos , & à diuino fanctuario , id eſt
Tercull. 1.de
colo, arcendos. Ita Tertullianus, Origenes, Ariftuas apud Cibis ludaia
Eufebium , Cyrillus Alexandrinus , Auguſtinus, & fanctus
Thomas. hom.q.Euf ,
de Præpar .
1.5.C.3.Cyr.
19 contra
CAPVT XII. Julian. Aug.
1 31. contra
Purificatio, & oblatio facienda puerpera. Nempe agnus in holocau- Fauft.c.vit.
ftum , & columba pullus vel surtur , pro peccato: fin pauper fot, S.Thom . 1.2.
duo pulli columbarum , vel duo turtures. q 102, a. 6 .
Vlier, la ſuſcepto ſemine pepererit. ]Ita etiam verterunt f Patr.citatia
V.2. LXX .

Pomp Mela
. xima, perfpicacitlimè videt,magnoque impetu in eos feſe C niter ita exponunt, docencque B. Virginem ,quia fine ſuſce- part.z.difp.
1.2. Solinus præcipitat.Vide eundem Aldrouandum . Porrò quæ de gry pro femine peperit, hac lege comprehenſam nó fuifle ,neque 13.fca ...
c.19 . Canir, le
Alian.1.4.C. phe paradoxa fcribunt Herodotus , Paufanias, Pomponius, immunditiein legalem incurriſſe.' Idem fatentur Philippus Mar.1.0.0.12 .
26. Philoftr. Mela, Solinus, Ælianus , Philostratus , & noftri pictores af Melanchthon Artopoeus, & alij quidam hæretici à P.Cani
1.3. de Vita fingere folent quafi fit aniinal quadrupts : aurituin penna fio citati. Vnde confequenter dicunt iidem Patres, in partu
Apollonij. tum , alis & vultu aquilino ,leoninis vnguibus ac jubis,toto B. Virginis nulla fuiſſe menstrua , nullas fecundinas, aliaſ
que reliquo corpore,in Scythicis ac Hyperboreis Aſixmon ve fordes quæ partum vulgarem conſequi folent.
tibus frequens, aurum quod ibi naſcitur , à rapina Arima V.5.1-xra ruum fluxus menſtrui.] id eft,eo riu & ratione eris
ſporum , qui monoculi fint populi cuftodiens, ob idque cum immunda , quibus quæ menſtrua patitur. Neque enim omnes
aliis perpetuum bellum gerens ;meritò fabulis accenfentur legis iminunditiæ pares erant , led quædam grautures, quz
à Plinio, Alberto Magno, & aliis recentioribus . dain minus gradies. Grauiores erant: quibus qui tenebatur,
9.16. feq. De Struthione , Laro , Mergulo , Ibi , Ono nó folùm longiori tempore excludebantur à templo & rerum
crotalo , Porphyrione & Charadrio vide infrà Deuter. 14: ſacrarum participatione,fed infuper etiam ab hominum con
verfic.is. fortio : neque licebat vel atriuin templi profanum Genti
PI 1.11.c.19 . lor.l.a. Coney
V. 22. Attacus. ] Species eft locuftæ , modicis alis, vti & lium & vulgarium immundorum ingredi,tefte Iofepho eò Apioncm ,
Agile Solomon opiomachm ,fedhæc alis caret :fic lieta, quod cum ferpente quòd homines quodlibet ,& quælibet inftrumenta quæ con
i.de Miravil. bellum gerat, apprehenfiſque mordicus faucibus,quotiesli tingebat , fuo contactu quoque polluebat & immunda red
auicultat. bet , necet , inquit Plinius, Ariftoteles , Heſychius & Sui debat.Eiufinodi erant tria illa immundoruin genera , Num.s.
das. Addit Plinius, eiuſmodi locultas in Indias ctiam trium . qui iubebantur excludi caftris & yrbibus , videlicet leprofi,
co pedum longitudinis reperiri . Porrò , cum & ita , & alia feminifui, & polluti luper inortuo . Eiuſdem generis erant
omnia locultarum genera præfcribat hic Deus Hebræis in etiam menſtruatæ ,quæ etfi non excluderentur ciuitate, tamen
eſcam ; ſatis credo hinc conitare , non opus eſſe ad cancros domni ita recludebantur, vt cum nemine commercium haber
marinos velad pyra filueftria confugere , vt loanni Baptistæ rent, nifi cum eo qui cibum & neceſſaria afferret, qui tainen
Marci 1. & Matthæi 3. cibus ex locultis paretur , vt finxit vel ob hoc ipſuin legaliter iinmundus exiftebat. Huius ergo
Beza , & alij quidam delicatul Nouantes. Quin & Æthio . eiuſdem generis decernitur hîc fore iminunditia mulieris pa
13 : pibus, & Parthis, & multis aliis populis folemne effe veſci rientis , fimafculuin feptem diebus: fi femellam ,quatuorde
. Arift.1.6 . locultis,vti & cicadis , teites funt Ariftoteles . Plinius, Dio cim . Cæteræ immunditiæ
Hift.anim . dorus Siculus & alij . leuiores etſi arcerent à templo & re
30. 1. 16. bus facris, non tamen niſi ad breue tempus, neque exclude
30.1.7.c.a. & Ý.30. Mygale. ] sic dicitur , quaſimus & muſtela ; quòd bant ab hominum confortio , aut abatrio templi profano, eò
1.11.6.26. & magnitudine inurem referat, colore multelam.Eius meminit quòd per contagionem & contactum non communicaren
29.Diod. Sic. Dioſcorides, u Plutarchus , Aëtius & Nicand . Lacini murem tur aliis , & faciliore ritu citiúſque tollebantur : cum granio
1.4.6. 3 .
Araneum vocant, ob venenum prxſens quod inorſu infigic,te res, vei diuturniores erant , ita etiam difficiliùs tollerentury
Diorc.1.3 7. Ite c Plinio, & Antonio Nebrillenfi. nec nifi peculiaribus ritibus , de quibus cap.15. & alibi. Et
& s.pluc . ſup.
1.4 C.S. Chamaleon ſerpit inftar lacertæ , cui admodum fimilis eſt. huiufmodi leuior erat hæc cæterorum dierum immunditia
Aetius apud Huiusmeminit Ariſtoteles, a Plinius, & omnes alij : notant in iis quæ pepererant , poft feptimum vel decimumquartum
Machiolum que chamæleontem folo aëre paſci, & colorem rei cui ad . diem . Quæ immunditia etfi eo caſu diuturniore tempore du
1... Nicand.in hærefcit induere : maximè fi metu corripiatur. Eft & Stellio raret, non tamen per ſe , aut ex ratione talis immundiciä id
Theriacis .
aniinalculum finile lacertæ : cuius iidem Ariſtoteles e & habebat ; fed foluin per accidens , eò quòd caufa illius diu
- Pl.J.8.c.58.
Nebrils . Plinius & alij meminerunt. tiùs duraret, nempe naturalis purgatio parientis, & euacua
Quinquag . V. 34. Omnes cibus , in fufa fuerit fuper eum aqua fcilicet ex tio tum ſanguinis, cum aliarum fordium ,quæ ferè 40.diebus Hippocs, ir
c.31 . vaſe aliquo polluto , immundus erit, & omne liquens, quod bi in partu maſculi,& 80. in femellæ durare ſolent. Quâ de re Natur.puer,
& Ariftotel. Vaicf. de
bitur de univerſo vaſe, fimiliter polluto, immundum erit.] Talia vide, filubet. Hippocratem & Franciſcum Valefium : Sacra Philo.
J. a c.11 . PI.1 . autem vaſa morticinio feu cadauere aliquo polluta , fö.se cli Nora licèt hæc lex, cum aliis ceremonialibus anciqui te
8.c.33 .
. Ariftot.l.g . bani fuerint, quibus panes coquuntur , fiue chy'ra, id eft ollæ, Aamenti iam fit abolita,pollintque puerperæ Chriftianæ line copbia coili
c.1. 1. a . fue chytropodes,id eft, ollarum iuitentacula ,quibus tanquam peccato itatim à partu gratias acturæ templum ingredi, vti
pedibus ollæ ſultentantur ; cùm hæc omnia fiétilia fint, tefte reſpondit Lonocentius II I. samen ubmundiciam ; venera
tionemque

ta riu
men
Com
30
Innoc.c.vni- tionemque facrorum , & ad imitationem puriffimæ Virgi
90.de Purito. nis folent ab ingreffu Ecclefiæ 40.diebus abftinere ,inquit
port partum Radulphus & alij. A Immunditiate purificatio : Primò, feminiflui ; Secundò,concumben
tis, Tertiò, menftruata, Quarto, hamorrhoiſſa.
CAPVT XIII.
Septem ſpecies lepra :eiuſdemque figna. Quinque verò precipiuntur
leproſo. Primò, vt habeat veßesdiſſutas ; Secundò , caput nu
dum ; Tertiò ostectum ; Quartò, clažnet se fordidum effe ; Quir
to, habitetextra caftra .
Vndabit eum . ) Hoc eſt,mundum à lepra pronuntia
Prolegom , de
Idiotiſm .
Hebr.n.58. id eſt, contaminatum lepra declarabit.Vbi typum videre eft
infignem eius iuriſdictionis Ecclefiafticæ , quam noitri ſa
cerdotes in cribunali poenitentiæ circa peccata feu lepram
animiquotidie exercent.
Val.de Sac. Notat Franciſcus Valefius , hanc Iudæorum lepram non
Philol.c.19. fuiffe elephantiam , quales ferè iam noftra eft , quæ & carnem
& offa paſcitur , & incurabilis; fed fuiſſe lepram Galeni &
Græcorum , quæ cucis yitium elt : & ſcabiei ſimilliina. Vnde
& à Chriſto inundati dicuntur leproſi,non verò fanati,in
quit, S. Auguftinus. Naſcitur autem ex redundantia pituitæ , mouet ) ad vefperam expiari, vt affiduitatem frequentián
vel bilis atræ , feu melancholiæ . E quibus variæ admodum B que actusimatrimonij cohiberet, purificandi ſui pigritia :
ſpecies enafci folent, quæ partim hîc à Scriptura, partim à
medicis recenſentur. Sed præter illam vulgarem cutis le
pram , erat & alia quæ in ipſain carnem fæuiebat , eratque
ſicutnoſtra elephantiaſis. Alia quoque quæ intra pilos barbæ
aut capitis innafcitur, de qua v .29. Alia quæ in veitibusre
peritur, v.47. Alia denique quæ in domibus,de qua cap. ſe
quenti v.34.Poſſunt enim hæc yel halitu , vel ſudore, velſa
nie alicuius leprofi infici, vt ex ſcabioſis & pelte infectis
quoridana docet experientia. Exmorbis quoque animalium ,
quorun lanæ & pellesad yeſtes aflumuntur ,poffe in iis gi
gniputredo , & maculæ quæ etiam contagio ſuo proſerpane
ad alias partes. Quin & à ſola aëris intemperie, vel putre
factione, vti corpora hominum & animalium , ita & veſtes menſis , nec niſi ſemel illo die , licuiſſe Pontifici eò ingredi
domus poffunt fimiles putreſcentias lepræ affines & quafi
peltes haurire.Hebræi, teite Oleaftro , tradunt,hanc veſtium
& domorum lepram , peculiarem Iudææ fuiſſe :nec alibivſo
quam apparuiffe : neque inter Iudæos,niſiquum à diuinis le
gibusrecederent. Theodoretus omnem lepræ morbun vult
peculiari Dei prouidentiâ Iudæis peccantibus immiſſum
fuiffe,maximéque iis qui facerdotibus rebelles eſſent,vt fu c idololatrix illorum iam expiati & condonaci àDeo. Qua
turum prædicitur Deuter. 24.v.8 . & patuit in Maria ſorore
Moyſis Numeror. 12. & in Ozia rege 2.Paralipom . 26. Iu
dzam verò, reliquamquc Syriam multis quoque pòftfæculis
eiuſmodi inorborum ac foeditarum feracein fuiffe , & ab
ipſa quaſiterra vel aura afflari ſolere,vel inde colligas,quòd
tam multos ex Europæis , quieò ad bellum ſacrum profecti
fuerant,ibidem infici contigerit,in quorum gratiam tot vbi
que tota Europa leproſotrophia conſtrui debuerunt.
CAP v T XIV.
Ritas luftrationis,quo legaliter expiandus eratleprowa , lepra iam
curarà
: ſiue illa in cure fuiffet hominis, foue in veftibus , fiue
in domibus.
. Exodi 25 . Ý.4. EX frufto ligni codrini, vermiculo, a hoc eft filo coca
I , & hyllopo aſpergillum conficiebatur , cuius
C.cineo
manubrio cedrino hyffopum adnectebat filum coccineum .
Videtur etiam ex verf.6. paſſerculus viuus eodem filo eidein
manubrio in medio hyſſopi alligatus fuiſſe , & leproſi ad
ſperſio non minusà plumispallerculi,quàm ab hyſiopo,poſt
quam ambæ aquas ſanguinolentas coinbibiffent, fieri de- D tu, ab vxoribus,à balneis, ab vnguentis.
buiſſe. Cùm enim lepra quatuor ingentia mala ſecum trahe
ret: Primum , cutis ac carnis putrefactionem ; Secundum
colorein luridum ac horridum . Tertium , grauem fætorem ;
Quartum , tabem aut etiam mortem , voluit Deus quatuor
illa quafi horum remedia , vel faltem remediorum indicia,
mundandis adhiberi.Primò, lignum cedrinum , quod putre
factionem non admittit,imò & ab aliis rebus arcet.Secundò
filum coccineum , coloris viuaciſſimiac gratiſſuni. Terciò ,
hyllopum , herbam apprimèodoriferam . Quartò, pafferem
viuum , vigoris & vitæ fymbolum , quare & liber in agrum
deuolare ſinebatur. Ergo ad litteram deſignabatur , hæc
omnia jam mundato à lepra poftliininio reddita eſſe. Et · cordiâ , veniain rogare, & c. Tum peccata omnium ,id eftpec
Tropologicè peccatori poenitenti , virtute crucis & paffio .
nis Chriſti,omnia antè deperdita etiam cum fænore redhi.
benda.
V.54 . Percuffsura nomine hîc intelligit ſcabiem ſeu lepram
capitis velbarbæ , vti Chaldæus interpres, & AriasMonta
nus hîc vertunt, quam c. præcedenti conclufionem vocabant,
fic dictam quòd capillos conuellat , imò cuellat ,maxiinè fi
perduret. Percicatricem v.5.6.deſignat hîc maculoſam diuerfi
coloris lepram ſeu vitiliginem .Per erumpentes papulas ſeu pu
ftulas, ſcabiem aſperain . Per lucentesmaculas , candorem cu
Valcl. fup. tis, lucem aliquam emittentem , quæ certum lepræ indicium
eft. Vide de his fusè Franciſcum Valeſium .
s
it
in Leu .
CAPVT XV.
1.9. Agma,ſuper quo federit. ] id eſt ephippium , feu quid
quid equo vel iumento inſternitur ad equitandum .
Hinc ſamarius equm apud Lampridium , & mula ſagmarie Lamprid. ia
Heliogabal,
apud Rhodiginum .
Nota , non effe hîc fermonem niſi de fluxu ſeminis , qui
gonorrhæa vocatur, eftque morbus, cùm inuito femen quafi
continuè defluit ex naturæ debilitate , & facultatis reten
tiuæ imbecillitate. Nam de voluntaria emiſſione in actu con
iugali , infrà agitur v . 16. De caſuali in ſomno , Deuter.23.
V.10. Nam vtraque etiam immunduin hominem faciebat.
Voluntaria autem extra actum coniugalem , non immun
dum modò, fed & deteſtabilem Deo reddebat.
Tropologicè ſeminiflui ſunt doctores impuri. Ita S.Gre
gorius & Radulphus. Addit Thedoretus , idcircò voluiffe
Deum , etiam actum matrimonij, quantumuislicitum ,initar
peccati ſeu immundiciæ legalishaberi,& aqua viuente,ideft
Auuiali vel fontana ( quia hæc quafi more viuentiumíe
atque ita ad honeftam decentemque continentiam peculan
tiores inducerer.
CAP v T XVI.
Ritus ſeruandus in feßo Kippurim , id eft Expiationis, decima die
menfis Septimi.
TE omni tempore ingrediatur Aaron San &uarium ,niſi ana
re
tifex Sanctum ſanctoruin , etiam cum licebit illi ingredi,
niſi cæreinonias iftas præmniſerit. Porrò non niſi ſemel in an
no , idqueſolo expiationis die , fcilicet deciino die feptimni
Exod.30. t'a
fub poena capitis , čertiſlimò patet ex libro Exodi, epiſtola 10. Hebr.9 .
ad Hebræos,Philone, Ioſepho & aliis. Erat autem fellum 7.7 Philo.1.2:
iftud vnum è tribus celeberriinis totius anni, quo ſiveruin elt de Monar. s
quòd Hebræi tradunt (Moyſes de monte Sinai cum tabulis Caju l. de mLeg.
. lof.ad
fecundis deſcendens, lætum Hebræisnuntium attuli pecca
4.6.Belli c.6 .
item fiebat quotannis expiario ſolemnis omnium peccatorum ,
quæ toto anno fuerant à populo adıniſla , & forſan nullo alio
particulariritu expiata.Denique expiabatur & ſanctuarium ,
adeoque & ipfum Sanctum fanétorum , quaſipolluta pecca
țis populi & lacerdotum .Sed ante omnia ſe expiaredebebat
ipfe luminus Pontifex , oblatis fuo fumptu vitulo pro peccato
ſuo , & ariete in bolocauftum . Quia verò tum perſonam rei
ſuſtinebat, eratque actus poenitentiæ , & huniliationis co
ram Deo , in reuerentiam quoque diuinæ maieſtatis , in San
Ĉto ſanctorum quafi in ſolio ſuo reſidencis ; non induebatur
tum temporis aurea ftola , rationali, lavnina aurea , aliiſve . Lcuit, 16.
ornamentis Pontifici propriis, ſed ſolis veltibus lineis a ſeu V.4 . Rib.l.3.
byffinis vulgarium ſacerdotum , vt notant Abulenfis, Caie- de Templo
tanus, Liranus, Sà, & Ribeira. Fiebat autein ea expiatio par- 6.14.
ciin iinmolationevictimarum hîc præfcriptarum , putà vituli,
arietis & hirci : partim oratione Pontificis & precibus ad
Deum : parţiin aſperſione ſeptenâ ſanguinis victimarum iam Leuit. 23.
di&tarum : partim denique b afflictioneanimarum , ſeu publi 6
..
V.32. Iof. ſup.
co totius populi ieiunio vſque ad vefperam , tefte etiam Ioſe Hicr. 1.3.
pho, & S.Hieronymo & Rabbinis : quiaddunt, abſtinen - cont.Louin .
dum eo die omnibus fuiſſe non tantùn à cibo, ſed & à po
V. 20. Tunc offerat hircum viueniem . ) Alterum ſcilicet pro
emiſſario reſeruatum offeratnon iinnolando , fed coram Deo
& tabernaculo viuum fiftendo.
Nota , populum pro expiatione peccatoruin à ſe com
millorum toto anno, in communi debuiffe ære publico duos
ferre Pontifici hircos vel capros. Huic ytiquePontifex for
tes iaciebar. Illecuius fors Domino exierat, immolabatur Deo
pro peccato. Super alterum , in quem fors capri emiffarij ce
ciderat,confitebatur omnes iniquitates filiorum Iſraël,nomine co
ciuspopuli agnoſcenspublicè coram Deo, fæpiùs & in mul
tis & grauiter peccatun fuiſſe , seque egere diuinâmiſeri
catorum poenas, imprecabantur capirihirci, deuouendo illum
debito omnibus fupplicio , Deumque orando veexitium il
lius pro populi exitio admittere vellet. Mox per certuin ho
minem ad id paratum hircus, quaſi publicum catharina, pia
culum & anathema, luiturus omnium pænas, extra caſtra in
deſertum abducebatur à fera primùm obuia dilaniandus.
Allegoricè , duo iſti hirci ſunt Chriſtus & Barabbas,in
quit Origenes & fanctus Hieronymus. VelChriſti humani
tas & diuinitas , vtHeſychius & Theodoretus. Velfecun
dùm S.Paulum , Chriſtus v : cruenta, & vt incruenta hoſtia, Hebr.9.4.12.
peccatisnoftrisonuſta à Patre. Tropologicè boni omnes, & & c.vlc.v.13.
mali.Anag icè, electi & reprobi in die iudicijdeclarandi & 14
forts
 Cap.XVII. & XVIII. 37
Yorre prædeſtinationis vel reprobationis æternæ. Ita Beda fanguinein comitein animæ neceſſarium , & in quo tanquam
& Radulphus. Reliquæ etiam cæremoniæ expiationis iain in lede anima conquiefcere folet , quique illi ad functiones
di&tæ figuraerane fpiritalis animarum emundationis non A vitales vnicum & c neceffarium eft inftrumentum , édit & ab
folum annuè, fed fæpiùs , imò quotidie , nobis procurandæ . ſumit. Altera quoque hîc ratio additur,quòd fangais Deo
Nota Secundò , dæmonem vt fuium Dei, fimilem fubin ſpeciatim dicatus fit, & diuina lege ſancitum ,vt is in expia
de expiationem fuis iniunxiffe facrificulis : nam rette Hero tionein peccatorum humanorum fundatur, vt fic fanguis &
Herod. in
Eutrope . doto folebant Ægyptij imprecationes & maledicta congere mors animalis ſuppleat vicem hominis , qui per peccatum
1. re in capucvictime ad'id dele tæ, vt fi, quid fibi, vel Ægy mortem promeritus erat. Plures cauſas vetiti eius ſanguinis
i Lamprid, in pro aduerfi impenderet , id omne in caput vi &imæ conuer protuli Geneſis 9. verf.4.
Heliogabal teretur. Tum illud vel in Nilum demergendum præcipita CAPVT XVIII.
‫ܐ‬i bant: vel Græco ſeu profano alicui homini in foro venale
G proponebant, credo vt in illius ventrem ornnia illa maledi Determinantur gradus coulangainita! u con affinitatis, in quibus
matrimonium contrahere non licer. Veratur omne adulterium
cta deriuarent. coitus nefandus : có infansium immolatio idoles.
CAPVT XVII . 7.16 . Vepleudinem vxoris frarris tuinon riuelabis. ] Ed eft,
. Soli Deo facrificare iubentur Hebrai, idque non in quodais loco, fed in ro cum illa non habebis ſupple , li frater defun
· Torem
folo tabernaculo. Vetaturqueomnis elm ſanguinis morticini. Etus liberos ex vxore reliquerit. Nam fi abfque liberis dece
Omo ſiocciderit bouem aue ouem extra caſtra. ] Loquitur deret , non tantum poterat frater, fed etiam lege cogebatur,
Hemocione nonprofanaad efum , quia hæc pote ſub poena infamiæ , vxorem fratris defuncti ducere , & re
rat quouis loco fieri :fed de ſacra, nempe ad facrificium , men ili ſuſcitare, Deuter.25. verf.s. Hinc patet , non omnes
quæ non poterat fieri niſi in acrio tabernaculi vel templi: B gradus hoc capite yeticos, iure naturæ illicitos effe, & irri
nec niſi à facerdotibus. Ratio inhibitionis huius erat : Pri tare matrimonium . Nam Doctores communiter id reftrin .
ma, ne quis taicas ſacrificandi munus fibi arrogaret. Se gunt ad omnes & folos gradusin linea recta , eciam p oba
cunda , ne idololatriæ pateret via , & ne more Gentilium Biliter in infinitum : idque propter ſubiectionein , tanquam
ſacrificaretur in excelſis montibus, lucis autcauernis. Vnde effectus ad fuam caulam & principium , quàm defcendens
Aug.9.56.in ceſſantibus his caufis , cenſet S. Auguftinus ; aliquos Pro & inferior debet afcendenti & fuperiori fuo , in tranfuerfa
Lcui . phetas licitè , quin & inſpirante Deo , alibi Sacrificaffe, v.g. verò linea non extendunt illud vltra priinum confanguini
5.1. Reg. 9. Samuelem c in Maſphat, Eliam d in monte Cameli. tatis gradum cæteros folo iure pofitiuo ſeu diuino olim, feu
V 6. Tropologicè,extra atrium templi, id eft, extra veram Ec Ecclefiaftico nuncmatrimouium dirinere volunt, ac proin
# 3.Reg.18. clefiam , nullum facrificium aut martyrium Deo placere po de poffe per Ecclefiain in iis difpenfari.Ita Tridentinum , & Trident.
1.33. Doctores Scholadici.Et vero quæ iurenaturę hîcvetita dixi, fef.24.c.3.
telt, inquit Radulphus. turpia admodum elle & rectæ rationi aduerfari, non folum + Arift.l.de
V.11. Anima carnis in fanguine et ) purà tanquam in fede Admirandis
ſua. Nam fanguis eft proximum alimencum quo anima , feu exemplo Gentilium , & etiam barbarorum , ſed & brutorum
ca. & 1. g.
vita animalis , fouetur & conferuatur : eitque inftrumen & ferarum probant † Ariſtoteles, Albert. Magnus,Pierius, Mift. anim .
tum neceffarium animæ ad functiones illius vitales. Defert Plinius,Ælianus,Catullus, & alij apud Alexand. ab Alexan- 5:47. Alb.
enim fanguis per totum corpus spiricus vitales , fine quibus dro , Tiraquellum ,Ioannein Lopez & Sanch.de matrimonio . Magn, de
actio vitalis exerceri pulla poteft ,fed illis interceptis anima Porrò maioris lucis causa , adnotaui in ſubiecta cabella Animalibus
prorſus iners & inepta elt ad omnes functiones. Et hæc eſt gradus omnes hoc cap. prohibitos. Adnotaui Secundò, qai Pierius in
Fondo , prima ratio cur ſanguis hic prohibeatur comedi: nempe & quales contra hæc aliquando peccarint. Tertiò denique, Hieroglypha
fpecies crudelitatis elt ,vitam cun animali comedere , & C quinam ex his gradibus in noua Chrifti lege prohibiti, camel.pis .
10. 6.42. Alián,
quafi viuum animal deuorare. Id enim facere videtur, qui quinam permilli lunt.
V4.11 !: 1.1.c.vlt.
de Mar
Catud!, in
I. dele 1 Contra hoc peccarunt. In noua Chrifti lege , ſeu in Ecclefia Geld Alex.
Cala lola Leuitici 18.vetatur coniugium ,
natura.

Chriftiana
omnia
etiam
vetica

u Filiæ Loth , Gen. 19. V.33 . & 35. Genia.l.j.c.fi

4,6 ,boch 4.7. Filij cum inatre.
hæc
ſunt
iure

Ptolemæus Phiſcon & Philometor Tiraqucllus

Et

Filiz cum patre. "

13. Priuigni cum nouerca, b vel le cum Cleopatra , Chron.c. 39. Semi Vetantur Primò , quæcumque olim pri- de legibus
cundaria c coniuge parentis , fi is ramis cum filio , luftin . lib. 1. Et id mis quinque verficulisyecabantur,vepore connubial.1.
7. n.32 . Lop .
plures fimul vxores habeat. conſuetum fuiffe apud Perſas do iuris naturæ . de matrimo. &
17. Vitrici cum priuigna , ſeu cum cet * Theodor. & Plutarch. Vetantur item quæ reliquis 7. verſiculis & legitim .
filia vxoris ex priore illiusmarito b Ille ab Apoſtolo excommunicatus vetabantur. Non quòd legibus illis cære- Sanchez de
concepta. 1.Corinth.s.v.r.os. monialibus obftringamur , quas conftat Matrim 1.7.
9. & 11. Fratris cum forore, fiue ex o Ruben cwn Bala concumbens,Gen . abolitas effe , fed quod Ecclefia nouis le diſp.si.n.6.
vtroque d parente , fiue ex altero 35.v.22. gibus eadein omnia inhibuerit: neque fo- *Theod. in
d Aflyrij, tefte | Luciano, Perfæ , te lúm in fecundo gradu ; vt olim , fed vfque Levit. 18.4.
e tantùm progenita.
Aui cum nepte', ſiue ex filia, i . fte Herodoto , Curtio & Plinio; ad quartum gradum incluſiuè. Ita defini- 24 Plutarc.
Ægyptij , teltibus Diodoro & cum ſub Innocentio II I. in Concilio La- in Artaxerxe
fo .
Lee 11, Auię cum nepote fimili.Idem Theocrito ; Æthiopes, Medi , te teranenſi. Et habetur cap. Non deber. de Lician.
lacrificiis l.de
HB ,
Ite S. Hieron . & alij Barbari , de confangu. & affinib . rodot. in
de Teople coniugiuin Romanis quo
que t legibus vetatur incer quibus Alexander ab Alexandro , & Neque pernittit coniugium neptis , Cambys.
6.14
deſcendentes , non folùm fubinde etiá Rom . inquit S. Grego. abneptis vel proneptis cum patruo vel CurtiusI, s.
auunculo. Plinius I, 38.
vſque ad neptes , ſed in in 3. Amnon cum Thamar. 2.Reg. 13. v.
14. Nero Imper. cun Octauia . Neque fratris cum fratria , etfi frater S.Diod.l.1. c.
finitum in linea recta . 3.Thcocric. in
Leuil : 1. al. Nuptia fine liberis defunctu's fuerit.
12. Nepotis ex fratre cum Hæc ſolum le Tacit.l.is. Go in nostro Chronico Prol. Philas
1.72. let, ius confiftore.
gę pofitiua ve cap. ult.ad annum 8.Neronis. Denique neque cum ſorore vxoris de- delpho.Hiero.
& l.v.i. ff.de amita.
dict. I 3. functæ . Nam vt dixi , affinitas omnis, vt l. 3. Iouia
coor, Louis rita nupcia- 13. Nepotis ex ſorore cum cabantur.
sum , matertera . & confanguinitas, dirimit vſque ac quar- Genial,
num . Alesan.
die
An eciam neptis cum patruo vel auunculo tum gradum . In his tamen quæ ſolius iuris rum 1.1 . C.14
1.Ambrof. Affirmare videtur S. Ambrol : + Litanus, Abulenfis & Bonfrerius.Sed Reſpon poficiui ſune, diſpenſare pocelt Ecclefia; vt & ibid. Tiraq:
cpift.66 . definit Trident. Cell.24.can.3. interrogata
deo negatiuè cum Caietano, à Lapide, Sanchez & aliis ab co citatis . Et pa
Lir . Abul. Anguft.c.6;
Bonfr . in tet ex praxi Hebræorum cum ante , cum poft hanc legem latam :Nachor enim
Leuit , S. duxit Melcham , Abram Sarai, Amram matrein Moyfis , finguli neptem ex
Caict . à Lapi fratre. Et vfque hodie vfitatiſſimum iltud apud Iudæos.
vetaban

deibid. San. 14. Nepotis cum vxore patrui.

chez de Ma- is.Soceri cúin nuruf Ei parimodo
politiu

tr.l.7.diſp.52 f Thamar cum Iuda, Gen.38.

.
generi cú focru.Quod etiá Roma
Hæc

num, i . & 6.
lege
fola

his turpe vifum ,telte Tiraquello. 1 Antiochus Sedetes Afiæ rex cum
tura.

Tirequel. de
legibus con . 16. Fratris cum fratria , ſeu cum Cleopatra fratris ſui captiui vxo
nubialibus g. vxore fratris, & ſupple fi frater re, Chronici cap.40.
A, 104. ſuperftes fit : vel defunctus libe ! Herodes Antipas Cum Herodia
ros cx vxore reliquerit. Nam film de, Marci 6. v.18 .
nullosreliquit , tenebatur frater,
bo fub poena infamiæ , ducere Propinquus Booz , Ruth.4 . v6.
vxorem defun &ti, Deut.is.v.s.
17. Vitrici cum filia priuigni vel
priuigna .
18.Cum forore yxoris adhuc viuen
tis. Id ante hanc legem licuiffe
patet ex Iacobi exemplo Gen. 29 .
ebr.9. kl qui duas forores Liam & Rache
c . vicr lein fimul habuit. Mortua vxore,
licebat ſororem illius ducere.
das. Tirini Tom . I, si.De
 tarius
38 I Commen
* .21. DeSemine tuo : Id eft, de filiis tuis, non dabes ut conſe-
Cretur idolo Moloch.]Erat hæc immanis'& barbara idololatria,
quæ ab Ammonicis & vicinis Phoenicibus prinum inuenta, A
& ad Chananæos propagata , etiain apud Iudæos, non ob-
ſtantę tam ſeuera prohibitione hoc & 20. cap. penè femper
1. Reg.16. locum inuenit, vt paffim ex libris Regum ;aex Pfalmis; b.&
a17.21.23.
b Pſalm . 105 Prophetis c conltat. Porrò idolum Moloch , non aliuin fuiſſe
V. ; 7 . & c. qudin Saturnum ,filiorum etiam propriorun voracem.ex Pla
cllaiz 30 . tone ,Macrobio , Tertulliano, Lactantio , Euſebio , Cyrillo ,
Ierem . 19.32. Auguſtino, Orofio , Plutarcho, Minutio Felice & aliis benè
probatBonfrerius. Et ex Hebræorum traditione narrant Li
d Adrich in ranus,Abulenfis, Oleafter & Adrichomius, & Torniellus,
fua lerula. idolum Molocho fuiſſe æneum & concauuin , capite vituli
lem . Torniel.
ad annum no, reliquo corpore hominis forma, regiis infignibusacre
346. gio in throno conſidens, brachia acmanus protendens qui
buspueros oblatos exciperet, quos pyra intus accenſa miſe
ruin horrendumque in morem concremabat , & , ne puero
ruin vlulatusin diris illis cruciatibusaudirentur , atque his
parentum animi tangerentur , facerdotes idoli tympana,qua
tiebart, tubiſque clangebant. Similem per omnia ftatuam ,
fimilem puerorum carnificinam noltro quoque fæculo in in
Viues in 9. de fula Curolena,à barbaris factitatam ſcribit Ludouicus Viues:
Civit . Dei vt ſatis appareat , dæmonein ſemper fui manere fimilem , &
c.19 . æquè ſemper ficientem fanguinis humani.
B tiæ ,debet elle remotiſlunus, & quia volebat Deusfacerdotes
CA PVT XIX .
Precepta quadam moralia & cæremonialia antè recenfita rurſusin
culcantur,additus denouoaliis, denon ſerendo agro diuerfo femi
ne : de veſte ex lana es lino non induenda : depræputiis arborum
circumcidendis :de coma in rotundum non Attondendo : de barba
non radendaec.
V.19 . Grum tuum non ſeres diuerſo ſemine. ] In agro conſe
> Ezech. 446
mittendis non vult Deus corniſceriquæ diuerfæ fint ſpeciei.
Litteraliter ad deteftandam omnem auaritiam , ex nimis
crudeli plurium fimul fructuum exactione, petulantiam , ex
inſolito veſtium apparatu , ſpurcitiein , ex adſpectu violenti
Philo !, de coitus animantium . Ita Philo, Iofephus, S. Thomas.
Creations
principis. Moralicer , vt doceat , cum yna & ſincera fideidoctrina
Joſep . 1. 4. aliam hæreticam auterroneam non efle adınittendam crude
Antiq. c. 8. litátem & omne genus tyrannidis erga ſubditos & ſeruos
S. Thom.'s ... fugiendum , non ferendas diſcordias,tollendam oinnem du
ad 8. . 6. plicitatem , nullam ineundain familiaritatem cum diffimili
9:04.a
bus hominum ingeniis, maximè quinobis nocere poffint.Ita C pidatione necaridebuiſſe, quod fupplicij genus apud Iudæos caſu Deur.
Cyrillus,Oleafter,Caietanus.
Peres, Vnde ergo Iudæis muli & mulæ , quarum tanta
apud ipfos copia?Reſpondeo Primò, Poterant ex aliis regio
-nibus importari: ham ve equi , fic etiam inuli ad nundinas
deuehebantur,vt conftat ex 3.Reg.1o.v.28. & Ezechielis 27.
-7.14. Reſpondeo Secundò, Poterant non ex vario aſinorum
mi & equarum concubicu , ſed ex fuimet generis animantibus
naſci. Nanmulas parere ,maximè in Syria Iudææ vicina,
Ariftot...Hit. itéinque in Cappadocia,vulgò notiffimum eft, & docet Ari
animal co. * ftoteles , Plinius, Forſterus , Conradus, Kircherus, Pineda,
C.36. Plin.1,8. San&tius, & alij.
cap . 44. ex V.23. Auferer is preputia , arborum .Hebraïcè, depräpuc ia
Theophraft . bitis præputium eius, fructum eius. Ergo metaphoricum
Forſter, præputium arboris nihil eft aliud,quàm trium primorum an manat) aperuit,ſcilicet ad concubitum voluntarium ,
Di& ionarioin
Kircher. norum fructus
Concordanin . reuellendi erantab præcoces, fi quos fortè arbor proferebat qui
arbore, & velutprofanum atque immun- mortis, quia valdè inhoneftum id eft, & noxium tuin acce
tia. Pineda in dum corporis præpurium ', abiiciendi. Ita Lxx . Chaldæus,
Şalom.przuio
1.2.c.5 . & Ioſephus *: & patet ex hîc fequentibus eodem verſu.Pro
derat, inquit Philo ,ea res ipſis arbuſculis:proderat & homi
San& ius in nibus , quibus ij fructus , vtpote nimis aquoſi & indigeſti ,fa
2.Reg.18.
V. 9. lubres effe non folent.Et Deo,cui primitiæ fructuum deben- D & ſanguinis fimili præceptomortalis erat.Vnde fublatis illis
Joſeph.1.4.
Antiq.c.8 . tur, decebat
fectumnonadhuc eſſetofferri
. quod intempeſtiuum atque imper-
Philo ſuprà. 7.24 . Quarti annifru &us omnis fan &tificandus erat Domino,id
eft , vt idem Ioſephus explicat, debebat in ſanctam ciuitatem
deferri, & poftquam oblatuseflet Deo cum decimis aliorum frum
duum , debebat in epulum dari cum orphanis dan viduis , ſed cui
etiam amici poterant adhiberi. Pro quo Nota , præter primi
rias, quæ ſacerdotibusdabantur ; & vulgatas decimas, quæ Le
uitis ? do decimas decimarum , quas Leuite dabant facerdotibus;
fuiſſe vlteriùs alias duplicis generis decimas Iudæis præfcri
ptas. Vnum genus fuit etiain annuarum decimarum , cuius
Deut . 13. mentio fitDeuter.12.v.12.& 17.& 4:14.7: 22.Etex his creedom
V , 14 Sacrum Ierofolymis e fiebat , cui adhibendi erant Leuitæ , & or
phani & viduæ , ſed poterant inſuper adhiberi etiam doine
itici & amici. Ethis deciinis accenfebantur hæ fructuum
primitiæ ,de quibus iam dixi. Alterum erat genus decima
rum ,quod tertio quoque anno iuxta decreta Deuter.cap.14.
V.18. & C.26. V.12.& Tobiæ 1. v.7. ſeparabatur, ſed in vſumn
& epulas folorum pauperumn , viduarum ,orphanorum , & ad
uenaruin indigentium , itemque Leuitarum : vnde & paupe
rum decimas vocat S.Hieronymus.Et hæ non Ierofolymis ,vt
( Deut. 14. illæ priores, ſed in propria cuiuſque vrbe f feponebantur &
V.23,
abſumebantur.
8.27. Nequein rotundum Atrondebitis comam . ] more Genti
in Leuit .
lium (Iereiniæ 9.v.vlt.)vos ipfos hoc ritu idolis deuouentes:
vel faltem vana ſuperſtitione formantes & alentes cincin
nos :ſuo tempore detondendos & idolis offerendo , vt ado
leſcentuli excedentes ex ephebis folebant detonſä сome
primitias Apollini confecrandasDelphosmittere,tefte Plu- Plucarc. in
tarcho : vel diis fluminibus,yel deabus Horis, velÆſculapio. Iliade in
vel Syriæ Dex , vel aliis, tefte Homero, Luciano , Martiali, Achille. Luc.
Papinio . Et Feſtus Pompeius fcribit, etiam Romæ capilla- in Dea Syria
rem arborein fuifle,fic appellatam ,quod ex ca iuuenes deton- Marc.l. 1
ſum ſibi capillum Deo conſecratuin ſuſpenderent.Neque ve- epigr. & l.9.
rò capitis comam tantùm , fed & barbam , acmaximè pri- epigr.18.&
mam barbæ lanuginem ,diis conſecrabantteſtibusiam di&tis ? Pap. in
atque inſuper Suetonio *, Petronio & aliis. Quo ſenſu eciam * Suetonius
hîc vetat Deusne barbam radanı, vrịque ex fimiliſuperſtitio- in Nerone
ne,& more Ethnicorum :vtfic nulla pateret illis ad idoloma- c.12 Petros
piam feneſtra. Nam vti præcedenti verſu & fequenti , ita nius de gris
etiam hoc interinedio totus eft in prohibendis fuperftitio
ſis Gentilium ritibus. Ita Theodoretus, Scholialtes, Eugu
binus,Gloffa ordinaria, & ferè Liranus,Abulenſis,Vatablus.
Caietanus, & Einanuel Sà.
Nota, peculiari inſuper præcepto,vetuille Deum facerdo
tibus Aaronicis in luctu funebri radere caputaut barbam ,
Leuit.10.v.6.& c.21.V.5. Idque quia id ſapiebat immodicum
animi affectum , quià facerdote præcone & exemplo patien
ſuos à profanis illis Gentilium ſacerdotumn ritibusprorſus
abſtinere. Alioqui licuiſſe cæteris Iudæis,laicis etiam in lu
Etu funebri abradere pilosomnes & capitis, & barbæ , & re
liqui corporis totius, ex Scripturag paflim conftat:neque niſi & leuit. 14.
ex fuperftitione h vecabatur, vt iam dixi. Quare nihilhinc 8.v.7. v.8.9. Ier.
Num41.0
eruere hæreticipofluntcontra Clericorum aut monachorum V.si.
çonlurain ,quam pie luſcipiunt in vnius veri Dei honorem , Eldræ 9.2.
exemplo Chriſti Ipinis coronati, & principis Apoftoloruin h Deut. 14.
fic in vertice abradi ſoliti,in fpeciem regalis ſacerdotij noui v.1.Baruch,6.
teſtamenti. Vide Radulphum & alios. V.30 . &
& c.
CA PVT X X.
Pænamortis eaque lapidationis decernituridololatriis , conſulenti
bus
magos,malediciis in parentes, inceft& enprapoftera libidini.
9.Patri,vel Matri maledixit, Sanguis ciusfit ſupereum . ]Id
Aliud facinus aliain mortis cauſain nerequire : fatis eft hæc
vna, quòd patri velmatrimaledixerit.Et verofinile a ett, la 4 Ex {imili
vfitatillimum erat.Vti & viuicombuſtio,in inceltis,& pecca- 2. V. 20. filij
tis contra naturam , v.14 . & fequentibus,Suſpenſionis in pati- contumacis.
bulo meminit Scriptura Deuter.21. v.22.Pro homicidis, in
quic Philo. His tribus capitalium fupplicioruin generibus, Philo 1: de
quæ ſola ferè apud Iudæos in vſu efle Tolebant , accelli: po- specialib,
ſterioribustemporibus,exemplo Romanorum ,etiam decollario, lcgib.
quâ Iacobus Maior Actorun 12.ab Herode Agrippa deme
dio ſublatus eft.Poft capitalia fuit vnicamitior poena , fla
gelatio de qua c.19.v.20.
Notat Petrus Damianus & Abulenfis , Iudæos ad maius Petr.Damian.
probrum nudos conſueuiffe tum lapidari, tum ſuſpendi. ! ferm . de s.
V:18. Ipſaque aperuitfontem ſanguinis ſui. ] Hoc elt,membra Stepha.Abul.
genitalia (ex quibus tanquamex fonte profluuium ſanguinis
Nota, accedere ad menſtruatam hic prohiberi ſub poena
denti, propter tabem & infectionem ex menftruis: tum proli,
quæ ferè leproſa , velmonftruofa, velfaltem debilis, ex tali
coitu enafci folet. Non tamen fola lege naturæ ,ſed & pofi
tiua & cæremonialitam graue tum erat: ficut & elusadipis
in lege gratiæ ,ian non nifi veniale peccatum cenſent Theo
uarrum , & Sanchezvrgente
logi accederefine , cauſa ad menſtruatam . Vide Na. Manua,Nauar.c.16.
n .33.
Sanch.de May
trimon ... g.
CAPVT XXI. diſp . 21.
Veranser ſacerdoteslugere mortuum , vel funeri intereſſe,miſi primo
rum confanguineorum . Pontifex verò ne parrem quidem velma.
trem lugere poterat : neque in vxorem ducere niſi virginem G
nobilem .Sacerdotes omnesmatulisſeu vitio corporis careantoporter.
W. " Niacinium feu popularium ſuorum .I tangendo fails:
E contaminetut facerdos in mortibus,id eſt per cadaue
cet cadauer,vel ingrediendo domu in qua iacueritmortuus,
feretrum velſepulchrum tágendo ,funeri aſſiſtendo vel illud
fequendo , vel aliud faciendo quod ad planctum luctumve
funebrem pertineret :nam his omnibusmodis contraheba
tur immunditia ſuper . a mortuo. Vui etiam contrahebaturcæ- ANum .1910,
Levic. .
de hominis , eciam icita in bello b, etiam caſuali. Philo , & Iof.
Nota,diſcriinen hîc duplex conftitui inter ſuinmum ponti- lupià paſ .
ficem , & alios vulgares ſacerdotes. Primò, quòd vulgari- 6 Nam , ;
bus facerdotibus liceret intereſſe funeri proximorum fal- devita Phil.
tein confanguineorum , putà patris, matris, filý , filiafratris, oMoyfis I, 1 ,
Sororisinnupsa. Verùın fummo Pontifici nullo caļu liceret vlli & c.
funeri
 Caput XXII . & XXIII.
fuperi intereſſe, aut quidquam circa vllum mortuum ,ne pro
prium quidein patrem ſuum , facere ex onnibus iis quæ iam
dixi contaminare ratione funeris :nam id hic v. 1o. & fe- A ipſis Gentilibus offerendæ in templo :Ita 2.
quentibus expreſse illi vetatur. adeò vt neccapur quidem di
fcooperire aut cidari fpoliare poffit ratione funeris aur luctus;
nec veſtimenta ſua ſcindere, in funere, vel ex luctu ; nec de
arrio ſancto pedein efferre, cauſamortuiliceret. Aliis vero de
caufis hæc ipfi verita non erant. Ratio quoque additur tam
rigidæ inhibitionis : quia fpecialis vnctio quâ vnctus elt,
ſpecialem quoque munditiam in eo , reuerentiamque facro
run quæ continuò tractat,exigit:cúmque populo debeatiple
elle exemplar perfectionis, & omnibus prælucere inaximè
conſtantia & animi fortitudine,ad fidem aliis faciendam re
ſurrectionis,& vitæ æternæ, debet à luctu & curatione fune
brium quàm longiffimè abeffe, & cadaueribus,quæ fyinbola
funt peccati & mortis, prorſus abhorrere. Hunc ritum etiam
dæmon,vtfimius æmulari voluit in fuis Romæ & alibi Pon
Serviusad 6. tificibus, & Flaminibus Dialibus, vt teftes funt Seruius,Gel
AncidosGell. lius, Feftus & Tacitus. Secundum diſcrimen erat quoad ma
1.10.0.15.Fc
trimonium ,quòd vulgares ſacerdotes , licèt non poffent in
down.se.v.7. vxorem ducere antè ab alio corrupsam aut repudiutam a fed ne
101.13.Ant. que feruam vel captiuain ,vel cauponariam , inquit Ioſephus,
C10 Pbilo, & Philo ,licèt conuerfain & mundatam , quod illæ omnes de
1.2.deMunar-'pudiciti
dia. a fint ferè ſuſpectæ : poterant tamen ducere viduam ,
b 1.13.14.15. velignobilemſum ,dummodò Hebræam & deftirpe ellet Iſraëli
tica. Verum mus Pontifex vetatur hîc b aliam quam vir B defu
ginem ducere,& nobilem ſeu ex illuftri familia: quin nec ftirpi
Jua,id elt filiisſuis,poteratè vulgo aut fæce populi vxores ac
cipere, quòd hoc in conteinptuin & ignominiam pontificiæ
dignitatis cedere videretur. Poterat tamen ex alia quàm Le
uitica fribu , dummodo ex illuftri familia , quamcumque vel
let yoxorem accipere.Patet exemplo Ioiada S. Pontificis qui
vxorem duxit Iofabeth de tribu Iuda, filiam regis Ioram 2 .
Paral.22 . y.11.
Greg. 1.1 Moralia huius capitis yide apud S.Gregorium .
Palt.c.pkt .
CAP v T XII.
immundi d alienigena arcentusab eſu vi& imarum pacificarum ,qua tibus
Sacerdori cedunt, Deſcribuntur macula ſeu vitia quibus victime huiusquas
1
Carere debebant,
W.10.1 Mnisalienigena non comedet de ſanctificatis.] id eſt, de
° O camiibi
carnibaus Deo facris ,quæ ex hoftia pacifica cedebant
in partem facerdotis.Et in hoc differebant hæ partes ab aliis
etiam eiuſdem victimæ partibus quas laici offerentes ſecum
domum referebant. Nam ad has laicorum partes abſumen- c Eti erant.Vnde & hic folusmenſis quatuor celeberrimacomi
dasadhiberi poterant quilibet Hebræi, fimodòmundi ef
ſent. Ad partes verò
quæ facerdoti cedebant, purà ad ar
mum dextrum & pectuſculum , ſolus facerdos, & omnes eius
domeſtici, vxor, filij, filiæ ,ſerui ſeu vernaculi, ſeu emptitij,
poterant adhiberi,nullus verò alienigena,ſeu de alia quàm ſa
cerdotali gente , & quinon ſit de familia domeſtica facer
dotis:nullus item inquilinus, id eft,qui in eadem quidem fa
cerdotis domo ſeu eiuſdem domusparte aliqua : tanquam in
conducto habitet,ſed aliam fainiliam conflet, vt fæpè fit,in
eadein domo plures eſſet familias : nullus deniquemercena
rius,feu qui ad tempus operas ſuas locatfacerdoti. Ratioho
rum eft, quia hi omnes , licèt aliquo modo videantur ad fa
cerdotem pertinere , tamen non funt de familia ſacerdotis,
cui familia loli elus illaruin carnium permiflus fuit, nec
potuit commodè vlli de familia etiam feruo aut ancillæ ,
eſus illaruin vetari, propter periculum nimis alioqui ma
gnum furti & facrilegij : à mercenariis ', inquilinis, & aliis
ad familiam non ſpectantibus nullum imminebat .Ita Philo ,
Philo & lo Ioſephus & alij.
V. 21. Omnismicula non erit in vittima. Per maculam intel
feph.fup. ligit hic & alibi pallin non colorein infectum , fed omne
vitium ſeu defectuin in ſubftantia , v.g.fi ( vt fubdit )animal
( acum fuerit , fifractum ,mutilum velmancum , fi cicatricem de D memoriam quadraginta amorum quibus per deſertum in
formem habens, fipapulas feu verrucas , aus ſcabiem aut imperie
ginem , offerri Deo non poterat. Auré o caudâmucilatum ,
quòd hi defectus cenſer entur exigui effe momenti , poterat
offerri in vltronea ſeu fpontánea oblatione : ſed in votiua,
ſeu quæ ex voto debebatur, ac proinde debebat merito
perfe&tior efle, non poterat offerri.
Tropologicè per Aurem obedientia, per caudam ſignifica
tur perſeuerantia : quæ licèt in opere libero ſæcularium , vt
Deo placeat ,abelle poffint;certè in iis qui vouent perfection
nisftatum , abeffe non poffunt,inquit Radulphus.
Allegoricè inunditiesilla omnis cum victimarun , tum
comedentiuin victimnasantiquæ legis, fignificabat infignem
puritatem ab iis exactum iri in noua lege, quiparticipes fu
Balfer.2.de turi eſſent facrificij
S. Ba pretiofiflimicorporis & fanguinis Chri
in qu De fi li
bapt,c.2.& 3. fti,V.25.it panu alus. ienigena non offereris panes Deo, quiquid dare
voluerir. ] Latiùs hîc funitur alienigena pro omnieo qui non
eſſer de genere autreligione ludaica ;à quali,nanu ,quia im
munda
, vetantur hîc facerdotes vllain ablationein ad altate
Solchelic.iş. diDei offere
acè id licundam accip Subint
cet Ioſephellige
sè doere, immed
iſſe fu us , & ,exempiate.Nan
lis S.Scrime
ptu
lac. Tirini Tom I.
ræ paffin comprobatur.Nempe pecunias à Gentilibus 39acci
piebant quibus per Iudæos victimæ coëinebantur, etiam pro
Machabæ orum 3.
Seleucus Aliæ rex prættabat de ſuis redditibus omnes ſum
ptus ad minifterium ſacrificioruun neceffarios.Et de Auguſto Philo I. de
Cæſare idem teftatur Philo; & de aliis Romanis Ioſephus. Lega, ad
Cain loſe in
CAPVT XXIII.
Sex genera feſtoruin, que Deuspraſcripſit Hebraisa
Ý.3.
dedicanda. Erant hæc numero fex, inſtituta à Deos
& recenfita hoc c. Priinuin erat (abbathum , ſeu feptiinuscu
iuſque hebdomadæ diesde quo diximus c.35. Exod.Secun
dum feftum Paſchaliazymorum ,de quo Exodi 12. Porrò ſe
cúdo die hebdomadæ azymorum ,iubetur hic, v.ro.Cùm mel
ſueritis fegetim , ſeumetere incipietis , & vt Deuter. 16.v.9.di
cicur, die quâ fulx in ſegerem mittetur ; offeretis manipulos ſpica
rum , non ſinguli fingulos , ſed nomine totius populi ynum
aliquem , quaſiprimitias totius mellis. Et hic manipulos,telte
Ioſepho, è vicina Ierichuntina regione ferè peti ſolebat,vbi lof.l.3.Ant
facilè diebus quindeciin antè maturefcebantſegetes, quain C ,10 ,
vel in agro Ierofolymitano, vel alio terræ Iudææ tractu .Ad
dit idein loſephus,ex hordeacea meſſe ,quæ citiùsmatureſcity
mifolere. Et hac oblatione Domino facta , neque antè,
omnibus licuifle publicas vel priuatas meſſes deme tere.Cer
tènon antè licuiſſe panem vel pultem ex noua legere coque
re,patet ex y.14 .huius capitis. Porrò manipulus ille non of
ferebatur ad altare ynà cum ſpicis & paleis, ſed , vt ait loſe
phus,ficcabatur primum ,dein pilo tundebaturmox furfurum
excretione repurgatus, ſola ſimila ſeu florereliquo ,menſura
affaronis ſeu gonor vnius,vt eft in Hebræo ,Deo offerebatur.
A die oblati huiusinanipuli numerabant s dies:& quin
quageſima erat tertium illorum feftuin , quod inde vocatur
Pentecofte : incidebatque in ſeptimum diem tertijmenſis. Ita
Serarius, Lorinus, Bonfrerius. Quo feito fermentatosduos
panes à ſingulis familiis Ierofolymam deferri , & ſacerdo
primitias offerri debuiffe colligitur ex verf.17,
capitis :qui panes primitiarum vocabantur , quia ex
primisſeu nouis frugibus confecti , & in eum finem delecti
vt Deo offerrentur.
Sequitur quartum feftum v.24. nempe tubarum , die prima
menſis ſeptimi, & ideò maxiinè facri:Sicut & feptimus heb
domadæ dies ,& ſeptimus quiſque annus,& fepties ſeptimus
ſeu Iubileus, propter feptenarij fanctitatem peculiariter fan
plectebatur feſta , plura nempe quàm çotus reliquus annus
fimul. Addunt Hebræi ,diem primum huiusmenfis feftum
maximè fuifle in meinoriam liberati tum Ifaac à morte, & in
eius locum ſuffecti arietis: quam etiam ob rem folere tum
inflari cornua ariecina. Sed cur non potiùs in meinoriam &
gratiarum actionem tam nobilis ad Iericho victoriæ in pri
mo promiffæ terræ ingreſſu ,chìm tubarum feu cornuum clan
gore mænia ſpontè corruerunt? Nam licèt id cum , cùm fe
Itum hoc indiceretur, necduin completumeller,at certè faț
præuiſum fuit à legiſlacore. Quamquam ,vt dixi, ſanctitas fo
la menſis huius fufficere potuerit, vt, ficut ſabbathuin quod
que,& annus fepeimus & Iubileus, telte Iofepho, à ſacerdo . Loſeph. 1.8.
tibus tuba indicebatur, ita & hic primus dies menfisrepti
mi, peculiari tubarum clangore promulgaretur . Belli c.g.
Quintuin feftuin erat eiufdem menfis ſeptimi diedecimo,
nempe expiationis, de quo fusè cap.16. egimus.
Sextum erat decimo quinto die eiufdem menſis, Scenopegia ,
id eſt feſtum tabernaculorum , quod durabat ſeptem integros
vacarent aabeosoperibus ſeruilibus,
dies,non
ſed quòd lætis tanto ſpacio
quòd conuiuiis & facrificiis tranſigerent ,extra
proprias ædes in tarbernaculis ex pellibus, linteis,vel arború 4 Num , 1o, &
loleph.l.3
ramisſubito opere conſtructis toto illo tempore degentes,in Antiq.c.10.
eiuſmodi tabernaculis egerunt. Porrò hæctabernacula non
neceſſariò extra yrbes, fed folùm extra domos , quo quiſque
vellet loco ,dummodò ſub dio,figipoterant:vnde quidam in
hortis ſuis, vel domorum arriis,quidam in tecto domoruin ,
quidam in plateis illa figebant, vthabetur 2.Efdræ 8.0.16 .
guli Porrò
ſumantprimo die Scenope
ſeu manu giz iubetarboris
geltent,fruftus hîc Deus.v.40.
pulcherrima, fin
Veputà
citri, id eſt ramuſculos cum annexismalis citreis. Ita Chal
dæus, & Rabbini clun Ioſepho. Et quisneſcit , ramos citri
vc admodum
folia aindenos,
modò perpetuò ita & pulcherrimos
vitentia, & flores ſemper quibus non
effe,purpuraſcen
tes , fed & fructus aureo colore flaueſcentes coro anni de
curfu adhærent? Quin & lignum ipſum citri arte dedola
tum eximiè pulchruin effe , & menfam citrinam aureæ men
{æ prælatam fcribune Cicero , Marcialis , Plinius, & Dale- Verrem Cic. aå.. Mar.
6. in
champius.Spatule palmarum ,quas
inmanus fumere ,funtpropri fculiubentur
iidem
è ramu i illi cene riorquoque
tum es yn tial.l.14.
de dactylifeu fructus paknarium dependent.Runilignidunſa- Plin.l.13. 15. & ibid.c.
num frondium , erant taini exmyrto , vtvertit Chaldæus, Ioſe- Dalechamp.
phus teltatur. Qui & addit , his ramis quos hoſannas vo- loſeph,fuprà
cabant, inſtructos Iudæos feftiuè circa tabernaculum vel
D 2 tem
 40 Commentarius in Leuit .
templum ſolitos ſaltitare : & octaua ſeu vlcima die frequen
tes, imò omnes quotquot poſſent, ad teinplum conuenire de
buiſſe, vnde & cælus & collecta vocatur hîc v.36. & alibi ſæ
piùs, non à pecuniacolligi cum confueta ( nam id ex nullo A propriarum domorum quas poflidebant in vrbibus Leuita
Scripturæ loco conſtat)fed ex populi totius conuentu :neque
hoc ob aliuin finem , quàm vt gratias vnanimiter agerent
Deo , Priino, pro obtenta terra ſancta;Secundò ,pro frugibus
eo anno collectis, Tertiò pro felto feliciter exacto. Quibus
gratiis pera & tis,omnes è tabernaculis ad propria domicilia
S. Thom . 1.2 . remeabant. Ita S.Thom.Burgenfis, Ribeira & Sanctius .
9.102 . a.4. Tropologiam vide apud Rupertum , Heſychium & Ra
Burgenfis hic
Ribeiralis.de dulphur.
Templo c. 1 3.
Sanâius in
CA PV T XXIV.
3.Reg.8. v .
vlt. Quale debeat effe oleum in lucernis templi:quales panes in menja pro quam terræ dominos & proprietarios ( nam hoc mihi oinniū
pofitionis. Blaſphemus iuffu Dei lapidatur.
Greffus filius mulieris Iſraëlitidis, de viro Ægyprio. ]
CNam multi Ægyptij cum Hebræis egreſſi fuerant
ex Ægypto , nempe qui veri Dei cultum & circumcifionem
ſuſceperant, & affinitate coniuncti illis fuerant , vt inſinua
tur Exodi 12.v.38 . vbi vulgus promiſcuum innunderabile cum eis cedi non ſolum yt ipfiliberi poflint,vtpoterant feptimo quo
aſcendiffe dicitur.
V.14.Ponant omnes qui nu erunt, blaſphemantem manusſuas B etiam quiſeptimoannoliberari noluerant, & ſubulâ ftigma.
fuper capur.] Hac ceremoniâ reftabantur yerun effe quod re .
tulerant:& quaſiproteftabantur , velle fe, fi falſa teftarentur, recuperatam Iubileo libertatem , iterarò fe fubdere nouo fer
yt ſanguis innocentis in ipſorum caput redundaret. Hæc eâ
dem cereinonià indicabatur , publico nomine ob peccatum
in populo admiſſum , ynain hanc quafi hoftiam Deo immo
landam confecrari : & , fi quid vindictæ ob idem peccatuin
in populum eſſet venturum , id totum in caput hominis no
centis conuerci.Habuítque hæc cæremonia locum nó modò
in blaſphemia , fed etiam veriſimiliter in quovis alio crimi
ne, vtpatet ex hiſtoria Suſannæ, cuius capiti duo ſenes ma
nus impofuerunt Danielis 13.V.34 .
CAPVT XX V.
Annus ſeptimus quiſque , Sabbathicus ; quinquagefimus , Tubileum
effe iubetur. Ritus utriuſque priuilegia.
Vas primitiarum tuarum non colliges quafi vindeminm .]
Id
primitias tibi debitas colligere permodum vindemiæ vel c
meſlis puta per confuetos mellores & vindemiacores , anno
Sabbathico non colliges ex iis quæ fpontè illo anno , vel
fortè ex granis anno præcedente deciduis terra proferet:
fed relinques omnia primò colligenti , in cibum feu vſus
domeſticos, fic tamen vt & cibi cedere poſſint in eundem
vlum . Vnde patet, etfi non potuerunc à domino fundi anno
Sabbathico colligi vuæ vel alij fructus , quafiè fundo pro
prio, & feorfum iure herili, co modo quo fiebat quando vin
demia vel meſſis peragebatur ; potuifle tamen ad cibum &
vſus domeſticos colligi, quafiè fundo communi & iunctim
cum aliis ſeu peregrinis, ſeu iumentis eumdem agrum de
paſcentibus. Porrò alia Sabbathici anni priuilegia propo
luimus ſuprà Exodi 23.
Præter annum ſeptimum Sabbathicum , præſcribebatur
infuper Iudæis poft fepties ſeptein annos , alius annus quie
tis ac remiffionis, nempe Iubileus , cuius omnia eadem erant
priuilegia quæ anno 7. Sabbathico , & inſuper alia quædam
Philo l.2.de inajora ,tefte Philone, Ioſepho,S.Hieronymo & aliis. Nam
lib. de Charit præter ſabbatiſmum terræ , & remiſſionem omnis debiti,quæ
tate. Joſeph . erant communia cum anno ſeptimo , inſuper agri omnes
1.3. Antiq.ci frugiferi, cum domibus in agro fitis,etſi centies diuenditi,
10. Hieron.in anno Iubileo redibant ad dominum ſuum primum fine vllo D altera Ierofolymitana g facta perTitum , vt diſerte narrat & Joſeph 1.7 .
s
. la pretio reddito.Neque enim poterát eiuſmodi agri à Iudęi in
. cpiſto
cad Galat
perpetuum vendi: b fed tantùin quafielocari, feu in emphy
v.Lcuit
23 . , 25. teuſin darivfque ad annum so. qui erat Iubileus. Sed ne
66.24 que poterant quidem ad illum vfque annum nifi fub redem
prionis conditione c vendi: hoc eft, non nifi ea lege,vt poffent nunciantur, & plufquam octo milla hominú fame exſtincta.
quouis tempore redimi vel ab eo qui vendiderat, à propin
quo illius. Secus erat de domibus vrbanis, vel agris fubur
banis non frugiferis,ſed ad hortos potius deliciarum vel fe
pulchorum facicntibus,aut aliis fimilibus vſibus ſubferuien
tibus : qualis erat hortus Ioſephi ab Arimathia, ager figuli
30. argenteis Iudæ coemptus in fepulchrum peregrinorum .
• Hienim & fimiles agri non frugiferi,vti & domus omnes yr
banæ vel ſuburbanæ , poterant in æternum alienari, neque
64.19. facultas erat ea redimendi, c nifiprimo anno à venditione: & ne
quidem anno Iubileo ad antiquum dominum reuerteban
cur, vti ruſticani agri & domus villicæ. Racio diſcriminis
erat, quòd agri frugiferi & domus rufticæ cenfebantur pro
pria cuiuſque tribus hereditas,acſtabilis à Deo donatapor
lellio , quam non expediebat confundiac permiſceri,netan
dem multi cum ſuis integris familiis ad inopiam delaberen
tur.At verò domus & ſuburbana cenfebátur adiectitia tantú
bona , & pro libito cuiuſque coſtructa & allectiua potiùs in
colaru. Quare cùm expediret yrbes à quibuſuis, etiá diuerfæ
cribus hominibus adde & à proſelytis, frequentes incoli, cx
pediens quoque erat,vtdomus poflent in emptoris perpetuam
ac firmam poffeflionem tranfire. Quia tamen Leuitæ nullam
aliam ab initio poffeffionem interHebræos acceperunt quam
rum; hinc domus illæ ipforum fruebantur cadem de cauſa iu
re pofleffionum ſtabilium quas alij ludæi habebant,poterant
que quovis tempore redimi, & anno lubilei primo Domino reddi d v. : 1 .
debebant;de Suburbana verò Leuitarum nullo cafu vendi poterant, Nu mis&.
4.34.
e quia hæcnon erant ſingulorum Leuitarum , vti erant do Colligitur
mus vrbanæ, ſed integre alicuius familia : f vnde nimisgraue ex 3.Reg a.
incommodum fuiſſet, tam inultos vſu rei neceſſariæ priuari v.16 . & le
vel ad teinpus. Et hæ funt rationes à congruo , quæ Deum rem .32.8.7.
& 169.
mouiſle videntur adfic ftatuendum :ſed ſcopum quem prima
riò ,intendit,ipfeinet explicat v.23. Quia mea eft ierra, o vos
aduene er coloni mei eftis. Quafi dicat, Volo vos eſſe non tan
ſupremo domino reſeruo )fed tanquam colonos, quibus gratis
vſuinfructum præſto. Vſú fructuarius verò fundi dominium ,
quod ſuum non eft,non poteft in alium transfundere: fed ne
que diutiùs aut aliis pactis elocare poteft.quàm quibus à do
mino permittatur. Ita Philo & alij.Similein ob caufam v.41.
vult peculiari priuilegio feruisHebræis anno Iubileo con
que amo Sabbathico : fed infuper, vt& debeant liberi fieri,
tici facti fuerant quafi perpetui ſerui. Poterant tamen poſt
uitio. Quin nec ſoli ferui tunc manumitti debebant, vt ſepti
mo quoque anno ,ſed præterea etiam proles illorum ,e & fi Ioſe- .Leuit.25.
pho credimus , etiam vxor,Mei enim ferui ſunt,f inquit Deus, 1:41. Iofepbo
1.4. Antiqui.
id elt,meo feruitio peculiariter addi& i ſunt: quos proinde cap . 8 .
non decet , aliorum mancipari ſeruitio aliter vel diutiùs, f Leuit.ar.
quàm mihi viſum fuerit omnium ſupremo domino, num.42 .
Anagog icè annus Iubileu s fymbol um erat futuræ reſur
rectionis ; quia plena fiet omniuan remiſſio , manumiffio, pa- Ribeira l.s.
radifi reftitutio , quies & fabbathum æternun .Ita ex Radul. cap ,2s ,
pho Heſychio & Ribeira .
CAPVT XXXV I.
Promittit Deus viginti ofto benedi&tiones Hebrais , fi lages ſuas fer
ment : toridem plures maledictiones , fi leges non feruent.
Ec titulos erigetis,nec infignem lapidem ,vt adoretis eum .]
Vnde clariflimè patet,hæc per fe non fuiſſe illicita ,
neque prohibita, fed folum adorationis & idololatriæ cau
şâ.Vnde nec Iacob,. nec Moyſes, b nec lofuë,c nec Macha- 4 Gen.28.r.
18. & cap.3 .
bæi, d peccarunt qui titulos publicos erexerunt, ſed in veri V.45 & c.35 .
Dei honorem , & in memoriam acceptorum ab illo benefi V.14 . & 20.
ciorum .Deſepulchris quoque conftat licitè , erecta & exor- b Exodi 24.
nata fuiſſe,neque id velhic yel alibi prohibitum fuiſſe.Cæ- cloſ v. 4 :uë c.4.
tera dixi Exodi 20. Quidam nor improbabiliter hîc quatuor dr . Mach,
diuerſi generis fimulacra à Deo diſtingui cenfent,per idolum , 13.V.27.
ftatuam è metallo :per ſculptile è ligno :per titulum , è marinore
vel alio lapide cælatam ftatuam p : er lapidem infignem è mar
more quoque, ſed pictam , vel picturis ornatam .
7.26.Baculum panis confregero,id eft, omne fubfidium cibi &
nutrimenti abfulcrozita ut decem mulieres in vno clibano coquão
panes.) quarum fingulis antè vix ſufficiebat clibanus ynus, ia
decem familiis ad coquendos quos modicos habent panes
abundè fufficiat. Extremæ id inopiæ lgnun : vti & iftud. Et
reddant eos ad pondus, id eft, certo pondere cibum domefticis
diftribuant.Sed exitiale prorſus id quod fequitur v.29.1ta vt
comedatis carnes filiorum veftrorum .Quod tamen ad litteram im
pletum fuit in obſidione Ierofolymæ e quæ Babyloni- . Thren 4 .
cam captiuitatem anteceſſit, item in obſidione Samariæ , i & $X:4.10Reg. . 6.
Iofephus & alij. Et dum hæc fcribo, etiam factum narratur Bellic. 8.
ab Huguenottis in vrbe Rupellana anno Chrifti 1628. Lu
douico XIII. Rege Chriſtianiſſimo yndiqueobfefla,nain
ancilla ab hera filia , à matre, fraterculus , forore deuorati
9.34.Tuncplacebunt terra fabbatha fua cunctis diebus folitudinis
ſuc.]Pulchra metaphora tribuit rei manimatæ ſenſu . & gau
diú fuum :quafi dicat, Si vos terræ negetis quietem fuam fe
primo quoque anno Sabbathico, & quinquageſimo Iubileo ,
proyt legeja lata decreui; fiet vt, vobis terræ incolis in exi
lium pulfis;velmorte
mul&tatis, terra in folitudinein redacta,
fruitura fit vltronea quiere & ſabbathis,ſuis; vt contingic
tempore captiuitatis Babylonicæ ,cui neglectus harum diui
narum legum in particulari caufam dedifle ,fatmanifeftè in
dicaui 2.Paralip.vlt.y.21.
CAPVT XXXVII .
Varia fanciuntur leges de votis, fiue voueantur homines, ſowe beftia ,
fiue domus, fine agri, fiue alia anathemata , irem de decimis Tema
plo donandis.
Omo qui poponderi Deo animam ſuam .] id eft,qui vo
Y ... uerit ſeipſum mancipare cultui & feruitio Dei.
Nota ,
 Caput I. II. & II 1.
Nora, duplicis generis voro potuiffe aliquein demouere le duntur, & diuino feruitio mancipantür.Hæc tamen nomiria
vel ſua cultui & leruițio diuino Ieu conſecrari,Deo ,autſanèti
b Vr hic'ſu. ficari. Primo generaliter b & indefinitě quo modo qui voue- A fole fuprànt dixide
non rarò vrbib us idolol
eciam atrici
in mala s,& meximii
m parte pecca
accispi, cum torib
olinus
yve:
admitur,vfque
y.28. 'rac,poterat pretio hîc à Deo præſcripto fe fuaque redimere. tum etiam hodie, vt patet in excommunicatisi, qui cherem &
Secundò ; ſpecialiçer , & ablolutè , & determinatè, vt ipfa Anathema:a dicuntur,cò quòd ab Ecclefiæ confortio per cena
per fe in perpetuum applicarentur cultui & feruitio Dei nulla furam illam Ecclefiafticam & quafi mortem ſpiritualem
poteftate facta ea redimendi,aut in profanú vſum denuò re feparantur.Ectuncſolet Græcè éradejempere fcribi:nain aliàs
‫ חרם‬ducendj. Et hoc votum Hebræi cheiemiGræciana hema yox cùm in bonam partem ſumitur, ſolet fereaſcribi,ci
įVeà v 28. cabant. Quæ fic Deo confecrabantur,mori debebant ,putà
& deinceps vel naturalimorte , vel ciuili. Naturali per ſacrificiuin , Verf.23.Supputabit iuxta annorum numerum vſqueadvormpe a ,m ,
iubileu
erantanimalia ad id idonea : vel per fimilem facrain immofi pretium Vt preciu
ti, fed .]pòità agriredim
poſſeſmſore voto, genera
ſemelendi iuftum li confti
Deo confe
tuipoffet
cra
:
lationen, fi eranthoinittes.Dei hoites aut eximij peccatores . tria voluitDeus attendi.Primò , an is qui vouerat; iure he
Sic vrbs Iericho jubebatur elle anathema Iofue 6. & alice reditario à maioribus ad ie deuoluto agrum poſſederit. Se
idololatricæ Deuter.13 . Ainalecitæ 1. Reg.15. Et tali etiam cundò quantum femencis capiat dum conferirur. Tertiò ,
voto ſeſe obitrinxerunt Ifraelitæ ad exciſionem vrbium quot anni luperfint vſquead proximum Iubileum . Nam ta
Chanınæarum Numer.21.V.2.Morte ciuili id fiebat perap lis pro fingulis annis adhucreliquis, fiager 3.9.modiis hor
plicationem ad perpetuum feru tiun tabernaculi vel templi; dei confereretur, iubebantur facerdoti appendere so. ficlos
leparationem perfectam ab vſu & dominio profano.Sic Nas argenti : & infuper,fi fortèredimere vellet agnum fuum , co
k Vide Nu zaræus perpetuus ke cuiufinodi Samuël fuit, cherem & ana. gebatur addere quincam parté precij æltimatiagri:ſin nolles
mer. 6. chemadicebatur.Et quotquot fimili voto ſeſeobftrinxerant, redimere ,nunquain deinceps,etfià facerdotibus alteri vendi
obligatiæternum erantad quælibet etiam infina templimi contingeret ; ad priorem dominum redire aut reuoluipotes
niſteria, iuxta placicum & imperium ſacerdotum vel Leuica rat ,nequidem in Iobileo . Sin verò is qui agrum vouerat,
rum.Itaque viri cineres efferre, ligna conuehere,fordės euer
here, aquas comportare, aliáque nin &poliederi
his fimilia præftare debet B nis, t illum
Deo deuot tio,fed
iure heredicaredim folùm iureempr io ?
bant: ficut Gabaonitæ ſeu Nathinai perpetum ſeruiciis illis bat niſi iamnudum pretiuumm (pretio
ementis iuxta velletum
erenuner ;non debe
annor um
addicti fuerunt Ioſue 9. V.21. Feminæ verò ea quæ iſti ſexui vſque ad Iubilæum præftare, non addita parte quinta fupra
conuenientia erant, vt nere, telas texere,ſacerdocales & Le æftimationem , deinde fiue is redimeret à lacer dotibus, fiue
uiticas veſtes conficere, dauare ,reparare. Simili modò ager non , Iubileo adueniente redibat ius poſſeſſionis ad priorein
hereditarius Deo fic deuotus , fi' heres abſolutus redimere dominú cuiiure hæredi tario debeb atur,non fecùs ac finullo
noluerit,ita manebat Deo confecratus, vt ne quidem in 14 facto voto remanfiffet apud emptorem . Ratio erat, quia ein ;
Hic.v.20. bileo iad priorem heredem reuerti pofler. Ethæc figura erat
Religioſorum noui teſtamenti , quorum & perfonæ per pro ptor ille, vt non erat abſolutus doininusagri, fed folùin ad
feſlionem , & fundi per amortizationein , quafi cherem & tempus,ita
obftring erenon
Deo,poterat
nequeſuo aliud agrum nififacere
votoquidpiam ad idem tenpus
in præiudi
anacheinata , ab omni iuriſdictione ſeculariæternum ſucci. cium hereditarij domini.

LIBER N V MER I.

I c à Græcis & Latinis vocatur qudd varias popüli Hebræinumerationes percenſeat à primo ſtatim
ſui exordio , vt cap.1. & fequentibus patebit. Continet alioquin hiſtoriam & gefta Moyſis atque
Hebræorum à fecundo menſe anni ſecundiegreſſus eorum ex Ægypto, vſque ad finem penè vitae
* Num.1.v... Moynis liue peregrinationis40. annor.in deſerto : neinpe vſque ad initium menlis vendecimi, anni * quadra
& Deucer.t. gelimi. Ergo continet liber Numerorum , geſta annorum ferè 39 .

CAPVT I. eſſent, vel faltem ad eam tanquam ad præcellentiorem redu

Initur numerus filiorum Iſraël à vigeſimoanno do Suprà, per fingu
las tribus. Inuenii ſunt uniuerfim 6035 5o.exceptis Lenitis.
TVmebrabitis cos per turmas ſuas. ] Et in hoc diſtinguitur
istud
paulò ante erectum tabernaculum , vltimomenſe anniprio
Tis ab egreffu ex Ægypto ; quòd illud prius Luftrum inſti
tueretur ad cenſum per capita pendenduin pro ſumptibus
fabricæ tabernaculiiſtud verò fecundomenle poſt erectum
iam tabernaculum propriè ad militarem deleétum fpeétabat;
& causâ belli, atque exercitusordinandi.Hinc nüinerando,
in turmas ; chiliarchias & centurias diftribuebantur, & fin
.
ci folerent.. Sic in parte Orientali,quæ erat anterior taber- a Paret. hic
naculi pars , eáque digniſſima, in medio expanfum erat ves v.9.16.34.
Ć xillum Iudæ:cui rribui tum hîc, tum alibi femper primus lo- 31.
cus defertur tanquá nobiliſſimæ, vtpote cuiiusprimogenitu
ræ quoad regnum & imperium à patriarcha 6 Iacob colla- 6 Gen.49.&
tum
Iudæ erat & Meffias'ex
ſub , eodem debebat. Ad lacus
ea naſcicaltramecabatur dextrum
ipfiusvexillo Iſſachar : ad 1.Paralip.si
ſiniftrum Zabulon.Ad Meridianum tabernaculi lacus in me
dio eratRuben cum ſuo vexillo fub quo ad vtrumque illius
latus erantSimeon & Gad.Ad plagam Occidentalé vexillü
Ephraim cum ſua tribu : & vtrimqueManaffe & Beniamin .
Ad Septemtrionein inmedio erac vexillum Dan cum eadem
tribu, & ad eius vtrimque latera Aſer & Nephthali .

gulis harum ſua capita , duces ſeu principes præficiebantur , Nota Secundò , hasduodecim tribuspaulò remotiùs à ca
non tam iure primogenituræ ( quamquam cæteris paribus bernaculo caltrametari ſolitas:ná intra illas omnes tribusin
ratio illius haberetur, ) quam tribuum electione fecundum totius tabernaculi circuitu ftationé fuam habebant Leuitæ ,
merita & res fortiter geitas fingulorum .
viciniplanè atrio ſanctu. Et quidé ad Orientem , qua ingreſ
Nota.Ab hac enumeratione bellacorum ,à qua hic liber in ſus erat in atrium Moyſes & Aaron cum filiis ſuis.ad Occi
itiú ſumit,& ab aliis pluribus enumerationibus,partiin Leui: dentem Gerſonitæ :ad Meridiem Caachitæ : ad Aquilonem
tarum , partim primogenitorum ,partim itinerun & manſioni Meraricæ , vt dicicur cap . fequenti.
in deſerto , quæ fequentibus capicibus recenſentur , idem Nota Tertiò ,ex traditione Hebræorun ,teſte Andrea Maſio; loluë Marius6.v.9
in .
liber accepit nomen Græcè miesto;latinè Numeri :licet plu & Villalpando, quatuor illa primaria vexilla & coloribus di- Villalpan, in
ta alia tum hiſtorica,tum cæremonialia , tum iudicialia illo
Loſeph le 3.
contineantur . D ſtincta fuiſſe,nempe iiſdem quos habebant lapides illarum Ezechielcod:
Antiquir.c.11. eran quatuor tribuum in rationali : & infuper eciam certis notisac pozelis.difpis,
t ex
4.4 9.emTri i, te
ptblu m ft e iIonol
Leu ſeiphnam nonrequ
o , era : ]òdQuaria ur, fi
Leuntitæ
cere à mal nesa
veliti fignis videlicet vexillum Iudæ figno leonis:Rubeni hominiscũ 6.29 .
& 14.6.4.
cellitas id poftularet, vel fponte militare vellent,ſed quòd mandragoris , quas ad matrem attulerat Ruben Geneſis 30 .
V.14.vexillum Ephraim figno bouis:Dan aquila. Quibus Alle
coginon poſſent.Patet, nam & Machabæi ſacerdores,& qui goricè fignificabatur , tabernaculum ,id elt Ecclefiam Chris
?

deinceps fuerunt Pontifices fimul ac populi duces, plurima fti,inter hæc quatuor vexilla ſitamper quatuor Euangelittas,
lofophus li. bella geſſerunt : & ipſe Flauius Ioſephus , quem iam teftem ad omnesmundi plagas deuchendam ac diffundendam .
bia de Bello. citaui,Sacerdos idem & militum præfectus fuit , vt ipſemet
paflim fcribit.
CA PVT III. .

CA PVT 11. Lewiras omnes locoprimogenitorum totius Iſraëlis ſibidepoſcit Suoque

Diſponit Deus ordinem caftrorum duodecim tribuum Iſraël circuim
tabernaculum in quatuoracies, per quatuor plagasmundi.
D Orientem Iudas figuttentoria. ] Hebraicè, ad Orier .
Itrorum Iuda.
Vbi Nota Primò Sub vno eodeniquevexillo fuo labard
larebáttrestribus diuerfæ ,ita vt duæ quæ ad fingựlas plagas
latera tenebant , ei quæ media erat aliquo modo lubiect
Jac. Tirini Tom I.
cultuimancipat Deus, Numerantur Leuita, & viginti duomillia
deprehenduntur : quibusin varias claſſes diuiſis difribuitur ck
ſtodia ſacrarum ſupellectilium tabernaculi.
* . 25. Åbebunt excubias in tabernaculo federis. ] Non quòd
tabernaculo : nam ne ingredi quidem illud licebat Leuitis,
fed folis ſacerdotibus quiper vicesminiftrabant. Ergo in rao
bernaculo hîc idem eſt quod fuper tabernaculum & res tabera
naculi,quæ fingulisLeuitarum familiis diuerfæ diuerfis eon
 tarius
Commen
42
miſlæ erant. Neque enim hic per excubins & cuftodini inceli
gitur actus folus excubandi & cuftodiendi , ſed inſuper of
cium & onus curandi vt omnia benè cuſtodirentur :neque A
id ſolùm cum erectum ftarettabernaculum , ſed etiam cum
in itinere deportandum effet , iteinque cum diffoluendum ,
yurſuſque cùin figendum eflet. Ita vt fingulis Leuitarum fa
miliis incumberet, rationem reddere earum rerum , inſtru
mentorum , acpartium tabernaculi , quæ iuliu Dei cuique
hoc capite cultodiendæ committuntur.
V. 28.Cauthia babebunt excubias Sanctuarij. ] Id eft, curam
corun , quorum vfus eft in Sanctuario. Ergo Caathitis, ve
dignitate inter Leuitas primis, committebantur quæ maxi
me diuina erant & facroſancta.Ratio autem cur illi cæteris
æferrentur, erat, quòd Moyſes & Aaron , & conſequenter
Tacerdotes omnes ex vna illa Caachitarum familia prognaci
eſſent.
V.39. Omnes leuice fuerunt viginti duo millia. ] præciſo &
& rotundo nunero , vtpater ex fequentibus.
Peres quomodo, id conitet, cum ex tribus antè ſubductis
trium familiarium particularibus calculis colligatur ſumma
maior alio trecentenario ? Refpondeo crecentos illos non
debuiſſe , ſed nec pocuille, reliquo Leuicarum nunero ac
cenferi , quò totidem effent inter ipfos Leuitas prinogeniti
(putàpoſt egrellum ex Ægypto procreati, quiratione luimet
jain erant proprij.Dei : quocirca non poterant venire in nu- B
inerum aliorum Leuitarum , qui pro primogenitis aliorum
Domeker, in tribuum coinmutandi effent , illorum loco lubſtituendi ac
hiſtoria Scho . Deo appropriandi.Ita Petrus Comeltor, Abulenfis, Liranys,
laftica. Dionyſius Carthuſianus, & Caietanus,
CA PV T IV.
Numorantur Leuira ab anno aratis trigeſimo 8580.quibus portando
committitur fupellex cabernaculi idum mouenda ſuntcaſtra . Et
- Cassbitis quidem affignatur arca, menſa, candelabrum aliare
vtrumque :Gerſoniris vela o cortina omnes : Meraris us autem
tabula ,columna baſes.
Trigefimo anno vſquead quinquagefimum . ] Hæc ætas
3: An hic præfcribitur filiis Caath non quâ poffentmini
Hrare in tabernaculo, ( nam hoc citiùs licuit illis , putà ab
anno us .vt dicicur infrà c.8. v.24. Et teinpore Dauidis, fala
çem in leuioribusſeruitiis, & quafi in nouitiatu ſeruire po .
& 1.24. 29 . terant ab anno 20. vt conftat ex 1.Paralip.13. a fed de ætate
qua,dun iter agendum eſſet,res tabernaculi deferre,ac ina
nibus tractare poffent.Hæc enim facraruin farcinaruin baiư- C
lacio vt maiorem reuerenciain , ita & ætatem firmiorem ac
sobuftiorem depofcebat .
4.4. Sandum Sanctorum ingrediuntur. Aaron & filij eiw . ) Et
fi eniin foli Aaroni, & fummo Pontifici licitum effet fe
mel per annun in ſancta Sanctorum ingredi, fixo & itabili
to tabernaculo : licuit ramen eciam inferioribus facerdoti
bus, quamdiu per defertum vagabantur , vrgenteneceſſitate,
cum refigendum alioque transferendum eflettabernaculum ,
illuc ingredi ad inuol.ndam efferendárnque arcam ,
Innoc.I...de Allegoricè Innocentius II I. ex officiis ſacerdotum &
S Alcaris.
myfterio , a Leuitarum veteris ,docet diſtincta quoque fuiſſe minilteria
6.2.vfque ad Acolythorum Diaconorum , Presbyterorum , & Epiſcopa
cum nouæ legis. Tropologiam vide apud Rabanum .
CAPVT V.
Immundicastris eiici iubentur. Sancitur lex zelorypie , quâ mariti
vxoresſuas de adulterio ſuſpe& as explorent per aquasmaledictas . nec vinum ,nec ficeram ,nec quidquam quod inebriare poffer, bi
y.7 .
Eddent ipſum caput: } Id elt capitale ſeu principale,
damni proxiino illati , & iniuriæ factæ : quodquee tiam fe
poſito iure poſitiuo , ex fola iuris naturalis obligacione reſti- D tiſque
suidebet. Agitur enim hîcmanifeltè de deli&tis quæ in pro
xiinú, rem eius ſcienter & fraudulenter vſurpando , commit
tuntur. Itaque per negligentiam hic intellige negle & tum præ
cepti dịuini,non quod concemnat forinaliter,fed ſciat tamen
& non curet implere.Rurlus intellige hæcde peccațis ocul
tis : quæ qua ratione ſacerdoti aperienda & conficenda eſ
fent , dixi Leuitici s.v.s.
W.is.Non fundet ſuper oblationem oleum , nec imponet ehus.]His
enim carere debebant oblationes omnes vbi de peccatis
agebatur. Leuit.5. Vill. nempe quia fymbola ſunt lætitiæ &
virtutis;quæ in peccatis locum non habent: hîc præſertim
Lofeph . 1.3. vbide crudeli zelotypiæ pæna & infami vltione agebatur.
Antiq.c.1o .
Philol. dc Totius rei ordinem explicant Ioſephus,Philo & alij Rab
Sponſalibus bini.Primò,maricus zelotypus vxorem Ierofolymx,vel vbi
legibus. cumque tabernaculum erat , liſti curabat ad oftium atrij
Rabbini apud facri. Secundò , dicebat facerdoti , iudici ad id deputato,
Olcaftras hos Te fufpectam habere vxorein de adulterio. Tertiò , negante
Sencnr. 1.2 , vxore , facerdos è labro feu mari xnco hauriebat pauxillum
Bibliotheca. aquæ , quz ideò fancta hîc vocatur, quia diuino cultui ac
deferuiebat . Ita Chaldæus
9. Reborgpia Oleafter
pober templi vſibus
, Vatablus , S., Abulenfis , Liranus . His Salomon
, Rabbi aquis in , rius, Innocentius III. S.1homas, & eleganter Hieronymus
in Numer.
fpergebac aliquid putaiſculi de pauimento atrij fandi: &
maledictiones in eaſdem aquas congerebat : vnde & ama
riffima hic vocantur , non a lapore fed ab effectu quem vir
cute morali , fed infallibili, ex Dei promiffione potencia af
hiltente producturæ erant.Quartò ,proferebat maledictone in
ipsa quoque mulieré,quæ hic recenſentur v.19.& fequétibus:
vt & ipſa mulier totidem verbis,li rea effet,eadein maledicta
fibi iinprecaretur:cogebatur enim fingula comprobare,dicé
do Arenamen, id ett fias,itamihi fi: Stabáquemulier nudo
capite,more omnium reorum ,& quafi fpoliata in fignibus pu
doris ac pudicitiæ :& , vtait Theodoretus,ad defignandum ,
omnia nuda & aperta efle in oculis Dei, cui fiftebatur.Quin
tò, haspoſterioresmaledi&tiones fcribebat facerdos in livel
hello feu charta , ſeu membrana :mox infcriptas eluebat
aquis illis maledićtis. Excipiebat Sexco , demanumulieris
oblationem zelorypis , putà farinam hordeaceam , quam paulò o hic v.18.
ante b in vaſculo collectam manibus illius impofuerat, &
pugillum ex ea cremabat ſuper alcari holocauftorum : reli
qua portione ſibi in cibum recenta. Vocabaturque hoc fan
crificium recordationu ,nempe reſpectu Dei : quem hoc facri
ficio rogabant , vt vellet exhibito cerco ſigno ottendere le
recordati vel adulterij , vel innocentiæ mulieris. Denique
Septimò , ex aqua maledicta potum dabatınulieri, quæ fi
rea , intumefcente mox ventre, & computrefcentibusve
rendis , pòft paulò extinguebatur, ait Ioſephus qui addit,
inflari ſolicam aqua intercute , quâ tam horrificè venterin
tumeſceret ve tandem diſrumperetur. Sin innocens eller
mulier, nihililli aqua nocebat , ſed erat innocentiæ illius
teſtis & cultos. Addit Iofephus , colligitur ex v.28. huius
capitis , illam cum certò atque infallibiliter è primo cum
marito congreflu procreatura decimomenſe proximo prolé
& quidem maſculam quantumcunque antea fuiſſet sterilis
& infoecunda ,Deo fingulari cura fic comprobante nulieris
innocentiam . Er hac quidem occulti adulteri; certa explo
ratione , cum cuique ad manum eſſet, ſapieritiſuno confilio
conſultum volebat Deus incolumitati mulierum Iudaica
rum , qnas alioquiinariti zelotypi facile demedio violenta
manu tollebant : fimul etiam infami hac pæna deterrebac
vxores ab omniadultcrio quantumuis occulto. Ita Philo &
Ielephus.
CAPVT VI.
De vero , conſecratione a caremoniis Nazarepinn . Formabez edir
dionis, qua ſacerdoces benedicant populo,
Hebraicè eft , vir velmulier, cùm admirabilem jeprema
ftiterit vouendo votum Nazarei ad ſeparundus ſe Domino. Hinc
patet Primò etiam è ſexu femineo Nazarxas fuiſſe. Secun
dò , votun nazaræatus admirabile & valdè excellensapud Philo I, de
ludzos fuiſſe , ynde à LXX.egregium , à Philone & aliis pal- Temulentia.&
fin magnum vorum vocatur.Tertiò, Nazar un nomen feu na i de viajmis
zir, vt eft in Hebræo, ſignificare ſipararum ab aliis,non qua- 773 à sadice
licumque modo ſed peculiari profeſſione fanctimoniæ & Hebrza
religionis, ac dignitateItacus. Qua ratione Nazaræi erant 1973
çomnuni aliorum hominumitatu ac genere vitæ ſeparati.
Sed Nota Priinò , duplicis generis fuile Nazaræos. Qui
dam perpetui erant, qui per coram vitam hoc inftitutum vel
Dei iuflu , vel voto ſeu proprio feu parentum fuorum tene
bant, v.g. Samſon , Samuël , Ioannes Baptifta , IacobusMi
gor.Alijfoldin erant temporales,& de hisagitur hoc capite.
Nota Secundò , cæremonias nazarxatus fuiffe ; Primum ,
bere , quin nec de una , feu recense,leu forca,ſeu paſſa comedere:
vt ſic palàın facerent ſe ſobrietati Rudere, omnemque crapul
lam auertari, ex qua tot pullulant vitia, & religionis piecam
præſcind omnis neglectu. Secundam , non poterant illis crines
i, vſque ad complesum diem quo Daminoconfecratur ,id
eft toto tempore quo ipſe ex voto debet manere conſecra
tus.Tertiam ſuper mortuum non ingredietur,morricinum huma
nuin contingendo,velmorienci aftando,ne patri quidem vel . Levic,aşi ,
matri.Et in hoc Nazaraus æquabatur . fumino Pontifici. Ee vill.
par ratio quoad vtrumque redditur,cur id illis ſpecialiter in
hibitú fit,quia conſecratio Dei ſui ſoupercaput eius eft,hoceft,quia
ſpeciali valdè conſecratione eft Deo conſecratus, vt fuprà
dixiinus; & Nazaræusnominatim etiam caput, adeóque
& capillos capitis habet conſecratos Deo,vtpote in Dei ho Cyr.lib.16.de
norem nutritos, & completo Nazaræatu , in eiuſdem hono- adorat.in fpi
rem detondendos & cremandos.Nam Quartò ,finito iam vo - ritu. Greg ;
ci tempore, poft oblatum Deo agnum ,ouem & arietem ,facra 1.31.Marc.17.
Nazarzo cæſaries ante oftium atrij detondebatur, & àſacer innoc. III.
dote mittebatur in ignem non altaris,vt vult Abulenfis ; fed fupra cosaesto
culinæ , in qua carnes pacificorum coquebantur , vthaber 2.2.9.136.2 6.
Chaldæus ; & docet Litanus. Atque ita expleto voto patgras Plavus ....de
bibere vinum , hoc eſt, delinebat effe Nazaræus.
Allegoricè Rupertus hæc omnia aptat Chriſto Nazareno: Religion
Tropologicè Religiofis noui teftamenti Cyrillus, Grego cap.1 %
Platus, Plura vide his Leuit.vlc.verf.z .
CAPVT
 Caput VII. VIII. IX . & X ,
doinenſepræftandum fuiffe. Ita Philo , & eadem eratom 43
CA PVT VII.
níum ratio. Et exemplum Ezechiæ Regis, ita docet z.Para
Principes duodecim tribuum offerunt tabernaculo recens eredo fux A ſed . celebr
longè
lip:30 imped
antis
aliis iment
cum ispopul
toto quam oquæ Patch recenſentu
hicamenſe ſecun
r præ
da,
finguli dona victimas.
pedito quominus celebraret primo menſe.
die qua complexitMoyſes tabernaculum . ] Dies Hebræis timèPetepræp edirndò
s ſecu etur, ,Quòan pote quisterti
d firat ctiam
o velſecuquar mente legi
to menſ
ndo Pal;
lidem læpè ett quod tempus.Et certum eft ex v.84.tem cha celebrare ? Reſpondeo , non potuiffe , neque eius rei vel
pus ve minimum duodecim dierum comprehendi nomine
diei. Cæterùin videntur hæc principum donaria facta priùs exemplum exftat, velmentio fit vlpiam in Scripturis , vel
teinpore quàm reliqua quæ primis huius libri capitibus torós hifto riis.tertiò , Quid fi quis nullo legitimo præpeditus im
Petes
que Leuiticorecenfentur.
7.13. Deacetabuelo aliíſque vafis hoc capite recenfitis vide pedim
ſpondeo ento neglex
, publi caiſſet
iudicimenſe primo
s ſencen tia occidPaſch a celebr
endus are ? Re
erat,vt hic
nocas noftras de menfuris in Prolegoinenis Commentarij.
Peres,ad quos vfus feruierint hæc vafa argentea ,cùm oma dici V.tu15r .ver
Def.1 3.
col umn vi Ex
a'nubis, de odi 13 .
nia Sanctuarij vafa debuerint effe aurea ? Refpondeo , Non
feruierunt vfibus Sanctuarij ; ſed altaris holocauſtorum in
in atrio ante Sanctuariun : v.g. Acctabula , vtin iis armus co
Aus, & libamina è farina & oleo offerrentur, phiala, vt ex iis CAPVT X.
vinum in altari libaretur , & c. TubetDeus fieri duas tubas argerseas , docétque earum vſuim . Mox
enim inflatis tubis , monente ſe columma pubis , iubentur Hebrai
mouere caftra ex Sinaï in Pharan ,arcâ preeunte,
CAPVT VIII: V.2 .
Prafcribit Deus candelabridge lucernarum fitum in tabernaculo : com Vas tubasargenteas; ) Tcilicet vt ſinemagis ſonorx,
ritum confecr ationis Leuitarum .
B ſacra tuba, quòd vſibus facris eſſentdeputatæ ; nec niſi à facer
dotibus a inflarentur , Primò , ad conuocandum populum b ad « v.8.
cur ntur Aqua luftrationis, ] cuiusdeſcriptio habe
4.7. A Sperga concionem tabernaculum . Secun mouend
caftraQuart
tur cap.19. commixtis fcilicetilli cineribus vaccæ Tertiò circa ndum
, ad pugna d cum hoſte tempo dòre;ad belli; ò,a.b
in 61;2. & 3:
rufz combuliz pro peccato . Vnde in Hebræo & Chaldæo
vocantitt -quepeccati, His iiſdem aquis purificabantur ij qui tentam , aliáve
spulo e ſacro, & publi
inſignca benefiicia.
iapopul lætitia , v.g.ob
Item victor
in feltis maior ob 5V.2.5.6.
iamibus, o V.1o.
contactu cadaueris ; vel fimili ſupermortuo pollutione conta quibus totus populus Ieroſolymam , vel vbi tabernaculum d1.9 .
minati erant. Et allegoricè adaptat illas S. Paulus ſanguini erat,confluebat. Denique & in Calendis feu nouiluniis,quæ
Chrifti , ad Hebræos 9.7.13 . Ethæc inſperſo aquæ lultralis, & felta erant Iudæis ceffatione ab operibus feruilibus,& pes
trac Prima cæremonia quâ conſecrabantur Leuitæ.Secunda ; culiarem in templo habebant ſolemnitatem & victimasfpe
eratabraſio pilorum omnium cotiuscorporis : ve deſignare ciales. Harum facrarum tubarum numerum auxit pofteà Sa
tur , refecandas iis effe omnes rerum ſæculariuin fuperfluita lomon ,teste Ioſepho ; ad viginti myriades, ſeu ad ducenta loſeph.1.5.
tes, omniáquemortua & malè olencia opera,inquit Theodo millia.
retus. Tertia,lorio veſtimentorum , quæ puritatis affectuum W.21. Caathita portantes Santuarium .] Hocelt, res Sanctua Antiq ...di
morúmque indexerat. Quarta ,oblatio bouis pro ipfis, vnius rij, inenſam , candelabrún , alcare incenfi , & c. Hæchumeris
in holocaultum , & alterius pro peccato . Quibus deſignaba fuís deferebant ſemper Caathitæ in medio duodecim tri
tur ipfos Deo cotos immolari tum in laude & honorem Dei, buum , quarum ſex præcedebant illos , ſex aliæ fequebantur .
tum in expiacionein peccatorum tocius populi: Vnde Quin Porrò reliqua tabernaculi ſupellex , & eiuſdem Itructura , à
tò, ponebant principes,totius populinomine ,manus fuas ſuper Gerſonitis & Meraritis deuehebatur plauftris poſt tres pri
Lenitas ,hoc ritu donantes illos & conſecrantes Deo , & vice mas tribus , nouem reliquis ſubſequentibus. Deuehebatur;
fui transferences illos in perpetuum obſequium illius.Deni inquam ,donec veniretur ad erection is locum , nubis columna iam
que Sextò , eleuabat , hoc eſt offerebat , illos Anron Deo , tan quieſcence . In Hebræo , Chaldæo ,& LXX. elt, crigebant taber .
quam hoſtiam ſacram & perpetuos miniſtros. Tum demum raculum ,ſcilicet Gerſonicæ , quoades que venirent ipſi Caathitæ ,
licebat illis ingredi tabernaculum fæaeris,non illud preſsè fun- c qui res Sanctuarij in illud iam ere& um inferrent. Et hæcvi
ptum , quod Sanctum vel Sanctuarium vocabatur , ( nam in il detur ratio fuiffe , cur Gerſonitæ & Meraritæ non cum Caaa
lud non nifi facerdotibus ingredi fas erat: ) ſed atrium , quod thitis in medio caftrorum incederent, fed præirent,vt inter
fub dio erat ante Sanctuariiim : nam in hoc ſolo atrio Les ea dum hi aduentarent cuin ſacratiore ſupellectili , tempus
uitæ fua minifteria facerdotibus præftabant.
illis fuppeteret erigendi tabernaculum in quod illa inferre
tur. Cæterùm ipfa arca ſüb columna nubis ſemper tota caftra
CA PVT IX. præcedebat; quæ dum quiefcerent , referri debebat à primis
kuber Deus in Sinai celebrari ſecundum Pafcha . Dein nubis colum initiis caftrorum , poft priores tribus ad locum tabernaculi a
Leuitis interea erecti.
na deſcribitur , qua fuit dux itineris su grietis populo Ifraël to
tis 40. annis . 8:29 . Dixit Moyſes Hobab filio Raguel, ] Teu filio fethro ſoces
vi ſul ſacerdotis Madian , qui & Raguel vocabatur , Exod.za
122.. & 3.Non ergo erat ipfemete Iethro vult:Abulenfi Lira
FA AciantPhafe , feu celebrent Paſcha : primum ſcilicec nus & Scaliger ex tradicion , vtrum
Rabbino fed filiuss,lethro
poltegreſlum ex Ægypto. Iuxta omnes iuftificationes cognatus Moyſis , cujus ſororem Moyſes in coniugem acces
ejus , ] id eft, iuxta omnes ritusà Deo præſcripros Exod.12 . perat. Ita Theodoretus, Paulus Burgenfis, Caietanus, Olea
qui dicuntur hic iuftificationes, quia fine his nihil iuftè ſeu re: Iter & alij.
Ctè ac legitimè fiebat.Igitur pueriab egreſſu Ægypriaco na Petes primò, Quomodo Moyſes audet hunc petere ducto
ti, quianecdum circum ciſierant , feftihuius epuli partic ipes rem in deſertis locis, cum nubes à Deo dux ipſis viarum alli
allenon poterant:Et quiadeinceps ſequentibus quotquot naſ gnata effet ? Reſpondeu, Non petit illum habere ducein yix ;
cebantur in deſerto non circumcidebantur,& feniores paula
cim inorie bantur ,hinc toto illo tempo reomiſſum füit Paſcha viam ducem
fed conſiliorum
occurrereſol in yariis
ent, v.g.vb & anxiis dubii
inam effentfonte quæ per
s,quâsparte fir
vſque ad ingrelſum in terram proriſſam .
Petes , vnde habue rint Ifraëli tæ farinam hoc Paſchate , D mand a aduer sus vicin oshostes caftra ,
Petes ſecundò , an manferit Hobab cum Moyfe ? Reſpon .& c.
ex qua pánes azyınos coquerent,cùm vičticarentmanna coe deo ita prorſus videri. Quin & trigintaocto poft annis ,cum
Lelti : Refpondeo ,Sicutad panes propoſitionis, & ad varia
exſcindendi eſſentMadianitæ , euocauit inde Moyſes etiam
facrificia farinam tuin hordeacean, tum triticeam (vtpatet reliquos filios Iethro affines ſuos, qui cum Hebræisdeinde
ex præcedentibus capitibus) habuerunt ex vicina Madiani ingrelli lunt terram promiffam , vt patet Iudicuin 4.V.11 . vo
..

tide :ica ex eadem facilè tantum farinæ comparari potuit; cahantúrque CynæisIudicum :v.16.à cognominelethro qui
quantun fufficeret exiguo pani azymoſingulis familiis con Cynæus vocabatur. Et hiinter Iudæos fedem Itabilem fixe
fciendo : nam fatis erat , fi finguli exiguum panis iſtius
fruftulum elui agni adhiberent, cæteráque ex manna ſup runt,nonlocis
litariis cam piamin domibus
religioſ ,quàm tabernac
amquein vitam ulis,ac, ferè
ducentes in fo
à vino &
plerent
y . fo . aliis deliciis abſtemij continúa legis diuinæ medicat ioneac
In gente vestía , coniunge cüin homo, q.di Homo de contemplatione occup; ati. Vt colligitur ex Iudicum 1. &
gente veltra , ſipriinomenfe fuerit immundus fuper anima , id clariùs ex 1. Paralip.z.verf.vla clariflimèex Jeremiæ 35. vbi
elt, pollutus ex conta ctu.c adaueris,vel curationefuneris:vel Rechabitæ vocantur à Rechab , qui erat vel hic Hobab , vel
Sfuerit in via procul ,) feu in remota peregrinatione; celebreč parenseiusIethro , vt fusè docet Serarius : vel,vtmeliùs à Corn . d Lapić
is Paſchaſuum menſe ſecundo .
Peces,primò , an idem faciendum fuerit etiam omnibus Lapide
Iehu; & quidam alij, erat
4.Regijo.v.23.huius enimparens
Ionadab Ionadab
iparens i focij
difertèregis
vo- de in Icicm .
zs.v.3.
aliis alia immunditiâ ,aut alio legitimo impediinento , pri
momente detentis, v.g.morbo , peite, bello : vel puerperis; catur Rechab
sarius ex S. Nilo , Ieremiæ
& Suida34.7.6 .Rectè vero
, Rechabitas probarfuiſſe
eofdein idem Se - Scrarius in
Serainep. mmenftruatis
undæ poll,utfeminifluis . Sed rmorticino
erarcontactu
: Nega ,Svel e ſ ,beltiæ
verof im : Eſſenis : & ab his vitam anachoreticam ac monafticamcum ad Triharcfio
i s i u
lolue q.ui. lius efle , omnib illis,t& quotqs alio ratinodneo p o i im Hoba viro pio ac ſancto , initium vitæ Religi peti pof 1.3.6.9.10.&
us uot abili mpedii- b
Chriſtianosderiuatam effe ; vt non iam ab Elia o,ffed æ ab hoc
mento inuoluntario prohibiti fuiffent primo mentegid ſecuni fit:Iidem hi Cynæi cuunt Iudæis ; inter quos morabancur , &

teliqui
 Commentarius in Numer.
44
reliquiquoque CynaiJethronis poſteri, quiin Malianitide Verùm ,quia dux & imperator nunquam eſtfine exercitu hine
remanſerunt , poft multa ſæcula valtandi, & ab Affyriis in Septuaginta & alij, cùm dicuntdelecam in caftra ortygome
captiuitatem abducendi prædicuntur Numer.24. V.zz. Ex iif- A tram , innuunt etiam aliarum coturnicum ingentes copias
dem ortuserat Haber Cynæus Iudicuin 4. cuius vxor label eodem delatas fuiffe. Certè ducentis hominum myriadibus,

Siſaram occidit .
СА.Рут xІ.
Marmer et populus primùm ex fatigatione:dein ob carentiam car
nium ceparım Ægypti. Immittuntur coturnices pro integro
menſe. Leuando quoque oneri·Moyfis prophetico fpiritu donantur cula recenſet, Ariſtoteles perdicibus eas comparat : & noltri Arif.Lup.
feptraginta viri ; quiinitium fecerint Synedrio Iudeorum . Qui fæculi mores idem probant.
ob murmurationem ple &tuntur igne cæleſtisaliisplagis.
I vigus promifcum, ) ſcilicet Ægyptij , & fi qui for
tè aliaruin nationum , alij qui Ifraëlitis ex Ægypto
recedentibus ſe coniunxerant, Exodi 12 verſ.38. Hi,inquam ,
huius murmurationis auctores & incentores fuêre . Et erant
hi in extrema caftrorum parte , vt ferè vulgus folet : vnde
mirum non eſt , ignem Domini, id elt ignem inaximum à Deo
derepentè excitatum ,extremam potiùs caftrorum partein,yt
pote in qua murmuratores ifti reſtiterant , quam aliain quam
1
quot eranttunc temporis in caftris, toro menſe alendis, opus
fuit innumeris coturnicum myriadibus. Vndemeritò Dauid
ad hanc ipſam copiam indicandam ait : Pluit ſuper eos ficut Pſal.77.
puluerem carnes, & ficut arenam maris volatilia pennata. Sedim Philo 1.1.de
menſa copiæ miraculum augebat etiam ipſa qualitas & præ Vita Moyſ.
Itantia horum volatilium : nam coturnices Iudæis in deliciis Athen
fuiffe, teftis eft Philo, & Athenæus inter lautiora menſæ fer-,Dipnoſoph .
1
CAPVT XII.
Maria ob murmur contra fratrem ſuum Moyſen lepra corripitur,co
caftris eiicitur. Sed orante pro ea Moyfe , poft feptem dies fanatar
Go in caftra reducitur.
V.I. Ropter vxorem eius Æthiopiffam , ] quæ erat Sephora
Madianitis filia lethro. Pro quo nota, duplicem effe
Æthiopiam :Occidentalem vnam in Africa remociùsvlera

.
.14 . Noncorripuifle.
uis$partem poſſum folus fuftinere. ] Quomodo queri poterat Ægyptu porrectam ,zonæque Torridæ ſubiectain :cui nunc
m
Moyſesſe ſolum ſuſtinere totum pondus,cùm iam anteà con- B imperat Preſto loannes.Alteram Orientalen , quæ aliàs Ara
filio Iechro Exodi 18. iunctos fibi haberet tot inillenarios, bia dicitur, certè Abriæ pars eft, complectiturqueMadiani
centenarios, quinquagenarios, decanos, iudices , qui eum tas alioſque populos qui ad Arabicum ſínum vergune verſus
ſubleuabant , & minores cauſas iudicabant ? Reſpondeo , Auftrum . Ita Herodotus, Plinius, S.Auguftinus , Theodore Herod.17
Omnes ifti folùın in ciuili adminiſtratione ac forenſibus tus & alij.Etex hoc capite vocatur Sephora Ærhiopilla, quia Plin.b.5.c.o.
negotiisMoyſen iuuabant, ſed curam ſpiritualium ſolus ipſe Madianitis æmula hæc erat & exofa Mariæ ſorori Moyſis,
fuftinebat , yteratDeuin conſulere, legis difficultatesexpla quam verò ob rem , incertum . An forte quia vxor eratMoy ,
nare , populum docere & inftruere , & c. Etdefe tui inftru fis,principis omnium fupremi, voluit præferri Mariæ , quæ non
čtionis populi videtur hîc Moyſes adſcriberehanc populi nili foror erat : ita cenſet Abulenfis. An , vt Theodoretus,
murmurationem & carnium expoftulationein . Cuiproinde quod deformis eſſet ? An ,denique vr alij , quòd alienigena
vti iuftæ , Moyfis querelæ obſecutus Deus,diſpertiuit onus il eſſet ? ac proinde conuenire iudicarenttam Aaron quam
Liusin 70. ſeniores, quos eodem {piritu prophetico inſtruxit , Maria , vt à thoro principis abeſſet quæ vel forma vel natali
quo Moyſes inſtructus erat , vt exemplo Moyſis populum ipfi bus ſuis tam ſublimni officio ac dignitatimariti non parum
quoque inftruerent , & occurrences difficultates partim ſua detrahere :Moyfe verò hæc & fimilia illis vrgentibus, for
prudentiâ , partim recurſu ad Deum componere ftuderenc. fan & exprobrantibus,inanſuetèreſpondente , fe faluâ con
Vndenon alia rationedicit hîc Deus , Auferam defpiritu tuo, ſcientiâ non poffe fine iuſtiore cauſa illam dimittere , certó
tradámque eis, quàm ſicut ab vna candela lumen aufertur quo que fibiex Dei reuelatione conftare, id nequaquam licere:
plures aliæ candelæ accenduntur, nihiltamen luminis priori veroſimile eft , illos regeffiffe , fe æque Prophetas effe , &
Orig.hom.6. candelæ detrahendo . Ita Origenes, Auguftinus, Theodore cum Deo collocutos, vtſcire poflent quid liceret. Quin &
in Num . Aug. tus. Addit Liranus,Moyſen etiam morali influxu , licèt im inter notos ac familiares hac de re fæpius queltos eſſe colli
9:18.in perfecto,nempe per deſiderium ac preces ſuas,ad huius ſpiri gitur ex verfu 2.Moyſe incredibilimanſuetudine omniadila
Theod , Num
cciam .,tus in alios effufionem concurrifle. . Iimulante ; donec Deus iniuriæ amico ſuo illarde iudex ac
9.18.
Petes Primò , qualis fuerit hæ prophetia horum ſeptua- C vindex palam docuit, donum prophetiæ concellum Moyfi
ginta ?Reſpondeo,mixtam fuiffe ex propriè & ſtrictè ſumpta multum præcellere dono quod Aaroni, Mariæ , aliiſve Pro
prophetia : quâ futura & occulta panduntur : & latiùs atque phecis communicatum ellet : fcilicet quòd his tantum reue
improprièfumpta , quâ qui diuinas laudes canunt , vel Scri latio fieret per imagines ſeu formas rerumn ſenſibilium in
pturas interpretantur, vel diuina inylteria exponunt, prophe- phantaſia repræfentatas , fiue ea dormientibus fieret, fiue vi
tare dicuntur. Et quidem de Eldad & Medad ,qui ex humili gilantibus & ſenſu vtentibus , fic currum Cherubinorum vi
Ezech.ta
• Pta Hieron. tate ſe ſubduxerant , a neque ad tabernaculum cum reliquis dit Ezechiel , ollam fuccenſam & virgam vigilantem Ierem.i .
P.127.Stra. à Moyſe deſignatisaccurrerant, nonnulli Hebræi tradunt, Ieremias , Daniel tot beſtias, & c. at Moyſi reuelatio fie Dan.7•
busw.chistan :prophetalle deMoyſismorte, & Ioſuë in principatum fuc ret per intellectualem vifionem abfque interuentu phantar
ranus,Sà,Bon. ceſtione. Similia habes in Thargo b Ierofolymitano.Et hanc matum & formarum ſenſibilium , & quidem de rebus maxi
frer. dicunt rationem fuiffe cur loſue à Moyſe perierit duos iſtos mè arcanis prorſuſque diuinis , quod eſt nobiliffimum pro
6 Apud Serar, præ cæteris prohiberi. Quamuisalij velint,id Ioſuë ex metu phetiæ donum quod in hac vita Deus communicat, nec nifi
in l.1. Tolac periiſſe,neMoyſis auctoritati ex horum duorum prophetario intimis amicis fuis .Et Aaron quidem his auditis videtur re.
c.7.9.4.
me aliquid decederet , eò quòd non ilti ad Moyfis præſen- fipuiſſe ,ac proinde poenam euafifle . Maria verò pertinacior
tiam & præſentationem , ac fortè etiam deprecationem , vt in fcelere,lepra ſubitò perfufa fuit,& caftrisexpulfa.
cæteri , apud tabernaculum accepiffent fpiritum propheti V.14. Șipater eius grauiter iratus filiæ , ſpuiffet in faciem il
cum , ſed quafi independenter à Moyſe, cuiillum acceptum lius , ] nonne deberet illa præ rubore aliquot diebus vitare con
ferre non deberent. ſpectum patris quem tam grauiter offendiſſet? Subaudi,mul
Petes fecundò , an hic ſpiritus in omnibus illis continuò cò magis debet pudefieri & confundi Maria ob indignatio
permanferit ?Refpondeo , Ita nofter Interpres affirmatv.25 .& nein meam , & à conſpectu ineo refugere , quinon ſputo, ſed
Bleafter, & Fur terus , & Tigurini, & Chaldæus, ſed LXX. lepra faciem eius perfudi. Vnde & inox ſubdir: Separetur fear
interpretes cum Caietano & Vatablo ibidem verſione planè ptem diebus extra caftra,& à conſpectumeo arceatur,ac pudore
contraria dicunt, illos quidem co die prophetaſſe, ac poftea D tantifper fuffundatur.
deſiileprophetare. Sed vtramqueverſionem ( quam vtram
que fert verbum Hebræum iaſuph ) commodè conciliabis , fi
dicas, non ceffaffe vnquam in eis fpiritum prophetiæ in actu CA p VT XIII.
primo, & etiam quoad ordinarios actus ſecundos, quibusad Moyſesmittit duodecim exploratores in Chananaam , Referunt illi
iudicandum & inftruendum populum diuinis illuftrationibus post 40. dies ingentisponderisbotrum in vedte :fed falsò exaggen
fæpè indigebant: ceffaffe camen quoad actus illos extraordi rantes vrbium incolarum robur , Hebræos ab ea occupanda de
narios, & inſolentem prophetandimodum , quo prima illa die terrent ; ad feditionem excitant, fruftra renitente Caleb eo
correpti fuerunt , vt quafi entheati, & alieno potiùs quàm Iofue.
proprio fpiritu acti mira ftupendáque proderent : yt Saüli
polt,& aliis pluribusaccidit. Ocauitque Moyſes Ofee Tofue, ] nimirum additione
3.Reg.10 . Nota,hos 70 ,ſeniores non ſolum feparatim ,neceſſitate fic Iod, quæ prima eſt littera in nomine Deitetraa
* 19. exigente vt iam dixi, populum docuiffe , ac iudicadle , fed grammato , quæ ſubinde pro toto nomine proprio poni ſo
etiam coinmuni fubinde confilio resmaiorismomenti defi . let,vt fit in aliis etiain noininibus,v.g. apud Romanos,C.pro
niiffe,& vice Moyſis difficultates diffoluifle, tanquam ſupre Caio : P. pro Publio : M. T. C.pro Marco Tullio Cicerone.
mum quoddam Iudaicæ Monarchiæ concilium ac ſenatum ;i Addit verò Moyſes hanc nominis illius litterulam , vtquod
quonulla deinceps eſſet appellatio.Vnde Sanedrim ludæorum anteà fignificabat faluatorem , iam ſignificaret, Dominiſaluato
exordium fumpfit . rem , nempe deſtinatum à Deo faluatorem , & per quem Deus
aftugonen oger. ¥ .31. Coturnices.) Septuaginta & liber Sapientiæ habeno populum faluare decreuiſſet. Vt fic cypus per oinnia con
Sapio.& 19. orrygometram , quàm Heſychius vocat coturnicem maximam ; grueret veritati,& Iofuenon tantùm rebus geſtis,fed & ipfo
Arift.1.8.Hiſt. Galli & Itali, regem vel matrem coturnicum :hæc epim reli fuo nomine referret verum leſum noftrum Saluatorem . Vnde
sol.c.17. Plin. quis coturnicibusdux eſſe ſolet cum ad calidiores regiones & LXX. pro Iofue vbique vertunt , Inow leſum . Videturverò
1.16.c.23. agminatim deuolant, tefte Ariſtotele, Solino,Plinio & alis, hoc nomen illià Moyſe mutatum fuifle non modò , ( cum
nulla
 Caput XIV . & XV .
nulla iam adeffer occaſioid honoris illi præ cæteris principi- ad vitam vnionémque animæ neceffarij fubtractione45 id effi
bus exhibendi,) ſed paucis antèmenfibus , cùin debellando
Annalecitas Exodi 17. Saluatoris officio iuffu Dei primum A cium cere potuer
explorit. Et hoc
atorum ſuppl publi. cum
fuiticium Cæter ſubitverò
acorum mend
aneummurm uraa
fungi cæpit :nam ex tunc, & ſemper deinceps vocatur non torum ac rebellium Ifraëlitarum vt lencum , ita magis occul
orig.hom.... Ofee ,fed Iofue.Ita Origenes,Auguſtin .Theodoretus, Caie tum fuit : omnes tamen illud fubierunt , puta ſexcenta trią
in Exod.Aug. arntatorum millia, quingenti & quinquaginta,quot nempe
ferm . 93. de tanus, Olealter, Serarius, contra Iuſtinum , Liranuin & Abu
Temp.Theod. lenſein . de
9.34.in Exod. V. 23. Filij Enac , ) id elt poſteri illius famoſi gigantis fuerant vigeſ imo egreſſanno
ab vitæ vique oad. Nam
u ex Ægypt quinqomnes
uagefimum numer
paulatim in ati
de
Caiet.hic& Enac, qui vrben Hebron incolebant. Quod nomen licet vni ſerto, ſpatio 40. annorum extincti ſunt, folis Tolue & Caleb
Olealt.Serar. proprium fuerit, fubinde tamen appellatiuè in Scripturis po
luftin , nitur pro quouis gigante : & fic ferè vſurpant.Lxx . & Chal
1.1.lofue.c.2.
9.6. exceptis.Neque hoc nunero comprehenfi fuerunt ſenes vltra
const Triph . dæus. Huius Enac parens Arbe dictus fuit Ioſue 15.verf 13. & quinquageſimum tunc annum :neque Leuitæ , yllijnequemu
iple gigas vnúfque è maximis , à quo Hebron priùsdi&ta fuit. lieres,nequeetiam
licètmulti vel adole
puerihorum , vt ſcent
rebelles infra vigeſimum
ionisſociſ,ita rebellannum
antium ,
Caria:harbe, Id eit, ciuitas Arbe, loſue 14 . vivle.
7.24.Palmitem cum vua(u ». ]Hebraicè,cùm botro vuarum , poenæ participes'fuerint,veriſimile tamen eft,multos quoque
portaueruntin veſte duoviri, fortè Iolue & Caleb.Nain reliqui horum fuiffe innoxios,& terram ſanctain ingrellos.
iain tunc videnturparum propenſi fuiffe ad regionis fertili
tatem vel verbis deprædicandam , quantò ininus ad tanto la
Seraf.ſup.c.8. bore comprobandam . Vide Serarium . Porrò ingentisma CA PVT XV .
gnitudinis botrum hunc fuiffe Scriptura indicat, cuidepor Menſura libaminum fingulis hoftiis praſcribitur : Item lex de primi
Plin.1.14 6.1, tando & većtis,& duo robuſtiſſimi viri neceſſarij fuerint. De tiispanum ,mellis & Vrarum .De fimbriis in extremitate veftrum .
ſimilibus quibuſdain ingentis ponderis botris, etiam qui cur Denique colligens ligna in Sabbatho, iubetur tapidari.
Serar,fup. rui iuſtum eſſet pondus,vide Pliniuin & Serariun.
V.33. Terra deuorat habitatores fuos. ] Quo rictu ? quo den V.3. Fferentes odorem fuauitatis Domino.] Hoc oſtzoffererfa ,
tepian terræmotu : an latrociniis , aut ciuilibus atque inteſti- B horum offerriDeo poterat abſque libamine, quod erat quaſi
nis bellis : Non ita intellexerunt exploratores :fed aëre noxio condimentum lacrificij & conuiuij Dei.At in ſacrificiis pro
ac peftilente plurimos confici fingebát,vthoc terrore popu peccato veldelicto nulla adhibebantur libamina, propterratio
lun magis ab ea regione auerterent. Quid enim magishor nem ſuprà allatam cap.4.Leuit.Nifi fortè in cafu particulari
rentmortales quàm aërein infeftum & inſalubrem ? Et hoc ex cauſa peculiari Deus aliqua ſubinde adhiberi iuiliffet. i
erat ſplend idum iftoru m explor atorum menda cium . In cæte Nota quinque fuiſſe genera libaminum ,putà ſimilam ,oleum ,
ris, licèt vera dicerent maiori ex parte peccabant tamen vinum , fal, da ihus. Et folent hæc omnia in Dei honorein in
etiam grauif fimè , quòd quæ lauda nda effent , oculis , geltu , tegra vel cremari vel libari : etiam Ioſepho telte. Secus luſeph.1.3.
modo referendi minuerenc ac deprimerent : contrà ve erat cun aliquid horun non permodum libaminis aut ac
rò, pericula omnia , oculorum , vultus , geltusacrimonià in ceſſorij ,fed per fe ſolitarium ,& in modum principalis hoftiæ Antiq.c.ías
maiusextollerent.Addit Ioſephus acerbe inculcaffe ,magnos ſeu oblationis Deo offerretur , vt fæpè fimila offerebatur:
& profundos amnes eſſe ſuperandos, arduosmontes tranfcen tunc enim parte dumtaxatinodicâ in alcari cremata.reliquum
dendos, & c. Et licèt falſæ horum depofitioni fortiſfunè fele facerdoti cedebat.
opponeret Caleb non ſolus, licèt hic folius ipfius fiatmentio , V.19 . Primitias de cibis veſtris,] Hebræus, Chaldæus & LXX.
.Num.14.v. fed vnà cum lofue,vt ex ſequentibus,a patet,& Ecclefiafticus
C.& 3o .& c. expreſs
primitias confperfionis , feu mállæ farinæ conſperſæ & fub
31.7.52. & è affirnat , non tainen creditum fuit paucis contra actæ , quam v.21. pulmentum vocat. Iubet enim hîc Deus,
Deut.V.36. multos teltantibus.
Eccl.96.7.9. quòd, quemadmodum de area ſeu meffe vt minimuin ſexage
fimam partem , telte Hieronymo , leponebantprimitiarum Hieron. in
ČA P v T XIV . noinine ſacerdotibus offerendum , quibus iuffu Dei cedebat Ezechosso
in cibum : fic etiam quoties panem in clibano coquerent,de
Murmurantes Hebræos do in Ægyptum regredi volentes , perdere maffa farinacea ſubacta panem vnum vel tortulam ante omn :
vult Deus : ſed orante Moyſe , parcit quidem ,ſed cum hac poena, nia pro iiſdem ſepararent.Non ergo debebanthipanes mitti
u nemomurmurantium ingrediatur terram promiſſam , Cúmque c Ierofolymam ,vtinecprimitiæmellis: ſed tantùm dari facer
fatti poeniteret Hebræo s , contra Dei iuffum in hoftes pugnatum
irent,ceduntur à Chanan air. dotibus,quiper ſingulas vrbesmixtim difperfi erant.
V.38. Fimbriasper Angelospalliorum ,) Deuteron.2 2. dicit, per
V.18 . pillamque innoxium derelinquens quatuor Angelosformæ
pallýtuifuiſſe colligitu
: qui viſitas peccata non abſinilis . Vnde à pallio Græcoru n & Iudæoru
r , pallium Philofo m
patrum in filios in tertiam dos quartam generationem .] phorum de quo Tertullianus , nempe forma quadratâ , qua- Tertull. de
Vide hæc explicata Exod.zo. Sed hinc patet, non intendille tuor oris ſeu extremitatibus conftans : quali ferè Apoſtoli Pallio.
Moyſen,neque petiiffe à Deo, vt hoctam enorme ſcelusma depingi folent.Erin hoc differebat à toga Romana, quæ teſte
neret impunitum : fed folùm , ne Deus totum populum ſimul Iſidoro, Quintiliano & Dionyfio. Halicarnallæo forma erat Iſidor 1.16
& ſemnel deleret, vti viſus fuerat comminari. Itaque hocerac rotunda ſeu ſeinicirculari, vt funt chlamydes noftrorum Eu- Orig.c;12.
Moyfis argumentum : Tu Deus,qui noſtineminem per fe in ropæorum.Hisquatuor pallij extremitatibus iubet Deusaffui
nocentem efle,fed omnes in peccata pronos : quietiam dum fimbrias , quales folent textores in extremitatibus talæ ſuæ re
punis ſoles miſericordiam tuam adiniſcere,tardè & quaſi in linquere , & conttabant filis feu funiculis hyacinthini coloris,
uitè puniendo , nec niſipòft certiam ferè vel quartam gene
non fimplici craffioribus & intortis : quas proinde
bus , fedvittas
rationem poenam infligendo,neque etiam vlteriùs protrahen nofter Interpres hîc per catachrefin vocat , non quòd
do ;non enim ſoles ob quantumcumque enorine fcelusinte fafciarum haberent ſpeciein , vel planæ effent , fed quòd fu
gruin populum ad internecionem perdere. Id experti ſumus, niculis iftis non fecusquàm vittis res aliqua colligari poffer:
boto tempore quo ex Ægypto egreſiſumus, & in deſerto fæ . Hoc fimbriaruin ligno omnibus conſpicuo voluit Deus lu
pius ad iracundiam te prouocauimus,nunc viculum adoran dæos à Gencibus palain diſtingui. Tropologicè,vtmeminif
do , nunc cepas & allia expetendo. Quare precor eadem ſent ſe in peculiarem Dei populum delectos fuiſſe ; & vitam
miſericordiâ vtaris etiam nunc in hoc rebellionis nouo ſce coleſtein ( quam hyacinthus repræſentat ) integramandato
dere puniendo
rum Dei obſeruatione agere debere. Ita S. Hieronymus,
Chronic 29 . V.22. Tentaueruntmeiam per decem vices , ] id eſt fæpiùs: Theodoretus , Liranus & Burgenſis. Chriftum quoque more
licèt & hic denarius numerus tentationum facilè ab illis
in fine anni completus fuerit , vt enumerat Bonfrer ius & alij. Etoſtendi totius
& 14. Sed gentis fuæ fimbrias
Pharifæo tales geftafle
s, ad oftentat ionem conitatMatthæ i 9.
accuratioris ftudij
in Chronico .
¥.25. Quoniam Amalecites on Charanaus habitant in valli quàm ſolitos
legis vulgòmoris ſuasmagnificare,
fimbriaseffet, patet ex Matthæi 23.inaiores
hoc eft facere.
Et infuper,ad
bus,]id eſt, caltrametantur in vallibus his vobis vicinis,vo dit Hieronymus , inſerebant Pharifæi fimbriis acutas (pinas,
biſque inde inſidiantur,; ne quid fortè periculi ex ca parte quibus inter ambulandum pungerentur , atque ita adme
obueniat , feſtinate hinc recedere , crasmouete caftra , & in moriam officij fui ac diuinorum mandacorum crebrius
defertum redite , a.d. Si enim vlteriùs progrediamini, vel hic acriuſque excitarentur.
hæreatis, eorum gladio corruetis, propterea quòd ego vobis
non adeo, nec defendam , vt res ipſa poft docuit , verſu vlti
mo.. Hinc patet,non agi hoc v.25. de habitatione firma ac САрут XVI.
fabili Amalecitarum , (nam talem habebant in montibus, vc Core , Dathan , Abiron dar focij 250, rebellant Moyſi do Aaroni,
dicitur in fine capitis ) fed folùm de habitacione caftrenfi, ambiúntque principatum doo Sacerdotium ſed viuià terra abſor
pro tanto tempore quanto opuseſſet ad præpediendum Iſraë bentur, ſociis igne coelefti fublatis. Eâ occaſione rurſusmurmurat
litis ingreffu n in terram ſanctam .
7:37. Mortui ſunt atque percuſſi conſpectu Domini. ) Hoceft, populus Aaron igneabfumuntur,quem
oratione ſua14700. compeſcit. ,ne vlteriùs graſſetesi
fubitámorte proſtrati ſunt, gloria Domini feſe adhuc viſen
dam exhibente inſolito horrificoque ſplendore ſupra taber Vrrexerunt contra Moyſen, Cauſa , totius feditionis
naculum . Quidam volunt , peite illos extinctos : alij igne
cælitidsmillo : Rabbini quidam , linguæ tuinore quo reſpira fuit Core Leuita patruelisMoyſis Aaronis : nainzgrè
ferens ſeſe Aaronis eiuſque filiorum miniftrum eſſe , contenu
tio præpediretur .Sed nil opus erat Deo eiuſmoditelis,vt re debatfibinon minus quain ipfis ſacerdotium deberi, fue or
pentinamorte illos extingueret , cum velſola concurſus ſu ; tum & ftirpem , ſiue opulentiam ſpectes. Exaſperabateundem
quòd

ta riu
men
Com
46
quòd in defignandis Leuitarum principibus,ipfe ne quidem
conftitutus ellet Caachicará princeps,fed ei in hac dignitate
prælatus eſſet Eliſaphan filius Oziel, non nifi è quarto filio A
Num . 3. Caath oriundus, cum Core effer èſecundo. Et fimili prætex
tu videtur Coreeciam Rubenitarum principes Datan , Abiron ,
G Hon aduerſum Moyſen concitaffe, quòd ipfis potiori iure ,
vtpote oriundis ex Ruben primogenito lacobi, deberetur ſu
premus principatus,quàm Moyfi.Vndemox Moyfi & Aaroni
expro brant imereb antur , iam prin-
çipatum &, quòd qui vix
facerdotiu n aliis
fupraæquar
cætero s affe&tarent. Sufficiat
inqui unt, udo
vobis quia ormis multit fancto rum eft , & in ipſiselt
Dominses. ]Senſus elt, Sufficiat vobis, quòd pares fitis aliis, &
pars illiusmultitudinis quam fibi Deus fanctificauit & in
populum ſuum fecreuit, inter ipfos habitans :neque eft quòd
maiora affectetis, & omnibus dominari velitis .
V.14. Reuera induxifti nos in terram , que fluit riuis lactis doo
méltis. Per ironiam & ſarcaſinum exprobrant Moyfi quòd
jinpoſuerit populo : quaſi dîcant, Reuera egregiè prælticiſti
quod promiſeras,& iactare ſolebas.
An oculos noftros vis eruere ? ] Idque vel morali effoſſione,
vt fit fenſus: An exiſtimas te tuis artificiis poffe etiam nobis
imponere , ficut cæteris impofuifti, vt cæcutiamus etiam in
ineridie ? Vel phyſica euulfione , hoc ſenſu : An vſque cò
afcendet tuatyrannis, vt etiam oculos nobis effodias, fi mi
nus promptè tibi in omnibusobſequamur ?
V.33. Deſcenderúntque viui in infernum . ] Id eft in locum
ſubterraneum , quo ſceleratiilli hiatu facto , & occlusa rur
fuin terrâ , viuiexcepti & abforpti ſunt, exindéquemortui,
sam demum fecundùm animain ad inferos damnatorum de
lapſi. Ita Abulenfis, Liranus,Hugo, Dionyſius Carthufianus.
Şiinili modo plectendus creditur Antichriſtus , cuiushire-, dotum , prouentusannui. Erat Leuitica tribus inter tredecim
belles.typus fuerunt,Apocalypſis 19.7.20.
Nota ex Numer.26.7.1o .factum effe grandemiraculum ,nem
pe , quòd Core cum tabernaculo totáque familia hiatu ab
Torptis,filij illius non perierint, ſed in aëre penduli tam diu di
uinicusſultentati fuerint , donec hiatus iterun ſeſe occlude
11.Paral.6 , ret. Hi pofteà tabernaculo & templo b conftanter cum reli
V.33. & c.9. quis Leuicis ſeruierunt : & multos ex noitris Pſalmis c com .
v.19.
V.1. c.26. pofuerunt,decantarúntque : & ex illis oriundus Samuel,dre
& c.& 2.Pa
ral: 20. v.19. xit vniuerſum Ifraëlem . Cur verò filij Coreab hoc exitio iin
& c. munes manſerint præ filiis Dathan , Abironis,inter quosetiam
• Pf.:4.43.54. fuerunt e qui infantes innoxij, & alij non confcij,aut faltem
86. & c . non conſentientes ſceleri parentum ; veroſimile eſt cauſam
8 1.Paralip.6. fuifle , quò filij Core non folum innoxij effent , ſed quòd pa
5.33• renti res nouas molienti etiam pofitiuè fe oppoſuerint , &
quantum in fe fuit,diſſuadere arque impedire conati fuerint. C &tuum quos colligebant fexcenta & plura millia ,arınatorum
CAPVT XVII.
Duodecim virge ſeuſcipiones à duodecim principibus tribuum coram
Domino in tabernaculo ponuntur. Ex eis floret osgerminat ſola
virga Aaronis : eóque miraculo en indicio Aaroni ſacerdotium à
Deo conſignatur & confirmatur.
8.4. Pones virgasfonam teftimonio, id eft,coram arca teſti
certóque teltiinonio quo palam faciam voluntatem meam .
Nempe, curabo vtex tredecim virgis planè nudis , & efron
dibus,fubitò frondeat, floreat , fructificétque illa vna cuius
cortici inſcriptum eft nomen eius cui facerdotium deſigna-
ui. TraduntHebræi, & Cyrillus,omnes has tredecim virgas
Lxx. hic. & ex vna eademque arbore amygdalo fuille. Lxx.& Hieronymus
Gen.43.1.11. alibi,& Philo ,répus , id eftnucem ; fuiffe dicunt , quæ genus
Hieron.Exod. eſt reſpectu amygdali.
vị. Phi. Allegoricè,amygdalus, quia primainter arbores floret ac
Jo lib.z.. vita fructuin profert, ſignificabat ius primogenituræ , putà facer
Moyfis
dotium , dono & electione Dei deferri illi cuius virgæ id D que yelatque
primum obtigiffet. Rupertus virgam florentem facit B.Vir
ginem Mariam ;florem & fructuneius Chriſtum naſcentem :
Bern.ſer.2.Su. Rabanus & Bernardus Chriftum refurgentem . S. Auguſtinus
per Miftus per virgam florentem Analogicè intelligit reſurrectionem
Aug.com.ro
ferm 99. de, corporum noſtrorum .
Temp. Nota , virgam hanc Aaronis aliam prorſus fuiſſe à prodi
gioſa virga Moyſis,iuffamque afferuariiuxta arcam foederis,
• Ad Hebr.o. e perpetuoque virentem manfiffe , vtinquit Toltarus, appen
etiam floribus & fructibus. Neque enim ob alium
8.7.9 &. 3.Rcg dentibus
V.4.
finein adferuari iubebatur , quàin yt perpetuo iſto miraculo
fides polteris fieret ſacerdotij Aaroni diuinitùs collati ac
confirmati.
CA PVT XVIII.
koca fortis hæreditarie , ſacerdotibus in alimoniam eso ſtipendia con
fignat Deus vi&timas primitias , wateráfque oblationes ; Leuitis
verò decimas: fed ea lege , vt ex fuis decimis decimas dent facer
dotibus eo quidem meliores ac Selectiores.
V.I.
dos filij tui portabitis iniquitatem Sanctuarij. Hoc eft, fi
THE quid contra reuerentiam Sanctuarij à laicis , acce
dendo , vel tangendo illud , commiffum fuerit vobis facer
s
me
r
in Nu .
dotibus ,ac ſceptroſeuramo, id eft tribui vel domuipatris tui,
id eſt, cæteris quoque Leuitis, imputabitur, vtpote quibus ex
officio incumbit arcere laicos. Sic etiam fuftinebitis peccata
faserdotij veftri.] Hoc elt,fiquid delictum fuerit in functioni
bus facerdotalibus, quæ vobis propriæ ſunt poena commiſi
per incurian veſtram delećti repetetur non à populo , neque
etiam à Leuitis,quorum non eft id officij,fed à te Pontifice ,
& à filiis tuis facerdotibus, quibus ex officio incumbit eiuf
inuigilare
modi V.8.Dedit tibi.cuſtodiam primatiarum mearum ,]id eft,omnium
quæ mihi inſtar primitiarum debentur & offerentur , fiue finc
propriè di&tæ primitiæ , fiue facrificia , fiue alia, quæ lege ac
decreto , meomihi feponenda funt,horum , inquam , cuſto
diam non nudam , fed cum iure ytendi & conſumendi dono
tibi , tuiſque filiis ſacerdotibus :non pactoſalis fid eſt firmo, fv.19.
inuiolabili ac ſempiterno : id eft fal fymbolun incorruptio
nis,ac conſequenter perpetuitatis. Ego ero pars g Ó hereditas & v.20 .
tna, quia quæcumque mihi offerentur , vobis facerdotibus in
ius & alimentum cedent : neque yolo yos habere aliam par
tem inter filios Iſraël, feu agros frugiferos aut vineta in vrbi
bus Ifraëlitaruin : nam proprias etiam habebant vrbes &
.
fuburbana facerdotes ; & in his agros ſuos & paſcua & vi
neta : ſed in vrbibus aliorum Ifraëlitarum propriis, in quibus
etiam ſacerdotes permixtialiis habitabant, vetantur hîc, vri
B & Leuitæ cæteri , vllam habere agrorum aut vinearum pof
ſeſſionein , tum quòd ipfis neceffaria non eflet,dono Dei iam
ſat opulentis : tuin quòd conſecratos Deo, & totos legi eius
ac Scripturæ , ſeruitioque tabernaculi deditosdedeceret cul
turâ agrorum vinearumque implicari.Ex dictis collige quàm
ampli, quàm diuites fuerint Leuitarum ,& cum primis facer
omnium minima : neque enim erat vlla tribus quæ non in
triplum vel quadruplum a eam ſuperaret. Et tamen hicbiu- 64 Num.18 Num .3.&, 4.
becur accipere decimas ab omnibus filiis Ifraël, id elt,ex de V.21.
cem partibus prouentuum annuorum totius terræ ſanctæ vna
pars illi debebatur : reliquæ nouen partes in duodecim tri
busdifpertiendæ erant. Itaque plus ipla ſola, etfi longèmi
nore numero ; recipiebat , quain vlla alia tribus licèt nume
roſior. Iam verò ſacerdotum quantæ fuerint opes , vel hinc
coniicere licèt, quòd , cùm hoc tempore non eſſentniſi tres
numero , faltem adultæ ætatis , putà Aaron & duo eius filij.
Leuitæ verò à triginta annis & fuprà eſſent 8580.ctamen de- - Num.4.
cimam partem omnium decimaruin quas accipiebant Leuitæ
ab omnibus filiis Ifraël , debebant dare his facerdotibus. d d Num.18
1.26,
Ergo tribus perſonis dabatur centeſima pars omnium fru
& fucceffiuè creſcente numero facerdotum ,creſcebat etiam
numerus reliquorum Ifraëlitarum , ac proinde etiam copia
prouentuum annuorum , qui Leuitis ac lacerdotibus pende
bantur. Sed neque in folis decimis confiftebant opes ſacer
dorum : nam illorum inſuper erant omnes primitiæ prouen
tuum annuorum , quæ , fiS.Hieronymo crediinus , minimùm Hieron. in
pro Ezech , 1o .
conficiebant ſexageſimam partem omnium quæ annue & 10.45
ueniebant pertotam Palæſtinam : Qui prouentus maior erat
prouentu decimæ decimarum iam prædicto.Infuper ſacerdo
cibus cedebantomnes oblationes votiuæ & ſpontaneæ : item
pecuniæ quæ ex perſonarum ac rerum Deo per voluin con
fecratarum redemptionee conflabantur. Omnia item ouium , . Leuit.vlt;
boum , captarum primogenita , quæ in ſpecie reddebantur:
itémque iumentorum ac hominum primogenita , f quæ vel f Num.18.
permutabantur,vel pretio redimebantur.Omnes item victi- v.15.16.86
mæ pro peccato & delicto ;pecus & armus omnium pacifi
corum , holocauſtorum ſaltem pelles, primitiæ omnis coétu
ræ panum , etiam domefticorum , quæ omnia ex taninumero
ſo populo innumeros conflabant facerdotibus theſauros.
Habebant hi præterea proprias fibi ciuitates aliquot ac ſub
urbana
in his armenta & greges fuos. Adde,quæcum
primitiarú vel decinarů,vel oblationum nomine fa
cerdotibusofferebantur , ex optimis pinguißimiſque effe de- gv.z.lereni
buiſſe, ita Deo iubente:g atque ideo per Ieremiam gloriante, 31.V.14.
Inebriabo animam facerdotum pinguedine : vt tantò feruirenr ala
criùs Deo, & ab omnicurarerum terfenarú remotiores eſſent.
CAPVT XIX .
Ritus paranda aque luftrationis,ex cineribus vitule rufecombufte.
die tertio aſperſus non fuerit,feptimo non poterit emunda
afpergi propriina vice , & fic dies ille numerabicur ipſi pro
tertio die ' : atque ab hoc deinde ad ſeptimum vſque exſpe
ctandum erat priùs quàm emundari poſſet.
Nota . Vaccæ huius feu vitulæ rufæ extra caſtra ſeu vrbem
exuftæ cineres , per ſingulas Palæſtinæ yrbes quotannis di
ftribuebaricur , & in loco ad id deſignato adſeruabantur,
cúmque contingeret aliquem ex contactu cadaueris , vel
morticini , vel alterius rei immundæ containinari , pauxillo
huius cineris in aquam viuam immiffo , ftatis diebus aſpers
gebatur & ſic mundabatur. Nec perſonaſola , fed & omnia
vaſa , ſaltem aperta , quæ in tabernaculo vel domo alicuius
defuncti reperiebantur, eâdem aquâ luftrari & expiari debe
bant
 Caput X X. X X I. & X XII.
bant. Secus eratde vafis opertis & claufis : cùm enim in mortiferos : liber Sapientiæ cap. 16, vocat venenatos draco 47 nies.
eiuſmodi vaſis fæpè preciofi' liquores contineantur , neque Non erant ergo propriè igniti, quafi igneæ naturæ vel ignem
phyſica aliqua corruptio poſſitillis àmortuo afflari,nullam ex A ſpirantes,vt quidam opinati ſunt: fed folùm meronymicèjab
präſentia illius immunditiam contraxiſſe cenſebatur. Eugu affectu , quòd inorſu vel affiatu ſuo tantum ættum induce
binus vult hanc aquam typum fuiffe aquæ luttralis : ſed me rent , vt adurere viderentur. Porrò venenatis horum morſia
liùs S.Auguftinus, Theodoretus & alij SS.Patres dicunt præ bus remedium non naturale , fed ſupernacurale præſcribit .
figuraffe Baptiſmum ,vel lauacrum Poenitentiæ .
Vacca rufa, Allegoricè eft caro Chriſti, ſecundùın Apofto Deuas,expoſ
furc aſpe ctum
iti ſerpe
: quo ntisænei
viſo læſi miraproculofign in perti
sè ocạra ca vel
bantur alta
à Deo:
lum ad Hebræos 9. v.11. Tropologicè elt laſciuia carnis. Ita R.Dauid Kimhirefert ,medicos afferere , eum qui ſerpentis
S.Gregorius.
morſu ictusæs aſpicit, illico mori. Hoc fi verum eft,iam ma
ius & euidentius illudmiraculuin fuit,contrario remedio læ
СА Рут XX . fos Ifraëlitasſanare.
Allegoricèper ferpentem hunc deſignari Chriſtum , Chri
Moritur Maria foror Moyſis es Aaronis. Murmurat ob fitim popu
contr ftus ipfemet affirinat Ioannis 3.v.14. & fusè exponunt S.Au
lus; unde irritati Moyſe s de Aaron , dum ad aqua s adict io guftinus & Theodoretus.
nis offendu nt Deum , in pænam offenfæ arcentur ingreſſu terra
promiſe. Et Aaron poft paulò moriturin monte Hor. Rex Edon Nota , hunc æneum Moyſis ſerpentem Hebræos fecum in
Chanaanitidem deuexiſte , & fuiffe apud eos vſquead tem
Hebréis tranſitum per medias terrasſuas pertinaciter negat.
pora Ezechiæ ,qui eum , quòd pro Deo à plebe coli inciperet,
confringi iuſſit, 4.Reg.18.v.4 .
fertuin quadragefimi , vel vltimi. Ita Ioſephus, temp9.14.
oreIninte
libro bello
rcid Domi
rumidet
it.y ni.]mHic
ur aute liber,
inetr ico vt plure
verſu s alij,cum
conf criptus
Abulenfis, & alij paflim .
V.12. Quianon credidiſtismihi, vtfan &tificaretisme,id eſt glo fuifle
& contin ex paucul
patetproph
, vtuille etias isdeverſi
prælii bus ex eo; citant
qui hîcandis
s admir aliifqur:
ue
riam meam celebrem & palàm faceretis , coram filiis Ifraël.] diuinæ virtutis operibus,quæ in poſterum apud Hebræos
by Num .37. Hinc & aliis locis h patet , Moyſen & Aaronem non folùm B tranda eflent. Verfuum verò ex illo hîc citatorum ifte eft
V.24.& Deut. incredulitate vel hæſítatione interna peccaffe ; dubitando ſenſus : Qualia prodigia Deus fecit in mari rubro Ægyptios ра
2.3. de effectu promiſſo , ſed inſuper etiam exteriùs aliqao figno fubuertendo , talia faciet etiam in torrentibus Arnon . Nam
1.22. & 5.32 . prodidiſſe hanc ſuam dubitationem , atque ita gloriam Dei ficutmarerubrum Hebræis ſe tranſmeabile exhibuit , Ægy
coram populo, ininuille, v.g. Ob continuum populi murmur prios verò ſuis vndis oppreſſit ; ita rupes Arnon ,in quibus &
& ftrepitum turbati percuſſerunt petram , fed eo geltu ac fub quibus Ainotrhæi latitabant, inclinatæ ſunt , & in plani
inodo quo proderent ſe dubitare de ſucceſſu , maximè fi pri tiem deuolutæ oppreſſerunt Amorrhæos,& viam apertain ac
ina percuſſione dicamus , Deum , vt fidem illorum conſtan facilem Hebræis, exhibuerunt. Ita Rabbini, & exhis Liran ,
tiainquemagis probaret ,non dediſſe aquas. Tunc enim pro Hugo, Toltarus, Adrichomius.
babile eft aliquid humani paflos , geſtu.vel etiam verbis in W.17. Aſcendat puteus. ] Videcur fuiſſe intercalaris vetſicu
dicaſſe nonnullam animni titubationem , atque ita adſtanri luscantici Ifraëlitaruin ,quo defignare volebant, quàm faci
occafionem dediſſe etiam ridendi vel explodendipromiſla lè & quam prodigiosè fummam aquæ copiam in deſerto re
Dei: cum cảmen ipfi, vtpote principes & capita populi, de periſſent, ſcilicer principibus tantummodò terram leuiter ex
Cyrill.in Cat. buiſſent etiam mortem potiùsſubire,quàin tale offendiculum cauantibusſuis fcipionibusfeu baculis viaroriis, datore legis,
Grze. PP: dare , & gloriæ Dei detrahere. Vide Sanctum Cyrillum , id eſt Deo , cætera perficiente : velMoyſe precibus ſuis id
Num. & 1.16. Auguftinum , Theodoretum , Rupertum , Rabanum , Caieta beneficium coelitus impetrance.Procul ergo fabellam , quam
contr. Fauſt, num & alios.
cap.16 . Non tamen „ verofi milius effe , illos ex nimia pertur batio ifte ex eo
hinc, tempor
falsò e, deſcend
procu it cumæus
dit Chald Ifraëlit
paraphis ad torrent
raites . es,
Pureus torress
de, inquit
ne non niſi venialiter peccafle :vt diſertè S.Auguft. & pleri tibusaſcendit cum eis ad collem , es decolle ad vallem , & c. Quæ
queDD .morte nihilominus luiſfe hanc culpam ; quòd dif funtmera cominenta Rabbinorum .
fidentia de Deo , & ſcandalum proximorum , in Prælatis, V.27, In prouerbio, 1 Hoc eſt , in poëmate ſeu cantico ſes
quantumcumque per accidens fint exilia & leuia ob varias quente,quod Amorrhæi deuictis Moabitis in gratulationem
circumftan tamen & ex ſe ſintvaldenoxia & iniu- C fibi & memoriam victoriæ obtentæ compofuiffe videntur
rioſa Deo .tias,per fe
1.Cor.10, Allegoricè fecundum Apoftolum petra erat Chriftus , crux hîc
quorident, & inſultanidolo
populus Chamos,ab Moabitæ coleban
victis. PorròMoabitæ
t iam Chamos,quod vocantur t;
virga: dataquam gratiæ & fanctitatis fidelibus : incredulis de
contradictionis. Ita S.Auguftinus. quo vide 3.Reg.11. V.7 .
V.25. Inmontem Hor. ; DicesDeut.1o. v.5 .dicitur Aaron
mortuusac ſepultusin Moſera.Reſpondeo ,mons Hor, & Moſers
idem locus fuit , fed inons ipfe vocabatur Hor , locus verò CAPүтxx .
adiacens, in quo caftra Iudæimet. bantur, dicebatur Mofera . Balac rex Morb vocat Balaam ariolum , vtmaledićat iſraëlitis. Sed
Etbis ad hunc eumdem locuin venerunt Ifraëlitæ , vt patet huncprohibet Deus nemaledicat ; meledicenditamen animoiſtuc
Numeror. 33.V.30 . & 37. Cùın eniin totis 40. annis eamdem proficifcentem Angelus per osafine loquensſemerèreprehendit.
ſolitudinem peruagati fint , & quadrageſies ſtationem mu yos .
tarint, quid mirum fiad eadem loca ſubinde reuerſi fint ? ‫פתרה‬
Nota , nec Mariam , id elt Prophetas ; nec Aaronem , id na, & Tigurina gninus, Oleafter,
nomen Caietanu
propriuin locis, Vatablus , Sà, Maria
nempe Meſopota miam
eſtfacerdotes,nec Moyſen , id eſt, legem ſcriptam ,fed folùm Syria , vt Deuteronomij 23. V.4. expreſsè etiam Nofter dicit,
Iofue, id eft, Iefum Chriſtum ,nos in terram promiffam ,id eſt cum de hoc eodem Balaam agit. Quia tamen idem nomen
coelum , inducerepotuiſſe. Tra S. Hieronyin . Theodoretus; appellatiuè ſignificat ariolum , coniectorem , velfomniorum inter
Rabanus .
9:28. Eleazarum filium eises.] Non manſit tamen pontifica pretem ;& conitaba
effe ; inaluit ex hiftoriæ
Noltertappellat progreſlu
iuè potiùs , quàm Balaam nomen
huncpropriè talem
tus ſemper in Eleazari familia : nam conftat , tempore ludi
illu d vſu rpa re.
cum tranflatum fuifle (qua de cauſa, incertum ) ad Ithamari, Petes qualis atiolus,ſeu diuinator fuerit hic Balaam ? Ba- Bafil.epift .80,

decolloslig comercial & Salomone rediitad Éleazari familiain. Pofterioribus tem- D filius, Chryſoſtomus,
pius, Liranus , Abulenfis Origenes
, Paulus Auguftinus
& Burgenfis :item Proco- Brig
dicuntmagum Chryíoft ho
homeen:
itur ex
1.Part.24 V.3. poribus cumPontif pretio vel fauore regum aut præſiduin ludææ fuiffe , & cum dæmone conſortium habuiſſe. Malim tamen in Num . Aug.
cum Ioſepho , Eugubino , Caietano ,Oleaftro, & aliis dicere, ferm . 103 de
venalis eflet icatus , veroſinile eft ,mixtiin ex vtrauis
Artiq.c.8.1.20. familia fuiſfe affumptos : ſed nunquam , ne quidem iniquilli
blofeph fuiffe verum Prophetam , vti fueruntSibyllæ . Nam veri Dei Temp.tor ph .
Si
eRep.gon.1.5.de mo firmatemporIoſee, re cAaroni nomen vbique inculcat , & c.24.v.13. vocat eum Deum ſuum . 1.4.Antiq.c.e .
t u s, b cicatum
phPontif s in haextra
uipotiufuifle c redidesr fainili
i , quam à m , Safi
Hebrzor. m
gonio c contrariuin ſüſtinenti. Sed in Pontificum nuinerum Concedonihil
piditate tamennon,hominem
faceret, nihilimpium fuiſſe , quipecuniæ
non fuaderet , etiam contra ču :
42. Math. 4.
non veniunt Menelaus, d Lyſimachuse & Alcimus f Pſeu Deum & conſcientiam : quique in conſulendo Deo impiis
eIbiIb d.x,29. & in Chroces
dopontifi C.42. Machabæorum , de quibusibidem , &
tempore
nico quoque & fuperftitiofis ritibus lubinde yteretur , vt patet ex
f id. c.14.
initio c.24 .
31.Mach.de V.22. Tratus eſt Deus. ] Quomodo iraſcitur eunci cùm ven
niam eundi conceſſerit ? Refpondeo , Non concefferat alia
САРутҳxІ. lege,quàm vt nihil faceret niſi quod præcepturus eſfer Deus
lfriëlita cadunt Arad regem Chananeum : mox etiam Sehon res
vt expreſsè addiderat. Sed Balaam inter eundum auaritiâ vi
gem Amorrhæorum doo Og regem Baſan . Sed in murmurantem &tus itatuebat , animo, fi quomodo poffet maledicere He
populum ob aque penuriam nauſeam manna. Deus ignitos ſer bræis, quod erat contra voluntatein & præceptum Dei. Vn
pentes
tis anei.immittit , à quibus morſo Sanantur per afpeftum ferpen de verſ. 32. ait Angelus, Pernerfa eft via tua , mihique con
Diolcotin Á. ¥.6. 1 Gnitos ſerpen , ) Deut traria .
t e s e r on.8 . v . 1 5 . d i c i t ur f u i ſ ſ e f e r
nFleialib.fine vit. $ .28. Locuta eft alina, ] Angelo linguam eiusmouente, &
nusl.6 .
Animal.c.s pensflatu adurens fcorpio ac dipſas,ſic dictus per eam vocesloqueretur
articulatasEuæ efformante , ficur dæmonmouit os
, &
o. quam morlu fuo intolerabilem creat : hunc caufton & preſte à ſiti, ferpentis vt ; aërem vicinum quoad opus
collidendo,& fic ſupplendo quod organis beltiæ dcerar. Ita
Tem vocat Diofcorides & Ælianus.Lxx .hic vertunt , ſerpen tes
Abulenfis & alij,Non ergo loquebatur aſina,niſi admodum
inproprie,
 s
riu
me nta er
Com in Num .
4 8
impropriè ,maximè cùm nec vitaliseffet illa a &tio , (Nam re fuperftitiofos quofdam ritus, vt hîc ſeptem præcisè arası
non fiebat vianimæ, ſed àmouente extrinſeco ,) neque vllo ſeptem arietes : & forlan certo fitu , v.g. ad Orientem vel
præuio conceptu , aut intellectu verba proferrentur. Proco- A Meridiem : certo ftatu corporis,certis inftrumentis,certis vo
pius & quidam alij apud Theodoretum dicunt Angelum cibus, & c. vtſolentprofani augures captare auguria. Que
hunc fuifle Michaëlem Hebræorum tutelarem , atque vnun quia iam omnia fpernit,ſolique ſpiritui diuino attendit,ideò
eumdem
irer que fuifle
ad Balac quidomiBalaam
: eundem vice
qui armatus reftitit eidem inratvia:
Dei conceſſe vt dicitur ampliùs
Ý.3. Homo augurium
, cuius quærere.
obturarsis oculus, ] fcilicet internusmen
eumdem quitempore per osafinx locutuselt : cumdem deni tisoculus , qui obturatus , id elt clauſus & obtenebratus , in
Prophetis dicitur , quamdiu reuelatia diuina illis non inno
from P.Pa queTropo qui inlogic è, S.Grego
Moabiti de perrius ,aſina,idprophet
os Balaam ett caroauit . ata ,ſa
fagell tuit : tamdiu enim circa futura nihil omnino vident autno
peBalaamo, id eſtmenti,Deum oftendit.Et aprè bruca mens, runt. Patet ex adiunctis verlu ſequenti,vbi etiam exponit qua
monic, 13. ratione aperiantur oculi eius, ſeu quo modo diuinain vifionem
per brutum edocetur, 2.Petri 2. v.15. & reuelationem accipere foleat purà cadendo primùm : ad
dunt Lxx.in ſomnis, non propriè dictis, ſed in ecftafi,quæ eft
quaſi ſoporatio feu ſuſpenſio ſenſu exteriorum , Ipiritu
CAPVT XXIII. prophetico totam mentem ad ſe rapiente , nec niſi clauſis ex
Bulaam maledi& urus , vt putabatur, Iſraëlitis , eis prætermentem ternis ſenkbus,internosoculos aperiente ad reuelationein ex
benedicit : laudátque à religione, fortitudine, prafidio distino, co cipiendam .
rúmque victorias predicit. 9.7. Fluet aqua de fitula eius: Parabola eſt, quam mox ſe
ti
Eptem aras. ] Qui cap .præceden cenſebant Balaam quentibus verbis explicat , & femen Iſraëlis erit in aquas mul • лрос.11.
tas, ] Id eft in populos amultos, q. d.Numeroſiſſima erit po V.is
aras dæmonibus feptein planetarum præfidibus,augurum pa Iteritas , & multi quali populi via generationis procedent ex
tronis conftruxiſſe. Sed maliin cum aliis , qui Prophetam , li hoc iam vno populo . Ita Oleatter,Abulenfis,Så mox de pri
cèt impium , fuiffe dicunt , confequenter dicere has aras & mo Ifraëlitarum rege ſubdit, Tolletur propter Agag,rex eius,pu
hæc facrificia in veri Dei honorein ab co apparata fuiſſe, & B cà Ifraëlis,nempe Saül, cui ſublatum eftregnum propternon
his viis illum abi demereri ftuduiſſe . occiſum Agag. Amalecitaruin regem , quem à Deo iuffus
V.7 . De Aran .) Id elt, ex Syria , & nominatim ex Meſopota fuerat occidere 1. Reg .15. Ita omnes Sancti Patres &
Doctores.
habent: Nam
tibus vtOrientis
mia, in nuatur in eft
ixx. &Meſopotamnja quod ſequitur,demon
eo Orientalis Moabitidi 9.14. Dabo tibi confilium . Quale id fuerit, hic non expri
mitur , fed cap. ſequenti fa&tum narratur :licèt confilio Ba
& 6.9.
Palæltinæ
Populus. Ifraëliticus folus habitabit, ] id eft , religione laam id factum ibinon referatur, refertur tamen diſertè c.31.
& cultu veri Dei ſegregabitur ab aliis omnibuspopulis ido v. 16. & Apocalypfis 2. V. 14. Iam enim non ampliùs actus
lolatris. Hinc moriatur animamea , id elt ytinam vica mea fi ſpiritu Dei, fed à mammona infeſſus Balaam , vtauro Moa
niatur fine fimili iultis , hoc eft Iudæis , quimeliorem vitam bitico potiretur, gratiam regisBalac , quam non potuitma
poft hanc lībi repoſitam habent"; Nimirum folent iuftorum ledicendo Iſraeli , conatur demereri ſuggerendo prauum
confilium ad Ifraëlem euertenduin . Erat autem iftud confia
mortein ipli exoptare, vitam non iectari.
¥ . 20. Ad benedicendum adductusſum , ] à Deo ſcilicet vel lium ,de pertrahendis Iſraëlitis in idololatriam per ſpecioſas
Angelo . Neque eniin alio finepermiffus fuin huc ad te ex virginesMoabiticas , quæ ſuis blanditiis iuuenes Hebræos
currere,licer & tugô rex,& ego aliud intenderimus.Quare & ad idolorum facrificia pellicerent, vt factum capite le
prohibere non valeo benedictionem , quain mihi Deus imperat;Li quenti.
cèt enim non eriperetur impio Prophecæ libertas phyſica, ta Extremo tempore, ] id eſt , tandem poft alia omnia remedia
men intellectus eius tam claro luinine colluſtrabatur & vo fruſtra à nobis tentata, q.d. Hoc faltem vltimum fuccedet ex
luntas tam efficaciter impellebatur, vtmoraliter iinpoſſibile voco . Sed hoc confilium ipfimet Balaamo exitium attulit, vc
fibi putaret aliter facere. Sed hæc colluftratio & iinpulſus cap.31.v.8. patebit.
non diu durabat, vnde & fubtractis illis , ad priorem cordis 9.17.Videbo eum ,ſcilicet Meſfiam de quo nuncago,fed non
duritiem iinpietatémque redibat , vti & Saüli , & pluribus modò,ſed non propè : ] nam quæ de illo iam prædico , non tam
aliis contigit. citò euenient , ſed longiùsabfunt à noftris temporibus. Ad
* .22. Cuius fortitudo fimilis eſt rhinocerotis. ) Hoc elt , inaxi- C dunt quidam , Balaam hic inſinuare , vifurum fe Chriſtum
ma. Porrò quanta fit rhinocerdois fortitudo, colligere licet non ſuis , ſed polterorum ſuorum oculis, hoc eft Magorum
Martial.l.Spe- ex Iob.39. ex Martiali, Plinio ,Solino, Diodoro Siculo ,Pau trium , quidučtu ftellæ adorarunt Chriſum recens nacum in
& aculor.& in ſania, Aliano , Pierio,Radero , qui addit, toto corpore ſqua Bethlehem .Sed incertum elt , an hi Magi fuerint èpofteris
Apophoretis. inis duriſſimis efle loricatum ,eiuſque pellem tanta elſe ſpil Balaam .
Plin.l.8.6 20. Orietur ftella ex Iacob , di conſurget virga de Iſraël , ] Rabbini, .
Sofin . cap.43. tudine , vt ægrè iaculo penetrari queat. Elt autem ei innata & ex eis Abulenfis , hæc de Dauide ad litteram accipiunt,
Pau.. gnaturus, cuin elephant o : cum quo pu
Diod.1.4.
ſan.1 9 . Ælian diſcordia ,cornu ſuum perpetua
& pugna (quod vnicum in nare habet,vnde & quia hîc fubegit Moabitas & Idumxos, de quibus poft agit
Balaam . Et verò ad Dauidem alludi non libenter negariin :
1:17.6.40 Pie. nomen ſumpſit ) ad laxa limat & exacuit : quo deinde inol primariò tamen de Meſſia filio & hærede Dauidis , & per
rio l; :Hicro- liorem elephanti partem , putà aluum , infeſtat , habet & al
glyphicorum terum , fed longè breuius cornu, paulò ſupra nares, vt ex iam Dauidem tanquam pertypum & figuram repræſentato , cer
Radero in
Martial. di&tis auctoribus patet. Et licèt iidem auctores diſtinguzot cum eſt ad litteram hæc exponidebere. Et ita exponit Chal
rhinocerota à monocerote ſeu vnicorni , quòd ille in nare, ilte in dæus, & ferè omnes SS.Patres. Erat enim Chriſtus ex Ifraë
fronte cornu habeat:tainen yſu Scripturæ videntur hæcno le oriundus vera ſtella mundi luce doctrinæ ſuæ ; & virga ſeu
mina confundinam pro eodem nomine Hebræo reem nunc fceprtum regia luapoteſtate quâ toti mundo dominetur. At
‫ס‬ ‫א‬ ‫ר‬
« Hic & c.feq. Vertit eam Nofter, a quàm Septuaginta,b rhinocerota;nuncmo que ita huic propriè quadrat , quòd aduentu ſuo percuſſerit
v.5. Deut.33. nocerota,c feu vnicornem .Neque hocmirú,cuin monocerosgenus duces Moab , vaftaritque omnes filios Seth , id eft , omnes homines,
v.cz,Pfal.28. fit reſpectu rhinocerotis.Porròde yno genere ſeu ſpecie inono inquit Chaldæus : quia omnes quotquot ex Noë prognati
v.6 ob.39. cerotisnarrat Plinius d animal effe corpore equino, capite ſunt, à Seth atauo Noe proceſſerunt. Omnesergo non folùm
b Iiſdem om incredibili , feritate tanta , vtnulla ve Moabitæ, id elt, idololatræ & jurati hoftes Iſraëlitarum , fed
nibus locis . ceruino , pernicitate
Pl.21.v.22.nantium vi aut arte viuum capi poſſit , niſi adhibita puella etiam alij populi , à Chrifto fubiiciendi hîc dicuntur , inore
Pf. 77.4.69. virgine ſinum pandente , in quein quafi iam victum acinan Prophetis vfitato , quiaduentun Chrifti cum primum , tum
Phone: v. 11, fuetuin caput iinmittit,& mox ſoporatur, & quaſi inerme ca- D ſecunduin ſolene defcribere ad modum atrocillimi cuiufdam
Taiz 34. «:?. pitur.Sic Deus verè vnicornis,& id eſt fingularis potentiæ & belli in omnes rationes gerendi , proptereà quòd omniun
Plin .ſup.c.25. comprehendineſcius , Hebrææ virginis tractus odore vteri, gentium idololatriam , iinpietatem & fcelera deſtructurus,fit.
Greg.31.Mo
sal.c.13. Ters feſe illi incluſit , & ex eo comprehendipotuit & occidi, in Ita Eugubinus, Liranus,Abulenſis, Oleafter, Vatablus, Ca
tu ietanus & Sà.
dzol.s cont, Iu- quit Rupert.Gregor. Tertull. Iuftinus , Iſidor. & Pierius.
cap . 10 . V.19 . Et perdat reliquias ciuitatis, ] putà Romæ,quæ antono
Juft. cont. V.23. Temporibusſuis dicitur Iacob. Id eft Ifraëlitis :quid ope
ciuitas or vrbs vocatur tamquam præcipua totius or
Triphon. Pie. ratusſit Deus),pro quid operaridecreuerit. Laụdathîc Ifraë . maſticè
rius in Hiero lem , non folùm quòd nulla colat idola , fed inſuper quod bis vrbs , inquit Abulenfis. Hæc perdita eft à Conftantino
glyph .rhino. nulla quoque captet auguria vel diuinationes, quibus mirè Magno , cùm hic conuerfusad Chriftum totam quoqueRo
ccroris , dediti erantGentiles : fed, cum res exigeret, & negotijma mam , & reliquias Gentilium vnà ſecuin ad Chriſtum tradu
gnitudo poftularet acciperétque certiſſima de rebus quas xit. Sic infrà
Deus facturus effet. $ .24 . Venient in trieribus ſeu triremibus ,de Italia , & c.] Plu
rimis anteRomam conditam annis prædicit potentiâ Roma
norum ſuperatum iri Affyrios: quod fa&tum Primò, tempore
CAPVT XXIV. Augufti Imperatoris , cùm Ventidius Baffus de ipfis & vici
Balaam tertiò quartò benedicit Iſraëli : predicitque Chriſtum ex eo nis Parthis triumphauit. Secundò , tempore Traiani , à quo
rurſum fubiugati Affyrij & in prouinciam redacti ſunt,telte Ro Diom ,1,hil66tos .
injturſtella exoriturum . Varia quoque ab Amalecitis exſcindendis:
Dione, Calliodoro, Fetto ,Rufo & aliis. Ab iiſdem Romanis Caffiod. in .
s
de Cynais per Allyrios abducendi : de Hebrais per Romanos va e
prædicit hîc vaftatum & exciſum iri eriam Hebræos,alludens Chronic.d
ftandis :de Romanis quoque ad extremum perdendis . ad clades à Pompeio ipfisinferendas , & ad excidium vrbis Cin. & Cinzis
T augurium quareret.) Solebat ergo impius Balaam , imperiique illorum per Tirum , & Veſpaſianum Imperatores v. 21. vide
Romanos. Denique Romanos quoque ipſos,cuerfo, exciſo- C:60.V,29.
que
 Cap.XXV
.XXVI.X
XVII.& XXVIII. 49
que illorum imperio , ftirpitùs perituros prænuntiat codem quàm pars tanta requireret , dilatabatur verò ab iiſdein , fiin
verſu , quod futurum in finemundi , ſub initium Monarchiæ ea plures eſſent, ídque iuxtà numeruin capitum , & qua parte
Antichriſti, conftanset Sanctorum Patrum & Doctorum A .commodiùs dilatari vel contrahi poſſet.
ſentencia. Idem prædixit Daniel C.2 . V.40. & fequentibus.
Vide Bellarminum de Pontific . 1.3.c.s.

CAPVT XXVII.
CAPVT XXV.
Propter filias Saphaad , lex fertur , vt deficiente prele maſcuda, f
Fornicantur Iſraëlita cum Madianitis , & colunt Beelphegor. Vnde Abar
liæ contusempl
im ntib
pare edarterr
ſuccari prom
t inamhere iffa
dita m ::fibi
tem iubeque
turin duca
Moyſ populi
estuex mont
principes ſuſpenduntur è patibulis , è plebe 24.millia iugulan Subftituere Iofu e
e.
tur. Phinees filius Eleazari Pontificis , quia zelosè occidit princi
pem fornicarium , pro mercede accipit pontificatum fua familia
here N peccato fuo mortuus eft,) Peccatum hoc fuit commua
ditarium .

Ornicatuseſt populus, ) vtraque fornicatione , cor ſupra cap. 14. Cuius peccati pænam Deus ibidem ftatuit .
Villalpand.in ranus & oleafter. Addit Villalpandus , vno eodéinque actu ad temos fing
morfili ulisi,opp
extend ete
idci ndadicu
rcò in deſe
m ntfi lia rto.
SaphandEtquia hancinpoe
parentem ſuo .
nam voluit in parentibus,qui foli peccauerant,hærere,neque
Ezech.43 1.4. phyſico fornicationis coluifle idolum , nain tali turpitudi
C.79 .Hieron ,
1.1.aducr. lo ne colebatur Beelphegor , id eſt Priapus, tefte S. Hieronymo, peccato mortuum effe.
vi, & in Iſidoro, Theophylacto, Adrichomio, Mafio, Aria, Ribeira , monV.12. tium Aſcen in conf
de ininib usemAmoAbari
mont rrhmæorum Moabittio
.] Éſt &continua arupluri
m : umcu
llait as.Oſec Lorino. Dicitur autem Beel-Phegor Hebraicè, Id elt dominus
49.Ifidor.l.s. operti onis, id ett obfc oeni tati s, q.d. Deu s nudit atis. Ita auct o.. ius pars vna, ſeu iugum vnum quod Moyſes conſcendit di- .
Originum
C.IT. res iam citati. Ab hoc Idolo nomen idem Phogor inonti, teronomij 32. & 34. De peccato Moyſis, ob quod excl,uſus
qui max col cebatur Nebo vel Nabab,eiúſque vertex Phalga,veihabes Deu
Theophyl. in & vrbi , in bus imè eba tur, indi tum fuit Nu me
Olcc 4. & 9. ror.23. verf.28. & Iofue 13. verf.20 . Vſque eò autem inualuit B eſt à terra ſancta,dixifuprà c.20.1.12.
Adrich. in ſubinde etiam apud Hebræos pudendus huius Dei cultus
Theatr. , in etiam per foeminas principes, vtmater quoque Aſa regis Iu $ . 18. Ponemanum tuam ſuper eum . ] Hoc ritu fignificabat
Ruben Lorin. das ſordibus illis præeffè vellet, 3.Reg.is. y.13.ſed rex illam Moyſen reſignare & tranſmittere poteſtatem fuam in Ioſue.
Platos.1o . vi dimouit, & Priapum euertit. Porrò lenocinia & artes
infeph.l.4.AD Erá tquehæc non nuda externa cæremonia quâ inaugurare
tur Iofue princeps populi, ſed eâdem inſuper conferebatur
riq.C.S. quibus Madianiticæ puellæ deceperant hîc Hebræos , fusè rius . Contus
illi Spiri fereba ntiæinq
tur,
ſapie , uam
qui,prin cipiqua
norali effincien
dam ndui
ad rege eſttia,Moy
neceſſa
enarrar loſephus.
¥ . 12. Do ei pacem fæderis mei. ] Hoc elt , in eo cum Phi Deut
ſe id eron
à Deo . vlt. eptifilius
concIofue Nun
s prec ibus reple
expe eft Spiri
tustent tu Sapien
e. Sic , quia
enim tiadici tur
nees fædus pacificum quo ſecurè & pacificè perfruetur, Moyſes poſuitſuper eum manusfuas.
neippe quòd in pofteris ſuis perpetuò fungetur ſacerdotio V. 20. Etdabis ei precepta , ] vtique ad principis officium
ſcilicet ſummo.
Peces , Quomodò,hoc ſubfiftit , cùn poſt pronepotem hoſt
ritè es
obeu t, Deo
geraſpec
remndum fret maxhilmetuat,
tantia :usni imè verò , vt popu lumuè inadue
ftren offic io
rfus
Phinees tranllatus fuerit pontificatus ad Heli , qui erat de fuo, & Dei cultu contineat, vt Philo exponit, & colligitur Philo.de Chat
Joſeph.l.s. familia Ithamari patrui Phinees ? tefte Iofepho & Scriptu Deuteronomnij 3. v.21. & fequent.
conditionatum fuiſſe, ſi nem-,
1.8.c.1 . ta. b Reſpondeo , fædus hoc
&Antiq.c.uk
pofteri ipfius in fide & cultu Dei conſtantes perſeuera ricace.
61.Paralip. pe rent. Sic enim fædera , quia mutua, obligationem vtrim
Et partem gloria tua, ) ſeu dignitatis & auctoritatis tuæ
communicabis Ioſue , vt in poſterum tibi non tanquam mi
24.1.23
que inducere folent. Vitamen huius foederis factum vide principa
fignira adfit
niſte hacteade
, vt tus quætanq
enusm, ſed geltet,
tu uam prinfreq
ceps i famu
uentafſid eatliti
, ino
tur, quòd reſipiſcentibus pofteris , Phinees tempore Daui. cingatur,denique pro principe ſe gerar in omnibus,& Moyfi
dis & Salo moni s recu pera rine Ponti ficat um , quem per He dign itat e ſitp roxi mus. Idqu e vt audia teum omnis Synag oga,hoc
li amiſerant : ſempérque deinceps retinuerint in ſua fainilia, eft , vt hac viâ concilietur ei auctoritas apud populum , &
faltem vſque ad tempora Herodis, cùm iam non ampliùs iu omnes paulatim etiam te viuente,illi parere diſcant Ita S.Au- Aug 9.59.in
rè ſucceilionis, fed vel precio ,vel gratia principum , Pontifi guſtinus,Caietanus, Abulenf.Serarius.
catus obtineretur.
Num .

CA PVT XXV I. CAPVT XXVIII.

Iſraëlita terram promiffam ingreffuri , de nouo numerantur à 20. Quoti
de.vikt
Stata preſc
imadie agnu s vnusma
ribun tur partinè, eoalter
m quoti vefpe
die ,parti Erátque huc
m re.in feftisoeien
annis G Supra , per ſingulas tribus. Et ſecundùm hancdinu iuge ſacrificium . In Sabbathis duo agnimanè. In neomeniis via
merationem iubeturillis terra diuidi, da maiori tribuimaior pora tuli duo : aries vnus des agni ſeptem in holoc zuſtum , das hircus
tio,minoriminor conſignari.
y.1. vnus in hoftiam pro peccato. Etin cadem vedtime iubentur offerri
in fefto Paſcharis Pentecoftes.
nis. ] Mortuis iain omni bus qui prima populi lu 9.11. In Calendis, ] Hebraicè , in capite menfium : Græcès .
Itratione Numerorum 1. recenſiti fuerant , ſexcenta tria mil
lia virorum quingenti quin quaginta ; nouus hic cenſus iubetur Iudæi ſuosmenſes inchoabant, qui proinde alterni erant29:
inſtitui , eo quòd iam in procinctu efſent vt ingrederentur & 30. dierum : nam ab vno nouilunio ad alterum ſune
in terram promi ſlam , & hæc ipſis diuidi deberet. Quo lu dies 29. cum dimidio . Voluit autem Deus hac Calendas ſeu
ftro reperti ſunt ſexcenta millia , mille ſeptingenti triginta. Vnde nouilunia eſſe ſacra , quia primitiæ erantmenfium . Sicut er
patet ſummam pugnatorum hoc quadrageſimo anno initain go initium finiſque hebdomadæ per Sabbathum Deo conſe
non æquafle fummain cenſorum primo cenſu anno fecundo crabatur,& initium totius anniper Pafcha:ſic initium cuiuf
egreflus ex Ægypto,ſed inferiorem illa fuiſſe mille očtingentis quemenſis Deo fimiliter conſecrandum etat, & quidem per
viginti capitibus.
5.53. iftisdiuidetur terra iuxta numerum vocabulorum ,] id eſt inhib propri
fellumebatu r , èvtdictum quo & feruili
patet ,1.Reh.20 a opera
. V. 19. ,& iter
quo item ſpeciaprolix
lia ius
ſa
nominum ,vtelt in Hebræo, Chaldæo & Lxx.Id eft,per ſingu crificia , quaſimenfis totius primitiæ , in templo,nominepu
la capica nominatim recenfita. Senſus elt , tribuivniplus, D blico offerebantur : ita Sanctius in 1. Reg.20.v.19. & abu
velminus terræ donandum efle , quò plura vel pauciora ef lenſis ibid . licèthîc contrarium inſinuet , S. I homas & Lira.
ſent in tribu capita : nam fequitur , Pluribus maiorem partem nus dicunt, ficut Sabbathis iuffi fuerant Hebræicelebrare me.
dabis, o paucioribus minorem . Sic tamen vt in diuiſione ter moriam creationis, ita neomenjmemoriam gubernationis diuinæ :
ræ , non ſoliusmenfuræ haberetur ratio , fed etiam & qui nam luna corporibus omnibus fublunaribus dominatur , &
Jofepho sa dem ante omnia , fæcunditatis ſoli, vt factum ait lofephus. illa maximèin nouilunio immutat. De feftis Calendis apud
Antiq.c.io Indéque contigiſſe , quòd tribus Benjamin , Macrob . e.
multisaliis tribubus ellermaior , tamen anguftiffimam for licèt numero Petes s,
Romano , an
vide Macrobineomeni
fingulæ ä сlangore tubarum indici Satutnal.
um , & alios.
tem acceperit ,quòd optimum fertiliſlınúmque totius Cha conſueuerint apud Iudæos ? Reſpondeo cum Sanctio , id pro- San & ius ſup;
nanææ tractum nacta effet , lerichuntem pucà & Teroſo-. babiliuseſſe , ex Numeror.10.v.10. quàm quòd volunt Ribei- Ribeira 1.5.de
lymam .
1:55. Ita dumtaxat vt fors terram tribubus diuidat don fami-, ra id ,faà &Lapide & Bonfreri
itari ſolitum ,quafius, feſtummenſis
id fola
ob in tubarumſeptimineomeni
di&ta fuerit,de Temple.c.
a frer.nic. 2. a
liis. ] Detes , Quomodo fors hîc habere potuit locum , cùm quo fusè Leuitici 23. vbi & de aliis huius & fequentis ca «
iubeatur ratio haberi capitum plurium pauciorúmve,& præ
terea bonitatis ac fertilitatis ſoli : Reſp. haberi potuifle ipitis 13. Per
* . feftis decimam decime intelligit eam menſuram quæ
egimus.
hoc modo : Geometræ diuidebant cis Iordanein terram in Asjaron dicebatur , quæ erat decima pars ephi : ac proinde
Num.32. cum dim ſ t erras lua:nam I a
idia iam fine cum
nouem partesæquales orte dimidia s transreliquæ b c
ordanduæ tribus
em vocabatur decimaminor , nempe ad diſtinctionem decime ma- Vide Prolege
ceperant. Super his nouem cum dimidia vel decem partibus ipſum ephi: nam apud
quæ eratmaximamenſura
ioris, omnium
erat ephierat deeima pars cori, quæ deMenfuria
Hebræos.
aciebantur fortes quæ cuique tribui pars cederet : ſed poſt
iactas fortes contrahebatur ea pars à Geometris , quæ obue-
Derat vni tribui in qua pauciores erant numero bellatores,
JAG, Trrini Tom . I
E

CAPVT
 us
Commentari in Numer.
50 amicos adhuc hærebat hofpes,inde in Meſopotamiam com
modo ſuo tracturus. Sed diuino confilio ac prouidentia fa
CAPVT XXIX . A ctum vthæficans in via, cum pereuntibus Madianitis ipſe au
In fefto Tubarum prima Tiſri,& in fefto Expiationis decima eiuſdem ctor & totius flagitij architectus fimulperiret.
menfis iubentur offerri vitulus vnus,aries unus , & agniſeptem , 7.16, Super peccato Phogor. ] Idololatriz -ſcilicetde quo
pro fefto Tabernaculorum , decimaquinta eiufdem menfis , per inte C.25.cuiusauctor & incentor fuerat Balaam . Iubet ergo hic
occidi mulieres omnes quotquot viros expertæ effent , cò
grum o&tidum varia vittima preſcribuntur . quòd hz velfagitiú concurriffent ſeleprottituendo,& Ifraë
Elebrabitis ſolemnitatem tabernaculorum Domino fe licas ad idololatriam pertrahendo : vel faltem conſenſiſſent
V.12. vtfiliæ ſuæ id facerent. Virginibus,quia innoxiis,vitam con
dum eſſet ab opere ſeruili ( nam de folo primo die id præce donat , & vt vel yxorem , vel ancillarum loco ſint Hebræis
ptum fuit,) fed quòd totidem diebus manendum eſſet in ta permittit. Filios autem maſculos, quantumcumque paruulos
bernaculis : & quòd peculiaria fingulis diebusſacrificia pu & innocentes , occidi iubet,non folùm in decertationem fa
blico nomine offerenda effent , quæ hîc etiam figillatim re cinoris parentum , eorumdemque maiorem punitionem , ſed
cenfentur. Non quòd fpecie differrent , ſed numero ſolo : etiam ve gens omnis Madianitica (tirpitus exſcinderetur,
è vitulorum numero quotidie vnusdetrahebatur,ita polteritatis ſpe omni reciſa : & ne parentum aliquando vl
vt primo
nemp e, dieimofferrentur tredec im , ſecundo die duodeciin , tores filij exfurgerent. Ita Theodoretus.
tertio vndec , & fic conſe quent er mo
; donec die ſepti ad 7.50. Murenulas . ] Colli ſunt ornamenta , vel ſtrictè illi
vitulosſeptem deuentum eſſet. Alioquin in arietibus, agnis, circumpoſita , vt ferè vniones ſolent :vel in pectus defluen
libis ſeu libamentis , & alijs , idem numerus & menfura eo tia,vttorques. Sic periſcelides crurum : dextralia dextri : armil
rumdem omnibus ſeptem diebus feruabatur ,vt patet confide la vtriuſuis brachij ornamenta ſunt.
W.52. Pondo , ] id elt pondere , non verò libra. Et certum
ranti9.38.
ſingul a . holocauſto fempiterno. ] Hoc eſt, præter iugefa
Abſque eft ex Hebræo,pondus omne auri, quod hic ex fpoliis & ma
crificium duorum agnorum , qui quotidie infallibiliter offer nubiis hoftium Deo dedicatur , non fuiſſe nifi ficlos ſexdecim
Cztera huius ridebebant,non obitante omni alio hoftiarum numero.Sen- B millia ſeptingentos quinquaginta : qui conflabant calenta He
capitis, vide ſus ergo eft, omnia iam di&ta facrificia & libamina fingulis braica quinque cum dimidio , & inſuper ficlos 250. nam ta
lapra 23.Lcu. fuis diebus offerenda effe, vltra iuge ſacrificium cum ſuo li lentum Hebraicum conttabat termille ficlis.
bamine : & vltra quoque alia omnia facrificia quæ quis vel
ex voto ,aur priuata aliqua culpa tenetur, vel expeculiari de CA PVT XXXII.
uotione,vel pietate volet vltrò offerre. Tribubus Ruben . Gadds dimidia Manaſſe, quòd pecoribusabun
darent , terra Galand in fortem hereditariam conceditur , ea lege
CA PVT XXX. vt ceteras tribus praeant armati.
Indulget Deus, vtpater votum fi maritus vxoris irritare pofſit, Aleb filium lephone Cenezeum . ) Cum Scriptura , Iofue 15,
dummodoillicontradicat ſta , id eft,primoquoillud reſciuit.
In autem contradixeritpoftquam refciuit. ) Agit de pa démquefratrem Caleb ; videriquibuídam poflet,& vifum fuic s.v.13. & c.3.
rente
6.16. Scuit
i e puellæ, velmarito , quicognito voto filiæ vel Emmanueli Sà , lephonem patrem fuiffe tam Othonielis quàm ".9.
vxorista n toca die, atque ita fua taciturnitate votun red . Caleb , & alio nomine vocatum fuifle Cenez vel Cenezeum .
didit racum , poft illum nihilominus diem repugnatfiliæ vel Verùm cùm 1. Paralip.4 . verf.13. vbi filij Cenez ex profello
vxori, neque vulc yotum ab illis impleri : quid tali caſu fa recenfentur non adnumeretur Caleb : cùm item loſue 15.
ciet filia vel vxor ? Refpondet híc Deus , obediendum eſſe 1.17. filia Caleb nupferit Othonieli:non video quomodo Otho
parenti velmarito etiá illo caſu :neque enim decet vnquam , niel pofſic dici frater Caleb ex vno eodémque parence Cenez, fi
filiam aut vxorem parenti vel marito in dubiis reluctari. corum ſequamur ſententiam , qui cenſent lege Moſaica pro
Atque ita liberat Deus tali caſu filiain & vxorem ab imple hibicum elle matrimonium b patrui cum nepte. Cum quibus • Leuir.18.
tione voti. Quia tamen iniquè, facit parens vel maritus im- C conformiter Reſpondendum , Othonielem , non abfolutè dici » 12.& 14.
pediendo coinplecionem voci, quod ſuo filentio femel con fuifle fratrem Caleb , ſed cum additamento fratrem iuniorem ,
firmarat ; hinc addit Deus , talí caſu parentem & maritum cvelminorem ,d hoc elt, nepotem ex fratre , vt vult Oleatter & c Iofue 15,
portaturum hanc iniquitatem , hoceft, obnoxium fore diui Eugubinus ; vel potiùs, vt alij , fratruelein . In Scriptura v.17,
næ poenæ , propter talis voci omiſſionem debitæ & infligen enim nepotes,fratrucles, cognati paſlim yocantur fratres Ce- V.13.&
a ludic..;
4.3.
nez:ergoauus fuit cam Othonielis quàm Calebi,vt videre eft ex
dæ : ficut enim tota culpa elt penes parentem & maritum , eius ftirpe quam recen ſui in Chron ico.I taque ab yno eode m- Chron. c.46.
ita penes eofdem fore & poenam . Putarim tamen , quòd hic
dicitur, tali caſu liberam elle filiam & vxorem , limitari de que auo yterque nomen habuit Cenezai.
bere ad vota quæ commodè implerinon poffun tquin paren s 7.21. Omnis vir bellator armatusIordanem tranfear. ] Omnis,
velmaritus id reſciſcat ,verbi gratia ,ieiunio , peregrinacio ſcilicet, a me,vel à loſue deſignandus . Neque enim poterant
ne , & fimili afflictione corporali. Nam quæ alia vouiſſet, tot vrbes, in quas Rubenitæ , Gaditæ & Manaflicæ paruulos,
quæ parente velmarito infcio & abſque iuſta offenfione ila & vxores,& omnes ſuos theſauros intulerant, fineneceflario
lius exequi poteft, verbi gratia , orare ad breue tempus , le præſidio relinqui:neque erat opus,cotmillia Iordanem traii
uem eleeinofynain dare , & c.poterat ipfa etiam prohibente cere. Quin ex Iofue 4.patet, vix tertiam partem armatorum
parente velmarito clàm votum implere , & verò etiam debe ex duabushis cum dimidia tribubus fuperiore luftro cap.26 .
bat. Ita ſanctus Auguftinus , Liranus , Oleaiter, Caietanus. recenfitorum , Iordanem traieciſſe.Reliqui ergo citra Iorda
Hinc patet ;has legesnon eſſe prorſus iuris naturæ fed diui nem remanſerunt partim præſidio luis futuri , partim vrbes
nipolitiui, & ceremoniales (ſaltem pro maioreparte ) leges extructuri. Id eft,ex partedirutas vel collapſas inſtauraturi,&
veteris, atqueita pro ea parte iam arrogata elle , neque obli nouis munimentis firmaturi. Porrò de his , & aliis paſſim in
gare in legenoua . Scriptura yrbibus , vide Adrichomiun de Locis terræ fan
&tæ , & alios interpretes.
CA PVT XXXI. D
Tuffu Dei exfcinduntur ftirpitus Madianite, ſolis virginibus vita do CA PV T XXXII I.
'natis. Prada diuiditur cum iis quoque quiremanferant in caftris.
Recenſentur41. manfiones Ifraëlitarum in deferto. De quibus egi
Et ſun etiam portio ceditfacerdotibus ac Leuitis. in Chronico cap.19.
Afa fanēta. ] Putà arcam cum ſuis appendicibusa
Serar, 1.1.10. 1.2.
ſuc c.10.9.1. rius. Solebat enim arca paſſim ad bellum deferri à Iudæis, vt Ica , ) hoc eft , iuxta numerum caftrametatio
idola à Gentilibus:idquevt pugnaturi firmum haberentad num . Has manſiones enumeratquadraginta duas , $.Hierony
uerlus hottes præfidium , & certain fpem victoriæ . Tubas quo mus,& explicat in epiftola ad Fabiolain , & illas deſcripfi in
que,ſcilicet argenteas illas facras , de quibus fuprà c.io. V.2 . Chron . c. 19. Rabanus & Rupertus Tropologicè applicant
ad animos pugnantibus addendos , initabant lacerdotes in itineribus in cælum .
bello, & hoc officium erat illis proprium .Et hæc erat cauſa 9.55 . Sin nolueritis interficere habitatores terra , erunt vobis
cur Phinees facerdos pugnaturis Ifraëlitis iunctus fuerit à quafi claui in oculis, lances in lateribus. ] Hoc eſt , erunt
Moyſe:non verò yo ducem fupremum belliageret; quod vult vabis admodum infelti , & continuis bellis omnem vobis
Liranus. Cur enim in Ioſue recensinaugurato principi , cui adiment quietem : non ſecus ac fi latus vel oculi ſtimulis
id ex officio incumbebat,negatum fuiflet, ipſo maximè præ configerentur.
fecturæ initio , quo concilianda illi erat apud populum au Petes ,an ergo vicinæ oinnes gentes vno impetu delendæ
Storitas ? Ita Dočtores fuprà citaci. fuerint?Reſpódeo negatiuè. Tantùm enim iuſfi é ſuntHebræi • Exod.a 3.
V.8. Baiaum quoque filium Bror interfecerunt gladio.) Hærebat paulatim eas delere.Vnde & loſuenon deleuit niſi cas gentes V.29.& Deut.
ergo adhuc Balaam in parte aliqua Madianitidis. Et hic lo quæ occupabant interiorą terræ fanétæ : reliquas confultò ?;0,22
cus illius dici potelt,ad quem c.24.v.vlc. reuerſus fuiſſe dici debellandas pofterisreliquit.f Chin veròpofteri id negligerlofue a3.
tur,nempe ex confiniis & montibus, è quibus profpexerat rent,imò darà operâ nonnullas gentes delere nollent,factum
caltra Hebræoruin , deſcenderat in interiora regni, & apud, quod hîc prædicitur, & plurimæ maximæq ; calainitatesinde
ſubortz,
 Caput XXXIV . XXXV . &
fubortæ, & bella ex bellis prognata Quibus tamen ex altera
parte hoc boni effectum ,quòd Iudæi hocfræno contineren
& ludic . 2 . tur in officio,vel deuiantes hoc flagello & punirentur:faltem A num , quàin internuin , occidere percufforem fui cognati, v.19 .
V.20. quòd ocio ac defidià non diffluxerint.h
h ludic.3.V.l.
& .
CA PVT XXXI V.
Deſcribuntur quatuor termini terre promiſſa. Et duodecim principes
defignantur qui terram iftam Iſraelito forte diudant.
1.3 . ſeu lacus iam innocens elle defineret. Crediderim tamen , non fuiſſe
Marphatices, meu Sodomorum . InHebræo voca
cur mare ſalis , quòd cætera inaria Iudaica ſalſedine multùm
fuperet. Caufa tantæ falfedinis elt ſulphur , bitumen & tal ,
quæ in incendio Pentapoleos è cælo deciderunt, & quorum
; Sophonia 2. regio illa ferax i elt , Plura de'hoc mari vide Geneſis 19.
verf.26. Ab hoc mari ſeu lacu deſumebantur termini Orien
tales Iudææ , quæ ad Septentrionem habebat mare Cene
reth , quòd à regione Cenneroth ei lacui adiacente 3. Reg .
15. V.20. vel ab vrbe eiufdem nominis vicina in tribu Neph
kloſue 19. thalik fic nominatur. Sed in Euangeliis alia ſubinde ſortitur
Vils.
nomina ; vocatur enim ftagnum Geneſareth , mare Galilææ,
mare Tiberiadis à Regione Geneſareth & Galilææ , & vr-
be Tiberiade , eidemn lacui adiacentibus. Dico hos fuiſſe B in qua cædes patrata fuerat ; vbi ad manum erant cettes &
terminos Aquilonares & Orientales Iudææ. Nam fi totam
terram íanctain ſpectemus, provt illa poffeffionem vniuer
fam Ifraelitarum complectitur,cùm Rubenitæ ,Gaditæ & di
midia tribus Manaſſe vltra lordanem verlus Orientem , &
tribus Nephtali vltra mare Cenereth verſus Aquilonem ha
bitarint,alij termini neceffariò aflignari debent. Itaque terra
ſancta ab Aquilone terminatur Phæniciá ;Syria Libanicâ, &
Syria Damaici,ab Ortu Arabia , ab aultro deſerto Sin , regio
ne Cedar, & Ægypto,ab Occidente mari inagno feu Medi
terraneo . Quantus autem fuerit hic terræ tractus, quæ nomina
prouinciarum & vrbium totius terræ ſanctx , vide in tabula
quam libro præfiximus , & apud Adrichomium , qui hæc ac
curatè proſequitur. Hoc conitat, amplitudine lua non excel
fiſte Belgium noltruin , ferè tamen æquaffe.
‫אקרבים‬
V. 4. Per Aſcenſum Scorpionis, ] Hebraicè Acrabim , nomen
proprium eft loci, à multitudine ſcorpionum ibi degentium
fic nominati, inquit Abulenfis & Liranus : vel à collium ca
cuminum curuitate,vt Emınanuel Sà, & Mariana. Vnde An
Mafius in lo. dreas Maſius Aſcenſum ſcorpionis vertic , collem Acrabim ; Arias
lue 15. Arius Montanus & Serarius,montes Acrabim.Et certuin eft,etiam vr
Mont.in Cha bem eiuſdem nominis fuiſſe in Idumxa ad ipla confinia Iu
naan Serar.in dææ Acrabata di&tam , vt ex l.1.Machabæorum , lHierony- C
ludicum ih..mo & Iofepho pater, à qua Acrabetena coparchia nomen
Mach.5.v.3. accepit.
Hieron.in c.1. Y.Ir. In Rebla aliàs Reblatha : vbi Nabuchodonofor ali
Abdia loſeph. quando ſtatiua ſua fixit 4. Reg. vlt. contra fontem Daphnim .]
:
1.13. antiq Ne puteshîc agi de Daphne Syriæ Antiochena , ſeu de am
. : & 1.3. bitiofo Antiochiæ fuburbanoperennibus irriguo fontibus,
m Hieron.in omnium hiſtoricorum ſcriptis celebri,licèt id putarit S.Hie
in Ezech. 49. ronymus m & Antonius Nebriſſenſis : nam illa Daphne pro
Nebricenr. culelt extra limites terræ ſanctæ , intra quos tamé hæc noftra
cap.14. Quin ftatuitur. Itaque cum Iofepho & Adrichoinio dic Daphniin
genaplap elle illam quæ fita eftad lacum Semechonıtem ( qui in tabulis
ci apud Bon Geographicis aqua Meron dicitur , & à Iordane interfecatur)
frerium vbi eltque ad inftar alteriusDaphnes Antiochenæ , deliciofifii
vide plura mus locus , fontibus vbique irriguus, & lauris ac cuprellis
de hacre. pulcherrimè confitus.Neque miruin , pluribus & valdè difli
eis locis ,ob fimilitudinem quarumdam rerum, vnum ſubinde
&idem nomen impofitum fuiffe , cùm in plurimis regnis id
vſu venire eriamnun cernamus : v g . Vienna Austriæ , &
Galliæ ; Lugduno Galliæ : & Batauiæ : Valentia Hiſpaniæ ,
& Galliæ , &c.
CAPVT XXX V.
Iubet Deus48. vrbes dari Leuitis ad inhabitandum , cumſuburbarios
ad alenda eorum pecora.Ex iis omnibus vrbibus iubet ſex defigna
ri pro aſilo homicidis inuoluntariis , in quibus maneant vfque ad
ad mortem Pontificis.
5.6. Ex vrbes erunt in fugitiuorum auxilia, ] cuin iure ſcili
Scet afili. Quænam verò fex illa vrbes, fuerint, expli
catur Joſuë 20. nempe tres cis Iordanem & aliæ tres vltra
Iordanem . Hinc patet non omnes Leuitarum vrbes, quæ erant
48. a habuiſſe ius aſyli,ſed folùin ſex illarum, quæ æquali
fpatio dittabant b à fe inutuò ne nimis coniuncta vel difiun
étæ ellent, vtque omni ex parte commoditas eflet ad vnam
aliquam iftarum confugiendi, cùm neceſſitaspremeret.
Nota primò, ob nullum crimen feu voluntatem ſeu inuo
luntarium ius refugij datum fuiſſe ludæis , præterquam ob
homicidium caſu patratum . Puto tamen , id etiam locum
habuifle , cum quis Itudio , fed vim yi repellendo , & cum
3: moderamine inculparæ tucelæ , alterum occidiffet, fed id pu
Sera , in 10 blicè necdum liquebat : tum enim neceffe erat ad afilum
fue 30.9.2 . confugere , donec iudicum ſententiis de inculpata defenfio
ne conftaret. Ita Serarius.
In . Tirini Tom . I.
XXXVI. 51
Nota ſecundò , ob ludæorum duritiem permiſiſſe Deum
c omnibus occifi cognatis , impunè quoad forum tam exter- c Num. 3ś
extra afilum deprehenfi, etiam ante omnem iudicis enten
tiam : poft fententiain verò , etiam coactos d fuiſſe occi- £item 0.21.Deue.
& 315
dere , li iudicatum eller homicidium ſtudio & iniuftè pa 19.1.12 .
tratuin fuiffe. Quin etfi iudicatum effet , inuoluntarium &
innoxium fuiſle homicidium , fi tamen extra locum afili
deprehenderetur homicida , cenſent aliqui ; e coactum Bonfrerius
fuiſſe lege diuina cognatum occifioccidere occiſorem , eò
quòd prætergreffus legem diuinam de remanendo in afilo ,
obligatum occidere , licèt poſit : quia poffunt permiſiue
exponi verba legis , in cafu innocentis homicidij. Hoc fal.
tein certum , nullo caſu licuitle cognatis prece vel precio
tranſigeref cum homicida ,etiain innocente , vtimpunè ex fd & c. 3i. 33 :
vrbe alili excedere , & ad propria redire poffet , ídque ad
maiorem homicidij horrorem innibus incutiendum , cùm
viderent , nolle Deuin ne quidein homicidio inuoluntario
perfectam ſecuritatem præitari ſaltem ante mortem Sumni
Pontificis.
Nota tertiò , confugientis ad aſylum cauſain ventilari &
iudicari debuiffe in porta ciuitatis , non re ugii , vt volunt
Mafius Serarius & Arias Montanus in c.zo. lolue : ſed vrbis
indicia criminis vel innocentiæ. Ita Rabbini , Abulenfis, Li
ranus & Caietanus. Iudicari , inquam , debebat à iudicibus
eius vrbis, fed in confpectu multitudinis, feu propalam & publi
cè, fic eniin ſolebant olim iudicia in poriis vrbium exerceri.
Huc ergo è loco afyli fida feptus cuſtodia reus deducebatur:
& innocens iudicatus, ad idem afylum eadem fecuritate re
ducebatur. g Sin noxius indicaretur , tradebatur propinquis & Num. 35 .
occiſi, qui ftatim illum occidere, h & latain in eum à iudici- v.25.
bus ſententiam exequi cogebantur,neque poterant vitam ho- & b Deucs
19:21.315
y.
micidæ donare. V 12 .
Nota quartò . Quantumcumque innocens deprehenſus ac
declaratus , debebat in vrbe alyli manere vſque ad mortem
Summi Pontificis, quo fublato , ad propria remeabat. Caufas
huius rei varias profert Serarius. i Vera & ſolida & litteralis : Serar. in Io.
lue 20.4.5 .
elt, vt ſignificaretur, non niſ Chrifti morte peccator: perfe
& tam libertatem obuenturam ,reditúmque in patriam feu coe
lum conceffum iri : interea .n vrbe afýli hoc eft in Ecclefia ,
ſacerdotum tutelæ committi debere. Quæ enim figuræ tan
tùm ſeu ſigna ſunt rei futurx , vix alia litteralem cauſaın ha
bent, quàm quæ ex analogia & ordine ad rem figuratam de
fumitur.
Nota quintò, etiam templum ,ſeu locum tabernaculi fuifle
pro afylo;fed iis folis qui iam à cæde commifla expiati effent.
. Sed quemadmodum qui homicidium certo ac ſcienter pa- k Philo I. de
traffet,poterat vi ex vrbibus refugij extrahi,vel in eis occidi; 'pecialibus
ita etiam potuit fieri in templo , l & reipfa factum fuit loa- legibus,& l.de
bo , 3. Reg. 2. ob geminum homicidiuin dedità operâ ante honoribus.
admiffum . i Exod .216
CAP v T XXXV I.
Occaſione filiarum Salphaad,(de quibus c.27.) lex fertur,vt quæcum
que filia hereditatem paternam adeunt,nubant contribulibusfuis.
9.7 . Mnes enim viri ducent Oxores de tribu ego cognatione
O , enim
omnibus præceptum datur , licèt id cenſeant Abulenfis &
Liranus. Nam conſtat perinillu diuino , & variis ſanctorum
virorum exemplis licuiffe ludæis ; & ex aliena tribu , & ex
aliena gente vxores ducere. Ita perinitticur exprelsè Deute
ronomij 21.7.12 . Et Dauid vxorem accepit filiam Saül è tribu
Benjamin : Ioiada ſanctus Pontifex filiam regis foram de tri
bu Iuda . Salmon Rahab Chanaanitidem : booz Ruth Moabi
D tidem : Dauid Maacham filiam regis Gellur : Salomon filiam
Pharaonis , & alij alias. Ergo præceptuin quod hic daturs
particulare eft, & eos ſolos concernit de quibus quæſtio mo
ta fuerat, putà ratione quorum hæreditas deuoluenda eſſer.
ad alienam tribum , vel faltem ad alienam familiam : nam &
hoc caueri voluit Deus. Quare reciprocam hic iinponit eo
caſu obligationem :ficut enim puellæ ad quam deuoluebatur
hæreditas, iubet ſuæ tribus & familiæ maritum accipere ; ita
iubet quoque viro qui tali puellæ erat cognatione proxiinus,
eamdem in vxorem vnà cum hæreditate accipere , nifi forte
iure luo cedere vellet , & alteri eiuſdem familiæ illam am
bienti tranſcribere,vtfactum vidimus Ruth c.4. Conttat hæc
non modo exemplis iam allatis,ſed etiam ex textu huius loci
Hebræo, Chaldæo, & Græco,vbi id difertè affirmatur, & in
ſuper ex ſcopo & fine legis, qui ( vt fubditur erat ut hereditas
quæque permaneat in fua familix.Ergo vbi periculum non erat
transferendæ aliò hæreditatis,locum ea lex non habebat.Ita
Burgenſis,Oleafter,Vatablus & Mafius. Hinc patet quomo
do Elizabeth Lucæ 1. licèt effetde cribu m Iuda , maritum m Chronic
habere potuerit Zachariam facerdotein de tribu Leui. C.46.in fine,
Nota,occafione legis iam di &tæ ,puellas Hebræas, quando
cumque vel ob morbum ,vel ob iinbecillitaten fratruin alio
rumve propinquorum , fpem habebant futuræ fucceflionis,
ne
 Commentarius in
52
ne hæreditate fruſtrarentur ,vel illi renuntiafle cenſerentur, men
folitas fuæ tribus & familiæ viris nubere:nam quo cafu nu ſebantur iuri ſuo ſucceſlionis renuntiafle : & tunc hæreditas
pliſſent alienis , & fi poftea fublatis fratribus & propinquis, A illa ad alios propinquos, eiufdem tribus & familiæ tranſibat
fortè deuoluereturad ipfas hæreditas ,non ſuccedebant ca perinde ac fi nullæ tales puellæ ſuperfuiffent.
0 644 803.Boxes
LIBER DE V
à
Nde dictus, quando , quo ,, quem
tio capitis primi.
CA P VT 1.
Moyſesincipit relegere iter , cafus eo gefta 40. annorum quibus va
çatiſunt per defertum . Primò, recenſet asta in Sinaï typ Cadef
barne, vbi ob perfidiam exploratorum ſeniores omnes ad mor
tem , iuniores ad peregrinationem 40. annorum dammati funt
à Deo.
Æc ſunt verba. ] Referuntur hæc ad ſequentia ,
quæ toto hoc libro recenſentur , quafi dicat. B ope diuina ?
Hecſunt verba que Moyſes iam pridem locutus fue
M rat in vaſto illo deſerto , vbiper 40.annosperegri
nati lunt Ifraëlitæ ,- incipiendo àmonte Horeb feu Sinai è
regioniemaris rubri , vſque ad Cadesbarne. Quæ eadem verba
rurfum poftea , quadragefimo & vlcimo peregrinationis anno,
menſe vndecimo eodémque vltimo vitæ fuæ , elocutus eſt,
& repetiit in campeftribus Moab. Et ab hac repetitione li
ber hic vocatur Græcè Deuteronomium , hoc eſt , ſecunda lex ,
ſeu ſecundò explicata lex . Neque enim elt nuda repetitio
præceptorum ſeu legum , tribus præcedentibus libris expofi
țarum : ſed repetitio fimul & explicatio ; quin multæ etiain
leges , quarum nulla facta libris præcedentibus inentio , hic
afferuntur . Ita ſanctus Athanaſius , Hieronymus , Augufti
nus, Theodoretus. Cùm enim populus Iſrael totus iam ef
ſetnouus , mortuis omnibus qui ante 38. annos priori legis
promulgationi interfuerant , & iam inttarer tranſitus Iorda
nis , & ingreffus in terram promiffam ; ne quid fortè contra
legein ex ignorantia peccaretur , fuit fecundò lex promul
ganda & explicanda : Et hæc eadem eft ratio cur de nouo
etiam fædus Dei cum populo farcitum fic cap . 29. & cur
ſeptimo quoque anno ,in feito Tabernaculorum , totum hoc
Deuteronomium ( quo breui compendio omnia ſcitu necef- C
faria complexus eitMoyſes) toto audiente populo prælegi
iubeatur cap. 31. verf.io , cur item iubeantur noui reges feu
principes Hebræi, mox vt inaugurati eſſene , Deuterono
mium lbi deſcribere , & quotidie aliquid ex eo lectitare,
cap:17. verf. 18. cur denique iuſſum fit , totum lapidibus feu
lapideis tabulis inſcribi, cap.27 .verf. 3. & Iofue inſcripſe
rit de facto, loſue cap.8. verſ. 32. nempe ad æternam memo
riain , & ne legum ignorantia poffet vllo vnquam caſu
prætexi.
$ .7.vſquead flumen magnum Euphraten. ] Hîc quatuor ter
mini ſeu fines terræ promiffæ fecundùm quatuor mundi pla
gas defignantur.
Dices , Numerorum 34. & alibi longè anguftioribus ter
minis terra proinilla definitur : & fatis conſtat,Hebræosnun
quam ne Salomonis quidem tempora redes ſuas aut habita
Aug Quæſt.in tionem ad Euphratem vſque protuliſſe. Refpondet S.Augu
in Toluc.c.31. Itinus,duplicem fuiſfe terram Hebræis promiffam :nam vna
fuit quafi hæreditaria , quamque vt propriam inhabitarunt:
hæc ſtrictioribus terminis finiebatur , à Dan vſque Belabee dan
ab introitu Emath vſque ad riuum Ægypti. Altera vltra hos fi
nes protendebatur vſque ad Euphratem , ſed erat tantùm tri
butaria ſeu vectigalis Hebræis ſub Dauide & Salomone, qui D Bethel, qui viciniores erant Iordani, necmultim à Iericho
* 2.Reg.&.
V.3 . cò vſque dominabantur. a Vel eciam dici poffet, hanc quo
que vſque ad Euphratem terram omnem Hebræis quafi hæ
..Par.18.v.3. reditariam & propriam fuiſſe à Deo promiſſam ;ſed ſub con
Res ; ditione , fiin fide & cultu Dei conitantes permanerent, vt
Anriq.c... expreſsè cauit Deus Deutoronomij 19. verf.8.& 9.quod quia
b Hicron. ep. fecerunt , mirum nonelt, promiffionem etiam hanc comple
129.
danum ad &Dar. tam reipfa non fuiſſe quin potiùs, ob tam frequentem in ido
in Ezech . 20 , lolatriam relapfum , vix vnquain anguftiores illos fines in
V.8.Mafius & regros plenè poſſediſle. Ita S.Hieronymus , b Andreas ,Ma
Scrarius in fius & Serarius.
loruci.
CAP v T II.
Tranſitus yraëlitarum per extremos fines Idumaa. Moabitos do Am
monitidis, incolis carum intactis.Belum din victoria de Sehon rege gør nomen idoli, vt dixi Numer. 25. hinc domus in qua ad
Amorrhæorum .
W.4 ,
Ranfibitis per terminos Eſau , ] id eft , per extremas
aut viſcera terræ , ye tranfirent, negarunt Ifraëlitis Idumæi,
Numer.20 . yerſ.21.
V.10. Emm.) Id eft terribiles , nempe robore & proceri.
Deuter.
in hæreditate, quia inatrimonio ſuo cum extraneis cen
TERONOM I I.
in finem conſcriptus ſit , exponitur ini.
tate fua gigantes . Meminit enim hic quadruplicis generis
gigantum : Primò, Emim ;Secundò, Enacim ; c Tertiò , Heuro c Deut.2.0.102
rum d ſeu Raphaim ; e Quartò , Zomizommim , f vel Zuzim . & ofus 2 .
8 Hos gigantesdicit, initio tenuiſſe terram Palæſtinæ , ſed V.II.
ab Amorrhæis, Moabitis, Ammonitis , & Cappadocibusd Deut. 1.
inde vi pullos fuiſſe. Quod idcircò hîc narrat Moyſes, V. 23.
vt fiduciam etiam Ifraëlitis faciat occupandæ , Deo du- 7.6 € 1.Part.20.
. & ibid .
ce , eiuſdem Palæſtinæ . Nam ſitam proceri , tam validigi And.Mafius
gantes potuerunt armis & vi humana ſuperari quid Gen.14.v.6.
erit imperuium aut impoſſibile militantibus Deo , & fultis Ilai.26.1.14.
f Deut. 2 .
V.23. Cappadoces, egreſſo de Cappadocia.]Hebraicè elt Caph- v.20
torim . Non enim agit hic Moyſes de Cappadocibus , qui in 1.5Gen.14. .
Aſia Minore , in continente , ad Pontuin Euxinum degunt,
quorum regio paffim à Geographis Cappadocia vocatur.Nam
hi ab laphet oriundi funt teite fofepho : cùm alij de quibus Ioſeph.l.1.
hic Moyſes , à Miſraim , quiÆgyptuin propagauic , filio antiq.c.6.
Cham proſeminati fuerint , vt diciturGen.1o . verf.14 . Vnde
>
veroſimile elt , Cappadociam ſeu locum è quo hi in Chana
näain venerunt , vel Ægypti partem fuiſſe , vel Ægypto
conterminum , putà Meroin , Syenem , vel ipſum etiam Delta ,
aliáſque inſulas Nili , vt numero plurimæ , ita magnitudine
valtiſſimæ funt. Supra ſeptingentas elle Diodorus Siculusaf. Diod. Siculus
firmat , & quaſdam vix quinque dierum curſu permeari pof- 1.2. hiſtorie
fe , luttinus & Plinius. Quare meritò à Ieremia cap. 47: & Plin..s.c.9 .
Amos 9. dicuntur Palæſtini, Cappadocum reliquiæ , veniſſe ex
inſulis Cappadocia . Et videntur hi non alij fuiſſe quàm Phili
Sthai, & loca quæ in Palæſtina occuparunt , eſſe quinque illæ
Philiſtinorum ſatrapix , Accaron , Beth , Azotus, Aſcalone Ga
za : quas omnes ſimulNolter hic complectitur duabusyoci
busHaferim ſeu yillarum , & GAZA .
CA PVT II I.
Viktoria de Og rege Baſanitidis . Qua , ut & ditio regis Sehon , ceffit
tribubus Ruben Gad de dimidia Manaſſe. Orat Moyſes Deum ,
vt ſibi quoquedeturingredi in terram promiffam ,fed Deusad illi
negat,iubétque filere hac de re,
9,11 OlusOg rex Bafan reftiterat de ftirpegigantum . Hebrai
cè de Itirpe Raphaim . Itaque folùm hic negatur,
quemquam fuperfuiffe de vna illa & particulari ſtirpe gi
gantxa Raphaim , cùm antea tempore AbrahamiGeneſis
14.Raphaim totam illam regionem occuparent.Cui non ob
ftat, quòd alij gigantes ex alia triplici ftirpe , cap .præced .
eodem tempore & diu pòft ſuperſtites exciterint, vt patet ex
Iofue, Iudicum & Regum libris. Quin neque obftat, quòd
vel cunc, vel poftea etiain , aliquiRaphaim ſuperfuerint, fed
extra terminos Baſanitidis, in qua ſola regione hîc dicitur,
nullos ex ea ftirpe ſuper fuiſſe. Patet :nam 1. Paralip . 20 .
mentio iterum fit Raphaimn .
9.25. Tranſibo igitur. Hoc eſt , precor ve tranfire mihili
ceat, & videre montem iftum egregium ] Fortè deſignat montes
remoci,mirum in modum ainoni, fæcundi,nemoroſi, arbo
ribus confiti , odoriferis herbis referti, teſte Adrichomio.
Niſimalis cum Olealtro dicere,permontem egregium defigna
ri Libanum ,yt copulatiua ( pro exegetica ponatur,fignificét
que id eft, vt aliàs ſubinde.
V.26. Iratus eftmihi Dominus propter vos, ] hoc eſt , occaſio
ne veſtripeccati & murmurationis ; & quia illa occafio fuit,
ve ego : dum aquas de petra conarer educere,in aliquam in
credulitatem , etiam externo ſigno ſcandalosè a vobis pate- « Num.3o.
factam inciderim , atque ita iram Dei incurrerim . Ergo per
accidens faltem & remotè populuscaufa fuit iræ diuinæ in
Moyſen : propria & propinqua cauſa fuit Moyſis increduli
tas,vtſuprà dixi Numer.20.
V.29. Manfimus contra fanum Phogor , ] Hebraicè , contra
ſeu iuxta Bethphogor , Id eft domum Phogor. Erat autem Pho
ſeruabatur , fanum propriè vertipotuit. Quin & vrbs in ipfa
in qua id fànum erat , vel vicina erat fano , Bethphogor dicta
fuit , Ioſue 13. verſ.20. ceffitque cribuiRuben , vt ibidem
narratur.
CAPVT
-
 Caput IV . V. VI. & VII.
53
ipſum acceptant in Deuin ſuum , eiuſque legibus ac cæremo
CA PVT IV . niis ſeſe adftringunt.
V.15
Amplificat beneficium date de cælo legis in Sinaï, cum igne doo fu А licet . Idcirc
inem o præce
or duri pitæ tibi
ffim ferui obferÆgyp
vttutis diem æSabba
uares tiac thi. ] Vtſci
, quànulla tibi
mo. Deſignat tres vrbes refugi trans Iordanem pro homicidis
caſualibus. quies vnquam dabatur cu viciilim iam feruis tuis aliquid li
benter indulgeas quietis , & poft multorun dierum labores
V.2. On addetis ad verbum quod vobis loquor.) Ergo, infe ſalt
Not ſep
em at tim
ſan o quo
ctu que
s Tho reſppræ
mas, e perm
irarcep tum itta s.
hoc,quâ diem & tem- S. Thom .

nes, autlegeshumana , ſeu ciuiles, ſeu Ecclefiaftica. Refpondeo , tioni diuino indef
pusaliquod cultinitu m ceffa
ui,etiam publ ico à& feiu
tioni exteilib
rno us,
, dand vacapræ-
& uin tio- Opuſc
hac deulosc.,
Deushic non vetat omne addicamentum : nam alioquin om cipit, eſſe morale , imò naturale , ac proinde ineritò ab Ec
nes etiam Prophetarum & Apoftoloruin libri vetiti eſſent, cleſia Chriſtiana diein Dominicuin ei rei deltinacum effe :
cùm in his omnibus multa addantur dogmara & præcepta quatenus verò dies Sabbathi præcisè ad hoc deputatus erat ,
dogmatibus & præceptis Moyfis. Neque vnquam putarunt fuiffe tantun cæremnoniale : ideóque potuiſſe aboleri à Chri
Iudæi inhibitum fibi à Moyſe, ne leges nouas, fi reipublicæ ftianis, & in alium diem transferri. Vide plura de Sabbacho
vtiles velnecellariæ effent, inſtituere aut admittere poffent:
quin plurimas pro ratione temporum inftituerunt de nouo, & fuprà Exodi cap.35 .
vu.Reg 14. religiosè obferuarunt . Patet tempore Saülis , b Dauidis Sa
lomonis & aliorum regi ,qui varias leges : item Mardochæi,
Machabæorum , f qui feltum fortiuni, fe CAP v T VI.
1.24. 30. d & Iudith , e &
11.Reg.
Eſther 9. Itun victorix , feftum encænioruin , & alia feita Molaicis fe inculcat praceptum diligendi Deum ex toto corde. Quo praſtito, pro
c Iudich.vic. Itis addiderunt. Certum ergo, verba Moyſis cuin limitatione mittit perpetuam in terra promijſa fertilitatem profperitatem .
fr.Mach.4. intelligenda eſle de additamento contrario , repugnante,vel V. 5. Domi num Deum tuum ex toto corde tuo, de ex
adulterante ea quæ hic proponuntur. Patet hoc ex ſcopo Diligesanim
Moyſis quein hic intendebat , & ex circunftantiis in quibus B per cor intel toFa
ligi volu tua, ſeu
a ntas & exappe tituforti
tota tudin
s rati e tua.
onal Potet
is :] per init
hæc loquebatur. Quia enim Hebræi procliues admodum mam appetitus ſenſitiuus :perfortitudinem , ſeu vires vt ci
erant in cultus idol olat ricos , & ſuper ititiofos ritus ſeu cæ tat S.Lucascap.10.) faculcas executiua . Sed verifiiniliuselt,

..
remonias Gentilium , v.g.vt aſinum Beelphegor ſeu Priapo fimplici Hebraiſmo, hæc omnia idem prorſus ſignificare, &
iinmolarent, canem Hecatæ , porcain Cereri , proles viuas portaiora non alium ob finem addita fuiffe , quàm yt eain
& Deur.is. Moloch creinarent , & alia aliis diis ; hinc vetatur hic g il dem rem magis exprimerent & inculcarent , nempeamorem
V.30.& c. noftrum erga Deuin debere fummum eſſe . Vbi Nota contra
listale quid attentare , etiam fi id vellent facere in hono
rem veri Dei : iubentúrque ſolasoues, capras,boues ,& pau hæreticos , præcipi híc amorein ſumman , non intenfiuè , &
ca altilia ftatis temporibus & cafibus Deo offerre :nulla re . aut extenfiuè , & mulcò minùs continuè :fed folum appretia
li&tâ ipfis poteftate alia ab illis diuerſa animalia in ſacrifi tiuè , vel comparatiuè , vtnempe Deuin rebusoinnibus creatis
cium etiam vero Deo immolandi, aut aliuin aliquem nouum anteferainus', nec quidquam illius amicitiæ præponamus.
numinis cultum publicuin inducendi, qui præſcriptis hic à Vnde poteft hoc præceptum in hac vita etiam facilè imple
Deo repugnet , aut noceat. Atqui tantum abelt , his repu ri: & de Iofia a rege , & aliis legiinus , impleuiſſe illud , vti 4 Reg.2 za
gnent autnoceant leges ciuiles aut Eccleſiaſticæ , aut tradi & alia omnia præcepta. Simile eft quod de Dauide , b Ala ,
tiones finceræ , vt potiùs inclulæ , atque in his quæ Moyſes < Ezechia , & Zacharia , e Elizabeth & aliis habemus cor V.25
hîc proponit comprehenſæ fint.Nam cap;5. huius libri V.16. eorum fuifle perfectum cum Deo vel incefiſſe in omnibusman- 3.Reg.15
4366 3.Reg 11..
V.4 .
& c.17.v.10. difertè iubet Deus, etiam ſub pæna mortis , vc datis Dei.
facerdotis imperio , & iudicun præceptis ſeu legibus omnes Dices , Sanctus Auguſtinus dicit , neminein in hac vita Vit d 4 Reg.. 18;
pareant, conſequenter & traditionibus, quia hæ nihil aliud poffe Deum ex toto corde diligere : fed hoc hocà folis San
funt quàm inftituta ſeu leges non ſcripro , ſed viua voce pri Etis in coelo præftari. Reſpondeo, ſanctus Auguſtinus non V.6 .
mò euulgatæ . Quas Moyles híc etiam comprehendit , cùm explicatibi litteraliter illa verba, ex toto corde ſed anagogico fra eAug...de
Luc.i.v.6 per:
.
. iufticia
dicit,Non addetisad verbum quod loquor ? & infrà,Que ego preo ſenfu , vt idem fint quod , intenſiffimo ,perfectiſfıno, ac con , tom 7.
cipio: loquebaturautem viua voce,& viuavoce quoque pre- C tinuo amorisactu ,quod profectò non elthuiusviæ ,fed folius
Bellarm.dc cipiebat,non minùsquàm ſcripto. Ita Bellarminus, Vaſquez patriæ . Alioquin poſſe,imò debere hominem ita ex toto cor
verbo Dei non & alij Doctores.
fcripto , Vaſq . charius habeat:
. 1.2 9.95.a.i. V.4.Montem Sion qui eft & Hermon.] Hic idem mons Hermon de diligere
ſenfus litteralis huiusnihil
Deun,yt aliud) illo
præcepti ex pluribus Augultin(quieſt
i locis
diſp 152. C.q. cap.præcedenti h vocatur lingua Sidoniorun Sxrion , Amor fcertiflimò conftar. Tropologicè vide S.Bernardum .. Varq .
f vidç
bDeuc.3.v.9. rhæorum Sanir:Ergo quadruplex illi nomen erat, fortèfecun V. 8. Erúntque'smouebuntur inter ocelos fuos, & c./ Loqui- art 1.2 3. & alio
, 9.10 9 s
dùm diuerſa iuga eiufdem montis :nam totus tractus illius tur non propriè, fed parabolicè : quafi diceret curabis & ef- Do& ores.
JNU 78 montis vocabatur Galaad ,cuius extrema pars trans Iordanem ficiesne inandatorum meorum obliuiſcaris, fed fæpè & ina- s S.Ber. ſer.de
dicebatur Hermon ,vel Sarion velsanir,vel'sion : ſed cunc Sion nu , & oculis & animo illa peruolues; atque ita præſentem dilig.Do
per ſein ſcribitur , non verò per tſade, vt fcribitur alter inons omnium memoriam habebis , ac ſi frontalibus , dexerali de triplicidi.
Sion, in quo arx & ciuicasDauid , ſeu ſeroſolymaconſtructa bus , & liminaribus infcripta haberes. Pharifæi tamen & do,& iraq.
le &tionis mode.
erat.Sic Pfalmo 132.dicitur, Ros Hermon ,qui deſcendit in mon craſſiore s aliqui ludri , hæc ad litterain y.urpantes , dilara- diligendo
Jerem,23.1.6.tem Sion.Et ratione huiuspartismontis vocatur à Iereinia GA bant ea occaſione phylacteria fua & fimbrias , vt iis legem
bis 19.in lo lard ad caput Libari,quia videlicethac parte Hermonis., mons infcriberent, Matthæi23 v.5. Alij faltem omniſtudio conni Deo.
in debraicis Galaad cum Libano iungitur, & inchoat quaſitra& tum mon tebantur, legem Moyſis , totúmque Deteronomiun inemoriâ
Terra ſanaa.
cium Libani.Ita S.Hieronymus & Adrichomius.
tenerent. Traduntque Rabbini,hunc in finem vel in ſola vr
be Ierofolymitana fuifle fupra quadringentas ſcbolas & ly
CAPү т V. nagogas,in quibus lex Dei traderetur & explicaretur.
Moyſes itermò explicat populodecalogum . Narrat populi pauoremi
cùm ex ardente monie Sinaï lex promulgaretur.
CAP VT VII.
*.1. V Oranie Moyfes omnem progëlem I puta fexcenta pe- D Inbet ftirpiris exſcindi Chanansos os idola eorum Vitatiniricum
elytos , adoleſcentes & pueros : nam omnes adfuiſſe patet
Deuteronomij 29.verf.10. Et verò expediebat oinnes ex ipſo 7.3.
Moyſis ore inſtrui, & ad foedus cum Deo denuò inftauran Eque“ſociabis cum Chananæis coniwir. ] Quoufque
Nie licita fuerint,dixi. Exod.34.
dunpræparari. Sed quomodo vnus Moyſes à tanta turba po Ý..10. Redde ns odientibusfe ftatim , ] ſcilicet debitam ; ſce
tuit exaudiri? Reſpondeo , Deus voci illius vim quandam lerum pænain . Non loquitur deEthnicis aut infidelibus,ſed
ſonoram addidit,quá fiebat vtea ad omnes peruaderet.Quod de ſolo populo Dei ,vebenè explicat auctorlibri 2.Macha
Vincentio Ferrerio , Franciſco Xauerio , & aliis quibuldam bæorum cap.6.V.12. Neque enim ſolet Deus diu dillunulare
fanctis viris eciam noftro fæculo conceſſum legimus Et alia cun ſuis quoschariores habet , maxiinè quando punitio non
certè magismiranda in Moyfe , & à Moyfe in gratiam iltius eftad interitum , ſed ad correptionem , vel purgationem : yel
populi facta conſtat.
certè ad intericum tantum paucorum ,vt cæteri à peccato de
V : 3; Non cum paribusnoftris iniit Deus pactum ,hoc eſt, non terreantur.
cum Abraham , Ilaaco , Iacobo , aliiſve Patriarchis : Sed no V. 14. Non erit apud te fterilis utriuſque ſexus. ] Ex toto
biſcum .] Quiamultiadhuceorun ſuperſtites erant qui foe contextu manifeſtum elt , hæc verba non continere præce
deriicto in Horeb præſentes fuerant, vtpatet ex dictis c.14 . prum í vtvoluit S. Hieronymus ) fed ad folam benedictio
Numerorum : ſaltein vnus ideinque erat populus cuin quo & nem pertinere.Et quod hic additur , apertè id indicat, item
..

tunc, & inodò foedus inibatur. Sed nonne Geneſis 15. dici
tur,Inillo die pepigit Dominus fædus cum Airaham ? Refpondeo ;
Non illud, nequecale fædus,quale híc inituin fuit.Ibi enim
Abrahamo caritùm promittit Deus terram Chananæam : hic
verò acceptat polteros Abrahæ in populum fuuin , peculia
sibus legibus ac cæremoniis fibiaditrictum : & illi vicifim
146. Tirini Tom . I.
pe, Tam in hominibus, quàm in gregibus tuis. Neque enim bru
torum animantium greges præcepti capaces lunt : neque
etiam hominibusvetari poteft fterilitas, quia non eſt in ho
minum poteftate fæcunditas. Erat quidem nota aliqua &
quafi infamia apud Hebræos, fi quis coniugatus liberis ca
rer et , quafi in poenam ſceleris alicuius admiffi priuaretur
E 3 hac
 Commentarius in Deuter.
54
hac benedictione , & ſpe Meliiæ ex fe procreandi: tamen
Vafq.tom.2. nunquam præceptum legimus Hebræismatrimonium inire,
P.3 .difp.124. aut inhibitum virginitace ſeruare.Ita Vaſq.& alij Doctores. A vbi ſepultas dicitur Numeror.20. & 33.& Deuteron.32. erac
CA PV T VIII.
Hortetur ad accuratam legis diuinacuſtodiam , ob multiplicia à Deo ſera venerunt in Gadgad, inde caftrametatiſunt letebatha, intelli
beneficia partim accepta in deſerto , partim accipienda in terra
Chanaan. Tranfgrefforibus excidium comminatur.
quod egreditur deore Dei. ] Hebraiſmus eft Gadgad , & vlteriùs in Ietebatha. Ergo præteritum venerunt,
.3 Loroomni , quverbo
acunq re qua Deus nos voluerit & iufle
ue
rit veſci. Nulla igitur res eft, inquit Abulenfis, tam venena
ta,tam inepta ad nutritionem , quam fi Deusnos iufferit in
cibun funere, non fit nobismagis profutura , quàin quiuis
aliusad delicias paratus cibus, Deo occulta ratione & no
xias qualitates præpediente, & facultates nutritiuas adiu
uante & corroborante : adeóque , fi vellet , fine omni cibo
viueremus,vt vixit Moyſes,Elias, ipséque Chriſtus totis qua
draginta diebus in deſerto nihil vel inanducansvel bibens.
V.4. Veſtimentum- tuum nequaquam vetuſtate defeat. j Il
lultre miraculum , quo diuina potentià factum , veanno
rum quadraginta ſpatio veltes omnium & calcei , non
modònon corrumperentur , fed nequevererafcerent autde
teriores efficerentur. Accellit & aliud miraculum , inquit B vitarercoram eo in miniſterio , omni ſcilicet quod ad Deum &
Abulenfis, quòd veſtes & calcei puerorum vnà cum incre
inento corporum , eciam ipſa incrementuin caperent : aliàs nobilillinum erat illorum minifterium , & nobiliflimæ par
eniin'non fuiſſet de veltibus aut calceis ſat cautum creſcen
ribus. Sed ynde veites pueris in deſerto per quadraginta an .
nos de nouo natis : Reſpondeo . Defumipoterant & conlui
ex demortuorum exuuiis :maxiniè cùm conitet, quadragefi
ino anno non plures excitiffe Ifraëlicas pugnatores , quàm
primò anno.
Nota ,hoc priuilegium veftium non decritarum omnibus
commune fuiſſe,tàm malis quàin bonis,vti & manna,& aqua
de petra, & c. Ita Abulenfis.
Ý.15. Serpens flatu adurens, ] Hebraicè ſaraph , vndeſera
* Iſai.6.v.2. phim , a id eit ignici, vrentes. Veroſimile elt deſignari vafilif
cum ſeu reguium : fic enim eamdem Hebræam vocem vertit
Nofter Ilaia 30 . verf.6 . Ethuic ſerpenti omnium venenatiſ.
fimo maximè competit, quòd afflatu ſuo & herbas, & homi
Plin. 1.8.1.19. nes,& ſerpentes alios adurat,& venenum adfpiret, tefte Pli
6.4. Elian.l.1. nio & Æliano. Addit Galenus , regulum ſolo ſibilo fiue fer
P: 3
Galen.l.de pentes, fiue homines,fiuealias animantes occidere : quin & à
Theorica ad inultis creditum ,ſolo viſu enecare.
Piſonem Lu Dipſas. Ethic ſerpens eft à dipſan,id eſt ſitire,fic dictus: & C
cam 1.1.Ælian. ab eadem ſiti, Latinè ſitula vocatur : telte Ifidoro , qui dicit
1.5.C.1o .në aſpidis fpeciem elle & quotquot admorſi funt ab hoc fer .
1. vlt. Pierius pente,tanto fitis ardore cruciari,vt vel eodem moriantur,vel
in Heroglyph eovfque bibant donec medij diſrumpantur , vt exemplo fi
de Diplada gniferi Catonis demonftrat Lucanus , & aliis Ælianus , Aë.
Galen,ſuprai tius, Diofcorides,Pierius & Galenus, qui addunt theriacam
huic malo præſens reinediuin eſſe.
CAPVT IX .
Refrica: Hebrais ſua misinura enpeccata,maximè adorationem vi.
tuliaurei ; vt exinceps fubi à talibus caueant.
V.23. Ontempſiftis imperium Domini Dei veftri, ] Dices ,
Ci Nufquam legimus , Deo iubente noluifle lu
dæos aſcendere aduerſus Chananæos. Respondeo , noluiſ
fe ex Cadesbarne eò aſcendere niſi præmiſſis exploratori
bus, Deuteron . 1. verſ.22. cui illorum confilio licet Deus
tandein aſſenſus ſit Numer.13 . verf.3. pofteà cainen multipli
ci vltione fatmanifeſtum fecit, quàm periculolum ſit diui
nis imperiis relactari.
V.25. Et iacui coram Domino quadraginta diebus ac no&tibus.] D fint quamdiu libuerit ; quin & infigni artificio ad altiora
Id iam tertiò reperij hoc eodem cap. Vnde Rabini, & ex iis
Liranus & Oleafter, cum Caietano, Saliano & quibufdam
aliis, colligunt , Moylen tres omninò quadragenas in mon
te Horeb feu Sinai exegiffe . Verum tertiæ quadragenæ tem
pus quo exigi potuiffet, nullum reperiri , capite vlcimo Exo
di fusè demonftraui . Porrò non aliam hoc cap . verſ.25. qua
dragenam defignari , quam cuius anteà verf.18. per hyſteron
proceron meminerat , clarius eft quam vt probatione egeat:
nam vtrobique le pro eodem populi peccato proſtratum ia
cuiſſe , Deúmque exoraſſe narrat. Quid verò opus fuiſſet,
Deo femel exorato placaróque , rurlus eundem in fidem
aliam quadragenam ordiri?
CA PVT X.
Comienzorai tabulasdigito Deiinfcriptas & arcam foederis : Tribum
Leuiticam à Dtv speciatina delectam pro culte tabernaculi : Ifraë
litas multiplicatos ficuteftra cæli.
$ .6 . Ouerunt caftra ex Beroth filiorum lachan in Moſe
cuum fuit , ( nam fubinde , per fpatium quadraginta anno
rum -redibatur ad eadem loca : ) quando etiam contigit
Aaronem eodem in locomori ac fepeliri : mons enim Hor.
pars vna religionis Mofera , ſeu Moſeroth , vt vocatur Nume
ror. 33. Nain hæc nomina vnum eumdemque locum ſignifi
cant : ficut & Beroth filiorum lachan , Idem elt locus qui Bene
iaacan Numer.43.vocatur. Vnde quod hîc ſequitur , Ex Mo
gendum id factum cùm prima vice in Mofera ſeu Moferoth
appuliffent , & inde excederent : tunc enim profecti ſunt in
c caftrametati funt,ponitur hîc pro pluſquam perfecto vene
rant, & caftrametati fuerant. Quod perfamiliare elt Hebræis
quicùm vnicuin habeant præteritum , coguntur vno illo iam
pro perfecto, iam pro imperfecto,velpluſquam perfecto ſub
inde vci ; vndeneceſſum eft,fimiles fententiaruniambiguitaa'
tes non rarò naſci.
V. 8. Eo tempore , non quomortuus eſt Aaron , cuius im
mediatè hic ancè factamentio , led quo Moyſes demonte
Sinai cum ſecundis tabulis defcendit , vt dixerat verſ.y. Se
parauit Dominus tribum Leni , ] à reliquis tribubus, fibieanı
luoque diuino feruitio approbando , nempe triplici , yt le
quitur :Primò, vi foriariarcam fæderis Domini, cum reliquis
oinnibus qux arca & tabernaculo annexa erant. Secundò ,
ad tabernaculum ſpectat , maximèverò in facrificio , quod
tis Leuiticæ tribus , putà facerdotum , de familia Aarona
Tertiò , vt benedicerei 19. nomine Domini , fcilicet populum ,
cidémque benè precaretur inuocato Dei nomine, & LXX.
verturt , pro eodein deprecaretur per nomen Dei. Quæ om
nia tolislacerdotibus propria erát:vti & publico,ſeu cum ſoa
lemni cæreinonia benedicere nomini Domini,quod 1. Para
lip.23.verf.13. Aaronieiuſque filiis adfcribitur. Quamquam
benedicere ſimpliciter neminiDomini in quotidiano tein
pli officio dum facrificia peragerentur, quod fiebathymnis,
pfalmis, & aliis canticis atque inftrumentismuſicis , conue
nirer etiam Leuitis inferioribus, quoruin numero cantores
& luſores deſumebantur.
V.I. Circumcidite prepurium cordis veſtr :.] Lxx . vertunt, dy
ritiam , Chaldæus,infipientiam . Potelt & luxuria , & idoloma
nia,& quæuis aliamalitia deſignari:& in gencre, noxi. quæ
que & impia deſideria : nam ficut carnale fræputium in
huinano corpore , fic illa in corde ſuperfluunt ; & illud
dehoneftant.
CA PVT XI.
Terret Hebræos per pænas Pharaoni, Core, Dathan d' Abiron ob Jun
Scelera inflictas. Prafert Chanan sam Ægypto. Per benedictionem ,
imp:is maled:átionem intentat.
y. IO.
‫دان‬
dationem ,in horiorum murum aquaarcuntur irrigua. ]
Ergo præter inundationem Nili spontaneam , quæ incipit à
folítitio æltiuo collecta iam mciſe ; durátque ferè centum
diebus, nempe vſque ad æquinoctium aucum : ale celic Pli- Plin. & 1.181.5.e.com
0.18.
nio , Diodoro , Siculo, & Herodoto ; alia opus eftÆgyptiis Diod, 1.2.He
irrigatione, fatmoietta & laboriofa , qua delapfis iam Nili ro 101, in Eu
aquis , & nouo ſemint terræ liinofæ commiffo , neceffum eft terp.
agros fubinde arte irrigari. Hinc in finem foffæ vbique du
Etæ , quibus varias in partes per totam Æg: ptum Nilus deri
uatur, teftibus iam citacis,itémque Iuftino, & nuperriinèDu
ce Radziuilio inſpectore oculato : qui addit traditionem el
ſe , foflas illasab Hebræis cùm in Ægypto feruirent: effof
fas eſſe , & quidem aggeribus & cataractis ita munitas , vt
aquas Nili præpropere,vt ſubinde fit,defluentes retinere pola
etiam remotioráque Ægypti loca , quò exundatio fluminis
alioqui non pertingeret,aquastranſmittunt, quæ abíque illis
exſucca & prorſus ſterilia permanerent. Porrò has foſfas , in
quas Nilus ita exættuat, longa vetuftate oblimatas Auguftus Suet.in Aug.
Cæfarmilitari opere deterſit, inquit Suetonius. Ex his ergo 6.38.
foſſis haufta aquà fæpiùs irrigandi ſuntagriſemine iam con
ſiti ; hauriuntautem yariis inſtrumentis ieu machinis , quas
DiodorusSiculusdicit ab Archimede Syracufio adinuentas Diod.fup.vbſ
fuiffe, & à figura cochleas vocari. Sed potteris hæ cochleæ de- de Ægypto.
feruire potuerunt. Hebræorum tempore , & quod Archime
dem vſque excurrit, videntur Ægyptij alio yfi inftrumento
ſeu trufatili,feu rotali, quod manibus pedibuſve impellerent Plato in Eppe
ad irrigationem illam pede perficiendam : nam in Hebræo, monde. Plin .
Chaldæo & Lxx.hîc additur, irrigationé illam pede fieri,hoc in Panegyr.
eft,inftrumentispede adactis. Sed quid opus hac artificioſa la- ad Tiaranum ,
boriosáque irrigatione ,falté iis Ægypti locis quæ Nilus an & fuprà. Stra
tea ſponte fua inundarat & oblimarat? Reſp. Quia limus ille bo l. 3. Herod .
lup. Pbilo l...
quem recedens Nilus relinquit , etſifathumidus fit in ſemen & 3.de Moy .
inicctum excipere , fouere & aliquanto teinpore nutr re pof- ſc Claud.caso
ſitzpott
raræ paulò tamen
admodum , & fiper ardorem
Platoni folis humore
, Plinio exſucto
, Straboni, , cùm mine
Herodo de Nila,
khiladt apud
to, Philoni,Claudiano , Philoitrato & Pierio credinus, nul- Heroglyph, as
læ ſint pluuiz , faltein in illa Ægypti regione ; limusnim.s 1,46. de Nila
indurefceret
 XII. XIII. & XIV .
Caput
indurefceret, neque femina excludere poffet, nifi eiuſmodi 55
irrigatione fubinde humectaretur. pluin Domini. Et licèt temporibus Machabæorüin Onias
Peres , Quando vuas colligunt Ægyptij, & vindemiam a plu Ponmtifdex aliuOni
d x
ann filiu
uen tes. Ier
Pro ofo
lem lym
æo isPhifug
lomatu s
eto in
re , Ægy
æinu lum tem
pro le- d Chron
faciunt , cùm à folftitio æltiuo vſque ad æquinoctium , fal roſolymitano, & quidem in honorem veri Dei conftuxerit; f.39.inpliia
tempore vindemiæ , teſte Ecclefiaftico c.24.V.37.aquæ nunquam tamen à religioſioribus Iudæis extorquere potuit: Li ſeph. 1.13.
Herod.fup . tem
Macron. 1.7 . omnem terram obtineant ?Herodotus a dicit Ægyptum vi
Saturnal.c.3 . cibus vinóque carere. Sed verifimilius eſt, vina aliqua fed 'rent, teſte velIofedeci
pho mas eò vel
, vt prim itia ſveſacri
ipfi ſuasficio
deftrum cauila concede- Antiq . c. 6.&
inarent.
minùs generoſa iſtic colligi , & ſalcem lintribus ac cymbis
6 Aphrodil. vitesadiri poſſe.V.de Macrobium ,b & Alexandrum Aphro 1.7 . Beli 6.98
Probleml.z. difæuin .
CAPVT XIII.
• V. 24. Omnis locus, quem calcauerit pes vester , vester erit. J Ex Pſeudo-prophetam ,& quicumque ſuaſerit cultum idoloruin iubet is .
hoc & fimili loco Iofue 1. v.3. Thalmudici Rabbini Com
niarunt, voluiffe Deum pofleſſioni Iudæorum adſcribi quid omne
pidar:i: vrbem
mque queſupell
idolàe&coluit , fundi
ilem cum urbe exſci
tsesflamm isndiabfuvſqu
mi.e ad pes
vbiuis terrarum veſtigio ſuo premerent. Sed certum eft ex iis cora :
quæmox ſubduntur, id reſtringi intra terminos illisin terra
promiffa allignatos: & quidem non nifi fub conditione, fi dæmone aftatuis
diuinis mandatis eſſent obſequentes, vt dixi c.v.v.7. V.I.P.Rropheter ,7 Siueprod àDeo is fit, fiueà
Etrin æ conf
fiueirma tion
falfa em , fiue igia
edat vera olim edideadritfuæ
& ficta veritæatem
ad impi do
V.29 . Pones benedi&tionem fuper montem Garizin . ] Hoc eſt; confirmandam , atque his nomen & auctoritatem veriProa
eos qui benedictionem proclamabunt pones à dextris in phetæ ſibi compararit;fitamen polt contingat, idololatriami
monte Garizim : qui verò maledictionem ,à finiftris inmon ſuadere ; qualiſcumque tanden ille Propheta ſit, quanta
te Hebal.Qua ratione id factum , vide infrà C:27:
V. 30. !n campeſtribus contra Galgalam . ] ſeu è regione & cumq
præd ue at
ixer figna ediderit , & quan
eueniant,nullomodo tumc
audi umqu
endu s ,eſedport
mox quær
entainte
iuxta Galgalam , vbi Iofue ſecundam fecit Hebræorum cira ficiendus eft.
cumcifionem , & Pafcha celebrauic tertium ab egreffu ex 9.9. Statim interficies, hon priuata auétoritate,fed accura
Ægypto,Ioſue 4. & 5. Erathæc iuxta Iericho , & iuxra valiBtione & denuntiatione apud iudicem . Vnde mox additur;
lem tendentem do intrantem procul : Hebraicè eft , iuxta Elon fat primùm manusfua fuper eum . ] Hoc ett, tu delacor velteftis
More,id eſt,iuxra Aulon vallem in ingentem quandam lon incipies primus lapidationem . Sic eum expreſsè decreuerat
gitudinem protenſam . Hæc vallis Geneſis 12.6.6 . vocatur Deus, vt infrà c.17.v.7.dicetur. Et hoc intellige , fi ſolici
Conuallis illuftris.
tatio ad idololatriam occulta eſſet :nam fi publica, licuit
veriſimiliùs ſolicitatorem illum extemplo occidere , non
CA PVT XII. exſpectata iudicis auctoritate ; vt de idololatra publico li
Inbet,non in montibus in lucis , ſed in loco ad id defignando à Deo cuiffe
tiæ & docet
aliorum Philo,
. & probat exemplo Phinees , & Matha- Philo ,de Mu:
offerre victimas ,decimas s primitias in vota. Sunguine eromni V. 13. Filij Belial.) Hoc eft, valde iimpij, facinorofi dia narchia ....
immundo cibo vult abfineri.
bolici.Belial eniin ſignificat,ſine iugo e quod carexochen dia- v.22. & 5.
bolo coniienit, qui primus fua rebellione iugum Dei excuf. Hieroo . Tra
9.6.Primici
tuin, as manuinumlocoveftra
quemrum eft, labor
,hocDominus veftro
offeretis elegerit umponat
, vt no f & hinc
ſit, aliis,nomen
ficut & Belial
nomen propri diabodo
Satanum: unde lo Belial S.Hiero
facit ſæpè nym . dit.Hcbrrac.&
diabolum
men ſuum ibi. ] Hoceft , vbi fuerit tabernaculum vel tem vertit g ſecutus Apoltolum 2 Cor.5.verf.is.Chaldæus tamen in init i. 1.Rc.
pluin ; quia illud vocabaturdomus Dei , & ibi continua erat gum & in lla,
& LXX . & plerique Rabbini ferè appellatiuè eam vocem Ephef.4 27. & .in
meinoria nominis diuini, & cultus & inuocatio Dei.
¥ . 7. Comedetis ibi in confpe&tu Dei , Hocelt, in ea vrbe ini accipiun
homine . t pro quouis rebelli , facinoro fa , feu diabolic o f ibid. & §.
qua erit tabernaculum vel templum , agitabitis ſolemnes V.17.Non adherebit de illo anathemate quidquain ini minu tua.] Reg.21.1.13
epulas veſtras & conuiuia , ſcilicet ter in anno , tribus pri hoc eſt , nihil ex eo tibivel in vſus tuos referuabis. Debe Pſalm.7.
mariis feftis, quibus eò vobis conueniendum . Comederis , in V..Plintov.si
bant enimdiuinæ eiuſmodi vrbes idololatricæ , inſtar victimæ imă
quam , ac latabimini, in cunctis , ſeu ex cunctis ad quamiſeritis molar i iuftitiæ quafi in holocauſtu m , nec poter at
manum . ] Hoc eſt, ex decimis prouentuum annuorum quide C quidquá exitio ſubtrahi, niſi ſi quid peculiari indulto Deus
manuum veltraruın labore prouenerunt. Nam his præcipuè ſubtractum voluiſſet; vt indulſit Rahab meretrici eiuſque fa
ſecundariis decimis conftabantiftæ epulæ , & aliisinſupei
quibufdam dequibus hîc v.17 . Ad has epulas præter mili æ in anathemate Iericho : etiam aurum , argentuin , æs
ſticos , & amicos inuitabantur etiam Leuitæ , viduæ , pupilli
domes & ferrum omne , fi non flammis ſeinper abſumi, ſaltem vſi
bus profanis fubtrahi & Deo conſecrari iuffa.Hinc Ioſue 1 :
& aduenæ : vt dixi Leuitici 19. & Numer.18. Non tamen grauiter totis caltris turbatuin elt ob facrilegium Achan. Et
Devr. 14. debebant in ſpecie Ierofolymam omnia deferri; a fat erats Saul etiam regno exutus à Deo 1.Reg.15.quod iuſſus anathe:
pecuniam inde redactam transferre, quâ deinde victimæ pa mate diſperdere Amalecitas regem & optima quæquefpo
cificæ cætera ad epulas neceſſaria Ieroſolymä сompa“
rarentur&. lia exitio fubtraxiſſet .
W.15.Siue immundum fuerit, & c . ] Hinc patet , animalall
quod ſolituin dicimundum gör immundum ,vel abfolutè ,vel tan CAP v T XIV:
tuin fecundùm quid ,mundum abſolutè eratillud,quod & come: Explicat que munda fint animalia ; eĝo que immunda: Preter pri
di paflim licebat : & etiam in facrificiis offerri : cuiuſmodi mas decimas yde quibus Numerorum 18. indicit etiam fecundas
fola etànt bos , ouis capra, turtur & columba ; ſimodò ta co tertias.
men maculam non haberent , id eſt, fi non eſſentmutila ne Ý.I. E inciſione ſuperinortuo , itemque de caluitio ex fua
que manca ,nequeægra,neque alio corporis vitio affecta,ve
explicatur Leuitici 22. v. 21. Mundum ſecundùm quid ,item ¥ .5. Tragelaphus, id eſt, hircocetuus,ab Ariſtoteleyoca: Arift i.i.HR
que imitundum ſecundùm quid erat illud, quod comedi quidem eur hippelaphus,hoceft , equoceruus quia iuba refert equum ,cor.
poterat,non tamen in ſacrificiis offerri : cuiuſmodi erant bu nibus e barba hircum ;reliqua corporis forma ceruum : Vide Pli-.c.1.Plin. for. animal. 1.8
palus, ceruus, tragelaphus , oryx ,pygardus, cameloparda nium & Diodorum Siculum .
lus, & alia de quibus infrà cap.14 . Item munda alioquin , Bubalus non eft bosille Italiæ quem vulguis bufalum appel pra. C 23.Diod.ſua
capra , ouis, bos, & c. fed quæ vitio aliquo laborabant, im lat : ſed neque bos ſiluefter ; vt Vatablus & Sà putant : neque Plin ſup.cots.
..

munduin abſolutè erat quod nec immolari liceret ,nec comedi, D

enim hi inter delicias reponi ſolent aut cibosregios vt
iniò comedentein polluebat , vti & tangentem , fi inortici bubal i 3. Regum 4. V.23.i nter cibos Salomonis regios & ,ve
num eſſet. Talia erant lepores , ſues , chorogrylli, & alia natione captos reponuntur. Quales bubalos agnofcunt Pli
eiuſmodiquæ defcribuntur Leuitici 1. & Deuter.14.
nius & Ariftoteles dum eos ajunt elle de genere ceruorum :
1.17. Per primogenita armentorum pecorum , quæ hîciu Geſnerus item & Heſychius, qui eos referuntad genus ca
bentur ab Ifraëlitis comedinon in vrbibus propriis , ſed in prearum . Et fortè meliùs exmente Scripturæ , quæ tam hić;
aſcultabern
Decr.if.v .mloco a ,quiaaculi
hæc ivelntegtempl D i,
e o fanctintell
non i
iguntu
b e rra primog
& enita
i n t e quàin 3. Regum 4.bubalum capria coniungit.
Ex ra ficand nt
1319.&.1,12,od&. grè facerdotibus cedebant tamen finemacula a
Quamqu
, ſi & immo Pygargum
fimilein facit.quoqué am & adnumer
capreis aquilæ ac genus Plinius
fit eodem
,, a & Plinio
datos a Plin :fup .
634.V.19. & latitia effent, vt patst Exodi 13. & 34. Numeror.3. & 18.Sed 6 & Ariſtotele è teſtibus , quod ab albicante cauda pygargus b0.51. Plin. 1.18.
Num.3. V.40
intelliguntur vel feminei ſexusprimogenita , vel maſculini, ſed
quoque vocatur.
Denique & orygem in caprarum filueftrium generereponunt « Arift C. 3.
maculata vitio aliquo corporis quæ , cùm nulla inaculata 1. 6c..
Deo offerri pofſent , debebant faltein vel ipfa , vel pretia iidem Plinius d & Ariftoteles,eeamque vnicornem ac biſul flup d Plira.n.l. .3
ipf oru m in fac ras illa Ierofolymis epulas conuerti.Vti etiam cam fac iun t, & con tra rio pil o ,nemp e ad cap ut verfo,velti- 53.& 1.11.
præcipitur c.14 . V.23 .
Nota,ſolitos Iudæoshanc legem religiosè obferuare non ri Camelopardalus
dicunt. camelum & pardalim aliquomodo refert: e0.46 .
Arift.I. 2:
tantùm quando intra terminos terræ promiſſæ ſedes fuas ha camelum capite & oblongo aliquantum collo , pardalin; ſeu capi!..
bebanit,ſed etiam cùm in remotiffimas regiones deduxiſſent
colonias. Neque niſi vnúm ſub cælo locum , ad hunc finem f. Oppianus , & Heliodorus,
paxtheranmacularum toto corpore& Angelus Politianusdicunt,
varietate. Vide Plinium g Oppian. Plino ſup. I. 3,
Baruch,to àDeo v otiuisdelećtum capTeroſolymis agnoſcebant
quæ eti,amv.g. tiui è Baby,lonia c mitte:bvt ant
patet
ftatexi s canelopardalim habere crura anteriora multò altiora quàm de Venatione
temporibus Ierofolymam , etiam cum deftrućtum eller tem ſint polteriora crura : item duồ parua in capite cornua: Helio. l.10:
neque tamen animali illi quicquam ineffe feritatis. Æthiopicx
E 4 VIS SITH
 Commentarius in
56
hiſt. Ang.Po. V. 15. Struthio auium maxima,non tamen per aëra volat,
fit. apud Gel- ſed alis fe ad curſum , quem perniciflimum habet , juuat.
perum & An. Innonpallis naturam quadrupedum refert , putà vngula pe
fenfem in dum , quam biſulcam habet ve ceruus. Stolidiffimum elt ani- A De festis Paſcha Sex Azymorum , Pentecofles & Tabernaculorum .
Quinquagena mal,ſolitudinis amans, voce lugubri, & c. teſte lob , Iſaia,
4,8.Pilin.1.30. Ieremia , Michæa.
rcus &titans.
6:49.Albelob
Magnus Excodemumgenere
Larusèmuluor elt genere ,piſciculis
, videtur eſſe & quos prædatur
mergulus vi
, de quo
30. Iſaiz 13.
verf.17. 9quam alij ardeam effe volunt, dicique mergulu ,
34 43.
Ierem.se.Mi- quòd ſe in aquasad piſciculos capiendos immergat. m
chaz 1. Plin . W. 16.Ibis Ægypti auis eft , ferpentibus infefta : eſtque
1.10.0.46.
Gelnerus in duplicis generis , venuftiſlima
9.17.Porphyrie vna candida,alteranigr a. nomen acce
auium à purpura
Paralipom .
Nebriffen . pit : rofrum illi og pralonga crura rubent, inquit Plinius,caru
c. 36 . leus toto corpore color, media extremeconda parsin cinereo albicat,
Quinquagenz inquit Geſnerus. In Boetica patria ſua frequentem hanc
Ælian.lib.s. auem elle ait Antonius Nebriffenfis. AdditÆlianus, ami
cap. a8. cifſimè cum aliis domelticis animalibus conuiuere : & cùm
gallum fortè herus epuli cauſa iugulaſlet , porphyrionem
præ dolore fibiipfi inediamortem attuliffe.
W.18. Onocroialus, id eft, afini crepitaculum , ob incondi
tam & abſonam yocein quam emittit.Hæc auis in Heluetia
& ad lacum Lemanum frequens , roſtro adınoduin longo ,
magnitudine corporis & pennarun candore , cygno ferè B effet. Et phraſi Hebræa omnis abftinentia pænitentiáque
Plinius 1.10 . ſimilis, telte Plinio. Geſnerus narrat eum quiMechliniæ to
C.47 Gelnc- tis so.annis nutritusnoftro fæculo fuit alarum extrema ha
sus fuprà . amphoræ capa
Arift.1.8. de buiſſe nigra. In faucibus ingluuiem habet
Hiſtor, ani. cem , quam aqua implet , ficque in eain piſciculos recipit ;
mal.c. 3.& 1.9. quos vbi ſatmultos receperit , aquain euoinit retentis piſci
cus.Plutarch. culis quos vorat.
in Sympoſii. Charadrionis feu Charadrijmeminere Ariſtoteles, Plutar
5.4.5. lia- chus,Ælianus & Suidas,fic dictus, quod circa fluminum alueos,
nus s . £6.23
Suidas in Hip . riuorum charadras ſeu hiatus riparuin verſari ſoleat: Vnde &
ponadt. latinè hiaricola dicipoffet inquit Gaza . 6 Tribuunt ei hanc
a Ūaza Inter. virtutem , quòd ictericis ſeu regio morbo affectis ſolo ſuo
pres Ariſtot. aſpectu medeatur.Licèt alij velintnon cam ſanitatem adfer
ſuprato re, quàm futurain fanitatem prænuntiare , fi ægruin defixis
oculis intueatur ;mortem verò , fi oculos auertat.
De Choerogryllo , Gryphe , & Haliæeto, vide quæ dixi
Leuit. 11.Dehado verò non coquendoin lacte matris, vide Exo
di 24. Detriplici genere deciinarun quæ ab Ifraël pendi
debebant, dixi Leu.19.7.23.
CAP v T XV.
Deanno fabbashico, ſeu feprimoremiffionis , qua iubet remitti Judais
debita, ſeruos ancillas dimittiliberos,nec fone vistico. Item de
primogenitis pecorum Deo offerendiso
$ .4. T amnixo indigens enmendicus non erit inter vos. ] Ex
verfione 1xx. patet effe præceptum , quo inhiber
Deus ne quem Iudæun patiantur apud ſe egenum , quin ei
petenti ſubueniant faltein mutuando. Et hocc præceptum
0.7.dilucidiùs explicatur.
Dices. v. 1 1. prædicitur ,nunquam defuturos pauperes in
terra promiſſa. Refpondeo , Aliud et conari & operam ad
hibere ; quod folum hic præcipit fingulis : aliud , perficere,
& finem conſequi ; quod non erat in poteftate fingulorum .
Sic alibi prohibetur , ne fit vlla meretrix ex filiabus Ifraël,
quis tamen audeat dicere defuifle vnquam de facto ?
1.6 . Fænerabus gentibusmultis , & c . ] Hinc Iudæi putant
fibilicere ad vſuram dare Chriftianis. Sed Reſp.In Hebræo;
Chaldæo & Lxx, tancum eſtmutuabis & Latinum fænerabis
idem hic ſignificat , vtpatet ex antitheſimox adiuncta , A
nullo accipiesmutuum . Ergo nulla hic vſuræ eft permiſſio , aut
mentio,multò minuspræceptum : fed folùn promittitur be- D necne.Sicaptè fequitur. Inter cauſam & cauſam .q.d.Vel alia
nedictio , quâ fibiobedientibus addicit Deus , tantam fore
facultatum copiam , vt ipfi poflint non ſolis contribulibus
fuis, ſed aliis quoque gentibus pallin mutuas dare pecunias
fine damno ſuo , ipfi verò à nomine compellantur mutuum
accipere. An autein licuerit Iudæis ad vſuram dare Genti
libus, dicemus infrà C.23.
V.17.Ancille fimiliter facies.]Non refertur hoc ad auris per
forationein , licèt hæc immediatè præcedat, quia hæc in an
cillis locum non habebat : fed ad viaticuin , & alia dona
ciua , quibus v.13. & 14. iubet donari ſeruos quando liberi
dimittuntur. Cæterùm de hoc , aliiſque priuilegiis anni ſe
ptimiSabbathici, vide quæ dixi Exodi 23.V.11.
V.19 . Non operaberis in primogenito touis, & c. ) Agit hîc de
primogenito ,non illo maſculo & iinmaculato ,de quo paulò
antè, quia hoc totum Deo & facerdotibus cedere debebat,
vt expreſsè ibidem iubetur : ſed de primogenitis foeminei
ſexus, quæ poſtquam inmolata eſſentmore pacificorum ,vei
licuiffe conitat ex Leuit.z.verf.1 , poterant poſtea ab ipſomec
offerente , eiuſque familia in ſolemnibus Ierofolymæ epulis
abfumi: vti etiam abfumiin iiſdem epulis poterant fi quæ
primogenitamaculoſa ſeu vitio alicuiobnoxia obueniffent:
« Deut.15.V. non poterant tamen hæc Deo , ne quidem in hoftiam pacifi
cam a offerri. Vide fuprà C.12.v.17, & Leu.19 . V.23.
Deut.
CAPVT XVI.
Tubetque tribus illis festis ompem maſculum comparerecoram Do
mino in tabernaculo, indices quoque per ſingulas vrbes conſtitui.
9.2. |Mmolabis Phaſe de ouibus debobw . ] Hinc conftat ,
lum pafchalem , qui ad vefperam dieidecimæ quartæ à tota
multitudine per ſingulas familias immolari & comedi de.
bebat : quia hoc Phaſenon poterat de bobus eſſe : ſed ſolere
deſignari hoc eodem nomine facrificia omnia , quæ ex legis
præſcripto totis illis ſeptem Pafchæ diebusofferebantur.Sic
Ioannis 18. v.28. recuſant facerdotes introire in prætorium
Pilati , ne contaminarentur, ſed vtmanducarent paſcha, id
eſt, paſchales vi&timas eius dici & ſex ſequentium.Parimo
dofumitur 2. Paralipoin.35.7.8.9 .& alibi.
W. 3.Sepsem diebus comedesabſque fermento affli& ionispanem .]
Hoc eft, affligentem panem , puta azymum ; qui non folùm
index & monimentum erat afflictionis Ægyptiacæ , vt expo
nit Vatablus & Arias Montanus :ſed verè eriam affiigebat
ftomachum & corpus, eò quòd infuauis, inſipidus & grauis
afflictio vocatur.
7. 6. In loco quem elegerit Dominus, & c. ] Hoc eft , in loco
vbitabernaculum erit veltemplum : nufquam verò alibiim
molabis aut edes agnum pafchalem . Ex qua lege liquet, Iu
dæos inodò, cùin templo careant, non poffe agnum paſcha
lein edere aut immolare."
Immolabu autein veſpere ad folis occafum , quando egreffus es de
Ægypto. ) inchoatiue fcilicet ,quia veſpere egrelluin appa
raſti , fed eadem nocte finiente reipſa egreſſus es.
W.7. Muneque confurgens, ſed poſt ſeptiniam azymorum
diein , vades in tabernacula tur. ] hoc eft redibis in vrbem &
domum propriam . Veriſimiliusenim eft, Iſraëlitas totos illos
ſeptem dies Ierofolymis pernanere debuiſſe , vti & in Sce
nopegiæ felto ,eóſque in facris epulis, ( de quibushîc, & c .
:
præced. verſ.20. & cap. 12. & Leuit.19.) abſumere con
Tueuille .
Nota , cùm iubeathic Deus, vt ter in anno omne inaſcu
linum accedat ad locuin tabernaculi , folitum fuiffe diuinâ
ſuâ prouidentia fic peregrinantium rebus & commodis con
fulere, fic deſertas domos & vrbes tueri, & nunquam magis
C eſſent ab hofte ſecuræ , quàm cùm , abſentibus viris, ab om
nihumano præſidio deſertæ videbantur. Ita San & ius in I.
Reg: 1. Reliqua huius capitis vide expoſica Exodi 11. &
Leuit.23.
САрут XVII.
lubet occidiidololatras :cauſas dubias referriad facerdotes : eorúm .
que decretis obediri ſub pour mortis. si quando rex deligendu
fueris , vult ex ipſorum gente deligi : legeſqus à regeobſeruan "
das prafcribit.
y.s. Clambiguum indicium ,& c. interfanguinem ó Sanguinem .]
Interpres Noſter 2. Paralipom.19 .verf.so:yerba He
bræa quæ hic habentur, vertit, inter cognationem in cognatio ..
nem ,hoc eft,inter eos qui vel diuerſæ vel eiuſdein cognatio
nis feu familiæ funt, inter quos ratione poffeffionum & alia
ruin rerum folent frequentes & longæ lites eſſe.Quamquam
etiam cum Toftato, Vatablo & Lirano per fanguinem hic in
telligi poſſit homicidium patratum , ſit ne voluntariè , an caſu
factum . vel cum Caietano & Oleaftro crimen quoduis capi
tale,ratione cuius dubitetur an auctor morte plectendus ſit,
qualiber de cauſa & lite, etiain non capitali aut criminali.
Et iam inter lepram o lepram , an ſcilicet vera fit & contagio
fa, propter quam quis debeat ab hominum contubernio fe
moueri , quod pluribus erat moleftiſſunum , & lepræ ſpecies
poteratſubinde fallere.Si talis, inquam ,dubius cafus obue
niat, & iudicium particularium intra portas tuas,hoc elt,in vr
bium vel tribuum ſingularum tribunalibus, verba ſeu ſenten
tias variari videris ; confer te ad locum in quo erit taberna
culum vel templum , & defer cauſam ad facerdotes & iudi
cem ſupremum qui præſunt illi loco . Vbi re euentilata &
diiudicata , ftabitur illorum ſententiæ , neque ylli licitum
erit ei refragari, etiam ſub poenamortis. Erat enim hoc fu
premum & vltimum Iudæorum tribunal à quo nulla vel alia
appellatio vel declinatio dabatur : ad illud verò vndique &
ab omnibus appellari poterat. Conitabat hoc tribunal ſeu
concilium ſupremum ſuinino Pontifice tanquam capite &
præſide, & 70. ſenioribus tanquain alleſforibus: qui licèt
:
initio promiſcuè ex omnibus tribubus , paulatim tamen ex
folis facerdotibus, falcem pro maiori parte deluinebantur.
Et hi delatas ad ſe cauſas grauiores vel communi confilio
fimuloinnes, vel certo nunero à Pontifice deſignati , provt
caufæ eranc maioris velminoris momenti & difficultatis ,
cognoſcebant & decidebant.
Dices. Ex 1.Paralipom.19. V. 10. & 11. & aliunde con .
Itac ,
 Caput XVIII. & XIX .
Itar, diſtinctos fuiffe limites iudicum & politicorum , & Ec Ioſuë ad litteram , & allegoricè de Chriſto ( vt expon 57 unt ftrae.c.2.&
cleſiaſticorun ſeu facerdotum ; & politicos quidem iudi Vatablus & Emanuël Sa: ) ſed ad litteram deomnibus Pro- 1.9.C.!!
caſſe omnia ciuilia, v.g. quæ pacem , quæ bella quæ contra- A pheris quiMoyſen conſecuti ſunt,fiinul & de Chriſto : Acoſta 1.3. de
Etus, quæ poffeſfiones bonorum , furtá , hoinicidia , fimiléf cipuè tamen ac primariò de Chriſto. Ita S. Auguſtinus, Li- laro. Aug. Ia
que iniurias concernebant, ſacerdotes verò ea quæ facra ranus , Abulenſis , Oleaſter & alij. Nam ſcopustam :De pri,
æ 16.
Chriſtcon rcuca
o tra
erant iudicaffe , v.8 .quæ legem diuinam , quæ religionen , quam Moyſis hoc loco elt , inculcare Iudæis, nihil neceſſe Fauftum c.iso
quæ cæremonias ſpectabant. Refpondeo. Hæc quidem præ effe con diuinos Proph augures , quivrgent nunqua
nempeneceſ
cipuè ad facerdotes ſpectabant, ſed non fola.Cum enim po defut uriſul ereillis
ſunt veri vel etæ , quos a e m
itate
litici iudices, adeóque & ipfi reges non poſſentſuis legibus confulere poffint:& fuo tempore affuturus quoque illis Pro & alibi.
aut arbitratu rempublicam Iudæorum adminiftrare, ſed di phetarun princeps Chriſtus, à quo quidquid optare poſſint;
. Hîc v,18. uinis legibus , quæ ferè continentur hoc Deuteronomio clarè & apercè reſciſcent. Ita de Chriſto hunc quoquelo
& 19. (quod ii circorex ipfe perpetuòpenes ſe habere iubetur :* cum exponit Petrus Actorum 3. verf.22 . & alij - alibi. Dici- a Philippus
hinc fiebat , vt etiam politicum tribunal it.multis cafibus à
facro facerdotum etibunali dependeret: cogerentúrqueetiam fimili tudine
tur autein hîc; Proph furrexise fimilis
non futuru
quia eta prophetain
vlerà Moyfi ,no omni Nathanaëli
focus ludæi,
l[reëlmoda Toan 6
principes in caſibus eiuſmodi dubiis feu iuris , feu facti,ad Moyſes. Deuteron . vlt. yerl.10.Et Chriſtus longè Moyſi præ- v.14. & ipfe
Sanedrim confugere . Vnde infrà cap. 21. verſ.s.exprefsè & celluit. Sed magna camen fimilicudine ſuniles dicipoſſunt Chriftus
generaliter dicitur , omnenegotium effe ad verbum ſacerdotum , omnes fuiſſe Moyfi : in eo nempe : quòd diuinam volunta- toan.s.
id elt omnem litem & controuerfiam fic enim eft iņ He: tem & imperia populo aperuerint, & interpretaci fint.Chri, Y.46.
bræo ) verbo ac fententia facerdotum decidi debere : & ſtus inſuper, quòd , ficutMoyſes Iſraëlitas ex feruitute Ægy
Numerorum 27. v. 21. Loſuë iam defignato principi totius ptiaca,permarerubrum ſubineiſis,Ægyptiis traduxit ad ter
populi iniungitur , vt nihil maioris momenti aggrediatur, ram ſanctam :dedit illis legem in Sinai , pauit in deſerto
nili per Pontificem conſulto Deo. Ex hac ergo dependencia manna coelefti, & aquâ de petra : & tot patrauit ſtupenda
laicoruin cribunalium à facro , ſi quid in iudicando à rege miracula : denique debellauit hoftes illorum Moabitas,
vel alio politico tribunali peccatum eſſer contra legem di Chananæos , & c . ita Chriltus mundú è ſeruitute diaboli, per
uinami, poterat, imò debebat à Pontifice & ſacro tribunali B lanacrum baptiſinideletis peccatis traduxit in cælum : de
corrigi.Quod fi locum habebat in lege Moſaïca & republi dit nouam legen Euangelicam , fanxitque innumeris inira
ca Iudæorum , longè rudiore minúſque compofita ; quantò culis, paſcit luos ſuomet corpore & fanguine ; debellatoin
magis in Eccleſia & lege Chriftiana,quæ cultißimaeft,opti nes holtes falutis noftræ , & c. Neque ve Propheta Chriſtus
méque ordinata ?
Obiicit Caluinus, per iudicem hîc intelligi non Pontifi nom
vti ine
in ordi , obit
turnari Proquò
is at phedtisnull fuerhæc
: aquia eo cog
it in obſc uritnit nonobſc
asio ura,
eſtde
cem ,ſed principem politicum :nain qui in politicis præerant ellentia Propheta aut prophetis : lufficit enim futurorum præ
Hebræis vſque ad tempora regum , non alio quàm Iudicum notio & prædictio. Ita Suarez & alij.
nomine vocabantur. Refpondeo , Deum hîc loquinon de Ý . 22. Hoc habebis fignum : Quod non euenerit , hoc Dominus
quouisiudice, fed de illo qui folo præerar loco in quo taber non eftlocutus. ] Et hoc quidem excra dubium elt, & infalli
paculum erat vel teinplum , vt hîc dicitur verſ.so. Atquinul bile ſignun Pſeudo. Prophetæ . Sed quid ſi euenerit quod
lus iudicum politicorum præfuit vnquam illi loco, ſed ſoli prædixic? tum ad alia figna confugiendum , v.g. Si ad ido
Pontifici & ſacerdotibus id competebat : ergo & his ſolis lolatriam pelliceat , vt ſupra inicio cap . 13. aut alia ratione
vltimum illud controuerſiaruin iudiciuin hîc defertur. conetur à Deo, vel lege Deihomines auertere , certum ſig ,
Replicat Lucas Oſiander: Iudæi tantılm hîciubentur fa num habes fictæ vel diabolicæ prædictionis. Quòd finil
cere quæ ſacerdotes illi decreuerint iuxta legem Dei , hoc eft tale ex verbis Prophetæ poflis elicereztum vel ex aliis mira
conformiter legi diuinæ :non verò ſi qui extra hos limites culis, vel ex patefa & tione ſecretorun cordis , vel ex fanati
decernant. Reſpondeo vt ſummum excludihis verbis, quod monia vitæ , vel ex præcedentium prophetiarum euentu ,vel
manifeftè pateret contrarium eſſe legidiuinæ , v.g. quòd ex ex teſtimonio aliorum qui vitæ fanctitate ,ſcientiáque & fpi
mero odio vel anino hoftili decerneretur contra ius & fas, rituum diſcretione præftant , arguinenta veræ vel falfa
vt fieri potuiſſet in rebellione , cui etiam Pontifex ſubſcri prophetiæ petenda ſunt. Sinihil horum omnium ſufficien
pfiſſet;& fortè ita factum ab Abiathar ſummo ſaceidote con C
der Reg.r. fpirante b cum Adonia contra Salomonem . Alioquin omni proprem
ter hetieluc
æ , idar
& Deoe poſſi t ,aſuſp
omni ende
comm itte fidem euentum
, qui, nunq uam exſpe
patiecta
tur
alio caſu , eciam maximè dubio an verbis legis comprehen fraudem , ſi quæ ſubfit, diu latere.
deretur, necne ; imò etfi expreſsè conftaret non comprehen
di,dummodò tamen conſtaretmanifeſtè non contrariari;
cenfebantur facerdotes iudicare iuxta legem Dei : quia lege
CA PVT XIX .
diuina,vtſuprà dixi,poteſtas ipfis facta erat omina cótrouer Iubet deſignari in Chanaantidetres vrbes refugij,in aſylum homicia
ſa ad ſe delata diiu dicandi,ad quod præſidio illis erantle de inuoluntario : quibus tres alias, creſcente populo, vule adiici.
ges cælitus acceptæ , totoque Pentateucho comprehenſæ , Homicidam voluntarium iubet ex afylo extrahi on occidi. Falſo
ſed non niſi caſibus ibidem expreſſis , in aliis verò ibidem tefti pænum talionis decernir.
non expreſlis debebant conſulendo Deum ,vel inuicem con
ferendo, vel pluralitate ſuffragioruin , vel alia coininodiore V. 9 .
via ſententiam curare : cuiomnes omnino parere hîc iuben Ddestres alias ciuitates. ] Iam antè cis Iordanein de
:

tur, non minus his pofterioribus cafibus lege non compre

henſis, quàm prioribus in lege expreſſis. Ramoch & Colan Deuteron.4 .V.43, hîc initio capitis iubentur
Ex quibus omnibuspatet , quàm proculà diuina lege de Iudæi,s tres
limite quoqu
Chana næx e, poſtq Iorda
transuam nem isdeſig
expulf hoſti bus ſcilic
nare et intra
illá obtin ue
uient , qui fupremum iudicem omnium controuerſiarum rint. Præter has ſex vrbes iubentur hic y.19.tres iterum alias
etiam fidei, inter pretem S. Scri pturæ cona ntur nobis obtru deſi gnare , non intra, ſed extra term inos Cha nanææ, nempe
dere vel principem politicum , vel inagiftratuin ciuilem , vt ſi contingat vſque ad Euphratem habitationem Iudæorum (ye
Anglo - Caluiniftæ & Arminiani:vel priuatum ſpiritú cuiuſ ipfis de patr ibus prom iffum erat ) extendi.
que,etiam plebei, vt Puritani,Gommarittæ , & alij hæretici. Dices , Nunquam fuerunt nouem vrbes refugij. Reſpon
D deo ; Neque vnquam fuit habitatio Iudæorum vſque ad Eu
CAPVT XXVIII. phratem extenſa. Nam licèt ſub Dauide & Salomone, cùm
longif imperarunt
fimètamen , fuerin regio
t ex aut
infelfæ nes Iudæi
inhabi vecti
tatæ ,s quæ ga
ſolo
Non vult facerdotes aut Leuitas vllam portionem hareditariam ha les , non ab ipſis
berein diuifione terra Chanaan , ſed victimis decimis & oblatio caſu deſignandæ ibi erant & ſeruire poterantvrbes refugij.
wibus contentos effe.Vetatconſulidiuinos aurmaleficos:fed pro Proiniſfio autem diuina de finibus Iudæorum eò vſque ex
phetas audiri iubet. tendendis non abſoluta , fed folùm conditionata fuerat, vť
hîc dicitur v . 9. ſcilicet filegem & mandata diuina ferua -
T.Phones , diuinos griolos, & c.] Poflunt hi,fi velis,fic rent. Quam conditionen ipfis non ſeruantibus, non tene
diſtingui,vt python fit qui dæmonein in ſe inhabitan batur etiam Deus fines illorum vſque eò protendere.
tem & è ventris fpecu exili voce reſponſantem habet. Diui V.12. Mittene ſeniores,feu magiſtratus ciuitatis illius. ] non
nus : qui dæmonein quoque in ſe inhabitantem habet,fed ex ciuitatis refugiſ,ſed occiſi, ſeu eius cui verſu præcedente di
ore & per linguam clara voce loquentein:quâ ratione phoe cuntur ftructæ infidiæ , vtnotat Caietanus. Debebant enim
bades olim entheatæ & à maligno ſpiritu in furorem actæ magiſtratus loci,in quo cædes patrata fuerat argumenta &
reſponſa dabant. Ariolus verò ,qui dæmonem noninhabitan indicia faltem probabilia culpæ admiſſæ ad iudices yrbis re
tem , ſed extrinſecus aſſiſtentein conſulit , velex aliis rerum fugijmittere : quæ fi iufta comperirentur, tradebatur hoini
fuperftitiofis notis aut coniecturisres futurasconiectat , v.g. cida prioribus magiftratibus, à quibusdeinde caufa diſcu
ex horoſcopi inſpectione, lauri crepitu ,manuum lineainen tiebatur ; & veritate comperta , fi mero caſu homicidium
Delria de tis,vel funilibus diuinans.De his & aliis vide Plinium Iuliu patratum conftabat ,ad ciuitatem refugijtutò remittebatur
Magia. Obſequentem , & fimiles à Delrione citatos. An autein li reus, vt dixi Num.39. Gin ftudio factum , proximo plectendus
cita fit aliqua alterius generis diuinatio , & qualis, dixiGe dabatur.Atque ita ,innoxius ſangus occifi auferebaturde 1ſraël,
ne fis 46. & 44 .
hoc efttolebatu
culpa & reatus innocentis iufta homicidae
Cz m
lul. ſar.l. in6.15. Loquit de
us. ] Prophetam de folo, C&hrc.ifficutme,
ur nongentetua uſebiu vtibi
to ( ve Eſuſcitabit &
ult Do morte rab huineriscædis
vniuerſipopuli :nam reatus cri
3. de Demor- Strabus , & Caietan , & Ioſeph Acoft . , neques de folo
us us a minis cam ſcelefti tamdiu adhæret populo,quamdiu crimen
impunitum manet
CAPVT

ri
ta
me
n er
m ut
Co
58
CAPVT X X.
Tubet è caftris tempore belli domum remilti nouos edificatores, vini
tores ſponſos & pauidos :in urbe bello capix ,maſculos occidi, ini
fantibusparci,ſed in Chanaantide,omnesetiam infantes de fami
l:as occidi. Arbores hoftiles infrugiferasexſcindi, frugiferisparci.
On dedicauit. ] Hebraicè,non initiauitdoinum , ſcili
cet eam inhabitando . Dedicari enim res dicitur,
5.4. Nic e
quando cum folemni aliquo ritu , vel conuiuio , rei vlus in
choatur. Tribushic hominum generibus ex legis præfcri
pro , priuſquam belli duces cuneos praparent , hoc eft, ordines
e
ad prælium difponan ,edici iubetur,vtdomum reuertantur.
Primum eorum quinouam ſibi domum adificarant , necdum ta
Joſephus l.4. men eam incoluerant. Iofephus vule aoniynius inhabitatio
Antiq.c8. nem præſcriptam fuiffe , quâ fcilicet iam expletâ cenſeatur
vehementior cupiditas. Secundú eorum quivineăplantarani,
necdú tamen fecerant eam communem , hoc eſt profanam ſeu
quæ profanis vfibus feruire poflet,quod anno demum quinto
fiebat.Nam & vitis & cuiuſuis alterius arboris fructus triuin
primorum annorum ,tanquam præmaturos & inſalubres abii
cere iubebantur. Hebræi Leuit. 19.fructus verò quarti anni
Deo primitiarum nomine conſecrare debebant , vt ibidemn
decernitur. Ergo quinto demum anno communes fiebant
domino & familiæ , & ad profanum eſum ysúmque tranſi
bant. Tertiuin genus erat , eorum quiſibivxores deſponderant ,
& necdum eas domum duxerant ; necdum nuptias celebra
rant, quibus & anni integriinduciæ conceduntur infrà c.24.
verſ.s. Cauſas huius legis , ob quas triplex iftud hominum
Philo lib . de genus caftris abire iubeatur , duas aſſignat Philo & Iofe
Fortitudine . phus. Vna eft , quia iniquum videbatur non permitti è pro
loſepho ſup. priis ſeu ædibus, ſeu vinea ,ſeu vxore fructum ſaltein ali
quem percipere. Altera, ne deſiderio rerum adeò expetita
rum , reiniſliùs agerent in prælio ,ſibique parcentes,vel etiam
fugam capeffentes,aliis & fcandalo eflent & damno.Eadem
de caufa iubentur hîc v.8. & etiam è caftris faceffere qui
cumque formidoloſi eſſent & pauido corde. Praxin huius legis
habes in Iuda Machabæo,1.Machabæorum 3.verf.56 .
CA PV T XX I.
Homicidium occultum quoritu expiandum . Fæmina captiua,quibus
in vxorem ſumenda. Filius odioſe vxors , ſi fuerit primogenitus
ne iure primogeniti priuetur, Filius contumax lapidetur. Cadaut
ra ſuſpenſorum ſepeliantur codem die.
Ccedentque ſacerdotes. ] eiufdem vrbis incolæ . Iubet
5.5. A ergo Deus , fi patrata fuerit in agro cædes ignoto
auctore , polt ſedulam inquiſitionem , ( etiam indici præmiis
Joſeph.fup. propofitis , inquit Iofephus ) magiftratum vicinioris vrbis
tam ſacrum , quàm politicum , cæsâ vitulâ , fractáque eius
ceruice., quaſi ymbratile ſupplicium de homicida lumere;
quale nimiruin de ipſomet,ſi reperiri poflet,reuerà ſumerent:
ſimúlquelauare inanusſuper cæſa vitula , & hac ceremonia
proteffati ſeſe innoxios efle, & auctoris ignaros.Addit Abu
lenſis', ſed parergôs , id ideo quoque iullum , vtauctor ſce
leris , fi forſan adeffet,hac via proderetur,putà naturali ſan
guinis antipathia, quâ fit vt propinquante homicida, vulne
ra cadaueris vel offa , etiam poit plures diesfanguinem ex
ſudent , Deo ſeeleris auctorem tali ſigno ſubinde prodente :
Cicero I, s.de vt aliis quoquemirabilibus ſignis etiam apud Gentiles pro
Diuinat, Plu . didiſſe , pluribus exemplis probanc Cicero , Plutarchus &
tarch.deNu- Ælianus.
miois vindi. $.12.Radet cafariem ,circumcidet vngues,& inutabit veſtem .]
aa. Ælianus I. His cæremoniis captiua puella , & Iudaicam religionem
13.
complecti parata ,priuſquam marito Iudæo iungeretur,per
mittitur lugere toto menfe mortem parentum ſuorü in bello
occiſorú . Licètenim Iudæis huiuſinodi luctus genus in mo
re non fuerit , fuit tamen plurimis gentibus & veriſimiliter D cá corruptionem ,atque abſtinetur à re Deo conſecrata pro
etiam his Iudææ vicinis. Radere etiam vxorum & filiarum
caput in luctu celebriore funebri , variis variarum gentium
Suet. in Ca- regulis in more fuiffe , teftis eft Suetonius, in more Germa
ligula c. 54 nici. Idem Græcosactitaffe docet Plutarchus : Perſas Cur
Plur, in Pro. tius : Romanos quoque Propertius Seneca,Virgilius & Qui
Curtius 1.10 . dius. Refectionem vnguiuin nuſquam legi in funebriluctu
in Alex . vſurpatam : in alio luctu & graui calamicate, v.g. in naufra
morte.
gio , vſurpari ſolitain teſtes funt Iuuenalis, Propertius & Pe
Proper cronius Arbiter. Et quid vetat, quemadınodum modò Sinen
cleg. 17:1.1.
Seneca in ſes vngues prolixos ingenuitatis nobilitatíſque indiciun
Phadra amant , ita & olim alios fuiſſe tales : qui proinde reſectio
a &tu s nem eorundem vnguium in funere carorum ,tanquam extre
Virg . Ænci. inidoloris indiciuin adhibere conſueuerint:Saltem conſtat,
dos 1,9.Ouid. id eiuſmodi puellis Gentilibus patrio & Gentilicio ricu ,
1.3.Metamor
phofcon.Iu priuſquam ad Iudæorum mores & religionein tranſirent , in
venal.ſatyr. funere parentuin hic permitti. De veſtium mutatione nihil
12. Petronius attinetdicere , cùm omnium ferè gentium inos ſemper fue
o
in Satyric . rit, peculi ares in funer ibus vettes aflun:ere. Sinenſes, a & ,
Tugant.in fallor , etiam Ægyptij , albati lugent hoc tempore , vt
hiit. Sencnti. ni
olim Romanæ matrona.Sedaliis ferè omnibus gentibuspul
Jus color fiue olim , fiue inodò magis in luctu placet.
us
in De .
Nota,præter circumcifionem maribus neceſſariam , & alias Serar.in c.i,
Ruth , fine.
fupradictas cæremonias , debuiffe quoque tam foeminas,
A quàm mares , quotquot é gentilitate in Iudæorum religio- ftola 10 .
nem tranſibant,baptizari , feu toto corpore ablui, & holo- Liuius l.14.
cauſti inſuper victinam Deo offerre. Ita Rabbini à Serario La& antius
1.4.c. 16 .
citati. Philo I. de
V:23.Maledi& cè
us à Deo.]Hebrai eſt,maledi& io Dei vel ma Mundo & de
Ledi& um eſt ſuſpenſus in patibulo , ídque vel in cruce, vel in Specialib . le.
furca, velex trabe aut quouis alio palo. Nam omne ſuſpen- gibus Ioſeph.
dij genus , etiam patibularis quæ fune fit ftrangulatio , non fup.
ininùs apud Iudæos, quàm apud Romanos , extremæ erat in
famiæ & probri, cunctis exolum & execrabile. Teltes Sene
ça, Liuius,Lactantius,Philo,Ioſeph .& S.Scriptura pluribus
locis.6 Vide Lipfium & Gretſerum de Cruce.Ratio infamiæ b Hic & Sap.
videtur fuiſſe, quòd qui ſuſpenditur in altum , quodammodo 2.1.20. & ad
iudicetur indignus qui terram pedibus premat,aut ſanguine Galat.: 4:13.
ſuo contaminet , atque ita quaſi toto mundo extruditur & Cruce.c.7.
eliininatur. Quare & Chriftus, vt maximèſe abiiceret , vi- Gretſerus.1.1.
liffimúmquemortis genus ſubiret, crucem delegit: vnde & c.60 .
ab Apostoloc dicitur factus pro nobis maledictum , iuxta e Ad Gal.3•
v . 13•
ſenſum huius loci.
CAP v T XXII.
Miſericordia etiam in beftias exercenda. Pæne falſeaccuſatoris adul
B
teri adultera, etiana Sponſe ? & conflupratoris virginis.
Ton indueturmulier veſte virili. ) neque contra. Tuin
5.5.Nevvtenequit
r iis anſa præcidatur : tù vt decentiæ conſu
latur ,nam ,tefte Philone, vt infigne dedecus eltmaſculo philof t, de &
Foruitudinc
ſexui , feu habitu capitis, ſeu veſtitu , ſeu molli fractóque de Special,
inceſlu , ſeu aliis effeminaris moribus ad femineum quafi legib .
ſexum ſe abiicere : ita dedecet etiam femineum ſexum , fi
plusæquo virilis appareat. Videde lis etiam Senecam ,Cle- Seneca con
mentem Alexandrinum , & Saluianum . Et hoc nomine per Clem trouerſ. ".
. Pada
ſimè audierunt Sardanapalus apud Diodorum Siculum ,Ca gogi l.3.c.3.
ius Caligula apud Suetonium , Dinocrates Meſſenius apud Saluian.l.7.
Volaterranum , Clifthenes & alij apud alios. Excipe tamen de Vero iudi
caſum neceſſitatis , vel alias ſimiles iuſtas & graues cauſas, cio & proui
v.g. in Ioanna quæ virili habitu & armata Anglos Gallia dentia Dei.
expulit. Sic Theodora d virgo Antiochena , & altera Co-Ambr.l.2.de
rinthiaca e lupanar veſte virili euaferunt, Eugenia, Euphro- . Palladius in
fyna , Apollinaris, Pelagia, Antonina, Theodora , Athana- Lauliaca hilt.
ſia, Suſanna , Anaſtaſia , Patricia, Poppula f , Iachelina ę, c.149.
Hildegundis h, quæ inſtinctu Spiritus fanéti Virginitatis f Apad Gre
tutandæ causâ ſe clauftris coenobiorun virili h # bitu inclu- gor.Turoncnſ.
С ſerunt,quod deeffent tuncmulierum cænobia in quibusoc- Cantiprat. in
cultaripoſſent. Quo defectu iam ceſſante , facinus iftiul- b1.Apum . in
modi probroſum prorſus & illicitum eſt. Raderus
1.8. Facies murum tectiper circuitum . ) xx.facies coronam Viridario SS.
Solario tuo. Omnis eniin limbus prominens, in Scripturis coro- P.S.
na vocatur, etſi non rotundæ , ſed quadratæ vel alterius fi
guræ fit.
Nota , ſolitos Iudæos, & reliquos Orientalestecta domo
ruin ſuarum non ſupina ad morem noftratem erigere , ſed fe
rè plana conſtituere, in iiſqueſolaria ad deambulandum &
auram caprandam habere. Quocirca ne quis inambulans
per imprudentiam à fublimiloco decideret,iubentur hîc ad
dere circum circà peribolum ſeptum , quo lapſus impediretur,
quod nofter hîc Interpres vocatmurum te&ti. Vide 4. Reg.i.
verſic.2,
. 9. Ne fan &tificentur. ] Hoceft, ne polluantur, vt vertit
Chaldæus. Vtrumque eniin contrariorum fignificat He
bræum cadaſch.Polluere autem fignificatcontaminare non fo- j13
lùm contaminatione legali, ſed etiam phyfica, quod eft corrumpe
re osperdere. Sic Latinè quoque ficutſanctum O ſacrum fumi
tur fubinde antiphrafticè pro re deteftanda , es perdira ; poteft
etiam & folet San &tificari Ô ſacrari ſimilimodo vſurpari pro
perdi & inutilereddi, à quo perinde abftineaturpropter phyfi
pter moralein ab vſu profano ſeparationem . Senſus ergo eft,
cauete ne vites & fruges in vno eodémque fundo mixtim
conſeratis , ne vtrumque tam racemi, quàm fementis pe
reant, feu naturaliter dum vnum alterum impedit , ſuffocat,
aut etiam fucco terræ exhauſto interiinit : feu diuinitus, Deo
vospropter veftram auaritiam & huius legis tranſgreſſionem
puniente : ita Ioſephus.
W.15. Signa virginitatis. ] Quænam fint,explicatur verf.17 . Ioſepho ſup.
nempe veſtimenta vel linteamina , in quibus concubuerunt
nouiconiuges, tincta ſangine rupti hymenis ſeu vteri vir- Valer. de Sa
ginalis. Dequo vide Franciſc. Valefium .Quo folo ſigno vo- cra Philoloa
luic Deus falſitaris conuinci maritum ,pudicitiæ coniugis phia c.35.
ante nuptias perditæ iniuſtuin accuſatorein . Secundò iubet
eumdem verberari nempe more Iudæorum , inflictis quadra
ginta vnominus flagellorum ictibus: vt explicat Iofephus.
Proleg. de
Tertiò,pro mulēta, pendereſocero ſuo centum ſiclos argen Ponderibus.
Horenos Belgicos
ti, feu .Quartò,vult eum vel inuitum vxo- Philo de Spee
rem illain retinere in coniugio : vxori tamen co {caſu libe- cial. legibus.
fum erat vel recedere, vel remanere, inquit Philo .
CAPVT
 Cap . XXIII. XXIV .
CAPVT XXIII.
Eunuchus, ó Ammonites& Mosbites eternàm argentur ab Eccle- - Permittitur libellusrepudi. Varia legescirca pignora, 6 Pauperum
fra Dei: Idumaus Ægyprius vſquead tertiam generationem :
Mamzer uſque ad decimam.Iuber caftramunda feruarià fortibus.
Vetat ſoortaiionem den fænus. Votum finemora folui iubet.
on intrabi t Ecclefi am Domin i. ] Per Ecclefi am hîc non
vel templi , quia ad hæc patebat ftatim aditus cuiuis alie
nigenæ dummodò circunciſus eſſet , & profelytus: fed ius
ciuium feu populi Ifraëlitici. Sicut enim apud Romanos ma
ximi fiebat ius ciuium , quo fpeciali gratia ſubinde exteri
donabantur, atque ita capaces fiebantmunerum & dignita
tum publicarun perinde atque fi Romæ nati fuiffent; ica
voluit Deus etiam apud Iudæos eſſe peculiaria iura & priui
legia ciuium ludæorum , quibus alienigenæ ſubinde donari
quidem poffent, fed certis tantum caſibus, ac tum perinde
accenſebantur illi Iudæis,ac fi ex illis aut Patriarchisoriun
di fuiſſent, atque adeò inftar reliquorum ciuium adibant
hæreditatem & poffeffionem agrorum in terra ſancta , & ca
paces erant omnium munerum publicorum ac dignitatum
Et quidem Idumai,propter conſanguinitatem , vt pote ex co
dem communi cum ipfis parente Iſaaco prognati : item B meror.s. Ergo foeditatis nomine hîc generaliter intelligitur
Ægyptü propter peculiaria beneficia olim Ifraëlitis collata ,
His v.gi & permittuntur terria generationei à ſuſcepta religione Iudaica,
hoc modo adſcribi populo Dei. De corto publico xaci alie
nigenz (de quibus Tolis hîc agitur ) quia etiam apud fuos morale quid, ve inobediencia, pertinacia , dicacitas, iurgia
hoc nomine viles & contemptibles eſſe ſolent, non nifi poft
longum tempus abolitâ iam maculâ & infamiâ, nempe poft probabilis, & quidquid iure reddat vxorem valdè exofam
decimam demum generationem x, adſcribi permittuntur, mom
bica do Ammonita , propter frequentia maleficia , & eandem
veriſimiliter ob cauſam Amalecitæ quoque & omnes Cha
14. 3. napæi, nunquam ladfcribi potuerunt : vti neque Eunuchi m
my..
quocumque demum caſu virilitatem exuiffent. Sed & hoc
Iofeph,fup. ad alienigenas ſolos ſpectabat. Nam Iudæis, licèt omnis
ipfis caftratiofeu hominum , ſeu animantium vetita eſſet, te
fte Iofepho, fi quo tamen caſu vel à natura , vel à latrone
aut tyranno caſtrari contigiſſet, id fraudi non erat.
Intellige verò prædicta cum hac exceptione , Niſitam
præclara effent alicuius alienigenæm erita , vt populo Dei
adcenſendus iure videri poſſet. Sic contingit Rahab mere
arici loſue 6. & Achior Ammonicæ Iudith 14.& aliis, qui
ſubinde iura ciuium adepti ſunt.
V.17. Non erit meretrix , nec ſcortator. ] Purà publici,ſeu au
& Iudie.»), ctoritate publica conſtituti aut permiſli,quæſtus gratiâ cor- C frumentum commolere non poffunt, atque ita sniman ,id eſt
61.25. 3. pora ſua vulgantes. Alioquin ex marre lephte, a & illis apud
Levit,21; Salomonem b litigantibus , & aliis Scripturæ locise fat , con
hotels inde ſtat, non defuiffe priuatas apud Iudæosmeretrices & fcor
pra. tatores. Nifi cum Procopio , Theodoreto , Serario , d &
Serat.in c. Bonfrerio dicere malis , hîc folum vetari Iudæis , ne in ho
2. lofue,
norem Dei, vt folebant Genciles in honorem idolorum ,
euulgentfua corpora. Neque ex mercede proftibuli,id eft,pre
tiomeretricis occultæ , vel faltem in proftibulo deliteſcens
tis,neque ex pretiocanis.] Id eft,ex canina ſeu publica, & in
Baruch . 6. propatulo ſcortatione collecto, quidquam offerantDeo ,aut
V. 43• ad offerendum coëmant victiinam . Nam & hoc apud Gen modireculæ pauperi quotidie neceſſariæ accipiantur quouis
tiles ex eiuſmodi ſordibus facticari folitum patet ex Baruch
Herbe. 17. & Michæa Prophetis, Herodoto , Strabone, Athenæo, Cle
fub finem .
Srabo I. 8. & mente Alexandrino, Auguſtino,Athanaſio, & Villalpando . bent,furans, nempe vel aperta vi,vel dolo & promiſlis falſis
11. de merc . Et ad Iudæos quoque dimanaffe eiuſmodicum puellarum ,
tricib. tum puellorum proftibula , colligitur ex 3. Reg.i4. verf.24.
Achenzus 1.
13.6.6. & 4.Reg. 23. v.7 . & 2.Machab.4.v.12. Et verò,li Seuerus
Imperator indecorum putauit tributa quæ ex meretricio
Ciemens in quæſtu colligebantur, in facrun ærarium inferri ; quantò
adhortatoria
ad Gentes, magis probroſu m fit ea Deo offerri ?
Athanaſ.
9.19. Non Fæneraberis fratri tuo, ſed alieno.] Hoc ex priuile
co nt
otat, ra giis ciuiun Iudaicorum ynum erat , quod indigentibus illis D Paralipom.26 .
idola ,
mutuum gratuitò donandum eſſet fine vſura : ab aliis verò
ViBullalp. in
ech.43.1.4 . non ciuibus, etſi proſelyti eſſent,etiam vfuras accipere poſ
179 fent Iudæi.Licet enim iure naturx ſic illicita vſura , vtpote
quæ ex reper le infrugifera ,& fub alterius dominio exiſten
de lucrum quærit & colligit, Deo tamen poteftate ſupremi
dominijſui fupercreſcens foenus largience Iudæis, fáctum
vtid licitè accipere poffent ab alienigenis: codem modo ,
quo volente Deo licuic Iudæis Ægyptum ſpoliare : licuit
..
libellum repudij dare : licuit plures fimul vxores habere. vel impetu animiexcederent, in more habebant non niſi eri
Quæ omnia alioqui repugnant iuri naturæ , conceffa tameri
Iudæis à Deo ob duritiem cordis corum , ne , vterant lucro
nimisinhiantes , extorquerent foenus etiam à fratribus ſuis
Iudæis. Qua conceſſioneiam ceffante , & fublatis omnibus hæc
Synagogæ priuilegiis, imò extinctà ſepultáque Synagogầ, celte eodem Ioſepho,
manent quoque iure naturæ prorſus illicitæ omnibúſque ve
citæ vfuræ .Quod addo proprermodernos Iudæos perpetuos
vfurarios, & Caluinum , qui permittit foenus diuitibus exi
Yide exem gi. Quàm verò ſemper id 'deteftata fit natura, docent exem
quæ Itri&tif
en Gimis legibusviuras omni teinporee vetuerunt.
pite,
& XXV .
59
CAP v T XXIV .
i A
fubuentionem fanciuntur.
ibellum Repudij. ] Hoceff, chartam ſeu ſchedam quâ
5
let, & alteri nubendi cui vellet .Hac enim lege concedebat
Deusnon folius thori difiunctionem , fed etiam matrimonij
diſſolucionem , ve vterque alteri nubere poſſet. Colligitur
ex verf.2 . & Malachia 2.verf.16. & Matthæi 19. v.9. & te
ſtatur Ioſephus eam fuiſſe praxim Iudæorum . Confulebatur
autem hac viâ maximè fæminarum bono , quæ alioqui
fæpiùsab iratis maritis necatæ fuiſſent. Continebangir nie
hiloininus eædem quoquein officio , ne quid admitterent
quod repudio causa daret.Neque enim licebat repudiare nifi
iuftam ob cauſam : fcilicet ob aliquain fæditatem : hoc eſt .
fi vxor diſpliceret marito propter rem aliquam foedam . Tera
tullianus & Burgenfis id reftringunt ad adulterium durante
coniugio, vel fornicationem ante commiffam , ſed polt ini
tum coniugium detectam . Verùm hæc non diuortio , fed
morte plectebantur; vt patet cap.22 .7.21. & 22.Sola verò
adulterij ſuſpicio purgabatur hauftu poculi zelotypiæ , Nu
id omne quod meritò cenfeaturdeuenuftare & turpem red
dere vxorem , fiue id phyſicum quid fit v.g. epilepfia, lepra ,
frequens mania s perpetuus aliquis morbus , fterilicas : fiue
perpetua , furta, veneficij , vel grauioris criminis fufpicio
marito .
Nota , quòd dato libello repudij, fimaritus redire vellet
in gratiam cum coniuge repudiata , priuſquam illa alteri
iungeretur , poterat id facere : atpoit coniunctionein cüm
..
altero non poterat redire ad priorem maritum , etfi fortè
contingeret illam ſimili repudio ab illisſecundis nuptiis ex
ſolui. Ratio hîc additur verf.4. Quia iam polluta eft,fcilicet
ſemineſecundi viri & macula feu indecentia ex copula cum
fecundo marito : abominabilis fała eft coram Domino :he
braicè elt abominabile hoc , feu tranſcurſus iſte de thoro in
thorum , coram Domino.Id ett verè & à parte rei, & Dei ipfius
iudicio ; cuimerito difplicet qurpis illa ſpecies vagirepeti
cíque concubitus, & orbicularis nuptiarum regreffus.
V.6. Non accipies loco pignorisinferiorem com fuperiorem molam . ]
ſeu lapidem molarem ; quia ſcilicet pauperculi abfque illis
vitam ipſorum , quam tibi oppoſuerunt feu oppignerarunt,mi
ſellis intercluderes , id ipfis auferendo fine quo victum fibi
parare non poffunt.Similide cauſa vetat verf.10.ne creditor
pro libito ſuo etſi fretus publica iudicis auctoritate , velfti.
patusminiſtro iuftitiæ , deligat libi in pignus quidquid è
ſupellectili debitoris arriſerit : fed iuber deſignationein pi
gnoris totam permitti arbitrio debitoris. Quin & v . 12. fi
debitor fortè præ inopia cogatur in pignus dare veftimen
cum aut ftragulum , quo ad fe tegendum indiget , iubet id
illi reddi ante folis occafum :hoc ipſo inhibens,ne huiuf
modo in pignus.
W.7. Homo ſollicitans fratrem ſuum . ) Hebräa & fxx. ha
pelliciens vi ſe ei fubiiciat.& ſequatur ad alienigenas, qui
bus eum tunc vendat. Iubet ergo híc plagiarium vel euiden
tia facti , vel in iudicio conuičtum , capite plecti.
9. 8.Obferua neincurras plagam lepra. ) diuina ylcione infli
gendam , fi fuperioribus inobediens fueris ,maximéque fifaa
cerdotum imperiis obgannieris , exemplo Mariæ fororis
Moyfis , vt fequitur verf. fequenti ; & Oziz regis Iuda,2 . Num . 12.
CA PVT XX V.
Iubentur iudicesiuftèiudicare :Frater fratri defun&to femen fufcita
re : Nomen Amalec penitus deleri.
Padragenarium numerum non excedant. Iudæi legis
>
rium numerum complerent,forfan obliuione, inaduertentia ,
ginta
in fuonouem ictus
illo exantl infligere,
atorum teſte
laboru Ioſepho.
m catal ogo,Vnde Apoftolus
A ludais, lofeph.!
inquit 6.8. Antiq.4.
42, ad Cor.
a quinquiesquadragenas
verbera flagello ſeuunaſcutica
minùsaccepi.
èneruisInfligebantur autem II.1.14
autpelle confecta,
V.4. Non ligabis os bouis, & c. ] Ad licceram prohibet Deus
ne vel capiftro , vel alio impedimento prohibeacur bos veſci
ex manipulis , in quibus cricurandis reipſa laborat : quia
aquum non eft, inquiunt Joſephus & Philo , vetare labores fo- loſep.ſuper.
cios, quomindes og fru & uum ſint participes. Sed allegorico ſenſu Philo.1.
Charirate.de
( quein Deus hîc primariò intendit,& qué b Paulus explicat)
docentur homines non negare victus pendiun iis qui 61. ad Cor.ge
ipforum causâ laborant, maximè verò Euangelij miniftris V.9.
Bobus
 60 Commentarius in
Bobusautem triturari folitum non ſolum apud Iudæos, fed
& apud Romanos, & Græcos & alias gentes, ex Varrone,
Varro l.1.de Columella , Homero & Athenxo conftat : & etiamnum in
Tc Rullica , Canariis inſulis in vſu eſſe perhibetur.
c . 52. V.5. Quando habitauerint fratres fimul. Hoc eſt , quando
Columella 1.
2. de re Ru : eiuſdein tribus & familiæ fuerint, qui ferè in codem loco
Aica c.21. habitare folent , vbi familiæ eft hæredicas : unus ex eis
Homer. Iliade abíque liberismortuus fueris. ] vel,fi quosmorienshabuit libe
Y. & E . ros, ij ance initum matrimoniuin extinguantur ; vxor defun
Athen.l.12,
iti non nubet alteriquàm qui ſanguine propinquior defuncto
fuerit. Hocfolùm tangit vxorem primariam : vel ſi plutes
primariæ defuncto fuiſſent, eamquam ex omnibus propin
quior fibidelegiſſet.
Petes quid agendum , fi frater defuncti, vel alius quicum
quepropinquuscui ſucceſſio debebatur , adhuc infans eller
vel impubes:Reſpondeo , exſpectandain eo cafu viduæ fuille
adultam pueriætatem , vt in fimiliante legem fecit Thamar
Geneſis 38.v.11.Hoc tamen intellige,fimodò ſpes eſſet, quòd
per diuturnum ætatis lapfum ipfa non fieret ad generandum
impotens.Nam fieius rei periculum eſſet,poterat illa,imò de
bebat, relicto puero , alteri propinquo defuncti jam maturo
nubere , & defuncto ſeinen ſuſcitare.
Petes Secundò, quanta fuerit obligatio velyiduæ nuben
di propinquo: vel propinquo ducendi viduain à defuncto
relictam ?Reſpondeo , ante legen Mofaicam videtur apud B
Chananæos id ſtrictæ iuftitiæ fuille, vt patet ex caſu Thà
mar Gen. 38. verſ.26. Sed tanta obligatio non videtur lege
Moyſis admiffa fuiffe;imò pæna hic v.9.appoſita non arguit
Ruth . vllam grauem obligationem . Quin ex facto Ruch conftat,
nullam prorſus obligacionein fuille,fi quis alius è fratribus
vel propinquis paratus eſſet id officium charitatis defuncto
exhibere .
Petes Tertiò , An , fidefunctus nullum quidem filium ,fed
tamen filiam reliquiffet,nihilominus vidua etiam tunc tene
batur nubere fratri vel propinquo defuncti? Reſpondeo,nec
debebat,nec poterat : quia extra caſus hîc exceptos erat illi
citum viduas nubere fratrimariti defuncti, vt patet Leuit.
20.7.21.Atquihic caſusnon excipitur hoc loco ,nam & filiæ
inter liberos cenfentur ; & eo cafu aliter ex lege Numeror.
vltimo proſpectum erat continuationi nominis & familiæ
defuncti. Nam filia fic ſola relicta hæreditatem patris adi
bat;ſed hac conditione , vt ipfa ynide tribu & familia nu
beret,cuius primaprolesmaſcula filiusdicebatur non patris
ex quo genitus effet , neque eius fiebat hæres,neque in eius
genealogia nominabatur : ſed auimaterni & filius cenſeba- C
tur, & hæres fiebat, in genealogia ab auo ad nepotem imme
diatè tranſibatur .
Deut.
Serariusduodecim fuiſſe volunt. Et calce levigabis eos.]Ne- eAdc6.10,
que enim in lapidibus impolitis conſcribilex potuiſſet, nifi fuč.
priùs calce obliti ,aut ſimili alia incruſtatione leuigati fo
A rent : opera verò mallei eos leuigare, nimis longæ & diffici
lis operæ fuiffet.
Nota. Præter hos lapides quibus inſcribiiuſſum Deute
ronomium , iuſfi quoque ſunt componialijrudes lapidesad
alcare conſtruendum , non in monte ſeuiugo Garizim , ſed in
Hebal , altero eiuſdem montis iugo , iuxta Sichimam , in ea
parte Chananææ , quæ obtigit tribuiEpraim . In hoc altari
iubentur holocaulta & pacificas hoftias immolare Deo, &
de immolatis epulari. Interim tribus ſex nobiliores , putà
Simeon, Leui,Iudas,Iſſachar, Ioſeph (duplicata ex Ephraim
acManaſſe ) & Beniamin , conftituunturà dextris in monte
Garizim & in confiniis illius:reliquæ ſex à finiftris inmon
te Hebal : ſacerdotibus cum arca in media yalle conſiſtenti
bus , quimox initar fæcialium ad innouandum firmandúm
que foedus Deum inter & Ifraëlitas , primòverſusmontem
Garizim conuerſi , voce excelſa intonabant conceptis verbis
benedictiones ſeorſim fingulas:ad quas reſponſabant Amen ,
ſeu fiat, omnes ij qui admontem Garizim ftabant. Deinde
conuerſi ad Hebal, fimilimodo pronunciabant fingulasma
ledi&tiones ſeu execrationes, quibus reſponſabant qui erant
in & circum Hebal.Et quidem maledi&tiones ſigillatim hîc
exprimuntur numero duodecim , forſan primariæ & præci
puæ , fed bendictiones nuſquam diſertis verbis expreſſas ha
bes : facilè tamen ex maledictionibus colligere eft, quales
illæ benedi& tiones fuerint, nempe quæ contrariis virtutum
a & ionibusbona & præmia decernerent.
Petes Primò, Quorſum hæ cæremoniæ ?Reſpondeo ad lit
teram , vt hoc nouo ritu foedus cum Deo inftauraretur in pri
mo terræ promiſſæ ingrellu : & Iſraëlitæ his ſolemnibus be
nedictionum pollicitationibus, ac maledi&tionum intermi
nationibus , ad accuratiorem legis diuinæ obſeruationem
excitarentur. Anagogicè verò , vt rypus effet extremi horren
díque iudicij , quod verus Iofue, feu 1 Esvs Chriftus,in in
greffu futuræ vitæ inter oues à dextris , & hoedos à finiftris
inftituet, vt ait Rupertus. Rupertus l.si
Petes Secundò , Quando vſurparit hanc cæremoniam cs.
Ioſuë ; Refpondeo , Quinco anno ab ingreſſu terræ fanctæ ,
inquit Iofephus. Sed ex verf.12. huius capitis patet, ftatim Loſeph:1.3
Lordane tranſmiſſo id peragendum fuiſſe , & liber Ioſuëfacis antiquit. Col.
indicat,poſt Ierichuntinam & Haienſem expugnationem
mox peractum fuiffe.
CAP v T XXVIII.

CA P.VT XXV I.
Primitie frugum iubentur offerri Deo:tertio quoqueannotertie etiam
decim . dari pauperibus.
Yrus ( 1
cobum è Meſopotamia redeuntem in Chananæam ,
Genef.31.Nam Meſopotamia , in qua Laban habitabat,eft pars
-2.Reg. 10. Syriæ , vnde & paflin in Scripturis c vocatur Meſopotamia
7,16 .& c.
Syria .
V.13. Quod ſanctificatum eft, hoc eſt, omne genusdecima
rum , quæ iuffu Dei ſeparandæ à reliquis, quali ſanctæ à pro
fanis, abſtulide domomes. ) hoc eft integras exculi & huc at
tuli, nec quiddam ex his domi remanſit.Hæc & fequentia.
continent gratiarum actionem , atque in ea proteſtationem ,
qua , peractis iam ſuis facrificiis & facris epulis, domum re
greſſuriIudæi,teſte Ioſepho ſupra , publicè remouebantà ſe
Tuſpicionem omnem defectusalicuius admiſli,aut immundi
tiæ quæ timeri poſſet in rebushiſce ſacris , feu ex parte offe- D Veſuuij inontis iuxta Neapolim Campaniæ exſpiratio , qui
rencis, ſeu ex parte rei oblatæ ,ſeu ex parte vſus, v . g. come
ftionis rei ſacræ . Vnde ſubdebant , Non comedi ex eis in luctu
meo, ſcilicet funebri exiſtens, atque idcò immundus ex mor
tuo : neque enim talibus qui funeri interfuiffent licebatvef
ci ſub capitiis ex hoftiis pacificis , Leuit.7 . v.20 . Addunt,
Nec ſeparauiea in qualibet immunditia ,hocelt, nihil eciam eo
rum quæ Deo offerenda ſepoſui , pollutum aut immundum
fuit. Denique,Nec expendi ex his quidquam in re funebri,hoceft
ad rem quampiam immundam . Et verò vecitum erat vniuer
fim ,ex decimis Deo femelſepofitis, ad vſum profanum ali
quid detrahere : quantumergo flagitium fuiffet, fi quis quid
ex his in rem iinmundam expendiflet ? v.g. in pompam füne,
brem ,vel conuiuium funebre, vel ſepulchri erectionem :nam
totum : negotiuin funebre iinmundum erat , & omnibus. naſar in Allyriam abductis .
vſurpantibusſummam immunditiam afflabat. Porrò de variis
decimarum generibus, & facris epulis inde folitis inftrui,vi
de Leuit .19. & Deuter. 12.
CAPVT XXVII.
Ceremonia benedictionu publicè inftituende in monte Garizim , on
maledi&tionis in monte Hebal.
Pacet ex
Loſue 8.0.32. . 2 . Riges ingentes lapides , tot quotinſcribendo toti Deu
terodomio d neceſſarij fuerint. AndreasMafius &
Bona , que legem feruantibus promittuntur : & mala , qua vion
lantibus,
M
V.17. altAledi&ta
etura reliquia tua. ] hoc eft, quæ ex bonis tuis
afferuanda in futurum reliquifti : velſepoſuilti.
9.22.Percutiat te aflu , Græcè , Dóra , id eft cade :ac rubigs.
me. ] quæ elt morbus ſegetum & herbarum , cum defečtu
humoris flaueſcunt & exſiccantur. Alibi tamen Lxx . ean
dem , quæ hic elt, vocein Hebræam vertunt, öxtoeg" , qui in
hominibusmorbuseft, & Latinè , auruge vocatur;Gallicè, Leranda
la luuniſſe ; Flandricè, de Geelſucht.
V.24 . De cælo deſcendat cinis. ] Eiuſmodi cineris imber ad
extremam terræ ſterilitatem inducendam valet , & velmira
culo iminittitur à Deo , vel ex montium exſpirationibus
criain naturaliter , prouenit. Sic Seneca, Cicero, Plinius &
alijmeminerunt Ætnæ cineres euomentis, & totam circum
quaque regionem defolantis , cinere in lapideam duritiem
concreſcente , omniáque adurente. Memorabilis itein illa
cinerein Romam , imò Conſtantinopolim vſque euomuit.
Et aliàs rurſum Conftantinopoli ex alteriusmontis vomitu
cinerem tain copioſun pluiffe,vt palmipropèminoris altitu
dine in tegulis faceret, reſtes Sunt Zonaras , Nicephorus & Zon. in Lso
Procopius. Et à paucis iam annis, vt Mexico ſcribitur, in Niceph . 1.1 go
Peruano ex ſimili monte erumpens , ſed ope dæmonum di
(perſus, cinis ad quadraginta diesdepluit , diein noctem 6.10.
verſo ,totámque regionem ad ducentas ferè leucas texit,om
niúmque frugum prouentum ſuſtulit.
$.36. Ducet te , or regem tuum in gentem quam ignoras. ] Ad
litteram id contigit fub Manaſſe , Ioakim & Sedecia regi
bus Iuda per Nabuchodonſor in Babylonem , & regibus
Ifraël cun decem tribubus per Teglatphalaſar & Salma
¥.49. Adduces ſuper te gentem de longinquo, in fimilitudinem
aguila volantis cum imperm . ] quafi dicat. Celerrimè, dere
pentè & iinprouifo aduolantis . Et verò Apuleius aquilæ
pernicitatein , qua ſupernè in prædam ruit , fulmini compa ,
fat.Graphicè hic depingit Chalders, de quibus Ieremias ad Apul.l.1.
hunc locum alludens , in Threnis cap . 4. Velociores, inquit, Floridorum ,
fuerunt perfecutores noftri Aquiles eæli. Et cap.4 . prophetiæ ſuæ.
VelocioresAquilis equi illius , Nabuchodonoforis. Et hunc'na
ininatim etiam Ezechiel aquilæ comparat cap.17. Quam
quam etiam dici poflitą Moyſen hic quoque ad Romanos
allufifle,
 Cap.XXIX.XXX . XXXI. & XXXII.
allufiffe , aquilis ſuis notiffimos. Neque eniin ab hisminus promiffum Meſſiam ſuſpirarent ; cuius opera mer 61 tóque &
a Hic v.5}; quàm à Chaldæis paſſi ſunt Iudæi ,quæ infr àa de com ede n lege m perfectiorem , & auxilia ampliora certè fibi obuenen
& Leuit.26. dis propriis foetibus,de venditione in mancipia,& aliis hor A rà præſcirent.
V. 29. rendis afflictionibus proponuntur.
Obiicit ſecuvbiqndò ueBrent : ex hoc
iusturam
Scrip loco faltem s conft are,
fit opus
8.56. Erit vita tua quaſi pendens ante te, ] nempe periculo cam clara m eſſe , vt nullo nobi
ſemper expofita, & quafi in dubio ſuſpenſa.Imònon credes,ſeu interprete :multò minùs transmare aut Alpes Romam hoc
non fides,vita tux; fed de ea tuenda deſperabis. nom mittendum Relreli conſequentiam ,
quiaine . tio pondeo
quarum, Neg o ura
Script
Aug. 16 , con Allegoricè , S.Auguft.S.Leo,& Procopius per vitam intel hîc null a fic inen run, ſed folius
tra Fauſtum ligunt hîc Chriftum in cruce appenfun.
cap.22. Leo V.68. Reducet te claſſibus in Ægyptum . ) id factum effe fub Deutlum
popu eronomij , ſeu
concerne bat. quid umhæ diui
m illar
leguSed narú
tanti llæinad quæ
omneomne m
s reli
ferm ,8.des Tico, docet Ioſephus, cùm ſcribit Iudæos captos, quimino quas Scripturas? quæ vt nunero pluriinæ funt , ita plurimis
fepho 19.belli res effent feptendecim annis, in Ægyptum deuectus, ibique locis admodum obfcuras eſſe , ipfi quoque hæretici tot tam
c.16. venditos,fed vix inuentos emptores.
Nota,hinc patere,claſſes iam tunc à teinpore Moyſis notas que variis fuis commentariis apertè deinonftrant.
fuiſſeHebræis : falsúmque effe, quod fingunt Poetæ , primas
naues fuiſſe Iafonis & Argonautarum , qui non nifi 40.annis
ante vltimum bellum Troianum in Colchum nauigarunt; C Á ÞVI XXXI:
nam Moyſes plusquain ducentis annismortuus eft ante illam Moyfes animosaddit populo, de præfertim loſue duciiam populi: fcripto
Argonautarum in Colchum expeditionem . conſignat Deuteronomium iubétque illud publicè populo pralegi ſe
primo quoqueanno remiffionis ; interim in latere arca aſſeruari.
CA PVT XXIX . On poflum ultra egredi e ingredi.] Hoc eft,non pofa
Ad legem Deiftudiofius obferuandam excitat Hebræos partim bene præ ſenio,cum iam centum viginti fim annorum : partim yo.;
ficiis e promiflis ampliſſimis partim terroribus & minis ſeue-, Ìuntate & nutu Dei vetantis mihidiutiùs in viuiselle.
rifſimisa B V.14 . State in tabernaculo , hoc eſt , in atrio ante oftium ta
bern a culilice Deu
;vbibat s ine colu
intramna nubi ſele mani
tuarfeſt
Omin usnon dedit vobis prop ter veſtr a deme rita & que enim Iofu re intus ins Sanc iun,abat,ne
vt praci
9: Depeccata pec , cor intelligens diuinorum beneficiorum piam er.] Hoc eft,vt ſupremam populipræfecturain , & alia
magnitudinem & præſtantiam : neque animi veſtri oculos vel rum rerum gerendarum præcepta , quæ per tehactenus tradidi
autres aperuit , quibusattenta confideratione penetrareris ea Iofue,iam ipfemer permeeidem tradam.Ita enim feciſſe nar
dem beneficia , monitáquediuina , & iiſdem obediente aure ratur infrà v .23. Et hæc ſunt primæ vices quibus Deus locu
obſecundaretis,neinpe lumini interno & gratiæ vosexcitan tus eft Iofue, vt morituro iam Moyle , auctoritatem illi apud
tiſemper rebellesobititiſtis.
V.19. Et ambulabo, ] pro, licèt ambulauero quafi dicat. Ljë populum conciliaret.
cèt tranſgrediarmandata Dei , maledi&tiones hæmihinon $ .25.
citur Præcepit
verf.9. Leuitisenim
Horum )hoc ex ſacerdoti
erateſt, officio bus
deterre arcam , di
filiis Leui,vt
nocebunt. VE
feceru nc in untino
lerich u Iordan
tranlitrum is , 6.Lolue
, loſue euerſi
3. ination
in dedic one muro
e templi Sa
Et abfumat ebria ſitientem . ) Prouerbium eft Hebræis fami rum
liare : quod L x x . vertunt, perdat peccator innoce ntem , dum lomon ici , 3. Regum 8. & in quauis alia action e celeb rio
ſcilicet ebrius idololatriâ alios quoque ſeu ſuafione , ſeu re. Licèt poffent in hoc munere etiam ab inferioribus Le
exemplo fuo in idem fcelus , & confequenter in eandem fe uitis , putà Caathitis , tanquam ab ordinariis miniſtris ſuis
Adagio 138.. Cum ruinam trahit. Vide Delrionem in Adagiis facris . Ni adiuuari , yt frequentiùs factum in delationearcæ per dea
Cum P.Bon fi fortè malis a ad vnam eandémque perſonam peccantern fertum .
frer,
vtrumque referre , quæ fitire dicitur ; cum aliquid vehe V.26. Tollite librum iftum , ſcilicet Deuteronomiun ,
menter appetit: ebria verò effe , cum quod appetiuit, abun ponite in latere arca, ) ſcilicet extra arcam , vbi etiam repofi
dè conſecuta eft , tuin verò abſumir ebria fitientem , cùin ta erat urna aurea plenamanna, e virga Aaron quæ frondue
quod appetiit , & iam conſecuta eft, illi cauſa elt ruinæ .Sic rat , vt habetur ad Hebræos 9. Et conttat ex 3.Regum 8. V.ge
enim ,inquit Moyſes,continget idololatris , cum vehementer C nihil aliud inipſa interiore arca fuiffe , nifi duas tabuia ,lan
deſiderarint folui diuinis , & idolis proftitui compotes iam pideas , quibus arcæ impoſitis à Moyſe , veroſimilius elt eam
faéti votorum & fceleribus ebrij , ſencient ſe ſibi extremam occlufam fuiſſe ,, neque vnquam deinceps reclufam . Quin
perniciem accerfiuiffe .
9.29. Abfcondita, Tupple, ô vtinam æternum fine DominoDeo & ex 4. nomij
Deutero Regum, 22. 2.Paralip:34
non &amplius . colligitu
in Sancto Sanctoru m , librum
r, hunc fed ne
noftro,hæc quæ antèminatus elt ſupplicia ! ita nempe,vt nun que in Sanctuario adferuatum , ſed in gazophylacium relea
quam cogatur ea inferre, quafi dicatMoyſes : Precor vt po gatum fuiffe vbi theſauri aſſeruab antur :nam expreffe dici
pulus ita legibus Dei cuſtodiendis inſiſtat , vt nunquam co tur repertus in gazophylacio, & inde ad regem delatus.
gatur Deus Tupplicia quæ tranſgre ſſoribus minatus elt , de
facto infligere , fed ita fe gerat ac fi ea omnia inala ignora
ret. Interim manifefta fint hæc nobis ego filiis noftros , ) vt eorum
metu à tranſgreſſione legum arceamur. Ita Caietanus, CA PVT XXXII.
Canticum cygnaum Moyſis iamiam moricuri , quod Rabbini vocant
CAP v T XXX. Summarium ſeu compendium totius legis : meminit enim potentias
Sapientia magnifice Dei, creationis cæli de terra , diluuij , di
Lapſis,ſed pænitentibus promittit reditum è captiuitate, & liberatio uifionis linguarum ntieterrarum , electionis populi Iſraël, cultus ſo
nem ex aliis miferiis. Docet legem obſeruatu facilem eſſe.Dat optio lius Dei , beneficiorum tototies preſtitorum , do preſtandorum , re
nem vita aut mortis, boni aut mali. ſurrectionis mortuorum , & c.
Andatum hoc toto Deuteronomio contentum , non
V.T.M af pada tempahan . Hoc est,admaa Vando diuidebat Altiſſimus gentes , ) in Babylonica
num tibi elt ; & admodum facile , vt , fi velis vel tantillam regiones,uiuerlas filiorum Ade familias iuxta linguarum va
adhibere diligentiam , poflis illud & in corde leu memoria D riecacem ab inuicem ſeparabat;iam tum , etfi Ifraeliticus por
diſcendo habere, go ore pronunciare & , ve addunt Lxx.in ma pulus necduin exifteret, de eo Deus cogitabat, & commu
nibus quoque tuis habere , hoc eft opere complere . Neque dam ei habitationem præparabat, certóſqueterminos & ter
enim defutura erat illis diuina gratia qua etiani totam legem ræ fines , qui à Chananæis populis habitari cceperunt , confti
implere poffent.
Dices , Actorum 15. Petrus ait : Iugum ilegis neque patres tuit deſtinau
& tantos , quot quantinumerum
itque& , iuxta neceſſarifiliorum
j effentIfrael , hoc elt
ad omnes , tot
Itraëli
noftri,neque nosportare potuimus. Reſpondeo , Significat illis tas excipiendos, cum eò habitatuin veniſſent. Ita ferè Olea
verbis nó impoſſibilitatein (nam telte S.Scriptura ſemper ali iter. Et cauſam tam citæ , tam fingularis prouidentiæ mox
quireperci qui totam legem impleuerunt )fed folum magnam ſubnectif , quia ex tunc erat Ilraël à Deo delectusac defi
difficultatein : tun ob præceptorum multitudinem & graui gnatus in partem ſeu funiculum Dei, id eſt, in portionem eius
tatem : tum ob gratiæ parcitatem : neque enim ex opereope hæreditariam : quæ quia funibus diuidi folebat , funiculus
rato annexa hæc erat Sacramentis aut lacrificiis veteris legis , ſeu funisfæpè vocatur in Scripturis. a Senſus ergo eft, Iſrae- a Pſál,15. 97.
vtiam contingit in noua lege : ſed internis fidei,fpei,comri lem è tot populis vnicum à Deo electum iam inde ab ini- & e.
tionis,charitaciſque actibus emendicanda erat à Deo. Quod tio fuiffe , qui eſſet quaſiproprium Deipeculium , regum &
quia pauci constanter præftabant , hinc factum , quòd reipfa hæreditas:vt cæteri populi præ Ifraëlitico videri poffintqua
pauci quoque legem totam impleuerint : & verum eſſet quod ſi à Deo reli&ti,& idololatriæ ac falſis diis tanquam dominis
fcribit Apoltolus ad Roinanos 3.omnesfub peccato fuiſſe,etiam
Ludæos , & eguiſſe gloriâ Dei dos gratiâ Chrifti .Ethæc erat ra permiffi.
. 13. Mel de petræ , oleúmque de Saxo. ] Indicat
tio præcipua curDeus illos tanto tempore in ſua infirmitate tes Palæſtinæ cain fertiles eſſe , ve apes etiam in petris , mo n.
ſpon
egeltatéquehærere perniſerit , nempe ve imbecillitatem le te mellificent , & oliuæ inter laxa mirè fructificent , adeó
gis fuæ quá pluſculum ſuperbiebant ; & auxilij diuini, gra que nulla terræ pars fertilicate careat , quandoquidem quz
tiæque necelūtaçemn agnofcentes , vtpote experimento edo loca alibi ferè ſunt infæcunda , ibi eximia fæcunditate
eti, promptiùs ardentiúſque ad Deum confugerent , & ad
loc. Tirini Tom . I: præitent.
V.14 Cum
 Commentarius in Deut.
62
bLeuit 3. v . V. 14. Cum adipe agnonim . Adipem ſeparatim comedere
vlt.& c.7: nunquam poterant Iudæi, legeb id vetante. Sed hîc nomi CAPVT XXXIII.
1,33 . ne adipi s , vt & alibi pafli m , intel ligit ur quid quid A
que re eft pinguifl imum in qua
& optimum . Ergo adeps agnorum , Moriturus Moyſes benedicit Iſraël, & ſingulis tribus,iiſque obueniu :
rh olim pradicir.
idem eft acque agni pinguiſſimi, optimico arierum filiorum
Baſan. ] hoc eſt, ariecum electiſſimorum ,præſtantiſſimorum . V. 2 . Ominus de monte Sinai venit , quia in illomonter
Ņam in Balan regione trans Iordanem , quæ olim Og regis
Baſan fuerat,ima nodum ceſſitdimi diæ tribui
& poſti iflima pafcua : vt proinde qui ibi Manal te,
erant vberr & pingu dem montis legem fuam promulgauit.Et de Seir monte Idu
paſcebantur greges & armenta , ceteris pinguiores eſſent. måæ ortus eft nobis,quafinouus fol nos viuificans, cú ab igni
Hinc taurus, c vacca,daries Baſan , vei paflim elt in Hebræo, tis ſerpentibus læſos ſerpente æneo nos curauit, Num.3o . &
c Pral, 21. 25. Denique nouo rurlus beneficio apparuit nobis demonte
v.13. Latini & lxx. vertunt ferè feinper,pingues tauros, vaccas,
d Amos 4.V.1. Pharan, ſubmittens coturnices , & 70. Iudices populo con
arietes.
V. 20. Abſcondam faciem meam ab eis. ] ſcilicet in bonum : ftituens, Numerorum 11. Et cum eo ſanctorum Angeloruin mil
hoc eft , deſinam miſereri & benefacere illis, ſed non abf lia ; Hebræa, lxx . & Aquila habent , myriades Angelorum ,
latera eius ſtipantiun. In dextera eius infigne nobis paratum
condam in malum eorum , quia conſiderabo nouiffima eorum ,
non purè fpeculatiua conſideratione, fed etiam pra &tica,dil donum ,ignea lex Decalog. ] Ignea, inquam , quia ex igneo
quirendo mecum , quonam fupplicij & calamitatis genere ſeu ardente monte promulgata : ex igne diuini amoris &
eosperdam , quafi dicat. Calamitofiſlunos exitus eis iminit fauoris profecta : & quafi igne excocta , pura , omnique
forde & fcoria carens : denique inſtar ignis intellectum
tam , & eorum interitu contemplando natio me paſcam .
9.21. Prouocabo eos,ad iram & indig nem in eo quinon noftrum illuminans, & cor accendens atque inflammans.
eſt populus meus. ] Id eft , Iudæos indignari & inuidiâ tabel * . 3. Dilexit populos , nempeduodecim tribus Ifraël. Hæc
cere faciam ſuper Gentilium populo,quinunc non eftmeus verò dile &tio caula eft omnium beneficiorum partim iam
populus, imò elt populus ftultus & fatuus ob cultum idolo coinmemoracorum ,partim comnemorandorium.Ex hac enim
rum :fed quem ego reiectis Iudæis in populum meum aſſu- B dilectione factum , quòd omnes ſancti , ſcilicet Iſraëlitæ , in
main , & faciam longè doctiorem ac fapientiorem quàm yn ſanctum à Deo populum ex toto orbe ſelecti , in manu illius
quam Iudæi fuerint. Ita exponithunc locum S. Paulus ad font,hoc eſt, in Dei fida certáque protectione. Et qui appro
pinquans pedibus eius, hoc eſt, qui fe præbentobſequentes di
Romanos 1o .verf.1 9.
V.24. Trahentium ſofuper terram . ] Periphrafis eftſerpentium , fcipulos , accipient de doctrina illius , qua penè inftruentur ad
omnem vitæ honeftatem acſanctitatem . q. d . Non auſculta
vt fequitur. bunt doctrinæ vanæ aut profanæ, ſed ſoli legi diuinæ , quam
V.28. Gens abſque confilio eft , ſine prudentia. ]Spectant
iubente Deo præcepit explicuítque populo Moyſes, hereditatem
hæc ad holtes Iſraëlis, quibus Deus vſurus effet ad punien multitudinis lacob : hoc elt,quæ tam cara , tam pretioſa debet
dicat. Stultè fibi arrogant eiuſmodi
quafi ſumptam , quaſi ſuis viribus, & nonmeo vl
tionemIfraëlem
dum de Iſraëlitis eſſe omnibus filiis Iacob , quàm folet elſe hæreditas filiis à
iufuac permiſlu . Quain verò Itultè id fibi arrogent, vel ex parente relicta : & ficut Rex folet elle apud populum rectif
ipfo ſucceſſu ac fine colligant licet,qui enim naturaliter fie fomum , ſeu recta politia inſtitutuin . Qualis rectondo apud
ripoſſet, vt vnus ex hoftibus inille Iudæos perſequeretur ac Ifraëlitas ,feinper erit , quamdiu vnanimiter in diuinæ legis
fuperaret, & duodecim millia fugarent ? Quòd fi fuis id vi obſeruationem conſpirabunt Principes populi cum tribubus
Ifrael. ) Hæc præfatus Moyſes de fingularibus Dei bene
ribus factum arbitrentur, v. g. Allyrij & Chaldæi, cur ſefe
iiſdem aduerſus ſuos quoque hoftes tutati non funt ? Nam & ficiis in yniuerſum populum ,mox fingulis ſeorſim tribu
Affyrij mox à Chaldæis & Chaldæi à Perſis pari facilitate bus benedicit, & propheticè olim obuentura fingulispræ .
deuicti, fugati & abforpti ſunt. nunciat. De primogenito Ruben vide dietaGeneſis 49 .
. 32. De vinea Sodomorum , & c. ] Hîc redit ad Ifraëlitas, V. 7. Audi Domine vocem Iuda , hoc eftprecem & fuppli
causámque reddit, cur iuffu Dei fint tam grauiter puniendi; cationem tribus Iudæ , quà promiffum à te in omnes Ifraëli
quia neinpe vinea, vua , ego vinum omne hoc eft omnis illo tas principatum poftulat fibi concedi, ad populum ſuum
rum vita , omnia ſtudia & actiones , quibus Deum oblectare Cſibi ſubiectum tanquam princeps & rex introduci folemni
deberent & homines ; iam execrationi ſunt omnibus & hor inauguratione. Nam fic'à te decretum eft , vt manus Iuda
tori, quia funt fimiles Sodomitarum ac Gomorrhæorum vi pugnent pro populo vniuerſo , tanquam vindices communis
tæ , ftudiis & actionibus, hoc eft, turpiſſimæ & foediſſima. omnium falucis. Et de facto tribus Iuda ferè ſemper etiam
* : 34 . Nonne haccondita ſunt apudme ? ] quafi dicat. Neid ante deſignatosreges , principatum bellis obtinuit , vt lu
circò , quia vltionem differo , exiſtimate me fcelerum ve dicum 1. verfic. 2. & cap.zo.verf.18. & alibi dicitur.
ftrorum oblituin effe . Suntenim omnia in mente mea recon V. 8. Tribui Leui ait :Perfe tio tua , con doctrina rua, Hebr.
dita, & quafi ſigillo obſignara in theſauris meus, ſeu in gazo shummim & vrim ,viro fancto tuo Aaroni data ſunt à te. Erant
phylaciis diuinæ prouidentiæ & iuſtitiæ meæ : vnde ea, cùm hæ gemmæ pretiofæ pectorali ſummiPontificis collocatæ ,
præfinitum vindictæ tempusadfuerit,opportunè deproinam . de quibus vide Exodi28. v. 30. Per quæ ſacra Pontificatus
$ . 36. Et in feruis fuismiferebitur. Hoc eſt , ita puniet no inſignia inetonymicè intelligit iplummet pontificatum
xios,vttamen innoxiorum rationem fit habiturus, & aliorum Aaroni collatum . Quem probaſtı in tentatione ad Aquas con
quoque fi reſipiſcere & poenitere voluerint , alioqui, fi per tradictionis Numer.20. do indicasti ] acpuniuifti excluſione à
gant effenoxij, perger & ipfe punire,nec commiſeratione terra promiſſa,adeóque & morte, q. d. Non obſtante cainen
vel tantilla mouebitur, quin potiùs , quando videbit quod in hac Aaronis offenia , voluiſti ſummi pontificatus hono
firmata fit manus , ſeu quod penitus afflictiſunt & proftrati, & rem penes illus familiam , atque omnia facerdotalia munia ,
'viribus ad refiftendum deltituti : c claufi quoque defecerunt, & ſacra templiminiſteria penes hanc vnain tribuinperpetuò
hoc eſt, quòd etiam milites & nobiles, quiſe-vrbium & ar remanere , ſcilicet propter alia eiufdem cribusinerita : ac
cium muris tutabantur, perierint ; & his pereuntibus reſidui præſertim propter infignem zelum Phinees, & egregium
quoque de imbelli populo , ( quos hi antè protexerant , ] omnium Leuitarum facinus , cùm Exodi 32. cultores vituli
conſumpti ſint; inſultabit tum rebellibus & idololatris Deus, aurei,nullo facto dele &tu ſeu fratrum ,ſeu filiorum ,ſeu paren
dicer :Vbijam (unt dij veltri? ) adfint nunc vobis fipoffint, tum ,cæco diuinæ iuftitiæ zelo contrucidarunt.
Pro miſerebitur,LXX . verterunt,confolabitur ( 8 ita citaturhic W.11. Percute dorſa inimicorum eius. ] quafi dicat. Tu Deus
verficulus 2.Mach.7.verf.6 . ) id elt , ſubfidio & folatio ipſis viciffim fterne inimicosilloruin, qui tanto zelo perfecutifunt
erit. Vel, fimalis paſſiuè accipi , conjoiabitur, idem erit quod iniinicos tuos. Præſignat his Moyſes præclara facinora
recreabitur , nempe beneficia feruis exhibenda , ex hoftibus & victorias facerdotum Machabæorum , quorum robur
verò vindicta ſumenda . Sequitur bellicum planè fuit admirabile , & triumphi fupra modum
V.42. Et gladiusmeus , ſeu vindicta mea deuorabit carnes, illuſtres.
hoc eſt , euertet, abſumer omnes : neque tamen vno omnes V. 12.)Beniamin, vt Iacobo patri fuo amantiſſimusfuit , ita
modo , fed partim deuorabit carnes,hoc eft cruenta occiſione, & Deo optim.max. tribus illa erit chariſſima.Patet ex fingu
cófeſſione, iugulatione:partim decaptiuitate,id eft,abductio . laribus in eum collatis beneficiis : nam & pinguillimam to
ne in captiuitatem , exilium , carcerem :partim nudati inimico tius terræ promiſſæ regionem accepit , in qua erant Iericho
rum capitis. ] hocelt , denudatione & decaluatione capitis & leroſolyma : & primun Ifraëlitarum regem , Saülem ex
hoftilis Solebant enim olin victores victis , dominiman ſua tribu habuit, & in eadem tribu templum Dei Ierofoly
cipiis capita in ludibrium decaluare , vnde illud de Scipio mis exſtructum fuit : in quo Deus Confidenter,tanquam in tha.
nibus dičtum : Sub quorum ritulus Africa tonſa iacet. Et Prophe lamo fuo,inter humeros dilectifui morabature requieſcebar ] Li
tæ toties minantur Iſraëlitis caluitium , tanquam extremum cèt enim pars Ierofolymæ ſuperior Auſtralis, vbi erat mons
ludibrium . Sion, pertineret ad tribum Iuda :pars tamen inferior & Se
V. 50. lungeris populis suis. ] Hoc eſt ,morieris: quiamo ptentrionalis cum interinedio monteMoria, in quo templum
Michae 1.v. rientes aggregantur aliis qui prioribus temporibus & populo exſtructum fuit, Ipectabat ad tribum Beniamin . aNeque ali- a Liranus in
vit.ifaras, vixerunt. De montibus Abarim & Nebo , vbimortuus eft ter in Scripturis dicitur Deushabitaſſe in monte Sion ,vel tem- Gen, 28.
Lancm , & c. Moyſes, vide Num.17.v.12.Depræuaricatione verò & pecca plum fuiſſe in monce vion , quàm quodi, necdochicè mons Sion
to , ob quod excluſus eft à terra ſancta , vide Num.20.12 . ſumatur pro tota vrbe Ierofolymitana : & quia coæquara à
.

Salomone voragine Mello,quæ incermontem Sion & montem

Moria interiacebat , vterque inons videri vnuspotuit,maio
re communicantc minori nomen fuum .
W.13.De
 Caput X X XIV . 63
Ý.13.De benedictione Iofeph dixi Genef.49. Hic per po dies, iuuentutis tua , ita ce fene&tus tua , hoc eſt , perduratura
inacalı, & poma fructuum ſolis acluna. ) intelliguntur optiini in longa m ſenect utein . Secun dò , copia olei, præ
fructus , planéque delicioſi , ob cleinentem coeli & altro- A dantia poflit etiam in oleo quiafi aqua pedes quovt tidie lauabare.
un
ruin influxum in eam regionem quæ obtigit tribubus E Huc etiam alludit Iacob Gener. 49. eidem tribui benedi
phraim & Manafle ; defignatúrque maximè terræ fæcundi cens , Pinguis, inquit , panis eius, e prabebit delicias regibus
tas non folùm in planitie & vallibus , ſed etiain in vertice Tertiò, fodinis ferri aris, tam copiofis, vt'etiam calceos
collium montiun , & quidem eternorum , hoc eſt ,ab ipſo inde conficere poſſent ſi vellent. Fortè etiam moris apud eos
mundi exordio fic factorum quafi dicat. Hæc amoenitas &
fuit, calceorum fulcimen tis ſoleis tum fubtus,tum ad la
fertilitas non arte aut induftria hominum inducta fuit, fed tus clauos impi ngere, ferreosacpro rufti cis ac plebeiis, æneos
ab ipſo Deo datâ operâ à primo mun di exor dio conc reat a. honeftioribus. Nam id olim etiain apud Rom . & Syros,
pro
Sic pulchritudine primogeniti rauri or cornibus rhinocerotis, re & alios populos vſitatiſſimum fuiſſe teites ſunt Iuuenalis,
gni Ephraimitici fub leroboam eiúſque ſucceſſoribus , glo Ioſephus, Plinius, Valerius Maximus.
ria , decus & robur deſignatur; vt ſimili dixi, Num.23 . ¥ . 28. Oculu: lacob in terra frumenti e vini. Hoc eſt , Iuuenalis far
18. Latare Zabulon in exirs tuo , id eſt exportatione & pofterorum vini conteinplabuntur terram fibi da- yra 3: loſeph
inportatione mercium omnis generis , e achar in taber oculi
tain frumenti & Iacobfiiprà modum ferace m ; calique cali- bz,Bellic ;3.
naculistili , in quibus quietè degendo , & agriculturæ va
cando , feliciter quoque augebis res tuas. Populos reliqua gabuntrore. ) nempe tam copioſus ros decidet , vt caligi- Valer.Max.
rum tribuum vocabunt admontem Dei , feu ad templum : id ne densáque nebula ſolemn cælumque nobis obtegat. Quæ
que duplici via , Primą, ſtudio fuo aftrologia , quod cum res ad frugum & fructuum abundantiam mirè confert.
agriculturamaximè quadrat. Vnde 1. Paralip. 12. verfic.32.
dicuntur fuiſſe de filiis Iffachar virieruditi, qui nouerant jina CAP v T XXXIV.
gula tempora , ad precipiendum quid facere deberet !ſraël. vide Moyſes è Phaigas , vertice montis Nebo contemplaius terram Cka
ciur enim Iſſach aræis cura deman data fuiffe ephem eride s, & B naam ;in jſu Deimoritur , ab angelo fepelitur , à popuzlo plungi
ſtata per annuin fetta deſcribendi, ordinandineomenias , & , tur : Citi loſue freccedit in munere.
cùm opus eſſet, emboliſmalem menſem intercalandi: at
que ita paſlin indicandi quibus temporibus ter per annun V.3. Tuitatis A
ad montem ſanctuin & templuin omnibus conueniendum vocatur , quòd palmis abundaret , teſte Ioſepho,b v. 16. & 6.3.
cliet ; quod iplum erat tacitè inuitare & vocare ad montem .
V : 5: Mortuujquæ eft ibi.Moyſes. ] Priina die menſis duo- "; 13: & 2:
Altera via quoque vocabunt , exemplo aliis præeundo : decimi, inquit Ioſephus, c vel feptimâ die vt in Seder Paralip.28 .
nempe copiofas victimas iuftitia , ſeu lege debitas , ex fru Olain d notatur. Atque ex his verbis conftat , Moyſen non blofeph V.15 ol.4.
ctuum ſuoruin vbere prouentu , quotannis iinmolando, quo ſeruari etiamnum in viuis , vt cum Enoch & Elia prodeat Antiquit.c.5 .
ties ad templum aſcenderent ; quafi dicat. In eo reliquis contra Antichriſtum , vci ſenſit Ambroſius Catarinus, Ar- & .s. Belli
præcellunt, & præibunt. Sed vicillin Deus illis quoque co boreus, & alij citati a Suarez 3.p.9.49.a.3 . C.4.
piofiùs benedicet : namn inundationem maris quafi lac ſugent, Petes, Cur ergo fepulchrum eius hucuſque incognituin ; sAntiq loſeph
uit.. c.
1.4
hoc eſt, opibus ac deliciis externis , quas mare nauibus af
fundet illis, affluent , shefartris abſconditis arenarum , cur neininem morti illius adeffe voluit Deus? Reſpondeo , vl .
eit ,
Id are Ne Iſraëlitæ ad idololatriam procliuiores,virum tam admi- . Chron. c.g.
auro argento , geinmis aliundèinuectis , quæ è terra vel rabilemn ac propè diuinum pro Deo haberent , illiuſque ca in fine,
nis effodi ſolent , inirè abund abunt . dauer pro numine colerent. Et hæc erat etiam altercatio Mi
9.20. Benedi& us Gad , Primò, in latitudine . ] hoc eſt, pro chaëlis Archangeli cum diabolo de Moyſis corpore, cuius
pter latam & ſpatioſam regionem , quam trans Iordanem ineminit S.Iudas v. 9. ſuæ epiftolæ : nempe volebat diabo
obtinuit. Secundò , ob fortit udinem bellicam , & deuict is
lus, yt Moyſis ſepulchrum innotefceret Iſraëlitis, atque ita
hoftibus fecuritatem , quia quaſi leo victor & dominator in idololatriam pellicerentur : Michaël verò ,ne quid tale
omnium fecurus & neminen timens quiefcer ; & leonis in c contingeret, voluitoccultum feruari.
morem , qui prædæ quain cepit , brachium ſeu armum , terra Moab . ] Quomodo mortuus & fepultus elt Moyſes
mul verticem ſeu caput , vno impetu & vnguium impreſ in terra Moab , cum Moabitarum regionem non occuparint
fione à reliquo corpore diuellit , Gaditæ aduerſarios ſuos Ifraëlitæ ,Deo id vetante , Deu.z.verf.9 . Reſpondeo , l'etuic
eorúinque duces ac reges diſcerpent. Tertiò , ob principa Iſraëlitas Deus eam Moabitaruin regionem occupare quam
tum ſuum ,hoc eft, fingularem excellentiam quâ præ reli tum temporis illi pacificè incolebant. Sed non vetuit , imò
quis tribubus gaudet , quòd in parte ſua doctor totius , populi, iuſſit, occupari eain ex qua fuerant iam pridem ab Amor
purà Moyſes , eſſet repoſtus , quia mons Nebo , vbi fepultus rhæis eiecti; quæ tainen pallim antiquo adhuc nomine etiam
eſtMoyſes, intra terminos Gaditarum continetur. in Scriptura, crra Moub vocatur : & in hac erat mons Nebo
V. 22. Dan fortis erit & audax yt catulusleonis. Patuit altiſfimusmontium Abarim , in cuius vertice omnium ſubli
exemplo Samſonis. Fluet largiter . ] Hoc elt , largiflimum miſſino Phalga mortuus & fepultus eft MoyfesNum.21.& 27.
maximúmque fluuium ſubminiſtrabit reliquæ terræ ſanctæ .
Nam ex hac tribu ad radices Libani duo fontes ac riui Ý.6. Et ſepeliuit eum . ] Quis ? cùm nullus hominum præ
oriuntur lorean Dan dicti , qui prope vrbem Dan coëun ſens adeſſet ? Reſpondeo , Deus ope Angelorum , vt habent
tes lordanem efficiunt. Qui tamen de Bafan quoque pro 1XX. fecundùm explicationem Philonis, & Epiphanii.Id- Philologice
que ob cauſas iain dictas : quia aliàs innotuiſfet locus fepul
fluere hîc dicitur, quia primain ſuain originem per ſubterra eius :vſque
chri preſenhîc
cum intamen temdicat . Ex
diem ur quibu
, Non s etiam
cognou verbi
it homo ſepulc hr.m Epiph.bäreli
s patet, :
peos meatus accipit ex Bafan , putà ex Phiala fonte feu
Selephants lacu , ve expe rime nto depr ehen dit etiam Phil ippus Tetr ar
Adrich ,in hæc non à Moyſe , fed ab alio quopiam huic libro inſerta
cha, ſarcinulis in eum lacum cóiectis,& poftea in fonte Dan morte
fuiſſe ,m eius geſtar
veriſi ums àaccura
iniliu ſcript
loſuetoſucceſ vt pateb
ore illius
ſore it ex libro
, & rerum poſt
PhiIordane&
ala. repertis, teſte Ioſepho , Hegelippo ,, Adrichomio & aliis. ſequenti. Quin iinò totum hoc caput , & plura quoque alia
V. 24. Aſer benedictus erit Primò, in filiis, nempe prolibus D locaab eodein Iofue hinc inde in Pentateucho,maximèvbi
quæ ob eximiam formam fratribus , ſeu ceteris reliquarum
tribuum futuræ fint in ainore & deliciis : erítque hæc for Moyſes effusè laudatur , inferta fuiſſe, plurimorum eft opi
ma non fluxa, nec imbellis , fed conſtans & robuſta , Sicut nio, quòd cenſeant, virum tain modeftum in laudes proprias
forte 6063 893 893 892 foiz nunquam tam amplè excurſurum .
Em Em fox36736203.60 fog.Es formes
+
L I B E R IOS V E. 1
1
Ab ipſoinet Ioſuë conſcriptus, geſta ipſius per annos 17. complectitur .

CA PVT I. 7.47.de Leſem expugnata;(quæ contigeruntpoftmortem blo- 6.Vt patet ex

Corroboratus à Deo loſuemonet populum , utad lordanem traiicien ſue:)& c.ylt,à v.29.vſquead finem ,demorte Ioſue :nain hæc Iudicum cho
dum ſe paret in diem tertium : tribus Ruben :Gad do dimidiam vel Eleazaro
dra,abvtalij Pontific
, adiecta vt etiamThalmud
e, vt:volunt
fuerunt ici
Pentate : velab
ucho El & IS.
quædam
Manaſſe , vefratres ſuos arm ati precedant ex condicto .
Dloſue filium Num . ] De nomine hoc ipfi per Moyſen poſt mortein . Moyſis
c.Deuteron inſerta hinc inde fuiffe , dici in finevlt, c lunen .1,1.de
Ita c Iunilius,Doroth.Vatabl.Abulenf.Driedo,
cxpolui, quomodo loſue typus fuerit Chriſti,non inodò no . Pineda, & Hebræi.
fcripfiſſe omnia Quin volumine
verbs hacin v.26.difertèHoc
& civlc. legisDomini dicitur
elt inlofue partibus
co - roch diu
.in Sy
mine luo , ſed & rebus in bello præclarè geltis. In hoc verò dice qui in arca erat & legem Domini àMoyſe conſcriptam nopfi. Dric.
libro ex tranſiçu Iordanis, ex Chananæorum ſubuerſione,ex
plurimis ftupendiſque prodigiis , ex diftributione terræ po complectebatur. Denique occafione huius libri ab ipſomet do l.1.c.3.
pulo iain victori , Iongè id clariùs certiúſque innoreſcet. fuiffe in propheriis,Ecclefiafticus
conſeripci,dicit
loliie Moyſi C.46.7.1.Iafue
vt eft in Græco in prophetiis ſucceſſorem
, inquam , Pineda piz .
Scripfit autein hunc librum veriſiniliùsipfeinet Iofue ,fipau id eſt in SS.Scripturis concinnandis , & non ore folo , ſed & fat 3.in lob,
culas exceperis lineas C.10.7.13.de iibro sullorum (qui pofte
inte rior elttemporibus Dauidis , cuius vci & Saülis & Ionathæ calamo exprimnendis, poſteríſque tradendis.
A in eo fit inento :) & C.15.v.16 . de Axa filia Caleb , & 4.19 . Ù.4. A deſerto de Libano. ] Terminihic deſcribuntur terræ
Lac. Tirini Tom I. promillæ : de quibus egiDeuteronomij 1.7.7 .
F 2 W.11.Poft
 64 Commentarius in
$. II. Pof diem tertium tranfibitis Iordanem . ] Peres , Quo
modo id fubfiftit , cum capite demum fequenti fint miſli
exploratores in Iericho , & hi triduo latitarint in monti- A
bus: & poft reditum illorum hæſerint adhuc tres dies He
bræi apud Iordanem , vt dicitur cap. 3. verf. 1. Reſpon
deo , Hæc per hyſteron proteron hîc dicuntur anticipa
tiuè : nam miſlio exploratorum , adeóque totum caput ſe
cundum præponi debet huic Ioſue præcepto per caftra
diuulgato : ita vt tres dies , quorum hîc fit mentio , ſing
iidem cum illis tribus diebus qui habentur cap. 3 .verſ...
Ita Abulenfis & alij Doctores.
.
CAPVT II.
Miſi exploratoresin vrbem Iericho, à meretrice Rahab occultantur:
inpromiſſa omni familia ipfius indemnitate,per feneftram domus
eius fune demiſſi, redeune incolumes in caftra.
Titelmann, Vlieris
in Match, 2.
alij io hunc tum fuit Rahab ? Negant quidam Rabbini, &
locum . cum his Liranus, Vatablus, Pagninus, Arias Montanus, &
n
Titelmannus, qui nomine meritricis cauponariam vel hoſpi
tam intelligunt , quomodo etiam Chaldæus vertit. Ratio
horum præcipua eſt,quòd,fi fcortum fuiffet, nunquam eam B mafide, certáque fpe obtinendorum à Deo quæ ipfe promi
d Matth . 1 . duxiſſet vxorem Salomon vir ampliſſimus , & tribus Iudæ
princeps nobiliffimus:multò minùs voluiſſet Chriſtus d ex
ea procreari. Sed veriſimiliùs eft , fuiſſe publicum fcortum ,
& forſan ex iis ſacris ſcories ,quæ in honorein deorum , ( verbi
gratia Luna; quæ in Ierichomaximè colebatur, ) corpora ſua
proſtituebant, de quibus egi Deurer.23.verf.17 . Et quomo
do aliàs tuliſſent parentes filiain ſuam adhuc iuuenculam ,
ſinemarito , fine liberis,feorfim extra domum paternam , iux
ta vrbis portam habitare ; niſi & fibi & filiæ ſuæ id hono
tificum putaſſent , vtpore in obſequium & cultum magnæ
dex ; quomodo item ſatellites regij cain facilè fidein habue
runt verbisRahab ,neque irruperunt vi in domum ? nifi quòd
reuererentur illam tanquam ſacram . Ita Serarius, quipluri
mis rationibus, & patrun auctoritatibus id probat. Etcer
tè Hebræum Zonach , Græcum cópia , & Latinum meretrix
non niſi in malam partem pro fcorto ſumiſolent. Ad factum
Salomonis Reſpondeo , eiuſmodi facra ſcorta non ſulere ex
vilioribus efle , fed fæpè ex nobiliffima ftirpe & opibus &
Athen.1.13. honore præcelluiffe. Teſtes ſint Megarenſis illa Nicarete , &
Villalp . in Argiua Bibliſtiche, & aliæ apud Athenæum , Villalpandum ,
Ezech.43.
c.79. & Martinum de Roa. Quidquid verò ſordium ex hocmere
Martin.de tricio in cæca illa gentilitatis nocte contraxit, fua ad Deum C montis intumefcentium ; quia terminum ponebat aquisipſe
Roa 1, 2 . conuerſione totum eluit : & inſigni ſua in Hebræos explo
Singular,c.9.-fatores ( quorum forlan vnus fuit hic Salmon ) pietate,obſe
&c.910.
. & &c. 1.3. quio ac fide, torum principi s huius promerita fuit. Quòdfi
Abydeni tantoperè adlaborarunt, vt meretrici , cuius indi
cio ſeruitutem depulerant, gratiam referrent,tefte Athenzo ,
an mirum videbitur, etiam Ifraëlitas , quinonminori à Ra
Hieron . in hab benefici affećti fuerant , omni ffudio conatos eſſe ſe
gratos eidem o exhibere : Pro Chrifto reſpondet S.Hie
Marth , 1.
mus, in genealogia Saluatoris Scripturam non meminiſſe
ſanctarum mulierum , fed folùm illarum quæ alicuius turpi
dinis labe infignes fuiſſent , v. g. Thamar, Rabah , Ruth , Be
shabee.Vt, qui propter peccatores venerat, de peccatoribus Mortuo,demariGalilææ ſeu Tiberiadis, ſtagno Genezareth
naſcens,fe omnium peccata delere velle demonftraret.Idem
tradunt S. Ambroſius, Chryſoſtomus, Euthymius & alij.
Caſian , col. 6.4 . Neſolebam unde eſſent. ] Ioſeph Abbas apud Calfia
lat, 17.0.17 . num , Ioannes Caluinus & Dauid Cytræus volunt Rahab hîc
Auguft.l.cont. Tæpiùsmentiri quidem , ſed non peccare : Tremellius & Iu
mendacium . nius Caluini aſſeclæ ,ne quidem inentiri illain volunt : ſed ,
9.15.& 17: quaſi de aliis qui antè ad fe diuerterent, loqui. Verùm nimis
C , IT. aperta ſunthic quatuor illiusmendacia, quàm vt celari vel
excufari poffint: minuta ſunt tamen & venialia , quia offi
alij. Nam licèt in temporalem perniciem & proditionem
fuæ gentis mentiretur, tamen, quia Dei ſeu rcuelatione , feu
inſtinctu ſciebat gentem ſuain à Deo iam profcriptam , &
Hebræis deditain , certóque ab ipfis capiendam ,vt patet v.9.
& 10. potuit huic Dei decreto cooperari, ac ſaltem ſe ſuóſ
que parentes amicoſque in tuto collocare voluit, fortiſluna
fideac pietate pro Deo ,pro Hebræis, pro parentibusmorti
leſe obiiciens,ad Hæbræos11.v.31.Qua fide,ac pio fortitu
dinis, charitatis & obedientiæ opere docet eam S. Iacobus
fuiſſe iuſtificatam c.2. ſuæ epiſtolæ v.25. Quomodo verò po
tuerit vno eodémque opere,qua partemalum fuit , Deum
offendere ; quá parte bonum , promereri mercedem , oftendi omnibus in aduerſam ripam euafiflet.Tum rurfus vltra ripam
in fimili obitetricum Ægyptiarum facto , Exodi 1.7.22 .
CA PV T III.
Siccatum miraculo Iordanem , præeunte arcá, tranſeunt Ifraëlita .
Iofeph. 1.20. inter vos do arcam ſpatium cubitorum duum millium .]
Antiqu.c.6 . reu
Clem.l.s.
Suromai buthi, Actor. 1. inquit Ioſephus , Cleinens Alexandrirus,
Oecumenius, Theophylactus, & ex his Suidas.
Lib.Ioſuë.
Petes, cur tantùm voluit Deus intereſſe ſpatium ſeu intera
uallum ? Reſpondeo , Primò , vt honos ipſi arcæ , facerdoti
buſque ipfius baiulis à populo maior eſlet. Secundò, vt Deus
qui per arcam defignabatur , omnibuspalàm faceret, fuâ fo
lius potentia ficcari Iordanis alueum ; & ingreſſum in Pa
læſtinam patefieri : ſeu nullius egere auxilio aut præſentia:
nullum quoque tinere mortalium , etſi ſolus præcederet,
& c. Tertiò vt Hebræiviam qua gradiendum eſſet,viderent
eminus ,non fimpliciter , ſed cum admiratione , animorum
exultatione, diuinæque maieſtatis veneratione & deprædi
catione. Quartò , ne quis laicorum ſe facerdotalibus of
ficiis vllo modo ingereret: Quintò , Allegoricè, vt fignifi
caret, quàm proculà Chrifti per arcam deſignati perfectio
neac præftantia noshomuli & peccatores abſimus.
Peres Secundò , An columnam nubis non ampliùs habue
rint itineris ſuiducem ? Reſpondeo, cum Auguftino , Abu
lenfi , Hugone, Caietano & Serario , non amplius habuiſſe:
fed illam quaſi iam perfun &tam officio fuo , quo in inuio de
ſerto deſeruierat Hebræis:ipfos ad Iordanem deſeruiſſe. My::
fticè in veri Ioſuë ſeu lesy Chriſti principatu nulla ampliùs
eft nubes , nulla caligo.
V. 5. San & ificamini. ] Exterius , lotione veftiuni, & ſecubicu
ab uxoribus ; hunc enim fanctificationis externum ritum præ
ſcripferat illis DeusExodi 19.v.10. & 15. Interiùs verò, fir
ferat.Hanc enim rationem cur fanétificari eos velit,dat con
tinuò loſuë , Cras enim inquit , faciet Dominus inter vos mi- ,
rabiliz .
V. 15. Jordanisripas aluci ſui impleuerat tempore meſſis. ) pu
rà hordeaceæ iam matureſcentis : erat enim decimus dies
Niſan, ' qui noftro ferè Martio reſpondet, ) cùm Iordanein
tranſirent a Hebræi. a loſue ti
Notat. Sicut Nilus & Tigris, ita enim Iordanis exundare v.19.
ſolet , vt dicitur Gen.13. verf.ro.Et hic quidem menſe Mar
cio , ob niues quæ ſub id tempus è vicinismontibus liquatæ
defluunt. Elegit verò Deus traiectui Hebræoruin tempus
iftud exundationis, vttantò maius & patentius effet iniracu
lum . Steterunt ergo agua Iordanis quæ à capite fontis deflu
xerant, in loco vno ſeu tumulo vno , putà Beth-abara , Id eſtà
domo ſeu loco traiectus Hebræorum , vfque ad vrbem Adom
Hebraicè Adam que eſt à batere Sarıhanghoc eſt,ex eodem fica
eſt Iordanis latere vrbs ignota Adam , ex quo notior Sarthan ,
putà circa mare Tiberiadis , feu ad lacum Genezareth.In
tumuir ergo & immotus itetit Jordanis ferè àmari Mortuo
vſque ad mare Galilææ , hoc eft , per viginci circiter mil
liaria :retento impetu aquarum ,inquit Theodoretus, inftar Theod.q.ro
aquarum opifex, quiquouis adamantino muro fortiùs ipſas
retinebat.
Nota. Hoc eodem loco , quo Hebræi tranſierunt ficco
veftigio Iordanem ,baptizauit poltea Ioannes,putà in Berha
abara, Ioan.1.v.28. fic enim ibi, pro Bethania legendum yo
lunt Chryfoftomus , Epiphanius, Theophyla &tus, Oecume
nius & plures alij. Scilicet , vt quo loco baptiſínus prodi
gioſo He
orum tranſiru prinđin fuerat adumbratus, eo- Epiph.bareſi
dem quoque perficeretur à S. Ioanne & Chrifto. Ideóque Hiero :
n . in
multi quoque Chriftiani,tefte S. Hieronyino,voluerunt po- Locis Hebr.
Itea codein in loco facris baptiſmi aquis renaſci. Demari
vide quæ dixi Geneſis 19.& Nuneroruin 34.
CAPVT IV .
Duodecim lapides èfundo Iordanis ad pofterorum memoriam efferun .
fur, locantúrque in Galgalis ; @ alij duodecim in ipſo lordanis
alueo , vbi arca fteterat, eriguntur.
IO . Onec omnia complerentur , & c. ] Ęthis colligitur,
dotes & arcam conftitiffe tranſeuntique populomemoriam
țum præfentis beneficij, tum præteritorum omnium , vnaque
legis diuinæ cuſtodiam feriò & acriter inculcaſſe, iuxta mo
nita Moyſis Deuteron.3.in fine, & quarti initio .
Nota, Arca, quæ Deum deſignabat quafiregem folio ſuo
inſidentem , prima omnium tranſitum per Iordanem aperuit,
prima ingrella eft : ſed in medio aluei tantiſper immota ſub
ftitit , humneris innixa ſacerdotum , quoad omnis populus
cum omnibus proſelytis & aduenis, ( quipluſquain tricena
hominum millia conflabant) cum gregibus & impedimentis
Origen. hod
populum ad bismille cubitos præceſſic , & ducem viäe le mil
3. & 4.
præbuit vfque in Galgalam . b Herodotus
Allegoricè hæc Chrilto omnia,& S.Baptiſini,& pæniten- 1.4. & Frecul
tiæ lauacro:quin & mortihominis Chriftianipulchrè appli- phus Lemos
cant Origenes ,Hieronymus,Rupertus, Theodoretus. Nem - uienſis; & Sc
pe fi Deo nos regenti
fuerimus,fimagno , probanti
animo, ,manuduc
fi generoſa
enti obfequentes clulius
conftanti a ad finé yf-
fra c.21.
Fron
queeiſeruierimus,etſimillenis cingamur hoftibus,ipſetutos cinus !.3 c.7.
nos & illæ fos non modò per aquas,fed & per aëra in cælum Curtius I.s.
rapiet,permediasflammas in Beacorum regione cranfuehet.
Nota
 Caput V. VI
Julius Fron Nota Secundò, quàm facilè , quàm proinptè pareant crea
binus 1.3.c.7 . turæ omnes nutui creatoris fui. VeGyndem fluuium ficcaret
Curtius logo Cyrus a, vt Emphraten b Semiramis , & rurſus idem Cyrus,&
tertiò Alexander Magnus ficcatum penetrarent, quod opus A Chrilti; & tropologicè,quomodo nos eundé expugnareno
habuerunt cuniculis;quot follis &e riuis.quotmachinis: quot
manibus:quot inenſibus:Deus vix quarta diei ynius parte ,ne
, fine
inine manuum , nemine hinam mac vlla m adm ouente
foſis , fine mäandris, fine cuniculis , ſolo verbo & imperio
ſuo filtic aquas Iordanis,exſiccat alueum ,traducit innumeras
Hebræorum copias , & in conſpectu innumerabilium ho
ftium incolumes ſtatuit & intactas. Quin nec in gratiam ſo
lùm tanti támque copiofi exercitus tam ſtupendo prodigio
ftitit fiditqueaquas has Dominus, ſed quod inagis ftupeas,
etiam in vnius Eliæ gratiam , & rurſus in vnius Elifæi, 4.
Reg.2.v.8. & 14.idem miraculum folo Eliani pallij allilu in mitias
eodem Iordane repetiit : repetétque iteruin in fluuiomagno
Euphrate fub tempora Antichriſti, Apocal.16.7.12.
САру, т V.
Circumciſio fit in Galgalis , Paloha celebratur. Deficit manna.
Defructiousdeincepsedunt. Angelus apparet loſue armatus.
V. 2. Ac tibi cultros lapideos. Hebraicè & Chaldaicè, cultros
per lapideos cultros, vt dixi Geneſis 17.6.14. Etcircumcide ſea
cundò filios Ifraël. } Id eft , instaura morem circumcidendi,
primò inchoatum à patribus veftris, & continuatum perpe
tuò à pofteris vſque ad egreſſum ex Ægyto;ſed iam per qua
draginta annos interiniſfum .Neque enim potuerant natos in
delerto circumcidere propfer euidens mortis periculum ,
cùm nullam haberent vfpiam certam quietem , fed ad om
nem columnæmotum vaſa colligere & ſubitò caltra moue
redeberent.Id verò iis qui forte tunc recens circuinciſi fuiſ
S. Th.3.p. q. ſent, vitæ periculum inaximum creaflet. ita S.Thomas,Abu
70. 2. 4.
Abulení. lenſis,Maſius, Pererius, Serarius.Ad primum verò ingreſſum
9.20.57.59. tertæ promiſfæ voluit Deus omnes circumcidi,vt fic pio hoc
Perer.in Ge. ritu inchoarent poffeffionem terræ illius. Secundò , vc poffent
ncl.& 6. Itatim comedere Paſcha ,cui præfixus erat dies decimus quartus
ad veſperam ſeu occaſum ſolis iam iain imuninens. Tertiò,vt
hac yiâ tolleretur à Iudæis opprobrium Ægypri ſeu Gentilium ,
Idelt prapurinm , quod magno ſuo probro ex Ægypto pleri
que fecuin detulerant, ſcilicet quiſub vlcina tempora cùm
in dies vrgeretur egreffus , in Ægyto nati fuerant : reliqui
qui in deſertonati , quia ratione eiuſdem egreſſus ex Ægy C exſtirpetur, cum viles ſimus homunciones & terræ filij, par
pro & perpetui itinerisad hæc vſque teinpora continuati,
circumcidi non potuerant , eodem quoque Ægypti probro
dicebantur onerati.Iam verò hoc probro remoto ab illis,feu
reuoluto , per circumciſionem , nomen inde loco inditum
Galgalaà galal, ſeu gligal, quod reuoluere ſeu remouere ſigni
ficat. Cætera quæ ſpectant ritum circumciſionis, eiufque my
iteria & cauſas , & cffectus, explicaui Geneſ. 17. quæ verò
ſolemnitatem paſcha ,Exodi 12. & Deuteron.1z . Denique de
manna , quod iam deinuin poſt tranſitum Iordanis defeciſſe
Theod.1.4
Pan taleon .. dicitur, fusè egi, Exodi 16.
orat, in S V. 13.Nofter es, an aduerſariorum ? hoc elt,an è noftris es ca
Michaël.Vic. Itris : an de numero es Chananæorum :Hinc aptè reſpondet,
gasin Apoc. Nequaquam.q.d.Deneutro ſum grege, ſed ſum princeps ercrii
12. Villalp. tus Domini, ] id eſt ſum Michaël princeps Synagogæ ye dici
C.7. Scher,4o. tur Danielis 10.v.21.& c.12.v.1.Ita Theodoretus,Pantaleon,
1.Ezech.
con
c.2.de S.
Micbacle. Liranus, Caietan.Viegas,Villalpandus, Schererus, Serarius.
9.14. Etnunc venio. ] ſcilicet iuffu & iniſſu Dei,vt fingu
- lari præſentiamea licèt inuifibili vobis perpetuò adſim ad
uerfus hoftes veftros. q . d . Nemetuatis , bello non interero
tantùm ;fed & præero : meduce , terrebuntur, fugabuntur,
profternentur hoites omnes:hic gladius quem diftri&tum te
neo, certiſſimam vobis opem , holtibus extremam afferet per Dalia crimina incerto auctore commilla : item ad Ecclefiæ Sortilegiis.
niciein .
V. 16. Solue ergo calceamentum tuum de pedibus tuis. ) vt Deo
cuius ego perfonam refero, debitam reuerentiam exhibeas.
De quo videExodi 4.v.5 .
CA PV T VI.
Poft varios ſeptem dierum circuitus cum arca urbs Iericho collapſis fima, cuiusforte ignotú omnibusſcelus cetciſfimèproditum
vndiquemuriseuerticar fundieus. Sola Rahab ſeruatur cum ſuis.
* Rredificatori vrbis maledicitur,
facietis ſex diebus. ] In ſpeciemn oppugnationis, fed clade afficipaffus efet.Tertiò , eſſe fanctiffimum ,cui res quæ
cuire Iericho, & buccinis clangere cum facerdoçes, tuin re
liquus populus; vt dicitur v.9.fed ſeptimo die iubentur ſepties
circuire & clangere..Caufæ fuerunt - Prima, vt fic fides
Hebræorum exerceretur , ad Hebræos 11. V.30.Secunda , vt
paterer , non humana arte, velarinis , fed vniusDei nutu ac
potencia vrbem expugnari. Tertia , vt ſignificaretur , iam
teinpus iubilei inftare, quo Chananæa ab iniquis poſſeſſori
bus ad verum dominum transfer retur , & melioribus colo
nistraderetur. Hinc tempore iubilei buccinis clangere iu
bentur. ita Abulenfis,Maſius, Arias, Eranthx buccinæ par
lac. Tirini Tom I.
. & VII. 65
tim argentes , vt patet Numer.10. V.2.partim cornes , & qui
dem arietina, vt dixi Leuitici 23.
Allegoricè quomodo inundum expugnarunt Apoftoli
biſque ſubiicere debeamus, explicat fusè S.Auguft. & Sera? S. Auguft .
rius: quiidem docet, hanc ſeptem dierum circuitionem in de ferm ,106 ,
cho ata fuif fe poft ridi oct aux Paſ chæ , feri a prii na; & fab temp. &
m e cp.19.
batho pro ximo capt am vrbe m ,fed ſeq uen t dem um die ign e
ſuccenfam .
· Not ant Eſp enc xus & Lipf ius,fimi li ferèmod ò cum Robertus Eſpenczus
Francorum rex Auallionem obfideret,ipséque precibus vt pluri- tradatu de
mùm vacaret, & cum facerdotibus pſalleret ,vrbismuros fpó Eucharilt. Li
tefua fubitò corruiffe, & regiis aditum yndique pandille . plius in.Exé
V.17. Sit ciuitas hac analhema. ] Primò , vc has vrbium pri
Deo darent. Secundò , vt in prima vrbe exemplum
aliis ftatuerent , terrorem incuterent , ad deditionein & ad
poenitentiain prouocarent. Tertiò quia fic Deus per Ange
Ium fieri iufferat, conformiter iis quæ habentur Deuteron .
13.7.16. Vnde & 3. Regum 17. in fine, Deo tanquam aucto
ri adfcribitur. Demodo huius anacheinatis videquæ dixi
Leuitici 27.
V.26. In primogenito fuo fundamenta iaciat. ] Id eſt,quiſquis
inſtaurare voluerit Ierico, ille inaxiinum natu liberorum fuo
rum perdet cum fundamenta iaciet vrbis : in progreſſu verò
..
perdat cùm iam abfoluto opere portas vrbis locabit. Ita ad
litteram euenit inobedienti Hiel 3.Reg.16.in fine Nempe,vo
luit Deus in ruderibus & butto Iericho æternum exſtaremo
numentuin diuinæ potenciæ , & vindi&tæ in impio , & maxi
mèidololatras, & benignitatis in pios. Ita Rabbi Moyſes,
Mafius', Arias.
Allegoricè,Eucherius & Angelomius & Origenes extre
main mundi conflagrationem hîc deſignari notant:Serarius,
quàm deteltabilia peccata fint , quæ pænis tantis in hoc
etiam fæculo punit Deus alioqui benigniſſimus.
CAPVT VII.
Explorata vrbe Hai tentata,caditurpopulus Ifrael,propter furtum
ex anathemate lericho loſue lamentatur. Achan forre deprehenfus
iuffu Deilapidatur,& omnis familia, omniſque ſupplex igni cre
matisr .
quid facies magno nomini tuo? ] quafi dicat , Quòd
>
uum fortaſſe detrimentum cenſeri pofſet, iinò nullum , fi per
ſe idipfum ſpectetur : tuum verò nomen , ô Deus, quod verè
magnum elt debica gratia & honore no celebrari,quin verò
cótemni,derideri & exterminari,eiuſmodi elt,ve dannoſius,
exitialius & luctuoſius effe nil pofſic:& tamen ita futurum , fi
tua contra nos ira perltet,noſque ve iam incipis,metu,fuga,
cæde pergas coram Chananæis affligere. Deinde,fi omnino
nos propter fcelera noftra punire decreuifti,mille alijmodi
ad manum tibi funt , quibus id citra iacturam tuihonoris
facere poſſis ; cuæ faltem conſulas gloriæ diuinæ ve fidelis
& conſtans habearis in promiſlis tuis de Chananæa nobis
donanda.Denique,fi Hebræospenitusdeleas, quæ alia gens
colet noinen ſanctum cuuin & cùm omnes illud ignorent?
¥.14. Quamcumquetribuum fors inuererit.) Ex his verbis pa
tet, non Tolùm inſtinctu , fed & iuſſu diuino adhibitas hic
fuifle fortes ; quo caſu non licitum modò, fed & infallibile
elt tale ſcrutinium .Aliàs licèt fortes naturâ fuâmalæ aut ve
citæ non fine,niſi forſan ex finemalo ,vel materia, vel forma,
vel modo fuperftitiofo vitientur,taméſeinper incertæ atque a Caufa 26.
fallibiles ſunt Hinc Iure a tá Eccleſiaſtico ,quàm ciuilipro
hibentur adhiberi ad exquirenda furta , ſcortationes, vel sotes & de
Præſules eligendos. b Neque enim vlla in fortibus viselt ſeu b In rabu is.
naturalis, feu ſupernaturalis, ad tale quid indicandum .Vn- Eccleſia ves
de,nifi conftiterit Deum fpecialimodo iis ſeſe admiſcere, cit.de Sortile
fruftra & vanæ ſunt. gris.
V.19.Fili,da gloriam Deo,& confitere ,& c. ] Confeffione pec
catorum ab Achano verè Deo gloria tribuitur , Primò; fa
tendo ,monftrandóque , eun eſſe reruin omnium etiam oc
culciſſimarum ſcientifmum , omnia eius oculis eſſe apercil
fuerit, ipséque auctor inter totmyriades vnus deprehenfus
& conuictus. Secundò , commonltrando eum effe iuftiffi
mụn, quinon temerè, neque abfque cauſa Iſraëlitas fæeda
cumque dicatæ, non poſfint aliò diuerti. Quartò eſſe poten
tiſſimum , omnique reuerentia digniſſimum , cuius præcepta
nemo impunè violet : cuius fententiain & poenam nemo
vlla vi,arie,fuga,latebra euadere poſſit. Hæc Allegoricè S. Aug. orat. in
Auguſtinus applicat confeſſioni facramentali. Pſalm.gs.'
V.21.Pallium coccineum ,ſeu purpureum ,abftuli,& c. ]Hoc fur
tum coccini videtur præfiguratuin oliin fuiffe in ortu Zara
abaui e huius Achan , dum illi iamniam orituro ; & èmatris . loſlië 7.0.1.
vtero inanum protendenti obſtetrix coccinum alligauit,Ge
neſis 38. verf. 27. quia ſcilicec ex poſteris eius futurus erat
hic Achan ,abnepos illius, qui coccincam veltei ſacrilege
F 3 furare
 rius
Commenta
66
furaretur, atque ita publici luctus caufam daret , ita Rabbi
Raſchi , & Serarius.
7:25. Lapidauicque eum omnis Iſraël. ] Quomodo potuit A cipitanter in re tanti momenti, non ſatis excuffa & explora
lapidare , quem verf. s. iufferat Deus comburi?Reſpondet
Serarius , priùs viuum exuftum , poftea in cadauer lapidibus
fæuitum . Maſius,& lapidatum viuum , & exultum viuum ar
bitratur. Dum ,inquit Achan deducitur, duin rogus ftruitur,
incenditur,confcenditur.populus placandi Numinis auidus,
à iaciendis lapidibusnon continuit manus.
Et cunéta que illius erant, etiam filij & filiæ , igne conſumpta
fune.) ídque vt falutarimetu caftra omnia percellerentur, &
à fimili crimine deterrerentur. Deus verò'abſolutus eft do
minus vitæ omnium , etiam innocentium , & faltem ob cul
pam originalem omnesdebito fubeundæ ſemel mortis, quo
cuinque tempore, loco & modo placuerit Deo , ſubiecti fu
S. Aug.9.8 . inus. Ita S.Auguftinus, S. Thomas & alij.
S.Thom . 2.2. Peres, An damnatus fit Achan ? Dubitat S. Auguftinus.
9 108.a.4. Affirmat Caflianus , & Concilium Aquiſgranenſe lub Pipi
nio . Sed veriſimilius eft faluatum eſſe , ob inſignem poeni
tentiam , & ſceleris humilem confeſſionem , & quia , cùm
poſſet , occultare fefe , & indicium pænámque fugere nol
uerit. Ita Rabbini omnes, & Caietanus, Toftatus,Maſius &
Serarius.
CAPVT VIII.
Expugnata vrbe Hai , rex eius ſuſpendio necatur, Deuteronomium
lapidibus inſcribitur. Benedi&tiones è monte Garizim , maledi.
&tiones à monte Hibal proclamantur .
$ 28. Lerecentes a vertunt
recentiores habent lan camSeurata fed.Chaldraithe
ſeu hasłam . Et verò He
71710 bræum cidor vtrumque fignificat. Et veroſimile eft, quod
Theodoretus & Abulenfis rectè notarunt, Ioſuë clypeum
ſuum haftà in altuin ſultuliſle, vt ex loco ipfidiarum conſpi
ci procul poffet, ſignúmque haberent illi quo monerentur
vrbem hoſtibus vacuam inuadere. Sed non huius folius rei
fignun hoc erat. Inſuper denotabat præſentem virtutem &
vltionem diuinain : ficur extenſio virgæ Moyſis in mare ru
brum Exodi 14. & eleuatio manuum in monte aduersus
Analecitas Exodi 17. Hinç continuauit Ioſuë in altumn ex
tollere lanceam & clypeum fuum , quouſque Haienfes pla
nè fufi effent & deleti V.26. rie ſcilicer retrahendomanum ,
Aug. ferm . victoriam populi Deiremoraretur aut præſcinderet.
Allegorice ,S. Auguſtinus applicat hæc vero Iesv Chri
93.de Temp. Ato,qui aduersus Hai,quod vaštitatem deſignat, id ett aduer- C
sùs mundum tyrannide Satanæ valtatum ,manus in cruce
tamdiu extendit, quod omnia ſubiugaſſet. Eandem hanc
crucein ſuis omnibus affeclis, in omni terrarum parte, omni
tempore,tanquam certiſſimum clypeum , tutiſlimámque lan
çeain ſuadet : ea nos tuetur , ea hoftes omnes conficit, ea
victorias omnes parat ,
Notat auctor Traditionum Hebraicarum , locum hunc
vbi Ioſuë clypeum iam extendic in altum , fuiſſe areain in
qua nutantem arcam tetigit infelix o2a, 2. Reg.6 . Vnde 1.
Paralip . 13. v.9. vocatur Area Chidon .
Debenedictionein monte Garizim , & maledizione in monte mum
Hebal totáque rei hîc iam peractæ cæremonia vide quæ dixi
Deuterononomij 11. & 27
CA PVT I X.
Gabaonis& fimulatione longi itineris imponunt loſuë da principibus
Iſraël, qui interpofsto iuramento, ſpondentipfis incolumitatem .
inſecuto tamen populi murmure perpetuofamulitio adftringuntur.
Abaon. ] Hæc ciuitas deſcribitur in frà cap.10.v.2 . D
Hieron . de maior4.3.Golong menghada eras Gabaona, es una cinitatem regalium,es
oppido Hai , omnéfque bellarores eius fo-tiſſimi. Addit Hie
locis Hebrai . ronymus, fuiffe metropolin Heucorum iuxta Rama, in forte tri
cis,
Joſeph 1.2 . bus Beniamin , pro Leuitis ſeparatam : Ierofolymanon piſi so .
Antiquit.c.22. ftadiis, ſeu tribus leucis diſtantem , Ioſephus, Burchardus
& Beniami
Beniamin in nus: in Silo monre fitam fuiſſe Adrichomius &
Itinerario , affirmant.
Adrich . & Petes Primò, An Ifraëlitæ cùm Gabaonitis foedus percu
Burchar. de
terra Sanda. tere potuerint? Negat Caluinus, & ex eius affeclis Alberi
4 Gentil.13. cusGentilis . Iuriſconſultus : & Abulenfis ,quia cum ſepte
de bello c.19. nis Chananæorum gentibus , è quibus erant Heuæi ifti,
vetitum erat inire fædus , Exodi34., verſic. 12. Refpon
deo , non fuiſſe , ſi pacem ab Ifraëlitis peterent , ſuámque
terram ,vrbem , & fundos illistanquam veris à Deo conlti
tutis dominis vltrò concederent : atqui hæc omnia faciunt
hîc Gabaonitæ , cùm toties ſe profitentur feruos Ifraëlitarum ,
illis fupplices fiunt , illorum facra fuſcipiunt, & c. Quin in
Deuteron. 20.v.10. exprefsèmandat Deus, pacem offerri curti
bus priuſquam expugnentur , quod etiam ad ' Chananæos ex
Aug-9:43: 14. cendendum fuiffe fatentur Rabbini , adeoque & ipfe Calui
& c.
Decian . 3. nus, & alij. Ita S.Auguſtinus, Liranus, Caietanus, & è Iurif
conf. 20 .
Trem . & que conſultis Decianus, & Caluiniltis Tremellius & Iunius.
Petes Secundò , Cur ergo hîc verf.14 reprehenduntut,
nius hic .
quòd os Dorpininon antea interrogauerint ? Gur verf. 18. inulti
in Lib . Ioſuë
tudo contra id factum murinurat ?Relpondeo , Quia licèt
fædus cum illis inire licuerit , nimis temere tamen & præ
ta legacorum fide ſe geffiffe , & iureiurando obſtrinxille vi
dentur.
Petes tertiò, An hoc tale iuramentum obligarit Iſraëlitas
fidem datam Gabaonitis præftandam ? Affirmant Liranus,
Hugo, Dionyfius,Caietanus.Sed Reſpondeo,non obligaſſe,
tum quia fraude & dolo extortum fuerat ; tum quia erat
hîc error perſonæ . Putabant enim fe non cum vicinis Cha
nanæis,ſed cum extraneis & valdè remotis , putà Arabibus
aut Syris, quales illi ſuis petiaciis, id eſt fruſtis veltium con
ſutis, ſementiebantur, foedus inire & jurare , iiſque ſolis ſe
obftringere intendebantur. Ita S. Auguftinus , Abulenſis ,
Maſius, Arias , Serarius. Videntur tamen principes v.19.fibi
perſuafifle , teneri ſe hoc quali iuramento . Vnde colligas,
quanta tunc fuerit nominis diuini reuerentia & religio .
Nota camen ,Hebræos , cùm fraude cognita primum ni
hilominus pactum ratum eſſe voluerunt, ve licitè poterant,
exinceps verè obligatos fuiſſe. Vnde & poftea , cùm Saül
hoc fædus violaſſer,grauiſſimè id vlcus eft Deus,2.Reg :21.
V.21. Ligna cedant, aqua quecomportent. ] Hæc eratmulcta
fraudis Gabaonicarum . Et primò quidem totipopulo , totiſ
que caftris ligna & aquas afferre cogebantur , etiam facta
B iam terræ diuifione, vnde & à Iofepho início , id eft,ſerui
publici ſeu calones vocantur.Sed ſucceſſu temporis ,maximè
ſub Dauide & Salomone,ſoliustabernaculitépli vſibus ſub 61. Erd . 2 .
ſeruiſſe leguntur : & Natinei b vocati ſunt, id eſt donati,ſci V. 43. & I.
licet Leuiţis, vt effent ipſis quafi fubdiaconi.Ita S.Hierony- Paral.9.0.2.
mus, Innocentius,Liranus Sigonius,Mafius,Ribeira & Abu
lenſis : qui etiam hinc conitare dicit , Gabaonitascircum
ciſionem & reliqua ſacra Iudaica fuſcepiſſe :neque enim po
tuiſſent aliàs his templi feruiciis adhiberi. Conítat ſecundò ,
illos vrbibus fuis in quibus vfque ad terræ diuifionem ma
nere permiſli ſunt,eâ peracta eductos , & per varia loca di
ftributos fuiffe , faltem tabernaculo propinquiora , è quibus
ad fuam lignationem aquationémque per vices Itatisteinpo
ribus accurrerent. Et sicutſacerdotibus ac Leuitis erantaf
fignata certa iura è quibus ſuſtentarentur , vtdixit Numer.
18. ita & Gabaonitis decommoda fuftentatione proſpectum .
per principes fuit , forſan ex eleëinoſynis & donariis San
ctuarij,quæ ad id abundè fufficere poterant. ita Abulenſis.
CAPүт х .
Quinque reges oppugnantes vrbem Gabaon , immoro fole integri dici
Spacio denincunter, og ex ſpelunca extracti ſuspendio necantur,
Sed & plures alij regeseo urbes exſcinduntur.
V.II Apides grandinis valdè magnos , Angelorum manui
Domimus fuper Amorrhæos , nil tactis Ifraëlitis. De fimili
grandine vide quæ dixi Exodi.9 . Porrò lolue precibushanc
quoque ruentium faxorun procellain à Deo impetratam
eſte, affirmat Eccleſiaſticus c.46. 4.6. Inuocauit 1 E OS Altiſſi
in oppugnando inimicos undique, og audiuit illum Deus in
Saxis grandinis.
V.12. Sol contra Gabaon nemouearis , luna conira vallem
Aialon . ] Erat illis hæc media inter duasillas vrbes, & in
hoc prælio certabatur.
Peres Primò, Quoto menſe, & die contigit hoc porten
tum Reſpondeo , cum Serario ,27. die 2.menfis qui dicitur
Itar,?& reſponder noſtro partim Aprili,partim Maio.
Petes Secundò, quota hora dieiſtecerit fol? Lirapus, Va
tablus, Arias & Serarius yolunt in meridie id factum , quia
hîc dicitur fteriffe in mediocæli. Sed medium cæli poteſt vbi
que conſtitui. Reſpondeo ergo , id contigiſſe verifimiliùs
hora veſpertina ſub occaſum ſolis :hîc enim expreſsè dici
tur, Non feftinanirſol occumbere. Cùm ergo vereretur Iofue ne
hoftes propter inſtantes tenebras effugerent, orauit Deum yo
ſolem filteret. ita Caietanus & Abulenfis.
Petes Tertiò , quamdiu fteterit ? Integris 24.horis,feu die Iuftin.contra
vno naturali,inquitRabbi Eliezer, & IuſtinusMartyr.Qui- Triphonem .
bus fi addas 12.priores horas quibusordinarium ſuum circu
lum ſol iam peregerat , fuerit hic dies Ioſuanus integrarum
36.horarum . Sed veriſimilius eſt, folem non ſtetiſſe nili diem
ynum artificialem , hoc eſt 12. horas : vnde Eccleſiaſtici 46.
V.5 . dicitur ,Vna diesfa & a eft quafi duo,ac fidicat, Dies quæ
ſolet eſſe 12.horarum ', facta eſt 24.horarum .
Nota ftetiſſe tanto quoque tempore immotam etiam lua
nam , vt hîc dicitur, & conſequenter omnia reliqua aſra,
omneſque cælos iubente Deo 'Angelos cælorum motores
tantiſper ſubfiftere. Neque enim expediebat ,vt conftitutusà
Deo iam inde ab ipfo rerum ortu perpetuus inter cælos &
lidera ordo, tenor acconſenſus , inæquabili vnius aurduo Conimbr. l.ai
rum progreſſioneturbaretur. Ita Abulenſis Mafus, Conim
bricenſes & Serarius. Qui etiam docent , ceffante cælorum
motu ceffaffe quoquenaturaliter ea omnia quorum ismotus
eſt cauſa particularis, v.g. reciprocationem ältus maris, quæ
à luna dependet : item tempus, cuiusmenſura eltmotuspri
mimobilis. Vnde dies illa non durauit alia duracione, quæ
rem
 Caput XI . XII. XIII . & VIX.
rem quamuis exiſtentem naturaliter conſequitur : ytidura- . in terra tam angulta toc dominari regês , vt iain fileam 67)
alios
bunc omnia poft extremumn iudicij diem . Non tainen ceſſan populos feu reſpublicas in eadem habitantes , quibuscap .
te cælorum motu ceſlabunttunc alia omnia ſublunaria quo- a ſeq. arguit ſtupendam ſoli illius vbertatem , & iure merito
rum is motus ſolùm elt cauſa vniuerſalis : quia inter cælo . vocari terrain lacte & mellemanantem . In fola Galilæa, in- Loſephus in
ruin vniuerfalem influxum , & hæc inferiora non eft conne quit Iofephus, ducentæ quatuor viſuncur vrbes ac vici. Mi
Suarez to, l. xio eſſenti alis, vt copiosè & ſubtiliter exponit Suarez . niina yrbs aut vicus habet pluſquain quindecim millia ca Vira ſua .
Metaphys. Nora ſimili iniraculo 4.Reg.20 . petente Ezechia retro
diſp . az.de picum . Quot ergo erunt in tota reliqua Iudæa : Quamquam Ariftor: Polis
caufa prima aétum fubitò folem totamque cælorum machinain ad 10. ex Ariſtotele , Strabone , Plinio & Genebrardo meminiffe
(ca.s. gradus, hoc eft ad decem medias horas , vt ibidem videbi oporteat , reges olim vocari ſolitos fingularum ferè vrbium
mus. Et tempore nouæ legis de Mutis Ereinita legimus, ſte maiorum doininos , maximè ſi municipia quædam accel- Gene Plinius l. 6.
tiſſe ad horas aliquot ſolem , donec ægrum , quen curatum C. 9 .brafup.
fiffent.
ibat, viſitaſſet. Quod verò de fimili folis portentoſa Itatione Notat verò Procopius, & ex hoc Euagrius, plures ex his
16.28, per criduum ſcribit Turpinus in Vita Caroli Magni: a & Chananæorum populis , cùin viderent Te Iofue reſiſtendo
in amphi- " Soſitas ille apud Palutum , b & alij Ethnici de conceptu
oTuone non eſſe , relicto patrio ſolo , in Ægyptum , indéque in Afri
Herculis ſui trinoctiali nugantur ,non niſi fabulæ ſunt & cam & Libyamn profugiſſe , ibique excitatisnouis vrbibus, Procop.l. 4.
fomnia .
Allegoricè pugnante vero Iesv, & in cruce peccatum , oinnein eum tractum vſque ad Hercules columnas , tenuiſſe . Et de Bello
idem ſentire videtur S. Auguſtinus. In Germaniam quoque Euagr.1.4.
mortem , totúmque infernum debellante , Sol in medio cæli & alia Europæ regna non paucos penetraſſe tradic Abenef- Hilt. Ecciel.
& luna continuerunt radios ſuos, & totum vniuerſum ob ra , & alij Rabbini, Genebrardus.
ftupuit : ita Theodoretus. c . 18 .
Vniuerſos reges regiones:vno impetu cepic .) id eft,
; 42.paucorum S. Auguft.in
yna hac dierum expediti one : & quidem , ne vel cp.ad Roma.
yno Iſraëlitarum in tot præliis deſiderato. Quàm felix,quàin CA PVT XII I. nos Genebrar .
in Chronol,
certapanoplia,Dei auxiliarismanus ! Plenilunt hiſtorici li Tubet Deus loſue ut terram iam occupatam diuidat Iſaëlitis. Recetas
bri cæleftibus id genus auxiliis. Et vtMoyſis, vt Samuelis, ſentur etiam portionesiam antè affignata tribubus Ruben ,Gad
vt Dauidis,vt Ezechiæ , vtMachabæorum , aliáque veteris B
teltainenti miracula fileam , quis non ftupeat in noualege dimidia Manaſſe trans lordanem .
præſente m Dei dexteram in ſubminiftrandis ad primam pre V.3. Fluuio turbido. ] Id elt à Nilo , qui Hebraicè Stckor ,
e Buſeb.l.3 .
Hift.c. 5. & cem pluuiis & aduerſus hoftem fulminibus legioni i Chri
Tercull. ja ftianorum inde dictæ fulminatrici ? & orante S. Iacobo Niſi quia aqua eius limo eit turbid « & quaſi nigra. Ita S. Hierony
Apo. & ad benfi Epiſcopo à mulcis & culicibus fugatasPerfarum for mus, Vatablus, Liranus, & Maſius. Puto tamen hic non tam
Scapulam . midabiles copias ; à S. Amiano Aurelianenfi Præſule toni
ipſum Nilum deſignari , quàm riuum Niii feu torrentem illum
truis & fulminibus abactum Attilam ? Nonne & Gentilis qui de deferro venit, & inter Rhinocluram fluuium & Pelufium
Claudian.
lib.1, deHo. Poëta d Theodofi o adgratul atur ? vrbem in mare delabitur : vnde alibi torrens Ægypii,a alibi : Toros :4
norijConſula O nimium dilecte Deo ! cui fundit ab antris ..
torrens deſerieb vocatur : eltque ex ea parte limesterræ ſanctæ , vlc.
su . & Sozo Æolusarmatas hiemes : cuimilitat ather , ficut verſus Syriam liines alter erat Emath minor , aliàs Epi
men, 70 Et coniurari veniuntad claſſica venti. phaniu.Nomen verò Rhinocolura accepit ( vtvult Strabo )
Neque deſunt noſtro quoque tempore ſeu per Europam , ſeu rhin Id elt nalus, & xóxovegi, Id elt truncus : eò quòd Ægy Strabo. l. 16
per Indias complura eiuſdein rei & ſtupenda documenta, prij cò aliquando duxerint coloniam facinoroſoruin ,naribus
quæ Maffeius, Iarriçus & alij Hiſtoriographi recenſent. truncatorum , yt hæc ſua deforinitate aliis exemplo eſſent &
terrori.
Ý . 5. Eiuſque confinia . ] In Hebræo , Chaldæo & Græco
CAP v T XI. additur, terra Gible ,de qua 3. Reg.5.v.18 . & Ezech ,27. V.9 .
Eriam rex Iabir ,cum pluribusaliis regibus, vrbibus ac populis expu Porrò quæ hîc dici poffent de diuifione terræ fanctæ in
tes æquales , item de ſortitione tribuum . & cætera huc par ſpe
gratur à lofue. Etantia videNumer. 26.v.53.vbi illa explicui.
0.4. с Tantùm hic notandum , eam diuifionem quæ ſexto hoc ab
myriadesmuliwsnimis.)
4.Populus triginta feu trecen loſephus
ta milli dicit fuiffempeditum
a : equitu vnam ingrelſu
feque terræ
ntibu ſanctæ
s deferi anno
bitur factatres
,vltra in Galgalis
fuitcribus ,vt hoc
progrefTam autc.&
ef
myriadem : curruum falcatorum armatis grauidorum duasmy ſortit fuiffe. Solæ tribus Ephra
riades. fe &tuin ā non enim Iuda & im
Manaſſereliquæ fortitioneobue
7.6. Eguos eorum fubneruabis. J Hoc eft,inciſis crurum ner. nerant , de dimidia
cuin altera facto adierunt: , fedes quæ ſibi tribus
feptem adire ſeu
uis, quafi vinculis diffe &tis , prorſus inutiles reddes : quòd noluerunt , ſeu neglexerunt, fortè inetu vicinorum hoftium ,
lacinė dici folet, ſubpernare , vel juffraginare equos.
..

Petes, Quarenoluit Deus Ifraëlitas vti his equis ;ne qui quibus putabant fingulas tribus iam per domicilia diſperſas
dem ad diuidendum aliis , & pretium inde conflandum . reſiſtendo non fore , proindéque conſultiús putarunt, caſtra
ad tempus collecta manere, etiam Ioſue & principibus ap
Reſpondeo Primò , ne equis ad bella percommodis , vt pote probantibus. Fortè
generoſis & pugnacibus, ( de quo vide Lipfium ) paulatim inè in re non ſat compertaetiam inæquali
, volueruntate ſortiuin
t rem offenfi,
tantiſper inaxi
differri,
confiderent Iudæi , & his potiùs , quàm Deo victorias ſuas donecaccuratiore ftudio Geometrarum , oculari inſpectio
adſcriberent. Secundò , ne, fi eos Chananæis aut aliis vici
nis hoftibus reuenderent,ab iiſdem noua rurſusdamna acci nelegatorum , & iinprimis fluxu temporis ipsáque experien
tia certiùs omnia innoteſcerent. Nain hæ dilationis caufæ
perent. Et has etiam ob cauſasiubet hîc Deus currus oinnes videntur infinuari cap.18 , v.3. & ſequentibus, vbi narratur
bellicosſeu falcibus armatos igne comburi. Tertiò , voluit perfectam demum polt alterum annum fuiffe in Silofortitio
Origen, ho. Deus ab omni fuperbia , ferocia , libidine & falacia, qua
mil. 15. nem terræ quæ hic inchoatur : nam ſeptem reliquæ tribus
..

rum fymbolum elt equus , Iudæos auocare. Ita Origenes,

Theophylactus, & Serarius. tunc etiam ipfæ ſuam ſingulæ hæreditatem habent.
AgTheophyl
gr, 10 ..in
Nota tamen Secundò ,neque ab hac pofteriore tribuú forti.
36.Montem Iſraël. ] Id eft ,montem Samaria, qui, factâ tione in silo, neque à priore in Galgalis cæpiſſe ſubduci
poftea feceffione decem cribuum è tribu Iuda ſub Ieroboa annos Sabbathicos & lubileos quos Leuitici 25. Deusin
mo, vocatus eft mons Ifraël.
choari præceperat pofteaquam ingreffi fuifſent terram . Nam
V. 20. Domini fententia fuerat, vt indurarentur corda corum .] D primo ab ingreffu anno , deuictis iam Chananæis, acvtique cæſis
Hebraicè eft à Domino erat, vi induraren : cor ſuum . Quomodò 12. regibus cap.io.v.42. & occupacis omnium terris,
autem non Deus , fed hoino fe ipſum induret & excæcet ,
contra Caluini blaſphemias fusè expoſui Exodi 7. & cultis , ſaltem magna ex parte , quid dici poteft defuiffe
quo minùs à Tiſti ſeu Septembri menſe ( nam ab illo auſpi
cabantur Hebræi fuos annos Sabbathicos & Iubileos , vt
CAPVT XII.. dixi in Chronico,c.s;) terram incolere & poffidere diceren
Enumerantur reges 31. citra ego vlora iordanem ; quus Moyſes dan tur ? Nam quòd tribus inallent adhuc ad aliquod teinpus
ſuas in communeterras poſſidere , non impediebat poſfellio .
loſue deuicerunt .
nem ,aut inhabitationem ,aut víuin , fed folam diuifionem in .
ter tribus.Vide plura hac dere in noſtro Chronico, c.21.
.24. Mmes reges triginta vnus. ] Non vno die toe reges
Cenebr.in Pl. multo tempo pugn J o ſ c o n t r a r e g e iſ to s , i n q u h i c S c r
14.0.10. re auit ue s it i
CAPVT XIV.
lofeph.l.se
Amq.6.1, ptura c.11.v.18 . Et Ioſephus quidem dicit quinquennale fuiſſe Caleb ex diuino promiſſo accipit Hebron in portionem heredicariam ,
Theodor. qu. bellumſeptennal : e.Theodoretus , Abulenfis ,Mafius , Arias, Serarius V. IZ . A mihimontem iftum quem pollicitus eft Dominus.Quæ
16.& c.
• HiDaerrd
on.cp . DanNotat
p a
vſque S. BarHieron
a b e e extend niſi, vbi
, n.oen Palæſtinaini
ad celongiffima
n t u m ſexagineftpurà
t milliaà V.14. cùm murmurantibus aliis exploratoribus, ob gigantes
f
ad anum . fuum . vbi latiſſima ;non nifi ad fexagint millia paffuum . a
a Enacim quos viderant in monte Hebron ,Caleb illis fortiffiind
Recentiores verò Coſmographi, vt Borchardus & Adri refiftente , & horribilem illam atque ve menciebantur, inex
pugna bilem terram fibi expugnandam incolendámque de
chomius & alij anguſtioribus adhuc terminis eandem de pofcente , reſpondit Deus id libiplacere : Inducam , inquit
finiunt. Ergò longe anguftior erat noltro Belgio. Quare Calebum in terram hanc quam circuiuit,con femen eiuspoffidebit cam .
F Porro
 Commentarius in
68
Porrò Hebron Numer. 13. verſ. 23. dicitur , ſeptem annis an
te Tanin Ægypti condita fuiſſe, hoc eſt non multò post dilu- ,
uium . Sed ante tempore Abrahamivocabatur Cariath - Arbe, A
vt hic dicitur verl.is. Quod Rabbini , ſanctus Hierony-
mus , Liranus , Hugo , Abulenfis & Adrichomius vertunt,
ciuitatem quatuor , quòd eo loci ſepulti ſint quatuor nobiliffi
ini Patriarcha Adam , Abraham , Iſaac do Iacob , cum quatuor
vxoribus ſuis Eua , Sara , Rebecca doo Lia , Geneſis 47. verſ.30.
Sed de Adamo cão Eur iſtic ſepultis eſt incertiſſimum : nam
quod hic dicitur , Adam maximus ibi inter Enacim fitus eft,
nil ad primuin humani generis parentem ſpectat , ſed ad
aliun diluuio polteriorein , qui vocatus eſt Adam Hebraicè,
id elt homo, maximus inter Enacim , quia fortè interhos pri
mus origine , ſtatura præcellens , potentia acdignitate cla
rilimus : ita Maſius,Caietanus,Vatablus , Arias & Serarius.
Qui & Hebræa hoc loco fic vertunt, Hebron antè vocabatur
Cariath ,id eft vrbs, Arbe ; is Arbe homomaximus fuit inter Ena
cim . Et cap. ſeq. verf. 13. expreſsè dicitur , hunc Arbe fuiſſe
patrem Ena, à quo alij Enacim gigantes prognati ſunt, vt di-
xi Numer. 13. 9.23 . Igitur Arbehic non ſuinitur pro quatuor,
fed ett nomen proprium famoſiillius gigantis, qui eo loci,
vbi nunc Hebron, ledeın ſibi viuenti regiain , & morituro fe
pulchrum delegerat , vndedicta elt Cnariath ,id eft ciuitas,
Arbe. Quo verò tempore , quáveoccaſione , aut à quo dicta
Hieronde fuerit Hebron, prorſus obfcurum arque incertum eft. S.Hiero- B
nymus à filio Calebi, non huius ſed antiquioris in Ægypto ,
qui 1.Paralip ... V.42.Hebron , vocatur , fic dictam putat. Sed
hic in Ægypto feruiebat, non verò dominabatur in Paleſti
na. Serarius putat à focictate ſeumicitia , quam cum eius loci
principibus iniit Abraham Genef.14.4.13. ita vocatum fuif
le :nam Chebron ſignificat Latinè focietatem eo coniunétionem ,
& 18. hom.17. vr etiam notat Origenes. Non eit improbabile ſic dictain
Orig.
c 1.Reg. 30. fuifle ab Ebrone , à quo Abraham locuin coëmit, vt ibidem
V.31. dixi. Fuit hæc Hebron vna ex ciuitatibus facerdotalibus &
dz.Reg.3. refugij, inquit S.Hieronymus : & ex ea Dauid c ex hoftiun
& c. manubiis ad amnicosmuneramiſit , & ipfe rex ibidem per an
e a.Reg.'s . nos d ſeptein reſedit : in eâdem rebellionem fuam orſus eft
f Baron.co ... Abfalon : e denique doinicilio Zachariæ patris IoannisBa
in Panegyrico ptiltæ eamndein nobilitatam fuiffe cenfet Baronius f &
viſitationis Delrio .
B.Virgin .
CAPVT XV.
Sors tribus Iuda. Othonieli in uxorem datur Axa filia Caleb, ob ex
pugnatam Cariath Sepher.
C plicantur, à culcu veri Dei , veraque fide diuelluntur : atque
gultior maris pars in continentem excurrit. Sinus
verò cuiushîc fitmentio,eft iuxta Idumæam .Simile de lingua
maris habes Iſaiæ 11.7.15. Quale dicatur hic mareſalfiflimum ;
& quis fit Aſcenſus Scorpionis , dixi Num.34 .
Ý . 14. Ex Cariath - Arbe , ipſa eft Hebron , deleuit Calcb tres fi
lios Enac. } Dices, Suprà cap.1o . v.36 . & cap.11. verf.21. di
ctum fuit , loſue cepiffe Hebron & Dabir , & percufliffe in
ore gladij vtramque vrbem ,& interfeciſſe quotquot de Ena
ciin in iis reperti fuerunt : quomodo ergo hîc iam dicuntur moninupſerat,in dotem dedit,3.Regum 9. Quam quæ
hæc omnia patrata à Caleb ? Reſpondeo , Polt primas loſue
victorias , cum nullum in hiſce captis yrbibuspofuiffet præ
fidium , fed in Galgalais ferè caftris iun &ti hærerent Iſraë
litæ , vel aliis alibibellis diſtinerentur , iteruin in eas irrepſe
rant Chananæi & filij Enacim è vicinis ciuitatibus Phili
ftinorum Gaza,Geth & Azoto,in quibus relicti fuerant, vt
dicitur c.11.v.22. cúmque natura loci & artemunitiſſimæ ef
ſent vrbes,facilè eas tutari poterant. Cercè,dum Hebronem à
Ioſue peteret Caleb. C.14.v.12 .conftat ibi iterum fuiſſe Ena
cim : quare & bellum aduerſus eosparabat Caleb , ſed poft
mortem demum loſue arma fumpfiffe,felicitérque expugnal
ſe narratur c.1.libri ludicum ,à v.1o.vſque 20.Vnde quod hic D
de iiſdem expugnatis habemus , per prolepſin ſeu anticipa
tionem refertur. Ita Maſius, Serarius, & alij.
V. 17. Othoniel frater Caleb . ] Peres, Si Othoniel fuit frater
Caleb , quo iure dedit illi Axam filiam ſuam vxorem , ſi nu
priæ neptis cum patruo fuerintprohibitæ legeMoſaica ? Ad
hanc quæftionem reſpondi Num .32.V.12.
V.19 . Da mihi benedictionem ,] Chaldaicè pofſefſionem derhar
reditutem , ſcilicet ampilorem . Nam hæreditatis aſſignatio ,
quæ permodum dotis liberis fiebat ab antiquis patribus : be
nedictio vocabatur. Exhis verò conftat, cùm filiæ nuptuida
rentur viris ex ſua tribu dotem ipſis dari ſolitain etiam ex
prædiis & agris : quod non licebat cùm alteri ex alia tribu
huberent ,vt patet Numer.ylt .
Dedit is irrigurim ſuperiuseo inferius , ] Hebraicè , dedit ei fortis o funiculi unius , cum ſim tante multitudinis , & in duas
orbola gallotmahim , id eſt , vortices aquarum , ſeu ſcatebras è quibus
quaſi terræ venis ebullientes aquæ volutatim protrudi vi
dentur, vt fit in ſcatebris quorumdain fontium.Ita Mafius &
Magalianus. Et quidem duplicis generis fcaturigines eiuſ
inodi dedit filiæ ſuæ Caleb : vnas ſuperiores , quibus cliuoſa ;
alias inferiores , quibusplaniora loca irrigari poffent. Quod
fanè non exiguum donum æſtimaridebet,maxiinè įn Chana
nxa, quæ ob nimium folis ardoret aquis affiduè egeret, &
pluuialibus (ubinde deltitueret
Sed gratificari volebat
Lib . Ioſuë,
Caleb Othonieli , & quem præſagiebat ducem Iſraël olim
futurum ,voluit è vulginumero vel ex nunc eximere,opibuſ
que & gloria quanta poffet augere. Tropologicè,Procopius
irriguum ſuperius, eft oratio & contemplatio, inferius, humi
liatio & mortificacio .
CA PVT XVI.
Sors es limites tribus Ephraim .
ys. Per vallem arundineti intelligitur vallis arundinibus
abundans ,eò quòd fcateat aquis ftagnantibus, li
moſis ac torpidis , in quibusferè arundines ſuccrefcunt. Et
propter has aquas ſubinde ( fed impropriè ) vertitur torrens
canna feu arundinis , vt cap . feq. verf . 9. Quidam putant
hunc eſſe correntein Carith , apud quem latuit Elias 3.Re
guin 17.
V.9 . Vrbeſque ſeparate ſunt à filiis Ephraim in medio pofleffionis
filiorum Manaſſe,] id eft, præter eas vrbes quæ Ephraiinitis in
proprio círculo, à circulo fratruin ſuorum Manaſſenfium di
uilo obtigerant, inſuper aliæ quædam vrbes, intra circulum
Manaſſenfiuin fitæ , ( notæ quidem tuin , fed hîc non nomina
tæ ,) communi conſenſu , ob amplitudinem illius tribus, fe
paratæ & adfcriptæ ſunt Ephraimitis. Hinc ſeq .cap .verf.9 .
vrbes iltæ Ephraimitarum dicuntur fuiſſe in medio vrbium
Manaſſe . Similia etiam in aliis circulis aliarum tribuum vſu
ſubinde veniffe, vt quædam iis oppida concluderentur, quæ
tamen ad alienam tribum ſpectarent,ex feqq.cap.inanifeſtum . Num.z6.
eft,& cauſam alibiaſſignaui. a
V. 10. Etnon interfecerunt fili Ephraim Chanan anm quihabi
tabat in Gazer :ributariss. Præ ignauia & auaritia tolerarunt
Ephraimitæ Chananæum contra expreſlum Deimandatum
Deuteron .20. Idcirco & hîc & Iudic. 1. & 3. Regum 9. & .
Oſex 7. Id illis vitio vertitur:Inaximèob fcelera Chana
næorum , quibus, vt fit, vicini Ephraimitæ facilè contamina
bantur. Duo genera fcelerum mercatoribus familiarium no
Eat Oreas : Chanaan , inquit, in manu eius ſtatera doloſa , calum
niam dilexit. Quæ cùm tolerari non debuiſſent, turpis tamen
lucri cauſa tolerarunt Ephraimitæ , en contagium.eorumdem
ſcelerum :Et dixit Ephraim ,Verumtamen diues effectus ſum , q. d .
Nilmoror, fcelera , dummodò tributis illorum diteſcam .Sed
non hic ftatum . Didicerunt opera eorum , inquit Pſalmiſta , P1.103.V.26 ,
feruierunt fculptilibus eorum , ó fačtum eft illis in ſcandalum . Hos
fructus referuntpolitici ex commercio infidelium :mores il
lorum imbibunt,ſuperſtitionibus eorum & impiis nuptiis im
ita ruinam fibi non præſentenmodò , led & æternam accer
funt.Simile peccatum filiorum Manaſſehabes c.ſeq.v.13.
Nota , Chananæos hos progreſſu temporis vſque eò ſeſe
communiuiſſe , præſertim ad littusmaris , quod ferè incole
bant,mercaturæ faciliùs exercendæ cauſa : vt à Iudæis cum
velmaximèvellent, expugnari non poflent. Exemplo fit hæc
ipſa Ephraimitarum vrbsGazer,quam ne Dauid quidem ſuam
facere potuit : fed Pharao demum rex Ægypti deficutain
iam externo auxilio vi cepit,incendit,& filiæ fuæ , Salo
ipfam hi
Itoriam ixx. Interpretes ,,vt in quibuſdam codicibus reperi
tur,huic lofuano textui hîc,telte Magalliano, lubnectunt.
CA PVT XVII.
Sorsogo limites mediæ tribus Manaſſe , in ea filiarum Salphaad .
Murmurantibus Ephraimitis ob nimias ſuæ fortis anguſtias , iubet
Iofue vtarmis producant terminos fibi conſignatos.
8.5. Eciderunt funiculi Manaffe , decem , ] nempe quinque
filiis Manaſſe maribus verf. 2. obuenerunt ſortes
Color
quinque: aliæ quinque obtigerunt quinque filiabus Salphaad,
qui filius fuerat fexti filijManaſſe. Sed hæ quinque poſterio
res partes filiaruin finul iunctæ non plus agri coinplecte
bantur , quàm vna priorum quintarum quæ maribus obtige
rant : in quinque tamen partes hîc diſpeſcitur quæ non erat
niſi vna, & fexta dici potuiſſet , quia iam tum ab inicio in
quinque partes ſecundum numerum quinque filiarum diuer
fis viris nuptarum dirempta fuit:ita Máfius & Serarius.De his
filiabus Salphaad, vide Num.27.& 36.
7.14. Filij Ioſeph , hoc eft , duæ tribus Ephtaim & Manaſſe,
cùin iam reſiderent in circulo fuarum poffeſfionum , experi
renturque ſe nimis anguftè habitare ; queruntur apud Iofue ,
Eleazarum , & reliquos principes:quare dediſti mibi poffeffionem
tribus diffectus ? Non queruntur hæ duæ tribus,quòd pro vna
tantùm ſumptæ effent , vel quòd in gemerali ſortitione non
obtigiſſet illis niſi portio vnius tribus : fed quòd ambæ fimul
in Ciſiordona regione non plus agri iam de facto poffiderent
quàin vni tribuilatis eſſet.Nam licet fat amplæ portiones, &
quæ duabus tribubusſufficerent,ipſis forte obtigiffent ? quia
tamen hæ maiori ex parte adhuc à Chananæis occupaban
tur , vſui ipfis non erant: hinc pro dilatandis fpatiis ſuis in
ftantapud Iofue & alios principes populi.
9.15. Ad
 I
Caput XVII . XIX .XX. & XXI .
lin Ý.15. Ad quos Iofueait : Aſcende in foluam ,& fuccide tibi ſpatia , tori ſuo Loſuë vrbem hanc iure hæreditario poſſidenda69 m de
bul & verf.18. Tranſibis admontem ,ſeu ad regionem montanam , derunt Ifraëlitæ ,non amplain , yberein aur amoenam ,ſed an
bius
quæ adhuc eft in poteftate Pherezeorum Raphaim gigancuma gultam , aridam ,ac penè dirutam , quæ ab arborum graueo
mi lentia & foli fterilitate cognomentú Sarah ſortita videtur,in
9.d. Habebis ſat ſpatij ſi filuas illas exſcindere volueris , &
vicinas ſolitudines cultas reddideris.
V.16. Refponderunt filij loſep h , Non poterimus , neque quit Arias Montanus. Et fita erat in monte Gaas,Ioſuë vlt.v.30 .
inus falt us illos & filuas in montanis exſcindere , cùmaud ere
per ti- & is
ftat Iudicu
, commmot2.
ionv.9. 2. Re
is && proc gumIn23.cui
ella.
v.30.iSep eft,intrimon
us d ten onate tempe
li latere
neantad Pherezaos et Raphaim ,in vicinis campeſtribus degen etiam fepeliri voluit. Hanc Ioſuë tanti imperatoris animi
tes, quos diffidimus nos ſuperare poſſe cum & vrbes in modeftiam non ſatmirari potuit S.Paula, telte fancto Hiero- Hicron.in Vis
>
bus colant munitiflimas , Bethſan & Iezraël,e ferreis ſeu falcatis nymo, cùm ſacra Palæſtina loca viſeret : viderétque , tam ta Paula.
curribus vtantur , ] quibusnos caremus. Sed perftitit loſue in præclarum ducem , toc tantiſque rebusgeſtis,tot & tantis vi
‫ ܐ‬-i ſententia,hortatuseos in Dco confidere : cuiusope non mo Etoriis inſignem , tam modeſte ac demiisè feiplum in diuiſio
Et dòmontes illos & filuas,fed & vrbesoinnes campeſtres Phe ne terræ tam nobilis, tam foecundæ geffiffe,nec fibi fuæque
ens rezzorum quantumuismunitiflimas expugnent , faciantque fainiliæ niſi locum perexiguum , vilem , afperum , ruinofum ,
ant ſuas,atque ita de anguftioribus fpatiis queri deſinant. vel potiùs dirutum delegille:fed neq; pro fua auctoritate de
Re
legille,verú à populo vt libi daretur periiſſe, & quidé vltimo
mis CAPVT XVIII. loco ,duin aliis iam abundè prouiſum ,& omnibus ex voto fa
sin MittunturGeometra qui terram accuratiùs demetiantur , vt reliquis etā eſlet ſatis.Iniquo fanè veriIesv Domininoftri figură gef
di etiam tribubus ſua dentur portiones. Deſcribitur forse limites fit,cui cùm omnia tradita eſſentà Patre,delegit fibi seper lo
um tribui Benjamin . cum viliffimú in Bethlehem , in Itabulo, in præſepi, in cruce.
na Nota. Hæc eadem vrbs,quæ hîc vocatur Thamnaath -Saraa,
fe y . I. vel Serech , vtelt in Hebræo, poſtea , vt patet cap.2. Iudicum
1.9. Jenim confecta, obtentámque tranquillitatem , pri fuit Tham
V.9. ectis-Cher
trainath fic èenim
es (rad
retrog eft inin Heb
litteris, honræo eftuëimag
orem) idIoſ vocoata fo
mo Chananææ veftibulo, id est è Galgalis,caltra mouerant, B lis : quia Iſraëlitæ ſuper monumento Iofue imaginem ſolis
vſu & ad interiora terræ progreſli , iubente vtique Deo, in Silo , collocarant,vt ſolis-ftitij eius apud pofterosiugis eſſetmemo
uz ſeu Siluntem tranftulerant , vnaque cuin caſtristabernaculum ria,ita Rabbini, & Mafius, & Adrichomius, & Arias. Polte
um . Num.:6, fæderis, quod iltic remanfit fixuin vſque ad tempora Dauidis, rioribus temporibus videtur locus celebrior redditus,imò ex
1.53.855. quo fugiente Saulem tranflatum videtur , in Nove , 1.Reg.21. celeberrimis totius Palæſtinæ nam cùm in decem Topar
& 22. Sed quo anno & qua de cauſa è Silo tranſlatum lit eſt chias Iudæain totam diuiderent Romani, ab hac vrbe vnam
int incertum , niſi quod Ierein.7. V.12.& Pſal.7.7.60. inſinuetur legimus, tefte Plinio ,nominatam fuifTe Thamniticam .
id factum propter idololatriam ,& alia ſcelera populi Ifraëli
& PI.79.v.69. tici.Erat verò Silo in forte tribus Ephraim , a loco pulchro & Plin.l.5.cit go
blol.l.s. An. perameno ;b diſtans Ierofolyma trium fortè horarú itinere ,
18 Miq. cor, Septentrionem verfus. Vrbs in monte fira , & robuftiflima CAP v T XX .
10 rum circumpoſita tribuun , Iudaicæ , Manaffææ & Ephraimi Sex defignantur ciuitates refugjeis e trans Iordanem , & priuilegia
ticæ ,ab omnibus hoftium incurſibus vndique tuta.Hodie vo
nen catur mons Samuelis, & à Borcardo & Breitenbachio Rama. eò confugientium .
em nec
V.2. Septem tribus dum acce perant poffe ffiones ſuas. ] Cauſam Rbes fugi tiuo rum .] De his vrbibus egi fusè Num.350
d. tantæ moræ fuprà expoſui c.13. Hici
Liran in Gen. V.28. Iebus, qua eft Ieruſalem . ] Variis hæc nominibus olim odie.
bar o ,Notiuftaitiæ quezelo
, grau iſlinasvidevrge
tur, Chri
ntiſ ſtia
ſimá noruobm cauſ
lque a imp
aſylas , ficurot
cd pljop.ch
28.Serar, in vocabatur , quæ vide expoſita apud Liranum & Villalpan olim vibes quædam refugij erant apud Iudæos , fic etiam
los cap.1o.Jofué dum Serariuin ,& Sanctium . Eius primum conditorem lote modò apud Chriftianos, teinpla ,coemeteria , cænobia , reli
il 9.2.San&ius phus facit nunc Melchifedech ,nunc Dauidem : ſed Dauidinon gioſaſque domos pro aſylis concedi. Primò , quia fic diuini
in 2.Reg.s. poteft niſi ea pars vrbis adſcribi , quæ in monte Sion ab.co Nuninis ſummamonftraturmaieftas , dum ei dicata loca &
$.6
ue conſtructa poftmodum ciuitas Dauid vocata fuit.Porrò Ieru domus adeò habentur Sacroſanctæ , vi etiamfi hominibus
Pr falem hîc ftatuitur in tribu Benjamin,cum tamen fuprà cap.15. C illatuin ſit damnum , & vel publicum , vel priuatum bonum
verſ. 8. & 53.di&ta fuerit eſſe in tribu Iuda. Nimirum vtriuf poenas exigat , ob illius tamen reuerentiam fecurus quis in
ele que tribus fuit fecundùm diuerfas ſuipartes,vtdixi Deut.33.
V.12.Nam parsſuperior Auftralis, vbi eratmonsSion,ad tri ſit :nequ
illis res
tinge e aude
aut viola illumndo
re.acSecu quiſp
, maio quædextr
iam r inde am aher e, ibi
& ſubl imio acr
um bum Iuda ſpectabat : pars inferior Septentrionalis cum inter de diuinis rebus vulgo conciliatur opinio , dum vident in
medio monte Moria , ad tribuin Benjamin . Sed Benjaminitæ aris,templis , & religiofis domibustantum effe miſerismor
cùm deſperarent fe poffe partem ſuam lebufæis extorquere,
n ceſſeruntearn tribui Iudæ fi eam armis obtineret , vti post tali
centibusopis
æ : iniic præfi
acitur dij.damTerti
quod veluò ,ti conſ
frænulit mult
um urincit orum
acæ adue inno
rſa
modum obtinuit Dauid , & regni ſui caput conftituit, & de
ſuo nomine ciuitatem Dauid vocari iuſſit, ita Abulenfis. Hanc rior
lum um iracſube
venit, undiæundæ
ac pæen i : temp
furor.ten tiæ ,us& datu
aliisr qui ei qui
& euin inſe afy
ad quun
Tacitus initio Tacitus vocat vrbem famoſam , arduam ſitu;Plinius longè cia tur & ad necem depoſcunt , macurioris confilij capellendi.
Plin.l.5.
eshitoria, riflim
di vrbiu
um vnamiuer Orien e cu
ſa mterra. Dtis
Jere
; iu mpli,tvrbem
s amias , fplenddecor
udine perfe&ti is, gau *Etvt nulla effec alia vtilitas , hæc fanè perinſignis eft per
Jeremias 6.14. ore ,rebúf
Threnor. expu
que bello geltis nihilominùs admiranda conſcribi poffent. nibu afylosrum cohirelig
beriionei n etiam
ac recu ndi, fiinnon belli s & nòvrbi
omni & umſemp er ,gnat
falteiom .
quàm de vrbe Roma conſcripfit Lipfius & Stapletonus. Sed vt plurimum & inaiori ex parte,hoftiles mucrones , bacchan
1ain pro hisremitt lectorem ad Ariam Adrichomi télque in cæde & ſanguine :alibi dextras hîcmitefcere , ac
o , uin ,Abu
lenſem , Salmeronem & Villalpandum .
ED veluti fractas & debilitatas elangueſcere. Vnde S. Augufti- s.Aug.l.1.de
nusDei Chriſtique gloriam etiam apud Gentiles maxiinè il- Ciu. c.ro &
CA PVT XIX . luſtratam fuiſſe icribit , cùm captà à Gothis barbaris vrbe 34.
e Româ , in Chriftianorum templis turi manerent & intacti
S Sortesſex reliquarum tribuum , Simeon , Zubulon , Iſſachar, Nephtha quotquot ad ea feſe contuliflent. Vide plura dehis apud
lim o Dan . Sua quoque portio loſue conceditur. Azorium noftrum : & de alylis Gentilium , Ciceronem , Iu- azor.J.8.Mo
Æreditas filiorum Simeon in poſſeſſione dgn funiculo erac D Alexa ftinumndrui, Pauſa n abniam , Gelli
Alexa ndro um. , Vulpianum , Tiraquellum , & ral.c.9 Cicc
filiorum Iuda , quia funiculus luda maior erat quàm ei Moraliter cot vrbes refugij, & afyla ſignificantmultiplex ro in Verrem ,
conueniret: ficque abſciſta ab eo particula, quæ Simeonicæ pænitentiæ poft peccata confugium , tum in hac vita ad Sa- Paulan Luftin ,s.Cori
Attici 1.28.
t ias n
tribuiſedem præberet. Videtur enim ,inquit Abulenfis,errore cramenta & opera pia : tum in altera,ad purgatorium , ita Se- chiacis Laco.
priorum Geometrarum ,putantium fat eſte ſpatij in Palæſtina rarius & alij.
omnibus tribubus ad habitandum laxiífimè, tribui Iudaicæ , nicis, achai.
S quæ prima fitas terras inhabitarum jerat , plufculum (patij cis, Gellius
conceffum fuiffe. Qui error à fecundis Geometris penitiùs 1.10.cap.ss.
omnia explorantibus, ac pro feptem reliquis tribubus iuffu CA PVT XXI. Vlpian , in
principum rurſus terram metientibus , mox deprehenfus ac 1. Quid fugi.
plet Deu
Lenitis s undequciuitates
affignantur aque quid 48. Patriarcearumdem
quidcumolimſuburbanis his promiſer Et
. at, pace
com , & 1.in 3.
& c.Alex.
risus
correctus fuit. Atque ita contigir diuina prouidentià ,imple do plenâquiete vbique conceſsâ Ifraëli. Pan de & as ,
ri prophetiam Iacobi Patriarchæ, qua non minùsde Simeone,
quàm Leui prædixerat, Gen.49. Diuidam eos in lacob, do diſper ỳ . 36. Iſor. ] Redundat, vel adnectenduin Iaſeri,vt vnam C.2O.
sam eos in Iſraël. Nam Sacerdotes & Leuitæ per oinnes tribus
diſperſi habitabant : Siineonis verò pofteri licèt certam ſe
dem fortiti fint, quia tamen hoc quem iain dixi errore aliquo vrbs vnaCiuitates
* .39. redundaret. Lenitarum fuerunt quadraginta octo.] Totidem
modo propriis fedibus primò priuati funt, nec niſi correcto enim iufferat eis dari Dominus Numerorum c.35.v.6 . & 7 .
errore, tribu Iuda Gnum ſuum pandente , illófque inuitante Nota,penes Leuitas fuiſſe plenum ius & dominium vtile in
& excipiente,in alienæ tribusterminis,quafi in alieno hoſpi has vrbes:vnde Itatuebant ibimagiftratus & alios officiales .
tio collocati fuerunt,poffunt etiain aptißimè dici inter Ifraë Sed dominium ſupremum dire &tum manebat penes fingulas
litas diſperſi fuiſſe.
Viso. Thamnash -Saran in monte Ephraim .) Vnicam impera tribus,vnde
bant portoriavrbes illæ decerptæ
, vectigal ia, & aliaerant. Quibus
Regalia quæproinde
vocant,cedea

Sed
 Commentarius
70
Sed petes , Quare aibui Leui, quæ numero erat omnium
penè minima, dandæ fuerunt 48. vrbes,id elt duplò & triplo
plures quàm quibuſdam aliis tribubuslongè numeroſioribus A
a Serarius hic obuenerant ? a Refpondeo Primò , Quia diuinain benigni
tatem decebat,ergaminiſtrosſuos ſacrorúmque antiitites in
9.3.
rebusad victum habitationémque neceffariis fubminiftran
dis effe liberalem :veilli exempti & liberati importuna ea
rum rerum cura ſe totos in Deicultum , cæremonias & ob
Philo !. de fequium impenderent:ita Philo.Reſpondeu Secundò, Quia
Profugis & aliis tribubus , etfipauciores quibuſdam obueniffent vrbes,
1.2.deMonar- obuenerant, tamen plurimiquoque pagi & vici:quorum nullos
chia, & I.de acceperu
Sacerdotum nt Leuitæ , fed folis fuburbanis admille paſſus, feu
honoribus. bis mille cubitos circum fingulas vrbes contenti effe debe
Abulenr. 9.9. bant,vt dicitur Num.35.v.4.& 5. ita Abulenfis.Sed aliain hic
in Num.35 . notare ett diuiniNuminis prouidentiam fimul & clemen
tiain . Geneſis49. in pænam euerfæ tyrannicè Sichem Pa
triarcha Iacob irrogarat filio fuo Leuipoenam diſperſionis
inter Fratresſuos. Sed Deusob merita pofterorum ,& præſer-
tim Moyſis,Aaronis & Phinees, hanc ipfam pænam conuer
tit in laudem & præmium ,effecitque ve quidiſpergendi erát
per omnes tribus,honorifico lacerdotij & facriminiſterij ti
tulo diſpergerentur, nequeprobro id illis effet , fed fummo
honori Vnde & hoc conſequebatur commodi,quòd,diſper
fis per omnia loca facerdotibus ac Leuitis,omnes reliquæ tri
bus faciliùs ab ipſisfanæ doctrinæmorúmque præcepta hau- B
rirent: nam ipſorum erat , vtpote legis peritorum ,docere &
erudire fratres fuos. Denique & hoc notandum , diuina pro
uidentia factum , quòd ex omnibus Leuiticis vrbibus totâ
Palæltina diſperſis ex ſacerdotibus forte obuenerint, quæ ta
bernaculo ac templo,adeóque & futuræ vrbi regiæ ,putà Ie
roſolymæ , proximæ ellent; vt fic commodiùs cum Iudaica
Thcodoret. tribu connubia inire poſſent.Nam , inquit Theodoretus ,has
hic 4.18. duas tribus permifit mifceri Dominus, eò quòd Chriftus quiè tribu
Iuda naſci debebat non rex folùm ,fed eo Pontifex erat futurus,
CAP v T XXII.
Remiſſ& ad fuam poffeffionem trans Iordanem tribus Ruben , Gade
m norºi
dimidia incurrunt, ,exſtructo
criminis Manaſſe
Iordanem
fed caufisad confily expofitisfufpicione
fui altari innoxij decla
rantur.
luidite
folùm fuiſſe conſilium , ſed præceptuin fuiſſe patet
ex Numer. c. 31.7.27 . vbi iubet Deus, diuidi ex aquo predam
inter eos qui pugnauerget , ego inter omnem reliquam multitudinem .
Hanc legem fortè fucceflu temporis neglectam rurſus in
ftaurauit Dauid 1.Reg.30. vt aqualis eliet portio proficiſcentium C queoptat & vrger quafi dicat.Niſimagnos induatis animnos,
ad bellum ,don remanentium ad ſarcinas.
¥ .24. Cras, ſeu futuris temporibus, dicent filij veftri filiis no
ftris : Quid vobis do Domino Deo Iſraël ? ] Chaldæus ,non eft vo
bis verbi diuini communitas : id eſt , non eſtis de populo Dei,
neque promiſiones de terra ſancta & Meflia ex Abrahain
oriiuro , fa&tæ olim patribusnoftris, ad vos tanquam veros poſuitqueeum ſubter qurcum ,qua erat in atrio Sanctuarij,] vel iux
hæredes ſpectant: & confequenter, iusnon habetis ad alta
re & ſacrificia quæ in tabernaculo foederis cis lordanen
apud nos peraguntur. Ne ergo hæc & ſimilia pofteri veſtri
pofteris noftris toto lordane à vobis ſeiunctis exprobrent ali
quando,idcirco ereximus trans lordàniem hoc vaftum & no
bile altare,non vt eo ad proprium & primarium altaris finem
ytainur,putà ad ſacrificia in eo offerenda ( nam probè ſcimus
lege diuina veritum elle nobis facrificia offerre extra taber
naculi locum à Deo defignandum , Leuit,16.) ſed ſolum ad
ſecundariuin finem nempe ad æternum monimentum eiuſ
dem vobiſcum auitæ religionis & cultusdiuini,ficut & ftir
pis paternæ : veque oinnibusperpetuò celtatum maneat , nos
ad eadein vobiſcum cis Iordanem ſacra priuilegiáque omnia
iushabere,ita Abulenfis.Et hoc altaritypico , & ex altero fi
mili à Patriarcha lacob in titulum erecto Geneſis 28.verf.18 .
contra Iconoclaſtas colligit etiam Lutheranus Chytræus, D ſeu inciſionem in lapide. Quod Chaldæus clarè exponit: En
Serarius hic, polie imagines & ftatuas erigi,qui Chrifti, & Sanctorum , &
& in prafa. diuinorum beneficiorum meinoriam conferuent , fidem ac
Vafquez da " cendant, & imitationem ſuadeant : ita Serarius, & Vaſquez,
Adorat.
& Bellarminus.
CAPVT XXIII.
lofuë fenex , iámquemoribu ndus, hortatur filios Ifraël ad ſeruanda
religiosè druina præcepta : nominatim , de cauenda ſocietate cum
Gentilibus.
V.2. PRodacialege ex Hebræo,Chaldæo & Græco,iudices, Ephraim , terræmotum extitiſſe , exeoquemontem illum vo
Ý.7 . Ne iuretis in nomine Deorum earum . ] In Hebræo addi
tur , Non memorabitis nomen Deorum gentium illarum . Vndepij
Iudæivix,autnon niſi curn deteſtacione , folebantnoininare
fallos Deos : quod etiamnum obferuant qui inter ipſos vo
lunt religiofiores videri. Quin nec hæreticorum vſurpātno
mina,ctiam lcribendo,niſipriùspacem veniámqueſua illa lym
in Lib . Iofuë,
bolica breuitatis notula, Chas vefchalon , id eſt, ignoſce o tax
eſto, precati fuerint. Quod iis obſeruandum , quibus ſemper
in ore Mehercule, Mecaſtor, Mediusfidius , Dies Ionis , Dies Ve
neris , & c.
Debenedi& ionibus & maledictionibus, quas hîcmoritu
rus Ioſuë populo imprecatur,vide Deut.27.& 28.
CA PV T XXIV .
Renouat Joſue Iſraëlitis memoriam beneficiorum à Deo acceptorum ,
erfædus populicum Deo. Moritur Iofue 110. annorum ; moritur
Eleazar Pontifex . Offa quoque Joſephi Patriarcha ex Ægypto
tuecta ſepeliuntur in Sichem .
N Sichem .] Sic etiam Hebræus textushabet, & Chal
8.1. La quidam Gorevene negetables and chai
mirum comitia hæc indicta fuerunt in Silo , quomodò enim
alioquidicemuseos ſtetiſſe in conſpectu Dominii & Toſuepoſuiſſe
lapidem in Sanctuario Domini?yerí.26 . Quia tamen Silo erat in
agro Sichemico, idcircò verè quoque dicuntur tribusomnes con
gregate in Sichem . Sicut infrà verf.32. Ioſephi dicuntur fepul
ta fuiſſe in Sichem : cùin tainen coniter ex Geneſis 33.yerl.18 .
& 19. ſepulchrum hoc Patriarcharum fuiffe extra vrbem Si
chem ,in agro : ita Serarius.
V.2 . Abraham ,an in adoleſcenţia ſua coluerit falſos deos,
dixi Geneſis 12. V.3 .
¥ .9. Demaledictione Balaam yide Num . 22. & ſequentibus
capitibus.
V.12 . Miſi ante vos crabrones. Si ergo conſtat impleuiffe
Deum quod Iudæis promiſerat Te facturum Exod.23.V.28.&
Deuter.7. V.20. Et quidem non metaphoricos, vt vult S. Augu
ſtinus, ſed verosacreales crabrones hos fuifle , cerciſſimo patet
ex Sapientiæ c.12.v.8.& 9.vbi veſpa vocantur, & beſtie.
V.14. Auerte Deos quibusſeruierunt patres veſtri in Meſopota
mia do in Ægypto. ] Exhoc loco conuincitur S. Epiphanius,
aliquos Ifraëlitarum etiam in Ægypto idola coluiſſe.Item hoc
tempore Ioſue, licetnullus eflet publicus idolorum cultus,
tamen non defuiſſe qui ſecretò idola retinerent & colerent,
vana ſuperſtitione vicinarum gentium paulatim corruptos.
Vndev.23. tam diſertè mandat , Nunc auferte Deos alienos da
medio veſtri. Licèt enim in particulari nefciret quinam eſſent
tantiſcelerisrei, longa tamen experientia ſat norat, in tanta
multitudine, tanta irritamentoruin copia , tanta in id crimen
propenfione , non deeffe improbos aliquos qui ſeſe eiuſmodi
criinine obftringerent.Ita Maſius, & Serarius.
¥ .19. Non poteritis feruire Domino. Non eft abſoluta præci
ſaque negatio, ſed quæ certas conditionesrequirit,maximé
decrerúmque ac fixum habeatis omnes idololatriæ occaſio
nes & incitamenta procul arcere ; non poteritis feruire Domino
provt oportet,purè, caſtè, integrè,diu & conftanter.
V.26 . Tulitlapidem pergrandem , in quo fummatim yerba foe
deris huius iam tertiò publicè innouari deſcripſerat Iofue,
ta atrium ,vt Rabbini exponunt. Qui etiam docent,hanc ili
cem ſeu quercuin fuiſſe illam eandem numero ſub qua lacob
idola Laban defodit, Geneſis 35. & iuxta quam Abrahamo
Geneſis 12.Deus apparuit,terráinque Chanaan priinòpromi
ſit. Ita etiam Mafius & alij. Sed quo iure palli ſunt Iudæi
quercum illam iuxta Sanctuarium , cùm Deuteronomij 16 .
V.21. ſeuerè inhibeatur,ne lucus ſit do ononis Arber iuxta Domini
aitare ? Reſpondeo ,non vetari iltic vniusvelalterius arboris
ſeu plantationem ſeu conſeruationem , fed eas ſolas arbores
quæ parsluciaut ſiluulæ fint.Pater ex Hebræo & Græco tex
tu , vbihabemus,non facies lucum ex omniarbore, ſeu ex quo
cumquçarborum genere.
V.27.En lapis iſte erit vobis in teſtimonium ,quod audierit omnia
verba Domini. ] .Ita tropicè lapiditanquam teſti audituin tria
buunt etiam Hebræa & Græca, idque propter inſcriptionem
lapis iſte erit nobis, quaſi dua tabula lapidea fæderis. Facimus enim
ipſum pro teſtimonio : verba enim quæ in eo ſunt infcripta , referunt
omnia verba que Dominuslocutuseſtadnos.
V.29. Mortuus eft Ioſue, ] ætatis anno centeſimodecimo, iam
completo.Qua etiam ætate mortuusfuerat Ioſeph in Ægypto ,
Geneſis so.v.25. Quoto principatusſui anno mortuus fit,
dixi in Chronico c .20, Menſis verò & dies mortis Iofuemea
moratur in Hebræorum Calendario , vigeſimus ſextus Niſan ,
Quo eodem menſe etiam mortuus eſt verus lesvsDominus
noiter. Ad cuius etiam inortis ſimilitudinem , tradunt in Se
der-Olam iidem Hebræi, cum ſepeliretur Iofue in montem
catum Gaas, id eft,commotionis actremoris.
Petes, quid de filiis autpofteris loſue ?Reſpondeo,Dehis
nulla vſquam mencio vel in Scripturis,vel in SS.Patribus,vel
probatis Rabbinis. Vnde oinnino videtur dicendum ,liberos
nullos reliquiſſe , ſed tota vita cælibem permanfiffe , vt pro
piorem veri lesy nobis iinaginem præferret. Ita S.Ignatius
Martyr,Hieronymus,Chryfoltomus, & alij .
LIBER
 Caput I. II & III.
71

L I B E R I V DICV M.

CAPVT I.
TribusIuda cum tribu Simeon plurimas Gentium urbes expugnant. A Angelusdiuina beneficia propalam Iſraëli commemorat. Flet popun.
Othontel obtenta Carinth Sepher , in premium accipit Axam fi
liam Caleb. Chananæiplurimis locis contra Dei decretum non ex
pelluntur, fed tributarij conferuantur.
Ost mortem Iofue,cùm nullus illi fucceffiffer
qui tribubus omnibus vt generalis dux præ
ellet , ſed maiores adininiſtrarent Rempubli
cam ,per quos inteiligo tum Principes & ma
giftratus ſupremos ſingularum tribuum : tum
etiam Sanedrim 70. ſeniorum , de quibus vi- s ingratis. per circumcifionem fæderis memoriain refricarer
de Numerorum i.v.14. communi omnium conſenſu coacta
fúnt comitia in Silo.tefte Procopio ,vbi erat tabernaculum foe
deris, Iolue 18. Etquia fatis conftabat,Chananæos reſiduos
debere à fingulis tribubusbello paulatim exſcindi , dubita
tur tamen , quænam id tribuum prima aggrederetur, pruden-,
tiffimo confilio decreuerunt, conſulendum ſuper hac re Do-' alibi quàin in Silo hoftias immolare, cùm ellet ibi taberna
minum . Itaque per Phinees ſacerdotein ſummum , inquit lo
koſeph. 1.5. fephus, ſeu per vrime thummim , de quo dixi Exodi 28. con B
Antiq.c... ſulunt Deum , quis aſcendet ante nos, feu quænam tribuum pri
ma bellum inferet Chananæod erit dux , id ett ,auctor &
inchoator belli ? Reſpondet per eundem internuntium Do
minus, Iudas , ſeu tribus Iuda, primo loco afcendet. ) Dictum
factum : fed in belli ſocietatem vocauit Iudas Simeonem fia
trem fuum , hoc eft tribam Simeonis , quia hæc tribus intra
fortem & finum tribus luda recepra fuerat , Ioſue 19.verſ.r.
ac proinde communes erant vtrique tribuiholtes.Primna ex
peditio & victoria fuit aduerfus vrbem Bozec quæ fulgur &
coruſcationem fignificat. Cuius regem ſeu Dominum , Ado
ribezec ex fuga retractum , quo alios ipſemuletarat olim in
famiſupplicio ,ipfum quoque iam mulctant Iudæi. Nam 70 .
reges ſeu regulos diuerfarum prouinciarum vel vrbiuin , di
uerſis bellis fibi fubiugatos , ad oftentationem potentiæ , vi
ctoriarúmque fuarum , fimul & ad oblectationem crudelis
animi ſui ſuorúmque conuiuarum , coëgerat ille ſub menſa
>
CA PVT II.
lus, eúmque poenitet ingratitudinis . Sed à morte Iofue o fingua
lorum Iudicum relabitur ſemper in peiora .
V.I.
chaël princeps Syna Galgalis
quiingogæ appaefiæ
& Eccl ruerat
Dei.Iofu
itae Theo
c.s.putà Mia
doretus,
& Serarius. Ideóque apciffinè, ex Galgalis aſcendiffe videri
voluit,vt tot tantorúmque beneficiorum illic acceptorum ,&
renouaci
Ad locum flentium . ] Hebraicè Bochim , quod flentes fignifi
cat : nempe à fletu . quem Angelus fua cohortatione excica
rac, indicum nomen loco, vtpatet v.s. Quein locum in vici
nia Silo fuiffe colligitur ex eod. verfu , quo dicitur,populum
ibt hoftias immolaſſe Domino: atquinon licebat tunc temporis
culum fæderis : ergo.
* .13. Bral. ] Ab aliis Bal , velmelius Beel, Bel, Belas vocaa
tur, fignificátque Dominum vel dominatorem : & commodatur
ſxpè cuilibet fallo Deo. Subindecamen pro vno particulari
ſumitur, ficut vrbs commune nomen , Roma proprium fa &tum
videinus. Apud Tyrios Herculesper Basl deſignari videturex 2 .
Machab.4 . V.19. Aliàs ferè Tupiter fic vocatur , qui & Nemrob
Saturnifilius,vt dixi Geneſ.io.Sed ordinariè , vt dixi,elt com
mune nomen omniuin Deorum . Sæpè tamen pro varietate
vellocorum , vel euentuum , vel eciam Deorum , aliquid ad
ditur illi communinomini , quo vnum ab altero diſtingua
tur , v: g Beel-pregor , Beel-zebus , Baal-pharazim , Aliquando
plurali numero vnus idémque Deus Baalim yocatur,ob,finu
lacrorum eiusmultitudinem ,inquit S.Auguſtinus:vel potiùs, S. Aug.q.16.
honoris cauſa , inore Hebræorum , qui etiam verum Deum
plurali nomine Elohim vocare ſolent.Sic Aſtaroth plurali nu
mero hîc vocatur vel Venus, vtvult Sanctius ex Macrobio & San & ius in 3.

Gira velpoti dearDe

Iuno regina the. fecuplura
um ,hac S.Aug
ndùm vide u- crpb. 1.1.Sa.
ſua, præciſis antè peduin manuúmque fupremisdigitis , in ftinuinldo , :pro Aftorùs
eth vel Aſtar apud rurnal. Liljus
far canam decid ua fragm ina ore collig ere, atque ita conui Serari um hic q.2.qu i etymo logia m eius nomin is ab aftris de- Girald.fyn .
uantibus ludosdare.Sed crudeli & fæuo tyranno iuſtam hîc ducit, & Eſther reginam idem elle vult quod ftellam , tagu ,13.
talionem reddit Deus : qua reſipuiſſe eum , verámque Dei fi 7.16. Suſcitauit Dominus iudices , ) id elt vindicespopuli ac
dem amplexum eſſe probabiliter putat Serarius. Sed nimio c defenſores. Erat enim primarium iftorum apud Iudæos offi
animidolore ex tanta fortunæ mutatione mortem cicò op cium , ferè ve Dictatorum apud Romanos , bella aduerſus
petiit , in obfidione vrbis ( eroſolymitanæ paulò pòft ab iiſ hottes gerere, nihilo tamenminùs etiam in populo dicebant.
dem Iudæisvi capte, & ob nuperam defe&tionem ( nam ca Erátquehic magiftratus perpetuus, ſeu ad vitá :monarchicus
pta ſemel fuerat à Iofue ſub initium ingrellus in terrain ſan quidem , feu inagna ex parte etiam ariſtocraticus, patebit ex
Etamn , loſue 12. V. 10.) promiſcua omnium incolarum cæde ſequentibus. A loſepho nunc Archontes, nunc Monarchi, nunc loſeph. 1.5 .
atque incendio peſſimè mul&tatæ . Quod intelligenon de Imperatores vocantur. A S.Scriptura ſubinde Saluatores dicun- c.2 . & 9. &
arce Ierofolymitana in monte Sion , (nam hæc ante teinpora tur , vt hîc cap.3 . verſ.9. & 15. & 2.Efdræ 9. Fueruntporrò l.in.c.so
Dauidis nunquam potuit Tebulæis extorqueri 2. Reg.s.v.7.) iudices vniuerfim quatuordecim , Othoniel, Aod , Şaingar,
fed de inferiore vrbe : de qua plura dixi Deuter. 33. V.12. & Barach,Gedeon, Thoa, Hair, Iephte Abeſan ,Ahialon,Ab
Joſue 18. 7.28.
iudicarúntque populum Ifraël
De Hebrone ,de Calebo ,& Othoniele quæ hîc dicuntur , per , Samſo
don annos 377. & , Sainüel,
n , Heli
expofui Ioſue 14.& 15. vbiper prolepſin narrabantur. Porrò Petes , an omnes hi iudices ſancti fint ac beati ? Ambigit 4 Chron . c.18.
Othoniel videtur in omnibus his expeditionibus primas in Feuardentius :ſed ambigere nos non finit Ecclefiafticus, qui
utibu ſua Iuda partes egiſſe : vnde & tempus præfecturæ il cap.46. V. 13. diciç iudices hos fingulos ſuo nomine laudandos , con
lius 40. annorum inchoatur à morte Iofue .
cum viris gloriofis ac ſanctis habendos. Et Apoftolus ad He
* . 11. Ciuitas litterarum . ) Sic vocabatur quòd inibitan bræos 11. V.32. quatuor mudices de quibus dubitari potuiffet ,
quam in celebri Academia, litteræ egregiè tractarenpublicam tur,inquit de eximia fide egregiè coinmendat.
Abulenil. in Liranus , Abulenſis & Driedo . Addit Arias , ibi
Mafus 95.
holas in fuifle bibliothecam : Mafius etiam archiuium veterum à diluuio
lolis. monumentorum . Sic hodie celeberriina Hiſpaniæ regun ſe
des cùm Mantua diceretur , iam Arabico nomine vocatur Ifraëldum Gentibus, CA quibusPVT III. ſceleribus earum
pepercerat,fociatur , 1
Lopez Madrid
ſcholas , id
olim eſt mater ſcientia , quia Mauri
habebant.Ita Franciſcus Lopez , illi celeberr imas
rebribusin Fu Hi D dem contamin atur : etiam per eaſdem affligitur. Sed reſipiſcens
ſpanicis Im ſemel iterúmque per Oshoniel, Aod,eo Samgar liberatur.
peratricispag 7.16. Fili Cinai cognattMoyfi, (quinam hi fine dixiNume
ror.1o.ſub finem ) aſcenderunt de ciuitate palmarum , id eft , ex V.8. Huſam Rafathaim , ] q. d .Chufam regem duplicis mali
Deut.34 . metis agro lericho ; a in deſertum fortis eius. ]Sed cur ex amoenispal ChuIudæis
dam auctorem :nam & corpus libertate,animum
& agro
fæcu o mi grant in ſolitudinein ?Nempe in religione fpoliabat . A Ioſepho vocatur Chufarthes rex Afy- Joſeph.1.5 .
.;.* 2.Par. choabant ex tunc vitnd am folita riam ,
qux veteris Teftamenti ria , pro eo quod Nofter habet, rex Meſopotamia , vel , vt He- Antiq.c.3.4.
monafticè quædam & anachoreticè fuit, quæque Ieremiæ 35. bræus duorum
Syria do
fluuios ,Tigrin Aluminum
iacet; :vnde & Interamnisduos
quia Meſopotamia Syria inter
..

Pleron.ep.8 Sà.HDeo valdė laudatur

ieron yinus & Serari . & Itabilitur , vtdixi Numeror . 10. ita Euphratem yo
us
Seharazer .1.3. Tri- AmV.35.
orrh Et aggrauata hic non pateJoſeph,D]annempe an cari folet. Procopius vult hunc regem non folius Allyriæ aut
leon 6.9. æum . Cùm enieft inmanusdomus retur icas ( atfupra Meſopotamiæ , fed & totiusSyriæ Dominum fuiſſe.De Oiho
&l.s.Miner. niele ; qui cyrannum hunc deuicit , vide Nuiner.32. &
Iofue is.
gultè commorantés quietè agere, neque hireſiſtendo illi ef
1 cap.13.& lent ; auxilio Danitis fuerunt Ephraimitæ & Manaffxiflij
hq.. V. 12. Mortuo Othoniele deflexerant iterum ad idola He
loſeph, & compreſſosAinorrhæos fibitributarios fecerunt, bræi : & confortauit Dominus aduerfum eos Eglon regem Moab: )
foedi lucri cupiditate , cùm ex diuino decreto debuiſſent non iubendo , ſuadendo , iinpellendo, aut fimili inodo exci
cos Itirpitus exſcindere . In quo etiam reliquæ omnes tribus tando ad iniuftum bellum , vt, voluntCaluiniftæ , fed primò,
peccarunt , ideóque & per eofdem quibus ignauè peperce augebatilli vires, animos, confiliun, arına, ſocios , milites,
runt, puniti ſunt.
& alia quibusalioquin inferior erat Hebræis. Secundò ,mi
* .36 .De Afcenfis Scorpionis, vide quæ dixi Numen 34.V.4 . nuebat ex altera parte viros & animos Hebræorum , eiſque
cerrorem ac formidinem immittebat : & fortè hoc ipfum in
noteſcere fecit regi Moab . Terciò ſubmouebat iinpedimen
sa omnia quæ à bello Hebræis inferendo Moabitas remorari
potuiflent:
 Commentarius in Lib . Iudic .
72 .
potuiffent : dabatprofperos belli fucceffius,deſtituendo He nimja prudentia humana in obediendo cunctatum effe.
bræos ſolica ope coleiti, & c . Quæ omnia iuſtis de cauſis, & Quare meritò etiam à Debbora reprehenditur , & magna
in bonum finem faciebat Deus : & erant ex fe indifferentia , A gloriæ ſuæ parte ad feminam labelem deuoluendapuniendus
poterárque & benemalè illis vti rex Moab . Et licèt præuide- prædicitur. Sed hanc qualemcumque, certè leuem culpam
ret Deus, illum pro mala ſua voluntate, & alieniimperijam facilè mox aboleuit tot aliis infignibus obedientiæ forticu
bitu malè vſurum ,ad bellum Hebræis iniuftè inferendum ;vo diniſque actibus , qui hoc & fequenti capite commemo
luit tamen illum ſibi ſuæquemaliti æ relinque re , vt hac via rantur.
Hebræidebitas luerentpænas.Potuiflet quoque'Deusapertè 6.17. Erat pax, ſed coactametu potentiffimi cyranni, inter
ac directè illi tanquam cortori vel militi ſuo præcipere , vt Iabin regem , & domum Haber Cinai. ] Quinam lint Cinæi vide
bellum Hebræis inferret, eoſque puniret : ſed tunc debuiffet fuprà c.1. & Numer.10.
ei ſuam hanc voluntatem indicare ; neque fuiſſet bellum Sed vnde familiæ huic religiofæ pax à barbaro & impio
S. Auguſt.de illud iniuftum . Ita de Nabuchodonofore docet Abulenſis tyranno ? Nempe ſtupebat rex ad tantam illorum virtutem ,
Graria & lib. ex S.Augultino & S.Thoma.Vide quæ de Pharaonis įndura morum innocentiam , animiin aduerſis tranquillitatem . Et
vel ſic oftendere voluit Deus, vnde Iſraëlitis cot tantæq; ad
arb.c,20,21. tione dixi Exod.7 .
& c. 9.15. Filij lemini,] Ider Benjamini,ſeu detribu Benjamin , uerfitates & plagæ , cùm proximicyranni Cynæi, quòd å cul
6 Ekher 11. cu Dei non recedifſent , plena pace : magnoque regis fauore
vii . vt alibi b probabo. atque amicitia florerent: Ifraëlitæ verò, etſi à tyranno remo
1.28. Occupauerunt vada Iordanis que tranſmittunt in Moab. ]
Vtili fanè prudentique confilio , neMoabitæ , qui in tra &tu tiores quia tamen à diuinis legibus auulfi eflent , duriſſimo
Ierichuntino ( vbi aula erát Eglonis regis ) habitabant , in tyranni iugo & mille iniuriis opprimebantur.
Moabitidem profugere,& inde ſubſidia accerſere poſſent. Peces ſecundò , Si pax erat inter regem domum Haber, quo
Nota ,pro tyrannicidio probando, quaſi cuiuis priuato li iure label yxor Haber occidit Sifaram ? Sed iam dixi , non niſi
ceat , frultrà allegarihoc Nodi exemplum : cùm conftet pri coactam fuiffe paçem . Deinde arctior ſanctiórque pax erat ,
mò,huncnon fuille hominem priuatum , ſed principem po Cynæis,cum Ifraelitis à quibus tot beneficiis aucti fuerant.
puli Ifraëlitici, à Deo omnium Domino ad id munus euc Denique ſat conſtabat laheli hanc eſſe Dei voluntatem tuin
ĉtum , vt dicitur hîc verf.is. Deinde, iuſſum ab eodem Deo В ex arcano eiuſdem inttinētu ,tum ex prophetia Debboræ ,v.6 .
occidere publicum holtem , & violentum regni inuaforem . & fequentibus : cum ex recenti & prodigioſa victoria.Vnde
Vnde & verum dixit verf.20. Verbum Dei habeo ad te,ô Rex, te tenebatur cominunem reipublicæ ſuæ hoftem quem finu
$.Aug.q.se. fte S.Auguſtino,Lirano,Arboreo , & aliis.Et S. Thomas dicit, fouebat, vel prodere , vel perdere. Ita Abulenfis , Arias,
lo . Arbor. imò & Iofephus.
Aod hoftem potiùs interemiffe , quàm populi rečtorem tyrannum .
Tbcoſophiz
1.1 . cap.24 . Porrò balibidifertè docet , non licere priuata preſumptione oc
S.Thom.I.i. cidere tyrannum , fed folùm publica auctoritaie. Et articulus
CAPVT V.
deRegimine iſte Hulliticus, quilibet tyrannus licitè poteft à quocumquefubdito
principis c.6. interfici,damnatus eft à Concilio Conſtantienſ : & iam dam Canticum triumphale dor gratiarum actionis Debbora do Baras
Opuſc.20 . natur ab omnibus Orthodoxis. poft victoriam .
V. 31. Samgar. ] Hîc elt tertius iudex : ſed breuiflima fuit
eiusprincipatus duracio, vtpatetex initio cap.feq. Occaſio V.4. Omine cum exires de Seir, ]id eft Idumæa, q.d .Quan
Serarius Dado m tu Deusinſidens arcæ quaſi throno tuo nobiſ
nem inchoandi belli Philiſtæis ortam fuiffe putat
ex inorte fortiſſimiprincipis Aodi, cujus,quamdiu vixic,me cum ambulabasin deferto , cui Idumxa adiacet , ftatim ad
tu nunquam aufi fuerantfemouere : iam mortuo,tentare yo conſpectum tuum tantus pallim metus ac tremor omnibus
luerunt variislatrociniis Iudæos,ecquid ipſis animi ſuperef inculſus eft, vt non hominesmodò, ſed , & cæli & nubes &
ſet. Ergo prædas ex infidiis agere,homines in feruitutem ab ipfimontes,ac præ omnibusmons Sinai,metu tuitremuerint
ripere,& fortè Samgari in agro aranti boues eripere. Ipſe Itre diffoluti ac liquefacti ſint.Vide Exod.19 .
nuè obniti, vim virepellere , cúmque alia ad manum arma V.6 . In diebus Sangar, feu ex co tempore,quo,mortuo Aod,
non eflent, vomere ſexcentos viros humifternere, vti poftea Sama iudex fuit Samgar,vſque ad dies label,hoc elt, vſque ad præ
son mandibula aſinimillenos viros.Atque ita coinpreſſa Phi ſens tempus , quo Silara occiſus eſtmanu Sahel , quieuerunt
lifthæorum in ipfo limine audacia. C ſemitæ ,] publicæ ,id elt viæ rectæ & regiæ teri von potuerunt,
Notat Euſebius , tempore Aodi Troëm condidiſſe vrbem propter cædes & latrocinia quibus infettabantur.
Troiam :Minoëm regnaffe in Creta : Erichthonium Athenis : V.8. Si apparuerunt, ] Hebraifmo, pro, non apparuerunt, q.d.
..

Pelopein apud Argos : Rhadamanthum in Lycia : Cadmum
Thebis :huiufquenepotein Bacchum in India.
CA PVT IV .
Debbora prophetiſſ a e Barac aduerſus Siſaram principem militia
Labin regis Chanaam feliciter dimicanı. Profugum Sifaram occidic
Inhel vxor Haber Cinsi.
Ebiora prophetis iudicabat populum . ) An ergo etiam
Hieron . ad Hieronymus, & Ainbrofius, Caietanus,Genebrardus & qui:
Furiam . An- dam ališ. Sed Reſpondeo , iusquidem populo dixiſſe , led
brof. de Vi. abſque iuriſdictione ſeu poteftate iudiciaria.Non enim prin
duis, ceps erat aut domina populi , fed folum prophetiſfa , quo
noinine plurimireſponia ab illa quærebant, & licium fuarum
compoſitionein : eóquemagis quod reliquos Ifraëlitarum
iudices ſoliis ſuis deturbaffent labin & Silara tyranni,femi
nain verò eamque fimplicem & laudatam facile toleraba
Ita Rabbini, Abulenfis,Arias,Munfterus quoque & Tremel- D
Herod.l.t . lius. Ita de Deioce lcribit Herodotus, ex lola lapientiæ opi
nione iudicem apud Medos egiffe priùs quàm rex fieret.
9.5 . Hæc fedebat pro tribunali,vel etiam habitabat ſub pal
ma aliqua famoſa inter Rama e Bethel, ] quæ ex eo tempore
dicta fuit palma Debbora , velDebbora . Porrò viduáne fuerit
Debbora qyum ibi iudicaret,an adhuc coniugata,diſputant
S.Ambrof.& S.Hieron.illo vrgente viduam fuilſe,hoc negan
te. Quid fi dicamus, inquit Serarius, fuille cum à viri thoro
ſeiunctam & Sic quoad vinculum matrimonij verè fuiffet
Vxor: quoad vſum verò , potiùs vidua. Ita ſentiunt quidan
citari ab Aria & Abulenfi.
7.6. Qua mifit vocauit Barac, ) qui diuinitùs illi per An
gelum , cuiusmentio cap.feq. v.23. vel per propheticun lu
men , dux populi defignatus fuerat.Sed quis itte Barat , man
ritses Debbora ,inquit ex Rabbinis Nangiacus, & compilator
hiftoriæ Eccleſiaſticæ . Genebrarduspatrem ;S.Ambroſius fi
lium Debboræ facit. Sed facilè hi omnes retelluntur , quòd
Barac Naphtalita fuerit : Debbora verò Ephrahimitis , vt hic di
citur v.s & 6. Et cur rem tantam tacuiſſet Scriptura ? Virum
priuatuin tuiffe , nec magnæ potentiæ affirmat Abulenfis;
crediderim etiam pium fuiffe. Sed an ſat forti animo , ferè
dubitem ,maximè cùm videam aduersus diuinum imperium
per Debboram ipfi expofitum nonnihil hæfitafle,& forlan ey
Vſque cò nos oppreſlerat tyrannis labin ,vt in quadraginta mil
libus Iſraëlitarum , qui partim è tribu Nephthali & Zabulon
collecti erant à Baraac, partiin ex reliquis tribubus,vix inue,
nire eſlet clypeum aut hajtam : fed debuerint armari fultibus,
ligonibus, vomeribus , & quafi inerines aduerſuin Siſaram
prodire. Vnde & ſoli Deo , quo duce ille profligatuselt, om
nis victoria & triumphus debetur.
V.14. Ephraim , ! id'elt,Iofue , qui erat Ephraimita , primus
fuperauit Amalecicas, Exod 17.
Et poft eum futuro tempore furget alius ex Benjamin , ] putà
Rex Saül, qui eofdein deleat, ita Chaldæus & Rabbini. Nili
inalis,duashafce tribushic fpeciatin laudari,quòd,pugnan
tibusaliis aduerſus Siſaram , ipfæ irruerint in Amalecitas,
qui Siſaræ ſuppetias ferre tentabant. Sic laudantur & princi
pes Machir , id elt præcipuæ familiæ Manaſſeorum : a & aliæ :
tribus , quòd ſtrenuam huic bello operam nauarint Soli per
ftringuntur Danitæ , Aleritæ ,Galaaditæ ſeu Rubenitæ , quòd ;
ftudiis propriis , & commodis priuatis vocarint , neglecto
communibello .
5.6. Quare Ô Ruben , habitas inter duos terminos ; ] Chal
daicè , quaremedius hærebas & dubius inter terminos ho
ftium & Ifraëlitarum ,exſpectansbelli euentum ; vt, fi vince
ret Siſara , te illi coniungeres : ſin Barac , illi adhæreres ;
Nempe diuiſio ſeu diſſentio fuit inter principes tuos: ma
gnanimos ſcilicet illos , qui ſibilos & balatus gregum fuorum
audire maluerunt, quàin fonitum buccinæ Barac.
V :20. De coelo dimicatum eft, q.d. Licèe deellent hæc huma
na ſubſidia , non defuerunt coeleftia.
Stella manentes in ordine do curſu ſuo,] id eſt,non turbacæ , vt
nuper imperante iis ſtationem Toſue ſed proſequentes ordi
narium curſuin ſuum ,cauſarunt tantas mpeftates ac procel
las grandinum , ventorum , fulgetrorum , vt omnes copiæ ho
Itiles turbarentur, frangerentur ac contererentur : Deo ince
rim & Angelis,quorum operâ hæ tempeftates ciebantur, Iu
dæos vbique protegentibus & in hoftem aniinantibus. Simi
lehabes fub Samuele 1.Reg.7.& Imp. Theodofio contra Eu
genium & Maximum tyrannos , telte Euſebio . Et fimilia fin
git quoque Plato in ſuo bello Atlantico.Ita Joſephus , Abu
lenfis & Liranus. AdduntRabbiniv omnia coqua in cælis ,
qua in terris,pugnaſſe contra Siſaram pro Iudæis .
.23. Malediciteterre Meroz . Vrbs erat prælij, ] loco vici
na , fortiffimis viris referta : quibus quia ad lacrum hoc
bellum iuuare noluerunt, dira iubet ab omnibus imprecar
iubet,
 .
Caput VI . & VII.
iubet, inquam ,non tam ſua, quam Angeli Domini auctoritate, innuit Franciſcus · Haræus , & aperta affirmar Adria 73nus Harausi.ué
qui Debboram ipſam afflabat , & cantici huius auctor & di Barlandus .
Čtator erat , inquit Arias, Abulenſis S.Michaëlem intelligit, A Ducibus Bra .'
qui toti bello tanquam princeps præfuit, & holtes contriuit , bantia . Bar
& iain malediéta iacit in eos qui iuuare debuerant, fed me land.i de Duc
tu vel inalitia detractarant.Huiusveròmaledictionis effectus CAPVT VII. Brabant. c.90
nullus quidem meinoriæ proditus eſt:ſed videtur locus ingra Probatis ad aquas militibus quibuſcum ad bellum progrederetur,
titudine tanta infamis,vel ftirpitus exciſus,vel faltem æterna . Gedeon omine bonoex Madianitæ cuiufdam fomnio animatus,ne
obliuione ſepultus fuiffe:nam nulla deinceps vel in facris, Etu irruit in confertos hoftes, non niſi trecentis ſociis comitatus,
vel in profanis hiſtoriismentio fit vrbis Meroz aut Merozitu foliſque tubis , lagenis ac lucernis armatus:: fugat omnesmutisis
rum ,ye videantur fimul cum ſuo ſcelere ſepulti fuiſſe. le vulneribus conficientes : duos principes Oreb u Zeb captos
interficit.
$ .7 . 1 N trecentis viris , qui lambueruntaquas, liberabo vos. ) Ve
CA PV T VI.
Relapſosin priora ſcelera Iſraëlitisdiam Madian oppreſſis ,Gedeon lo, certi
Cùm enim duoiinp
flima fintedim
inod iè victo
enta fluenriaru , & speſte
tibusmaqui cait:roru
bibes ndi n.
vnus,
variis fignis à Deo decernitur liberator : qui occaſione deſtructa vt commodè in genua procumbar bibiturus , & proftrato
Ara Baal, nomen inde lerobaal fortitur.
corpore caputin ipſasaquas inclinet, ficque inftar bouis vnio
V.17 . A mibi fignum quod tu ſis. ] Hoc eſt , figno aliquo, quaf
Etis,i fed tu , quant
fpiricorpore uin libue
incuruat rit potest ,: alter
o bibituru vt pedibus ete
vola,manusquantum
Dof proba te talem efle, cui diuinam opem ,victoriám poteft aquæ hauriat ,& id ſurſum ad os ferat,& lingua initar
que tam nobilem proinittenti fides haberi meritò debeat. canis tum elambat ; certum eft, qui posteriore hoc inodo bi
Neſciebat enim Angelum effe : fed neque an Propheta effet, bunt, fortiores feſemagiſquetenperantes præbere , eò quòd
certò conftabat.Porrò ſignum quod hic petit Gedeon ,dedit in defatigatione & fiti,quâ non minùs quàm alii torquentur ,
illi paulò pòft Angelus,nempe ignem tactu ſcipionis tuimi quide pauxil us inflex quieti refocillatio
raculosè è petra productum , quo facrificium quod Gedeon B ne hoc
indul gere velint, vt geniblulæ
m fibi auris, s,autpropi
& ore ùs admotnis
o
attulerat, abfumptum fuit.Patet ex Hebræo . abund
aquas commo diùs, quieti ùs, antiù s hauri ant. Ita ferè
Petes, an licuerit Gedeoni non ſacerdoti, vepote ex tribu Liranus, Arias,Serarius.
Manaffe , facrificiun offerre , & quidem extra locuin taber V.14. Non eft hoc aliud , niſi gladius Gedeonis. ] Vei ſom
naculi ? Refpondeo. Gedeonem hic non ſacrificaffe, ſed ſo nium Madianitæ non fuerac huinanum , fortuituin aur natura
lùm miniftrum egiffe , afferendo & componendo victimam le , neque à dæmone, fed à Deo immiffum : ita & explicatio
in altari ex imperio & præſcripto Angeli, qui ſcipione ſuo illius non nifi Angelicæ fuggeltioni aut diuinæ reuelationi
ignem è petra educens , vltimam proxiinámque operam ſa afcribenda eft , quia alioqui non potuiflet Gedeon illá foli
crificio impendit. Ac proinde facerdotispartes hîc egit An dè niti, aut per illain cercò confirmari : ita Arias & Abulen
gelus. Deo omnium Domino fic iubente. Vnde , quod v.18. fis. Eft alioquin inter hunc panem fubcinericium , & Ge
Gedeon dicir, ſe facrificium allaturumi& oblaturum Angelo ? deonem nonnulla quoque finilitudo , inquit idein Arias :
non niſimaterialiter accipipoteit :nam formaliter afferebat nain vt panis hordeaceus , qui ex vilioribus elt , ſub cinerem
illudGedeon pro inunere conuiuali, quod ex intentione Ge citò cočtus, viius elt è terra & ftatione Iſraëlitarum lublime
deonis feruirec pro prandio , fed voluntate Angeli conuer raptim tolli , voluique identidem ac reuolui; candeinque in
Theod 9.12. ſum fuit in ſacrificium . Ita Theodoretus , Cajetanus , Arias Madianitarum caftra deuolui, regium tabernaculuin petere ,
& Serarius.
ferire,profternere : ita Gedeo n in ſpeciepaucul abiectus, & vix de
Nota tamen , cùm nocte ſequenti iuſſit DeusGedeoni vt noini ne notus , fubitò & cumul tuari è m is in vnum co
19.25.& 26. taurum ſibi in eâdem petra c immolaret , cum ipfo etiam ] actis copiis,exitio certiſſimoMadianitis futurus prænuncia
Gedeone diſpenſaf fe, vt facerdot ijmunere fungeret ur,offerrét tur.Et Hebræi , quihactenus fuerant quaſi panis & eſca Ma
queholocauftum proculà loco tabernaculi : ſicutpoftea di dianitarum , deinceps gladius eorumdem & exitium deuo
penſauit cum Samuele , d Elia e & aliis quibufdam .Nam ,vt rantium ſe futuridicuntur. Ita S.Auguftinus , Abulenfis &
& 1.16.Reg.s. (
€ 3.Reg.18. optimènotat S.Auguftinus,Ita Deus legitima illa ſacrificiorum C Liranus.
Aug.2.36. conftituit, vtleges non fibi , ſed hominibusdaret. Vndepoterat, V.16 . Dedit lagenas vacias, (has V.20.vocat hydrias, putà te
quandocumqueplaceret , extra legis ſuæ liinites, ius ſacrifi ſtaceas) ac lampades. ] Sic vocantur oinnes lucernæ , non mo
candi dare quibusvellet ſeu hominibus feu Angelis,& quo dò quæ oleo , aut alia humida materia conſtant , fed etiam
cumque loco auttempore autmodo vellet.
quæ dura & concretalampases vt ſuntcerex , oleaginæ, piceæ faces
7:25. Taurum annorum ſeptem . Chaldaicè , taurum pingue ant cædæ . Erant ergo , , Gedeonis, lignei torres ex pi
factum annos ſeptem fortè vt mactandus apud Ægyptios Apis no, cedro vel cypreffo, pice, cerâ vel reſina oblici , qui faci
plures annos faginari conſuerat :ita Rabbini, Theodoretus lè ignein fouebant, & vento magis accendebantur: ita Arias
& Iſidorus.Addit Arias, priorem taurum yocarihic patris Ge & Serarius.
deonis tauruin , quòd ei propriuseflet , eiuſque ſolius nomine W.22. Immiſit Dominus gladium in omnibus caftris,] Hebrai
deſtinatus ſacrificio Baal.Pofteriorem vocari alterum taurum , cè ,immijit gladium unusquiſque in proximum ſuum , in totis ca
ſcilicet publicum , & publico totius vrbis nomine in facrifi ftris. Madianitx enim putantes iam Hebræos in mediis ſuis
cium eidemum Deo deuotum cuius ope iugum Madianiticæ caſtris grallari, præ pauore,incrore & ita quiſque fibivici
feruitutis depelli contingeret : vnde & tot præcisè annis fa num hoftem efle exiltimans, gladio aut hatta traiiciebat,
ginatus fuerat quot eadein ſeruitus durarat;ſaginandus quo & qui fugiebant, alios quoque fequentes fugientes arbi
que diutiùsdurallet ;vnde & annuariu s taurusvocabatur, eò trabantu r hoftes efle, ſuóque iugulo imıninere. Inſequeban
quòd feruitutis annos annis æquarer fuis. tur eniin Hebræi continuo tubarum vndique perſonantium
V.37. Siros in folo vellere fuerit. ] Duo noua figna petit Ge clangore , & ignium collucentium fulgore & conclaman
S.Thom.2,2.
997 deon , non ex infidelitate , vtputat S.Thomas & Abulenfis, tium ex oinniparte ftrepitu : neque vllum turbaris Madiani
(iam enim Spiritus Domini,nempe fortitudinis ,induerat euin tis aut difquirendiaut quid agendum effet, ftatuendi fpatium
V.34.) ſed magna in Deum fiducia ,ad fuorum quoque com dabatur. Simili penè Itracagemate narrat Dio, Pompeium in Dio 1.36.
militonum ad fe vndique confluentium fidem & fpem eri nocturna cuin hofte formidolofiflimoMithridate pugna, in
gendam :ita Origenes Ifidorus,Liranus, Arias,Caietanus,& numerabiles illius copias turbaſſe , fugaile , contriuiffe. Et
colligitur ex epilt. ad Hebr.11.v.32 . D
poteft quiſquemaximum
etiamnuin in bello moris eft, quàm ftrepitum
Symbolicè ,Gedeon petit primo loco ,fibi tanquam vili vel terrendo turbandóquehotti ciere , annoruin con
leri rorem gratiæ & opis cæleftis :pofteriore ,eandem gratiam cuſſione,manuuin pedúmque pulſu , tympanorum , tubaruin ,
petit & terræ reliquæ,id eft,fuisomnibus commilitonibus. bombardarum minorum maiorúmque mugitu ac reboatu .
Allegoricè , ros coeleftis doctrinæ , electionis & gratiæ , V.25. Oreb ago Zeb.] Hi duo è quatuorMadianitarum regi
quæ priùs folum vellus ludaicæ Synagogæ humectarat, po bus ſeu ducibus capri ab Hebræis circa vada Iordanis , no
Orig.hom .3. Atea exſiccatis & reprobatisIudæis humectauit foecundauit men ab infelicimorce ſua locis vbi occiſi ſunt indiderunt,
Hier ad Pauli. vniuerſam gentilitatis terram . Ita Origenes , Hierony : Oreb in Petra, Zebin Torcuları,ad quod fortè latebræ cauſa con
om. S.Ambr . que
procmio in mus, Ambrofius , Auguſtinus & Theodoretus. Aliter Alibi fugerat. Reliqui duo principes Zebee .Salmana , cap. fequ .
ſanctus Ambroſius ,
I...deSpiticu Pſalmo 71. verf . 6. Roas Rupertus Chriſ in conformitereC
in veller e&ft Procopius,
tus
vteru Vir
in apti & occiſi ſunt. Hanc victoriam comparat Abulenſis
e
2.
l'deVoit Eccl, Spiritu ſanct irror delap . Vide de his fufiùs Guill
o a n t e ſ u s e l
6.5. Theod.
99.14 mum Mennens toto libro tertio Aurei velleris, quiputar Philip fimæ pugnæ illorum etiam trecentorum Lacedemoniorum , qui
Leonida duce ad Thermopylas numeroſiſſuino feſe Xerxis
mbr.de pum Burgundia Ducem cognomento Bonum , cum nobiliti exercitui obiecerunt , & viginti inillibus contrucidatis,
initiuispoft
m . mun Aurei velleris Equitam Ordinem tertio Idus Ianuarij an morti demum omnes ad vnum ipſo in loco fuccubuerunr.
no Chriſti 1430.inftitueret, non minusad hoc Gedeonis vellus, Nam noftri trecenti Gedeonij fupra centuin hoftium mil
quàm ad illud Iaſonis fabulofum è Colchide,mentem intendille lia , vt cap. ſeq. dicetur , & quidem ſolis tubis ac rædis
nimirum vt nobiliffimi Heroës illi Ordini adſcripti memi internecioni dederunt , ne vel vno fuorum defideraco aur
niſſent ſe veros præftare Gedeones , & Baalis aras ac lucos, læſo.
Tureicas , Mofcheas & hæretica conuenticula exſcindere , Allegoricum de Chriſto & SS. Euchariſtia , & moralem
& Madianitas omnefque Dei hodes exſtirpare debere.Idein de virtutibusheroïcis ſenſun Gedeonicæ victoriæ , lampa
Lac, Tirini Tom , I. dum ,
 74 Commentari
us
Orig.hom.9. dum , tubarum & panis fubcineritij vide apud Origenem ,
Greg. 1.30 Gregoriuin , Leonem Cattrium , Ioannem Olariuin &
Moral. c.! ? Serarium .
Lco Caſt. in
cap . 10 , Taiz
Oror. ferm.de
expedit, con CAP v T VIII.
tra hæret. &
de reditu Hi. Tritum Ephraim , qudd putaret ſe contemptam , in Gedeon inſurgen
ſpan è bello tem , blandisipſe verbis compeſcit. Incolas Soccoth doo Phanuel fibi
Anglic. inſultantesmalè perdit.Conflai Ephod aureum . Generat filios 70.
ex diuerfis uxoribus: d unum Abimelech ex concubina. Relabi
tur 1ſraëlin idololatriam .
Onnemelior eft racemus Ephraim vindemiis Abiezer ? ]
5 & in Sichimis fibi vxorem , ſed , vt dixi, ſecundariam , feu
ptæ & cælæ , puta Oreb Zeb , reges Madianitarum , nónne
iure inerito pluris æftimandæ ſunt, quàm omnes reliqui Ma
dianitæ quos ego cum meis contribulibus cecidi? Ita Abu
lenſis & Arias.Ergo blande,humiliter acmodeltè fe fubfque
deprinens vir fapientiflunusæquèac fortiſſimus, & quirita
tores rixatoréſque illosextollens , ſedauit iras , compeſcuicgulatis 70 fratribus ſuis principatum vi rapuit :neque con
iurgia , conciliauit offenlos.
ř . 5. Soccoth , doo verf.8. Phanuel . ] Erant hæ duæ ciuitates
in tribu Gad . Prior Soccoth , Id ett tabernacula vocabatur ,
quòd Iacob è Meſopotamia rediens , ſuique fratris Eſau gra
tiain quærens , tabernacula ibi fixiſſet , Geneſis 33. verf. 17. B pidem hunc idolo Baalberit, id eft Deo fæderis g ſeu paéti,veluc g Inf. V.46.
Posterior Phanuel, id est , videns Deum , quòd idem Iacob ibi
dein Dominum vidiſſet , cum eaque luctatus fuiffet , Gene
fıs 32. verf. 30. Iuſtiſfimè autem puniuit horum incolas Ge.
deon quòd barbara iminanitate etiam fru & um panis negal
ſent ducimilitique tam præclarè de ipſis merito , iam fame riam , & facrilegij paterni damnatos publica iudicum ſen
penè deficienti.Neque hoc modò,ſed inſuperanaro quoque
ſarcaſmo ridebantducem ſuum , quaſi obrenta iam victoria , dum ,omnes ineo altari iugulatos immolauit. In eundem fi
& quidquid antea feciffet , nihil aut leue foret: quod verò
adhuc tentabat, nempe allequi & capere ducesMadianita
rum fugitiuos, inane ac ridiculum ellet.
W.23. Non dominabor veſtri. ] Negat ſe admiſſurum domi
naguin regium , quem illi in tertiam vfque ftirpem offerebant. dis Ocho Perſarum rege, qui 80. fratres fuos , & Phrahate fuftin 1.10. *
Iudex ergo eſſe non detrectabat Gedeon , iinòmanſit tota vi
la : ſed huius erant limitata iura :neque eniin quidquam pu
blicuin ſibellum excipias) ſuo ſolius arbitratu,fine confen
ſu ſynedrij agere aut decernere poterat iudex . Atquidomi
niuin habet abfolurum , quale hic deferebat populus Gedeo
ni,nullis niſi diuinis aditrictus legibus, quidquid collibitum
effet , immenſa quadain licentia ſtatuebatac faciebat. Sed
maluit princeps prudentiſfinus, jus & imperium diuinum in
populo Dei inuiolatum illibatumque feruare,& odiofuin re
gnimunus, quod iam tum à nonnullis appeti fortè cceperat,
ör.Reg.6.& . & Samuelis a zuo palàm poftulatum fuit , magno excelfo- C bores omnium præftantiffimæ ac foecundiffimæ, defignant
8. Plato in que aniino repudiare ; maior fanè repudiato diademate,
Politia fua. quàm arrepto vel adıniffo euadere potuiſſet.Et notat pruden
ter Plato , ubi viri boniſunt, non facàs illic pugnarinequis princeps
fiat, quàm alibi vt quis fit.
Ý . 27. Fecit Ephod . ] De forina & materia huiusveftisdi
xi Exodi 28. Sed cùm varij efient Ephedes, putà vel politics,
6 3.Reg.6 . quo Dauid bindutus tripudiauit ante arcam , vel Ecclefiafti
V.14.& 1.Par. cus aut ſacer : & hic velpontificalis , c vel facerdotalis , d yel
15 1.27
e Exod . 28. Leuiticus ; e quæritur; qualis hic fuerit quem fecit Gedeon ?
7,6 . Refpondeo , Ecclefiafticum fuiffe , & Pontificali ſiinilem quo .
do.Reg.za. l formam , ſed materia folidiore : nam ex auro totus erat, -ranni eodem quod in fios excitant incendio , etiam ipfi af
V.18 . di gemmis. Videtur verò Gedeon in publico euin poſuille,
• 1.Reg. 2. vt eller monimentum victoriæ per Dei oraculum & opem
7.15 .
ceelitus acceptæ . Fortè etiam in memoriam ſacerdotij libi
extra ordinein à Deo concelli , cap.6 . verf.29.quando iuſſus
elt erigere altare iuxta domum fuam , & tauros in eo iin
-molare, voluit hanc vettem pontificalem in familia perpetuò
extare.Fortan & per Ephod ſignificatur hîc omne genus ve
ftiuin facerdotalium cum omni fupellectile ad facrifican
duin neceffaria. Et his veſtibus etiam ipſe ſubinde vſus elt in
Aug. 9.41 , facrificiis Deo iftic offerendis : fruſtra enim calceus , cuius
Theod.to. nunquam elt vius. VideSerarium ex S.Auguſtino , Theodo- D
Abul.23 .&
24 . reto & Abulenfi.
Fornicatuſque eft omnis Iſraëlin eo, ) Hebraica & Græca ,post
Gedeonismortem . Id factum dicunt, cum pofterius illud tam
nobile monimentum vel adorarunt quaſi idolum , vr æneo
ft.Reg.18. ſerpenti f Moyfis pòlt contigit : vel certè tranſtulerunt ad
Baal eo exornandum , & oracula ſic ab eo exprimenda : vt
folebat Pontifex Iudæorum fuo Ephod indutus , oracula red
dere.De quo videExodi c.28 .
Et factum eft Gedeoni in pofteris eius ſeu omni domui eius in
ruinam . ) vt patebit cap . teq . Neque eniin peccauit in his
iple Gedeon , ve patetex iam di&tis: fed peccarunt polteri
illius, qui re adiaphora & optima, & optimo fine conſtitu
ta, impiè , abufi funt. Hinc verf.32. diciturGedeon quieuif
fe in ſenectute bona , & arguuntur Iudæi ingratitudinis erga
illum , verf 34. & 35. & Apoftolus ad Hebræos u . Gedeo
Auguft. Semm , nem inter fanctos ac beatos recenfet , & expreffum Chri
108.de Tempiti typuin gellille docent lanctus Auguftinus , Ifidorus,
& alij
in Lib . Iudic .
CA PVT IX.
А
Abimelech occiſis 70.fratribusſuis,imperium fibityrannicè vindicat:
feu in expugnāda turri Siché,à muliere fragminemola opprimitur.
V.1. Bimelech filiusGedeonis, non ex primaria aliqua
A.
vxore quæ familiam adıniniftraret & cuius filij pa
terna gauderent hæreditate : fed ex ſecundaria vxore & in
ferioris ordinis,quæ aliàs concubina vocabatur, vt dixi Ge
neſis 25.v.6.Cùm enim Gedeon,tanquam index osprinceps to
tius populi,fæpiùs ab vrbe ſua Epra , vbi præcipuæ illius vxo
res degebant abeffe, & in Sichiinis adelſe cogerecur,delegit
corcupinam ,quam IofephasDrumam vocat : quæ quia ex ea loſ. 1.sc.g.
vrbe oriunda erat, ibique parentes ſuos propicquoſque om
nes habebat, & reliquis vxoribusnon æquè cara fucura effet;
relicta eft à Gedeone in Sichimis in domo paterna. Ex hac
inatre natus Abimelech , maxima crudelitate & tyrannide iu
tentuscitulo iudicis,etiam rex audire voluit,v.6.18 .& 22.Sed
reuera non niſi tyrannus fuit typus Antichrifti , & aliorum
hoftium Ecclefiæ Dei.
V.5. Occidit fratresfuos fuper lapidem vnum . ] Putat Arias, la
altare,ſacrum fuiffe;ftatutum verò feu erectum ,& dedicatum
à tyranno Abimelech eodem loco , quo antè fuerat eiuſdem
idoli ara quam confregerat ac diſturbarat pater eiusGedeon
c . 6. Neinpe vlcifci voluit Abimelech dainoni factain inju
tentia 70 . filios, ad numen læſum hac ſacra victima placan
nem videntur Sich imitä eidem Abimelecho præcisè 70.ar
genti pondo,veriùs talenta , ex ſacro eiufdem idoli thefauro ap
pendiſſe, vt ad ſingulorum fratrum , qui er:nt70.capur deine
tendum ,cederet talentum vnum.Habes de fimilibus t'atrici
Parthorum qui 3o .fratres vnà cum patre ſuo iugulauit,apud a.Thom.Bo.
Iuftinum : & noitra ætate de Ochomannis ,Ainurathe, Sely zius de fignis
mno,Baiazethe & aliis apud Bozium . Eccl.l.12.6.6.
V.8. Ierunt ligna. ) Pulchro hoc apologodocet Ioatham , & 9 .
quam ftultè egerint Sichimitx ,cùm fceptrum regium , quod
pij prudenteſque omnes hucuſquemeritò recularunt. in im
pium parricidam contulerunt, à quo nihil præter ſpinas &
Hammas & extreinum interitum expectare poffint.
Nota, arborem hîc effe hominem ,ſed inuerfam , & confilij ac
rationis capacem :Oliua,ficus, vitis, inter bonas laudatálqué ar
hominesimperio,omniex parte dignos,ſed quizelo perfectioris
cultus Dei,& Itudio propriæ ſalutis, illud contemnunt, fibi
que vacare præoptant. Rhamnus verò quivix lignum eft, fed
fpinæ tantùm exiles & pungentes,fignificat imperio ineptos,fed
fuperbia ac fæuitiá plenos tyrannos : qui cùin nil norintnifi
pungere , itinulare & affligere ſubditos , ſimulaut tamen ſe
velle fuâ vinbrâ eosprotegere, ſolariac refociliare. Quod fi
quis vel tantillum contràmuciat , fubitò famınas iaculantur
& ignes,etiam in cedros Libani,id eft,in nobiliſſimos,in poten
tiſiimos , in optimos quoſque. Sed ferè tum contingit , vtty
flentur & pereant , vti hîc Abimelech & Sichimitis euentu- Balil. hom.de
ruin loatham ominatur pro morali vide Bafiliuin & Theo humilitare
dorecum .
Thcod.q.16.
V.23 .Miſit Dominus ſpiritum peſſimum . ] diffenfionis , inquit
S.Auguftinus : adeóque & iplummec diabolum , quein non
permiſliuè tantùm fed imperatiuè poteft dicimififfe Deus,
tanquam lictoren fuum , vt & Abimelecho regnum eriperet
& vitam , fimulque Sichiinitas debitis pænis plecteret. Ita Aug.945
S. Auguſtinus, Caietanus & Arias.
CA PV T X.
Extindo Abimelech , Thola dux creatur, Huic quoque defunéto Tair
fuccedit . Iſraëlite in idololatriam relapſi traduntur puniendi Phi
lijthais for Ammonitis. Sed mox pænitentibus opitulatur Deus,ex
probratá fæda ingratitudine eorum ,
Ý.1. Vrrexit'dux Thola, ) non proprio marte , vel vi , vel -
Quia via &tyrannus
&tione. fraude,vt Abimelech
alij deinceps hunc,fed folemni
ſubſecut populifacti
i,indices ele
ſunt,ita Abulenfis.Sub huius iudicis annum 3.notat Eufebius,
Herculé,in Libya regnanté , Antæum Neptuni filium ,quiho
fpites fecum palæltra dimicare compellebat, vlnis eliſum in
tereniſſe:& hydram quoque (quam Plato callidiffimă fophi- Plato in Eu
1triam fuiffe afferit) confecifle,aliaq; heroica certamina con thydemo
sumaffe,de quibus fusè Apollodorus, Hyginus & Pauſanias. Apollod.l.2. Hygin.c.3 !.
Vir de ifſachar. ) Petes , Quomodo ergo Thola dicitur hic Pauſanias I. s.
fuiflenepos Gedeonis ex fratre Phux , cùm conitet Gedeonem & c.
fuillede tribu Manafle : a Refpondeo , cuin S.Auguftino,Ge- a ludic. 6.
deoneun op Phuam ex diuerfis quidem patribus diuerfarum Aug.9:47.
tribuuin datos fuiffe , ſed ex vna eadenquematre. Potuifle
enim fæminasnubere viro alterius tribus , quando ea 'occa
fione
 Caput XI . XII. & XIII.
fione hæreditates hon transferebantur in alteram tribum ,di in fexu fragiliore , non folùm quoad voluntatem & 7 refigna
5
xiNumerorum vlt.
tio
4.4. Inir. Ex nomine eius funt appellata oppida lair. ] Dices, ad nemcutionmi, exe ani fueuit
em vt. Vol Ifaift
illmud Chr
rat ite o filioetia
aci,ſed reipfa
ſuom , non ſolo& qu
affoe
Numer.32. verf.41. dicitur Iair filius Manaſe occupatis vicis ctu,fed & reipfa morituro , præire typum , in quo realis & vi
Galaaditidis eos appellafle villas lair. Reſp. Senior ille lair troneæ inortis tolerantia omn:bus conſpicua & illuftris efleti
prior indidit iftis vicis illam noinenclaturam , & fortè vil Ethæc de reali filiæ immolatione,eft fentétia veteru ludzo
las vt erant finemuris reliquit, polterior, quimuris illas cin rum , Chaldæi Paraphraftæ , lotephi, Tertulliani , Ambroſi), Ioſeph. 1.5.
xit & in oppida euexit, eandem comprobauit ac roborauit, Auguſtini,Hieronymi,Nazianzeni,Epiphanij,Chryfoftomi, ...Terrello
& celebriorein fecit.
V.6. Diis Sidonis,putà Aftarthe ,bd.Moabitarum Chamos : c Theodo
ferè omniuin Chriftia
reti,Sulp norum.Et
ici),Iſidor i,Prolicet
copij, S.Thom
quidam æ,Caieta
Patrum de Virginit
Ter- 1.3.con
,vt ni,& .
Mars
blud.s.v.13 . 6. Ammonitarum , itidem Chamos de Molochee denique & tullian. Ambrof. Procopius & S.Thomas cenſeant peccaſſe cio . Ambr.1
Aug.hic 4.49.
3.
& 3.Reg.cz. Philifthuorum Dagon .f Horum omnium idolorum nefario cul
V.5 & 32. tui femancipar hîc lephte, S.Auguſtinusverò & Hieronymus dubiteit, re- Hicron...c.71
Ibid. & Nu unt Ifraëlitæ ante tempora Iephte.
mer.21. V.29. V.18. Qui primus cæperit dimicare,erit dux, non in bello hoc diēt
liquas.
i tamenQuiconſ
n & tant
ob er tantlau
am danani
t mi fortban
& pro ob nrati
itudtinei , qua fuprraà
onestene erem . Na.
& Iudic, i) . ſolo , fed & poftea ſuper tota Galaaditida. Et fic quidem de hæc virguncula , ſolo religionis amore, & in patrem , in pa- zianz ret.ss.. Orat
Chy. ſ.
creuerant hi principes,& primo bellum aggredi aufuro prin triam pietate,gratáque victoriæ cælitus partæ memoria,cru- honde .
2 v.Epiph isph
ha
43.Reg.I t. cipatu m quafi præmi um propofuerant. Sed cùm in hoc qui deli gladio iuguluin ,flammis corpuſculuin tam prompta ,tam
fup.lerem.49. dem præmio quiſquam præſentium auderet adire tantum dir. læta tradidit , immenfis eandein laudibus omnes extollunt:& q.19. Seuer.
& Amos I. Theod.
crimen , communi conſenſu Yephte iam factis recentibus &
fludic.6.& 1 . fama
Reg.s. clarum ad id munus euocandum cenſuerunt. illi tam celebratæ Iphigenia , Marcellique & Marij & Erich - Wipers bords
thæi iminolatis b filiabus , omnibúſque illis virginibus quas cop hic.s th .
ar &tenomenas c vocabant : item Pyladi & Oreſti , & inuiden- 2.2 984 4.2 .
CAPVT XI. dis Dionyfio cyranno Pythagoræis d illis., reo & vadi , am- Caici. hic.
bob us pro alter mori certanti
Tephte Iudex deligitur. Hic legatione miſſa ad regem Ammonitarum , o bus , longè præferunt hanc opietarih.in
conatur variis rationibus abiniuſto illum bello deterrere: fed cùm B Seil confamerun enim à Philone vocatur ) quin & Ilsaco ipfi eam
( ſicSeue
t rus Sulpicius, Ambroſius, e Serarius & alij.
fruftra id fieret ,armis eum aggreditur, & fuperat. Mox veti reus, c Rhodiginus
1.26 C 19 .
filiam ſuam vnicam Deo facrificat. dcuC cero sur
-

E altera matre natus, ] Id eſt,non ex vera & legiti
lephte nothus & ſpurius : diuino tamen inſtinctu , vt effecta
monftrarunt, ad principatum à Galaadicibus electus fuit,at
que ita per diſpenſationem in lege Deuter. 23. in Eccleſiain
Dei,ſeu ad iura populi Ifraëlitici adıniſſus.Id merebatur pie
tas illius & morum probitas,animimagnitudo, rerum geren
darum.induttria , & qua præ omnibus tunc egebant Ifraëli
tæ ,bellandi peritia.Exempla plurium ſpuriorum quinon ob
Itante vitio natalium , egregia fuerunt indole, factífque cla
riſſimis ac dignitatibus in lignes,habes apud Laërtium , Plu
ar.bis q.3. tarchum ,
Athen,1.13.,
Ser Athen aeuin & Serarium .
V.11. Locutus eft Iephte omnes ſermones ſuos caram Domino in
Mafpha.] Id eft, repetiuit ſolemnepactum ,de expeditione ad
uerſus Ammonitas ſuſcipienda,fi populus viciſſim ,vt promi
ſerat,ipfum in poſterum pro ſuo duce & principe admitteret.
Repetiuit,inquam ,coram Domino,id eft, in publico populi con
uentu, qui locum Deitenet. Pacto hoc folemniter confirma
to;mox per legatos expoſtulat cum rege Ammonitarum de C dique concluſi duabus nobiliffimis potentiſſimiſque duorum
injuſto aduerlus Judæos bello .
$ .23:3. Deus Iſraël ſubuertit Amorrhaum . ) Prima hæc eſtra
tio quà conatur Iephte deducere regein Ammonitarum ab
iniuſto bello : quia nempe terras Amorrhæorum ,quas Iudæis
Ammonita volebat eripere , donodedit Iudæis Deus terra
rum & regnorum omnium Dominus. Secunda erat , præter
ittas Amorrhæorun terras nihil obtinebant Iudæi quod ef
let Ammoniticivel Moabitici regni. Vetuerat enim Deus
terras horum occupari Numerorum 21. & Deuter. 2. & 3 . ditu
Tertia, iftas Amorrhæorum terras à Judæis occupatas ,
nun
quam vel ainica, vel armata manu repetiit rex Moabicarum
Balanc, qui tainen apud eosoptimus , & potentiilimus, & ta
pientifimus habebatur , & ad quem longè potiori iure fpe
<tare vide bantur , quàin ad Ammo nitas. Quarta, quia præ
&Chron.c,24. ſcrip tione ferè trec ento rum g anno rum iam ſtabi litui n erat
ius & poffeffio Ifraëlitarum . Sed frustra arguinentis diſce
prabat cum armato . Itaque & ipfe militem colligit , neque
expectat vt Ammonita tranſeat in fines Iſraëliticos , fed
occupat ipſe , & fuos in Ammonitidem inducit. Sed priul præ
quàm manus confereret .
V.30. Votum vouit Domino , ] nempe inſtinctu Spiritus fan
Cti,quo dicitur hic doratus fuiſſe.Vnde dico cum S.Anſelmo D
& Serario & Saliano , non peccaſſe Iephte cùm vouit ſe in
holocauftum vera & perfecta crematione immolaturun
Deo , quicumque victori domum reduci primus gratulabun
dus occurreret,etfi foret domefticorum gratiſſimus, etfi forec
vxor,etfi filia vnigenita . Et verò victoria tam illuftris intui
tu & merito huius voci coelitus conceſſa, indicio eſt votum
illud Deo fingulariter placuiſſe. Ob eaſdem cauſas , & quia
demo diſſuaſit, nemoſeſe oppoſuit , nemo contradixit , imò
S.Paulus ad Hebræos 11.probat & laudat, videtur Deo exi
miè placuiſſe ipfa etiam expletio voti & realis iinmolatio fi
liz,quain fecit parens per ignem . Neque enim poffum com
probare ſententiam quorumdam Rabbinorum , & noltriſæ
culi hæreticorum , quos fecutus eſt Liranus & Mariana, qui
dicunt non occiſam , ſed metaphoricè immolatam fuiffe , id
elt, virginitatem toto vitæ tempore ad inftar Nazarææ ferua
re iuflam.Timent eniin , inquit Genebrardus,ilti Rabbini,ne,
fi realem hic mactationem admittant, typum dent Chriſtia
nis Filij Dei à Patre cælefti in monte Caluariæ facrificati, ſpenſationis verò interpres & nuntius erac Angelus quein
qualis olim eiuſdemn typus fuerat Iſaac in monte Moria ab
Abrahamo immolandus fi neci fubtractusnon fuiſſet. Nem
pe voluit Deus auctor & dominus vitæ omnium , etiam exta
re ia re difficillima exemplum plenæ obedientiæ, & quidem
Lac, Tirini Tom . I.
l.s.
CA PVT XII. e Ambr. l.s.
Ephraimita iniuſtè aduerſus Iephte tumultuantes ad 42. millia ce Offic.c.12.
duntur. Vitæ functo fucceduno Iudices Aveſan ,Elon ,do Abdon .
V.1. | N Ephraim orta eft feditio,j in Hebræo infinuatur,omnes
| Ephraimnitas ad ſeditionem & bellum conuolaſſe.
Nempe , niinia gloriæ cupiditas , & rerum benè à Galaditis
geftarum inuidia Ephraimiras ad hæc arma concitarunt ve
nuper eoſdem contra Gedeonem cap.8 . Etmox addunt turpe
mendacium , cùin fingunt ſe in ſocietatem Ammuniticibelli
vocatos non fu: ffe: cùm vocati à Iephte fuiſſent,ſed ipſe ipſi
venire detrectaflent, ipsumque in magno vitæ periculo foe
dè dele
anim am rtum reliqmeam
ſeu vitam uiffent. Vnd
poner coactus
e ine mani buslum , inqui
meis,id , lepht
eſt,tmax imo e,
diſcriminif exponere.Nihilominus inſultabant Ephraimitæ , Simile ,
& amaro farcaſino exprobrabant Galaaditis, FugitiuuseſtGa- lob.i3. &
laad de Ephraim , id elt , Galaaditæ non poſſunt refiftere fol s Píal.118.
Ephraimitis,ſed eos prino aſpectu fugiunt viles,ignaui fer
ui, nulliúſque aut animi,aur roboris,quid facientmifelli, vn
fratrus
tabl um & trib
Caieubus, Ephr
tanus. Faciain & Mana
lè fuit aimitisferè
Ephrſſe:Ita Liracare
fic inſul Van
nus,,Ga
laaditis necduin bello accin &tis,led inexſpectato illorum in
curlu ex agris ad oppida fugere coactis:fed poftquam arına
tos ſenſerunt, & ſuorun quadraginta duo millia proſtratos
viderunt,citò faftum fuun,arrogantiámque & audaciam ,fed
magno ſuo damno & lu &tu pofuerunt. Ab hac Ephraimita.
figni clade videtur loco vbi illa contigit , noinen in
rum m , Sylua ſeu ſalius Ephraim , z.Reg.18 . v.6 .
V.8. Poſt Iephte iudicauit Iſraël Ābefan de Bethlehem , ]Mal. Mold.in c.2,
donatus putat hîc agi de Bethlehem Zabulonica , de qua lo- Maceb.v.1.
ſue 19. v. 15. Sed alij veroſimiliùs dicunt , è Bethlehem Iuda
oriundum fuiſſe hunc Iudicem . Non tamen inde neceffariò
ſequitur , quod tradunt quidam Rabbini , hunc Abeſan effe
Booz maritum Ruth,abauun Dauidisregis. Licèt facilè ad
mittam coæuum illi fuiffe , ficut eidein etiam coæuus fuit
Priamus, Troianorum rex vltimus: & vt Abeſan 60.proles,fic
Priamus so.numerabat:& ferè ſub idem tempus,quo & Truia
ſecundò exciſa à Græcis fuit, vterque extinctus videtur .
CAPVT XIII.
Ifraëlitæ rierfus in idololatriam lapſi , Philiftheis ſerui fiunt. Sań .
fon naſcitur , viuit Nazaraus , & incipit ulciſci iniurias illatas
Ifraëli .
9.4.
Aue ne immundum quidquam comedas. ] Iubet Ange
Chaus olus vt etiam ipfa Sainſonis inater Nazarænam agat
vitam vſque ad filij partum.Vnde iubet abftinere non folùm
à vino e ſicera, ſed etiam ab omni cibo vinoſo, v.g.vuis, vel
coctis aut condicis cum vuis:nam hæc omnia Nazaræis erano
inhibita , ac proinde reſpectu illorum immunda. Vide plura
mer.6 . & Leuit.vlt.
V.16. Si vis holocauftum facere,offer illud Domino. ) An ergo
licuit Mansse homini profano, vcpote de tribu Dan , holocau
Itum offerre Domino , & offerre extra atrium tabernaculi, in
loco profano ? Reſpondeo , cum Abulenfi., Deum hîc di
fpenfalfe in ycroque , vt ſuprà cap.6. cum Gedeone. Di
licet Manue etiam tuin ignoraret Angelum elle , credebat
tainen ſanctum ac Dei Prophetam eſſe , cuimeritò fides ha- Serar.in c.s.
benda effet. Putat probabiliter Serarius hunc Angelum Jof & c.13.
fuiffe Michaëlem , & plurimas ob cauſas quas enumerat,Iudicum .
nomen
 us
Commentari
76
noinen cius ( Quis ut Deus ? ) elle admirabile ; Chaldaicè,arca
num : & fanè talia funt omnium Angelorum nomina. Addic
Caietanus , Angelum non nomine iolo, fedmagis re ipſa ſe A
hîc valdèmirabilem exhibuiffe,ac proinde v.19.ipſum voca
ri Quifacit mirabilia. Nam priinò , Angeli minifterio , inquit
Caietanus , & ſcipionis contactu , inquit Ioſephus,erupit è
ſaxo ignis vehemens, & abſumpfithædum & libamina op
pofica. Secundò, quihomoputabatur ſubitò farlum in coe
lum aſcendere vifus eft. Tertiò , cum vocari flamma ex ſaxo
ſurſum elata fimul in coelun illæfus afcendit. Quartò de
mun , abiecto quod aſſumpſerat corpore , vel in elementa è
quibus illud compegerat reſoluto,intuentium oculis le lub
traxit. Cur verò hæc omnia?Varias congerit cauſasSerarius:
ſed hæc potiſſima. Vt re ipfa indicaret Angelus , ſe facrifi
cium illorum piorum coniugum in coelun quaſi ſecum de
ferre, vt Deo, cuius vniushonori oblatum fuerat , repræſen
taret. Simúlque Allegoricè præfignaret Chriftum ; cuius
etiam nomen Iſaiæ 9.1.6 . eft admiresbilis: & non folùm offerret
ipſe ſacrificium , ſed etiam offerretur ipſeiner in ſacrificium
tum cruentum in flamma & tormentis crucis : tum incruen
tum & illæſum in Euchariſtia .
V.24. Samſon , ] ld eſt ſol lætitia ; vt exponit Arias: vel, vt
alij , paruus fol.Sicut enim abiſch , id eft vir , deriuaturiſchon ,
paruulus vir : ita à ſchemeſch , foe,deducitur ſchimſon,paruus fol.
Học nomen dicic S. Chryfoftomus puero inditum à Deo; B
nempemater admonitu Angeli, vel interna inſpiracione di
dicit,gratum Deo fore fi hoc nomine puer vocaretur , præſi
grabatur enim ifto nomine , Ifraëli altiffimi inuoluto tene
brispeccati, inæroris & feruitutis , ortum iam effe folem ,
paruulum quidein , ſed lætum , qui noua luceomnes recreet,
tenebras pellat,omnia viuificet.Vnde & aprè Samſon typuseft
Christi,veri & magni Solis iuftitiæ ,Malachiæ 4. verf.2. Ita
S.Auguſtinus, Beda, Arias & Serarius.
CAPVT XIV .
Samſon vxorem ducit Philiftheim , leonem dilacerat in cuius ore
poftmodùm reperto melle , fingit ex eo anigma , quod in nuptiis adulterá,
proponit fodalibus. Hi ſolutionem expuſcantur ex vxorc Samſonis
qui anſam inde arripit hoftilitatis exinceps in Philifthaos exer
cenda.
9.3 : Ancmihi accipe, quia placuit oculis meis, ]Hebraicè &
Han Græcè , quia hac rečta eft in oculis mess. Recta , in
quam , ad finem mihi à Deo propofitum affequendum : pla
cérquemihinon quoad corporis ſpeciem dumtaxat,ſed quo- C Occidentem , è Palæſtina Romam tranllatum fuiffe.
ad quæſitam etiam populimei libertatem , ac rixæ , & inde
vindictæ occafionem . Sciebat enim Samſon ſeu monitu An
geli, ſeu interno Dei inſtinctu , diuinam eſſe voluntatein , ve
hanc ex Philiſthæis vxorem pofceret, vt indicatur v .4. &
S.Ambr.initio explicant S. Ambroſius, Caietanus,Arias,& ex hæreticis Ver
1.2. de Spiricu milius , Chytræus, Iunius & Treinellius. Dilpenſabatergo
ſan &o , & ep. hìc Deus in lege de alienigena non ducenda :id neque peccabat
70.
4 Num .36. Sainſon alienigenam expofcendo.Parentes tamen non tene
bantur primo ftatim initio fidem habere filio , hoc Deo pla
cituin effe afferenti: ſed cùm tandem lua conftantia,aliifque
argumentis plenam parentibus fidem eiusrei feciſſet,nec iu
ftain vltra haberent anſam de filij vanitate aut falfiloquen
tia metuendi,deſiderio illius: & diuino nutuiobfecuti ſunt.
Alabalt. c.17. Ita Abulenſis. Addit Guillelinus Alabaſter,legem illam quæ
Apparat. Iudæorum cum alienigenis nuptias vetabat,myftice per leo
nem defignatam , & à Samſone dilaceratam fuiffe v.6.dilace
ratam ,inquam ,quoad verba, & mel,id eft fpiritalein ſenſum &
fructum inde collegiſſe .
7.18. Quid dulcius melle ? quid fortiusleone ? Addit ex Ioſe
pho S. Ambrofius , ſubieciffe Samſonein , Quid muliere perfi
dius ?Si non a :aſſetis in vitulamea,] id eft , fi non inueftigaſſe
tis allucia & dolo explicationem ænigmatis mei ex vxore D Samſone obtentæ fuerant hæ aquæ , vocatus eft locus ille
mea , quæ iuuenili lafciuia , imprudentia & inconſtantia
ſua ſecretum vt proderetur efecit ,nunquam id affecuti fuif
letis .
Nota , folere etiam naturaliter apes enafci ex boum per
emptorum cadaueribus ,tefte Democrito & Magone, & aliis
Columella apud Columellam ,item Plutarcho,Virgilio , Ouidio & Eu
1.9.614.P ' ſebio : quidnipotuerint & ex feonis cadauere ſubhaſci ?ma
tarch in Cleo. xime fi dicamus, vim diuinam concurriſſe ,ad materiam my
fubminiftrandam : Allegoricè enim S.Auguſtin :b per maxille nuncupari. Quis verò ex eo tempore fontem illum fian. c. 15.
menc. Ouid . fterio
Georg Virg.*
..
115. Mers mortuum leonem intelligic Chriſtum mortuum , è quo examen • euertit ?
morph. Euf.inapum len Chriftianorum ,& nobiliſtinum redemptionis humanæ,
Chronico de & dulciffimum Euchariſtia mel prognatum eft.
Iumcity
9.19). Iratusnimis Samſon, ] nimirum & vxori ſuæ , à qua ne
ntus fue quam in neceſſariis deeffe ; docet S. Auguſtin . b ex SS . P1.77. & 104.
6.
ferm.4 07. . farie prodicus : & fodalibus, à quibus vafrè circumue
Auguft
rat : & ciutari toti,à qua prætextu honoris fuerant eidatita
les nuptiarum focis. & cam egregij fimplones :fic enim tales
..
Fulgi de Prir vocat Fulgentius, fortè à ouue mondi,circuire , quòd cum ſpon
cis verb ſo menſas & conuiuia toto nuptiarum tempore fimul obi
6 loan . 3: rent. Hos Scriptura nuncannicos , c nunc filios jponſi, d nunc fi
1.39
& Match . 9. lios nuptiarum e vocat : & Arias dicit , toto nuptiarum tempore
VAS ab omni prblico onere , atque etiam ab indi&to ieiuzio immines fuif
. Márc . 2 . fe : & Chriítum huc allufiffe cùni Matth . 9. dicit , Numquid
1.19
poſjuns filij fponfi lugere quumdiu cum illis eft ponfus ? Et funt ifti
in Lib . Judic .
iidem quos verf. ſequenti. Nolter vocat pronubos.
Allegoricè verusSamſon Chriftus propter perfidiam ira
tus ſynagogæ ,meritò illam deſeruit.
CAPVT XV.
Trecentis vulpibus et faculis Samſon Philiſtheorum fegetesſuccendit.
Ligatus dum traditur Philifthais, fractis fuinibus ſola afinimaxil
la mille viros profternit in loco. Siti enečo densmaxilla copioſam
aquam fubminiftrat.
V.4.
Epit trecentas vulpes. ] Et facilè fuit,in regione vul
iuuene robuttiflimo & venandiperitiſlimo,iunctis fociorum
operis,vno alterove die trecentas capere vulpes.Si potuit Iu
lius Cæſar Romæ in ſpectaculum dare leones quadringen
tos, Pompeius ſexcentos : Probus Imp.mille ſtruthiones ,mil
le damas,mille ceruos,mille apros,mille ibices,mille oues fe
ras,tot vrlos, tot leones, leænas , leopardos Lidycos , Syria
cos , & tot alia monitra . Si ad vnius monftri Heliogabali
monſtroſas delicias ex yna vrbeRoma breuiſlimo tempore
colligi potuerunt decein millia pondo aranearum & muſca
rum ,decem millia murium ,mille muſtela ,mille ſorices,tefte Lamprid. in
Plia
Lampridio , Plinio & Vopiſco , difficile fuerit Samſoni co Heliogab. nius 1.8. c.16.
gere trecentas vulpes ? Vopil.in Pro
Et facesligauit in medio,Hebraïcè, refpicerefecit, id eft obuer- bo.
tit, caudam ad caudam , & inter duas caudas facem vnam poſuit,
feu funibus alligauit. Binasergo & binasiunxit vulpes fuas
Samſon, & ignitis ritionibus piceis ,cedrinis vel cupreſlinis
arınatas , ex opportunis hinc inde locis immiſit in ſegeres
iam maturas Philiſtinoruin : & hoc ſtratagemate pene to
tam illiusannimellem abſumpſit vna cum vinetis & oliueris.
Vna vulpecula Carſeolana, fi Ouidio credimus, errore pue- Ouid. 1.40
rili paleaceo igne legetibus illato ; integros agros iam ad Faſtor,
mellem albos exuflit ; quid totvulpium paria ti t titionibus
armata feciffe putamus? videntur verò Philiſthæiin exe
cr tionem tanti facinoris non folùm in fponfam Samſonis
eiuſqueparentes igne ſæuiiffe,vt hoc cap.narratur:
ſed etiam in vulpes ipſas exincepsquotannis animaduertifle ,
& ardentes faces tergis illarum adligalle,cum riſu & fannis
totiuspopuli,donec, poftmultam in circo curſitationem fa
cibus iiſdem præuitæ conciderent. Et hunc eundem morem
Romæ quoque in Aprili feruari ſolitum ,Serarius non ab illa Serar, bic.
Carfeolana , veyule Ouidius ,ſed ab his Samſonis vulpibus 9.7.
ortum traxiffe putat , atque ex Oriente ( vt pleraque alia ) in
Tropologicè SS.Ambroſio & Auguftino,vulpes funt frau- SS.Aug.ſ Ambuprale
.
des hæreticorum : qui blanda facie promittuntſalutem ; ſed
caudis ſuis ignem æternum ſecum trahunt.
V.8. Percuſſit eos ingenti plaga. Nempe , infidiabatur Phili
Athæis quocumque poterat loco:irruebatque in obuios quan
tumcumquemultos, & profternebat & iugulabatomnespro
miſcuè,ita vt ſtupentesfuram femori imponerent: quod intentæ & .
anxiæ cogitationis ſignuin eft.Cumque cernerent Philifthæi
fe quantumcumquemultos vni Samſoni præualere non pof
fe , collecto maximo exercitu , tribum luda aggrediuntur,
quòd eò diuertiffet Samſon,nimirum ad petrum ſeu rupem vi
cinam vrbi Etam quæ erat in tribu Iuda , quam poſtea Ro
boam a nouis ædificiis ac propugnaculis auxit. 4 2 Paralip.
V.16. In maxilla afinipercufſi mille viros.] Hæc eft tertia cla- " 1.V.6.
des illata Philifthæis à Samfone. Notat Liranus , Caietanus,
Abulenfis & Arias ( & pater ex verſu ſequenti ) Samfonen
canticum hîc concinnalle pulcherrimum , cuius initium fue
rit bic verſus, & aliis ſubſequentibus intercalatus.
$ .19. Egreffa funt aqua, ex dentemolarimandibulæ . Nema
pe , fluebant è terra aquæ , fed per loculamentum ſeu morta
rioluin dercismolaris. Et quia orante & Deum inuocante
Henbakore, id effonsinuocantis. Et ita vocatur uſque in praſena
tem diem , quo liber hic Iudicum confcribebatur. Quin vero
fimile eft , extare eciam hoc noftro fæculo eumdem fontem .
Nam certum eft, quingentis abhinc annis adhuc extitiſſe , vc
teftis eſt Michaël Glycas,qui vixit tempore Ioannis Comne- Glycas 2.po
ni, Alexij Imp. filij & diſertis verbis affirmat, huncfontem in Annali
hodiernum vfque diem ia Eleuteropolis ſuburbana conſpici, do fontem S. Aug 1:43
vel arefecit äitus è vel quod lutum obftruxit ? vel quæ manus c Gen ,21.
1.19 Exod .
Tropologicè , etiam viliſſimo initrumento pofle & folere '5.v.zs.Num v.8.11 .
Deum ,fi feriò inuocetur,maxima quæque patrare, neque vn 20.
Sap.i I, 6.4 .
Scripturis c & hiſtoriis d paſſim obuiis. & c.
2 Eur.15 c.s.
Tertull. Apo
CAP v T XVI . log.c.s. Oro
fio 1.7.c.5.Xi
Portas vrbis Gaza Samſon ſuishumeris in montem defert : à Dalila philino in An
ſua proditur, excacatur , illuditur : fed iniuriam hancmoriturus tonino, & Ba
ronio l'om ..
vlciſcitur morte 3000. Philifthæorum . & c.
Mauit mulierem ,
valle Sorec , ] quod fignificat vi
1.4. A tem ,fed le&tiffimam ac generofilsmā;vnde Ierem.2.y.12.
Pl antani
 Caput XVII.
Plantaui te Sorec , Nofter vertit, vineam ele &tam . Et hæc vallis aut directè fefe occidit : fed folùm indirectè & permitiuè;
eadem eft quæ Numer. 13. vocatur vallis botri : & elt vicina
Adrichom .
torrenti Sorec, qui duas tribus Dan Simonis interſecat.In quo A non poterat , fefe inuolui permittendo.Ita Caietanus, Lira- Vi &t. relea.de
in Danne ??. torrente Eunuchum Candacis baptizatum narrat Adricho
e Chryfoft.
hom.17. ex mius . Iuxta hunc torrentem , & in hac valle Sorec habitabat
variis in Matt. meretrix Dalila.Neque enim auſim cum ſancto Chryfoftomo,
Caſlian.collat, e Caffiano, S.Ephrem , Seuero, Sulpicio & Pererio affirmare,
17; cap.20: · eam fuifle Samioni vxorem . Quoinodo enim aufi fuiſſent
Ephrem fer: Philiſthæi principes tam fidenter, & primo aggrellu , & fola
probas,mulie- {pe lucelli Tolicitare vxorem ad prodendum maritum , & ta
ses , tom ... lemn, tantumque maritum ? quomodo coties & tamdiu latuif
Scu. Suſp.in ſent tot armati,in doino propria Samſonis, nec ipſo, nec vllo
hift .Sacra.Pe- familiarium aut famulorum conſcio quare ad illam excurre
terius in Gen.
ret Samſon , & non potiùs illam ad fe domum fuam traduce
31.diſp.s.
f Ambrof. ep . ret tantus princeps:Hæ & aliæ rationes conuincere videntur,
70. Hjeron non vxoren fuiffe, fedmeretricem , & quidem è pauperpori
cp.126.ad bus.Ita Iofeph . Ambrof. f Hieron. Abbas Ioachim , Abulenſ.
Ioachim , .P.3: & Serarius, & alij ,qui ob eafdem pene rationes dicunt eam
Euagrium
in Apocalyps. natione non ludæam, ſed Philifthæam fuille.
Abul. q. 7. & 7.17. Siraſum fuerit caput meum , &c .) Hinc patet, forti
10. Serar.q.s . tudinem Samfonis fuifle qualitatem ſupernaturaliter mem
bris illius inditam , fed à crine tanquam à figno dependen
tem , nam hoc expreſſo pacto eam illi Deus donarat', ſi Na
6. zaræus perfeueraret & comam aleret. Idque reſciuerat ipfe
vel ex parentibus, vel ex Angelo , vel ex interno Dei aflatu. Bleone , apibus, fini maxilla , & fonte ex ea prognato , Gazæis
Et certè ad comprimendam aniini fuperbiam fecurius late
bat tam eximium robur ſub crinibus, hoc elt ſub re viliſſima ,
debiliffima, ſtupidiflima.Ita S. Chryfoftomus , Ambrofius,
S.Ephrem, Ioachim Abbas , Auctor mirabilium ſacræ Scri
pturæ , qui fallo putatur effe fanctus Auguftinus , & Serarius
& alij .
Petes, Si Samſoni abfque fua culpa, per vim ,vel permor
bum inuito ac nolenti fuiffent adeinpti crines , an Deus ro
bur illud fupernaturale meinbris eius nihilominus fubtraxif
fet? Reſpondeo negatiue :cimenim crines in Nazaræis non
nifi exterior Dei cultus eflent , & interioris cultus , deuotio
nis & confecrationis nudum indicium ac fignum , quaindiu
interiora illa peritabant integra , non auferebantur dona ea ,
quæ propter interiora illa potillindin dabantur. Cum igitur
non propter fignum , fed propter rem fignatam ; non propter
capillos , fed propter interiorem animi religionein ac cul
tum , data Samfoni vires fuerint ; manfiffent illi falux , fi
abfque illius aflenſu & peccato ( quod hic intercurrit , abla
ti fuiffent capilli , & iple animo conftans in cultu Nazarxa
tus perftitiffet, quod quia miſer meretriciis inductus blandi
tiis non præftitit , meritò viribus illis fpoliatuselt , ira Caie
tanus, Abulenfis, & ferè alij iam citati auctores. Pater Mar- C V.1 . Co tempore , ſcilicet , quo aliquid horum contigit
tinus de Roa & Serarius putant , hanc Samſonis comam à
Dalila perfectam , Gentilibus occaſionem dediffe commi
I De Real. 5. niſcendi fabulam de purpurea . Niſi Megarorum regis fub
Singularium hoc idem tempus imperitantis cafarici ſeu coma, adeò ( vt fin
6.7. Serar.bic gebant) diuina , vt quamdiu eam retineret , vinciipfenon
4.17
poflet, neque regnum eius ab alio occupari.Sed Scylla eius fi
lia,turpi Minois vrbem Magara tum oblidentis amore capta,
dormienti patri comam abfcidit , & fic patrem & patriam
Paolan. in Ara holti prodidit.En ouum ouo funilius ? Vide Pauſaniam , Ser
ticis, Seruius uium , Ouidium , & Apollodorum , qui & aliam finilemn tra
in :: Georgic. gædiam narrat de Comerhone Pterelai filia, quæ & ipfa Am
Ouid . 1.8. Me. capillum lica vulgatæ monetæ 440.Hanc pecuniam filius eius Michas
tamorphos.. phitryonis amore infatuata, aureum de patriscapite
Apollod.1.2 ; proſecuit, & fædaperfidia parentem & foluin natale perdi
& 3. Bibl . dit. Neque tamen Amphitryon Comethonem , neque Minos
Scyllam ad nuptias luas , quas parricidali ſuo fcclerc ambæ
venabantur, admiſerunt; fed pedibus vinctam hanc in mare
præcipitein , illam pluribus aliis torinentis excruciacam com
meritæ neci dederunt. Quid noftræ acciderit Dalilæ polt
faedam proditionein incertum . Depenfæ quidem illi pecu
niæ à quinque ſatrapis v 18. Sed quis dubitet,quin diris agi
tata conſcientiæ , furiis , ſuorum poenas dederit flagitiorum ,
& vel propriis manibus exemplo proditoris Iudæ , cuius ty
pum geflit : vel alienis , vt facilè fe dare potuit occafio , ne D la è quibus diuinatio & futurorum prænotio petebatur. Col
que folent amari proditores.
V.19 . Septem crines , id eft feptem cincinnos , quibus conſta nipafſim explicant, theraphim efle imaginesfuturapranuntian
bat, & in quos diſtincta erat vniuerſa Samſonis cæſaries , ra
Herod.l.a. fit Dalila ,ſed manu tonſoris. Narrat Herodotus , manu vnius
raſas multorum vnà donnientium maxillas : quanto faciliùs
radi potuit vnius feptem quaſi catenulas collectus capillus;
Et fortè in cibis papauerea & foporifera quædam ei miſcuit
perfidum ſcortum ,vel alia carotica & fomnifica adhibuit; ve
fæpe ab eiuſmodi mulierculis factitarum , ex Apuleio ,Virgi
lio ,Cæſario & aliis deinonítrat Marcinus Delrio.
Delrio . 1. 3 . V.30. Moriatur anima mea cum Philifthiim , ) oratio hæcpar
Diſq.Magic . tim votiuaelt,partim conceſſiua. Nam vouet vt moriantur Phi
pol.q2o lifthæi qui è porticibus& tecto feu ſolario templi profpe
ctabant. Concedit autêin , vt ipfe eadem cum ipfis ruina tem
pliobruatur q . d . Opto & rogo Philifthæo obrui ruina tein
pli : & hoc ve fiat, non reculo quin & ego cum iis fimulob
ruar : Quemadmodum princeps exercitus proftraturus hoftes, mor
tem propriam concomitantem non reſpuit , vt inquit Caietanus.
Vnde pater , non peccafle hîc Samfonem ; ſed egregium he
roicæ fortitudinis actum exercuiſſe ; & hoc nomine meritò
laudari à ſancto Paulo ad Hebræos 11. Neque etiam propriè
Lac. Twini Tom . I.
77
eâdem clade , quain juſtè inferebat hoftibus & ipie euadere
nus, à Victoria , Soto, Leſlius, Serarius & alij Doctores. Ad. Bello. Lellius
dit ſanctus Auguftinus,ipfum fpeciali Dei inttinctu id fecit de luft Aug.
1.2.de Ciuis.
ſe : vt colligitur ex prittino ſupernaturali robore hunc in fi
nem illi iam pænitenti cælitus reftituto. Quin & Marty- C.26 ep.ad Bachiara
Janua
rein facit ſanctus & vetus auctor Bachiarius. Quòd verò iium de reci
colliſu duarum tantummodò mediarum colunnarum pro- picad.laphis,
ſterni potuerit tam vaftum templum , nulli mirum videbitur,
qui memineric theatri Curionis vni ſolummodò nixi colum
næ, & alterius amphitheatri non niſi duabus fuffulti : de quo
Plinius, Quid enim , aic , miretur quiſquam in hoc primum : Inuen . Plin . 1.36 .
torem , an inuentum : Artificem , an auctorem ? Auſum aliquem hoc 6.15 .
excozitare de iubere , an ſuſcipere da parere ? Super omnia erit populi
furor, ſedere aufi tam infida inſtabilique fede. Ecce populus vniuer
ſus binis cardinibus ſuſtinetur, periturus momento laxatis machi
nis. Hæc Plinius . Et viderat fæpiùs olim Samſon formam il
lius templi , noratque columnarum & craſliciem & interual
lum . Et iuftus erat prætextus quo à famulo peteret, illis po
tiùs craffioribus columnis , quàm aliis tenuioribus inniti :
nam homini fello , quò craflius, in quod recumbat, fulcrum
occurrit, eò gratius & ad quietem apt eft.
Allegoricè Samſonem in ortu , in puericia , nuptiis ſuis,
portis, coma detonſa, exoculatione, piftrino , templiDagon
euerſione , & omnibus vitæ ſuæ geltis , & maximè vltronea
Itupendáque morte Chriſtum præfiguraffe ,notius eft quàin vt
debeam commemorare. Sed fusè commemorat Serarius ex Serar. hicq.
ſancto Augustino , Ruperto , Beda & aliis fanctis Patribus. & feq.
4 Serar. hic
Idem ex eodem S. Auguſtino, Euſebio, Philaitrio & aliis do 9.36 . Augusta
cet, Herculem ,de quo tain multa , tam Itupenda Gentiles, non 118.d. Ciu .
alium fuiffe ,quàin noftrum Samfonem.Sanè tempusquo fuif- .19 ruf. un
le Herculein Plutarchus , b Apollodorus, Diodorus Siculus Chr bilaitr.
& pene omnes Græci affirmant , item rerum geftarum fimilia de Ha el. c.8.
tudo, vtalia omittain ,illi ſentientiæ valdè fauent.Vide etiam Plutarch . in
Irincipio
Pererium in Geneſis 49.vbi etiam exponit qua ratione Sam- Chetci. Apol.
ſonex vaticinio Patriarchæ lacob , fuerit Philiſthæis coluber lud. l.s. bio .
in via, ceraſtes in ſemita,& c. vt ibidem explicui. dor.l.4.c.3.
CAP v T XVII.
Mater Micha conflat filio idolum : cuiille primò filium ſuum , deinde
Leuitem Bethlehemiticum praficit ſacerdotem .
quæ toto libro Iudicum recenſentur. Nam fecun
dùm Iofephum , Liranum , Abulenſem , Mafium & Ribeiram fol.1 s.c.2 .
hæc Michæ hiftoria contigit paulò pòft mortem Ioſue , ante Liran. Abul.
primnum iudicein Othonielem : & colligitur ex cap.fequenti hic q 1. & 16.
V.30 . Et hoc veriſimilius , quàm quod Arias & Gramave, & Malius in 19.
lof, v.47 Ri .
Serarius cum pleriſque Nouatoribus volunt , accidille poſt beira in Orca
mortem Samſonis, eodem ordine quo hic recenfetur. Eft ve 10 .
Scrar. hic
rò hæc hiſtoria. Vidua quædam diues , fed fuperftitiofa & 9.14 .
idololatrica , certo domus loco fepofuerat , vel ( vt Serarius
Putat verti poſſe) filio in depofitú tradidera : mille & centum
ficlos argenteos, ſeu florenos Belgicos,qui faciunt fcuta ita
vel clam ſurripuerat,veldepofitam apud fe nolebat matri re
poſcenti reddere. Mater in furem acriùs inuecta , iurat , Id
elt diris deuouet furem , mille capiti ipfius peltes , ærumnas,
mortes ac gehennas imprecando. Michas his territus , ma
tri numinos redhibet: fed mox ipsa iubente, curat inde con
fici ſculptile atque conflatile , ] hoc eft, itatuas duas argenteas,
vnamn ſculptam & dolatain : alteram opere fufili conflatam .
Curac item Ephod, Id eft veſtem facerdotalem , ſub qua com
prehenduntur omnes aliæ vettes facræ & fupellectilja ad fa
crificium neceffaria. Atque ita fecit fibi theraphim , Id eft ido.
ligitur ex v.5.c.ſeq. & Ezech.25.v.21.Zach.io.v.2.Et Rabbi
tes. Ita Serarius. Serar.9.5 .
Porrò ad facrificia his idolis offerenda Michas duorum
dicitur hîc implemſſe manus, Id eft duos creaſſe ſacerdotes.
Nam vt ex Leuitico colligitur,vtquis facerdotio initiaretur, Leuit. 8.2 .
opus erat duplici manus impletione, vna oleo lacro, quo ina - 74. & 27. &
pus inungebantur : altera facrificio feu victiina , quain manu c.9.6.3.9.13.
tenebat & Deo offerebat qui facerdos initiabatur. Porrò
primo loco in ſacerdotem delegit Michas vnum feu primum
filiorum fuorum , Id eſt primogenitum ſuum , cui iurenaturæ
deberi videbatur hæcprærogatiua. Secundò, ad idem mu
nus pretio conduxit Leuicam quemdam nomine Ionathan
a habitatione Bethlehemitam , ex cognatione luda , vt elt « C.18.Iudic .
hîc in Hebræo ; nam maternum genus trahebac ex tribu V.3 .
Iuda , conformiter iis quæ dixi cap.vlt. libri Numer.Erárque
hic lonathan ( quod magis mirere , nepos Moyfis ,filius Ger
Tam , b vel, vt iam Hebræa & Chaldæa legunt, Gerſon , pri: 6 Exod.c. 18.
mogeniti filij Moyfis , vt patet Exodi 2. verf.22.nobilitimi V.3 ,
ac lanctiffimi ducis impius & degener nepos : vt folene
ſummorum quandoque virorum filij aut nepotes euadere
G 3 perditiflimi,
 rius
78 Commenta in Lib . Iudic .

perditiſſimi.Exempla vidimus in Cain ,Iſmaële,in filiis Heli,

Lamprid. de Samuelis & aliis. Vide Lampridium . Porrò cùm ſacrificus CA PV T XX.
Commodo in hic idololatra acciderent;
principio, cens c cùm hæcnepos Moyſis dicatur
colligi fuiffe etiam cum
inde videtur , hæc adoleſ-
non A Infandum ſcelus ulciſci volentes undecim tribus à Benjaminiisſemel
60.87. V.7 . diu poft mortem Iofue contigiffe , vt Iofephus & alijfuprà iterúmquecaduntur fuganturque: ſed tertiò committentes,tribum
citati contendunt. Benjaminiam penitusexcindunt ſolis ſexcentis reliquis quiin ſo
litudinem profugerant.

CAPVT XVIII. Ý.1. funt filij Ifraël in Mafpha. ] Quadruplex erat

Sexcenti viride tribu Dán dum ſua dilatatum eunt pomxriv,ex iti minia fermonein effe totus contextus demonftrat.Nam & Si
nere fuum Michaidolum cum ſacerdote eripiunt, e in captam re lo, vbitabernaculum fæderis erat,quò & Ifraëlitæ iam con
cens urbem Lais transferunt. ueniffe dicuntur v.18. vicina erat illi Mafphe : eidem quoque
¥ .1. Ribus Dan vſque ad illum diem non acceperat ſortem ,] vicina eratGabaa quam bello petebant.Sedebátque Benjami
capa nia hæcMafpha frequenter comitium eſſe , 1.Reg.7. & io.le
cem : nam Amorrhæi bonam partem ſortis Daniticæ etiam rem.4o . & 1.Machab .3. Vbi etiain propter hanc Mafphe de
tum occupabant, vt dicitur Iudicum 1.v.34 . Alioquicertum Siluntis viciniam , vnus locus pro altero vſurpatur,dụın dici
eit ex Iofue 19.6.40.non minùsDanitas, quàm reliquas tri tur ,Locus orationis erat in Maſpha antè in Iſraël. Fortè etiam ex
bus ſuam in Palæſtina ſortem accepiffe,fed , vt dixi, magna Mafpha videri eminùs poterattabernaculum Silụntinum : vt
ex parte adhuchabitatam ab Amorrhæis. qui ittic adeffent, cenſerentur coram tabernaculo adeſſe, &
V.7. Iuxta conſuetudinem Şidoniorum .] Id eft,Sidoniis fimiles ante arcam orare .
quoad opes,delicias, altam pacem & ſecuritatein forſan etiá 9.19.Sic fundis lapidesad certum iacientes,vtcapillü quoque poſſent
inoribus & inftitutis Sidoniorum vtebantur Laite. Alioqui percutere. ] Licèt hæc hyperbolica videantur Caiet. & Abu
procul à Sidone aberat Leis , vtpote fita ad radices Libani cis fenfi : facilè tamen credet quimeminerit quæ de Cambyle Herodot.I.3.
Orientalem Iordanis fontem , vt alibi dixi:Sidon verò ad Occi- B tradit Herodotus: Indo Arianus : de Merione Cretenſi Themi- Arian,in ale
dentis latusmaritimum . Et quia rerum omnium ferax erat ter Itius : de Perla,eg Lydio iuculatore Zoſimus , de commodo Imp. xandro. The
ra,nec vicinorum indiga,ideo dicitur hic populus Lais à cun Herodianus,de Baleatricis Strabo,de aliis Lipſius, Villalpan- miſt. orat.6.
Zofimus in
tis hominibusſeparatus fuiffe , ſeu nihil cum aliispopulisne dus & alij.
gotij aut commercij habuiffe , cuin omnibus carere poſſet, $ : 21. Fili Benjamin occiderunt de filiis Iſraël viginti duo mil- Aureliano , in
quod extremæ felicitatis indicium eft. Porrò quæ hîc voca lia, ] ſequenti die rurfus alia 18000. Cur verò permiſerit in Commodo:
tụr Liis Ioſue 19.v.47 . dicitur Leſem : cùm verò à Danitis oc Deus, etiam ritè confultus , tanta ſtrage affligi Iſraëlitas tam Strabo l.3.Li
& Hie v.19. & cuparetur,ab ipſis dicta fuit Dan.d Pofterioribus temporibus, æquam cauſam fouentes : cur ſanctiilimos reges Ioſiam , pliusl.4. Pe
Tof.19 & 47. è fonte Paneade,yocata fuit Paneas:à Philippo Herodis Aſcalo Oſvvaldum Anglorum , Ludouicum Gallorum ,Sebaſtianum lior. dial...
Toleph. 1.18. Villalp.com.2.
Antiq.c.3.& nitæ filio,qui illam amplificauit & exornauic, in Tiberij C & Luſitanoruin ,tai infeliciter pugnare fic paffus:& in genere, P.2. & c.
& ærumnis affici
1.1.Bellic;8. Saris honorem appellata eſt Cefarea Philippi:paulò pòft à rege cur toties permittat'variis aduerſitatibus
Hieronym , in Agrippa ,cùm & ipſe illius proferret pomceria,in Neronis ho etiam ¡naximè probos & iuttos,pulchrè explicant Origenes,
Waiæ 4 24.
rem le.. norem dicta fuit Neronia & Nerodias,tefte Ioſepho, & S.Hie
. Ezech a Auguſtinus, Saluianus , Gregorius , Ephrein , Bernardus, a14. in Num ..
Orig.hom
27.& 28.Da ronyino:hodie à Turcis vocari ſolet Belina vel Belinas,inquit S.Brigitta,Antonius Geuara & Serarius.In particulari dehis Auguft. 1.s.de
niel. 16. & Adrichomius.e Eltque eadem vrbs, in qua ab Hæinorrhoiſſa Ifraëlis videturScriptura quatuor inſinuare cauſas tantæ cla- Ciuit.Dei.Sal
Amos 8 . tactu fimbriæ Chrilti curata,Matthæi 9.in eiusbeneficij ine dis. Priina elt veſcelera quibus iam varij contaminati erant, vian.de Pro
e Adrichom.in moriam excitata fuitChrifti ftatua,tot poſtmodum nobilita priùs expiarentur:inter alia,etiam idololatria,non illa Michæ uidentia.Gre
Nephthalim tamiraculis,quæ narrant Euſebiusf Nicephorus & alij. gor.1.6.cp.gr.
9.37. tantùm c.17.& 18.fed longè vulgarior & plurium ,fuprà c.2. & 1.7.ep.3. &
V.30.Poſuerunt ſibi Danitæ ſculptele Michæ in Dan ,vſque ad & z.explicata:ita Procopius.Secunda, quia filij Ifraël fua for- 1.21.Moral.
Hift.c.14.Ni. diem captiuitatis ſue.]Id eft,vt verlu ſequenti dicitur,vfque ad titudine acnumeronimis confidebant: vthic dicitur v.22. Quo 6:3. Bphrem .
ceph.1.7.c.15 tempus quo arca Dei Silunţe educta fuit , & magna cuin eodein & Tertia indicatur cauſa,népe temeritasmaxima,dum tom .1. ſcr.de
Iſraëlitaruin ſtrage à Philifthæis capta & abducta.Nam tunc contempto hotte , & neglecta diſciplinamilitari , locum ad Patientia.
temporis ve cæfi,ita & capti plurimiexomnibus tribubus,vt pugnam ineptum deligunt, vepote inferiorein ipla yrbeGa- Bern ; fer.27.
patet ex 1.Reg.4.v.10. Pfal.77.v.51. vbi de hac Iſraëlitarum c baa:& ſequentinihilominus die in eodem loco,ftulta velau- 1.4.cap.is.de
clade loquens,Tradidit,inquit,in captiuitatem virtutem eorum in dacia , yel contumacia pugnare yoluerunt. Et hasob cauſas 1. paflım .
Ribeira in manus inimici. Ita Ljranus, Abulenfis,Vatablus, Arias,Ribei notat Plutarchus etiam cælum à Iulio Cæſare Pompeium ,vi- Geuara in fin
neorin Ge- ra,Genebrardus,Moncæius,Einmanuel Sà ,Serarius,& eciam
Oíca 10.ChrÓ. ribusalioquin & nunero longè ſuperiorem .Quarta denique ne tom.2 Ep .
Serar.in c.a.
nic.Monczius plerique Nouatores cum Rabbinis . indicatur verf.26. & feqq. vt inaior in populo excitaretur er- Tobiz.
1.1.de Vitulo Nota , in locum idolorum Michæ , quæ Samuelis tempore ga Deum religio , pietas , & animi deiniffio . Quod notant
C.16 . veroſimiliter euerſa & confracta ſunt : poft mortem Salomo etiam ipſi Rabbini:& luculentè-coinprobauit euentus.
nis ſurrogalie impiuin Ieroboam vitulum ſuum aureum in ea V.45. Petra Remmon . ] Ioſeph dicta Roob , vrbs erat in præ
dem vrbe Dan Metropoli eiuſdein tribus : quæ tantorum rupta petra, diftans Ieroſolymis is.milliaribus, non longè à
inonftroruin fedes & thronus fuit.
Gabaa Saülis patria , inter Septemtrionem & Orientem : ita
S.Hieron.Adrichomius & alij.Erat & altera Remmon in Sibu
Siineonis ,loſue 19.verſ.7. quæ limes erat tribus Iudæ ad Au- 6 Zach . 14.
CA PVT XIX . ſtrum ,ficutaltera limes erat ad Aquilonem ,vt alibib dicain . V.19 .
Vxore Leuita Ephraai,à Gabaonitis , qui erant tribus Benjamin pro
pudioſa libidine extincta, maritus , cadauere 12.partes diſſecto,
reliquasomnes tribus euocat ad infandum facinus vlcifcendum . CA PVT XXI.
V.2. Ne prorſus interiret tribus Benjamin ,inftaurari iubetur ex 400. vir
Ve reliquit eum , ) ſcilicetmaritum , cuius zeloty ginibus in cade ciuium IabesGalaad referuatus, dosex aliis ducen
S.Ambroſ,1.3. broſius pucat,familiari re aliqua , vt inmatrimoniis frequen tis virginibusSiluntinis.
Officior. cap. ter accidit , offenfain concubinam (fic enim vocari ſolentſe 7.4 . Xtruxerunt altare ( vtique alterum ac diuerſuni ab
ne. fortitddi- cundariæ vxores , vt dixi Geneſis 25.)noluifle diutiùs illius
de E.altariMoyſis & Siluntino,) obtuleruntque ibi holocan
coniugium , ac proinde paternas ædes repetiiffe, vt alterum D ſta do pacificas vidimas.) Sed quo iure, cùm ex Leuitici 16 .
à parentemaritum depoſceret. Ita etiam Liranus , Serarius & loſue 22. confter non licuiſſe aras erigere & facrificare
& alij. extra locum tabernaculi foederis ? Refpondeo , Hoc altare
Nota ex cap.fequenti v.28 . quo dicitur , Phinees filius Elea in ipfo tabernaculi loco erectum fuit. Ethoc licuiſſe, docec
zari filij Aaron prepoſitus fuiffe domus Dei, feu Pontifex , tum rectè Abulenſis. Poterant enim , etiam ordinariè , plura al
cùm hæc contingerent , certò colligi,hæc contigiffe paulò taria in loco tabernaculi erigi, fi victimarum numerus ita
In .Seder. Meſopotamicam ſeruitutem.Ita g He
Olam Vin . pòftmortem Ioſue,ante exegiſſet. Vti legiinus feciſſe Salomonem 3.Regum 8. V.46.
cent, in Spec.bræi,&
cius & Ser Joſephus,Genebrardus,
arius. Abulenfis, Liranus, Vincen Extra verò locum illum non licuit,niſiex priuilegio & fpe
Hiftor. ciali diſpenſatione , qua fubinde viris fanctitate ac prophe
V.16 . Erant fily Iemini. ] Id eft Benjamitæ . Nam Benjamin tia ſpectatiſſimis id indultum legimus, verbi gratia , Gedeoni,
b lud 3.v.15. ſæpevocatur lemini in Scripturis.b ludicum 6.Manue, Iudicumn 13. Samueli in Ramatha , in Gal
& 1.Reg.9. V.25. Eduxit ad eos cenrubinam fuam .] Et quidem licitè , vt gala , in Bethlehem 1.Regum 7.11. & 16. Daudiin area Or
& c, olim Loth filias obtulit fuas , Genef.19 .nempe vt maius foe nam lebuzæi 2.Regum 24. Eliæ in Carmelo monte 3. Reg. 18.
diúſque peccatum euitarent. Non tamen id eis licuiflet , fi & aliis , in quibus locum non habebat ratio legis id vetan
vxor vel filiæ non conlenfiffent yc fic traderentur.Vide Caie cis purà periculum idololatriæ , cùm effent viri fanctitate ac
mnum , Abulenfein & Serarium . prophetiâ fpectatiffimi, vt dixi : ica Abulenfis, Caietanus &
V.29.Cadauer vxoris in duodecim partes concidens. ] Neque in Serarius.
hoc peccauit Leuita , cùm non ad dehoneftandum corpus, $ .7. Omes in commune iurauimus , non daturosnos Ben
fed ad honorem defunctæ refarciendum , id fecerit , nempe
vthac via prouocaret 12.tribus ad tanti ſceleris vindictam : jaminitis filias noftris, ] fingulis noftrum proprias. Sed non
iuramus, non daturos nos illis communidecreto filias alio
ita Abulenſis & ali); rum : autnon permifluros , vel non ſuaforos , vi vivel dolo
rapiant. Hinc neque Benjaminitis peccatum fuit hic raptus
partim ,
 Caput I. II. & II I.
partim quia confilio vel decreto ſuperiorum ob finem hone terunt : ita Liranus, Caietanus, Arias & Serarius. 79
Itum fa &tus eft: partim quia non valdè inuitis filiabus aut Nota , raptum Siluntiņarum præcefliſeraptym Şabinarum
illarum parentibuscontigit.Quin nullomodo inuiti fuiffent, A à Romanis circiter annos 7oo. quot fcilicer ab Othoniele
fi periurij periculum abeffe fciuiffent,vt reuerà aberat.Nam priino Iudice effluxerunt vſque ad Romulum , cuius tempo
iuramentuin , cùm non obftringat vltramentem iurantis,cer re Sabinas rapuere Romani. Et videtur vterque raptus con
tuinque ſithunc neceffitatis caſum , quo defectu ſponſarum tigiffe paulò ante æquinoctium autumnale , Sabinaruin 4.
integra tribus excidenda effet, Iſraëlitis cùm iurarent, non Kalendas Septembris, vt cradit Liuius & Plutarchus: Silun
veniſſe inmentem ; certum iten eſt, eo caſu illos ad id ob tinarum verò in Scenopegiis , inenſeque Septembri ; nam
ftri&tos non fuiſſe. Quia tamen erronea conſcien tia puta tum temporis commodum erat propter latas frondes latutare
bant ſeſe obſtringi , prudenter ad raptum fuadendum diuer in vineis ; quod hîc v.20 . raptoribus præfcribitur.
n

LIBER R V T H.

Gibi bona ipfius gratia liceret.Sed hoc fecit ex ſingularimo

CA PVT I.
Elimelech Bethlehemica vrgente fame, cum i Noëmio duobus
filios in terram Moab concedit. Eomortuo cum vtroque filio, vi
dua Neemi cum Ruth nuru (ua in Bethlehem remigrat.
deſtia & humanitate : forfan & ignara erat eiuſinodi priui
legij,inquit Abulenfis.Apud Chriſtianos, ad quos ſola ino
Itali a tranfierunt, neque vlla fpicarum iuſſa relictio , neque
ipſis agrorum dominis , aliifve diuitibus vetita reli&tarum
collectio : licèt probroſum atque inhumanum foret, eas pau

Jhid.cnn.de peribus quando adellent, præripere. Ita S. Thom . & Inftitu- S.Tho.1.2. q.
E T E R E S Rabbini , B. Ifidorus, Abulenſis, Eugu ciones Iuris , & Digelta. Erat ergo ſpicilegium iftud inopia 102:104.1.05.
offic. Eccl. binus. Arias, Genebrardus, Driedo,Sixtus Senenfis , certum argumentum : honeſtum tamen , miniméque probro 1. G.Hoc am
Abu.hicc.4 . Feuardentiùs & Serarius faciunthuius libelli aućto. ſum , quia laborioſum . Et verò ſuadet ratio , dum vires an- plius. quia
9.88.aug. rem Samuelem ,quòd vellet,pofteris conſtare deDauidis nique finunt omnem adhibenduin laborem & induſtriam ad rationc.
Feuard, à ſe
Setar,hîc. in regem vincti proſapia , fimulque & Chriſti ex Dauide ori vitæ neceſſaria conquirenda , priuſquàm ad mendicandum Digeft.1.4.ci.
Arias in c.s. " turi. Recen ſer autem hic
II.Genebr.1.1. dis, putà leffe , Obed do Booz patrem , auum &cùinproauum Daui; accingat
ſeſe7:12. egenus & pauper
confugiftı pulchrè
ala:.,) vtRe&tè ſub docet Muretus.
alas 7. pro dereli
. Cuiusparens fueritSalmon Sub cuius Dei Ifraël
Driedol.t.de & hic cuin Ioſuë & reli quis Ifraë litis ingre ſſus ſit terram conf ugit Ruth , cùm relic tis diis Moab , in Iudæorum reli & o ,
Mure t, 1.13 .
robuft.
Catal.S.Scri. fanctam : ſubducto , temporum calculo , dicendum videtur gionem tranfiit,vt velur implumis & tenella auicula in nido Cde...Var
..

lca .
Sep.1. 1.Bi. hanc Ruth hiſtoriam contigiffe fub tempora Barath On Debu
ploc:2.Sixtus Dei confo ueret ur, contra ſolis ſeu tentat ionum æftus,contra mendic is.
bliot. bore , vt colligunt Abulenfis Vigeneræus, Torniellus & rapaciſſimos inferorum vultures ac miluos , contra omnes
Funccius. Vel potiùs ſub Abimelecho tyranno,yt optimèpro B protegeretur.
aereas tempeftates
• Sal.anno bat Salianus,a qui cum Lirano , Genebrardo, Catharino ,
mundi V.14. Inringe buccellam tuam in acero. ] Iam antè de potu
12741.
Cacharin, i. Ianſenio,Rabbinis,& aliis citatis à Serario,tresdicit fibimu proſpexe tat Booz Ruthæ . Neque leuemunus erat, in calida
cont,Caieta . tuo ſuccedentes eodem nomine Booz vocatos fuiſſe. regione,vbimagna dulcium aquarú penuria, téporemeſſis Pater Gen.
nom , V.4. Vxores Moabiridas. ) Moabitis eſt Arabiæ , pars, teſte torrido & fiticuloſo , quantum vellet frigidæ aquæ conce. Exodi 2.
Ianſen.c.6 .
Plinio : cuius metropolis hebraicè Selha , græce & latine dere.Sed hic non ftetit liberalitas; etiam panem addit, quo Num.20.
Concordia. Pera vocabatur, quòd rupibus ac præcipitiis extrorſum mu defignatur omne genus cibi ; & acetum , feu embammavel Deut.2.& c.
Serar.in c.4. nirentur : cam hodiernam eſſe Turcarum Mecham opinatur pulmentum aceto conditum . Sic enim Chaldæus vertit.
9:19.Pls. Bellonius : ab ea metropoli nomen regioni coci fuit Ara Quamquam & merum acetum ad ſtomachum iacentem , ſa
Selon bia Petrea. Ex hac vrbe Petra Ruth & Orpham oriundas ftidientem , aut nauſeantem recreandum , vel ad æftuantem
affir inant
53.& 1. 3. C.S. fuiffe quos citat Abulenfis , Vatablus, Arias, qui refrigeranduin , felfúmque refocillanduin valeat plurimum ,
Abul,9.46. proinde cum S.Hieronymo, illud Iſaiæ 16. V.1. Emitte agnum tefte Plinio . & medicis. Acverò id etiam hodie in deliciis Plin.l.23.Cor.
Iſaiz. .illud Domine dominatorem terra,de Petra deferri , explicant de noftra
Hieron
habent Italiæ Hifpaniæque ruſtici & mellores, quibus polca
Rusha , quæ oriunda ex vrbe Petra,produxit Obed auum Daui (acetum eft aqua mixtum ) etiain gratiffima & vtiliſſima: &
dis & Chriſti.
in nauibusac triremnibus etiam nautæ vtuntur.Vide Chrifto- Vegal.z. de
Petes , An filij Noëmi potuerint fine peccato vxores du phorum à Vega , Aëtium , Bellonium & aliosmedicos. Pro Arte meden
cere Moabitidas inidololatria perſeuerantes , vthas perſe polenta, cuiuspartem decylit Ruth ſocri ſuæ Noëmi, vertunt,. Tetrab.6. ,
di acciusferm
e hou.in ueraffe colligitur ex verf.is. Refpondeo, cum Ruperto Tu aliqu i far rojium ſeu ariflas granat
tienſi, illos non lege , ſed neceffitate excufatos fuiſſe à pec roftas; Liran us um , id
cibum è nouis granis toftis vel frixis confe&tum : quein qui Obſer..1.2. eſt Bellon
c.69 .
Cato. luuenes erant : ætatis feruor, proliſque amor coniu gultarunt , palato gratiſſimum afferunt.
gium fuadebant:& in peregrino ſolo Iſraëlítides nullæ , fed C $ . 20.Eandem gratiam , Id eft beneuolentiam & beneficen
lolx Moabitides .Et ſperare poterant , fucceffu temporis ad tiam , quam prebuerat viuis, Elimelecho eiuſque filiis, ſerua
Iudaicam religionem conuerſum iri.
uit mortuis, ] cum illorum meinoria & intuitu ,nobis eorum
V :11. Reuertimini filiamea. ] Non iubet , fed folùm ex vr vxoribustam benignè facit.
banitate id eis liberum eſſe vult.q.d.Nolo,meâ vnius causâ,
è ſolo patrio, è domibus, à parentibus, ab amicis & notis in
alienam terrain ad alienos & ignotos einigretis ; & paupe CA PV I III.
riem , liberorum orbitatein , & alios cafus , qui peregrinan Ruth obſecuta focrus ſua conſilio ,ad pedes affinis fui Booz dormiena
ţibus ac inopibuscomites eſſe ſolent, fubire cogamini.No tis recumbit , & nuptias verecundè postulat : Latoque reſponjo
Joeciam ,meå folius causâ religionem mutetis , ne fortè ina accepio , fed modioshordes ad ſocrum defert.
lorum , quæ Iudaicam fidem amplexis, ſedminùs in ea con
ftantibus, euenire folent , ignaræ , & fcandalum aliis, & Þ.2 . Ac no e ſequenti ventilat , pro ventilare decreuit ,
vobis
Serarius exitium ,& mihi probrun creetis. ita Abul. Caiet. & lavec
aream hordei. ] Id eft hordeum quod in area iain tri
.
tum & aggeltum iacet. Nam meffione : peracta , & ficcacis
Ý.21. Egreſſa ſum plena.] ſcilicet liberis,marito, nummis, manipulis ſuccedebat exculis ſeu tritura : deinde ventilatio ,
vigore,pulchritudine , honore , gratia & fauore .His oinni qua à palea grana ſecernantur & fit vel trituræ ad ventum ex
bus iam vacuam reduxitme Dominu . Piamatrona piè adıno pofitione , vel vannacione, vel è latere in latus , per palasac
dum vacuitatis feu orbitatis omnis ſuæ ,Deum , à quo omnia
ventilabra deiectione,vt ex Homero docet Euſtathius, Var- Euſtath. in
pendent , auctorem agnofcit : ideoque , vt decebat, æquo ro , & Columella. Solentautem , inuecta penè meſſe in hor
animo, patienter atque hilariter fere omnia . Varro 1.1.c.
rea, epulæ quædam exhiberi operariis ad eos excitandos re
D . creandofque :de quibus Cato a ait : Eo die quo daps fiebat sl. Col &1.2.0.21
52. .
(fic vocabatur eiuſinodi epulum ) ferie bubes en bubulcis, on a Caco c.13*.
САрут ІІ.
qui dapem facient. Vnde & ab Ouidio vacuna appellantur, Ouid.6.Fcit. de Rcrudo
Rul preffa egeftate ,fpicas in agro Booz affinis ſui colligens gratiam quòd
bus poft inuectos
. Hanc fructusvacarent
verò feriaruin agricolæ
& epularuineumoccafion labori
em àputabat
apud cum imenit: Lata vefperi ad fucrum reuerfa frumentu Noemi opportunam Ruthæ fore ad animum Booz iam ex
nium ,
Balchic.3. V.1.relquias ciborum ei affert . hilarati commodius expugnandum .
Limelecho erat conſanguineus Book ] Rabbi Iofue apud NoëmiV. 4.,Ipfe
quòdautem dicet, cibi
Booz audita agere deberes.
quid Ruthæ ) Sperabat enim
nuptiarum
'iuitiſfima
fratre illius. Sed malé addit, eundem efle cum Abelam no . poftulatione
nocte. , conceffurus
Vult tamen eas efſer
ex ſapientis Booziextemplo
confilio, totam ipfa
etiam pen
no in ordine Iudicum :vt fusè refellit Abulenfis & Serarius, dere,vtnon nifi legitimè ſeu ex legum præfcripro res per
1.2.Colligam ſpicas.] Nota ex Leuitici 19.& 23.item Deu agatur.
teron.2.4.Iudæis præceptum fuiſſe , dum ſegetes demeterenc, V.9. Expande pallium , feu ftragulum , tuum fuper famulam
aliquid fpicarum in vius pauperum relinquerenc,quæ fiebant tuam . ] Hebraicè . & Græcè eft , estende alam tuani , eftque
arimi pauperis occupantis, fiueindigena is ellet,fiue adue prouerbium , quo imploracBoozi auxilium , defenfionem ac
na: Voluit tamen Ruch v.7. -rogare præfe&tum agrorum , id matelam ,non qualemcumque,fed matrimonialem , quæ vxori
Ģ 4
 80 Commentarius
à marito debetur. Et verò folent cum oliin , cum nunc quo
que, Iudæi in nuptiis ſuis , cùm fponfus fidem dat ſponſe , ,
partem veſtimenti ſui imponere ſponíz , ita Liranus, Vata- A
blus & Serarius. Eft ergo inodeſta verecundáque pecitio
conjugij. Vnde Chaldæus vertit , vocetur nomen tuum ſuper
ancillam tuam , ut accipias me in vxorem .
V.10. Priorem miſericordiam pofteriore ſuperaſti. ] Priorein
miſericordiain Ruthæ vocat Booz eam benignitatem quain
in defunctum maritum , & viuentem adhuc focrum contulit
hactenus :pofteriorem verò, quanı conferre nunc fatagebat,
nouisnuptiis filios defuncto excitando , noinenque ipfiusad
potteros propagando. Nain hoc in magnis bonis,ficut con
trarium in magnismalis , tunc ponebatur. Addit & nouuin
aliud encomium , quòd vidua iuuencula non virum aliquem
marito defunéto ſuperinduxerit in patria ſua , iuuenein fiue
diuitem , ſiue pauperem :ſed , relictis omnibus, exulatum in
Iudæain venerit, ibidémque fe matrimonio iungere ftudue
rit non cuilibet,ſed ei à quo poffet reſtitui.in familia exſtin
Etum alioquimariti noinen.
Petes, An Noëmi& Ruth non peccarine tam periculoſis
vtenresmodis ad nuptiasBoozi extorquendas.Liranus Noë
mi grauiter accuſat,Rutham propter folam ignorantiam ex
culat. Sed Reſpondeo, ncutram peccaffe, eò quòd hoc om- B
ni apparatu & lenocinio non aliud quàm legitimum matri
monium aut intenderint, aut poftularint,confifæ lat probatæ
tum ſenis Boozi,tuin Ruthæ continentiæ.Fas autem eft apris
verborum , geſtuum ,aliorúmque generum ſignis ad matri
S.Thom . 2. monium ineundum honeftè inuitare , vt docet S. Thomas,
2.9.154. 2.4. Caietanus, Abulenfis & alij.Ferebat quoque tuncmatriino
& 4.169 nijnatura , tulítque etiam diu apud Chriftianos ante Tri
& Caiet,ibid. dentinum Concilium , vt occulto conſenſu feu clandeſtino
poffet contrahi. Eaque propter potuiſſet illa ipfa nocte inter
Booz & Ruch matrimonium conciliari & conſummari , nifi
remoram inieciſfet alteriusmaior propinquitas.
Petes Secundò.Quomodò faltem in eo non peccauitNoë
mi, quòd alcerius propinquioris nuptiasnon priùs ſolicita
rit ? Reſpondeo, Fortè ipfa hoc ignorabat:vel, ſi ſciuit,omi
nabatur, quod euenit, eam illiuspropinquioris vel duritiam ,
vel faltum fore , vt, etiamſi ei deferretur, recuſaret tamen
& aſpernaretur pauperculæ Ruthæ coniugium . Vide ſan
Ambr.l. 3. de Etum Ambrofium , S. Hieronymum , Auctorem operis im
Fid e c. S.
Hieron , & perfe &ti in Matthæum , Theodoretum , Feuardentium & C
Autor. im . Serarium .
perf. in 1. c.
Matthzi. CAP v T IV.
Theod . apud
Feuard. hic Booz coram iudicibus ciuitates , euocato altero affine propinquiore,
pag.236 . Sed illo iuripropinquitatis renunciante adit poſſesſionem Elimele
chi defuncti , in Ruth nurum illius accipit in uxorem , ex quo
gignitObed auum Dauidu regis.
V.I.
vidiſſet propinquum præterire. ] fortè in agrum ad
Cherry
mellores exeuntem , vel inde redeuntem .
Petes, Quare Samuël libellihuius auctornominare illum
noluit ? Relpondeo : Videturhac nominis æterna obliuione
meritò voluifle mul&tare virum ingratum ac ſuperbum : &
qui ſui nominis adeò ftudiolus eſſet, vt de propinqui defun
Čti nominenihil omninò laborarit ,ipsámque illius viduam
Ruth contempferit , indignus ipfe conſetur quiproprio no
mine pofteris innotefceret.
V.3. Partem agri frairis , id eſt,propinqui , nostri Elimelech
vendet , neceſſitate coacta Noëmi. ] ſcilicet nomine Rurhæ
L I B E R I.
ONTIN E T ftirpem , gefta & mortem Prophetæ Samuëlis : & pleraque Dauidis. Quæ per tempora
ordine diſtributa videre licèt in Chronico cap.26 . & 27 .
CAPVT I.
Stirpes Samuëlis,quem Anna Mater voto dos precibus obtinet à Deo: D Ioſephus
có ablactatum offert Pontifici Heliin Silo, vt feruiat atersim re S.Heronymi nominabatur Remphtis,hodie Ramuia à Tur-Hieron.!.!;
Domino.
V.
a Pater. Iudic, I. Ir Ephrateus vocatur Elcana, ſeu Ephraimita ,a non
VE quòd genus duceret ex tribu Ephraim , nain erat ex
1 2. V S
tribu Leui, vt apertè dicitur 1. Paralipomenon 6. v.33. ) ſed
quia in ciuitate Leuitica Rama ,‫ و‬ſita in tribu Ephraim , natus
erat & educatus.Quomodo in A &tis Apoftolorum multi Iu
dæiappellantur Cretes, Arabs,Greci, & c. ea folùm de cauſa,
quod in Creta , Arabia, Grecia nati vel educati effent, vel do
micilium fixiſſent. Ponitur verò Rama hîc in nunero duali
Ramathim , quòd duplex effet ciuitas , ſeu duabus conttans
partibus, quaruin vna videtur inferiori loco fita fuiſſe,altera
fuperiori, & quaſiin monte, ynde additurhîc sophim , id eſt
Specuia , ve deſignetur ,Elcanamn ex ea vrbis patre ortum tra
Xiſſe que ſuperior erat , & quafi Specula , & longè latéque
quidquid circum acticaretur , detegere poflet. Stepha
in Lib.Ruth .
nurus ſux , quòd vellet fecundùm legem Deuteron.25.nari
ti vitâ functi cognatorum alicuinubere, atque ita filios illi
ſuſcitare, poterat vel ad vitam fuam prouentibus agri frui,
vel ea conditione vendere, vt faltem quandiu priinogenicus
ex ipſa naſciturus , eius agri poffeffionem non adiret, eſſet
dominium vel vſusfructus penes emptorem .
Petes , Quis peregrinante Elinelecho in Moabitide,
agrum illum tenebat , colebat,metebat ? Reſpondeo , veri
ſimiliter alicui elocatum fuiſſe , qui pro annoruin illorum
Iterilitate aliquid faltem quotannis penderet : ita Abulenſis
& Liranus.
V.6. Cedo iuri propinquitatis : neque enim proſperitatem fami
lie mee delere debeo. ) Hebraïcè , Chaldaicè & Græcè , cor
rumpere. q. d. Mihi & vxor, & filijmulti ſunt, qui poffeffio
nes meas & pofteritatem ac nomen ſatis t uebuntur :ad hos
ſi è iuuencula Ruth plures accederent filij ( nam præter pri
mogenitum ,propinquo fubftituendum , reliqui omnes pari
cum prioribusiure cenſebuntur mei filij & haredes, ) iam
meæ poffeffiones nimiùm diffecarentur' & diſperderentur,
forſani & litibus inuoluerentur.
W. 7. Soluebat bomo calceamentum ſuum . ] Nota . Præter ex
çalcencionem religioſawr,qualem præcepitAngelus Moyſi ad ru
bum , Exodi 3. itéinque loſue prope Iericho, Ioſue s.duplex
reperiturin Scripturis excalceario politica. Vna in panam , quæ
deſcribitur Deuter . 25. quæ ex lege præfcripta erat , cùm
pollet frater germanus fratridefuncto femen fufcitare:nam
inter ſolos fratres propriè dictos locum habebat ; fiebátque
etiam inuito,& cum confputatione faciei;& erat valdè pro
broſa. Altera non in pænam aut probrum ,fed in contractus
ſolemnitatem ac firmamentum adhibebatur , vt apud nos
clauium traditio. Et talis fuit hæc propinquiBooz excalieatio,
ad confirmanda hæc ſua pacta conuenta. Neque fiebat hæc
ex legis præſcripto, ſed ex ſola confuetudine , ve hîc dicitur.
Et loco illius iain in contractibusmaiorismomenti vtuntur
Iudæi ſymbolo linter, tefte Rabbi Elia, qui emptionem fic ini. B. Elias in
tam dicit inde vocariemprionem fudor, vel emptionem lintea- Ranah Thisbi,verbo
.
tam . Vide de his fusè Abulenfem & Serarium .
Petes, Quomodo licuit Boozo ducere Ruthan Moabiti
dem , cùm Deuter.2 3.Moabitis in arernum negetur aditus in
Ecclefiam Dei: Hanc ob caufaın dicit Beza Bonzum pec
caffe. Sed Reſpondeo , legem illam non de feininis , fed de Beza 1.de Rc.
ſolis viris ita ftatuiffe. Nam ſolorum virorum , inquit ſanctus Auguſ
pudiisat. in
Auguftinus, culpa fuerat, ob quam pæna ifta Moabitis in- Deur. q.3.5.
flicta ellet, vtcolligit ex Num.22. Addit Abulenfis & alte
ram cauſam nempe,quòd nati ex inatre Moabitide, fedpatre
Iudæo, non erantnec cenſebantur Moabitæ , ſed Iudæi:nam
filij referri ſolensad genus & ftirpem patrum ,non verò ma
trum ſuarum .
$ . 17. Iſażpatris Dauid. ] pon primo, feptimo, loco ex eo
prognati, vt dicitur.1.Paralip.2.v.13 : Vide quàm promptum
fit Deo , plebeios vulgareſque homines , etiam ad fummum
euehere faltigium dignitatis , cum è paupercula extera &
obſcuriſſimamuliercula,Ruth ,tot tantolque reges, adeóque
& ipſum quoque Regem regum Chriftuin profeminari vo
luerit ? Vnde & ab Hebræis Ruth vocari folet Enab , milo (hafin.fol.c
Hebr.in fu o.
cuih , id eftmater regni, putà Iudaici.
Allegoricè Booz Chriſtum Dominum ,Ruth Eccleſiam b.Ambr.l.3.de
Fidec.s.Hier.
præfiguralle : Moraliter , perfectiſamarum virtutum exem- proæmio in
plar fuiſſe , docent Dionyſius Carthufianus, Hugo Victori- Oſce. & 1.5.in
nus, Feuardentius & Serarius ex SS. Ainbr.Hieron.Chryfoft. lſaiz c.6.
Petro Damiano & Ifidoro. Sed præ ornnibus elegantillimè mil. Chryfoft
3. :ho
in
Lud.de Puente , in priori parte Ducis fui ſpiritualis. Matth . Da
mian .) 8. epi.
3-80903.8403 14 ad, foror.
R E G V M.
nus Ragufinus , citatus à Duce Raziuilio , pucat hanc Ra- DuxRazin.&
matha illam eſſe ciuitatem , quæ fubfecutis temporibus), Olica epift.3.
præfixa litera A , dicta Dominuin
, qui Chriftum fuit Arimathia, cuius ciuis fuit
è cruce depoſuit ille fol,129.
: tempo
an
cis vocátur, in qua præcellæ turres , in quibus lampades pere cont Iouini .
Salign , 6.3.
petuæ , inquit Saligniacus, & ex eo Serarius.
W : 3. Afcendebat ftatutis diebus. ] ter in anno,purà in feſto
V.10 ,
Pafcha , Pentecofles & Scenopegia , ſtacuic
vt dicto afcenfu Deuter.
Deus : nam licèt
16 .
Aſcendebat , inquam , etiam propriè
Ramatha in monte fita effet , vejam dixi; Silo tamen , vbita
bernaculuin erat iam inde à temporibus Ioſuë , longè altiori
loco erat, tefte Adrichomio ,qui ait , Silo mons altiffimus eft
omnium in circuitu Ieruſalem ; aique adeò fupereminet vniuerfis
terre ſaneta montibus,
♡ . 4. Venit ergo dies. ] vnus ex tribus iam dictis.
Er immolauit Elcana ) ſcilicet hoitiam pacificam :nam ex ea
ſola redibat bona pars ad offérentem . In holocauſto totum
igniabſumebatur: hoftiam pro peccato totam fibi facerdotes ex
lege vendicabant : ex pacifica verò folusadepsDeo adureba
tur,armus & pectuſculum ſacerdoti cedebat, quidquid erąc
reliquum ,
 李子
事
 TABVLA
A PO N D E RVMÉT
ET

slanca .

I. Sextans .

115. 1. Quacrino.
2 1
17 : 1. Quadrans .
1
IT 1 I. Marauedis ,
27 11
2. lizo 176 1. Triens
2
21
2 8. 2. 15. 1 . 2 ;. 1. Quincunx .
2 . 2 . 272 • lina Semis .
17
2
35 3. 27 2. Tíó . I. 1. Septunx.

21 2 1 1. , Ochauó.
11 . 17 : 15 15 .

41 . 37 35 27 . 27 . I +7 1. Bes ,
la
415 4. 35 . 2 . ‫ܐ‬2.1 2. 5. I. 17. 1. Dodrans,
1 JI 4 2 Dextans vi
T 15
47 37. 3. 13 : 1. Decunx.
24 17 iš 17.
47 2 2.
s . 35 . . 27 : 1 . 17 .
7 3 2
6 . S. 4 . 350 2015 I 1 . I:
37 24 1. 13.
6. s 4• 3 25. 1 . 7 l's T.
3.
7 . 61 . 1
8 !

2
s. 41 37 3. 2 . 27 . 2.
10 . 8-. 6 2
3 6+
6 $5 4. 3 27 27. ‫ܪܐ‬
‫ک‬.
12 . 4
137 10 . 8. 45 4. 2 2
65 6. 31. 3 3.
17 . IS 8 6. 3
121 . 10 . . 45 4. 34 3 3.
71.
34 . 30 . 25 . 20. I
17. I 2. 10 . 84 8. 6 . 6.
IS .: 75
63 . 60 . so . 40 . 34 . 24 . 20 . 175 16 .
30 . IS . 13
So. 66 . 1
901 53 . 452 32 . 26 22 2015 20. 176
40.
136 . I 20 . 100 . 80. 2
68 . 60 . 48 . 40 . 345 32 . 26 . 2
30 .
272. 240 . 200. 160 . 136. , 120 . 80. 685 . 64.
96 . 60 . 531 4

At jdus ar Drachma Argéceus, ſeulVncia argéti:|Scudo de Drachma au- Solidus au- Drachina Aureus , feu Libra ar
Mna uel
nti : genteus , vel Hebræa ar Siclus argéti: duo Sicli ar- moneta,de- ri Attica:Pi
At- Sextula . Stater: Tetra- geri duo Sta ftola Hiſpan.preus : Sexta auri He. Siclus auri : ' genti 12. Mina ar
genti : De. drachmum
teres : Tetra Jcem Julio . vel Italica: pars vnciæ bræa: Dop- 4. Drachmę vnciarum , genti Atti.
narius He- argenti Atti- drachmum rum vel re- Scutú Gallicú auri. pia d'Italia: Acticæ auri : id eft, vncia ca, vel Ro.
bræus. cu : didrach- Hebræum : galium : yn Scuto d'oro Semificlus 48. Drach - vna auri, mana 25 .
1. mú Hebræu : duo Floreni Ducato .
lloi

in oro : Quat
Florenus Bel. Belgici . auri. inæ argen . vel duo ſicli licorum
1 ta pars ficli
2. 1.
---

11. gicus. aurei tres Si lui. aurei. argenti.

lo

3. 2. 1. cli argentei :
:11

12. Regales
. 6. 4. 2. feu drachmä
argenti .
Sold

10 si 1 . 1.
72
I 2. 6. I.
181818

9. 3• i
16 . 12 . 8. 2. 1.
4 1.6 reg 4
1
18 . 12 . 6. 12 . 1.
|
1
) ilo
ဗီ

24 . 3. 25.
4
48 . 36 . 24 : 12 . 6. 45 . 4. 3. 2. 1.
1811

96 12 . 8. 1.
72 . 48 . 24. 9 . 4. 2.
I
CO. So. 25 . 12 . 1 . 8.6 Reg.4. 6. Greg.4.4.Gregal.4 . 2.Gregal.4.1.6 unc. ;.
75 .
ISO , 100 . so . 25 . 16.Greg.8.12. & reg.8. 8.Gregal.S . 8.6 ragal.8.2.6 vnci 1.
20 * 2.
so 1875 125 . 1625 . 814 25. 20.Greg.10.is.greg.10.10.Greg.10
. . 5.c reg.10.2.&
1 vn.7 *: 2.ſic.la
52 . 864 . 576 . 288.1 144 . 215 96 . 72 , 48 . 24.1 12.11. ficl
6 es.
20. 600 . I 20 . 100 . 75 SO. + 25.11.ở m.6.
900. 300 . I go. ‫܂ܐܐ‬
Oo . 1 300 . I 200 . 600 . 300 . 240 . 200 . ISO. 100 . so . 25. )
24
4 500 . 3000. isoo . 750. 600 . soo . 375 . 250 . 105.62.6 un..
6g
9000 . 6000 . 3000 . I soo . I 200. I000 . 750 . soo . 125 .
250 . 120
100 , 5600o . 36000 . 1 800o . 9000 . 7200 . 60oo. 450o . 3000 . ISOR 750 . 72 €
1 I 2000. 72000. 36000 . 180co . 14400 . I 2000 . 9000 . 60oo . 3000 . 1500. 1440
S600oo . 36000o . 1 80000 . 90000 . 72000 . 600oo . 450oo . 30000. Ig0oo. 75oo. I 720
0.
co . 719 2 8000, 23976000 , 11988000. 9590400. ! 799 2000.5994000 . 3996000. 1998000 .
4795 2000. .
900. 108CCO000 0. 36000.000 .
720000000. 1 & 0000000. 144000000 . 1 200OO OOO. 90000000 , 60000000 . 30000000 . 15000000 1440000
0
1080000000 . 7 00000000 ,
1800000000 2000OOOOO . 90000 0000 . 600000000 . 150000000 . 144000
36000000000 1440000000 700000000 , 000.
de Decein mil- Triamillia & Mille octin- Mille qua
Septem mil. Milleducenti Nongenti Sexcenti mil- Trecenti Centum & ntum &
a & Ilja & o &tin- lia & ducenci fexcenti mil- genti millio- drigenti & milliones milliones fo- liones drach -Inilliones fi quinquagin - adraginta
Gator mil.
enti genti millio- milliones liones , ficlo- nes vnciarum quadraginta drachmarum lidorum au- \marum auri clorum auri. ta milliones
nes ſolidoru ) drachmarum rum argenti, argenti. linilliones auri Atticarū , reoruin . librarum ar- mes min3 .
tra argiteorum . argenti He- feu floreno fcutorum feu , feu piſtolarū feu dublonu genti , arge
Actie bræorum . ruin Belgico . ducatorum . mtioca nti
Hiſpanica Hiſpanico rum .
rum. ruin . rum,
"MET MO
NE . Pag.8o .
TA
RV
M

drans.
Dextans vel
1. Decynx . Deunx . As,Podo,Ba
iocho , Me Quarto, ferè
;

1.
dius ſtuferus quarta pars
Obolus He
Io 1. Belgicus. medij regalis Obolus
Hifpan . ar - Atticus. bræus , vel Settertius vel
1 . 1 . Stuferus Bel- Quartillo ,
gent. Medio
gicus , duo ferè quarta Drachina Ar Drachma
in 17 . 1.
--

Baiochi. pars regalis Real, \tica argenti : Solidus Ar- Hebrga ar- 1Ā
1. Hiſpanici media
2

2. 11. denarius Atti

arg . Drag.
cus : Regalis genteus,vel argenti : de
21 21 . 2. 17. I. ! se.
Attica . Hiſp. argen- Sexcula , feu narius He at
8
3

3. 2ū 2 . 2. 1 . I 1. teus: yn Giu- ſexta pars bræus. S

s lio. vnciæ ara
6. sia 4. 3. 2.
10 gentea ,
12 . 10 . 10 . 8. 6. S. 2. 1.
2 2
16. 135 10 . 8. 6 S ; 25 I.
1477 .
26-. 24 . 2111 20 . 16 . 12 . Io. 8. 4. 2. 1.

48. 43 . 40 . 32 . 24 . 20 . 16 . 8. 4. 3. 2.
537

a at. Mna vel |Mna argen - Sedertium Libra auri |Mna auri Mna auri Talentum ( Talentum Talentum Talentum Ta s. Talentad
i 12.Mina ar ti Hebræa vnum facit 12. vncia- Attica 25. Hebrçe so . argenti Ar- argenti Hc- auri Atti- auri He- paterfamilias
arum , genti Atti- so. liclo- mille ſeſter- rum ,24. G- liclorum Giclorum ticum mi , bræum mi- cum , bræum . ſeruorum . Ma
, vncia ca , vel Ro- rum . cios. Giclorum auri. aureorum . narum 60. narum 60. 25.verf.14 .
aureorum , Articarum . Hebræa
auri , nana 25 .
uo fcilicloruin rum , b666 . Tal
i. agenti. auri Hebræa :
rebantur quot
nis ftato tem ]
Salomoni , 1

ter , ve& igal

munera extr
dinaria 3.Res
vetl.14.

c Decem
Talenta deb
1 feruus ille
une. . 1.
quam Match
vncil. 2. I. verf.24 .

I.
29.76 1.0fic.125 1.6 fic.12 .
11.11. & ficl.is.s. & ficl. 38. 4.6 608.feft. I.
1
vn.6 .) I 2. 6. 4.1 . unco

25.) 24 . I 2. 93.2 . & unc. 1 . 1.

BUN.6 . 60. 30. 24. 5.Gunc.2 . S. 2.6 ficl.25. I.

I 20 . 60 . 48.10 . & uncs. 10 . 2. 1.
125. S.
720 . 360. 288.62. unc.6 . 12 . 6. 1
70. 60 . 30.
1440 . 720 . 576 . I 20 . 60 . 24 I 2. 2.
1500 . I 25. I.
I 2880 . I 20 . 60 . 10 .
7500 . 7200 . 3600 . 625 . 600. 300 .
40
9900002590 . 479520 . 383616 . 83250 . 799 20 . 39960. 15984 . 7992 . 1332 666.b
00 0 0 0 G 1440000 0 . 27200000. 5760000 . 12C000. 1200000 . 6000oo. 240000. 120000. 20000.
10000 . с
000000 144000000. 72000000 , 57600000 . 1200000. 1 2000000. 6000000. 2400000 1200000.
1000oo . 200000.

rum &in Çentu& m Septuaginta Quingéties ſeptuagies,Duode- Duodecim Sex millio- Duo millio- Millio & du- Ducentamil- Centum millia calentorur
quag s quadraginta
r duo millio- aginta H.S.
um ſexiesmillies ſeu cim cú ni nesminarum nes & qua- cenca millia lia Talento- bræorum auri Dauid moria
o milliones
nillione quatuo mil - nes minar quinqu ſeptem dimidi minaru .
auri Atei auri Hebræa- dringenta Talentorum rum auri Ac- liquit Salomoni in ſolo au
Trum ar liones mina- argenti He- milliones & fexcenta millio carum . rum. millia calen -' argenti He- ticorum . Paral. 1 2.C.14. inſuper mill
rom argenti bræorum . millia ſeſtertiorú ,neutri neslibra corum argéti bræorum . lia calentorum in argento
I, m
Atticoru . ”
Auticarum. generis : quæ faciune'rú auri . ! autem & ferri non erat pa
quinquaginta fepremmillia & fexcentosmilliones nummulorum ſeſtertiorum ,maſculinis generis . libidem .
 |

1
1

1
1

!
|

2
 Caput II.
reliquum , reddebatur offerentibus, vt ex eo epularentur
cum quibu s vellen t, dumm odo in vrbeſacra , & loco mun
do,vt dixi Leuit.7.& Deuter.12.Ex his victimis pro numero A feruntur ;ac fi terra fuos haberet cardines ſuper quos núllo
capitum diuiſis diftribuebat pater-familias cuique conuiuæ
partem ſeu portionem ſuam .Sed hanc ſuam portionem An
na , licèt primaria vxor Elcanæ & domina- fainilias, quia à
Phenenna ſecundaria vxore , & perpetua æmula , & ob ite
tilitatem ( vt olim Sara ab Agar , ainaris probris laceſſita,
animo indignante , ftomacho faftidiente capere non poterat.
¥.11. Dabo eum Domino. ] At Leuitæ , qualis futurus erat
quicumque naſceretur Annæ maſculus, de iure addicti erant
minifterio Domini , vt facerdotibusminiſtrarent in templo.
Reſpondeo , Sed non nifi à 25.ætatis anno, vique ad so . vt
expreſsè decernitur Numer.4. & 8. Anna verò filium ſuum
xterno deuouer templi ſeruitio , feu omnibus diebus vite eius.
Infuper addit,Nonacula non afcender ſuper caput eius,id eft,per
petuo erit Nazaræus, inftar alterius Samſonis, Iudicum 13 .
Sed de Nazaræorum inftitutis vide Leuitici vlt. & Num.6.
Porrò potuit Anna ſuo voto perpetuam fibi neceſſitatem im
ponere , nunquam filium à templi feruitio velNazaræatu're
uocandi; ſed non potuit cogere filium , ne , cuin plenum
habuerit rationis vſum , fi vellet , aliter de fe, vitæquemodo
ftatuere poffet. Neque enim filij tenentur vota parentum ,
quæ perſonalia dicuntur , implere . Vnde prudens mater in
frà v.28. dicit, ſe eum commodaſſe ſeu dediffe Domino cunctis B tam , indirectam ,& iinpropriè dictam . Neque enim impulit in c. 1 , ad
diebusquibus fuerit commodatus, id eft, quamdiu vita & volun
tas eius tulerit .
‫שמואל‬
V. 20.Samuel. ] q.d. Sam où El, id eſt,po!uit ipſum Deus,ſci
licet in rerum natura , & quaſi genuit ;cuin nempe foecun
dam reddidit Annæ vuluam antè prorſus fterilein , vocauit
autem eum hoc nomine mater , eo quod à Domino poftulajſet
eum , & conſequenter impetraſſet eum . q.d. Eò quòd nullo hu
mano, fed folo diuino benefício ſibi obtigiſſet.Simulque in
tendebat pia mater : vt Samuel , quoties Tuum hoc audiret
recor daret tanqua præci parent de
nomen , ur ſe Deo in puo i
bere & quòd eflet,& quòd viueret ; atque ita libent iùsper
petuas Nazaræi ftatusmoleſtias ſuſtineret.
CAPVT II.
Anna Canticum in gratiarum actionem :que tres alios filiosem duas ſacerdotalem , qua tua Ithamaris familia nunc præualet co
filias generat. Porrò Heli Ponrifici ob ſcelera filiorum , nimiamque
ipfusin illos indulgeviiam pradicitur excidium domus, & ponti
ficatans amiffio.
$ .1.
cornu meum ,id eft, potentia, pulchritu- C rentis Heli, (fortè propter inertiam aliorum in adminiftran
" Exode rumorea mea, meta phor a abo anima ntibu s disrebus ſacris ) ita Deo per expreflum Prophetam (vt V.30.
ſumpta, quibushæc omnia præſtat præfixum fronti cornu .
Dilatatum eft rsmeum ſuper inimicosmeos. Hactenus pudor
ſterilitatis, cum hæc illi exprobraretur, Annæ linguam con
ftrinxerat , & os obftruxerat : iam cùm ſe tam nobiliprole
decoratam videt , læta in ſalutariDei.] id eft, ob falutem à
Deo fibi conceffam ;.liberrimè linguain expedit , fauces &
os dilatat,non folum ad depellendam à fe contumeliam , fed
& ad inſultanduin , fi vellet,hoftibus ſuis. Quia cælitusau
cta tanto filio ,multò potiori iure poterat ſuain cominenda
te fortunam , quam poffet ſuis omnibus prolibus æmula
Phenenna.
V.3. Nolite multiplicare loquiſublimia. ] lubet, ab inſolenti
ſpiritu, inflatiſque verbis , quibus hactenus affueuerunt, im
poiterum abftineant, & vetera ſeu antiqua dicteria , neſcio
quid fuperbum reſonantia, commutent cum noua cantilena,
quâ Deo laudem & gloriam omnem tranſfcribant.
Quia Deus ſcientiarum , Dominus eft,id eit , exactiſſimènouit
omnia cognoſcibilia : & ipſi preparantur cogitationes.] Id eft, omnia erant venalia , fortèetiam ex pofteris Ithamaris ali
diuinis eiusoculis omnia etiam intima cordium perinde
patent,atquepatere poffet oculis regis imago aliqua in eius D patet, nullum hic ſermonein efede Sainuele, quia licet hic
grațiain viuis expreſſa coloribus , vel ludi theatrales ipfi
oblectando præparati. Neque oculis tantum diuinis ſed &
manibus ,ſeu potentiæ ac prouidentiæ diuinæ patent& lub
iacent omnia : neque enim folùm intuetur , fed & appendit
& numerat , & condignis præmiis profequituromnia, nihil
impunitum relinquens quod malum , nihil non numeratum
quod bonum deprehenderit. Quod inox probat exemplis . tificem : vti & putarunt Gregorius, Eucherius, Angeloinus, contr.louin.
Primò,ab arcu ſeu robore militari,v.g.in lofüë,Samſone,Go
liath & Dauide. Secundò , à repletioneſeu diuitiis,v.g.Iob &
Ruth . Tertiò , à foecunditate miraculoſa , v.g. Saræ ,Rache
Hieron . in lis & Annæ . Vnde pro donec , in Hebræo elt, vfque adeò vt
Tradit. Hebr o fterilis periar, & c. Tradunt verò Hebræi, ) vt refert S.Hie
Lupulos,Re ronymus & ex eo Vatablus, Abulenfis, Ianſenius & hiſtoria
guer,
Scholaſtica ) cùm primùm natus eft Samuël, interiiffe Phe
nennæ primogen ituin , & alioseodem ordine deinceps om
nes. Quartò , exemplum deſumit àmorte . Quincò ab inferis,
velpropriè fumptis: velpro extrema miſeria & calamitate,
quæ morti vel inferis opinione vulgi comparari ſolent. Sex
tò, à paupertate.Septinò ab humili Teu vi!i ſtatu . Octauo, à
puluere og ſtercore , ſeu ſordido & hominibus execrabili vitæ
genere : yt Ioſepho , Dauidi,Mardochæo , & mille aliis ad
Consum inde euectis contigit. Quarum omnium mutationum
& quaſi inecamorphoſeồn hæc verifyina propriiſimaque
cauſa eft, quæ hic inſinuatur .
& III. 81
V.8 .Quia Dominiſunt cardinesterra.]id eft, à diuina poten
tia fi omnia huma na facill imo nutu vertun tur, & ſuídé que
negotio illain , & omnia in illa contenta, Deus quamcuin
que vellet in partein raperet ac verſaret : ficut in cælo, quia
cardinum illius Dominuseſt, pro libito illud , & omnia in
illo fixa altra,quæ perpetuorotatu circunfert , voluit , qux
quemanè vel ineridie attollit , veſperè deprimit.
Ý.22. Cum mulieribus, quæ confecratæ Deo obſeruabant
ad ofteum tabernaculi, nutus & iinperia ſacerdotum , quid nein
pe per ipſas curatum vellent. De his egi Exodi38. v.8 .
9.25. Si akem'in Dominum peccauerit vir , eo præfertiin ino
do quo vos peccatis, profanando tabernaculum Domini in
celto concubitu & meretricis ſordibus , conculcando ſa
crificia , legeſque omnes diuinas, atque ita , quantum in vo
biseſ t, collendo è medio oinnia præſidia, quibus ex inftituto
Dei, venia peccator
iniſericordiavobi exorquer
ibuseuerſ i folet;
his, inqu am ,& ſublatis, & à s penitus is , quis orabit
vobis idelt , quis ſubmin iftrabit aliud facrificium , aut
pro
oracionem, folemnem
, qua vobis placetur Deus, & à pecca
tis expiemnini. ita Gaſpar San &tius.
Etnon auderunt: quia voluit Dominus occidere eos. ] Particu- S. Hieron.ep .
la quia , non denotathic propriè dictam cauſam , vel dire- ad Hedibl 17
tam & abfolutam intentionein Dei : fed folum conditiona- tom.3 9.10.8
illos Deus in peccatum aue vi præcipites egit (vt blafphe- Rom . S. Aug..
iom .1o.ferm
Caluiniitä , ) fed tantùm fubtraxit illis , vepote
mant extrao indi- 88.de Temp.
gnis, rdinar ia & indebi ca auxili a , quibus pecca tun S.Th...p 9.
quod punire voluit , & peccato debituin decretumque ſup- azn,3 DD.
plicium effugerent. Ita 3.Hieron .S. Auguftinus, $. Thomas ,
Scholadici
& Doctores Scholaſtici, nos in cap.45.Geneſeos, ibid.
V.29. Quare calce adiecifti, Id eſt, pro vili & abiecto habui
fti victimas in facrificia mihi confecrata ? neinpe Tu per
filios tuos. Vt cornedereris primitias omnis facrifici . Id eft, prima
omnia & præcipua, feu optima & pinguillima, quæque Deo
adoleri debebant : hæc enim puer facerdotis fulcinula ex
ollis præripiebat,neque finebat Deo offerri , led in liberos
ſacerdotis vſus fecernebat .
V.31. Pracıdam brachium tuum .] Id eft, robur & potentiam
gnatæ & æmulæ fainiliæ Eleazari , recens ea gloria fpolia
tæ . Pro quo
Nota ex Ioſepho, dignitatem pontificiam , quæ in poſteris Ioſ. 1.s. Anti
Eleazari primogeniti Aaronis hæſerat vſque ad quartam quis, c.vlt.
itirpem puta Plinies, Abizue, bocii, o Ozi ; lub tempora pa
infinuatur ) iubente, tranllatam fuiffe ad alteram Aaronis
ſecundò geniti , putà Ithamaris , ftirpem : è qua primus
affecutus eft , tenuitque etiam manu pofterorum
Heli eam vſque ad initium regniSalomonis ;nam Heli fuc
ſuorum
ceſſerunt Phinees, Achuoi , Abimelech , co Abiathar. Hunc verò 3. Reg.26
Aviaihar ob conspirationem cum Adonai Salomon Pontifi .۷ ‫ازة‬
catu exuit, & Sadoco,qui eratex pofteris Eleazari primoge
niti Aarônis eamdem dignitatein tuit,vt impleretur fermo
Domini, quem iocutu : eji ſuper donum Heli in Sico. Et de hoc Sa
doco loquit ur hic Deus v. 35. cum dicit,Suſcit abo mihifacer
dotem fideiem coram Chriſto ineo, Id eft, coram Salomone, cæ
teriſque regibus, euin ſecuturis : Etædificavo ei dumum fidelena,
ſeu conftantem :Idelt efficiam , vt in eius familia & pofteris
dign :tas pontificalis ftabiliter permaneat.Et ſanèpermanfit,
vt ex Ezechiele, & Iofepho conftat, faltem toto tempore re Ezech.40.V .
gum Iudæ , vſque poft euerſam à Chaldæis Ierofolyınamn , & 4.00 :
verofimiliter vſque ad tempora Herodis;cuius tempore quia
quis rurſus irrepfit. Vide quæ dixi Num.25. 7.12 . Ex quibus
ipecialiindulto Dei a facerdos fuerit , tamen cum non niſia Vide Iud.6.
Leuita natus effet, hinc ſuminus facerdos ſeu pontifex nun - V.19.
quam fuit,multò minus eius filij vel pofteri:vt prolixè pro
bat Abulenfis , Genebrardus, Hugo, Dionyſius, Liranus,
Caietanus & ex antiquis S.Hieron . & s.Auguftinus, licèthi
aliquando v etiam putarint Sainuelem fuille ſuinmum pon Hieron.l.s .,
Aug.1.Retr.
Primafius, & Haymoin hunc locun.
0.44 & 12 .
Quzit. veceris
CAPVT III. & noui Te.
ftamenti 9.46.
Samuel quater a Domino evocatus, etiam ipſe admoneturdemalis . Hic ron, ad b
domui Heli imminentibus. Quamox Heli refertSamuels dospau- ib.c.ss. Cor.1.Aug.& in
Latim soti Ifraëli prophetiis fuisinnotefcit. Pl. 98. &
contr.Fauſt.
Vcerna Dei,ſeu candelabrun cabernaculiſepticeps, 31.dc Civit.
1.17.6.5.
Cuin adhuc lucerent omnes lucernæ in tabernaculo : nam
hæ tantùm noctu omnes ardebant , manè pleræque ex
tinguebantur , vt dixi Exodi. 25. Porrò fic diftinguenda
hîc Scripturæ verba , vt noua clauſula inchoetur ab his
verbis , Lucerna Dei, & c. vt nunc diftinguunt. Biblia Six
tina, patet ex editione 1 x x . Interpretum , & Chaldai
ca paraphrafi , & antiquioribus Latinis & Græcis exem
plaribus :
 82 Commentarius in
Hieron , in plaribus : item S. Hieronymno, Abulenfi, Lirano & Hiſto
Tradic. Hebr. ria Scholaítica . Innuit verò Scriptura , tempus quo Sa
ad hunclo-
cum . múelà Deo vocatus, & fpiritu prophetico priinum afflatus
cit, fuiffe polt inediam noctem , feu ante aurorain,cùm neno A mutare potuerit. Quod & feciſſe, vel inde patet quòd æquo
adhuc ne ſacerdotum quidem ingreffus efſet tabernaculum ,
ſeu Samuel ſolus adhuc cubaret in parte templi, ſeu adificij
vicini templo , vnde proſpectuspatebat in templum . Cùm
ergo ſciret Heli, nullum eo temporis articulo in teinplo ad
elle, quivocare poflet Samuëlein , quòd lampades necdum
effent extinctæ , quas ſacerdotesad primum fuum ingreffum
ſub aurorain extinguere debebant; rectè coniectauit v.y.Sa
muëlem non ab alio quàm à Deo vocatum fuiffe.
V. 7. Porrò Samuel necdum fciebat Dominun, ) ea ſcilicet
ſcientia feu cognitione, qua Prophetæ ſolent, qui Deum
peculiari quodain modo familiarem habent ciuſque vocem
etiam ſenſibiliter audiunt, & yt talem agnofcunt.
. 13. Iudicaturus domum eius in sternum . ] Id eft ,puniturus omnibus gentibus gloriabamur Deum nobis fingulariter ad
peccata, & vlturus iniurias ab Heli & filiis eiuşmihiillacas.
V.14. Iuraui, quod non expicturiniquias domus eius victimis
vfque in aternum . ] Hic iniquitasſumitur pro pana iniquitaris : nis bona fortuna,omnis ſpes libertatis ab Ifraële tranſlata eft.
quæ in tribus quatuorve conſiſtebat,vt patet ex cap.præced.
Primò, quòd qui effentad annos ſeniles, fed pleriquemori
turi etiam antequam illis accederet virilerobur. Id imple
tuin non modò in Ophni dom Phinees , filiis Heli , ſed & 'vel
maximè in Achimelech eius proncpote , qui vnà cum 85. B Dagon
aliis facerdotibus & tora vrbe ſacerdotali Nobe 1. Reg.25.
iubente Saule gladio excififunt.Secundò,quòd dignitate po
tificali fpoliandi eſſent , eamque ad æmulain ſibi familiam
poftliminio remigraturam viſuri ellent,fine ſpe vnquain eius
recuperandæ . Tertiò , quòd , licèt in minorum ſacerdotum
numero ipfi adhuc cenſendi effent, id tamen non tam hono
ri ipfis, quàm dolori & probro futurum : neque ad aliud ma
gis ſeruiturum , quàm vt doleant oculis , inuidia contabel
cant,alienam nunc ſpectantes gloriam quæ ſua ante fuerat,
nec recuperari poſſet.Quartò,quòd ex tantis opibus ad eam
indigentiam deuoluendi eſſent , vt æmulis ſuismendicato
ſupplicaturi eſtent pro buccella panis. Hæ , inquam , pænæ ,
quas cap.2 recenſuit ,hoc iam 3. cap. dicuntur æternům ad
hæfuræ pofteris Heli,neque vllis mureribus aut victimis di
uertendæ . vſque adeò diſplicet Deo ſacrorum contemptus,
maxiinè in ſacerdotibus.
CAP v T IV .
Ifraëlita à Philifthaisſemel iterumque caduntur : arca capitur : duo
fili Heli occiduntur : & ipſe Heli fraétisceruicibus occumbit,
nuruseius in partu extinguitur.
. 1. JUxta lapidem adiutorij.] Id eſt, ad eum locum qui pau
Icis poft annis ex ope cælitus ſubmiſſa vocatus eſt La
pis adiutorij ,vt dicitur infrà c.7 . v.12. quo eodem noinine per
Prolep ſim e
hîc iam quoqu vocat . ur
V.7.Venit Deusin castra.jSic de arca cenſent Philiſthæi,quia
Deus ſupra arcam , quaſi ſuprà ſoliuin regiú reſidere vulg
ſpargebatur , vt dixi. Vel quia imaginabantur virtutem di
uinam arcæ incluſain autaffixam elle vt de ſpiritu in idolis
ſuis viuente nugabantur, ita Abulenſis. Verſu ſequenti vo
cant deosſublimes alio duplici errore ; vno quo pro inultitu
dine & varietate operationuin fingebant multos & varios
deos:altero , quo æſtimabant,Deos Iudæorum ideòfublimio
res ac potentiores eſſe, quòd locis ſublimibus & montoſis
præeffent.Sicut & Syri 3.Regum 20. V.23.dicebant,Dýmon
trum ſunt dj eorum , ideo ſuperauerunt nos. Vbi vide plura hac
de re.
1.12 . Currens vir de Beniamin . ] Pſeudo -Philo Biblicus
& Abulenfis, ex traditione Hebræorum fcribunt,hunc
triſtis cladis primum nuntium fuifle Saulem filium Cis. Ad
ditidem Philo , duos Heli filio Ovisni & Phinees occiſosà Go
liall Hetheo, qué poftea ſingulari certamine Dauid proſtrauit.
V.13. Heli ſedebat fuper Jellam . ] vtique pontificiam , ante
postes tabernac uli , feu in veltibulo , vbichronus erat ponti
ficius, è quo ipfe tanquam fummus pontifex & iudex totius
Ifraëlis, folebat populo reſponſa dare. Ex hac fella v.18 .
reſupinus excidens Heli , fregit fibi ceruices.
S. Aug. 1 17. Petes, An cum'morte temporali,mortem quoque fubierit
de Ciuit.c. 4. æternam Ita videntur ſentire s. Auguftinus , Gregorius ,
Greg. 1.2.c.3 . Eucherius & Beda. Sed reſpondeo , contrariuin verſimilius
& . ltor.poz. effe. Quia, vt ait Theodoretus & Abulenfis , fuitvir exi
.c.6
eximius, toti populo carusob vitæ morumque integritatem :
qua factum , vt & diuino decreto ( quod audiuimus cap.z.
V.3. :) & populi communi conſpiratione, ſuprema pontifica
tus fimul & iudiciariæ poteftatis dignitas illi vni extra or
dinem collata fit, cuin neutra deberetur familie illius.Quòd
verò nimịa conniuentia ab illo peccatuin eſt,id tunc factum
videtur cùm ad eam ætatem effet prouectus, in qua neque
rem facram , neque politicam curare poffet : cùm & filij quo
queea eſſent ætate , qua non facilè a parente iam decrepito
ſele officij fui feueriùs adınoneri paterentur. Quòd fi etiam
tum deſiderat per ætatein aur iudicis ,aut Pontificis officio
fungi, & iam filij tam nomen , quàin munus fibi à parente
Lib . I. Reg.
tranſcriptum publice obibant ; leuior hoc quoque ex capite
fuerit culpa parentis. Vtvt eft, in fenili ætate ſat ſuperque
ocij habuit, vt dolere de peccatis, & vitam in melius com
animo per Samuelem corripi ſe paſſusfit, & vir tantus, tam
grandis ætate ac dignitate tantillum puerum non reſpuerit :
quod itern cùm durum ſibiſuæque familiæ vaticinium au
difer,in nutum placitumque Domini totum fereligiofiffimè
confignarit. Denique quod cùm audiit cæſum populum , &
mortes filiorum ſuorum , tulerit fortiſſimè, cum verò intelle
xit arcam teltamenti captam à Philiſthæis, exanimatus do
lore deciderit è fella : quod fignum eft , bonum fenem nihil
habuilſe pietate ac religione charius,ita Theodoretus,Abu
lenſis, Liranus, Dionyfius, Serarius & Sanctius.
V.21. Vocauit puerum Ichabod . ] Id elt , vbigloria ?ſcilicet
Ifraëlis? q.d.Captâ arcâ,periit omnis noftra gloria , quâ præ
effe, & ad præſentiam arcæ certiffimò opitulari : nunc tranſ
latâ ad hoftes arcâ, fimulomne præſidium , omne robur, om
CA PVT V.
coram arca
ac manibus femel iterumque
:Philifthai corruit, plagis,
verò grauiffimis pracifis inubicumque
liminecapite
arca
effet,puniuntur.
v. 1. fuerunt arcam iuxta Dagon. ] Vtique honoris ac re
ionis ergò : quia magnum in arca numen latere
exiftimabant , vt c.præced.ex illorummet verbis audiuimus.
V.S. Porro Dagon folus truncusromanſerat in loco ſuo. ) non
illo ſublimi, è quo folebat adorari :ſed humi feu in paui
mento , in quod deiectus erat : cùm enim graui colliſus à
trunco corpore reſiliiſſentmanus & caput verſus limen tem
pli rotata , truncus tamen ipſe in eo loco inanſit quem ca.
dens priinum occupauit .
Nota.Dagon Hebraicè piſcem ſignificat.Erat enim idolum
ab vmbilico ad imas vſque partes ſpecie piſcis :ſuperiore
verò parte, ſpecie humana : quales in femineo ſexu Nereides
ſeu Sirenes, in virili Tritones deſcripſerunt Poëtæ , quoruin
ynus ita canit :
Definit in piſcem mulier formoſa ſupernè. Horat. in Ara
te Poëtica ,
An verò Dagon muliebrem habuerit , an virilem formam ,
incertuin eft. Qui putant, louem fuiſſe quem Ararrium vocant
C ſeu Aratorium , ab'aratro , quod adinueniſſe dicunt , vt Eu
ſebius , Arias , & quidam alij, virilem Tritonum formam illi Eur. 1.1.de
concedunt. Femineam verò Sirenum habuifle contendunt Præpar.c.7 .
quotquot Venerem fuiſſe autumant, v.g. Abulenfis, Liranus,
Scaliger. in
Scaliger, Serarius,Sanctius, & alij complures à Cælio Rho- Manilij 1.4.
digino citati: qui ex Plinio , Ouidio, Manilio, Luciano & Calius Rho
Herodoto docent , Venerem , vtpote è mari ortam , piſ- dig.I.2 3.
fces degunt ( vnde & Aphrodie's vocatur ) fæpe in vbi piſcem Antiquarilea :
figmento Poëtarum conuerſam fuiſſe : & apud Aſcalonios in 1.9.C23.
Palæſtina pro primario numine, & nobiliſlino templo coli Ouid.1.4.Me.
folitam alio nomine Decretum & Atergarim dictam ,quòd ef- camorp.Ma.
ſet facie hominis, reliquo corpore in piſcem deſinente, nulius 1.4
quod & nomine Dagon ſignificatur. Neque ab hac ſententia Lucian.l.de
( quam probabiliorem puto ) dimouere nosdebet ,quòd Da- Syr ia Dea.
Herodo c.I. v.
gon hic & alibinon Dea, ſed Deusdicatur : quia vſitatum eft, & z.
ve per Syllepſin terminatio virilis feinineam quoque li ſe
concipiat. Et ipfa Venus apud Virgilium libr.2.Æneid.Deus
vocatur .
Deſcendo , acducente Deo tela intereohoftes,Experjor. Et plu Macrob . 1.3.
ribus exemplis idem docent Macrobius, Horus Apollo ; & Saturnal. c.8 .
Horus Ap.l.2.
Aminonius : quiaddunt , etiam nonnullos Deorum berma C, 1 2.Ammon ,
phr:diras creditos fuiſſe , id eft qui viri fimul eſſentatque ac- 1.deInterprc,
D
quemulieres. rationc.
V.9. Feceruntſibiſedes pelliceas. ] Id eft , puluillos, è pelli
cea materia , plumis & ſimili mitiori tomento ſuffartos, vt
& finedolore commodiùs ſederent, & extantia ſeu effluen
tia inteſtina colligerent ac ſuſtentarent. Hos enim puluillos . Vide San
pro ſubligaculis ( quibus alioqui carebant & Hebræi a & Qium bic.
Palættini, ) læſo corpori adnectebant , tum ob rationes iam
dictas, tum yt emplaſtra , & alia medicamenta cohiberent
ne deciderent.
CAP V T VI.
Philiſthei arcam cum voriuisdonariis ad Ifraëlitas remittunt. Quâ
exceptâ à Bethſamitis,nec ſacreuerenter inſpectá , plurimietiam
illorum puniti funt morte.
>
Hinc conijcere pofle videmur , non folos homines
à foedis hæmorroidibus ,excidentibúſque inteſtinis vexatos,
neque ſolos agros àiuribus exeſos ;neque ſolumn Dagon pri
marium Philiſtinorum numen terræ allilum & confractum
fuiſſe : fed inluper etiam alios Philiſtinorum Deos proiniſ
cuè ad aduentum arcæ ex loco fuo deturbatos, in humum
deiectos,mutilatos , contritos fuifle. Sicut & olim , cum toto
plagis flagellaret Deus Ægyptuin ,non in homines ſolos,fed
 6
T
 (

TABVLĀ VA SURVM ET

Vncia
aquæ vel
vini. Digitus Cyathus,
cubitus, duodecima Acecabu
Immobili

fextariy Tlum , oštana

Romani fextarij Ro- Sextans, ſeu
pars, mani pars. Trexta pars
1. Quartarius ,
Sacoli

Sextary ROLL
WA

I. 1. seu qua Triens,

mani.
drans, quiar- tertia ſexta- Hemina vel
ta fextarij rij Romani
Romani Cotyla, me
‫܊ܐ‬
2 pars , media dium ſexta - Libra 12 .
25 1 pars . logi ſeu ſex
3. Romani. vnciarum .
2. 1. tary Hebrài. ry
35 Logo vel
2. I
i 3. lì . I. Locus , ſeu
Sexrarius Sextariis
5 . 4. 2 2. 1 I.
57
Hebr. Sunt Atticusfunt Foglietta
10 . 8. 6. 4. 3. 2. 1 . 1.
cyathi 8 . cyathi.g
. d'Italia
12 . 95 75 . 45 3 * 25 1; . Quarello
4
.

105 8. st 3 *. 2. 1.6 unc.1.1. d'Eſpaña,

13 .
6. 1 T (untanc. 14
IS . I 2. 9. 47 3. do 1.6 vnc. ;T
2.1
3 4 2 1
95 : 6 . 3 . 25 1 . 16 unc.e 2.vn , 1.1.
16 . 1127. 5
#lco

20 . 16 . 1 2. 8. 6. 4. 3. 11 . 1 . 2.0O v2.5.15
40 . 24 • 16 . 12 . 8. 6.
3 2. 4• 3.
1 2 215. 16 . 105. 8.
32 .
:/
53 425 sst 4.Gunc.s ** 4 2.0 VNS 3 Cines
64 . Si 385 255 1972 12 . 23 G =;
st 46 unc.10 . 4.c un14. 4.
So. 164 . 48 . 32 . 24 : 16 . 1 2. 8. 6. 16 . ST .
T
96 . 76 . 57 . 38 . 281. 19+. 145 3.
9 7.Gunti .16. 176.6.6.
120. 96. 72 . 48. 36. 24 . 18 . 12 . IO 1
9. 8.
160 . 1128 . 96 . 64. 18 . 2
48. 32 . 24 . 16 . I 2. 10 . lio,

Gomor
ſeu Congius Hin , Semi.
Affaron . vel
modiusRo- Celemin Satum ter
Choë,
tia pars e
manus, con- d'Eſpaña,
1. phi,Modius
tinet libras continet li .
Scorrium ,
1 1. 13 bras. 14 Romanus ,
.
lo í
1. lib.s. 1.lib.3 1 . bras532 . tēlus cubi- Vrna,dimi- Aroba , ſeu
gos 24. feu diú ampho Cantharus Ephi vel E
1. lib. 4. 1. un.S. 1. cus,feu Spi.
1. lib.6 . lib.26.
Ithama cu -ira , continet Hiſpanicus, pha , Batus
2. cómunis Me
3. lib.z. 2.lib.6 . i lib . 125 bica, cötinet \ extarios cft 4. pars rreta.Ampho Actica An.
treta
4. 3.lib.z. 2.libs 2.lib.4 . 1.lib.si 1. lib.371 Roman. 24. baril, conti -Ira Romana, phora ,ſex!
T alentum
2.1.10.vnc 11. 2.lib.9 . feu lib.4o. net 8.bocca- Pes cubicus Pes cubius
4.lib.si. 3.lib.za 1.410.unc.Jl. 1.lib.st. 1.
lia Italica , Romanus , Græcotu funt libre
1. 2 Quadra
$. 4. 3• 2.lib.12 . 1.lib.8 . 1.lib. 2 . feu lib.42 ntal , vel Caus 125 .
continet libras.
1. 80 . continet li
solib.2 . 4.lib.2 . 3.lib 25. 3.6 vnc.8 . 1.lib.16 . 1.lib.1o . 1.1.1.unc.s. 1.lib.2 .
ibras 1 2
10 . 8. 6. 2.lib . 16 . 2.lib.si 2. 1.61.371
slib.1o . 3.
is : I 2. 9. 8 lib.3 . 4 . 3.lib.24 . 3.lib.8 . 3• 2. & 1.34.15 . I.
9.lib. s . 4.lib.185 3.lib.29.
is.lib.s. 12 . 8.lib. 13 . 3.lib.15 2.6 1.397 1.& lib.45. 1. Óli .
3.lib.s.
4.lib.s. 3.1 21.unc.7 / 3.lib. 13. 3.6 1.5 l.4-1.6 1.8
16 lib.s 13.lib.z. 10 . 9.lib.z. 1.6 1.831.6
20 . 16. 12. I 1.lib.6 . 6. 4.lib . n . 4. 3. & lib. 32. 2. 15
1.5 lb.43
l.l.1.li ib.35.
21 . 16.lib.8 . 12. lib.3. 21 . 6.lib.8 . 4.lib .19 . 4.lib.8 . lib.40.2.
S.lib.8 . 3.& lib.8 . 11.6 .

2 1.lib.2 . 16 vnc.8. 12. lib.103. 12. lib.z6.lib.103: s.lib.1o . 14.lib.21 }. 4.lib .103. 4. 2.41.10 . 1.6 l. 1.C 1.4571

so. 40 . 30 . 28. lib.7 . is 12-. 31.17.v .6 . 10 . .5

9.6 lib.16 . 3 .
3.0 lib.zs.
100 80. 60. 57. & lib.2 . 30. 25 . 2 :.6 2.17.20. 18.4 1.3 2.10 . 6 .
6.6 lib.so.
1024 82. 61.6 lib.6.158.6 lib.8.30 . 6 1.20. 30.66 1.20 . 22. unc .6. 20.6 l.20 . 19.6I.S.10.6 1.20 . G.6 1.1.6. lib.70 .
10.1.115
170.lib.st. 136. lib.s. 102.lib.s.27 € 1.77.41.6 ls 5.42.lib.215 . 36.01.247.24.6 l.SF.132. 117.6I.S. 11.6.4 ,
1160 . 120 . 11i4 . lib.4 . '60. so. 42.61.3s . 10 . 37.lib.177.120 . 12.6 1.100.1
135
 I ET MENSVRA RV M. Pag.82 .

rius

Is funt Foglietta
19. d'Italia Sextarius
Quarallo Romanus Quarta
d'Eſpaña , vel Italicus, pars Hin , Cabus vel
Suntanc. 16. Sunt cyathi.Sunttrer Lex . Chạnix He- delibed
12 . He bræo
rum , erat Açumbre Media pars
brai , vel duo
Vac . 1.1 . palmus contra- d'Eſpaña , Hin , ſex ſex Gomor ſeu Congiu ,
Italici. s
& tus cubitus , ſeu
enc.s.lt continet 4. logi , vel 4. Affarun
Sexta pars ſati. ,
2. 1. fogliettas ſeu rextarij Chus , vel
decima pars Choë ,IV . Hin Semi
quartillos. Italici .
8.3. ing.s. 2 1. ephi , ſunt modius Ro .
pars yrnæ,
3 * libra 8 . manus , con
Dicoq. 11. 1. unc. 10. 1 . VIII. ephi.
tinet 12. le
2. I continet
I. 1 (gos sen li
I. libras 10 .
unc.6.6 . 4 . 21 1.lib.3. unc.6 . 1 bras 13
‫ܐ‬f : 1 .
7 6• 3. 2.lib.1.unc.I. 1.lib.4 .
1.
10 . 8. 14 . 3.
.

2 1.lib.s. 1.lib.3 1.

! Ain

., ſeu Talentum
bicus
funt libre Artaba
Drum
Ægyptia. Medimus
adus, 125 .
continet mo- continet mo
Idioss. Faneca , vel
20 . dios ſex feu
Quintal Baril conti
entie !
libras i 60 .
Hiſpanicú , net boccalia
Letech ,me
continet li- 32. ſeu li
di Su pars co- Ho ve
lib . s . 1. bras 168. bras 17o . ria , nt s . Chme er l
omr
Rublum
131.1. & 1.8 . 1. Botra Ro.
ephi libra Hebr. Co- Hiſpanicu
1.6 lib.35.15 400 . rusGræco- continet lic mana, conti- Culeus
. rú , ſunt 10. bras 8 20. net barilas ſunt 20.
: 48 . 1.6 lib.43.1.6 1.54 }. 1. lib.8 . 1.
ephi lib.8oo . 8. ſen libras amphora,
501.16 1.45 1.6 1.375.1.6 1.103 : 1.6 lib.2 . T. 13657 feu libra
13. lib.25.3 . 2 . 1600,
2.6 lib.64.2.61.58 1.
6. & lib.go.6 .
4.6 1.128.4.1.17 . 2. 1.
100.6 .& lib.70.6 .& lib.20 . s. lib.20.4.& 1. 148. 4. lib. 1375. 2. & lib.28 . 1. lib. 20 .
1.

45. 110.1.115.1 0.6 1.327.8.& 1.58 3.6 1.218. 3.6116556lsos : 1.lib.545 . 1.

2.6 1.100.12 . 10. 9.6 lib.88.9.6 lib.64.14. 2.
1.6 1.780.1 1.1.234 . li.

1
 1
1 !

1
1
:

i
-

1
1

1
>

4
 Caput VII. & VIII.
& in deos eorum ſeu idola fæuiit. 'Nain vt pater Num .33. excedant ab animo, quàm aqua ex vafe, ex quo ita def 8lui t,
3
V.4. etiam in diis eorum exercuit vltionem . Quo ſenſu Exo vt nullus eius vel ſapor, vel odor, vel color, vel huinor vaſi
di 12.v.12. etiam dicitur, in cunctisdiis Ægypti faciam udicia. A adhæreſcensmaneat; fed tota perit & vaneſcit.Syınbolumn
Et Chriſto ingrediente Ægyptum , corruille dicuntur omnia
idolorum ſimulacra , vt Iſaias prædixerat c.19. Porrò quod hoc elt animi verè poenitentis , qui nihil apud fe reſiduum
hic diciur,mures demoliros fuiſfe terram ,nulli ſupra fidem vi inan&erepud
ter : ica
ertur
pati vitæSanc tius.
ino rúmquepríorum , quorum iam pæni
Plin.l.8 . c.29. debitur, qui apud Pliniú legerit, pluribus aliis gentibus idé
& 1.10.0.65. ex ſimili muriú incurſione contigiffe,& ex Gyaro Cycladum IntonuitisDomin
inſula incolas à muribus eſſe fugaros : & à ralpis( quodmagis V. 10.nibus
fulmi us fragore magno.]fulgumiſos Iofep
Additoculos hus: Toſeph. 1.6.
alij
Terraſub us intreaston
pedibcrebr muit, nonnuignit
iti: lli inis impro ribus acma.
hiatus prola pſo: Antiq.c.2.
mirandum ) vrbem integram in Theffalia fuffollain fuiffe .
$ .18. Secundum numerum urbium Phili fthiim ,puta quin nus ſemiuſtulari, vtnearma quidem retinere poſſent. Ex Eccle Eccl.46.8.20,
que vrbium iain antènominataruin , quinque Provinciarum . ] fiaft. 46.vbide hac re fermo eft, colligimus etiam Tyrios &
id eft , quæ vrb es præ era nt qui nque prou inci is ſeu fatr apijs qui Tyriorum ſuberantaduo imperio , hac eâdem clade inuolu
Philiſtinoruin . Porrò auruin vnde inures hi confiati ſunt, exha ſubfidium
uſti,e ,in quos nempe Phil cara
iſtænr. Inton&uitvirib
enimus decrelo
vtcumque Do
tos fuiſſ iviris
corrogatum fuerat ab urbe murata vſque ad villam , id eft ex minus, & contriuit principes Tyriorum , eo omnesduces Philifthism .
omnibus totius Palæſtinæ ciuitatibus ac vicis , fiue vallari Ex hoc tempore, anno à reducta arca vigeſimo; ætatisverò
eſſenemænibus,fiueàmuris nudi , & aperti. Cùin enim nul
lus locus à murum ftrage fuiffet immunis, nullus etiam à ſa fuæ
vbi 32.iudexSamuiusdiceret
ël Itabil,em & fibiprince ps rempu m mode
blicaath conſtirare
ſedem in Mafph tuit,
cro donario ad communem pertem delendain fecludi aut tur: ſic tamen vt ſubinde per annum pro commodo reliqua
volebat , aut debebat. Sicut olim ciim in deferto Hebræi ruin tribuum , excurreret in Bethel e Galgala , vt & ibi con
conflarent aureum vitulum , ex omnium promiſcuèmulie
rum inauribus id conflari voluerunt, Exodi 32. V.2 . uentusageret, ius diceret,lites componeret,vt infrà verf. 16 .
vfque ad Abel magnum . ) Abel luétum fignificat. A ſubſe inſinu
W.14atur.
. Erátque pax inter traël egr Amorrhaum . ] Neque enim
cuto enim Bethſamitarum luctu , ob ingentem cæſorum ſtra ſolum Philiſtæorum iugum excuſfit Samuël, recuperauítque
gem verlu ſequenti, fic vocaturhic lapis ifte in agro vrbis B oppida antè deperdita :ſed inſuper omnes etiam alios vici
facerdotalis Bethſames , in quo primùm ex plaustro depoſita nos populos, qui hic Amorrhæorum , quafi reliquis præcel
eſt arca , & in quo ſuper ligna plauftri combuftæ ſunt vac lentium , nomine comprehenduntur , coëgit à bellis abfti
cæ . Erat autem hic lapis non mobilis , aut è latumiis eru quibuspene omnibus fæculis Ifraëlem infeftare fole
cus, ſed viuus , & terræ è qua emerſerat adhuc infixus , vel ne bantre ., Et ex hactam alta pace & aureo otio fortè contigit,
rupi (cuius pars erat ) affixus. Hunc lapidem tradunt, tefte quòd ceffante vbique bellico timnore , armorum quoque vc
Hieron. in S.Hieronymo, Hebræi, fuiſſe arain in qua ſacrificarac olim vfus, ita & fabricatio cellaret nulláque noua arina confla
Tradir. Hebr. Abraham . Vnde Bethſainitæ facerdotes iure putarunt, fibi rentur , & verera in rein rufticam conuerterentur · vemirum
quoque licere in eandem iam ſacrificare , ob antiquain loci non fuerit, fub initiuin regniSaülis nulla pene roto Iſraële
ſanctitatem , & recensmiraculum , quo vaccæ nullo niſi Deo arma reperca fuifle. Neque verò permiſerunt Philiſthæi,cùm
ductore , ad eum locum arcam detuliſſent. Et veriſinile elt, ſub id tempus iterum Ifraëlitis à Deo delapfis præualere in
licuiſſe ſacerdotibus coram arca quocunque illa loco effent, ciperent , vt arnis ſemel nudati, rurſusnoua cuderent: quin
facrificium offerre. Sed vaccas hîc offerunt, quod in holo nec fabrum vllum ferrarium ipfis perniſere , non modo qui
caulto non licuit. Reſpondeo . Non licuit in folenni & or lanceas , haſtas aut enſes cuderec , ſed neque qui ruftica in
dinario facrificio , loco & tempore à lege definitis . Sed hîc ftrumenta , ligonem putà , falcem , ſecuriin aut vomerem
omnia fiebant extra & præter ordinem : & Deus hoc ipſo velde nouo conficeret , vel obtuſa acueret , vel confracta
quo vaccas ductu ſuo folius eò adegerat , cenfebatur eas ad inſtauraret : ſed cogebantur in oppida Philifthinorum ad
vi& timam fibidelegiffe , & ad aram deſtinaſſe.
Petes, Quod ergo fuit Bethſamitarum peccatum , propter ftracuran
ea da excurr
fuiflet omnisere hæc habe
infràtio
,vtinhibi , mus in fine pace
niſi longa c.13.Sed fru
iam antè
quod à Deo mox cæfi hîc dicuntur quinquaginta millia & deſiiſſent ſpontè & arma cudi, & fabrilia exerceri.
ſeptuaginta de plebe ? Refpondent 'Hebræi , cò quòd ape V. 17. Ædific auit Samuë l ibi altare Domin o. ) quia ibi ple
ruerint arcam ,& in eandem inſpexerint,(ſic enim habet tex : rumquemorabatur, & frequentiùs facrificabat. Id verò quo
tus Hebræus , & ita vertit Pagninus, & Tigurini,) & fortè C iure licuerit Samuëli, dixi cap.vlc. libri Iudicum .
explorandi cauſa, an Philifthæi,apud quos toto ſeptimeſtri
exularat, nihil ex arca ſuſtuliſſent, nihil indecens intaliſ
ſent. Sed quia iſtud videndi ftudium plus curiofæ inteinpe
CA PV T VIII.
rantiæ , quàm pietatis habebat, neque debebat niſià prinis Occaſione auaritia filiorum Samuëlis,petunt Iſraëlite regem fibi pre
facerdotibus adhiberi , propterea tain feuero tain multorum fici ,more Gentilum .Etlicèt ex Samuële intelligerent quàm des
fupplicio punitum meritò fuit. Sed
cæ non potuiſſe tam breui tempcre inputo , inſpecti
tam multo ar
onem e:&
s cader ra fint regum imperia, perfiftunttamen in petitione fwi.
tanto fupplicio dignos etiam fuiffe quotquot arcam , quæ il
Philiſthæis cooperta fuis velis vtcapta, ita iam remifla fue V .3. Ilij Samuëlis peruerterunt iudicium . ] muneribus &
rat, denudarunt , & denudatam curiofiùs afpexerunt. Nam verum non effec vetus prouerbium , Heroum filin noxa , quo
ſub poena mortis id vetitum erat etiam Leuitis, Num.4 . & ſignificatur , magnorum parentum filios valdè ab illorum
alibi. Ita Liranus, Hugo , Dionyſius, Abulenfis, Caietanus moribus vt plurimuin degenerare , leque indignos præſtare
& Sancti us.
( vt aiebat Demoſthenes ) qui ex illuftri ftirpe procreensnr : có
quod Ælius (partianus dicebat,melius parentibus fuiſſet,de Æli us Spa
cianus in rse
CAPVT VII. rebus humanisline poſteritate diſcedere.
ucro ,
Deduciturarca in domum Abinadab in Gabax, Et Samuëlis hortatu Petes ;, cur
peccata Cilmnonvſque
eciam adeò in Heli
à Sainuele punierit
exegit pcenasDeuseorumfiliorum
quæ
Iſraëlita totis animis addicuntſe cultui diuino : unde praclaram filij in fubditos ſibi populos admiferunt ? Reſpondeo, cum
..

de Philiftheis viftoriam referune orante proipfis Samuële. S. Gregorio & Theodoreto , quia plura & grauiora fuerunt
pecca ta filioru Heli :ant,
m uprab teinpl
namſacrif uin mprofa t,relig
Gabaa ] Hebraicè , id eſt in colle, ſeu loco ſublimi,in ſas feinin as conſt icioru ritusnaban
& ordin io
é per
quæ hic Gabaa dicitur, Collis appellatur.
Eleazarzen filium Abinadab iam decrepiti , ſanctificanerunt , tur, & ,.duin
uertiffe ſuis ,commodi
Accedit quòd Samuëlipeccata filiorumiudicia
s & auaritiæ ſtudent, per
comperta
V!cuftodiret arcam .] Cùm enim Achitob feu Abiasharerat enim autnota non fuerint , quemadmodum Heli. Nam Samuël in
binominius filius Phinees , nepotulus Heli, ) cuipontifica Ramatha ius dicebat,illam Aquilonarem Iudææ partem fibi
tus debebatur , effet admodum infantulus, elegerunt ynxe reſeruans adminiſtrandam : filios verò in Berſabee colloca
rúntque hunc Eleazarum ,qui vices illius tantifper ſuppleret . rat , & Auftralem illis plagam demandarat vt hic dicitur
Eratenim & ipſe Leuita , vt inquit Ioſephus, & fortè ex V.2 . Vnde facilè poterant illorum procul abſentium ſcelera
nobiliſtimo Leuitarum trunco , ex Aaronis pofteris facerdos. parentem optimuin latere.
V. 2. Et requieuit omnis domeu Iſraël poſt Dominum . ) id eft, V : 7: Audi vocem populi in omnibus. ] Id eft, conniueas po
Similia ha. nouo fæderes ſociata elt Domino X. Cum enim variis Itulatis à populo : neque grauiter feras,te ab illis , quoruin
besIſai 7.1.2. hucuſ que aniinorum moribus agitarentur Iudæi, & qui faluti tanto ſtudio , tanto zelo hactenus ſeruiifti , iam videri
dam in hanc , quidam in alias religiones propenderent, contemptum :cùın ego ipſe quiDeus illorum ſum , nihilo
tandem opera Samuëlis, cuius apud omnes erat fingula minusab ipfis contennar , quia nempe (preta ratione illa
ris auctoritas, quinque totis viginti annis in id omnibus gubernationis quam ipfe præſcripſi, aliam ipfi vrgentad
perſuadendum incubuerat , effectum vt omnes yno animo, exemplum & imitationem Gentilium , vc poltularant verſ.s.
vno ſtudio , vnun Deum coli delegerint , in cuius obie Qua ratione nolunt ampliùsme regnare ſuper Ifraëlem , fed
quio & cultu gradun figerentſtabilem & certum . Et hoc diabolum , quo auctore leges illæ barbaræ Gentilium regum
proteftantur infigni hieroglyphico .
& tyrannor um in orbem inuectæ ſunt Vnde patet,non pec
quòd regem peterent,nam Deuteronomij 17 .
8.6. Hauſeruntaquam , & effuderuntin conſpectu Domini.] carſe Iudæos,
defignantes, ita à fe abiiciantiquam impietatem ,& omnem facta illlis fuerat eius petendipoteftas : fed quòd peterent
Baalis e Aſtaroth ( de quibus dixi Iudicum 2. v.13.) id eft, regem , qualem vniuerſa habentnaciones,id eft,qui populum re
Omnium idolorum execrandam memoriam , yonon minus gat non ex nutu Dei,ſeu illis legibus, quas regibus Ifraëlitis
fi
 Commentarius in Lib. I. Reg .
84
fi quando crearentur, Deus præſcripſerat Deuteron.17 . ſed
ito , && peregrin auc to
quæ Hoc A ſcilicet Iuda & Beniamin , 2. Paralip.11. neque tribus Benia
pro luo beneplac
re diabolo barbaræ idololatis
ræ aliis inſtitutis
nationes vſurpant.
eft enim quod exprobrat ipfis tum hoc & feq.cap.tum vel
maxiinè C.12. y. 12.Videntes,inquit,quod Naas rex filiorum Am
mon veniſſet aduerſum vos,dixiſtis mihi : Nequaquam , ſed rex im
perabit nobis,id eſt,nolunus exinceps legibus aut optimatum ,
aut tuis, autdiuinis regi, ſed vnius arbitrio & placito, provt
moris eſt apud Ammonitas & alias gentes.His conforiniter
iubet
V.9.Deus :
Pradiceis iusregis. ] Hoc eſt , explica cæco populo,
quale ius vſurpaturus fit rex quem finilein regibus aliarum
nationum fibifuo
confilio , fed foliuspoftulan
præfici t. Nempe
arbitratu ren verlaret commun
quinonpublicai ni
: Enticula , Græcè lecythus, fignificat quodcumque
non
libidini Et veròs,tales
populi commodi
tam ſtuderet. vt lucro
fuæ gloriæ , ſuo
quàmHebræisreges ,fuæ
plurimum
obtigiffet ,nimis manifeſtum eſt ex iugo grauiſlimo, quod
& Roboam & Ieroboam , & ferè omnes alij reges ſubditis
S.Thom.l.3. impoſuere . Hinc optimè docet S.Thom.non agi hìc de iure
vero, aut iuito , ſed de iniulto & vurpacitio , quali ſolent vei
de Regim .
& 12. 9.105.
princip.e. ll. qui nullis legibus frænati , fed omnia pro libito facere vo
lunt, ita S.Gregorius , Caietanus, Abulenfis & Vatablus.
a.s.& 2 .
CA PVT I X.
StirpsSaulis; qui dum de perditis aſinisconfulit Samuelem , ab ipſo
intelligir, ſe regem fore Iſraëlis.
Amuel vocatur vir nobilis : non tam natalibus , quàm
& illuſtrisrebus bene geltis, vt domitis Palæſtinis , pace &
otio reipublicæ partis, & c.
V.7. Quid feremusad virum Dei ? ] An ergo talis erat de
Samuele opinio , vt non putaretur gratis officio ſuo fungi hac cæremonia,non minus reges, quam ſacerdotes,Deo ſa
velle ? ita ex fententia Hebræorum ſentit Ioſephus, ſanctus
Hieronymus & Theodoretus. Sed indignum hoc, niiniſque
probroſum viro cam integro ,tam continenti. Quare dico ,
Saulem quæſquiſſemunuſculum Samueli,non vt pretium di
uinationis aut prophetiæ , ſed ve fignum fubiectionis &
obſeruantiæ erga fuperioren ſuum . Quomodo nemini ad
Perſarum reges vacuis à donomanibusaccederelicebat. Ita
Caietanus & Sanctius. Vnde & modeſtiam notare eſt Sa
Proleg. de muëlis, qui cú Iudex & princeps eſſet totius populi,fic tamen
Ponderibus,
ſeſe gerebat, vt neminem accedere volentem puderer cum
accedere,v.g.cum
munuſculo quantumcumque vili & tenui
modico panisè firarciis, vel finili xenio in portula, vel quarta C tur , itemque in Bethel , Ó-Iericho , vt pater lib . 4. Regum
parie. Stareris argentei, id eſt denaris , ſeu drachma vna quæ
æquiualet regali argenteo Hiſpanico , vel vni Iulio Italico .
Longèaberat Samuelve à fubditis optima quæque ſibidono
afferri iuberet ; longius, vc iinmania imponerer tributa ad
donos eburneas excitandas , ad regiasmenſas fouendas ;
longiſſimèverò, vt agros, vineas,meſſesdecimnaret,raperet,
vei faceretſuas , quod nonnulli regum ſubfecutorum feciſe
leguntur.
Nota Sitarcia Græcis ſignificant demenfum illud quòd vel
militibusvel viatoribus,vel operariis,in certosdiesvel heb
domadasdari ſolet.Sed hicmetonymnicè ponitur res cótenta
pro continente neinpe promantica velfafculo viacorio cui
tale deinensú imponiſolet.Sic e contra,ſportubi,quæ proprie, diuina pfallentium collegiis erant etiam plerumque aliqui.
)
vt fonat , eft ficella aut ciſtula , accipitur hic & alibi paf
fim pro xenio ſeu munere ſportula contentu . Sic in Iure vo
cantur (portula illadonaria quæ iudicibusofferri folent à li
tigantibus, moris erat ea in ſportulis offerri.Ita Abulenfis.
V.12. Sacrificium eft hodie in excelſo. ] Erat hoc excellum
extra vrbem Rama, vbi tamen vicinum , vtpatet ex verf.14 .
vbi dicitur,de excello deſcendiſſe in vrbem .
a ludic. 6 . Nota. Pro variis occaſionibus, vt in Gedeone, aManue D
bludic . 3.
cIudic. vlt, b, & aliis o vidimus,vt iam Deo probante variis locis erecta
ſunt varia alcaria, in quibusnon rarò ſacrificia offerri cóſuc .
uerant, vtdixi Iudicin vlt. Veplurimùm tamen ad id deli
gi ſolebat locus non in valle, depreſſus aut obſcurus,aut ar
boribus opacus,morte Gentilium ,qui lucis ac tenebris gau
debant : fed in colle,aut fimili loco ſublimi & excello : yn
de & excelſum vocabatur eiufmodi locus, vt excelfum Gabaon
3. Reguin 3. & alia alibi
V.16. Quia reſpexi populum meum : venit enim clamor eorum
ad me. At cap. præced.v.18.negarat Deus, auditurum ſe po
puli clanorein , cùin in afflictione ad ſe clamarint. Reſpon
deo: Cùm clamarine à facie regisnimis duri & violenti,ne
gat fe illos auditurun : Id elt , cùm durè & afperè habendi
erunt à regibus, quos inftar aliarum nacionun fibi depof
cebant: ipfis enjin quod inftruerant meritò exedendum . Sed
nunquam negarat ſe populo Tuo ab externis hoftibus afflicto
vel periclitanti , cæleſti ope affuturun , vư hîc fiebat : jam
enim finibus iinininebatNaas rex Aminon , & Phiiijthai præ
ualebant Ifraël.
Ý . 21. Filius Gemini. ] Ideft, ex tribu Ben - Ieminia : quam
hic vocat omniuin tribuum minimam , fcilicet nunero capi-
tum ; nam proprer infandum ſcelus quod in vxorein Leuitæ
admiſerant in Gabaa , pene exciſa fuerat tribus Ben -Iemi
nia, Iudicium 20. adeò vix nomine tribus inter cæteras ex
inceps cenſeatur . Cùm enim diuulfæ eſſent decem tribus &
ſecutæ Ieroboamum , & duæ tribus adhærerent Roboamo,
min ynquam diuulla fuerit à tribu Iuda : paſſim tamen om
nibus ferè Scripturæ locis dicitur fola tribus Iuda fecuta do
inum Dauid ,v.g . 3.Reg.11. & 4.Reg.17. & alibi; Ben - Iemi
nia tribu nomine ſuo quaſi exutâ, & tribui Iudæ infertâ.
CAPүтX.
Vngitur Sail in regem à Samuële ? prophetat inter Prophetas : forte
declaratur rex:pleriſque au grasulantibus: reliquis obloquentibus.
aptum . Sic cornu deſignat omne vas , in quo liquor aliquis
continetur , quacumque illud fit forma , quacumque ex ma
teria . Neque inter cornu Samuelis 1.Regum 16. quo vnctus
elt Dauid , & lenticulam , qua hîc Saul, vllum fuit diſcrimen ;
neque plusolei in vngendo Dauide , quàm in Saule abluiné
prum ;neque ex alio autmaiore vale Dauid inunctus, quàm
Saul : vt fusè probant Abulenfis & Sanctius.
Nota , regum vnctionein , licèt nulla ( quod ſciam ) lege
in Scripturis imperetur,adhiberi tamen ſolicam paffun etiam
B ante hæc teinpora , vt colligitur ex parabola loathan , Iudi
cum 9. lerunt ligna , vi ungerent ſuper ſe regem . Quin & Deo
iubente adhibitam hic Sauli constat ex initio cap.is.huius
1.libri Regum , vbi dicit Samuel ad Saul : Memiſit Dominus vt
ungerem te in regem.Sic & Dauid C.16 .& lehu 1.4.c.9.eodem
iubente inun &ti ſunt : & alij omnes reges inungiconſueue
runt, & quidemn ,cùın haberipoterat,oleo facro , quod in ta
bernaculo afferuabatur, & quo fummus facerdos ſeu Ponti
fexinungidebebat. Patet 3.Reg.1.SumpſitSadoc facerdos cornu
olei de tabernaculo, & unxit Salomonem . Deſignabatur autem
cros, & cæleſtium donorum vnctione plenos effe debere.
♡ . 5. Venies in collem Dei Hebraicè , in Gabaa , quod collem
ſignificat.Hæc ciuitas erat in colle fita, tribus Benia-miniæ ,
in qua ciuitate natus educatus erat Saul.& Patet ex adiun- - 1. Reg.is.
eta hîc ſtatione ſeu præſidio inilitari Philifthinorum , quam
ſtationein Ionathas filius Saul infrà c.13 . dicitur percufliffe
in Gabaa Beniamin , Ad diſtinctionem verò, alterius ciuitatis
Gabaa, vocatur hæcpatria SaulisGabaa ſeu collisDei, veroſi
militer quia inerat cotus & veluti ſchola Prophetarum ;
qualis erat etiam in Naioch, in Ramasha, vt infrà cap.19.dici
cap.z. & 6 .
Petes , Quinam dicuntur hîc Prophete ? Reſpondeo , qui
diuinis laudibus celebrandis vacabant. Patet ex 1. Paralip .
15. vbiChonenias dicitur præfuiſſe prophetia ad pracinendam
milodiam , & vocatur princepsprophecie, Id eſt melodiæ , inter
cantores, có c.25 .dicitur rex Dauid & magiſratus politicus
varios conftituiſſe , qui prophetarunt ſeu canerent in citharis,
conplalleries or cymbalis. Et quibus vel ſolis inſtrumentis pa
tet hic agide prenunciz: oribus fuurorum au :abſentium ,ſed de
cantoribus muſicis & pſaltis. ita Chaldæushîc, Abulenſis,
Liranus , Caietanus, Torniellus, Hugo , Hiſtoria Scholaſti - Torniell.anno
ça, & San & ius. Quia tamen in eiuſinodi prophetantium ſeu 254569.64.
qui diuino Spiritu afflati futura prædicebant , abſentia &
occulta reuelabant , aliáque Itupenda patrabant ;hincme
ritò Ş.Auguſtinus, Theodoretus & S. Thoinas putanthîc Pralm S. August,in
. 103.
agi de talibus propriè di&tis Prophetis. Sed alterum elt ve Thcod.q.24
rilimilius. S , Tho. 2.% .
V. 11. Nume Saül inter Prophetas ? ] tam rufticus, tam iii 4.172.
cultus , tam peritè iain tractatmuſica inltrumenta ?
V. 12. Et quo pater eorum ? ] ſcilicer Saülis & famuli eius,
& fortè etiam aliorum quorundam qui fe illi ex via ſocios
iunxerant , & fimul cun ipfo prophetabant : vt pluribus
ſe accidiffe etiam impiis, legimus infrà c.19. Stupent ergo
& attoniti quærunt, vnde illis hæc ars & ſcientia ? quafi di
cant :Non habent eam à parentibusignarismuſicæ ,rufticis,
incultis , & longè alienis ab omni ingenua atque vrbana
diſciplina. Vnde res admiratione elt plena , & prodigio
fimilis, necnifide coelo profecta, quòd filij illorum iam ad
plalteriun,& fonos muſicos rufticam inanuin fuam & agre
stein vocein tam concinné, tam ſuauiter attemperent. ita
Hugo, Caietanus, & Liranus.
CA PVT XI.
Saül impulſu Deipopulum aduerſus Ammonitas conuscat :vincit rê
gem eorum Nansyliberat labesGaland , iteratò rex inauguratur,
7.1 . Aas
nem pararat , vt patet ex cap. feq. v.12.Sed viden
tur Iudæi tunc cum illu talibus qualibus conditionibus
tranſegille. Iam mente ynopoli elećtum Saül in regem , for
ſan arrepta hinc occaſione,bellum redintegrat tyrannus,
V.2.Eruam , inquit , omnium oculos dexteros. ] Cur potius, Ioſeph.1 6.
quàm finiftros?Reſponder loſephus,vt omnes ad bellum red- Anciq.c.s.
deres
 Caput XII . & XIII.
deret inutiles; ad colendos verò agros,ad pecora paſcenda, imagines Chrifti vel Sanctorum vocantidola , vti illas8 5
voca nt
ad alia vilioraminifteria relinqueret vtiles.Nam ad hæc fuf paffim Caluinus, Martyr, Illyricus & alij hæretici.
ficit oculus finiſter : in bello autem prorſus neceſſarius elt A
dexter, cùm ſcuto dum pugnant finiftrum milites tegant,nec
niſi dextro hoftem videre , declinare, aut ferire poſſint. Non CA PVT XIII.
ergo probri ſolius illorum , fed & ſui commodi cauſa vole Victi à Sajle Philifthaimaximas copias aduerfus eum educunt:qui
bat Naas Iudæos dextro oculo priuare.
Tropologicè fanctus Gregorius, oculum dextrum , quo Etato terri
bus Hebr
Samutiële ſeſe inm astri
ai auftu
holoc occul
oberlsis, tant
repro batur à Deo. non exſpea
. Sail,quia
cæleftia & æterna intueamur , eruere ſtudec diabolus, reli
Eto ſolo ſiniſtro, quo carnalia & peritura fpectemus. 9.1. llius vnius anni. ] Id eft, ficutparuulus infansvnius
V.5. Ecce Saül veniebat ( équens boues de agro. ] Quid regi
cuin bobus & aratro ? Reſpondeo , Nihil illo menſe occur lium regni eueheretur : & in eadem innocentia regnauit
rerat quod regiam ſedulitatem aut præſentiam requireret . duobus annis fuper Ifraël, nec nifi duobus annis . Ita Chal
Et propter obmurmurantes non paucos, fortèregiſ ſceptri dæus, Hieronymus, Gregorius, Eucherius, Petrus Damia
æmulos,voluitre ipſa docere,fefe,quantumcunque electum hus, Angelomus, Abulenfis, Caietanus,Liranus, Procopius,
ac deſignatum regem ,magis delectari ruſticana vita , quàm ‘Emanuel Sà, Torniellus,Salian . Sed fimplicior, & Hebraico
regia : neque niſi neceſſitate coactum ,ab aratro ad ſceptrum
..

textu conformior videtur alioruin expofitio , quidicunt his

profiliturum . In quo fanè heroicus & verèregius eluxitani verbis nihil aliud defignari, quàm Saülem , quum hoc pri
mus;quòd fortunæ adeò blandienti non ſuccubuerit, fed for mun mouit belluin Philifthxis,egiſſe adhuc primum regni
ti conitantique robore dominari perrexerit.
$ .6.Infiluie Spiritus Domini in Sašil.] spirtus in Scripturis fe ſui
primiannum
, erat:Sail Hebræ
nam inin regno fuoo :eit , altero annu ,fcilic
Filiusanni it vniusTe
regnauet in Iſraëlu,
rè accipitur pro affectione animi, fiue in bonum , fiue in quaſi dicat. Hic erat priorannus è duobus, quibus vniuer
malum . Hinc fæpè audimus, ſpiricum ardoris, iræ , furoris, ſim regnauit in Ifraële . Nam biennio ſolo regnaffe, & ſolo
fornicationis, zelotypiæ , obſtinationis, & c. Hocverò loco biennio contingere coininodè potuiſſe quæcumque toto
fumitur pro dono Spiritus ſancti , putà virtute fortitudinis B primo libroRegum recenſentur , & legenti patet, & fusè &
& zeli pro patria.Vnde Chaldæus dicit Spiritum fortitudinis doctè demonltrac Gaſpar Sanctius . Et hæc eft expoſitio He
inditum illi à Domino . Quo impulſus, vtrumquebouem , quo bræoruin in Seder -Olain , & Ariæ Montani, GerardiMerca- Seder-Olam
ararat, concidit in frulta, ad exemplum Leuitæ qui cadauer toris,Adrichomij,Conftantini Phrygionis Marianæ & quo C.13 . & 53 .
vxoris à Gabaonitis compreſſæ in duodecim partes diſſecue rumdam aliorum . Argumenta quæ in oppoſitum afferuntur ,
rat , Iudicum 19. & ſinili pene confilio ac lucceffu omnes vide ſoluta apud Sanctium & in Chronicisnoftris , cap.26. Mariana in
tribus Ifraël aduerſus inſolentem & barbarum hoftein bre 2.Reg.19.vit
uiſſimo tempore ad arma coëgit. & 27.
Ý.8. In Bezech . ] Hæc eft illa vrbs, in qua Iudic.i.regna Philif
V. thinor
3. Percuſſ Ionath
um ,it que as ſtation
eraein Gabaa ſeu milit
em. ,] Hæc Gaba are præſid
a erat patria
ium
bat ille tyrannus , qui ab eadem vrbe vocatus fuit Adoni Saulis , de qua dixicap .1o . v.5 . cadémque illa erat in qua
Bezech , id eſt Dominus Bezech .
conſtuprata fuerat olim vxor Leuitæ , Iudicum 19. quæ cauſa
fuit excidij cotius pene tribus Beniaminicæ . Hoc verò mi
CA PVT XII. litare præſidium tum illo, cum aliis pluribus locis in Ifraë
Samuël coram vniuerſo populo ſuam probat innocentiam vitaque licide, vel
arma diſpoſ bellicPhili
aliauerant fthxi
a inítru menta cauer
, quocuder ent ne
entur qua ibive
à Iudæi s. idl
integritatem : ſed populum infignis erga Deum ingratitudinis are enim prudenter inhibuerant, ne fortè rebelles, fi armis clàm
guit: & cæleſti prodigio di&ta fua confirmat : horcatúrque omnes fabricatis inftrui licuiffet,nouum quid aut inopinatum mo
vt Deo conſtantesadhereant.
lirentur. Hinc vetitæ erant (udæis omnes officinæ ferrariæ ,
Vnc Rex graditurante vos. ] q.d . Ego iam nunc per etiam offici
tales ad ruſtic inftru
næ apermit inentaurparan
tebant da vel repar
niſiPhilifthæi qui in Nequ
s ,anda. L.4.Reg
variise 24 Iercm .c:
,24
'mini, ſeu recèns vnctum regem tranſtuli. Porrò defunctus C geban Iudæætur locis itatio
Iſraëli tæ nes ſuashabebant,ad
fi quand quas
o vellent retufo ſe confer
s ligone re co & 29 .
s, vome
magiſtratu , rationein eiuſdem obiti iam publicam conftare res aut ſecures recudi , autnouos cudi. Vide quæ ſuprà dixi
volo , volque vtidem velitis , adiuro : fic enim habet loſe cap.7. verf.14 . Fuit durum hoc, prudens tamen , Pilifthino
phus,Inquirite,num quid contra ius & æquum fecerim :num rum conſilium , ad Iudæos compefcendos , & in perpetua
lucri cupiditate vitulum autbouem , addunt x x. velcal ſeruitute continendos. Eodein confilio pòft vſuin legimus
ceamentum , cuiuſquam acceperim . Tantum enim abeft , talia Nabuchodonoforum , ad eofdein Iudæos in officio conti
amem velretinere ftudeain , vt prorſus horream & contein nendos, quando cum Iechonia rege ,omnem etiam fabrim ſeu
nam , velímque integrè reſtitui. Et quarnuis ego iam fenue lignarium ;ſeu ferrarium , omnemque incluſorem , feu inge
rim ,& incanuerim , & inors breui immineat ; tamen fily mei niarium , qui poffet aut vrbes munire,aut caftra metari, è Iu
vobiſcum ſunt, & mihi ſuperſtitesmanent, qui quod mearun
dæa tranſuexit in Chaldæam . Simili conſilio dicit Plinius,
eft partium ,ipfi præftabunt , & fi quid cuipiain debere depre Porſenna mregern in fædere: quod expulfis regibus populo Roma
hendar,meo nomine redhibebunt.
no dedit , nominatim cauifle , ne ferro niſa in agricultura vte- Plin. 1. 34 .
Nota Samuëlem , dui vitam hic fuain frequenti populo ,
palàm iudicis omnium examinandam præbet,non hocfolùm rentür.
Ď.13.Iam nuncpreparaſſer, Hebraiſmo,pro confirmaſſer,ſta c.14.
ſpectafle , vt ipſe innocens comprobaretur , ſed inſuper , vt biliuiíſet, regnum tuum .] Sic Pſalın :23.dicitur Deus ſuperma.
formam nouo regi Saüli tum præſenti, rempublicam benè ria fundaſe terram , ſuper flumina preparaſſe eam .
adminiſtrandipræfcriberet :& 'vemaiorquoque fibi libertas Petes, Quo ſenſu dicithîc Samuël, Deum Saüli , li iuſlis
eſſet, populum ob ſua flagitia & in Deum ingratitudinem fuis paruiſſet , confirmaturum fuiſſe regnum in pofteris in
ſeueriùs incre pandi; quod facit à v.7.vſque ad finem c.Vide aternum :cum illud iam multis antè fæculi promiffun fuerit
Chryfoft .ho. ſanctum Chryſoſtoinum .
mili a in illud
Apoſtoli, V. 11. Mifit DominusBadan .] vel,vt in Hebræo elt,Bedan , dicitur Iuda: Reſpond
tribui ,abfolutè eo . Solum
verò detribu ſuda. conditionatè
Et quia præuidit Saüle
id deDeus,
Pimam tole. ſeu Ben -Dam , id ett filium Dan, vel Danitam . Sic vocabatur Saülem à conditione deflexurum , potuit certò antè præde
Islam . aliquar.Samfon , per antonomaſiam , quaſi Danitarum omnium præ- D cernere ac prædicere ſceptrum ab eo tollendum , & in tri
reft
tomo 3 ſantiſlimus. Sicut Ariſtoteles vocatur Philoſophus, & Paulus bum Iuda transferendum , & in ea hæſurum ad vſque Meſ
Apostolus.Ita Chaldæus,Hieronymus, Angelomus, Liranus,
Abulenfis Vatablus, Caietanus. fiam . Ita DD.Scholaſtici.
Petes Secundò, Quod fuerit tantùm Saülis peccacum ?&
* .17 Nunquid non meſſis trisicieſt hodie ? ) nempe circa Iu quidem primum peccatum viri anteà tam innocentis ? Re
Hie ron .in c.4. nium
fa nc ,
to Hi
quoer vti
on &
ym Iulio menſe,nunquam in Iudæa pluit, tefte
o. ſpondeo , Inobedientia, qua , cùm iuffus effet à Samuële,ni.
Amos v . 7.
hil aduerſus Philifthæos velſacrificando, vel Deum confu
V.18. Dedit Dominus voces, id eſt tonitrua valdè fonora , & lendo, vel pugnando tentare ante expletum diem ſeptimum ,
pluuias. ] & quæ tonitrua comitari folent fulgura & fulni quo
na, quæ vocantur tela Dei feu à diuina manu exculla . Certè fe Samuel
voluntat certò affuturum
em eimanifeft addixera
aturum ; ipſe metut , inutili diuinamt
séque præuerti
ex illo v.19.fequentis,Vi non moriantur,clarè patet, non leuem aduentuin Samuëlis.Sed an hoc tain ingens crimen , vt ob
fuiſſe hanc , ad comprobandadicta Samuelis , iinmiffam à hoc priuari regnodebuerit:quo fupplicio in humanis vix vl
Deo tempeftatem , cùm & præſentem mortein toti populo in lum grauius habetur? Reſpondeo , In inandatis diuinis non
tentaret, & vel inuitos fateri cogeret , fe infali regis poſtu ſpectari debet qualitas vel quantitas materiæ , quam præci
latione grauiffimè peccaffe .De quo peccato dixi cap.8 . v.7. picntisinaieltasac voluntas.Etverò cum expediret, vt reges.
¥.21. Nolite declinare poſt vana.] id eft,ad idola, quæ verè quotquot futuri erant in pofterum , certò perſuaſum haberét,
wana inò nihilſunt , tefte Apoftolo 1. Corinth . 8. Simus quis
nihil eft idolum in mundo.Licèt enim ſit aliquid fecundùm ma in adminiſtrando
cedendum effe ; voluit ne vel in reminiina
regno,Deusprimum iuſſis rea
à Deipeccatum
in eo genere
teriain , tamen nihilett formaliter ,feu in repræſentando;nam primiregis,ad omniuin pofterorum exemplum iam grauilup
quod repræſentat, nihil eſt, quia falluin eſt ; ac proindenec plicio mulctare .Sicprimum peccatum primorum parentum ; Gencſ.3.Le
verè nec verum repræſentat: & conſequenter , vanuin & ni primum primorum ſacerdotum ,duorum filiorum Aaron pro . uic,1o. Aa.s.
hil ett.Hinc ſancta Scriptura & fan &tis Patres nunquam tri fano igne facrificantium ,primum primorum Chriſtianorum
buuntpomen idoli ylliveræ imagini ;fed folis ſtatuis falſo Ananiæ & Saphiræ facrilegium & voti violationem , tam
fum deorum :imò Synodus ſeptimadicit apathema iis qui feueris peenis punire voluit,vt quotquot in eo ftatu fecuturi
Jac. Tirini Tom , I.
H fung
 86 Commentarius in Lib . I. Reg.
lidor, epiſt. ſuntpoſteri, grauitate poenæ à fimili ſcelere deterreantur.Ita
notauit Iſidorus Peluſiota,Angelomus,Abul. & Caietanus.
A peraffet:Ædificauit altare,ci vocauit nomen eius, Dominus exalta
CA PVT XIV .
Jonathas cum ſolo armigero ſuo Philifthæorum ftationem aggreditur,
cedit a difpergit. Verùm poſt victoriam melle ( contra prohibitio
nem patris quam ignorabat)deguſtato, vix mortem euadit.
Aülmorabatur fixo rentorio ſubmalogranato, ] Hebrai
cè eft Remmon ,quod malogranatum fignificat. Eitque
idem locus,ad quem Iudicum 20 V.47 . dicuntur confugiſſe
ſexcenti viri , qui ex clade Benjaminia ſolireliquimanſe
rant. Erat enim prope Gabar,& locusmunitiſfunus.
V.3. Achias. ] Hic erat tunc ſummusfacerdos, & alio no .
mine vocabatur Achimelech, pronepos Heli : pòlt paulò à
Saüleocciſus , cap.22. Hic verò , cùin in anguitiis eſſet res
Iſraëlitica , iuſſu Saülis aduexerat arcam in caftra , vt infrà
dicitur v.18.
¥ .10 . Si dixerint, Aſcendite ad nos : aſcendamus , quia tradi
dit eos Dominus in manusnoſtras..] Ex hac ratione, ſimul & ex
Conſtanti Ionathæ aſſertione, adeóque & ex euentu rei vide
tur colligi , ipſum ex diuino inſtinctu fignum hoc , quaſi cer
S.Tbom ,2,2, tum victoriæ omen præſcripfiffe.Ita Liranus, S.Thomas,Hu
9.95.a.7 . go, Abulenfis,Caietanus.Simile habes Genef.24.v.13.in ſer- B
uo Abrahæ : & Iudicum 6. in Gedeone: & in profanishi
ftoriis apud Herodotum principio l.s. Virgilium 9.Æneidos
& alios.
V.18. Applica arcam .] Id eft , adhibe , admouepræſidium
quod arca foederis ſubminiftrat,q.d.Indue Ephod,quod iux
. Exod .28. ta arcam adferuatur, & per vrim tummim a coram arca
V.30 . conſule Dominum , quid facere debeamus.
V.19 . Contrahe manum tuam .) Id eft , extenſas manus & ad
Deum eleuatasremitte & contrahe, q.d. Define ſollicitus in
quirere de voluntate Dei: iam res ipfa & hoftilis clamor lo
quitur, opem noftram certò depofci , vt & Ionatham peri
culo , fi in aliquo eſt , eriamus , & hoftesturbatos oppriina
mus, ita Abulenfis. Putat tamen Gaſpar Sanctius , aliquid
inurbanæ impietatis intercurrifle in hoc facto Saulis , dum
relponfum diuinum quafi minùs neceſſarium non expectat
fed negligit : & indenatos errores non paucos , nec leuia
incominoda : Primò , ftultum edi& um , ne quis ante noctem
cibum ſumeret , quo laſſas exhauſtáfque curſitando & pu
gnando vires vel tantillum inftauraret :quo factum , vtnon
poffet populus diu perfequifugientes Philiſthæos & illo die
debellare. Secundò , immeritam iniuſtámque in filium ſuum
Ionatham mortislætam ſententiam . Tertiò,ſementem infini- c fuum , quein per deſertam regionein-incedere cognouerat,
torum obloquiorum famelici & murmurantis populi , dum
per prata & Talousmelle plenosdeducuntur ieiuni, nec cibo
tainen obuio refici vel inter currendum finuntur. Quartò,
grauius aliud peccatum aduerſus legem Geneſ.9.& Leuit.17 . Num . 10. cum ſe comitem ducémque viæ tam moleitæ , tam
admiſſum , videlicet, quòd fame preſli ,moram non ferentes,
Chryfoft. ho. carnen aniinalium nonduin expreſſo ſanguine deuorarint.
mil.14 . ad po . Vnde S. Chryſoſtom . illud edi&tum & iuramentumn Saülis
pul. dicit, opus fuiſſe diaboli , qui illa regis adiuratiorie laqueos
toti populo iniecerit , & plenam de holte victoriam præ
pedierit .
Verùm , fi Saül ftultè ieiunium hoc indixit , cur probauit
illud Deus , dum per ſortes, violati edicti reum Ionatham
manifettanit ? Reſpondeo , hacmanifeſtatione non probauit
Deus ftultum edictum ,neque etiam reum autnocentem pro
bauit Ionatham , niſimaterialiter tantùm : fed primariò vo
luit patefacere , quanta fit vis præcepti & maledictionis,
quæ eft à fuperiore poteftate , & locum Dei tenente : nam
licèt iniufta & irrationabilis fit , femper tamen ſuſpicienda
eft, & meritò timenda.Sic legimus,propter excommunicatio
nein & fimiles Eccleſiæ minas conſenuiſſe non ſemel arbo
res,aruiffe fegetes, extinctas locultas, lupos fugatos. Secun
dariò yoluit etiam hac vią partim caftigare Ionathæ leuita- D tas itirpitusperderent & exterminarent,Deut.25.
tem , qua & patrem ſuuin & legem à patre latam liberiùs
apud populum incụfarat v .29. partim populo totideclarare
manifeſtum tyrannidis exemplum in rege à fe recens expeti
to ,vt qui iubeat laborare , & tamen à cibo abſtinere :quod
ab alio nullo fa &titatum fcirent tyranno. Qui rurſum nec
proprio parcerec filio tam veili, tain neceffariò Reipublicæ ;
fed propter nullam penè cauſain vellet illum de medio tol
lere veirareipfa difcerent , quàm ftultè regem depopofce
rint, quinutu non Dci, ſed ſuo ſolius , cæterarum gentium
more omniadminiſtrare vellet.Porro de ſortibus,an & quan
do liceant, vide quæ dixi Ioſue 7. v . 14. & dicam Prou.16 , populi plauſu , & vana gloriola pafcitur ;Sextò ,aliena glo
V.33. Actor.1.9.26.
V.27. Illuminati ſunt oculi eius.] Nempe , qui longa fame &
labore caligarant , debilitatisdefectiſque Ipiritibus opticis,
jam iiſdem nouo cibo reſtauratis , etiam ipfi oculi refocilla
ti & fibi redditi ſunt : vt quotidie accidit iis qui prolixiore
inedia & laſſitudine languentibus oculis fentiunt tenebras
offundi,fed cibo potáve etiam exiguo ftatim diſpelli:ita An
gelomus, Vatablus, Caietanus.
W.35 , Ædificauit autem Saisl altare Domino , ] non folùm ad
tantæ victorie punto miraculo partæ æternam inemoriam , vc
nult Abulenfis , fed etiam ad ſacrificium Euchariſticuina fen
gratiarum actionis, Deo offerendum pro re tam feliciter ge
Ita . Sic Moyſes Exodi 17.6.15. сilm Amalechitasbello fu
tiomea.Et ipfe Saül cap.feq.cùm eofdem Amalechitas iterum
ſubegiſſet, fornicem extruxit,de quo ibiagemus.
Tunc primum cæpit edificare altare Domino. ) Id eft , iftud fuit
primum altare inter ea quæ Saül in finem iam dictum plura
poſt conſtruxit , licèt Scriptura illorum nonmeminerit : ita
Hugo,Liranus,Abulenfis & Caietanus.Et ad præſentiam ar
cæ foederis, cum cætu ſacerdotum ,id omninò licebat.
V.47. Sailconfirmato regno.] Hac noua inſperatáque victo
ria ,benè vſus occaſione , & accenfis omnium animis ad ſub
mouendos ſubiugandofque reliquos omnes vicinos hoftes,
continuauit tota æftate bellum , & eodem impetu . ſuperauit
quod ſupererat Ammonitarum ,Moabitarum & Iduinæorum ,
cum Sobæis & Philifthæis : & quod ſeq.cap.narratur confe
Etum bellum contra.Ainalechitas, ( quipars quædam funt &
ramus Idumæorum ,vt patet Geneſis 36.7.12.& dixi Exod.17 .
verf.14.docent Iofephus & alij Hebræi, cum S.Hieronymo, loſeph ...
Abulenfi & Lirano; ) hac ipfa quoque prima, vel ſummum Antiq.c.1 Hig
inchoante ſecunda , æftate confectum fuit. Neque difficile Hebr.
erátſemeſtri ſpatio tot bella conficere, cùm prompras volen
téſque copias ad manuin haberet, & hoftes eflent vicini, ne
que ad refiltendum ſat parati. Ita ferè Gaſpar Sanctius.
CAP v T X V.
Sail iuſſus exſcindere funditus Amalec, Agagregem viuum , mul
támqueprædam reſeruat : undeſecundò reprobatur , & regno ſpo
liana'ses pradicitur.
9.5. Vm veniſſetad ciuitatem Amalec.] Hæc regia ciuitas
Cvitaevidetur fuiffe , vbi Agag fiam aulam habebat.
Ioſeph dicit ex porteris huius Agag procreacum Aman ,quia L.10.c.6,
is Either3.dicitur fuiſſe de progenie Agag. Quod fi veruin ett
dicendum ,polteros Agag metu Iudæorum profugiſſe in Mace
doniam ,nam Ainan ilte cap.vlt. Eſther v.1o . dicitur fuifle ggen
te Macedo. De Cinais ex lethro focero Moyſis prognatisdixi
Numer.1o . & Iudicum 1 .
Petes', Quam miſericordiam fecic lethro filiis Iſraël cum
aſcenderent de Ægypto ? Reſpondet Abulenfis , occurriſſe
gratulabundum Moyfi, Exodi 18. tradidiſséque commodam
gubernandi formam quin & hoftias ſubminiltraffe quas
offerretMoyfes Deo , & alia etiam quædam in epulum & viæ
ſolatium faltem genero ſuo eiúſque familiæ . Neque enim ve
riſimile eft , virum copiolum ac potentem > ad generum
accurrifle vacuum ,ſed ex gregibus , quoshaud procul inde
copioſos alebat,lubfidium aliquod attulille.Accedit & aliud
beneficium , quod Hobah filius lethro toti Iſraëli præſtitic
tædiofæ præbuitper tot annos. Ita Hebræi ;telte ſancto Hie- Hieron. in
Tradit.Hebr.
ronymo.
Petes fecundò , An reftitille Iſraëli in via , fuerit cam
enorme peccatum Amalechitarum , vt funditus exſcindi
præ aliis Idumæis ipſimeruerint ? Refpondeo , Non reftite
rant tantum via belli conſueta , fed valdè duriter & inhu
manè fe erga Iſraëlitas habuerant: cùm eniin commune ha
berent cum illis genus( vtpote ex Eſaü fratre Iacob procrea
ti) rogarentque illi ve compendij cauſa per fines ipforum
tranfire liceret, hoftiliter fine iuſta vlla cauſa id negarunt,
& magno diſpendio procul circuire coëgerunt Num . 20 .
Quin & perfide ac fraudulenter aggrešli ſunt fame enectos
& labore confectos, extremum agınen inſidiis carpentes,
Deut.25. v.18. Quæ ipforum malitia & crudelitas tantopere
Deo diſplicuit , vt ex tuncmandarič in annales referri iltud
impiuin ipſorum facinus, Exodi 17. præceperitque Iſraëlitis
fi quando tranquillè poſſiderent terram Chanaan ,Ainalechi
V.12. Et erexiſſetfibifornicem triumphalem ,] cum inſcriptione
victoriæ recènspartæ ex Amalechitis.Erexitautem hunc ar
cuin triumphalem in ea parte montis Carmeli,qui ad funicu
lum pertinet tribus Iuda.Sed Nota, Saulum hunc arcum non
Deo auctori victoriæ , ſed fibi erexiſſe , quaſi ſuæ induftriæ
bellicæque virtuti victoriam adfcriberet ,ita Liranus. En in
dolem animi Deo rebellis. Primò, detrectat parere Vicario
Dei;Secundò, ipfi quoque Deo fe præitat inobedientem ;Ter
tiò , gloriam foli Deo debitam fibivendicat; Quartò,excuſac
omnia etiam deterrima, aut in alios transfert ; Quintò , lolo
ria in rabiem ,ip furorem agitur ;Septimò, ad cædespromif
cuas,etiam fuorum ,intimorum ,rapitur; Octauò,ſacra omnia
profanat ;Nonò,dæmoni totusmancipatur ; Deciinò,deſpe .
ratus,manu propria occumbit.
W.22. Melior eftobedientia,quàm victime.] Quia per vi&timam
aliena caro, per obedientiam vero voluntas propria mastatur, inquit :
S.Gregorius.Sed caula à priori eſt.quòd per obedientiam pa- Greg,1,33:
reainus
num voluncaci
bonarun ; à diuinæ , quæ
qua proinde regula elt
deflectere nonomnium
licetvlloactio-Moral.c.co.
præ
textu , ne quidern ſacrificij , aut alterius etiam fanctiliumi
operis nobis liberi.Hinc inobedientia conparatur ariolations
imò,
 Caput XV I. &
imò idololatrie ,hoc eft rei fummè Deo execrabili,maxime
Greg. ſup . quedeteftanda . Nam inobedientes , inquit idein S.Grego
rius, velut contempto diuino altari;ad aras demonum refponjaca
prane dum cordis fui praſtigioſis ac fuperbis adinuentionibus ere. A Gigantem Goliath fola funda ſuperat Dauid . Fugiunt, caduntur og
Bafil.in Con
'dunt , ó ſalubribus Prelatorum conſiliiscontraria fentiendo refra-,
ftitut.Monalt, gantur. Vide de hoc etiam ſanctum Bafilium , & fanétuin
c.az.Bern.l. Bernardum
de diſpenſat V.28. Scidit Dominus regnum à te hodie. ] Nempe Diuino
& pretepto & decreto lud ac ſententia irreuocabili, ex nuncftatuit te re
1. de Ordine
gno priuare. Alludit Samuel ad diſciſlam chlamydis fiiæ
virz.de
de fer.z.. laciniam , dicitque fic diſcindenduin à Sauleregnum ; & ad
Reſurrea
alium cransferendum . Quin & Hebræi, tefte Lirano ,putant,
his verbis datumn Sauli à Samuële ſignum , quo noffe ali
quando poſſet , quiſnam eſſetille , ad quem fceptrum trans
ferretur:nempe illum qui è regia chlainydepartem aliquan
do abſcinderet , quare cùm Dauid id poftea fecerit in ſpe.
lunca,cap.24. dicunt ,Saulem memorem mox vaticinijSa- , Orpha. Sed neque nominum magna elt ſimilitudo , neque
muelis exclamaſſe , Nunc ſcio, quod certifſimè.regnaturus ( s.
V.35. Et non vidit Samuel vlera Saul. ] Id eft nunquam am
pliùs inuifit aut adiuit, officij vel amicitiæ gratiâ quomodo
antea ipſum videre ſolebat. Alioqui vidi rurſus cum coram
ſe prophetantem infrà c. 19. ita Vacablus & alij Doctores.
СА Рут XVI.
Reprobato Saule,Dauid fratrum ſuorum minimus, in regem ungitur :
à Sauleeuocatur, ut cithara ſua ſpiritum malum qui exagicabat
Saulem , compeſcat .
V.5. Andificauit iſai,& filios eius. ] id eft ,mundari ſeu pu
Orificari iuſſit : quod fiebat ſecubitu , & luſtracione
ab irregularitate,liquam fortè contraxiſſent. De quibus fæ
piusin Leuitico,
W.11. Adbucreliquus eft paruulus . ]non quòd ætate pueri
li eſſets aut exiguo corpore, (nam mox v.18. vocaturvor bel
licoſses, do fortiſſimus rebore.erat enim tunc Dauid 28.annorum :
ve tradunt Hebræi in Seder-Olam c.13.) ſed : quia fratrum
erat minimus , & comparatione illorum paruusætate. Sic
Benjamin Geneſis 43.v.29.à Joſepho fratre luo vocatur par
uulus, cum cainen iam tum decein ſuſcepiſſer filios, vr con
ftat Geneſis 4h. 7.21.
¥.13. Dire&tuseft Spiritus Domini in Dauid . ] Dirigivox eſt
militaris, & fignificat intendere aciem ,velimpetum facere in ali
quem , Ergo dire&tus eft, idem valet quod infolit Spiritus Dom
mini ſanctus , cum omnibus donis ſuis, ac nominatim donos
prophetia, & canendipſallendíqueperitia. item dono forticu-,
dinis tum animi, cum corporis. Nain ab hac deinum vnctio
Greg. Hom.in neDauidem & pfallere coepiſſe , & leonem atque vrſum nu
)
XVII.
87
CA PVT XVII.
+ castris exunstur Pbilifthæi.
Irſpiritus. ] ſeu illegitimus, ex incerto patre gigan
te, veroſimiliter de ſtirpe Enakim , & matre Gethæa.
reliqu
Nam ias Enakim ſeu gigantem permanfiffe in Geth ,
conftat: ex cap. 11. Ioſue. Et incertuin ignotumque fuiſſe
illius
patrem fit
& parentum vel inde colligitu
mentio r , quòd
in Scriptur , cùm generis
is a,nunquam patrisillius
no- 2. Reg.at.
men exprimitur , ſed ſolius matris nemphe Arapbuy Quod v.19 . & i.Pas
nomen quia videtur aliquam habere ſimilitudinein cum Or. ral.1o . v.4 .
pha nuru Noemi,hinc Thalmudiftæ & quidam alij Rabbining ‫הרפה‬
occaſionem fingendi ceperunt,huncGoliathum fuifle filium .
temporum ratio id permittit , cùm fecundùin hunc calcu
lum Goliath elfet centenario iain maior , vtpatet ex dictis
c.1.libri Ruth .
V.5 . Lorica! Squamata , fcu thorace ex æneislaminisſqua
matiin contextis , induebatur. ) Eratque pondus loricæ quin
que millia florum aris , Id eft librarum ducentarum & octo
b , cum vnciis quatuor, computatis in fingulas librasynciis & Proleg.de
B duode cim . Haltæ verò illius baſtileæquabat craflitie (101210 Ponderib .
rium , feu iugum circa quod rextores relam circumuoluunt,
ſexcentorum ſiclorum , Icu viginti quinque librarum mucro
ne præferratum .
# . 11. Dawd rcuerſuseft à Sayl, vt paſseret gregem patris ſui
Beiblebem .] Cum pſaltes eſſet regius, & tain neceffarius,camin
carus Sauli, imò armiger iam illius,vt conftat ex cap . præ
ced . cur iuſſus vel permiſſus elt aulâ excedere & ad paſcua
reuerti Reípondeo, ex parte Dauidis facile eſt coniectare,
percæſum: illum vitæ aulicæ , & iinpietatis Saulis, quàin pri
inun potuit occafionem captaſſe fubducendi , & ab aulx
ſtrepitu , ad priftinam nemorum quietein reuertiffe.Ex parte
etiam Saulis iam ineliuſculo habentis, vt putat Serarius, fa.
cilè fuit veniam obtineri. Et forſan vtimoroſo & mucabili
erat ingenio , iam amorem conuerterat in odiú ,& abfccdere
coëgerat Dauidem non facis fuo genio reſpondentem . ita
Sanctius.Qui etiain hinc & ex fequentibus colligit,neſçiif
ſe fratres Dauidis, quando viderunt eum à Sainuele inungi,
quem in finem adhiberetur illa vnctio , ſibique perſuaſille,
inunctum fuiſſe in Prophetam aut in aliud facrum miniſte
rium : Et licèt loſephus afferat,faltem vni parenti eius Ilai lof.l.6. Ang
Samuelem de regno filij confilium communicaffe , negar id niq.c.9 .
C tamen Caietanus,quivult foli Dauidi, id innotuiſſe. Et hoc
puto longè veriſimilius.

Ezechiel.Rup: dis manibus præfocaſſe , docent S. Gregorius , Rupertus, $1.17 . Active Ephi c Polenta: ] Polenta eſt hordeum adhuc c Proleg.de
in6.2l.1.Reg. ' Pſeudophilo, & Abulenfis. Idem verò ſpiritu Domini cun do viride, vel certè madefactum , dein ſiccatum & toftum , de- Menſusis.
8. nis ſuis'recellie à Saule iam ſententia diuina reprobato , & à nique molis contuſun & in farinam comminucuin . Et hoc
regno depullo.Vnde nihil ex hocteinporeegitegregium vel folentmatres-familias domi,milites in caftris, paſtores ruri,
regedignuin ,quin potiùspanico ſuo timore,imò ftupore, ad & viatores per iter liba , placentas, & alios varios ſibi,re
vnius Goliath Philiſthæi conſpectum cota cattra compleuit. centeſque ac delicatos cibos facili negotio parare , admixcâ
V.14. Et exagitabat eum ſpiricus nequam . ). Id eft melancholia, vel aquâ, vel lacte, vel bugyro , vel melle , vel ſaccaro , vel
Gen,ad an inquiunt Caietan. & Genebrard . ex traditione Hebræorum . oleo , vel alio ſimili condiinento . Etverò Ephiinenſura quæ
3066, Sed communis eſt Patrum Doctorúmque ſententia , Saulem decein viris pro vietu diurno fufficiat.
verè fuiſſe energumenum , id elt , obfellum & incus exagita V -18. Et decem firmelļas caieis ] Id elt decem caſeolosrecen
' tum à dæinone : qui quiamalus in ſe elt , vocatur fpiritus ne tes , qui ex formayaſis plusminuſve concaui,in quod coin
quam ; quia tamen etiam feruus & mancipiun eft Dei, mè pinguntur, vri formam , ſeu figuram , fic & nomen ſuum ace
ritò quoque ſpiritus Domini dicitur hic y.16 . Ita Ioſephus, S. petunt, vocanturque forma ſeu formilla De quibus Virgil.
Greg.1.2.Mo.
ral.c.6. Gregorius,Theodoretus, Ifidorus, Rupertus, Eucherius,Lira Sunt in caſeali,quos iuncea fiſcina ficcat.
nus, Abulenſis, Dionyfius, Hugo , Vatablus,Mariana,Valle Quos Hiſpani requeſones vocant , Italiricottas. Ex hac tam
ſius,Serarius, & Sanctius. ſedula Iſaicura, vt filiis fuis de alimentis proſpiciat.Colligi
V. 23. Dauid cytharam percutiebat, de refocillabatur Saul : re poſle videtur.Ifraelitas primis illis regij imperij temporibus
cedebat enim ab eo ſpiritusmalus. ] Sanè vim ad ſedandas com no regio fumptu ,fed propriis ftipendiismilicaſſe.Secuseft de
ponendaſque paſſiones tum aniini, tuin corporis , magnam Machabæorum temporibus, & deinceps, quibus ftipendia &
bis ad eafdem excitandas,j.lammandáfque, plurimisratio o regibus fuere unilitibus conftituta, 3. Machabæorum 174
v32.& Apoltolus dicit,neminem ſuis fipendiismilitare. 1. Cor.9 , 2.7
farchal.de nibus & exemplis docent Plutarchus , Seneca , Bafilius,Calo
13. de isa c.9. fiodorus,Valleſius,Matthiolus,Abulenfis,Serarius,& Delrio. (1 datum 1.29. Nunquid non verbum eft? ] Idelt , imperium & man
parentis , quo inittor ad caltra.
Bafil de Libr. Conſequenter eciam valentad compefcendam agitationen 9:33. Quia puer es.] non ætate , ſed vſu & peritia reimia
Gail. Cal dæinonis, quipaſſionibus iftis & humorum commotionibus litaris. Patet ex antitheſi, Hio autem vir bellator eft ab adolefcen
hod.2. Vari- feſe ingerit,üldenque vtitur ad animum vel occupandum , tia (ua.vbi ætati Dauidis opponiturperitia & diuturnus vſus
Persembahan velinagis exagitandum vt patet cap.18.. verf. 10. Sed hæc reimilitaris. Pater Secundò , ex v.38.vbiSaulinduic Daui:
C.28. Delt . Saulis refocillatio non à fola melodia proficiſci potuit,cùm dem ſuis quibus ipſemet vti conſueuerat veſtimentis & ar
Magic. t. Spiritus malus dicatur etiam receffiffe à Saule , ſeu fugatus
1.1.Diſqui mis.Atqui Saulprocero crat corpore, altior vniuerſo populo ab 1.Reg . 10 .
fuiſſe per Dauidem , quod nullis ſonis quantumcumque nu bumero a furſum , ergo & Dauidem matura quoque atate,&
merose modulatis conuenire poteft. Putariin ergo id potiùs colpote procero tum fuiffe fateamurneceffe eft,cuitam pro
adfcribendum facris pfalmorum & hynnoruin verbis, quin ceri hominis veltes & arma aptarentur. Neque Dauid cum
& piis precibusac vocis, quibus Dauid pro regis incolumi illa exueret,negabat quadrare ſuo corpori, fed folum ſenon
tate Deum interpellabatur:pone eo modo quo nunc Eccle affueuiffe eiuſmodi armis , neque incedere poffe grauatum
ſia per preces & facra verba,per adiurationes & exorciſinos tanto pondere , quafi ferreis quibuſdam vinculis conftri
expellit cacodæmonas ex energumenis. Ita ferè Theodore Ctum . Denique idem colligitur ex eo quòd gladio Goliach,
tus, & alij iam citati.
veique valde longo & graui, Dauid expeditè vreretur, nè
Allegoricè S.Proſper & Angelomusper Dauidem Chri que inconcinnè cingeretur , infrà c.21.v.9. ita S.Chryfolto- Chryf.com.si
ftuin, per citharam crucem , & neruos ſeu fides extenſa Chri mus, Abulenſis, Dionyfius & Hugo. homilde Das
lli in cruce brachia reliquáque membra intelligunt. Tropo : 3:49. Infixus eft lapis in fronte .] Ioſephus dicit, tam valido vid.& Go,
logicè , dulcedo ſuauitas prædicantium peruerſos animimo. ictu adactum lapidem , vt ad cerebrum vſque gigantis pem liath .
tus compeſcit & ſedas. netrarit : vnde læfo cerebro concidit è veſtigio exanimis &
an 144. Tirini Tom . Is linemotu. Ita Abulenſis.Verifimile eft fuperbum giganten
con

88 Commentarius in Lib. I. Reg.
contempfiffe quidquid moliretur Dauid,neque curaſſe galea
clauſa frontem contegi,cum ab inermi & belli inexperto ni
hil fibi metueret. Alioqui non erae prudentis fine omnime. A decantabat, vt ſolent inlani&energumeninunc cantores,
tu effe , frontemque nudam obiicere fundæ ; cum conftaret,
inter Iſraëlitas non paucos eſſe fundibularios qui cam certo
ictu lapidem iacerent, vt ne vel ad capillum à ſcopo aberra
rent, vt patet ex Iudicum 20.7.16 .
Allegoricè per Dauiden Chriſtum , per Goliath diabo
lum , per baculum & fundam crucem intelligunt communi
ter SS . Patres. Moralicer Goliath ſymbohım eſt ſuperbiæ,
luxuriæ ,aliorumque in fingulis prædominantium vitiorum ,
quibus quantumcuque gigantæis præualere,fi vis,potes ſolo
$ . Auguft. obniſu & meritis ChriftiVide S.Auguft.Arnbrofium ,Chry-
foftomum ,Rupertum ,Eucherium ,Bernardum , Angelomum ,
poſt Trinit. & fusè S. Gregorium ?
ferm.z.
Ambr.l... of. ¥. 54. Caput Philiftheo. per plures ciuitates quas victor
fic.c.25 . exercitus tranfibat , circumtulit Dauid , gladio eiuſdem aut
Chryſot.co ... haſta infixum . Tandem in vrbe Ierofolymitana , quæ iain
hom.46.
Genef. & in pridem Iudæorum d erat , nobile illud trophæum reliquis, vt
hom.de Da. Iebuſæi, qui vrbis illius arcein etiamnum obſtinatè tueban
uid.Rupert. tur,ex hoc ſpectro diſcerent, fe quoque ab eodem duce,ea-
Eucher. An- dem arte, expugnari poffe,vei polt nouennium expugnata eft
gelomus hic arx illa ab eodem Dauide, 2.Reg.s,
Bern . Domia
nica 5. poſt 9.55. De qua firpe deſcendit hicadoleſcens ? ] Quomodo
Pentecolt. potuit ignorare Saul , cum Dauidem haud ita pridem pfal B Proleinxo regi Ægypti vxorein dedit,vt per eam adicum fibi
Greg.l. 3.Mor. tem fuun & citharodum , & armigerum habuerit ? Re
6. 31 . fpondet Primò, Procopius, Dionyfius Carthufianus & Lira
d lorueso. nus, phantaſiam Saulis , cum Dauid illi in aula adeſſet , ex
1,23
ludic. 1 , v.8. frequenti dæmonis vexatione & vehementiore melancholia
perturbatam fuiſſe : ac proinde nullam eius memoriam reti
nuiſſe. Reſponder Secundò Abulenfis, id prouenille ex mu
tatione habitus & veftium : na in qui prius lauciore vtebatur
cultu,more aulicorum , iam rufticis pellibus, &paftoritio fa
go inducus erat cum baculo, funda & pera , alius planè ab
eo qui fuerat antè . Addit Sanctius reges non folere vel pro
pè , vel attentè , vel otiosè intueri, ac conſequenter neque
noffe fainulos ſuos, neque vllius rei faciliùs obliuiſci,quàın
obfequij fibi præſtiti , inaximè fi contingat famulos non diu
in famulatu perſeuerare, vti contigiffe in Dauide diximus
V.15 . Nam reipubl . cura, bellorum perturbatio, & aliæ infi
nitæ occupationes mentes regumaliò rapiunt. Denique re
fponderi poſſet, non ignotam fuille Saüli perſonam Dauidis,
ſed folam ftirpem , tribum & familiam : namn de his folis iam
inquirit. Et verò intererat plurimum Saülis hæc nofle, cùm
ex pacto filiam illi ſuam daturus ellet vxorem , ita Mariana
& Sanctius.
CAPVT XVIII.
Ionathas ar & ifſimo fædere iungitur Dauid : ſed Saül peſfimè illum
odit : unde o lancea'configere nititur, ſed fruftra. Porro Merobem
filiam ſuam Daui di anie promiſſam e locatalieri viro : loco tamen
ilius dar illi iuniorem filiam ſuam Michol.
1.3 . Nirunt Dadid or lonathasfædus.] fcil. arctiſſimæ ami
do
runt perpetuam . De quo foedere pluribus infrà cap.20 . Sed
quæ caufæ tanti amoris inter filium regis & vilem opilio
nem ? Refpondeo, Virtutes infignes atque heroïcæ quas lo
nathas-ſuſpiciebat in Dauide.Aderat inter illos duosmoruin
ſtudiorúmque fimilitudo maxima , vterque fortis erat & ſtre
nuus:vterque patriæ ,religionis &Ifraelitici nominis ac glo
riæ tudiolus: yterque ingenio candido , non inuido ,non
æmulo , non malo. Neque dubitabat Ionathas ſceptrum
Ifraëliticum à fuo iam reiectitio patre & familia ad alios
breui transferendum : & verò ad quem potiùs quàm ad Da
fuidein , quem Deo tam carum effe fentiebat? Id certè fibi
conftare clarè dicit Ionathas c.23.0.17 .& Saul quoque aper
tè affirmat c.24.Scio quod certiffime regnaturus fos, babiturus in fuuios paſcuntur, tradit Plinius, Martialis,Ouidius & Ari Martial. ligo
manu tua regnum Ifraël.
V.6.Egreſa mulieres de vniuerfis wbibus. ]nempè quæ in tran- D cingebat , fuluam Dauidis cæſariein naturaliter referebat. Metamorp.
fitu erant inter vallem Terebinthi , vbi duello victus fue
rat Goliath, & lerofolymam , vbi pro trophæo fixum fuit caput
gigantis ,vt vidimus cap . præced.Porrò virginibus proprium
erat, fi quid lætum effet, v.g. nuptias & victoriam , velliquid
fi
tritte ,v.g.funus,velacceptam cladem ; cantu folemni cele
brare feu læto , ſeu lugubri ;læta, epithalamio vel epinicio;
trittia , epicedio , leffo , næniis.
7.7 . Dauid dei em millia , percuffiffe dicitur , quia ſublato
gigante, reliqua Philifthinorum agmina , quæ multismil
libus conftabant, abiectis animis, & viribus , & armis, vel
internecioni data funt, vel turpi fuga dilapſa. Neque folum
tot millibus hottium ademit animos Dauid , fed & fuoruin
plurimis millibus quibus metu gigantis animi defecerant,
iiſdem prostrato gigante eoſdem reddidit :vtconitat ex cap.
er noget præced . atque ita vt hoftiunmors, fic ciuium fuorum vita
& fuit Dauid .
IV . 10. inuaſir Spiritus Dei malus Sail. ) nempe inuidia, ita,
furore curbatum , quæ pafliones viam dæmoni iternunt. Vi
de cap. 16.7.14 . & V.2 3 .
i ho prophennbar.] Id eft , more prophetantium , carmina &
1
pfalmosfeu lacros,ſeu profanoşlbi anteà nec noros,nec auk
ditos , fortè etiam lingua ignota , & geftibus inconcinnis,
nunc concionatores, nunc comcedos agere. Vnde Chal
dæus vertit, ó infaniebat Sağl.
V. 19. Cùm deberet dari Mcrob filia Saül ex pacto & condi
Eto Deuidi, ſub teinpus nuptiarum data eft Hadrieli.] Quæ fane
ſingularis fuit iniuria & perfidia,cùm fponfam iure belli de
bitain , & toties vltrò oblatam, non iam à ſpe coniugij , ſed
ab ipſo pæne fponfi complexu tyrannusdiftraheret, & alteri
neſcio cui in finu daret.Quæ quidem in cafu fimili fic af
fecerunt Samſonis animum , vc non niſi exultis frugibus,
oliuetis, vineis, & ingenti hoſtium edita ftrage conquieſce
re potuerit, Iudic.is. Sed Dauid prudenter compreffo dolo
re , diſſimulata iniuria , deuorata ignominia , vindictam vni
Deo tranfcripfit. Quam & ſuo tempore fumpfit iuftus iudex,
cùm Saülis omnem familiam exſcindi paffus eft , & nomina
cim filios omnes huius Merab & Hadrielis è patibulis ſuffigi
voluit.2.Reg.21.V.9 .
V.21 . Dabo ei Michol fecundò genitam meam , ut fiat ei
ſcandalum .)inſtar alterius Dalila, quæ ſuis illecebris prodidit
ainaſium fuuin Philifthæis. Mihi enim vt obnoxia, fic fida
erit filia in Dauide prodendo , & quibus voluero viis perden
id do. Sic poftea Antiochus rex Afiæ filiam ſuam Cleopatram
ad alienum regnum aperiret,Danielis ir.v.17. Filiam fæmina
rumlpucherrimam dabit ei, vt euertat illud. Sed & Cleopatra
maluit videri Ptolemæi vxor , quam Antiochi filia : ita
quoque apud Michol plus valit coniugis ainot , quàm pa
tris obferuantia.
In duabus rebus gener meus eris hodie.) Id eft , duplici ticulo ,
duplici merito. Primò , quia gigantem ftrauifti, cuius præ
inium erat regia ſponſa. Secundò, quia noua victoria ex Phi
lifthæis quærenda, quorum opto cælorum centuin videre
præputia , eanden {ponſam tibi quaſi dote coëines : neque
aliain abs te volo harum nuptiarum dotem , ita Rupertus ,
Angelomus , Hugo , Dionyſius, Abulenſis , Emanuël Sa &
Sanctius.
Nota , vt apud Romanos , ita & apud Hebræos, nuptias
coëmptione fieri folitas. Sic Ofee emit fornicariam fibi Oſcc 3.V.3 .
vxorem quindeciin argenteis : lacob Liain & Rachelen
duplicis feptennij ſeruitute : Chriftus fanguine fuo & 34.
annorum labore Écclefiam fibi fponſam einit Actorum 20.
Sic modò iubet Dauidi cyrannus, vt ſanguinis & vitæ ſuæ
precio fponfam fibifecundò emat Michol : neque enim po
terat fine præſenti vitæ periculo centum Philifthinorum præ
putia , quæ petebantur in dotem , appendere. Sed curpræpu
C tia depofcit Saül, & non capita:Relpondeo, ne qua fraus ir
reperet, néue pro Philifthæis hoftibus Ifraëlitas aliofue ami
cos inuaderet Dauid : quod iam facere non poterat , quia
Ifraëlitæ carcbant præputio, ita ſanctius.
CAPVT XI X.
Inbet Sail occidi Dauidem , fed voce tonas be placatus reconciliatur
alli: poft påuldcamen Lanceà rurfus configere conatur Dauidem
: Is ope or indutria Michal uxoris fue à manib . Satellitum ela
plus ad Samuëlem profugir, quem profecutus Sail prophetat cum
Propheta .
9.13 . Tatum poſuit fuper le&tum . ) Hebræum Theraphim non
Sfolùm idolum fignificat ,neque femper in malam par
tem accipitur, vt fingunt hæretici:fed fæpè pro vulgari aina
gine vel ftatua feu facra , feu profana fumitur, vt pluribus
exéplis probat Ribeir. & alij in illud Of.3 . & fne Theraphim .
Et pellem piloſam caprarumpoſuit ad caput eins.] Nota. Capra Plinius 1. 2 .
in Paläſtina fuluas alune lanas , ſeu villos.Vti & de ouibus s. 103. & 1.8 .
quæ ad Bætin , Sibarim , Cratin, Xanthum & Scamandrum 48 .
epigr. 133
ftoteles. Vnde pellis illa villoſa capræ , quæ caput Itatuæ Ouid.os .
Addit Iofephus , ſtragulis quoque ſubiectum fuiffe iecur Ariftot,1.3.
capra, quod poftquam excifum eft, folet adhuc aliquamdiu hiftor. Ani.
mal. c. 12 ,
palpitare, vt ex illius motu regij ſatellites cubare ibi Daui
dem ſuſpicarentur. Idein tenent Procopius , Theodoretus,
Magifter hiſtoriæ Scholafticæ & Hugo.
Nora Secundò.Etſi ſciret Michol non poffe diu lacere has
fraudes , voluit nihilominus eis vel ad breue teinpus vti, vt
Dauidi fpatium interea fugiendi daret. ita Abulenfis.
V. 20. Samuël ftantem fuper eos. ] Id elt, præpofitum & præ
ſidenten choro prohetantium.Nam vt fuprà vidimus cap.10.
Sainuël certis locis inftituerat facros coetus & quafi fcholas
prophetantium , id eft Deum facris hymnis & cancicis laun
dantiam , vt ibidem expofuimus. Et videtur Samuël illorun
Religioforun coetuum non præfes modò, fed & primus pa
rens & auctor fuiſſe. Ita Sanctius.
Ý . 24. Et expoliauit etiam Saúl ipfe fe vellimentis ſuis ] non
interioribus , ſed exterioribus regiis , quibus à vulgo. ſecera
nebatur.Et hoc fenfu dicitur nudus corå die sllà ( nucie coram
Samuële ceciduje. Nudus enim verè dicitur tum apud facros,
tun apud profanos auctores, qui fui ordinis ac dignitatis
ornamen
 CaputXX. XXI
ornamentis exutus eft . Sic Iſaïasc.20. nudus inceffiffe dici
tur, quia abiecerat veltem prophetalem , feu cilicinam , ſine
qua citra notam incedere non poterat. Sic Dauid 2.Reg.6. A indeterminatum quid fignificare: ficut Hiſpani per fulano y
dicitur nudus ante arcam faltaſſe , quia paludamento regio
ſpoliatus. Nam nudum omnino omnivelle non fuiſſe velin
Seneca l. si de pater,quòd ibidem dicatur indutus fuiſſeline o ephod. Sic detur indicare,monitos iuſſu Dauidis per Ionathan tres qua
de Beneficiis, Seneca dicit,malè veft time pannoſum nudum vocariſolitum :
6.13. Sicur, inquit,illiceratum dicimusnon ex toro rudem ,ſed ad litteras in vrbem Nobe fequerentur ,reperturi ipſuin tali tempore,cali
altiores non perdu £tum . Et ſicut Iſaiæ 19. foccus vocatur Nilus,
quando minus habet aquæ quàın ſoleat , aut quàm exigat
agri Ægyptijneceſſitas.EtActor.27.iciuni fuiffe fcribuntur
ſocij S. Pauli totis quatuordecim diebus, eò quòd toco illo
nauigationis tempore, famem tenui admodum cibo ſutten
taſſent.Vnde patet, familiari phrafi ſæpè aliquem dicitalem ,
cum parum abelt ab ea furma , à qua verè & propriè foleat
quis vocari. ita Liranus , Abulenfis, & alij auctores recens
citati,v.13.Porrò cecidiffe hîc dicitur Sup ! tota die ac nocte ,
quia more adorantium fæpè proc.debar in terram , venerationis
& honoris ergo, vt ſolebantilli prophetantes. Ita Sanctius.
CAPVT XX.
Ionathas repetito fædere cum Dauide , ipfum cum Saële reconcilia re
con atur , ſed fruftra.Ergo Sagittarum indicio euocatum è latebris
Dauidem complexuscum lacrymis vltimam ei vale dicir.
No tantum gradu ego mórſque dividimur. ] Prouerbia
à mortedisto.q.d . Quæcumque incuria vel error , etſileuiſſi
mus, à me committatur, inferet inihimortem Saül, cuius tot
funt ličtores , totmanus, quot habet ſuæ poteftati atque im
perio obfequentes.
V.19. In die,in qua operarilicer. ] & conſequenter quali
ceat tantuin itineris ambulando conficere, quantuin vel ſab
baci , vel alteriusdiei felti ſolemnitas non permitteret. Hing
patet Primò ;lapidem hunc Ezel ( Hebraicè & Chaldaicè
viatorium , id eſt, ad inilliare quodque viatoribus indican
dum , vtmoris in Italia ) longiùsab vrbe abfuiſſe quam bis
mille cubitis, quod fabbati erat icer.Secundò, Calendas ſeu
necmenias, id eft,primum cuiuſquemenſis lunaris diem ,apud
Iudæos feftum fuiffe, neque illo licuiffe feruile aliquod opus. tribu, ortu erat Saul.Porrò exciſa à Saule vrbe , Nobe caber
facere, aut iter fabbatino prolixius inftituere, vtdixiNum . naculum tranſlatum fuit in Gabaon , vt conftat ex 1. Paralip .
28.Vbi etiam præfcribunturvariæ & luculentæ oblationes, 21.7.29.& 2.Paralip.1.V.3. vnde pòſt à Salomone tranſacuin
de quibus non niſimundi comedere poterant. Et hæc erat
cauſa quæ Saülen contineret , quòminus de cauſa abſentiæ
Dauidis Calendis ipſis inquireret : cùm eniin maculæ plu
rimæ, quæ à facra menſa remouent , intercurrere poffent, ſu- C inferre,l.2.Mach.2.Ita Ioſephus,Ribeira,Abulenfis,Serarius lof 1.8.Antiq.
ſpicabatur Dauidem ab illarum aliqua pollutum domifuæ
remanfiffe. Vnde. Tertiò ,patet conuiuium hoc Saulis fuiſſe
de ſacrificiis pacificis, quæ fortè fingulis Calendis ,pro feli
ci totiusmenſis decurſu Deo offerre conſueuerat. Nam ſi
cominunibus cibis menſa initructa fuiſſet , cùm eciam iin
mundis liceret talibus veſci,nullun abſentiæ Dauidis præ
textum ex defectu munditiei vel purificationis habuiflet
Saül, ita Abulenf.
7.42.Quecumque iurauimus. ] ſupple, rata æternùm ſunto .
Vis enim doloris, intercluſo ſpiritu, plura eloquendi facul
tatem ademit. Similes apoſiopeſes ſeu reticentiæ ſunt in
Scripturis frequentiſſimæ ve. Si Dauid muntiar. Si incrorbunt in
requiem meam . Si dedero fomnum oculis meus,ſupple,perfidus ha
bear, aurplectar, & apud profanos, Djveſtram fidem , nemper
obteftor velimploro. Mehereule. Miecastor.Mediusfidius, ſubau
di amer , iuuet. Addunt Hebræi, Dauidem vim huiusadiu
rationis & foederis hîc initi,ſed poltea ex parte læſi,ſenſiſſe
in nepote ſuo Roboamn . Quia enim Dauid Miphiboſetho
Ionathæ filio dimidiam hæreditatis partem citra certum ius
contra pacta hîc conuenta ademit 2.Reg.19 . diſſecuit Deus
Roboamiregnum , & tranſtulitmaiorem partem ad Iero
boam , ita illi.
CAPVT XXI.
Dauid profugun in Nobe urbem lacerdotalem , famecogentepoftulat
ab Achimelech Pontifice panesſanctificatos & gladium Goliath,
preſenteibidem Doeg Idumao. Inde apud regem Achisdementiam
ſimulat nepereat.
D'Achimelech Sacerdotem fummum . Apparet , tum
melechi.Nam quod hîc de Achimelecho dicitur , idem di
cit ChriſtusMarci 2.26. factum ab Abia:bar principe ſacer.
dotum , quia iugulito mox parente ipſe factus elt princeps
facerdotum : & propter huncmagiſtratuin valdè diu,obten
lanſ.c.17. Etummannotior ſi mparente,
u SàeratNiſuo alis cumitaIaBeda
nſen , Salianus
, Toleto,,Mariana
Salme on&
Concord . To- & Sancëtilo di. cere , cam parente.n , qiouàm filium binoinriu e
Lu
lec.in cz 6. fu iſ ſe , & vtrumque nomen ( vt & nunc fæpiflinè fieri vidme
Salmeron .
dom.8,c7.14. mus) vſurpare conſueuiſſe . Quod confirmatur ex 1. Paralip .
15. & 18. vbi regnante Dauide dicuntur ſacerdotes fuiſſe,
nunc Sadoc & Abiathar : nunc Sadoc & Achimelech . Sic .
Abiarhar pater huiusAchimelechi, c.22.iam ſequenti v.9.20
catur Achitob
lac. Tirini Tom , I.
.& XXII .
Ý.2.Pueris condixi in illum 89
illum locum .]Hebr.Peloni amoni
nihil ſignificat certum : fed vtuntur jis vocibus cùm volunt
zutano : & Iuriltæ per Caium & Titium .Porrò quod hîc dicic
Dauid , ſe pueris ſeu famulis ſuis condixiſſe in certum locum ,vi
uorve domeſticos præ cæteris fidos , vt exemplo Dauidem
loco . Atque ita conciliatur hic locus cuin Matth . 12. Marci
2. & Lucæ 6. vbi dicitur Dauid etiam ſociis ſuis de ſacris
propoſitionibus panibus dediffe . Nam licèt ſolus Dauid
Pontificem accefferit,quo meliùs res lateret , non tamen ſom
lus comedit panes, fed diuiſic cum ſociis . Ita S. Hierony . S.
Thom . & Maldonatus in Matthæum , Ambrofius & Toletus
in Lucam , & Abulenfis & Sanctius in hunc locum .
V.5. Et fuerunt vala , Id eft corpora, puerorum ſancta , phraſi
Hebræis familiari. Sic Apoftolus 1. Theffal.4. Vt ciat vnuſ
quiſque veſtrúm vas ſuum poſſidere in Sanétificatione: Id eft, cor
pus ſuum.Corpora verò ſeruorum dicit hîc Dauid ſancta eſſe,
nempe ea fanétitate quam ſacrificia in comedente requirunt,
Id eſt,nullâ maculâ vel labe polluta. Porro via har polluta eft,
nempe quia iāexternam
quia fpeciein fugæ adtendo
adhucinſcio
(licet te habet ad sPhiliſth
profar.o æos,
& Gentiles
vti homines , fic & ritus & religion em , quæ omnia polluta
B ſunt. Sed og opla hæc via hodie , leu hac vice, encrificaloter in
vaſis .] id eſt, ſancta & munda manebit de facto & reipfa in
talibus vaſi leu perſonis, quæ non animomaligno , fed bona
intentione viam hanc ineunt, & nunquam ad ritus aut reli
gionem Philiſthinorum deflectent, licèt tutandi fui cauſa
cogantur ad illos diuertere. Summa ergo verborum Dauidis
eft,nullam prorſus immunditiam in fe vel in ſeruis effe, quà
meritò
dotes nonrepell i debeantab
eſſent,quibu eſu panis
s folis licebaſancti
tveſci . Nam quòd
illo pane facer
,vedici
tur Leuit.24. v 9. ex alio capite iam conftabat impedimento
ipſis non eſſe putà propter præſenten egentiam & neceſſita
tem ,quâ aliàs præpedirenturmuneriſuo valdèvrgenti facere
ſatis.Ita ferè $ an &tius ex S.Hieronymo,Abulenfi & Lirano ,
V. 7. Intus in tabernaculo Domini. ) Hinc colligitur, taber
naculú Domini è Silo & tribu Ephrim ſub hoc tempus tranſlatú
fuiſſe in facerdotalein vrbem Nobe tribus Beniaminiæ , è qua
eſt in templum Ieroſolymitanum , 3.Reg. 8. v.4. Quod priuſo ,
quam exſcinderetur à Chaldæis,permiffus elt Ieremias effer
re tabernaculum cum arca,& in ſpeluncam pofteris ignotam
& Sanctius, qui etiam notat,præter hoc adoſaicum tabernacus. c.2. Ribera
lum ſubinde aliud conſtructum fuiſſe ad ariam decore con
1.1 . Templ.c .
ſeruandam : quod veriſimiliter longè minorismolis erae,v.g . 2. 2.Abulen
Paral.15
fin .
in domo Abinadab,vbi fuit arca annis 20.ye dicitur 1.Reg.7 . Serarrus &
V.2 .& pofteà aliud rurſus tabernaculum Ierofolymis à Daui- San & .in 3.
de conſtructum fuit z.Paralip.1.v.3.& 4. ( ad quod afyli cau- Reg 8. V.3 .
ſa confugerunt Adonias & Ioab 3.Reg.1.& 2.) manente ca
men eodem illo tempore in Gabon tabernaculo Moſaico . a . 1.Paral. 16.
v.39. & 3,
Rcg . 3, V.4.
ΧΧΙΙ.
C Α Ρ ν Τ
Dauid ſociisaugetur primùm in Spelunca Odollam :deinde in Mo
Spha Monb; denique in Haret luda Quo cognitio Saul eum que
rit adinecem . Sed priùs manu Doëg Idumai ingulat pontificem
Achimelech ornnes ſacerdores Nobe, prater vnum Abiashar
qui clàm ad Dauidem profugit.
V. 2 .
in præiudicium creditorum Reſpondet Cajetanus,
cos foluendo non fuiffe .
D V. In praſidio. ] Id eft, in arce, locomunito, quem à rege
Moab acceperat in finibus terræ Moab. Er fortè idem erar
locus qui hîc vocatur Mafpha, id eft,fpecula , led terræ Moab ,
ad diſtinctioné alteriusMaffha in tribu Iuda, vbi Samuel &
conuentus habuit, & iudiciuin exercuit, fuprà c.7.Salianus
putat Dauidem ideò dici in praſidio iſtic fuiffe, eò quòd ibi
à rege Saule tutarerur Toftatus arbitratur,Dauidem ibi cum
ſuis ex præda vixiſſe , ficut vixit poftea cùm ſecundò ad re
gem Achis in Geth confugiſſet;excurriſſe autein in vicinos
Moabitarum inimicos ,aduerſus quos iuftum ipſis belluin
erat, v.g.contra Arabes Madianitas, Amalechitas, vel Idu
mæos.
Nota. Dum Dauid in hoc Moabitico præſidio cum ſuis
400. ſociismoratur, en adcurruntalijducenti è primis præ
Itantiſſimiſque bellatoribus partim tribus Beniaminiæ , para
cim tribus Iuda, è quibus etiam mox conftituic principes turma.
rum fuarum ,vt dicitur 1. Paralip.12.
V.5.Dixitque
manere Gadvade
in preſidio: Prophera, à Deo
in terram fubmiffus,ad
luda.] SuſpicaturDauid . Noli
Abulenfis,
coepiffe regé Moab commoliri dolum aliquem ad euerten
dun Dauidem , & nec opinantem tradendum in manus Sau
lis, ve capite innocentis fugitiui, mercarecur regis amicitia.
Ex altera parte Deum quoque voluiffe
H Dauidem pluribus in
3 terra
 Commentarius
90
terra Iuda caſibus exercere, & in oculis oinnium ſuorum il
luftriorem reddere . Forſan etiam voluit , tot Dauidis ſociis
occaſionem præripere declinandi ad idola & vitia Moabi- A
tarum
¥ . .18. Trucidauit octoginta quinque viros vefticos ephod lineo. ]
Id eft, Sacerdotes vel Leuitas :nain tales foli ordinariè ge
ftabant Ephod lineum , de quo vide. Exodi 28. Et licèt
exiia locum tabernaculi non folerent indui veftibus in
quibus Deo miniftrabant, vt docer Abulenfis & alij: vi
dentur tamen ſuo ephud, feu alba tunica illa linea, quain
fub aliis facerdotalibus veftibus indutá habebant in taber
naculo , extra illud ſubinde etiam in publico vſi fuille, ma
ximè cum paulò decentiùs prodite vellent ;yti iam prodi
bant cùm lummum Pontificem ad palatium & chronuin re
giuin comitarentur.
Notanda verò mirabilis ſacerdotum horum patientia,qui
neque aduerſus impia tyranni mandata vel linguam acue
rint , vel aduerfus perfidum proditorem Doeg , cùın is ſolus
gladiuum in eos itringeret, ipſi num.85.1e veimanuin vnam
ſui tutandi cauſa extenderint:ſed tanquain ſacræ Deo vi &ti
mæ pro Dauidis innocentia,iugulum vltrò carnifici præbue
Bachiar. to i rint. Vnde & S.Bachiarius non dubicat hos facerdotes in
Bibliot,Sacra. Martyrum numerun referre. Sed altiùs etiam ocali diuinam
prouidentiam hic conſiderent , quæ tyrannidem Saulisita
B
fæuire permiſit in innoxios, vt tainen eo ipſo puniret pecca
ta nocencis Heli & Ophni & Phinees parentum illorum ,
iuxta vaticinium Prophetæ ſuprà c.2.v.3i.Pracid am brachium
tuum , eg brachium domuspatris tui, vi non fit fenex in domo tua .
Ý . 22. Et ait Dauid , Ego ſum reus omnium animarum patris
tui. ] eò quòd ex melicèt inſcio & innocente ſuinplit Saul
occafionem cædis illorum . Ita infinuant Hebræa,Chaldæa
& Lxx. bonarum mentium eſt , inquit S. Gregorius,ibi culpan
agnofcere vbiculpa non eft. Cùm enim nullain ex reinatura ſat
idoneam vel Sauli, vel Doego , vel vllimortalium cauſam
tam crudeliter fæuiendi dediflet Dauid ;nullam tamen vel
vocem iracundiorem in quemquam illorum tyrannoruin im
mittit, ſed ſibi ſoli,qui tamen non niſi per accidens, & pror
fus innocenter occafio fuiflet , culpam omnem adſcribit .
Nota , iugulatisomnibus ſacerdotibus familiæ Ithaiaris,
iure propinquitatis ſummum facerdotium deuolutum tunc
fuiffe ad Abiathar filium Achimnelechi. Sed quia is æquè
exoſus erat Sauli, & iam fugerat ad Dauidem , probabile eft
quod ait Abulenfis, Saulem hanc dignitatem reſtituiſſe fa
miliæ Eleazari primogeniti Aaronis ; & fummum Pontifi
cem conftituille Achicobum patrem Sadoc. Qui mortuo
Saule receptus quidein eft à Dauide in gratiam , ſed in pon - C
tificatu non eft permiſſusniſi vicariam operam in Gabaon
præftare Abiatharo, qui perpetuo cum Dauide Ierofolymis
apud arcam manfit :donec à Salomone exauctoratus ſuc
ceſſorem accepit eundem Sadoc, qui fibi vicarius ancè fuc
rat.Patenthæc ex 1.Paralip.12. & 16.& 29.
CAPVT XXIII.
Druid liberat Ceilam à Philiſtheis obfeffam : da ne prodatur Sauli
..
à Ceilanis, profugit in deſertum Ziph : ubià Zipheus proditur.com tibus obſcurun locum non videntur neque apparent qui
verò captusfuiffet à Saule,wiſi is propter ſubitam Philiſtheorum
urruptionem , copias fuas inde abducerecoactus esfer.
V.3: Cce nos hîc in ludea conſiſtentestimemus , arma neinpe
ierimus in Ceilam ] Dices, Etiam Ceila eratoppidum tribus
for is.Hier. Iuda, octauo milliari ab Hebroi), feptimo ab Eleutheropo
in Locis Heb. li, teite libro Iofue S. Hieronymo, & Adrichomio.Reſpon
Ad rich in to deo , erat , ſed in finibus terræ luda. Vndenon opponuntur
pograph.lu .
da. hic loca quafi in diuerfis fica tribubus , ſed quia periculis
diuerſis expofita , quaſi dicant: Hic in media Iudæ procul
à aule , procul à Philifthæis pofiti, timeinus tamen vtrof- D manus Saulis :ego potiùs illum tradam in manustuas, vt in
que ? quanto magis fi viciniora vtrorumque hoftium ifto
rum exercitibus loca adierimus ? nam Philiſthæi iam obfia
dent Ceilam : & copiæ Sauliscò mox ad yrbein tutandam
aduolabunt,
Ý.9.Cam Dauid reſciſſet, quia prepararet ei Saulclam malum . ]
Quomodò clam , cùm vniuerſum Iſraëlein armaret in Daui
dein ? Reſpondeo , Intentio Saulis clàm erat aliis & occulta.
Nam vulgo præ ſe ferebatSaul, ſe arna ſumere contra Phi
liſthæos : re verò ipſa contra Dauidem ibat.
V.12. Si traduntme viri Ceile ? Tradeni. ) lupple , Nifi inde negant, indralem eam poteſtatem fuiſſe Dauidi datam . Nam
exceſſeris. Sed exceffit Dauid , atque ita traditus non eft.
Certiflimò tamen fciebat Deus, quinihilignorat , & ideò
diſertè affirmat, traditum iri fi in Ceila maneat, Vnde colli
gunt Theologi, Deum certiſſima ſcientia ab æterno præfci
re non folùm quæ reipfa & abfolutè futura ſunt, fed etiam
quæ quauis conditione pofita aliquando furura ellent.
Petes,An Ceilani faluia conſcientia potuerint innocentem
Dauidem tradere furenti Saüli , ne is Ceilam ferro & igni
valtaret , vt paulò antè vaſtarat Nobe ſacerdotalem vrbem ? neceſſaria domini ſui inuafio . Certè David id fibinon &licere
Reſpondeo , Vloro vel ſponte traderenon poterant: alioqui
contra iufticiam & gratitudinem grauiter peccaturi, qui
mortem innocentis acbenè de fe totóque populo meriti di
reétè procurarent. Sin autem in eam neceditatem veniffent,
in Lib. I. Reg.
vt vel toti ciuitati pereundum eſſet, vel Dauid Sauli tradi
deberet , tum oportuiſſet rogare Dauidein vt fe ipſe ſponte
deberet, & morte fua vrbein, totam à regis ira & extrema
miſeria redimeret : debuifférque Dauid in eam deditionein
conſentire , publicum bonum priuato ante ferendo quod fi
recuſaſſet , iain non innocens , ſed impius Sauli traderetur,
Ita ferè Scholaſtici.
Petes Secundò , Quomodo tyrannus pepercit Ceilanis,
qui Dauidem ſcientes hoftein eſſe Saulis,ad fe tamen euo
carant, vrbe ſua cum honore exceperant , eademque rurſus
excedere permiſerant :ac proindemaiore in culpa eſſe videa
bantur, quàm facerdotes reliquíque ciues Nobe, quos tamen
omnes ferro iam recèns exſciderat ?Refpondeo , Quia Sauli
conftabat , Ceilanos fola neceſſitate coactos feciſſe quæ fe
cerant. At verò ſacerdotes in Nobe ſuſpicabatur vltrò cum
Dauide fibirebelli collufiffe, eundémquearmis & commea
tu aduersus dominum ſuum inſtruxiffe. Acceſſit & diuina
prouidentia, quæ paſſa non eſt Saulem excandeſcere in Cei
lanos, ficut in ciues Nobe , quòd in hos, non item in illos in
cumberet pondus domus. Heli ita Sanctius& Sa lianus,
CAP v T XXIV.
Dauid in ſpelunca Engaddioram chlamydis Saulis, iterum ſe perſe
quentis, abſcindie , Saule ſaluoabire permiffo . Quonomine recona
ciliatur Sauli , O liber dimitritur, iuramento priùs obftridus de
non exſcindenda Saules familia, cùm fceptro poritus fuerit.
Ocis turiſſimis Engaddi. ] Fuit tefte fanéto Hieron. Hier zn.in long
cis Hebr.
Mortuo. A qua vrbeager vicinus & adiacensdeſertum vo
cantur etiam Engaddi. Et in hoc folo agro creſcunt fruti
ces illi,quos Cypros vocant ,balſamum ftillantes precioſif
fimum : & quia hi frutices ferè fimiles ſunt vitibus, licèt
viniferinon fint,vitestamen ſubinde vocantur : vndehabes
..
Cantic. 1. de vineis Engaddi. Porrò ex huius agri vbertate
1
ſimul & amoenitate coniectare licuit quam verè de vicino
agro Pentapolitano dictum fuerit Genef. 13. fimilem fuiffe
paradiſo Domini. Defertum verò adiacens illiagro Engaddi
no, ad quod Dauid hîc dicitur feceffiffe , plenum eft altiſſi
mismontibus præruptíſque , imò ita proininentibus , vt rui
nam minari videantur , & tranfeuntibusmecum afferant, ne
in ſe immania faxa præcipitent. ita Borcardus & Adri- Adri
pogr.h.h .inLue
sa
chomius.
V. 4. Venit ad caulas ouium . ] Has puto effe fpeluncas, in das
quas turbidis temporibus ſua paftores pecora cogebant.
Érántque eiuſmodifpeluncæ valdè frequentes in terra Iu
dæx : ad quas confugere ſolebanttempore incurfus hofti
lis , etiam integrivici vel vrbeculæ . Et licèt incus eſſent la
tiſſimæ ac profundiffimæ , ad primum tamen ingreſſum ſub
inde ſat arctæ erant : vnde & difficilis ac periculofa erat in
eas irruptio , & pauci plurimos excludere nullo negotio po
terant. Et hæc quoque eftratio cur Saul vnam illarum in
greſſus, nullum tamen ſexcentorum fociorum Dauidis intus ICT
latitantium ,vel oculis vel auribusperceperit.Nempe intran
intus latent etfi quirecens intrant facilè ab illis videantur.
Collocutionem verò ſeu potius muffitationem illorum ne
perciperet Saul , impediebat ftrepitus tranfeuntis exercitus,
& equorum & curruum.ita Ioſephus, Theodoretus & Abu
lenfis.
V.5 . Ecce dies de quâ locutia eft Dominus ad te : Ego tradam
tibi inimicum tuum . į Liranus & Abulenfis id volunt per Sa
muelem dictum Dauidi, quando primum noctu ope Michol Sic
vxoris ſuæ effugerat manus ſatellitum Saulis. Fortè etiam
ipſimnet Dauidi, vepote Prophetæ , Deus id immediatè reue
lauit, quafi diceret: Non eit quòd deſperes, te poſſe euadere
G
eum quidquid libuerit facere poffis. Quæ verba videtur beac
Dauid etiam ſociis quibuſdam ſuis retuliffe , confirmandi
illos ac benè animandi gratia.
Petes , An illis verbisdata illi fuerit à Deo poteftas fine
peccato occidendi Saulem ? Refpondeo , ita ſentit Caieta
nus : & vult Dauidem hoc maximè caſu quo illum " hoſtili
ter ad necem quærebat Saul , anteuertere potuiſſe facinus,
& violentum iniuftúmque inuaforem de medio tollere.Non
tamen minus probabiliter Dionyfius , Toftacus & Salianus.
obt
verba folam phyſicam poteftatem innuunt, qualem habet
vigilans in dormientem , vel armatus & liber in inermem &
vinculis aftrictum.Neque regia auctoritate,niſi polt alterius
mortem , neque alia in Saulem iuriſdictione fungi poterat
Dauid . Sed neque debebat , latens in ſpelunca, ibique quie
tus remanens, cenferi actu inuadi à Saule , nam tutus iain
erat ab illius manibus: vnde præuertere tum temporisnon
fuiſſer inculpata ſuitutela ſeu defenſio , fed hoftilis non
credidit etſi Saulem totum eſſe in quærenda ſuamorte ex
ploratiſſinum haberet: nam nec oram quidem chlamydis
regiæ præcidit niſi conſcientia remordente verſ. 6. Porrò Chryfoft,in
ſanctus Chryſoſtomus in laudem huius fa £tipulcherrimam fine toin.l.
homiliam
 Caput XXV . XXVI. & XXVII .
homiliam confcripfit cuius titulus eſt , Quod Dauid magnifi lapidis obriguerit. Quod fæpè in fubito metu aut dolore
91
sentrum ſobe trophaum trexerit parcendo Sauli, quàm occidendoGo
Ambr. 1.3. liach . fanctus Ambroſius virtutem hanc Dauidis maiorem contigiſſe legimus ; & Poëcæ deNiobe fingunt, quod , auditâ
Offic . c.2 .
Cicero pro eſſe oftendit quàm Philoſophia Ethnicoruin vel optare vel a obri cæde filio
guer ſenfuconu
ic,rum & men in lapi
erſatefitdefti tutadem. Poft eft inita
, idquam veròr lapid
Nabal is
Marcel.de ſuſpicari poffet. Et iudicio etiam M.Tullij, qui parcit hofti, totos decem dies alienus à ſenſibus,caudex potiùsquàm ho
Tulio Ceſar. non cum lummis modò Heroibus conferendus, ſed & Deo mo tranſegiffet ; noua alia plaga, putà morbo maligno ac
quàm fimillimus cenſendus , qui improbos homines fibí lethali, à Deo percuſſus,in felix interiit. Sideratum fuille di
que inimicos grauiſſimis quotidie caſibus erit , nec tamen
ipfi vel gracia habent , vel beneficium agnoſcunt. Agnouit cit Ioſephus,ſeu noxij lideris afflatu extinctum ,nulla mor
tamen hîc Saul, & addir : bi causa extrinſecus apparente
6.21. Nuncſcio quod certifſimèregnaturus fos. ] Sciebat verò ,
non tan ex præciſa ora chlamydis ſuæ , vt ſuprà C.15 . V.28.
dixi Hebræos opinari, quàin ex fingulari illa Dei erga Da CAP v T XXV Í.
uidem prouidentia, quâ ipſum & regiis virturibusdorabat , Dauid iterum à Ziphais apuat Saulem delatus , haftamaCcyphuni
& vbique in aduerſis tutabatur, omnibúſque hoftibus ſupe dormienti regi ſubducit, rege intito . Quod vbi Sauli innotuit ;
riorem , Ifraëlitis verò admirabilem , carum ac deſiderabi culpam agnoſcit , ſpondéique Danidiomnem ſecuritatem .
lem reddebat. ita Abulenſis .
y.10 . Tili Dominu's percufferit eum . ] morbo fcilicet. Tria
CAP v T XX V. genera mortishîc tangit Dauid , ex morbo, ex ſe- Cic.in Cona
nectute , ex caſu , v.g. in bello. Sic Cicero , fic Seruius ex tri- ſolar.
Moritur Samuel , Dauid ingrato Nabalmortem minatur , ſed egre cundum
plici cauſa Stoicos
mortem cafu . re dixerunt ;natura, fato ( ſe Seruius in
) & continge
gia Abigal vxoris eius oratione placatur. Quamortuo deindema Æneidos. lub
rito fis uxor Dauidis, vtió Achiloë, Michol verò prima Dani quoV.19:
agitarSiis,Domin
ſinon & ]æmula
inci:ata te.
us inuidi Íd eft nontumalus
tio, fiqua geniu
cum tuis las fin ,
dio vxor, à Sanlealterimarito Phalti traditur.
boras ,fed voluntas & nutu ſummiDei te inouent adme per
Seder-Olam Ortuuseft Samuel, quatuormenſibus ante obitum B ſeque ndum
Odoret ; per me
ur Deus licet
acrific ium,nihil
. ) quodabnuo ,nonme
ipfide recuſo
tanqumorte
am ex m.
6.13.
gregato ad eius funus vniuerſo Iſraële , Id eſt, pluribus ex fin petita ab ipſo victi ma luben s & vltrò offero
uitatis.Volupe eritmihi,fi ita Deusexigat,ad arasregio cula in odore m ſua
gulis tribubus, poft folitos planctus ſepelierunt eum in domo
Jua, ſeu folo nacali ,in Ramatha . ] Vnde diu pòft , viri ſancti tro iugulari. Verùm hoc Deusnon exigit,fed filij hominum
offa Conſtantinopolim tranſlata , ibidémque in inagna ve maledicti;v.g.Doëg Idumæus, & Ziphæi,& fimiles alij,qui
S.Hieron. neracione habita , ſcribit S. Hieron . Nicephorus & Proco memodis omnibus perditum vellent : & iam rieccriu me ab
contr.Vigil. pius, qui additzà Iuſtiniano Iimperatoremagnificum ibidemn hareditate Domini,Id eft ex terra Iſraël,quam Dominuspopulo
Niceph.1.14 . monumentum in honorem Samuelis conſtructuum fuiſſe fuo in hæreditatein dedit . Et dicunt, Vade , ſerui diis alienis.
4.14. .
Procop.l.s.de 7. 18. Quinque ſara polenia . ] Quod fit polenta , dixicap.17 . ita Non facere diſertis quant
quòd, faltem verbisum id exdicere nt,ſed
ſe erat. enim cogeb
Cumre ipſa ane
per ipfos
Adikciis
tiniani, Iu. 7.17. Defato vide Prolegomen de Menſuris.
¥ . 22. Hac faciat Deus inimicias Dauid , don bec addat . ] Hæc filtere , cogeb atur vel ad Phili fthæo s ,
nuſquam Dauidi liceret in toto regno Iſraelitarum tutò con vel ad Ægypt ios, vel
imprecationis apud Hebræos frequentiſſima eſt formula, quâ ad Moabicas confugere,quod erat ex natura rei, præſensdiſ
hîc videtur Dauid imprecari aliquid fibi valdè aduerſum , criinen adire deſerendi Deum verum , & idololatriam am
hoſtibus verò ſuis proſperum ac lætum , quaſi dicat.Detho
ftibusmeis Deus, vt ſint in acie aduersùm me fuperiores, ve plectendi.Neque tamen hac tanta impietate,& fpiritalimeo
me de vitæ ftatu deiiciant, & c .niſi totam hodie familiam . meoruinque exitio contenti, inſuper odio acti diabolico,vr
Nabalexſcidero . Peccat , haud dubiè Dauid , fic iurando , bono
gent te ,quo honore,ô
vt gladio tuoRex ? quinm potiùs
fanguine quanto tuo probro
hauriasmeum.Sed quo cuoac
magiſque peccaſſet iuramentum complendo . Neque enim dedecore ? Perinde enim elfac fi fordidum pulicem manu reá
capite lueredebebat Nabal ſeu inciuilitatem & ingratitu gia conteras, vel imbellein perdicem tremulam & pauitan
dinem in negandis alimentisDauidi :ſeu contumeliam tam tem per auia & inuia proſequaris.Carpunthîc hæretici Lati
in ipfum , quàm in focios , quafi fugitiuos & rebelles , ſpar- C num Interpretem , quòd voculam perſequitur hîc paffiuè vſur
fam . Etvt ſcelus fuiſſet capitale , non debebat à Dauide, pet, vtidem fit, quodrerſecutionem paritur. Sed hoc ipſo pro
fed à publico & legitimomagiſtratu puniri: Dauid enim dunt fuam antiquitatis ignorantiain;nam conftat multa ver
licè iuffu Dei iam priuatim vnctus eſſet, & deſignatus in ba deponentia apud priſcos Gramınaticos terminationem ha
Tegem àmorte Saulis, nondum tamen publicè à populo ad buiffe paffiuum . Sicut enim teſte Sanctio & Serario , En- Scrar,itica
"miſlus velacceptatus erat. Quòd fi Dauid præter Nabalem , nius apud Nonium dicere auſus elt , 'Criminat : AcciusMi- ludiths
etiam innocentem illius familiam ferro , vt iurarat, delere ſerareni Contempla: Turpillus Proficiſceret : Pacuuius, Mode
conſtituerit, quænam , obſecro , fpecies honeftatis obtendi rant : alij, Miro o'culo, tuio ,populo, perſcruto, & c. ita videntur
poterit tantæ crudelitati ? Ita Caietanus, Dionyſius, Abu iiſdem & fimilibus vocibus in terminatione paffilia , palliuè
..

lenſis & Sanctius contra Theodoretum , qui contendit ab
fuiſſe peccatum ab hoc Dauidis & confilio & iurainento .
Y. 28. Faciens enim faciet , Id eft certiſſiinè faciet , Dominus
tibi domum fidelem . ) id eft familiam & ftirpem regiam tibi
ftabilier.q.d.Non folùin turex futurus es , ſed & ftabile ma
nebit regnum in tua familia. Atquiminimèdecet, regein
ac perſonam tam ſublimem ,priuatas perfequi inimicitias ad
uersùs impotentes ſubditos , aut iniurias proprias vlciſci.
Sic Imperato r factus Hadrian us , à vindictamox deſticic il
lius, quem priuatus infectabatur, vndeoccurrenti dixit,eua
fifi: neque enim poteft priuatas iniurias honeſtate perſequi
Imperator.Et Ludouicus X I I.ex Duce Aurelianenſi factus
rexGalliæ ,cum quidam ſuggererent, vt vindictam ſumeret
de acceptis antè iniuriis, ſapientet magnificéque reſpondit, D Ergo vir & domus eiw , idem eft quod, omnes ſocis Dauidis cum
Non pertinet ad regem
Aurelianenſis accepiſſet . Galliæ iniurias vlciſci quas Dux
quoque vti confueuiffe. Vnde patet , noſtrum Interpretem ,
quando perſequitur, paſſiuè vſurpat , non maiorem fibi licen
tiam aſſumpſiffe, quàm in aliis verborum ſimilium ſignifica
tionibus aut formis antiqui aſſumpſerunt.
CAP v T XXVII.
Dauid inconſtancia Saulis fidere non aufus; ad Achis regem Geth
reuertitur, à quo vrbem Siceleg impetras, è qua plurimas in dies
pradas ex Amalecites onaliis vicinis locis agit .
1.3. V rocedamus.eius. . Apud Hebræos vir aliquando
valet vniuerſale ſignum , vt idem fit quod quilibet:
families ſües. Quas vnd ſecum ad Philifthæos traduxerunt;

1.29.Erit anim a, feu vita tua cuftodia quaſi in faſciculo vin quòd putarent,
& inſidiis Saulis, easqui
parum tutas fote
commodè in Iudæa ab ira, furore
in vxores & liberosacerbi
unrium .] ſeu in numero & congregationeeoruin quos Deus euomuiſſ
tutela ſua conferuat viuos & incolumes aduersus quamuis tatis ſuæ virus et , quod in abſentes coniuges &
machinationein aut vim hoftilem . Et quidem ita concigic parentes
V 6. Dedit concepiſſet.
ei Achis Siceleg. vrbem , & quidem nori ad in
Dauidi: nam & innumeris præliis implicitus , & infinitis habitandum foluin , fed & vt in Dauidis dominium cederet:
variorum infidiis appetitus, ſemper ope diuina incolumis Vnde ſubditur, ideò Siceleg factam eſſe regum luda. Ex quo ap
euaſit.
Porrò inimicorum tuorum anima rotabitur , quafi in impetur paret
fine cauſaeximia huiusregis
Dauid liberalitas
iam ſecundò & humanitas
ad hunc potiùs, quàm : venonad
sirculo funda.]id eft, quicumque cibi & Deo ( cuitumilitas) alium quempiam Philifthinorum ſatrapam , ſibiconfugien
aduerſantur ,
; quantumcumque fibipotentes ac ſapientes vi dum putarit. ita Salianus.
deantur , quia tamen deſtituti ſunt tutela diuina ,ftabiles Petes, Cur potiùs ad Philifthæos iuratos Ifraëlitarum ho Salian.arno
mundi.2979:
nunquam erun: aut fecuri : ſed ficut lapis aut excutitur ex ftes, quam ad Ammonitas , Idumæos , Tyrios vel Sidonios
fundaro&taprocul abiicitur, aut, fi in funda maneat,continuò Ifraëlitis tunc conföderacostřansfugit Dauid ?Reſpondeo ,
in ea tur ,
& ſuſdeque voluitur: fic impij iſti in perpe Quia confoederati noluiſſent hominem fugitiuum regi.
túa anxietateac turbine verſantur , ac tandem eò proiiciun Saulirepetenti denegare ,ne fortè molem belli in fe trahe
tur, vbimortem ſubeant ſempiternam .
* .37. Emortuum eftcor Nabalintrinſecus. ] quia neinpe,co rent. At verò à Philifthæis , quibuſcum acre Sauli bellum
erat,nec pecere tale quid aufus fuilſet , nec fi peteret, impe
gnito ex vxoremalo , quod fibi ipfe ſua imprudentia accer traffet. Imò vel eamaximè de caufa Dauidem Philiſthæili .
fuerat , vixque prudentia vxoris depulerat , tanto correptus
sthorrore acftupore , vt omnem fenfum amiſerit, & inlar benter excepturi erant, & armis defenſuri , quòd Saulis eller
inimicus, ica Abulenfis.
H 4 $7.8.Aga
 Commentarius in
92
V.8. Agebant predas deGeffuri, & deGerzi, ( de Amalecitis.]
Non in has vrbes inuolabant,fed in pagos, vt ſequitur,harum
Nota. , non agihic de Geſſurtrans Iordanen , contermina А optimè intellexit, cùin in fingulari rogat, Qualis eft formaeius?
vrbium
Syriæ , ac propterea vocata Geffur Syrie : cuius regis filiam
Dauid poltea duxit vxorein , ex eaque ſuſcepit Abſalonem em ſenex aſcendit ametuspallio , nempe prophetico , quale dudum
1. Reg. 13. Thamarem ,2.Regum 3. V.3.ad quem vt auum maternuin con
Deue.20.25. fugit eriam Abſalon c.13. & 15.Sed de altera Gellur cis lor
& c. danem vicina Amalecitis,Meridiem
Petes, Quo iure apud hos populos verſus .
prædasageba t Dauid ,
imò & promiſcuas cædes , nullo fexus autætatis diſcrimine ?
Reſpondeo , Iure legis diuinæ , quâ & Amalecitæ , & om
nes incolæ terræ promiſſæ ,etiam paruuli & fæminæ,occidi
iubentur.
Dices, Dauid.necdum eratrex. Refpondeo, Sed erat Dux
& Chiliarcha conſtitutus à Saüle. Et licèt Saül Dauidem
odifſet & perfequeretur,gratum tamen & ratum habebat tum
Saul, tum omnis populus,quòd Dauid communes hoftes ex
ſcinderet. Ita Caietanus & Abulenfis :poffet etiam cum Sa
liano dici,Dauidem ,quiPontificem & Ephod apud fe habe
bat, conlulto Domino ſpeciale ab eo mandatu de vicinis m nus , Ioſephus , Auguftinus , Iſidorus ,S. Thomas, Liranus, S.Luc. Bafil.
illisV.Iudææ
11. Nonhoftibus exſcindendis
viuificaba t. ! Idem eft accepiffe.
, quod occidebat. Phrafi
um dicuntaccipere, ni B deret, præuenit Samuël. Quin & in punitionem tentatæ ma- 1.3.carm.con .
Hebræor
hil amittit : ,apud quosSicut
& contrà. latronesaliquid
ille dicitur fe vitam qui
dedifle
illam non
cuiſuos,ne ademerunt. Sic Actorum 7.Vt exponerent infan
tes viuificarentur, id est,ne in vita feruarentur : & z.Re
guin 8.Menſus eft Dauid duos funiculos, vnum ad occidendum ,
vnum ad viuificandum , id est, Dauid fententiâ definiuit, qui
eſſent vel
namScriptura
in occidendi,vel in viuis conſeruandi. Sic Tæpè
fanctificari ponitur pro non polluere,& c.
CA PVT XXVIII.
S
Philifthei ingentes copias aduerſusSaülem armant , Dauid ſe iungit
Archis regi Geth. Saül per pythoniſſam iubet ſuſcitari Samielem
ex quomortem ſuam (uorúmquein craftinum diſcit.
Vnc
feruustuus. ] Conſultò nil certi affirmat Dauid re .
giAchis,eò quòd necdum ſtatuiſſet,quid in prælio facturus
eſſet, ſed rem totam diuinæ voluntati ( quam per Pontificem
Abiathar & Ephod inquiſiturus efſet)permittere decreuiſſet;
ita Burgenfis , Toftatus , Sanctius & Salianus. Deus verò
ſua prouidencia fic conſuluit famæ & conſcientiæ ſui clien
tis , vt vtráque faluà , neque pugnarit contra Saülem , ne
que datam Palæſtino regi fidem violarit , vt videbimus C char ad plagam Meridionalein , & protendebantur vfque ad
cap . fequenti.
$ .6. Non reſpondit ei Dominus,neque per fomnia.] Dehis re
ſponſis vide quæ dixi Geneſis 40.
Neque per facerdotes,] Hebraicè , neque per vrim :de quo vi
de Exodi28. Non reſpondit , inquam Dominus, feu quòd
Ephod pontificale tum deefſet,ſublatum ab Abiatharo , & ad
Dauidem delatuin , c.23.v.6 . Seu quòd fi aliud poſtea Ephod
concinnarunt , yt vult Abulenſis) Deus tam impium homi
nem reſponſo ſuo dignatus non fit.
Neque per Prophetas, 3 quia iuxca Gabaa patriam Saülisplu-
rimierant, c.10.fuprà.
$ .7. Mulierem habentem Pythonem , ] Id eft,dæinonem fami
liarem , à quo impetret ex pacto quidquid petat. Pythius pro
priè Apollo vocabatur, quòd Pythona ſerpentem ſagittis
confeciſſet. Vnde quotquot ab Apolline quaſiafflati feu il
luftrati ſecreta fuis maleficiis reuelabant. Pythü , vel Pythia,
vel Pythoniſſa vocaban tur. Id verò facieban t variis modis, vt
docet Abulenfis, purà vel per figna ,fine verbis, v.g.exhiben
do in ſpeculo , vel in circulo effigiem eius quem quæris. Vel
per nuda verba, ex pala annuli, vel alia ex recula reſponſan
do , vel per cadauera , vel per arreptitios , velper ventrem
proprium oracula fundendo , dæmone in concluſo ibiaëre D
voces quas yult effornante. Vnde & Ventriloque , ego Necro
Delrio. 1.4. mantici, e Magi vocantur. Vide de his plura apud Del
Magiz cis. rionein .
46.le& .2 .& r.
V.9. Tu noſti quomodo Saül eraſerit Magos do hariolosde terra .] magis exploratam redderet Philifthæis , vt vult Sanctius)
Præluſtre & laudandum factuin : ita lege iubente Exod. 22.
V.18.Suſpicor autem vel Samuëlis auctoritate & conſilio eos
à Saüle ſublatos fuifle ſub initium regni illius : vel certè, mox fimulata 1tulcitia diſcellit , q. d . Iam pridem , ab an
cùm iam ipfe àmaligno exagitarentur ſpiritu , voluiffe hac
maleficorum victima placare fibi Deum , dæmonemque ex
ſuo corpore exigere. Et verò videtur Deusinmercedein eius
operis, Saülem pofteriori vitæ tempore ab obfidente caco
dæmone liberum reliquiſſe :neque enim mentionein ampliùs
audimus iſtiusmaligni ſpiricus , in Saülem anteà toties ir
ruentis. Congruum quippe videtur eum à dæmone liberari,
qui regnuin cotum að illis infernalibus mancipiis expurga
rer : ita Salianus.
V.12. Tu es Saiil. ) Vnde reſciuit pythoniſſa ? Refpondeo ,
cum Ioſepho & Abulenfi,Samuëlem id ei indicaſſe.
V.13. Deos vidiaſcendentes de terra,) Hebraica phraſi plura
lis nunerus pro fingulariponitur , ad deſignandum perſona
de quâ agitur dignitatem .Sic Exodi32. de vitulo aureo ,qui
::
vnicus erat , dicitur , Hi ſunt dij tui : & paffim Elheim ſeu dij
Lib .I. Reg.
pro vno Deo in Scripturis ponitur. Infinuat ergo pythoniſta ,
eum quiapparebat,tanto eſſe {plendore,vtnon aliquis ex ho
minum numero , ſed Deus ipfe effe videretur. Quod & Saül
Etmulier quoque relicto iam plurali numero reſpondet, Vir
lacerarat Saül,cap.15.v.27. Dubitare an verus fuerit Sainuël
faltem fecundum animam , pene temerarium iam putarim ,
cum Eccleſiaſtici 46. diſertè dicaturpoftquam dormiuit, no
tum feciſſe regi Saüli finem vita ſua , doexaliaſſe vocem ſuam de
terra in prophetia, & c. Quæ in hunc ſolum locum quadrare
poffunt.
Peces , an probabile fit , artemagica ſuſcitatum fuiſſe ve
rum Samuëlem ? Reſpondeo , Nulla ratione ; ſed ſola virtute
& imperio Dei id factum ,præueniente Deo conatus mulier
culæ . Sicut volente Balaamo maleficiis ſuis à dæinone re
ſponſa extorquere, præuertit Deus, & per os illius benedixit
Ifraëli. Sic Ochozia mittente qui conſulerent Beelzebub
idolum Accaron, præuenit Deusreſponfionem diaboli,iniſ.
ſo Elia quimortem regiprædiceret.Ita pleriqueHebræiapud
Abulenfem , & S.Ambrofius , Bafilius, Iuftinus , Tertullia- Ambr.c.1.in
Bellarıninus,Suarez,Delrio, Serarius & alij.Non ergo obfe- cum luftin..
cp.8oTrypho
cutuseft Deusmagiæ ,ſed impediuit:nam ne dæmon reſpon ne. Tertull .
giæ videtur Deus tain trittem tamque vicinam cladem Sauli tra Marcion .
manifettari iufflle Qua vrinam ille ad reſipiſcentiam fe- loſeph.6. An.
riámque pænitentiam , vt poterat, vlus fuiffet ! Porrò de obi- tiq.c.s5.Aug.
ad Simplicia
tu ſuo verba lunt Ioſephi, pramonitus Saül à Propheta Samuë rum 1.2.p.3.
le , noluittamen morcem vitare , & ob vita cupiditatem exercitum S.Th.1. p.9.
hoftiprodere , atque hoc modovegiam maieftatem dehoneftare : ſed 79.art.8.Bell.
cum liberis totaque familia periculo ſe obiiciens , pulchrum exiſtima- de purgat. 1.3.
uit in præilo pro fubditis pugnando cadere, & filios in eiuſdem laudis cap.6. de &
focietatem affumere,potiusquàm ſuperſtites relinquere,inartum qua- c.11.Suarez
lefnam futuros , regno in aliam familiam tranflato. Exiſtimauit to.2 diſp.42.
enim loco poſteritatis perpetuam laudem immortalem memoriam Delrio.fup.&
fibi fururam . 9.26.
CA PVT XXIX .
Cùm Dauid ſe fuoſque iunxiſſetcopiisregis Philifthai Achis , agrèid
ferunt reliqui Satrapą , iubeturque domum remitti Go in Siceleg
reuerti.
ſeu iuxta fontem lezrahel. ] Caſtra Iſraëlitaruin
fontem lezrahel, qui erat ad radicem montis : Philifthæorum
verò caltra erant ad Septentrionalem plagam circa inontes
Hermon , & vrbes Sunam & Aphec. Vallis autem lezrahel inter
media erat inter vtrumque exercitum . Cæterùin cùın & vni
uerſa Philiſtheorum agmina a ex vna parte , & vniuerſus b Ifraël bc.2a 6.29. V.1.
8. v.4
ex altera parte hic conueniffe dicantur certò colligitur,fupra
quadringenta vtrimque millia, id eft fimulo &tingenta millia,
conueniffe.Nam contra tolos Ammonitas gentem multò mi
norem ,haud ita pridein eduxerat Saültrecenta cmillia filiorum -0.11.0.8.
Iſraël, o virorum luda triginta millia. Neque vllam ex eo tem
pore cladem Iudæiacceperant.
V.2. Daud da viri eius ſexcenti erantin nouiffimo agmine
cum Achis. ] Erathoc non ignauiæ ,fed virtutis & auctoritatis
fignum.Propriæ eniin imperatoriscohortes pofteriora in exer
citu loca tenent.Et apud Romanos Triarij,viri fortiſlimifpe
Etatæque virtutis ,in quibusſuunmum robur exercitus,& fpes
ſupremavictoriæ , vltiina loca occupabant. Etſatis conitat
Cethæos , quorum ſatrapa ſeu rex erat Achis , omnium Phi
litthæorum fortiſſimos fuiffe, telte Goliath Gethæo, & aliis.
Sanè Ioſephus non obſcure indicat , hunc Achin ſupremumn loſ.1.6 .Antiq.
fuiſſe inter quinque latrapas ſeu reges imperatorem . C.14.in fins.
: 3. Dauid eft apud memultis diebus , vel annis , ] cap :27 .
verf.;. dicitur quatuormenſibusdealiquot diebus Dauid hæ
ſiſſe apud Philiſthæos. Quod ergo hic dicit Aches de an
nis , ( niſi vidimus , mentitum fuiſſe ,, vt fidem Dauidis
vel de parcibus duorun annorum intelligendum eft : vel
de tempore quo Dauid prima vice venir ad Achis ; fed
nis circiter duobus ( vt eft in L XX.) mihi adfuit & notus
eft Dauid .
V.6. Exitus tuus do introitus tuus , ( id elt , conuerſatio &
conſuetudo tua , adeóqueomnia opera cua ) mecum in caftris
re&tus eft e bonus,id eft,mirèmihi placent probanturque vehe
imenter.
♡ .9. Bonus es tu ficut Angelus Dei. ] Hic Philifthæus cum
ſæpiùs cum Dauide fociiſque egiffet , accommodat ſe ad
Hebræorum confuetudinein , modumque loquendi. Nam
& paulò antè, verf.6. iuratmore Hebræorum , Viuit Dominus,
vfurpato etiam noinine tetragrammato , ficut à Dauide &
ſociis audierac ſubinde vſurpari. Vide Abulenſem .
CAPVT
 3
Caput XXX. & XXXI. 93
CA PV T XXX fpondeo probabilius eſſe , Amalecitain illum ſplendidèmen
ritum fuifTe,vt eo artificio ac fimulato ſtudio inaiorem à Das
Abfente cum ſuis Dauide, Amdlecite vrbem Siceleg inuadunt ,jþo. A uide gratiam iniret:Saülem verò ex fuo vulnere interiiffe,lo
lians,igneſuccendunt , ablatá inde ormi prada. Sed Dauid proſe quantur clara Scripturæ verba :quæ etiam inſinuant , extin
Etum fuiffe fimul atque in gladium incubuit. Neque priùs

:
cutus illos, penè omnesoccidit , pradamque recuperat : quam ex
aquia diuidi iubet etiam iisqui ad Sarcinas laffefubftiterant.
Malecitæ iam à biennio pene à Saüle exciſi , recen
fti, cùm iam ſcirentcam Saülem , quàm Dayidem in agrum
conceffiffe , neque ab ipfis quidquam iam fibimetuendumi"
vtpote bello cum Philiſthæis prorſus implicitis; vſi occafio
ne , iniurias acceptas ex parte vlciſci , ac vicem rependere
ftatuerunt.
Sed Nora hîc diuinam prouidentiam , & in Iſraëlicas cler
mentiam ,quòd ,cùm Dauid , dum ex Amalecitisprædas age
ret , nullos feu viros,ſeu mulieres ſeu infantes in viuis reli
quiſfet, vtdicitur c.27.v.9. & 11. tamen horum barbarorum
iam ad acceptas illas iniurias vindicandas accurrentium fu
rorem ita mitigarit, & paris vltionis ſeu memoriam , ſeu ap
petitum vfque eò extinxerit , vt neminem ex omnibus He
bræis captiuis autocciderint ,aut læſerint.
8.6 . Volebat eum populus lapidare , ) dolore nimio rationem
obruente.Accedebat innata Hebræis animileuitas, qua huc
atque illuc facilimomento flectebantur.Vti & Moyſen olim B alia damnati Saulis argumenta requirimus,cùm Scriptura id
cam præclarè deſemeritum toties voluit nulla de cauſa lapi
dare , Exodi 17. & alibi. Sed aliquam hîc cauſam prætexere
potuiffe videtur, quòd ex vrbe Siceleg propugnatores omnes
eduxiſſet, imbellitantùm turba in ea reli&ta . Et quamuis in
digenæ Philifthæiin ea remanfiffent, illi tamen inundanci
barbarorum multitudini pares non fuerant, & fortè non af
fueuerant armis. Sed Dauid dum prudenti confilio fuadet, à
luctu ad vindictam & prædæ recuperationem properare ,exa
cerbatosanimos paulatim compeſcuit:& mox applicato ephod
( de quo modo conſulendi Dominum vide Exod . 28. ) &
indicio ſeruuli Ægyptij deprehenfis latronibus , tanta ca
de in eos graffatus eft, vt totis viginti quatuor horis aliud ni
hil egerit,nec niſi quadringenti ex toto numero ,ſalui benefi
cio camelorum euaferint.Videturque Deus non alia de cau
fa permififfe hanc Amalecitarum aduerſus Hebræos expedi
tionem , quàm ve foecem illam perpetuò repullulantem , &
malè à Saúle reſeruatam , Dauidiad victimam , ad lanienam
obiiceret:vt à nouo rege ſub initium regni ſui, iutta vltione
corrigeretur,quod Saul initio ſuiprincipatus,per inobedien
hunc i, Ri. tiam peccarat : ita Theodoretus.
inThedd.q.vle.
. 14. Ad Auftralem plagam Cerethi. ] Regio elt Palæſtinæ
bele income fic dicta à robore & vibellica incolarum :ita ex S. Hieron. C pugna commiffa fuerat vel omnium nobiliflimam Engaddi,de
Ribeira Cerethim enim Hebraicè fignificat exſcindentes : ficut
Phelethim ,liberatores. Hincà robore vocatæ funt duæ legio
nes,feu præcorianimilites Dauidis paſſim libro ſequenci Ce
rethinPhelethi. Ita Ioſephus.
V.20 . Heceft prada Dauid . ] Intercalaris eit verſiculus in
epinicio , quod Dauidi duciſuo , & tantæ victoriæ auctori
decantabant eius focij .
8.25. Factum eft hoc quafi lex in Ifraël.] Ita quidem iufferat
ſemel Deus Num.31.v.27. ex equopredam Madianiticam diui
des intereos qui pugnauerunt,egreſſique ſunt ad bellum ,& inter om
nem reliquam multitudinem , qui quominus pugnarent, & cum
hofte manuscóſererenc,dele &ti non fuerant. His enim oinni
bus voluit ex æquo diuidimediam prædæ partem : reliqua
medietate promiſcuo vulgo eſſermiſſa.Hoc exemplo decre
uit Dauid vt lex eſſer perpetua populo Ifraëlitico , de præda
ex æquo diuidenda inter eos qui & manum cum holte con
ſeruiſſent,& quiad ſarcinas cuftodiendas reli &ti effent. Eam
dem hanc legem poft hæctempora induxerunt quoque Ro-? eamdem inflictam ignominiam patet ex v. 12:
Polyb.l.10 . mani,vtexemplo Scipionis& aliorum docet Polybius.
CAP v T XXXI.
Sailcum filiis in pugna ceditur à Philifthais. Truncum corpus in
muro Bethſan Suſpenditur caput reciſum in triumphum circumfer
tur: arma in templo Aſtaroth ſuſpenduntur.Viri Iabes Galaad cor
pora Şairlis & filiorum eius demuro detracta ſepeliunt in labesang
hoc vulnere à fe inflicto extinctus fuerit Saül' ? lo
fephus & nonnulliHebræi id negárt,voluneque aliena Ama
lecitæ manu interiiffe, vt narratur 1.2.Regum cap.1. Sed Re
voluit armiger Saülis ſe quoque interficere;quàm vidiſſet iam
mortuum efle Saülem , 1. Paralip.io.v.s . Neque vnquam per
mififlet armigermanu vilis Amalecitæ regein ſuum occidi.
Ita Theodoretus,Abuienſis, Angelomus, Liranus,Dionyſius,
Serarius, Torniellus, & Sanctius.
Petes ſecundò,An Saülæternam quoque mortem fubierit,
& fic damnatus ? Negant iam dicti Hebræi,& dubitat Lira
nus.Sed omnes pene ŠS.Patres id diſertè affirmant,vt SS.Hie- Hier in Bte
ronymus,Ambrofius,Auguftinus, Bernardus,& Doctoresre- Ambr. in c.. :
centiores iam citati,& inſuper Caietanus, Pineda , Salianus, ad Rom .Aug.
& alij pene omnes.Neque elt vel leuifſima coniectura,qua de 11.de Ciuit.
tot,tamq; horrendisſceleribus poenitentia egiffe colligamus. 6:57.8 1.2.ad
Dices,Prophera Samuël c.28.V.19.dicit Sauli Cras tú ego fi (Simplician.
1.Bern fermo
lij tui mecum eritisi Samuël erat in finu Abrahæ : ergo. 26. in Cant.
Reſp . Samuëlein illis verbis nihil aliud fignificaſſe, quam in Pineda in Sa
genere excelſurum Saülem viuis , ficur iple excefferat, & in lomone Sa
altera vita aggregandun nuinero reliquorum defunctorum lan.ann.muna
di 2979
De loco verò particulari cuiuſque nihil affirmat,fed hoc iu 0.128.
dici definiendum relinquit:ita S.Aug.ſuprà . & alij.Sed quid
fatis inſinuet?nain 1.Paral.ro:vbinos legimus,Mortuuseft Sail
propter iniquitates ſuas,eò quòd præuaricatus fit,& c.in Hebræos &
apud LXX.habetur,Mortuuseft in iniquitatisusſuis quibus præua .
ricatus eft.Etſanè pridianum iftud fcelus,quo pythoniffam ,id
eft diabolum , conſuluit,& vltimü facinus,quo violentas ipfè
ſibimanus intulit , (quod timidi,mollis & abiectianimi elt;
vel Ariftotele teſte)non ſunt figna potétiæ ,ſed extremæ ma- Ariſt... Behics
litiæ & obftinationis argumenta.Et putat Sanctius iſtud con
ſulræ pythoniſfæ peccatum , quod genus quoddam eft idolo
latriæ , mortem Saüli acceleraſſe; & hoc inſinuari 1.Paral.co .
v.vlt. vbidicicur, Propter hoc interfecit eum Deus. SicutOcho
ziæ quoque propter finile conſulti Beelzebub peccatum
prædicit Elias 4.Reg.1. Delectulo non deſcendes,ſed mortemo
rieris,deſcenſurus vtique, & diutiùs victurus, ni conſuluiffet
yt verf.16 . inſinuatur,
.6.Mortuus eft ergo Saül,do vniuerfi viri eius, non,quotquot
in exercitu erant milites (nam ex jis multi fugiſſe dícuntur:)
ſed quotquot eranr domeltici & familiares Saülis,vt viri au
lici,inilites prætoriani, & quibus circa regiã perſoná vel cu “
ſtodiendă,vel ornandam ,aliquid eratmuneris demandatum .
7.7 .Viri Iſraël qui erant trans vallem , nempe vel lezraël , vbi
qua c.24. trans Iordanem .] Hi erant tribus Ruben ,Gad,& dia
midia Manaſſe , Numer.32. Qui videntes Ifraëlitarum caltra
aut cæſa,aut fugata,neque ſe Philifthæis reſiſtendo eſſe, de
ſeruerunt yrbes Tuas, & in cutiora loca commigrarunt.
Ý.9. Caput Saül miſerunt in terram Philifthinorum , ] ad exhi
larandum populum ,i.lib.Paralip.c.io. dicitur, in templo Dar
gonis fuiſſe propoſitum , nempe vt triumpharet Dagon de
ſubacto Iſraëlitaruin rege.
V.10 .Et poſueruntarma eius in templo Aſtaroth ,]demore.pro
ſpolio & æterno victoriæ monumento, de Aſtaroth vide quae
dixi Iudicum 2.V.13 .
Corpus verò fufpenderunt in muro Bethfan , ] loco ſublimiac
publico , vnde ab omnibus prætereuntibus ſpectari poſſet,
nempe vtſolent latronum cadauera rotis iinponi in triuiis, vt
omnibus innoteſcat illorum turpitudo , foeditas & nequitia .
Et erat ſanè infigne iftud ludibrium regij cadaueris , neque
tamen illius folius : nam & trium filiorum eius cadaueribus
V.11.Quod cùm audiſsēt habitatores Iabes Galaad.]Eranthi quos
ante biennium Saülinitio regniſui liberarat à tyranno Naas
Ammonitæ , quinon niſi eftoſlis omnium oculis dextris pa
Dcem illis dare voluerat cap . 11. Cuius beneficij cùm grata
effet recenfque apud ipfos memoria,in vicem acceptæ à Saü
le & libertatis & vitæ , voluerunt faltem cadauer (ui benefaa
ĉtoris , cùm aliud non poffent , ab illa patibulari ignominia
vindicare, & more regio comburere, fepelire, cæteráque iu .
ftas perſoluere.
Nota.Hæc Saülis & filiorum ejus offa, ex nemore IabesGran
laad, vbiiam condita fuerunt,tranſtulit pottea Dauid in term
ram Benjamin , in ſepulchrum paternum Cis patris Saul, a
Reg . ar verf.12 .

zil,
tuda
L I B E R II. R E G V M. HT
Recenſetacta Dauidis iam regis, quæ ordine temporum digelli in Chronico cap.28. 12
guinis è regio corpore , quod impia & facrilega manu
CAP v T I. violatti
David occidi iubet Amalecitem , quiinftabat fe fuamanu occidiffe Notae Abulenfis & Caietanus , Dauidein mortuo iam
Saülem . Luget deinde cafum regem o es carminelugubri deflet Sääle, ex Dei diſpoſitione habuiffe auctoritatem poceſta +
communis m cadem . témque regiam , quâ iuftè occidit hunc iuuenem ', quiia
$.6. ANGVIS tuses ſuper capusfuum . ] Id eft, fangui Ctabat,& quidem falso , (vc dixi cap.vlt.libripræced.) ſeoc*
Die tuo effufo fuper te ; poenas dabis'effufi San cidiffa Saulema . VIS. DE
 Commentarius in Lib.II.Reg.
94 V.18. Etpracepit Dauid , vt filios Iuda ( in qua tribu ipſe au
Etoritate valebat) docerent arcum , ] id elt , arcem ſagittariam ,
Wrà Philiſthæis eius artis ſcientiſſimis opponi poffent. De A
Veget. de Re. quâ arte , & quomodo tirones in ea exercendi, vide Vege.
milcaril.a . tellig
rium . Sed
endumhîcvidetu
per arcim
r:nam valebchicè
ſynecdo omneindica
at Dauid armorumre, genus
grauiſſin
i gladiisres geritur.Neque abnuit Ioab ,ne ſui viderentur au
C.IS
maà Philiſthæisbella imminere Hebræis, atque ideo debere
vndique comparari inftrumenta bellica,omnegenus,& om
nesbello idoneos in armis exerceri. Et hæc eft communis
Interpretum expoſitio .Videtur tamen hic per arcum deſignari ſed folius animi& vanæ virium oſtentationis gratia fangui
titulusepicedij feu carminis lugubris,quod mox fequitur,quia
ſæpiùsmentio fit arcus in illo cancico ferali.Sicut Pſalm.44. pam Ioabiminueritmetus,ne, fi recufaffet, dedecore affice
à Lilies: Pſalmus 21.à cerua matutina , & aliis præfixis titulis
nomen acceperunt. Ita Mariana , & Sanctius. Et fauet huic
expoſitioni, quòd LXX.nulla factâmentione arcus, tantum
dicant, Dauidem lamentatum fuiſſe hanc lamentationem ,
ad docen dos filios Iuda. Et fimilioccaſione Ieremias, cùm in
Ierem .
Y.20 ,
infortunata tempora,monet parentes vt filias ſuas depellendi.
Itarentalia
doceant lamentum dos plancum , ſeu carmen lugubre & la
mentabile ,
Sicut fcriptum eft in libro iuſtorum ]Hebraicè in libro iufti;LXX, men
in libro ređti. Id eft , in libro quide iuftitia ſeu rectitudine tra
Etat,ſeu, in quo leges & ritusac cæremoniæ ſacræ continen
tur. In quo rituali libro ſeu Directorio inter cætera habebatur
quoque hoc Dauidis epicedium ; quod Iofephus teltatur ſuo B ideo periniſit Deus , vt omnes verimquemutuis vulneribus
adhuc tempore in vfu fuille. Continebatur & illud epini
cium Iofue 1o .deſole per illum Itare iuffo , & alia . Sed iam
liber
Initium plures alij,)
ille ( vtcarminis temporumIſraëlpro
eít, Conſidera periit.
iniuriâhus, & c. Id eft,ac
curatè & diligenter expende , quales illi & quanti fint viri verſione Rufini,putarint Ioſephum voluifle , folos Abneris
quorum ſanguinemontes Gelboë tincti ſunt,nempe,non ſunt milites occubuille, & omnes Ioabimanfiffe ſuperſtites. Cæ
terræ filij,aut èmedia turba,ſed rex & regia ſoboles, & præ
Itantiſiimi quique duces Ifraël.
V.19 . Quomodo ceciderunt fortes? ) Intercalaris eſt verſiculus,
& in Threnis yfitatiſfunus,quem & repetit v.25.& 27.Et ferè
folent Hebræiſic ſuos plan & us exordiri. Ieremiæ 1. Quomodo
ſedet fola ciuitas ? & c . 2. Quomodo obtexit caligine ? & c. 4. Quo
modo obfcuratum eft wurum ? Et Ilaiæ 14. Quomodo cecidiftilucifer?
1.21. Montes Gelboë , nec ros , nec pluuia veniantſuper vas,]
conſequenter, nec vllusex vobis fructus ad hominum vſus
proueniat : atque ita nec yllæ priinitiæ ſeu frugum , ſeu peco
rum è vobis æternum ſterilibus ad templum Domini deue
hantur. Non maledicit feriò montibus , vtpote innocuis &
irrationabilibus, ſedmoremilitari& Hebræis vſitato ita lu
dit in re funebri , q. d. Æquuin ellet ve in memoriam tantæ
cladis priuaremini onni rore & pluuia , ita Abulenfis &
Caietanus.
22. A fanguine,abadipefortium , quem Saul & Jonathas C *.8. Nimeproberen te benterreg Isbofetho ingratitudinem ,
ſuo gladio & fagitta in bello hauſtum ibant, gladiuseoſagit
ta nunquam redire retrorſum .] Id eft,irrito conacu , aut ſucceflu
fruftraneo . Hoc ftrenui & peritimilitis elt, nullum torquere
telum , quod non aut ſanguinem aduerfarij effundat, aut ani
mam lethali vulnere hauriat.
CA PVT II.
Dei monitu Dauid migrat in Hebron ,vbi à tribu Iuda vagitur in re
gem : laudátque ciues labes Galaad , quod ſepeliſent Saulem , Cu
ius filium Isboſeth in regem fuper reliquas tribus euehit Abner:
unde bellum continuum inter domum Dauid ego domum Isboſeth .
Galand, Ceffuri: Iezraël,& c.] In his locis priùs ac
*.9. Shoclamatus
wer fuit rex Isboſeth, ideóque & hîc priusnomi.
patur. Vt veroregem Geffuri Thormain , in Syria, haud procul
Damaſco , Ifraelitis (vtputo ) vectigalem Dauid fibi deuin
ciret, & æmulo ſuo Isboſetho aduerſarium faceret,filiam illius
Maacham fibi in vxorein depopoſcit , ſed prius ad veri Dei
cultum conuerſam . Vnde licuit Dauidi id facere ;maximè
cum Geſlur ad fines Chananæoruin ,, certè ad Chananæos
populosnon ſpectaret, cum quibus folis yecita erant Iudæis D quod conſequens eft, præcipuis dignitatibus atque officiis
connubia Deuter.7. Vide quæ de Geſſurdixi 1.Reg.27. y.8.
2.Reg.3.V.4. Erat ergo hæciam quarta Dauidis vxor : mox verò etiain
& si quintam fuperinduxit, dein & fextam & feptiinam , vtplures
principes & familias fibi affinitate obftringeret. Ex fingu
Iis verò vxoribusexceptâ Michol , fingulos liberos in He
bron ſuſcepit.
. 10. Duobus annis regnauit.] Isboſeth , nempe , antequam
bella inter ipſum & æmulum eiusDauidem exorirentur.Nam
poft adhuc aliis quinque annis cum medio regnafle , clarè
Genebr. in docent Genebrardus, Abulenſis , Serarius, Torniellus & Sa
Chronicis. lianus.Primò biennio videntur hiduo reges ( nain vterque
Abul.& Serar.
bic .Tertull . erat legitimus, vtpotè legitimè creatus) ſatnégorijcum Phi
ann.mundi liſthæis victoria infolentioribus habuiffe. Quibus demum
2980.Salian. ſeu vi coërcicis, feu induciis ad quietem reductis, Abner prin
ann. mundi ceps-militiæ Isbofeth , etiam de pace cum Dauide,& æterno
2979.in fin. incer veramque domuin foedere conciliando , fi poflet : ſin
minus , dere bello dirimenda actitare coepit. Ergo cum le
&tifuna inilitum manu ex regia in Gabaon vrbem tribus Ben
jamin, ludæ conterminam progreſſus, Ioabo Dauidis copia
rum duciex condicto occurrit. Sed antequam pacis aut foe .
deris mentionem iniiceret , oſtentare cupiensmilitun ſuo
rum fortitudinem ,nefortè fuis partibus diffidere aur defpe
rare videretur.
V.14 . Dixit Abner en Ioab , Suryant pueri ,ſeumilites , & luo.
dant coram nobis, ]nempe ludo gladiatorio , & duello,ve ſolens
in theatris, cùm non fictè fed Teriò ; non obtuſis , ſed acutis
dacia & alacritate aduerfariis cedere .
Notat hic Abulenſis, non leuiter ab vtroque duce pecca
tum fuiffe, quòd non belli dirimendi, vel cauſæ decidendæ ,
nolentum certamen oblatum atque admiffum fit. Et licèt cul
retur cum ſuis , & fimul audaciores fierent Ifraëlitæ , ad lu
dæos deinceps crebrioribusdamnis afficiendos ; culpam ta
men non planè delet : quia pudor & metus ille non tanti
erat,vt ad eum euitandum ,in tot fortiſſimorum virorum qua
fi certam , faltem iniuſtam mortem conſentiret, cùin non de- .
effent alia media , pudorismetúſque illius , etiam aperta vi
Ipfos gladiatores excuſare potuit cæca obedien
cia , qua legitimis ducibus fuis , penes quos effe debet exa
caufæ , prompti paruerunt.Sitamen non obediendi cau
fa , ſed tantùm oftentandarum virium gratia ad certamen
concurrerent, vtique & ipfi peccarunt, & infelicimorte de
functi ſunt, vt ſolent qui in yltroneo duello cadunt.Et forfan
confoffi interierint, vt apertè colligiturextextu,non Latino
ſolum , ſed & Græco, & Hebræo, & Chaldæo , & ferè om
nium interpretum vnanimiconſenſu.Et Iofephus idem diſer
tè affirmat,quamuis Comeltor, Liranus & Dionyfius decepti
terùm accenfis hoc cruento ſpectaculo yarimque tam du
cum ,quàm inilitum animis, cùm dubiam adhuc fortitudinis
laudein ſuo quiſque exercitui promereri , ſimul & fociorum
mortem vlciſci vellet , extemplò cotis aciebus concurſum .
Etquiamaior fuerat Abneris culpa primò prouocantis , per
miſit Deus iufto iudicio iplum vinci , & magna clade affici,
cum non minore probro damnóque Isbofethi,à quo paulatim
ex variis tribubusmultamillia ad Dauidem transfugerunt,
vthabes 1.Paralip.12. V.22.
CAPVT III.
Abner ob concubinam reprehenfus ab Isboſeth , tranſit ad partes Da.
uidis , cui reducit vxorem Michol,fed proditoriè confoditur à Ioab,
ago amarè defletur à Dauide.
& obliuionein tanti in ſe collati beneficij, vtpote quem pro
pter mulierculam fic tracter quaſi foret viliflimuin manci- .
pium & foetus canis : cùm tamen contra tribun Iuda, om
nélque Isboſephi aduerſarios ſe vt acerrimun leonens ſem
per exhibuerit.
V.9. Quomodo iurauit Dominus Dauidi, fic faciam cum eo,]
nempe vt te depreſſo , Dauid ompi Iſraëli dominetur. Non .
apparet ex Scripturis vbi id iurauerit Dominus Dauidi. Vti
nec quod paulò poft idem Abner dicit v.18.Dominum locutum &
effe ad Dauid , feu deDauide a in manu feruimei Dauid ſaluabo -deProlegom
Idiotiſm ,.
populum meum Ifraël demanu Philifthim . Sed Iofephus dicit, Hebræorum
hoc oraculum á Samuële Propheta editum fuille.Iurafiento num.22 .
verò ſignificabatur diuinipromifli firmitas & certitudo. i
V.12. Cuius eft terra ? ] Infinuat Abner,le tocam terram co
támque rem Ifraëliticam in fua manu ac poteltace habere,&
nullo negotio pofſe in quam volueric partem inflectere. Et
quidem promptum paratúmque fe , vt ab Isboſetho totain in .
Dauidein transferat, fi ille fecum amicitiasfacere, id est, obli
teratis antiquis fimultatibus, habere fe inter amicos fuos, &
quidem priinos ac regiproximos , vt explicat Ioſephus , &
regnicondecorare voluerit. Et Dauid quidem lætus condi
tionem admiſit , neque tamen Abneris culpæ aut proditionis
particeps fuit ; vt qui iure fibi cælitus concello vteretur.
Cùm enim ſciret Dauid vniuerſum regnum diuino decreto
fibi deberi,poterat illud fibi quacumque via commoda lici
táque vindicare. Et quamuis nollet aut cruenta victoria , aut
inuicis fubditis id rapere : volentibus tamen ab æmulo def
ciſcere & ad ſe tranſire ; deelle non voluit. Ad voluntatem
quoque peruerfam Abneris non niſi permiſſiuè fe habuit,
eámque in rem ſuam conuertit, ferè ficutDeus ftudiis impio
rum vtitur ad bonos inde effectus eliciendos.
V.19 . Et abiit Abner, ſpecie deducendæ Michelis , ad Da
uid in Hebron, vt loqueretur, ] id eft,exponeret eimentem cotius
populi Ifraëlitici iain perſuaſı ve viéto regnum totun in Da
uidem transferret. Et iam tranfegerat Abner cum Dauide,
ibátque collectum capita populi & exercitus, vt publicum
nouo cum rege foedus & pacta de more inirentur. Sed me-
quitia & dolis Ioabi ex itinere reuocatus , in ingtelku vrbis
Hebron ab eodem proditoriè confoſſus interjit , Abiſài fra
tre loabi adftante , & opem , filoabeguiſſet , parante ;, vnde:
V.30.cam Abiſai quam Ioabo cædeshæc adſcribitur.
9.27. In
 Caput I V. &
V. 27. In vltionem ſanguinis Aſaël fratris Ioabi & Abiſaï.
Nempe hæc cauſa publicè ſpargebatur,etiam ab ipfis homi
cidis :vera tamen cauſa, quæ maximèIoabum ad id facinus a ſpicis adhuc virentibus , quæ ferè manibus fieri debebat, vel
impulit , videtur fuiſfe inuidia , æmulatio , & timor ,ne fibi
Abner in principatu militiæ ſufficeretur : ita Ioſephus , Ma
bComeftor. gilterb Hiftoriæ Scholaſticæ , Procopius,Dionyfius,Liranus, licis ac delicatis feminis , exerceri poterat. Porrò ex his gra
Šerarius, Salianus , Sciebatenim fore ( inquit Theodoretus) vt nis virentibus,ac deinde roſtis,pilóque contufis conficiebant
ille præeffet exercitui, qui vniuerſum Iſraëlem adducebat ad regem . polentam , gratam ac delicatam farinam , è qua fiebant alte pia
Et vero eandem ob cauſam idem Ioab, eâdem perfidia occi
dit etiam Amaſam , quòd & illum timeret ſibi ducem ſucceſ:
ſurum , infrà cap.20 .
V.28. Cùm audiſſet Dauid rem iam geftam , ) vitanti ſceleris
ſuſpicionem à fe amoliretur . Primò , publicèpròteftatur, id
le inconſulto atque infcio patratum . Secundò , diuinam vl
tionem in Ioab , totamque patris eius familiam imprecatur &
prædicit, nempe poſteros eius alios fore gonorrhæos feu ſemi
nifluos, quimorbus apud Hebræos erat fædiſſimus,maximé
que abominabilis,Leuitici 15.& Numer.s.Alios leproſos,nihi
lominùs deteftandos:Leuit.13. Alios tenentesfuſum , quod mu
lieroſoruin & iinbellium elt , & viris cordatis extreme
a Ioginus l.s. broſum ; vt patuit in Sardanapalo a Hercule 6 Narſetepro c&
& Herodotus fimilibus. Alios cadentes gladio ſeu aperto marte,ſeu ftruendis
in Clio .
pari dolo inſidiis. Alios deniqueindigentes pune, quod apud
bOuidiusDeia Hebr numerabatur.Neque
epiſtol a in tain æos intermaxima quoq; infortunia
nir2. dira execratione contentus. Tertiò, iubet ipfi etiam ho
« Baronjus, micidæ Ioabo , totiqueaulæ ſuæ,& totipopulo, vt ſciſſis ve B etiam ſeniores Iſraël, id eſt ſanedrim ,ſeu ſeptuaginta viri,quos
ftibus & faccis induti proſequantur funus Abner,eáque figna
publici luctus edant, quæ non niſi in maximorum principum
exequiis præftariſolent. Quartò ,ipfe quoque rex idem funus
ſordidatus ſequitur , & lugubri planētu ac ferali epicedio ,
tanti principismiſerrimum cafum fimul & heroicas virtutes
profequitur . Quintò , noluit intereffe publico epulo funebri,
Joſeph.1.2. quod Hebræii quospoftea ſecutiſunt Athenienſes, & Ro
Bel
l.c.a.
mani, & penè omnes aliæ gentes)maximo ſumpru inſtruere
ſolebant: fed totum diein ieiunus tranſegir. Denique nihil
omnium prætermifit quæ vel fratri defuncto , vel patri pro
prio,vel integerrimo amico , cuiquàin optimè vellet, deflen
do, lugendo, parentando præftare aut debuiſſet aut potuiſſet. verò folitum in Hebron offerri ſacrificiun, probar illud C.Is.
Quibus omnibus id ſaltem obtinuit , vc omnis populus iam
certus eſſet, regem ægerrimoanimo mortem Abneris ferre,
neduin illius auctorem effe , aut conſcium fuiſſe. Verùm cur
paffus eft Ioabum tanci ſcelerisauctorem viuere , & quidem
impunitum ,& ne velminima ſeu honoris,ſeu dignitatispar
te ininutum ? Reſpo ndet ei obiectioni Dauid .
$ .39. Ego autem adhuc delicatus, ſeu tenellus , in primis
regni incunabulis, & unétusquidem rex, ſed necduin lat ſta
bilicus fum .
1.Par.2.0.16 . Porrò viri iſti filij Saruie , putà Ioabe Abiſai,nepotesmei ex C nomin
forore , duri ac modeſti ſunt mihi, vtpote ingenio duro &
feroci,& quia præſunt exercitui, poflent facili negotio om
nia turbare ,méque & regnum meum euertere. Nolo tamnen
impune illis eſſe tantum facinus , ſed pævam in tempusop
portuniusdiffero ,dum interim ftabiliendis rebusmeis vtilein
ipfi operam nauant.
CAPVT IV .
isbofeths à duobusmilitum præfe &tis in thalamo ſuo iugulatur. Sed
præfeéti viciſſim , dum caputad Dauidem deferunt, pro mercede
iugulantur.
ſed
maximè prætoriani,vocabantur ,telte Varrone, quam diſpoſuiſſePygmxos, ſeu homines cubitales & omninò nihi. Ezech.17
li laterones, quòd latera ſtiparentprincipum . Vnde LXX. ver
tunt, principesturmarum ; Chaldæus ,principes exercituum . Sic
4.Reg.24.dicitur Deus Ioachimo immiſille latrunculosChala
dæorum , & latrunculosSyriæ , & Moab & Ammon , ut di -nis factum in Prycaneo ) alebantur.Hiad inſultandum Daui
Magil 13. Sperdcrent Iudam . EtVirgilius quoque & Plautus per latrones
Freid.Plaut.non rarò milites intelligit,tette Feito , & Seruio & aliis.Hi
hole are glo.erant filioSairl,nempe Isboſetho,regiæ cohortis præfeéti, qui, D minùspote
Scena 1. in fi.
qua de caufa incertum , fugerunt ante id teinpusad Philifthi
nos in Geth , forfan ve procul eflent ab Abnere fibi ob rem
aliquain malè geſtam infenſo. Nunc verò , euulgatamorte
Abneris , cùm yidentnutare totum Iſraëlem , & fingulos re
bus ſuisprofpicere : animadue rtentes Saülis familiam in cer
cum iam interitum ruere : neque ex ea ſupereſſe quempiam in
quo fpesfuas figere poffent, cum rex Isboſeth imbellis torus,
Miphiboſeth verò Ionathæ filius & mutilus & puer adhuc
effet ,alij autem filij Saülis ex Rafpha , yepote ex concubina
nati, non poffentad regnum aſpirare ; decreuerunt exemplo
Abneris,gratiam Dauidis,in quem omnium & oculi & ani
miconuerfi erant,infignialiquo facinore demereri,pueà cæ
de regis Isboſech ynici æmuli Dauidis.
9.6. Ingreſſi ſunt ergo domum latenter,aſſumentes fpicas tritici, ]
pempevel inftar villicorum triticum ex agro deferentium :vels
vt Chaldæushabet , inftar mercatorum critici , id venale affe
ſentium ,& fpecimen aliquod manu præferentium .
Petes , quæ fuerit illa purgatio tritici per oftiariam in au
la regia,vbi & ftrepitus omnis & fordes rurales procul abelle
folent?Refpondeo , Non fuit excuſlio granorum ex fpicis,
que sibula fiebat, telmola , yelyngulis equorum aus boum ,
V.
Neque etiam excuffio palcarum , lapillorun , aliarúmyefor 95
dium , quæ vanno fiebat. Sed erat exfollificatio granorum è
pectine , alióve fimili inītrumento dentato : fiebátque ſine
Itrepitu , necmagno labore : vnde & ab honeftis , imo & au
ſtoria varia edulia ac dulciaria , Hebræis admodum vfitata ,
& etiam regiismenſis non indigna : ita Sanctius. Vide quæ
dixi l.1.c.17 . 1.17.
..
CA PVT V.
Dauid omnium tribusum rex declaratur eso ungitur: pulſis Iebuſais can
pit arcem Sion , in qua ſibipalatium conſtruit : ſuperinducit alias
vxores : Philiftheos bis profternit.
7.2.
v paſcespopulum meum .] Verofimile eft, vt dixi c.3.
vt IofeTypal
phus mat.dicta Dauidiper Samuëlem Prophetam
affirhæc
v .9.
Nota . Tertia fuit hæc yleima vnctio Dauidis,facta decre
to & in præfentia vniuerfarum tribuum , id elt capitum &
principum vniuerſarum tribuum : qui 1. Paralip. 8. v .27. Pa
triarchæ vocantur ,& cognationum principes. Quibus accefferunt
Moyfes Nuiner. 11. iubente Deo ex toto Ifraële ſelegit , &
anté inductos reges præerant toti populo . Hi nomine totius
populi inierunt fædus cum nouo luo rege , ſeu pacta & con
ditiones, quibus demore & ipfi fidum regi obſequium , & rex
ipfis paternam tutelam iuramento promittebat , coram Domino,
id eft Deo in teftem inuocato , forſan etiain corain caberna
culo Domini, quod Dauid in Hebron , quo tempore iltic re
ſedit , conftruxifTe videtur, vbi oblatis ſacrificiis coleretur
Deus. Neque enim conſultum erat , vt qui Dauidiadhære
banc,in Gabaon Isboſetho ſubiectam vrbem , vbi tabernacu
lum Moyſis Saul collocarat , ter in anno ſe transferrent. Er
quòd Abfalon à parente petierit,fibi ve liceret in Hebron ſa
crificij cauſa ſecedere . Qua autem ratione licuerit tum plu
ribus locis ſacrificare,dixi cap.vlt.libri Iudicum .
7.6. Abiitrex ad expugnandum Iebuſeum habitantem adhuc
in meditullio terræ Hebræis promiſſæ . Nam licèt filij luda
iam pridem expugnaſſent a inferiorem partem Ierofolymo- « loſue 15.6
rum , ſuperiorein tamen, quæ erat arx munitiffima, nunquain
b Iebuſão extorquere potuerant. Hanc ergo ignominiam ,& Tudic. 1.
b Ibid ,
quaſi ſeruit
is dedec quam utot
utemore, tamdi anteaerant
pertul ,vultinagn
duces o Ifraël
Dauid initioitici
re
gni fui, pro felicireliquarum expeditionum auſpicio tollere
& abolere. Verùm cùm arx tam natura loci, quàm arte effet
munitiſſima, & humano iudicio inexpugnabilis, Iebuſæi ri
debant omnes Dauidis conatus, iactabántque hoftili ſarcal
mo, Non ingredieris huc , niſi abſtuleris cacos do claudos, quafi di
cant. Neſperes te priùs arce potiturum , quàm cæcos illos
& claudos, qui foli arci tutandæ , & tibi reſiſtendo ſunt , è
propugnaculis ſubmoueris : quod tuarum , quantaruincum
que, non eft viriun . Scribit enim loſephus, Angelomus,Pro- Iofeph. 1.9.
copius , Theodoretus , & alij, Iebulæos præfilosmunitioni Antiq.c.2.
loci , veros ac propriè diétos cačos es claudos in quibuſdam
propugnaculis aduerſus Hebræos expofuiffe , iocantes inful
tantéſque , arcen aliis propugnatoribus aduerſustalem ho
Item non egere.Sicuc Liranus dicit , Tyrios in manibus fuis Liran. in
li, quaſi non egerent aliis propugnatoribus. Et erant fortè
tum in arce plures milites vel claudi , veldefioculi, vel alio
infortunio inutiles facti bello ,qui ſumptu publico, ( vt Athe
dis conatibus in iuris diſpoſiti, fubfannabant & ipſi nimis
libero acpetulante conuitcaci
ntes ad ſe,qui io Hebræ
o claudi quaſi,minùs
os,effent demuroaudac es,
detur
bandos ; quid ergo ſperarent victoriæ ex integris robuftini
míſque lebufæis qui arcem infiderent ? Verùm Dauid info
lente conuitio non deterritus , ſed magis accenſus atque in
flammatus, cùm ſciret ambicioninihil imperuiuin eſſe , præ
.mium proponit audaciſſimo cuique , qui primus propulfatis
lebufæis,fiftulasdomatum , id eſt aquarum de tecto emiffarios
canales manu contingeret , atque ita in verticem propugna
culi euaderet , indéque cacos da claudos pugione ( vc habent
1.XX.)deturbaret odientes animam Dauid,quod odiumi ſat pro
diderant tain amaris ſannis & ſarcaſmis. Præmiuin verò fuit
ducatus ſeu præfectura totiusexercitus Ifraëlitici,quæmorte
Abneris iam pro majori parte vacabat. Porrò Ioab ,vt Daui
dem fibinon leuiterrecenti cæde offenfum nouo facinore
conciliaret, fimúlque virtutem luam toti Iſraëli teftatam fa
ceret,primus murum conſcendit, & propoſitum gloriofæ vi
ctoriæ brauium abftulit, i.Paralip.ir.atque ita bonategis,bo- 1.Paral.it.
na omnium gratia in officio & dignitate priſtinamultis iam W.6. & c.
partibus aucta ſtabilitus fuit. Cæterùm Hebræi ſarcaſmum
ſarcaſmo commutantes , exinceps lebufæos ; quòd fæpiùs in
geminarent hæc nomina, omnes lepido cognomine,cscosen
shandos , vocarunt: addentes , caços & claudos tales nunquam
ingreffuros
 us
ntari
96 Comme
ingreſſurosceinplum feu tabernaculum , quod in ea arce con
ftructum fuit . Quaſi dicant: Vos cuci ego ciandi iactaitis ? Da
uidem nunquam ingreffuruin in arcem : Dauid verò ita in- A
greſſus elt, vt vos deinceps nunquam ampliùs in eam ingreſ
furi ſitis. Etpoftin prouerbium abiit, vt quoties quis indica
re vellet, lebufæos itultæ ia &tantiæ ſuæ meritas luille poenas ;
Leuit. 21. vulgò vfurparet illud Leuitici, Cæcus do claudus non intrabunt
v.is. in templum.Cætera huius capitis vide 1.Paral.11. & 14 .
CA PV T VI.
Educit Dauid arcam è domo Abinadab : ſed ob caſum in itinere
in Lib . II. Reg.
CAP v T VII.
Dum meditatur Dauid templum Domino conſtruere, à Nathan Pro
pheta primùm collaudatur : ſed mox iubente Domino per eumdem
prohibetur ,promiſſioneaccepta quòd filiusex ipſo naſciturus temas
plum illud conſtrueret .
V.3. Mne quod eft in corde tuo , vade , fac.] Hinc probant
fanctus Gregorius, & S.Thomas , non omnia quæ :
loquuntur Prophetæ , Tpiritu ſemper prophetico didiciſſe,
fed interdum ,ficut cæteroshominum , luis duci folitos con
filiis, imò & à vero adduci. Exemplo ſit Ionas: & hicnofter

..
Ozam , non audet eam in ſuum palatium deducere : ergo diuertit Nathan , qui idcircò ſequenti nocte meliùs à Deo edoctus,
in domum Obed -Edom . E quâ poftea reducit eam Ieroſolymam in reuocauit pottera die quæ pridie probarat.Epiphanius, Ifido
tabernaculum iſtic erectum . Cumque ludenscoram arca rideretur rus, Theodoretus & Chronicon Alexandr. notanr,hunc Na
à Michol vxore fua, fterilitatis pænâ illa mulctatur. than oriundum fuiſſe ex Gabaach Galilææ, & Dauidiregi
propter donum prophetiæ per familiarem atque à confiliis
domo Abinadab, in Gabaz , ] id eſt , in colle feu fuille. Cauſa verò curDeusnoluerit à Dauide templum ædi
*. 3. Dicem loco editiore vrbis Cariathiarim , vt dixi c.7. ficari, vnaprofertur à Salomone 3:Regum 5. verf. 3. propter
lib.i. Regum v.1. bella eminentia per Circuitum . Altera ab ipfomet Deo 1. Para
V.6. Ad arcam Nachon .] Is quicumque eſt binomius fuerit lip.12.verf.8 .Multum ſanguinem effudifti, plurimabella bella
oportet :nain 1.Paralip.13 . y.9. vocatur Chidon . Qui, vt & sti. Vſque adeò diſplicent Deo cædes hominum , vt cædes
Ebed -Edom , & Areuna , domiciliuın habebat in inferiore le ſunt ; quò altiùsnobis imprimat affectum manſuetudinis ac
rulalem ,vel in ſuburbio.Vt fusè probat Abulenſis. B lenitatis. Itémque vt præfignaret , Ecclefiam conftruendam
V.7. Percuffit DominusOzam ſuper temeritate.] TraduntHe non ab aliquo bellatore , aut vi aut arinis , ſed agnina man
bræi , vt refert S.Hieronymus, primùm exaruiſſe manum ſuetudine, & à Salomone , id eſt , pacifico Chriſto . Ita An
Ozæ ,deinde brachium , denique huineruin , quo arca Do gelomus,Glofla ordinaria,Serar. & alij Simile quid legimus
miniportanda fuerat. Etvidetur temeritas Ozx,propter quam in vita S.Stephani Hungariæ regis, cuius parenti licet Chri
morte punitus eſt,in eo fuiffe , quòd deterritus laborebaiu ftiano, dictum in vifionenocturna, Non fiet per te quod medita
landi humeris arcam , velcertè non ſatexcufia lege Nu ris : babes enim manusſanguine pollutas.egoc.
mer.4. auc fuerit, vt plauſtro deueheretur : quod cuin ſci 1.13. Stabiliam thronum regni eius vſque in fempiternum . ]
rec à Philiſthæis , cùm nuper arcam reueherent, impunè fa Id eft, in tempus longinquum : fic enim id explicat ipſemet
{titatum , putauit etiam nunc licere. Sed Hebræis infiiten Dauid infrà , v.19 .
duin erat non exemplo Philiſthæorum Leuitis carentiuin , & V 14.Ipſe erit mihi in filium , id eſt, talem ex ipfo , ipſiúfque
legem ignorantium , neque ea obſtrictorum : fed legidiui poſteris voluptatem hauriam , qualem ex chariſſima fobole
Num.4 V. g. næ per Moyſen diſertè præcipienti, tain arcam , quàm altaria, parentes haurire folent.
& c. menſam ego candelabrum , cæteráque vafa Sanctuarij humeris Quiſi iniquè aliquid geſſerit ,arguam eum in virga virorum , doo
Leuitarum Caathitaruin bajulari : propterea enim annulos in plagis filiorum hominum , ]Hebræi, telte S.Hieronyino , Virga
habebant affixos , vt iiniſſis vectibus cominodè humeris virorum , inquiunt, gladius eſt inimicorum : plage verò filiorum ho
Hieron. in deferri poflent.Hanc cauſam cædis Ozæ cenfet fuiſſes.Hie minum funtmorbi, egeltas, infamia, aliæque incommoditates
& ad Sabinia: ronymus, Theodoretus, Procopius, Liranus, Abulenfis,San humanæ , quibuspropter peccatum ſuum homines à Domino merito
num . Etius & Salianus, qui dicunt communem eſſeDoctorum . Et flagellantur.Ita etiam Caietanus,Dionyfius,Liranus, Abulen
ipſe rex Dauid , cùm correcturus hunc facerdotuin errorem fis & Sanctius.
trimeſtripòft iubet arcam , non iterum plaultro , ſed hune ¥ .15. Miſericordiam autem meam non auferam ab eo , ficut ab
ris deferri , apertè ſignificat , eam mortis Ozx cauſam fuif ſtulià Saül,quem amoui à faciemea . Id eft, cuius promouendi,
ſe , 1. Paralip.15. verf. 2. & 12. Addit Caietanus, hoc pec- c aut ftabiliendi curam omnem abieci, & ftirpem cotam à ſpe
catum , etfi commiffum fit cùm arca plauitro imponeretur, regni recuperandi prorſus exclufi.Non ita facturus ſum cum
nihilominus punitum non fuiſſe priùs, quàm effectus pecca ftirpe tua , quantumuis & ipſamenon rarò offendet. Nihilo
ti ſenſibiliter & palàm innotefceret : quando ſcilicet lafci eniin minusefficiam vt ex ea continuò noua pullulent germi
uientibusbobus, & à via plana in aſperain deflectentibusar na regia , donec tandemn ex ipfa prodeat virga , ex qua pro
ca inclinari coepit,& exculla terra que alliſa fuiffet, nifima tuberer flos ille , qui totimundo ſalutem afferet. Ita Docto
nibus eain Oza fulciuiſſet quod præter decorum , & contra res ſuprà citati , quivnà cum S. Auguſtino notant , quædam
tanti Nuninis maieftatem elfe videbatur. Vnde & ad tale "hîc de Salomone prædici , prouteit particularis perſona &
periculum euitandum , fimul & ad arcam magis honoran filius Bethſabee, & hæc ita illi propria funt vt nullomodo
dam , iullerat eain Deus humeris ,non plauſtro deferri. Simi debeant aut poffintChrifto aptari, v.g. fi peccarit, (vt re ve
lia ferèhaber Liranus & Sanctius. Qui tamen cum Toftato , ra peccauir idola colendo , libidini intemperantiùs obſe
Angelomc, Dionyfio, & aliis iain citatis putant , peccatum quendo ) virga & plagis arguendum eſſe. Quædain verò de
iſtud Ozæ vel veniale tantùm fuille , vtpote non ex malitia illo prædici provt fuittypus & inago Chrifti & hæc in Sa
profcctun : vel , fi mortale , ponituiffe eum facti, maximè lomone inchoatiuè & imperfectè locum habuerunt : fed in
cuin calcitrantibus iam bobus, reipſa ſentiret videretque , ſe Chrifto plenè & perfectè completa ſuot , v. g . regnum eius
ſua culpa tanti ſcandali periculum creaſſe, quo parum abfuit fore pacificum ,æternum : iplum ædificaturum domum Do
quin arca in terram coram omnipopulo corrueret.
mini:domum illius fore fidelem ,ſeu firmam & itabilem :Deum
V.12. Nuntiatum eſt regi, quod benedixiſſet Dominus Obede illi patrem fore, & c .
dom , & omnia eius , propterarcam , ) certè foecundam & lar W.19 . Ifta eft enim lex Adam , ] Id eſt , hic yſus & mos ho
gam oportuit fuifle eain benedictionem , quam ſpatio tam minum eft, & rationali naturæ Infita lex , vt, quantiſcumque
polleantopibus, honoribus commodis,non tamen putent ſi
Hieron , in breui,puta trimeſtri, promiſcuè omnes, etiam externipalpa-
runt. Quare puto, non ſolos greges ( quod volunt Hebræi, biplenè fatisfactum ,nifipofteris quoque fuis parimodo pro
Trad.Hebr .. multiplici foetura , & familiam totan mafcula ac robufta ſpectum ſit. Tu verò , ô Deus, etiam quoad iſtud abundè iam
prole auctam eſſe , vt colligitur ex 1.Paralip. 26. verf. 24. D inihi profpexifti: ita Abulenfis & alij iam citati.
ſeqq. fed inſuper agrosomnes ſegetibus arbores pomis,vi V.23. Poneret ſibi nomen Deus, ] Id eſt, compararet fibi illu
tes vuis ad miraculum graues fuiffe. Siquid contraheret aut Atre,adınirabile atque æternum nomen , ſcilicet potentiæ ftu
negotiaretur cum aliquo ; fi quid acquireret , venderécve, pendæ , qua hoftes Ifraëlis contriuit : & munificentiæ , qua
omnia feliciſſime cedere , nullasà coelo , nullas ab homi Ifraëlitasproſecutus elt.
nibus injuriaspati. Adde , fiplacet,effollos theſauros, con Facerétque magnalia de horribilia fuper terram & Ægypti &
tractas ſuprà ſpem affinitates , amicitias , clientelas : fta Chanaan ſuper gentem , quæ illam incolebat ; & ſuper Deum
tum, honores , gloriam , famam amplificatain : & alia quæ eius.) Etſanè in his tribus inaxiina patrauit prodigia.De ter
id temporis beatum omni ex parte fortunatúmque quem ra patet exficcato mari rubro , itemque Iordane : ex lapſu
piam reddere cenfebantur. muroruin Iericho, ex folftitio Ioſue, & c. De gente Ægypti:
Notas fuifle hunc Obed -Edum Leuitam , vt dicitur 1. Para
loquunturdecem plaga:de Chanaantica ,tot victoriæ Moy
lip.15.V.19. & c.16 . V.4. Vocatur tamen hic Gethausà loco fis, loſue Debbora , Gedeonis, Sainfonis, Samuëlis, & c . Di
habitationis : quia vel pater illius vtvult Serarius cum Va diis conftat ex vltione quam Numer. 33. verf. 4. dicitur Deu
tablo :vel etiam ipfemet exulauit apud Philiſthxos in Geth , exercuiſſe in diis Ægypti , in puluerem eos comminuendo
fortè cum Dauide & Abiatharo.pontifice. Ita Abulenſis & vt ait Abulenf. item ex foeda truncatione Dagon , & alio
Salianus.
ruin idolorum , partim à Gedeone , partiin ab aliis Ifraëli
V.20. Ņudatus eft, ) pro , fpoliatus paludainento & ve tis iubente Deo confractorum & comminutorum , lofue zo
ſte extima regali : & indutus Ephod lineo , Id eft , ſtola byſſi & Iudic.6. & 10,
na , qualis erat Leuitarum , vt exprefsè habetur 1. Para
' lip.is. ver . 27. Vide quæ de Ephod dixi Exodi28. & 1. Rc
gum 22. verf.18 .
CAPV )
 Caput VIII. IX . & X,
97
mitteremque me non ablaturum mifericordiam à domo illius , 1.
CA PV T VIII. Reg.20. & 23.Hoc enim ſenſu dicit ibidem Ionathas Daui
em Varia Dauidis victoria, quibus Philifthai,drMoabita , di Syri', com A di,Faciesmihi .7.Reftituammiſertibiicord iam
omne DomiSwijl
s agros ni. patris,ſeu aui,tui,] & om
Ammonite, do Amalecita , d Idumai caſiſunt de tributarij facti nium filiorum eius,vt v.9. indicatur. Nempe quæcumqueil
Dauidi : cuiusdeinde officiarij recenſentur.
li aliquando priuato nomine , tanquam familiæ ſuæ propria
ylit poſlederunt,& jam fiſco regio , propter rebellionem fuerant
ant adſcripta , tibi integrè reddi volo .
muæ S.Greg.be. ralipom .18. dicitur tuliſle Geth e filias eius de manu V. 10. Filio domini tui, ſcilicet Michæ filio Miphiboſeth ,
Ezech Philifthiim . Nam ciuitasGeth caput vnius è quinque ſatrapis iam domini tui , cibos inferes , ] ex prolientu agrorum Saulis.
lle, 1.in Philifthinorum vnà cum vicinis vrbeculis & arcibus, vo Id eft, tuæ curæ committo,vt paruulo de rebus omnibus ne
on S.Thon,and ceſſariis ex fructibus agrorum proſpicias : nam parentem
ter 9.176.s. cabatur Methegamma , Id eft , frenum tributi , quia , cum in
confinio eflent terræ Ifraëliticæ & Palæſtinæ , impoſuit eis paruuli , purà iplum Miphibofech , volo mex menſæ perpe
15, Dauid validum præfidium , quo tanquam fræno compeſcuit tuum conuiuam adhibere.
lo TheoIfid or.es
d,in Philifthæos, & tributum pendere coëgit. Neque enim aliud Petes , Quid ergo fibi vult , quòd mox reſpondens regi
noski videturhic dici feciſſe Dauid cum Philifthæis, quàm quod Siba dicat : Et Miphiboſeth comedat ſuper menſam meam ? Re
mox verf. 2. & 6. traditur feciſſe cum Moabitis , & Syris, fpondeo, Et, valet idein quod ,imò etiam , quafi dicat, Si tibi
LUS rex placeat, non ſoli filio, ſed & parenti proſpiciam abundè
dic & verf.14. cun Idumæis : nempe præſidiuin poſuiſſe in op
Pter port unis ear um reg ion um loci s, & illa s omn es gent es feci lle derebus omnibus neceſſariis , quaſi uni de filiis regis. Sed rex
libi vectigales.
T2 V.2. Menſus ejtMoabitas funiculo , co&quans terre,] id eft, fi in
Miphiſente ntia
boſet perftum
h , claud , volu
ititvtroq itque: cuiu
ue pede fecums infor
in ſua menſcauſa
tunij a habe re
nar
cutmetafor funiculometitur agros, & pro placito ſuo quof ratur fuprà , cap.4. V.4.vbi, cùm quinquennis eſſetinoriente
les que ſuis vfibus deftinat , hos arın entorum pabulo , illosſe Saüle & lonatha , & nutrix eum ad locum tutiorem deferre
ас rendis frugibus , alios vinearum plantacioni ; agri verò ilti,
m quamcumque in fortem dari contingat, nequemetatorie ne B deci propemiam
raret ,mini mume veltig
fallent io corruitanno
à neceSaülis cum ,paruu
effluxlo tibias
iffe, ,&cùm in
an que aratori reſiſtunt : fic Moabitæ bello fracti à Dauide , & illius contorſit. Porrò ex eodein illo loco colligitur , quin
omninò proftrati ac velut terræ coæquati , nec vel muſſitare Dauidis familiain transfertur Miphiborech .Nain quinquen
BUS auſi, ſubiiciebantur illius imperio quafi funiculo menſorio , nis erat inoriente auo & patre : & iam filium Micham ex
fiuead mortem deſtinarentur,live ad vitam ; ſiue ad feruitu vxore nactus erat cùin in Dauidis aulam commigrat: ergo
tein , ſiue ad libertatem . Ita Sanctius, & ferè etiam Vatablus, vigefimum , præter propter,agebatætatis annum : cuinume
Caietanus ac Liranus.Vnde & pro libito ſuo defignauit,qua ro fi quinque priores infantiæ annos præſcideris , fupererunt
-- ] fi tenfi s funic ulis, quoſ nam ex Moabitis,etiam in acie adhuc quindecim .Ita Sanctius & alij Doctor.
bet Itantihus ( inquit Abulenſis) vellet ferro abſumi, v. g. priino
ue & proteruiores: quoſnain verò viuificari, feu in viuis confer
uari,vtdixis.Reg.27 . 7.11. Sed plures conſeruatos fuiſſe &
ole
redditos vectigales, quàm occiſos , indicat textus Hebræus, С А Рут х . ,
qui funiculum eorum quibus vita conceſſa elt , dicit plenitu Legatos mittit Deraid ad Hanon regem Ammonitarum , qui ſuper
ang

dinis fuiffe, feu plenum .

ya Hierar, Tropologicè , Angelomus accommodat hæc duabus for morte
contumeliosè illum folentu
Patris excipit, & moxr contrac iile quinqu
: ſed tis regum explora
legatose quaſi tores
Syria copiis
10. TINHA, tibus hoininum in extremo iudicio , putà ſaluandorum , & aduerſus Dauidem contendit:à quo femel iterumque profligatur.
damnandoruin .
Joſeph.l.3. .3. Regem Soba , ] Ioſephus Sophenorum regem vocat ,re V.2.
ne Antiq.c.s. gnabatque in Syria non procul ab Euphrate. Čui fluuio adia >
centes vrbes , & ad Hebræorum ſortem ex diuina donatione Geth,venitinquit
ad Naas regem. Quand
Dauid Ammon o ,qui fugitcumà facie
enim fecit Achis
eo miſeri regis
cordia m,
736 Deuter.i. & 11. ſpectantes , dum vel iple Adarezer vult fibi multa impertiensei bona. De Naas venit in Odolan : inde ad Mosb.
,

ſubiicere, (ve putat Dionyſius & Hugo ) velDauidi easHe
pe bræis vindicare volenti ( vt ſentiunt Abulenfis , Vatablus, c mus, Gloſſa & Abulenfis.
m Mariana & Sanctius ) armis reſiſtit , omnein bellimolem in
lo caputſuum traxit, & ad internecionem cæſus eft : paucis qui
i ſuperfuere millibus in feruitutem abreptis. Et hac occaſione
contingit ex parte compleri diuinum promiffum ,quo termini put videtur ad cutem vſque deconſum fuiſſe ; nouo ſanè ad
in Auglied terræ promiſſionis extendendi dicuntur vſquead flumen Eu
X Ciclo phratis,Deut.1.v.7 . vbi pluribus egihac de re.
$. 13. Fecit quoque fibi Dauid nomen , ) Id ett arcum trium
lo phalem , inquit Liranus ex Hebræis & Gloffa interlineari. nè gentes decori erat , etiam Ariſtotele telte : fic caluities Ariſtot. 1,2,
Sed id ambitiofius videtur , quàm Dauidis modeſtiam de
ceret. Quaremalim cum Abulenfi, Vatablo , Dionyſio ,Hu
gone & Sanctio per nomen intelligere famam e opinionem
2 magni ducis & potentis imperatoris. Sicut cap.7 . verf.9.di
un
cit ei Deus , Fecitibi nomen grande , iuxta nomen magnorum qui
US
funtin terra. Er verf. 23. dicitur Deus fibi poſuiffe nomen. Et il
li 1.Machab.s. Faciamus egoipfi nobisnomen. Cùm enim Dauid
pluribus bellis antehac gettis magnuin fibi apud omnes no
men peperiſſet fortitudinis, potentiæ , prudentiæ , & c. nuf
quam tamen maius autgloriofius acquifiuit, quàin in Valle
Salinarum . Cauſam vide 1. Paralip.18. vbi & de reliquis hu
ius capitis.
‫חוחן‬ Sacerdotes erant, ] Cohen Hebraicè
ferèV.18. Filij autem Dauid
neſis ſemper ſacerdotem propriè dictuin ſignifica t, vt dixiGe
14. verf. 18. fubinde tamen vſurpaturpro principe ſeu D puli
magnate, quiapud regem tali ferè eft familiaritate & mini
1 fterio, quafifacerdos apud Deum . Nam & rex etquaſi Deus miffa fuic, 1.Paralip.19.v.9 . Vnde patet, Ammonitas fic acies
12 terreftris : vnde per catachreſin familiares & primiminiſtri ſuas inſtruxiſſe , vt conductum militem ex Syria in campum
regi vocantur fubinde ſacerdotes . Et hoc ſenſu filij Dauidis
dicunturhic fuiſſe ſacerdotes; LXX . Aularcha ,id eft, aula prin
T enerius in tipes
Wa.61.6.5. gis. Ita ;& ,
Foreri vt 1.
us. Parali pom.18 . explic atur, primaad manum
CAPVT I X.
De
LIS In gratam memoriam Ionatha, quondam ſibiamiciſſimi,benefacit Da
0 uid filio civs Miphiboſeth ,redditis eiomnibus agris Sail , on reli
quis bonis hæreditariis .
ja V.3.F
eAcism
iter cum eo miſericordiam Dei,] id eft , exiiniam , ex
' cellentem , ſicut ſunt omnia Dei. Velmiſericordiam
fimilem miſericordiæ diuinæ', quæ ſcilicet etiam completti
cur indignos & ingratos , iinò rebelles : quales ſe Saül &
Isboſeth exhibuerant erga Dauidem : vel denique miſeri
cordiam debitam propter Deum , quem interpoſito iuramen
to teftem inuocaui cùm fædus pangerem cum Ionatha, pro
Iac. Tirini Tom . I,
Ita ex Hebræis S.Hieronym . Hiſtoria Scholaſtica , Angelo- Hieron. in
W. s. Donec creſcat barba veftra , tunc reuertimini,] 1.Para Trad.Hebr .
lip.19. dicuntur hi legati etiam decaluati fuiſſe : nempe vt di
midia tantùm barba rafa fuit ,fic etiam dimidium quoque ca
fannas adornato ſpectaculo . Cur verò hanc potiùs quam
aliam iniuriam legatis Hebræis irrogarine Ainmonicæ ,cauſa
fuiſſe videtur in genere quòd , ficut cæſaries apud omnes pe
ſummo probro . Nominatim verò Hebræi , ſaltem hoc tem Rber,
pore ( nam pofterioribus ſæculis ad Gentilitios ritus pluſ
culum deflexer
luct usvaldè abho à radendo capite Gent
e )rreb barba extra teinpora
aut iliu
ant,nemores m (qui in hono
factitab
rem fallorum deoruin ſuorum id ant , vt dixi Leuiti.
ci 19.) iinitari viderentur.Hinc voluerút Ammonitæ illo He
bræos probro afficere, quod ſcirentipfismaximè exolum eſſe.
Nequeenim turpitudo hæc tota fuit in dimidiata ſeu coma,
ſeu barba:nam potuiſſet facilè etiam altera pars,quæ intacta
fupererat, abradi , neque necelſum fuiſſet in Iericho hærere
donec pilirurſus excreuiffent ; (quod tamen hîc iubet Da
uid
habere ſed probro
:) nudum erat Hebræis
à naturali vt dixi
vellicu,, niſi , caput
fortè velmentum
in ingenti dolore
ac luctu,quando id honeſtum faciebat familiaris vſus & po
conſuetudo.
V 8. Ante introitum porte,] verbis Medaba,vbi pugna com
educerent , patrium verò exercitum ad portam ciuitatiscon
ſidere iufferint, vtHebræos, qui intermedij erant, & à fronte
re & à tergo adoriri poſſent. Sed cautior Ioab , diuiſis aciebus,
prior ipfe vtrofque finulaggreſſus eſt.
♡ .18. Occidit Dauid de Syris ſeptingentos currus,]equitibusno
bilioribus graues , og inſuper quadraginta millia vulgarium
equitum , qui partim ex equis,partim è curribus pugnabant.
Vnde 1. Paralip . 19. V.18.dicuntur hoc bello interfe&tiſeptem
millia curruum ,metonymicè re continenti pofita pro re con
tenta.Nam eciam ex illis 40.millibus equitum multi curribus
inuecti pugnabant.
Nota in dicto Paralipomenon loco ſuppleriquod hîc de
elt de peditibus, nempe cælos eriam quadraginta millia . Ita ve
vniuerfim cæſa finc hoc ſecundo bello ex Syriacis caitris
octoginta arınatorum millia , præternobiliores illos qui le
pringentis prioribus curribusinuecti & cæſi fuerant.
I CAPVT
 rius
enta
Comm
98
CA PVT XI.
Dum Ioab obſidet Rabba ciuitatem regiam Ammonitariem ,Dauid do
mireſidens,adulterio Bethſabee polluitur :cuiusmarito Vria frau
dulenter occidi iuſſo,ducit illam vxorem ,filiúmque ex ea procreat. ini ſuæ lauancem ) ingreſſuſque eft in eodem ſolario Abſalom
Ertenteanno,] id eft , exacto iam menfium circulo,
V.1.
choante : quod apud Hebræos vti & Aſtrologos , fiebat in
aquinoctio verno,iuxta illud Exodi 12. Menfis iſte Niſan ( qui
noſtro Martio & Aprili reſponder ) vobis principium menſium ,
Lol.l.7.Antiq. primus erat in menfibus anni. Vnde & Ioſephus dicir , Ioabum
6.7. ineunte vere iniffum ad conficiendas illasreliquias Ainmo
nitarum . Ettempus illud anni commodiflimum eſt ad bella
ordienda , & obfidiones vrgendas , quæ fubinde in multos
menſes protrahi ſolent.
♡ .3. Vxor Vria Hethæi, ) ex Heth oriundi, ſed ad religio
nem Hebræorum traducti , atque , vtapparet , in numerum
Cerethi e Phelethi, qui è regio ſatellitio , ob eximium robur
ac fidem , adſcripti. Vnde & domum habuit regio palatio
vicinam : & iuffusà Dauide , cùm redux eſlet à Caftris , ca
ptare delicias ex vxorio complexu , maluit officij potiùs ſui,
quàm voluptatismemor , ad portam domusregiæ cum reli
quis regij corporis cuftodibus pernoctare. Porrò Eliam par- B nam , puràmortem corporalem pro expianda per talionem
Hieron. in tein Bethfabee vxoris Vriæ ,dicit S.Hieronyinus ex traditio
Trad.Hebr. ne Hebræorun, fuille filium Architophel:& patet 2.Reg.23 .
V.34. & ea fortè de caula coniurauit hic poitea cum Abla
Jomo contra Dauid , vt illatam nepti ac nepori ſuo iniuriam
vlcifceretur.
X.4. Miſſis nuntiis tulit eam ,] non vi aut armata manu , ſed
fuafioneac prece , qualibus ferè vtuntur quos coecusftimu
lat amor. Atque ita , pro pudormuliebri ſuccumbit formæ ,
quein neque leo ,neque vrſus, neque terror Iſraëlis Goliath,
neque mille tela frangere autdomare potuerant. Tantum elt,
oculos vel ſemnel in feminan lafciuius conieciſſe.Allegorias
Ambrof. de & moralia huius loci,vide apud S.Ambrofium , Gregorium , meminiſſentSaülis ob leuiora regno excuſſi,impiè iactabant
Apol.Dauid. Rupertum , Iſidorum ,Dionyſium & Angelomum .
c.2 .Greg.l.3. Statimque finitifica:a cſt as immundisia ſua. ] Id eft , ex eo
Mor.cap 21.
Rup.l.2.de tempore non elt ainpliùspalla demore inentirua : ſeu purifi
Diu . offic.c.r. cata eft à ſanguinemenftruo , qui fæcu jam in vtero conce
& in l.2. Reg. pto celfat infallibiliter : vnde & imprægnationis certum elt
6.34.Ifid.1,2. lignum . Ideóquemittit itatim ad Dauid ,dicens, Concepi,vide
Reg.c.i.Dio confulas & nominituo ,& lalutimex.
nyſ.hıc Ange.
tomus bic . V.15 . Ponite Vriam ex aduerſ0,& c. ] Quafimagnum aliquod
in Vria deprehendiſlet flagitium ,quod talimortis genere ex
piari deberet , iubet Dauid illuin hoftibus obiici , & à fuis c cuntur , accidiffemultis inenſibuspoft captam Rabbath re
perfidiosè deſeri. En nouam iniuriam :nam non concentus
abftuliffe yxorem per adulterium ,deinde & mentem per ine
briationem ,nunc etiam honorein innocenti adimit, quafi in
maxiino crimine deprehenfo.Mox eumdem vitâ quoque fpo
liari curat. Etnouo miferiæ genere vult ipſummet ſuæ fibi
necis cooperatorem eſſe,dum proditoriis litteris,quas ad Ioa
buin defert, ſeipſum in infidias, in laqueos, in enfeshoſtiles
inducit. Putat Sanctius , fabulam delitteris Bellerophontis,
quibus quaſi commendatitiis à rege Preeto ad lobatam ac
ceptis,fiinili inodo inınortem præcipitatus elt,ab Vriæ hiſto
ria principium duxiffe. lobatas enim non procul diſlider à
Ioab : neque infrequens eft , Poëtas in fuis fabulis veras imò
..
nica s hiſto rias incl uder e uio
: vc in dilu , in Samſ one
Clem , 1. 2. cano
Stromatum . aliis vidimus, & Clemens Alexandrinus pluribus demonftrat.
V.11. Filium Ieroboaal; ] Id eft ,Gedeonis. Hiftoriam hanc
vide Iudicum 9 .
CA PVT XII.
Parabola ouicule correpræs à Propheta Nathan rex Dauid , culpam
ſuam agnofcit,& veniam oitiner,pænis timen acerbis plectendus.
Mortuomox puero,Salomon ex eadem matrenaſcitur.Rabba expu- D dein ftatim ab ipſo complexu.Sed quæ cauſa tam fubiti,tam
gnatur ego diruitur,in Ammonitascrudeliter fauitir.
8.4.Pregrinushofpes;
' alienam ouiculam , cui libido,cornedendam
fuit Dauid obtulit neam voluptatein æterno dolore & 'implacabili inimicitia
& pruriensappetitus
intemperantis concupiſcentiæ . Hunc hofpitem diabolus ad
Dauidem miſit cum inunditia ,nealiis quàm furtiuæ veneris,
& à lege atque pudore naturalis prohibitis ferculis ſe fineret
faturari.
7.8. Dedi tibi vxores domini tuiSaülis in finu tuo, ] nempe
Michol,Angelam dg. Refpham , quas Hebræi, iam viduas dicunt
à Dauide acceptas in vxores . Sed hocmeritò refutat Abu
lenfis. Neque enim aliud híc fignificatur, quàm ,poteftati Da
quantuincumque veller
uidi traditas illas Saülis viduas , &
numeroſum ferninarum gregem ,è quo quot vellet ſibi vxores
deligere poſſet ; ve opusnon fuerit , admifellam Bethſabee
miſelli Vriæ chariffiinam coniugem tam indignismodis,tam
crudeli via deflectere.
Adiiciam tibi multò maiora,] v.g.Itabile in domo tua regiun , ficat polymitam veſtein , feu opere pictam Phrygio atque
ſceptruin : nafciturum ex te Melliam ,& c .
W.11. Tollam vxores tuas,ego dabo proximotuo. ] Nemo Daui
di propinqiuor aut fanguine coníunctior fuit , quan genitus
ex ipfo Abialoin , qui yt hîc prædicitur , viulauit paternun
in Lib . II. Reg.
thalainum , cum decem patris ſecundarias vxores ſeu concu
binas fædiſunè conftuprauit, infra c.16. Idque in oculis ſolis, Infr.c.16,
A Id eft,ita palàm & apertè , vt nemonon aſpicere potuerit. Te
tenderunt enim Abſalom tabernaculum in folario ( eodem credi
derim ,ex quo laſciuiùs ante Dauid viderat Bethſabee ſe do
ad concubinas patris ſui coram vniuerfo Iſraël.
. 13. Peccaui Domino, ] quafidicat , Peccaui, fateor , in
Vriam , cuius & corum violaui, & necein procuraui : pecca
ui in ſocios Vriæ quos eadem cum ipſo morte perfidiosè ſu
Ituli : peccauiin Bethſabee , quam ad foedum adulterium
pellexi*, & extremæ infamiæ expofui: peccaui in populum ,
cui plurimùm exemplo malo nocui. Sed hæc omnia compa
ratione offenſi Dei tam in memunifici,tam àme dilecti, qua
fi nihili pendo . Plus ergo me torquet & animum exulcerar
offenſa Dei, quam damna omnia & infamia , & alia mala
quæcumque ex meo peccato vel iam conſecuta ſunt , vel
adhuc conſecutura cimentur. Ethoceft, quod in Pſalmo 50.
( quem hoc tempore compoſuit,vt,ficuti peccatum ,ita & poe
nitentia eius totimuodo innoteſceret , ) clariùsaffirmat Tibe
foli peccaui.Quia comparatione offenfionis diuinæ ,offenſiones
aliæ alioqui grauiffimæ quafi nullæ exiſtimantur.
Dominusquoque tranftulit,Hebraicè,tranfire fecit à te, Id eft,
fecit ne ſubires , peccatum ,] id eft, peccato tuo debitam poe
morte Vriæ & tot aliorum innocentum juffu tuo cum ipfo
iugulatorum .Sed hanc pænam , quia feriò te poenitet, à ca
pite tuo iam tollo : Non morieris. Ita Abulenfis,Liranus,Caie
tanus & Sanctius.
V.14 .Verumtamen , quoniam blaſphemarefeciſti inimicos Domi
ni, ] Id eft, qui de Deo ,diuinaque prouidentia minùs piè ſen
tiunt ,minùs religiosè loquuntur. Neque enim ſecretum eſſe
poterat quod & nuncij & adminiſtri ſceleris Dauidis, & to
ta familia Bethſabee , & Ioab, & ex hoc forſan alij complu
res iampridem compertum habebant. Hi ergo cùm viderent
à Dauide tam multa , tam fæda ſcelera impunè patrata , cum
vel acceptorem perfonarum effe Deum ,vel humana neglige
re,vel non omnia videre,vel etiam ſcelera comprobare. His
ergoblaſphemiis vtmaturè obujem .
Filius quinatus eft tibi ex adulterino complexu , morte morie
tir, ] & fic à iugulo tuo gladium depellam , vt toti mundo
conftet,tua ſcelera non impunita manfiffe,ſublato è viuis pi
gnore tibi longè cariſſimo.
Nota , quæcumque toto hoc capitedeNathan , de pæni
tentia Dauidis , demorte infantuli , de ortu Saloinonis di
giam vrbem Ammonitarum , quam verſ.27 . Ioab vocat vrbem
aquarum , quia vndique cincta ac munita erat aquis feu Ata
gnantibus,iugitermanantibus.Hanc S.Hieronymus dicit fuo Locis Hebr.in
Hieron.
tempore appellatam Philadelphiam Reliqua huius capitis vi
de 1. Paralip.20.
CAPVT XIII.
Amnon primogenitus Dauidis, ob inceftum cum forore ſur Thamar,
..
ab Abſalomointer epulas iugulatur : Abfalom autem profugitad
regem Geffur, auum fuum maternum ,apud quem triennio exulat.
&
Oquere ad regem , & non negabitmetibi vxorem dare.
gisGeffur: vbi ejuſmodi connubia inter fratrem & fororem
ex diuerſa inatre, non putabantur illegitima:hinc ignara le
gis Iudaicæ , putabat fimplex puella eciain Hebræis idem li
cere.Ita Abul.& Caiet. Poffet etiam dici,cautam puellam id
effugij quæfiuiffe, & promiffione nuptiarum eludere voluiffe,
aut faltem retardare prurientis fratris inſaniam . Ita Sanctius.
7.15.Et exoſam eam habuit Amnon odiomagno nimis, ) & qui
intenfi odij ? An quia fratrem ſtultitia accufarar & inſania
V.12. & 13. An iufta Dei vindicta , quibreuem & moinenta
non rarò punit ; Experientia ſanè conftat, ex nimis lafciuo
ainore & turpi conſuetudine plerumque nafci horrenda odia
& fimultates.Exemplo fuit ( vt aliosjam fileam ) Semiramis,
quæ plerofque amalios ſuos , & in iis etiam proprium filium ,
crudeliter interfecit.Docetque Ariſtoteles,hocodium ex im- Proble Arif.ca.ge
mata
puro amore eſſe naturale & frequentiflimum ; rationes ipfe 9.11.
profert non paucas,& ex ipſo Abulenfis.
V.16. Maius eft hocmalim ,] Id eft, hæc publica & probro
expulfio. Violatio enim , licet in ſe turpior effet & foedior,
ſa
quia tamen occulta, cenferi poterat minùsnoxia. At violen
ta & turpis expulfio, quia palam fiebat & in oculis torius au
læ , reddebatque illam apud omnes infamem ,extremè contu
meliofa illi erat.
7.18.Que induta erat talari tunica.! Hebraicum pafſim figni- 8109
plumario : qualis fuiffe dicitur tunica IofephiGenef.37.v.3 .
verſicolor,& variis intexta florum fructúumpue figuris.
Huiufcemodienim tunica filiæ regis virgines vtebantur , ] erat
que illarum inſigne,quo ab aliis virginibus dignoſci poſſent.
Que
 Caput XIV . XV . & XVI .
Quo fanè illuftrior fuit ignominia , quam Thamar ſubiit à 99
fratris ſui ſeruulo palàm extra domum expulfa.
V.19 . Impoſitismanibusfuper caput ſuum . ] Quod naturale fi- A CA PVT XV.
-gnum eſtſeu podorisſeu doloris, ve patet in ætate tenella & Abſalom conciliatoſibi variis fraudibus fauore populi, aduerſuspa
rudi, qua pueri, cum aliquid accidit cuius ipfos pudet & do trem ſuum coniuratin Hebron ..Dauid vrbe excedit cum fuis , re
let, nec celare pollunt, ſolent faciein vel etiam caput totum miffo ed Chufai, ut confilium Achitophel fubuertar.
manibus operire. Sic Ieremiæ 2. Iudææ dicitur , Ab Ægypto
confunderis,ficut confuſa es ab Aſſur, & manus tuæ erunt fuper ca ¥ . 2. Vxta introitum porta , ) [purà ciuitatis Ierofolymitanæ ,
put tuum ,& C.14. Confuſiſunt,operuerunt capita ſua . publentu difceptabantur caufæ , & frequentes
8.29. Fecerunt pueri Abfalom adverſum Amnon , ficut pracepe populoruJvbmi conu icæ s.
rat eis, ] nempe temulentum ſeu vino prorſusexhilaratum ficis V.3.Non eft quite audiat cerſtitutus à rege, q.d.Iudices quos
& gladiis corifoderunt.
Notac Dionyſius, feruos illos fuiſſe Gentiles ex Gellur rex conſti
tuæ licet æquif omnes
tuit , fimæ corrupmuner
, vtpote ti ſunt,ibusneque faueb
in cranfu unt caulæ
erſum acti.
ſubditos Tholinai auimaterniAbſaloni, quibuſcum etian Neque eniin iam religio aut iuſticia ; ſed ſola largitio ac pri
mox ad eundem auum ſuum profugit. commoditas dominatur in foro.
uataW.7. Poft quadra ginta annos,) æræ vulgatæ regum in Iſraële:
V.39 . Ceffauitquerex Dauid perſequi Abſalom , ] ſatis effe ra
tus , animum erga eum exhibuifle indignationis & iræ ple qux coepit ab electione Saülis. Solet enim calculus anno
num :malebatque filium in longo exilio refpiſcere , quàin rum inchoariab aliquamagna & notabili Reipubl.inutatio
recenti,adhuc delicto impænitentem armis obrui. Seleucid
Conſolarusſuper Amnon interitu ,įteinpore dolorem mitigan ne.S æra ttGræc
annoic12.po mortorui
em nAlex
,ſeu andr ib Mag arum ,ab occu
niæra Augupata Syria
ſti,ab oc-, 6 Chronici
te, & furorem ſedante,maximè cùmexpenderec , Amnonem cupato Iimperio Romanoc poft expugnatam Ægyptun.Erant
iuftas ſuæ necis cauſas dedifle,neque toto biennio vel ſemel .ergo iain tranſacti in regno à Dauide 37. anni , præter pro
verbis à fe reprehenfum , v. 21. Inultò minùs condigna poe : pter : quibus fiaddas biennium Saülis , habebis annuin 40. c Ibid.c.44
na caſtigatuin fuiſſe.
quo rebellaſle hic dicitur Abſalom parenti ſuo. Ita ex He
B bræis R.Salomon & R.Dauid , & ex iis Abulenſis , loannes
Mariana , Emmanuel Sà , & Gaſpar San&tius :licet horum
CAP v T XIV . quidam arceffant hanc æram à prima vnctione Dauidis per
loub Thecuita mulieris ſolertia impetrat à Dauide reditum Abſalo Samuibus
menf ëlempoftfacta .Sed
prim hæcis
a Saül ,vtiniti i 1.,Reg.
docugit
fiipra àconti 13.v.1.paucis
atqu e ita ferè in
mo in leruſalem : fed redux biennio toto non admittitur in con idem recidit cum æra Saülis.
fpectum patris,donec incenfi-meſe loab illius interuentu oſculum V.11. Cum Abſalom inter alios ierunt ducenti viri ſimplici cor
impetrauit à purente.
de, caufam conſpiracionis filij in patrem penitus ignorantes. ] H. )
Hos tecum traxitcallidus adoleſcens , parrim yt parenti
ſubfidiuin ſub,
5.4. Eina me rex. ] Familiarisſupplicum ,& quafilegitiina traheret etiam iitud toț fortium virorum :partim
lip.16. verf.35. vt omnes Deo fupplices eadem vtantur for vt popul
rari regem facere
le , &o fucum t,oinnia
proclamari iftaefieri,adeóque
volent ac iubente patre & inaug
, à quou
mula, Salua nos Deus. Et frequentiflimuin erat in Hebræorum in eam rem lubiniiſi eflent tam mulci ,tam notæ fideimimitri.
orationibus Oſanna, id elt,falua obſecro.
¥ .9. In mefit iniquitas,] quafi dicat. Si quis fortè fcrupulus Et verofimile id faciebat , quòd Abſalom præ omnibus aliis
regiis filiis etiam exmaterno genere, regia proles eflet, ex fi
peccati, ô rex, te retardet , q! o minùs filiuin meum fratrici lia regis Geflur procreatus: in quem , vtpote omnium nobi
dam à debito legibus ſupplicio liberes , illud omnein caput liſfimum , rex Dauid iam ætate grauis , ac penè feptuagena
meum deriuari volo .Sic & Abigail 1.Reg.25.v.24.mariti ſui rius, ſceptrum haud dubiè tranſcripſiſſe iactabatur.
peccatum : fic Rebecca Genef.27.v.13.inaledictionem Iſaaci
in ſe recepit . 1.14. Surgite,fugiamus. ] Fugiet tantusbellator ; & ex vrbe
V.13. Quare locutus eſt rex verbum iftud?] Id eft,quare decre pollit Verùmmunit
fugier? adeò , vrà
fugaa hæc nonfolis claudis fuit,
à timore eocacis feda à propu
folertgnari - 2.Reg.s.
i pru- V.6.
uit, quòd non reducet eie&tum filium ſuum Abſalomuin ? quod dentiſfimiducis ingenio. Sciebat enim placandum fibi ante
& contra populum Dei eſt, id eſt , contra omnium vota , & bo
tum totius regni : & peccatum in Deum , qui vult offenſas С quo omnia hæc humili
omnia pænitentis
mala fibianimiobſequio
immitti ſentiebat iratuin
: namNumen
per Pro ,à
etiam holtibus remitti : quod ni faciat Abſalomo Dauid , phetam Nathan audierar , Ego ſuſcitabo ſuper te malum dedomo
plurium toti populo & grauiſſimorum malorum cauſa erit, tua, C.12. v.is. Deinde nolebat optimus princeps , ciuitatem
cum Abſaloin vt pòrt euidentiùsapparuit )multorum ad ſe regiam ſui cauſa quidquam aduerſiab infelto holte pati.Ne
ftudia atque animos , qua eratinorum ſuauitate , pellexerit , que erat vrbs tanta, tot incolis referta , commeatu neceſſario
qui cauſa illius reducendianna libenter ſument,ficut fecêre
polteà in caufa , quæ nullam præ hac videbatur habere ſpe inſtructa
ſet. Ergo,vrbe quoegreditu
velpaucis rpius fenex obfidion
diebus em tolerare
cum domeftic is, & præpof
ciem æquitatis .
cohortib pedes egreditu imò nudipes
W.14 . Omnes morimur, eo quaſi aqua dilabimur in terram .] operto præ confuſione capuie (vtdixi cap.13.v.19.) & flens, &&
torianis us , & r , ,
Non eſt ergo cur Abſalomum præpropera morte de medio orans atque ita publicæ pænitentiæ armis Deum ſibi ſuiſque
tollere feltines,cùm vita illius fponte lua properer celerrimè ante omnia placare contendit , donecper torrentem Cedron
admortem.Etquid proderit Amnoni vindicta ſui cauſa quæ ad fummitatem montis oliuarum aſcendit , in quo
adorpop
fica cùm non poflit quantumcunque magnâ reuocari in vi Dominum , nempe ſacrificio ſolennipro ſua ſuiq ue aturuli
us erat
in
tam quiiam mor eft
tuus , & inft ar aqu æ in terr am diſp eriä col umitate ; quo d rece pto tuin mor e in exce lſis montibus
euanuit ? Ita Vatablus & Sanctius.
offerri conſueuerat.
$ . 17. Fiat verbum Dominimei; putà promiſſum de indem Nota hîc typun & figuram Chriſti per eundem torrentem
nitate fratricidæ curanda , fiat , inquain ‫و‬, ficut , ſacrificium , ] Cedron ad villain Gethſemani in pede montis Oliuarum
id eſt, ſacroſanctum , ratun,inuiolatum , & cuinihil vlla ex cum diſcipulis fuis ad orandun exeuntis,ſeque ad cruentum
parte deſit quod non perfe&tè compleatur. Et licèt fortè de crucis facrificium accingentis.
futuri non fint, qui vel odio , vel peruerſo ſtudio id diſ V.19 . Ethai Gethaus. ] Id elt , è Geth Palæſtinorum trans
ſu adeant;
hos rex inorarinon debet , vtpote qui eft ficut An fuga nuper ad Dauidem , & nunc eidem fidusfugæ comes:
gelus Dei , neque deverbis autopinione hominum quidquam princeps fuit admodum bellicolus : cui& tertiam exercitus
laborat, neque ab illis velmaledictionem , vel benedictionem aut o fui partem aduerfus Abſalomum in aciem educendam rex
quærit, aur curat : fed folùm quid religio , quid diuina vo coinmiſit, infrà c.18.
Juntas exigat , inquirit :
7.26. Ponderabat Abſalom , id eft, appendebat venales, $ .27.per
phetas videns.]
6 vrim id eft , .ô 6facerdos,qui vides, id eft, Pro
& tummim
capilloscapitisfuiducentis ficlis , į ſeu florenis Belgicis, id eſt, b Exod . 28.
ducatis feu ſcutis aureis octoginta , monetæ Romanz. a Vig .
nderibus. Tanti fiebant vel pauculæ vnciæ tam nobilis capillitij. Ne
ePoProleg.de
CA PVT XVI.
1

que enim hic de pondereagitur ( yt putat Mariana , & qui Sibe procuratori Miphiboſethi, quòd cibaria fugientiſubminiſtraret in
dam alij,)fed de pretio.Nam prodigio fum eſſet imò ridicu via , confert Dauid omnia bona heri fui : Semel maledicum vetat
lum , capillis vnius hominis anniuerſaria tonfionetantum
ponderis ineffe , quantum non habentbina ouium aut capra occidi.
uxores Dauidis ingreffus
Abfalom publicè Ieruſalem
conſtupra t. , conſilio Achitophel decem
rum vellera :nempeocto librasRomanas cum criente . Non
eft tamen veroſinile , Abſalomum regis tanti filium , quæ
ftum ex capillis ſuis publicè venum propoſitis quæfiuiſſe : ¥ .1. Entum mafis malatharum , ] Id eft, caricarum , vt tran
ſed dono dabar cui volebat è fuis ; quideindepretium CENTE Itulic Chaldæus, id eft, ficuum aridarum .
qua V.10 . Dominus præcepit ei, tanquam lictori ſuo , vtmaledicat
le dixi, àpuellis Solymitanis,flauosillosac rutilos in fui ca Dauidi,} Id eſt,ſua Dauidi ſcelera olim adıniſſa exprobret,&
pitis adſcititium ornatum magna contentione ambientibus , publice coarguat.Sciebat enim Dauid le ſuis ſceleribus co
facillimè extorquebant. Ita sanctius, & alij.
meritum effe eiuſmodi exprobrationem ſeu maledictionein
neque poſle fatmulta,ſat acerba in ſe probra & conuicia ia
ci. Perſuadebat etiam ſibi, Deuin , vtpote omnium Domi
Iac. Tirini Tom . I. num , ifto Semeï tanquam inſtrumento ſuo vti voluifle ad
inſultandum Dauidi , & exprobrandum adınilla antè ſce
1 :2 lera , LA
LYON
 100 Commentarius in Lib.II. Reg .
lera , atque hoc ſenſu maledicendum Dauidi. De quo ali Quiingreffuseft ,non legitimè, fed furtiuè,ad Abigail filiam
quid dicam in pene fimili, Iob.z v.1 Poterat ergo Dauid iu Naas,] ſeu leſſe, quia hic binomius erat,vt conftat ex 1.Para
ltè fibi quoque perſuadere , Deum id Seneitanquam ſuo li- A lip.z. V.13.vbi iidem filij, filiæ & nepotes tribuuntur Ieſſe,feu
Etori præcepiffe : licetipſe limites excederet mandati diuini Ilaï, quihoc loco dicuntur elle Naas. Ex dictis colligi vide
& veris criininibus inter exprobrandum multa falſa admiſ tur,Amaſam ex illegitimo thoro prognatuin fuiſſe .
ceret. Vnde licer nihiltale Deus illi præcepiſſet , poterat ta W.27 . Sobi filius Nars, ) regis Ammonitarum . Erat hic frater
men Dauid piè id credere , & conſequenter etiam affirmare. Hanon, eius qui legatis Dauidis barbam ignominiosè præci
Et fic in fignificatione propria poffet hic accipi verbum pre dit & veltes. Hunc enim Dauid loco fratris regem conſti
cepit & preceptum . Vel, fi inauis , dic impropriè accipi , vt cuerat,inquitS.Hieronymus. Cuius beneficij ille memor,iam
dixi exuli & fugitiuo Dauidi ea defert vitæ ſubſidia, & dignita
idem fitsquod
Genef.4 permiſit cùm
. Similimodo poſſet dus
exponen expedire, iuxta
S.Auguft inuseacumquædicit, tis ornamenta , quæ hîc Scriptura commemorat , putà fru
Auguſt. de Deum voluntatem Semez vitio fuo malam inclinaffe in hoc maledi inentum ,pecora , obfonium oinne genus, Itratoria, tapetia, &
Gratia & lib. Hum , id eft , inclinatam ad maledicendum impediuiſſe ne reliqua fupellectilia.
arb.c.20
in aliud maledictigenusſe flecterec,dimille tamen vt in hæc
talia ferretur. Sicut immifiſſe dicereturleonem , quivinctum CAP VT XVIII.
catena detinens, rugientein fæuientémquepromiſcuè in om
nes , detineretne in amicos incurreret , dimitteret vein fu Abſalon pralio victus,ex fuga quercui inne&titur,& pendulus à Ioab
rem auc holtem ferretur. Quacumque autem ratione vſur transfoditur : quem amarè deflet Dauid .
pes hic vocein precepti, cum ex parte Dei & intentione ipſius
non feratur in rem per le malam , fed indifferentem , fiprio V. 6 . A &tum eſt pralium in ſaltu Ephraim . ] Certum eſt com
re modo vſurpes ;aut, fi polteriore , non ſehabeat niſi per
milline:malitia verò omnis à ſola voluntate Semnei proma ditide,iuxta Mahanaim . Nain ex cap.fequenti verf.15.conftat
-narit : non poteft ipſe vlla ex parte à peccato ,& quidein gra peracto bello Dauidem vt Ierofolymam rediret , rurſus traie
uiſlino , excufari.Vnde & Dauid 3.Regum 2. verſ.8. iliam ciſſe lordanem . Qua ergo ratione locus in quo commiffum eft
eandemn , quàm hic in Deum referre videtur ,maledictionem B prælium ,vocatur hîcfaltus Ephraim ,cùm tribusEphraimitica
vocat peſſimum , vtpotè à peifimo Semei corde & peffima in cis Iordanem tota conſideret ? Emmanuël Sà dicit , Ephrai
tentione profectam . mitas Jordane tranſmiſſo ſolere pecora iſtic ſua pafcere:
VbiNota ,pro eo quod Vulgatus habet peſſima, in Hebræo loannes Mariana , Ephraimitas faltum illum poffedille; for
elle nimretſet. Quam vocem Hebræitefte S.Hieronymo di ſan enim ſibipretio coëmerant. Sed malim cum Abulenfi &
‫ גמרצה‬cunt componi ex quinque litteris acroſticis feu initialibus, Sanctio dicere ,faltum illum dictum fuiſſe Ephraim ,ab inſigni
Hier.in. in quæ quinque dictionumiviin obtineant, & totidem conuicia illa clade quam Ephralinitæ cùm rebelles eſſent lephte, iſtic
Quaft Hebr. deſignent à Semei in Dauidein coniecta.Per primam num de acceperunt , cæſisex illa tribu quadraginta duobusmillibus
‫ באף‬ſignaturnoëph,id elt,adislter,propter adulterium cum Bechla in codem loco,venarratur Iudicum 12.) v.1.vſquead 6.Qua
bee.Per lecundam mem ,Moabita,eò quod Dauid ex ignobili re fanè clades ſat habuit caufæ , ( curmore etiam nunc rece
‫ ורצח‬Ruth Moabitide genus duceret.Per tertiam , resh , rotſeach , id pto) faltus ille , quitotmillium ex illa tribu ſanguine com
ylig elt,hoinicida , propter Vriam , & tot alios émedio lublatos. maduit,exinceps faitus Ephraim appellaripotuerit.
Per quartam , thľade, tſarusah , id eft, leproſus,eò quòd Dauid V.8. Multò plures faltas conſumpſerat,quàm voraueratgladius.]
‫ חוענח‬jain non aliter eiectus ex vrbe videretur,quàm foleant leprofi, Nempe præcipitia & follæ occultæ in quas corruerunt fu
quoruin conſortium omnes horrent & execrantur. Per quin gientes, inquit Abulenfis & Vatablus: vel etiam beltiæ ſal
tam tau deâgnatur cobeban, quod abominabile ſignificat. Si cus è lacibulis prorumpentes,vt ex traditioneHebræorum do
-mile habes Danielis 5. in illo Mane, thechel,phares. cet S.Hieronymus, Angelomus , Caietanus, Sà, Mariana, &
Chaldæus, plurimos e loco prælij profugos abſumpſerunt.
Niſimalis cum Sanctio dicere , cælis iam in loco prælij vi
CA PVT XVII. gintimillibus, è reliquo fugientium numero longè plures hinc
inde palantes,labore, fame, ſiti, adde & inſequentium ferro ,
Alterum Achitophelis conſilium de obruendo ftatim Dauide, dextrè
fubuertit Chufar:quarelaqueo fe fufpendit Achitophel.Dauid Ior confectos fuiſſe ; dicique Saltum conſumpfiffe,pro eo quod di
danem tranfit cum ſuis, cui treseiusamicineceſſaria per vim ſub ceretur in faltus conſumptos eſſe : ye dicitur. Talis vrbs cecidir
Chottem ,id eft , talis vrbis incolæ : Talis vrbs triumphauit, id
..

miniſtrant.
8.11. [ Ttueris in medio eorum . ) Petierat inter alia Achito
Ephel, vt ipfe præficeretur exercitui imperator , dum
ait, Eligam mihi duodecim millia,con perſequar,ospercutiam Dauid . reain fuiſſe columbam . Ego mauſolæum fuiſſe crediderin,in
Id verò improbat quoque Chuſai, & vult ipſummet regein
Abſalomum bellis intereſſe, illiúſque auſpiciis omnia admi
niftrari , vtpote quem militespluris eſſent facturi , & qui in
cominodis omnibus faciliùs occurrere poſſit. Vt optimè de
claratOnoſander Strategicus, & Synefius in oratione ad Im
Onorand.4. peratorem Arcadium : & experientia fæpè docuit. Accom
C.2 . dat verò Chufaitotam orationem ſuam ad inſani Abſalomi teàmeditabatur :nam loco ſuperbimauſolæi, quod conden
vaniſſimum ingenium , vt rationibus ſuis fidem & pondus
concilier.
V.17. Iuxta fontem Rogel.] Is, vt patet ex Ioſuë 15. erat pro
pe leruſalem , ſecernebátque tribum Iuda à tribu Benjamin
ad plagam Meridionalem .Et putatur is eſſe, qui à nonnullis
vocatur fonsfullonis:à quo & ager fullone nomen acceperit. Ad
hunc fontem ancilla quædam , ſpecie lauandipannos (vt lo
fephus & Hebræi,tefte S. Hieronymo tradunt)miſia elt , vt
vt quid in vrbe geftum effet , duobus adoleſcentibus haud
procul à fonte præftolantibus aperiret.
V.19. Siccant
nepriſanas,] id elt, grana hordei decorticata,vel D Sic 1.Reg.15. v. 12. vbi deSaüle legimus , Erexit ſibifornicem
etiam frumenti,orizz & alia grana,ad polentam inde confi
ciendam . Quæ cùm ficcari ſoleant ad folem dum ismaximè triumphalem ;in Hebræo eft,ftatuitſibimanum.Porrò tam Saül,
Hieron . in
Trad.Hebr. feruet,hinc colligividetur,belluin iltud Abſalomiſubæſta
tem contigiffe .
1.24. Dauid autem venit in Caſtra, ) LXX . Hebræum Maha
naim feruarunt,quod caftra quidem ſignificat , fed hic eſt no
men ciuitatis iuxta regionem Galaatidem , haud proculab
Ammonitide,vt colligitur ex 7.27 .Porrò nomen vrbi illi im
poſuit olim Iacob Geneſis 32.7.2 . Cùm vidiſſet Iacob obuiam
ſibi Angelos Dei, ait,Caftra Dei ſunt hec : & appellauit nomen
loci illius Mahanaim , id eft,Caftra. Et forfan (pe ſimilis de coe
lo adiutorij Dauid hunc ſibi locuin præcipuè delegit.Verum
& ciuitas ipſa , iuxta nomen ſuum ; fatis videbatur ad refi
ftendum inunita. Interim magna hominum vis ad Dauidem
vndique confluxit , ynde tres acies poft paulò conflatæ ſunt,
quæ innumeris Abſalomicopiis oppofitæ fuerunc.
W.25. Ietra de Iſraëli,] Id eit, Iſraelita,1. Paral.z.v.17 .Idein
hic parens Amalæ vocatur lether Iſmaëlites.Quod nomen for
titus videtur ab habitatione inter:1ſmaëlitas,ficut fexcenti viri
præſidiarij Dauidis dicebantur Gethai , quia aliquamdiu
commorati fueranrin Geth .
eft,in tali vrbe triumphatum eſt.
9.18. Porrò Abſalom erexerat ſibititulum , ] id eft,monumen
tum ſui pro pofteris. Hunc titulum dicit Ioſephus marmo
quo cadauer defuncti regio more olim conderetur.Vt, quan
do nullos turcepiffet filios,qui parentismemoriam continua
rent , ſaltem lapides illimuti , fignis notaci hieroglyphicis,
de ſua vitâ , rebúſque geſtis ad polteros loquerentur. Et ideò
forſan mentionem hic iftiustituli inducit Scriptura,vt often
dat, longè aliter Abſalomo contigifle, quàm ipfe fecum an
do cadaueri ſuomagnis impenſis pararat,vili ac probroſo la
pidum aceruo te&tus fuit : qui ipfi apud pofteros non laudi
vel honori,ſed horrori eſt & execrationi, etiam Mahometa
nis,vt teftantur qui loca terræ ſanctæ peragrarunt;
Hic titulus appellatur Manus Abfalom , vſque ad hanc diem ]
Manuu , id eft , opus eximijartificij Sicut itatuam vocamus
manum ſtatuarij fcripturam vel pi&turam manuin ſcriptoris
vel pictoris.SicMartialis ,
Quis labor in phiala ?do&ti Myos,anne Myronis ?
Mentoris hac manus eſt, An Polyclete tua ?
quàm Abſalom dicuntur fibi manum erexiſſe, non eo ſenſu
quaſı propriam ipfimanum ad tituli ſui conſtructionem ad
mouerint,ſed quod alienam peritorum artificum manum ære
ſuo in id conduxerint.Vallis verò regis,in qua ſuum hunctitu
luin erexitAbfaloin,videtur eſſe Tophetfeu gehenna,quæ poftea
dicta fuit vallis regis Iofaphat.
Dixcrat enim Abſalom , Non habeo filium . ] Ergo velmortui
iam tunc erant tres illi Abſalomifilij ,de quibus ſuprà c.14.
verf.7 . vt plerique volunt.yel certè titulum hunc erexit cùm
nullum adhuc filium haberet , & omnem futuræ prolis fpem
abieciffet,veSanctius opinatur.
CA PVT XIX .
Dauid monitu Ioab ceſ at plangere Abſalomum , do vniuerſas tribus
Ifraël fibi reconciliat:rıducitur cum triumpho in Ierufalem : Semei
veniã precanti ignofcit:Miphiboſe:ho fe excuſantidimidiam bono
rum partem reftituit.Iſraëlcum Iuda pro Dauide acriter contendit.
9.4.
Ex operuit caput ſuum .] Quod erat ingentis ſeu mce
R Faris teu pudoris fignum ,vt dixi c.13.v.19,
VII. CHP
 Caput XX . & XXI
Ý . 11: Cur venitis nouifſimi?Nempe viros Iuda domi con
tinebat conſciencia ſceleris & perfidiæ , qua præ reliquis tri
bubuspeccarant , & fortè primirebellionis Abfalomi fau- A
tores ac lequaces fuerant , ve qui perdito iuuenipropius fre
quentiúſque aflueuerant. Qua re cognitâ Dauid , fimúlque
metuens , ne deſperantes de gratia recuperanda , vrbem re
giam aduerſus ſe defendere ſtatuerent , atque ita reftitutio
nem ac reditum fuum præpedirent ; omni ſtudio per princi
pes ſacerdotum , qui lerofolymisaderant,illos fibi concilia
re conacur : cadeinque operá ipfum quoque principem ad
uerfarij exercitus Amaſam ,oblato eimiliciæ ſuæ iinperio ,lo
co Ioab ,ſibidemereri,cotúmque cum ipſo exercitum ſuas ad
partes traducere ftudet.
V. 20. Hodie primusveni de omnidomo Ioſeph. ] Atque Se
meï eracde tribu Benjamin,vtconftat ex cap.16.verf.is.quo
modo ergo hic dicitur veniffe de domo IoſephiReſpondeo , To
ta domus Iſraël in Scripturis yocari folet domus Ioſeph.Pfal.79 . occurret quæſtio difficilior, dici folet, Adi Abelam : Interroga
Qui regis iſraël,intende : quideducis velutouem Ioſeph.Similia ha
bes Pfal.z6. v.16 . & Pral.8o.V.7 . Zachar.io.v.6 . Cuius ratio
eft , quòd in Ægypto celebrius effet nomen Ioſephi', quàm
Iſraëlis aut lacobi: & quia loſeph in Ægypto fratribus fuis
pro parente fuit aliinenta gratis onnia illis præbens;denique
quia Ioſeph loco Ruben nactus eſt primogeniti dignitatem ,à
quo fæpè tota familia denominari ſolet , 1. Paralip.s. Ruben
fait primogenitus:ſed , cùm violaſſet thorum patrisfui, data ſunt B exſcindis, quæ vtiliormagiſque neceffaria eft toti populo ,
primogenita eius Ioſepho.
V.23. Et aitrex Simei,Non morieris.]Supple hocdie,autmea
manu, aut quamdiu viuam . Hincnon obſtante hoc promiſſo
etiam iurato,potuit Dauid filio fuo Salomoni præfcribere 3.
Reg.2 .ne pateretur illius ſcelus abire iinpunitum . Ita Abu
lenſis, Sanctius & alij.
6.29. Fixum eft quod locutusſum.Id eſt, ratam volo effe fen
rentiam qua Saülis bona tibi antè conceſſa donauiSibæ . Sic
tamen illam nunc tempore , vt non nifi pro inediecatema
neant Siba : altera medietas reddatur tibi. Tu ego Saba diuidi
te poſſeſſiones. ] Facilè cognouit Dauid nullain in Miphibo
ſecho hæfiffe culpam , tum ex eius illuuie & ſordibus iam
pridem contractis : tuin ex filencio Sibæ adftantis , nec con
tradicentis , vt colligitur ex v.17. Noluit tamen vel ex vere
cundia, vel ne ingratus in Sibam videretur,prorſus reuocare
Tententiam : ſed partiri ex æquo iuſſit. In quo putat Abulen
fis & Caietanusgrauiterpeccaffe Dauidem dum iniuftè fpo
Hieron . in liatbonis ſuis innocentein . Et Hebræi,telte S. Hieronymo,
Trad.Hebr.
putant , ob eam cauſam diuiſum pofteà fuiffe regnum Ifraë
liticum , & maiorem partein à Roboamo diuulſam & ad le
roboamum tranſlatam fuiffe,vt dixi 1.Reg.20. V.42. Sed alia
fuere grauiora peccata pofterorú Dauidis propter quæ diui- C *. . Damguinem in utemeludit Gabaonitarum.
ſum fuitregnum . Imò proptermerita Dauidis factum ,ne to
à familia Dauidi ad alienam tranfiret 3.Reg.11.
V.32.regnum
cum 34. & 36.Deinde crediderim , Dauidem , vt erat inge
nio admoduin liberali , Miphiboſetho iacturam illam dimi
Abulchl.hic diæ partis bonorum , alia via abundè compenſaſſe , vt etiam
quart.3o. Abulenfis fufpicatur.
V.37. Seruus tunus Chanaam .] Addunt Lxx . filiusmeus.Suo
enim loco voluit filium ſuum ſubſtitui apud Dauidem .
V.41. Quare tefurati ſuntfratres noftri “ ] Id eft, quare ſola
tribus Iuda, infciis reliquiis tribubus,quali furtiuè folemnein *columitatis, ytnarratur Ioſuë 9.V.15 .
hanc regis reductionem fibi vendicauit ? Non quòd nulli
adeflent ex reliquis tribubus : nam & Semeï ſecum habebat
wille viros de Benjamin v.17. & media pars de populo Iſraël, dici
turv.40.regi affuiffe. Sed ,quòdmaior pars comitantium re
gem eſſet de tribu Iuda , vepote duplo inaior , quàm ex aliis
limulomnibus tribubus Ifraël: & quod auſpiciis ac nomine
uribus Iudaomnia gererentur quæ triunphalem regis redu
&tionem concernebant.Id verò ægrè tuleruntreliquæ tribus,
& occafionem inde ſumpſerunt fefe à tribu Iuda hoſtiliter
ſeiungendi. Aliquid fimile olim acciderat tribui Ephraim
Iudicum 12. cììm Iephte deuictis Aminonitis lætus rediret
& triumphans: 11am Ephraimnicæ , quòd ad illud bellum in D nia exemplaria fic habeant: & pro Merob quæ
uitatinon effet , leditionem concitarunt , quæ non niſi cæde
quadraginta duorum millium ſedata fuit.
CAPVT XX.
Tribus Ifraëlitica duce Seba feceffionem faciunt à domo Iuda & Da
uide; ſed capiteminuto Seba ceffat rebellio Ioab Amaſam , vt olim
Almerem , proditoriè occidit.
lon
Prouerbialis eft locutio , qua fignificatur , non eſſe
neceffariain connexionein cum altero,qualis effe foletmem
bri cum corpore ,aut filiorum cum parente à quo hæredita
tem præftolentur. Vtebantur ergo Hebræi hac forinula, qua
fi folemni& legitima,dum negarent ,fibi cum altero futu
rum commercium autconſortium.Sicuti Romani in repudio 'de,dum auibus & feris abigendis inuigilat:idque donec ftilla
ferè fimili formula vei folebant,Restuas tibi habeto, con restuas
tibi agito. Hinc fimili prorſus phrafi repudiaruntpofteà He
bræi imperium Roboami3.Regum 12. Que nobis pars in Da
uid , vel que hereditasin filio Ifar ? Et ſanētus Petrus excom
municauit Simonem Magum Actor. 8. Non eft tibi pars: ne
que sors in ſermone ifto. Contra voluptuarij de lyxy dicune noétu djúque.Andmcem faciebat amor.
Iac. Tirini Tom . I.
. 101
Sapientix 2. Hac eftpars noftra , & hac eft fors (feu hæreditas)
noitra.
V.8. Iuxta lapidem grandem , ſeu iuxca collem ſaxeum præ
altum ,qui eſtin Gabaon , ] in quo erectum erat altare, & voca
batur excelſum Gabaon , vbi & Salomon imınolauit 3.Reg.3.
V.4 .Illud quippe erat excelſum maximum .
$ .9.,Manu dextera tenuit Ioabmentum Amaze , quaſiofrulans
eum .] Vrbanitatis id olim erat & officij , non folum apud He
bræos, ſed & apad Græcos, tefte Plinio , & fimili geltu Ho Plin 1,11.0.454
merus Thetim ſupplicaturam loni , dicit's dextera apprehendiffe Homer.l.a .
mentum eius. Iliad. fub fine.
V.19 . Nonne ego , vrbs Abela , ſum que reſpondeo veritatem in
Ifraël? ] Id ett , ſum academia celeberrima, & quaficom
mune totius Ifraëlis oraculun ; abundans viris fapientiſſi
mis , quidubia nodóſque omnes feu dereligione, leu de po
litia diffoluere folent. Vnde fermone prouerbiali , fi quando
in Abela. Vt alibi dicere folent, Adi Oedipum : Interroga Ordi
pum . Et fic perficiebant, id eft , edocti ab Abelanis quid facto
opus eflet,fecuri aggrediebantur quidquid ſuaſum fuerat, &
felici ſucceflu perficiebant quod volebant.
Et tu queris fubuertere armis hanc ciuitatem tam bene de pu-"
blico meritam , tam ytilein , tam neceffariam ? quafi dicat.
Egregiè ſcilicetde publico inereri tudes , dum ciuitatem
quàm mater filiis fuis:quá excisà,populum yniuerſum codein
ičtu exſcindes.Hoc enim eft quod addit,Precipitashæreditatem
Domini.
¥ . 21. Seba demonte Ephraim ,) Benjaminita erat Seba , vt vt pa
tet verf.1. ſed ex inonte ſito in finibus Benjamin ,qui quod ex
forte Ephraim radices traheret , reſpiceretque tribum
Ephraim ,vocatus fuit mons Ephraim.Sicut apud nos porta fiu
minis vocari folet quæ ducit ad Aumen & reſpicit Aumen
Ira Sanctius.
Ý.26 .Ita erat Sacerdos Dauid,] Chaldaicèjerat princeps, & in
ter primos inaximè familiaris regiDauidi. Quo eodem fenfu
dixi c.8. v.vlt.filios Daudis fuiffe ipfifacerdotes.
CAPVT XXI.
ob Saülis in Gabaonitas iniuftam olim fauitiam , Deus triennali fai
mepunit Iſraëlem . Cui diuertendadepoſcuntur traduntúrqueno
xa ſeptem nepotes Saülis , qui crucibus omnes affixiſunt :ſed offa
eorum , unà cum oſſibusSaüles cr Ionatha iubet Dauid honorificè
Sepeliri.Recenſentur quaterna Dauidis pralia contra Philifthaos.
V.2.Porrò Gabaonita erant reliquia Amorrhaorum .] Erant pro
priè ex Hebræorum genere , Iofuë 11. verf, 18. Sed Amor
rhæi, vtpotè oinnium habitatorun terræ promiſfionis poten
tiſſuni , reliquis nationibus fuum indiderant nomen. Hinc
omnes Palæītinæ incolæ vocari folent Amorrhæi , Gene
fis 15. Nondum impletæ ſuntiniquitates Amorrhaorum . Amos 2 ,
Ego autem exterminaui Amorrhaum ,& c .
Filijquippe Iſraël iurauerantGabaonitis, ]pacem & foedus in
Sed Saiil zelomotus quaſi profiliis Iſraël ,Iuda,] id eft,qua
ſi ſuppleturus id quod illi omiſerant. Putabat enim Saül ; in
quit Abulenfis ) quòd Ioſuë ea princeps populinon potuerint dimit
tere viuentesGabaonitas, in eóque peccaffè tam ipſos, quàin ſequa
ces ipforum omnes,qui Gabaonitis pepercerunt,( vt iple Saül pec
cauit parcendo Amalecitis quibuſdain . ) Ideò vt ipſe vindicar
ret Ifraëlitas ab illo peccato nihil penſihabens iuramentum quo
cauerantdeditiis, occidit quot potuit Gabaonitas, zelo nonmi
nus iniutto , quàin indiſcreto .
9. 8. Quinque filios Michol quos genuerat Hadrieli. ) Caieta
nus & Canus dicuntlocum hunc effe corruptum , licet om
hos genuerat,
ſuppoſitain effe fterilem Michol. Alij dicunt , hos quinque fi
lios Merob iam defunctæ ,adoptatos fuiffe ab illius forore Mi
chol,ac proindehîc vocari filiosMichol & genitos à Michei quia
non aliter ab illa tractabantur, quàın fi ex ipſa concepci &
geniti forent.
Petes, Quo iure potuit Dauid filios iſtos innoxios tradere
Gabaonitis crucifigendos ? Refpondeo , Inſtinctu , iinò mo
nitu Dei ( vt ex verf. 1. colligitur ) & tanquam executor iu
ftitiæ diuinæ , quá puniuntur ſubinde peccata in tertiam &
& quartam * generationem .Non ſolet tamen id facere Deus, a Exod.20m
niſi etiam filij,maximè adulci,propriis peccatis eam pænam v.si
promeriti fuerint:vti de his veriſimillimum efle docent Caie- Num . 14 .
tanus & Abulenfis . v.:8.
V.10, Rejpha concubina Saüliscilicium ,ſeu rude ftragulum ,
fibi in petra feu rupe vicina,ſubftrauit, vt ibi quieſceret fubin
ret aqua fuper eos de cælo. ] Id eft,donec Deus,expiato iam pec
cato Saülismorte tot filiorum eius, redderet terris pluuiam
quam triennio iratus ſubtraxerat.Plusquàm virili pectoreerac
hæc feinina, quæ nilterrita ſanie tabóque cadaueruin , & foe
tore inde exhalante,etiam belluas à præda fameſcentes arcea
Petes ,
I 3
 102 Commentarius in Lib . II. Reg.
Petes , Quomodo tanto tempore cadauera ifta crucibus
inhærere permiſſa , cum Deuter.21. V. 23. iubeatur , cadauer
crucifixi eadem die fepeliri ? Refpondeo , crucifixio hæcnon A Caietanus , Gloffa , & Sanctius. Huius principis omnium 6.10.
ab Hebræis fiebat , ſed à Gabaonitis , qui lege Hebræorum
non tenebantur ; quoinodo Chrittus, & duo latrones cum il
lo crucifixi, quia non à Iudæo, fed á Romano iudicedamna
ti fuerant, non fuiſſent iuxta legem Iudæorum è crucibus
eodem die depoſici,niſi Iudæiprecibus id à Pilato impetraf
ſent, Ioan.19.v.31. Iuslai rogauerunt Pilatum , ut frangerentur eo
rum crura, tollerentur.Caufa verò cur Gabaonitæ voluerint
iftorum cadauera tain diu in patibulis hærere, fuit,quòd vel
lent publicum diuinæ vltionis , & patrocinij ſui documen
tum quàm diutiffimè excare , & quaquauerſum propalari , ne
quis in posterum quid Saüli funile aduerſus ſuain gentem at .
tentare
9. 19.auderet. tus Sanctius.
AdeodaIta filius fultus polymitarius. ] Vulgatus, vt lifthaos )non ſolus, ſed vnà cum lesbaam , (vt habetur dicto lo
6 Proleg. de alibi6 millies appellatiua ponit nomina pro propriis , ſeu
nominum fignificationes pro ipſis nominibus. Nam nomen
idiotiin .
Hebr.9.17 viri illius erat, Elchana filius Laere Orgim : quod appellatiuè ſi
gnificat, Adeodatum filium Saltus ſeu filuæ , polymitarium , id eft,
tinctorem variis coloribus. Ita habent Lxx . Chaldæus, Pa
gninus, Tigurina, Iſidorus , Caietanus, Sanctius & alij.Hic
percuſſit Goliad Gethaum , id eft , fratrem Goliath Gethei, vtex
preſse dicitur lib.i. Paralip. cap.20. fratrem , inquam , finon
ſanguine , certè fimilitudine roboris & ftaturæ : ficut Pro- B preſsè ponuntur verf.13.& 14.Allegoricè ficiebat Dauid lan
uerb.17 . v.9 . Qui mollis eſt in opere ſuo, frater eft fua opera difſi guinem & facrificium Chrifti ex Bethlehem naſcitur, inquit
pantis.
Nota,bella hæc cum Philifthæis gefta.vt & famem trien
nalem ,de qua initio huiuscapitis , & quæ duobus ſequenti
bus capitibus continentur , probabilius videri ante rebellio
nem Abſalomni contigiffe , nempepoſt violatun Vriæ thala
mum , cuius tamen violari poenas voluit ordine recenſere
ſcriptor facer : reliquis, quæ eò non ſpectabant, in hæc capi
tareiectis. Ita ferè Abulenſis . De Araphamatre iitorum gi.
gantun ,vndeftirps Raphaim , vide quæ dixi 1.Reg.17. V.4.
CA PVT XXII.
Canticum Euchariſticum ſeu gratiarum actionis , quo rex Dauid pro
ſua ab omnibus liberationedebitas Deo grates perfoluit.
Occaput continet Pſalmum 17.Pfalterij : nifi quòd in
mus. Id verò inde accidit, quòd Dauid priùs hunc Pfalmun
rụdiore quodam modo & Itylo compoſuerit , vt Deo pro
tantis tamque frequentibus ab eo acceptis beneficiis gratias
ageret : & talem habemus hunc Pfalmum hoc capite.Partea c tan concitauit commouitque Dauidem , ve populum capitatim
verò liinatuin magis nitidiúſque concinnatum tradidit ſa
cerdoribus, vt in templo deinceps cantaretur: & talis extat
in libro Pſalmorum ,vbi & illum explicabimus.
CA PV T XXIII.
Summarium totius Pſalterij Dauidis: ego ca!alogus virorum ipſius
illuſtrium .
Æcſunt verba Dauid nouifſima, ) ſcilicet quæ Pſalte
non incommodèprimo loco collocari,cùm fint quafititulus
& præfatio totius Pſalterij , & lumina quædam eorum quæ
in Pſalterio toto pluribus locis digelta funt. Primaenim
verba vſquead verf. 3. explicant nomen auctoris , & notas
ac figna quibus ab aliishagiographis diſcerniposlit : Dixit
Dauid filius Iſai , egregius Pſaltes Iſraël : Vir cui conſtitutum eſtde tando, quem Deus ſuo folius noininidoininióque celebran
Chriſto Dei , id eft , cuià Deo conceſſum elt vt rex conſti
tueretur , & vngeretur. Cuius ore & lingua Spiritus ſanctus
locutus eft. A verf. 3. vfque ad 8. explicatur generale argu
mentum vel ſumma eorum quæ in decurſu totius Pſalterij
DeusDauidi inſpirauit : putâ Primò, attributa ſeu proprie- D que ( conniuenterege regiifqueminiftris ) perfolutum non Bonfr. in
rates Dei , vt quòd fit per excellentiam fortis, & iuftus , quòd
dominator omnium , ſed maximèin timore Dei, id elt , eorum qui
Deuni ciment : quia histam cleinenter, tam largiter præ aliis tur. Ita Sanctius & Bonfrerius ex S.Auguſtino,Beda, Lirano, Exod.
indulget, ve horuin quafi folorum curam , neglectis ferè
aliis gerere videatur. Secundò explicatuſ in Pfalmis excel
lentia domus ſeu familiæ Dauidis, quæ propter illuſtres prin
cipes inde exorituros , nominatímque propter Meſſiam , ru
tilat toto orbe ficut lux aurora , oriente ſole , manèabfque nubi
bus , & c. Et quia hæc omnis felicicas à Deo obuenit , ter
tiam . Plalterij ſui partem conſumit in Deo laudando , &
omni ſua proſperitate eidem adſcribenda, verſ.s.Cuneta ſalus
mea ipſe eſt, & omnis voluntasmea ipfe eft,id eft Deum ſolum
volo , foluin amo fuper omnia, in ipfo folo fpero ,de ipfo lo
lo gaudeo. Et iure quidem inerito , cum familiam meam
lus ipfe tam crebris , tam foecundis donis irrigarit, vt non
fit quidquamex ea , quod non germinet, & læra florum fuctuun
que varietate gaudeant. Quartum genusmateriæ pfalmo-
ruin lunt iudicia & plagæ impiorum , quiquafi fpina euellentur
zniuerfi, & c. v.6. vſque ad 8.
V.8. Sedens,in cathedra ſuprentiſſimus, ) Res ſignificata poni
tur pro nomine viri proprio , quod erat lesbaam filius Hacha
n
moni , vt vocatur 1. Paralipom . Ir. verf.11. quod tefte fancto
Hieronymo idem eſt acque ſedens in populo , ſeu in cathedra
Sapientiffimus. Ita ferè L XX. & Ioſephus , Hugo , Vatablus, for.1.7.Antiq.
primitum ſapientia, tum robur bellicum in eo maximè eni
tuit , quòd cùm eſſet opinione alioruin quaſi tenerrimus ligni
vermiculus , à quo parum fibi hoftes metuerunt , tam Itrenuè
tamen ac ſolerter , vemaximam inopinatò ediderititragem ,
& folus ipſe ſemel trecentos (vt habetur 1. Paralip.us.ian ci
tato ) & aliàs rurfus octingentos ſuamanu proftrarit , ad inftar
alterius Ionathe 1.Regum 14. aut Samſonis,Iudicum 15.vtique
cæleftifubfidio extra ordinem adiutus. Ita Eucherius, Beda
Liranus, Abulenfis & Sanctius.
V.9. Eleazar filiusDodo , id eft , a patrui eius ſcilicet, lef- Proleg.de
IdiotilHebr.
baam : cum aſcendiſſent, id eft , fugiſſent ( fic eniin habetur 1. n.17 . :
Paralipom.11. v.13.) viri Iſraël , ftetit, iminotus aduerſus Phi
co Paralip . ) fortè & cum Semma , de quo idem hic afferitur
verf. 12. Et hi idein IoanniMarianæ & quibuſdam aliis vi
dentur elle tres illi, de quibus verf.13. dicitur , quòd per ine
dias Philifthæorum acies attulerint Dauidi aqua deciſterna
bethlehem . Quod videtur contigiſſe eo tempore quo Dauid
Iebuſæis extorſit arcem Sion 2. Reg . 5. verf. 7. Tunc enim 6 Proleg.fu- '
deſcendit Dauid in Praſidium , b Philifthai diffuſi ſunt valleRa prå .
phaim , id eſt , gigantum : ibid .verf.17 . quæ duæ notæ hîc ex
Angelomus, Eucherius & Beda.Morale vide apud S.Ain- Dau Ambroſ.Apoh
id. c.7 .
brolium , Chryſoſtomum , Gregorium & alios. Galpar San Chryfoft.in
čtiusputat , Dauidem hic non liciuiſſe naturalem aquam de pl.so. Greg.
ciſterna Bethleem , nimis hocmuliebre eſſe atque animief- in Reg.1.9.
feminati : ſed recuperationein patriæ ſuæ , quam Philiſthæi « p.39.
cælo Saüle, inuaferant, & valido præſidio detinebant. Hæc
ſanè regio animo digna erat ſitis : quam etiam pòft paulò,vi
pulfis indehoftibus, filiorum ſanguine reitinxit.
CA PVT XXIV.
Iubet Dauid cenſeri populum . Quo nomine corripitur à Gad Pro
pheta : ex tribus flagellis eligit peſtem triduanam , qua 70000.
cadunt. Porro Daud oblato in area Areuna ſacrificio Deum
placat, ceffa :quepeftis.
Ý.1. Ddidit furor Domini iraſci , ] 1. Paralip . 21. dicitur,
uid,vtnumeraret Iſraël: vtrumque enim factum , ſed prior Sa
cenferi iuberet. Dein iratuseft furor Domini.
* . 3: Quid ſibirex vult in re huiuſmodi.] Ioab deterrere vult
regem ab inutili,imò pernicioſo confilio. In quam rem duo
bus vtitur argumentis , quæ 1.Paral. 21. explicantur. Vnuin
oftendit inutilein forè hunc cenſum :Nonne Domine,mirex ,om
nesſerui tui funt? Nullus tibi rebellis , nullus inuidus, aduer
fariusnullus : ad quid ergo hæc populi importuna nunera
tio ? Alterum argumentum declarat fore etiam noxium &
pernicioſun : Quue hoc quærit dominusmeus , quod in peccatum -
..
reputetur,non tibi ſoli led & Iſraëltoti?Sed quodnam hoc tam
graue hîc peccacum ? Reſpondeo ,In Dauide peccatum fuit,
quòd citra iuſſum Dei, & citra neceſſitatein cenſuin eiuſmodi
initituerit ; ſolùm ad oftentandam ſuam potentiam : vnde
S.Ambroſius , & Seuerus Sulpicius ambitionis Dauiduin ac- Ambr.l.de
cuſant,quòd nempe ſibi arrogarit eiuſinodi cenſuin initituc c.9
re, ſuo nominicelebrando , fuoque in omnes dominio often
doreferuarat. In populo verò peccatum fuit , quòd triburum
ſemnificli,feu duorum regalium Hiſpanicorum , quod in eiuf
modi cenfu in vſus templi Dei capitatim pendidebebat , in
agnitionein ſupremidominij Dei, à plurimis , fortè à pleriſ
fueric. vide Exodi 30. verf. 12 . vbi hæc præfcribuntur : & Exod.30.Aug
& ni ſeruentur plaga certa qualem hîc experti ſunt, intenta 9.134.jpg
Abulenfi & Caietano .
.9. Et luſtrata vniuerſa terra,] fed necdum omnibus nume
ratis , nam Leni & Benjamin non numerauit , eòquòd Ioab inuitus
exequeretur regis imperium ,vt habetur in loco Paralip.fuprà ci 4 1.Par.17
tato; & alibi a dicitur, Ioab cæperat numerare,nec compleuit ,quia 1.24
Super hoc ira Dei irrueratin Iſrael. Nempe plureshinc inde qui
tributun neglexerant,fubitamorte profternebantur, aut alia
ignominiofa plaga cælitusimmilla puniebantur, vc dicitur
1.Paral.21.v.z. Quo comperto Ioab territus ad regem excur
rit,detulitque numerum cenſorum ad id tempus capitum , de
ſo Iuda quingenta millia ,.de reliquo Ifraële octingenta mil
lia. Tum percuffitcor Dauid eum , id eft , aculeo peccati com
puncta elf conſcientia Dauidis, vt explicat Chaldæus: cà
quòd cenfum illum alieno tempore ac modo peractun ſen
tiret ex plaga conſequente grauiter diſplicere Deo. Vn
de & ſuperiederi : jullit vetuitque bnumerum eorum qui fue; b.Ibid.17,
rant recenſiri, referri ( vtmoris erat ). in faſtos regios. Sed v.24.
intereà pergebant adhuc alij principes , qui in remo
tioribus tribubus cenſui præssano : & antequam his inno
cuit
1
 Caput I. &
tuit regis inhibitio , collegerantadhuc alia trecenta mil
lia ex Ifraël : vnde 1. Paralip.21. verf. s. dicitur numerus re- , fis, duralſe toto triduo. Quia credibile non eft , Dauidem
cenfitorum Ifraëlitarum fuiffe vndecies centum millia , præter A toto triduo diftuliſle , pænitentiam agere , & pro populo
propter. Ita Caietanus in eum locum .
8.15 . Immiſit Dominus peftilentiam de manevſque ad tempus
conftitutum .] Siinularque enim tribus propoſitis plagis Dauid
pertem eriduanam delegerat eodem manè, eodem temporis
veftigio graffari coepit vbique contagio :durauítque vfque
10l.1,7.Ant. ad prandium eiuſdein diei, inquiunt ixx. & Ioſephus, Ori
hom.16. in genes, Ambrofius, Theodoretus , & Hiſtoria Scholaſtica .
6.10. Orig.
Num.Ambr.in Hebræustextus infinuat , duraſſe vſque ad tempus ſacrificij
P1.39. Thom . veſpertini. Et ita ſentit ſanctus Hieronymus ſecutus He
4.17.Hier.in bræos, & Liranus, Hugo, Dionyſius, EmanuelSa ,Mariana
Trad .Hebr.
fo3.80463.8903 60463. foto 89.80903.6089989463.643. 80kg. sk7.6089.80 9.896360499.00
L I B E R II I.
N quo recenſenturmors Dauidis, inauguratio Salomonis,eiuſqueacta :diuulfio decem tribuum ,à tribu
luda : & acerba dillidia, præliáque reguin Iſraël & Iuda.
CA PVT I.
Abiſag Sunamitis Dauidem iam fenio confe&tum foues e calefacit,
nec ramen ab illo cognoſcitur. Adonias maior natu filiorum
Dauid regnum occupat clam paire. Sed huius iuffu vncto mox Sa.
lomone Adonias fugam capeffit : quem tamen Salomon ixber ſecu
rum dume degere.
VA
RI Ex verò non cognouit eam . ] Vel hinc ergo patei,
hanc Abiſag Sunamiridem id eſt , de Sun's ciuitate
tribus Iſſachar oriundam ,non ancillam fuiſſe Da
uidi, ſed veram vxorem . Vt quid enim diceretur, tanquam
res admodum miranda , hæc virgo à Dauidenon fuiffet co
gnita, nifi legitimè cognofci potuiffet ? Et cur Adonias, cò
quòd ipfam in vxorémortuo Dauide expetiit ,interfici iuſſus
eſtan via fibifternebatad regnum per nuptias ancillæ paren
tis ſui? Abulenfis concedit fuille concubinam ,ſeu ex lecun
Hier.ep.2. ad dariis vxoribus. Sed ſanctus Hieronymus , Theodoretus,
Th & alij in Procopius , Liranus,Dionyſius , Caietanus , & alij dicunt &
hunc locum . primariis fuiſſe .Addit S. Hieronymus, Tropologicè per Su
nainitidem intelligiſapientiam , quæ , vbiomnia alia nacuræ
adiumenta ornamentáque deficiunt,comitatur, recreat'ſola
tur & fouet ſenectutem.Qua verò ratione corpusſenile flac
ceſcente naturali calore , vegetari roboraríque poſſit halitu
Valefius de iuuenili, fusè demonftrat Valeſius, & alijmedici.
ſac, Philoſo .
phiac29.. V.9. Defonte Rogel vide quæ dixi 2.Regum.17.0.17.
1:17. Tu surasti aneille tua , Salomon filius tuusregnabit post c rebus,& priuata inſuper amicitia fimulata,non ſecùs occidit
me. ] Veriſimile eſt. Dauidem id addixiſſe Bethſabee, quan
domortuo iam paruulo ex adulterio concepto , illam extre
me dolentem folatus eſt, 2. Reg.12.V.24. Cùm enim timeret
Bethſabee , ſe ob præteritum crimen repudiandam à rege,
vel faltem proles , quas ex eo ſuſceptura eſſet : exoſasregi
futuras , vel vtminimum poftremo loco habendas in domo
regis;crediturrex ei reſpondiffe,longè aliter actum iri;quin
etiam , qui ex ea naſciturus eſſet filius, præferendum aliis
Hieron . in omnibus, & regium ſolium occupaturun.Ita ſanctus Hiero
Trad.Hebr. nymus ex Hebræoruin traditione, Abulenfis, & Sanctius.Pu
tatur verò diuina reuelatione id indicatun Dauidi etiain
antequam natus eſſet Salomon , imò antequamn conceptus
eſſec. Nam id inſinuat ipfeinet 1. Paralip.28. v.5.cum in pu
blico procerum conſeſſu , ait , cogitanti fibi dertemplo con
ſtruendo dixiſſe Deum :Salomon filius tuusedificabit domum
meam & atria mea :ipſum enim elegi, & c . Item , Elegit Dominus
de filiis meus Salomonem filium meum , ve ſederee in throno rezni.
Atqui cogitarat Dauid de templo conſtruendo diu ante
quàm vel nofſet , vel incautis oculis è ſolario vidiſſet ma
trem Salomonis : ergo. Et vt non expreſiilſet cum Deus no D Chronico Hebræoruin c.16. vbidicitur, Dauid antequame
men Salomonis , hoc ipſo camen quo dicebat , Semen quod
egredietur de vieroino, 2.Reg.7.v.12. id eſt, filiusnon iam na
tus tibi, ſed adhuc naſciturus , edificabie domum nominimeo:
cùm primus poft id tempus Dauidi filiusnatus fit & in viuis
conſeruatus Salomon , facilè colligebat Dauid , diuino de
Creto Saloinonein ad regnum fuiſſe deſtinatum .
21. Erimusego, ego filius meusSalomon peccatores. ] Id eſt,
Deut. 13. habebimus palliin , & publicè traducemur ego vtadultera,
& Salomon filiusmeusvemamzera hebraicè, id eft,de ſcor
to & adulterio natus: & quia conſtat omnibus, Salomonem
deſignatum fuiſſe à te ſucceſſorem regni, fi iam contingat,
Adoniam regno potiri, certo certiùs coger nos tanquain
reosaffectati Iceptri, indigna morte perire. Ita Sanctius.
. 33. Ducite eum in Gihon. ] Fonshic eft aut riuus oppoſi
fitus fonti Rogel , vbi Adonias ex aduerſo inaugurabatur .
Hunc Gihon interpretes volunt eſſe Siloë,cuius aquasEzechias
rex pofteà in vrbein induxit,vt dicitur 2.Paralip.32.v.30. &
Ecclefiaft.48.V.19. Ideò ergo iubet Dauid Salomonem in
augurarari ad fontem Gibon , Id elt, procul & ex oppoſito
loci,vbi erat Adonias, ne duo duoruin iftorum principum
exercitus, ob diuerfa in diuerfos regesſtudia , fi in vicina
loca coiſſent ,manus inter fe confererent, & inauguratio
nem ciuili ſanguine cruentarent.
11 . 103
& Sanctius. Ethoc veriſimilius eſt, quàm quod ait Abulen
deprecari.
V. 17.Cum vidiſſet Dauid Angelum . ) Ex 1. Paralip.21.V.16.
colligividetur, præter Dauidem etiam ſeniorespopuli eum
dem Angelum cum euaginato gladio vidiſſe : vnde etiam
vnà cuin rege , veſtiti ciliciis ceciderunt proni in terram . Et ibi
dem v.2o . dicitur etiam ab Areuna lebuko , quaruor ipfius
filiis viſus fuiſſe.Denique verí.18. ibid.dicitur idem Angelua
precepiſſe Prophetæ Gad , vt. ad auertendam pertem ,monerer
Dauidem dealtari in Area Areuna conſtruendo. De quo vide
plura ibid .
R E G V M.
V. 36. Reſpondit Banaias. Amen. Id eft Fiat ficut rex iubet ,
& Salomon ſit princeps Ifraëlis.Etficloquatur DominusDeus:]
Id ett , etiam Dcus idein velit , iubeat , ratum habeat &
confiriner.
CA PV T 11.
B
Dauid datis Salomoni variis præceptis feliciter moritur. Adonias?
dum petit Atiſag Sunamicidem in uxorem , proprer affectatum
eo dolo regnum occidiiubetur à Salomone. Abiathar pontificatu
priuatur. Ioab in tabernaculo Domini occiditur. Et Semei quoque,
quod contra reges prafcriptum lerofolyma exceßiffet, triennio poft
interficitur.
Bſerua cuftodia: Domini.] Id eſt, mandara,quæ Deus
candi gratia, cum epitafi mox ſubiungit , Via Domini,ceremo
nie, pracepta iudicia, ieftimonia , vtalibi dixi. b In Proleg .
Sicut ſcriptum eſt in lege Moyſi. ] nempe Deuter .17.vbi era de Idiotiſm ,
Hebr. n . 14
duntur præcepta , quæ rex recèns deſignatus feruare debet :
& inter alia , vt tranſcribat Deuteronomium , illudque fa
miliare habeat & aſſiduè legat.
V.5. Noliquid loab fecerit mihi, id eſt,aduerſum me,mihi
que noxium , & toti meo regno perincommodum , cum
duos principes tam veiles tam neceſſarios perfidè ſuſtu
lit : effudit ſanguinem belliin pace. ] Id eft ,pacatis publicis
iſtos principes,quàm li bellum aduerſus ipſos adhuc viguiſ
ſet, quando honeſtè & laudabiliter licèt fanguinem hoſti
lein profundere.Cur Dauid ad hocvſquetempus pepercerit
Ioabo tot ſceleruin reo , cauſam inſinuauimus 2.Reg . 3.ad
illud , Ego delicatus rex. Quia loab princeps cotius exercitus
Dauidici, potentior erat, quàm vt poffet à Dauide coërceri,
vt etiam affirmat hîc Iofephus. Et in continuis grauiffimil- loſ 1.7. An
que bellis, quibus perpetuò exagitatus fuit Dauid , egebat tiq.c.ca.
illius operâ & induftriâ . At Salomon , quiere iam à bellis
vbique partâ, & Ioabo perſenectutem minus publico vtili,
facilè potuit & opera illiuscarere, & exauctoratum condi
gno fupplicio caftigare.
V. 9. Vir ſapiens es. ] Si Salomon tunc vir erat, & vir fa ign.ad Mac
piens, ergo non o & oannoruin puer, vt vult S.Ignatius Martyr: gnclianos.
neque vndecim velduodecim ,yt ſanctusHieronymus:ſed vt mi- Hicr. ep.132.
nimum viginti circiter annorum fuit cum regnum ſuſcepit ? ad Vitalem .
quod vnà cuin parente paucis menſibus adminiftrauit. Idem
colligitur ex c.11.v.4.vbi fenex vocatur,necdum exactis qua
draginta regni fui annis. Et confirmatùr ex Seder-Olam
viuis excederet, vidiſſe nepotulung ſuum Roboamum ex Sa Liran.in 1 3•
lomone procreatum . Ita Liranus , Abulenfis , Pineda & Reg. cap.11 .
Sanctius. Abul. & Sanet .
V.10 . Et fepultus eſt in ciuitate Dauid. ] Id eft, in ea parte in c.3. Pineda
Ieroſolymæ , quam ipſe à Iebuſxo abftulerat, & à ſuo nomni- in Salom.
uio . 1.8.c.præs
2.
ne vocaratciuitatem Dauid ,2.Reg.5.v.9 . Iofephus, Comeltor, n , 6 .
Abulenfis & plures alij pucant , Dauidem cum palatium
fibi regium conftrueret,etiam fepulchrum cadaueri ſuo con
dendo exſtruxiſſe , ſed ſat exile & moderatum :Salomonem
verò id auxiſſe & in magnificuin mauſolæum commutaſſe,
in quo & ipſe recondivoluit. Hocmauſolæum ad tempus
vſque Apoftolorum duraſſe ,conſtatex c.2. A &tuum v.29.dia
cente Pego , Sepulchrum eins eſt apud nos vſque in hodiernum
diem . Tempore Adriani Imperatorisſponte corruitmagna ex Hicr.ep. ad
parte , vt fcribit Dion in vita Adriani. S. Hieronymus affir Marcellam ,
mat,illud ſuo etiain ternpore perftitiffe ,ſequead ınauſolæuin Serlius1 3. de
iftud precari confueuiſle , SebaſtianusSerliusdicit, ipſum il- archice &tus.
lud hoc quoque noftro allo ſuperftes eſſe.Mirum ſan ., & in
ſtar prodigij, poft vrbé lerofolymam toties expugnatain , to
cies exciſam ,mauſolæum iſtud nihil à Chaldæis (qui tamen
reliquorum regum Iuda oſlibus non pepercerunte , nihil å ler. 8. &
Græcis,nihil àRomanis,nihil ab aliis barbaris palſum fuif. Baruch. a.
ſe. Quod vero Ioſephus addit, Salomonein in Dauidis fe
14 pulchrum
 Comm

Reg
Lib.
104

in
---

pulchrum vnà cum cadauere multa talentorum millia intu
lille , quæ multis poft fæculis Hyrcanus inde exculerit,me
rum ipſius figmentum elt.
V.22. Poſtula ei on regnum . ] Cum Adonias primogenitus
effet filiorum regis , & toti populo non ingratus, imò rex
-haud; ita pridem ab oninibus pene conclamatus:honeſta in
$
.
tempus, quin & eâdem illa nocte proximè ante ſomnum ora
tioni intentus , iinmemor aliarum rerum folam ſapientiam à
A Deo poftulaſſe videtur. Quod cum fecifler toto animo in
eam curam intento , nilmirum , fi quod proximè meditabatur
vigilans, idein dormientiſtation occurreret. Deusverò cùn
tam ampla hîc proiniteit Salomonidormienti, non reſpon

fuper ac liberali effet forma, quæ blandamultitudinis con det orationi aut electioni ipfius quam habuit ,authabuiſſe
ciliatrix eft : fi ad hæc iain accederent nuptiæ unSamitidis fibi viſus eſt in ſomnis, fed quam vigilansantè habuithuic
nuper reginæ , & populo propter formæ venuttatein & hone ſimillimam . Vnde non opus eſt affirmare quod affirinant
. Itos mores adınodum gratæ ,proculdubio fuiſſent Adoniæ , Dionyſius, Liranus & Salmeron ,Salomonem in ſomnis abf- Salmer.to ,
mortuo iam Dauide, ad regnum obtinendú prompta facilila que operatione phantaſımnatum , vſum fuiffe libero arbitrio & trad, 12,
que via. Ethoc erat callidum & fraudulentum Ioabi, (de meruiffe,(licèt ex diuino priuilegio id fieri potuiſſe ſentiant Rickard.
ſe ſuiſque rebus alioqui deſperantis , ) itemque Abiathari Richardus de media villa & S. Bonauentura :) nam ante quodlib .
pontificis & aliorum Adoniæ fauentium confilum.Sed fraus ſomnuin ea omnia præſtiterat hæc hic de illo comınemo 9.17.Bon
Itatim ſuboluit Salomoni, qui ſeuero ſupplicio , ne altiores rantur.ita fanétus Auguſtinus, ſanctus Thomas, & ferè alij uent.dilt.
radices inalum ageret , primum in Adoniam , dein & in Ioa Doctores. 9 6.S.Aug
bun, denique & in Abiatharum animaduertit. V. 12. Deditibi cor ſapiens ,in tantum utnullus ante te fimiles ad12.in G
litt.c..
V.27, Erecie Salomon Anlachar, vt non effet facerdos Domini.] tuifuerit , nec pofi te furre&turusfit. ) Comparatio fit non cum S.Tho.I.;
Nempe cùm reus eſſet capitis propter conſpirationem cum Tolis regibus Ifraël, ( vt putant Liranus , Vatablus, Caieta 113.2.2.

.
Adonia contra Saloinoné iam à Deo & à patre regem deſi nus & Emanuel Sà ) fed cum omnibus prorſus totius orbis 29.134.8
gnarum ,mul&tauit illum Salomon ſolo exilio : & confequé- hominibus , ſed vulgari modo procreatis . Et ſermo elt de fa- ad a.
ter impediuic ne deinceps pontificatu fungeretur , ſed is pientia omni naturali , quæ hic infufa fuit Salomoni : non
transferretur ad Sudok , id eſt , referretur ad rectam lineain verò deomni ſupernaturali. Vndenon eft neceffum præferre
Elenzeri primogeniti Aaronis , à quo ante iubente Deo mi Salomonem Adaino,vel Moyfi, vel pleriſque Prophetarum ,
grarat per Heli ad familiam Ithanari, fecundogeniti eiuſde aut Apoltolorum :multò minus B. Virgini vel Chriſto Do Iuſtinus N
Aaronis. Arque ita impleta iam fuit prophetia viri Dei Bmino ,ita ſanctus Iuſtinus, Clemens Alexandrinus,S.Augu tyr.9.25.1
I. Reg . 2. qui pontifici Heli, propter fcelera filiorum eius ſtinus, Philo', Pereira & Sanctius. Nolim tamen ad folain Onhodox
prædixit, facerdotiuin ſuminum ab illo ad æmulam fami a conora.com & politicam ſapientiam id reitringere cum Caie- Clemens!
a Ecr. Reg. liam transferendum . Vide quæ ibidem dixiad V.31 . A tano, nam c.ſeq.verf.33.dicitur etiain depiantis diſſeruiſſe, Stromat.1
22.1.22 . & Nota. Ex hoc Salomonis facto Doctores colligunt, in à cedro que est in Libano, vſque ad hyllopum :item de iumentis,eg Ciuit
fin .Aug..
. c.4.
Chron.c.fl. lege veteri, vtpote temporalia magis quàin ſpiritualia fpe volucribus reptilibus, o piſcibus. Item Sap.7 . v.17.de fe ipfe Philo in vi
Etante, pontificem in politicis & criminalibus regi fubie teftatur, datum fibi à Deo vi ſciar diſpoſitionem orbus terrarum , Mofis lor.
Etum fuifle ; ficut rex in facris ſuberat pontifici. Bellarmi a virtutes clementorum , initium , es conſummationem dem mediets- reira in c.
nus tamen & quidam alij dicunt, Salomonem non vtre tem temporum , annicurſus,erſtellarum diſpojitienes: naturas ani- Exodi 9.7
gem ,ſed ve Prophetam & executorem diuinæ iuftitiæ Abia malium , iras bestiarum , rogitationeshominum , virtutes radicum ,
tharum exauctoralle . o quacumque funt abſcona. Quibus verbismedicam & phy
V.31. F4 Ioabó focul locutuseft.] Id eſt,non obſtante per ficam omnem ſcientiam , item geometricam , chronicam ,
fugio ad altare , occideeum . Nam Exodi 21. V.14. exprefsè altronomicam etiam coniecturalem complectitur ; ita præ
iubet Deus : Siquis per induftriam occiderit proximum fuum , ter iam dictosetiam Abulenfis & Pineda.Addunt loſephus, Pinedaſu
per infidias ; ab aliarimeo enelles eum , vtmoriatur. Et credibile S. Hieronyinus & Epiphanius, Salomonem etiam gratiain Ioſeph. 1.1
Antiq.c.si
non in ipfo loco tabernaculiiugulatú eſſe loabuin ,ſed quan gratis datain à Deo habuiſſe, qua & exorciſmis & herbis
tuincumque eft reluctanté à Banaja per prætorianam cohor quibuſdam ac radicibus dæmones vnde vellet expelleret.
S.Tho.q.
tein auullum ab altari extra cabernaculum fupplicio affe Quade re vide S. Thomam , & victorium , & Delrionem de Potencia ,
Etum fuiſſe ; vt pòrt etiain Athalia , iubente loiadapontifice Magia . 10, ad 3.
4.Reg.11.4.15 .Nam in ipfo facrario nó videtur citra necef 9.15. Euigilauir Salomon , o intellexit quod , feu quodnam ,
ſitacem humanus ſanguis profundipotuiſſe . Vnde & San eſſerfomnium . ] ſcilicet diuinitus immiſſum quale fubinde
ctius damnathîc Salomonein & Banaiain non leuis pecca Prophetis & Patriarchis immitti folet , vt Adamo, a Abra- . Genef.:
ti, quòd putet , loabum in ipfo facrario iugulatum fuifle. С hamo, b Ioſepho :c vel etiam aliis , vt Laban , d Pharaoni, Gencf.
Sed Abulenſis id excuſat , eò quòd ſupplicium de impio e Nabuchodonoſori. f Intellexit verò id Salomon ex ipfo v. 1o.
ſuinptum etiam in loco facro , non minus grata fit hoitia effectu & fructu inde conſecuto , nempe maxima ſuimuta- - Gencl,
Deo , quàm arietum aut vituloruin , qui quotidie iltic ina tione , ex ſapientia quam ſibi infulam ſenſit : quæque inftar dviss Gencl.1
tabantur. lucis, ſuo fplendore leipfam Itatim prodidit . V. 24
< Genef.4
CAP v T III. V. I.
CA PVT IV . f Dan 2.v.
Salomon in uxorem accipit filiam Pharaonis ; ſapientiam in fomno Recenſentur principes de prafetti Salomonis ; menfa apparatus & 4.1.2.
poſtulat à Deo. Quam vnà cum diuiciiseengloria mox accipit in gloria,ſplendor, opes, Sapientia.
fummo gradu : cuius Specimen exhibet.in lite meretricum de V. 4 : Adoc
rimenda.
audiuimus deie &tuin pontificaru Abiatharein , & in
ỹ. 3. Xcepto quod in excelſis immolabat. ) Hic vſus in locis exilium ablegaturn .Vnde pater , non híc recenſeri ordinen
miniſtrorum à folo Salomone conftitutorum , fed quofdam
eò quòd non eſſet certus vnius locus deſignatus , fed partim interſeri,qui à patre eius Dauide defignati fuerunt,licèt polt
in Gabaon , partiin Ierofolymæ ſacrificaretur ; à Prophetis à Salomone à ſuo gradu deiecti ſint:vei contigit huic Abia
verò in graui neceſſitare pluribus etiain aliislocis, ex fingu thari pontifici, & quibuſdam aliis. Quidam etiam per ana
lari Dei diſpenſatione,vedixi Iudic.vlt. v. 4. Horum imita cephalzofin repetitis nominibus & minifteriis : quidam de
tione populus, ad ritus Gentilium plus æquo propenſior,
idem fibi arrogabat hinc inde. Sed Dauid toto regni ſui nique per prolepſin , anticipata narratione commemorantur,
bLeu 17.v.1 . tempore fortiter ſeſe huic abuſui,toties in lege b vetito op v.g. Ben -Abinadab v.in. dicicur Tapheth filiam Salomonis ha
buifſe vxorem & Achiinaas V. 15. habuiſſe Biſemath alteram San
& Deutrz. * poſuit : & filio fuo Salomoni , vt ſeſe parimodo opponeret, lomonis filiam in coniugio : quæ non niſi multis pòſt annis con
V.5.& 13 . in mandatis reliquit : vnde hîc dicitur ambulaſſe in precepto D tigiſſe potuerunt.
patris fui Dauid , excepto quòd in excelſis immolares. Et hoc elt Y.21. A fiumine terre Philifthiim .Hebraïcè eft ,à flumine,
peccatuin quo oinnes reges Ifraël & Iuda peccaſſe dicun ſcilicet Euphrate , & terra Philifthiim , quæ adiacebatmari
tur, præter Dauid ,Ezechiam en Lossam : Eccli.49.V.5.Nam alij magno ſeu Mediterraneo ; vſque ad terminum Ægypti. ] nempe
omnes aut immolauerunt in excelſis , aut certè cùm poffent fluuiun Rhinocoruram g feu Rhinocoluram ; qui & Sihor h Ægyo Coluë !
& deberent , non fuftulerunt excelſa . Dauid verò , vt iam
pri, & torrens Ægyp?i, i & torrens k deferii vocari ſolet. Habes i 1. Par.
vidimus,non tolerauit excelfa : Ezechias Josias illa etiam ergo hîc tres terminasextremos terræ proiniſfx ,ynum à par i 2. Par 7
• 4. Reg.18. dijuparunt « Porrò hanc rationem facrificandi in excelſis te Auftrali, fluuiun Rhinocoruram , ficutà Septemporioxali erat v. 8.
V.4.& c.23. diſplicuiffe Deo etiam in Salomone , vel inde colligitur , mons L :banus : ab Oridenral', terram Philifthinorum ſeu ma k Amos
quòd obeunti varia excelſa , & in ſingulis plurimas hoftias re Mediterraneum i tertium ab Orientali, fluinen Euphratem .At v. 15.
..

iminolanti nuſquain apparuerit aut fauerit de cælo Deus:
ſed tunc folùm cùin in Gabaon , hoc eſt, in legitimoloco ,le
gitimuin obtulit facrificium , yt hic dicitur verlis.Nam in
Cabuon es tempeftate erat tabernacuium Domini,quod fecerat Moyſes
in deferte, o altare holocauſtorum ,1.Paralip.21.8.29.Idcirco ex
celfum Gabaon vocatur hîc v . 4. Exceljum maximum ,non tam
mole, quàm dignitate. Er is erat propriusdefignatus ſacrifi
ciis locus. Vnde fimulatqueibi ſacrificauit Salomon , Deus
id fibi gratiffimum accidiffe,nocturna viſione , doníſque no
biliſſimis ei collatis teftatuni fecit.
9. 11. Quia poftulafti verbum hoç. ] Salomon fæpè ante id
que ita completain hîc vides diuinam promiffionem factam
Abrahæ ,Geneſis 15. V. 18. Semini tuo dabo terram hanc à fluuio
Ægypei, vſque ad fluuium magnum Euphraten .
1.26 . Quadraginta millia prelepia oquorum currilium .]ſeu iu
galium , quia iuga ſubeunt, & currus trahunt. Cum enim
Phili;tha ſubinde siginta millia curruum ad bella fecum tra
herent, 1. Regun 13 V.s.nolebatSaloinon vel illis, vel vllis
qui bellum aliquando mouere poffent, ea ex parte cedere.
Deinde ad rem rufticam ,ad templi,ad tot palatiorum con
ſtructionein , ad faxa, ad ligna, ad annonam conuehendar
egebat ingenti numero tym cquorum tum curruum . Ad fa
ftum ,
 Caput V. &
ftum verò ſeu pompain regiam ,ad deuchendas pro dignitate
tot reginas , tot concubinas, feruiebantalij currusnobilio
res, quorum numeruin habes z. Paralip.14. Faéti fuerit eimille
quadringenticurrus , qui erant cum rege in Jeruſalem , vti
13.Reg.4.". duodecim i illa millia equorum nobilioruin , quibus & ho
26. & 2. Par.
1.1.14. norarij regis & familiares vehebantur in comitatu re
gis ſaltem ſolemniore. Tanto equorum numero coaceruan
do putant plerique peccafle Salomonein , cùin id diſertè ve.
citum effet Deuteron.17 . verf.16 .Cùm fuerie conftirutus rex ,non
m loſuë 11. multiplicabir (ibiequos. Et ideo tam loſuë , in quàin Dauid n
1.9 . fubne
nl. Par.18 cendi ruaba nt quos ex hofte nacti ſunt equos, & currus in
do V, 4 . o dedebant. Et fortaffe lumptus nimij ,de quibus Iſraë
litæ mortuo iain Salomone apud Roboam conqueruntur3. marmore candido conſtitiſſe .
014 Regum 12.V.4.ex pabulo tot equis ſubininiftrandozmagna
Scrar,in lo
ex parte ortum habuerunt. Vide Serarium ,Pinedam & San
Gane Suē 11. 9.7 Ctium . Abulenfistamen & nonnulli alij Salomonem à pecca
Pincda fup.
1.7.6.14. to , ſaltem grauiori, vindicare conantur, partim ob bonam
intentionem qua id fecit : partim ob neceſſitatem , vt antè
expofui.
$.29. Et laricudinem cordis.] id eft magnanimitarem ,qua quæ
fapientia & prudentia fuggerebant, ex vfu feu communi, feu
proprio fore, audebarconfeltim in opus conferre,nullo me
tu , nullo ſcrupulo retardante. Quomodo & de Alexandro
Magno ſcribunt Hiſtorici, ipfum & in dubiis enodandis ſa
MS pientiffimum folertiſſimúmque fuiffe, & quod ſemnel decre- B
28 uiſſet, Itrenuè, ftatim atque conſtanter executionimandaſſe .
Et ſanè abfque hac dote fruſtra videripoſſit omnis & pru
dentia , & folertia , & ſapientia : nain cuihæ bono, finon
le audeat quis vti ?
.31. Sapientior Ethán Ezrahira. ]Qui & Poëta & muficus
.! erat præcellentiſſnnus, vt colligitur ex 1.Para l.15.v.19. & ex
titulo Pſalmi88.qui inſcribitur, Intellectus Ethan Ezrshita.Et
hinc veroſi:nile elt, vt etiam ex nominibus patet, tam hunc
Echan , quàin reliquos , quibus hîc Salomon præfertur, He
Jofeph. 1.8. bræos fuille. Et ita docet Iofephus, & coinmuniter inter
• Chronici. pretes dicuntfuiſſe nepotes patriarchæ Iudæ ,vti dixi in eius
cap.46. e Genealogia.
-
CAPVT V.
Hiram rex Tyri ſubmittit Sadomoni ad templum Dominóconftruena
dum caſoreslignorum : quorum numerus recenfetur, vti o laco
morum , co baiulorum , prafetorum .
+ * .4 Nobriesmu2 porofita auerferie et prati neguim c templum ex marmore erat folido ,iam antè in lapidicinis
19.1.22. Ioabum & Abaiſai vocabant Dauid Satanas : Quid
mihiervobis fily Saruie ? cur efficimini hodie in ſatan ? id eft,
5 cur importuno ſtudio vindictæ demaledico Simeiſumenda ,
aduerſamniniinihi, quo minùs popularium animos parcendo
ignoſcendóque inihi demerear
V.7. Benedictus Dominus Deus.]2.Paralip.2.V.12.expreſsè ad
ditur, DeusIſraël, qui fecit cælum , G terram . Ergo laudat rex
Gentilis verum Hebræorum Deum . Pucabant enim plerique
-
Gentilesplura eſſe vera Numina ac veros Deos :ac proinde
ita colebantfinguliſuos patrios Deos, vt tamen etiam alie
nosnon contemnerent. Sic Philiſthæi 1.Reg.4. v.8 de arca
dicebant : Hi Juni Dij , qui percuſſerunt Ægyptum omni plaga .
Qui sos ſaluabit de manu Deorum füblinium iftorum ? Sic Darius
Medorum & Babyloniorum rex Dan . 6.16. Deus tuus, quem
colis ſemper,ipfe liberabit te.Et 2. Machab.c.3.v.3 . Seleucus Aſie
rex de redditibusſuis prafabat omnesſumptusadminifteriã lucrifi
ciorum in templo Ierofolymitanoneceſſarios. Et Athenienſes
?A&or.17. etiam ignotisfibi diis paras ponebant: & Romaniſuo Pan
7.23.
theon templo cauebant , ne vlli vſpiam Deorum ſuus etiam
Romæ cultusdeeſfet. Pari ergo animo Tyrius rex Hiram ,
licèt Herculem & Aſtarihen coleret tanquain patrios Deos,
quia tamen in Deo quoque Hebræo run reperit aliquid exi- D quod in ſola domo interiore, feu in Sancto ſanctorum , lami
mium & venerati one dignuin , voluit etiain ipſum hîc lau
dare ac glorificare.
lignes cedrinis abiegnis Paralip.2 .y.8.plur a
$ .8. In do .] 2. pe
tit Salomon, Ligna,inquit,mittecedrina, & arceurhina , Gpi
nes,de Libane. Nempe Libamus , vt aromatibus, fic & arbo
ribus varij generis abundabat. Sed præ aliis petit Saloinon
pinosſeu abietes ; arceutho Lxx.vertunt iuniperos ſed omnium
maxiinè redros : quæ vt roboris ac proceritatis ſunt eximiæ ,
& odoratæ materiæ ,fic ad venuftatem dignitatémque pala
tiorum , quæ fibi viri principes ad fplendorem atquedelicias
conſtruebant , aptiſſimæ atque optatiſſimæ erant. Et licèt
Dauid ingentem iftarum cedroruin copiam , vti & marmo
rum ,ad templi fabricam comparaſſet , vnde 1. Paral.22.v.4 .
dicitur. Ligna quoque cedrina non poterant aſtımari , qua Sidonij
& Tyrij deportauerant ad Dauid. Quia tamen Salomon longe
ampliora & magnificentiora ædificia animo iam ſuo deli
gnarat adiicere tum teinplo , tum palatio ſuo, ſuarúmque
vxorum , quàm forma fibi à parente tradita requirebat, ideo
& trabibuspluribus, & aliis nouis marmori bus eguit.
1:13. Elegieoperarios de omui Ifraël. ] ſed præfectos & præ
poſitos operum , quibus incumbebat curare nequarido ceſſa
ret vel frigeret opus ;nam vt dicitur c.9 . V.22 .De filiis Iſraël
pon conftituit Salomon feruire quemquam , federant viri belbstores,
VI .
for miniſtri eius, o principes , & duces, profe ti curruum105 & equo
rum . Vnde quihoc cap . v.is. dicuntur onera portaſſe, de latro
ni totmillia, erat ex profelytu omnes , vt expreſsè affirmat li
A ber 2.Paral. cap.z.verf.17.
9.17. Lapides precioſos. ) non quales annulis autcoronis
includuntur :fed quales ab archicectis ad ſplendida & lauta
ædificia adhibentur , vc Parij lapides & porphyretici , &
marm
des collig omne
ora ere genus
licet ex c.7.hu
. Quàm ius magni fuerin
libri y.io. vbit ejuſm
fundamodi
entalapidi.
cuntur fuiſſe de lapidibusprecioſosmagnis decë finepato cubitorum .
Quam magnitudinem etiam auget Ioſephus : addítque ftru- loſeph 1.15.
Eturam totam etiam palạtij Salomonis & filiæ Pharaonis ex Antiquit.c.la
V. 18 , Porro Gibtij. ] Hiorti videntur à Gibal , de quibus & c ,
Pſalmo 82. V.8.Gabal, es Ammon , do Amalet , cum habitantibus
Tyrum . Hi ſerrandi & quadrandi lapides , & dolandi ligna
eritiam præ aliis habebant , ac proinde à Salomone precio
Ponductiſunt è Phoenicia, inquit Emanuël Sa.
CAP v T VI.
Forma templi Salomonis.
Montanun , Franc.Ribeiram , & Ioannem Baptiſtam
Villalpandum , & alios interpretes S. Ezechielis Prophetæ .
Hic obiter folum indicatur , qua ex parte diuerſum fueric
hoc Salomonis templum à cabernaculo Moyfis. Cùm enim
tabernaculum Moyſis non haberec in longitudine niſi 30.cu
bitos, in latitudine 10. in altitudine 10. tenplum Salomonis
duplicatis oinnibus longum erat 50. a cubitos : latum 10.6 al- a 9.2.his.
tum in Sancto fanctorum eciam 20.cin Sancto verò, feu iti bv. 2.
anteriore templo 30. d Ad inftar cabernaculi diſtinguebatur
CV. 20..3.
ez.Par
in duas partes , non ſolo velo ,e ſed & muro ſolido , in quo dv.3 .
duo oftiamaiora , f & in maioribus iftis duo oftiola,quibus ex f.v.31. & 32.
anteriore templo , ( quod Sanctum vel Sanctuarium vocaba . hic.
tur eratque in longitudine 40.cubitorum ingreffus patebat
in interius templum , quod erat San& um ſunctorum , ſeu or:164-"
lum g & longum , & latum , & altun erat 20. cubitos, hoc 81.19 & 20 .
eſt perfectè
coextenſ quadratu
a fronti m .Ante
teinpli, ingreſſui
profund n Sancti
a 1o.cubit porticus
os: hæc h erat hv 3.
porticus
inftar curris attollebatur ad rentum i viginti cubitos.Addit lo 12.Par. 3 .
V.4 .
ſephus , etiam reliquam teinpli Itructuram , impofitis variis lofoph. 1.8 .
aulisaliiſque cubiculis, in eandem 120. cubitorum altitudi Anriq.c.2.
quadrato ,dolato , k & ad menſuram debitam comparato: k v.7. hich
ynde cùmin loco templi componerenturlapides, nullus au
dicus eſt malleorum , fecurium , ferrarum aut alioruin ferra
mentorum ftrepicus. Hæc tamen marmora ab intus nulla ex
parte l appareba
abiegnis nt , ſed
n hinc inde , conueſtit laquearib
tabulis a& erant cedrinisin (for-
us m etiam
vndique & m11.6lbid& . 18.
nice do pavimento o Hæ tabulæ in parietibus & fornice
erant planæ , fed variis calaturis p extrorſum protuberanci nonbusvsn 2. Par. 2 .
(quæ hic anaglypha vocantur ) ornatæ , v.g. figuris Cherubi oviis. .
hic,
norum ,q & fiinilium rerú . Sed neque hæ tabulæ aut cælaturæ P29.v .& 1 8. 33.&
cedrinæ vſpiam patebantoculis :nain aureis vbique laminis r 9 v. 29 .
tegebantur, ita inflexis,mollitérque inductis,ve formas ſub- v. 20. 21.
iectarum cælaturarum ad viuum exprimerent. Et ne quid
appareret coto templo non aureum , etiam aureis clauis slami. & .2.
nas afficir cabulis, quorum finguli appendebant ficlos quinquagin- SV. t 2.31.
Paral.
ta. t Quin & altare marinoreum ſeu menfam , cui arca & c.3. v. 9.
Cherubini in oraculo infiftebant, veſtiuit fimili modo pri
mùm tabulis cedrinis, u deinde laminisaureis. Duobus Che- * V. 26. & 23,
rubinis à Moyfe iuxta arcam ex ſolido auro pofitis,adiunxit
Salomon duos alios longèmaiores Cherubinos ex ligno X oli V, 1.Paral.28. 13.
uarum , led laminis aureis vndique tecto . Pondus verò auri, hic. * 23. & 28,
nis aureis contegendo abſumpſit , erat 600. y talentorum . Vn- 2. Per.3.
de coniecturam facere licet de doino anteriore duplo alterâ v.8.
maiore, in qua etiain pro vno candelabro pofuit decem cande .
labra , z pro vnamenſa decem Aamenſas propofirionis panum , Yt 2 3.Reg.7 .
docer Ribeira & alij.
V. 49.
Nota . Licèt hæc omnia fic auxerit Salomon , nihil tamen « 2. Par. 4.
contra diuinun præſcriptum egit : nam vt olim Moyſes for- v.8.1. Par.as
mam tabernaculi , fic Dauid huius templi ideam à Deo ac 1,16,
ceperat, 1. Paralip. 28.y.19. Omnia, inquit , venerunt ſcripta
manu Domini ad me. Ec huic ideæ inftitit Salomon . Porrò de
tabularis tribus ſeu contignationibus circuin latera templi,
vbiexedræ erant,
ſacerdotum pro &cuftodia gazophylacia
templi, excubantium
o paſtophoria, ſeu cubicula
, item rece
pracula vaſorum templi , & thefaurorum , & veſtium facra
rum , quas illic induebant, exuebant & reponebant facerdo
tes :de cribus atriis , ſub dio , vno facerdotuin , in quo erat
aleare holocauftarum decem cubitis baltum , & lucero ſiue la- 6 Ezech.43 .
brum æneum , in quo ſacerdotes & victimæ lauabantur : fe- v.13.
cundo, laicorum mundorum : tertio , immundorum & Gen.
tilium :denique de palatiis plurimis vaftiffiniſque tria illa
atria cingentibus, quæ tempore obſidionis per Titum & ve
ſpaſianum binos capiebant Iudæorum diſſidentium exerci
cus. de infinito pumero vaſorun & ſupellectilium ceinpli;
déqus
 206 Commentarius in Lib . III. Reg .
déqne aliis cò ſpectantibus, quorum hîc nulla iainmentio ,
-vide quos fuprà
Quanquam etiam dixi,
ex iis Villalpandum , Ribeiram
quæ de tabernacul o Moſai&coalios.
dixi, A
& in Ezechiele de templo dicturus ſum ,pleraque ſat intelli- 1. concludunt & continent : quæ plecte tuin vocantur cum va
gipofſint . Hoc folùm hîc adiungo , templum hoc à Salo
mone, in monte Moria , qui & Sion dictus fuit, eodem lo .
co conttructum fuiffe , in quo iam olim Iſaac à parente iu
gulandusprocubuit Genef.22.& recens Dauid in area Areu
na ſacrificium Deo ad peſtein à populo diuertendam obtulit,
2.Paralip.3.v.1. Id figurabat,Chriftum , quiper templum de
-ſignabatur , eſe verum Iſaacum , qui mortis ſuæ facrificio
ar " nocentiffimnain animarum peltem , peccatum , à populo di
uertit. Ita Venerabilis Beda, Angelomus & alij.
CAPVT VII.
Palatium regium Salomonis : Domus(altu Libani Domus filie Pha. miniſtramus 2. Paralip.4.verf.16. adduntur etiam phiala ego
raonis. Et ſumptuofiffima fingularum ſupellex : Go vaſa templi.
Omum ſaltus Libani. ] Chaldæus vertit,domum refri
8.2. Di gery regă . Erat domus ſuburbana & filueltris, cincta
--
arboribus & viridariis , & amænitate ſua referensLibanum ,
Sic Tempe ſeu Heſperidum horti dicuntur loca etiam alia,
quæ mira floruin aromatúmque fuauitas , & aura falubris
perflat. Sic Euripi vocantur omnes aquarum finuoſidecurſus. B quale poitea Corinthium fuit, admiſtione argenti, forfan &
Sic Academia , locus Athenis litteris & litteratis illuſtrior,
nomen dedit & villæ Ciceronis vbi de rebus philoſophicis
frequens diſputatio , & tot aliis per obem locis , in quibus
doctorun virorum publici conuentus. Adeumdem modum
Saltsas Libani, quia cæteris prælustrior ac celebrior , nomen
fuuin ſuburbano Salomonis attribuit : ita Caietanus , Abu
lenſis,Procopius & alij, quorum nonnulli addunt, Salono
nein iltic fuun armamentarium conſtituifle quod colligitur
ex c.10.1.17 . collato cum C.14.7.28.
V. 13. Hiram . ] Hic erat alter Beſeleel , de quo Exodisr.
Quem , quòd in ære confiando , cudendo , formandóque
princeps acmagifter effet , tam Salomon , quam Hirain rex
" Tyri patrem fuum vocitare ſolebant, yt pater l. 2. Paralip .
C.2.V.13 . & C.4.V.16. Erathic natus matre de tribu Dan , vt
dicitur lib.2 . Paral.c.2.1.14 . & patre tribu Nephrali, vt hic
( & in Hebræo expreſliùs ) dicitur: qui tamen Tyrius voca
batur, ob diuturnamn iſtic habitationem , & artis fuæ exerci
tium . Ita ſanctus Hieronymus ex traditione Hebræorum &
Joannes Mariana.
W 15. Finxit duas columnas dreas , decem octo cubitorum
Altitudinis.] Numerusperfe&tuspro imperfecto : nam fingulæ C tatem Babylonicam dictuselt Tiſre.Hicmenfis,quia propter
tantùm erant 17. cubitorun cum medio , vt conftat ex 2.Pa
ralip.3. v.15 .vbi hæ columna fimul ambæ dicuntur habuifle
trigenta cubitos quinque altitadinis. Ita Vatablus, Abulenſis,
Ribeira , Mariana & Sanctius.
Linea duo:iecim cubitorum ambiebat columnam vtramque. ] Hic
linen ponitur nonpro faſcia vel (pira quæ fuerit columnarum
ornamentum : fed pro menſura, quæ vt totam columnæ peri-
pheriain feu circumferentiam amplecteretur , neceffe erat mun , iuflic loco Gabaon , conuenirent omnes in Ieruſalein ,
Iof.I. 8. an . haberet 12. cubitos longitudinis : vt explicat Ioſephus,dum
tiq.c.2 . ait , ſingularum ambitum ſeu circumferentiain fuiſſe 12. cu
bitorum . Vnde etiam colligitur quanta fuerit columnarun
craſſities ;nempe quatuor circiter cubitorum , quæ eſt tertia
pars 12. cubitorum : diameter enim ferè tertia pars elt cir
..
culi., Ierein .52.7.27.dicuntur hæ columnæ intrinfecus con
cauæ fuiſſe, & ſpillitudinen ſeu groſlitiem habuiſſe 4. digi
torum . Columnis capitella impoſuit operis fanè elegantil
fimi, quod nos, Ionicum vocainus : & ſingularis appendic
binos ordines inalogranatoruin , in quorum ſingulis eratma
logranata 96. vt expreſsè habet Ieremias ſuprà verf.23 .licèt
** hoc loco numerus perfectus pro imperfecto ponatur , & in
fiagulis ordinibusdicadtur fuiffe centum malogranata . Porrò
formam horum capitelloruin graphicè deſcribit,& iconibus D & tenplum dedicaſſe.
Villalp.; 2. exprimit Villalpandus, vti & alia huius capitis.
6.21.Has dias columnas ſtatuit in porcicu ſeu veſtibulo tem .
pli Eam quæ à dextris erat , vocauit lachin , Ideft, firmiter di
rectam ſeuſtabilitam : quæ à finiftris, Booz . ] Id eft , in eo for
titudo. Quafi dicat , Hæc duomaxiinè exopto atque à Deo
depofco , tum templo, tum mihimeiſque ſucceſſoribus,tum
populo vniuerſo .
W.26. Groffitudo, ſeu ſpiſlicudo , luteris , id eſt lauatorij,
Proleg. de ( quod v. 23. propter ingentem capacitatem vocaratmare
nicnfuris . æneum , erat trium unciarum .] 2. Paralip.4.v.5. dicitur vaftitas
eius habuiſſe menfu am palmi, nempe minoris ſeu contra &ti,
qui conſtar quatuor digitis.Porrò tres vncie, ſeu quarta pars
pedis, erátquatuor digiti Teu palmus.Ergo craflities huiusmaris
ænei eadem erat cuin craſlitie columnarum fupradiétarum . moxy. Vnde prudenter collegit Salomon , iam quoque, cùm
Reliqua huius capitisad architectonicam fpe &tantia , vide
Exodi 38. Ezechiel.4o. & feqq.cap.& apud Villalpandum .
Duo milla batos cupiebat. ] Acin I. Paral.ſuprà dicitur.Capie
batiria millia metrelas : quæ cadem eſtmenſura cum bato. Ni
miruin erant illibati vulgares , tertia parteminores batis ſacres. catus, negauerit fe peccafle, ſuique purgandi caufa habuerit
Ita Mariana. Niſimalis dicere cum Einanuele Sà, folere in
fundi'folum bismille batos, licèt capere poffet tria millia.
4.28. Interrafile vocatur opus, quod ita ſculptum eſt, vt ali
quid in eo fit planum & raſum , & deinde reliquæ cælatæ
rerum formæ enineant, verbi gratia, lilia , palmæ , aliáque
emblemata .
V.29. Coronula ſunt illæ quali fafciæ & limbi, quiabacos,
riis aur intexuntur floribus , aut lineis & loris laqueantur.
Latiniplexas dicunt , ſeu nexas coronas, aur ſutiles ſeu nexi
les flores. Dequibus l.1.Machabæor. cap.4.v.57 .Ornauerunt
faciem templi coronis aureis ſculutis .
W. 40. Fecitquoquefcuturas. ] Genus eft vaſis profundi 80
circularis : vnde ſcutella diminutiua forina deriuatur.Differt
autem ſcutra à lebete ,quòd ſcurra latior fit quàm profundior :
lebes non item , vt videre eft in noftris ollis , chytrapodi
bus, & c .
Hamula , vel, vt alij amula , vas etad ferendam aquam vel
vinum , cuius erat vſus in ſacrificiis. Latini vrceolos yocant:
quales funt quibus in facrificio Millæ aquam & vnum fub
freagra Phiala vas erat latum & amplum ,ad excipiendum
victimarum fanguinem Creagra yncinus eft ſeu tridens,quo)
vt nomen Græcum indicat ) ex olla feu lebete carnes ex
trahuntur.
7.45. Omnia vaſa que fecit Hieram ,de aurichalco erat.] Liber
Paralip .loco iam citato , dicit,ex ære mundiffimo facta omnia.
Er ita etiam hîc elt in Hebræo. Erat ſpecies æris nobilioris,
auri, notiſſimum , Dehoc legimus 2.Reg . 8. v.8.Regem Daui
dem de Bete dgn de Berosh ciuitatibus Adarezer tuliſſe as multum
nimis :de quo fecit Saloinon omnia vaſa ærea in templo , &
mare æneum , & columnas, & altare. Quòd fi Ioſepho fides 1.6.1.7. Ana
habenda , genus illud æris maiori erat in pretio , quàin vul
gare aurum . Et fauet quod i. Efdræ 8. v.27. dicitur, Vala aris
fuiſſe pulchra vt aurum .
CA PV T VIII.
Solemnisdedicatio templi.Orario Salomonis. Numerusholveauſtorum
es aliarum .
Onuenit vniuerſus Iſraël in menſe Ethanim . ] Id eſt for
ex parte illi ſeptinumenſiHebræorum fructus funt fortes,
ſeu maturi. Solebat is menfis efle primus totiusanni, vt ha
bet hîc Chaldæus : fed ex quo menſis Niſan in æquinoctio
verno , egredientibus ex Ægypto Hebræis , iuſſus elt eſſe
primus, factus elt Erhanim menfis feptimus : & poft captiui
plurium ſolemnitatum concurſum celebris admodum erat
Hebræis, vt dixi Leuitici 16. & 23. Idcircò à Salomone de
lectus eitdedicationitempli fui. Cúmque cogerentur omnes
émaſculino ſexu Hebræi decimaquinta die menfis huius feprimi
a ad feftuin tabernaculum toto o &tiduo celebrandum conue. v«. Deut. 16. & 16L
nire in Gabaon,b vbitum temporis erat tabernaculum fæderisà uit. 33.V.34
Moyſe conſtructum in deſerto Sinai ? vſus hac occaſione Salo 6 2.Par.i.
:
ſed oCtiduo ante feftuin ſeenopegia : ſe enim decreuiſſe, tam
tabernaculum , quàm arcam transferre in templum recèns à
ſe conttructum , vt iftic in ſtabili ac fixa ſedeæternum ma
nerent. Ad hanc folemnem tranſlationein , & noui templi
inaugurationem , octaua die menſis ſeptimiadeſent oinnes.
Colligitur ex vltimis duobus verſibushuius capitis :vbidi
citur populus totis quatuordecim diebus hæfiffe Ierofoly
mæ: & die demum octaua ſcenopegiæ ,qui erat vigefimusſe
cundus menfis ſeptimi, facta collečta ) de qua vide Leuit,23.
V.36. ), remiſſum populum ad propria : quod ſequenti die,
nempe vigeſima tertia contigiffe affirmat liber 2 . Paralip .
c.7. v.10.Iam verò à viginti duobus diebus quatuordecim ,
deprehendes , octauo die illiusmenſis populum conueniſſe ,
V. 3. Tulerant arcam Domino ex domo & ciuitate Dauid, 62.Par.si
quæ & Sion dicebatur. den tabernaculum fæderis. ] nempe
Moſaicum , quod hucuſque fuerat in Gabaon : & iam decenter
conuolutum , religiose afferuari iuffum in templo Salomo
nis, loco aliquo penitiore,vbireliqui ſacritheſauri recon
debantur,ad latera ſanctuarij, vt dixi cap.6.Hic verò aſſer
uatum fuit donecà Ieremia indeſublatum eft permiſſu Chal
dæorum , vt dixi 2.Regum 21. V.7.
V.12. Dominusdixit, vt inhabitaret in nebula. ] 2. Palalip.6 .
verf.1. in caligine. Id dixifle Dominum collegit Salomon ex
Leuit.26 . v.2. In nube apparebo ſuper oraculum . Item didicit ex
cap.40. Exodi v. 32. vbi dicitur, poftquam omnia circa taber
naculum à Moyſe perfecta ſunt, operuit nubestabernaculum refti
perfecto templo fimilis nubes appareret , illam diuinæ præ
fentiæ ,fauoriſque ſingularis ſignum eſſe certiſſimum.Reliqua
huius capitis vide 2.Paralip. 5.
W. 31: Si peccauerit homoin proximum ſuum , ſed in ius vo
iuramentum . ] id elt, iuramento ( demore ) depulerit à ſe ſu
ſpicionem ſceleris ? tu Deus reuin detege,inſontein abſolue.
Ita enim hæc eadem explicantur 2. Paralip.6.v.22.
V.54. Surrexit Salomon de confpeétu altaris Domini, ] Eodem
loca
ue Caput I X. X. &
loco Paralip.verf.13. dicitur, Salomon feciffe baſim Ceneam in
$ medio baſilica ſeu porticus, quæ erat circum atrium Ifraëlita
rum . Erátque hæc baſis haud procul ab introitu atrij ſacer- A cum Theman : Iſaias cap.6o. verf.6. & 7. cum Mudian , Epha ,
dotalis. Stetitqueorauitqueſuper eam ;nam iftic erat locusre
gis & principum ,vt ex Ezechielis 46.V.12. colligitur. In li
bro Paralip. 2.c.7.v.1.additur , cùm compleſſet Salomon fundens
preces, ignisdeſcendie de calo , es deuorauit holocausta, vidimas,
Quod idem repetitur 2. Machab.z.v.10. Quo ſigno teftaba
tur palam Deus placere fibi ifta ſacrificia & lacrificantes.
2 Gen.4.v.4 . Vti teltatus etiam fuit in Abelo , d Moſe, e Gedeone,f Elia
Leuit. 9. 8 & Nehemia.b
V. 24
f ludic, 6.
Y.21. CAPVT I X.
83.Reg.18 .
v.38. Deus ſecundo apparens Salomoni,iubet ſua complere precepta :minis
bo 2.Mach. i. additis nicompleat Salomon plures exſtruit ciuitates i populos vi
V. 22,
cinos facit ſibi tributarios :ex Ophir auri plurimum quotannis
im
recipit.
- que habitantur. Et hæc fortè ratio eſt , curhæcregina Saba à
Ppellauit eas terram Chabul. ) quod Phænicum , Id
Tof.l.3. An . Aef t Tyrior um & Sidoni oruin lingu a fignif icat Vile, niſſe ab vltimis finibus terre Matthæi 12. & Lucæ 11. Allego
ciq.c... inquit Iofephus :hebraicè fignificat compedes, inquit Maria
2.
na : quòd ager ciuitatuin illarum nimiis arenis , vel nimio
luto fuo , quaſi compedibusdetineret viatores: ita ex Rab
binis Liranus.Hæc viginti oppida conceſſerat Salomon re- B quæſitum venit,neque altiùs curiofam mentem attolleret,ea
gi Tyrio pro viginti annoruin operis & impenſis. Concelle
rat,inquam ,non quoad dominium ( quia ex funiculo Ifraëli
lof.l.7.Ad tico ,vtpote hæreditate Domini Dei ,non poterat quidpiam
perpetua dominijtranſlatione abalienari, Leuit.25.1.23. Terra
to 19.06. non vendetur in perpetuum ,quia mea eft , eo vos aduena e Goloni ad hoc vfque æuum Abyſſini reges Æthiopia :qui etiam id
mei eſtis : unde cuntia regio poſſeſſionis veſtra ſub redemptionis con
ditione vendetur.) iSed folum quoad vſumfructum : vt nempe
fructus illius regionis tamdiu perciperet , quoad impenſas
factas recuperaffet. Et erant hæcoppida in ea regione Ga
lilææ quæ Tyro vicina elt , quæque exinde Galilea Gentium
7 appellata eſt Iſaiæ 9.v.1.Verùin cùm Hiram per otium ea op
pida contemplatus eſſet , neque talia putarer,ex quibus niſi
longo tempore & grauimoleſtia fumptus factos recuperare
Colligitur poffet; noluit ea admittere , ; ſed aliam prompto ære ſolu
12 ex 1. Paral.
.. 8.1.2, tionem depopoſc it : ita Ioſephus . EtSalomon , vt animo erat
S, generoſo ,præſtitit extemplò quod petebatur. Summa verò ex
penſarum , vthic dicitur, quam Hiram repetebat, & quarn Sæ
lomon ei promptam obtulit , erant centum viginti talenta auri,
I vide Prole- x quæ ſubciſiuis temporibus antè miſie ſeu miſerat Hiram ad
gom . de Pon.
deribus, regem Salomonem ad edificandam domum Domini, mum regiam
& alia ædificia .
V 19. Muniuit validis muris omnericos , non quotquot in C &fuiſſe :quod corallio
-- Iudæaerant, ( quia fruſtraneum hoc & immenfi operis effet)
fed quotquot in finibus erant & contermini hoftibus. Item
« Deut. 11 ciuitates curruum & equitum .] Id eft, in quibus currus & equi
tes fouebantur ,nouismanibus ſepſit , vt non folùm orna
V.16.4 )
LİL.31.1.8 menta Iſraëli , fed & præſidio ac inunimento effent aduer
b ? Para ſus hoftium incurſiones.
Sophon, i.
.*. 24. Tunc edificauit Mello. ] Erarhæc publica Ierofoly
1
mis area , & pars profundior vallis latiſſimæ Mediomonci
Şion ſubiecta , quæ quòd frequenti hominum multitudine
incoleretur ,dicta fuit Mello quæ vox misritudinem indicat.
Hanc arcam Salomon , vt vxoris fuæ . filiæ Pharaonis com
modo deliciiſque ſubſeruiret , publico ereptam , & ædificiis
variis conttructam vicino vxoris palatio adiecit. Quæ popu
10 , & imprimis leroboamo ,murmuris priinum , dein & re
bellionis occafio fuit, vt infrà C.II. V.26 . videbimus.
W. 25. Offirebat Salomon tribus vicibusper annos fingulos holo
sauſta , & c. ] Purà in Paſchate , Pentecofte, og Scenopegia, vt
explicatur 2.Paralip.8.v:13.non quòd aliis diebus nihil of
fert(nam ibid .dicitur obruliſſe Salomonem templo quæ necef
ſaria erant, vt per ſingulos dies holocauſtum offerretur:) fed
quòd illis tribus primariis feſtismaiori ſoleinnitate & pom
62.BUJA pa hoftiasrege dignas offerrer.
e D lacrides :nam ficut has aſſumere non poterat,lege id ſeuerè
Declalle Hiram , & de Ophir,vide 2.Paralip.8.
CA PVT X.
Venit regina Saba ad regem Salomonem . Annui Salomonis prouentus,
to
vafa , ſonia ,thronus eburneus, ſupellex omnisaureA , cuitus,equi
Gopes immenſa.
.
6
ex W...
EginaSaba. ] Duplex elt Saba ſeu Sabaa yna in Æ
ex
gione Abylinorum fiue Preto-loannis, & ſcribicur per w ſcin .
j
Altera elt"in Arabia Felici, & hæc fcribitur pero lametch .
Vtraque exprimitur illo verſiculo pſalıni71. Reges Arabum
Saba , hebraicè elt, reges Seba d Sceba. Vbiper priorem
2 ‫א‬N30
‫ שכ‬Sebam ſeu Sabam dum Arabiam intelligit , videtur & hoc lo
co,vbi eiſdem litteris ſcribitur Saba , vrbs vel regio Arabiæ
intelligenda. Et hæc eadem ex qua etiain tres Magiad Chri
Hieron. in ftum in Bethle hein munera detulerunt.Et ſubinde etiam yo
0.60.11.& in catur Æshiopia , vedixi Numer.12. cùmn explicarein qua ra
, pla poſuit complura, & thus adoleuit, & victimas immola
in c. 10. tione vxorMoyſisex Arabia progenita , vocetur tamen Æ
&heid.Hebr.
Gench thiopiffa :ita S.Hieronymus,Sanctius, & alij. Et confirma
n tur ex labo & Ilaia, qui quando sabememinerunt,can cong
2
XI .
iungunt iis regionibus quas nemo negat effe in Arabiá 107 , vel
ſaltem Arabiæ vicinas. Iob enim cap.6 . verf.19. eam iungit
Cedar, G Nabaioth coniungic, quæ ſunt partes Arabie . Et quis
neſcit , Sabaos , qui lobi armenta deprædati ſunt, ex vicina
Arabia fuiſſe ? Atqui omnibusillis locis Saba Hebraicè iif
dem quibus hic litteris confcribitur. Et Petrus Pauli ex no
Itra Societate , litteris ex ea Æthiopia quæ ad finum elt Araz
bicum , haud ita pridem datis , affirnat, prope eumdem finum
Arabicum ciuitatein ab indigenis oftendi, in qua nata credi
turhæc de qua nunc agiinus regina Saba. ConfimaturSecun
dò, quia munera quæ feu Magi ad Chriftum ,feu reginahæc
ad Salomonem detuliſſe dicuntur, putà aurum ,thus,myrrha;
geminræin pretio
cuntu , cinna
Æthiofæpia, ſed inmomui
Arabi Felicie aroma
n aaliáqu maxiita non naſ
na, copịa, te
Ite Diodoro Siculo , Herodoto & aliis.Addicque Herodotus, Diod. 1. 3.c.ill
Arabiam ad Meridiem ,( nam eò ex parte vergit, licèt alioqui Hier.l.3.
fit Orientalis reſpectu Ierofolyinæ , ) vltimam è regionibus elle
Chrilto vocetur regina Auſtri, & ad Solomonen dicatur ve
ricè fecunduin Eucherium , Eccleſia Gentium accurrit ad
Chriſtum . Et ſanè videtur hæc regina duin gryphorum &
æniginatum fuorum , feu ſubtiliuin quæftionum ſolutiones
occafione cognitionem veri Dei reperiſſe , eademque popu
los ſibi ſubditos imbuiffe . Sed quod tradit Ioannes Barrus
Luſitanus ,hanc reginam Salononiconſortem thori fuifle, Barrus de
ex eóque filium Meleich genuille , à quo propagati ſintomnes Abyſſinis.
circò le ſcribunt filios Salomonis , or columne Sionis, filios Dauides
ex femine lacob, ex ftirpe Iuda , & c. præterquain quòd aduerſe
tur probatæ iam à nobis fententiæ de regione Sabes ;quæ non
ex Æthiophia AbyſTinoruin , ſed ex Arabia hancreginam ad
Salomonem miſit : probrotum nimis eft tantis regibus : nec
Abyſſinoru
niſi excerti, lacuni
inquitmSanct s hauftuin , in quibus parum veri,
nihil ius.
V.11. Ligna tkyina.] Id eft odorata , & ſuaue fuffinentum
idonea ; à verbo Græco thyo , quod ſuffire fignificat. talia
eniin ligna etiam hodie ex Orientali India à Luſitanisplu- Ribeira in
rima comportantur. Ribera vultex arbore thya, quæ incor- Apoc.13.
rupta & ſimilis elt cypreſſo ,noinen hoc deriuarum : Chaldæus fol.18.Artiq
cum Rabbinis vertit corallum :Lxx.pinum ,vti & Iofephus alij c.2.
ebenum putant : quidam ex Hebræis lignum Brefilium ebeno
ſplendidius. Vnde nihil hîc certi , nifi vnum citharas inde
pſalteria ſeu nablia , & graduum inueſtitiones confectas
non conuenit. Certum item , non fuiſſe:
lignum Iudæis antea ſeu viſum , ſeu notum :nam , vt eft in
2. Paral.9.V.II. Nunquam viſa ſunt in terra Iuda ligna talia. Et
hoc pino affirmarinon poteft. De Tharſis vide 2.Paral.9.v.21.
CA PVT XI.
Salomon ab vxoribusalienigenis infatuatui, adordt ipſarum idolas
don ſingulis templa conſtruit. Cui iraus Dominus fuſcitat aduer
ſarios Adad , Razon leroboam : huic per Achiam Prophe
tam promittit
fuccedit Roboam .regnum decem tribuum Ifraëlis. Mortuo Salomoni
V.I.
" Fliene
Hebræor quoque
un Pharaonis.
religion em ]complect hanc, vepote quæ
Potuit eretur,vxorem ac
cipere 'Salomon, ve dixi Exodi14. Sed videtur inulier calli
da, ne tantiregis thoro fruſtraretur, fimulaſſe potiùs, quàm
ex animo complexa fuiffe verain religionem . Poltea verò
cùm ad thalamuin regium aduocari vidit tot alias peregri
næ religionis feminas, laruam depoſuit , & Ægyptiacas ſu
perſtitiones publicè profeffa fuit.Quare etiam propter ipſamn
hîc arguitur Salomon, non minus quàm propter alias idolo
vetante , ita neque iftam in coniugali conſortio retinere, Exod 34.
quamprimùm refciuit ipfain publicè alienam ab Hebræo alibi. i &
rum religionementem prodidiſſe.
V.5.
&tius DevtAftarche
: vel dea Sidoniorum
alij, Iunone, , Id eft, Venere, vthîc San
dixi Iudic.2.
Moloch, vel, vt Hebraicè elt, Melchom , Id eſt, rex corum ; å
Sanctio putatur Sol eſſe, vtpotè rex aftrorum : ab Oecumenio
Ribeira tr. de
Mercurius: à Caietano Priapus : à Ribeira Jupiter : à Mariana
verò & Vatablo & pleriſque aliis dicitur fuiſſe Saturnus, qui Templo.
vt filios ſuosdeuoralle ſcribitur,ita ſtatua ſua ænea candente
& caua excipiebat, oblatos fibi infantulos, & igni abſume
bant.ye dicam 4. Regum.23. v.10.
V.7. Chamosidolo Moab. ]Hic vel Bacchus erat, vel Priapus:
quiGræcis( à quibus Hebræi& Syri accepiſſe videntur.com
mos dicebatur, vnde com -flatio , quam ſequitur omnis intein
perantia. Certè de iftius facra tam impura erant & fæda, vo
non niſi in tenebris obiri poffent,vtpote ingenuis oculis in
digna. Hisaliiſque pluribus idolis Salomon & aras & tem
uit. Et continuaca ſunt hæc templa vſquead tempora Ioſiæ ,
qui ea omnia ftirpitusexcidit, 4.Reg.23.v.14.
Petes, An in illa peccatorum abyrio Salomon amiſerit onló
nem
 108 Commentarius in Lib.I
nem ſapientiam illi cælitus antea infufam ? ſeu, an laborarit
errore intellectus quando tot coluit idola ? Affirmant ſanctus
Ambroſ.Apol. Ambrofius , Gregorius , Proſper, Bafilius, Bernardus & Ifi
2.pro
c.6. & Dauide
7. dorus. Negant S.Auguftin.Abulenfis,Pineda,Del-Rio , Bar- A
Greg : 3.p. Pa . radius, & quotquot putant Salomonem , polt peractam tot
ftor.art 27 . ſcelerum poenitentiam conſcripſiſſe librum Ecclefiaften :
Proſper de nam c.z.illius lib.v.9 . de ſeipſo dicit Salomon , Sapientia per
Prædicar. ſewerauit mecum . Et hoc puto probabilius efle. Neque enim
C.27. Bafil ad verifimile eft eò dementiæ delapfum , vt putarit, idolis illis
Chiton.Ber
nard , op . 129 . aliquid diuinum ineffe : fed opere externo colere illa voluit
Ilidor.i.de vi: mulieroſus & deliciis fractus ſenex , ne vxores & concubi
ta & morte nas ſuas, quæ iam illi dominabantur , contriſtaret.
San & orum Petes Secundò , An pænituerit Salomonein tam fædz
C. 33. Aug I. idololatriæ ? & an faluatus fit ? Refpondeo cum iiſdem po
14
1 & Co.. dc
de I.1 : fterioribus auctoribus,poenituiſſe , & verifimilius ſaluatum
Gen. ad lit. c. eſſe. Nam c.24. V.32 . libri Prouerbiorum ( fecundum verſio
42. Pineda nem 1xx. Interpretuin) polt enarratas omnes ſuas vanitates,
præfat. in Bc. addit , poft hac ego egi panitentiam . Plura in hanc rem argu
Clelialt . c.3 .
Delrio prz menta vide apud Pinedam , Del-Rio , & Barradium ,qui acri
fac.in Cant. ter pro ſalute ſui Salomonis decerrant.
Barr.com.i. #. 13. Tribem unam dabo filio tuo. ) ſcilicet tribum Iuda : cui
i.s.c.9 . tribus Beniamin , vtpote vicina & implexa , conftanter ad
hæfit: fed , quia haud ita pridein numero valdè acciſa fue
rat , & adíexcenta virorum capita delapfa comparatione re
liquarum numerofilinarum tribuum , vix nomen tribus reti
nuerat ; in nomen rribu luda quaſitranſiit, & fub illa perpe- B
tuò coinprehenfa fuit: ſicut & alijplurimi aliarum tribuum ,
• 3.Reg.12. qui vel ante captiuitatem a Allyriacain , vel poft Babyloni
v. 17. & 2 .
Paral.17.v. cain ſe tribui luda coniunxerunt, relicto propriarum tribuum
13.56 . nomine, omnes vocari ſunt ludai.
V. 15.Cum eſſet Dauid in Idumea. ] & ſubactis Idumæis ap
pofuiffet hinc inde præfidiarios ex Iudæis. Sed cùin Idu
mæi , reuerfo ad fuos Dauide , præſidiarios illos ſeu vi, ſeu
dolo de medio ſuſtuliſſent, & mortuorum cadauera inſepul
ta , forſan in rotis aut furcis reliquiſſent; remiflus eò loab
cum exercitu , ante omnia honeltä ſepulturæ mandauit oc
citos: dein , ne quid iterum noui tentarent Idumæi,maſcu
linum oinne genus de medio fuftulit. Sed cædi fubtractus
eft . Adad puerulus Idumæi regni legitimus hæres qui cum
paucis fuorum fugit ad regein Ægypti. I ainque grandior fa
bs. Par.216
v.8 . & 1o . &tus Idumxam quidem repetiit , ſed non recuperauit, bęò
quòd firmiore Hebræorum præfidio , quàm ipfe expugnando
elles, teneretur : Syria tamen , cuius caput eft Damaſcus, ope
. Hic v. 23. Razonis , c qui & ipfe profugus erat , potiri contigit, & rex
24.23 . Syria factus eſt , vnde Iſraëliticos fines turbauic omnibus die
bus Salomonis ,ex quo is à Deo defecit, & in idololatriam pro
lapſus eft : ita Caietanus, Dionyfius, Liranus, Abulenſis & C
Sanctius cum LXX.
Nota. Huius Adad filius fuit Benadad : à quo omnes alij
reges Syriæ dicti fuerunt Benadad .
Ý.27. Cauſa rebelliones Ieroboam aduerſus Salomonem , fuit,
quia Salomon voraginem Mello ope Ieroboami ruderibus im
pletam , & reliquæ valli atque inferiori ciuitati coequam , &
publico propter aſcenſun in templum valdè opportunam ,
eripuerat vſibus publicis, & in vxoris ſuæ Ægyptiæ priuatas
delicias conuerterat , quod & Ieroboain , & reliquus popu
lus permolettè tulit , & anſam inde rebellionis fumpfit: vt
dixi c.9.v.24 :
CAP v T XXI.
Roboam iuuenum ſecutus confilium perdit regnum decem tribuum .
Quod cùm vellet vi armat a recuperare , iuffu Dei cohibetur per
Semeiam Prophetam . Teroboam verò nouus rex Iſraël erigit au
reos vitulos in Dance Bethel.
Dificauit leroboam Sichem . ] Idelt, nouis fplendi
*.25. Ædifque' ,, imoregiis ædificiisinftruxit & auxit,vt
nomen conciliaret vrbi, in qua ipfe proclamatus fuit rex, &
06.11.8.26. in qua feden regni figere decreuerat , & quæ ad fuam d
tribum Ephtaiin ſpectabat, quam aliis prælatain voluit : de
nique quæ fines attingeret vicini & æmuli regni , quam om
ninò expediebat aduerſus quotidianashoftium irruptiones
munitam habere. Notat Abulenfis , licuiſſe Ifraëlitis hanc
à tribu Iuda feceffionem feu fchifma facere : neque id ſo
lùin ex Dei decreto per Abiam Silonitem manifeftato fuprà
C.11 . V.31 . ſed etiam ob tyrannidem Roboami , qui Hebræos
liberos volebat in feruitutem redigere, vt patet ex hoc c. 12 .
v.1o . & fequentibus.
V. 28. Fecit duos vitulos. ] Lxx.vertunt damales in genere
foeminino , id eſt vitulas. Et ita legit Ioſephus, Clemens
Clem 18. Roman.e Tertullian . Epiphanius & Theodoretus. Quin &
Conft.c.52. Vulgatus nofter Ofex.10.v.5.vocat vaccas Bethauen.Sed hoc
Tertull.I.cenc irrifionis gratia, inquit Hieronymus. Nam in oinni idioma
ludzos c. 1. te elt , cum aliquem mollem aut ignauum fignificare volu
Epiph de Vila
Propbetar . in mus, ve id muliebri compellatione faciamus.Vt ergo deſine
Ioann . Th, tur nihil ab his vitulismagnum fperari pofſe , vocantur ſub
his vei 4.42. inde non vituli tauri, ſed vetula ſeu vacca imbelles .Quid ve
rò perhosvitulos repræſentaretur ,dixi Gen. 41. & Exodi 32 .
nempe Apin , vel Serapin Deum Ægyptiorum . Sed aliorum
quoque Deorum , feu potius dæmoniorumn , ſunulacra Iero
I I. Reg.
boamum finxifle, pro libito fubditoru, provt quiſque in hos
vel illos Gentium Deos effet propenſus , colligitur ex 2. Pa
ralip.II.verf.15. vbi dicitur conftituifle fibi facerdotes excelforum ;
non vitulorum tantùm , fed & aliorum damoniorum . Sacerdo
tes , inquam .
¥ .31. De extremis populis , ſeu de fæce populi, qui non erat
defiliis Leui. ] multò minùs de filiis Aaron . Non, quòd nulli
Leuitæ adhæferint leroboano ) nam Ezechiel.44.v.10 . di
cuntur in hoc errore filiorum Iſraël rece/life à Deo, do miniſtraffe
idolis : fed quod admodum pauci , penenulli , refpectu reli
quæ multitudinis Leuitarum , qui,vt 2. Paral.11.v . 13. habe
mus ex vniuerſa Iſraël venerunt ad Roboain , , relinquente ſub
urbana . poffisſiones fuas , de tranſeuntes ad Iudam . Quin &
verf.16 . ibidem auidimas, compluras laicos de cunétis tribu
bus Ifraël, ſrelictis vitulis Ieroboami , veniffe in leruſalem
ad immolandum victimas ſuas coram Domino Deo patrum fuo
rum : qui dos roboranerunt regnum Iuda , ego confirmauerunt
Roboam .
V. 32. & 33. ter dicitur Ieroboam ipſe aſcendiſſe ſuper altare ,
vi immolaret vitulos , adoleret incenſum . Nempe, vt nouis ils
lis facris auctoritatem conciliaret , ipfe voluit omniun fa
crificulorum effe antiſtes , & regium nomen cum ſacerdo
tali confociare. Ita Sanctius : & clariùsconfirmatur ex ini
tio cap . ſeq.
C Α Ρ V Τ ΧΙΙΙ.
Ieroboamo, dum vitulo thus adolet in Bethel, Propheta pradicit, al
tare illud à rege juda loſia olim naſcituro frofanaturo do exci
ſum iri. Manus Ieroboami, exareſcit, ſed orante Propheta ſibi red
dicur. Propheta verò quod minùs obediens Deo fuiffet , à leone
occiditur.
Ir Dei , Id eft Propheta , venit in fermone feu verbo ,
W.1. V Domini. Id >
nus hunc Prophetam vocat Sameam , Epiphanius foam .
Sed communior opinio elt , fuiſſe Addon , ex 2. Paralipom ,
verf. 29. vbi Addo dicitur videris fuiſſe , id eſt prophetaſſe,
contra leroboam filium Nabat. Non fuit , tamen hic Addo
idein cum illo qui auus Zacharie Prophetæ fuiffefcribitur : Ich701
di.
Zachar. 1. y.r. Nam & aliud a ab illo i nomen haber in He 6.
974
bræo, & ferè 480. annis illum præcedit : ita S.Hieronymus. Ghido. Hier.
V.9.Nec reuerteris per viam qua venifti. ] Quia enim via in in c.1.Zacha
Bethel(vbi omnis impietatis barathrum & abyffus eft )c pol- riz .
luta & execranda cuique iuſto habetur;idcircò nolo repetir 1.Reg .21 .
illam , aur àte frequentari.Vult oftendereDeus,quandohor. ".so
rori nobis eſſe debeant omnia quæ quoquo modo ducunt ad
peccatum .
V.11 . Prophetes quidam fenex ,(in Chaldæo vocatur Michal
vel Micheas de Sainaria venerat vt habetur 4.Reg.23.v.18 .
& iam babicatat in Bechel. ] & Ieroboamo carus erat, & inter
primos intimoſque miniftros. Ita Gloſta Ordinaria& Abu
lenfis & alij. Quidam putant, vel ea fola de cauſa tantope
re hunc Prophetam ſategiſſe , vt Addonem è via contra ex
preſſuin Dei mandatum , ad menfam ſuam retraheret,vt,cùm
poftea is fuæ inobedientiæ poenas lueret ( facilè enim con
iectare poterat, id illi non impunè ceffurum ;) eo argumento
faciliùs, Ieroboamo regi fuo perfuaderet,iinpoftorem fuiſſe
Addonem , ac propterea cælitus punitum . atque ita Ieroboa
mum propter minas Adonis iam fortè nutantem deque abo
lendis vitulis agitantem , in priori impia fua fententia confir
maret ac ſtabiliret. Vnde non immerito polt hanc decepti
Prophetæ tragoediam , mox hic additur, v.33 . Poft verba hac
non eft reuerſus Ieroboam de via ſua peſſima. Erat ergo ſenex ve
teratorhic impius& peruerſus homo,licèt verusPropheta, Matth.7 .
per quem verè locutus eſt aliquando Deus; de numero co V. 22.
rum qui in iudicio dicturi ſuntDeo , Nonne in nomine tuo pro
D pherauimus ? &ipſe reſpondebit. Quia nunquam noui vos. Ita
Theodor. Liranus, Caietanus, Abulenfis & Sanctius.
9.21 . Quia non obediensfuifti ori Domini.] Abfolutuin acce.
perat Addo præceptum nec reuertendi in Bethel , nec quid
quam ibi guftandi : vnde peccauit peccato inobedientiæ ,
niinis leuiter, nec conſulto Deo propter alterius Prophetæ
dicta non far excuſſa , deflectendo à præcepto diuino. Sed .
verifimilius, elt , non nifi veniale fuiffe peccatum : Primò,
quia deceptus fui ab eo quem Prophetam verum & veracem
putabat ;deinde, quia norat , Deum ſubindemutare aut mo
derari quæ antè præceperat : denique , quia non fponte ,ſed
quafi vi retractus videtur, cum priùs quoad potuit recuſafler.
Ita S. Auguftinus, Gregorius, Caffianus, Eucherius, Ange
lomus, Caietanus, Abulenfis, à Lapide , San &tius & alij,qui
comparant hoc peccatun cum peccato Moyſis Numer.20 . &
vxoris Loth . Genef. 19. quæ licèt feueriffimè caltigata fint,
non tamen niſi venialia fuifle exiſtimantur.
V.28.Non comedit leo de cadauere, nec leſie aſinum .] Viide pa
ter Priinò, non caſu leonem occurriſſe, ſed immiſſum à Deo,
quandoquidem à præda abſtinuit , neque famem carnibus
feu Prophecæ , ſeu afiniexſaturare permiſſus ſit. Secundò,pla
cuille Deo defunctum Prophetam , cuius cadaueris tantam
curam gefleric.
7.30. Pab
 Caput X I V.
9. 30. Planxerunt eum, heu , heu ,mifrater. ] Erat hæc fami
liaris apud Hebræos lugendi forma.Sicut & illa leremix 22 .
Hier.ep 25 . verf.18. Vafra :er, ve foror, va Domine,veinclyre.Videfanćtun A
ad Paulum . Hieronymuin.
V.31. Sepelitemein repulcro , in quo vir Dei ſepultus eft. ] Id
iubet idcircò ,ne ofla ſua olim ſub loſia, ſunul cum aliorum
impiorum offibus extraherentur è tumulo , & cum ludibrio
abirent in cineres, quod Addo Propheta futurum prædixerat.
Vnde oſſibus illius, quæ præſagiebat loco motum non iri,ſua
offa iungi mandauit.Neque fpe ſua fruſtratus eft, vt patebit
4.Reg. 23.
1.33. Quicumque volebat, nullo delectu feu probitatis, feu
aptitudinis ,quiſque pro libito ſuo implebas minum ſuam , pu
tà oleo ſacro ; & victimis ſeu libaininibus atque ita , more
jam pridem in conſecratione facerdotum recepto , imò præ
ſcripto Exodi 29. 7.24 . facerdos fiebar. ) non Dei, fed idolo
rum ,quæ in profanis excelfis colebantur.
CA PVT XIV.
Corfultus Abias Propheta ab uxore Ieroboami,defilij ſui ſalute,dicit
illum mox moriturum , totamque familiam Ieroboami ftirpitus ex
ſcindendam . Mortuo leroboamu ſuccedit Nadab. Rex Ægypii di
ripie ebeſauros templi lerofolymiiani. Mortuo Roboamo fuccedit
filius Abia .
V.2.D Ixit con leroboam vxori ſua. ] Cùm enim de certo puero
conſulendus eſſet Propheta , occultato patris no
mine, non poterat commodiùsquàm per matrem citra ſuſpi
cionein conſuli , hac vel fimili forma , Quare, obſecro, à Do
mino, an filius meus qui morbo pane extinguirur , ab illo libe
randus fit?
. 3. Tolle decem panes o confulam , LXX . collyria , Chal
dæus, placentas , vas mellis '] Et plebeias iftas ac ruíticas
delicias defer Prophetæ , quo faciliùsipfi imponas, putet
que te rufticam effe : nam ſi perſona tua ipfi innotefceret,
aut nulla, aut non niſi dura reſponſa ab illo ( pluículummi
hi ob idololatriam irato referres. Quin & in vrbe Silo,etfi
meæ tribus Ephraimiticæ oppido, mihi tamen , feu propter
ſpretam àmearcæ iftic olim aflcruatæ religionein , ſeu pro
pter fancti Prophetæ ibi commorantis &populum in vero
Dei cultu continentis præfentiam , non fatis addicto , peri
culum tibi , fi innotefceres , immineret , ne minus honeftè
quàm regium nomen & dignitatem deceat , à populo tra
¿ tareris.
d 4.Reg.14 . $.10. Clauſum . ) ſcilicet carcere : d vel arcium & yr
V. 26. bium muris quantumuis altis & validis,vtdixi Deuter 32: c Inda?)
V.36. Prouerbialis eſt ſermo, quo fignificatur , omnia pror
ſus deletum iri , etiam illa quibus aliàs parci ſolet ; vt ſolet
plebeculæ , canibus, captiuis , qui arma aduerſa non tule
runt : Item in arce vel vrbe munita degentibus, quibus ſo
let à victore honeltis conditionibus vlerò tutus exitus con
cedi. Alt hîc nulli prorſus de familia Ieroboam parcitum
iri affirinat. Simili phraſi dicit Ifaias cap.9. verf. 14. Diſper.
det Dominus caput o caudam , incuruantem , & refravantem. Id
eft cam ſummos quàm infimos , tain robuſtos quàm infirmos.
Etmundabo reliquias domus, feu familiæ, Ieroboam , focutmun
dari ſolet fimus vſque ad purum . ] Id eft, mundabo regnum Il
raël à pofteris Ieroboami,non ſecùs quàm folet ancilla inun
ditiæ ftudiofior mundare domum ſuam à fimo; qué, quia afpe
¿ tu fædus, & odoratu grauiseft ,ad vltimum vſque puluiſcu
lum euerrit. En regiam ftirpem Ieroboami comparat Deus
fimo & ftercori, vtpote idololatria aliifque fceleribus foeda
tam . Porrò ad litteram penitus fic euerſam fuifſe, patet ex
cap.ſeq. v. 29. vbi Baaſa percuffit omnem domum leroboam : non
dimiſie ne vnam quidem animam deſemine eins,donec deleret eum ,
iuxta verbum Abis Silonitis .
V.17 . Vxor leroboam abiit cum hoc triſti nuncio in Therfa.]
Hic nempe , relicta Sichem , fixerat Ifraëlitici imperij ſeden
Ieroboam , vbi & manfit , donec ab Amri ædificata Samaria, D cit uxorem . Inftauratur hoc tempore Iericho , fed non impunè.
fedes eò tranſlata fuit, vt dicetur cap.16.verf.34. & 29.Fuiſſe
autem Therſa ciuitatein eximiæ amoenitatis , eciam ante hæc
tempora, vel inde colligo , quòd Salomon Canticor.6.v.3.
pulchritudinem fponfæ perinde comparet cum Therſa,atque
cum Jerofolyma. Nam vbi Vulgatus habet , Pulchra es amica
mea , ſuauis cê decora ficut leruſalem ; pro ſuauis , in Hebræo elt,
facut Therſa.
Ý. 24. Sed ego effeminari fuerunt.] Id ett, non cantum femi
narum , fed & ( prô pudor ! ) etiam maſculorum proftibula
inftituere Iudæi, & quidem publica , & ex-ſpurciſſimo vici
narum gentium ritu , in honorein idolorum ſuorum ; quibus
folebant vtriuſque fexus mercede proſtitutiemporia variis in
locis conftituivt dixi Deuter . 23. Quæ Ierofolymis paulò
pòft euertit Aſa rex,vt habes cap. feq. verL12.& rurſus toſias,
4. Regum 23. verf. 7. vbi deftruxiffe dicitur aduculas effemina
torum ,que erant etiamin domo Domini.Porrò ad tantas fordes,
tantamque impietatem pellexifle Roboamum . ( & cum eo vni
verſum regnuin luda ) creditur iimpia illius inater Naama
Ammanitis ; idque regni Roboami anno tertio finiente , vt ha
betur 2. Paralip.11. v.17.
Iac. Tirixs Ton . I,
X V. & X V I. 109
CA PV T XV.
Impio Abia regi Iude mecedit pius filius Ala : qui aduerſus Baſam
regem Iſraël feliciter preliarur, auxilio Benadad regis Syria. Aſe
moriensi ſuccedit filius lolaphat. Inde narratur quomodo Baafa
occiderit Nadab cum vniuerfa ftirpe leroboami..
Aacha filia Abeſalom .] ſeu Abſolomi vr dicitur 2.Pa
V.2. Tralip. 11.7.21.qui Dauidi parenti fuo rebellis fuit:
licet S.Hieron.velit hæc de alio Abellalomo intelligi.Huic Hier, ia Trad.
erat filia proprio nomine Thamar, 2. Reg.14. verf.27.led co- Hebr .
gnomine Maacha : quod videtur filix primogenitæ in regno
Gellur fuiſſe commune ſeu appellariuuin.Nam & mater Ab
ſalomi 2. Reg. 3. V.3 . & filia hic & nepies , infrà v.1o .Maacha
fingulæ vocantur.
V. 5. Eò quòd non declinafſet Dauid ab omnibus que precepea
rat ei, excepto ſermone ; ſeu facto , Vrie Hethai. ] An ergo non
peccauit Dauid cùm neci deſtinauit vniuerſam familiam
Nabal? 1. Reguin 25.V.34 . Non peccauit, cùm tanta crude
litate fæuiit promifcuè in Ammonitas , vt fuper proftratos
circum ageret ferrata carpenta,culirus , ferris, & aliis inufi
tatis tormentis miferos difcruciaret; 2 . Regum 12. v.vlt.Non
peccauit dinumerando populun contra diuinum præfcri
ptum 2. Regum 24. quo totmillibus hominum exitium cream
B uit ? Nonne v.10.palàmipfe de le fatetur,Peccaui valdè in hoc
facto? Quomodo ergo dicitur hic non peccaffe , nifi in Vria
Hethao ? Reſpondeo , Deum hic loqui & iudicare more hu
mano, quo peccata non cenfentur quæ honeſto aliquo præ
textu, vel virtutis faltem apparentis velamine conteguntur:
ſupponendum eniin benè fieri , quæ non conftat inanitelte
mala eſſe. Cùm ergo fæuitia Dauidis exercenda in Nabali
tas, & exercita in Ammonitas teymine juttæ vindictæ ; nu
meratio populi ; prætextu religioſi tributi proteinplo con
Atruendo velarentur , non ceniebancur pallin ab hoininibus
peccata , faltem grauia : quare nec Deus vult illa pallin
euulgare vt talia, contentus fuo iudicio, propriæque peccan
tis conſcientiæ , talia cenſeri & vt talia puniri. Sed adulte
rium cum Bechſabee , & infanda cædes innocentis Vriæ ,
quia nullo virtutis velamine , nullo honeito prætextu tegi
vel exculari poterant , paflin ab omnibus hominibus, ideo
que etiam palàin hîc à Deo, tanquam enornia ſcelera Daui
di impinguntur : adeóque & hæc fola illi impinguntur,quia
reliqua omnia quæ vel publicè, vel priuatim peccauit,ho
netto prætextu , vt dixi,poterant corain hominibus à peccato
& culpa grauiore excuſari.
V.7. Nonne hac ſcripta ſunt in Libro verborum dierum regum
Erant ifti libri quali
libros Paralip.plurima annales &
trálatafunt enfeſtipublici : è quibus
adnos deuenerunt in
;cx
tera temporum iniuria perierunt.Sic quod hoc ipfo verſu vix
tangitur,prelinm inter Abiam Có Ieroboan ., fusè explicatur 2.Pa
ralip.13.dicunturque cæſa ex Ieroboami exercitu fupra quix
genta millia virorumforrium .
V. 13. Rex Aſa Maacham matrem ſuam , filiam ſeu neptein
Abfalomi,amouir, vtique cum ignominia , ne diutiùs effet prin
ceps & antiftes in facris Priapi. ] Neque folùm ab hoc fpurciſ
ſiino principatu ſeinouit impiam matrem pius rex , fed & ob
eandem ( purcitiain exuic illam regiâ dignitate , vt habetur
hîc Hebræo , & 2. Paralip.15.1.16. Nofter etiam Vulgatus,
Maacham , inquit , marrem Aſa rex ex augufto depolwis imperio, co
quòd feciffet in luce fimulacrum Priapi. De quo vide quæ dixi
Num.25.v.1.
CA PVT XVI.
leu Propheta prædicit excidium Baale e vniuerſa domus eius. Cui
mortuo ſuccedit filius Ela : quem Zambri occidit, ſed præualenti
mox Amri ſeipſum cum palatio regio ſuccendit. Mortuo Amri
fuccedit filius impiiffimus Achab qui fceleratam Iezabel du
| Arla
* .7. illius Prophetæ , qui Afa regi Iuda 1. Paralip.16.du
rum à Deo nuntium attulit, propter quod & in nerunm ab
eo compactus eſt, ita Abulenfis , Liranus, Dionyfius,Hugo
& Sanctius. Sed alius fuit hic Iehu, & alius Hanani ab illo
Iehu filio Hanani 2.Paralip. 19. V.2.qui multò pòft tempore
occurrit regi Iofaphat. Neque nouum , plures parentes co
gnomine habuiffe filios quoque eiufdé nominis.Ita Sanct.
,18. Succendit ſe Zambri cum domo regia .] Ita quoque Sale
danapalum a feciſe, tradit Iuftinus, & exſtructa in palacio .Chron.cas.
ingenti pyra, iipmenfas diuitias vnà fecum flammis abſum- Tuv.init.lut.
pſille. Verùm cur non gladio potiùs , aut rette, aut veneno? I. s .
Refpondet Abulenfis, Ne cadauer in holtis poteftatein veni
ret, & ludibrio afficeretur. Quod etiam Sylla exhorrefcens,
telte Cicerone, primusomnium è familia Corneliorum ,igni Cic: 1.1 . de
voluit creinari. Leg . fup.
V. 24. Amri iam pacificus rex Ifraëlis , emit montem Sama- finem .
rie. Sic vocatur per prolepfim : vc& C.13.V.11 . ſuprà ex 4.
Reg . 23. dixi, Prophetam illum ſçnem qui decepit Addonem
Ķ Prophe
 Ilo Commentarius in Lib.III. Reg.
Phropetá ,de Samaria veniſſe,id eft ex eo loco quipaucis poſt & Iulius I I. & Gregorius X II I.& Clemens VIII.& alij
Vide Prol. de annis vocatus elt Samaria, à poffeffore & dømnino illius loci,
Ponderib , Somer, quidicitur ſe regi.um Ifraëlis duobus
talentis argenti, Id hîc
eſt ſex vendidiſ
illummillibu s florenor Belgicoruin , A omittainDixit ad
feu duobusmillibus aureorum nummorum .Hanc vrbem ex
cidit funditus Salmanaffar Aſſyriorú rex occiſo illius rege
14.Reg.17. vltiino Ofee, & incolis in exilium a abactis : ſed ſucceſſu
V.6 . teinporis paulatim reſtaurat am poft varios,alternant is fortu
6 Ioſeph.l.us . tunæ caſus tandem Herodes Aſcalonita , telte Ioſepho, b
Antiq.c.io .in
cAdrichom . Adrichoinio , c & aliis priſtino ſplendori reſtituit, amplif
Samaria . fino illam muro per 20.ſtadia, d communiens, & præter in
a Prolegom . nunera palatia, valtiffimum in ea templuin ponensnongen
de Meniuris torum pedum , in honorem Auguſti Cæfaris : à cuius etiam
longitud. nomine vrbem ipſam vocari voluit Sebaften , id eſt Augu
ttam : vt in Gerinania ex fimili occafione habemus Augu
ftam Vindelicorum , in Hiſpania Saragoſſam ſeu Cæfaris
Augustam , & alias alibi.
7.31.læſuper.ſeu ſupra alia fcelera ſuorum parentum ,adie
cit Achab, quod nemo ante illum auſus fuerat, vt filiam ido
lolatræ regis Sidoniorum leZabelem fibi iungeret vxorem , non
2. Reg » eiuratâ patriâ religione, ( vt Dauidis, e Saloinonis,f & alio ,
v.9 .
f 3.Reg.nr. rum reguin Gentiles vxores hucuſque fecerant) fed illâ re
Y. 2 . tenta, publicéque euulgatà ; quin & in locum veræ ac fin
ceræ religionis,quá procul exulare iullit, perfidè fubrogata .
Ý . 34.In diebiu Achab edificauit Hiel Iericho. ] non obftan B
Tofuz 9.8.26. te edicto acmaledictione lofuæ .Malebat omnium prolium
ſuarum homo Itolidus iacturam facere , quàm non obſequi
ſeu priuato affectui ſuo, ſeu regis ſuideliræ cupidi, operan
cis inftaurari vel inuito Dco tam nobilem olim & famoſain
vrbem .Idcircò autem commemoratur hîc illa tragedia , vt
palàm omnibus fiat , quàin perdita fuerint omnia in Ifraële
hocrenpore Achabi, quo ipfe ad vxoris libidinem rempu
blicam 'moderabatur, quàm profligata fides, quàm procul mi elatione, quantuin poflumus, remittere in diuinæ maie
abactus pudor omnis & timor Dei, quàm alta coeleſtium
minarum inducta obliuio & conteinptus, vt, quod tot ſæcu
lis neino ducum vel regum auſus fuerat tentare , iam audeac
priuatus homo, iſque iinpius & idololatra, vtpote ex Bethel,
fonte & barathro omnis idololatriæ : & audeat,vidente, in
ſpectante , laudante rege, & vniuerſo Iſraële. Et forfanid
audeat folùm in gratiam regis , & ad eius amicitiam aucu
pandam , cui ſciebat id gratum fore , & quem videbat eiuf
modi coeleftium minarum & prædictionuin contemptorem
atque irriforein . ita Abulenfis .
CAP v T XVII.
с
Elias cælum triennio claudit. Paſcitur primùm à corais : deinde à
muliere Sarepbrana, cuiushydria farina, ego lecythus olei non
minuuntur. Filius etiam ipfius ab Elia reſuſcitatur.
Lizs Thesbites. ) ex oppido Thesbi in terra Galand vltra
fuiſſe, & Eliam ex familia Aaron ſacerdotein natum , volunt
Epiph. de Vi- Epiphanius, Iſidorus , loannes Epiſcopus Jeroſolymitanus,
ta & interitu Sineon Metaphraſtes & Dorotheus. Sed cur id Scriptura
Sanâorum tacuiſſet ? Iidein patrem Eliæ vocant Sabacha , qui puerulam
morto Vit. &. recènsnatuin videriigne tanquam fafciis inuolui, o flammave
Ilid. déSanto
rum , vannes lusitiboali. Cælibem perpetuò vitam egiffe docene S. Hiero
c.u.com.9.Bi. nymus, Ambrofius,Ephrem & alij. Poftquam adoleuit,dif
blioth.Meta- cipulos (quifilij Prophetarum diéti funt ) collegit non vno
phraft
Surinin apud
,Do. loco , & illis inoalticæ viræ nouain formam , ferè ad inttar
roth , in Sy . Rechabitarum indixit,quidiuinis ex profelfo laudibus can
nopli, hic tandis toti vacarent , vt vidimus etiam in aliis Prophetis
son.l.1.apud tempore Samuelis, 1. Regum 19.7.20. In hosmaximè graf
louinamu:n. fata fuit, ( crediderim odio Eliæ ) ira & furor Iezabelis, &c
Anbrile de illorum magnam ſtragen & in proximatriennali fame , &
Virgin . Ephr.
i i Parzneli exinceps edidit. Non ergo vna erat & certa ſedes Eliæ , ſed
pro varia diſcipulorum fuorum neceſſitate vel ſolacio nunc D deduxit, ac deinde reli& â aulá ,reliquis Eliæ difcipulis feſe
in Galgalis,nunc in Bethel, nunc in lericho ( vt colligitur ex
4. Regum 2.V.1.3.5. ) nunc aliis locis degebat:fed omniun
frequentiſfunè in monte Carmelo. Vbi & Eliſeus Eliæ prima
rius diſcipulus commorari folebat : & vterquemontem il
lúpluribusmiraculis celeberrimum reddidit . Ibi Elias igne
coelefti victimasabfumpfit , & 450. ſacerdotes Baal necide
dit, cap . 18. verf.38 . & 40. Ex eodern monte bis 50.milite
s
Abulenf.in Ochozie regiscodem igne cælefti proftrauit , telte Abulenſi.
"Reg.c.6. & 4. Eumdem montem Eliſeus frequentiffimèadibat , vt patet 4 .
Regum 2. & 4. & alibi: neinpe vt creditum iſtic fibigre
gem diſcipulorum foueret, inftrueret,roboraret. Er videtur
hæc in Carmelo Prophetarum colonia , ob frequentiorein
iftic Eliæ atqueEliſei præſentiam , & præluftriora ibipa
trata miracula,inter reliqua eorumdein cænobia principem
locum tenuiffe : vnde & noinen illis adnatum Carmelitarum ,
quod idem nomen etiain in Euangelica lege vfque eò pla
cuit viris feminiſque fub noinine & aulpicio B.Virginis in
Ecclefia Chriſti hucuſque magnâ vitæ fanctitate ac religio
nis gloriâ militantibus, vt plurina alia ad fpeciem nobiliora
nomina yni illi pofthabenda putarint , vel eain maximè ob
cauſamn , ni fallor,vt etiain ipſo ſuo nomine palàm orbiface
rent, facrum hunc Ordinem ſuum ab Eliæ atque Eliſeidiſ
ciplina inſtitutionéque exordiú babuiffe. Quod & SixtusIV.
Pontifices ſuis bullis , vr hiſtoricos & alios auctores nunc
ur
regem profitent
, apertè Achab, Si .erit, id eſt ,non g erit,annis his ross
to pluuia,nifi iuxta oris mei verba.Jid elt,nifi cum ego voluero nin
& iuſfero.Ex cap.5.v.17. epiftolæ Canonicæ S. Iacobi patet,
Eliampio zelo puniendi idololatras,popoſciſſe à Deo claues
cæli. Elias oratione orauit , ut non pluerec ſuper terram , fcilicec
Ifraëliticam , & alias vicinas , e non p !uit annos ires men
fes ſex. Cùm enim Deuteron.28. verſ.24. & alibi fæpiùsmi
natus fuiſſet Deus Iſraëlitis , fi quando ad idololatriam de
flecterent ,has ſicciratis, fterilitatis & famis certiffimas poe
nas,petiit Elias ex condicto eafdé nunc in idololatras Ifraë
litas immitti. Et hæc eft ratio , cur Elias hic quaſi ex abru
pto, illas minas regi Achabo, totíque Iſraëli iam à fide apo
Itatanti palàm intentet , ita ferè Liranus, Caiet.& Sanctius.
V.6. Corui deferebant Eliæ panem carnesmane on vefperi. ]
Et quidem ex regis Achabi culina , eafdemque ex optimis
& optimè coctis, inquit Abulenfis. Quod fi verum fuir,mi
rifica fuit illa Dei prouidentia : & interceſſit haud dubiè
aliqua Angelorum cura, coruos cæteros qui crudele & in
proprios quoque pullosimprobè auaros , ad id miniſteriun
itatis horis impellentium , å voracitate compefcentium , &
ad condictum locum conducentium .
V. 21. Menfuseft ſe Elias ſuper puerum . ] Id eft , pronus in
cubuit cadaueripueri. Primò, vthoc ſupplici corporis ha
bitu Hebræis yfitatiſſiino faciliùsexoraret Deum . Secundò,
vt contracto fic arctatóque corpore ad menfuram puerilis
corpuſculi, palàm faceret,ſe animo quoque effe dolore pror
ſus contracto, & humili æſtimatione fi quoad , poſſet acciſo ;
ferè vti nos ideo velde geniculis vel cernui oramus, vt illo
fitu deſignemus , nos & de corporis proceritate , & de ani
ftatis præſentia. Tertiò , vt affectum prodat fuum ergamor
tuum , cui tali incubatione & inhalatione videtur luummet
ipfe halitum , fpiritúmque feu animam , etiam cum propriæ
vitx diſpendio immittere velle. Quartò , vt, quantun in ſe
eft, cooperetur Deo , flatu ſuo corpus exſangue calefacien
do , & inenbra ficad vitam recuperandam diſponendo. ita
Abulenfis , Sanctius & alij.
Allegoricè, Chriftus in incarnatione, & in cruce accom
modans lenoftræ puſillitati,nos ab æternamorte ſuſcitauit.
ita S. Augustinus , & S.Bernardus. Moraliter, facerdos vt
peccatorem ad pænitentiam , vitainque animæ reducar, to
wsillimolliendo calefaciendóque incumbat.
CAPVT XVIII.
Increſcentefame, Elias cum Abdia aditrigem Achab, eúmque ſcue
rè corripir: Pſeudo-Prophetas Baal 4 50..folus ad certamen pro
uocal, vincit igne de cælo impetrato :mox omnes iugulari in
bet, pluuias terre reddit.
N anno tertio. ] ſcilicer famis vbique graſſantis. Et
negatz pluuiæ , quæ paucis poftméfibuscæpit cauſare famé.
7.3. Vorauit Athab Abdiam diſpenſatorem domus(ue. ] ſeu
ceconomum aulæ regiæ . Hunc Abdiam purtat ex Iofephi &
alioruin Hebræorum fententia Theodoretus,Comeſtor ,Abu
lenfis & Liranus , inaritum fuiſſe illius viduæ cuiusinopix
proſpexit Eliſeus multiplicando oleum in vafis 4.Regum 4 .
Iidem & plures alij dicunt fuiſſe vnum ex duodecim Pro
phetisminoribus , nempe qui quarto loco recenſetur. Quod
li ita eft, ducentis prope annis anteceſſerit omnes aliosmi
nores Prophetas. Ioannes Epiſcopus Ierofolymitanus tradit,
eumdem 'abdiam fuiſſe illum quinquagenariuin , qui tertio
loco miſſusà rege Ochozia 4.Reg . 1. v.13. Eliam ad regen
adiunxit.Ita ille & plures alij,nempe omninò improbat San
Etius. Sed nos in proæmio 'Abdiæ Prophetæ id'examina
bimus.
4.24. Deus qui exaudierit per ignem .]Id eſt, quimiſſo cæli
tusigne,yičtinam abfumpferit, atque ita vota precéſque fa
crificantium exaudierit , is pro vero Deo ab omnibus habea
tur , & publicè colatur. Hoc enim figno folebat Deus penè
omnibus fæculis iam inde à primo mundi exordio teftatum
facere, gratum fibiaccidere ſacrificium ; vt patuit in Abel,
a Aaron , b Gedeone, į Dauide , d & recèns in Salomone. e Vnde
& audacter illud hîc proponit Elias, & ab omni populo fa
cillimè admittitur.
Ý.26.Tianſiliebat altare.]inter diſſectas victimæ partes,quafi
ipfi quoque feipſos pro victima darent. Ec priùs quidein in
cruenti tranfiffe ac tranfiliiffe videntur:acpoftea, cùm ſenti
rent Baalem ad ſe audiendos tardiore , culiris de lanceolis fca
pulas humeróſque cruentatos in medium protulerunt, & in
cer frutta victimæ identidem tranſilientes, fanguinem fuun
ſanguini bouis admiſcuerunt, triltį ſanè & milerando fpe.
ctaculo. Sed gaudet eiulmodi ſæuitia crudelis dæmon : quin
& humanas frequenter victimas depofcere, vidimus in ido
lo Moloch , fupra cap . 11. verfic.5. & docent Diana Taurica,
& Idxx , & bellonæ cruenta & verè belluina facra ,apud
Tibullum
 Caput XIX . & XX.
Tibullus & Tibullum , Alexandrum ab Alexandro , Tiraquelluin , La tem . Quare & modum ingerit vindictæ aduerſus III idololaa
San & io cita. ctantium , & Prudentium . Et fidem faciunt etiam noftro fæ tras breui exercendæ per Hazaël regem Syriæ ,
tos.Alex.1.6 .
Genial.c . 26 . culo regiones in Indiis vltra Oceanuin locis nuper ab Hif- A gen Iſraël, per Eliſeum Prophetam , fimúlque erigit affi
& ibi Tira-' panis & Luſitanis detectæ , in quibus paffun humanæ vičti čtum pufillaniine ac turbarum cor Eliæ , qui per putaleh u re
bat fe
ss Proleg, die quell.Laa . mä сacodæmoniimmolantur, etiam vltrò ,nec repugnantes.
Idiotiſm.is ...de Falla Ý.30. Elias inſtaurari curauitaltare quod deſtructum fueras.) . vnu enimm mihi ſeprem
millib c. ita
, & us, Caie tanu
cult s. ſupereſſe. Derelinquam
num.is ex tot Dei orem
religione inc. putà á ſacerdotibus Baal. Cùm enim viderent hi ſe claman V.18. Quorum os non adorauit Baal , oſculansmanus. ] Ne
21.Prud,
hymno de s. do ſacrificandóque nihil à Baale obtinuiſſe , certóque ſcirent que enim ſola genuflexione colebantur idola , fed & ofcu
Romano, extremam ſibi ignominiam ex Eliæ ſacrificio,ni præpediant, lo : & hoc vel ore applicito proximè fimulachro ;velmanu
imininere, ira & furore rabidiin arā ab Elia paulò antè ritu ad fimulachrum ſeu verè , ſeu ſimulatè adınotâ ac deinde ad
Hebræorum conſtructam ,agmine facto profiliunt,deturbant, os relata, oſculóque exceptâ, tanquam ex contactu rei facræ
diſiiciunt. Sed Elias vi & armata populimanu ſacrificulos iam ſanctificarâ . Cuius eciam Plinius ineminit , & Minutius, Plin.l.18.c...
compefcens, aliam extemplo aram ſibi excitara ex duodecim & alij Gentiles . Ethoc indicat Iob cap.31. сılmait ,Si vidi Minutius in
lapidibas,quaſinomine,& pro ſalute duodecim tribuum iltic ſolem cùm fulgeret oſculatus ſum manum meam ore meo, neinpe
præſentiuin . ita Serarius & Sanctius.
conium
tingen prot O & auio .
V.32.Fecitque aquedu &um , & c.]nempe vtcertius illuftriúl. pri*ùs. 19.
ad fole quaſsi pall
Mifimt Elia ſupedum
r Eliſ eumenfa m . ligno illum
. Hoc
que eller in humentibus tam victimis, quàm lignis miracu vocar ad ſuum inftitutum & cætum diſcipulorum ſuorum ,
lum cælitùs euocati: & omnis abeſſet ſuſpicio fraudis, qua quaſi inueftiens illum habitu monachali:fed vnctione ſeor
quis forſan cauillari potuiſſet, ignem non ſupernè, ſed infer ſiin adhibitâ Prophetam conſecrauit. Ita Innocentius I 1 I. Innoc. I11.
nè ex fubterranea fouea, vbi clauſus afferuabatur, artificio Gaſpar Sanctius.
Chryf. apud prorupiſſe.Nam vidiego ipfe,inquit Chryfoftomus ,in idolorum
Metaphraſte altaribus foramina quadam ego foueam obſcuramex inferiori parte cap. vnico de
& Surium Sacra vnaio
tom . 4. ad alcaris. Deſcendunt autem erroris artifices in foueam illam ,eoex fo nc. .
vincula s.peo raminibus qua dixi, ignem ( uflunt ad ſacrificium conficiendum , ila CAP v T XX.
tri.
ignem illum celeſtem effe exiftiment. Neigitur n B Syri Samariam obfidentes bis ab Achab caduntur, qii quòd Bena:
decepti uſpic
vtmultifimil
Elias in em ionem veniret, aquam effudit,quâ foramina, dad regem Syrie viuum dimiferit, à Propheir corripitur.
G quæ effent, complerentur.ica Chryſolt.Liranus & Sanctius.
V.9.
pe, vt tibi ſim feruus & tributarius, hanc autem ;
CAPVT XIX. quam nunc poftulas,actualé ſpoliationem ferre non poffum .
Elias fugiens le{ abelem in deferto , pane con agua calitusmiffisre W.10. Sifuffeceris pulusSamaria pugilles omnes populi qui foqui
tur me. ] 9.d . Exſcindam ſtirpitus Samariam , nec vel puluiſ
creatur. Inſpelunca moniis Horeb timoris arguitur à Deo, remic culum in ea relinquam , neque aliud quidquam præter nu
titúrque in Palestinam ad vngendum lebu in regem Iſaël , Eli
dum faxum ſuper quo fundata ett. Ericque hocinihi factu
Seum in Prophetam Hazaël in regem Syrie. facillimuin , qui tantam mecum traho militum copiam , vt
Imuit ergo Elias. ] Qui pridie nec regem iratum ,nec tem is per
porrum
fi illo quiage e pugi
ſqunda Simile
lit.llum rapiexit
at pulu Tyromom
vrbi, res
ium eris minent
atuor

tes ſacerdotes cinuerat,nunc ad vnius feminæ ininas cimet, limpi Ezecdiffi mam petra
hiel.C.26. m . ita ferèpulue
v.4.Radam Abul Sanc
remenſ.cim& de ea,tius.
o dabo cam in
horrefcit , fugit :nec vno alteroue die fugit, ſed totis qua V. 11. Ne glorietur accinctus adhuc baltheo & armis, eque
draginta diebus: neque ad Berlabee folùm fugit, hoceſt ad vi diſcin &tus, qui parta iain victoria depoſuit arma.q. d . Ne
vltimos lſraëliticæ terræ fines,ſed & procul extra fines,in de triuinphum canat ante victoriam , valdè anceps ett fortuna
Eccli.48. ſertum , in Horeb , ſeu montein f Sinai , cuius Septemtrionalis belli , & ab exiguis fæpè copiis việți proftratique ſunt in
V.f 74
pars vocabatur Horeb . Etquaſi nec ibi quidam tutus eſſet, in
Ang ke : ( peluncam iltic fefe abdit. Voluit nempe Deus palàin facere gentes
V.14.exercitus.
Per pediſſequos principum . ] Ideſt, per feruos honora
de Test Elia , quàm nullus eſſet ex ſe , quam nihil poſſet per fe : quæ rios & principibusfamiliares,qui propriè vocantur pediffequi.
Berat,i cumque Itupenda patraſſet,& patraturus effet,à ſola eſſe gra C
Cast incipie
Quiaciem t preliari ? Hebra icè,
conſtit Tu ipſe, Chald
uet? Græcè aice, .quis in.
rex Achab
tia, fauore & potentia diuina : hac yna etiam infirmum ho ftruet ? quisordines
muncionem contra reges tyrannoſque omnes inſtar leonis Y.23. Dy montium ſuntdy eorum , ideò ſuperauerunt nos. ]
fortein & imperterritum reddi : abſque hac , ne robuſtiſli Adulatorum ea vox elt , qui nolunt regem Syriæ victum vi
Chryſolt. inum quidem vni femellæ aut puello reſiſtere poffe. ita S. deri ab hofte inortali , quod erat ei probroſum , ſed à ſola
Supr. Chryſoſt. Theodoretus,Rabanus, Angelomus & Sanctius. inanu diuina,nituntúrque vulgato illo Gentiliū errore , quo
5. 8. Ambulauit in fortitudine cibi illius quadraginta diebus.] credebant , pro locorum & operacionum varietate , .va
id est, vi panis iſtius ſubcinericij non ſolúm nutritus, fed & ria eciam Numina conſtituta effe quæ in ilto certo loco ,
ad iter toris 40. diebus agendum corroboratus fuit. Hinc ifto rerum genere cui præſunt, valeant plurimum : extra ve
patet, vim iltam extraordinariam pani ilti manibus Ange rò vel nihil prorſus, velparum admodum . Exemplo fit terræ
Si Ang...2de lorum confecto ſupern atural iter indita m fuiffe à Deo,inquit filius Anthæus, qui cùm terræ allidereturab Hercule , ſupe
S Scripe,c.19 . S. Auguftinus, Caietanuis & alij.
Allegoricè , vi Euchariftia tendimus in cælum ad claram rari:at
te nonſublatus matre, terra
poteratà,terra aëre non haberet
cùm inviresſemper ſufficien
nouas eiquiopitu
lofeph lo Dei, inquiunt
viſionem contra Berengar Rupertu s, Pafchafius, Algerus, Lan lari poſſet, facili compreſſione extinctus eſt. Sic Faunos &
Antiqc a Anfoſeph.1.2. francus ium .
tiq.c.12.
8.9. Quid hic agis ?] quaſidicat. Non hic in obſcuro an
Sylua nos ,fyluis
Collarinan valli,busmonti Valloni deamlugari
um amiugis præfic collib
Deum,telte
uum iebant us
ſan
tro, procul à tuis ciuibus, in hoc horrido monte egeo operâ Eto Augultino & aliis.Nominatim verò Hebræorum Deum Auguft.1.4.de
loannes les
lol delete tuâ,ſed in Iudæa regia vrbe Samaria, in regia Damaſco. yocant montium deum , partim quòd terra Iſraëlitica cui Cru.c.8.
MonachL..1I4S 11. Egredere, ca ſta in monte coram Domino. ) id elt prodi è dominabatur,montofa ferè eſſet : partim quòd prodigia fe
TOA tuis latibulis in lucem : & in ipſo latebrarum adhuc oſtio rè omnia populo Ifralitico exhibita, quæ vicinis pallim in
th, SP Senties præſentem tibi Dominuin ,viréſque animoſque priſti notuerant , in montibus contigiſſent: verbi gratia , fulmi
um
tr , nos reddentem , finúlque noua in rem tuam documenta,no na , tonitrua , ignis, & c. in monte Sinai dum lex promulga
ua in bonum publicum mandata proferentem . R. Salomon D retur, & recens in monte Carmelo ignis in facrificium Eliæ
apud Liranuin putat Eliam non in codein folùm monte , ſed delapfus , & c. Partim denique quòd Ifraëlitæ vel in monte
& in eadem fpelunca latuiſſe , in qua Moyſes olim inclufus Moria , vbi erat templum , vel in aliismontibus, vbi erant
vidit gloriam DeiExodi33. Et Iofephus tradit , eundem excelſa , ſolerent Deo fuo ſacrificare.
locum etiam ante Moyſis atatem ita antiques viſum ſacrum , ve i Ý . 24. Amouereges fingulos abexercitu tuo. ] Erant hinumero
paftoresreligione quadam prohiberentur, greges eò appellere, quia ibi triginta duo,qui vel prece, vel precio inducti fuerant; vt cum
diuinum effe aliquid opinabantur.
auxili aribus copiis ſuisetinreges
hocbello adeffe Verdin
12. Sibilus aura tenuis. ] Scopus Dei in hac viſione fuit, iam experiencia docer illos & in nt. aliena cauſacùm
ne
Eliam tædio acmoerore deiectum , ita quoque & zelo ve gligentiores effe,& in re bellica minùs expertos:quin potiùs
hementiore inflaminatum ob Jezabelis cæterorúmqueido
lolatrarum impunitatem ſolari fimul & erudire. Vnde obii aſſuetlo
exemp os inolli
atqueori vitæiment
imped elle ;lautio
, & omenſæ fuadetri, militibusmalo
ur regiSyriæ , vt,
8641.4 cit oculis illius Primnò validiffunum ventum , terra motum & illis domi reli&tis, illoru m loco princip es, Hebraicè duces , in
sledits ignere: quo deſignet, ſibi omnia elementa , cæteráfque crea
V, it re bellicâ præftantes, ferendo oneri , & bello adininiftran
clude,4 turas,medias, luminas ,ad manum eſſe , ve idololatras reli do aſſuetos exercitui præficiat.
Tv.al Tertull.de quoſque impios perdat , fi velit . at non effe hunc vficatum 7.26. In Aphec.] non illa Iudx, Ioſuë 15. & 1. Reg.4. ſed
Pa ti luæ prouidentiæ & miſericordiæ modum , nec velle ſe iam alcera in tribu Aſer, Ioſuë 19.
V.16. en ti a, vai:vnde addit. Non in ſpiritu Dominus, non in commotione, non * .30.Et cecidis murus ciuitatis, vel diuina virtute, vr olim
Sears.Chrys. in igne Dominus. Igitur fecundo loco affert auribus eius ſpiri in Iericho, velarietum impulſu , ſuper viginti ſeptem millia ho
homil.6.ctus Gre nsum
em &lenemlen,quo
icatem deſi uniend peccapatie
ad pgnetdiuinam quam ,imant
mitaruetu minum . ) qui propugnatores pro mænibus ftabant ,vt He
Medi
a ta ,ntiam i & idi
n

Theod' hic bræos irruentes fubmouerent.

Irenæus, Chryfoftomus , Macarius,Gregorius, Theodoretus, lumPorrò
. ) idBenada ingreſſffinum
elt , ind abditi us in cubicu
cubiculumluin.
quod Hac intra cubicu
erat phrafi defi
4:57.66.
Procopius & alij. Tertiò , ſpiritushic etſi lenis, efficacem gnant Hebræi quaſvis ſecretiores latebras, etiam in fpe
tamen le prodic , & omnia aduerſa penetrantem ac luperan cubus & foueis ſubterraneis. Et eâdem phrafi vtitur infra
las. Trini Tom . I.
K 7 Michæas
 I 12 Commentarius in Lib . IV. Reg.
Michæas C.22.7.25. Viſurus es in die illa, quando ingredieris cubin
culum intra cubiculum , vt abſcondaru
V.32. Accinxe runt fuccis lumbos ſuos. ]Seruiliſago profitentes A ſolebat in ſceleribus horribilioribus , ne qua remaneret ex
ſe ſeruos eſſe velle, & quodque ſeruile officiú ſubire paratos.
Et poſuerunt funiculos in capitibus fuis.] id eft, laqueos collo
indiderunt : quo ſigno fatebantur ſe promeritos infamein
ftrangulationis vel ſuſpendij mortem . Haud dubiè addide
runt & alias conſuetas fupplicum cæremonias, vt ambarum
manuum coniunctionein , ( vt nos inter orandum ſolemus, )
qua deſignatur, quafi vltrò ligari & ſpontarieis vinculis con
Itringi nocentes & impias inanus. Incuruationem ceruicis,
ad feruilem fubicctionem conteftandam promptitudinein
que ad iugum & onus , quodcumque victor imponere vo
luerit , acceptandum . Humiproftrationem , & terræ quam
victor calcat exofculationem , quâ fareantur, ſe ne quidem
terra & aqua & aëre communi dignos, & pro inagno bene
ficio habituros , fi vel pedibus victoris conculcati finantur
sor. 1. 8 . vitan ignobilem & ſordidain ſub eius imperio ducere. Vi
'Tertull.. c.de4. de hac de re Iofephum , Tertullianum & Nicolaum Papam.
Antiqu
Corona 6.7. V. 34. Plateas fac tibi in Damaſco.] In regia vrbe Syriæ , to
Nic, ad Con- tiufque regni metropoli, habeas & tu , tanquam alter Syriæ
Yuliationes rex,fora publica,è quibus & vectigalia tibiquotannis & alia
Bulgarorum . emolunienta : & in quibus Ifraelitis tuis fua fint tribunalia,
fui iudices. Multa promittit captiuus Benadad : fed liber fi
dem fefellit : tantumque abelt, regalia illa iura conceſſerit B Dorninu . Id elt palàm , manifeftè, inuerecundè.
Ilraëli in Damaſco ,vt nec erepta quidem eis oppida reddere
yoluerit. Vt patet ex Ramuin Galaad , in tribu Gad , pro qua
vrbe recuperanda , iterum Achab eidem Benadad nouum
bellum intulit C.22.1.3 .
V :35. V ir qisidam defiliis Prophetarum .] Sanctius putat hunc
fuiſſe Micbeam filium Iemla , quem ob audaciorein hanc re
prehenſionem videtur Achab in vincula compegiffe : è qui
bus triennio poft eductus ſtitit fe duobus regibus Iofapha
to & Achabo de Ramoth Galaad recuperanda deliberanti
bus, Percute me8,]
c.22.v. . & feq.
ſeu vulnera faciem meam . Cauſæ cur id ex
petat Propheta , ſunt hæ. Prima, vt quafiiniles in prælio de
rege bene meritus, acccllinn obtineat ad regen : nain ſi
agnitus fuiffet Propheta , non fuiffct admiflus ad Achab . Se
cunda, vt proprij capitis vulnere repræſentet regi vulnus
ipfius anima,adeóque & toti populo inflicti, partiin ex ido
lolatria ; partim ex dimiſſioneBenadad iurati hottis Ifraëli
Chryl. orat. tarum.ita Caietanus, & Abulenfis,qui ex S.Chryfoftoino ,ad
cont. ludzus dit, veriſinile efle , quod Deus vulnus inflictum Prophetæ ,
tom. 5 . paulò pòft ſupernaturali virtute curarit, vt palam fieret quan
ti meriti ſit cæca obedientia.
$. 42. Quia dimififti virum dignum morte. ) Hebraicè, vi- C
rum anathematis mei : feu quem volueram de medio tolli tan
quain anathema mihi offerendum .
Petes, Vbiid præcepit Deus ; Reſpondeo, Non legimus
vipiam id exprefsè præcepille.Sed v.28.videtur id inſinualle,
cuim dicit , fe propter inſignem Syrorum blafphemiain ,dutu
rum emnem multitudinem illam grandem in manis Achab.vtique
pro meritis plectendam . Quod quia neglexic Achab, cenfe
tur diuinam voluntatem fibi fat perſpectain contenpfiffe ,fal
Rup . 1.5.C.13 . tein neglexiffe. Ita Hebræi , Rupercus, Dionyfius & Liranus,
CA PVT XXI.
Naboth ob negrtam regi Achub vineam iuffit lezabelis per falſos te.
ſtes laſa maieftatis accufarur og lapidatur. Qurfacto Elias gra
uifſima denunciat Achabo mala : qu & tamen ipfe tunc temporis
ſe humiliando cuadır.
y.1 . 1 Ines erat Naboth, qui .] hebraicè, chaldaicè & Græ
V V. 15. Afcende,
V.3 . Ne dem .heredicatem patrum meorum tibi.]Nempe Leuit.
25. V.23 .lege exprelſa cautum erat , ne venderentur hæredi.
taces, ſed femper remanerent apud dominos priinos ; quin &
venditæ cogente neceſſitate , debebant anno iubilæi ad pri- D ſum det quodcunque demum à Deo acceperit.
mos dominos reuerti.At Naboth nulla tum premebatur necef
fitate : neque venditam ſemel Achabo vineam ſpes eratin
pofterum recuperandi. Hinc patet,hunc Naboth vt legis diui
næ , ita finceræ quoque religionis in medio idololatrarum
tenacein fuiſſe , yt qui maller à vita , fupplicio perinfami
( cuius fciebat fe certum adire periculum quàm à diuina le
Ainbr . l . 3 . ge & patria religione vel tancilluin decedere. Diuus Ain
offic.c.y . broſius ſanctum eum appellat, & miris laudibus extollit.
v.9 . Pradicare, id elt publicuin indicite ieiunium . ) vt fieri
folet, cùm graue aliquod flagitium adınıflum , & Deum gra
uiter offenſum conftat, quafi dicat.Iniuſto ſceleratoqueho
micidio , quod vobis impero prætexite pietatem , & zelumn
diuini honoris offenſo Numini redhibendi : quafi Naboth
a Prolog. de Dcú benedixerit Euphemiſmo pro 1 maledireri & blafphema
Idiot Hebr. rit. En quot in vno facto crimina ; hypocrifis,mendacia ,per
n.31 . & 32 . iuria , empta teſtimonia , corrupti iudices , inuerfa iudicia,
innocenti per ſummam iniuriam ſublata hæreditas , honor
Ambr. I. de
Naboch . c. 2 . ademptus , vita ſubtracta. Quis hæc auderet niſi lenina,
Chryf it. de quam inflat potentia, audacein facit fupcrbia, rapit cupidis
Herodiade. tas, inflammat iracundia , deferit pudor Vide S.Ambrofium ,
Senec . 1.2 . de Chryfoftomum , & Senecam contra diuites, auaros, rapaces.
Bencfic, 6:27 . Libri 4. Regum c.9 . V.26. inſinuatur, non ſolitarium Nabotha
ſed fimul cum filiisſuis necein illam indignam ſubiiffe:yt fa
Ctum vidimus in Achan Iofue 7.& Deo iubente fubinde fieri
impio ac inaledicto ſeminepoſteritas.
V.15 . Poſlide vineam Naboth , quia mortuus eft. ] reus læſæma
ieftatis tú regiæ ,tum diuinæ : vnde & vinea & reliqua illius
bona ad regium fifcum deuoluta ſunt. Ita Caier. Porrò ex 4 .
Regum 9. v. 26. conftat, ſequenti die à cæde Naborb egreſ
ſum Achab ad poffeffionem vinex capellendam : cùm ei in
curru regio fedenti occurrit Elins , & præſente lehu atque
Badecer quipoftea funditus exciderunt domum Achab ) tri
ſtem talionem ipſi eodem in agro reddendam denunciat. Pro
fanguine Naboth, co pro ſanguinefiliorum eius , quem vidi beri, sit
Dominus, reddam tibi in agro isto.
V. 24. Si mortuus fuerit Achab in ciuitate, comedent eum canes:
ſa in agro , volucres cali. ] Id eft , regium cadauer manebit in
ſepultum . At cap.feq.v.37.dicitur fepultus fuille rex in Samaria .
Reſpondeo, Reiniſie Deus aliquid de ſeueritate iudicij pro
pter fubfecutam pænitentiam Achab : nam quod minatus
ei fuerat malun in propria perſona, diltulic in perſonam filij
illius lorain , vt hic dicitur v.vlt. Nam Ioram in agro lezra
belocciſus elt, & canibus obiectus, & c. vcdicitur 4. Reg.9 .
V.24. & fequentibus. Ita Sanctius.
V. 25. Venumdatus eft Achab ut faceret malum in conſpectu
Concitauit eum lezabel uxor ( ua. ) cui ſe vendiderat Achab,
non fecùs ac vile mancipium , nec audebat præceptis illius
vel in minimo reluctare. Vnde & annule Regus fignatorio
vtebatur illa pro libito, v.8.& amaro ſarcaſmo infultat regi
tanquam vecordi & ignauo, V.7 . Grandu auctoritatis es: do be
ne regis Iſraël. Nihilque imperauit marito fuo, quantumcum
que abſurdum & impium ,verbi gratia,de facris Sidonioruin
& Chananæorun adiungendis idololatriæ vitulorum , & c.
quod ipfe tanquam obfequentiffimus feruulus non promptè
exequeretur. Quin & vfque eò obftriétum fibi habebat ma
ritum , vt cùm territum illis minis Eliæ poeniteret, vtpate.com
ram Domino , eo causâ Domini , vt hic dicitur verf.vltim . iam.
que agitaret fecum de reſtituenda vinea & honore innocen
ti Naboth ſublato , de Michæa vinculis eximendo , de con
fringendis idolis aliilque accuratè prættandis , quæ exige
ret feria pænitentia ; nihil tamen eorum quæ meditabatur
exequi fit auſus , quia ex tranſuerſo itation incurrit Iezabel :
quæ luo herili imperio veruit , decreta ſemel ftatutaque dil- Ambr. 1. de
folui aut aboleri . ita S. Ambroſius, Hieronymus, Chryſoit Nabo. bic
Vatablus , & Abulenfis. 17. Hicr. ep.
30. ad Occa
num Chryſ.
< p. ad Th.
CAPVT XXII .
lapr. & habea
Pſeudoprophetarum vaticinio decepti Achab og lofaphat reges ,ad cencia tur de pani
. dift. 3.
pugnam procedunt aduerſus Syros pro Ramoth Galaad , vbiocci Icem homil,
dirur Achab,c pateſcit veritas oraculi Michae,qui quod mornim 22. ad popu
ei pradixiſſet, in vincula compactus fuerat. Impio Achab Succe- lum .
cedit impiin Ohozias pio loſaphat impius loram .
Eſcendit loſaphae rex luda ad regem Iſraël.] occaſione
D cent
* . 2. erecentis amicitiæ & affinitatis paulò antè contra
ete : nam Ioram filius lofaphat filiain Achabi & Iezabelis
duxerat vxorem ,1.Paralip.18.
V.11 . Sedecias, quiinter pſeudoprophetas Baal principem
tenebat locum ,fecit ſibi cornua ferren. ) Quibus hieroglyhicis
fignis defignare volebat , duorum iitorum taurorum ſeu re
gum in expugnanda Syria eam futuram efle potentiam, vt
nihil fit in ea tota ditione quod in illoruin poteftatem ventu
rum non ſit.
vadeprofperè, & c. ] Ironicè loquitur Mi
chæas . quod vel ex geftu,velex modoillius loquendi ftatim
percepit Achab .Vnde grauiflimè adiurat Prophetain , vt ſe
poſito ioco , apertè loquatur in nomine Domini, id est reſpon
¥ .17. Vidi cunétum Ifrari diſperſum , quaſi nues non habentes pa
ſtorem. ] Indicatmoriturum Achab paſtorem populi Iſraëli
tici . & quidem in primo congrellu & certamine ; nihilque
grauius paffurum Ifraëlem à Syris : ſed amiffo rege ſuo ,cun
ctos pacificè ad propria regreſſuros. Quod vt hic prædi
Ctuin , ita præcone iubente , & quidem iiſdem prorſus ver
bis v.36. complecum fuit.
V.20.Quis decipiet A hab ]Viſio hæc omnis imaginaria fuit,
& in fola Prophetæphantaſia. Deinde accommodata fuie
hominum captui, qui priuſquam , quid ferium ftatuant, deli
berationem ac conſultationem præmittunt, in qua variæ ſen
tentiæ dicuntur,varia media proponuntur. Quia ergo deere
uerat Deus, iinpium ingratum , & poft nuperam veniam reci
duum Achab,violéta morte de medio tollere, federe fingitur
tanquã iudex, cui & confiliari , & li &ores neceffarij ad ma
num fint,boni quidem angeli à dextris ,mali à finiftris Demo
do tollendi de medio regein inquiruntur fententiæ : variis
varia ſuggerentibus, mali ipiritus fuadent decipienduin A
chab , vebello laceffat regem Syriæ , prætextu recuperandr
Ramoth vrbis Galaad , nuper quidem promiſfæ, fed necdum
redditæ Iraëli. Hoc vero belli fufcipiendi confilium ideo
vrgebant dæmones ,quòd hac viâ præter ynum regem , multa
inſuper
 Caput I. &
inſupermillia , vt fit in bello ) interitura ſperarent. Iudex ,
non reiecto confilio ,rogat, quis id executurus fit,& quâ via;
vtroque comperto, permittitur ita fiat. Egredere,per melicet, A nantes circundarent eum vndique, & iain potituri viderentur;
& fac :non impediam .
V.22.Decipies , or prevalebis, ] Sed nolo, præter vnum Acha
bum , quemquam aliorum neci dari, illo ociſo , reuertatur
vnuſquiſque in domum fuam .
V.30.Sumearma, ingredere pralium ,eg induere veftibus tuis.]In
Hebræo, Chaldæo & Græco elt,sume arma e ingredere praliñ
tu au ein induere veftibustuis, & c. Et ita cohærenc fequentia.
V. 31. Rex autem Syria ( en diuinam prouidentiam , qua par
citum fuit toti reliquo populo ) praceperat princibus, Non pu
gnabitis contra quempiam , niſi contra regem Iſraëlſolum ] Videtur
cò ſpectaſſe Benadad ,vt, capco rege Achabo , labem fibian
te triennium inultam ,cùın captus & precariò diiniſſus,liber
tarem vtramque gratis accepit , fimili iain modo Achabum ,
fi viuum nancifci potuiſſet , tractando detergeret.Hinc du
cibusfeuerè indicit,conentur neglectis aliis omnibus,vnum
Achabuin in ſuam redigere poteltatem.Suboluithaud dubiè
imperium iftud Achaho : quare non regio , ſed vulgari ha
bitu in prælium deſcendit; loſaphato affini ſuo , regiis are
mis & infignibus conſpicuo cedens primas in exercitu ad
miniftrando partes.Ethoc quidem Itrategemnate eluſit Syros,
fed diuinam vltionem non effugit Achab , incerto telo , &
quafi à ludibundo ſagittario in altum emiffo , fed à Deo qui
nunquam à ſcopo aberrat , in impium pectus directo, mife
rabiliter in oculis fuorum traiectus. B filij Iofaphat.nam regnante Ioram rece;jit Edmorrible ſub lum
Ý . 32. Etexclamauit ofaphar. ) vtique ad Deum vt habes 2 .
Paral.18.v.31. auxiliatus eft ei,atque auertit Syrosab illo.Cum
L I B E R IV .
ECE N SET acta reliquorum regum Iſraël & Iuda,vſque ad extremum excidium eorumdem regnorum ;
Ordinein temporum vide in Chronico, cap. 2 9 .
CA PVT I.
Ochozias rex Iſraël ſuper valetudine ſua conſuli iubet Beelzebub:
fed prauerritur ab Elia,de moriturus prædicitur Duos quinquage
narios principes ad Eliam cum omnibus ſuis militibus abſumie
ignis celeftu ,tertio principe ſuâ modeftiâ ſeruato , cum quo Elias
ad Ocboziam deſcendit. Mortuo Ochozia ſuccedit frater loram .
Rauaricarus eft Moab. ] Chaldaicè , rebellarunt Moabi
W torum ſententia , quam in proæmio Abdiæ Prophetæ exa
$ • 2.Reg.8. diuiſæ quoque fueruntregiones quas rex Dauid a & Salomon
fecerane fibi vectigales : & quidem Ieroboamo cæteriſque
64. Reg.3. regibus Ifraëlis b cributa pendebant, de quibus infrà c.3. V.4.
6 2.Par.21, Idumai verò c Iuda. Sed acciſis paulatim vtriuſque regni vi
V.8. ribus,maximè à nupera Syrorum expeditione, quando Achab
d Hic & c.3. occubuit, & tofaphar re infecta domum regreffus eſt, coepe c filio fuo in tanto vitæ periculo coram adftantis, imınane in
V.S. runt & Moabit& d Iſraëliticum , & Idumai e Iudaicum iugum
14.Reg.8. excutere.
9.2 .Ohozias filius & ſucceſſor Achab cecidit per cancellos
cenacule ſui. ] En incipit vindicta ſunide poſteris Achab .
Vix regnum inierat Ochozias, & penè fraĉtis ceruicibus,
fine liberismoritur.Cænaculum pars eit domus ſublimior,ea
que vel rećto operta , vt apud Hiſpanos & Italos cæteroſque
Europæos : vel ſome re&to fub dio , vtapud Palæſtinos, omneſ
que Aſianos , diciturque latinè ſolarium , vel doma, velveitum
græcè izapão . Huic circumcirca inducere folebant, & verò
Judæis ve inducerent præceptum erat Deuter.12. V.8.cancel
los, ſeu inurum cancellatuin , qui deambulantibus in tecto
So fier,Suniã incautos vendicat à lapfu. Ita S.Hierony.Sanctius & alij.
153.Fraadtelep .
& lam . V. 3. Beelzebub ] id eft, Domixus mufca, vel Deusmuſcarum :
quod muſcas locis iftis admodum frequentes & infeſtas ar
Articis. Arc.& cere crederetur : quiGræcis,telte Pauſania, torno & peix
Paul.in
11.36.c.9. 220 , & Plinio Myiodis, Id eft , Iupiter Muſcurius dicebatur:
ficut Apollo , telte eodein Paufania ,Parnopius vocabatur &
Sminsheus, quòd parnopas, id ett eulices & ſminthas , id eſt
mures Cretenfi idiomate,ab illis finibus arcuiffet.Porrò hunc D tum prophetia, quo etiam Eliſeus, & plures alij gaudebant,ha
$Pl.8.c.29. Beelzebub , Plinius ſubinde etiam Achorem , f quaſi Accarın
deum vocat, quia in Syria nomen iſtud noțius vulgo erat,
quòd deus ille in Accarone folemniùs coleretur. Verofimile
ergo eſt , deum huncmuſcariuin non aliuin eſſe , quàm qui
erat aliis Gentilium populis lupiter , vt dixi Iudic.2.v.13. &
tagmate 3. fusè probat Lilius Gyrhaldus . Quare cùm Iupiter princeps
Cytardfyn.
de loſ cenferetur deorum , nihil mirum fimuſcarum deus Beelze
bub Matthæi 12.Lucæ 11. vocetur princeps demoniorum .
.8. Vir pilofus. ] non ſolùın alienis pilis, neinpe ouinâ
pelle & zonâ pelliceâ: ſed etiam propriis , cùin enim eremi
ta vitam profiteretur non vrbanam & cultam , fed filueftrem
& afperam , finebat excreſcere incompofitam cæſariem &
delau. barbarn .Ita GregoriusNyſſenus,Hugo,EmanuelSà & San
do.Babihij. Ĉtius. Quia vero multispòft feculis etiam IoannesBaptiſta
ſimili & velte,& vi&tu & zelo prodiit quo Elias,idcircò etiã
Luc.5.0.17 . El ffe afcompella tur acitvirtute ſus interiit ( ve volunt Genebrardus , lanſenius, Oleafter c.23.if de
ia g veniEliæ
nomine firmatur.N e eniin ,ma& giinsfpiritu
eqàuChrifto ille timu
rodem & Herodiadein , quàm hicreges Achab ,Ochoziam
lac. Tirini Tom . I.
II. I13
enim vt, ibidem dicitur , vidiſſent duces equitatus regem lofa
phut,dicerentque, Rex Iſraël eft ifte , & fæpiùs idem ingemi
ipfe, veriſimiliter inſpirante, quein inuocabat,Deo perſonam
ſuam detexit, clamans ſe non effe quem quærerent, ſe non
elle regem Iſraël, ſe non effe Achab, atque ita deſertusà Syris
periculum euaſit.
V.39. Doruseburnea, quam adificauit Achab ,ficut Salomon
ſuprà c.10 . v. 18. feciffe dicitur chronum de ebore grandem . Ec
Amos c.3.v.15.dedomo item eburnea prædicir funditus pe
rituram . Non erant hæc ædificia è ſolido ebore,ſed eburneis
cruftis aut tabellishinc inde ornata,opere vermiculato .Quo
ſenſu Plinius,Strabo, Plautus & alij eburneos vocant lectu
los & vehicula, portas & tecta , quia ebore ſectili diſtincta, Plin. I 16.
& cruftis laminiſque eburneis tecta , auro ſubinde, vel ar- (.43.Strabo
gento , vel marmore interludente. 1. 6. de Ara .
V.47dicam
. Dereliquiis effeminatorum dixi c.14 . verf.24. bjbus,
Ophir c.2. Paralip. 8.v. 18.De De auro.
Tharſis 2. Paralip.9.v.21
$ 48. Nec erattuncrex proprius conftirutus in Edon . ]In He
bræo,Chaldæo & Græco additur,(ed prafectus, ſeu guberna
tor, qui nomine regis Iuda eos gubernabat. Tunc enim fu
berant Iduinæi Iudæi, iam pridem ſubiugati per Dauidein
2. Regum 8. v.14 .vbi etiam dicitur, iraſidium in cuftodesſeu
præfectos ex ludæorum gente conſtitucos fuiſſe in Idumæa :
quia ( iuxta oraculum Geneſis 25. V.23 . Maior ſeruier minori,)
vniuerſa Idumæ ſeruiebat Iudæis vſque ad tempora foram
da, conftiiuto fivi proprio rege, Iudæorum iugum excullit,
4.Regum 8.V.20 .
REGV M.
vel Iezabelem . Ita Theodoretus, Ioannes Epiſcopus Ieroſo- loan.Jeroſo .
lyınitanus , Caſſianus, Dionyſius, Abulenfis & Liranus. 37. Caffian
6.10.Si homoDeilum , eſcendu ignis de culo.] 9.d .Vosmeiro- Inſtiul.1.c.a.
nicè hominem ſeu ſeruum illius Dei effe dicitis, quem nihil
poſſe exiſtiinatis : ſed re ipſa experiemini iain , terribilemi
illum atque omnipotentem eſſe :nain ignem de cælo in vos
imınittet, quo blaſphemos inomento abſunet. Ita Lirarius,
Dionyſius, Hugo, Caietanus & EmanuelSà.
$.13.Tertiusquinquagenariusprinceps curuauit genug.JExmul
minabimus, hic exiltimatur fuiffe Abdias, qui centum Pro
phetas gladio Iezabelis ſubtraxit,vtdixi3.Reg.18 .V.3 .Sed
quiſquis fuit ille, certè prudens fuit,quimaluit ſupplex orare
Éliain quam pro iinperio iubere,vtad regem accedat. In
teriin Deus iratum regis animum , & Iezabelis, vtiqueregi
Prophetam odium furoremquecompeſcuit,nequit durius in
aduentantein Eliam itatuere vel proloqui auderent,quin po
tiùs minas reprehenfioneſque illiusacerrimas æquis auribus
exciperent.
CAP VT 11.
Eliâ in cælum igneo curru rapto duplicem eius ſpiritum accipit Eli
ſeus. Eliæ pallio aque Iordanisbis diuiduntur, ficcum tranſirum
prabent.Atque lericho de terre ſterilitas immiffo per Eliſeum (ale
curantur. Pueri42. Eliſeo inſuliantes, ab urſis discerantur.
V. Blecro ve fiar in meduplex ſpiritustuus.] Duplex non
comparatione Elie (hoc enim vepoftularet Eliſeus
non ſiuiſſer verecundia ) ſed relpectu aliorum Prophetaruin ,
quoruin Elias pater ſpiritualis & magilter erat , ac proinde
duplicem meritò portionem ſupra reliquosacceperat, quorú
reſpectu non ſolum cenſebatur primogenitus( cuiduplex hæ
reditatis portio iure debebatur)fed & pater erat, vt dixi,cui
longè plura præ filiis propria eſſeſolent. Et veròpræter (piri
bebat Elias etiam (piritum miraculorum ; quo Eliſeus ad id vf
que tempus caruit, fed , quia iam petiit, impetrauit.S. Thom . S.Th 4.con
Comettor,Eucherius, Angelomus,& penè omnes interpretes. tra Gentina
V. 11. Ecce currus igneus,cegui ignei. ] id eſt ſplendidi in- Comeft, in
hiſt. Schol,
ſtar ignis. Erat enim nubes ſplendidiſſima, in currus equo
rumque fimilitudinem manu angeli efformata , quæ excepit
Eliam ,inediumque amplexa eft,vt in eo federe ac vehi vide
retur:ita Caiet.A bulelis,Sanctius, & alij.Porrò ex hac hiſto
ria Eliæ occafioné ſumpfiſſe putantur poëtæ Gentiles, folem
currui igneo imponendi,& equis igneis circumnagendi.
Aſcendit Elias per turbinem in cælum . )nempe aëreum .Sed ex
regione aërismox tranlatus eft in paradifum terreſtrein ſi is
adhuc fuperelt,veprobabiledixiGenel.3.& 5.Et tenent præ- acontra fren. 1.5.
barer
ter ibi citatos , - irenæus , Auguftinus Iſidorus , Hierony C.5. Aug. 1.a,
mus,Iuftinus,ſanctus Thomas, & ¡Abulenfis. Vel fi paradi de pecc.orig .
He
& Pererius) tranſlatus eft in alium illuftrein & delicio . Vita & obitu
fan & , c . 3
fum locuin ,nullimortalium notum , in quo vnà cum Heno
Í 3 che
 Commentarius in Lib . IV . Reg .
Blieron. ep. 114 cho in magna fpiritus & carnis quiete viuit fine peccato, corrigiam calceamenti , a idem quoque eſt quod ſeruire .Noras a loan. t.
61. ad Pami line nouomerito , ſine concupiſcentia , finemorbo, line cor pecoribusinurereb quibus diſtinguantur ab aliis, eſt paftori- ' Virg...
7. 85. ad Oi. ruptione , fine ærumna, finemoerore , quouſque ad finem A tium opus exercere. In militumicapita frangere vires , elt tribu- Georgia
num agere. Cubito feſe emungere ,eft falfamentarium efle. Feftus ibid .
Th.3.p.9.49 . mund ſoluanit.baduerſ us Antich
ita Tertul riſtum
lianus, Augufredea nt,
tinus, Ruper tus, &s debit
& morti Franciumſ V.is. Adducite mihipſalrem . ] Leuitam aliquem accitum Auguft,1.9,
thod oxos S Content.c.6 .
a.s ad.2. & i. cusSuarez . An aliquo cibo vtantur, & quomodo iſtic ſuum dicit Theodoretus, qui ſuaui pralinorum Dauidicorum mo
tempus tranſigant, dixiGenef.5.verf.24 .De reditu aduerſus dulatione excitaret animum Prophetæ ad internam recolle
Pa 102.a , 2. Antichriftum vide Malachiæ 4. & Matth.17 . & Apoc.11. &tionem , pietatem ac deuotionem : atque ita diſponeret ad
ad 3.Cenfor. diuinas inſpirationes ac reuelationes excipiendas. Quantum
Chronico
inJanſen. in
cordia c.!Co. .
43. cant V.12
Hebr. Currus Iſraël,
æi ſummu aduerſeius.
m &in auriga ] Prouer
is præſid bio
ium & iſto ſignif
colum en :i in hoc genere valeat muſica , teltatum in fe reliquit S.Au
Olcaſter in 2. ſicut & Latini cùm vocant aliquem anchoram reipublica , co guftinus, & fusè probant quæ dixi 1. Regum , 16.verf.23 .de
c.Gen. Perer, lumen patriæ , columnam domu . Porrò ſermohic eſt de curru Dauide ſuâ citharâ furibundum Saulem refocillante .
non ruſtico vel vrbano , ſed militari ſeu falcato. Vnde pro V.16 . Facite alueum torrentis huius foſas con foffas. Id eft, in
1.3. in Genef.
Tertull.d e auriga hebraicè eft peraſau , Id eft, equires cius, nempe qui ex ſinu ifto aridi torrentis fodite foueas plurimas & ſcrobes,
95.
Refurre &t . curribus in acie depugnabant , quafi vnus Elias ( ficut & quibus aquæ miraculo mox ſubmittendæ excipiantur & de
cap 58.Aug. olim vnus Moyſes , Exodi 17.) elfet Ifraëli pro integro ap tineantur.
fup.& tit.de paratu militari , qui tropicè fignificatur fymbolo currus fal Ý .22. Orro iam fole viderunt aquas rubras quafifanguinem . ]
catiad ftragem hoftium inſtructi. Vnde Chaldæus & Vata nempe ex reflexione radiorum ſolis inatutini,quiob vapores
Pecc.merit. accenfi videntur & rubri, ficut cùm tranſeuntper vitrum
6. Rupert.l.
33.Suarez in blus
ribus ;vertunt
& eodem , Tumelior eras Iſraëli
modo exponun orationetua
t Theodor etuscurribus
& Caietanconequi
us: rubrum . Ita Hebræa, Chaldæa, Ioſephus , & ex eo Abulen
3.p.s.Th.co.z. Iam verò perturbinem ſubdu &to Elia , Eliſeus veſtimenta ſua ſis. Et2.Regum 23.1.4.expreſsè dicitur,lux aurora oriente ſole
959. diſp 55. extima ,nempe pallium & penulam ,ſcidit in duas partes,moe manè etiam abſque nubibusrutilare, feu rubricare.
roris ſui & luctusteftandi cauſa, (more gentisſuæ , ob ſub W.22. Vt muri tantum fictiles remanerent. ] Nomen eſt regiæ
icct. 1 ciuitatisMoabitarum , Kir Chareſeth , quod fignificat mu- . Proleg. d
lacuin tam carum parentem . præ rum laterisium . Et forſan ob ingentes è cocto latere moles braic. Idiotil0.17.
.Hc
V.14. Vbi eft DeusElie eriam nunc? ] Non dubitat de
ſentia vel potencia Dei :ſed miratur , quæriturque amicede B promuris eie &tas,nomen hoc inditum fuit regiæ vrbi.Idem
negata ſibi cælefti ope.q.d.Quid cauſæ effe poteft, cur Deus nomen habes etiam Ifaiæ 16.v.7 .
quipaulò ante in diuidendis aquis Iordanis tam promptus V.27.Primogenitum fuum obtulit holocauftum . Inempe idolo fuo Euſeb.1 4 de
adfuit Eliæ , nuncmihi nolit adeffe, tamen fpiritu Eliæ cer Moloch , feu Saturno , vt dixi 3. Reg.11. verf.s. Quod tefte Prapar.c.9.
to certiùs donato ; Nempe vel plufculum ſibiblanditus fue Euſebio familiare erat Gentilibus. Ettentauit etiam Senna
rat Eliſeus de duplicato ſpiritu : vel curioſiùs explorare vo cherib , infrà cap.19. Voluit verò rex Moabitarum feralihoc
luit quantum fpiritus nou'spolſet. Vnde dum mox correcto holocauſto partiin offenfum ſibi placere idolum ,eiuſdemque
errore ſuo , ſuisdiffiſus viribus , vni innixus Deo nutuique opem aduocare : partim infeftos reges & exitio vrbis immi
diuino ,percutir fecundò eaſdem Iordanus aquas, fubitò diffi nentes ad miſericordiain prouocare , aut certè deſperatione
Tiunt & in partes abeunt, & tranfitum ficco veltigio in vlte percellere.Ideò ſupermurum ciuitatis obtulit & exuſfit filium
ſuum videntibus Ifraëlitis .
V.19 .ripam
riorem Ciuitapræbe nt.Iericho aquapeffimefunt.] ob frequen
tes huius Er facta eft indignatiomagra in Iſraël. ] Nempe ſubiratiſunt
tes per quas colanturvenas falis , quod in agro lerichunti reges fibiipfis , quòd iniferum patrem coëgiffent in filium
no foſile eft, vel ex aqua falfa concretum . Vnde & Vallis fa tam indignè fæuire , & in ſua pænè vifcera ferrum adigere.
les appellatur Genef.14. v.3. & mare mortuum vicinum (alf Vndemileiti illius, ne ad vltiorem deſperationem & ſuimec
limum . Vnde cum ſalſugine iſta redderetur ager exſuccus & necem cogerent, ab vrbis obſidione recedunt, innouatoque
infæcundus , nilmirum , hîc terram fterilem vocari. Nolim cum rege foedere de tributo priſtino ex fidependendo ,ad
tamen hoc intelligi de omni terra lerichuntina, quam con ſua redeunt. Ita Ioſephus, Vatablus,Abulenfis & Lirapus.
ftat maiori ex parte pinguem & fertilem fuiſſe,vt benèpro
bat Abulenſis : fed de illa ſola quæ Valli (alis verſus mare CAP v T IV .
..

Mortuum adiacebat,in qua fortè domiciliú fixerant filij Pro

phetarum & difcipuli Elitei quihîc apud Eliſeum queiti funt: Vidue debitis oppreſſa oleum multiplicat Eliſeus', quo creditoribus
nam & illihîc intelligipoflunt pet viros ciuitatis Ierico , ob c faciae ſatis : Sunam.ridi boſpite fue filium impetrat; quem
habitationem quam iſtic fibidelegerant. Ita Abulenfis & mortuum poſtea ſuſcitat, Farinâ pulti infufa , illius aufert amaria
Sanctius. Qui addunt , Eliſeum ad aquas has in pofterum tudinem , & paucis panibusmultos faciat.
dulcorandas ſal expetiiffe, & quidem ab Ierichuntinis ipfis
met conquiſitum , & vaſi nonocommillum ,non aliam ob cau
ſain , quàm V.1. Vahetas capitistui periculo aduerfus Tezabelisfo
ftigiis vt palàm
, herbis veneficis , autſenon
faceret, magicis quibuſdain
vaſe intoxicato præ
: neque etiam rorem occultauit, ſuóque ære nutriuit : ynde & debita con
phyſico remedio vel naturali arte , ſed ſola virtute diuina traxerit , quibus immortuuseft , & vidua foluendo non fuit;
miraculum iftud perfeciſſe.Porrò ex hoc exemplo Eliſæide putant Iofephus & alij àme citati 3.Reg.18. V.3. Sed hoc
fumpfit Ecclefia ſal,quod in aque luftralis benedictione ad examinabimus in proæmio prophetiæ Abdix .
Durand. de milicet, teite A bulenfi & Guillelmo Durando. Et ecce creditor venit , vt tollat filiosmeos ad eruiendum ſibi. ]
Rat. diuin . Ita moris erat tum apud Hebræos, vt pater Iſaja 5o.verſ.I. & Pluc.in Vic
officiorum . Matth.18.v.25.cum apud Athenienſes & Romanos,tefte Plu- le
1.4.C.4 . CA PVT III. gem illqui
Soionis an
carcho,Dionyfio Halicarnaflæo, & S.Ambroſio, qui & ocu abrogauit.
uit
lis id luis ſpecta ; & Iuſtin iano e
in codic . Hal ica rn .
Deſciſcente rege Moab à fædere quo elringebatur regibus Ifraël,
bellum illimouet loram rex Iſrael, Iofaphat rex luda, huic ve V. 2. Parum olei,quo ungar. ) non eleganciæ ftudio aut phi- Antiqui Ro
ctigales rex Edom . Quibus penèfisi enecatis Eliſeusaquam curat, localia (procul id ab honefta vidua, & inope) fed valetudi- Ambr.1,..
e victoriampromittit.Rex Morb immolato primogenito fuo exci nis cauſa , inquit Abulenfis : nam id yfitatiſlimum erat in lob.c.8. Iu
dium vrbis arcet. Iudæa , & omnibus Syriæ locis. Quamuis illud , quo ungar, tit.43.1.2.
non fic in Hebræeo velChaldæo,ſed in ſolo Græco & Lati- patrib. qui
lios diftra:
F

V.2 . Ecit Ioram rex malum coram Domino. ] dum vitulosau no textu .
reos in Dan & Bethel retinet & adorat. Non tamen W.6.SterisqueOleum .]Tropologicè, Charitas,quæ in ſe crea sunt.Aug.!206. de
peccauit cam grauiter & impudenter ficut Achab a lefabel fcit dum aliis erogat, non creſcit fed ftat, quandonon ero Temp.Berr
parentes eius, qui priſtinæ vitulorum idololatriæ fuperindu- D gat, inquit S.Augultinus.Oleum cæleſtis fuauitatis & ſpiri ſerm.6.de
xerant nouam Sidonicrum ſuperſtitionem , nempe ſacra Baal. cualis gratiæ cun ceſſat influere, ait S.Bernardus, cùm vas cení.
Nam ftaruas illius uiuelit. loram . Quod fanè inirum , viuente animæ non vacuum ,ſed plenum elt vanis defideriis & curis.
videnréquematre Iezabele filium auſum fuiffe. Verùm cùm v. 8. Tranſibar Eliſens per Sunam . ] Hæc patria eratadolef
bellum cogitaret aduerſusMoabiras, quos rumor erat, in centulæ Abiſag , quæ ſuo complexu ſenilia Dauidis mem
poenam nouæ idololatriæ per iezabelem inductz , permiſ bra vegetabat 3.Regun.1.v.3. Oppiduin erat in tribu Iſſa
ſu Numinis rebellaffe Ifraëli , voluit offendiculum tollere char,ad radicesmontis Carmeli. Colligitur ex v.2.3. vbi in
priùs quàm belli aleam ſubiret. finuatur, vfitatum fuiſſe perſonis piis , & falua religione li
V.9 .Et rex eodem . ] Potiùsprorex, vt patet ex iis quæ dixi cuiſſe, Sabbatho & Calendis ex Sunam proficiſci ad cæno
in fine libri 3. & huius libri 4.cap.i.v.1.Nam vicarium fibi bium Eliſei in Carmelo ; vtique vt diuinis iftic laudibus &
.

fubftituebat rex Iuda in Iduinxa,quem volebat, iam inde à
teinpore Dauidis.Vnde & loſaphar hic compellic eundem ſeu
regein ſeu proregem , cum ſubiecto fibipopulo arına fume
re, fecúmque aduerſus Moabitas in belluin venire. Rurſum
heſitante Ioramo quâ via ducendus eſſet exercitus in ter.
ram Moabitidem , Iofaphar decernit , per Idumaam , regio
nein libiiam pridem ſubditam traduci.
W.11.Eft hic in caftris Eleſeus, qui fundeba: aquam fuper ma
nus Elie. Ideft, qui famulus fuit Eliæ . Eft enim familiare me commodè pofTem .
non modò ſacræ , ſed & profanæ liceracuræ , vt actio aliqua
fingularis totum officium ſeuminiſterium deſignet.Sicfoluere
ſanctis exhortationibus intereſſent : ergo interuallum non d Proleg .
erat niſi ſabbathi iter , ſcilicet bismille cubitorum.d Menſ,long
Erat ibi mulier magna. ] Id eft locuples & nobilis , & ma
gno loco inter ſuos. Vndemeritò de fe dicit.
V. 13. In medio populimei ego habito. ] Id eft, non peregrinor
in terra aliena, fed in propria domo & ditione, in inedio
amicorum , affinium & cognatorum potentium & diuitum ,
quorum ope acpatrocinio , fi quæ moleſtia ingrueret, tutari
V. 29. Accinge lumbos fuos.] Phraſiselt Hebræis quafi pro
uerbialis , quâ Itrenuam expeditámque operam ab aliquo
exigunt,
 exigunt, quafi à feruo , qui, dum maturandum Caput V. & VI .
eſt, accingit IIS
ſe arctiùs, & lacinias ad cingulum reducit,ne properantem 6.27. Egreffus eft leproſus quafonix, ] ideft, quafi finiue fuif
&

morentur aut impediant. Similis eft & illa quæ fequitur , si A ſet acerconſ
biffperſ & curatuerac
ima,us.Quæ diffi cilli
lepra vtmed
ma :iun
omn ici
tete doce
rrim a,adnt.
dolorem
id occurrerit tibi homo,non ſalutes eum ,q.d.Netantillú quidem volo Petes, Cur taminiquè tulit Eliſeus , quòd nomineſuo lu- mich.c.z.v.it
:6, interponas morae,, quanto opus eſſet ad aliq
uem ex itinere ſa
lutandum . Simili phraſi vſus eit Chriftus Lucæ 10. Neminem çrum aliquod per famulum peteretur ? Refpondeo ,
Ezcch .
per viam ſalutaueritis, iubens Apoftolissà reliquis omnibus ne ipſo mſuſpi
ceru veri DeiinProp
cione inouheta
ebatm famu numqmuam
hiheru
,namlus, ſuumſolenonQu
bāt ia
elle fincoa- v.ja. 6.2 36
iniț
gotiis abftinere, & vni Euangelio prædicando totos incum cula pretio vendicare: ſed elle vnum è Pſeudoprophetis, qui
Ambr.lol. in bere. Ita S.Ainbrofius, Auguſtinus & Theodoretus:qui adó venalem habebant omnein ſuam operam , etiam propheta
Lucam .Aug. dit, idcircò Eliſeum tantam à Giezi famulo fuo acceleratio lem , non fecusatquealiud quoduis artis artificium quæftua
ferm.48. de nem exegi perfi
om
SS.Th . bic lle , Pri mò, vt res ſecr etò ceret ur , & priu s rium , vc ipfis exprobrat Michsas ; Ezechiel & alij Propheta :
9.18, puer reuiuifceret quàm mors patri innotuiffet. Secundò , ve Quocirca verifunile puto , Eliſeum curaſſe quamprimum , ve
ne vanâ fua gloriola , quam Giezi captare narrando obuiis cauſa ſcandali tolleretur , & Naainan intelligeret , infidi &
cauſam ſui itineris adeò fpecioſam potuiſſet , impedimentum auari ſerui illam fuiſſe calliditatem ,non fuum mandatum .
afferret perficiendomiraculo . Et quidem de facto attuliffe;
idem affirmac,vci & Rabbi Salomon apud Liranú:dicúntque
hanc caulam fuiffe, cur baculo Eliſei puernon reuixerit.Ve
rùm potuitad hoc impediendum fufficere,quòd Eliſeus pre CA PVT VI.
ce Sunamicidis inductusmentem mutarit de inodo reſuſcia Eliſeus ferrum feciuris natare facit : regis Syria milites quaſi exca
tandi pueri , reuo catóque inft rumento baculi, decr euerit id catos inducit in mediam Samariam . Quâ poft à Syris obfeffa,mas
per fe & propriis manibus perficere. Porrò de applicatione tres urgente inediá filios ſuoscomedunt. Qua de caufa iubet rex
fingulorum inembrorum ad membra pueri , aliáque huc ſpe occidiEliſenm .
Reg
Etantia,vide in fimili facto Eliæ 3. .17.v.21.
V.39. Colocinthidas . ] Herba ett agrettis , admodum fimilis Iniſter viri Deihic non erat iain Giezi ,
9.15.MI apparet nondum ſat propter
erat explorat
les
a virtus
labruſcæ , ſeu viti fylueftri : fructus habet rotundos, quipro- B alius puer; pram
cui, vtprocul ab ,hominum conuictu relegatu s,ſed
ximè ad cucurbitæ fimilitudinem accedunt ; qui fanè ama & potencia Eliſei.
viſſuni ſunt. Sed hi Prophetarum diſcipuli ex inſolito ſapore 1.17. Eccemons plenus equorum curruum igneorum , ] id eft,
ſuſpicaci ſunt etiam mortiferas eſle herbas : vnde clamant, inftar ignis fulgentiuin ,vt dixi c.2.y.11. Erant enim velacies
Morsin olla. Sed mortem illam & omnem amaritiein pauxillo Angelorum , quiigneum feu fplendiduin corpus aflumpſe
farinæ hordeacex Propheta momento luftulit,non vi farinæ rant, vel erant ipfæ nubes ſplendidiffimæ , in curruum equo
naturali,vt vult Læuinus Lemnius;fed virtute ſupernaturali, rumque ſimilitudinem manibus Angelorum efformatæ .
Lau . Lemn, vt optimè ex ſubica mutatione probat Franciſc us Valeſius ,& . 18. Percute gentem hanc cacitate , ) non plenâ , ſed para
cap.7.Valeſ. eft communis interpretum ſententia.
Sacr.Philof.
6.370 ciali , quam Græci dopgeriau vel áressiar, vocant, id eft ,
non videntiam , vel non diſtinctionem certi obiecti , licèc
circa alia obiecta non cæcutiant : vt dixi in caſu pror
CA PVT V. ſus fimili de Sodomitis oftia quærentibus, nec reperien
Eliſeus Neaman leprofum ſeptena in Iordane lotione mundat à leprar Syris, qui ſolum verf.11.
tibus,Geneſ.19. Ita enim
Eliſeum quen & iamnthis
quæreba vrbem militibus
, & accidit Dothan ,
que Giezi,ob munera mendacio extorta,perpetuoadheſit. ac Samariam non agnoſcebant, & cætera omnia optiinèagno
V.1. Aaman princeps militia regis Syria, ] puta Benadad , tur , quàm
ſcebant. vera forma
effetſpecies
Nempe longèEliſei
alia vel ciuitatis
oculis ipforumquam quære
obiicie ba

& tandem , vt habes infrà cap. 8. ab Hazaële Itrangulatus demeritò bant : alia &etiam cuinfigna viæ quæ
veritate ad illam ait
Eliſeusmox : Nonduceret
vrbem .Vn
eft hæc quæ
interiit .
Per illum ( Naaman ) deditDominus ſalutem Syria.) Quia ipſe oculis veftri
ciuitas. s obiici
Ita Sanct ius. tur , via quam vosquæritis ,neque eftifta
is fuit,qui excuſſo in incertum telo , regem Achab in vltimo Tropologicè, imaginem in his videre eft cæcitatis morta-,
bello proftrauit,z.Regum 22.verf.34.inquit Rabbi Salomon : lium circa res diuinasac cæleftes, quas tum demum à lene
quâ fide, ipſe viderit.
$ .2 .Latrunculi idem hîc fignificant quod milites, vtdixi 2 . C Tuæ , ab agnoſce
glectas ac dolebun
hoftibusntvndique, tmiſeri
conclufi , &, cùm extremo vitæ
coramin tribunali Dei
Reg.4.v.2 .
7.5. Mutatoria veſtiment orum funt veſtes elegante s & lau totiescontempti,coties offenſi feriùs oculosmentis
V.22. Non percutias . ] Non erat ex fe illicituin , copias illas.aperient
tæ , quibus homines in ſplendida vtuntur fortuna , & feſtis
diebus: & mutant cum vilioribus, quando feriatis diebusab Syrorum
cidare , ,prodigioſo
atque ita vires Eliſei
hoftiles in Samariam
ductudebilitare , & ſpiritus ne
inuectas,info
otio & nitore ſe rurſus ad laborein expediunt.
1.12 . Abana Pharphar fluuij Damaſci,] Abana enim , tefte lentes frangereIudic.7
ctum legimus : quianon
. ſub ſemel
Gedcon penè
e, &fimili caſuid14.ſub
1.Regum aliàs lo
fa
Benjamin.in Benjaminio , Damaſcum influit ,eiuſque aqua per trabes (ſeu tu natha ,cùm Deus vel Madianitas,vel Philifthæos panicome
fuo
tio. Itinera . bos) in omnesmagnatum domos ,atqueeti am in forum o plateas de tu ccelitus exanima tos,ac penè conſtric tos, ferro Iſraëliti co
ducuntur. Pharphar vrbem ipſam praterfluit, & hortos paradiſoſque iugulandos obiecit.Sed hac vice Deus parcitum illis voluit,
11

omnes irrigat .
V.17. Deterra Iſraëlitica onusduorum burdonum , ] ſeu quan vt ſuam
per potentiai
Syriam n , ipfis
vicinaſq etiam hoſtibuspræconibu
ue regiones s , vbique
inanifeſtiorem redderer. Ita
tum ferre poffunt duo muli : ſcilicet vt ex terra ſancta , & à S.Chryfoft. Theodoretus & alij.
Deo benedicta, conftruam in Syria alcare, & in eo per legiti * .23. Vltra non venerunt latrones Syria in terram Ifraël, ] Ifti hom Chryſ.. detom.to
élia
mum ſacerdotem facrificium offeram Deo Iſraëlis ſoli & ve nempe iam deliniti tanto beneficio : ſed neque alij milites commele Syror:
ro Deo. Neque enim illicitum hoc erat Gentilibus extra ter prædandi causâ , & paucis turmis; quod proprium eft latro
ram ſanctam ad Deum conuerfis, qui,nifi vellent,cæreinoniis num , ſeu militum latrocinantium ) auſi fuerunt excurrere. Vel
Iudaicisnon adſtringebantur. Vide Abulenfem .
W.18. Si adorauero , Id elt ,me incuruauero , ſeu corpus in finplici Syri in non
ceſſeruntùs,vltrà iſtovenerunt.
bello profeque temporeyltrà
Id eft,eo ndo ; led copiasnon pro
omnes
clinauero , in templo idoli Remmon ,] q.d.Liceat, quæſo ,mihi, ex Ifraële reduxerunt in Syriam . Paucis verò pòft annis alio
dum rex ineusBenadad ſeſe curuabit ad adorandum idolum
excelfum (hoc enim fignificat Remmon ,] Id eſt, primarium to- D integro exercitu regiam
dad, & obfedit accurrit
rurſusvrbem idem iple
Samariam , vtSyriæ
habesrexverſu
Bena
ſe
ciusSyriæ . Venerem , vt puto, iuxta ea quæ de Dagon dixi 1. quenti; compulitque obſeſſos ad obfcænam maleſuadam fa
Regis. V.5.) liceat,inquam ,mihitumn in obſequium non ido mem ,vtcum Virgilio loquar, quæ & carnesaſininas,alioqui le- Virg.3.& 6.
li,ſed regis mei,etiam ine incuruare , quia rex mihi ſolec in
niti partim commodiſui , partiin decoris gratiâ. Non ergo ge prohibitas,Leuitici
Ite obfonium , in deliciis12.haberet,
v.25. & ftercus columbarum
& incredibili pretio com Æncid.
fanètri-
vult Naaman cooperari ad adorationein idoli , ſed ad folam parari iuberet. De fimili fame pluribus aliis locis ſcribunt
curuationem phyficam regis. Quòd oinninò licebat, inquit' Plinius & Valerius Maximus , & narrant exempla Itupenda.
Cajetanus & alij.
‫קברת‬ 4.19 . Abiit ab eo electo terra tempore, )Hebraicum Kibrath ;ele alia, dum, ſeuAnnibal
Inter denariis Caſilinum
regalibu obfideret ,murem vnum du
centis s Hiſpanicis vel Iuliis Italicis
dum fignificat , & poteft defignare vel electam anni tempe venijſle.
ſtatem ,yt hîc vernam auráſtiuam (nain alio anni temporenon V.28. Da filium tuum , ut comedamuseam hodie. Exemplum .
res leuis,ſed grandis fuiſfet Naamano ſepties aquis immergi.) hoc famis eft extreinè abominandæ. Quam vt minatus fue
Etfic vertit hanc vocem Vulgatus nofter Genel.35 . verf. 16 . rat Deus Iſraëlitis,fi quando à legis obferuatione recederent,
tempus vernum . Vel electum temporis fpacium : quo poteſt Deuteron .28.v.53. ita de facto nuncrecedentibus immittit.
certa viæ portio confici : quale antonomaſticôs erat deſigna Immifitquerurſuin , cùın à Chaldæis tempore Sedeciæ ob
tum Saſeu electum à lege ſpaciunmagniquadrantis horæ ,quo felſa fuic Ieruſalem , quando non folùm parentes ex filiorum ,
Proleg. dc ice r bbatho licitum a confici poterat. Et fecundùm hu nc
deallong. ſenſum dicetur hic Naaman ab Eliſeo receflifle quadrante ſed Ezechiel
runt,etiam ex parentum
filij is5.v.1o carnibus
. Denique iisdemlibitertiò
dirasimmifit,cù
epulas para
m à
vnius horæ , cùm fimoniacus Giezi affecutus eit abeuntein , Tito & Veſpaſiano in eafdem anguitias redacti ſunt, telte
Vnde Chaldæus, Pagninus, Tigurin . & alij recentiores ver fol.1.7 .Bellia
tunt, milliare terra , putà Italicum , quod quadrante horæ per Iofep ho &Sifteterit
$ .31. aliis. caput Eliſei , & c.] Cur verò rex audi tam de
ta offic.
c.8.An br.l.ge
curri poteft.
horrenda famezitafciturmortemqueminaturEliſeo :Reſpon
det
 1'16 Commentarius in Lib.IV.Reg.
det Sanctius, ex folo furore & præcipiti dolore id egiffe:
S. Ambrofius , eò quòd Eliſeus , cùm pofſet yrbem fame &
obfidione liberare miraculo vel prece , ad id vſque tempus A ſtructis çlàm & cautè faucibus ,quafi aliud agens, fpiritum
noluiſſet. Sed veriſimilius eſt, Eliſeum regi fortè minùs cor
dato, & cum Syrispaciſci volenti etiam iniquis conditioni
bus,perpetuò
obſidionis addixi id diſfuafiffe,atque
ſſe . Quain quiaopemècælo, & folutionem
rex æquo diutiù s differri, paulatim mappx ſuperinfufa copiam reſpirandi penitustol
& omnia interim perditum ire videt, neque vllum præſentis
exitij remedium apparet, idcircò in Eliſeum tanquain men
dacein perfidum , & a&torein perlimi, vt putabat, conſilij , &
patriæ proditorem tam grauiter excandeſcit.
CAPVT VII.
Eliſeuspredicit ingentem craftino in Samaria frumenti fore abun
dantiam , qua contigit, Syris obſidionem ſubită fugâ foluentibus.com
omnibus ſuis prada reli&tis. Dux autem , qui Eliſeo pradicentimi
inùscredulus fuerat, à turba conculcatur in porta Samaria .
I Dominusfeceritetiam catara &tas in cælo, ] vt ex eo tan
nam in terras , vc olim pluitmanna ; non poterit tamen tanta
efle frumenti abundantia Samariæ die craſtino , quantam
prædicis futuram : ita Ioſephus & alij.
Ý.6 . Dominus fonitum audiri fecerat in caſtris Syria curruum do B
equorum , exercitus plurimi.}Ope Angelorum factushic ſo
nitus : ſed veriſimile eft , eorumdem ope etiam ſpeciem ali
quam exercitusapparuiffeoculis Syrorum , (vt ex cap . præ
ced.v.17. contigit ininiftro Eliſei.) Vnde ſubito terrore con
ſternati,& mox in præcipitem fugam acti ſunt Syri.
¥ . 8. Leproſiilli, inquit R.Salomon , tefte Lirano , erat Giezi
olim Eliſei ) & tres illius filij , quipropter fædam
ſeruusexulabantab
(lepram vrbe regia,fibique in vicinia tentorium
fixerant. Sed hoc non placet Abulenfi : fauet tamen familia
re, quod initio cap.feq.infiuitur, colloquium regis cum eo
occaſione tam læti iftiusnuntij, carior
dei Giezi, qui forſan
familjariórque regi factus erat. Neque colloquium cum le
profis lege vetitum erat, neque noxium effe poterat cùm de
bita adhibereturdiſtancia.Nauſeam verò , quæ ex aſpectu le
præ timeri à delicatulis ſolet , viri cordati nihili faciunt; &
rei nouæ atque iucundæ voluptas, quæ ex alloquio quæritur,
graucolentiam oinnem , fi quæ à leprofis eft,facilèabforbet.
CAP VT VIII.
Sunamitishofpita Eliſei, eo fuadente peregrinatum profe & a , ſepten
nem famem euadit : reuerfa fuos agros recuperat. Eliſeus bena- C5
dad regem Syriæ prædicit moriturum , & impium Hazaëlilliſuc
ceſſurum . Ioram rex Iuda percutit Idumaos rebelles. Mortuo ſuc
cedit Ochozias.
9.7. Enit Eliſeus Damaſcum . ] Vtique vt Hazaëlem ynge
verſ.15 . Eliæ quidem tun datum , ſed ad hoc vſque tempus,
eodem Deo infpirante dilatum . Sicut & alterum de lehu in
regein Ifraël vngendo, ibidem verf.16. eidem Eliæ commif
ſum , ſed hoc deinum tempore per Eliſei difcipulum execu
tionimandatum , vtpatet ex initio capitis iain ſequentis : ita
Caietanus, & auctor Hiltoriæ Scholafticæ . Sanctius vult,
vtrumque ab Elia tunc vnctum fuiſſe, non vt fceptrum tunc
vſurparent , fed multis pòſt annis; vt Dauidià Samuële pri
mum vncto contigit : jam verò ſecundò ab Eliſeo feu vngi,
ſeu mo ne ri de reg no.
Benadad rex Syria agrotabat, ]ægritudine corporis ex animi appellatur. Et vtroque loco dicitur fuiſſe minimusnatu filio
ægritudine , vt fit, enata , propter nuperrimam ex Ifraëlitide
fugam , maximècùm intellexit yana omnia terriculamenta hum . Vnde & ftirps Iofaphati defeciſſet in hoc Ochozia , ni
fuiſſe ,quæ de recentibus ex Ægypto aut aliundemiſſis ſpar
Infeph.1.9. ſa, ipſum in fugam egerant:ita loſephus,Liranus,Comeltor,
Antiq.c.2. Dionyſius, Abulenfis.
6.10.Vade,dic ei ,ſanaberm. ) Velironicè loquitur Prophera D res,ibid . v.3. & malis confiliariisdedomoAchab, qui idem ei
Eliſeus,ficut in fimili Michæas 3.Reg.22. v.15. vel potiusad
mentem interrogantis,quá quærebatur, an morbus eſſetletha
lisregi; reſpondet Propheta , non eſſe lethalem , fed fanatum
iri quantum ett ex partemorbi.Neque veròmorbo extinctus
fuit rex,fed violenta ſuffocacione,vt dicitur v.15.ita Caieta
nus & Sanctius.
V.13. Quid enim ſum carnis ? ] Videtur Hazaël, vtpotè è pri -tionibus, vt ex Ieremia & Ezechiele colligitur. Etacriter id lesem ,4.)
misregni proceribus ,nomine canis non tain vilitatem & 'ab
iectionem ſuaın inſinuare, quàm feritatem & crudelitatem
caninaın , ſibi à Propheta propoſitain execrari, & cum admi
racione acftoinacho repellere , q.d.Procul àme tanta impu
dentia ,tanta barbaries : ferinuin opus elt,non humanum ,in
favoos dilacerare, & ad laxa allidere , euiſcerare inatres,præ
gnantes ſerra diuidere ined as,& c. Sed ſubdit Propheta.
OftenditmihiDominuste regem Syria fore,' & cum regio ſce
pero , non folùm potentiam & viresregias accepturuin , vt
poflis & audcas quæ dixi, fed & inpacuin Syris aduerſus; cum Sanctio dicere , ambitiofam & luperbiffimam feminain pita Hyp
Ifraëlein odiun crudelitatémque hæreditaturum : ita ferè
Liranus , Sà , Mariana & Sanctius. Ergo audaciorhoc Pro
phetæ vaucinio fačtus Haztel.
* .15. Tulic ftragulum , , leụ mappamn aquâ frigida madefa
Etam ,& prætexcu refrigerij domino fuo regi, fic iubenti, exi
officio procurandi, ita expandit ſuper faciem eius, vt fimul ob
præcluderet,ita Iofephus.Porrò quàm facili negotio hac viâ Ioſeph.l.11.
fuffocetur æger,teftes effe poffunt qui torturæ causâ funilein Antiq.c.2 .
ſubinde mappam vultụi obductam habuerunt : nam aqua
lit , éftque id torturæ genus omnium fæuiflimum . Huius ty
ranninomen non minus quàm Benadad , celebre perpetuò
apud Syros permanfit, adeò vt Syriæ regnum Amos I. voce
tur domus Hazaël perinde arque domus Benadad . Ioſephus ad
dit, vtrumque diuinis apud Syros coli folitum honoribus,& vtriuf
que effigiem quotidianis pompis honorari , tum propter aliam benefi
centiam ,tum quia magnificè templis extractis Damaſcenorum urbem
orationem reddiderunt.
9.18. Filia Achab , neinpe Athalia Gentilis & impia , erat
vxor Ioram regis Iuda, quæ v.26. vocatur filia , id eit,neptis
Amri patris Achab . Huius vxoris illecebris inductus rex lo
ram ,fecit quod malum eft in conſpectu Domini : nam & idola co
luit, & ſex fratres fuos occidit, & alia infanda patrauit , quæ
habes 2.Paral. 21. Hinc lubfecutæ plagæ ; quæ partim hoc
capite, partim illo loco Paralip.explicantur.
CA PVT IX .
Tebu in regem Iſraël inunćto per Prophetam mandat Deus ut delete
domum Achab. Occidit ergo Ioram filium Achab regem Iſraël, ſi
múlque Ochoziam regem Iuda. Corpus Iezabel è feneſtra pracipi
tata canes deuorant.
$ .5. Princeps.] Abſente rege Ioram , cura belli & expu .
Olen gnandæ arcis Romoth Galaad penes principes
erat.ircer quos præcellebat khu : quihic in regem inungi
tur , iubetúrque exſcindere ſtirpitùs familiam Achab, etiam
clauſum eso nouiffimum .De qua phrafi vide 3.Reg.14 .v.10 .De
lenticula dixi1.Reg.1o. y.I.
V.11. Quid venit infanus iſte ad te ? ] Sic Prophetæ non ioco
tantùm aut conuitio , fed & feriò fubinde vocabantur : quia
quibuſdam quafi pythonico & fanatico fpiritu putabantur
inftinéti,& yelut arreptitij,atquehumano ſenſu deſtituti. Pa
tet exemplo Ieremiæ c.29. v.26. vbiarreptitius vocatur à Se
meia . EtCicero, Vaticinari idem eſſe dicit quod inſanire diuinobe- Cie: 19,de
neficio, vt ait Plato . in Phædro .
Ý.15. Nimo egrediatur profugus de ciuitate Ramoth , ne nun
tiet in Iezrahel Ioramo inaugurationem meam . Ex his colli
go, vrbem Ramoth iam tum ab Hebræis occupatam , & ca
Itra in ea locata fuifle , neque niſi arcem interiorem expu
gnandam ſuperfuiffe .
V.22. Fornicationes veneficia Iezabel. ] His figuratè figni
ficatur idololatria , quæ eft inftar adulterij : & prouocatio
aliorum ad idem ſcelus : quæ dolis malis & furtiuis irrita
inentis, quaſiphiltris quibuídam , aut Veneris poculis, aut
aliis fagarum lenociniis procurari ſolet. Porrò quæ Iehu hîc
exprobrat Iezabeli, eadem Nahuin Propheta c.3. V.4.de Ni
niue affirmat.
8.25. Dominus onushaud leuauerit ſuper Achab , id eſt, pro
phetiam hanc triſtein pronunciarit aducrſus eum .
V.27. Ochozias rex Iuda fugit per viam domus horti, ] vbi antè
fuerat vinea Naboth fugit,inquam ,in ,feu verſus,Mageddo,in
déque Samariam : vbilatitans comprehenſuseft , 2. Paralip .22.
v.9. adductuſquead lehu occiſuseſ in aſcınſu Gauer,Gibi , mor
tuus eft. Binomius hic fuit, nam qui hîc & 1.3. Paralip . C.22.
V.1. vocatur Ochozias,idem eodé libro Paral.c.21.7.17.Ioachaz
rum Ioram , & folus ſubtractus furori & cædi latronum Ara
foror ejus Ioſabeth proſpexiffet, vt ibidem additur c.22.V.9.
& fequentibus. Quòd verò miſer in hascalamitates incide
rit,vni debetmatri ſuæ Athaliæ , quæ impulit eum ut impiè age
ſuaſeruntin interitum & exitium ipfius V.4 .
V.30. Iezabel, introitu Iehu noui regis audito , depinxit oculos
fuos ftibio,] quo & dilatantur, & recreantur, atque à füiffuſio
ne humoruin purgantur oculi ,tefte Plinio : & communiter
ab aliis antimonium vocatur. Erátquemeretricium hoc blan- !
dimentum perfamiliarenon modò Hebræis , ſed & aliis na
reprehenduntS.Cyprianus, & Hieronymus, & etiam Ethni- V.49.Cys Ezechov:
cus Iuuenalis. Sed inirum meritò videatur , Iezabelem tunc Opere &
lætum & elegantem cultum affumpfiffe , cùm ob cæſum fi- mofynis,
lium , & regnum arniflum , fordes & lachrymæ potiùs dece- medium
rent. Reſpondet Abulenfis', voluifle hoc lenocinio perftrin- epi lt,som
ron,
ad
gere oculosnouiregis, aniinúmque ira inflammatum tempe riam . Luu
rare, atque ita à iugulo ſuo ferrum illius auertere.Nain often faryra 2 .
tatione pulchritudinis ſuæ feminas omnia pofle , plurimis lan.1 1.in
exemplis docent Pauſanias, Plutarchus & alij. Sed maliin ticis.Plut
dis.
præ fe fèrre voluiffe priſtinos, conftantes & regios aniinos,&
licèt confoſſum iam ſciret filium & regnum perditum ,licèt
holtein videret intra moenia ob oculos fuos exultantein ;
nunquam tamen induci ſe paſſam yo vel minimam ederci
incerentis
 Caput X. XI . & XII.
moerentis animi ſignificationem ,vel tantillum deſolito faltu mam accerſerent, quorum ingens erat numerus.Ex 1 his1affum
Valer.Max. reinitteret. Quod magnis heroibus folemne eſſe docet Vale pfit centuriones de milites, introduxit ad ſe in templum :nam 7fo
1.5.C.10. rius Maximus.
Nota , fub hoc ipſum tempus Iezabelis , ( quam Hiſpani A &lis ſtat
iftios lice coll
die bat atri
egit ſacetum
um quan rdotale intr
potu numeru
it are. m erg
Ex his inſuoper
clàmex
interpretes Iſabellam vocant ) vixiſſe & Carthaginem fuam claffibus eorumdeinfacerdotum & Leuitarum , quæ erant nu
min
condidiſſe Didonem Virgilij: quæ cùm & ipſa Sidonia fuerit, mero viginti quatuor, & per vices ita iftrabant templo, vė
regio genere , videtur huius Iezabelis finon ſoror , certè co ante b quodque Sabbatum prioribus abeuntibus alij perpe- 6 s. Pát.g.
gnata fuiſſe.
V.31. Numquid pax poteft effe Zambri ? Id eft , anergo tam tuò his
cum qui ingr
ſucced ediebant
erent. ur cvtSabb
Ioiada eru,minan
numatum aug ereetia
ere in prio
r ſuor quit v.2 :
um ,resjuſſi
proſperè cedent omnia tyranno lehu , qui, vt alter Zambri, re egrediebantur Sabbato.
gem ſuum & dominum ſuum proditoriè iugulauit , & vire V.10 . Qui dedit eis haftas ego arma regis Dauid, ) feu quæ rex CHic v.g.
gnum illius inuafit ? 3.Reg.16. V.10. Nomen enim Zambri Dauid ad excubiasin domoDomini agendas iſtic in arınamen
iam apud Hebræos in prouerbium abierat pro omnieo qui tario iuxta portam d Scutariorum in eos vſus conſtructo , jam d Hic 8.19:
infidus euadit in illum quem modis omnibus obferuare ac olim repoſuerat. Nimirum , vitandæ fufpicionis causâ nole
tueri debuiſſec:ſicut nomen Iuda apud nosproditorem deſignat . bat Pontifex armatos in templum adcurrere, fed ex templi ar

mamentario neceſſariis omnes arinis inftruxit. Inſtructis pa

СА рут X. ratiſque omnibus.
lehu 70. filios Achab, den 42. cognatos Ochozia necari iubet , totám diaV. a regi
dem12. Prod
umuxit teftm imon
, & filiu iumin,]pub
regis lege,m Moy
eſt um
id lic ſis,
poſui Deu
t ſupe te
r eum
que Achabiprogeniem delet : omnes ſacerdotes Baal callidèeuoca ronomio comprehenſain , quod 2.Paralip.23. verf.11. clariùs
tosoccidit : in cultus tamen vitulorum aureorum perſeuerat : hinc
caditurab Hazaël rege Syria.Eo mortuofuccedit Ioachas eius filius . fic exprimitur:Dederunt in manus eiustenendam legem.Erat enim
hæc decreto diuino neceſſaria cæreinonia , vt patet Deut.17.
yſti eftis , ] quia diuinæ voluntatis adminiftri fuiſtis, ita V.17 Per viam
S.Hi.eron introenfi
ym . Abul itussequor um .]
& Caie Id eft ,ad auerſam portain
tan.
Sed ex hoc facto facilè diiudicabitis , non me folum (vt paf erant: & in area ilta, quæ etiam pars erat palatij, gladio a in- Hicv.16 .
fim ſpargitur , inexcidium ſtirpis Achabi inſurrexiffe : terfecta eſt. >
inſuper priinos quoſquecotiusregni, qui filios omnes regis : fed
in . 19. De legionibus Cererhi & Pheleti, ( quæ nomina in
manu ſua habebant,& iam tam malè mul tarunt,in id ipſum Hebræo , Chaldæo & Græco hîc oinitiuntur ) vide quæ di
vnanimiter conlpiraſle.
V. 12. .Cumque veniſſet Iehu ad cameram paftorum , ] Chal credebat
xi1. Regu urmregi corporis
jo .j verf. culto
14. Eran t dia . Prii
hipræt orianahuius
ni milites capit is vi
, quib us
dæus , ad dornum congregationis paſtorum ; Hebræus , ad domum de 2.Paralip.22.
colligationis paftorum ; alij ad domum tonſtrine. Rectè & aptè
omnes : erat enim publica & ampla ruri domus, in qua con
gregari ſolebantitato tempore paſtores ,& colligatasdemor
te oues tondere , ac deinde geniales lætóſque conuiuiis dies CA PVT ΧΙΙ.
tranſigere.Talis erat domus,in qua Nabal, 1.Reg.25 . & Ab toas farta tecta templi inftaurat : Hazaëlem regem Syria bellum Ikka
ſalom , 2.Reg.13.oues ſuas tondebant , & inox regio ſimile dais parantem , obuiam miſistempli do palatij thefauris placari
conuiuium inítruebant.
Prope hanc paſtorum domum , in via publica Iehu inuenit tandémque à feruisſuis occiditur. Occiſo ſuccedit filius Amuſis.
fratres Ochozia,)non germanosaut vterinos ex Athalia,(nam
hos omnes iugularant Arabes , 2.Paralip.22. verſ.I .) ſed vel Mnem pecuniam San &torum , ] id eſt ſanctificatoruini
ex aliis minoris notæ vxoribusaut concubinis;vel fratres,He vſusſacrosidcollatum . Quale erat Primò, didrachma ſeu ſe
bræa phraſi, id elt cognatos. Et licèthi forſan non eſſent de miſiclus, id eft duo argentei regales Hiſpanici , yel Iulij
ſanguine Achab,neque affinitate illi coniuncti,voluit tamen Italici, qui pendebantur à prætereuntibus, id eft excedentibus
omnes ſublatos, ne quis ſupereſſet , qui occiſos vlciſci aut annum ætatis vigeſimum , vt Exodi30. præſcribitur. Pende
vellet, aut poffet, atque ita primis imperij ſui iam nafcentis c bantur, inquam , pro pretio anime, id eft, pro capite ipforum ,
incunabulis moram aliquam vel offendiculum crearet. Quæ ſeu pro ipſilinet redimendis. Nam cùm quis annuin impleſſet
etiam cauſa fuit , cur paulò antè idem Iehu horum eorumdem vigefimuin ſolebat offerri ſeu præfentari Deo, quafi iam æta
Ochoziæ fratrum feu cognatorum filios,qui pro ephebis vel
pediſſequis eidem Ochoziæ miniſtrabant , in Iezrahele ad te idone
ſeſe usad ipfi
quipriùs milit
libert atemandum
à feipfo ſemifi
verò aſſe
: illoabdic clo redim
videb atur. ebat
Vel
vnum omnesocciſos voluerit, 2.Paralip .22.v.8 .
W.15. Ionadab filium Rechab.} Vir potens hic erat & ſanctus, fimpli
ma, quiaciùspoteft
ideo pende tribut
batur iſtud
um , vt Deus ſemiſi
vitam vocari
cli cuiqu e pretium
longamani &
vt patet lerem . 35. qui more reliquorum Rechabitarum (de felicein largiretur: alioqui plagis fæuicurus in fraudatores
quibus dixi Numer.10.7.29') ruri in tabernaculis degebat,& illius tributi , ve inſinuatur Exodi 30.6.12 . Et experientia do
copioſos alebat ouium greges , veriſimiliter haud proculà cuit in cenfu per Dauidem inlticuto , vt dixi z. Regum 24 .
iam diéta camera paſtorum . Hunc vt ſuis tehu partibus quam
primùm iungeret ,lua plurimum intereſſe putabat. verf.3. Solebacihoc tributum per ſingula oppida quotannis
V.18 . Ego colam Baal ampliùs , quàm Achab coluit. Facilè per
fimuindeſtiætatis quælto
natosſuæ compl exigi
reseſſen ab omnib
t annum . Etusita eo anno
quiiubet hîcrige
rex
ndaciumont . cum S.Auguſtino conceſſerim , inentituin officiosè Iehu, ſed
meAug.lib.c Toas, vt quotannis deinceps fiat , 2. Paralip.24. verf.s. Sole
non auſim damn are pecc ati mort alis , à quo euin excu ſant bat quoq ue fubi nde, bell o nouo, vel alia neceſ ſitat e publ ica,
S.Hieronymus , Caietanus & Abulenfis. Primò, propter re ſeu templi, ſeu reipublicæ , cogente, extra ordinem ab omnni
Etam inten tione in , quâ volu it aftut è colli gere in vnum &
exſtirpare omnes facerdotes Baal ; quod alioqui non potuiſ busomninò
que adulti effent, Hebræidem
is quiætatem
cenſus exigi: illain& excell fiat, quan
vt iamiſſent tumu
ad refta
ſet. Secundò, quia tantùm iuflit ,vt, quod priuatim faciebant randa farta tecta templi,mandathic rex Ioas, loco iam cita
iſti ſacrificuli , facerent iain publice , vt hocillos figno de :
prehendere atque opprimere poffet.Tertiò,quia per Baal,quod to Postea
v.6 . & n 9.induc
in mortei tum verò
fuit,vt extre
fubquota ma ludaic
nnis i regni
idem tribut umtempo
ab om ra
Dominuin ſignificat.potuit intellexiffe verum cæliac terra Do nibusper orbem Iudæis perſolueretur in vſus tépli Ierofoly
minum . Quartò, ſcandalum ,fi quod fuit in tanta rerum & re- D mitani, quod Veſpaſianus deſtructo iam templo, voluitnihi
ligionis perturbatione, breue & leue fuit, ftatimque ſe pro
didit veritas. Denique, quæcumque fecit,bona fide & bono lominSecun
pho. us ab duniiſdemgenus
mittiRomain
æris facri, ad quodCapito liuin
popul , telte re
us confer Iofe- Ioſeph.
fo. Belli 1.9.
6.26.
zelo fecit, & præſente atque iuuante ,forſan & probante,Io lebat,eratſpontaneum & vltroneum pro libito doarbitrio cuiul
Aadab viro religioſo & ſancto ,vt iam dixi.
. .28 .Verumtamen non dereliquit vitulos aureos.] Etfi Iehu ex que in . 7.yſustempli impendendum
Nolite ampliusaccipere .
pecuniam iuxta ordinem veſtrum ,]
Itirparet ftatuas & culcum omnem Baal idoli Sidoniorum ,à putà,non ad veſtros priuatos,aut etiam profanosvſus,fed ad
Iezabele recenter inductum :non tamen luftulit vitulos aureos coinnunes & facros duntaxat templi vſus ; ad inftaurationem
Ieroboami , fed iiſdemn thura & facrificia obtulit partim ani templi. Nain vt idem rex Ioas ſubdit 2. Paralipom.2 4. verſ.7.
mimollitie & magnatum precibus ,partim peruerfis politico
rum confiliis (iifdem quibusolimn Ieroboam ) ad eam impie Athanizimpiiffima, & filius eius Ochozias deftruxeruntmagna
tatem amplexandain fouendáinque iinpulſus, vt fusèexpli- ex parte
plo Domino domum
,ornaueru o de vniuerfis,quæſanctificata
Dei,ntfanum Baalim . fuerant in tem
cac Oſeas c.7. qui non longè poſt hæc tempora prophetauit. 8.13 . Non fiebant ex eadem pecunia hydria templi, & c. ] auc
aliàsſuppellex : niſi cum , iain perfectà omni inſtauratione
CA PVT XI. templi , deprehenfum fuit, ex illa collaritia pecunia pluri
Athalia mater Ochozis auditâ filijmorte reliquum omne, mum adhuc fupereſſe :nam cunciulla ſunt ex reliqua illa fie
e ſemen re ri vaſa templi aurea di argentea ,2.Paralip.24.7.14.
gium ferro extinguit, or fobi fceptrum vindicat: ſed agente loiada 9.15.Etnon fiebestratio iis hominibus,] id eft , non cogeban
Pontifice occiditsir , Ioas filius Ochozia tyrannidimatris clàm tur quæltores ad rationes accepti vel expenſi reddendas.
ſubtractus,rex Iuda conſtituitur, deftructisaris & Status Baal. Tam erant omnes certą ,tain exploratæ fidej.
43.Par.az.
berautem
** AlNro ſeptimo vitæ Ioas ,mifit Ioiada Pontifex ad
o vrbes 2 Iuda qui Leuitas vndique Ierofoly
cunéta
CART
 Commentarius in Lib . IV . Reg.
118
ſibi iniurioſa & probroſa plufculum offenſi , arma in ipfos
Iudæos conuerterunt , & occiſis tribus hominum millibus
CAPVT XIII. A opim as è Iudæa prædas abſtulerunt,2.Paralip.25.à verf.6 . vf
que 14: Porrò vallis Salinarum , à copia falis fic dicta , (quod
Syriiuxta
deuaf tant Iſraëlem
vaticinium Eliſeiſubiamloach az :cuidefun
moribund i,Syros &to
ter ſucced it Ioas,
grauiffim â clade
qui iſtic ex vicino marimortuo & falfiſtimo defuente aqua con
afflixit. Mortuiverò Eliſei ſepulchro iniectus quidam alius defun tinuò concreſcit ,) eadem illa vallis elt in qua Dauid cofdein
Idumæos primùm congiuit & ſubegit 2.Reg .8. v.13. & 1.Pa
&tus, extemplo renixit. ralip.18. V.12.dit petram in pralio , ] id eft vrbem vel arcam in
Vnétis diebas quibus vixit leuchas , ] vt hîc dicitur Etapprehen
ardua & prærupca petra fitam , verifimiliter ad fauces & adi
non ſe prod idit
V.22 . in vlla victoria autproſp > ero ſucceſſu aduer tus tucandos. Ethac rupe ſeu petra iam capta , in ſubiectam
YusSyros , ſed in variis generoſis conflictibus, quos cum iil: vallem præcipitarunt Iudæiex Idumæis decem millia , præ
dem habuit.Neque enim fortuna à fortibus itat ſemper, led ter alia decem millia in prælio cæſa,2.Paralip.25.v.12.Cæte
aliquando ad infirmiorem partem declinat :multi cafus non rììm arcem illam vocauit le tebel, id eft obedientiam vel exſpe
raro intercurrunt,quifortioribus eripiunt victoriamn . Etat:onem Dei, vt toti orbinotum eſſec iuflu & potentia Dei
♡ .5. Dedit Dominusfalisatorem Iſraëli, ) nempe Eliſeum Pro Idumæos expugnatos & ſubactos elle, inquit Caietanus. Et
phetam , inquit Caietanus. Vel potiùsregem Joas, filium Ioa hoc quidem piè, ſub inicia victoriæ .Sed paulò poft , occa
chaz ,, quimonitu & prædictione Eliſei excitatus est ad bel fione eiuſdem huiusvictoriæ Amaſias valdè impiè,primò in
lum aduerſusSyrian reſumendum , & reſumpſit geſicque fe idoloinaniain ,qua deos Idumæorum à ſe ſubiectorum coluit,
liciter : ita Abulenfis , Vatablus, Mariana & Sanctius. & populo fuo colendospropofuit : deinde in ftultam elatio
V.14.Currus Iſrael & auriga eius.] Quid fibivelit hæc phra nem animilapſus elt , quâ regem Ifraël vltrò ad bellum pro
uocans,cæſus, captus,thefaurisfpoliatus ab eo ,denique à fuis
fis, dixi c.2 . V.12.
co 6.15. Affer arcum
emiſionis & fagitta
ſagittarum s, & c.)Hocfi
, partim gno eta
iubet Proph hiero glyphde
indici i- iugul atus eft.
W.25.Per Ionam , & c.] De hoc Ionæ vaticinio (quod inter loſeph.l.,
more bellum : quod fieri folitum veliaculi miſſione, vel ha-Billius prophetias iam non reperitur)ita fcribit Ioſephus, Tero- Antiq.c.i.
Virg.9.Æneid. Itæ vibratione docent Virgilius, Seruius,Gellius, Valerius, boamo regi Propheta Ionas pradixit , quòd deuictis Syris ditionem
& Seruius ib. Statius , Roſinus , & Alexander ab Alexandro : partim præ fuam efſet amplificaturus,prolatis eius terminis ad Septemtrionem uf
6:1 Vales.3. dicit felicem expeditionis aduerſus Syros ſucceſfum , vt qui que Ematham vrbem : ad Meridiem verò vſquead Aſphaltitem la
..

hactenus illorum relis proſtrati fuerant, exinceps fuis viciſ
Scat Ro ſim illos profternerent. Vnde ſubdit Propheta : Sigitta ſalutis
. C4Antiq.
fin.'.s.
Ron . cap... Domini, & ſagitta (alutiscontra Syriam , ſupple contorta , quæ
Alcxand.1.4. Svris exitium , Ifraëlitis autem falutem portenderet. Quòd
veròmanus regis arcum tendentis fuam Prophetamanum fuper
C.30 .
impoſuit , deſignabat , conatibus regis affuturam præſentem
manum feu opem Dei, cuius Propheta perſonam hic gerebat : prophetarunt,telte S.Hieronymo.
vel etiam , opem ipfiuſmer Prophetæ ,quantunuis iam breui
è viuis abituri ,nunquam tamen regi defuturam :namex liin
bo quoque ſanctorum patrum decreuerat luis ad Deum pre
i & Ifraëli!odei
us regPercuteiscu
cibV.18. nce ps opit ular i .
terram . ] Quod antè præſignarat emif
fione ſagittæ ,iam idem deſignat Propheta percuflione terræ , ſe Inde , in Iſraël , ſeu iunxiſſe aliis ciuitatibus iure fpectanti
ſeu iaculo ad terram alliſo : nempe victoriam aduerſus Sy
ros; & quidem toties, quotiesrex iaculo terram continuata
alliſione tangeret.Non tamen præſcripſit certum reginume
ruin percuſſionum , Deo id nolente :neque expoſuitantè re
gi, toties victoriain obtentum iri , quoties iaculo terram tan
geret :ſed in genere præcepit regi, vt fæpiùs tangeret. Vnde C
cùm vidit non niſi tertiò tangentem .
V.19.Iratus eft vir Dei contra regem ,eo ait : Si percußoſſes quin
cum , ſeu mare inortuuin , quòd hîc mare ſolitudinis vocatur,
Quo oraculo excitatus Ieroboamus, totos eos tractusademptos Syris ad
fuum regnum addidit. Ex hoc loco apertè colligimus , Ionam
A coæuum fuiſſe Iſaiæ patrueli Oziæ ſeu Azariæ regis Iuda,vt & Chron.c.
tradunt Hebræi : item Prophetis Oſex ,loëli,Amos,Nahum , & Præf.in
ël lonam .
qui fub codein Ozia rege Iuda & Ieroboamo rege Ifra
V.28. Damaſcum o Emath . ) Has eafdem vrbes ceperat
olim Dauid 1.Paralip 18. v.3. & 6. & ſuæ tribui Iudæ vecti
gales annexas voluerat ,ſicut & sicelog, b & totam Idumeam : v.6. 6 1.Reg.17
vnde vocare folebant vrbes vel prouincias Iuda.Et ideo big
dicitur Ieroboamus rex Iſraël eas yrbes Syris ereptasreſtituif
bus ad tribuin Juda,ſed quas rex Ifraël vi lubdicas libi tene
bat in terminis regni ſui Ifraëlitici : ſicut & vrbem Siceleg
tenebat in finibus tribus Simeon , & alias plures vrbes, quæ
licer nomen retinerent Iuda , ſuberant tamen dominio rea,
gu m lſraël.
CAP v T XV.
Azarie leproſo fuccedit loathan : Zacharia verò Sellum ,ego huicMa
:

quies aut ſexies terram , ( fiue fepties , omittunt Hebræi & Græ
ci) percuffiffesSyriam vſque ad conſumptionem .
Dices, Ac iam ante v.17.dixit Propheta , Percuties Syriam ,
donec conſumaseam .Reſpondeo : Id Propheta folùm condicio
natè dixit, cafu quo faceret rex id quod quaſi futuræ rei fi
gnum Deus prærequirebat , nempe frequentem , id eſt ſepte
nam terræ
habuit percuſſi
certiò onemfe ,. non
percufli Quamniſiquia
tertiò neglexit,
rex victor à Syrisſatiſque
redit:
conſismprionem verò, ſeu plenam Syrorum exitirpationem non
obtinuit, quia ſeprenam percuſſionem , (conditionem à Deo
prærequiſitam ) adhibere neglexit :ita Abulenfis,Caietanus, ſcelerum pænas vterque
Stlar.com.c.de Suarez , Vaſquez , & Arrubal. qui etiam hoc exeinplo pro
sirat proleg:
2.Valq.com . bant Deum ab æterno certâ prænoſſe non folùm ea quæ de rias illius celeberrimas ex Philiſthæis, Ammunitis & Arabi
.
Lin 2 p. difp. facto futura ſunt , fed & omnia quæ quáque conditionepofi
67 Arrubal.1: tâ futura eſſent, licèt nunquam de facto futura ſint,vt dixi 1.
p .diſput.46. Regum 23. verf.11.
& 47.
CAPVT XIV .
Amafias rex Iuda interfectum qui occiderant patrem fuum Toas , vi- D leprofus
étoriam refert ex Idumais : quâ fa &tus elatior pronocatad bellum
loas regem Ifraël, à quo vincitur, capitur,de lerofolyma diripitur.
Porrò loas regi Iſraël ſuccedit filiusIeroboam , huic Zacharias.
Amalias vero à ſuisocciditur,cui in regno Iuda ſuccedit Azarias.
Amaſias rectum coram Comino , ] ex vna parte,
5.3. Fiquòd co idola ſub initium regni , ſui non coluerit : non
tamen corde perfecto ,vt legimus 2. Paralip. 25.V.2 . quia excelſa
non abftulit , atque ita permifit ſaltem aliis ve idola colerent;
& ipſemet etiam poftea delapſus elt ad cultum idolorum , vt
mox dicam . Vnde proculabfuit à perfecta & tante pie
tate ataui ſuiDauidis : fed imitatus eft imperfectam & in
.
nanem , qui regnum Iſraël tributarium fecit regi Affyriorum . Ili
fsuccedit Phaceia , có huic Phacee. Quo regnante Teglar-Phule
Affurmagnam partem Iſraëlitarum tranftulit in Aſſyrios.Phacee
ſuccedit Oſee. In Iuda verò mortuo loatham fuccedit filius Achaz .
V.• 3. Veta omnia quæ fecit Amalias pater eius , ) fecic Azarias
feu Ozias rex . Vterque enim initio pius , ac proinde
in bello felix :led occaſione victoriæ vterque elatior factus,
ille ad idola deflexit,vt vidiinuscap.præced.iſte vetitum libi
munus, thymiama ad altare incenfi offerendo, vſurpauit.Sed
mox dedit , ille ab hoite prostra
tus, hic lepra percuffus,vt habes 2. Paralip.26.Vbi & victo
busrelatas, & alia certè illuftria ab eo gefta leges,vti & apud lof,ſop.es
Iofephum .
V.7. Sepelieruntque eum in ciuitate Dauid.] In agro regalium ſe
pulchrorum ,2.Paral.26.v.vlt. id elt,prope quidein fepulchrum
reguin , ſed non in communi reguin fepulchro , eò quòd fuiffet
;quaſilepramolla
dauere ,mortuorum , etiam in regio
refugerent & corpore & cognato ca
horrerent.
:14. Aſcendit Manahem de Therla, ] quam nomine regis ſui
Zachariæ obfidebat, inquit Ioſephus. Cumque poft occiſum lof.c.11.
Sellum rapuiffet ſibi fceptrum , & ad Therfam rediiffetnon iam
dux, fed rex , nollentque Therfani eum regein agnofcere , ex
pugnauit eam vi, & cùm in totam ditionein furibundus fæ
uiret , tum maxime in Thapfam illa edidit crudelitatis exem
pla quæ hic deſcribuntur. Et quia hoc nomine,aliiſque com
pluribus valdè exoſus eſſet Ifraëlitis tyrannus,vt regnum fibi
itabiliret ,ad externa confugit auxilia ,ad Phulregem Ally
riorum tum temporis admodum celebrem ,recentibuſque vi
Etoriis inaxiinè formidandum.Hic enim eft ille Phul-Belochus

conſtantem vitæ rationem patris ſui loas, quiſub initia regni Babyloniæ præfectus, qui ſub hoc tempus iunctis cum Ar
pius vtcumque , & patriæ , patriæque religionis zelator fuit, bace Medo viribus a Sardanapalum vltinum Affyriorum Mo- n. Chr.c.3
fed inortuo loiada pontifice,ad peffima quæque deflexit. narchain polt biennalem obſidionem in eas adegit angu
V.7. ipſe percuſſit Edom , ſeu Idumæos , in Valle Salinarum . ] ſtias, vt, conltructâ in regiæ ſuæ penetralibusalcisiimapyra
Rebellarant eniin Idumæis & iugum excullerantregum Iu-. quadringentorum peduin , in eaque menfis aureis quinqua
da ſub Ioramo,vt vidimus c.8.v.20.Quos ve iteratò ſubiuger ginca , cum totidem lectis, leipfum , vxores, pellices,liberos,
Amafias, ex fuis copiasquantas potuit collegit; & ex vicino millemyriades auri , & decem mille myriades argenti , &
Ifraelis regno mercede centum talentorum mulcas quoque quidquid pretiofum fupererat, flammis abfumpfit.quæ viden
legiones conduxit. Sed mox hortaru Prophetæ cuiufdam , tibus deforis hoftibus totos quindecim dies durarunt. Ita Athen,1,2
conductiţios iftos domum remiſit : qui remiſione illa quafi Athenæus & alij . Exſtinctå his flammis regiâ Allyriorum 6.12.
ftirpe,
 Caput XV. & XVI .
ftirpe,quæ mille trecentis & duobus annis ducto à Iofue Be Ctuarium , vt nempe conſpicere cominuspoſſer,omni I a1 etiain
9
lo exordio Monarchiam tenuerat,Phul-Belochus ad Chaldæos quæ incus in Sancto feu Sanct uario fiebant.Iam verò promo
ſceptrum tranftulit , in Niniue tamen , vtpote vrberegia, & A to Muſach ,promoueri quoque ſeu protendidebuit per tranf
capite Aſſyriaci imperij , ſedem fixit : vnde & nomen gere uerſum atrium ſacerdotale illa fabricæ pars , qua rex è ſug
re voluit regis Affyriorum tam ipſe quàm pofteriillius Teglat- palatio ad Muſach deſcendebat : & hic vocatur ingreffe re
Phul- Affar , Salman Alfar, Sennacherib, dan Alfar- Addon , & c. yt gis, qui antè exteriùs, ſeu exrra atriun ſacerdotale terminaba
Chron.c.33. dixi in Chronico. Equo eciam patet , annum primum regni tur,nunc verò ad vſque ipſum templum feu Sanctuariuin per
& 34 • Phul Belochi concurrere cum 9. anno regni Oziæ regis Iuda : tingebar. Ita ferè ex R.Salomone, Liranus & Sanctius .
cuius quinto anno coepic initium Olympiadum ,23.annis an
te conditam vrbem Romam .
W.9 . Thelaih -Phaluſar capit Abel-Domum Maacha. ] Nomen
eft vrbis vnius vel prouinciæ , vtpatet ex Hebræo, Chaldæo Oſee recufante con dict CA PV
um Affyr T ere
io pend XV II
trib . ,Salmanafar träf
utum
& Græco . Cepit & Gulaad trans Iordanem , in qua regione fert reliquum Iſraëlem in Allyrios : Aflyrij aliæque nationes de
erant Ruben ,Gad & dimidia tribusManaffe,vt dicicur 1.Pa
ral.s.v.6. Cepit & Galilæam , quæ magna ex parte conltabac migrant in Samariam , quiidolis ibidem ,co ſimul Deoſeruimt.
Zabulonitica tribu & Nephthali,de quibus Iſaias c.9.v.1. Primo
tempore alleuiata eft terrsZabulon , de terra Nephthalim : nouif 2.
fimoaggrauata eft via maris trans Iordanem Galilea Gentium , id bræi, non ] quia licetsidola
inhibuitſubditi
*Ifraël, coleret,ramen
ſuis adire , vellent,,Iero vt aiunt
folymam In Seder
He- 6.22 . olam
elt Galaaditis regio ,quæ trans Iordanein oppoſita iacetGa & templum Domini , & facra iltic obire quod alij reges ſe
lilææ. Ethæc elt prima tranſlatio Ifraëlitarum in Allyriam , ges ſeuerè inhibuerant, etiam diſpoſitis per vias cuſtodibus,
quando ferè dimidia pars eò euecta fuir,nempe quinque fe cui aditus eò patere Sa
ne
rè integræ tribus, quastyrannus priinò fibi obuias,magiſque V.3 . Factuseſt Oſee ſert.uus lman- Affari regi Aſſyriorum ,
propinquas habuit. Quod contigit ann . quarto regni Achaz quidefuncto Theglat -Phul- Affari recens ſucceflerat. Cùın
regis Iudæ ,& ann.primo Oſee filij Ela regis Ifraël. Cum paulò enim res Ifraëlitica , abductis ferè quinque tribubus , admo
ante idem Theglath- Phul- Affar occiſo Raſin rege Syriæ ,etiam B dum acciſa ellet , & Ofee rex initio regni iinparatus ab in
habitatores Damaſci tranſtuliffet Cyrenein ,vt habes cap.feq . Itrumentis bellicis, refiitendo non effet tam potenci Monar
v.9. & 2.Paralip.28. Prædixerat autem Amos c.1. V.5. Iſaias chæ ,maluitſe ſuoſque vlerò dedere,& vectigales facere Al
Propheta cap. 7. verf.16. aliquot annis antequam id fieret, fyriis , faltem ad tempus , & quoad euocaflet aliunde
tam Damaſcum quàm Samarium luis regibus fpoliandos per re auxilia , quàm vires hoſtiles cum certo regni fui exci
gem Affyrioruin .
dio fruftra experiri. Hæc eſt ſecunda Affyriorum expedi
tio aduerſus Iſraëlitas , icémque ſecunda Samariæ cætera
CA PVT XVI. rúinque vrbium captiuitas ; toto octennio poſterior alter
Achaz filium ſuum perignem immolat idolis : euocat regem Affyrio priore , quando ferè media incolarum
ducta fuerat, vtdixi cap.15. Sed in hac fecun pars indaAffyri ad
, quiaamvltro
rum aduerſus reges Syria e Iſraël obſoden tes Ierofol ymam . Mortu o nea deditione contigit, nulla facta fuit abductio : folùın tri
fuccedit Ezechias
buta imperata , & alia quæ ſubditis præſcribi ſolent. Et præ
Ægyquinq quand feru
Ý.3 . Chaz filium ſuum conſecrauit , transferens perignem ,] ftita hæc
auxil iis Sua fide ad
ex regis ue vel
pti cona tusfex annos;
eſt Oſe e iugum &o fultus i
Ah Theodoretus pucat ſolùm afflatum leuiter , atque tutem Affyriorum excucere : ſud frultra : nam mox reuerſo
Virg.s.Eneid. ita luſtratum igni fuiſſe ,ritu Gentili, vt Virgilius , Ouidius Salman -Aflare,obfeffa iam tertiò Samaria,ac pofttriennium
Ouid.in.Fa&is & Tibullus teſtantur , & Abulenfis dicit Tartaris etiamnum
1.4. Tibull.... in vſu eſſe. Sed verifimilius eft, quod Iofephus, Hugo , Co capta fpoliatáque fuit, & rex in compedes coniectus,& reli
clegia solos. quæ tribus Ifraëlmiticæ Halam
in tæ Habor
ſunt.dg Et ciuitat es Medoru m , ina
& vltim
fup.c.13, ineſtor & Abulenfis tradunt , Chananæorum ritu holocau perpe tuum exiliu abduc hæcelt tertia
ftum ab Achaz oblatum fuifle filium idolo Moloch , & to captiuitas domus Iſraël,nouem annis pofterior ſecunda:nam
tum igneabſumptum fuiſſe : vt & Manaffes fecitinfrà, c.21. concigit anno 6. Ezechiæ regis Iuda,& anno 9.Olee,ex qua
v.6. & faniliare erat cum temporis , tefte Ieremia cap.7.v.31.
& Pfal.105. V.37. Vide infrà c.21. Liranus putat,præter vnum ipfe à Salman -Allare ſubactus,ipfique vectigalis,& ab eo rex
Ifraë us conf
Ieroirma
iftum filium verè exultum , reliquosetiam omnes filios Achaz C primlitic o anno boamtus fuit.
i,ſeu StecitSalo
àmorte ergo regn
moni vſquIfraë
s,um e adlis,
præà
piacularibus flammis,vt ſuprà Theodoretus cenſebat, luftra ſentem annum abducti Ifraëlis in regionem Medoruin totis
tos fuiffe,quia 2.Paral.28.v.3. in plurali dicitur, Luftrauit filios 256. annis : vt patet ex noftro Chronico . Ab hoc verò anno Chron.c.29.
ſuos in igne iuxta ritum Gentium .
vſque ad exuftuin templuin & vrbem Ierofoly,nitanan ,quan.
4.5. Tunc aſcendit Rafin.] Sed antequam hi duo reges ,putà do eciam tertiò capta , & in Babyloniam abducta füic tribus
Syrie do Iſraël, iunctis viribus obfiderent Ierofolymam , iam antè Iuda , vndecimo anno regis Sedeciæ , fluxerunt anni130 .
ſeorſim & diuerfis præliis grauiflimè afflixerant Iudaam , vc 4.9 . A turrecuſtodum ,) non ſpeculatoria militum , ſed ruſi
fusè narratur 2. Paralip.28. v. 5. & fequentibus. Et rex qui ca paltorum vel agricolarum , ad quain , feu hoftibus, ſeu im
dein Syria, qui paulò antè recuperarat Damaſcum à Ieroboa bribus ingruentibus , haberent paratum , & familiare refu
mo interceptam 4.Reg.14 . verf.27. recuperauit quoque hoc gium . Alio nonine caſtella vocant : & funt rufticanæ villæ ,
prælio Allam ab Ozia Syris ereptam , 2.Paralip.26.v.z. eam horrei & ftabul is inftru Tales
ctæ . rex enim2.Par turres
ipſisalip. complu
demque Idumais Iudææ iam rebellibus incolendam tradidit, res & scaftel la exſtru xitOzias Iuda 26.7. 10.Hæ
vt hic dicitu r .v.6 Qui iidem Idumei , ficut & Philift hini, ſub
turres ciuita tibus munit ac frequ entib us in
is phraſi, cùın omne habitationuiScript ura op
idem tempusmultas alias yrbes Ini & fubtraxerunt , 2 . Parali poni ſolent : & prouerbiali n
pom.28. verf.17. Quin & iple rex Affyriorum Theglath -Phul genusHebræi complecti volunt , turres cuftodium cum ciuitati
far ,multis precibusmaximiſque impenfis euocatus à rege bus munitis coniungunt,vt videre iterum eſt cap.fequenti y.8.
--

114,16,18.7.. Achaz vt fibi fuccurreret,ita mortem illi geſfit , vt, occiſo

A&.2.v.10.
& aliis locis.
rege Syriæ Raſin , & incolis Damaſci in Cyrenem , non illam V.24. Adduxit rex Affyriorum de Babylone, & c. ] Hinc patet,
10.2.
613 Anciq.Libyæ vel Moabitidis ,fed aliam Mediæ, tranſlacis, & paulò hoc adhuc tempore Babyloniam ſubiectam fuiffe regibus
poft
yidimus etiam de Iſraële ferè gwisq ue tribub useodem abduc tis , vt Affyri orum in Niniue imperantibus. Sicut ex v.6.ſuprà con
cap . præced . nihilominus etiam arınamox in eum ftat , regionem Medorum eidem tunc paruiffe. Neque eniin
dem à quo euocatus fuerat , regem Achaz & in terram illius aliàs potuifle,rantam Iſraëlitarum cateruam in ciuitates Me
Iudaicam tyrannus conuertit, eademque nullo reſiſtente vaſta D dorum tranſmittere : neque incolas Babylonis in terram
vit, 1.Paral.28.7.20 . Et hoc prædixerat Iſaias c.7.verf.1 7. vbi Ifraël euocare. Sed paucis pofthac annis & Medi, auctore
inter alia, quibus ab euocando rege Affyrio deterrere regem Deioce;& Babylonij,duce Merodach,rebelles facti ſunt Ally
Achaz Propheta conabatur,minando prædicit Abducet Domi riis , ferè ſub idem tempus quo Ezechias rex Iuda ab iiſdein
souscum rege Affyriorum , non tam ſubſidium quod exſpectas, defecit & Merodacho regi Babylonis nouo foedere ſocia
quàm exitium & pettem ſuper te,om ſuper populum tuum , a ſuper tus eft.
domem patris tui, quales dies non venerwit à diebus ſeparationis Collocauit item rex Affyriorum in ciuitatibus Samarie , etiam
Ephraim à Iuda .
euocatos è Cutha. Et fortè nobiliores , fortè etiam plu
V.18. Muſach quoque Sabbati.] Ità elt Hebraicè, & fignificaç res ex illa , quàm ex aliis regionibus', eò traducti funt ,
tentorium Sabbatinum , ſeu theatrum regiun , iaxta portam
vnde Samaritani inulcis fæculis etiam Cuthai vocati fuerunt,
arrij interioris facerdot alis , ſplendid è conftruc tum , & pre telte Ioſepho, Epiphanio, & ex his Abulenfi, Toleto & Pe- loſeph. lup.
ciofo conopoeo defuper coopertum , in ledebat rex in reira.Porrò ex tot gentium , tot religionum ,totDeorum cala Abulenf.hic
Sabbatis, & aliis ſolemnioribus diebus, & quo audiebat hymnos, luuie , tanta legum ; tanta morum confufione , id conſecuti 7.24.Tolet. &
{pectabátque ſacrificia, ve colligitur ex Ezechiel.46. V.!. Et funt Samaritani , vt monltrum quoddam efler ex variis va- Perc ir. in c.4 .
Ioannis.
hoc eft tribunal, in quo 4.Regum 11. v.14.Athalia vidit re riorum inaximè diffidentium rituum affainentis compactum .
gem Ioas in teinplo ſtantein iuxta marem ,id eft,eo loco & mo A ludzis habebant circumciſionein & Sabbatha , & alias
do,quo regesfolerent communiter in teinplo federe.Porrò ad pleraſque cæremonias Pentateucho Moyfis comprehenſas;
theatrum iftud feu tribunal regiun ingrelluspatebat ex ipſo neque alios Scripturæ libros adınittebant, telte Origene, Orig.com.4,
regis palatio per intermedia atria. Achaz verò in gratiam Ambrofio ,& aliis iam citatis. Ab aliis gencibusiucuabātur in Ioannem .
tegis Affyriorum , qui probo fibi duxiffet , foris cum populo ingentem farraginem vti falſorum & ignotorum Deorum Ambroſo in se
- ftare ,Muſach iſtud feu tribunal regium conuertit in templum (qui hic v.30. & 31.recenſentur ) ica niam yanarum religio Cor.g.
Donini, feu interiųs atrjum facerdotum , iuxta ipfum San nun aç pituum facrorum & profanorum . Vnde & vicinis
omnibus
 120 Commentarius in Lib.IV.Reg.
omnibus contemptui acriſui erantmaximéque exofi;ſed præ
omnibus, nationi Iudæorum in qua quimaximèodiolusali
cui foret Samaritanus vocabatur ; neque induci potue- A fuiſſet.
runt vnquam Iudai vt conferrentur Samaritanis , Ioan .4. Et
viciſſim Samaritani vbicumque poffent, officiebant Iudæis,
vtpatet Efdræ 2. cap. 4. vbi reinigrantes Iudæos ab exilio
in patriam conantur impedire ab inſtauratione vrbis & tem
Hieron. ep ad p !i.De hoc odio mutuo vide S.Hieronymuin , & alios iam
Algatiam q.s. citatos. Interim Samaritani pro temporum & rerum varie
TOMI.3. tate , fic ſuadente ſeu neceſſitate , feu publica veilitate ,
fingebant modò fe Iudæos effe,vt qui ſaltem in pauculis cæ
reinoniis cum Iudæis conuenirent : modò ſeprorſus alienos
effe, (vt erantreuera ) à genere & religione Iudæorum : vfi
eodem artificio, quo apud Æfopum veſpertilio , qui quòd alas
geftaret inftar volucris, reliqua formamuri ſimilis effet,modò
volucrem modòmurem ſe nominans, bis periculum mortis ef
fugit.Sic Samaritani cùm didiciffent,Alexandrum Magnum
Iudæis amicum , & in ipfosadmodum beneficum elle, vt fi
milem ab Alexandro gratiam beneficiáque referrent , ortos
Ioſeph.lut. ſeex Iudæis, & iiſdem cum ipfis inftitutis vti iactabant. Ac ta'Iſaiæ 36 .
Antiq . c.8. & verò cùın ſentirent Antiochum Epiphanen infenſum eſſe
1.12.0.17.
Iudæis , & peſſima quæque aduerfus ipfosmoliri, Iudæos ſe
palam negabant ; ita lolephus.
CAP v T XVIII.
Ezechias difſipat idolorum delubra ; aneum Moyſis ſerpentem con
fringit : vincit Idumeos : ingum excutit Aſſyriorum : quimox
ingenti exercitu accurrunt lerofolymam , multis probris in Eze
chiam ĝ blafphemiis in Deum iačtatis.
$ .4. Zechias confregit ſerpentem aneum quem fecerat Moyſes. }
Elenco condenummer
‫נחשתן‬ Vocaui:que nomen eius Nohejtan, ] vel , vt in Hebræoelt, Ne
chuſtan , id eft , paruum as, ſeu arulum , velmetallulum , nempe
vile acnihili , 9. d . In illo ferpente nihil eft magnum ,nihil
viuum , quod ab homine prudente obſeruari,multoquemi
nùs quod pro Deo (vt factum hactenus ) coli debeat.Vide
Chronicon plura apud Philaſtrium , in hæreſi de eneo ſerpente.Chronicon
Alexandr.ad Alexandr. & Euſebiustradunt,ab eodem Ezechia etiain libros
Olimpiad. 9. aliquosSalomonis quòd quidain illis abucerentur , demedio fe
Euſeb.
ab cicatus blatos fuifle , vt quos de omni generemorborum curando conſcri
Anaſtaſio
Niczno. pſerat, & de natura plantarum ,& de omni genere animalium : id
que quia populushauſtá indefufficientimorboram medelâ , neglige
bat petere à Deo curacionem .Quod in rege Alareprehenditur 2.
Paral.16 . 7.12 . Sanè S.Franciſcus Xauerius , cùm Euangelij
gratia in regionem barbaram ingrederetur,vbi frequens erat moliri audierat , ſe , abſente res turbaret Aſſyrias : atque ita
venenorun vſus, & quotidianæ cædes,noluit tamen antidota C
ab amicis oblata adınittere , ne quid de ſpe,quam in Deo
femper collocarat,veltantillú ea ratione reinitcere videretur.
V.5. 'Poji Ezechiam non fuit fimilis ei de cunctis regibus Iuda , erat Æthiopia,non illius in deſerto Sinai , in regione Madia
fed neque in bus qui ante eum fuerunt. ] Idein de loſia dicitur
cap. 23. verf. 25. Et quidem verè ac propriè : nam licèt Da
uid fanctitate præcelluerit, vt elt cominunis opinio,morum
taimen innocentia non Præcelluit,propter adulterium ,homi
cidia, & c. In aliquo etiam deliquit Iofias , in quo Ezechias
non deliquit , quòd bello non neceſſario aduerſus regein
Ægypti feſe implicuerit, & fe & ſuos perdiderit. Inpluribus
quoque Ezechias ceſſit Iofia,v.g.cùm fe vectigalem & tributa
aHic v. ! 4 . rium a fecit regi Aſſyriorum ,cuin ex iactancia b legatis Ba
1.25Par.zz.
be byloniciregis iios oftentauit thefauros, & c.Itaque æquali-
0 tas ſanctitatis inter hos tres hic non negatur : fed fola funili
tudo inorum geftorumque, quibus ſanctitatem načti vel pro
meriti fuerunt , propter diuerſosmodos , occaſiones & tem
pora, in quibus luain finguli probarunt, vel patientiam , vel
magnanimitatem , vel zelum , vel fortitudinem , velmorum
innocentiam .Sinili prorſusmodo Eccleſia de ſingulis Con
fefforibus Pontificibus canit : Non eft inuentus fimilis illi , qui
cuftodiret legem Excelſi . Quia finguli habuerunt aliquid pecu
liare, quod non inueniretur in aliis. Porrò præclara Ezechiæ
gelta, quæ hic non niſi obiter inſinuantur , fusè expreſſa ha- D uos aggerum,id eft omnia ftagna á fluuios , Sic Xerxem , cùm
Des 2.Paral.29.30 . & 31.
W.7. Rebellauitque quoque contra regem Aſſyriorum .] Iam enim
à tempore Achaz patris Ezechiæ dediderant fe IudæiAffy
ris,vt patet ex 4.Reg.16. verf. 7. Vnde vſque ad hoctempus
Ezechias fubditus illis & tributarius fuerat : ſed iam
vrgen
ti Affyrio vt confuetum tributú penderet,negabat Ezechias
bellumqueni faxit ininanti , reſiſtere & bellum bello pro
pulſare parabat. Nam , vt habes infrà cap.20. verf.20 . & 2.
Paralip:32. & Eccleſiatt.48.murosvrbis in taurauit,militem
vndique euocauit, & ad Affyriorum impetus retardandos ob
istransit capita fontium , & per folla rupe riuum Gihon ita detor
fit, vt aquæ illius , quæ extra vrbis Ierofolymæ muros latè
vagabantur, & obfidentibusmaximèvſui futuræ erant, om
nes in vrbein cogereotur, & obſeſlis ſeruirent. Sed breui con
1
ciderunt tanti animi.Nain vt primum ſenſit Allyrium tyran
nun ferro ilammáque viciniam yaltare,non auſusaleain belli
exſpectare,miſit obuiam in vrbemn Iachis haud procul Ieroſo
lyma legatos , qui ſuo nomine fponderentvltroneam ſubie
étionein ,& cibuti quantuncumque imperaret penfitationem . egopreſciui.I
Quin & iinperanti ſubiniſit ftatim trecenta talenta argenti, go
triginta arsrs. Neque tainen hac via quidquam profecit: nain
tyrannusetiam accepto wributo , nihilo moderatiùsaut mi
riùs fe geffit , quàm fi repudiatus aut hoftiliter reiectus
V.18. Prepofitusdomus,] fuppleregiæ , vt Iofephus habet loſeph. I.
& Abulenfis & Torniellus & Vatablus & Arias & Pradus. Antiq. ci
Potelt nihilominùsetiam admitti fuiffe præpofitum domsss mu Torniell.:
ndi33
Domini , nempe vel theſaurarium templi vt habentLxx. & Pradusi
tenet Forerius: vel vnum ex 24.principibus facerdotum , vt Ezech .
volunt S.Hieronymus, S. Thomas, Dionyfius & alij.c Nam v.23.
plures fuiſſe præpoſitos domus Domini, patet infrà č.22.v.5. 6 In 1ſai.a
Et fortè præerat hic militari custodia teinpli , ficut 2. Ma
chab.3. v.4.Simon Benjanimita præpofiustempli fuiffe di
citur. Scriba, elt doctor in lege. Porrò de Sobna & Eliacim , qui
hic legati deſignantur , qui& quales fuerint,vide Iſaiæ 22 .
vbi alteri sobne à præpoſitura ob nimiam animiſuperbiam
depofito alius Eliacim ſucceſliſſe ſcribitur , A commentariis is
elt,qui res geftas & præclariora facinora publicismonumen
tis conſignat, & regi commodo tempore in memoriam reuo
cat : pater Eſther 6. verf. 1. Reliqua huius cap. vide expofi
CA PVT XIX.
Ezechia irege do Iſaia Propheta Domino fupplicantibus, Angelus, 06
B
cidit 185000. Affyriorum . Quarefugiens Sennacherib , à propriis
filiis in templo idoli ſui obtruncatur.
y . 2 . Ilium Amos.] Non eft hic Amoris in Propheta quiin
verf.1 .
V.3. Dies , ſeu tempus , iam eft tribulationis populi; increpa
tionis , ſeu punitionis , Dei ; & blafphemie Sennacherib : ita
S.Hi eronym .
Venerunt filij vfque ad partum , & vires non habet parturiens,]
& conſequenter , veheinentiſſimo cruciatu torquetur , pro
pter rupturam vuluæ , cuius os , dum anguftius elt , à fætu
diſrumpitur. Videtur Ezechias alludere ad apparatum quein
fecerat bellicum :nam ve ſummis animis pararit omnia tum
ad vrbisdefenſionem , tam ad hottis inuafionem neceſſaria ,
tamen , cùm ad rem jam ventum eft, ipſa experientia depre
hendit ſe tantæ potentiæ parem non effe : ita Theodoretus,
Procopius, Eucherius, Abulenfis & Caietan.
V.7 . Ecce ergo , dicit Dominus , immittam ei fpiritum ,] id eſt
affectum , ſeu internum in animomotum , putà timoris ingen
ris ; fortè ne rex Æthiopum , quem iampridem aliquid noại
duin aliena venatur
in Aſſyria. in Iudxa ,iple
Hoc anxiusmetu propria ſuatrepidun
, eccenuncium ſede fpolietur
audit,
Tharcas rex Æthiopumegreſſus eſt ut pugnet aduerſum te. Rex hic
nitarum , vnde erat vxor Moyſis Æthiopiffa : fed alterius quæ
..
polt Ægyptum fita elt, & nunc Abyſlina vocatur,ita lotephus Joſeph. ?
& apud eum Beroſus: itemque Herodotus , vt citat S.Hie- Hieron. Antiq.c.
ron. Et idem fentiunt alij Patres. Et colligitur ex Ifaiæ 20 . Ifa !.22.
verf.3.4.5. vbi Æthiopiam , & Ægyptum Propheta tertiò ſinul
coniungit ; dum de hac eâdem agit Sennacheribi expe
dicione .
. 23. In multitudine curruum meorum aſcendi exce!ſa mon
tium ,]
ſcopulorum id eft,& locà inacceffa
fyluarum , & vix pedibus
obitaculis,fic aperuiperuia, diſiectis
& complanaui,
vt etiam quadrigis commodus.pateat tranſitus. Eadem hæc
loca aperuit etiam poftea Veſpaſianus , teſte Ioſepho , cùin toſeph,1.
per eaſdem Libani fauces exercitum traduceret , iuxta illud Bellic 5 .
Zachar.11. Aperi,Libane portas tuas.Idem in Alpibus fecit An Iuuenal.!
nibal, vt Iuuenalis canit , & hiltorici deſcribant. ta, 1 % .
♡ :24 . Bibiaquas alienas, Id eft, quas vos ludæivobis veftrif
que familiis afferuabacismore patriæ in ciſternis veftris ego
permeosmilites exhaufi : ficcaui omnesaquasclaulams, ] ſcili
cet aggeribus: nam Ifai.37 . v.25. dicit ficcatos à fe omnes ro
copias in Græciam traduceret,flumina ſiccafle teltancur He- Herod. !;
luft.l.2.1
rodotus, luftinus & Iuuenalis. nal.ſup.
9:25: Numquid non audiftis,& c.] 9.d.Ignoras,ô ftulte Sen
nacherib , quod quæcumque feciſti leu aduerſus Iudam , feu
aduerſus alias gentes iam ſubactas , mea ynius potentia ac
decreto feceris ? An neſcis , me iam inde ab initio conditi
vniuerſi ſolitum ſcelera mortalium punire gladio aliunde
immiſſo ? Dete certè iampridem illud Itatui,& in mente mea
qua @ plaſmaui, quin & per Prophecain meum Itaian non ob
ſcurè prædixi, quòd tu Affur virga effes furoris mei. Etnuncte .
cò adduxi, vt colles ſterneres , & vrbes quantumcumquemu
nitas ſubuerteres, quæ contra me pugnant , & meſceleribus
fuis offendunt : has eniin omnes per te quafi per fiagellum
meum corripere volui, & humiles,manu , leu , vt habet Iſaias
C.37 .breuiata manu , id elt ,deftitutas viribus & potentia teſi
Itendi,contremifcentes
V.27 Habitaculum fubiicitibi.
tuum , egreffum tuum , ca introitum tuum
Id ett , quæcumquemulitus es hactenus, fiue in
intimis regiæ tuæ penetralibus , fiue in eductione copiarum ,
ſiue in expugnatione vrbium , omnia à me præcognita , àme
permiſſa, pleraque & à me prædecreça ſunt : nec line ine po
tuilles
 Caput XX. & XXI . 121
tuiſſes mouere velmanum , vel pedem . At tu ſuis omnia viri ordinario retroceffiffe , & decem lineas mediarum fingulas
bus infigni fuperbia adfcribis : quin & ftupendo furore & horarum percurre ndo, impendiſle in regreffu quinque horas ,
bruta inſania meam auſus es blaſphemare potenciam . Ęgo A & rurſus alias quinque in fecundo progreſſu : atque ita totis
quoque te inftar bruti tractabo , & naribus hamum ceu bu decem horisauêtum fuiffehocmiraculo diem . Patet , quia
balo infigam , & ori blaſpheno frænum iniiciam , neque te lentiore illo folis regreffu certius euidentiuſque redditumn
alana patiar ad vlteriores triumphos,vt ardes, prouehi,fed in infa fuit iniraculun .Addit S.Dionyſius, Perfas in memoriam tan
lanjang mem fugam in triſtein cladem , in horrendam mortem te co ti prodigij folitos triplicem ſolem celebrare , putà progre
gam : ita ferè S.Hieronym . Abulenſis ,Vatablus & Liranus. dientem ,regredientein ,ac rurſum progredientem .
baly ♡ .29. Tibi autem Ezechia,hoc erit fignum ,omnia quæ iam di Notat S. Auguſtinus & Angelomus, hoc ſignum litterali- S.Aug.deMin
xi, à ine profecta fuiſſe ,ac prædiſpofita :meoque vnius nutu ter ſignificaffe, retrahendam effe telam vitæ regi Ezechiæ . sab.scr.l.2 .
ac potentia abactuin è Iudæa tyrannum Sennacherib.signum , Tropologicè , conuertentibus fe cum Ezechia ad Deum per C.48.& c.
inquam , iſtud tibi manifeſtum erit , quòd licèt iain tyrannus poenitentiam , redditum iri priſtina inerita & graciam . Alle
immenſis copiīs fuis ſegetes omnesprotriuerit,arboreſque vi goricè, Chriltuin in paſſione totisdecem lineis , id eft, fum
teſque pene totiusregionis tuæ ſucciderit , neque fpes hoc me, infra nouem choros Angelorum , & decimum hominum
anno videatur alicuius ineflis aut vindemiæ : infequens quo deſcendille : rurſumque inde longèaltiùsakcendiſſe ad Pa
que annus, eò quòd fabbathicus ſit non perinittat aut ferere , trem.Denique Nota,Herodotum quoque in ſua Euterpemen
autmerere ;tamen reipſa deprehendes,nihil tibi tuiſque de tionen feciffe cum cædis Sennacheribi , tum folaris huius
futurum :fed bened icente, & multiplicanteme colliges etiam prodigij,fed verismulta falſa permiſcuiffe , vt ait Ioſephus. Iof.I.10. Ar
huiusannireliquuin ex relictis itipulis & cruncis ; proximo V.12 . Berodach , ] Iſaiæ 39. Merod.uch vocatur filius Baladın .
verò anno ſabbathico ex deciduis granis tantam copiam Hic enim parens'eius cuin adhuc priuatain degerec vitam , ciq.com.
frumenti, vuarum & pomorum , vt abundè fufficiat omnibus Baladan vocabatur : ſed cùin
toto regno alendisvſque ad tertij anni inellem & vindeijã . riorum conftitueretur , dictusprorex eit Nabon à quo nomen
- Aſar ,isa
Babylon
Quod certèmiraculum efle cuidentiflimum nemo negarit . ſumpſit celebris æra Nabon-Afaris. Huius nepos &rege Aflysr
fucceffo
Reliqua huius capitis de fuga, de cæde Sennacherib , vi Ben Merodach occafione proſtrati Sennacheribi, cui vectiga
de 2.Paralip.32.& Iſaiæ 37.
B lis fa&tus fuerat,excuſfit iugım Affyrium ,feque ſuumque re
gnum Babylonicum rurſus in libertatem afieruit.E : ideo iam
CA PV T XX . ad Ezechiam , quem norat hoftem quoque effe eiufdein Afly
nem hanc legati
tyranni, ſolempotent
rijtantam onem mittir.Paulatim verò Chron.c.33.
ÆgrotantiEzechia Iſaias mortem denuntiat,Sed precibus ille vitam in creuit iam , vt paucis poit annisab excuflo & 34.
ad alios 15. annos impetrat,accepto ſigno per umbræ folis regreſſum iugo Allyrio, Affyriuin ipſum imperium ,deuicto Affar-Had
ad decem lineas. Babylonis verò de recuperata valetudine congra donenon paruin labefactarit.
tulatum misſis omnes fuos thefauros oftendit; ſed ab laia audit
eos omnes in Babyloniam deuehendos. Mortuo fuccedit impius
Manaffes.
CAPVT XXI.
Leuit Ezechias fletu magno, ] non tam quòdmoreretur Propter abominanda fcelera Manaſſis pradicit Deus fe Iudam quoe
' (vti
liberis,& fine hærede, ex quo naſciturus effet Chriſtus, ino Ieruſal
queacſuccedi
occiſo t em
loſias . rum . Mortuofuccedit Amon . Cui è feruis
deletu
reretur. Nam Manaſſes ſucceſſor Ezechiæ , moriente patre
non erat nifi duodecim annorum : Ezechias verò ab hoc mor
bo ſuperuixit totisquindecim annis : ergo Manaffes non niſi Iluco à Manafle contructo , tranftulit, è luco publico,
tertio anno ab hoc patrismorbo natus elt. Ita Ioſephus, Au & poſuit in templo Domini. Erat idolum iftud , qualecumque
guftinus, Abulenfis, Caietanus.
V. 5. Sed do de manu regis Affyriorum liberabo te. ] Cùm ex fuerit
inftar natiu minor
, lucoi luci e ex argent
, confla o ,mdatu
to circu vtpatetaffabr
lignom , ,velære, è ad.
ex cap.23
Ifaiæ 16. conſtet, regem Affyriorum Sennacherib veniſſe in verf.6 . & 7 .
Iudæam anno decimoquarto regis Ezechiæ :& Ezechiaspolt N.10. Locutus eft Dominus in manu feruorum fuorum Prophe
ſuperuixerit quindeciin annis : a neque pluri- C tsrum , ] Id eſt, per Prophetasſuos, puta foëlem , Oſeam , Amos,
Hic v.6 . morbum ſuum
64.Reg.18. bus vniuerfim regnarit quam viginti nouem b annis ; certò Nahum , Ionam , Abdiam , Michaam , & præ omnibus Ifaiam , regi
1.1. & 2.Par. colligitur , hunc inorbum regi Ezechiæ obueniſſe cùm pri Manaffe ſanguine & affinitate quoque iunctum , imò focerum ,
29.v.1. mùm Sennacherib in Iudæam aſcendit : idque , vt ait Hiero ipfius : qui quòd liberius in impios regis mores inueheretur,
nymus,ne rex Ezechias prodigioſa clade & fuga Affyrij ty ab illo ſerra dille&tus fuit , vt tradunt Hebræi. De reliquis
tanni,& tam glorioſo rerum euentu nimis infoleſceret. Prophetis Iſaiæ coætaneis , eandem ob cauſam ſcribit Iofe- lof.ſup.4.C.
V.7. De ficorum cataplaſinate, quo vlcusregis fanauit Pro phus , ex eorum numero per ſingulos dies aliquem fupplicio affecium
2 pheta Ifaias , án vinaturali potuerit afferre lanitatein , vide fuiſſe à Manaſſe. Porrò fcelerum illiusfarraginem habes fu
Valeſius de Franſciſcun Valefiuin & alios inedicos. Ego ſupra naturæ fiùsexpreſſam 2.Paralipom . 33. vti & poenam ſubſecutain ,
fact.Phil
0.29. oſ, medic inæqu e vires accidi ffe certum habeo , quòdt am breui nempe captiuitatein Manaffe , & abductionem in Babylo
ſpatio , rex àmorbo fecundùm naturæ curſum lethali , non nem . Seriam deinde eiuſdem pænitentiain & reititutionem
modò conualuerit , fed & tanto robori redditus ſit, vt tertio in regnun : reſtitutionein quoque cultusper eumdem diuini,
pòlt die in templum fe conferret.
& omnis iinpietatis exſtir
7.9. Vis vt Aſcendai umbra decem lineis ? quibus velhoræ in lix regimen , & mortem pation : deniq
felicemem graph icè longum defcr
ue ibidem & fei
Dion.ep.ad horologio notantur, vt vult Chaldæus , S. Dionyfius, Beda, ptam habes. Sub hæc tempora, reducto iam Manafle è carce
Polycarpum Eucherius & Angelomus ;vel potiùsmediæ horæ , vt putat re Babylonico, contigiffe hiſtoriam Iudith exiſtimat Cardi- Bell.tom.s.
biecher & alij Abulenfis,Caietanus,Cornelius à Lapide, & Aluarez.Nam nalis Bellarminus,Serarius,Bonfrerius & quidam alij. 1.1.1. Ser
se sponte cùm dareturoprio Ezechiæ ,vt aut progrefum vmbræ ,autre
greffum ad decem lineas eligeret;erat fine dubio talis deſcri V.13.Achab
Domus Extendam ſuper Ieruſalem
,] id eft,eamdein funiculum
menfura Samaria
m ,idem pondus, in Cudith. s.
, @ poenæ
genus
Sicut enim eadem fuerunt vitia Samaria , fcu decein tribuun poſt. 4.1.Bonfrer .
ptio linearum in horologio,& talis iam ſitus folis, vt vtrum Pentut,
que fieri,& ab Ezechia ſpectari poffet. Ergofolmométo iſto Iſraëlis , & Jeruſalem ſeu tribu Iudæ & Benjaininiæ , idcirco
vtminimum decem poft ie linçasad ortuin,totideinque ante idem etiam veriſque exitium minatur. Metap hora ſunipt aà
ſe verſus occafum deſignatas relinquebat. At verò dies , etſi fabris vtentibus perpendiculo ſeu filo quod extenditurpon
longißimus,in climate Iudææ,nunquam extenditur ad horas D dere plumbeo, ve iuxta norman & menfurain ædificent, vel
viginti. Quare ad ſeinihorarü lineas confugiainus neceſſe elt. reſtaurent:ita Cajetanus alia fimili metaphora deſumpta à
Petes primò, An ſola vmbra retroceflit ? Ita cenfet Vata ceratis tabulis,fubdit : Delebo Ieruſalem ,ficut deleri ſolenttabule :
blus,Paulus Burgenſis, Arias Montanus, &z probabile putant dedelens vertam ,d . ducam crebriàs ftylum ſuper faciem eius.Soler
Emmanuël Så & Gaſpar Sanctius.Sed communis eft SS.Pa enim ftylus, quiolim pro calamnoerat , vna parte acutus effe,
truin ſententia etiam ſolem ipſum retroactum fuiffe : & con & notas in cerata tabula exarare: altera verò parte obtufior
fequenter,prodigium hoc toti orbipatuitle.Probatur ex Ifaiz & latior ; quaſi ſcripta minùs probarentur,ſubitò delebantur,
38.v.8. vbi expreſse dicitur, Reuerfus eft fol decem lineis per gra coinplanata cera', vt rurſusnouæ notæ vel iinagines induci
deis
quos defcenderat. Et Ecclefiaft.48. In diebus ipſius retro rediit poſſent. Quòd fi vox vnaalterave,vel breuis verſusobcæcan
ſol.Et cur alioqui 2.Paral.32. v.31.è Babylone lubiniſtilegati dus eſſet,leinel inducebatur aduerſus ftylus: fi plures verſus,
inquirerentdehoc portento , fi ittud vmbratile tantùin , nec ixpiùs, donec deletis omnibuslitteris; pura reſtitueretur ta
nifi Ierofolymis in vnico regis horologio fpectacuin fuiffet ? bula.Quod fanèacciditin hac lerofolymæ valtatione, in qua
Petes ſecundò, An folusfol,an verò etiam reliqua altra & holtilis primùm inductus eft ftylus , quando Babylonius rex
coeli oinnes retrocefferint ? Reſpondeo , fimul omnia retro captiuum inde Manaſſen ,a regé cum magna nobilitațis par- a 2.Par.33.
cefliffe : ſicut Iofue 10. fimulomnia fteterunt. Nam alioqui, te in carcerein Babylonicum abduxit.Secundò,quandoPha- v.11.
maiorinec neceffario miraculo totus coelorum ordo perturs rao Nechao,occiſo Ioſia rege, regé loachaz b in Ægyptum 66.23.V.33,
batus fuiffet. Ita Abulenfis, & fubindicat S.Dionyfius. miſit exulatuin cum ſuis. Tertiò, & Quartò , quando Nabu
Petes tertiò , An hæc retrogreſlio fa &ta fit fubitò , an ſuc chodonofor nunc loakimum , c fubiugauit,nunc loachinum c Ib.& 6.14.,
cefiuè & lente , mocu folis ordinario Caietanus cuin qui d eius filiuin & fucceflorein in Babylonein abduxit cum aliis V.l.
Daceyr,ep.a lbufdam
oc moaliis qvult,fubitò, &r quafi in moinento,velfaltein
S p ye decem millibusnobilium & militum ,& octo millibus opifi- 1624.1.3 4.
Pulycarp. d iori tu uàm folet , etrogreffu folemn . cd roba
m
bilius cum Chaldæo & S. Dionyfio putarin , inotu prorſus cum captiuis.Quintò,quidquid reliquum fuerat,erafit fundi- 16.
cùs idem Nabuchodonofor anno yndecino Sedeciæ ,quando
3 lac, Tirini Tom . I. L &
 / I 22 Commentarius in Lib.IV.Reg .
c.25.v.9. & vrbem & templum e flammis exuffit : & incolas omnes in V :4. Sacerdotes ſecundiordinis : hi vocantur principes facer
dotum
Chaldæam captos tranſmiſit.
V.18. Etſepultus eft in horto Oze. ] Nain loco nomen fece- A erant, & præerant reliquæ turba facerdotum per 24. claſſes
+ diſtributorum .
in caſus Oz& facerdotis, ob extenſam cemerèmanum
infelixfoederis,mortemuletati,2.Reg.6.v.8
tar arcam .Hic locus le Ý.6. De fimulacro luci vide c.21. V.... Huiusidoli & luci
roſolymæ vicinus erat , & iam regiishorris adiunctus ;vbi
Manaffes redux Babylone,mauſolæum fibi conftruxerat, di
gnuin regio cadauere : in quo mauſolæo tam ipſe, quàm ,filius
eius Amon fepultus fuit. Porrò Amon iam rex creatus maluit
parenti ſuo iuuenis & in omnem iinpietatis turpitudinem ab
iecto ſimilis effe ,quàm eiuſdem ſenis & reſipiſcentis veſtigiis
inhærere. Fortè etiam , quod ait Glycas arimo fic conftitue
rar : Patermeusà puero multa ſcelerata fecit,ac'in ſenecta.pæniten
tiam egit: quare ce ego in hac etate pro animi libidineme geram , co
deinceps ad Dominum me conuertam . Ec hæc præſumptio illius
videturmouiffe Deum , ne perindeexpeétaret poenitentiam
ipfius,atque exſpectarat poenitentiam Manaflis,quia paternis
calamitatibus,& domeſticis exemplisnullomodo melior aut
prudentior euaferat : hinc iufta Numinis vindicta in ipfo pe
neregni ſui limineextinctus eſt,cùm biennio ſolo regnaſſery
& violenta feruorum manu demedio ſublatus eft.
CA PVT XXI I.
tolias diuinum cultum inftaurat. Reperto fortè libro Deriteronoinj,
pradiétis in copanis minusterritus,ex Prophetide audio internet
omnia certò obuentura .
7. On ſupputetur eisargentum . ] Idem elt qaod cap.12.
eft, ne cogantur quæſtores reddere rationem accepti velex
penfi, fed credatur ipſis per omnia. Vide ibidem expoſita re
liqua huius capitis ad farta tecta templi ſpectantia : nam lox
veſtigiis inftitit Ioſias, & eumdem quem ipfe tunc præfcri
pfit,etiam nunc feruarimoduin jullie in inftaurandis quæ di
vel corrupta fueranr.
Chryſhoin.g . rutaV.8. Librum legis, ] putà Deisteronomium , vt cenfer Chryfo
hom . in si itomus : vel etiam reliquos Pentateuchi libros, vt vult loſe
in c 2.Matt.&
Cos... phus: quiaddit, repertos inter promendum aurum ex gazo
phylacio.Sed R.Salomon , quem citat & ſequitur Liranus,
vulc omnes libros legiscombuſtos iam pridem fuiſſe ab im
pio Achaz, vt omnes impietatis ſuæ teftes & fyndicos amo
ueret,qui ipſum violatæ legis diuinæ , & abiuratæ patriæ re
ligionis arguere poffunt: cùm verò facerdotes aliqui religio
fiores nollent legem diuinam ſic ex hominum meinoria pror
fusperire, libros legis in murotemplihinc inde perfofto ,id
eft in fecretis loculamentis , abſcondiffe : quæ iam per cæ .
mentarios,dum ſarta tecta inftaurant,aperta, & libri in lucem
producti fuerint.
W.11. Scidit veſtimenta fuum rex , ciim audiſſet verba libri Legis niſter aulicus Nutan -melech , & præerat cun curribus , tuin
Domini, ] v. g .menas Deuteron.28. & Leuit. 26. quæ meritò
terreant legentem ,& tinnire faciant ambas aures.
$.14 . Ierunt ad Holdam aliàs Oldam , Prophetidem uxorens Sel
lum ,] ſed cum verofiniliter viduam , vel faltem toro vici iain
abftinentem . Nam quæ toro adhuc vterentur ( ynå dempta
Anna Samuëlis inatre, r.Reg.2. V.20.) nullas legimus ſpiricu
prophetico afflatas. Certè quatuor Philippi filiæ Actor.2 1.
virgines erant. De Sibyllis,aliiſque Gentiliuin vacibus idem
Hier 1.1. adu . docet S.Hieronymus.Deboram ,quo tempore prophetauit ,Iu
louin Ambr. dicum 4. viduam fuiffe affirinatS.Ambrofius.Elizabetham à
1.dc Viduis.
conceptu Ioannis Bapriftæ toro maritiabſtinuiſſe, putat San
Etius, & ita de rel quis.
Porrò hæc noltra Holda Prophetilla habitabat in Ieruſalem
in ſecunda, ſcilicetparte ciuitatis, q.d. In ſecunda ſeu exteriore
ciuitate : quam nempe ſecundus & extrariusmurusvallabat
ad municionem itacis obductus ab Ezechia rege , 2.Para
Hier. 0 . Sap. lip.32. V.5. S.Hieronymus in Traditionibus Hebraicis .Alibi
1.V.1in
tainen ſecundam mauult portam exponere , nempe
illo fecundo ciuitatis inuro:Sed eodem redir.Domiciliú veròquæ erat in D tribubus,
Prophecidis idcircò videtur ſacer ſcriptor voluiffe hîc expri
mere,vt caulain haberemuscur ad illam potiùs miffum fuerit
à rege,quàm ad Ieremiam ,vel Sophoniam ,vel alium quempiã eo
tépore florente Prophetam .Neinpe,Holda vicina erat,eiuſdem
vrbis incola, & omnibusnotiſluna:alij vel vrbe aberant, vel
necdum innotuerant.Reliqua huius capitis vide 2.Paralip.
CAPVT XXIII:
tofias innouatfædusDeum inter eopopulum : Paſcha celebrat maxi
maſolemnitate à rege Ægyptiin Mageddo vulneratur. Mortuo
fubftituit populus loachaz filium natu minorem : ſed Pharao eum
captiuum
cimn , quem ducitin Ægyptum ,regno Inda tradito feniori filio Elix
lozkim nominauit.
6.3. Tetit rex lofias ſuper gratiam , ] 2. Paralip. 34.verſ. 31. iubente acmittente Deo,vt dicitur 2.Paralip.35.7.21. & 22.
dicitur ftetiffe in tribunali fuo : quod , vt dixi cap.16 .
v.18. vocabatur Muſach ſabbathi: quod ex interiori ſacerdo
tum atrio , in quod Achaz illudinuexerat , ad exterius atriun
iubente. Ezechia iam reductum erat in locum ftationis regis
ordinarium
, qui à fummo Pontifice ſeu primo ſacerdote fecundi
flammis abſumpti cineresſparſit ſupra fepulchra vulgi, id eft, in
locum vbi vulgares homines tumulari ſolebant, qui erat in
conualle Cedron , cuius pars vna vocabatur Tophesh.de quò mox
verſ.io.
$ .7. Effeminati quinam fuerint dixi 3.Reg . 14.9.14 . Quom
rum turpitudini in loco facratiſſuno ſalcem ad ſpeciem tc
gendæ ,texebantineretrices ſeuex filis , ſeu ex ramis operto
ria quædam inſtar tentoriorum vel domancularum filueftrium ,
vt in teinplo lucem aut fiłuam ,fi non natiuam , faltem facti
ciam haberent, ad ſua ſcelera quadantenus tegenda.
$ .9 . Sacerdotes excelforretan,} Id eft, quiex pofteris Aaron ,im
puris ſacris operam aliquando dederant in excelfis, iam con
uerſis non permittebantur afceredere ad altare Dominiin Ieruſa
lem ,nempe ad ſacrificandinn.Netamen omnibusvitæ necef
fariis deitituerentur,permiffum fuit vt in medio fratrum fuorum ,
Id eft,inter reliquos Aaronis pofteros, comederentazymi,Sy
necdochicè fpecies pro genere , q. d . Participes eflene om
. nium eorum , quibus alij lacerdotes vefcipoterant.Simile ha
bes Ezech.44.v.10. de Leuitis qui in Bethel aureis vitulis fac
B crificarant.
Ý.10 . Moloch.] Idolum hoc erat Ammonitarum ; idemque
quod Melech, id eft rex,quia erat forma regis.Hunc idololu
dæiper fædam mollitiem ſemen humanum ,per abominabile
idololatriam filios ſuos filiaſq; in holocauftum viuas effere
bár.Siquidem cauæ æneæ ftatuæ ,fed incus ab igne ſubitructo
candenti puerulos in manus dabant facerdotibus interim
plallentibus altiſſima voce , tubiſque tympaniſque (vnde &
loco nomen nen Topheth ,id eſt, tympanum ,hîc & Iſaiz 30. v.vlti
ino ) perſtrepentibus,nemiſerorum puellorum eiulatus audiri
poflet à parentibus vel affinibus,quibusperſuadebant,infan
tes hacvia à diis ad æthera rapi. Porrò Topbesh iftud , & in
fernalis carnificina erat in Ge-hennon ,id elt valle Ennon vere
ris cuiuſdam lebufæi, quæ pars eft vallis Cedron . Vnde gehen
na nomen deſumptum ad infernuin deſignandum : nam cru
delis illa laniena , & horrendum incendium typus erat tor
imentorum infernalium.Ita S.Hieron .Abulenfis & alij. Quis
deorum hoc idolo repræſentatus fueritdixi3.Reg.12.v.5.
W.11. Abſtuli , & publicis vſibus reddidit, equos Perſarum
duo Solià regibus Iuda deuotos.Sicut enim touri Ioui,fic equi
Soli à profanis immolabantur, & in facrificio flammis ablu
mebantur,teftibus Xenophonte,Strabone & Ouidio.Hiequi
C itabulabantur tantiſper in Pharurim , quod Pagninus tertit
in ſuburbanis : iuxta Exedram Nachanmelech , Ideit, iuxta aulam
publicis concurrentiuin ad Deum Solem colendum conſef
libusdeſtinatam , cuius curam habebat eunachus iste ſeu mi
equis Soli ſacris.
9.20. Vniuerſos facerdotes excelforum , qui erant in Samaria)
occidit fuper altaria.]Sic enin de Iofia prædixerat ille Prophe
ta,quioliin ad corripiendum Ieroboanuin à Deo miffus fue
rat in Berel 3: Reg.13. verf.2 . Sed hinc patet Primò, portab
ductasdecem tribus in Affyriam ,reinanſiſſe nihilominus,aut
Certè ex latebris reuertiſe in Samariam & Bethel pluresex
genere Ilraëlitico cum fuis facerdotibus & facrificulis,quos
hîc Ioſias ferro iugulatos, loco brutarum vičtinarum ,in fuif
met profanis altaribus immolauit. Secundò , lojram , collapſo
iam Affyrio imperio , Samariam , Bethel,& alias antea Iſraëlita
rum vrbes,ſeu vi,ſeu vltronea deditioneredegiffe in ſuam po
teftatem : neque enim aliàspocuiflet tam liberè in illas yrbes
fæuire .
9.22.Nec factum eſt Phaſe tale à diebus Indicum . Non eſt hic
ſermo de iminolacione ſolius agniagni Paſchalis 54.luna ad
veſperam : quia certum eft,abductis îamn in Affyriam decen
pro racione
longè tenuiorem fuiſſe capitum tum minori
, multóque Jerofolyınæ
numeropræfentium
agnorum
Paſchalium immolationem , quàm fueritonnibus anteactis
tot fæculorum annis ; cùm omnes duodecim tribus ad illius
agniimmolationem concurrerent.Sed Phaſe hic vocatur illa
omnis hoftiarum copia , quæ totis ſeptem azymoruin diebus
offerebantur Deo ,& pleræque ſpontanea & libera oblatione.
Vti hoc anno Ioſias obtulit pecorum triginta millia : & alij
.
principes pro rata,vthabes 2.Paralip. 35. Ex quo loco eluci
datur iftud Ioan.18.7.28.Ipfa principes ſacerdotum non introie
runt in prætorium PilatiGentilis hominis , utnon contaminaren
tur,ſed vt manducarent Paſchazid eft, facrificia quæ feptein illia
azymorum diebus immolabantur: nain agnum Pafchalem
iam pridie comederant,vt eſt communis fententia.
Ý.2 5. Similis illi (Iofix )non fuit ante eum rex.] Quomodo id
veruin fit , dixi c.18.v.5 .
1.29. Afcondit Pharao contra regem Affyriorum , ] & quidem
Ijqui putant hiſtoriam Iudith contigiſſe tanpore Manaſſis
regis, putant hunc regem Affyriorum eumdem fuiße qui lu
dith 1. & fequentibus capitibus vocatur Nabuchodonofor,
qui ob deuictum Arphaxat regem Medorum fa&tus inſolen
tior , non ſolùın tebellis factus fuit rege Babylonio
, cui
videtur
 Caput XXIV . & XXV .
123
Caron.c.33. videtur fuiſſe cognatus ( vt dixi in Chronico : ) ſed inſuper numeris copiis in Iudxan aduerſus Nabuchodonoforein ex :
omnia alia Orientis regna ſuo voluit vnius iimperio fubiice currente , & Chaldæis , intermiſſa tantiſper obſidione Ierofo
re.Verùm fractus à Iudæis per Iuditham ,ab aliisdein ,& no. A lymorun , Ægyptio obuiain profectis,vt habes Ieremiæ 27.
minatim ab Ægyptiis & Chaldæis,lacefſitus & pluries attri V.4 .Sed exiguum refpirandifpatium fuit,Pharaone, (vt ibid .
tus,iterum Babylonio iugo collum ſubdere coactus eft.Forte 7.6.prædicitur) præ inecu in Ægyptum recurrente , 8c Chal:
tamen probabilius eft per regem Affyriorum non alium hic in dæisad intermiflam obfidionem mox reductis.
telligiquàm regem Babylonis,vt colligividetur ex C.24.v.7. V. 3. Præualuitque famesin ciuitate, ) vſque eò vt & paren
* .30. Tulit populum terra, plebs nempe promiſcua, Tochaz fin tes a carnibus filiorum vefcerentur , & filij b carnibus pa . Thren . 4
lium Ioſia,] alio nomine vocatum Sellum Ierem.22. V.11 . & le rentuin .
choniam ,Efdræ 3.c.1.V 34.Hunc 23.annorum iuuenem videtur V.4 . Et interrispta eft ciuitas crebris ictibus arietum & çata ruc V. 10. & Bas
h.2.1.3:
populus ideo præpoſuiſſe Eliacimo fratri eius ſeniori qui an pultarum hoftium . 6 Ezech . s.
num 25. iam exceffera t,quia magis ( trenuus & acrior futurus Fugit itaque Sedecias , ] media nocte inquit Iofephu s , cùm Antiq,c.11,
v. 1o.lol.1.9 00
credebaturaduerſus recentem holtem regem Ægypti.Sed in + iam in vrbem irrupillent Chaldæi.Sed transfugarun indicia
fuosmagis fæuiit hic leunculus,quàm in holtes à quibustri, proditus, deſertus à ſuis,ex tuga retractus, in Rublatha ad re
meſtri poft prælio victus, captus & in Ægyptum adductus gem Babylonis adductus eft.Hic v.21.& c.39. Tereiniä v.5.Re
elt,vthic habes v.33.& Ezech.19.v.3.& 4.& Ierem.22.v.11, blatba dicitur elſe in terra Amath, quæ telte S.Hieronymo,ea
dem est quæ Antiochia Syriz, ſeu Epiphania, ab Anciacho Epis
phane ſic poltinodum noininata : eltque in confiniis ludææ,

CA PVT XXIV .
Jonkim ſubiugatur à Nabuchodonofore rege Babylonis, Defuncto fuc
ceffit filius Ioachin , qui ultro ſe fuáſque dedit Babylonio, à quo
tranflatus eft Babylonem , fuffecto ei Sedecia patrmo illius.
N diebus eius.] Putà tertio anno Ioakim iam completo ,
afcendit Nabuchodonofor rex Babylonis,anno primoregni fui:
.Dan.3.v.1. obfedit a lerofolyma,& capra vrbe vinctum Ioakim 6 catenis du
» 2. Par.36. xit in Babylonem , cum Daniele , c eiúſque ſociis & aliis pluri
busde ſemine ſuo. Sed ſupplex cyranno factusmox à vinculis
eam.T.V.3. exfoluitur Ioakim ,& libertatiregnoque ſuo redditur:nobili
bus Babylone pro obfidibus relićtis. Joakim redux Ierofoly
mam iam ſeruus,id eft fubditus & cributarius,regi Babylonis,
tribus annis ex fide tributum nec pluribus pependit . Quod
cùin grauiter ferret Babylonius,neque tamen bellis aliis im
plicitus ipſe in Iudæam recurrere poffet , miſit nihilominus
quantas pocuit copias ex latrunculis,id eftmilitibus(vt dixi 2 . viſurum illum Babylonein ;cùm hæc duo putaret fimul con
Reg.4.v.2 .)Chaldea, Syria,Moab & Ammon raptim collectas, à
quibus ſubinde variis cladibus affecti Iudæi;denique finien
d 4.Reg.13. te anno vndecimo d regni ļoakim , planè ſubacti , & rurſum
V.36. feruituti ſubiecti funt,rege Ioakimomorte infamilublato,&
cadanere illius ſepultura aſini e ſepulto , & extra portas Ieruſalem
olerem.az, proiecto (vtique à Chaldæis ) ad aftum per diem , f & ad gelu per
V.19.
no&tem ,ibidémque putrefacto g ita ferè Ioſephus , Comeſtor, firmat in carcere fuifTe uſquead diem e mortis eius. Poftmortem e lerem . s.
flerem.36
V.jo . . Dionyſius,Caictanus,Hugo,Vatablus,Barradius, Emmanuel verò,regij funeris honore condecoratú fuiſſe,vt ei ļeremias ::1. & lor
flerem 22. miz Sà , Serrarius & Sanctius. De ſceleribus Joakimi yide Iere.
ho
:
qua via eo defcendendum ex Chaldæa. Ibienim cum inagna
parte copiarum hærebat Nabuchodonofor,vtpropius ablens
à Chaldæa , fi quid ibi fortè turbatum moueretur , facilius
cominodiu que occurreret:fimul etiam ve ex pingui vicinia,
coinmodius de ſupplemento militum , & commeạtų neceffaa
rio luis Jerofolyınam cingençibus prouideret,
, In Reblatba adducto Sedecia , Rex Babylonis locutuseft
cum ,eo6 iudiciu: ] id elt, curauit folemni judició diſceptaridi
iudicari que eius caufam , & quid ſupplicij comineruerit, pu
blicè pronunciari.
V.7 . Filios ergo Sedecia,quibus nihil illi carius erat,iuffit in
conſpectu parentis omnes iugulari. Vbi verò parentis aculos
tam acerbo ſpectaculo pupugit, mox ftylo ferreo eofdem illi
oculos expunxit, & vinctum catenis in Babylonem abduxit, Ioſeph . fupe
Scribit Ioſephus.Sedeciam regem , poltquam , Jeremias Pro- clerem.3.a.
pheta prædixiſſet , c adductum iri illuin in Babyionem : & Eze Vis & 34.v.}.
chiel ipfe quoque Propheta conſtanter affirmaret,d nunquam dv.13. Ezechac dla
ciliarinon pofle , vtrumque vaticinium contempliſſe , arque
ita in rebellione, & abftinata vrbis defenſione perftitiffe.Net
intelligebat iniſer , abduci poſle in Babylonem , fed oculis
prius captum , quibus illam licèt captiuus inueheretur,videre
tamen non poterat.Porrò quando,aut quamorte defunctus fic
Babylone Sedecias,non liquet ex S.Scriptura,quæ folùm af
prædixerat,f & Nabuchodonoforé iutliffe, teltatur Iofephus, fuр.

Tup.loſeph. 22. V. 13. & ſequent & Hebræi in Sederrolam :qui addunt,inter conſuetas nænias fler em . 349
lof.sup.Sa d.
1.10.Antiq.
c.8. V.6. Etregnauit Ioachin filiuseius pro eo,]iure ad ſe deuoluto c & planctus,Iudæos in funere Sedecią , eţiam , hocmiſcuiffe: Ola c.28.
ſceptro .Sed non placuit regi Nabuchodonoſor , vt filiuspa Heu ;quimortuuseſt rex Sedecias,bibensfaces omnium atatum :id elt,
renti tam indignismodis à Chaldæis tractaco , paternarum luens peccataomnium ſuperiorum ætatum , inquit Genebr. Gençbç.ib.
Joſeph fupr. verifimiliter iniuriarum futurus yltro ſuccederet : ita Ioſeph . V.21, Interfecit eos.Cur fummum Pontificem aliofque hic
0.9
bHic 9.12. Eodem ergo tempore illo , nempe octauo h anno regni Nabuchodo commempratos interfecit Nabuchodonofor, in cauſa fuis,
noforis,cùm Ioachin,qui & Techonias nonniſi trimeſtri i regnaſſet, quòd regiſuo Sedeciæ familiares & à conſiliis fuerint , au
kv.10, cum infeftis copiis iterun Ierofolymam k Babylonius recurrit, ĉtoreſque rebellionis & violatæ fidei crederetur. Ex Threniş
Sed Ioachin diffiſus viribus ſuis, & perſualusà leremia Pro Ieremiæ colligi videtur , fufpendio necatos fuifle , cap.s.
1v.ns. pheta,noluit incertam belli aleam experiri, & egreſſus l obuia V.12.Principes manu ſuſpenſiſunt. Eratenim illud fupplicij ge
Nabuchodonoſori ſeipſum ſuoſque , luáque oinnia vltrò illi nus Chaldæis,Perlis & Medis vfitatiflimum , vtpatet ex pati,
Joſeph,ibid, dedidit ;ea tamen conditione, vt ait Iofephus, ne quid mali bulo Aman Either 7.7.10 ,& literis Darij 1. Eldræ 6.y.ni.Alij
inferrer ſeu vrbifeu ciuibus. Verùm Nabuchodonofor puta tamen malunt , capite plexos fuiſle tam hos principes quàm
uit expedire rebus ſuis, fi regem Ioachin cum vniuerſa aula filios regis,de quibus v.7. Porrò hic Saraias ſacerdos primus:id
& nobilitate,omneque ciuitatis robur in Babyloniá deuehe eft fummus Pontifex,pater fuit Eſdra & fratris eius ioſedec,vt
ret,& vrbem Ierofolymam à ciuium ſplendore nudam ,fabro dicitur 1.Efdræ 7.0.1. & 1.Paralip . v.14.Sophonius verò voca:
lerem.24 . rum aliorúmque artificum & cluſorum , ſeu, vt eft apud Iere tur Sacerdosſecundus , id eft vnius ex facerdotibus ſecundi or ,
iniam , incluſorum , id eft, claudentium caftra , & mecantium & dinis , qui erant principes ſacerdotum & capita familiaruin
-

vallis follifque cingentium ,quos metatores iam ,vel architettos, facerdotalium in 24.ciaffesdiſtribụcarum ,vtdixi 0,23.7.2.
vel ingeniarios vocainus ope & induftria fpoliatam , omnique Ý.22.Populo prefecitGodoliam ,]tanquam yiceregein , & Chal..
robuſtiorum milicum præfidio delticutam relinqueret. Sicup dæis itipendiarium .Hic, ] vt ex Hebræorum traditione docer
eniin olim 1.Reg.7.& 13.cauerant Philifthæi,ne Hebræi yl Liranus ) ex obfeffa vrbe,ad Chaldæorum caftra , hortante
los haberent penes ſe fabros ferrarios, qui gladios , lanceas, Ieremia transfugerat,vtileinque in multis operam præftiteras
aliáve arna id rebellandum cuderent : ita nunc ſatagung Chaldæis,vtpore locorú peritus, & ſecretorum hoitiliú con
Chaldæi, vt nullus in ludæamaneat faber , nullus archite- D ſcius. Quæ res vri fauore ipfi apud Chaldæos ita odiú extre
Ctus,qui velmcenia vrbium aut arciuin componere,vel arma mum apud Iudæospeperit,& intépeftiuæ mortisoccafio fuit,
aliáve inftruméra bellica cóficere poffet, inquit Angelomus. ♡ °26.Euil-merodach rex Babylonis , filius & fucceffor Nabu
V. 17. Et conftituit Matthaniam patruum eiusregem pro Ioa chodonoforis, quamprimùm extinctus fuit parens , ſubleuauit
chino : & quod ſupremæ in alium poteftatis, & planè pater caput Ioachin Regis Iudade carcere,) in quo iam 37.annosegerat,
næ auctoritatis ett,Matthania nomen murauit, & Sedeciam vo Notant ex Rabinoruin ſcriptis Liranus, Abul. & Sanctius,
citari iuffit: quod idem valet , atque iuftitia Dei. Quo no ipſum hunc quoque Ewil-merodach à parente in eumdem cum
mine præinonuit & quafiprælagiit Nabuchodonofor, in re Toachino carcerem vltimo regni & vitæ Nabuchodonoſoris
ge ludaico,fi à fædere & iurata fide deflecteret , exemplum anno ,cùın hic iam fibiregnoque redditus eſſet , compaétum
tatutú iri diuinæ iuftitia :quod reuera cótigiffe feq.c.patebit , fuille,quòd cùin ſeptenio illo,quo Nabuchodonofor mania
cus cum beftiis agereç. & filius regnum adminiftraret,multa
viſus fuerit in eo adminiſtrando fecùs quàm parentis place
CA PVT XXV, ret,peccafle,forſan parenti detraxįſſe, ſibique demania illius,
Sedecias rebellis Nabuchodonofori,ab eo obfidetur, expugnatur,capitur, & intemperiis applaufiffe. In comınuni ergo carcere amnici
excecatur,occiſis coram eo filiis omnibus, o vindus in Babylonem cia hæc inter Euil-merodach dem Toachimum conciliata fuit. Hic
abducitur cum reliquo populo. Templum , omniáque palatia vrbis Euil-merodach alio, & quidein proprio nomine Batafſar dictus
flamma abfumuntur, moenia ſolo aquantur. Godolias plebeçule re fuit,vt patet ex Danielis 5. & ex noftro Chronico. Nerodach Chron.c.3tí
lique prefe&tus occiditur ab Iſmaēle. Rex Ioachin Babylonemortxo yerò commune Chaldæis regibus noinę fuit,à primo illo, qui& 33.
Nabuchodonofore exaltatur, iugum Affyriorum excuffit , in reliquos fucceffores deriua
tum , ficut nomen Pharao apud Ægyptios ; Cæfar apud Roma
atque vallas . ] Tamen ad tempus in , nos, & c . Vide Chronicon noftrum c. 35. in quæftione, De
C Laufa eft ciuitas
initio & fine ſeptuaginta annorum Babylonica captiuicatis,
Inf. Tiripi Tom . ‫ܐ ܐ‬ LIBER
 Commentarius in Lib . I. Paralip .
124
3.809968
NO N.
LIBER PRIMVS PARALIPOME
in Re
Hieron . in I s duobus libris Paralipomenon ſeu derelictorum , ſupplentur ex actis publicis quæ
Piol.priori ad gum libris hinc indedeeſſe deprehenfa ſunt , vel non nifi leuiter tacta ? vel quæ obſcuriùs ibi
Domnionem
Rabb Mor diđa, magis hîc explicantur. Videntur compendium eſſe eorum librorum qui ſubinde in ill
Kimhi & Sa. dem citantur , verborum dierum regum Iuda, vel Ifraël. Olim non nifi vnus liber erat ex his duo
lomon . Sixtis
1.1 . Bilioth. bus conflatus , inquit S.Hieronym . Auctor ſeu compendiator putatur fuiſſe Eſdras , eò quòd vltima verba li
9.5.be Seredo bri 2. Paralipomenon , prorſus eadein ſint cum primis Efdræ 1. cap.1. Ita plerique Rabbini, & ex iis Sixtus
Ecclefiatt. Senenſis, loannes Driedo ,Mariana & alij.
tè dæmonis interuentu : ficut contigit feptenis Sara maritis

CAPVT I.
Genealogia ab Adamo vſque ad Abraham , Abrahe poſteros,ma
ximèIdumkos,quorum reges acduces recenſentur.
V.4. O E , ſupple genuit, Sem , Cham , “ Iapheth.] Nota A atque ita minus ipfe Her voluptatis ex defloreſcente yxoris
ex S.Hieronymo, Iofepho , Olealtro , Aria, Cor
nelio à Lapide , Emanuele Sà & aliis, à Iapheti primoge
nito Gomer prognatos Comaros ſiue Cimbros, quinunc Da
ni & Hollatij dicuntur. A Magog , Gecas & Maſſagetas. A
Mindai ,Medos. A louan , Ionas & reliquos Græcos. A Thubal,
Iberos , ſeu Tiberos , qui in Aſia ſunt iuxta Pontum Euxi
num : ex quibus orti , & coloniâ traducta propagati ſunt
Iberi Europæi , ſeu Hiſpani. Ex Moſoch lunt Moſci . Ex Thi
fas Thraces.
V. 6. Ex Aſcenez , orti ſunt Aſcanij ſeu Tuiſcones , id eſt
Germani. Ex Riphath , Riphæi & Paphlagones.Ex Thogorma,
Phryges, ſeu Turcæ. Ex Tharſis , Cilices; & etiamnum Ci
.7.Ex Eliſa,Æoles.
liciæ metropolis Tharſus vocatur , patria Apoſtoli Pauli.Ex
Cethim ,Cyprij & Cretenſes.Ex Dodanım , Dodonæiin Chao
nia ,regionte Epiri, vbi olim louis Dodonæi oraculum fuit
omnium apụd Græcos vetuſtiſſimum . Sed fortè legendum
Rodanim ,à quo Rhodij proceſſerint, & ita vertunt Lxx.& B fta , quæ menoriæ mandarimeretur: ac proinde filentio hic
explicantHieronymus & Ifidorus.
LXX . in Gen. v.s. Ex Chus, Æthiopes . Ex Meſrain , Ægyptij. Ex Phut,
10.1.4. & alij Afri. Ex Chana an , Chananæi.
ibid .
7.9. Ex Saba ,per famech ,Sabæi in Arabia Felici.Ex Saba ,
per ſcin , Sabæi Æthiopiæ . Ex Heuilu ,Indi. Ex Sabatha. Saba
theni: & fic de cæteris .Has omnes generaciones ordine di
geltas habes in noſtro Chronico C.46 .
W.10. DeNemrod videdicta Geneſis ro.v.8 . Porrò.
1.19. In diebus,Phaleg (quod diuiſionem ſignificat ) diuifa
oft terra. ] Præu derat enjin lanētus parens eius Heber, tempo
re Alij fuiPhaleg ,diuiſuin iri linguas & gentes. Vndenon aic
Scriptura diuiſionem hanc factam in ortu Phaleg,ſed in diebus
eius, feu in decurſu vitæ illius,neinpe regnante & turrim Ba
belmoliente Nemrodo : ita S.Aug.Diodorus Tharſenſis, Li
In Genio . ranus, Pererius & alij.
¥ .32. Cetura concubina Abraham , ] id eft, vxorislegitimæ
is
quidem , ſed minùs principal . Hæ ducebantur fine folenni
apparatu , & dote:neque ad illas ipectabatadminiftratio fa- C cipu familiæ iſtius heroës.
iniliæ : neque iushæreditatis competebac illarum filiis ,vtdi
xiGen.25.v.6 .
Ď.36 . Thamna Amalec, ] Thamna genitiui caſus eſt : quia
Geneſis 36. V.1 2. dicitur , Eliphaz de Thamna concubina lua ge
nuiſſe Amalec,
8.38. Seir , non eft hîc Eſau (licèt etiam ipſe hoc nomine
vocatus fuerit:) neque filius lidaci : fed ex alia gente Hor
us
T & , quiante Eſau Idumæam tenuit : cuius genealogia de
fcribitur Gen.36.v.20.Ethic mentio fit illius, tantùm ýt in
Motefcat Tioamne genus,ex qua proceſſit Amalec.
V.43. Ifti qui fequuntur , ſunt reges quiimperauerunt in terra
Edom cum titulo & diademate regio ,antequam effet rex ſuper fin
lios,] id elt antequam in Iſraële conftitutus eflet aliquis cum
titulo regis:nempe diu ante tempora Saülis.Sicut enim inter
Ifraelitasprimùin fuerunt duces ſeu Iudices vſque ad Saü
lem :dein reges,à Saüle,vſque ad captiuitatein Babylonicain
exinde rurfus duces, à Zorobabel vſque ad Machabæos : ita D Geiboë. Altera in tribu Manaffe , loſue 17. v.16. ybiocciſus
etiam in Idumxa republica , vt conftat ex Genef.35.primùm
fuerunt duces,vſque ad Bale.Dein reges,à Bale vſque ad mor
teni ſecundi saa. Tum rurlus , mucatâ reipublicæ forma,
duces ſucceſſerunt.
7.44. Pro Cale,primo Idumæorú rege,regnauit lobab,feu lob
..
Tobiæ 6. Quale id fuerit Her ſcelus, Scriptura nuſquam ex
ponit.Sed Rabbini exmaioruin traditione dicunt , Thama
ram , quam Her vxorem habebat , formâpulcherrimam fuif
ſe,cuine geftatio vteri & dolores partusaliquid detraherent,
venuftate caperet,ita cum illa conſueuiffe, vt ex illa conſue Callianus
tudine non fequeretur generatio : ita Caſſianus & alij inter- collat.8.c.
pre tes.
V.7. Achar, id eft , quiturbauit, vt ibidem additur, Iſraël,]
furto ſubducens aliquid de anathemate lericho, loſue 7.vbi
Achan vocatur . Sic vt ponitur hîcRam ,pro Aram ,vt eft Matt .
1.& alibi,& Calubi pro Caleb.Frequens enim eft Hebræis par
tem aliquam nominum propriorum ſeu præſcindere , ſeu
mutare.
¥ .15 . Septimum Dauid. ] Quomodo fepcem hîc ſolummodo Comeſtor,
filij tribuuntur lfai, cum ex i.Reg.16.V.19 . conftat octo ha- Rup.in 1,
Reg
b.ifleRefpondent Magitter Hiftoriæ Scholaſticæ, & Ruper
tus, llai præter feptem hic numeratos vnum habuiffe filium
adoptiuum ,nempe Ionathan filium Samaa 2.Reg.2 1.7.21.ideſt,
nepotem ſuum ex tertio fuo filio Samma.Fortè etiam dici pof
fet , ex octo propriis & naturalibus filiis vnum præinatura
morte ſublatum in ipſo adoleſcentiæ fiore, nulla dum re ge
ſuppreffum fuiffe.
V.34. Sejan autem non habuit filios ſed filias. ] Ergo Otholaz
noinen ,quod fuprà v.31. tribuitur proli Sefani,non eftmaſcu
linum ,ſed femininum .
7.52. Qui vid.ba: dimidium requietionis,id eft,ranquam pro
priam poßidebat,& tam oculis, quam pedibus vſurpabat,di
midiam partem regionis, in qua requieuerant ſeu quietè ha
bicarantparentes eius: & hanc dimidiam partem hæreditatis
Sobal tranſcripſit filiis ſuis.Eadem phraſis recurrit iterum poſt
duos verſus Éteadem phraſi dicitur de ifſacharGen.49.7.15.
Viditrequiem ,quòd effet bona,id eft, (vt per epexegeſim mox ad
ditur ) vidit terram requietionifeu inhabitationi ſuæ alligna
tam ,quod eſſet optima. Pfalmo quoque 131.v.8.Surge Dómine in
requiem tuam , & v.14. Hæc requiesmea in ſaculum feculi ,hic habi
tabo. Et alibi frequentiffimè requies pro loco habitationis vſur
patur.
♡ .54. Corona, id eft gloria & decus, domus Ioab,] q.d.Præ
9.55.Cinai, de quibusdixiNumeror.1o. & Iudicum 1. ve
neruni de Calorepatris domus Rechal.] Hebraicè , venerunt de
Chamath patre familie Rechabitarum . En enim nomen parentis
illorum proprium ; ideóque & lxx.illud retinuerunt, ſed
.
Noſter quid fignificaret expoſuit, & interpretatus elt calorem .
Sic pro triplici Cincorum familia habitantium in Iabes, puta 4 Chronio
Thursthæorum , Simarhæorum , do Sucothæorum , a vt eft in Hebræo, C.46 . Tabu
Nofternomina Hebraica explicans vereit Canentes, Reſonan- in filijs C
tes, dom in tabernaculis commorantes, t2 .
CAPVT III.
Pofteri Dauidis, reges Iuda , cum filiis ac filiabus.
7.1. | Ezrahelitide. ).Duplex erat ſin terra promiſfionis Iez
raël, yna in tribu Iuda , Iofue 15.v.55. propemontein
Naboth.b
V.3.De Egla vxore fua,]id eſt,etiam vxore fua.Vel dic cum
Sanctio,illud,vxore fua,per zeugina ſeu adiunctionem ,referri
ad omnes feminas præcedentes hoc inodo:De Achineam vxo
:

re ſua :de Abigail yxore ſua :deMaacha vxore ſua.

filius Zare,} no ergo hæreditaria regnifuccellione,fed vel ele
Eticia, vel iure belliparta.Porrò hunc lobab eundé effe cú lo
bo illo patiétiæ typo docui Gen.36.4.Licèt ergo Efau norex ,
led dux lolümodo fuerit, pronepos tamen illius, Iob,(quierat
filius Zara ,filij Ragucl,filij Eſau)regiadignitatem obtinuit.
CA PVT II,
Genealogia Iude Fatriarcha uſquead Iſai patrem Dauid , frratrum
que elas ac fororum .
Chron.c.46. V.3. F E Her primogenitus Iuda,malus coram Domino , dor occi
dit eum , 1 præmaturamorte in ipſa iuuentute , & for
V.5. Quatuor filij de Bethſabee.] Dices, Prou.4.v.3.dicit Sa- 6 3.Reg.:
lomon le vnigenitum fuiffe coram matre fura . Quidain Reſpon- v.".
dent , Ex Dauide vnigenitus fuit ;vnde & yleiino loco hîc
numeratur. Nam tres priores ſuſceperat Belthfabeeex prio
re fuo inarito Vria Hethæo : fed illos Dauid ad compenſan
dam mifellis iniuriam adempti patentis , fibiadoptauit , in
quit Mariana. Sed verifimilius Salianus cum pluribusaliis a
le citatis, center ,omnes hos quatuor ex Bechlabee & Daui
de procreatos fuille : & Salomoneip iític vocari vnigenitum ,
id elt unicè dilectum ,ve ibidein tranſtulerunt Lxx.Alioqui Na
than,ad quein Chriſti genealogiam Lucas deducit,non fuif
ſet filius Dauidis,fed Vriæ .Deniq; filiolus ex adulterio Beth
ſabee ſuſceptus , impedit quominus Salomon abfolucè dici
pollet
 CaputIV. V. & VI .
pollit vnigeriitus fuiſſematri ſuæ , etiam ex Dauide. Porrò cuiusnequementio eit in Hebræo : neque videtur12.5 ad Lati
Bethſabee parens , hic Ammiel vocatur , 2.Reg.11. V.3. dicitur num textum adiungidebere :forſan ab aliquo ſciolo ad inar
Eliam ,nempe binomius erat : ita Emmanuël Sà.
9.15. Primogenitus Iofia Iohanan ,ad regni folium non aſcen A de m prim
gineElim elecò,hodein
nulladem etiam in textu
hic ment ique mnm inſer
effetum
, vbi de Cert
fuit. im
quatuor
dit, fortè viuo adhuc patre decellit. Secundus Loakim ætate:fed illis agitur , quiè Moabitide in Bethlehenirezerfifunt: Atqui:
in regno præceſſit illum qui hîc quarto loco numeratur Sel conftat ex Rucht. Elimelechum in Moabitide defunctuin
lum , vtpatet Ieremiæ 22. V.11. qui alio nomine loachas dice eiſe,neque vnquam in Bethlehem reverriſje.
batur,4.Reg.2 3.V.30.itémque lechonias,l.3.Efdræ c.1.Hic cùm V.30. De ſtirpe Cham : ] nempe Chananæi, polteti Chami.
toto biennio iunior effet Ioakimo, prælatus tainen à populo Cùm eniin ſentirent Simeonitæ ſe ninis anguitis finibus ar
C4.Reg.25. fuit ob cauſam quam dixi 4.Reg :23.V.30.Neinpe 25.c ætatis Etari,Chananæis è vicinia , vbi hactenus ſubititerant, viſub
V.36. annuin agebat loakim , cùm Ioachaz feu Sellum lub idem tem motis, eorun yrbes , & agros & pafcua fibi vindicarunt ini
d Ibid.v.31. inchoantepusnon ageret 23, d Omniun
niſi Joakimoiain iunior erat tio regniEzechiæ dicitur
hic vti ſequenti
verſu:nam ampli
regnuin 25. annoruin ,ipſeSedecias:
non niſinam
de ficatis ita finibus non, vtdiu potuerunt .Sedfexto
anno re.
cinum excefferat ætatis annum : nam vndeciin polt annis, gni Ezechiæ capta Samariâ , tribus Simeonis cum reliquis
cùm ſuccederet loakimo, loco filij illius Ioachini, non erat nouem Ifraelitarum tribubus capriua in Allyriam abducta
( 4.Reg.24 . niſi viginti & vnius e annorum .
V.18 V.19. De Phadria orti ſunt Zorobabel e Zemeii ] Hic Zoroba elt, 4.Reg.17.v.6 . & c.18. V.Io.
bel non eft ilte qui Matthæi 1.recenſetur in genealogia Chri
iti , fed patruelisillius :nam ifte genituselt ex Salathiele, vt
ibidein dicitur : hic verò ex Phadaia fratre Salathielis. Nifi CA PVT V.
malis dicere,vnum eundémque, naturâ fuiffe filium Thadere, Poſteri Ruben ,Gab,e o dimidis tribues Manaſſe. Qui etiam Iſmaëlitis
11. adoptione Salaihielis ; cuius,eò quod fterilis effet,nulli hîc fi expuleruntpropriis ſedibus, tempore Toxihan regis Iuda : fed tan
lij recenfeantur. Sed tunc confequenter dicendum erit , ali dem ob idololatriam ab Affyriis in captiuitatem abducti ſunt.
quem filiorum Zorobabel , qui hoc & ſequenti verſu recen V.2.
Rimog
plo enita
maior hæredireputa
parsRuben fumtIofeph.]
tatistapater næ, quá Id cuiuis du
elt ,alio
fentur,cognomen habuifle Abiud : nam híc Matthæi 1. inter B
progenitores Chrifti ponitur filius Zorobabelis. Quod de Hu rum fratrum obtingeret , quæ Rubenojure natiuitatis prino
nania ſuſpicatur Mariana & alij quidam , eò quod inter om genito debebatur propter incettuin ſublata illi,& fratri eius
nes Zorobabelis filios, huius folius poiteri hic recenfeantur. Iofepho concella elt. Fuit verò duplex illa portio à Iacobo,
Sed inalim ego priori fententiæ adhærere , quæ duos Zoro conſignata Ioſepho , partin in proprio peculio & parua fua
babeles diltinguit. Et ita ſentirSanctius. hæreditate, quando Genef.48. v.22 . ait Anwr
Petes. Quoinodo lechonias dicitur hic pater fuiſſe Sala tem unam extra fratres quam tuli demanu Ioſerhai pho ,inDoti bi par
gladi ocon
thielis,& cot inſuper aliorum filiorum , cùm Ieremiæ 2 2.V.30 . arcu meo. Partim in coinnuni & inagna hæreditate id eft in
vocetur vir ſterilis ?Reſpondeo ,Sterilis fuit non refpectu om terra ccelitus ipſi promilia , quando ibidein verl.s. duos fi
nis prolis aut feminis (nam ibidein v.28.dicitur ipfe ego ſemen lios Iofephi Ephrainum & Manaifen ſibi iininediatos filios
eius proiežtiin terram Babylonis ) fed reſpectu prolis regia & ſe adoprat : nam eo ipſo duas fortes , ſeu ex duodecim partibus
minisregalis , ſeu quod regnuin obtineat paternuin .Sic eniin terræ promiffæ duasportiones vni Ioſepho conſignac. Porrò
ſeſe explicat ibiden Ieremias , cùm dicit ita fterilem futu duplex illa portio hæreditatis cedebat olim primogenito , pri
rum ,vt non fit de femine cius futurus vir , quiſedeat ſuper ſoliumi mùm ſolo nutu & voluntate parentum , & quia confonum id
Dauid, es poteftatem habeat vltrà in Inda. videbatur rectæ rationi.Deinde conſuetudine ,& quafi com
mnuninationum confenfu . Denique etiain lata lege Hebræis
CA PVT IV . Deut. 21.7.17 . Dabit ei parens de his que habuerit cuncta dupli
cia : ifte eſt enim principium liberorum eius , ego huic debentur pria
- Poſteri Inde acSimeonis Patriarcharum : eorumdémque victoria mogenita. Sed præter duplicem illam hæreditatis portionem
og præclara gefta . debebatur priinogenito etiam locus primus inter fratres , &
quaſi dominium1.29
Iſaac Gen.27. in illos & regnuin : vt patet ex benedictione
$ . 1. Omen fily in his capitibusnon ſemper propriè ſu . Seruianttibi populi : & ,adorentte tribus : eſto
" Not en, fed fæpè pro pofteris: nam Efron nepos fuit C Dominus fratrum tuorum egoincuruentur ante te fi.ijmatrisitur.Hoc
initur
Iudæ , Charmifuit pronepos : & fic de cæteris. Tantùin enim verò dominiuin & regnuin Rubeno ablatum , & conceflum
intendit hic facer ſcriptor comneinorare quinam ex quaque partiin ludæ , partim Ioſepho , vt dixi Gen.49. V.3. Denique
familia infignes fuerint feu virtute , ſeu prolixa pofteritate : præter iam dičta pertinebat quoque ad priinogenitum ante
Parimodoneque nomen patrus ſemper propriè accipitur, ſed legen Mofaicam dignitas ſacerdotalis , vedocet S.Hieronym . S.Hieron . ep.
fubinde
pro principe : v.g. Hur.y.4 .vocatur pater Bethlehem : $ . Thom . & reliqui Doctores. Hæcdignicas tranſlata fuitin ad Euagrium .
Affur v.5. pater Thecus : verf.14. Ioah,pater Vallis artificum , id ett Leui,quandofolus Aaron eió quepoſteri iulliſunt facerdotio S. Thom . 2.a.
princeps loci fic nominati.
8.8.Cos (vt ex affinitate nominis apparet) idem videtur ef fungi
V.8. inBala
Ifraële . s loël ,
pronepo 9 100. a.4 . 86
ſe cum Cenez v. 13. frater Ethnani, pater Iephonev.15. auus quando dominatus fuit ab magn Aroerus & potens
vrbe oportet:; inHebr
fuerit proinillæ
torius terræ epiſt.
.g. ad
Nom.323 Calebifecundi & Othonielis v.13.vnde vterque à communi Inaximè Orientali,Deut.2.& Ioſuë 15. vſqueadmontein Nebo
V.1 , auo dictus fuit Cenezæus,vt dixi alibi.a
V.9.Iabes ſignificat dolorem . Quo nomine voluit filium ma quiadiacet
V.12. JoëlIordani,Deut.vlt.
in capite. ] Id eft, caput & princeps (ve elt in He
ter vocari , eò quòd exquiſitiſłımnis doloribus partus illum bræo & Græco ) totius tribusGad fuit Ioël :qui fequuntur ,ſe
enixa eller. Quis hic labes fuerit , non conftat : fed neque cundas ,tertias & quartas partes tenuerunt.Erant hi non filij,
quispater illius , quis anus : folùm conftat , ex pofteris Iuda . ſed nepotes G.zd,vt patet Genef.46. V.16 .
fuifle,ac præ contribulibus fuis inclytum & præluftrem.Ve ♡.17. In diebus Ieroboam regis Ifraël, ) non priminempe filij
riſimile autem elt filium fuiſfe Arum , fratrem Aharelis v . 8, Nabat : fed fecundi iftius noininis , putà filij ions : nam ifte
& Othonielis verſ.Iž. nepotem Cenez ſeu Ços , de quo coxuus fuit Ioachanoregi Iuda ,cuius hîc fit mentio .
ſupra.
V.19. Contra Agarenos, ] Id eit hímzélitas , qui & Agareni di
V. 15. Caleb filij Iephone.] Quo ſenſu id verum fit : itémque cebantur ab Agarmatre Iſmaelis . Iturgi vero e Nephilſaies
quis fuerithic Caleb & Othoniel , dixi Numer.32. V.12. & in Nodabæi ſic habent Hebræa & Græca ( prebuerunt Agarenis
Chron.c.46. Chronico. auxilium aduerſus Rubenitas : fed fædè ab his cæſi,bonis oin
V.2.1 . In domoiuramenti , ] Hebraicè Esbaa : éltque nomen D nibus & agrisexuti , & verf.22 .Vulnerati multi corruerunt :fuit
in genealog. proprium : Sed Nolter pro nomine proprio fignificationem enim bellum Domini, id elt,Deo auſpice ſuſceptum , & fingula
nominis poſuit, vti läpifſimè facit his decem primis huius riter adiuuante confectiun .
libri capitibus. Similimodo :
Prolog. de propri .22. chQuiſtare ri MendacijSolem
fecit,ſupple ſignifica
, rk tioCoeft nominis
idior.Hebr. fum SejcuIo im .Sic vi , profvi oppidi
rus ego Incendens ,pro loas ego Seraph. Hi cniin quatuor
zeba . Rur
2.17 CA PVT VI.
fuere principes ex porteris Iuda per Selam propagatis , qui Poſteri Leui.
ſtros templi.Etquos ex iis conſtituerit
Speciatim rex Dauid
recenſentur posteri Aaronsantores de inini
ſacerdotes cum
peregrinati fuerun tin Moabitica regione , 'forte cum Elime vrbibus Sacerdotalibus refugi .
lech Nohemi, Ruth 1. occafione fainis in Iudæa : ſed reuerſi
funtpoftea in Lahem , ſeu Bethlehem . Nam Hebræi fæpe par V.S.
tem alteram nominum propriorum abiiciunt, vt vidimus Zi,] Pofthunc Heli fuit ſummus ſacerdos, tranſlato
pontificatu à porteris Eleazari primogeniti Aaro- Chron.c.26.
prà cap.2. v.9.Rim , pro Aram . EtRuch 1.vbiNoëni & Ruth nis , ad pofteros Ithamaris ſecundo genici , vt dixi 1.Reg.z.
fimilimodo reuerſæ dicuntur in Bethlehem , Hebraicè elt , in V. 31. Heli in pontificatu fuccefferuntquatuoreius pofteri,
Lehem .Et 1.Paral.20.4.5. vbi Adeo datus vocatur Bethlehemi vique ad Abieshar, quern Salomon loco mouit,3.Reg. 2. y.16 .
tes, Hebraicè ett Lehemetes. Et Ieremiæ 22. verf. 24. Iechonias reddito in Sadoc pontificatu pofteris Eleazari, penes quos
Hieron . in rex, in Hebræo vocatur Chonias. Ex his clariſſimepatet , fa manſit víquead captiuitatem Babylonicain ,vt hic recenſe
Trad,Hebr. Fe uardenti
bulofum , Ab
effe,quod
us ul S.
en Hieronymus
fis , & Gl of la ,Or
Dionyſius
di na ria ,Hugo,Liranu
,ex H e b ræorum s , tur.Itaque quatuor ifti,nempe à Zaraia filio Ozi, vſque ad Sa- Chron.c.42.
Feuard . in
..
C . Ru th .a li j doc v.8.non fuerunt Summi Pontifices: cæteri vſque ad loſe
hic. ſomniis tradunt ,ad preces Elimelechi, vt ſuos Bethleheinitas dec v.15 .omnes fuerunt.
conuerteret , ftetiffe folem ve fteterat teinpore lofue. Nam loc Þ.10 . Azarias fecundus, ipſe eſt qui ſacerdotio, fun &tus eft,]
kim nomen proprium eft,& fignificat,ſtarefecit,ſed non folem , egregiè (cilicet & excellepter : nam muneri ſuo præclarè
Iac. Tirini Tom . I. L“ 3 fatisfecit,
 126 Commentarius in Lib . I. Paralip.
ſatisfecit , quando regi Ozie volenti incenſum offerre viri
liter reltitit , & è templo expulit, vchabes infrà 2.Par.26 .
& $vrbs
.14.Sararas SummusPontifex
Ierofolymitan fuit quo
a à Nabuchodono tempore
fore auerfa templum
funt, & A
iple ab eodem cum aliis 70. è primis Iudæorum excremo ſup .
plicio affectus ett 4.Reg.52. v.18. & ſequent.
Y.22 . Core contra Moyfen excitante ſeditionem & terra ,
dehiſcente : ipfumque Core abſorbente, filij eius ingenti mi
raculo feruati funt, Numer.16 . & per pofteros propagati,qui
hic recenſentur : inter quos.
9.17 . Elcana,] quartus eius nominis,parens Samuëlis. Cum
enim mox additur, filijSamuël , & c. nullo Samuëlis patre defi
gnato ; intelligitur , filium fuiſſe eius qui proximè nominatus
ett, putà Elcana, vt dixi, & conftat ex 1.Reg...
Ý.28 . Fily Samuel, primogenitus Vaffeni, Abia, ] Dices, 1.Re
gun 8. v.2. dicitur , Nomen filij eius primogenitiIoel, eo nomen
ſecundi Abia . Et hic quoque v.34. filius Samuël vocatur Iohel.
. 28. vocant primogenitum
Et eodem nomine etiam hoc verf
Lxx . Refpondet Mariana, binomiun fuifle.Fortè dici poffet,
incuria librarij excidiffe nomen Ioel , quifuit primogenitus:
& V.:Jeni, idem effe quod,Et Seni,q.d. Secundò genitus : Por
roloel dine funt duo ilti Samuelis filij,qui non benepræfue
runt reip. & occafionem populo dederunt, regein loco ludi
cum poftulandi, 1.Reg.8.
V.34. Fily Eliel, filijThotu . ] Ne nos turbet , quòd hæc & ſe-
quentia quædam nomina cum fuperiori genealogia Samuë
lis nonper omnia videatur concordare ; Nam multi apud
Iudæos erant binomines ; & interdum quædam perſona ,
quòd minùs claræ fuerint, in catalogo familiarum vno loco
reticentur ,altero recenſentur: quod fæpe contingit in his de
cem primis Paralipomenon capitibus.
♡ .54. Hac habitácula Sacerdotum . De vrbibus ſacerdotali
bus & Leuiticis vide quæ dixi in Chronico cap. 45. & lo
ſue 21 . vbi pene eodein ordine qua hîc recenſentur.
CAPVT VII .
Poſteri Iſſachar,Benjamin,Nephthali, Manaſſa ,Ephraim e Afer.
ratur alius
y.s. llij Ozi, ] Pro filius Ozi: neque eniin nume
F præter Izraham : non quòd nullus alius fuerit , ſed
quòd hic folus prælustris fuerit , & huius folius pofteros re
Centere decreuerit ſcriptor ſacer. Simili modo.
W.6 . Soli tres fili Benjamin recententur ,cùm tamen cap.feq.
v.1 , & Numer.26. v.38. quinque illius filij :& Gen.46. V.21.
multò plures noininentur.
Ý . 18. Regina peperit virum decorum , ] Hebraicè Molechet
Proleg. de
Idiot Hebr. ( Græcè Malchaih) peperit Ishod :quorum prius fignificat re
ginam , pofterius Is , virum ; Hod decorem . Vide fuprà cap.4 .
0.17
verf.22.
V.21 . Occiderunt , Ephraimitasviri Palættiniindigena vrbis
Ge:h , quia deſcenderant in loca vicina terræ Geffen ad confinia
Ægypti, vi inuaderent poffeffiones Ephraimitarum : Hebraicè ,
greges ;Septuaginta, pecora, quæ poflidebant filij Ephraiin: vel
etia terras Ephraimi filiis proprias:quis enim dubitet,Ephrai
mo losephiproregis , leu vicedomini totius Ægypti filio ter
ras aliquas proprias in Ægypto fuille ? Porrò huius inuaſio
nis Palættinorum , & infelicis belli Ephraimitici meminit
fufiùs Paraphrattes Chaldæus Canticorum 2.v.7 . Sed uram
hiltoriam inultis fabulis more fuo refpergit.
V.24. Filia autem eius, id elt , vna ex nepribus ſeu pofteris
Ephrain,fuit Sara . Vide c.4.v.1. Neque enim potuiflet filia
propria Ephraim ,dum moratur cum parente in Ægypto,ædi
ficare in Chanaanitide tres vrbes, Bet - Horon inferiorem , der fu
periorem , Ozen -Saram .
. 38. Iiphone. ] Hic de tribu Aſer eſt : ergo alius ab illo
lephone , cap.4. verf.is. vocatur pater Caleb , quia illç erat de
tribu luda.
CAPVT VIII .
Rurſum poſteri Benjamin , en primi Iudæorum regis Saül.
Aman , ) primogenitus Ahodi : Ergo redundat con
* .7. ,
Er. Et ea fublata conitat ſententia alioquin obſcura. EtGera
tertius Ahodi filius, tranſtulit eos , nempe Ahodicas è Gabaa in
Manahath .
V.8 . Idem Gera genuit Saharaim , in regione Moab ,] vbi ſedem
fixerat , fortè vt fainein Iudaicam fugeret: vt de Elimelecho
eiufque matre Noëmi legimus c.r.lib.Ruth .
♡ 28. Hi Patriarcha. ] Hebraicè capita parrum, ſeu principes.
Habitauerunt in Ieruſalem ,] quæ erat pro magna parte in tri
bu Benjamin. Quo modo vero tribus Iuda illam fibi vindica
rit, dixit Iofue 18. 7.2 8. Sequitur :
V.33 . Ner autem genuit Cis,] verf.3o. dicitur Cis fuiffe filius
Abigabaon, id est principis Gabaon , putà lehielis, cuius noinen
hic omiilun, ſed exprimitur cap.fequ. verſ.35. Vnde colligit
Mariana & EmmanuelSà , eumdem Iehiet effe cuin Ner , lic
dictum à nobilicare , quod inftar lucerna efſet in ſua familia.
Id eniin ſignificat Net.Sed ex cap.fequ.7.36.conſtat,Ner fuif-
fe filium Iehiel. Porrò Esbaal filius hîc Saülis , idem eft qui
Isboſeth, qui ferè feptennio regnauit à morte Sailis,2.Reg.v.8.
Eodem modo .
7.34 . Miribbaal filius Ionathæ, idem eft qui Mephiboſeth, 2.
Reg.9. V.6. vt conitat ex eodem & parente Ionatha, & filio
Michal. quiveroqueloco ei ſub vtroque nomine Meribbalis com
Mephiboſethi, tribuuntur.
CA PVT IX..
Principes Iſraëlitæ qui è Babylone remigrarunt Ierofolymam cum fa
cerdotibus or Lenitis . Nathinais. Recenſentur iterum Benjami
nita e parentes ac pofteri Saülis.
Ý.1 . Niuerſus Ifraël dinumeratus eft , nempe iubente Da
V
vſque ergo , præcedentibus omnibus capitibus recenfiti funt
qui captiuitatem Babylonicam antecellerunt : hoc verò 9.c.
recenſentur ij principes qui foluta iam captiuitate ad ſuas ſe
des in Iudæam reinigrarunt. Et plurimi ex his facerdotibus,
Leuitis & aliis quihoc cap. enumerantur, etiam lib.2. Efdræ
c.n.iiſdein nominibusrecenſentur.
V.2 . Nathinai. ] Sic etiam vocantur 2. Efdræ 11. v.21 . q.d.
Donati, leu dono dati templo. Erant hi Gabaonitæ , qui quòd
B Ifraelitis impotuiffent , ad aquam & ligna in vſus teinpli
conuehenda perpetuò damnati fuerunt,lolue 9. verf. 23 : Hi
ergo ex Babylonica captiuitate reduces cum Ifraël, id est
Ifraëlitico 'populo nempe qui euaferant manus Affyriorum ,
cùm decem tribus à Thiglain - Pul- Afar, Salman - Affar in
Allyriam & Medjam captiuæ abducerentur, & fele ſubiece
rant vinbræ ac protectioni regum Iuda , fed poft vnà cuin
ipſis Babylonem auećtifuerunt. Hi ; in quam etiam cum cri
bu luda é Babylone in Iudæam euerfi lunc ad poffeſiones
ſuas & vrbes , in quibus prim , feu prius habitarant.
W.4 . Et de Siloni, } fupple filiis. Vir erat olim nobilis & fa
motus è tribu Iuda, ſed non ex pofteris Phares aut Xare.
W.11 . Azarias Pontifex domus Dei , ] non primarius aut ſum
mus (nam is in reditu Babylone erat Ielus , vel loſue , filius
loledechi , 1.Eſdræ 3. v.8 .) ſed ex fecundariis, nempe & apitia
bus 23. famili.rum facerdotalium , qui & principesfacerdotum ,
O Pontifices templi vocabantur.
W.15. Bacbacar quoque carpentarius,] ſeu præfectus fabrorum
templi.
V.16. In atriis. ] Hebraicè in villis , quæ vocabantur Ne
tophati.
7.18. vſque ad illud tempus , nempe à prima ianitoruin tem
c pliitittitutione ,vſque ad euerlum templum à Nabuchodono
fore ; obferuabant hi Leuiræ per vicesfuas, ) Hebraicè , excuba
bant per turmasſuas viciſlim ,tum in aliis acriorum templi pora
tis, tuin vel maxiinè in porta regis ad Orientem , id elt, quæ vi
cinior erat palatio regio , & per quam rex in templum , cùın
palàin vellet, introire folebat
7.22 . Deſcripti in villis propriis, ) verf. 25. dicitur In viculis
morabantur. Neque enim Leuitæ omnes habitabant Ierofoly
inis, fed in propriis morabantur villis, viculis , vrbibus. Om
nes tamen per claſſes defcripti & diſtributi erant, yt ſuis fin
guli teinporibus ad fua ininifteria Ierofolymam conuenirent:
provt conjt tuerant,& fingulis luas vices diſtribuerant rex Dar
wid, & ante ipſum Samuel videns,ſeu Propheta :diſtribuerant,
inquam ,in fide ſua ,id elt fide ſeu comini ilione fibi credita tain
à Deo, quàm à republica.
V.33 . Principes Cantorum erant certi Leuitæ deſignati , qui in
exedrismorabantur.]In Hebræo additur liveri, nempe ab omni
alia cura & minifterio , vt folis laudibus diuinis decantan
dis , & populo docendo vacarent. Exedra quidem omne cu
biculuin & aulain fignificat,fed hic videturpro iis folis locis
vlurpari,quæ Pſalmis & Hymnis publicè decantandis,popu
lóque intruendo in anterioribus atriis deputata erant,quæ &
D Synagoga postea vocatæ funt, & paftophoria antè vocabantur.
V.35 . In Gabaon vitem . ] lam à Leuitisredit ad Benjamini
tas, ad familiain & parentes & filios primi Ifraelitaruin regis
Saul: de quo plura cap.feq.
САрут Х.
Rex Saül reprobatusà Deo , in monte Gelboë à Philifthais occiditrir
cum filiisfuis : eiúſque caput refectum affigitur in templo Dagon,
reliquum corpus cum cadaueribus filiorum fuorum fepelitur à vi
ris labes Galaad ,
Imore perterritus cur fuit armiger , nec morem gerere
8.4.
dos hoſtiles tannas, ſe interficeret ? Nempe, horrebat ad im
mane facinus , quo jubebatur ynćtuin Domini interficere.
Fortè etiam timebant, na vel apud Itraëlitas, ſi euaderet : vel
apud Philifthxos, fi caperetur,fraudi libi eflet , regein iugu
laſſe, qui canti ab omnibus fieret. Hunc Saülis arinigerun
dicunt Hebræi,teite S.Hieronymno , fuille Doeg Idumæum ,qui Hieron. in
Dauidem prodiderat Saüli , & facerdotes Domini iugularat Trad.Hebr.
1.Reg.22 . & in tanti obfequij compenſationem , primarij ar
migeri & cuftodis corporis regij dignitate condecoratus.
7.9 . V
 Caput XI.XII.XIII ,
V.9 . caput Saulis oftenderetur idolorum templis. ) tanquam
nobiliſſimun (polium , quaſi ope idolarum ex hoftibus re
А V.28 . Sador. ] Hic videtur fuiffe cum fummus Pontifex, à
latum , & iam illis victoribus oblatum.
¥ .10 . Arma autem eius conſecrauerunc in fano Dei ſui.] puta
in templo Aſtaroth, vt habetur 1. Regum vlt.v.1o. vbi reliqua
omnia ad Saulis mortein ſpectantia fufiùs explicui.
CAP V T X I.
Vngitur Dauid in regem ab omnibus tribubus Iſraël:expellit Tebufros
ex arce Ieruſalemi. Nomina o heróica gefta forsium virorum
Dauid. Allaram è ciſterna Bethlehem per medios hostes aquam
noluit bibere.
¥. 2. V perces populum meum .] De his vfque ad v.8.egi 2 .
* Reg.z.v.9 . & toto c.5.
1.11. De priino ternione fortium Dauidis, vide 2. Reg .
23.v.8 . & 9 .
Ý.15 . In valle Raphain .] id elt gigantum ,vt habetur.3.Re
gum 2 3. V.1.3.Fortè iltic gigantes aliqui famoſi olim perie-
runt , aut aliquid memorabile patrarunt. Sicur à funili calu
locus ille, vbi duodecim ex parte Dauid, & totidem ex par
te Isboſech congrefli perierunt 2. Reg.2.V.16. appellatus eft
ager robuftorum ,
1.20 . Abi ai,frater loabi ſenior , vt conftat ex 1. Paralip. B Nam experientia conftat , magnas ſubinde , cum olim , tum
2.V.16. poniturprimus in fecundo ternione fortiun Dauidis
Secundus Banaias, qui & roboreprxcelluit, & prætorianis co
hortibus Cerethi da Pelethi præpoftus fuit, & confilio valebuc
in paucis : vnde de poluit eum Dauid ad auriculam ſuam , id eft,
habuit eum pro vno è prinis conſiliariis ſuis. Tertius fecun
di ternionis nullus à Scriptura nominatur : ſed veriſimile
eſt, Ioabum , ſupremum militiæ regiæ principem ,euin locum
tenuiffe , & ex eo ad primum iftum dignitatis gradum ſua
virtute euectum fuiſle , vt inſinuatur hic v.6 .
Nota, fuille Ierofolymis in arce Sion particularem for
cium iftorum Heroum domum , dictam domum fortium 2. El
dræ 3.0.16. in qua conuentus fuos & priuata exercitia habe
bant, telte Adrichomio Allegoricè de forribus Christi, Priina
Apoftolis,SecundoMartyribus, Tertiò Confeſſoribus, Quar
to Virginibus, vide Rupertum & alios,
1.22.1pſe (Banaias) percuffit duos ariel Moab. ) feu duos leones
Moab,vt elt 2.Reg.2 3.7.20. Arielenim fignificat leonem Dei,id
eft præferocem & magnitudinis inuſitatæ ,Fortè leones,quos
alunt Moabiticæ filuæ , ferociores & robuftiores aliis ſunt:
Gefn.l.11. tit. ficut leones Punici
aliæ regiones magisſæuiores ſunt , quàm quos alit India , &
temperatæ. Vide Conradum Gelnerum , c Vnde putant quidam Nolum hicdefignari, quòd eius aqua,
de leone qui ex Alberto,Auicenna & Ariftotele id demonttrat. Abu
1.8.Hift. lenfis Sanctius putant, Banaia confectos leones,
Arift. & hos à
animas c.a &. fuiſſe veros, propriè diệtos & naturalesleones. Sed S. Hie
ronymus ex Hebræorum traditione, Iofephus, Liranus,Glof
ſa, Hiſtoria Scholaſtica & Caietanus dicunt , fuifle duos
potentiſſimos duces, inftar leonuin truculentos & robuftos,
qui ſubfidio accurrerunt Moabitis turn cùm Dauid illos ex
pugnaret, 2. Regum 8. verf. 2. Sed quidquid fit de duobus
ittis leonibus , certum eſt, certiun , cuius hoc poden verſu
mentio fit , verum fuiſſe & naturalem leonem , quein iden
Banaias in media ciſterna interfecit tempore niuus, id ett hiemali
& niuoſo tépore cùm membra contracta minus apta ſunt ad
arma tractanda,maximè in filuis, vbi nullum eft ad fouendú
frigidum & contra &tum corpusadiumentum : cum interim
leo natura calidiſſima & quaſiignea , nihil , aut certè pa
rum , à frigore patiatur; & hic lateret in profunda ciſterna,
quafi in tuto nido, Vnde Banaiæ robur tum aniini, tum cor
poris , maximè commendatur , qui non veritus eſt foueam
fubintrare, in qua non tam expedita effet armoruin tractatio
aduerſus truculenciflimum höttem , & à qua tainen nullum
$ nifi victori effugium pateret.
D Motor poft à Salomone 3. Reg. 5. V.2. An vltrò ſponce
CAPVT XII.
s Catalogus eorum qui adheſerunt Dauid cùm fugeret Saulex , Item ,
qui primiex omnibus tribubus venerunt ad Dauidem in Hebron,
Ut eum Regem conftituerent.
$ .z E fratribus Saul. ] Id eft , de cognatis & contribu
Ditu libus Saulis regis , etiam cum Dauidi ſe iunxerunt
totprincipes cum fugeret Saulem & latitaret in Siceleg.Quod
fanè ftupenduin fuit diuinæ prouidentiæ miraculum . Vti &
go iftud infrà, V.29 . quòd tria millia de Beniamin & fratribus
Saul, maluerint Dauidi regi de aliena tribu Iuda , quàm if
boſetho de ſua propria tribu Beniaminia ſubeſſe.
¥ .6 . De Garehim . ] Id ett, Hebraicè & Græcè, de Corisis
7 ſeu pofteris Core , Leuitis.
jo 7. 8. Sed orde Gaddi . ] Ideft, de tribu Gad.
e. Chren.c.4 . 15. Menſe primo. ] putà Nifan , qui noftro Martio &
el Aprili reſpondet, quando inundare coxſueuit lordanis ſuper ripas,
de quod fit tempore meffis,loſue 3. v.is. In qua Gaditarum au
urn Hieron i dacia eduxit, quos Aluminis quauerfum inundatio non impe
at Trad .Hair diuit quo minus & traiicerent , & hoftes fuos fugarent.
t. 21. Aduerfos latrunculos. ] ſcilicet Amalecitas, I. Re
ro gum 30.7.8.
VE
& XIV . 127
¥. 22. Exercitus Dei. ] Id eft , maximus : yt maxima ſung
quæcumque Dei ſunt.
Saule conſtitutus loco Abimlechi ab eodem Saule occiſi :
de quo 1. Reg . 22. Quis enim credat, cum tanto pene totius
gentis concurſu regnum Dauidi deferretur, fuin num Pontis
ficem abfuiffe ? Et quis præter pontificem duxiffet ſecum de
domo Aaron principes viginti duos:Nam luada,cuiusinena
tio fit verſu præcedenti ,etfi facerdos , militaris tamen prin
ceps erat & dux agminis quad ad Dauidein deducebas
Mariana,
V.32. De filiis Iffachar viri eruditi , qui nouerave ſingula rem
pora , ad precipiendum quid facere deberit iſrael. ] Eranc enim ,vt Hieron . ia
Trad. Heba
telte S.Hieronymo tradunt Hebrai , ex ea tribu doctores de
computatores ad feftiuitates per annum occurrentes, populo de
nunciandas. Vel potius, altrologica ſcientia poflebant,qua
ex vario fiderum afpectu variæ temporum teinpeftatumque
mutationes colliguntur, Qua ſcientia ferè præcellere folent
qui ruri vitam quietam agunt, vel folis agris colendis , auç
gregibus pafcendis vacant, ve faciebantIf charite,& prædi
xerat patriarcha Jacob Genef. 49.6.14. & Moyſes Deut.33,
verf.18.Et folet hæc rultica Aftrologia fæpe certior effe illa
quain etiam peritiores Altronoini ſcriptis tradiderunt; & in
militia quoque non exiguos vfus& commoditates habet.
recèns quoque in Indiis & alibi , eclipli ſeu ſolis, ſeu lunæ ,
aliiſque temporum tempeftatumve mutationibus opportune
prædi&tis, & ex occafione obferuatis mutationes rerumetiain
in militia factas; ica Sanctius ex Abulenfi & aliis.
CAPVT XIII .
E Cariachiarim reducitur arca fæderis ; rex Danid ante eam ludis
con pſallie. Oza quia arcam contingit, à Deo occiditur . Arca in
domum Obededom deflestis, magno illius gaudio or bono,
7.2 . D Leuitas qui habitant etiam in ſuburbanis urbium. )
Adanamm in Hebræo eft,in vrbibus ( & ) ſulurbius ipſarum ,
Id eft , ad omnes, quocumque in loco habitent, mittamus
nuncios.
. 3. Non enim requifiuimus arcam in diebus Saul, Id eft , non
magna nobis cura fuit, iinò nulla, collocandi arcam fcedez
ris loco decenti : præpedientibus id continuis bellis ab iniz
tio regni Saulis vfque ad præfenstempus
V: 5. Suhor Ægypu fluuio. Sihorhebraicè Nigrum fignificat,
quia turbida,vocariſoleat Nigra.Et Ieremiæ 2.v.18 , vbi nos
habemus Quid tibi vis in via Ægypti,vebibas aquam turbidam ?
hebraicè elt , aquam Sihor ? Ego maliin de Rhinocoruja altero
fluuio Ægypti , & termino Palæſtinæ , hunc locum intellia
gere,iuxça dicta loſue 13. V.3 . Nam Nilus non Sihor , fed Geo
hon vocari conſueuit Gen.2 . v.13 .
7.7.Oza, á frater eius. ) 2. Reg.6.v.3. vocatur Abio , quod
idem eft ac frater eius.
Minabant plauftrum .] Id eft , deducebant & obferuabang
plaultruin quo arca vehebatur.
V. 9. Chidon . ) 2. Reg 6. verf.6 . Nachon vocatur , quia bi
nomius.
V. II , Diuififfet. ) nempe animam feparando à corpore,
Reliqua huius capiţisexpoſui z . Reg.6,
CAPVT XIV.
Hiram vex Tyriligna de opifices mierit Dauidi, qui regium illi palat
tium ftruunt,Diuid ex pluribus uxoribus plurimas gignit liberos:
bis ingenti ftrage cadit Philifthaos,
y... fit Hiram rex Tyri ] An requifitus à Dauide , vti
fua foedus amicitiainque obtulit,ne forſan & ipfe aliquan
do aduerfarium pateretur , quem videbat tam proſperis ini
tiis, & felicibus fucceflibus yti ?
$ . 2. Cognouitque Dauid quod confirmaſſet eum Dominus in res
gem. ] Non potuic id certò noffe ex primis adeòque profperis
regni iniciis : nam & Sauli obtigerant finilia , nec tamen
confirmatum aut ſtabilitum fuerat regnum ipfius : ſed pro
pheticè, & reuelante Deo id cognouit,
¥ . 11. Baal- Pharafim ſignificat vel vallem diuifionis ſeu oc
ciſionis , vr dixi c. præced. v.II.Velidolorum diuifionem . Sic
enim voluit hanc vallem antè dictam Raphaim , id eft gi
gantum , vocare Dauid occaſione huius nouæ victoriæ , qua
& hoftes diviſi , & inftar aquæ rubrâ hydrià, diſperſi inter
ran : & idola quoque dimila funt, tum ab iis qui illa colueranc;
nam , vt ſubditur , Dereliquerunt ib. deos ſuos ; cum à feipfis&
in ſe ipfis:nam Dauid iuſſit exuri ad vnum omnes iuxta præce.
ptuin Domini,Deut.7.v.15 ,
$ .14.Non afcendas poft cos.] 2.Reg.s.v.23.dicit , Non aſeendas
contra eos, nempe rectâ in aduerſos hoftes irruendo : recede ab
eis, & capto circuitu mitte qui illos à tergo aggrediantur:
fed ne prius vel inde quis irruat in hoftem , quàm cælicus
fignun dederim . confitant ergo tui iftic immoti ex aduerſo
Pyrorum , quoad audiant (trepitum auræ tenuis , qua arborum
cacumi
 128 tarius
Commen
cacumina, fine alio vento moueahtur. Hocenin certum eriç
tibi fignum , adeſſe tuin præſentein opem Dei, qua roboratus
ſternes omnes acies hoftiles , cohorte angelica præeunte &
territante ac turbante holtes , eofdemque fugante , & vna A verò genusplacenta cuiad concilianduin faporem ,adınicum
vobifcuin cædente : ita Iofephus, Theodoretus & alij.Cur
ex illa aduerſa parte iufferit Deus caftra Philifthinoruin in
úadi, cauſam dantHebræi, telte S. Hieronymno :'neque im
probat Ang lomus, & Magifter Hiſtorie Scholafticæ,quòd
collocaſſenein ea caftrorum parte idola fua,qua fecum præ
---
fidij cauta aduexerant, Quafihoc facto voluerit Deus indi
care,nullum toris caftris locum , quàm quem idola tuerentur,
expugnatu faciliorem effe : imò per illam præcisè partein ,
tanquain minimè omnium munitàin , aditum apertum iri ad
focilein illustremque victoriam .
САрутху.
Parato leroſolymis cabernaculo , arcam in illud inducit rex Dauid
comitante umni Ifraëie, Michel filia Sul, quod defpexiffet regem
Duud ceram arca ſaltantem , ſterilitate punitur.
W.121 ffertearcam , humeris veſtris, & non plauftro :illi
vt v.2.dixerat : & Num.4.v.15.expreſsè decernitur.
..
.13. Ne ve à principio.] cum nempe ex Carsathiarim nuper B uidicæ defuiffe videatur.
arcam deduximus c.13. quia vos Leuitæ non erates pralenies,
neinpe baiulando arcam huineris veftris , vt oportebat ;rer
cuſſi:nos Dominus occidendo o em : fic e nune fia: Hinc, & v.
fequ.patet,caufam percuílioze fuifle neglectum legis diui
nx , qux iubebat arcam , cuni transferenda effet ,non aliis,
quàm Leuitarum humeris transferri, vt fufiùs dixi. 2. Reg.6.
¥ . 18. Obededomó lehiel ianitores. ] v .24. vocantur iidem
ianitores ercæ : & v.22.duo alij illis in eodein munere iungun
tur. Nempe hi quatuor deſignati iarn erant ianitores & culto
des introitus ad locum arcæ , feu ad tabernaculum , qnod
rex Dauid in arca Sion pro cultodia arcu tetenderat, vt di
citur v.i. huius capitis. Sed ex nunc in deuehendaquoque
arca, iubebantur obire idem ſuum inynus ,nempe ſubmoue
re alios, alios admittere ad arcæ viciniain , prout cuiuſque men Dauid Sadoco , recens fibi conciliato , vt dixi cap.12.
dignitas aut ordo poftularet : fimili ferè modo quo folent
æconomiregis in publica pompa à regis lateribus arcere
arcendos : admouere adınouendos.
W. 19. Cymbalà anez yocanturquæ ex ſolo ære, fine admi
xtione alteriusmateriæ conflata funt, & artificioſo conceſſu
vel collifione concrepant :qualia ſunt filtra, crotali , & alia
his fiinilia: Quò etiam reſero tintinnabula pelues, quæ per- c
cullionerefonant.De tubiagitur v.24. & fequenti.
V.20 . Nxb.im , feu nallium ,inltrumentum eft quod aërem
excipit ab vtriculo, & eundein per fiſtulum reddit cunmo
dulato ſono , ſine inflatu cuiuſquam . Viriculuin Latini vo
cant , Græci aſcon : & quieo vtitur Aſcaules , ego Vericularius
Hicr. ep. ad
vocatur.Fortè illud Dauidicum pluribus compactum erat
Dardan .10.4. fitulis ; vt fonun magis varium ederet , videturqueidem
elfe cum eo, quod S.Hieronymus Symphoniam vocat.
V. 21. Per reana,jostánam indicantur illipfalmiqui ta
libus titulis infignitierant , qualis elt pfalmus 92 & pſalmus
nophy 45.quorum tituluseit Alamh,quod Nolter nunc arcana yer
tit,nunc occulta.Et ſunt illi duo pſalmiad illuin temporis ar
ticulum , quo folenniter tranſlata elt arca , fic accoinnoda-,
ti, vt in illain rem videantur à Dauide ex profeffo compoſiti
nuppu fuifle.Pfalmus 4.6 & 11. tituluin habent fuper Seminith ,quod
Notter vertit , in octaua,vel proastaus videturque inftrumen
tum fuiffe oštachordum , v.g.cithara oéto chordis inftructa :
ficut erant aliæ heptachords, a decacho da. In his ołtachordis
cani iubebaturepinieium , id elt carmen triumphale , feu pro vi
:
itoria : quale continent pſalmiiam cicati.
8.22.Per prophetiam intelligitur melodia ,ſeu lax des Deo de
cantande.vt dixi 1.Reg.s.v.5, Sequitur.
8.26.Curnqueadiuuiffet Deus Leuiras in deferenda arca ; vt
nempe fine vlla offenfione ad faftigium vſque arcis Sion ,
San & . in 2. per viam fat accliuem deferretur.Nam quod Hebræidicunt,
Reg. 6.v.13. arcam nullioneri Leyicis fuiſſe, reliquis illoruin fabulis ad
iungendum : ita Abul. & Sanctius.
. Exodi 8. & .27. Scolabyſinu eadem eſt cum ephed lineo, vt alibia dixi.
Reg.zz. Vnde 1xx. verterunt ephort bylinum : biffus autem eſt lipuin
v1.. 18. ſubtilius.
CAPVT XVI.
Coram arca vidima offeruntur Deo. Populo benedicitur à rege, doo
epulum frabetur. \Leuitarum minifteria coram arca decernuntur ,
cum cantico laudum diuinarum .
3, 2. Enedixit Dauid populo.)duplici benedi&tione;vna
> v.9 . licèt partem regni ipfius , quam tyrannicè fibi vfurpa
vt populi pietatem , cæleftiun terreftriumque rerum abun
dantia compenſet Altcra corporali, cùm diſcedentem po
pului xenio & hoſpitali ferculo profequitur. Ita 1.Regum
25. V.z7. funera quæ Abigail ad Dauidein offert,benedictio
nem vocat. Similimodo v.43.dicitur Dauid benedixife etiam
domui(cu familiæ & aulæ ſua .
in Lib . I. Paral.
V. 3. Diuifit uniuerſis tortam panis. ] Hebræum chala Noſter iho
interpres vertic ſubinde toriam , vehic : fubinde rollgridam ,
VC2.Regum 6.v.9 . ſubinde(Tuftulam , vt Exodi 29.v .2. Erat:
erataliquid dulciarium .De quo vide Rhodiginium . Rhodig 18.
Es partem aſſecarnis bubule.) Ex 2.Reg.6.v.19. patet legen- Le & antiq.
dum bubula. Hebr. Eſpar,quod frutum carne ſignificat,vide. C. 16,
tur Noſter in duas partes dillecuiſſe, hocmodo Es par.id eft, OUR
bosignitus,feu afſaus ideoque reddit,afam carnem bubelım ſeu
ſeu vitulinam . Similis ratio excipiendi cum xenio populi
apudmultas nationes oliin in vſu fuit , & elt etiamnuin ho
die apud nonnullas , vt in Hiſpania pluribus locis cùm ad
feltum aliquod ſolennius celebrandum populus 'concur
rit. Quod officium vulgò churitatem vocant : vc Græci oliin
Agapen. Proleg. de
Etfimilam oleo frixa.]Hebr.hafiſah ſolum in genere ſignifi- Idioth.Het
cat id quod hominem exhilarat,maximè in conuiuio:Vnde pro n.11.
rerum ac temporum opportunitate varie interpretes vertunt, TUTUY
nunc fimilum oleo frixam , vt hic nunc laganum vt hic Lxx.vel
ariolaganum , vel lalangium , ( ſunt ex ſecundarium menfarum
bellariis,ex pane,ſaccaro , aliiſque palato demulcendo ido
neis confecta :) nunc flores,vercunt, vt Cant.2. V.5.Fulciteme
me floribus: nunclagenam , fupple vini: vt hic pleriquerecen
tiores vertendum contendunt, credo, ne vinum menfæ Da
:
V. 8. Confitemini Domino : Derſ.23.Cantate Domino omnis
terra. ) duo pfalmiſunt, rudiori primùm opere in hac arcæ
tranſlatione coinpofirià Dauide :fed poitinodum magisex
politi,numeriſque luauioribusdonati, in Pralterium tranſla
tiſunt, priorordine 104. pofterior 95. Vbi eofdem explica
tos inuenies.
V.39. Sadoc autem ſacerdotem .] ſcilicet fummum -nuper à Sau
le conſtitutun , iuflit Dauid eomunere fungi, non in arce
Sion coram arca foederis: fed in Gabaon , caram tabernaculo
Domini à Moyfe olim concinnato in deferto Sinai:Abiathia
rum verò iufſit facerdotio fungi Ierofolymis coram arca .
Cùm eniin iure ſucceſſionis deberetur ea dignitas Abiatha
ro, vtpote filio Achimelechi iniuftè à Saule occiſi: noilet ca
V.28. & forſan ex pactis conuentis, & propter egregia meri
ta, in eodem munere, quo à Saule condecoratus fuerat, pu
blicèper Dauidem continuato, non poflet quidquam deron
gare;ſic munusvtriuſque diftribuit pacis & concordiæ cau
la , vt vnus pontificatu fungererur in Gabaon , alter in vrbe
lerofolyma.
CAP v T XVII.
Paranti Dauidiedificare iemplum Domino, calitus id inhibetur:
ſed.filius ei promittiturqui id facturusfit , cum longa pofteritate.
Vnde Dauid prolixas Deo gratiasagir.
V.9. T dedilocum , fupple ſtabilem ,populomeo. ] Comme
EM morac beneficia tum Dauidi eiuſque familiæ , tum
reliquo omnipopulo cælitus collata : fponderque , eadem
diuina manu ac potentia,qua ſubacti fuerunt Ifraëlis holles
ſeruatum quoque iri Ifraëlitas in læto otio & ftabili pace.
Non quòd omnimoda libertas & integra pax, plenumque
otium concedendum fit :( namn fæpe id non expedit:& con
Itat, non rarò poft hac tum à vicinis hoftibus,tuin ab inqui
linisturbatum fuiffe Ifraëlis imperium : ) fed non effe affli
gendum populum ficut à principio,cùm iudices populo præ:fjent,
id est, eo inodo quo Iudicum temporibus ſubinde affligeba
tur,v.g. ,Madianitis, Ammonitis,Moabitis , & Philitthæis,
quæ afflictio pene ſiinilis videbatur Ægyptiacæ ſeruituti.
Porrò , quòd hic dicitur, Iſraëlitas ultra non fic afflictum iri,
intelligendum de tempore longiffimo : & tub conditione, fi
D de nouo Deum non prouocent ſuis ſceleribus ad fimiles aut
maiores plagas infligendas : vti prouocarunt tempore fe.
quentium regum , atque ita meritò fimiles , finon grauiores,
ponasdederunt Allyriis & Chaldæis.
Reliqua huiusc. explicata habes 2.Regum s .
CAPVT XVIII.
Victoria Dauidis de Philiftheis , Moabiti ,Syris, Idumais, Ammo
nilis, Amalecitus :cum catalogo officialium Dauidis.
exprimitur, vt differentia notétur inter hanc Syriæ
partem cuiusmetropolis elt Anriochia , ab alia cuius caput
elt Damaſcus, cuius propterea rex hîc v.s.vocatur Syrus Da
maſcenus. Sed huic præualuit Dauid , & tributum injunxit,vt
dicitur v.6. Altero vſus eſt amico & confoederato ,vtpatet ex
rat Adar- zer, eo deuicto Dauid iure belli expilarit,v.8.cap.
Teqv6.habes aliam Syriæ partem dictain nuacha itein aliam
Meſopotanium : de quibus videGeographos.
V : 12. In ville Salinaruin . ] Hæc vallis inter Syriam elt &
Palæſtinain , non longè à marimortue quod & falfiffimum ap
pellatur , vb falluginein & ſalis ex ea aqua concrefcentis
abundan
 Caput XIX . X X. & X XI .
abundantiam . Et fpectat ad terminos Idum eorum , quibuslo cuit Iſaiain , en Hazaël rex Syriæ mulieres prægnant 12 es 4.
9
-

cus ille fatalis fuiffe videtur, oh crebram iſtic cladem ab If Reg. 8. Et Ainmonitæ eadem quæ iam à Dauide parti funt,
raëlitis acceptain :nam ,vthanc omittam abiſai victoriam , A
quâ cæſa ſunt octodecim millia ; Ioab in eâdem valle cecidir id nunqu
exerc factur
amt poft
uerun in iIfraëli prius
, niſicas Dauid
in d,
Galaa e exemp
Amos 1. v. lum ha
13. forſan
‫ ܐܕ‬i, Hier, in Idumæorum ,vtex titulo pfalmi,9.col.
Trad. Hebr. alia duodecim millia
buiffent.
ad libros Reg . ligit S.Hieronymus, vbi id de Ioab exprefsè affirnatur. De
inde Amalias rex Iuda 4. Regum 14. v.7.dicitur percufliffe Nega t Abul
Pete s , An pecc
enſi s ,arit Dauigrau
eò quòd d iraem fæui
iniurendo Amm
iam incontr a oni tas?
ius gen
filios Seir , ſeu Edom , vel Eſaü ,id elt Iduinæos,decem milla in tium intuliſſent legatis Dauidis. Sed hoc crimen ad foluin
valle Salinarum , præter alia eorumdem decem millia ,
è rupe in ſubiectam vallem , præcipites dederunt. 2. Para quos
l. omne auliquas
regems reli cosac confi
vrbe liarirum
s filio os illiu
Amm ſpectaba
s on quast :non eodead
tamenitem m
25. verf. 12 .
3. Reg. 22. ¥ .16. Animelec filius Abiuthar. ] In Hebræo, Chaldæo & elt, peccaf
ſuppli le hîce omnes
cij gener , & quide
Dauideminuolu m grauif
it Dauid limè.Quod
. Vnde inis
probabiliu 14
V.10. Græco eſt Abimelec : & hîc eſt genitiui caſus, & nomen pa nus inirabimur, fi confidereinus, hæc tam crudelia patraffe
rentis Abiathari ; a quia Abiasharmanfit vnà cuin Sadoco fa Dauidem eo tempore quo adhuc hærebat in luto adulterij
cerdos ſuminus vſque ad initium regni Salomonis , à quo Bethfabee, & homicidij Vriæ , neque poenituerat de tantis
demun priuatus elt ea dignitate,3. Regum 2. V.27 .Niſima fceleribus. Solent verò tales ex vno in aliud ſcelus ruere, &
lis dicere , hunc Abimelech eundemn effe cum Abimelech filio magis magiſque fordefcere in dies, vt docet Concilium
G

Abiathari infrà , c.24. V.6 . & parentem filio fuo eundem fe Tridentinum , & Doctores paßim , atque ita fuerit enormis
cum honorem communicaffe, vt olim Heli fecerat , & Sa hæc fæuitia appendix quxdam ſermones ſeu hiſtoriæ Vrido
muel, 1. Reg . 2.V.12.c.8.y... ita Mariana.
Reliqua huius c. explicui 2. Regum 8. qua fpeciatim peccaſſe dicitur Danid 3. Regem 15.v.5.

CA PVT XIX . CA PVT XXI.

Hanon rex Ammon, ob iniuriam in contumeliam ,quâ legatos Da Dauid'populum numerando Deum offendit : pro"expiando delicto
uidis affecerat ,bello inusdicar los ſupernthr , unà cum Syris ax B tribus, donec
reunt oratipæni
propoſicis facrificio
one scon paſlém placa
deligi returpluri
i , qua Deusma
. millia intea
xiliaribus.
V.12 .
*.4. Ecaluauit. ] Id in 'Hebræo , Chaldæo , & Græ Vitribus annisfamem . ] 2.Regum 24. V. 13. dicitur,
DEco C non habetur , fed folùm , raſie , nempe dimi
diam capitis partem & barba,vt habes 2. Reg.1o.v.4.Neque dein eit in Hebræo , niſi dicas ex fimilitudine vocum He
ibi dicitur, præſcidiſſe veſtes à naribus vſquead pedesſed præ brai
rore caru m osquib
poſit effe us tern
ſepte m ariu
anno feptenar
s &s loco . figni
iriumius Certèfican
1 XX tur, er
.etiam
ſcidiſſe veftes medias vſquead nules : nempe à pedibus vſque
ad cingulum , ita vt nates detegerentur , hoc enim maiori ac non ibus
ibimenf niſi per n anno
triuiterna rium memiedat
rum proc neruur,nt: cùme ineſtdieb
& iinil
verif etiamus
probro eratacdedecori.
in anni s ita Sancfuiff
factum tio e. tame
Quiheta error
m n inici excu
o emcoin ſare
mina vo
V.7. Triginta duo millia curruum (metonymicè continens let , dica t cum , Prop tion is
pro contento ) ſunt totidem millia equituin è curribus pu propoſuiſſe famem ſeptem annorum , vti in libris Regum ha- San & . in 2.
gnantiun, pro inore illius temporis . Nam equites vocaban betur ſed , cohorrefcente Dauide, mitioreinque poenam vr- Reg.24.V.m3
turnon ij ſoli qui equis inſiderent , fed etiain qui equis cur gente , eamdem ad triennij ſpatium contractam fuiffe , vt
rum cui armati inerant protrahentibus vehebantur. Patec hîc legimus. Simile habesGen , 18. vbi à so. juftis delabi
Ifaiæ 21.v.7. Vidi currum duorum equitum id eft , in quo
vehebantur. Et v.9. Vir biga equirum . Et c.22. 1.6.Currum duoho tur angehetæ
ces Prop Et Ezec
10.lget
lusadindu hiel
ur ei boui 4. pro fimo humano ob pre
isnus.
minis equitis. Et quis alioquin Cantic.i. eſſer equiratus in cur V. 13. Melius mihi eft, vt incidam in manus Domini. ] Atqui
ribus Pharaonis ? Aut quo ſenſu diceretur hîc v. 18. Dauid Sufanna, Dan. 13. V.23. ait impiis iudicibus: Melsus mihi eft
interfeciſſe deSyris ſeptem millia curruum .
Reliqua huius c. habes 2.Reg.1o . incidere in manus veftras. Et Eccli.z.verf.22. idem comproba
tur.Reſpondeo, Dauid loquiturdefola pæna corporaliog sem
porali, in qua infligenda Deus longè magismiſericors eft.
CA PVT XX .
foleanthomines, & maximè hoſtes : Suſanna verò &
quàm iaſtic
c Eccleſ
Supplicia quibus affecti Ammonite . Terna prelis contra Philifthæos , ns agunt pena eterna egomalo etiam ſpirituali,
dan prodigioſos gigantes. putà morte animæ per adulterium : & præ illis prudenter eli
gunt potiùs quoduis malum corporale & temporale , putà
V.2 l eVlit li, putcorona
ft idoDauid ant almiquMelebo
,n fu hoc dnomen
iade quiare morte corporoptat
m quas is, item infam iam , quas ſunt ergo
Aliæ Suſan
& c. fugit na & ma
i onm . i]fle Quod ma nus Dei Dauid ? aliæ Ec
gis, ſed idoli Ammonitarum . Sed quomodo aulus fuifTet Da clefiafti
Suſanna cus optat Dauid paternase
& Eccleſiaſticus iudiciaies amore caſtigant es,
x æternis flammis ſcelera fugit
uid ex auro idoli fibimet diadema conficere ? cùm Deuter.7° punientes.
diſertè caueatur . Sculptilia eorum igne combures , non concupiſces $ .14 .Miſi , ergo Dominuspeſtilentiam in Iſraël. ] 2. Regum
argentum aurum , de quibusfacta ſunt,neque aſſumes quidquam 24. V. 15. additur,demane vſquead tempusconftiturum .Nem
ex eis ; ergoMelchom ,ſeu,vt in Hebræo elt, Malcham ,idem est pe coepit fæuire peltis ipfo illo articulo , quo illam præele
quod regis eorum . Neque elt quòd quenquam terreat pondus git Dauid , putà à fummomane , quo
talenti , quod erat 125. librarum Romanarum ; quale nemo Jurrexiſſe Dauid , & à Propheta Gad iuſſus em vnumètribus
ibideft yun. dicitur
facilè patietur capitiſuo imponi. Nam non debebat imme eligere. Durauicque eadein plaga triduo, ait Abulenſis, quia
diatè capiti infigi, ſed ſupra caput in throno & conopoeo triduanuin fpatium fuerat à Deo per Prophetam illi poenæ
regio atigi: quod inde ſublatum iuffit Dauid ſuo deinceps præfixuin & prætticutumn .Vel vique ad veſperam primidiei ;
throno conopoeo alligari ve vertici ſedentis perpetuò im
mineret&. quod teinpus præftitutuin à Deo erat iugi & quotidiano à
meri
W. 3. Tribulus ego rrahas da ferrata carpenta fecit tranfire fuper partedie offe
ſubſ rend
crib Hebræi,
, ita yſiu
unto Dion tefte
s . Caie S.sHier
tanu ,Hugoonyi, no. nus& Hiero
LiraCuiex n ; in
Trad .Hebf.
Ammonitas. Tribula de crara inſtrumentum illud eft quo le Einanuël Sà. Nam tempusſub id videtur Dauid facrificio
getes teruntur in area. Quin & plauitris & rocis ferratis teri fuo in area Areuna Iebuſxi placalle iratum Doininum , ne
fruges, colligo ex illo llaix 41.6.15 . Poſui te quaſi plauflrum que veriſimile eſt exſpectaffe fecunduin vel tertium diem .
triturans nouum , habens rostra ferrantia . Eo igitur modo egit D V.18. Ornam lebulai. ] Hîc in 2. libro regum c. 24. voca
Dauid in Ammo nitas humiſtratos rotas & plauftra, ſerran tur Areuna, & quidem rex v.23. Nempe fuerat regulus inter
tia, & tribulas ferreis cuſpidibus horrentes quo modo agri Iebuſæos, priuſquam Ierofolymam expugnaffet Dauid : ita
cola tribulas immittit in fruges quas in areatrituratHe Mariana.
br.& Græcèeft,diſcerpfit eos ferris o roftris ferreis 2, Regum V.25. Dedit Dauid Ornam pro loco ficlosauri ſexcentos.] id est
12.verf.31. Serrauit,diuifique culoris,& traduxit in typolaterum bismille quadringentos aureos. Atqui 2. Reg.v.24. dicitur Proleg. de
Græcè, per fornacem ,nempe vt folent lateres.q.d. Ainmonitæ einiſſe areain & boues argenti ficlis quinquaginta , id ett flo- Ponderib:
coniecti ſunt in ignitun clibanum ſeu fornacem , ficut in rentis Belgicis so.qui non conficiunt totos 17. aureos. Re
illum coniiciuntur lateres, prorſus ad illorum typum ſeu ſpon .pro parua area condendo altari neceffaria, itemque pro
exemplar : nam & talia ibi patiebantur , qualia lateres igne duobus dedit so. argenteos neque enim latiore ſpatio tunc
..

coquendi: nequemagis ex eorurn dolore & cruciatu dole
bat autcurabat Dauid, quàm doleret aut curaret figulus,qui dettinauit,quæ valta erat & ampla , addidit poftmodum ſe
formnaco è luto lateres in fornacem coquendos immiccit.
Sic fecit Dauid non vni ciuitati Rabba , ſed cunctes vrbibus
filiorum Ammon . ] Crudelia profectò & horrenda fupplicia,
& forlan ad id tempus fine exemplo : nifi quod aliquid ferè
fimile præceſſerit in Gedeone,qui vt eft ludic. 8.v.16 . Tulis
ſeniores ciuitatis,Spinasweferti ac tribulos, et cum eis contrinit as
que comminuit viros Socoth. Sed pofterioribus fæculis talia fre
quentiusvfurpata legimus : nam Prouerb.2o.verf.26.mentio
huius fir canquam vfitati ſupplicij , & Manaſſes ſerra dille
egebat, Alt verò pro reliqua area, quam templo condendo
xcentos ficlos aureos. Prius illud pretium expreffit liber Re
gum , polterius Paralipomenon . Tradunt Hebræi , hanc
Areuna arcam , in qua templum conditum fuit à Salomone ,
fuiſſe non ſolumn in monte Moria , quod certum eſt ex 2. Pa
ral.3.v.1. fed etiam eo loco,vbiAbraham filium ſuum Iſaac
iuflus fuerat immolare . Et ita fenſic etiam Iofephus, S.Hie- Joſep|f, 1.1.
ronymus,& pene omnes antiqui Patres.
V.26. Ec exaudiuiseum Dominus in igne de celo fuper altare Antiq Hieron. ,in
c.r.
holocaufti.] Solebat enim Deus igne cælitùs in holtiam im- I'rad. Heur,
millo
 tarius
0 Commen in Lib.I. Paralip .
1 3
miffo teftari , gratum fibi accidere facrificium , vtdocui uiticiro.verf.2.& Numeror.3. verf... Reliquos Aaronis po
variis exemplis 3.Reg.81.7.24 Iteros.
6.3. Divific Diuid.]per 24. claffes diſtribuendo facerdotes
omnes, & ſingulis claflibus ſuas vices affignando,idque per
CAPVT XXII. fortes, vt hic dicitur v.s.ne quid fauori datum videretur,nec
quiſquam queri polletſe aliis poltpoficum fuifle.
Preparatis omnibus neceſſariisad conftruendum semplum , David V.5 .Erant enim pari iure,pari decreto ,omnes principes San .
filio fuo Salomoni formammodúmque calitus fibi reuelatum tra duary , do principes Dei. ] id elitmaxiini, quia in iis quæ ad
die , hortaturque vt Deum ſemper ſedulo colat : principes, ut Deum pertinent, ſeu in rebusdiuinis. Vnde & principes ſacer.
ili font au villo. dotum vocabantur capita 24.iftarum claffium . Et hoc fenfu
V.1. Æc domus Dei. ] Id eft, hoc loco condi debet tem S.Dionyfius Zac hariam vocat, principem facerdorum . Extra D
H plum Domini , nempe in area Areunæ lebufæi, in has craſſes, & fupra oinnes claſſes erat fummus facerdos, qui a
monte Moria. Ica dixit , id eftdecreuit, Dauid ,nempe reue & Pontifex dicebatur.
latione & iuſſu Dei. $ .6. Abimelech filio Abiathar. ] Hinc apparer Abiatharum ,
V.5. Salomon puer paruulus eft. ] !ta potuiſſe vocari Salo ſummum tunc Pontificem vnà cum sadoco ; inagnam partein
monein , qui tunc annum vitæ agebat circiter vigeſimum functionum fuarum ſubinde transfcripfille filio fuo Achi
priinum , ( loquor de tempore quo iam inunctus erat rex vi inelecho , ac nominatim curam huius diſtributionis facer
inte adhuc & iubente parre,anno regni eius vltimo,) do dorum in ſuas clalies & vices ; fortè quod ægrotaret tum
cuit 1.Reg.16.7.14 temporis, vel aliisnegotiismagis vrgentibus diftinereţur.
V.14. Auri talenia rentum millia faciunt mille ducencos *.10 . Ocłana Abia. ] Dehac forte fuit Zacharias pater
ſeptuaginta quinque inilliones aureorum in ſpecie. Ioannis Baptiſtæ , Lucæ 1. v.s. Verùm , princepsne fuerit id
Millemilia ialmnia argenti totidem milliones aureorum con cerdorum lux ſorcis ſeu vici: vt voluit S.Dionyſius incercun
ficiunt, vri docui in tractatu demonetis. Ergo in folis dua eft : vt & , an ex Eleazeri primogeniti Aaronis poiteris eliet,
bus iftis ſpeciebus purà auro e argento , reliquit Dauid Salo an ex ithamari ſecundogeniti.
monib:smille quingentos do quinquaginta milliones aureorum . В V.27.Sic lege ex Hebræo, Chaldzo & Græco, Filises quom
Æris verò em ferre non poterat pondus æftimari : vti nec que Mirari fuit prædictus Ozian : cuius filij,præter Bennonem ,
copia lignorum erim ó marmorum . fuerunt Soam Zachur Hebre'.
Ad uniuerfa impendia . ] In Hebræo , Chaldæo & Græco . 31. Contra fratres fuas. ] Id eft , ex altera parte, ſeu ad
elt , His adde vniuerſuimpendia , feu res alias neceſſarias,quæ exemplum & imitationem cognatorum ſuoruin.ita Lxx.nam
impendi debebunt tamto operi perficiendo , præparatenin ficutpolteri Aaronis distributi in 24.claſſes,ſortem iecerant,
Dauid quæcunque poterant præparari. quo quinque ordine in teinplo deſeruirent, ita etiam Leuicæ
forte diſtributi funt.

CAPVT XXIII.
Dauid fenex,iámquemoriturus,Salomone regedeſignato, officia quc
que Leuitaruni claſſe: diftribuir etiam filiis Moyfes enter Leui
tas annumeratis
9. 6 . Atribuit Dauid Leuitas per vices. ] per 24. claſſes ,
Da
nisrecurrerent fingularum claffium vices,quibus iabbatho ad
fabbathum , id eft , integra vna hebdomada deſeruiebant in
templo.Vide c.ſeq.v.3i,
W.11. laus O Baria non habuerunt plurimos filios. ] Id eft,duo
ifti finul non habebant plures filios , quàm vnus ſolus ex
prænominatis: ia trò cum aliis finguli, ſeu fingulorum filij C ſignati cantores.
confticuerent fingulas claſſes, horum duorum familiæ funul
iunctæ non nifi vnam claſlem confecerunt.
* .13: Separatúịque eft Aaror. ] olim iuffu Dei ſegregatus
ex omni Ifraële , vt facerdotio fungeretur : & nunc quoque
eius filij & poſteri à Dauide ad idem munus ſegregatiſunt.
9.14 . Moyſi filij annumerat , ſunt in tribu Leni. ] Magna
Moyſis modeltia ,nihil ſibi ſuiſve poſteris præ reliquis fuæ
tribus arrogantis. Ioſuë relinquitregiam poteſtatem , fratri
CAP v T XX V.
Cantorum , Pfaliarum ac Cicharædorum ex Leuitis 34. claffesa
y.1. Agiftratus exercitu . ) id eſt, principes tam politici,
1quàm Ecclefiaftici, de quibus c.præced.v.6.ex Le
uitis a legrégaserunt in miniſterium canendi & modulandi in a
cemplo : hoc enim ſignificat hic rrophetare in pſalieriss , & c.
Porrò Pſalterium videtur lyra fuiffe 7.8. vel 10.chordarum ,
quæ plectro pullabatur.ita Lucas Tudenfis in Chronico .
Se'undum numerum ſuum . ] Id eft, tanto nunero quanto ad
id munus deſtinati fuerunt , & co ordine quo funt forte de
V.2. Prophetantis, id eſt, laudes diuinas decantari curan
tis, iuxra regem . ] id eſt, iuxta regis præſcriptum , niſi velis
per hoc indicari ,hos non in Gabaon , ( vbialij erant con
itituci ) fed in arce Şion , functos elle cantorum officio , vbi
rex ſuam ſedem habebat ,vel in ſeparato loco templi,vbirex
adorare & laudibusdiuinis vacare folebat. Nain in valtif
hino loco templi, vt plura atria , ita etiain plura erant loca
in quibus laudes Deo decantabantur. Mundi enim habebane
:

ſuo Aaroni eiúſque filiisſacerdotalem dignitatem :proprios
filios ſuos in coinnuni Leuitarum grege relinquit. idem
quoqueinſtitutuin tenet hoc loco Dauid .
$ .24. Filid Leuià viginci annis inſupra . ] Bisergo numera
ri iuflit Dauid Leuitas, fennel à triginta annis cô ſupra, ve pa
cet verf.3. Et hi erant qui ačtu ſeruiebant teinplo in præci
puismuneribus.Iterum à viginti annis osſupra, ve diciturhoc
verf. & 27 Et hi parabantur vt in locum aliorum paula
tim ſuccederent , interiin ritus neceſſários & cæremonias
addiſcebant, exercebantúrque in minoris momenti mini
ſteriis, ad nutum & præſcriptum aliorun.
Ý.26. Nereris off::i Leuitarum ui ultra portent tabernaculum ,
co omnia vaſa eius. ) prope diem nempe quando çemplum fta
bile conſtructum fuerit, quare quia calibus folebant miniſte- D Dauidis, & Chrifti filij Dauidis : de quo augendóque plu
riis vacare , nivelimus orioſos effe, aliis ſeruitiis impenda.
mus oportet,quæ v. 28. & fequentibusrecenfentur.
V. 29. Sacerdotes autem . Hæc verba neque in Hebræo
ſunt, neque apud 1xx . Sed omnia minifteria, quæ hîc quafi
pro ſolis ſacerdotibus fubiiciuntur , etiam Leuitis ibi alli
gnantur , quiamuneris horum erat ea parare :ſacerdotum
verò , iam parata offerre Deo in facrificium .
Super omne pondus arque menfuram . ] Id eft , quæcumque
ad certum pondus aut menſuram in teinplo offerenda erant,
ea omnia menſurare debebant Leuitat. Quamquam etiam
ad eoſdem fpectaret, (vti olim ad Ædiles Romæ ) iulta & ex
legis præſcripto pondera menſuráfque adferuare in templo ,
vt, fi fucceffu teinporis à populo fraude aliqua vitiari con
ringeret,ad horum collationem inftaurari perpetuò poffenc,
ita Villalpandus,Mariana & alij.
CA PVT XXIV .
Sacerdotum claffes feu vices24.acrotidem reliquorum etiam Leuita .
rum , quiſacerdonsbus in miniſterio ſacrificiorum afſifterent.
Ortuifunt Nadab dr Abiu filij Aaronis, ignicoele
Irti abſumpti, eò quòd vterentur igne profano,Le
fua loca ſeparata ab immundis : item rex à plebe, & c.
V.5. V.densregis eft Propheta , feu curator laudum diuina
rum apud regem , vt iain expoſui.
in fermonibus Dei. ] Id eft, cum rex vacarer fermonibus, id
eſt negotiis , non fuis profanis aut politicis , fed De , id eſt
diuinis & facris. q.d. Rex pro ſe ſuáque familia habebas
quidem in ſua aula muſicos excellentes quiinter epulas vel
choreas profana & ludicra canerent. Sed de his nulla hic
mentio,vbide ſolis Leuitis agitur quifacros hymnos & pſal
mos præcinebant regi in loco & negotio facro.
Vi exaltaret cornu. ] Id eſt, vc curaret eos pſalmos præſente
rege cani, in quibus de exaltatione cornu agitur, qualesmulti
ſunt plalmi. Per cornu verò in illis intelligebatur regnum
ribus pſalmis agitur, & accidebat eamateria regiis auribus
certè gratiſſima & optatiſima. Ad populun verò ea præci
nebantur , & concione quoque exponebantur, quæ ad offic
cium & ſolatium illius maximè ſpectabant. Quales pſal
mi etiamnum plures excant.
4.7. Qui erudiebant canticum . ] Id eſt, cæteros in canticis
tuin canendis, tum concinnandis inftruebant.
7.8.Do&tus pariter, de quo v.præced.iam actum ,& indo&tus.]
id ett quiinttruebatur à doctis. q.d. Diſtributi ſunt cantores
per 24. claſſes, in quarum fingulis erant duodecim magiſtri
ſeu periie eiusrei : cæteri adhuc difcipuli , qui ad nutum &
præfcriptum doctorum ſeu magiftrorum ſuorum canere de
bebant laudes diuinas,ſinguli per vices & claffes fuas.
5.9 . Sors prima loſeph . ) ſupple , cum duodenario fuorum
ſeu filiorum ſeu cognatorum , qui reliquis eius fortis, ſeu
claſlis, cantoribus tanquam magiitri præerant , vt iam dixi
Niſi eniin hunc duodenarum hic lupp !eas , non inuenie
inter cantores ſummam 288. doctorum leu Magiftrorum , qu
V.7.dicuntur deſignati fuifle.
CAPV
 Caput XXVI.XXVII. & XXVIII. 131

CA PVT XXVI. rari non poffent. Quin nec reliqui qui excedebantvigefi
inum > omnes numerati ſunt : licet enim loab cæperit numera
Ianicorum templi ex Leuitis etiam varia claſſes : itémque cuſtodum A quia, ibideme Dauid
re, itavtiubent dicituresira Regu
,2.Dei & mfæuifl tamenoſicomple
non puniti
vlt.iına xity
per bor,
thefaurorum templi,tum regis.
id eſt propter eam numerationein , irruerat in Ifraëlitas. Quare
Q Via benedixit ei(Obededom ). Dominus.] ſcilicetmul & ceffatum eſtmox ab vlteriore numeratione, neque nume
4.5. ri es ne & robore prolium ,in compenſationem ar
titudi rus recenfitorum relatuseſt in-faſtos regios , Dauide vtrumque
inhibente .
cæ tam religiosè exceptæ & cuftodicæ domi ſuæ , 2 .Reg.6 .
V.12. Superat enim hic numero prolium omnes alios Leui W.33.Poft Achitophel laqueo exftin & tum , Ioiada do Abiathar,
cas ianicores hîc recenfitos, vt patet ex v.8. hîc Pontifex, iſte è prinis ſacerdotibus, erant Dauidi ab in
$ .10. Non enim habuerat . )pro , non habebat tum tempo timis conſiliis.
ris in viuis qui primogenitus fuerat : quare conſtituit in lo
cum ipfius ſuum ſecundogenitum Semii principem & caput CAPVT XXVIII.
familiæ ſuæ .
¥. 12. lanitor es. Non erat hoc vile miniſt erium ,ſed quale Dauid conuoc atis omnib us regni principibus, tam Salomonem quàm
eſt prætorianorum militu , vel potiùs aulicoruin etiam e pri reliquos omnes hortatur ad ſedulo femper cuftodienda mandata
mis, qui excubant in palatio regis. Tale , imò longè nobi Dei, prafcribitque formam templi traditam fit à Deo.
fius, erathorum Leuicarum munus excubantium in domo Vito En
Domini, Regis regum , & Domini dominantium . Vnde & us, vts.d]ixIdi Geft
Vnuchi en.,3 officialibus
. Potraulæ regiæ ſeu palati *
7 V. ò
ſubditur hic, fuifle principes cuſtodiarum . Iiſdem credebatur V. 2. Scabellum pedum Dei.noftri, 36 ] Sic vocabatur
& cuſtodia cheſa urorun tum templi , tum regis, vt dicitur deris . Quia Deusqui inter alas Cherubinorum ſupra arcapropi
foe
V.20.16.30. & 32. Iidem præerant farcis tectistempli , V.27 . tiatorium federe credebatur , pedibus fui arce quaſiſcabello
& operibus forinſecus V. 27 .v.g . ligna cædentibus, lapicidis , inniti, atque ita reſponſa petentibusdare dicebatur. Vide
cultoribus agrorum templi, & c. Ex iiſdem etiam doctores
deſumebantur, & præfecti & iudices populi cum in facris, B Exodi25.
cum in politicis , 2.29.30 .& 32 . ♡ . 4. De Iuda elegit principem : fic enim in ſingulari legung
V. 14. Selemiz . ) Hic idem eft qui v. 1.2 . & aliis vocatur Hebr æa, Chald
rali princip es.] q.d. & Græc
æaDeus a. Nofte
voluit r Latin
è tribu Iuda us vertit
princi pesinpopu
plus
Meſelemias , iuxta conſuetudinem Hebræorum ſæpe capita lifui, id eft reges, deligi,non modo iam ,fed & deinceps.
nominuín præcidentium , veſuprà docui c.4.v.24.Porrò . Id verò fe velle ſignificauitprimùm Gen.49. v.10.Non aufe
Ý.15. fic verba conſtrue : In qua parte palatijerut domusſe retur fceptrum de luda , & c. Dein Iudicuin 1.7.2 .Iudas srit dux
niorum , nempe concilium magnum Sanedrim 72. iudicum , de belli. Denique 1.Reg.16. V.1. & z.Reg.3.7.18. & c.5.v.2.c.7.
quo Numerorum 11. Hiſolebant in eam domum conuenire. v.13 . & alibi fæpiùs.
9.16.Via Aſcenſionis vocatur accliuis illa via ,qua ex ſub V.9.Scito Deum .] id eſt,certa & firma fide cognoſce Deum
iecta vrbis parte aſce ndebatur, Priino, ad tabe rnaculuin in nam abſque eo nemo potelt aut feruire , aut placere Dec
arce Sion : deinde etiam ad templum in Monte Moria con quod hic intendit Dauid perfuadere Salomoni.
Itructum .
Cuftodia contra custodiam . ] q.d. Gemina, ſeu duobus locis, V. 11. orium
propitiat Domus propitiati
, putà onis,eft
Sanctum locus in. quo erat figendum
Sanctorum
ibi debebat eſſe cuſtodia :fortè propter aduentantiú frequê .12 . Theſauri ſanctorum ,funt æraria in quibus ea quæ Deo
tiam , & maius periculum . Peter ex v. ſeq.18 . vbi ad hanc conſecrabantur, & fic fancta fiebant ac feruabantur.
portam Occidentalein dicuntur quatuor Leuitæ , principes V. 13. Diuiſionesfacerdotales Leuitica, ſunt diſtributiones
cuſtodiaruin excubafle in via illa accliui publica : præter
binos alios qui per cellulas , id eft in conſuetis ædibus excu facer
& ſeque ntibu&s.Leuitarum per claſſes & vices,de quibus c.23.
dotum
bitorum templi, excubabant cum fubiectis fbi cohortibus. ¥ .18.Similitudo quadrige Cherubim . ]Cùm enim anteà in ta
9.18.In cellulis quoquead Occidentem (fic enim eft in Hebræo bernaculi propiciatorio per Moyſen facto non eſſentniſi duo
& Græco ) erant ianicorum , ſeu ianitores, quatuor in via , vel Cherubini , qui quaſi bigam faciebant, cui Deus inſideret:
verfirs viam publicam .
C iain iubetur quadriga fieri,duobusaliis Cherubinis adiectis,
vt dixi 3. Reg.6. dicam Ezech ...
CA PV T XXVII. V.19 . Omnia venerunt ſcripta manu Domini ad me.] ſeu de
frripta & delineata manu angeli, vicem Dei ſupplentis.
Duodecim principesmilitia regia ex variis tribubus,quorum finguli Hinc patet, ficutolim Moyſi tradica ab angelo fuit idea ta
fuo menfe praerant 24. millibusarmstorum . Item alij principes bernaculi, & omnis ornatiis illius, ita nunc Dauidi formam
ſingularum tribuum , de officialium regiorum .
templi, & omnis fupellectilis illius, quia in multis magna
V.1. fiebat inutatio, cælitus traditam fuifle. Vide 3. Reg.6 .
Vi miniftrabant regi. ] Præcedentibus c.pitibus re
cenſuit omnes principes qui de tribu Leuitemplo
Domini deſeruiebantper vices & claffes ſuas in variis mi CAP v T XXIX .
nifteriis : hoc nunc cap.recenſet principes qui ſele&ti ex om
nibus tribubus feruiebant regi, tum in negotiis domelti Impenſa quas Dauid in edificium templiſepoſuit: quas item prina
cis, tum in remilitari , etiam pacis tempore , vt & armis cipes ac populusde fuoadieceruni. Salomon ſecundò ungitarin rc
magis aſſueti , & notiores effent regi , & familiariores gem . Dauid poft40. annos regni feliciffimèmoritur.
& ad omnein caſum ſemper parati. Hi diſtributi erant
in duodeciin claſſes , & in vnaque claſſe 24 millia bel V.2. Vafi fibinos. ] Id eft,fimiles fuco . Hebraicè fuci,id
latorum qui toto menſe vno lunari erant in arifiis , eo in
loco, eo in munere ſeu officio , quo rex protemporum necef fequitur
videntibus,vt: quia apparet
lapides iniftiiisvarietate colorum
quos vocant fucum
Agathes, vbifaciunt
& vn
fitate præfcribebat. Reliquis dein vndecim menſibus quief dulatum mare , & natates inſulas,& omne genus imagines
cebant hi ab armis , & alijtotidein in locum fuccedebant vlerò innacasquaſipenicillo expreſſasvidere eſt, quæ fucum
polt fingulos quoſquemenſes . Hacratione nec grauis cui faciant iinponantque etiain occulatiſfimis.
piam eratmilitia , nec admodum ſumptuoſa , licèt fine iti D
pendiis militarent : Marmor Parium .] Hebraicètantum eſt marmor , ſed ixx. &
:neque præpediebat rei domeſticæ auc Lacinus, exponant quale fueritmarmor, adiecerunt epitheton
propriorum negotiorum curationem ; cùm facile cuique Parium , ab inſula Paro,vna ex Cycladibusfic dictum : quod
ellet, vno meneper annum domoabeſſe , & fub fignisære album erat, & cæteris marmoribus præcellebat.
proprio degere. Interim regi proſpectum ſemper erat de re .* .3.Excepris his. ) Seu præter ea, que ex variis bello ſuba
centi & tamen veterano milite ; & quidem adeò nuineroſo , Etis prouinciis ſepoſui, in fabrica edis fande,quæ ſunt vt mi
ye quibuſvishoftibusreſiſtendo effet :nam pro multitudine nimuin auritalenta centum millia ,decuplo plusargenti, vt di
hoftium
poterat qui velletmillia ex fingulis pro rata claſſi Etum c.2 1.y.14.Inſuper in eandein domum templum Dei mei
buscuocare : quin & poterat ,fi opus effet, in fingulis claffi demeo peculio , id eft ex priuatis theſaurismeis, dodecem alia
bus numerum duplicar e vel triplicar e. Principe s qui præ
erant hiscurmis menſtruis, noininatim hîc recenſentur vſque millia putoprobatiſſimiex
talenta auri ſat adhuc proſpectum a Neque his
infula Ophir.neceffariis tan- 4 a. Par.8.
templi,
tis theſauris
ad 1.16.& habebant finguli vicarium vnum generalem ,qui quod Deo opt.inax,maximè ſplendidum conftruendum eft,
abſente vel' impedito principe præerat toriilli exercitui. Es ornamentis. Idcircò deſidero, vt & vos principes populi de
hoc eft quod v.4 ,dicitur ,post ſe alterum habuiffe : & v.7. poft veltro peculio , quantum cuique (ponte libuerit, in id confe
eum fuiffe .
ratis , & liberalimanu Domino offeracis. Obtulerunt ergo hi
V.16. Porrò tribubus præerant alij, quimox recenſentui . Hi principesde ſuo finul omnes.
erant iure primogenituræ principes finguli fuarum tribuum . V.7. Auritalenta quinque millia ; -olidos decem millia,& c. ]
Atquimilitiæ præerant , deſignabantur à rege pro robore , Vide quæ dixideponderibus,b Porrò perprincipes posſeſſiooum b In Prologo
prudentia, experientia & talento cuiuſque.
regis intelliguntur præfecti gazæ regiæ præpoſici agrorum ,menis,
4.2.3. NolmeDauid numerate Ifraëlitas à viginti annis inf .. vinearum & gregum regiorú de quib.ſup, c.27.v.25. & feq.
rius.]id eſt,qui nondum eſſent viginti annorum : quia hi,vti
hebraicè,
Simplicitas,animi,
Ý . 17.candorein rectitudo ; græcè, juftitia;de.,
dixerat,ſeu promiſerat, Dominus, erant multiplicati quaſe ſtelle fignat & rectam puramque intentionem
Calia hoc est; innumerabiles , ſeu qui præ inultitudine nume quæ à Chriſto vocatur sonlusfimplex,Matth.6.v.22.
7.12.Tass
 Commentarius in
132
V.21. Taurosmille,& c. ] Refer non ad fola holocaufta, quæ
proximè præcedunt , ſed ad omnes vičtimas Domino die illa
immolatas, vt antè dicitur, v.g.in hostias pacificas, quæ non to- A timum Pontificem ,qui à Saule tyranno potiùs quàm rege in
tæ igniabſumebantur, vt fiebat in holocauſtis led proma
iori parte cedebantofferentibus in epulum : Vnde & hîc ſub
ditur,victimas illasabundantiſſimè fuiſſe in omnem Iſraël, id eſt,
omni populo quitum conuenerat, abundè ſuffeciſſe,ſcilicet
ad W.22. epulum .fecundo Salomonem . ] Prior enim vn &tio ,
lautuinDmizerunt
quæ ad preces Bethſabee facta fuerat in Gihon ,3.Reg.i.v.45 .
tumultuario & fubitaneo opere & coram paucis facta fue
rat. Itaque conueniebat, eandem publicè & folenniter in
ſtitui totóque Iſraële præſente & conſentiente iterari.Eadem
LIBER SECVNDVS
CAP v T I.
oblatismillehoftiis à Salomonein Gabaon , Deus illi nofte apparens
optatam donu: fapientiam , cum immenſis diuitiis engloria. Nuo
meruscurruum eius con equitum .
Ý.5. LTAR E Moyſis aneum requiſiuit Salomon
adeundo illud in Gabaon , vt fuper eo fa- B jus vtroque : téxit tabulis ligneis abienus,ſed immixtis iaqncari
crificaret Domino.
Ý . 10. Di ingrédiar eg egrediar coram populo.]
ſcilicet yt regem decer. Ea phrafiexplicant Hebræi omne
genuspublicæ actionis & conuerfionis.
$ . 3. Coram tabernaculo fæderv . ] Hebraicè , de coram taber
narulo 1 x x . à facie tabernaculi. Nam tabernaculum fæderis, vt
ç dicitur v.3. non erat tum Ierofolyma, ſed in Gabaon , vnde
Salomon redibát.
15. Sycomorus, arbor eſt Palæſtinæ familiaris, plebeio
rum ædificiorum fabricis fubferuiens , parum ad firmitatein
& fpeciem idonea :vfitata tamen ,quia exiguo parabatur im
pendio. Opponitur cedro, nobili ſpecioſo & firmoadmodum
ligno, principium regumque palatiis adhiberi conſueto .
9.16 . Adducebantur Saloinon equide Ægypto , de Cou.]
Cum enim in Iſraëlitide terra pauci ad id tempus equipro
crearentur, neceſſe fuit vt Salomon ,fi quos præftantes opta
ret,aliunde accerferet. Ægyptum verò pluriinis ac genero
fis equis abundaffe,vel ex illo Cantic.i.v.8.colligere eft,vbi
cùn ſponſæ fux robur egregiun depingere vult, comparat
illam equitatuifuo in curribus Pharaonis regis Ægypti.
Porrò Cos , hebraicè Kuch ,non eftGon Luſitanici imperij
in India Orientali caput , vt Nonnemo foinniauit : nimis
enim difficilis & ſuinptuoſa vectura fuiſſet è regionibusvf
que adeò remotis. Sed fi proprium elt ciuitatis nomen, eft
emporium particularealiquod velÆgypti,velÆgypto con
fine fic nominatun :ita Mariana. Sin veròappellatiuè ſuma
tur; (nam Hebræum Kuch ſignificat congregarionem :)tum em
porium in genere denotabitad quod mercatotun congregario
vndique confluit : eritque ſenſus, quòd ex Ægypti emporiis
..
equiinaxiino numero Ieroſolyınam Itato certoque pretio ad
Salomonem quotannis aut quotmenfibus adduceretur.
CAP v T II.
Decernit Salomon pro templo ftruendo architectos operarios: tran
ligit cum Hiram rege Tyride, perito artifice tranſmittendo, ligniſ
quead templum neceſarius.
7.2. Vmerauit non de Ifraëlitis, fed de profelytis, vt dici
Videdicta 3. Regum 5. V.13. Præpofitos. ]Hebraicè menazeah , D
quod fæpe poſitum habes in titulis pſalmorum. Ethinc pa
tet,nihil aliud ibi deſignare , quàin prepoficum vel prefeclum
cantorum .Porrò dicuntur hîc operibus Salomonis præpoſiti
fuille 3600. cùin 3.Regum 5. v.16.vbide iiſdem agitur,non
numerentur niſi 3300.Reſpondeo, ibi prætermiſſos fuiſſe pre
poficosſuperiores præpofitorum inferioruin : qui erant trecenii &
hic ſupplentur.
V. 13. Hiram patrem meim . ] In Hebræo. Chaldæo & Græ
co eft, Hiram patrismei, ſupple ſeruum vel architectum .Quo
modo autem ( vt Noſter vertit interpres ) eundem Hiramum
poſſit etiam yocare rex patrem ſuum , dixi3. Regum.7.v.13.
CA PVT III.
Conſtruitur templum cum porticu , do duabus columnis aneis ante
fores templi.
y.1.
monte Moria . ] Ibi Abraham oliin obtulit filium
IMfuuin .Genef.22.v.14 . eratque ex aduerſo moncis Sion , lo nullus alius elfet locus in quo turè ac religiosè poffent « Num .17.
in quo arx conſtructa fuit. Area Ornan erat in monte Moria, vt
dixi 1. Paralip.21. V.25. Erat verò .
V.3. In menfura prima. ] id eſt, ca ſpeciemenſuræ qua pri
Lib . I. Paral.
opera eciam Sadocum folemniter inunxerunt in ſuminum Pon
tificem , fortè ne quis locus eflec cauillationi, non elle legi
truſus eſſet in munus ſibi non debitum , vepote viuente legi
timo pontificatus hærede Abiatharo , Pontificis tum defun
Ati filio .Etveriſimile eft,Abiatharum eiufque regraces Ipar
fiffe eiuſmodirumores fub id maximè tempus publici ſchif.
matis, quo alter Adonie, alter Salomonipalån fauebat. Vnde
Salomon, qui ſuggerente Dauide iam tum decreuerat ex au
ctoritate Abuatharum , ſolùmque Sadecum eiuſque polteros
pontificatui adhibere , ne quis exincepsde illius vnctione
ſcrupulus cuipiam inhæreret, voluit eandem hac occaſione
corain vniuerſo Iſraële ſeu iterari, ſeu comprobari.
PARALIPOMENON .
mòtabernaculum àMoyſe conſtructum fuit.Cùm enim pro
greffu temporis & cubiti,e palmi, & aliæ menfuræ inutentur,
Salomon in templo ſuo conftruendo voluit vti eâdein pror
ſus cubiri inenſura qua Moyſes vſus fuerat , ſed duplun ou
merum cubitorum adhibuit, vt dixi 3. Reg.6 . vbi vide reli
qua huius capitis.
V. 5. Domum maiorem ( pucà Sanctum , feu , Sanctuarium ,
.] quod inedium eft inter porticum & Sanctum ſanctorum ) & ina
bus cedrinis, vtdicitur 3. Reg.6.v.9 .
Aurum obrizum ex S. Hieronymo quidam putantdictum
quaſi Ophirizum . Videinfrà c.8.v.18.
Ý.15. Dicascolumna.. ] Itta defcripfi 3. Reg.7.v.15.& feq.
ỹ 16. In oraculo. ] Pro ficutin oracuio. Ita Mariana & S..
CAPVT I V.
Altare holaucauſtorum aneum , mare fufile, dene concha enea,dena
candelabra aurea, menfa ,phiala , o cateva ſupellectilia ſacra .
Ť.2 . Vniculus triginta cubitorum , & c . ] Ideſt circulus ſeu
Femei
peripheria maris ænei erat triginta cubicorum ,nem
pe triplo maior diametro eiufdem ; ita l xx.
V. 3. Similitudo boum , & c . Id eft præter 12. boues , quibus
tanquam fulcrismare inſiſtebat,erant in anteriori partema
ris, ipatio decemn cubitorum , ( quæ erat tertia pars periphe
riæ maris)alia capita boum prominentia : fortè per illa,tan
quam per epiſtomia aqua educebatur. Erantque hæc duobus
C verſibus. Hebr. & lxx . duobus ordinibus, diſtincta, vno infra
labium ,altero verſus fundum . Hæc capita erant fuſilla,he
braicè fuſa in fuſura eius , ſcilicet maris neque eniin erant
ſeorſim adjecta , ſed ſimul cunmari ex eadem forma pro
dierant.
¥ . 9.Bafilicam grandem . ) Hebraicè & græcè, artium ma.
gnum , ſcilicet pro populo porticibusvndique circundatum .
Ý . 13.Malo ranata quadringenta. ] Quomodò ergo cap.3.
V. 16.tantùın dixit centum malogranata ?Refpondeo , Quater
ni erant ordines malogranatorum , bini in fingulis columnis.
In quoque ordine erantcentum malogranata : vel, fi præcilu
visnumerum monaginta ſex, vt dicitur Terem .52. V.23. At 3 .
Reg.7. v.20 .dicuntur fuiſſemalogranaterum ducenti ordines in
vnoquoque capitello. Reſpondeo .Per ordines ibi intelligun
tur areola velannuli , reticulato opere confecti , & ordine in
orbem difpofiti, qui in fingulis capitellis erant ferè ducen
ti, in quibus totidem pendebantunalogranata.
V. 21. Florentia.]Hebraicè, florés; nempe opere fufili imi
tabatur flores liliorum , veletiam alios.
CAPVT V.
Illatisin templum vafis facris , varüſque donariis, arca ſolemniter
in Sanctum Sanctorum inducitur. Et gloria Domini impler
templum .
3.Reg .
8.v.8.Similimodo dicitur Cum eminerint vectes, & C .
non à Sancto ſanctorum . (nam inutus interiectus id impe
diebat, fed ad ipſa arca , vtpotè multò longiores quàm arca :
erapparent ſummitates féu capita corum foris San & uarium . He
braicè,ex ſanctuario non apparebant vltrà , ſeu magis vltrà ex
trinfecus, id eft extra locum oraculi, putà ab iis, quipaulò re
motiùs itabant ab oftio , quo ex Sancto ibatur in Sanctum
fanctorum . Vult dicere, vectium arcæ extreinitates illis fo
lis confpicuas fuifle qui ad ipfum oraculi oftium propiùs
accefliſſent, non item iis qui paulò remotiùs conftitiffent.
Ita Sanctius.
¥ .10. Nihilque erat aliud in arca, niſi dua tabula lapidez . ]
Nam licèt à cempote Moyfis huc vfque dum in tabernacu
reponi , virga Aaron a que fronduerat,en vrna b aurea cum man V. 10 .
6 Exod . 16.
na, Deuteronomium Moyfis repofija fuerunt, vel intra Arcam v. 33.
( vt inſinuat fanctus Paulus ad Hebræos 9.7.4.& docet.S.Au S. Aug q.sos
guftinus,
1
Caput VI . VII. & c.
in Exod.S. Th. guſtinus, S. Thomas , Theophylactus , Oecumenius,Arias cabatur Berenice ; à regina fic dieta : hodie Suez nominat 133 ur :
Theoph. Occ. Montanus, Salmeron & Sanctius:) vel faltem ad latera arca Turcis & Perfis .
& Salm .in cps
ad Hcb.cap.9. (vtde Deistronomio diſertè iuſſit Moyſes , Deuteron . 31. V.24. А
Arias in App åtenent Liranus, Abulenſis, Cajetanus. Burgenſis,Ribeira, * .18. Miſit eiHiram naues. ] iftic in ora maris Rubri fa *
lib.de Siclo . Azor & alij.) tamen , ex quo conditum fuic ſtabile tem bric ataseinvelin coëm
lic claſſ ptas
Afion .Neq
haber : hæc eninièexport
ue eniin marubus Tyri
i Medi tran
terr ſtu
aneo
Lisan& Abul. plum , & in eo varia ad lacus vtrumque gazophylacia , in mare Rubruin ſeu Erythræum per tanta locorum fpatia
Abud, hic. transferri debuiſſer , fed & Tyro miſit ſolosnarias (uos, qui in
Caiec. & in quibus res illæ ſacræ pollent commodè decentérque ar
feruari videntur ab arca femotæ , & in vicinum aliquod claſſe Salomonis eius fumptibus in Idunxa, ad litus maris
ad Hebrzos conclaue traductæ . Sanè de libro Deuteronomij con Rubri ſeu conſtructa fe coëmpta, vna cum ſeruis Salomonis , in
35 c.9. Ribeira ftat,paucis pòlt ſæculis , inter alios templi thefauros fuiffe Ophix nauigarent.
le 1.2.de Tem- repertum.2. Paral.34.V.14.vbi Helcias facerdos cùm effirretur pe
10 Gnaros mars .] imò primos, vt creditur, inuentotes reinau
ploc.2..6.47
10.1.1.6 Azor cunia,qua illata eft in templum Domini,dicitur reperiſſe librum le ticæ . Nam tefte Tibullo :
.
gis Dominiper manum Moyfi.
Ec Pompo ratem Mela
Primanius traderPhoen
ventisdicit Tyrus.
e doctaices ( qui iidem funt cùm
V.11. Necadhuc in illotempore encæniorum , vices por ordo ir ,
der ſacerdotes diuiſuseras.] Hæbraicè,non obferuabatur.Nempe Tyriis & Sydoniis ) primos artem nauigandi cominentos
confluxerant non ij foli quibus ininiſterium ea ſeptimana ede. Sed de hoc fufiùs Sapientiæ 14. v.6 .
incumbebat ) neque enim hi fuffeciſſent , ſed omnes quot In Ophir.] Quidam per Ophir pucant deſignatam Zophalem :
quot ex toto Iſraële haberi poterant. Quod idein mox de quidam Angolam in Æthiopia : quidam Hiſpaniam : plures
Leuitis & cantoribus ſubiungit. Cætera huius capicis vide Peruanum regnum in India Occidentali haud ita pridem ab
3. Reg. 8 . Hiſpanis detectuin : ita Vatablus & AriasMontanus. Et his
fauere videntur Hebræa & lxx. lib.2 . Paralip. cap.3.verf.7.
1 Ć À P VT VI. vbiproeo quod Vulgatus legit,Aurum erat probatifſimum ,ipſi
habent, aurum erat Parvaim . Sed ibi non eft ſermo dehoc
Rex Salomon populopublicè benedicit,'Deóque gratias agit de promiſ auro ophir , fed de auro quod Dauid è vicinis gentibus bel
Jos olim Dauid factis iam opere completis : orat enixèvi populiin B in thefauris reliquerat.
collegerat, & filio fuo Saloinoni
lo ſubactismaxima copia
2 templo precan :is vota ſemper Deus exaudiat.
9.13. ' Ecerat Dico ego per Ophir veroſimillimè defignari auream Cher
'con ham , ſcilicet in vlun ſuggeſtus. Niſi malis de matram , in India Orientali , ita Iofephus, S.Hieronymus, Ioſeph.fup.
mn theatro regio id interpretari quod 4. Reg.16. v.18. muſach Gaſpar Varrelius, Sanctius, & alij plerique. Fauet huic ſen- Hieron,ep;
ſabbathi vocatur. In mediobaſilicæ, id eft in atrio populi , vt tentiæ Primò, quòd circaea locaputetur habitafle Hevila fra- oarel.la
c.4
dixi .v.9 .
.28. Ærugo propriè aris rubigo eſt : agrugo , vitiuin coloris terOphir, circuit rerraverf.29
G.inges qui Genef.10. .vbi
Heuillach . Gen. fuuius Philon
elt verſic.11.
enim 2. ſeu
Deinde
in homine , quod iteritia dicitur, ab axri colore ſic nonina clallis Salononis ſoluebat ex Aſiongaber portu maru Rubri, vi
tum . Sed vurumque hic proſegetum vitio poni videtur ; LXX. ciniore Indiæ Orientali & Peguano regno , cùin Peru toto
tamen vertunt, aris corruptionem eór icteritiam .
5:41. Conſurge Demine in requiem tuam , id eſt, hîc requiſce: coelo
quia nequeinde diltet,
Salomonisvtpate t intuen
teinpo ti mappam mund
re nequemultis i. Tertiò,
poftfæculi s ex
in templo hoc, quod elegiſti ve in eo requieſceres, Tu og rita plorata fuit à quoquam noſtri orbis regio Peruana propter
fortitudinisius. ] Sic vocat,ob miracula Itupenda, quæ ad ar Zonain corridam interiectam , quæ ſuo ardoreadicum ad yla
u cæ præſentiam iacta lunt aduerfus Chananæos , Phili teriora præcludere putabarur. Quartò , quia non in Peru, ſed
Nhæos & alios hoftes.
in Pegu
Sacerdo!estuiinduantur ſalutem . ] id eſt, à te ſeruentur. Pſal. Ophir vnàreperiun
cum auro ea omnia
turobriſo quæ hic
ſeu ophiriſo ad Salomon
aduecta dicunturemc. ex
9.:
US 131. verf.9. Induantur iuftitiam , id ettfanctitate & innocentia
2 vitæ floreant. verſ.21. putà ebur,fimia, pawi,gemme,aromata , ligna odorata .De
nique Maffæus tradit , Peguſios ſtirpem ſuam referre ad exu- Maff,l. 16
\ .2.4. Neauerteris faciem Chriſti tui. ] id eft ,meiqui Chri les Iudæos , qui ad aurifodin as Ophir à Salomone damnati Hift.Indo
ſtus, id eft in regem vnctus ſum . q. d . Ne repellas preces fuerunt.
meas ; ne patiar à te repulfam .

С CAP v T IX .
10 Ć AP v T VII.
} Aduentus regina Sabe. Prouentus anni Salomonis. Haſte ; ſorita ;
igne calitus demiffo abfumuntur parata iam ſacrificia. Dedicatio omniáque conuinij vaſa suren . Solium eburneum aureo interie.sa
1. templi diebusſeptem celebratur : die octauo fit collecta. DeusSø tum . Mors denique poft annos regni40 .
1. Lomoni reuelas, ſe ipfius orationem exaudiſſe.
V.S.
I. Erus eſt ſermo quem audieram de virturibus tuis.) He
r Aiestas,hebraicè & græcè gloria Domini. ] ſcilicet
S. concernentibus. fic etiain legitur 3. Regun 1o. verfic.
maieftatem repræfentabat. >
& 7. vbi omnia quæ reginam Sabæ ſpectant , fusè ex
7.6. Sacerdotes ftabant in officiis ſuis. ] Hebraicè & græcè,
.‫ܐ‬

n percuftodias (uas: nempediſtribuciper turmasſuas fungeban
tur ſinguli officiis fuis. Similimodo Leuita itabairt in organis
n carminum Domini, id elt, cum inſtrumentis omne genus inu
1 ficis, quibus canebant per maniu fuas , id eltmanibus & ple
etris pulſantes pſallebant carmina in honorem & laudem
Dei à Dauide compoſita.
V.8.Fecit Salomon ( olemnitatem in tempore illo.] Id eft,peracta
dedicatione templi per octiduum , celebrauit confequenter
alio octiduo feftum ſcenopegiæ, quod eodem illo menle ce
lebrari debebat . Hæc & reliqua huius capitis explicui 36
Reg.8.v.2 . Vti & collecta, Leuit.23.V.36 .
leh
CA PVT VIII.
Etiam fibi nouum conſtruit palatium Salomon , variaſque exadifitat cia
'C. ciuitates : reliquias Gencium facit lſraëlitributarias : ftatu ho
e Locauſta nonsine o fumptu regis offerenda decernit : ſacerdotum
2: ac Leuitarum miniſteria iuxta deſignationem Dauidis ,conftituit:
e: mittit claſjem in Ophir, vode plurimum ipſo Auri.
- V.I.
o remotiorunmarium nomina neque nota,neque audita ipſis;
Expletis viginti annis,poftquam edificauit.]1XX.in qui
O hinc factuin , vt quodcumque aliud mare, etiam Oceanum ,
V. 2. Ciuitates , quas dederat, id elt reddiderat, Hiram Salo
ùs moni. ]vtdixi 3.Reg.9.v.13.vbi & reliqua vide huius capitis.
IL 1.4. Palmiram . ) Sic à Græcis vocatur ciuitas ſita ſupra
Syriam fuperiorem itinere duorum dierum , vniusab Euphrate.
]
:
poſui.
V. 16. In armamentario, quod erat confitum nemore. ) feu cir
cuindatum nemore , id eft , in domo falius Libani, vt vertunt
Lxx. ibi enim erat armainentarium Salomonis.
Nota . Pro trecentis aureis, quibus fingula ſcuta hic recta
dicuntur ,, 3. Regum 10. verf. 17. habes tres libras ſeu minas
auri in Hebræo & Græco . Nempe mina continebat cenikm
drachmas feu aureos.Sed interpres Latinus cùın dicit, crecer
tas fuiſſeminas; perminam intelligit ficlum .Quomodo & Io
ſephus nomen mine vſurpat, cùm dicit Iofephum à fratribus
venditum Iſinaëlitis pretio vigintiminarum , id eſt liclorum
argenti.
Ý.21. In Tharſos. ] Intu filios Tauan Ġen.19 . vnus fuit no
Dinine Tharſis, qui in diuiſione gentium fortitus putatur eas
inſulas, quæ à Cypro ad Orientaleon & Aquilonarem plagam
ſpectant : quibus
tota dicta nomenquaſı
fuit &Tharſis, indiditTharſis:
ſuumregnum Tharſis.& Vnde Cili
primaria
Ciliciæ vrbs fita in littore maris , nomen illud retinuit, di
Eta Tharus: vtex 2. Iudith , & 2.Machab. 4. colligit San
&tius. Porrò ab inſulis illis Tharſis etiam mare vicinuin
eodem nomine vocatum eſt Tharſis.Quodmare quia Hebræis
ob frequentia commercia erat notiſſimum , aliorum verò
vocarint Tharſis : & fimiliter ignotas fibi infulasmari inſtar
Ciliciæ adiacentes vocarint Tharſis , ſicut & Latini nomen
Ponti, quod eft proprium maris Pontici, commune fecerunt
cuiuis étiain alterimari, & Indias vocamusnon eas folas re

Vnde oriundus Odenatus Palmirenus, Zenobiæ maritus , in giones, quas Indus fluuius perluit , ſed & qualuis alias no
Il hiſtoria Romana notus. Hæc', telte Ioſepho , à Syris vo Itro hemilphærio oppoſitas & Mauros dicinusnon folos ex
cabatur Thadamora , & in Hebræo & apud 1 x x. eft Africa Mauritanos , fed & quoſvis aliosMahometanos,
Thadmor .
Joſ eph,1.S.
Aniqu.Sozi ga Y. 17.Po Abiit Salomon quorun propria nomina nos latent. Similimodo factum ,
ber. ] rtus eft in dorf,ovel marper rutrivelteper
is ſe, mporſuos,
L in Afor v & vt Hebræi regioni Ophir , fibi minùs adhuc notæ , no
i S. AND e olephi o
Inc. Tirini Tom , I. tum fibi Tharfis nomen inderent , Y5 2. Paral. 29. verf.36.
м
 134 Commentarius in Lib.II. Paralip .
& omnes fimiles inſulas ſibi ignotas , & omnia maria ,
quorum peculiare nomen ignorabant , Tharſis vocarent.
Hinc Pſalm.47. Iſaiæ 23. Ezech.1.& alibi, vbiNofter,nunc
names Tharſis nunc naues mares vertic , in Hebræo vbique eſt A conferre,& conſpiraré contra Abiam . Sed vr carcerem hunc
naues Tharfis.
CA PV T X.
Filius een ſucceſſor Salomonis Roboam ſpreto ſeniorum confilio,inne
nili faſtu populum contemnens, diſcindie regnum Iſraëlis in duas
partes : ipfe non niſi duabus, reliquis decem tribubus leroboam
imperar.
Ý.4 . Ater tuus Salomon duriffimo iugonospreffit. ] Non fue
fuerat vectigal : tum quia ad templi & regiæ domus fabri
cain Ifraëlitici imperij præfidium atque ornamentum , deni
que ad communes & publicos ac neceſſarios vſus impendi
videbant. At cùm fub excreina illius tempora fuaspotiùs
bus deficatè ac faſtuosè alendis extortam à ſubditis pecu
niain impenderet; id ferre vlerà populusnec voluit, nec va
luit, & Salomoni quidem non nifi'obmurmurare quotidie :
Roboamo verò palàm quoque obfiftere , ac niſi imınanes
illos & impudicos ſuinptusminuat , obedientiam denegare
aufi ſunt.
¥ .14. Pater meus cecidit vos flagellis , ego verò cadam vosfcor
pionibus. ] Prouerbiali ſermone ſignificat ſtultus Roboamn , à
ſe populum multò quàm à Salomone duriùs affligendum .
Nempe videri voluit ad minas ſubditorum impauidus , &
potius ininari ipfis & inſultare , quàm obſequi & delinire.
Vnde comprobatur veriſlimum fuiſſe illud Eccli.47. V.27.
Dereliquit poft ſe Salomon de ſemine (sio, gensis ſtultitiam , eg im
minutum à prudentia Roboam , qui ftulto confilio ſuo gentem ſuam
auertit à ſe : & propterà 2.Paral. 13.v.7. dicitur rudis fuiſſe &
corde pauido :nam li generoſo & forti animo fuiffet,puerile
coætaneoruin ſuorum confilium fpreuiſſer & repuliffet & ſa
nis ſeniorum monitis acquieuiſſet. Porrò natus erat,Roboam
inatre Aminonitide , quæ Naama dicebatur , ita habetur 3.
Reg.cap.14.verf 21.
Nota , ſcorpiones hîc vocari plantas fpinoſas, vel etiam lo
ra quæ aduncis aculeisſeu ſtimulis armantur ſicurſcorpius,
& ita corpus pulſant, vt etiam lacerent ac diſcerpant , & in
hoc à flagellis diſtinguuntur , qualia ſunt nuda lora , vel
taurex , vel virgæ ex lentisfeu arboruin ſeu fruticum ramis,
quibus corpus folùm pulſatur feu tunditur, non verò etiam С progreffum , & quidem tam mari quàm terra pugnando vin
Calumella diſcerpitur. Vide Columellam .
1.3.0.1 Osde
vicibus. *.15. Erat enim voluntaris Dei. ] Hebraicè, crat caufatum à
Deo ; nempe pernittente Deo , nec iinpediente culin poſſet,
vecordiam & ftultitiam Roboam . De quare fufiùs egiGene
fis 45. vbi Ioſeph dicit, ſe Dei voluntate venditum fuiíſe à
fratribus ſuis.
CA PVT XI.
Roboam , dum vult armis integrum regnum paternum recuperare , à
Deo per Prophetam Semeram inhibetur . Interim ſacerdotes ac Le
uita,plurimique aliy ex decem tribubus Ierofolymam confluune
deſerto leroboamo. Rotorm ex pluribus uxoribus plurimas proles
gignit.
V.1. Leftorum atquebellancium . ] Id eſt ſelectorum bellato
W.11. Pofuit in eis principes. ] Hebraicè , ducesmilitares
nempe , cum iuſto præſidio, aduerfus recentem , vicinum ,
n
potentéinque hoſtein Ieroboamum Vnde & de ſufficienti
commeatu frumenri, oiei vini, itémque de armamentariobe
nè inſtructo proſpexit fingulis vrbibus, nempe limitaneis : vt
ſi qua ſubito ingrueret obſidio , autvis hoitilis, reſiſtendo
effent.
V.14.Eà quòd abieciſſet eos Ieroboam ,]ſcilicet à inunerefacerdo
tali & Leuico . Cùm enim nollent ipfi ſacrificare ſeruire in
idolis,neque Ieroboam permitteret eos Ierofolymnam adire
ad facrificanduin aut feruiendum vero Deo ; fiebat vt omni
prorlus facro munere priuati manerent. Maluerunt tamen
proprias ſedes & vrbes relinquere , & ad tribum luda tranſ.
migrare , quàm facris ſuis functionibus ita priuari. Vide 3.
Reg.12.v.31.Hi verò transfugæ .
9.17, Roburauerunt Roboam per tres annos. ] q.d. Hocyndi
que tam multorum piorum accurſu factum eſt', vt ftarer in
auita pietate & robore regnum Roboami , faltem per tres an
nos,in viis Dauid, g Salomonis, fupple, priuſquam hic in ſenio
peccaret.
* .22. Conftituit Abiam in capite. ) id eſt, caput & primum
ſeu ſupremuin omniun . Neque enim eratmaior natu ,fed ob
fingularein illius prudentiain prætulit illum parens reli
quis omnibus filiis fuis, qui crant numero 28. Et ne quod
ab his periculuin ipfi creari poſſet , en nouum tyranni in
uentum .
9.2 3.Posentior ſuper omnes filios eius.Jſupple , vt effet Abias:
id eft,vt connode præualeretomnibusfratribus fuis, captiuos
conſtituit,Hebraïcè diuifit,Roboam omnes filios ſuos ſeorſun
in cunctus finibus luda Beniamin ,d in vniuerſis ciuitatibusma
ratis, quaſi in honeſtis carceribus, nempe ne poffent capita
calamitatémque ex parte leniret,regia munificentia abunda
ciffimè proſpexit omnibus de alimentis, cæteriſque neceſla
riis,adeóque & de vxoribus, quot & quales vellent ; Hebrai
cè >, petiuic ipſis turbam vxorum Nempe diligentia magna
opus erat , forſan & ingentidote , vt tot nobiles ſponſæ &
regio thalamo dignæ reperirentur , quæ cali carcere con
cluſis iungi vellent.
CAPVT XII.
Poft tres annos Roboam ,delapſi in idololatriam etiam Iudai, quiniº
anno regni eius ſpoliantur à seſac rege Ægypti, do fiunt illiſeru ;
ac tribuiarij, Mortuo Roboamo ſuccedit filius Abias.
Efac rex Ægypti,vigefiinæ primæ dynaſtiæ rex quintus:
qui
nunc Sebacus , nunc Aſychis vocatur :ab Euſebio & LXX. Su
Sachis :ab aliis Oſochor. Ioſephushuic Seſaco illa attribuit quæ Euſeb. in
Herodotus,Diodorus Siculus & alij Sefoftri,nempe,fi quando Chronico.
nactus eller in bello aduerfariun regem imbellein & timi- Horadit.2;
duin ( qualem certè nactus eftRoboamum , telte vel ipſo lyſeph 1.8 .
B filio eius Abia, cap.feq. verſ.7. ) eo deuicto ftatuain ſeu mno- Antiq.c.4.
numentum erigi iubebat,in quo muliebre potiùsaliquid ap
pareret, quàm virile : vt pofteris palàm faceret, ſe cum.mu.
liere potiùs, quàm cum viro certamen habuiffe.Reges item
quosbello fuperarat ſolebat ad currūſuum triumphalem iú
gere,vt inuſitata illa pompa ſe fuprà reges effe,imò fupra ho
inines,declararet.Tale quid Roboamum à Seſaco paſſum elle
non inſinuat ſacra Scriptura, fi tamen paſſus eft, extremæ id
illi ignominiæ fuit.Etvnde alioqui tam vile , tam ſordiduin
illi deinceps nomen radis di panidi cordis, etiam inter ſuos, vc
non vereatur filius eius & fucceffor Abias id publicè paren
ti approbrare ? Et ſicut tyrannus Seſacus pactis conuentis,
quibus Roboam ſe illi ſuoſque dediderat, & faluis omnibus
fortunis ftipendiarios fecerat , barbara fide non ftetit , ſed
theſauros templi & regis funditus expilauit;ita etiam potuit
eâdein perfidia circa publicam ignominiam regi, vt pauido
nimis, & pufillanimi inurendam aliquid feuerius ftatuiffe.
Expilatâ Ierofolyma,dicit Iofephus regem Ægypti domum
ſuain reuerſum eſſe. Sed hoc Scriptura non indicat, & He
rodotus ac Diodorus ajunt, ad reliquam Aſia expeditionem
cendóque , vltrà quam pott Alexander Macedo attigerit,
perueniffe.
. 3. Troglodite. ) Hebraicè Suckiim , id eft tabernacula in
colentes. Sunt verò Arabes , qui in tentoriismore Numida
ruin habitabant,nullam certam ſedemn yſpiam figentes.
V.7. Non ſtillabie furormeus, ] ſupple, ampliùs velvlteriùs.
Exemplum citò conciliati & placatiDei.
V.14.Non praparauit cor fuum , ] ſcilicet, per idoneam poe li
nitentiam :etiam poittanta flagella manu regis Ægypti im
inilla.Quod ett extreinæ impoenitentiæ non obfcurum indi
cium , vt putat Abulenſis. Etfortè quod fupra dictum fuit,
verf.6. & 7.Confternatum humiliarúmque fuiffe ,non niſi ex ſer
wili timore poenaruin incurrendaruin fačtum fuerat : aut, fi
ſeriò tum poenituit,non vltra abitum Sefaci regisÆgyprij feſe
extendit pænitentia : vt in ſimili dixi de Achab rege Ifraël,
Regum 21.7.24. & 25.
CAPVT XIII. CO
Abias rex Iuda de leroboam rege iſraël nobiliffimam refert victo THER
riam , cafis quingentis millibus Ifraëlitarium , multiſque capris
D ciuitatibus:: ex 14. vxoribusprolesprocreat38.
V. 2 . Ich ria filia Veriel. ] Lxx .Maacha filia Abeſſalom , &
Michel
ita legitur 3.Reg.I 3.V.2.Erat enim etiam Abſalom
binomius , pro more gentis & temporis iftius.
¥ .4. Sterii Abias ſupermontem .] nempe,vtex edico loco me
liùs yndique poffet exaudiri eius oratio, qua conabatur per
fuadere fequacibus Ieroboami, vt eo relicto ad antiquam
religionem , & obedientiain legitimifui regis redirent, ſub po
derentúrque rurſus imperio polterorum Dauidis , cui Deus 31,
regnuin Iſraëliticum dedit in pactum (alis, id eft pacto æter HATE
duraturo hoc b
num
non fuerit . Quòd
curze Roboamo verò
parenti diuulfione
, factâſuo Iſraëlis à Iuda,
vt diuulſas partes qua
cumque demum via iterum coadunaret;id ftupori & ruditari opet
illius, & cordi nimis pauido adſcribendum , nec fibi iam
Esercia
fraudi eſſe debere ,cui & ſat animi confiliíque ad id tentan
dum & fat virium eſſetad cogendum vel inuitos.
7.9. Quicumque initisuerit ( 1 xx .impleuerit, id eſt conſecra .
uerit ) manum fuam in tauro de bobus ;Hebraïcè , in viculo filio
bouis , dooin arieribusſeptem ,fit facerdos. q.d.Non niſi falfi ſacer & ini
dotes apud vos ſunt, ficut non ſuntnifi falli dij ; quid ergo
vobis præfidij ab his fperandum ? Eodem ſpectant cæremo quan
niæ , quas dicit illibatasà ſuis obſeruari.
$ . II. Proponuntur panes in men los mundiffima:éfique apud
nas
 Caput XI.V. XV. & c.
Flos tandelabrum aureum , ö lucernæ elus. ] Ex hoc loco, & quia gið eft crans Daroma,id eft, ad Auſtralem plagam 1 Mar5
, à3 ela
deinceps nunquam niſi yniusmenſæ , & vuiuscandelabrific in finibus Iudææ , vbinunc Eleweheropoles,diſtans vigintimil
Tornicl. s. mentio , colligit Torniellus , Sefacum regem Ægypti , cùm A libus. Erátque olim terminus Chananæorun ad Auſtralem
zlate, ando expilaret thelaurostempli , ex denismenſis; & denis cardela plagam , & metropolis Palæſtine ; Scriptura ponit eam inter
42.
bris, quæ rex Salomon in templo collocarat, b non reliquiſſe Cades & Sur, hoc eſt inter duas ſolitudines, quarum yna, Sury
1, :Par.4.V. nifi vnam menfam , vnúmque candelabrum , eóque Iudæos
deinceps contentos fuiſſe , ſicut fuerant antequam templum Ægypto iungitur : altera , Cades, vſque ad Saracenorum ere
à Salomone excitaretur . inum protenditur, hæc Hieronymus. È quibusparèt, Iudæosy
V. 20. Quem percuffit Dominus, & mortuus eft. ] ſcilicet lero leui terra
non opas
Æthi infecrum fuiffųe,, &fort
utostract è cont
fugi enteinui s aliq
s cecid . diebus,
iffeuot
boam , qui duobus tribúſve polt infelix hoc prælium annis
extinctus eſt.Seder-Olam ,Hebræum exponit percuflum Abiam ,
qui toto biennio ante leroboamum occubuit , nec nifi tribus
annis vniuerfim regnauit, vt dicitur v.z.huius cap . Forſan CAPVT XV .
ingratior fuit erga Deum poft obtentam nobiliffimam , quâ Azarias Propheta predicit deſtituendum Iſraëlem malto tempore,
proſtrauerat ex Ifraëlitisæmulis ſuis quingentamillia virorum viri Dei culiu , lege en facerdotio . Eiuſders Propheta monitis ex
fortium , V.17 .atque ita indignum fe præbuit longiore vita: citatus Aſa rex , reliquias ex cindie idololatria, propriamquemas
cùm nihilæquè diſpliceat Deo , atque animi ingratitudo. trem idololatram imperio prinat.

CA PVT XIV . 7.1. Zarias filius Obed . ] Nomen parentis additur,vt hic
A diſtin Pontif
Defun & o Abia fuccedit filius Aſa, qui, euerfo idolorum cultor, cor . ſub idein Proph
tempueta
s fumm guatur
o facerd Azaria
otioabfunge batur:ita ice qui.
, na
Maria
110, roboratus à Deo, Zaram regem Ethiopum cum millemillibusajá 8.3. Tranſibunt mulei dies in Iſraëlabſque Deo vero , doctore ,
matorum ad internecionem concidit.
for lege, ] id elt ,abſque cultu & cura veri Dei,doctoris &
ili, 1.2. Ex Aſa ſubuertit altaria peregrini cultus, dor excelſa ; B legi s diu
& ſucc rum. Deſ
inæ
eſſo us :at& præſ
illiign tempus
eciamensin reg in futura tempo
no luda regno lerobo ami
BA R ( confregit ftatuas , lucóſque ſuccidit. Atqui 3. Reg.15 . ra ſub impiis regibus, Ioramo, Ochonia, Achal ia ; Achaz ,
V.14.dicitur, non abftulic excelſa,quomodo hæc conueniunea Manafle , & filiis Iofiæ Ioakimno & Sedecia : ſed omnnium
Reſpondeo. Duplicis generis erantapud Iudæos excelſa,
quo nomine altaria & tenpla in locis altioribus erecta de maxi
quibumè quæ line
s Iudæi occiſ&umcura
poftcultu Mellia ſæcul
verimvnius & a erini labun; tur;
iam Dei ſui
fignantur : quædam profanis idolis erant erecta , cum ftaruis
O lucis dos peregrino cultu : hæc omnia euertit Ara , quædam fine lege
que Meſſiæad , falute
fine invlloidone a miſer
legit imo ſacer degun&t ſacrif
rimi dote orbe,
toto icio
vero Deo erant erecta , fed loco non debito : hæc non euer difperfi.
tit Afa , vt habetur 3. Reg : 5. V.14 . Neque tamen hocilli
vertiturhicmagno vitio , quia plurimi putabant id adhuc V. 10. Menſe tertio. ] Siuan , in quem incidit feftum Pen
licere condito iam templo , & certo loco leroſolymnis ſtatuto tecojiesvictor
siein iainipſade
: vt re Æthio
demon pibus
ſtrar accept
partai
ent ſe Immol
n . ain aueri
:ferre nt inom
Deo die
pro publico cultu diuino & ſacrificiis ; ſicut licuerat pleriſ illa Domino , demanubiis, id elt, de pecunia quam ex vendita
que ante conditum templum ,cùm nullus duin vnus certuslo
cus calis deſignatus effet. Quia tainen prudentiores ſcie præda collegerant.
bant,id illicitum eſſe,neque hoc poterat regem latere ; hinc Sed ſermo
17. CoreſtAla perfecticum
folaperfe&tum
deerat externuin
quoadcunctis
one Domino diebuscultum
eius.]
ſaltern pro næuo notatur tum in Aſu, tum in aliis quibuſdam vnius veri Dei & exſtirpationem idololatriæ : nam in qui
etiam piis regibus, quòd feu metu popularis offenfionis, ſeu buſdam aliis peccalle certum eft ex ſequentibus, & ex cap.
negle &tu accuratioris diſciplinæ tolerarint eiufmodi excelſa , ſeq.v.7.10.& 12. Vbi,'cùm graui podagra per trienniú labo
quæ vero Deo fubferui ebant .Et idcirco Eccleſiaſ tici 49.V.S.
prater Dauidem , Ezechiam & lofiam omnes raret,riæ
induſt reprehenditur quòd non tam Deo , quain medicorum
es alij reges Iuda pec confifus fit : Sicut & contra regem Baala potiùs à
taſſe dicuntur, nempe excelſorum vel vſu , vel tolerantia
culpabili. Benadad rege Syria, quàm à Deo rege cali en terreauxilium quam
Nota,regem Aſam hic dici excelſa,quæ profanis diis erea c argue fierit :bat, quideiProphe
quòd& item n iuffu tamDeiHanan
ſtoma qui hoc
i;chabu ndusnomin illum
noneaudie
cta fuerant,hoc ſenſu ſubuertiffe, quòd ftatuas & altaria ſu
ftulerit, lucos exciderit , peregrinun omnem cultum inhi rit , jinò in neruu m mifer it, id eſt in carcer em compe gerit:
buerit :non verò quòd ipſa quoque templa ſeu fana vbique à quòd t.
cideri deniq hæc populo
Sed uede pecca,tadum ſuo indul
; quant umuisget furori
grauia , ,multo s oc
quia tainen
fundamentis exciderit:nam plurimis peperciffe , & cultui ve cultui externo Dei , de quo ſolo hic iam agitur ,non aduer
riNuminis accommodari permififfe,ac nomination in inonte ſantur,non etiam obftiterunt,quominus cor regis Aja in aliis
Oliuarum , patet ex 4. Regum 23. V.13. vbi rex Ioſias illa ex
çella que ibi adificauerat Salomon yariis idols, ab Aſa quidein quæ cultum veri Numinis concernebant , integrum perfe
iam expurgata,ſed ab aliis poftmodum idolorum cultui re Etumque manfiffe cenferetur.
Itituta , rurſus dicitur polluiffe . .19. Vſquead trigefimium quintum annum regni Aſu. ] id eſt
9.6. Nulla temporibus eius bella ſurrexerant. nempe, ad id vf regniludaci, quod a morce Salomonis,veiab Iſraëlitico re
que tempus, quo de muniendis vrbibus fuis conſultabat:nam liquarum decem tribuum ſolemni ſchiſmate ſeiunctum fuit,
pòft ingruit horrendum belluin , cun anno decimo quinto hic poteft dici cum cæpiffe : ita Hebræi , Torniellus, Salia
Selian anno regni Aſæ ,vt notat Salianus,& colligitur ex v.10. cap.ſeq. nus, Sanctius & Mariana. Sic initio c. feq.16.V:1. dicitur; Hebf. fup .
mundi 3094.
¥ .9. Egreſſus eſtcontra Iudæos Zara Æthiops, cuin deciescena Baafa rex Iſraël aſcendiſſe'in Iudam anno trigeſimo ſexto regni Aſe, Torniell. dt .
tenis millibus armatorum ; qui tamen opitulante ſuis Deo, com id eſt regni Iudaici quod tunc adminiftrabat Aſa , cuiusán no 3094
exercitus illius, id eſt populo Iudaico , vel etiam Angelico nus regni proprius tum voluebatur decimus fextus, proxi- Reg.i5 San & . .v.
in 316
. .
Torniell. coetu , praliante ad internecionem omnes cæſi ſunt. Hunc Æ mus ab Æthiopica victoria. Patent hæc ex 3. Reg .16. v.8 . Mariana c.
thiopem vult Torniellusnon ex Africa prodiiffe,fed ex Aſia, übi dicitur Baala è viuis excelfiffe anno 26. regis Aſa : quo- 16.1ib ,
etdi.s. an.gu. nempe ex Madianitide Iudæis vicina, vnde originein traxit modo ergo potuit 36. anno regis Afx , id elt nouennio poft
vxor Moyſis, quæ propterea Æshiopiffe dicta eft. EmanuëlSi mörtein ſuam cun Aja prælio decertare ?
& Ioannes Mariana propendent,vt Æthiopein huncfaciant
Seder- Olam regen Ægypti , qui contemptim voceturÆthiops. Ethuic D
fententiæ fauent Hebræi in luo Seder-Olam , vbi aiunt , hunc Ć À PVT XV I.
016,
Zaram reſtituiſſe Aſe prædam omnem quam Ierofolymis vi Rex Aſa territuscopiis Baiſe regis Iſrael, in anxilium aduocat Be
ginci fex antè annis sefucusabſtulerat. Sed veriſimilius eft, nadad regem Syrie. Quo nomine reprehenſusab Hanani Prophe
quod Abulenſis, Serarius , & alij tenent , ex propriè dicta ta , eum coniicit in carcerem . Inde podagra extinguitur anno
Æthiopia in Africa , Ægypto & Libyæ contermina prorit regni.
piſſe. Nain cap.16. verf.8. vbi certun elt de his Æshiopibus
agi , diſertè coniunguntur Æthiopes Lybiis, quos nemo ex
$.1. V Rbem Rama in tribu Beniami a ver la dewis sektora stofue.18.
tra Africam collocarit. Quid mõuerit hunc Æthiopem ad V, 25 .
hoc bellum : forfan & ipſe totius Afiæ inhiabat imperio , viť faucibus & in primo introitu ſitam muniebat nouis muris
..

nuper Seſacus. Forſan è fterili & i arente ſolo aſpirabat ad
terram lacte & melle manantem , cuius reges animis inter fe
armíſque diffidentes , nullo negotio putabat opprini poffe
Ecerat in oculis exemplum nuperæ expeditionis Se faci, cuius Deo nixus fuiſſes,non Tolùm Baalam regem Iſraël,ſed & Be
in caftris hic forfan Æthiops tunc adolefcerismilitarat, &
maximam fpoliorum partem Ierofolymis adhuc reli&tam
meminerat. Sed vnam fpem fuperbi Æthiopis eluſit Deus,
& ipfo cum centumyriadibus ſuisproftrato , ſpoliis Æthio
pum ditauit Iudæos : & hac ratiorie compenfauit iacturam
quam nuperà Seſaco acceperant. Quæ fuit fortè Rabbino
rum inens, quum dixerunt , z sram Sefaci predam ludais re
Aticuiſſe .
8.13.Gerara.] Vndenunc Geraritica , ait Hieronymus, re
Iac. Tirini Tom . I.
& propugnaculis , vt fi obftruerer Judæis aditum omnein
& ' exitum ex illa parte .
9.7: Idcirtò euafit Syria regis exercitus de miñù tua.]Nam fi
nadad regem Syrià ipfi confoederatum ,viciſſes eiuſdem Dei
ope , qua ante vicilti Æthiopes longè his numeroſiores &
potentiores.
V.10 Interfecitde populo plurimés. ) nempe quiægriùs feres
bant vincula Prophetæ Hanani, & præferuidæ regis irà ae
furori audacius obloquebantur:
W. 12. Ægrolauit. Afa dolorépeduin vehementiſſimo. ] In Het
bræo & Grxco additur,vſque ad ſupra,nempe ad caput.Cuidt
enim podagricus humor capur imperiic, & dolorein ciet ve.
vehementiſfimum , & mortem accelerat.
м 3 1.14.Seput
 Commentarius in Lib . II. Paral.
136
V. 14. Sepulchro quod foderat fibi in Ciuitate Dauid, ] Aliud
nempe à fepulchro Dauidis & Salomonis : vt folent ferè
principes in eadem quidem cum proauis bafilica , ſed ſingu A Iofaphat ex infeliciprelio domum reuerſus incolumis, lehu prophes
li ſeparatum fibi ab aliismonumentum & mauſoleum con
ſtruere.
Plenum aromatibus cadauer,purà balſamo, inyrchâ & aloë,
quibusaduerfus putrefactionein infarciri cadauera folent,
Vtiad præpediendum foetentem halitum quem ex ſe caro
exanimata reddit , inungitur tam ipſa , quàm vicina omnia,
vnguentismeretriciis , id elt valdè fragrantibus, qualibusme
retrices vti confueuerunt, partim vt færentem halitum oſſa
ſuum , quem confectæ ſtupris non ſecùsac ſani cadauera ex
halant, ex parte contegant : partim vt ftultorun procorum
naribusſeſe inſinuent, & incaucos captent.
Er combufferunt ſuper eum .] Hebraicè ,eicombuſferunt , fupple
aromata , quæ ſupra & iuxta cadauer continuò exurebantur.
Vndepatet non tam ipſum cadauer apud Iudæos , quàm iu
xta cadauer aromata comburi conſueuiſſe ,vtmultis exemplis Deo condonantur. Quod Nota pro merico bonorum ope
vit.v.12. & docet Gaſpar Sanctius & alij.
Sana . 1.Reg.
4. Reg. 8 .
V. 24 .
CAP v T XVII,
Pius 1oſaphat patri Aſefuccedit, porens armis des opibus :mirtis do. dices ſunt vicarij Dei, & Deo rationem ſunt reddituri.Quòd
Storeslegisper vniuerſam ludaam vt populum inftruant. Opera B Carnegant Anabaptiſtæ ,pio & Chriftiano homini id licere
illiusi gejta egregia : Principes G numerusmilitum .
V.2.19 ciuitatibus Ephraim .) ſupple, & aliis aliarum quarum
I dain tribuum :nam & de Manalle de Simeon plures re
lieto rege Ifraëlitico confugerant ad regem Iuda , vt dictuin
fuit c.is. v.9. Vt inirandum non fit, loſaphatum ſub fignis
recenſere potuiſſe vndecies centena & fexaginta millia
bellatorum : ve habemusin fine huius capitis.
7.6. Cumquefumpſiſſet cor eiusaudaciam propter viasDomini.]
quaſi dicat. Animos ad præclara quæuis audenda pio regi
dabant non militares copiæ , licèt innumeras haberet : non
theſauri , quantunuis effent immenfi: ſed ſola obferuatio
mandatorum Dei , quâ & inuictus & imperterritus redde
batur.Hanc ergo vt non in ſe inodò,fuaque aula & vrbe re
gia promoueret, fed & per totumn regnü quàm latillinè pro
pagaret , ( quæ cura bono principi vel maximè cordi elle
debet, ) delectu habito eorum qui & induftriâ valerent , &
zelo promouendæ ſalutis aliorum flagrarent.
V.7. Mifit de principibus ſuis politicis, quaquauerſum in om
nes ciuitates ludaicas, o cum eis Leuitas ac facerdotes, vtdo
cerent populum leges Domini.
V.12 . Ædificauit paffim in Inden domos ad inftar turrium .]
Hebraicè , palacia tam alta ,tam ſplendida, tam munita, vt С
turres viderentur & caſtella.Nempe cùm infinita illi eſſent mixti ex Idunnæis pofteris Éſau , & Ammonitis, vnde nunc
diuitia,v.s.egebat plurinis & ærariis & gazophylaciis,& ar
mamentariis omne genus.
* .17. Amalias confecratusDomino. ]Hebraicè & græcè,vo
luntarius Domino: fortè fine ſtipendio alioue emolumento, gaddi, in finibusregni luda.
folùm vt Deo placeret, & publico commodaret ſe militie
denouerat Amalias;ita Mariana.Fortè Nazaraus erat. ita Ema
nuëlSà. Fortè Lenites vel facerdos erat , nam & ex hoc ordine
præfuiſſemilitiæ ,patet ex 1.Paral.27.v.5. & 6. Qui verò hic
verf.17 .ab exiinio robore commendatur Eliada, in Hebræo ,
Chaldæo, & Græco dicitur fuiſſe de cribu Beniamin .
CAPVT XVIII.
Iofaphat filio fuo Toramo fumit uxorem filiam impij Achab reges
Ifraël: cum eodem aſcendit in bellum contra Syros, 400.plendo
prophetis victoriam promitrentibus,ſolo Michas corirarium pradi. debuerunt laxarirurſum ſpatia, & partes atrij vnius alteriuſ
cente. Et cuius vaticinio occiditur Acbab.
V.1. Ffinitate coniun& us eft Tofaphat Achab. ] quia foram
Affit filius toſaphati , ducta in vxorem filia Achabi Atha
:
CA PVT XIX .
ta corripitur ob prafticum Achabo auxilium . Ipfe iudices monet
de fernanda iuftiria ſacerdotes do Leuitas de cultus Deipromouen
do, doo populo re& è inftituendo.
V. 2. Mpio Achabo prebesauxilium , & his qui oderuntDomi
-num amicitiâ iungeris , & affinitate : à cuius conuerſa
țione decebat te , quantum fieri poflet , alienum eſſe. Cum
hoftibus enim Dei nimis familiariter agere citra neceſſita
tem aut publicam vtilitatein , valdè diſplicet Deo , vt colli
gitur ex pl.138. & 139. & patet ex hîc adiunctis,Idcircò iram
quidem Dominimerebaris,id eft dignus eras,quem Deus iratus
grauiter puniret : ſed bona opera inuenta ſunt in te , quorum in
tuitu peccatum hoc omne , & pænæ peccati omnes tibi à
rum aduerſushæreticos.
V.4. Egreffus eft, luftraturusditionem ſuam , ad populum de
Berſabee , id eft ab vna regni extremitate ; vſque ad montem
Ephraim , alteram regni extremitatem .
V.6. Non enim hominis exercetis iudicium , fed Dei. ] Quia iu
fi diuinum officium et iusdicere, & Deus à nobis id exigit;
bonâ confcientiâ
V.7.Non eft apud Deum iniquitas,feu iniuſtitia,nec perſonarum
accep":0, muccupidomunerum . ] quaſi d .Ergo nec apud vos,qui
Dei vicarij eftis, quidquam iftiufmodireſidere poteft.Digna
fententia,quæ omniuri curiaruin parietibus, vel potius oin
niuin iudicum cordibus inſcribatur.
11. Amarias ſacerdos, ſumus, in his que ad Deum pertinent,
praſidebie, id eſt, in Ecclefiafticis negotiis & caufis. Porrò ZA-
badias ſuperopera, quead regis officium , id eſt , cauſas & nego
tia politica curabit.
Vbi Nota diſtinctionem fori ſeu magiftratus Ecclefiaftici
& ciuilis, contra Anglocaluiniſtas & noftros Armenianos.
CAP v T XX.
AduerſusMoabitas , Ammonitas do Syros ieiunio a oratione duma
pugnat Iofaphat , ipfi mutuis cadunt vulneribus : Spolia cedunt
Iudais. Porròob fædus initum cum Ochozia impio rege Ifraël,
corripitur à Propheta , el punitur à Deo.
fili
in inontanis Seir, vt patet exſeq.v.1o . & 23. erantque
hoc, nunc illo nomine vocitantur.
V. 2. De locis quæ funttransmare.] putà mortuum : iamque
traiecto illomari ſeu lacu Aſphaltite , caltrametantur in En
1.5. Atrium nouum . ] ſeu innouatum , & ad vſus populi
vndique accurrentis de nouo adaptatum ;ita Liranus. Cùm
enim atrium in loco templimultiplex eſſer à Salomone con
ſtructum , & vnumquodque maximna capacitatis, vtpote toc
hominum myriadibus vndique ex omnibus tribubus ter in
anno finul Ierofolymam accurrentium : cùm fub Roboamo
facto ſchiſmate defuerent dece tribus eò accurrere, ſuper
fluuin erat tantum fpatij : vnde videntur partes quædam
atriorum tum temporis vel occlufæ , veldeſertæ , vel aliis vſi
bus applicatæ . Verùm cùm tempore Iofaphati , vt vidimus
6.17. ex pluribus tribubus plurimirecurrerenc in Ieruſalem ,
ve, quæ aliò conuerfæ fuerant, vſibus populi nimis ingenti
nuinero confluentis reftitui. Vndenonum diciturhic arrium ,
quia de nouo ad vſus populi recluſum & adaptatum .
V. 13. Omnis Iuda ſtubat coram Domino cum paruulss, VX0 o

liâ, gener illius factus erat , vt eft in Hebræo : & habetur c.21. ribus, a grandioribusliberis fuis. ] Solemne enim erat tam
verfic.6 .
D Hebræis, quàm Gentilibus, cum grauisimmineret calami
V.20. Proceſit in medium ſpiricus quidam malignus , feu tas ,
Satan.Rabbini ſomnianthuncſpiritum fuiffe animain Naboth , ad preces publicas adhibere etiam vagitus infantium ,
tyrannicè nuper iuſſu .Iezabelis lapidati,3. Reg.21. quo faciliùsplacarent offenſum Numen .Sic Iudith.4.verf.9 .
Infantes proftrauerunt contra faciem templi. Et ſuader Ioëlcap.2.
W. 25. Ad loks filium Amelech . ] Ita eft in Hebræo : fed 1xỉ. verf.16. Coadunate ſenes, congregare paruulos & fugentes ube
verterunt , ad filium regis. Hic forfan erat ex filiis Achabi ra. Idein fecêre Niniuitæ : & alij , cette fancto Bafilio &
1

vnus, cui cum aliquibus aliis rex iturus ad bellum aduerſus
Syros cuftodiam vrbis Samarie , & partis regniadminiſtra •
sionem ad tempus demandarat.
V. 27. Et ait Michæas : Audite omnes populi.] q.d. Vtinam
omnibus innote !cant quæ iam prædixi futura ! & oinnes
memores fintmefigillatiin onnia prædixiſſe !
V.34. Porrò rex iſraël, etſi grauiter vulneratus, ne tamen
milites deficerent animis , ſi viderent regem faucium exce
dentem prælio , ſuolque deferentem ;præfensmanfitquam
diu potuit , & vſque ad veſperam perfiuitin curru ſuo, com
prešlo tantiſper vulnere.Sed ſanguine paulatim prorumpen
te, & viribus deficientibus , excedere coactus ſub vefperam
finem fecit & bello , & yitæ .
Reliqua huius c. pofui3. Regum vltimo,
Ambroſio .
V.3 3. Populus non direxerat cor ſuum ad Dominum . ] ſcilicet
perfe&tè. Nam diuelli non poterat ab excelſis ,quo ininus ibi
quoque ſacrificaret Deo , licèt præcepruin beffet , vt in ſolo
templo Ierofolymitano ( quia is locus erat quem Deus ad id
delegerat ) ſacrificia offerrentur.
$ . 34. Qua lehu digeſſie in Libros reguin Iſraël.? Hebraicè in
librum , Græcè, in libro. Hinc patet, lehu Prophetam aucto
rem effe,faltem partis alicuius, libri toties ciraci, feu faſtoram
regum Iſraël : & hunc librum effe prorſusalium à libris his
Paralipomenon, cuin ab his ad illuin remittamur.
♡ .35. Iniit amicitias.]Hebraicè, Societatem . Qualis hæc fue
rit, ſequitur.
V.36. Et particeps fuit vt facerent naues in Aſiongaber , que
irent in Tharſis.] Et his cóftat,Tharſis,cuiushic mentio,nó effe
aliquam
 Caput XXI .XXII . & c.
aliquam ex vrbibusaut portubusmaris Mediterranei, (nam 137
in templo , in cubiculo le& ulorum , id eft vno triclinio ſeu paftos
Aliongaber portus eſt maris Rubri: ) fed Oceano adiacere de phorio, qualia plurima erant circa ædem , in quibusdegebant
quo pluribus ſuprà c.9.V.21.
qui excubiarum , vel cuſtodiæ , velalterius miniſterij cauſa
A templo adeffe debebant.
CA PVT XXI. Cætera huius c. vide 4.Reg.9 .
Pio parenti ſuccedens impiusfilim loyam occidit fraires ſuos,es quofo
dam principes Iuda. Sed Elias Propheta miſſis regis è paradiſo lit CAPVT XXIII.
teris minatur pelimum regimorbum acmortem ;acregni cladem loiada Pontifex ungit ſeprennem lons in regem luda; preciſis Athaa
qua omnia mox conſecuta funt.
lie ceruicibus : cultum diuinum reftisuit : domum , aras ego fimili
Ccidit omnes fratres ſuos gladio, ] Forſan opponebant lacra Baal deftruit.

à
illi
Achabi ſoceri idololatriam deflecteret. Et eadein potuic v.s. Qua Vid veniuntad ſabbatum . ) ſcilicet ordine vicis fuas
fuiſſe caufa necis principum , quos etiam hic occidille perhi vt patet 1.adParamini
lip.ftra & 24.quaque hebdomada in templo,
23.ndum
betur. Sed en mox vindicem Deimanun, & horrendas pla Porra fundamenti, hîc vocatur præcipua porta quæ plagam
gas. Quarum priina.
reſp iciebat Oriental De quatum
vulgemus .,nempe Vill
videLeui alpa
V.8.Rebeilauic Edom , ſeu Idumea, ne ampliùs eſſet fub regi ¥ .6. Reliquum taru m ndum
, tuin. alio
bus Iuda : cunque ad id vique tempus paruiſſet vice-regi rum ,obferuer cuſtodias Domini.]id eft præcepta diuina.q.d.Fun
busà Iudæa fubmiſlis(vt alibic dixi) iam facta rebellis pro gatur quiſque ſolito officio ſuo : cuncta vt aliis diebus
In fine l.3. prium fibi, neque ampliùs Iudææ ſubiectum , regem conftituit . cedant : nil inſolens aut nouum fiat. pro
Reg.& inic gaudebat enim Iduinæos tam fædo inonftro , & in ſuostam ¥ . 10. Ceram altari. ] ſcilicet holocauſtorum ænèo , quod
log.ism C.4. crudeli ſubeſſe : & licèt inox Seira , id eft terra Seir leu Idu erat in atrio ſacerdotum ante frontem templi. Populusta
mæa,mouente aduerſus ipfam Ioramo , ſuccubuerit in præ men hic cum armis non intrabar hoc atriuin : ſed ante illud
lio, vt habes 4. Regum 8. V.2 1. coactique ſinguli refugerene ftabat in alio communi atrio Iſraëlitarum .
in propria tabernacula ; Ioram tamen vel conſcientia fcele- B
rum animos adiment e , non eſt auſus vti victoriâ , & fugi baſimán Regem
13.eam ftantem
, ſéu ſuper regio
in theatro in introitu.
gradum, quod id eſt ſuper
alibi )Muſacheb 4. Reg.163!.
ſab- bv.18.862
ciuos ad tributa rurſus pendenda cogere : velnouis Phili bathi vocatur.
fthinorum , Arabun & Äthiopuin bellis imperitus,vthic di Reliqua huius c. expoſui 4.Regum 11. Vi 3.
citur v.16. non potuit perſequi fugientes Idumxos ,acque ita
continuauit rebellionem ſuam Idumxa vſque ad bani diem ,
id elt perpetuò exinceps , vſque dum hæc à ſacro Scriptore CAPVT XXIV.
litteris mandarentur. Tunc impleta elt Iſaaci patriarchæ Rex loas , quamdiu vixit loiada Pontifex , bonum ac pium ſe pra
5

prophetia Gen.27. V.40.de iugo Iudaico ab huineris Idu

mæorum excutiendo, vt ibidem expoſui. bet : eo mortuo deſertâ pietate Zachariam filium loiade, quod ab
. 10.Sequitur ſecunda plaga, Eodem tempore, do Lobna re eo reprehend
mox eretur
in ſequenti , in sota
Iudæa sempli
arrioSyris lapidibus
in fpolium obrui
datur : 6iubet. Arzo
loas rex à
ceffit. ciuitas erat ex regiis Chanaanitidis vna , loſue 12.v. .
15 propriis feruis occiditur.
quæ in funiculo tribus luda aſſignata fuit Leuitis : non ergo
ſoli vectigalesdefecerunt à Ioramo, fed & ex domeſticis & 4.6. pecuniam ,que conftituta eft à Moyse.] hempe Exodi30.
contribulibus non pauci.
Sed dehis fusè egi 4.Reg.12.
Tertia plaga continetur litteris Eliæ Prophetæ iamdno V.23. Aſcendit contra loas exercitus Syrie. ] 4 . Reg.12.1:17
uennio ex hoininibus abrepti curru igneo , fed è paradiſo ad dicitur , Aſcendit Hazaël rex Syria . vtique flagellum Dei ad
regem Ioram angelo velhoinine quopiam internuncio tráf puniendafcelera regis loas & populi ludaici. Nam à morte
Heb,Olam Se- millis. ita Hebræi, Liranus, Bellarminus, & alij. Vide quæ Ioiadæ Pontificis, qui quandiu vixit regem in officio con
der in
6,1 %. dixi 4.Regum c.2.v.21. Litteras ipſas habes hic v.12.quibus tinebat, perditis confiliariorum ſuorum fuafionibus in tran
exprobrat Elias regis foedam idololatriam & fratricidia, uerſum actus rex loas , primò ad idola deflexit , colúitque
prædicítque ei cladem publicam , honorumque ſuorum rapi- C quæ ante deftruxerat : ſecundò Zachariam filium loiadæ
nam ,vt & vxorum & filiorum :quam mox (ve ſubditur v.16 .) auunculi fui ,polt Deuin debebat & regnum & vitam , cuin
intulerunt Arabes , Æthiopes & Philiſthini. ob cam fædú idololatriæ ſcelus tam regem , quàm principes
Iifdein literis continetur & quarta plaga , neinpe mors
(vti fummum decebat Pontificem ) acriter reprehenderet, in
probrofiſluna , per lentam viſcerum egeltionem , polt tabem ipſo ſacerdotali atrio templi iufſic lapidibus obrui. ſed , en
duorum annorum y.18 .
mox diuinam vindictam :Vix annusab occiſo Zacharia Pón
Quinta plaga ,denegatusilli honor ſepulturæ regalisy.19. cifice lapſus erat , cùin adelt HazaëlSyriæ rex , quiexiguis
hic, & 4.Reg.8,v.21. Sepelierunteum in Ciuitate Dauid ,verum copiis infinitam penè Iudæorum multitudinem concidit &
tamen non in lepulchro regum :nequefecit ei populus ſecundùm mo proſternit, omninoque theſauros tum templi , cum regij pa
rem combuſtionis, exequias , ficut fecerasmaioribus eius. Non quòd latij in Syriam abripit, & in loas ignominioſa exercet iuaicia,vt
moris eſſet apud Hebræos cadauera comburere, fed in cada polt in Sedeciam Nabuchodonoſor 4. Regum 25. nempe
uerum exequiis comburebant varia aroinata , ve fusè probat acriter & probrosè increpando de ingratitudine, de perfi
Sanctius hic & 1. Regum vltimo.
dia , de animi vilitate. Neque ibi ſtatmalum :rex acerbiſ
Delucerna domus Dauid hic 4.7. vide pfal.131.7.17 . fimomox corporis dolore cruciatur , leéto affigitur, in re
. gem inſurgunt & coniurant ſerui , decumbentem in lecto
CAP v T XXII. trucidant indomoMello:vicina hæc erat palacio , conſtructa
à Salomone pro filia Pharaonis , & iam fortè regio palatio
Impium Ochoziam filium loram regem Iuda occidit lehu , fimul on adiuncta , vide 3.Regum 9. verf.24. & cap.11. verf.27. loſe- Iofeph. 1.9.
Joram regem Iſraël. Impia Ashalis occidit omnes filios Ockozia, phus hos coniuratosdicit amicos fuiffe Zachariæ , quod pro- Antiq. so ga
vnico loas natu minimoper lofabeth amitam ſuam neci ſubtracto. babile facit illud hîc v . 25. quo qui in regem infurrexerunt,
O dicuntur inſurrexiſſe in vltionem languinis Zachariæfily loia
V... h Chozias.] Mic miximus nátu filiorutn Ioram ,C.præc . D da dequo ChriſtusMatth
ſanctus Hieronymus æi putat
23. dicit,occifum
hunc Zachariam fuifle à Iudais
illum eſſe,
1.17. loachaz vocatur.
V. 2. Quadraginta duorum annorum erat Ocholjas. ] Quomo inter templum altare S.Hieronymum ſequunturD.Thom.Al
do, cùm pater eius,dun inoreretur , non fueritniſi quadra bertus ,Maior, Abulenfis,Gagnæus , lanſenius, Salmeron ,
ginta annorum ? vtdicitur in fine cap.præced . Reſpondeo , Maldonatus, Barradius & quidam alij. Sed non minus pro
mendosè hîclegi,42.annorum : legendum 22.annorum , vc le . babile eft, Chriſtum alluſifle ad alterum Zachariain , quiin
gitur 4.Reg.8. 7.26. Vnde verò inendum irrepferit, dixi in minorum Prophetarum catalogo vndecimus numeratur, vt
Chronico C.29. in Ochozia . Porrò inater Ochoziæ Atha ibidem probabo.
lia vocatur, hîc filia Amri, phrafi Hebræa id eftnepie. Nam
eraf filia Achab filia Amri, vt patet ex c. præced . verf.6 . & 4 .
Reg.8.v.18. CA PV T XXV.
. V.10. Siquidem Athalia interfecit omnem ſtirpem regiam .]nem Amalias rex Iuda vltusſe decaforibus parentis fui, de Idumais quoa
pe filios omnes Ochoziæ , quos ex variis vxoribus & concu
binis ( vt ferebat illius temporis confuetudo ) plures fuſce que victoriam refert : fed in idololatriam delapſus , à loas rege
perat,neque alian'illos occidendi cauſam habuit, quam vt, iniſraël ſuperaturà ago
bellooccidirur
Lachis capitur direpsâ lerofolymâ :tandémque
ſuis.
Lublatis omnibus nepotibus , ad quos hæreditario iure re
adminiſt rarer. auia fola regnaret , & ſuo arbitratu omnia
gnum pertinebat, Ercede conduxit de Iſraël centum milliarobuftorum , cena
4.Re
m.fol.g.1.189 .. Ini$P.on11. Porrò toſabeth , vel tofabafilia regis foram , ſoror Ocho
, rollens loquàm
as filiuex nius aanIniadæ
ni puerſum
rur talentum ſub hoc tempus non minoris fuiffe ponderis;
Anuqu.s. 7. zia ( fed tifiexcialia
s matre m OAthalia
chozia , )vvxor um , quàm trium millium fýclorul , vt fuit tempore Moyſis, etſi da
remus loanni Marianæ folis ducibus ceffiffe hoc argentum :
quam inter calorum cadauern fratrum , inquit Ioſephus , opi inilites verò ex præda victicafle.Nam quantilla merces tribu
nione omnium mortuum , nutricis operâ deprehendit, ablatum no vnicer centuin floreni Belgici? Neque enim pluris fuiſſe
furtim domife abdidit, do ſolo marito conſcio ſex annis abfcond: talentum argenti hoc tempore , contendit Mariana. Sci
Iac. Tirini Tom . I. M 3 ficces
 us in Lib.II. Paralip .
138 Commentari
licet , hæc effet ingens illa fumma, quæ neperiret, regium
animum adeò ſolicitum habuit v.9. Quid fier de centum talen
tis argenti,quæ dedit militibus Iſraël ? A loco celliſte, ve hîc dicitur v.20 .
V. 7. HomoDei autem ſeu Propheta , cuiushîc fitmentio ,in
Seder-Olam dicitur fuiſſe AmosIſaia pater , frater ipfius regis
Amajie .
Fily Ephraim hîc vocantur omnes tribus Ifraëliticæ quæ
ſub Ieroboamo Ephraimita ſucceſſerant à tribu Iuda.
V. 17. Veni, videamus nosmutuo.) Simili modo dicitur 4.
Reg.14. v.8 . Veni, videamus nos. Prouocatio eft ad bel
lum , quo;diſcepteturde dominio regni Iſraëlitici decem tri
buum , quas volebat Amaſias rurſum coniungi ſceptro ludaï
co ,vci coniunctæ fuerant tempore Dauidis & Salomo.
nis proauorum ipfius; ita Ioſephus, Comeltor & Abulenfis .
.18. Carduus Libani. ] quia fortè fortuna prætereuntis
incautè viatoris pedem læſerat, atque vnam alcerámve ſan
guinis guttam extorſerat, quafiremaximagelta inſoleſcens,
& aliis longèpræcelſioribusparem ſe , imò fortiorein ratus,
legatione maſſa ad primam & celfiffimam omnium arborum
cedrum , expetiit non rogando , ſed imperando , filiam illius filio
freo vxorem :& quidem primum in ea affinitate locum ſibide
poſcit', ficutmaritus in nuptiali fædere ſuperior elt vxore.
Verùm impudentia ifta carduioffenfæ beſtie quæ ad vmbram
cedri Itabulari conſueuerant , à carduo verò nihil vnquam
vtilitatis, vel acceperant , vel fperabant , ve cedro factam B ronymus ex lxx. & traditioneantiquorum Hebræorum ait !
iniuriam vindicarent, fpinoſam & vilem plantam peftibus
ita protriuerunt, vtdeincepsneque virere ,neque ſurſum at
tollere fe poffet. Latini breuiùs , vt talem notentdiſparem
congreffum , dicunt leonem ab hinnulo , equun à teſtudi
ne, aquilam à ſcarabeo , luſciniam à pica prouocari ad pu
gnain ,ad curſum , ad volatum ,ad cantum . Porrò prouerbium
hoc Amaſias magno ſuo damno & probro veriſſimum eſſe
& ſengit, & toti orbiteftatuin fecit.
CA PVT XXVI.
OZjas feu Azias pius ac religioſus, de Philifthais , Arabibus ego
Ammonitis triumphat : fed animo elatiore dum incenſum adole
te prafumit in templo , lepra percutitur,filio eius loatham regnup
Adminiſtrante.
r
9.5.1n diebus Zacharia intelligentis og videntis Deum .] id eft,
nuant Hebræa & Græca. Hunc Prophetam putat Caieta
nus & Dionyſius fuiffe filium alterius Zacharia, quem impius
rex Ioas lapidibus obrui iufſit in templo c.24.v.zi. Hic duin C Mariana.
vixit, regique Ozix familiaris fuit , illum in officio conti
nuit : vbi vita excefſit, etiain Ozias à recto deflexit.
.9. Ædificauitturres in Ieruſalem , & c.] Credideriin , nouis
ſubſtructionibus impleuiffe illam murorum partem , quàm
cap.præced . verſ.2 3. Ioasrex Ifraël deſtruxerat à porta Ephraim
vfque ad portam anguli, fic dictam , quòd vrbs ex ea parte an
gulum haberet.Sicut porta Ephraëm illa vocabatur,quæ fortem
tribus Ephraim reſpiceret .
Ý . 10. Turresin ſolitudine,ſuntdomus rufticæ ,vbi condun
tur agrorum fructus, & pecora ſtabulat ur, & qui illis præ .
funt commorantur , quæ & caftella vocari ſolent. Sic Chri
ftusdiſcurriſſe dicitur per vicosencaſtella , id elt per rultico
ruin villas, & mapalia poltorun.
V.22. Reliqua fermonum , feu rerum geſtarum , Ozia ſcripſit
Iſaias.) Horum tamen nihil jam extat in prohetia Ifaiz , fed
prorſus interierunt omnia. Bis tantum illius obiter imeminit ,
Temel cap.6.verf.1.In anno quomortuis eſtrex Ozias,vidi Domi
num ſedentem ſuper montem excelfum . Vbi S.Hieronymus,
Origenes , Cyrillus & Chryſoſtomus notant, ideo vſque ad
mortem Oziæ diſtuliſſe Deum per Prophetas agere cum po
pulo Iudaïco , quòd hic contaminaretur confortio & præ
fentiâ leproſi regis : debuifſent enim illum non in vrbe de - D
tinere, ſed extra moenia excitrbare , vt lege cautum fuerat.
Addi poffet, debuiffe occidere : nam propoſito capicali ſup
plicio vetitum fuerat Numeror. 12.& 18. ne quis præter fa
cerdotes incenfum adoleret:quod tamen fecerat Ozias. Ite
rum meminit illius Iſaias c.14.verf.28. cùm Philifthæos ab
Ozia fæpiùs attricos, vthic habes v.6. & 7. & iain comperta
morte illius vehementer exultantes, fic minabundus alloqui
kur : Ne lateria Philifhea omnistu ,quoniam camminuia eft virga
percuſſoris tuiOziæ : de radice enim colubri egredietur regulus,
nempe Ezechias proneposOxia,qui tantò grauiùs vos affliget,
quantò grauior eltreguli, quàm colubri morſus. Eorum Ozia
adhuc viuente accidit magnus ille terræmotus ; cuius me
Anast.vid minerunt Amos & ex quorundam fentencia Zacharias Pro
Zach , 4; 9.5. phetæ : qui tunc contigiſſe videtur , quando rex attentauit
loroph . 1.9.
Anriq4.1 !, Iceleratis manibus incenſum offerre Deo : ita Ioſephus, &
alij Hebræi:: neque abnuit S.Hieronymus& Cyrillus.Ver
ba Iofephi ſunt : Ecce tibi terra vehementer concutitur , fiffoque
fupernè templo, radiusSoles , os regis improbum ferit , quod è vefti dies impenderunt exedris carries ſanctificandis ,id eitmun
gio lepra contaclum efl.Accesſis G aliud prodigium ,quòd eodem rer dandis, & priftino nitori reſtituendis : pofterioresalios octo
ramotu ,ad vrbem , in loco quidicitur Eroge ,dimidium montis ad
Occidentem vergentis reuulfum , e per quatuor ſtadia volutum ,
obiectu eandem Orientalis montis conſtirit , obſtructa via publica, præſcriptum celebrari non potui, led dilatuin eltin men
soppreffis ruinis horris regis. Vt mirum non fit ciues ( quod
ait Propheta Zacharias) ex vrbei Ierofolymitanaprofugiſſe:
& regein extemplo ab impio facinore deltitiſſe,territuinque
CAP v T XXVII.
loarham pius ac zeloſus, egregiam de Ammonitis victoriam refert,
quibus mul&tam annuam imponis. Sed pio parenti ſuccedit filius
impius Achae.
V. 2. [ Xeepto quod non eft ingreffus templum .]ſcilicet, ad thus
tem patris.
Et adhuc populus delinquebat. I delicto cum temporis vulga
to, nempe,ſacrificando in excelſis.Nequeaufus fuit rex Ioatham
populum ab illis diuertere Iofephus præclarum huic regite
Itimonium dat : Nulla , inquiens, ei virtus defuit, erga Deum !
pio, iuſtoerga bomines , & reipublicae ftudiofe.
V. 3. Ipſe edificauit , ſeu inſtaurauit & ſplendidiorem con
ftruit , portam domus Domini excelſam . ]id eſt Orientalem , quâ
ingreſſus à fronte patebat in templum :erátque hæc omnium
præcipua,maximéque excelſa.Hancillam crediderim portam
eſſe nouam , cuius Ieremias & alijmeminerunt.
Ophel vertit Rabbi Kimhi & Bagninus, arcem . Sed S.Hie- !
duas fuiſſe præcipuæ altitudiniscurres Ierofolymis, vnam
Hophel diétam à caligine, quòd ad nubes pertingeret : alteram
Baban, à probando, quòd in contemplando culmine probare
tur num oculiſat probi & perſpicaces eſſent. Vtriuſqueme
minit Iſaias c.32.v.14. Et prope alteram harum dicitur hîc
loatham rex inagnain muri partem conſtruxiſſe,cum opportu
nis propugnaculis & vrbis ornamentis.
CAP v T XXVII I.
Propter ſcelera Achaz in predam datur Iudea,primò Syris,ſecundò
Iſraelitis( quitamen monente Propheta pradam relaxant) tertio
Idumais, quariò Philiftbais. Impio Achez ſuccedit pius Ezechias.
Ub omniligno frondoſo. ] Id eſt, ſub quauis arbore præ
Scelſiore, & frondibusmagis infigni , folebant Gen
tiles erigere altaria , ibique ſacrificare : quod crederent, ſin
..
gularem aliquam vim Numinis in talibusplantis latere, quæ
illas in eam altitudinem & egregiam formam extuliffet. ita
Ý . Regis Syria. ] Hic eftRafin. de quo 4.Reg.16. V.5.Vbi
etiam vide reliqua huius c .
V. Eò quod Achaz impius rex nudaſſec populum . Nihil am
pliùseltin Hebræo ; Chaldæo , & Græco :fed Hieronymus
explicationis causâ addidit , auxil.o, ſcilicet diuino. Vide
cur alludi ad veſtium denudationem , quibus fpoliabantur
qui idolorum cultui vacabant, verbi gratia, in Bacchanali
bus: vt eo ritu demonftrarent, ſe omni humano naturalique
præſidio deltitutos, ſpem omnem in ope folius idoli repofi
tam habere. Simili phraſi Exodi 22. v.25. diciturMoyfes po-,
pulum vitulo lacrificantein inueniſſe nudatum :
9.20. Thelgashphalnaſar. ) AlibiTheglarphalakar , vel The
glath-Phul- Affar yocatur, de quo dixi 4.Reg.15 . & 16.Porrò
impius Achaz.
*.24. Clauſor ianuas templi Dei. ] ne quiad ſacrificandum
vel adorandum eò ingredipoffet . vſque eò enim vrgebat
Achaz cultuin idolorum , yt nollec vero Deo fupplicari :
quod nullus ante eum vetaret regum Iuda .
CAP v T XXIX.
Ezechias abolitum Deicultum : referato templo Domini, reftitutiſ
que facerdotibus, Leuitis cantoibus,inſtaurat, de plurimis ho
locauftis Deum placat.
Y. I, llia Zacharia ,nempe ſummi Pontificis & Prophetæ ,
" F qui" cap.24 . V.21. à rege loas interfectus eft, fuitmater
Ezechiæ , inquit S.Hieronymus.
V.4. Platea Orientalis erat quæ ante portam templi Ofien- !
talem procurrebat.
y.is. Per Domum Deiintelligitur atrium ſacerdotale , quod
Leuitæ ad iuuandos facerdotes intrare poterant : ſed templum
Domini, ſeu ſanctuarium , intrare non poterantniſi ſoliſacer
dotes :vnde & hi foli dicunturhîc ingreljitemplum , n fan
ctificaſſe, eſt mundaff e , illud
efferentesidſordes è fanctuar veſtibuloHebræa
in habent
io, ve & Græca:
, 1XX . in veftibulu m.
Vnde dein Leuitæ efferebant illas ad Torrentem Cedron .
*.17 . Caperunt primadie menſis primi, Niſan : octo priores
dies templo , ſeu ſanctuario purgando inſumpſerunt. De
Pafcha hîc Scriptura non meminit, quia eo menfe iuxta legis
Iem fecundum , vcdicitur initio capitis ſequencis.
7.24. Bro
 Caput XXX .XXXI. XXXII. & c .
V.34.Pro peccato , ] Id ett hoſtia ſeu ſacrificium pro peccato, templo oblatarum copia.Et rex nolebat quemquam miniftro
de quo vide Leuitic.4 .
V.30.Sermonibus, ſeu Pfalmis, Dauid regis , & Aliph Viden- A conquirendarum . Quod vtinam imitentur omnes principes
tis,] id eſt Prophetæ.Vnde colligimus,Pſalmos quos iam ha
bemus, omnes eſſe vnius Dauidis, ſed quofdam ab aliis com
poſitos fuiſſe,ac nominatim duodecim illos qui Afaph inſcri
buntur,ipfi acceptos ferri debere.
V.31. Impleftis , id eſt conſecraftis ,manus veſtras Domino. ]
Nam impleremanum , eft conſecrare in facerdotein , vtalibi
3.Reg.13. A dixi.
V.33. Sanālificauerunt Domino boues ſexcentos, ] Id eftdona
runt & appropriarunt vfibus teinpli, non præcisè ad holo
cauſta , vt factum præcedenti verſu : ſed ad quæuis alia ſa
crificia , pacifica, pro peccato, & c.
Ý . 34. Per antiftites intelliguntur facerdotes , qui Leuitis
præerant quafiantiftites.Dequorum conſecratione, vide Le
uitici 6. 8. & ſeq .
CA PVT XXX .
Ezechias mifſis quaquauerſum nuntiis non modo per Iudeam , fed ego
per reliquas tribus Iſraël,omnes inuitat leroſolymam ad Wale ce
lebrandum . Quod fa& um maximaſolemnitate totis 14 .diebus.
Num .3. ¥.1. | Enfe fecundo , debebant iuxta legem b celebrare B tein aquain contineret talimodo , vc ad eam accedere & in
V.10. Phaſe quicumque menſe primo fuerant impediti
vel immundi. Sicut hic impediti fuerant Iudæi , quia yo
dicitur.
* .3. Sacerdotes qui poſſent ſufficere , fan &tificati non fuerant.] hæcomnia 4.Reg.20. y.2o. & Eccli.48. v.19. Et aquaductus
Neque enim , vt Deo pollent facrificare & fungimnunijs Ia
cerdotalibus, fat erat quòd eſſentde genere ſacerdotali : fed
ſinguli debebant initiari & conſecrari iuxta ritus præſcri
pros Leuit.8.
9.6. Reliquia qua effugeruntminum regis Affyriorum , vocan
turquinque tribus Ifraeliticæ,quas abductis in Aſſyriam aliis
quinque tribubus quarto anno regis Achaz , reliquerat Te
glac-Phalaſar in ſedibus ſuis , è quibus tamen ſexto anno
Ezechiæ etiam ipfæ à Salmanaſar codein abductæ ſunt, vt
dixi 4.Reg.is. & 17 .
V.18. Magna pars populi,que fanctificata , ideft mundata, non
fuerat , comedit Phaſe',non iuxta quod ſcriptum , ſeu à Deo per
Moyſen præſcriptum fuerat,nempe, nec dum ab immundi
ciisſuis expiara S.Hieronymus ex fententia Hebræorum ait,
eos qui Phaſe comederunt immundi , inagna ex parte cce
litus immiſſa plagaocciſos fuiſe : ſed precibus Ezechiæ,fin
ceram populi intentionem vixque culpabilem ignorantiam
allegantis,mox cladem ceffalle, & ideo v.20.dici, Deum po- C filia parentis,ipſiuſque cædein maturè occupauerunt. Conti
pulo placatum eſſe.
6:22. Locutus eſt ad cor Leuitarum , ideft, ſolatuseſt & lau
dauit eos,qui habebantintelligentiam bonam ſuper Domino,] id ett
in canticis Domini, q. d .Peritos canendi laudes Dei, & in hoc
ſuo officio ſtrenuos. Ethæc eratmateria & occaſio cur à re
ge collaudarentur.
CAP v T XXX I.
Populusidola lucoſque & in arastota Iudaa , û reliquo Iſraële de
molitur.Ezechias templimunia ordinéfque inftaurat.
8.2. N portiscaſtrorum Domini, ] id eft , in portis templi, ad
quas folebant facerdotes & Leuitæ per vices & cur
mas conuenire , inftar militum .
* .3. Parsautem regis erat,] Id eft,rex pro parte ſua curabat,
q.d Ita diuifitrex miniſteria templi,ve iple non maneret iin
munis: nam in ſe ſuſcepit curam prouidendi de ſuo , vnde
iuge holocauftum fieret & aliæ hoftiæ populo verò leroto
lymitano impoſuit onus alendi facerdotes & Leuitas. Cùm
enim redditus & rationes templi, ob perturbationem tempu.
tum eſſent admodum impediti,neceffum fuit aliunde proſpi
cete neceilitacibus templi,& miniftrorum illius:vtpoffent va- D
care legi Domini,] id eft, vt expediti cura rerum temporalium ,
totos le impendere pofTent facro teinpliminiſterio, iuxta præ
ſcriptum legis diuinæ .
* .6. Decimas ſanctorum que vouerant. ) Hebraicè , decimas
fanétitatum ſanctificaturum .Id eft , decimasrerum omnium ex
a Leule.:9. præſcriptHorrea
o legis a conſecratas addictafque Deo.
in domo Domini.] LXX. pajtophoria : erant cubi
M.23.Num . culaV.1.1., in quibus fruges condeban .
18.v.8 .Deut. tur
2446. 9.16 . Exceptis maribusabannis tribus do fupra, ] id eft , præ
ter puerostr iennes , quibus etiam ,vt & aliis omnibus vſque ad
annum vigeſimum ,ſubminiſtrabantur omnia neceffaria , q.d.
Non ſolis& ſacerdot ibusbus Leuitis iam iis
& templiminifter vigefimu m occupa
annum
egreſfis, in grauiori re ipfa
cis, dabantur à præfectis templi omnia neceſſaria :fed etiam
fi quis eorum iam liberos haberet iiſdem quoque de alimen
<is proſpiciebatur : neque maribus tantùm , quimox ab anno
xtatis tertio inſcripti catalogo miniftrantium puelloruin , in
grabant cum parentibus templum ,deſeruituri & ipfi in rebus
leuioribus, quo titulo pars aliqua ttipendij deberi ipfis vi
debatur :) fed & fennellis, adeóque & puerulis in cunis,ſua
quoridis portio tribuebatur.de.communi. Tanta eratrerum
139
rum templi diltineri cura rerum neceſſariarum fibi fuítve
& magiſtratus Chriftiani.
CA PV T. XXXII.
Sennacherib rege Aſſyriorum inuadente Iudeam , & Deum cæli bls
sphemante , Ezechia interim cum Iſaia Propheta Deum precibus
ſolicitante , Angelus cadit ex Affyriis 180.millir . Sennacherib
propriis filiis occiditur. Ezechias animoelatiore Deum offendit,
fuccefforem accipit impium Slium Manafen .
huiuſcemodi veritatem , ) nempe rerum iam narracaa
que integritatem , ſubſecutæ funt tentationes.
V.3. Capita fortium , ] Hebraicè, aquas fontium ,Id eft puteos;
ſcaturigines & riuos omnes,inaximeriuum illuin maiorein .
V.4.Qui fluebat in medio terræ,] fcilicet vicina Ierofolymis.
Hic riuusinfrà V.30. vocatur fonsGihon putaturque idem efTe
qui siloë : & alluit rupein in qua fita ett Ierofolyina : inde la
tè per vicinam regionem quaquauerſus excurrebat. Sed Eze
chias.vt aduentanci Allyrio ſubtraherethas aquas,ad funda
menta iltius rupis amplam effodit piſcinam ,quæ præterfluen
de haurire non poffet Affyrius.Deinde perfodiceandem ru
pem , & per eam decliui laplu deriuauitaquam in puteos vr
bis , quos ad obſeſſorum vlus intramoenia effoderat. Habes
regis inentio fit 2.Efdræ 2. V.24.
Hreod Euter
7.5. De Mello vide3.Reg.9.7.24. & c.11.7.27
W.21.Mifit Dominus Angelum , & c. ] Exhac hiſtoria deſum- ad finem .
pſit Herodotus fabellam ſuam , qua fingithunc eundem Sen.
nacherib in Ægypto à facerdote Vulcani fugatum , eò quòd
effuſa ſubitò vis inurium aggreftium , pharetras, arcus & ha
benasomnes Affyriorum obediſſet. Vbi pro Iudæa ſubſtituit
Herodotus Ægyptum , pro rege Ezechias ſacerdotem , pro
Deo Vulcanum ,pro Angelo mures.
Cumque ingreſſus effet Sennacherib domum , ſeu Fanum , Nel
roch Deifui in Niniue, filij eius Adramelech do Sarazer, interfece
cerunt eum gladio . ]Rationein dat Rabbi Salomon ,quam non
improbat Liranus : Quod Sennacherib ad placandos tum
deos ſuos cum ſuorum animos, qui grauiter ferebant filios &
amicos in Iudæa tam miferè extinctos decreueritmore Gen
tium yictimain filiorum propriorum offerre , & ſuo fic fan
guine diis litare.Sed rem lubodoraci filij, præuerterunt con
git hoc fortè fecundo vel tertio menſe à reditu in Niniuem ,vt
patet ex Tobiæ 1. vbi dicitur reuerſum èIudæa,ad vlcifcen
dam ex parte quam ibiacceperat cladem , vexalle vehemen
ter Hebræos nuper eò tranſlatos,& corum plurimos occidir.
fe : ita vt Tobias, bonis omnibus fpoliacus,cum vxore aufu
gere coactus fit.A qua fuga polt 40 dies tyrannus à filiis ob
truncatus fuit.
V.31. Per portentum ſuper terram , intelligit ſolem decein li
neis retrogreſſum ,de quo dixi 4.Reg.20.v.9.
CAP v T XXXII I.
Manaſſes obimpia ſcelera captiuus in Babylonem abducitur :fed mox
pænitens regno ſuo redditur,& Deicultum inſtaurat,Defuncto f16c-,
cedit impius Amon : fed huic pius Ioſias.
V.3.65.1) Ermilitiam cæli, g exercitum cæli, ) intelligebane
> >
Trad.Helise
planetas , & reliqua omnia fidera .
V.6. DeValle Ben -Ennon , ] dixi 4.Reg.23. y.Io. Vbi & de
luftratione filiorum per ignem .
V.8 . Moneri non faciam pedem Iſraël de terra, Id eft,non pa
ciar eiici populum Ifraëliticum de Chanaanitide opțiina &
fertiliſlına terra : fi cuſtodierint, ſeu diligentiſſimè ftuduerint,
facere que precepi eis.
V.10 . Locutuſque eſt Dominus ad eum , ] ſcilicet per ſuos Pro
phetas,vt dixi4.Reg.21.7.1o. Vbivide reliquahuius capitis.
¥ .14. DeGiihon dixi cap.præced . v.4 .
De Ophel cap.27. v.3.
Porta piſcium Ierofolymis ad Aquilonem erat illa per quam
ex loppe portu maris vicino Ierofolymæ inferebantur:piſces
& in vicinia vendebantur : ita S.Hieronymus, & quia prope Hieron.fup.
erat arx Sion ,vocabatur etiam porta Dauid. Hæc elt porta per Sophonix
V.10 . 1.
quam poftea Chaldæi irruperunt , vt ex Sophonia colli
gitur.
9.16 . Immolaui pacificas hoftias , do laudem ,] id eft, euchari
ſticas hoftias, in gratiarum actionem & laudem Dei. De quo
genere ſacrificij, vide Leuit.i. & feqq.capicibus.
V.19 . Hozai,'] Quiddam Hebræi,tefte S.Hieronymo, pu
tant elle Iſaiam , quein Manaſſes ferrâmedium diſſecuit, yedia
xi4.Reg.21. v.so.
M 4 CAPVT
 us in
Commentari
140
CAPVT XXXIV .
Iofias,omniidolorum cultu ſublato, templum Domini inftaurat reper
to legis libro conterritus , ex illius preſcripto omnia conftituit , doo
conuocato omnipopulo, fædus renouat cum Deo.
Vedecimo anno mundauit ,] Hebraicè & Græcè,mun
.3.
Dodec dare coepit. ' Namn ſexto demum pòft anno perfecit
mundationem , vt dicitur v.8.
V.5. Ofa ſacerdotum idololatrarum combufſit in altaribus ido
lorum , ] nempe vt contactu cadaueruin altaria containinaren
tur. Neque verò folorum iam olim mortuorum ofla cremabat
in illis aris Iofias , ſed & cadauera recens à fe hoc nomine
occiſorum vtdicitur 4.Reg.23. V.20. Vbi etiain , vt & c.22 .
vide reliqua huius capitis.
V.12. Scientes organis canere,] q.d.Præerant operibus & ope
rariisnon otiofi homines,& qui nulli alteri rei vacarent, qui
magniconducti ftipendiis,inaiori ſubinde ſunt dominis fuis
difpendio : fed ipfi Leuitæ , qui ftatis temporibus canebant
ſeruiebantque in templo , ſubciſiuis horis per vices inuigila
bantoperi , illudque vrgebant & promouebant , magno &
operis & templi compendio .
V.22. Cuſtodis veftium , ] ſeu publicarum quarumdam , ſeu
fortè regiarum .
$ .22. Infereris in ſepulchrum tuum in pace. ] Atque Iofias in
bello, ſagittà traiectusobiit. Re pondeo , non hic agide pa
ce priuata & propria regi lofix , quinon pacifica ſed violen
ta morte deceſſit : fed de publica regnipace & proſperitate,
quæ tum quoque vigebat quando rex Ioſias extra regni fui
ſepta protectus eſt cum copiis fuis obuiam Pharaoni regi
Ægypto , & ſagittà læſus fuit. Sed defuncto loſia , & regià
pompa ſepulto , ftatim potentiſlimorum regum arinisturbari
regnuin cæpit,& omnesmiſeriæ calamitateſque,quarum hic
mentio , in ludæos irruerunt. Patet hæc expoſitio ex im.ne
diatè fequentibus verbis , quibuspacem hanc exponit per im
inunitatein ab iismalis , quæ iridučturus erat Deus in Ju
dæam , quæ mala non niſi poſtmortein Iofiæ , vt iam dixi
inducta fuerant.
CA PVT XXXV.
Maxima folermitate celebrat Phaſe Iofias : regem Ægypti bello la- C nempe vt fidelis effet regi Babylonio , comminatus illi, fi fe
..
cefſit infelici fucceffu : nam ictus ſagittis interiit, maximoſuorum
Luctu , co cum primis Ieromia Propheta.
vel
V.3. PrOniteona Arcam in Sanctuario. ] Hæc enim tempore
Manaſſe vel Amon lubinota fuerat è ceinplo,ne ſinul
Hieron.ſup. cum idolis effet.Traduntque Hebræi,telte S.Hieronymo,il
lam in domo Sellum auunculi Ieremiæ ; & mariti Olda Pro
phetidis , cap.præced.v.22.tantiſper depofitam fuiſſe,ſed nunc
à loſia juftam teinplo reſtitui per facerdotes & Leuitas. Qui
bus perfunctis eo officio rex ait : Nequaquam eam vltrà por
tabiis,ſeu è templo efferecis : quare liberi ab illo onere & cu
ra , totos vos impendite miniſterio ſacrificiorum & inftru
Etioni populi.
V.11. Alperſeruntſacerdotes fanguinem in alcari vemoris erat,
do Leuit& detraxerunt pelles holocauſtorum .] Sicque præparabant
hoftias , vt facerdotibus tantùm demembrandæ effent &
ignibus immittendæ. Et,
V.12. Separaueruntea (holocauſta ) vt integrè oferrentur &
creinarentur Domino à reliquis hoftiis, quæ dandæ crane ſingu
lis offerentiuin ,per domos familias. ] Portquain enim ſecre
uiſſent ex omninumero tot quot opuseratad holocauſta,re
liqua, pecora, dederuntpopulo: vt indeiminolarent Phare, &
conuiuia celebrarent.
9.15. Propheta regis,Hebraicè, Videntes reges , vocantur tam
ij per quos rex coniuerat conſulere Deum ,quàm ij qui coram
LIBER PRIMVS
& t.Eſdræg. SDRA S filius fuit a Saraiæ Summi Pontificis , Nabuchodonofore capite plexi 4.Regum
V.1.
bi. Pas,6. vltimo , verf.21. frater b loſedeci , cum eo tranſlatus in Babylonem . Narrat hoc libro , com ,
V.J4
pletis iam feptuaginta captiuitatis annis ‫د‬, indulto Cyri primi Perſarun Monarchæ reductos
ludæos Ierofolymam , quam vnà cum templo cæperunt inſtaurare : ſed præpediti aduerſario
rum calumniis coacti ſunt ſuperſedere. Et hæc ſummaeſt totius libri.
CAPVT I.
Cyrus Perſarum Monarcha verum Deum Iſraëlis agnofcit:Iudais re
ditum in patriam concedit: prefe&tis ſuarum prouinciarum man
dat,vt Iudæosin vrbe ego templo leroſolymitano inſtaurandis libe
raliter iuuent: facra vaſa 5400.à Nabuchodonofore è templo fu
blata reſtituit. Quibus inftrstētiprincipes trionum Iudo de Benja
min cum Leuitis remigrant in Iisdaam .
$ .a. Nno primoCyri, ]non quo cæpir in Perſide regna
in
Lib . I. Efdr.
rege canere in templo ſolerent : ita ferè S.Hieronymus.
V.21. Contra aliam pugno domum , (nempe contra regem Affy- Hieron.lu
A riorum ,vt dicitur 4.Reg.23. V.29.) ad quam me Deusfeftinatoire
pracipit. ) S.Hieronymusputat , Ieremiain Prophetam ſic fa
ciendam monuiffe,fimulque Ioſiam ne reſiſeretÆgypro, de
terruiſſe. Quod cum Ægyptio innotuiſſet, repetit hic & in
culcat Iofiæ ,ſed fruftra. Reliqua huius c.vide 4.Reg.23.
V.25. Quafi lex obtinuit in Iſraël. ] Id eft in itabilem con
ſuetudinein ,imò quaſi in legein abiit,vt ommes cantores do can
tatrices, quoties lugubri carmine volunt aduerſum cafum ali
quem lugere , ytantur verbis eius næniæ ſeu lamentationis
quain Ieremias in morte Iofiæ compoſuit. Quam fi noſſe vis
qualis fit, ecce ſcriptum fertur , ſeu ſcripto extat , in Lamentatio
nibus Ieremiæ ,quarum poftrema pars toca elt demorte lofix .
CAPVT XXXV I.
Ex tribus Tofia filiis, primus Ioachaz à rege Nechao in Ægyptum , fe
cundus Ioakim cum filio fuo Ioachin , tertius Sedecias à Nabu
chodonofor rege in Babyloniam captiui abducuntur, cum omnibus
alicuius nota Iudais Vrbs dos templum Ierofolymitanum flammis
euerritur. Iudea deſerta manet vſque ad annum primum Cyri
primiMonarcha Perſarum .
B
Abuchodonoſor Rex Chaldaorum Ioakimum vin &tum
6.6.No catenis duxit in Babylonem ,] ſed mox reiniſit Ieroſo
lyinam in regnum ſuuin : vt colligitur ex 4.Reg.24. vbi &
de infami eiuſdein morte ac ſepultura : itemquede Ioachini
filij eius fucceflione , & in Babylonem tranſlatione pluri
bus egi.
♡.9. O & o annorum erat cum regnare cæpiffet,) vnà cum patre
ſuo : ſed iam eo defuncto , cùm folus regnare cæpit , erat
octodecim annorum ,vthabetur 4 Reg.24.verf.8 .ita Hebræi.
Solusautem non regnauit niſi tribus menfibus & decem die
bus.Vnde quod ſequitur,abductum fuiſſe in Babylonem .
V.10. Cum anni circulusvolueretur,) intelligendum eft, non
ex quo regnare cæpit loachin (neque enim tamdiu regna
uit : ) fed ex quo annus Iudaicus demore inchoatus fuerat,
putà à menſe Niſan . Vt idem fit atque,fub finem eiuſdein an
ni,cùm duodecimus finireturmenfis anni, & quartus inchoa
returmenſis regni Ioachin .
♡ . 13. Nabuchodonoſor adiurauerat Sedeciam per Deum , ]
cùs faxit, iram non ſuain modò, fed & iuiti vindicis Dei. In
cuius etiam reimemoriam nomen illi nouum indiderat Sedea
cia, quod fignificat iuftitiam Dei : v: dixi4.Reg.2 4.V.17 .
9.15. Porrò denocte conſurgens, Hebraicè man.cando, id eft,
maturè, tempeſtiuè ac diligenter , inſtar ſoliciti patrisfami
lias, commonebat ſuos Deus,eò quòd parceres populo , , id eft,
parcere vellet & extremně optaret. Sed ,
V.16. Nulla erat curatio, į leu reinedium q. d . Fruſtra erat
omnis cura & labor : nec vlla remanebat ſpes melioris vitæ .
Vndemox fubfecutæ poenæ,de quibus4.Reg.vlt. & abducti
omnes in Babylonem , vel vitâ priuati.
V.21. Donec celebraret terra Sabuathalua, ] id eft , quieſcerec
ſeu feriaretur ab arazione ſulcatione & meflione.
Cunctis enim diebus defolationis egit ſabbathum , ] id eft,quieuic
iain dicto inodo : quia deſolata & inculta ve plurimum ia
cuit. Notant Hebræi , noluiſſe non rarò Iudæos Sabbathum
ex præfcripto legis ſanctificare ſeu obferuare :atque ideo iu
fto Dei iudicio in pænam eiuſcerei paſtos effe , vt terra roto
captiuitatis illorum tempore ſabbathizaret, non reperto qui
colere aut vellet aut poffet. Quando coeperint feptuaginta
captiuitatis & defolationis anni, & quando finierint, dixi in
Chronico . Cætera huius cap . vide initio ſeq. libri 1. Eldr.
D nain vltimiverſus huius cap.quibus hic liber claudicur,initio
illius libri ad verbum repetuntur:argunento,vnum eumdem
que Eldram ytriuſque libri auctorem ſeu collectorem effe.
ESDR Æ .
.
Iudæos Babylone captiuos dimittere liberos,quàm ipfe Ba
bylone dominaretur:nempe,quando ſuperato & occiſo Balo Hebrai
thaſare Babylonis & vltimo Chaldæorum Monarcha , Da- der Ola
rio quoque Medo ſocero fuo , & imperij conforte, iam è vi- lephely
uis lublato Cyrus Monarchiam totius Orientis folus adini-ciq.com?
nittrauit. Erat is annusregni Perfici ipſius vigeſimus ſepti- & 37.
mus.Monarcha verò factus,non niſi triennio in viuisperman
ſit,vt paſſim Hebræiaffirmant & Iofephus, & colligitur ex 3.
Efdræ 5. vlt. Vide de his noſtrum Chron.con .
Sufcitauit Dominus ſpiritum , id eft, cor ſeu voluntatein , Cyri
regis ; on traduxit Cyrus vocem præconis in omni regno fuo,etiam
per
 Caput II. III. & IV .
mon.la per fcripturam ,) feu litteras quaquauerſum miffas.Quibus pri thinai, id eſt, donati, ſcilicet Leuitis & reinplo in ſeru 14 os. 1Si
mo ; accepta fert Deo cæli omnia recèns parta regna. Secundò, cut autem Iofue illos donauit ,fic Dauid quoque rex alios plu
dicit eumdem Deum fibi præcepiſſe vt teinplum Ierofoly- A res in eumdem vſum bello veriſimiliter capros , teinplo da
mitanum inſtauraret.Tertiò,iubetid instaurari,omneſque tum nauit, vt patet ex c.8. infrà Y.20. Itémque Salomon alios , qui
Iudæos,,tum alios ſubditos ſuos ad id excitat & hortatur. hîc verf.5 8. vocantur filij feruorum Salomones, qui ex proſelytis
Peres , Vnde hæcregiGentili tam pia mens : Reſpondet erant,& eos Salomon addixerat Itructuræ templi, 1.Paral.22.
Yoſeph .ſup. Ioſephus & Theodoretus , quia , ſuggerente vel Efdra , vel & 2.Paral.2 . V.17 . Porrò,
c.c. Theod.in potiùs Daniele, vt antè Dario,fic nunc etiam Cyro perfami V.59. Thelmala , Cherub, & c. noinina ſunt vrbium Chaldææ ,
Dan.1.& vlt. liari , imò conuiua , didicerat , à Deo ludæorum per Iſaiam vnde plures emigrarunt in Iudæam , qui tamen probare non
Prophetam iam ante centum & viginti annos , ſibietiam potuerunt originem Wam ex Iudæis.Sicut nec de Sacerdotibus.
proprio nomine Cyri expreſſo,addi&tum prædiétuinque Orié ¥ . 1. Fly Accos, ] qui quòd accepiffet de filiabus Berzellal
cis imperium , Iſaiæ 44.in fine & 45.initio capitis. V bi eriam facerdotis vxorem , nomen gerebat filij Berzellai, ſed publicis
templum & vrbem Ierofoly ,nitanam ab eo inttaurandam di
cit. Quod cùm fine euidenti miraculo prædici tanto tempo tabulis probare non potuit, fe de recta ſacerdotum linea pro
re non poßit,facilè aduertit Cyrus,non poſſe quoque non ve ſunt
ceſſi:ſſeimò & à Sanét ciboadSanct
filij oeius orum
ſace ſanctifica
ſeu muni
rdot,alia torum
a adini ſfi mi
non
: vnde
rum Deu m effe à quo id prom anaſ ſer. Vnde & grat um fe niſtr orum temp li, id eft à ſacri ficii s & pani bus Deo a
illi præftare , & cultores illius inſignibus beneficiis proſe a Leuit,2.V 2.
qui voluit. tantiſper reiccti,donec v.63.furgeret facerdos doétus a:quealac periris,
tus, & 10 , & alibi
¥ . 4. Etomnes reliqui , non Iudæi ſolum , qui in Chal dæa eft, donec ſtare
quinomine Dei pron unti arec Thum
t ſacerdos cum Vrimzquid illisinim opus .Heb
facto, id eft,done raic
c efè
permanebant: fed & alij quoque præfecti prouinciarum re fet qui ex rationali reſponſum conſulcus redderet. In razionali
toſeph.fup. giarum ,vt colligitur ex v.5. ſequenti,& cap.3.v.7.quos loſe enim Pontificis erant inſculpta Vrim & Thummim , quæ quid
phus amicos regios vocat, iubentur edicto regio ad inftauran eſlent, dixi Exodi 28.v.30 .Sed illud iam ad manum non erat:
dum templum quidquid commodè poffent, conferre : & exce & verofimiliter ab leremia fimul cum arca foederis & taberna
ptos,ſeu præt er id quod volu ntariè offerunt templo Dei,id eſt præ culo abicoudicum erat in monte Nebo ,fed loco omnibus igno .
ter don aria ſpo ntanea in holocauſta vel alias hoitias , quæ to , 2.Machab.2.V.4. & ſequent.
quiſque pro placito ſubininiftrabat ; videtur faltem aliquo B .63. Atherſatha, Chaldaicè vocabatur Nehemias, vt dici
modo taxatum fuiſſe à Cyro , quantuin quiſque de ſuo , & tur 2.Efdræ 8. v.9 . forſan à Chaldæo therſa,id elt aluit : & fa
etiain de ærario regio in inftau randa ædificia conferre de tha, id eſtbibit,feu potauit,quafi dicat. Alut poru , feu pincera
beret : vt fecit etiampoltea Darius & Artaxerxesfucceffores na erat regis. Nam hic Nehemias , licèt publiciboni causâ
Cyri. Imò Cyrum voluiſſe cotum ,templum ſuivnius ſumpti nunc in Iudæam excurrerit, tamen rediit poltea in Perfidein ,
bus exædificari,patet ex c.6.V.4 .
7.8. Vaſa templi per manum Mithridatis Gazabar , ] id eft the verſu yltiino
vbiofficio pince
, rne functus eſt, vc de le ait ipſe 2. Efdræ 1.
ſaurarij. Sic enin legendum (omiſsa voculâ fili) patet ex tex
63. Eldr. 1. tu Hebræo, & Græco ,tum hîc, tum in aliis c Scripturæ locis,
9.21. & 3.8l- vbi idein verbuin Hebræum Gazabar , non vt proprium no
drz 2.0.15, men , ſed yt appellatiuum , pro thefaurario vſurpatur . Porrò CAPVT III.
& c.
vafa hæc annumerauit rex Cyrus principi Iuda Safabafar., id est Conuocato populo in Ieruſalem , extruitur altare holocauſtorum in eo
Zorobabeli , nepoti lechoniæ regis Iuda nuper e Babyloni
victime offeruntur : celebratur feftum tabernaculorum : & templi
daReg.vlt. co carcere per Balthaſarem educti , d & nunc (quia nulla il fundamenta inſtaurantur.
lius exinc eps ment io ) veriſ imili ter defu ncti. Neq ue enim W.1 ,
alius hoc teinpore princeps erat Iuda præter Zorobabelem ,vt col 15. celebrandum
ligitur ex c.ſeq.v.2 .& c.3. v.8. collato cuin c.5.v.15. vbi fun ces è Babylon lerat efeſtumIudæos dicitur
tabernacu hîc, v.4
lorum ſecundum
vti.iam praceptum
celebraſſ e reduà
datio templinuncZorobabeli, nunc Saſſabaſari adſcribitur : ita Domino spus diei in die ſuo, id elt , tot quotidie , tota octaua
Joſephus ,Liranus, Dionyſius, Vatablus,Sà,Mariana, Torniel Scenopegia , victiinas obtulerunt , &
lus & Salianus. Fainiliare autem fuifle Chaldæismutare no Numerorum 29. Hinc videmur poſſe colligere , Iudæos Ba
quo ritu præceptuin erat
mina, & yniplura indere nomina , cum aliunde, tum ex Da bylone egreſſos lub verisinitium menſe Martio , & iter im
nielis 1.manifeftuin eſt. Cùm ergo nepoti regis captiui no - c pendiffe circiter quatuor mentes ;tum enim fupererantillis
men à triſti parente indicum effe Zorobabel, quod peregrinum in adhuc duomenſes , quibus & altare erigere , & ad ſeptiini
Babylone ſignificat;vt primùm è triſti carcere contigitregem
cum omni familia educi, & menſæ regiæ adhiberi, mutarunt meníis celebritatem omnia parare poſſent.
Eufeb. 1.11.de adoleſcentisnonen in Safjabaſar , quod gaudentem in tribula ¥ .5. Holocauſtum iugo quale fit,vide Num.28. v.3. & c.
prepar. Euāg .
6.3. & 4 . tione deſignat , ita ferè Euſebius. V.7. Admare loppe.] Pro ad portum leppus,qui Ieroſolymæ viu
9.10. Syphi ſecunde,] ſupple. ordinis & generis. Nam primi cinus
¥ .8. etiam
, &Zoroba num totius Palæſt
beifiliusSziashiel celebe
inæ lecho rriinu
niæ regiss ett.
Iuda , de
, filij
& præcipui erant aurei : fecundi argentei.
quo egi c.r.v. 8.Hic erat fupremus princeps politicus:Eccle
fiafticus ſummus erat Iofuë, alias Iefus, filius Ioſedec , filiæ Sa
CA PV T II. rme Sumin i Pontif icis occiſi à Nabuchodonoſore, 4.Regum
Numeruse nomina reuertentium curn Zorobabele in Iudaam . Item vlt. Erátque
nepos Eſdra ex ipfe hic loquë
& fratre,vt Suminus
dixi in ſummari Pontifex
iamo huius in ludæa,
libri.
munera es donaria in inſtaurationem templi oblata. Lauda
9.10 . rent Deum per manuis Druid , ) id elt , per opera
V.1. e compo
PA
Rouinciæ nempè Index , jam in prouinciam Chal. muſic Dauida ,abputà eodemPſalmo Dauidnata
s à concin
rege . ſitos , & inftrumenta
dæorum & Perſarum reda &tæ , filij, ſunt incolæ inde W.11. Eò quòd fundatum eſſet, ] id eft, fundamenta inſtaura
oriundi. Nota ,Hebræos, etfi in patriam remitterentur,non ta ta eſſent templi. Nam ſuperſtructio impedita fuit,vt videbi
men ita factos ſui juris,quin feruimanerent & tributarij Per mus capite fequenti.
ſarum ,vt colligitur ex cap.4. V.1 3. & dilertè affirınatur 2.El ¥ .12.Flebant vocemagna,) propterea quòd initia huius ædi
dræ 9.V.36. Vndenec duceshabebant inludwa,nifi ex volun
tate regis , quiprimò Zorobabelein conftituit 1.Efdræ 5.7.4 . ris non reſponde
ficijtempli. Flebant rent priltinæ
quoque amplitud
veſtigia ini & maieftat
calamita i prioa
tum præterit
dein Eſdrun & Nehemiam , & c 1. Eldtx 7. V.14. & 2.Efdræ si rum , quæ fe vndique in oculos ingerebant. Lätabantur nihi
verf.14 ,
lominùs mutatione prope
4.2. Mardochai.] An hic patruus Eſther ?ita fanè potuit. Ec, D monar chædeerga tam fefelici
volunrerum
tate & benefi centia :de: de nſaotanti
teinpl Do
ficut de Nehemia dicam y. 36. forlañ ad recuperandas polet miniiam quali reuiuiſcente : & quod caput eft , de diuino
fones paternas,hac tam commodaoccafione occurrit in lu Nomine fibi reconc iliato .Itaque tot animimotus maximum
dzam
creuer,at. rediturus pòftpaulò in Chalduam ,vbifedem figere de excicabant populi clamorem , gemitu , lachrymis , lætitia

5.6 . Filij Phaha:h,(id eft, ducis ) cognominati Moab,forſan & iubilo confuluin . Verùm lætitia hæc non admodum diu .
à victoria inde relata, vel exilio ibiačto . Item filij Iofue,& fi turna fuit.
duorun inſignium ordines fi
lijloab,
mul poſteriunt
confecer numerum 2812. ducum . Hitres
W.21. Fily Bethlehem , ] Id eft,ciucs vel è ciuibus eius vrbis CAPVT IV .
oriundi. Cùm enim hactenusper familias diſtinxerit capita : Samaritani inducuntpræfe&tos regios , ut impediant inftaurationem
---

deinceps per vrbes diſtinguit, vſque ad v.31. forſan quia fa templi do vrbis Ierofolymitana. Qui,obtento à Cambyſe Cyri ſuc
miliæ erant ignotæ .
ceſſore refcripto regio illam iubent intermitti.
4.31. Filij Ælam alterius ab illo de quo fuprà v.7 . Sed quis V.I.
rapy non miretur, veriuſque Ælami polterorum parem prorfus elle
numerum ? nempe 1254 , & 1o .de quibus egi 4.Reg.17.V.24 .
V.36. Sacerdotes, ] Hactenus e tribu Iuda & Benjaininia cens Filij captiuitatte
è captiuita Iudæi vocantur , quia olim captiui, & re
is,reduces.
oriundos recenſuit : iam ad ſacerdotes tranſit : & . 40.
ad Le V.2. Aſor Hadda n ,filius eft Sennacherib regis Aflur, vt dici
nitas : V.34.ad publicos ſeruos templi.
V.43. Nathinai. ) Hi erant Gabaonitæ , quiquòd populo tur¥ 4.Reg.19.
.3. Non eſt vobisv.vlt.Reſponder
egonobis,] ſupple Eſdras Samaritanis
, quidquam :
commune in
impoſuiſſent, publicis templiminiſteriis à Iofue c.9.addicti
hac fabrica.
funt, vt lignatores effent & aquatores. Indeponen illi Nang - Betes, Cur noluerunt Iudæi juvari à Samaritanis ?Refpon

deo,
 Commentarius in Lib.I. Efdr.
1 42
deo , Verebantur , ne quid forſan illi, vtiurati hottes ,ad pturarum , in quo adferuari ſolent quæ ſpectant ad opes &
miſcerent ſeu doli,ſeu damni : item , ne pofteà vel fibi tem prouentus & cenſusregios : & authentica exemplaria legum
plum quafi à ſe conſtructum vendicarent, vel eò ſacrificulos A ac decretorum regiorum .
fuos & idola introducerent. Vel faltem iactarent, Samarita
norum operis & impenfis affurrexifle(teinplum Iudæorum .
Quo fane facto ſuo Iudæi Chriſtianos docent vitare com CA PV T VI.
mercium cum hæreticis in omni re quæ religionem vel cul Juxta decretum Cyri iubet Darius perfici fumptibus regiis tem
tum Dei concernit . plum Ierofolymitanum . Quoperfecto, cum ingentiletitia,plurimiſ
V.4. Factum eft igitur, cùm non ſuccederet fimulationis ar que victimis dedicatur anno ſexto Darij : eademque operâ celebra
tificiun, vt populus terre,] id elt Samaritani, aliam centarent tur feptiduo folennitas Pafchalis.
viam , quam instaurationem rempli de facto præpediuerunt: V.2. Edena , ) Hebraicè Madai, eſtMedia ſeu Medo
nempe Med
V.5.Conduxerunt pretio & muneribus conſiliatorest, ] id eſt, rum regnum , iam à Perſis ſuperatun , & in pro
præfectos regios,de quibus v.7. & fequentibus : nempe præ uinciam redactum .
lides prouinciarum & quæltores , vtnon niſi tardè & mali V.3. Per latitudinem ,vt etiam habent lxx . intelligitur hfe
gnè fumptus ſubminiſtrarent : atque ita variis fraudibus interualluin quod eſt àfrontiſpicio, vſque ad extreinitagem San
quamdiu Cyrus , quem íciebantoperifauere , in viuis effet, cti Sanctorum ,quam nos longitudinem teinpli vocamus:fed cùm
remorati ſunt fabricam.Vbi verò mortuun acceperunt,aper delineatur idea ſeu fabricæ figura in chartis,non infrequen
Chron.c.37. to marte fefe Iudæis oppofuerunt , cum datis ad Cambyſen ter, neque ineptè latitudo vocari folet.
Cyri filium & fuccefforem accuſatoris litteris ,ab eo reſcri V.5. In templo necdum conftrućto non poterant vaſa repo
ptuinextorſerunt,quo Iudæiab omnifabrica ſuperfedere ju ni : ſed bene in thefauris templi, quibus certa loca deſignata
berentur. erant, quæ hîc intelliguntur.
V.6. Aluerus Chaldaicè Artaxerxes Perficè , vocabatur ¥ .15. Menfis Adar,eft duodecimus & vltimusmenſiumn an
Cambyſes, erárque comuneomnium regum iftarum gentium ni Hebræorum , refpondetque noftro partim Februario , para
nomen , ficut Ægyptiis Pharao , & Romanis Imperatoribus B cim Martio.
Cafar, & Auguftus. Id colligo tum ex hoc cap. Efdræ , tum ex Petes , Quomodo dicatur hic , Iudæos compleuiffedomum
Proleg. de cap.1.Eſther v.1.collato cum cap.13. verf.1.& c.6. v.1.Faci Dei anno ſexto regni Darij reges, cum veriu præcedenti dicantur
Idiotiſm . le verò fuit , extorquere à Cambyie inhibitionem fabricæ , iidem ædificatie non modò iubente Dario, fed & Artaxerxe
Hebr.n.19. quia is non amabat Iudæos. Sed cur viuente adhuc Cyro , Longimano rege Perſaruin quinto : Relpondeo ,fub Artaxer
non recurrerunt ad ipfum ludæi, quein fcirent ei operi ex xe non templum ædificarunt, ſed vrbem Ierofolymitanam :
tremè fauentem effe ? RefpondetIolephus, Cyruin tum tem fub Dario verò compleuerunc fabricam templi : & hoc qui
poris vrbe regia è domro abfuiſſe , bellóque partim contra dem anno regni eius texto compleuerunt Sanctuarium San
Lydos, qui iam fecundòrebellabant,partiin contra Maliage ctum Sanctorum , ( quod propriè templum vocatur ) ſed non
tas & Scythas,vbi & periit,occupatuin perpetuò fuiſſe. niſi ad altitudinem 6o. cubitorum , vt hic inſinuatur v.3. cùm
V.8. Beel-teem . ] Interpres Latinus& lxx. putant nomen Salomonis teinplum fuiſſet duplo altius , yo dixi 3. Reg.6.
elle proprium . Alijdicunt Beel Chaldaicum , velHebræum Porrò in atriis & porticibus initaurandis alio integro trien
Baal, ſignificare Dominum , præfectum , vel præfidem :teem nio occupati fuerunt: nam , tette Ioſepho , protracta fuit ea loſeph.lu
veltaam , conſilium .Vnde volunt eo noinine deſignaripraji fabrica vſque ad annum nonum Darij..
dem confilij,feu cancellariuin cuilts erat, ad regem omnia re V.20 . Quaji vnus,] Id elt , vnanimiconſenſu & animorum
ferre, ita Ioſephus. conſpiratione,ad vnum omnes.
V.10. Aſenaphar elt Affar- Addon de quo v.2. vel Sennache V.11. Qui ſe ſeparauerunt à coinquinationeGentium erant pro
rib,auc aliusex parentibus illius. felyti.
.13. Simuri ciuitatis ( Ierufalein ) quam Iudæi ædificant, W.22. Regis Affur. ] Sic vocatur hîc Perſarum Monarcha
inſtaurarifuerint , tributum ( vectigal, to annos reditusnon da Darius: quia Affyriorum Monarchia olim yt toto orbe cele
bunt, co ufque ad reges hæcnoxa perueniet,] id eft,ita regiis pro berrima,lic Iudæis notiffima erat,à qua cortes,vexati, ac de
uentibus tantumdem decedet. Ex his patet Primò, Iudæos mum etiam captiui abducti fuerant. Deinde, quia rex Perla
non modò templum fed & vrbem inftaurare cæpiffe iam in- c rum ,vti alia Orientis regna , fic & Allyriam olim omnium
de à temporibus Cyri.Secundò, non fuiſſe prorſusliberos & dominam , nunc ſuo ſubiectam habebat imperio : eratque &
ſui iuris , ſed tributarios & ve&tigales regibus Perſarum , vc vocabaturnon minusrex Affyriorum , quàin Chaldæorum ,Me
dicebam initio c.2 .
dorum , vel Perſarum : veſolentpotentiores Monarchæ varios
6.14.Mimores Salis.] Sic sportulas vocantquas aulici acci variorum regnoruin, quibus imperant,citulos,nunc hos,nunc
piunt. Et à fale ſalarium elt dictum : quæ vox in Plinio & illos, nuncfimul omnes viurpare.
Trebellio frequens.

CA PV T VII.
CAPVT V. Eſdras ſacerdos gg legis doctor mittitur ab Artaxerxe rege Perſarum
Hortatu Prophetarum Aggai di Zacharia repetunt Iudai inſtaura in Iudeam , Iudæos nomine regis viſitaturus, do &turus e rečturus.
tionem templiſeeb Dario rege,quiſuper eo confulitur à prafećtis re
giss ir uns Euphratem ,an bona illius venia id permittipoſit .
rio,eiuſque filio Xerxe,& regnun adminiftrante Dan
*... Prophetauerunt.Ideit,Deo inſpirante hortatiſunt rij nepote Artaxerxe, quimacrocheir,id ett Longimanus:vocita
) ri conſueuit, quòd haberet altera longiorem manum . Porrò
miffam , animosè reſunerent , & ftrenuè proinduerenr. Con à ſexto anno Darij,quo dedicatum fuit tenplum , vſquead an
ciones & arguinenta quibus ad id vſi tunt,exltant in prophe num ſeptimum Arraxerxes Longimani, quo miffus eit Efdras in
tiis eorumdem Aggai & Zacharid fili, id eltnepotis,Addo:nam Iudæam , verbi gratia, effluxerunt 57. ve viderc elt in Chru . Chron.&
Zacharias erat filius Barachia, filij Addo, Zachariæ 1.v... Phraſi nico nottro .
enim Hebræa omnesnepotes vocantur filý,patet Matchi 1.V.I. Erat tum Babylone Efdras filius Sarma, ) auctor & ſcriptor
Iudith 8. verf.1. & priinis decein capitibus libri 1.Paralip . huius libri, vt dixi in ſuinınario .
patlin. $ .6. Et ipſeſcriba verox in lege Moyſi, ] Id elt , legis diuinæ
7.4. Nomina auctorum ædificationis petebant præfectire- p peritiſſimus, & in ea ſeu ſcripto , feu viua voce exponenda
gij , vt ea mitterent ad Darium , vt patet ex v.1o. Non aufi promptiflimus. Id enim officijhabebant Scribe : quiapud Iu
..

fuerunt inhibere progreffum operis vi edicti Cambyfes, quia is
iam obierat , & incertum erat quamente effet eius fuccellor
Dwius,quem fortè inaudierantpluſculum fauere Iudæis.Sed
fuper oinnia .
V.5. Oculus Dei,] id eft, diuina prouidentia, fauor & auxi
fium . Acceilit denique , quòd hipræfecti, vtpote necdum à
Samaritanis conuenti velcorrupti , vt illi priores ,nullain ha
buerintpeculiarein caufam , curſe ludæis hoftiliter oppone
rent. Vndè nec in ſcribendo quidein ad regem nocere vo
luerunt progreffui operis , contentiſolam regismentem in
quifiuifle.
Nota , Hunc Darium non fuiffe Nothum illum , ſextuin à
şerer.Sulp ? Cyro regein Perſarum , vt voluit Seuerus, Sulpitius & loſe
tie timind. phus Scaliger :fed Darium Hyttapis filium tertium à Cyro;
semp. Eliſeb. & Cambyſis ac Sinerdis Mag:( qui tantùm feprineltri præ
ia Chron.ſo- fuit) fuccefforem ,ita Euſebius, Ioſephus, Hieronymus,& alij
fejbols ,An- pafin . Vide Chronicon noftrum .
19.c.4. llic
Sofy in c.9. ¥ .11. Rex Ifraël Magnus, elt Salinon .
wa ). Chron . ¥ .17. In Bibliotheca.] Græcè & Chaldaicè , in domo theſau
27 rerum , vel in gaza regia.Nempe intelligitur de archiuo ſcri
dæos idem erant , quod Philoſophiapud Græcos , Magi apud
Chaldæos. Sic qui Matthæi 22. v.35. & Lucæ 16.v.25. dici
tur legis doctor ei legis-peritus, Marci 12. V.28. Scriba vocatur.
Præter hoc cominune omnibus Scribis officiuin etiam alio
particulari titulo nomen illud per excellentiam debetur El
dre, quòd totam S.Scripturam negligentiâ facerdotuin ,teni
poribuspræteritorum regum luda myitis, locis corruptam &
collapfam inftaurarit, correxerit, in concinniorem ordinem
redegerit, aliiſque characteribus deſcripſerit , antiquos cha
racteres Samaritanis relinquens , & alios quibus iam defcri
pta funt Biblia , ſublticuens , vt fic Iudæorum aninos à Sa
inariranis longius alienaret. Ita SS. Patres : & Rabbini He- ss. Pati
bræorum , qui etiam dicunt,ſe traditione accepiffe, hunc Estado de
dram eumdem elle cum Malachia Propheta. Ec idem tenentDei c...
S.Hieronyinus, Rupertus & quidain alij Patres. Ec veròma- Ribeir,
teria quam vterque tractat, eadem pæne eft:& teinpora con-Malach
ſonant,inquit Ribeira. Sed alia quædam obſtant, quo minùs
id aufim aiferere , vt dicain in proæmio Malachiæ . Efdram
fub hoc tempus fuiffe vt minimuincentuin & crium anno
cum ,videre eit ex Chronico luprà citaco .
Des
 Caput VIII. IX . & X. 1
s& permanum Domini, intellige hic fauorem Dei , eiufque fidio tam potentis Perſarum Monarchæ vallatam . 43

A
potentem operationem , quâ faciebat Efdram gratioſum regi V.11. Ab ore vſque ad os implere , eſt totam omni ex parte
um Perfarum . Idque quia , vt fequitur.
¥ .10 . Praceptum eo iudicium , id eſt legem Domini , inueſti A extr implemit
ere ,atemor e valis
vſqu . vſque ad ſummum ab vnaorë
ab imo
ead ,aliam
gare, & ſolicitus complere ſatagebat, cum per fe,reipfa illam W.12. Non quaratis pacem eorum proſperitatem ,] id eſt, non
obſeruando,cum alios docendo, & in ea inſtruendo. lit vobis curæ falus aut proſperitas Gentilium yobis vicino
¥.14 . A facie , id eſt iuſſu & auctoritate , regis miffus es, vt rum ,neinpe fiin ſuis erroribus obſtinarint,q.d. Potiùs omnem
viſites Iudeam ,in lege Deicui, ] Hebraicè , iuxta legem Dei tui, mouete lapidem ad illos peffundandos & exſcindendos:
if ſupple, videas, an Iudæi illam obſeruent. En,mittitur Efdras tantum abeft , velim vos illis matrimonio velaliis foederi
nomine regis Perſarum ad viſitandun Iudæam , vtpotè pro bus coniungi.
uinciam Perfis adhuc ſubiectam & tributariam , ve dixi ini $.13 . Et poft omnia , ſupple , quæ tranſgrefforibus legum
cio c.2 . & in fine 4. & etiam colligitur ex v.24.huius capitis, tuarum iuftè minatus fueras , iain in nobis ſeptuaginta &
lo vbi ſoli ſacerdotes & miniftri rempli iubentur à vectigalibus pluribus annis completa : quia tu Deus noſter , quo es animo
CO
Go tributis iminunes elſe : reliquis omnibus Iudæis ea pende- pluſquam paterno in tuos , rurſum miſericorditer minuitti
re coactis. Item verf. 26. iubentur oinnes non modò legem
nfc

flagella , & liberafti nos iterum , ficut eſt hodie,] & de facto ex
Dei , fed & legem regis ſub poena capitis diligenter implere, perimur : idque prouidè feciſti , vt illecti nouo & inſperato
quod abfolutæ fubiečtionis & ſeruitutis certiffimum eit ar beneficio, & fic magismagiſque tibi obftricti, non iterum ad
Tim
gumentum .
en priftina ſcelera conuerteremur. Nos nihilominus oblici iam
omnium tum veterum poenarum , tum beneficiorum recen
20
CA PVT VIII. tium , (quæ humana eſt fragilitas & ingratitudo; ) relapfiſu
ata
Catalogus eorum qui cum Efdra è Babylone venerimtin Iud sam :VA mus in priſtina ſcelera, & cum Gentilibuspopulis iftis abo
minandismatrimonia junximus.
n fu ermunera que attulerunt ea vittima quas Deo obtulerunt. V.14. Numquid meritò igitur iratus esnobis vſque ad conſuma
E Phabath Moab , vide quæ c.2.v.6.dixerim . B mati onem. Iuſtu
V.15 , id seit,vt conſ
es tu ,q.d umma
. Exig & plenè nosdeleas
tè ſanèiuftiti
ebat de terra
a tua vt fund itùs?
ſe Efdræ adiunxerunt. nos exſcinderes:fed miſericordia vti maluifti, quafaltem pau
V.15. In populo luftrando , & in facerdotibus luſtrandis, queſ ſumus , in conſpe
cos relinq tuo,faluos
nobis
ueres èctu onoſtro
deli&hac
ſed in,qui præſe
die ,id eftrei grauiſad
nteshic li
uide filiis Leui , & non inueni vllos. Itaque miſi v.17 .ad Eddo qui mi criminis. Neque ftari poteft coram te ſuper hoc , ] Id elt , non
eratprimus , ſeu princeps in Chapphic loco. ] Vicus erat in Ba potelt hoc vllâ ratione negari , neque excuſari ; neque iure
m: bylone, fortaffe Iudæorum habitationi deſignatus, cuius vi defendi.
ui ci princeps erat Eddo:
7.16. Mili ad Eliezer , & ad alterum Elnathan .] Ita enim ett
on in Hebræo & Græco .
9.20. De Nathinais dixi c.2. V.43. СА Рут х .
.6. V.23 . Rogauimus Deum per hoc. ] In Hebræo & Græco eft, Eſdras conuocatis omnibus Iudais pracipit repudiari vxores alienige
pro hoc ſeu propter hoc.
can lokepblog nas: Deputantur qui praſınt huic operi exequendo.Et recenſentut
7.27 . Crateres aurei , feu phialæ fingulæ pendebant ſolidos quitalia matrimonia contraxerant:
millenos, ] Hebraicè & Græcè , drachmas mille. Sed eft aliqua I eſt pænitentia,) Hebraicè , & Græcè & Chaldaicè, fi
in his ponderibus differentia , vc dixi in prolegomenis de 2,
Ponderibus.
"O Vala aris pulchra vt aurum , ] Hebraicè expetibilia vtaurum . di34. Deute
V.3 .& Proiic r. 7.vniuer
iamus prohi
quæ ſas betmatrimonia
vxores.]Putant aliqui alieni
cumlegem Exoge
Forſan ex taliære fecit Saloinon yaſa templi , de quibus 3. nis,fuiſſe legem irritantem : atque ita matrimonia illa omnia
ha Reg.7.7.45. Denique.
e 1.36.Satrapa eleuaueruntpopulum , ] Hebraicè , exaltauerunt Iu , nonirrita
& alijiure
fuiſſe & irrita
fuiſſe Sed, proba
nulla.ntem biliùsvecant
ſed ſolùın t Caiet
cenſeein Nequanus
e
e dæos, nempe eximio fauore & ope : promouendo conatus il aliud ex verbis legis elici poteſt.
a lorum , domum Dei magismagiſque exornando in dies, & Petes,Quo igitur iure hic omnia iubentur folui? Refpon
m muneribus cohoneſtando , vt rex Perſarum præſcripſerat c deo, Priuilegio libelli repudij Iudæis permiſli,quo iam me
& cap. præced.
ritò iubentur yti ad matrimonia tam periculofa , & contra
legem inita , diffoluenda.
CA PVT IX . Petes ſecundò,An faltem non nimis durum ,abiicere eciam
Eſdras peccatum populi Iſraëlitici (quòd cum Ethnicis feminis matri filios propriosquide vxoribus alieni genis nati erant ? Reſpon
deo ,cum eodein Caietano,non abiici ebant prorſus & abfo
monia contraciſſent ) ſciſſis veſtibus den euulfis crinibus luget . (go
lutè filios illos fuos, quafinullam eorum curam deinceps ha
Deum precatur, vt iram ſuam à populo auertat. bituri:ſed iuxta voluntatem ,Hebraicè & Græcè confilium ,Do
7.2. viroru Dei. aNemp
Melh Anus principum fuit prima,feu præcipua, in hac tranſ mini opiorum
rum ,præfcr ipto dimit teban t àtiment
m qui legem
fe filios ad aliqu e ex
pædag ho
ogia,
or ne, ] legis diuinæ , quâ vetamur cum terrarum
greffio vbi à probis præfectis inftituebantur , pauperes è publico
harum Genti libus connubia iungere , Exodi34. & Deuter.7. ærario ,diuites è peculi o paren tum.Et fane fic exped iens erat;
9.d. Principes & primarij, qui fuo exeinplo & auctoritate ne, fi liberi penes parentes remanfiffent,afliduo eorum incui
deberent alios ab illicitis connubiis deterrere & abſtrahere, tu & amore inde exard eſcente, animiparentum ad matres re
primi & præcipuiſunt qui in hoc genere deliquerunt. Porrò petendas accenderentur.
quâ ratione vetita fuerint Iudæis connubia cum Moabitis, $ .7. Igiturmiffa eft vox nempe præcorum , qua iubentur
Ammonitas & Ægyptiis, non minùs quàin cum Chananais, ſiin omnes Iudæiintra triduum Ierofolymis ſe fiftere , ſub poena
1 patria fuperftitione,vt hic fiebat, perſeuerarent;fecus fi in Iu confiſcationis oinnium bonorum , & publicæ excominūnica
• Chrose
dæorum religionem tranfirent, dixiExodi
6.7. Sicutindie hac, ] Id eft , eciamnum ,34& ad hanc vſque tionis.
V.9 . Conuenerunt autem omnes in platea , ſeu area ante tem
horam omnes illæ calamitates nos premunt.
V. 8. Et nunc quafiparuum ad momentum ; Hebraicè , nunc legis.', trementes pro peccato,] & pæna peccati tranſgreſſionis
plum
quafi paruomomento , id elt , pro exiguo tempore grata facta eſt D W.11. Nunc plate confeffionem Deo.] Id eft,opere oſtendite &
deprecatio noftra apud Dominum , obtinuimulque ve in Iudæain re ipſa fateaminivos velle obedientes , & obſequentes eſſe
remitterentur Iudaici ſeminis reliquia , có daretur nobis paxillus Deo & legi ipfius.
in loco ſancto eius.] Id eft, rurſus figeremur in Iudæa. Sed hac Ý.16 . Omnes per nomina ſua , Id eft 'nominatim lecti , fede
eliz 22. quibus quafi à paxillis a dependentpublica negotia & falus runt,occupati
bis ] ad hæcdiiudicanda & executio
fuerunt toto trimeſtri nimandanda
. Erant : & in;
verò hi iudices
0 reipublicæ . Pro magno beneficio reputat Efdras , & merito qui verfu præcedentidicuntur ſuper hoc negotio ftetiffe , feu
in communi feruitute proprium de ſua gentehaberemagi; conſtituti fuiſſe publica auctoritate.
Stratum . Et inſperato hoc beneficio dicit illuminari oculos , id ¥ .17. Conſummatifunt omnes. ] Id eft omnium fumitia col
eſt recreari & refici animos Iudæoruin . Sicut enim tenebre fi lecta fuit qui duxerant alienigenas.
gnificantmæftitiam , ita lux letitiam animideſignat . Rurſun .19 . Et dederuntmanus fuas , feu porrecta manu conſeniſe
promagno ducit , vel modicum ſaltem vitæ latæ in criſti ſerui
Tute concedi. Etrurſum , runt, promileruntque quòd eiicerentvxores ſuas.
..SS. PATI ¥.9. Gaudet vitam permitti,neinpe lætam & proſperam ,& .25.ſola
de ¥qua Iſraël,] id
Et exhactenus, eft , ex aliis
complures tribuspræter
habebác Leuiticam ,
vxores alienigenas.
4 faltem ex parteliberam : nam ſeruitus & captiuitas,in quibus $ .44. Et ex eis vxoribusalienigenis fuerunt non paucæ mou
1104-1 fuerant Iudæi,mors potius cenſebantur quàm vita.Per folitua lieres,quæ iam pepererantmaritis filios. ) Sed & hæ nihilominus
Dacir.a chines templi, intelligitruinas, quæ iam inftauratæ erant. Per eiectæ funt è toto maritali : & filij ſeorſim quoque pofci ; vc
- Ribe
Sepem tutam & ſecuram in Iudæa habitationem , vtpotè præ dixi verf.3 :
US

LIBER
>
 Commentarius in
144
LIBER SECVNDVS
SDR Æ inſcribitur à Latinis etiam hic liber, licet à Nehemia conſcriptus fuerit, quia olim Vnus
ideinque liber, teſte S.Hieronyino , erat, qui in duos nunc diſſectus eſt. Et ſecundus continet ge
Hieron, op.ad ſta non minùs Efdræ , quàm Nehemiæ : narratque quo pacto , reductis in ludæam exulibus; & iam
Paulin ,
va inſtaurato templo : & conſtitutâ ex parte republicâ ( quæ primo libro recenſentur ) etiam vrbis
lerololymitanæ ,muroruinque & turrium & palatiorum eiuſdein inſtauratio, vel inuitis , & repugnantibus ho
ftibus , à Nehemia procurata ſit , & reſpublica optimis legibus ſtabilita. Nehemiam ſacerdotem fuiſſe mani
feſtum eſtex 2.Machabæoruin 1. verf. 21.Vt genere & ſanctitate , ſic & naturæ dotibus excelluiffe , velinde
colligimus , quòd potentiſſimo Perſarum Monarchæ Artaxerxi Longimano & carusadmodùm , pincerna fuerit
ſeu à poculis : quod officium non nifi primæ notæ Aulici concedi folet .
CAPVT I.
Nehemias audito Iudeorum in patriam redutorum miſero ftatuen
conditione , fortem illorum defler coram Deo, eiuſque opem multis
ieiuniis acprecibus effiagitat.
EN s E Caflex . ] Nonushic erat Iudæorum menſis luna
ris, (yt erant omnes illorum amenſes) reſpondebatque
& Chron c.4 .
noftro partiın Nouembri , partim Decembri.
Anno vigefimo,)nempe regni , non Xerxis , vt quidam vo
lunt , b fed Artaxerxis Longiinani , filij Xerxis , & quinti a
Chron.c.37. Cyro Monarchæ Perfaru. Patet ex v.1.c.ſeq.c.vlt.v.6.vbi Ar
taxerxi dantur anni32.quot certum eft non regnaffe Xerxem .
Nota , Duplex folere notari exordium regnihuius Arta
xerxis. Vnum àmorte Xerxis , ex quo ſolus regnare coepit:
alterum à s. anno finiente regniXerxis patris eius.Cùm enim
tunc c Xerxes Helleſpontum cum infinitis copiis trajiceret,
cluſt.1.2. & incertam aduerſus Græcos aleam belli tentaret , filium
ſuum Artaxerxem (more recepto d Perſarum ) regni focium
d Herod, lib.i. adíciuit , & fuccefforein fibi deſignauit. Etab hoc tempore
& ſeq. fupputantur hîc anni Artaxerxis. Quando ergo hîc paffin
dicitur, Nehemias, anno vigeſiino Artaxerxis inftauralle vr
bem Ieroſolymam , id intelligitur de anno vigeſimo ex quo
in viuis adhuc agente parente,fimul cum co regnare coepe
rat , ſub finein anni 5.eiusregni. Cúmque Xerxes vniuerfim
viginti annis imperarit , ſequiturid Nehemiæ factum conci
gille ſub finem anni s. eiufdem Artaxerxis, à morte parentis
jam ſolitariè regnantis.
Nota Secundò , inſtaurationem vrbis eo anno à Nehemia
factam non intelligi niſi inchoatiuè , putà de decreto re
gio'eo anno expedito , & vt lummum de inftaurationemuri
len mænium lerofolymæ , quæ , vt dicitur cap.6. verſ. 15.
fubitaneo opere facta eftfpatio 52. dierun.Nam reliquis vr
& 2. Eldr.7 . bismunitionibus,turribus,propugnaculis,ædibus e tum pri
V.4 . uaris, tum publicis, erigendis inſtaurandiſque (ve iam ſileain
de totmenfibus itineri è Perfide in Iudæam conficiendo, la
pidibus cædendis , aliiſquematerialibus tanto operi paran
dis, neceffariis) totum aliud criennium cuin trimeſtri impen
Iofeph 1.11. fum fuit,telte Iofepho ex maiorum ſuoruin tradicione, & an
Antiq c.si
tiquis moniinentis , quibus conſtat,anno 35.ab initio regni
Xerxis , id eſt, anno 20. ab exordio primi regni Artaxerxis ,
conceſſain Nehemiæ facultatem inftaurandæ vrbis Ierofoly
mæ, fed 28. demum eiuſdem Xerxis,feu 23. Artaxerxis com
plecum opus,& dedicatione vrbis folénicer celebrata fuiſſe.
Nota Tertiò , ad hoc 23. Artaxerxis anno quo completa
fuit vrbis inftauratio , deſumendum initium Lxx . hebdorna
dum Danielis, ve fusè docui in Chronico c.38 .
V.3.Reličti in prouincia,nempe ludææ, vt dixi 1.Eſdræ 2.y.r.
in affidionemagna ſunt,] propter vicinos Ammonitas.Arabes,
alioſque hoftes & æmulos Iudæorum : qui licet antiquas
iain fedes incolerent, & templi ruinas inſtauraſſent tamen ,
quòd mænibusnudaræ effent vrbes ,patebant omnium iniu
riis :neque hactenus obtineri,metu nouæ rebellionis,potue
rat à regibus Perſaruin ,vt bonâ illorum gracia liceretmoe
nia inſtaurare. Inter alia ergo nunciatun quoque Nehemiæ ,
quod murus Ieruſalem difſipatus adhuc iaceret , en porta eius
combuftæ , à tempore quo combuſferat eas & diſliparatNabu
chodonoſor,vt 4.Reg.vlt. v.ro dicitur.
.9. Extrema cæli,vocatextreinas ſeu vltimas terræ regio
nes , quæ , quia in noftro horizonte extremæ ſunt, videntur
etiam coeli extremnitatem contingere .
you . Virum hunc.] Intelligit Artaxerxem regem cuius ipſe
Nehemias pincerna erat : & occaſione tam familiaris obſe
quij benè vfus eft , ad impetrandum à rege quod optabat
nouum contribulibus ſuis beneficiuin .
CA PVT II.
Nehemias impetratfacultatem excurrendi Ierofolymam , eiuſque mære
nia inftaurandi. Cuioperi ſtrenuè incumbit , frementibusnequid
quam hoſtibus.
Ram quaſi languidus ante faciem regis.Id eft , videbar
8.1.
te. Cui rex,
Lib . II. Efdr.
2013
ESDR Æ .
1.2.Non eft hocfruftra,) feu denihilo, quali dicat.Non foles
V.2.
extra morbum triſtis apparere : vnde colligo , te animo co
A quere aliquod grauemalum :quod volo itatim mihi pandas.
Quo audito.
Timui valdeac nimis, ) tum ne quid finiftri de merex ſu
ſpicaretur, fi filerem : cum ne votis fruſtrarer meis , fitempo
re importuniore , vtpotè inter epulas & in præſentia mul
torum mihi non optimè volentiuin petitionem meam
pleriſque odiofam , & quæ publico noxia videripoffet ,regi
exponerem .Sedmetum vicit parendineceflicas.
V.3. Et dixiregi, Civitas Ierofolymx, quæ eft domus, ſeu lo
cus, ſepulchrorum , in quibus conditi ſuntmajoresmei, deſerta
iacet, Et non ego contrifter ? Hinc colligo, non Iudæismo
dò, ſed & Perlis quoque , valdè commendatain fuiffe fepul
chrorum curam : neque enim aliàs quæfiiffet ex eo capite
Nehemias præcipuuin cauſæ ſuæ patrocinium Iam verò
exemplum vide orationis eiaculatoriæ , quam vocant, iuuene
aulico. Nam roganti regi, quid fibi vellet gratiæ denouo
concedi Nehemias , antequam reſponſum daret ,tacita pre
B ce, inquit.
V.4. Ora:si Deum cæli,] ve & verba congrua ſuggereret , &
caufæ faueret. Et fauit profectò nam votis extemplo rex an
nuit. Solùm petiit tam rex , quàin regina,(nam vtrique cariffr
museram , neque volebant diu carere meâ præfentiâ ) ve cer
tum temporis īpatium ,quo abeſſem ,idque quàin breuiſſinum ,
conſtituerein .
7.6. Et conſtituitempus, ) quo lapſo , me rurſuseis affutu
tum fpopondi. Quantum illud fuerit, non exprimitur. Vero
fimile est,non excefliſſe terminum vnius anni. Licèt poftea,
nouo indulto eiufdem regis , permiffus fit totis a duodecim ali
annis ducem populi agere in Iudæa , in qua rex operam eius 6
& præſentiain fentiebat non vtilem modò , fed & neceffa
riam elle .
vil
7,8. Cuſtodem ſaltusregis, qui in Libano erat, inquit Villal 1.3
pandus. É quo ſaltu enim Dauid & Salomon ſuas trabes & ti
gna petierant. Vnde & fibi Nehemias quoque eadem à rege
petit , vt tegere poſſit for:as turris domus, Hebraicè , portas palatij
regij , quod erat iuxta templun : muros ciuitaiis , ] nam &
illis inædificandæ erantportæ & turres,ad quarum contigna
С tiones opus erat multis trabibus:denique dä domum quam in
greffusfuero,nempe futuram mihi ineifque propriam . Volebat
eniin palatium vel antiquum maiorum ſuorum iam dirutuin
initaurare, vel aliud fibi denouo conftruere , in quod olim
commigrare poſſet, cùm perfunctusofficio pincernæ , velre
ge è viuis fublato,in Iudæam remigrare contingerer.
Ý.10. Seruus, ] Id ett cliens & beneficiariusreguin Perſa
rum : vel etiain , ex ſerùo ſeumancipio ad eain dignitateina,
atque Aminonitidis præfecturain euectus.
V. 12. Iumentum non eratmecum , nifi animal , cui ſedebam .}
Id elt,ego folus equitabam , focij omnes peditesaderant : ne
nocturnus equorum ftrepitus filentio & ſecreto quod quære
bant, officeret, propter quod & noctein delegeram & medi
cum comitatum .
V.13. Porta vallis erat, non illa Orientalis, quæ ducebatad
vallet lofapha :fed altera Occidentalis , quæ reſpiciebat valles
cadauerum & Caluariæ ,cui proxima erat.Nam 1xx.habent
portam Golila, quæ Caluaria vel ſtercorum exponi poteſt.
Fons Draconis ad radicesmontis Caluariæ ſcaturiebat , &
D
ſcaturit etiainnum , (inquit Adrichomius) in ipfa valle cada- As
uerum feu ſterquilinj,haud procul ab vrbe, inter portam fterqui- If
liny egaportam fontis Draconis ; quem fic dictum arbitror, in
quit Salianus, propter figuram Draconis ſeu lapidei, ſeu ænei,
aquam euoinentis.Vide Villalpandum .
14. De aqueductu regis,purà Ezechiæ , dixi 2.Paralip.32 .
verſ.4 .
Etnon erat locus iumento, vt tranſiret, ] quia ruderibusvel
aquis plena erant omnia : ynde pedibus mihi eundum vel
circumeundum fuit.
9.16. Per eos quifaciebant opus, intelligit opifices & præfe
Etos operum non quòd de facto operarentur,ſed quòd ex of
ficio ad operandum deſtinarentur.
9.20. Vobis non eſt pars, em iuftitia , di memoria in Ieruſalem ,
Id eft , nihil vobis coinmercij nobiſcuin : neque jus vobis
:
vllum in hunc locuin : nequememoria aut veftigium alicu
ius juris in eum aliquando vſurpatis quafi dicat:Vobis Sama
ritanis
 Caput 111. IV . &
titanis cura fit de veftra Samaria , in quam ab Affyriis indu
&ti eftis. Rebus Iudaicis , & maximè vrbis Ierofolymæ , in
quam nihil iuris vinquam habuiftis , aut habetis (nam nobis A ficando & feftiu epulando . Quafidicant ,Şat tempeſtiuè
à
rege Perſarum pleno iure conceſſa eſt) non eft quò vos im
mifceatis.
CA PV T VII.
Deſcribitur, quam quiſquemuripartem ,quas turres, quas
portas inftaurarit .
s. Liaſib ſacerdosmagnus.]Hic erat nepos Iefu,ſeu Ioſues
Infr.C.12 . E Cb de quo 1.Efdræ 3. v.8 . Hoc enim irortuo ſub an
V.10 . DarijHyitaſpis ſucceſferat pontificatum filius
elta Philo num c 20. in
Annius. eius Ioacim vel Eliácim ,vſque ad 12. annum Artaxerxis Longi
mani vnà cum Xerxe regnantis : cui tunc defuncto ſucceſ
fit ifte eius filiusEliaſib,& præfuit vſque ad annum 33. Arta
Chron.c.41. Xerxis finepatre regrantis. Vide Chronicon , & quæ dixi
hîc cap.i. v.I.
1p Sacerdotesſanctificauerunt portam Gracis.] Id eft,munda
runt àruinis & ruderibus, & profanatione incendij, & reſti
tuerunt priſtino nitori & vſui : ica Vatablus, Iſidorus, Cla
rius, & Villalpandus.
vfquead turrim centum . ] Ex Hebræo & Græco , pateteffe
nomen proprium turris, nempe Meah :neque ibiadditur cubi B difturbare & perdere.
..
torum , licèt fubintel ligendum videatur.Porrò notat hîc Em
manuelSà,Mariana, & Salianus , facerdotes hos, vt initium
faciebant inttaurationis muri,ita ſolemni aliqua prece,facri
ficio ac benedictione locum inurorum , totamque vrbem
Deo: cuius erat quafipeculiuin , dedicaſſe, & innuitur c.feq. intritum portabant. Et humusnimia eft, l, nempe rudera quæ
V.2. Quem ritum feruat iam quoque Eccleſia in inchoatio
né templorum , & poſitione primilapidis fundamentalis. Et
Virg. inicio iinitabantur etiam olim Gentiles,vt colligere etex Virgilio
1.3. Encid. & aliis.
& 1.7.
Porrò quod ad portas attinet , quarum hoc cap . frequens
mentio.Nota , duodeciin fuiſfe Ieroſolyınis primæ notæ por
tas ex cribus lateribus. Nam ad quartuin latus, nempe Meri
dionale , in quo præruptæ rupesinóntis Sion nulluin aditum
autexitum dabant, nullæ etiam portæ fuerunt. Reliqua verò
latera ſingula quaternas habuerunt. Orientale latus portam gre
*& Hicv.l.'
vlt. çis,a per quam pecora inducebantur ,vtabluta in vicina Pro
bacica piſcina , inferrentur in templum immolanda. Portam
Hica.8 .& bequorum ,per quam equi ducebantur aquarum in torrentem
HIC 1.26 . & Cedron : Portam c aquarum , fic opinor dictam à collectione
c.8.v.1 , aquarum iuxta eam detentarum à rege Ezechia , vt dixi 2 .
dler,19.1.2. Paral.32.V.4.Etportam d fictilem , figulis & agrisfigulinis vi
cinis fic nominatam , quâ deſcendebatur ad natxoriam Siloë, C & Lucifer Stationenouiſſimus erit.
ſeu ad ftagnum Salomonis. Ad Aquilonare latus vrbiserant
porta Benjamin , verſuseam tribuum ducens: Porta piſcium , de
Hev.6.
qua 2.Paral.33. 7.14 . Porta iudiciaria : aliàs porta e vetus dieta
quòd veftigia eius apparerent à tempore Tebulæorum &
Melchiſedeci.Ex ea eniin påtebat aditus ad Acra inontem ,&
veterem vrbem Salem , quem poſtea lerofolymæ pars fuit. Et
14.Reg.14.
4.13. & 3. nat porta f Ephraim . ad eam tribum ducens. Sed hic non nomi
ur
vtinec porta anguli quia non egebant reparatione. vigilia paulatim contrahebant.
Eldr.12.v.38. Vnde v.8.dicitur , Dimiferunt Ierufalem vſquead murum platea
latioris , id eſt intermiferuntædificationem per ſpatium 400.
cubitorum , quod erat inter portam Ephraim ego portam anguli.
5.36.8.9 . & Nain recenter & validè id initaurarat Ozias g rex , neque
86.Par.23.
Chaldæideinoliti id fuerant.ad latus Occidentale crat por
Septentrionali
anguli fic dicta,quòd in agulo vrbis
Hic v.13. tacidentali & Oc
Ibid. fita effet. Porta h Vallis porta i ſterquiliny , es porta k
kus. forsis,de quibus egi præced .cap. v.13. Aliæ verò portæ , quas
Adrichomius aliiſque afferunt ,vel pertinent ad vnamn è duo,
decim iam di&tis portis , vel extra vrbem non ducebant :vel
Aquæ Æliæ , qualis polt Velpafianum fuit, conueniunt, non
Villal, fup. veròveteri Ierofolyinæ , de
qua ſola nunc agimus. Vide Vila
lalpandum .
V.16. De domofortium , vide quæ dixir.Paral.15.v.20. In He D carnes noftra funt,] licèt paupetuin & egentium .Id eft,pariiu
bræo & Græco vocatur Bethangarim .
9.26 . De curri Ophel, 2.Paral.27.v.3 .
De Natinais,loſue 9. & 1.Efdræ 2.v.43. Denique.
V.30 . Porta iudicialis,] leu iudiciaria ea vocatur , in qua iu
dicia publica inſtituebantur , quæ vt nunc in curiis, ita olim
in aliqua portarum vrbis celebrariſolebant. Erat hæc Ieroſo
lymis propinqua templo,& portæ gregis, & eadem efle vide
tur cum porta cuſtodia , 2.Efdræ 12. v.38. Neque ducebat extra
vrbein , ſed in vicum Nathirdorum :qui iuxta turrim Ophel erat
..
vnus èmaioribus vicis ſeu regionibus,in quas Ierofolyma di
úiſa erat,ad inftar Romanæ vrbis ; & cuilibet regioni feu vi
co ſuus præerat princeps feu præfe &tus.
CAPVT I V.
Irridentibus agoaduerſantibus Samaritanis, aliiſque vicinis hoftibus,
Iudaialtera manu edificant , altera gladium tenent Nehemia
Deum orante, dinfuos ftrenuè, urgente, opustandem perficitur.
Vm demittent Iudæosgentes ? Id eft, permittemúſne
or complebunt in una die: Id elt, putántne ,tanca le celeritate
lac. Tirini Tom . Lo
V . 145
expedire poſſe illud opus , vt vna eademque die qua inchoa
bunt, etiam compleant illud, & dedicent ? quod hebat facri..
aderinus ad eos impediendos , & opus diſturbandum . Et vt
fineremus eosagere, nunquid edificare poterunt lapides deaceruis
pulueris,qui combuſtifunt? ) Hebraicè , num viuificabrunt lapides,
id eft reſtituénone in priftinum ftatum , in primam duritiem &
formam lapides incendio redactos in puluerem .
V. 3. Si aſcenderit Vulpes , tranfilietmurum eorum . ) Agant
quidquid volunt,quidquid poffunt,ſtructura tam erit infirma,
tam huinilis , vt velà vulpe tranfiliri , quin & euerti poſſit.
Amara irrifio : de qua Nehemias apud Deuin expoftulat. :
W. S. Ne operias iniquitatem eorum , ] fcilicet obliuione aut
impunitate , q.d.Recordare & ob oculos ſemper habet pecca
tum eorum
Deus peccator , & i,conſeque
dicitur tegere peccata punit.
nter eciam Cuin enim parcie
,vel delere :detegere verò
& aperire, vel ftatuere peccatum ,cùm punit peccantem.Non er
go perit hic Nehemias,vt Deusnon ignoſcat culpam poeni
tentibus :hoc enim impium eſſet : ſed ne pænam iinpæni
tentibus condonet.
¥ .8. Congregati ſunt hoftes , vt pugnarent contra Ieruſalem ,]
quaſi è cineribus reuiuifcentem .Non quòd auderent ludxos
aperto inarte obruere , quos ſciebantregia auctoritate fulci
ri ; ſed per infidias & clam conabantur imparatos inuadere ,
V.10. Dixit autem Iudas,Id eft Iudæi: nam & hi obmurmu
rare coeperunt operi. Atque ita non à forismodò, ſed & ab
incus nouæ reinoræ . Debilitata eft longo & molefto opere for
titudo portantis, id elt operarum & baiulorum , quilapides &
exportari , & terra quæ è folla circumducta inuro effodi &
efferri debebat,oinnes laſſabat.Sed & hæc luperata moleſtiai
& hoftiuin infidiæ , quantumuis tectæ , per vicinos ipfis lu
dæos nobis detectæ ſunt.
¥ .12 . Per decem vices, id eſt pluries delato ad nos indicio ;
ex omnibus locis. ]Nam licèt ex variis & valdè diſlitis locis in
dices venirent , omnes cainen conſonâ voce nunciabant infi
dias quæ nobis parabantur. Sic ergo & his eluſis, perrexe
runt omnis nouis animis jn opeře.
V.16 . Etprincipes poft eos. ] Nain ne principes quidem erane
exempti : ſed populi exemplum iinitati, intiabant operi,hor.
tando, anjinando, excubias agendo, & vbires ferebat, etiam
operi manus admouendo .
¥ .21. Donec egrediantur aftra , ] Id eft, vſque ad noctem ,
quando fidera , quali excubias actura in tenebris , videntur
prodire è fuis cubilibus,quæ manèrepetunt cælo albeſcente ,
V.22. Quiſque cum puero,feu famulo ,ſuomineat etiam nocte
in medio leruſalem , )neque aliò diſcedat autdiuertat. Neque
eniin minùs noctu opus elt continuis excubiis aduerſus ho
Ites,quàin interdiu. Vnde & veftiti pernoctabant.
♡ 23. Vnuſquiſque tantum nudabatur , feu veltibus ſubinde
exuebatur,ad Baptiſmum , ] id eft,ad lauanduin & purgandum
ſeu corpus, ſeu veltes à ſordibus, quas continuato opere &
CA Þ V T V.
in Magna pauperiorum inopia Nehemias diuites auaros increpat, vfito
ras prohibet , ſua egentibusultrò largitur. Atque ita etiam hano
operis remoram ſubmouet.
*. 3.Donacor brasopponamus,)id eft ,oppignoreinus foe
V.4 . In tributa regis, ] Id eit , vthabeamus ynderegiPerſa
ruin tributa pendere pofíimuś.
8.5. Etnunc , ſupple , valdèmiſerè , imò jnique nobiſcum
agitur.Sicutcarnes, ſeu corporü, fratrum noftrorum ditiorum , fic
se liberiomnes nati fumus,exiiſdem auis & parentibus: in
terim cogiinuralij aliorum æqualium fieri ſerui & mancipia,
neque id aliam ob cauſam , quàm ob illoruin auaritiam &
crudelicatem ,qui cùm diuites ſunt,iubeanturque lege Domi
nia gratuitò fratribusmuruum dare in neceflicare,ipfi tamen av.19 Deut.13
.
nolintniſi magno cum fænoreid præftare.
$ .7 .Congregaui aduerſum ditiores concionem magnam ,]nempe
totius populi. Vi quipriuatim à memonitinouerant vſuras
remittere in conſpectu totius Eccleſiæ pudefacti cogerentur.
.11. Centeſimam pecunia, frumenti, vini,& olei,quam fingulis
mcriſibus pro fænore exigere foletis ab eis, date pro illis, ] ſeu
cordonate :vel, vtin Hebræo elt ,reddite illis. Dabant enim
pauperculi fua omnia foeneratoribus oppignorata , donec
pretium quod ab illis acceperant, incegruin redderent : inte
tim ſingulismenfibus centeſimam illius pretij purtein , ſeu fru
Etus centeſimæ parti reſpondentes cogebantur iiſdem fubini
niftrare. Ethæc vfura , centeſima vulgò vocabatur ; frequens
Romanis , & apud Iudæos, vt hincpatet,vfitata : qnå firr
gulis annis octaua pars fummæ capitalis foluebatur pro fee
nore , verbi gratia, pro fingulis centum aureis duodecim au
rei. Cùm verò ſoluin dimidium eius foenoris penderetur, id
eft, fex pro centum , vosabantur vfure femijſes, ſeu dimidiatz .
N Cum
 146 Commentarius in
Cùm folùm quatuor foluerentur pro centum ,trientarie. Cùm
non niſi vnum , vnciales dicebantur; & erat hæc vfura beni
gniilima. A malè fibi conſcius in aſylum , ego viuet, ſeu vt viuat? q.d . Ne
V.12 . Etdixerunt omnes ifti foeneratores, ſeu pudore , ſeu
metu inſtigati,ſeu publici boniftudio permoci,Reddemus om
nia pignora pauperibus , ab eisnehil vſuræ exinceps quare
snous.Enquàm facilè, quàm placidè nouas in Iudæam vniuer
ſain tabulas inducit Neheinias, quod Romæ tantis cum tu-
multibus toties tentatum ,nunquam plenè perfectum fuit.
Etvocaui ſacerdotes, nempe quotquot ejufdem fceleris par
ticipes erant. Et hos propter reuerentiam ordinis ſacerdo
talis nolui publicè coram populo confundere : ſed priua
tim adiuraui eos, vt idem facerent addita hac imprecatione ,
quam excuffo ſinu veltismeæ extinx , feriò ipfis imprecatus
lum .
V. 13. Sic excutiat Deus dedomo ſua , & c. ] Familiare enim
Iudæis erat , geltu corporis exprimere quod verbis indica
tum volebant. Imprecatur ergo hic Nehernias , vc ficut ve
ftis, cùm excutitur,libera & vacuamanet à puluere; fic ,qui
nollet vfurascondonare pauperibus, omni fructu prouentú
que laborum ſuorum vacuus fiat , & de domo quoque ſua ex
cutiatur , id eſt, profugus & extorris à patria , & omnium
egenus fiat.
9.16. In opere muri adificani.) Nullus tamen cap.3. vbiom
nes ædificatores recenfentur ,locus apparet in toto opere reli- B
ctusNehemiæ . Relpondco , Nullum ipſe fibi particularem
locum deſumpſit in opere,ſed omnibus vbique aderat,omni
bus inuigilabat,omnes,vbi opus eflet iuuabat per ſe, per ſuos,
neque alienis, fed propriis fumptibus.
Es agrum non emi,) q.d.Non ſtudui augendis mihi opibus,
fed quidquid habuileu ex proprio peculio , feu ex ærario re
gio ,iinpendi in publicos vrbis & egentium vſus.
¥.17. Ad menfam meam gratis admifi quotidie præfectos
onnes operum , qui excedebant centum quinquaginta capi
ta : item legatos omnium nationum ; & quotquot negotio
rum publicorum causâ ad nos vencitabant.
Ý.18. Et inter dies decem vina diuerfa . Id eit,deciino quoque
die conuiuium celebrabam ſplendidius,vina varia,& copio
sè curabá:& clia multa exhilarandis animandiſque omnibus
opportuna tribuebam demeo. Neque enim vel annonam duca
fus meis ] ſeu mihi ratione ducatusmei debitam , depopolci
vel admiſi , ne populum magis grauarem , quiſola murorum
Itructura ſat grauabatur , imo valdè attenuabatur , cùm & fine
ftipendiis vacarent operi, & domeſtica tantiſper curare
non poffent.
CA PV T VI.
Hoſtes Iudæorum Nehemiam ſub ſpecie fæderis cum eoferiendiconan
tur in infidias pertrahere :minanturaccuſationem de affećtato re
gno : per pfeud. propheim pecuniâ corripios , alioſque proditores
170rsus ei frendesadornant,ſed fruſtra omnia .
V.2 vinculis. Fort èHebræuin Chephirim.elt propriú no
Iordanem , vocabaturquevallis artificum ,ita Adrichomius,&
colligitur ex C.11. v.31. & 35. Huc prætextu foederis euoca manaſſe videtur,quòd fæpiùs recenfita fint capita,verbi gra
bant Samaritani Nehemiam , vt facerent ipfimalum , ] neinpe
velmortem inferrent,vel faltem vincula iniicerent.
$ .7. Et Prophetas pofueris. ] Id eft, concionatores conſtitui
fti, qui ad populun te regem in Iudæa pronuncient . Calum
niâ hac terrere & ex vrbe pellicere conantur Nehemiam ,
prætextu tutelæ & opis ipfi præſtandæ , fi velie ſua ſecum
confilia coinnunicare. Sed ipſe , contentus negafle calum
niam , perfiftit in ſua vrbe,& coepto opere.Sed en aliasmagis
occultas fraudes.
V.10 . Vocatur à Semais filio Dalaže Pſeudo -Propheta. Hic
vt apparet ex 1.Paral.24. 1.18. Sacerdos erat de vice Dalaia , Primadie menſis Seprimi Tufri, conuocato omni populo Ierofolymam ,
quæ erat vigefimatertia : & domi ſuæ ſe continebat quaſi vir
ſanctus. Iamque conſulturus incolumitati Nehemix ,
vocat D
euin fecretò ad ſe,quafialiquid ei indicaturusnomine & iuflu
Dei.Patet Nehemias,adit ſecretò : audit , Traitemusnobiſcum
in domo Dei , in medio templs : id eft , conſulamus incolumitati
noftræ , & recipiamusnos in templun. Infidiantur eniin vitæ
ſuz Samar itani,multis noininibus iam pridem tibi infenfi. Et
cùm valuæ nondum fint affixx portis facilè noctu irruinpere
poffent, & domitux te iugulare. Sed in templo , quod intar
arcis eft muitum ,tutus eris : & ego cibi perpetuus adero co
ines & laborum & periculorum . Sed ſüboluit fraus Nehe
mix ,feu quòd diuina reuelatione reſciſceret,feu quòd huna
nâ folertia coniectaret ,
.12. Hunc Pſeudo- vatein ab ipfiſıner Samaritanis pretio
ſubornatum effe , & yt me meis exoluin & contemptibi
lein redderet , non verè ,ſed quaſi vaticinando, ifta mihi ſug
geſlide
9.13. Vtterritus inſtante periculofacerem quod fuafiffet : &
fic peccarem , tum in honorem meum ,cui tum maxiinè tempo
ris conſultum oportuit : tum in Deum ineum , diffidendo il
lius prouidentiæ : tum in rempublicain , territando omnes
..
meos ſubditos pauore & pufillanimitate mea. Vnde dixi,
Y.II. Num quiſquam fimilis mei, yir militaris & princeps, ſimili
Lib . II. Efdr.
de cauſa fugit vnquam ? Quis tantæ dignitatis, & à quo pen
dentanimiomnium , recipiet fe in templum ,quafi fugitiuus &
vitæ quidem fuæ tutandæ caufa id facere decer.
V.14.Sed or Noadie Propheta,] vel,vt Hebeaicè eltprophetiſa
& plurium aliorú Pſeudo -prophetarum opera ad me terren
dum ,atque à coepto opere abitrahendum vfi fuerunt. Sed &
fallos fratres ſubornarant eundem in finem etiam è primati
bus Iudæis,de quibus verf.17 . qui fubdolè & proditoriè ad
blandiebanturinihi, ſed cum hoftibus aduerſuin me confpi
rabant,vt remora fieret operi.Sed in vanum omnia.Nam
*.15. Completus eft murus vigefimoquinto die menſis Elul. ] Is
eft menfis ſexius Hebræorum , & refpondet noftro partim
Auguſto ,partin Septembri, non impenfis toti operi ab initio
vſque ad finem ,niſiquinquaginta duobusdiebus.Quod in opere
tai vaſto fanèmeritò miratæ ſunt omnes gentes vicinæ ,
concidentesintra femetipſos,id elt ſtupore fimul & timore exani
matæ ,palàm profetlæ funt,à Deo factum effe hoc opus.Sed & Ne
hemia ſtudio ac vigilantiæ pluriinum hic debebatur , qui
quotquotidonei ellent operi promouendo admouerat, & no
Etes diebus iunxerat, & nullis fumptibuspepercerat. Simile
quid legimus in geftis.Alexandri Magni, quiad Tanaim no- Q.Curs.
uæ Alexandriæ muros 60. Itadiorum longitudine excicauit rian. in i
ſpatio 17. dierum ,vt vult Curtius, vel, vt Arrianus, 20. Alex,Ma
CA PV T VII.
Cinēta iam mænibus vrbi cuſtodes deſignat Nehemias. Recenſet qui
olim cum Zorobabele è Babylone Ierofolymam redierant : dona
ria in fabrica collata.
Ananifratri,feu cognato , meo.Videtur is idem eſſe
qui memoratur.
hemiam venifle
Et Hananid principi, idelt præfecto ,domus, ſeu palatij regij,
yt ett in Hebrro.His,inquam ,duobus,vtpotèplus cæteris quod
experientiâ didiceram ) Timentibus Deum , & fidelibus tam
mihi,quàm Reipublicæ , præcepi de Ieruſalem ,) fupple,benè &c
accuratè cultodienda . Hosenim præfeci illimuneri,
lis V.3. Cumque adhucaffifterent,]
& affiftentibus,claufæ Id eft,non
funt vefperi porta,niſipræfentibus il
oppilatæ,nimiruin
valuis & cratibusſeu cuneis, vt eft in Græco.
V.5. Deus dedit in Corde meo, id elt,mihiſuggeſſit, vtrecen
ſerem ,ſeu inueftigarem ,eos,] Hebraicè ,genealogias eorum ,id
elt , catalogum Iudæorum è Babylone reductorum , quot &
qui effent è quaque familia. Nimirum ,vt viderem an ex tam
C numerous familiis poffem curare vrbi Ierofolymæ nouos in
colas & ciuium ſupplementa. Quod tandem factum per fora
tem , infra docetur c.II.
Et inuenilibrum cenſus, ſeu conſignationem quamdam , in
qua annotati erant, Quiafcenderant primum , cum Zorobabe
le è Babylone Ierofolymain anno primo Monarchiæ Cyri
regis Perſarum . Habes hanc conſignationem ſeu catalo
grim libro 1. Efdræ cap .2.ſed verbishinc inde mutatis :nu
meris verò penè vbique diuerfis. Quæ diuerſitas indepro
tia , Primò , cùm èBabylone denigrarent : Secundò , cùm
in Iudæam appellerent: Tertiò , cùin inſtaurato iam templo
dedicati celebrarent. Vnde & diuerſi catalogi
confectionemfunt , illius
& diuerfinumeri notati, provtdecurſu tem
poris alij aucti fuerant liberis, alij orbati. Ex vno ergo illo
rum catalogorum potuit Eſdras ſua excerpſille : Nehemias FrLucas
ex alio.Vide Franciſcum Lucam . notat.79.
CAPV T VIII.
Eſdras facerdos pralegir explicatque legem Dei. Quam le&tionem
refumit 15. eiuſdem menfis , o continuat tota octaua ſolemnitatis
Tabernacu lorum,quam ſplendidifſimècelebrarunt.
ở . I. Ixerunt Eſdre,vt afferret librum legis Moyfis. ] Hocno
teronomi um .Non dicunt, Inſtaura libruin de nouo : vel, re
cens ede in lucem : fed Affer è fcrinio vel gazophylacio .
Neque enim , vt quidam iinaginati ſunt,perierant & flaminis
ablunipti fuerant omnes libri legis in excidio templi & vr .
bis Ierofolymitanæ , vt opus effet,de nouo eoſdem inftaurari
per Efdram , fed vt dixi 1.Efdræ 7.verf.6. folùm correxit illos
Efdras,& in ineliorem ordinem redegit, & aliis characteri
bus deſcripſit.
¥ .3. Et jecit in eo apertè : & verſ.8. diftin &tè apertè ad tn
telligendum , ]Hebraicè , ponendo intellectum . Ita vtvulgus in
telligeret quod legebatur. Nam quæ Hebraicè fcripta erant,
ipfe lingua vulgari Syrorum pronuntiabat. Neque enim lu
dæi ex quo Babylone redierunt ampliùs locuti funt Hebrai
cè , ſed Syriacè ,mixta neinpe lingua ex Hebraica & Chal
daica. Puræ verò Hebraicæ linguæ vfus in facris tantum
libris & diuinis officiis permanfit. Vnde vt à vulgo intelli
gerentur libri Moyſis, opus fuit in Syriaca , id elt vulgi lin
guà, prælegerentur.
7.4. Super
 Caput IX . X. & XI .
en . 5.4.Super gradum ligneum , ] Hebraicè , turrim ligneam , Sic 147
1s& ſuggeltum vocat,quod inftar turriculæ emineret à terra . gas , omnem laborem , feu moleſtiam & miferiam noftram ,
Ne 9.10 . Nolite contriftari. ] Et verf.9. Nolite lugere , Nolite flere. A diebus. egis Aſur,
in Affyriam . ] cum decem tribus abductæ ſunt captiua
Triftabantur verò , & fiebant, & lugebant iureineritò, quòd V.33. Veritatem fecifti.] Id eft , quod promiſeras , quodque
ex lectione libri legis audirent, prædicta iam olim patribus minatus fueras, præititiſti.
en ſuis , quo caſu deflecterent à lege Dei,omnia miferiarum & V.37. Fruges multiplicantur regibus,] ſeu in regum vtilitatem ,
1& calamitatum genera quæ ipfi yno alteróque fæculo iam pa
ati tiebantur. Hunc tamen luctum & fletum inhibenthic Leui q.d.Multos & vberes fructus profert quidem terranoftra,ve
ad tæ , quod importuno tempore & loco ederentur, putà in con rum illi non nobis cedunt , fed externis regibus Perſarum
{pi cione , & folemni die fefto Neoinenix , quo proptermemo quibus tubdimur, & feruire & tributa pendere cogimnur:
riam acceptorum cælitus tum ab antiquo , cuin denouo be V.38.
noftri deincSuper omnibusriergo
epsmiſere perga ; eneft,
hw ,s Id nouopropte r hæcomni
fædere fideli & a,convė
TIS neficiorum publicè gaudendum erat, & feltum celebrandum . itanti nos tibi obftringimus,quòd velimusmandatis tuis æter
im Gaudium enim Domini eſt fortitudonoftra .] Id eſt, tali gaudio
tio in Domino , & feftiua celebratione dieihuiusob beneficia oùm parere. Et ſcribimus, } Id elt , literas huius foederis teltes
ere accepta à Domino fortiores efficiemur , nempe nouâ ope di obfig
noftranari omniu
& Eccle nominsetenen
m prima
fia cutab t,imus qui in arepubl
ab iisnomin
quorum ſequenica
ti
uinâ, nouiſquebenedictionibus , ob exactè ſeruatam legem
ini Dei,nobis cælicus impertiendis . cap.recenſentur.
Ne. V. 13.Principesab Efdra petunt , vt interpretarentur eis verba
qui legis.)Nempe ex pridiana lectione fubortæ fuerant inter illos
no aliquæ quæſtiones non de verbis (nam verfu præced. dicitur CAPVT X.
hile etiam vulgus ea intellexiffe , fed de fenfu & intelligentia re Recenſenturqui fædus cum Deo initum ſignarunt, quo promittunt fe
10- Q.Combo tum quarumdam : & nominatim de ritibus & cæremoniis ſeruaturos vniuerſa Dei præcepta , maximè de vitando commercio
uit rian,2015 quibus celebrandum erat inſtans feftum Scenopegiæ ſeu Ta cum alienigenis , de feruando Sabbatho , doannoſeptimeSabba
Ales.Jaga bernaculorum , vtmox ſubditur . Sed dericibus iftis egi fufiùs thico, de oblationibus,primitiis acdecimis.
Leuitici 23.
9.15. Diuulgent vocem , 3 nempe præconis : quâ denunciari B ¥.28. Q Vi se ſeparauerunt de populis terrarum ad legem Dei,
iubetur ,vt in 15.diem eiufdem menſis Tiſri omnes vndique 7.29. Urmes funt profelyti
qui poterant Sapere , ) Id eft , quotquot in ea
Ierofolymam ,confluant,ad feftum Scenopegiæ peroĉtiduum ætate conſtituti erant,vt ſui compotes
qui celebrandum eſſenc.
« Proleg. de Afferte frondes ligni pulcherrimi, ) Hebraicè ,ligni a olei ſeu Spondentes erant pro frazribus fuis optimdtes. ] Neque enim
Idioxilmis omnesde populo , neque omnes ſacerdotes & Leuitæ obfi
Hebr.n ,si. pinguis , quod xx. vertetunt Cypreſſum : Pagninus pinum :
fle Mariana balſam .:m :alij cedrum . Sed ex omni genere frondjuin gnarunt
cipe s eranpropria manu pactum fed qui
ine & :vice in umquo
. ordine prin
t,fignarun tnoin alior
le feu ramorum ,poterant illa conſtrui tentoria.
V.16. Feceru ntque ſibi tabern acula in domate ſuo,] id elt, in te ad Etqui
pollice veniebant
ndum eos , Hebraic
iurand um . è ,
Hebravenientes
icè erat,
additu r,id venerunt
cumeſtexecra tiones,
co domusſuæ , feu ſolario. Nam omni loco poterant ea ta
ij, bernacula figi, duminodò ſub dio . lurantautem ſe ambulaturos in lege Dei, ] id eft , ſeruaturos le
od
am V.17. A diebus loſuefilij Nun ,ſeu à primo ingreſſu terræ ſan gemV.31.,& omnia
Dimittemilliusmandata Atqueſeptimum
usliberum .anni:m inter alia., ] non colendo
& &tæ ,non Fecerant taliter filij Ifraël, ) nempe tantâ lætitia, tanto
apparatu ,tam çelebri, tam prolixa lectione & explicatione agros
de dicta eo anno,
Exodi fed
23.v.11. nata pauperib
fponteDimittem permittendo.
us etiamusexaćtionem Vi
vniuerfa
il legis diuina
9.18. Collecta quid fit, explicui Leuit.23. manus,] Id eft,non repetein us illo anno debita , quæ per ſyn
graphas inanu ſignatasnobis debentur à pauperibus.Ve enim
ibidem dixi,remittenda erantdebita anno Sabbathico .
„id CA PVT IX . ¥ .13. In ſanctificatis , videtur intelligere hoſtias pacificas , ad
differentiam aliaruin quæ pro peccato offerebantur , De quibus
& Populusiteraiò ſe ſeperat à commercio cum alienigenis. Leuita confi Leuitici 3. & 4.
m tentur hic Deibeneficia , e populi fcelera :erfædus cum Domino
inftaurant. Ý :34. A temporibus anni vſque ad annum , ] Id eft , an
C nuatim .
Vm : W.37. Decimam partem terra, ) id elt decimas fructuyin ter
decimas operumPorrò
ræ . Sicreſultantium , id eftdedecimas fructuum ex operibus
Icaput conſpergebant . Et hoc publicæ poenitentiæ noftris . legedecimarum , vide Leuit.
e lignum erat,vt & ſaccus cilicinus,& foleinne ieiunium . vlt. & alibi. a
1.2.Separatum eſtſemen filiorum Iſraël ab omnifilio alienigena.] a Nuin .18 ;
ri
Id eft,purè Ifraelitæ ,ſeu nati ex parentibusfidelibus, ſeiuncti ¥ .28.
erunt Leuitisin filius
cumSacerdos Aaron
decimis , ſeu ſacerdotes
Leuitarum . ] Id elt,partempoſteri Aaron,
ſuam ha Deut.18.& c.
& feparati funtab aliis qui ex altero infideliparelite progna bebunt ex decimis qux Leuitis à populo dabuntur : putà de
ti fuerant.Nolebant enim vlteriùshabere cum illis commer cimam ,oinnium decimarum . De qua ibidein fufiùs.
cia. Vide dičta 1.Eſdr.10 . V.3 . Atverò ,
2 adſeruantur,vaſa teinpli: & habi
V.3. Confurrexerunt Leuitæ ad ftandum , Idelt , aſcenderunt tantV.39.Et ibi erunt,pro,ibi
ſacerdotes,quo tempore per vices ininiftrant.Adhæc enim
in locum aliquem fublimiorem , in quo tanquam in theatro gazophylacia debebant fumptu colonorum & Leuitarum
vel ſuggeftu itantes, vt videri & exaudiri vndique à circum deferri primitiæ quæ facerdotibus cedebant.
Itante populo poſſent , legerunt in volumine legis domini quater Etnon Dimittemus domum Dei , ſeu curain domus Dei , &
in die , feu quatuor diuerſis horis per diem : & quater confite quæ ad cultum diuinum , & adıniniftrorum aljinenta ſpe
s Fr.Loch bantur. ] nempe ſingulis lectionibus ſeu exhortationibus lub čtant. Hæc omnia iurant le ex fide præſtituros. Veroſimile
notat . nectebant Hymnos & Pſalmos , quibus Deo quidem lau autem elt , hæc ideò præ cæteris præltanda iurari, quòd
dem juſtitiæ , veritatis & iniſericordiæ ; ſibi verò confuſio hactenus vel neglecta fuiſſent , vel negligenter adınodun
nem obſcelera admiffa tribuebant,ac veniam humillimè de obſeruata .
.

Eccli.43.8.9. pofcebant.
1.6 . Cælum cælorum , omnium inaximum ac nobiliffimum ,.
putà empyreum ,& omnem exercitum eorum , ] Id eſt,omnes itel
> i

Jas,& omnes Angelos. СА Рут xІ.

.*.7. Igne, ] Hebraicè , Vr Chaldæorum .Videtur enim pro D Inftauratâ iam vrbe Ierofolymâ recenſentur incolæ illius egoreliquai
prium eſſe nomen vrbis fic diétæ ab igne, quiiftic , vt in Per rum ciuitatum Iuda.
Hieron.Que lide, pro Deo colebatur teite S.Hieronymo ſuper Geneſi,vbi
horien Ge. nomen proprium Vrretinuit. Sed hicmaluit interpretationem Nam partem de decem ex oinnibus familiis forte de
he1.1.v.31. illiusnominis ponere, propter emphafin quam explicatam vo V. 1. V legeruime sve vrbem murisquidem cinctam ,fed in
6PC.16.2. ti colis adhuc vacuam , & domibus nudain incolerent, & ædi
b & affl
one itempe,
luit: ictione quaAbrahamum
ſubductun
æis , id qeft,tribula
m iſtic à Chaabldigne, uod nollet ficiis inftruerent. Erat enim , vt C.7.V.4 .di&tum fuit,ciuitas la
& PL 65 .V ig
.12. nem a d o I
rare,perpeti folebat ,telte oſepho , S.Auguſti &
Joſeph. 1.1. no ta nimis grandis , eg populus paruus numero in medio eius, eam
Artiq.Auguſt. Hieronymo : qui addit , Hebræorum traditionem eſſe , non erantdomus adificata. Sed has ædificare coeperunt,& pla
16. de Ciu . Abrahamum ca de caufa coniectum teas, & fora, & regiones vrbis paulatim inftaurarunt, partim
in ignem à Chaldæis, quiſorte dele&ti fuerant , partim quiſponte ſua vrbemn inco
's
ſup.-Hicron. fed à Deo miraculosè ereptum fuiſſe . Vide quæ dixiGe lendam ceperant.Etbiennium totum ei rei impenſum teftan
nef. 11 .
V.12. Decolumna nubis o ignis, vide Exodi 13. tur Ioſephus, & VenerabilisBeda. tofeph.l.tt.
Proleg. de Panem V.3. DeNathinais , & feruis Salomonis, vide 1.Efdræ 2.V.43. antiq.c.si
L.Paralip.9.v.2
Idioriſm . W.15. de cælo, ] Id eit,manna,videExod.16. & .
Hobr.n.13. menis Leuaſti manum tuam . ] Id eft iuraſti, vt dixi in Prolego ♡ .9 . Super ciuitatem , feu ciuitatis præfe&turam , fecun
.
V.17. Dederunt ,ſeu retrù verterunt , caput, ) Vel , vq alij, dusdignitate erat Iudas, ] Id eft , poft loël præpofitum pro
xiinus.
ducem ſeu principem fibiftatuere decreuerunt , qui reduce V.11. Achitob princeps domus Dei,] id eſt, procurator,vel fa
ret eos in Ægyptum , vt habetur Numerorum 14. Sic infrà bricæ magifter. Nam non fuifle fummum Poncificem , pa
verf. 9. Dederunt retrò , id eſt auerterunt humerum ab onere
recedentem . terex cap.feq. v.1o.vbirecenſenturomnes SummiPontifices
qui in Iudæa præfuerunt fpatio ducentorum annorum qui
¥ .32. Ne Ias.auertasà Tom , ;id eft,ne contemgasınenegli
Tirinifacietua bys durauit Monarchia Perfarum , putà à primo anno Cyris
N 1 vſque
 us
ntari
148 Comme
vſque ad Alexandrum Magnum , qui Monarchiam Perſis ere
ptam tranſtulit ad Græcos.
9.14.Filius potentiam ,] Id eſt,vnius è potentibus & magna- A ſaleem maiori ex parte inftauratæ eſſent : cui rei biennium
tibus.Sic enim fæpe apud Hebræos genitiuus pluralis diltri
butiuè accipitur.
¥ .16.Opera, que erantforinfecus in domo Dei,ſunt ea quæ cul
turam prædiorum , & concinnationem vaſorum templi con
cernebant,quæ à principibus Leuitarum curari debebant.
$ .17. Princeps ad laudandum eft præpofitus cantorum , &
præfectus inftrumentismuſicis.Dehis vide 1.Paralip .
¥ .19 . Quid lanitores, vide 1. Paralip.26. V.12 . Sic.
7.21. Deophel dixi 2.Par.27.V.3.2.Efdræ 3. V.30.
♡ 22. EpiſcopusLeuitarum .] Ita etiam Lxx.Sed Hebraicè eft,
princeps ſeu præ fectus primarius Leuitarum .
W.23. Praceptum regis , nempe Artaxerxis, erat ſuper eos,] Id
eft,rex præceperat ve Leuita feruato antiquo ordine laudes uo inftaurandis : à quarum omnium inftauratione dicit An
Deo quotidie per vices in templo decantarent.
V.24. In manu regis, iuxta omne verbum populi , ) Hebraicè, mi debere. Et ſecundùm hunc calculum reſpondent ad
erat ad manum regis,ad omnenegotium populi.Id elt, à rege con
ftitutus erat Phathabias,vt regisnomine,vnà cum duce populi
determinarec caufas populi Iudaici.Sic folec ſubinde aliquis
legum peritusiungiei qui pro rege præelt in prouincia .
W.25.Et in domibus, ) Hebraicè ey in villis , ſeu agro extra
vrbem Ierofolymam . Hactenusenim de incolis egerat yrbis
Ierofolymæ :nunc recenſet , quinam extra illam in aliis ſeu B fieri folebat, imò debebat, in feſto Scenopegiæ , vt præci
vrbibus, ſeu pagis, ſeu villis, per omnesregiones Iudææ tum
temporis habitarint.
De Cariatharbe dixi Ioſue 14. V.12.
Devrbe verò Tachis, cuius hîc v.30. fitmentio , vide 18
fue 10.V :32. & Paral.11.v.9 .
De valleEnom , 4.Reg.23: V.10.
De Ono valle artificum ,cuius hîc memini, V.35. vide hoc li
bro c.6 . V.2.
V.36. Et deLeultis portiones erant.Id elt,pars quoque Leuita
rum obtinebat portiones ſuas inter reliquos Iſraëlitas per to
tum circulum tribus luda eg Benjamin . ] Quia non in ſola vr
be Ieroſolyma , ſed & extra illam iminixti cæteris Leuitæ
degebant.
CA P v T XI I.
Apmina officia ſacerdotum ac Leuitarum tempore leſ# , do Ioachi
mi, dgn ſequentium ſummorum Pontificum vfque ad Durium Co
domannum , vltimum Perſarum Monarcham : Celebratur dedicatio
urbisnoua Ieroſolyma , enocatis ad eam vndique Leuitis dgn aliis
omnibus Iudais:
9.7 .
7. Principes Sacerdotum ,vorfabaniuer qui in quoque ordine c cerdotibus fuam decimam , vi dixiNum.18. v.8.& 2.Elder.com
eiuſmodi eſſent 24 . vthabes 1.Paral.24 . etiam principes facer-
Chron.c.46. dotum erat 24. vt dixi in Chronico .
.10. & 11. Recenſentur ſex SummiPontifices , quorum
priinus Iofue vel lefus præfuit tempore Cyri Perſarum primi
b Chron.c.42 . Monarchæ : vltimus loddoa, ſeu laddus , b tempore Durij Co
lol.1.11. An. domanni, vltimi Perfarum Monarchæ : & idem occurrit
piq.c.8 .
Alexandro Magno,& dira Iudæis ininantem placauit , teſte
Iofepho. Sed id contigit facilè centum annis poft hæc Ar
taxerxis tempora , & diù poft mortem Nehaniæ . Vnde con
ftat , verſículum hunc vndecimum , & etiam vigeſimuin ſe
cundum , ab aliquo alio fcriptore hagiographo infertum ef
ſe huic libro Nehemiæ , vt pofteris conſtaret de ſucceflione
pontificum Synagogæ , per omne teimpus Monarchiæ Perſi
« Chron.c.37 cæ , quæ itetit ducentis c annis. Sic vidimusadiecta Moyfi
vltimaverba Deuteronomij ; & Iolue, & Samueli quoque,
quæ ſuis locis notauimus.
V.1 2. Principes familiarum , ſcilicet facerdotalium ,vocantur
jidem quiverl.7. Principes ſacerdotum . Vnde quod hic dicitur,
Saraia Marmia , idem eft ac fi dicas, In vice leu ordine , qui à
Saraia nuper familiæ feu ordinis illius principe nomen ha
buit tempore Ieſa Pontificis
, vt habetur verf.I. iam tempore D quàm legi diuinæ . Ciùm enim eſſet proximus, ſeu affinitate
filij illius Ioacimiprimarius & princeps eratMaraia , & fic de
cæteris .
throm 7:22. In regno,Hebraicè,uſque ad regnum ,Darij Perla, putà
6.37 Codomanni,a vltimiMonarchæ , quifeptino Monarchiæ ſuæ
antio ab AlexandroMagno pluribus præliis deuictus,ac tan
dem etiain captus eft.
-- Chron.42 , Ý.23. In libro verborum dierum ,] id eft,in annalibus b Ponti
ficum Iudæorum . Nam annales ſuos accuratiſſimè ſeinper
confcripfiffe Iudæos, ex Ioſepho conitar, & ex libris Parali
pomenon ,vbigvbi paſlim ad illosannales remittitScriptura.
W.27 . Dedicationemari, ) adde & vrbis Ieruſalem , vel dic,
per muram hic non fola mænia intelligi , ſed eciam muros
adium , palatiorum , platearum & vicorum vrbis Ierufalem . busprofanorum ſupellectilium , priſtinis illa vſibus reftituit,
Nam his initaurandis itatim à confectis mænibus totum in
cubuiffe Nehemiam colligitur ex cap.7. v.4. & 70. & ſeq. Et aſferuandis nempe yagis facris
ea niente venerat e Perſide Ierofolyınam , vt habes cap . 2,
V.3.5. & 8. Vnde ſolemnisdedicatio facta non fuit ftatim ab
Salian. ann. inſtaurat
ismænibus, vtvult Salianus : cur enim Nehemias,
0.66 . ,3609. qui longè minuciora tum temporis acta coinınernorat , tam
mund
celebrem dedicationein , fi tum contigit , prætermififfet ?
Sed facta demum eft , cum reliquæ etiam vrbismuniciones ,
in Lib . II. Efdr.
propugnacula , turres , publica fora , platex , vici , cum pa
latiis , aliiſque ædibusad excipiendum incolasneceſſariis,
aliud cum tribus inenſibus impenſum ſcribit Ioſeph : vt di- jor. .
xi initio huius libri.Etadſtipulatur Venerabilis Beda ,cuius ciq.c.
hæcverba ſunt : Iamdudum edificata erat ciuitas, ſcilicet quo
ad muros ſuos ſeu mænia : ſed non decebat eam dedicari , priuſ
quam habitatoribus aggregatis , don miniſtri templo idonei , como por .
tis ac veſtibulis effent cuſtodes deputati. Porrò ab hac ſolemni
vrbisdedicatione , & ædium ac placearum illius initauratio
ne, deſumitur initium 70.hebdomadum Danielis,vt dixiini
tio huius libri. Quia tum demum , & non ante verum fuit,
exitum habuiſſe ſermonem , ſeu completum fuiffe decretum
de iterum edificanda Ieruſalem , & non inuro vno,ſed muris om
nibus, adeóque de platea , id eft interiorihabitatione , de noa
gelus, Danielis 9. verf.25. initium 70 .hebdomadum defu
amulſim omnes annivſque ad paſſionem Chrilti , vt videre
elt in noftro Chronico . Crediderim verò dedicationem eam c Chr
factam menſe Tiſri, quo eodem & Salomon c olim dedi- d3.Reg .E
carat templum ſuum , & nuper Salathielnouum altare d Do VI.
mini. Et colligitur ex initio capitis fequentis, vbi dicitur,
In dieillo le&tum fuiffe in volumine Moyſi,andiente populo. Quod
pitur Deuteronom . 31. Crediderim quoque eodem dedica
tionis ceinpore contigiffe inſigne illud miraculum conuer
fæ aquæ in ignein , itemque abſorpræ aquæ ab igne coele
ſti, cuiusmeininit liber 2.Machabæorum cap.1. verf.18.dum
coniungit diem accepti coelitus ignis cum felto Scenopegia à
Nehemia celebrato , nempe ſub tempus huiusdedicationis.
Licèt aliquimalint id miraculum accidiſſe vel 25.die men
ſis Cafleu , vtibidem notatur : vel certè altero illo felto Sce
nopegiæ biennio ante eam dedicationem ab eodem Nehe
mia celebrato , ſuprà c.8.
V.30 .Mun dauerunt portas do murum ,]nempe aqua e luftrali, . Nun
aratione ſolemni & facrificio . Quod Nota pro antiquitate
ricus dedicationis yrbiurn & ædiuin .
V :31. Portam ſterquilinidefcripfi 2.Efdræ 2. v.13. & c.3.v.1.
Rurſum .
V.35. Portam Fontis, ibid.
W.36 . Portam Aquarum , ibid .,
V.38.Portam Antiquam : Piſcium :Gregis : Cuſtodie, ibid.c.3.
yerf.1 . & 30.
V.46. Smctificabant Leuitas: id eſt Leuitis (vt eft Hebraicè)
dabant Iudæi partes ſanctificatas , nempe decimas. Et ex his
decimis fanétificabant. Leuite filios Aaron, ] id eſt , dabant(a
Verſ. 38. Sanctificare
Sanctificatum ergo hîc fumitur pro dare ſanctum ſeu
eft.
CA PVT XIII.
Le&to de more Deuteronomio , rurſus ſeparantur à Iudaisalienigena;
etiam Tobias , etſi affinisſummo Pontifici. Decima Leuitis inftau
rantur. Sabbathi violatores , eo qui Gentilibusmatrimonio iuncti
erant, puniuntur à Nehemia è Perſide iterum reuerfo.
* .1. Mmonites den Maabites non debent introire in Ecclefiam
ca & honores ſuſcipiendos , vt dixi Deut. 23.Alioquipote
rant ad ludaiſmum conuerti, & profelyti fieri.
4.4. Super hoc, id elt,his alienigenisarcendis ab omnimu
nere publico præerat rationeofficij Summus Pontifex Elia
fib, qui etiain fuerat iam pridem prepojitus & ſuperintendens
gazophylacioruin templi, & ipfius eratadminiſtrationem illo
rum committere cuicoinmitcidebebat. Sed in hoc ipfo præ
aliis ipfe quoque peccauit , plus fauens carni & fanguini,
coniunctus, Tobia Ammonita , priinarium officium ei detu
lit :nain .
V.5. Fecit ſibi ; Hebraicè, & Græcè, fecit illi ,ſcilicet Tobia,
vt dicitur híc v.7.habitacionein ,ſeu palatium , in veltibulis,
templi,quod v.7.vocatthefaurum ,ſeu theſaurorum receptacu .
lum ,hîc appellar gazophylacium grande, ) nempe conftituebat
illuin loco & nomineſuo præpoſituin omnium decimaruin &
primitiarum quæ Leuitis & facerdotibus aduehebantur. Sed
tantomalo it obuiam Nehemias , ſimulatque è Perſide , quò
recurrerat in Iudæam reuerſus eft.Etamoto Tobia , etiain .
V.8. Vaſa domus. ] Id eft , fupellectilem omnein domeſti
cam illius , foraseiecit : & mundatis gazophylaciis à ſordi
templi, & ſacrificio,] id eft , re
bus ad ſacrificium offerendum ſpectantibus, putà funilæ , vi
no, oleo, thuri, & funilibus.
V.1 . Fecit ſtare in ftationibus ſuis,id elt,reſtitui in priſtinum
ga dum ſuum , cantores en Leuitas.
5.19 . Cum quieuiſſent porte Ieruſalem ,] nempe ab officio ſua
diuino,einittendi ex vrbe, & immittendi in vrbem tranfeun
Bes, q.d. Chen veſpera iam adueniſſet,vt Hebraicè infinuatur.
 Caput I.
In die ſabbathi, ) iam inchoante. Nam ſabbathum inchoa
8 Chron. bacur g veſpera feriæ ſexta , ſeu dici Veneris. IufiitNehe
mias claudi portas , clauſalque detineri vſque poft finitum A alios.
Tabbathum , atque ita impediuit,ne quæ onera polſent in yr
bein inuchi die ſabbathi. Mox etiain edicto cauir, ne eadein
ad vrbem ,ſeu ante portas vrbis,eo die afferrentur.
ý.21. Manum mittam in vos, ] Id elt , puniam vos , & fiſco
merces addicain .
.24. Filij ex media parte,Hebraicè,medietas , ideit media
pars filiorum , loquebatur iuxta linguam populi deo populi,] Id est, non hunc, ſed huius fortè nepotem vel abnepotem , tempore Antiq. * 8. c.j.
ſingulorum populorum , vnde inatres erant oriundæ , lingua
loquebantur filii.
9.25. Etmaledixi,] Id eit, anathema dixi, & excominunica
ui tales parentes.Quoſdam etiam ob enormem legis ſat notæ
contemptum & tranigreflionem , flagellis cecidi : quofdam
149
impudentiores etiam decaluaui ,ſeu depilaui, quod extreme
ignoniniæ erat apud Iudæos , vt dixi2.Regum 10. V.4. Inter
$ .28. Vnus etiam de filiis loiada, ſuinmi tunc Pontificis ,ge
ner factus erat homini Gentili & Iudæis infenfiffimi, a putà A 2.Eldr.si
Sanaballat Hironita : eſt enim genitiui caſus, vtex Hebræo & & 5 .
Græco paret.Hunc quoque facerdotem fugauià me, ſimulque
priuauimunere ſacerdotali.
Narrat Ioſephus, centuin circiter poft annis Sannaballae Ioſeph 1.11.
AlexandriMagni , in odium Iudæorum & templi Ieroſoly- 6 Chron.c.99 .
Initani , aliud huic æmulum in regione Samariæ , in monte in Philomec.;
b Garizion templum exftruxiſſe. Vnde lis illa folemnis inter & Chron.cap.
Samaritanos & Iudæos,etiam tempore Chriſti, vtrùm in lo. 42. in Manait,
& eccli. so ,
co & templo ſacrificandum eſſet Deo, Ioan .4.V.20 . V. 26 .
83.8943 6003.

L I B E R TO BI Æ .
Hieron. epift
100. quz eſt CRIPTV s eſt primùm Chaldaicè , ait S.Hieronym . qui ex ea lingua illum conuertit in Lati
ad Chromaciú num . Et ſcriptus eſt ab ipſo Tobia ſeniore vſque ad finein c.1 2.A iuniore ſcriptum eſt cap .1 3.vf
& Heliadorú.
r Andreas.Ma que ad v.16 . vt ibidein oſtendam . Inde vſque ad finem libri alius quiſpiam incertus ſuppleuit. Vt
fiusin epilt. aliis etiam libris contigiſſe dixi 2.Eldræ 12. v.11. Idem hic liber. etiam in Hebræam ,Græcam , &
dedicat:in to Syriacam c tranſlatus extat. Sed præter Hebræam & Græcam illam quæ noftræ huic Latinæ verſionireſpondet,
cp.110.115. alia extat Hebræa & Græca paulò amplior & fuſior , in qua Tobias ſemper a Tocesem ſeu in prima perſona
&galcato
in prolego
. loquitur. Vnde ineritò putant aliqui , Tobiam bis eamdem hiſtoriam conicripfiffe , ſemel ſuccinctè, quàm hic
d Iren.l.z.cap . habemus iterúmque fuſiùs, quæ Græcè etiamnum extat, vt dixi.
34. Ifidor.1.6 . Porrò de libri auctoritate dubium aliquando fuit,eò quòd, cùm initio non extaret Hebraicè, etiam in cano
Amibe. lib.de nem Hebræorum receptus non fuerit : vnde & à S.Hieronym .& quibuſdam aliisolim apocryphus, id eft ,occul
TobiaAug de tæ & incertæ fidei , & necdùin iudicio Ecclefiæ probatus habebatur. A pluribus tamen Patribus , imò penè ab
Dod.Chrift.
1.2.c.8 & 118 . omnibus qui S.Hieron.aliquando pofteriores ſunt,pro Canonico habitus fuit,vti & liber ludith, Eſther,& vter
Ciuit.c.36. & que Machabæorum . Vide d S.Irenæun, Ilidorum ,Ambroſium ,Auguſtinum , quiid diſertè affirmant:item S.Cy
in Speculo &
cp.23.5: prianum , Chryfoftomum ,Clementem ,Alexandrinum ,Caffiodorum ,Rhabanum ,Amalarium , & alios, qui hos
Cypreiz
Quirin. 616. ad libros omnes paſſim vt Canonicos citant. Et pro talibus habendos iam à 1200. annisdecreuerunt varij Pontifi
& 61.Chry . ces & Concilia : nominatim Innocentius I. fGelaſius I.Concilium Carthaginenſe II I. ac nouiſſimè Tridenti
fol.hom .11.num . Vtiam nulli ampliùsliceat de auctoritate librorum illoruin dubitare.
in ep.ad Hebr.
Clemcar.l.r. Quod ad materiam attinet, Paulus Phafius , & quidam hæretici putant librum Tobiæ non eſſe aliud quàm
Stromar, Caf. dramavel comediam ( inſtar Cyropædiæ Xenophontis) quâ bonipatris ac filij familias typus ob oculos ponatur.
died of oldu. Sed veram hiſtoriam effe clainant omnes circumſtantiæ locorum , temporum , perſonarum ac rerum geſtarum :
6.6.Rhaban. quæ li falſæ efſent ac fictæ , non poffet Scriptura à mendacio excuſari.
1.2. de luftit,
Cler.cap.is
Amal.de Ord. ſumuntur, animal ſaltitare e editur,id nos eramus inter omnes ado
Antiph.c.23. CAPVT I. leſcentes in Academia Athenien i, dyfjolos ſcilicet & cor
. flun. in ep.ad B ruptos.
acervirilisatas os virtutes: gefta $ .6. Pergebat in Ieruſalem , ] feſtis à lege ftatutis terper an
Bxuperium , Tobiegenus, aula, iuuenilis
patria
.

Gelal.decreto in Niniue,co regis Aſſyriorum .

de libris Sa.
cris Concil.
Carthag.lll. 9.1. SO BIAS ] Id eft bonus Deus, velbonitas Dei. In
can.43. Trid. Hebræo & Græco additur Tobiæ pater Tobiel,auus
fol.4.Pauc. Ananiel, proauus Aduel, abauus Gabriel,tritauus Aſiel, filij Ne
Phal.in
mio verſproq-ionis narhiel. Auia paterna Tobiæ vocaturinfrà v.2. Debborá. Porrò
Tobiz ex He natus eft Tobias.
brzo Chron .. Ex tribu ex ciuitate eiufdem nominis cum tribu , purà Neph
6:46. tabul.a . thali, ſita in ſuperioribus partibusGalilæa , ] quæ & Galilaa Su
perior vocari ſolet, eò quòd versùs eam partem vergae , vnde
tanquam è ſuperiore loco celeberriinus Palættinæ fuuius
Jordanis defluit. Sicut ex RhenoGermania eandem ob cauſam
alia Superior , alia Inferior nominatur , Eadem Galilea Superior C
Zoleph.1.3;'
Belli 6.2 vocari aliàs folebatGalilea Gentium Ifaiæ 9. & loſepho pal
ſim : idque à Gentilibus Tyriis & Sidoniis , quos rex Tyriin
..
num , in Paſcha,Pentecofte & Scenopegia , vtelt in Hebræo
& Græco. Quartahæclaus eít , obſeruantiæ legis diuinæ .
Quinta , pietatis :
Tbiadorabat Dominum . ) Et tu quoque , cùın alij feriantur,
epulantur , venantur , & c. perge ad templum exemplo Hya
cinthi.
Omnia primitiua ſua di decimas fideliter offerens. ] Sexta laus:
Ita vt,
V.7 . In tertio anno , ] ſeu tertio quoque anno tertiuin quo
que genusdecimarum pauperibus exactilfimè fubminiſtraret.
De triplicigenere decimarum , quas pendebant Iudæi, vide
Deut. 14 .
* .8.His fimilia alia pia inſtituta obſeruabat puerulus,feu ado
leſcens Tobias, quæ ſeptima illius laus eft:nempemaiores natu
reuerebatur ,minores inftruebat , à voluptatum illecebris ca Ioſeph . 1.30 ,

eam à Saloinone fibi donatain , incolas iininiſerat , 3.Reg.9 .
verliji.
Nota hîc in Hebræo,loco Galilea, eſſe Samariam , Quia Sa
maria,licèt interGalilæam fita & Iudxam ,tamen denomina
nabatur Galilaa : erat enim vrbs regia eorum qui Galilæx
lokepb.1.18. domini erant.Sic quos Chriſtus Lučx 13.Galilaos vocat ,lo
ſephus nominat Samaritanos.
Ý ; 2. In diebus Sarmanaſar , ] Græcè Enemeſſar. Anno fexto ,
Ezechiæ regis Iuda,& nono atque vlt. Oſee vltimiregis Ifraël,
04.Reg.18, cùm decem tribustransferrentura captiuæ in Aſſyriam ,etiam
Tobias cuin vxore ſua & filio,eodem tranſlatus eft.
5.4. Iunior omnibus,pro ferè iunior.Hebraicè & Græcè,cùm
eſſet iuuenis , Gormis tribus Nephthalim cum aliis nouem apo
ſtaticisreceffiffet à cultu Dei.A ſeprem rebus commendatur hic
Tobiæ adoleſcentia.Primò, à fenilimodettia :nain iunior cæ
ceris ,nihil tamen puerilegeffit. Secundò , à vitæ innocentia in
13.Reg.11. medio malorum . corporalia .
M.S.Cúm irent omnes ad vitulos b aureos Ieroboamiadorane
dos, hicfolus pergebat in Ieruſalem .) Infrà cap.s. in Hebræo &
Græco , & dicit Tobias ſecum iuiſſe Ananiam ergo Ionathan ,non
famen ſemper, fed fæpe. Ec vocula ,folues , non excluditpaucu
los viæ comites. Tertia laus, à fuga conſortij maloruin , qui
Nazianz.esat. Sfole nt effe inftar picis aterrimæ & renaciffimæ,Ecclef.13 . 1,
imile quid Naziar de ſe & ſocio fuo Baſilio : Si quis
izenus
Punims per falfum maredulcis fluere :fiquod in igne,quo ommia con
Iac. Tirini Tom . I.
uebat, legem Domini ( vt pueris Iudæis imponebatur , telte appionem
Ioſepho) memoriæ mandabat , & c. Et hæc in adolefcentia
ſua ante coniugium . In coniugio autem & virili ætate , en
alia encomia. Primum ,cura benè inftituendi liberos.
V.10 . Filium ſuum ab infantia timere Deum docuit, & abftinere
à peccato. ) Quam curam parentibus adeò exactè cominendat
P .33.v.12 .
Dauid ,Salonon & Ecclefiafticus.Secundum encomiun,ab Psou.4.1.4:
Itinentia à cibus yeritis. Ecclef.3o .
8.12 .Cum omnes ederent ex cibis Gentilium ,purà idolo immo
latis,vellege vecitis, v.g.porcinâ carne, & c.iſte nunquam illis
D'contaminatus eft. Ethuius exemplum fecuti ſuntpoftea Da- Dan.1 2.Mas
niel cum ſociis,Eleazarus,Machabæi:& alij. chab,6,& 70
V.13. Etmemor erit Domini (& omnium mandatorum eius).
in toto corde fuo.] Tercium encomium . Quartum , quintum ,ſex
tum , & ſeptimum , habes verſibus15.17.19 . 20. quoad varia
opera miſericordiæ erga proximum cam ſpirituália , quàm
Hinc dedit illi Deus gratiam in confpectu Salmanalo regis,]vt,
videlicet , ,ei præ reliquis placeret , & eximiè gratus eflet.
Suntautem Tobiæ tria præfertim à rege concella : Primum ,
poteſtas eundi quocumque veller, faciendi quatumque vellet, V.14 .
Secundum munera,eáque ampliſſima à rege ipli donara,v.16 .
Addunt Hebræa & Græca . Tertium , nempe officium auli
cuin 'ſeu palatinum : nam dicunt fuiſſe aggeggarregis , id
sitemprorem ſeu procuratorem ,domus regiæ , & omnium
N 3 ad
 Commentari
150
ad regiam ſpectantiun,putà annonæ,vefticum , equorum , ar
morum ,prædiorum , & c. vtolim fuerat Iofeph in Ægypto ,
Geneſis 41. Vnde & dicunt , conititutum fuiffe Tobiam ſu- A tio quoque cum dolente doluerunt : ſed in decurlu collo
pra oinnia quæ habebat Salmanaſar. Vnde facillimuin illi
fuit,decem talenta argentiGabelo egenti dare non inutuò , ſed
in depoſitum , vítamen pro libico vteretur , quoad repeteret
Tobias. Atque hæc tam proſpera fortuna adhæſit Tobiæ
toto teinpore regni Salmanaſar. Quo defuncto, cum Sen
nacherib eius filius & fucceffor Iudæosomnes iam inde ab
exordio regni ſui exolos haberet , ſed cum inaxiinè omnium
cùm horrenda clade ab iiſdem in Iud ea , feu pociùsab An
gelo , ſed in Iudæorun gratiam , affectus eſſet, ytnarratur 4.
--
us in Lib . Tobiæ .
bo,cùm confter ex c.2 .Iobi v.1i.conſolandi illius causâ ac
cefliffe? Reſpondeo , hac quidem mente acceſſerunt, & ini
quiorum pluriinapoſtmodum peccauerunt, afflictos integer
rimiviri caſusimportunè exagitantes , & miſero inſultantes.
Nam queritur iple Iob c.6 . V.26 . ipſos tantùm ad increpandum
eloquia concinnafje,ſuper pupillum irruiſſe, & amicum ſubuertere vo
luiſe ,Similia habet cap.19.V.2 . & alibi , d & confirmat ipſe dc.13. V.
Deus c.vlt.v.7. 6.16.v.9.
9.20 . Hædum accipiens Anna,dono ſcilicet, & gratuito , ſu
pra debitam mercedem , vt habent Hebræa & Græca . Cum
que Annæ id affirmanti non tain citò crederet inaritus , illa

CV. 35 Reg . 19.c & Ecclef.48. d ideóque in omnes promiſcuè vt irata riſit virum ſanctuin.In Græco additur, Achiacharum ne
dy. 24 primum Niniuen reuerſuselt , crudeliter fæuiret ; etiam To potem Tobiæ nutriuiſſe patruum ſuum , vſquedum abiret To
biasadmortem depoſcebatur, & omnia illius bona fiſco ad bias,vrique periculi vitandicausâgin Elymaida.Caufam habi
dicta ſunt. Sed quadrageſimoquinto die à reditu Niniuem oc tusvide infrà in fine c.ylt.
64.Reg.19.&
2. Para ! 32 nonciſo à propriis filiistyranno e Tobias fua quoque bona , ſed
priſtinuin officium , recepit. Addunt Hebræa & Græca,
az ipfum ea recepiſſe precibus 8 opera Achiachari (quem No CAPVT III.
tter c.11.v.20.Achior vocat)nepotis ſui ex fratre Anaele.Nam Tobiasob vxorem ,Sara ob ancillæ ſuæ conuitia,mori exoptant: ad pre
hunc in primis charum habebat Affar-Ad-eum pincernam cesconfugiunt,quæ mox exaudimtur à Deo, & Angelus Raphaël
ſuum ,& ab annulo regio,& rationibus regiis præfectum,& totius Ad virumque curandum mittitur.
regnidolenzio, feu gubernatorem , denique fecundum à ſe,ſeu vi
carium ſuuin , ita Hebræa & Græca. W.2 . Mnes vis tue. ] Duplex eft via Domini. Vna quam
B
quibus ac præſtitutum fibi finem fuividelicet nominis glo
CAPVT I I. riam , adeoque ad ſeipſum e tendit. Altera, qua nos ad iplum . Prou, i
Tobiasex cadkuerum fepultura fatigatus obdormiens , hirundinum ambulamus: & funt ipfiusmandata,monita,confilia,quorum V.4 .
ftercoreexcæcatur, enab vxore amicis probris exceptus , inftar obſeruatione ad vltimum finem noftrum ,feu ad æternam fe
lobi patientiffimètolerut. licitatem deducimur.Ambæ viæ ſuntmiſericordia, veritas,& in
dicium ( phraſi Hebraica ponuntur abftracta pro concretis )
C Vmeſſet diesfeftus , ] nempe Pentecoſtes , vt habent elt, ſuntmifericordes,veræ & iuftæ .
*.1. rebrza & Græca V.7 . Sara in Rages ciuitate Medorum , ] Hebræa & Græca ha
V.10 . Quadam die ; Græcè eâdem illa nocte, quæ fcilicet fe bent, in Ecbatanis. Quia Rages, vt infrà dicitur c.5.v.8. pofica
ftum Pentecoſtes confecuta eft : à ſepultura rediens domum erat in monte Ecbatanis, ſeu regionis quæ vocabatur Ecbatanis,
Suam , neque tamen ingredi volens, quod contactu cadaue vbi erát regia ſedesMedorum & Perſarum . Etaddit ibiden
ueris iminundus factus effet , iuxtà legem Numerorum 19 . Hebræus, iter eſſe duorum dierum ab vrbe Ecbata nis vſque
* 1.01.& 16. a extra domum in porticu vel propylæo iuxta parietem ſe Rages : & hanc quidem inmonte , illam in planitie ficain eile.
abjiciens, ſupinus obdoriniuit. Idei docet Caftalio apud Ortelium.Vide etiam Diodorum , Diod.l.15
Petes, Cur, ficut priore vice , cum cadauer è platea ſuſtu & Ptolemæum . Prol.in Al
liſlet, reuerſus lauit & mundauit fere, vt eft in Græco atque V.8.Dæmonium ,Græcè,peſſimum demonium ,nomine Aſmodeus, cabuloso
bHic v.g. ita prandium relictum reſumpſit , b non etiam hac fecundâ ab Eſch,id elt ignis, & Medai, id eltregni Media, quia toto illo
vice, ſimili lotione ſeſe emundauit, & ita domum & ftratum regno ignem libidinis excitabat. Hebraicè additur. Melech
ſuum ingreffus elt? Refpondeo , Fatigatio & fomni appetitus haſſchedım , id eft,rex prædonuin , ſeu dæmoniorum : nam da
non ferebant eiuſmodi inoras : & volupe erat nocturno tem mones in Scripturis prædones vocantur . Nomen agtein ſor
pore ſub mediuin æftatis in aperto aëre fomnum capere. tiuntur in hoc mundo , velà locis in quibus graffantur , vel à
Peres ſecundò, Quæ tanta leụ neceſitas, feu vtilitas fepe vitiis ad quæ potiffimum impellunt. A locis vocantur ignei,
liendi cadauera, vttantis propterea periculis virprudens hic aërei,terrei,aquei,Septentrionales, Auftrales, Perſici,Africi,
ſeſe exponat ? An fortè nocet inortuo , quod cadauer iaceat tenebriones , ſorodemones ſeu ſepulchrales , & c. vt videre elt
inſepulcum ? Reſpondeo,Non nocet abfolutè aut fimpliciter, apud Rhodiginun,Scaligerum , Cantipratanum & alios.Sic Cal. Rho
ſed tainen per accidens & ex parte,vt cum S.Thomaloquar: notter hic à regno Medorum , & tota vicinia vbi dominaba 1.2. cap.4
Prind , propter affe&tum & amorem quein in corpus fuum Iul.Scalig
tur,dictus elt Aſmodeus,Sic S.Hieron .a Rupert.& Caſian.pu- exerc. is
habuit viuens, & mortuus adhuc retinet. Secundò , propter tantillum Perfarum principem.cuius meminit Dan . c.io.fuille rh .Canti
honorern , quem omnibus penè gentibusperſuaſum elt affer velhunc velhuic Aſinodæo ſiinilem principem diabolorum . A 1:2.057
ri defuncto per fepulturain . Tertiò , propter infamiam & in vitiis verò vocantur fpiritus vel etiam reges fuperbix ,xenodo- - Hicron;
iuriain quæ non mortuo tantùm , fed & communi hominum xiæ ,acedix ,iræ ,philargyriæ ,gaftrimargiæ ,fornicationis, & c.
natyræ irrogari cenſetur, cùin pars altera hominis in oculis vt fusè docet idem Caffianus. b Vnde hic Alinodæusdici 1.g.& Via
cmnium computreſcere , & à canibus & alitibus dilacerari poterat rex omnium eorum dæmonum quitoto regnoMedo- c.6 Caffia
permittitur. Neque folet ea infamia irrogari niſi de commu fum totaque vicina vel etiam omnium qui per vniuerfum or- coll.8.c.!
Alcimusl. ad ni bono pelimèmeritis.Vide hac dere Alcinum ,Stobrum , bem terrarum (vt vult S.Bernardus,) c homines ad libidinem 6 Call.co
fororem
baus . Sto.
ferm S.Auguftinum , qui cadauera iuftorum hoc quoque nomni
. & fludiofiùs inflammant. Poffetque etiam inodò quiuis damon princeps hu c& Ber 1.5.inſt
n . ſei
122.Aug 1.2. ne curandamonet , quòd iis tanquam organisfuis
iufce vitij in quaque regione orbis , verbi gratia , in Italia, 39.in Can
Ciu.c.2.& Spiritus fanétus ad omnia opera bona vſus fuerit. Et quòd Gallia ,Hiſpania , Germania , non incongruè vocari Almo
1. de Cura pro precibus quoque fidelium ,quæ in ſepultura adhibentur,inor dæus:ficutquiuis tyrannus iam Nerovocaturvel Phalaris.Por ,
mortuis,
tui, fi forſan in Purgatorio ſint, iuuentur : quibus commod è rò principis ſeu regis iftius currum triumphalein deſcribit
priuantur, cùm id officij negligitur. idein Bernardus in huncmodun : Luxuria currusquadriga vo- Bern.ibid
9:11. Hirundinum calid.. ſtercora vim habentexcæcandina luitur vitiorum , ingluuie ventris,libidine tactuum ,mollitie veftium ,
Plin. 1 11. turalein,inquit Plinius, & FranciſcusValefius : cuin ex hirun etij ſporiſque reſolutione. Trahitur equis duobus profperitate vita , com
4.37.Valer. dinum occulta proprietate :tum ex inanifefto calore & vi rerum abundantia. Et quihis inſidentduo,ignauie torpor , & infida
Sacræ Philo- adultiua fordibus illis inexiſtente, quæ pupillas & oculorum D ſecuritas. Hicalcaria non habent, neque flagella ; ſed pro his vtuntur
ſophix 6.22. hirquosnimis calefacit, exficcat & exurit : & ex ſordibus paruulo papilione,ad faciendam umbram ; or flabello,ad ventum ex
fubitò concreſcente membrana, qualis eft in talpis , oculi citandum .A taliprincipe,tali curru ,miflus eft ille dæmon Cy
prorſus excæcantur. Non tamen caſu id eueniſſe viro ſancto prianimagiad Iuſtinam : & alter, de quo in vita B.Bafilij:&
:

putandum , maximèvt vtroque fimuloculo priuaretur , fed
ſingulari Dei prouidentia ,ob fines quiverſu fequenti expli
cantur.Sed & inedicorum opem , yt elt in Hebræo & Græco
Ecciel, 38. adhibuit Tobias,vtfaciendum inonet Ecclefiafticus : verùin
Chyloft ho illi nihilei profuerunt. Vide Chryfoftomun, quihac occa
mil.1. ad po fione recenfeť vndecimn cauſas , cur Deus iuitis tot calami
pulum .
rates limitat. Porrò calamitatis non leuis exaſperatio Tobiæ
· fuit .
V.15. Irriſio inſultatio parentum , ſeu affinium & familia
riun, ac præ omnibus etiain propriæ vxoris.
Sicut beato lob inſultabant & vxor & reges, ] Id eft , tres illi
amici & cognati lob, qui cap.2. & vlt. Iobi, vocantur reges
in editione 1xx. non quales hodie reges in Europa, ſed qua
les in India & Iaponia ,non paucoshabemus : & quales oliin
..
alius,de quo S.Antonius,vt eft apud Athanaſium , & Nazian- Athan.in
zenum , & alios. S. Anton.
W.17.Numquam miſiuimecum ludentibus,] putà laſciuè.Sicut zianze or
Exodi 32 . & 1.Cor.1o .ludere vſurpatur. I 8.
9.19 ; Aut ego indigna fui illis , ) ſeptem viris ab Almodão
ſtrangulatis. Hos veriſimile eft fuiſfe, finon palàm ,Occulce
ſaltein iinpios,quibusnoluit Deus Sará connubio jungi.Cer
cuin ex c.6.v.17. extraordinaria leuitate ac lafciua protergiả ,
repentinæ fuæ mortis cauſam dediſſe. Sed Sara., diſinulatis
illorum vitiis,quâ erat humilita & modelti
te ermittit â, culpam onné
cladis illorum in ſe vnain coniicip .Orat çamen Deus,
vt, fi placụerit illi,morte liberari poſſit à moleltis improperiis,
quibus ab ancilla,vel,vt Græcè eit,ab ancillis quotidiè infeſta
batur:& idem etiam fuprà d orat Tobias. Neque in hoc elt dHicv.6

triginta & vnuin deuicit Iolue; & 1xx.reges fub menſa Ado
« ludic.i. nibezec canalecta ciborum carpebant : nempe domini pau
loluc 12.
carum vrbium ,vtpatetex dictis Iolux 12 .
Petes, Quomodo dicuntur hîc tres ifti amici infulsafe Io
peccatum , cùm prudenter liceat mortem , tanquam minus
maluin deſiderare , etiain fimpliciter quoad appetitum itt
feriorem : quoad ſuperiorem , faltem cum conditione, vt di
xi,fi Deo fic placuerit.Sic fecit Moyſes Exodi 32.dpb cap.3. &
Elias
 Caput IV . V. & c .
Elias 3. Reg.19. & Paulus 2. Cor. 1. Et de S. Auguftino idem ipfæ fanctificarentur , quia nimis accedebat ad ſuperſtic IST io
narrat Poſlīdonius, & de aliis.Porrò quod hîc de Sara addi nem Gentilium , qui fuorum manibus hoc ferè ritu parenta
tur in Græco, ipfam ad ( uſpendium vſque triftatam fuiſſe,adeò A bant,itémque propter abuſum in publico coineſfandi ; iure
vt quæreret ſeipſam ſtrangulare,vt elt in Hebræo ; non delibera merico à s. Ambroſio è: templis & cæmeteriis ſublata elt,

.
tè ab ipſa,ſed inaduertenter factum fuit. Quod vel indepa cuius S. Augultinus & reliqui Prælati ſecuti iufferunt eiuf- Auguſt 1.6.
tet, quòd mox yt aduertit , correxerit hunc animiimpetum modi epulas domiinftitui , & eſculenta pauperibus ibidem Confef.c. 21
& primum motum , dicens:Vnica patrimeo fum : illud fi fa erogari. Vide Franc. Turrianuin & Robertum Bellarminum . & epilt 64. in
ciam , dedecus illi ſempiternum erit , praſentiſſimamortis cius Talein
6.ig occaſio . ergo eleemoſynam ſepulchralem iuber hic Tobias tom.2.Tur.
7.15. Angelus Raphaël. ] à Rapha, id eft, curarë,mederi : per
to,ex filiu infti
eo mepul tuimore
o man ducarepatri atorvetat
: fed
cum o pecc prodnom
ibus, ,quo ecim Affyi rianusBell
o mon
ine Pro.
1.4 arm
& El, IdeſtDeus. q:d. Deus curans , velmedicina Dei. Vn rios , reliquoſque Gentiles norat , cum quibus conſortium depurg.l... epift Pontif.
dè in Hebræo additur , fuiffe princeps curationibus prepoſirus, omne & conuictum feu familiaritatem prohibet. 0,13
fiuepræſes ſanitatu.Hunc principen cæleftem opponit Deus .19. Confilium ſemper à ſapiente perguire. ] Vndecimum C13
tartareo principi Aſinodæo. Et ipfe tanquam patronus inuo monitum . Duodecimun verſu ſeq.de conformitate volun
candus eft à medicis & ægris. Vide infra c.12.v.15. Myfticè taris cum Deo .
Raphaël eſt Chriſtus magni conſilij Angelus , qui venit in V.22. Perquire quomodo adGabelum peruenias , recipias de
mundum curaturus in vtroque ſexu genus huinanuin . cem talenta .J'Eft hoc 13. Deciinumquartum & vltimum .
$ .23.De conftanti ſpe in Deum , etiam in extremapauper
CA PVT IV . tate . Cuiusrei præclarum narrat exeinpluin Sophronius de Sophron . c.
adoleſcente, qui facta fibi à parente optione, an maller om- 201. prati.
Tobias moriturus, vt ſperabat, piismonitis inſtruit filium fuum .
nes parentis hæredicare theſauros, an Chriltum folùm fibi
Vnt ea numero quatuordecim Primum , Verf. 3. Corpus Ergo rem relin
curatoinops m &ſpreci
primùqui, s theſau
inend ( namChrif
icus ris tum præele
parens omniagir.
lua
meum ſepeli. Pietatis erga parentes, etiam mortuos.Secun pauperibus erogarat ) pòlt tamen paulò extreme ditatus elt.
dum , Honorem habebis matri tue : & mortuam ſepelias circa me. ] B
Hebraicè & Græcè, in vnomecum eodemque ſepulchro. Indicat
Tobias infignem in vxorem ſuam affectam , à qua tantis con CAPVT V.
uitiis laceflitus fuerat.
V. 6. In mente , id eſt cogitatione & memoria , habeto Socium ac ducem itineris in Rages Medorum quærenti Tobis ignotus
Deum .] Tertium monituin ,continuæ memoriæ & laudis Dei. occurrit AngelusRaphaël, cuiparer filium cuinmittit :fed mater
♡ 7.6 17. Ex tua, non ex aliena , ſubſtantia fac eleemofy deflet filij abſentiam .
nam . Quartum , miſe ricordiæ in pauperes. Huic quad rupli
Cem aſignat fructum .Primnuin ,non auertetur à se facies & fanior *.5 . INuenit fingulari Dei prouiadſciſ dentiâ inuenem ſplendidioma
Domini. Secundum ,premium bonum ,ſeu inſigne ,tibi thefauri gantil limam folent boni Angeli cere , duin homini
zas in die , pro in diein , neceſſitatis , vt eft Græcè : id et, in busapparent , vt illâ formâdeſignent indicain ſibi à natura
diem mortis. Tertium , eleemoſynaab omni peccato , eg à morteli pulchritudinem ,robur ac vigorein , quinullo vnquam ſenio
berit ættina , da non parietur animam ire in tenebras, id eft, in marcefcit , inquit S. Dionyſius. Reliquus verò habitus ,iis
gehennam , inquit S. Cyprianus & Auguftinus. Quartum , ad quas mittuntur , functionibus aptari ſolet , v.g. ad læta
-2.14 fiduciam magnam præftat coram Deo. ] Porrò dupliciter intelli nuntianda , ad ſpectatores exhilarandos , ſplendidam aflu
gi poteſt, eleemofynam hæc omnia præſtare . Primò diſpo ment veltem , ad terrendos vel puniendosmalefactores, gla
litiuè quia impetratmaiorem gratiain , quâ ſenſiin peccator dium Itringent, hattam vibrabunt , equos agitabunt. Ra
prouehatur ad illa omnia conſequenda. Sicut eniin fides,to phaël ergo , vt omni ex parte com.nodum ducem expedi
mor & ſpes , fic etiam eleemoſyna , & alia miſericordiæ opera túmque ad iter ſe exhibeat; ſpeciein & iuuenilem & merce
diſponunt ad vlteriorem gratiam , & quidem per fe, & proxi nariain affumit.
mè, & de congruo , fieciam ipſa fiant ex fide & ob motiuum V.8. Reges in monte Ecbatanis ] Vide c. 3. V. 7 .
fupernaturale,aut faltem ex gratia præueniente,alioqui fi fo- Ċ V. 12. Quale gaudium mihierit ? ] Eit naturalis & moderata
fisnaturæ viribus;ſolum remotè , per accidens & ex inera lj querela. Vt erat Gedeonis Iudicium 6. V. 13. & Berzellai 2.
beralitate Dei , tamen certò & infallibiliter, fi faciat homo Reg .19. V. 35.Reſpondet Angelus.
s
s Itaimſuadeba
quod in ſeynielt. e t Daniel rtu nofori
as Nabucho nus, Péccata W.18. Ego ſum Azarias Anania magnifiliss.]Vuitaxerusdi
5. Thom .& c, itur
m s emoſ r ed . Ita S. Thom , Albe Mag , Sc
o
in 2. dift, 28. cit Angelum hic mentiri. Sed abfit- nain præferens for- Vvitack contra .1.1.
Ed
Tapperus & Gabriel, Durandus , Tapperus, Caietanus & alij citati mam, & fimili tudinem Azarir, verè poterat dicere , fe effe mundi Cama
Molina. Secundò , intelligipotelt , eadem omnia præitare Azariain . Sicut Geneſis 31. & alibi,quia Angelus præfere- pianum .
Garte.Moi 2. etiam förınaliter, nempe fi cætera omnia adfint, bat perſonam Dei, veridicebat,Ego fum Deus: vt ibid.agnof
quæ Scri
in 1.p.Auguft. ptura ad talem effectuin alibi requirit , nempe fides, fpes, cit Vuitackerimagifter Caluinus. Et S.Petri imago vocari
de ni in poenitentia, charitas. Vide S.Auguftinum .
DomiVerbis
folet S. Petrus. Deinde, fignificatione etiam nominum verè
Lucam fer.30 V.13. A:lende tibi ab omni fornicatione. ] Qintum monitum . Angelus erat is quein fe elle dicebat : nempe Azarias figni
& Euchiridij V. 14. 'Superbia fuga. Sextum . In ipfa enim initium fumpfst ficat auxilium Dei ; Ananias, vel Himnaneel,vt eft in Hebræo,
Ciu.9.&C.2721.de omnis perditis. ] tum in Lucifero & Adamo : tum in quouis
6,6 gratiam feu donum Dei. Afferebat enim Angelusitte Tobiæ
peccante, etiamminimipræcepti diuini tranſgreſſione ,dun auxilium Dei : erárque veriſlinė filius gratia feu dori Dei. Vbi
nempe homo , quiDeo totus & ex fe fubdicus elle deberet, notat ſanctus Gregorius, Angelos ex fe nulla habere nomi
ſuper ipſum it (id eſt ſuperbit ) præcepti illius tranfgreſione, na , ſed ea ſortiri folùm ratione miniſterij quo aliquando mil 34. in
em ita S. Proſper ,
a cont,de
VitProſperI Gregor, ho .
fungu ntur.
V.15. Mercedem mercenario reſtitue. ] Septimium monitum . V.19 . Exmagno genere , ſeu ex itirpe valdè nobili, es tú .] Euang.
pletivac.2. O & auum ; verſ.16. Iuftitiam erga omnesalios. fubiunxiffe : Se iam
Hebræu Græcus addunt
s &Aniniam
clum nouiſſe , Tobiam
, e citus fratrem Tonaiham (ita Græcus:He
V. 18.Panem tuum o vinum ſuper ſepulturam iuti conflitue.]
Nonum ,de conuiuio ſepuchrali in morte amicorum Hebræo bræus enim Nathan legit,ſed vtrumquenomen idem prorsus
rum , quos hîc noinine iuftorum intelligit , ad diſtinctionem fignificat, nempe donum Dei.) nou (ſe, inquain ,quando vnà cum
impiorum Gentilium , inter quos tum viuebant Hebræi.Por- D illise Nephtali Ierofolymam adorandi ca:lsâ proficiſceretur : neque
rò ſolebant veteres , non Gentilesmodò, fed & Iudæi, inor enim abducti fuerant illi in errorem reliquorum cognatorum ſeu
tuorum ſuoruin fepulchris cibuin potumque fuperponere , contribuliuin , qui ad vitulos Ieroboami adorandos per
Eçcl,30. Appoſitiones epularum circumpofita ſepulchro. Vel domi gebant.
faltem amicis, aut pauperibus apponere . Quæ Feftus & Oui ¥ . 21. In Hebræo & Græco additur, parentem decreuiſſe
dius, feralis & inferias vocant ; Nonius,filifernia Plautus,ool filio & Rapheli victum diurnum , & drachmam vnam in ſin
linaturas; Liuius, viſecrationes. Id autem fiebat à Gentilibus gulos dies. Et infuper vltra condictam mercedem aliud ho
Bill quibufdam , ftulta perſuaſione , quaſi jis epulis egerent & norariuin promififfe .
estra de veſcerentur defuncti,telte S. Auguſtino. Et idem libietiain V. 27. Angelus comiteturei. ] Verſ.21. dixerat, Comitetur v .
Conc. Carte
noftro fæculo perſuadent Peruani & Tapones non pauci, vt biſcum . Duriuſcula videtur locutio : fed eam Cicero defen
ba3 lll. vi . Gaſpar Villela ſcribit. Sed Iudæi id faciebant. Primò : yt dit Tuſcu lana ș. In memoriam huius proſperi conductus
halal..epift. honor aliquis habereturmortuis. Secundò, vt iiſdem hæc Tobiæ per Archangelum Raphaelem , voluit religiofiflimus
eleemofyna pro ipfis facta , auxilium aliquod impetraret à Lufitaniæ rex loannes duas prinas in Indiam à fe miſſas
Deo, putà poenarum Purgatorij relaxationem . Tertiò, vt in naues, nominibus Raphaelus inſigniri anno 1497. vt refert
eundem finem eodem epulo excitarentur conuiuæ ad oran Maffeius. Baronius verò narrat de aliomirabili conductu & Maffr. hiſt.
dum pro defuncto. Quartò , vt idem epulun ſaltein alicui cuftodia , quàm Angelus exhibuit duci exercitus Theodo- ludic. Baron .
ſolatio eſſet amicis inortuum lugentibus , & eius abſentiain ſij Imperatoris anno Chrifti 425 , tom , s
dolentibus. Et haseafdem ob cauſaseriam Chriſtianos ha
son
6 buiffehanc conſuetudinein ſtipes & ſportulas in amicorum CA PV T VI
funere dandi pauperibus,& ad'epulas conuocandi cognatos Tobias inſólientem in ſe piſcem branchià horrasu Angeli apprehendic
& affines , teſtantur Clem ens Rom anus, Chry ſoſt omus & er exent erit:cor eius,fel og iecur admedicamenta ſeponit:monetur
Gracianus. Et durat etiamnum hæc conſuetudo toto orbe vein coniugem depoſcar Saram filiam Raguelis confanguinei ſui.
Chriſtiano. Confuetudo tamen apponendi epulas ipfi ſepul- 1.1 xia
chro , vt hoc quali contactų fanctorun cadauerum etiam cxcellerant. Ita Plinius. Non quòd fub dio pernocta- 18,6,13.
IN 4 ring,
 us in
Commentari
152
rint, fed in caupona Alumini vicina. Vbicùm pedes , fatiga
cionisminuendæ
V. 2. Eccepiſiis gratiâ
immanisabluerent.
. ] Quidain putant balenam fuiffe. A
Sed ba!ena ,tefte Plinio ,branchias non habet :neque in Ti
gri verſari ſolet, neque potuiſſet ingens bellua ab vno ado
Teſcente in terram extrahi. Alij volunt crocodilum fuiſſe. Sed
crocodilus, telte eodem Plinio , poteft totos dies in terra iin
punè agere, & pedibus ingreditur, & vnde & terreſtrenon
numquam animal ab eodein vocatur. At noſter hic piſcis, ſi
mul ac branchiâ à Tobia in terrain attractus elt cæpit ante pe
des eius palpitare, vt folent qui pedibusdeftituuntur, & terræ
Valer. Sac. non affueuerunt. Itaque cum Franciſco Valeſio putò callio
Philoſ.c.32. nimum fuiſſe, qui , vt ipfe ex Plinio , Menandro , Anaxippo
& aliis probat , & valio eſt corpore , & carniuorus, & vora . mori voluptatem afferre : quin potiùs odij lethiferi, & tor
ciflinus, dentibus ſerratis , oculis in ſummo vertice ( vnde menti genus id efie crediderim . Erga Saram verò tam ca
& regvóc xonc , ſeu cælum intuens vocatur : ) & telte Ariſto
tele , litteralis elt nyes porosto , id eft, interdiu dormiens. Ita
vt tam locus littoris , quàm veſpertinum tempus,optimè con
gruat noftræ hiſtoriæ . Denique fel habet copiofius quàm
alij eius magnitudinis piſtes : & fel eiusnaturalem vim ha
bet albugines oculorum detergendi , tefte eodem Plinio &
Plin.l.32.c.4 . Galeno.
& 7.Galen , - . 8. Cordes eius , adde,vel iecoris ( ex v.19. ) exufti fumus
1.10 Simplic . extricat omne genus demoniorum . ) non interna vi propria na
cium medica curali ( nam fic ye ſuminum poruit remouiffe occaſionem ali
inientor. quam , quâ inductus effet dæmon ,v.g. extinguere veldebi- B Secundò, hæreditatis, quæ illi vtpotè vnigenitæ,tota debe
litare pruritum carnis : ficutmufica Dauidisminuebatme
1.Reg. 16. lancholiam Saulis, ) ſed neque vi ſpernaturali ( ve vult Va
Valel,ſup. leſius, ) cælitus tali cordivel fuino perpetuò affixa,qualis eft
in afperfione aquæ benedi&tæ , ad fugandos dæmones, vel dius, Inanos fateamur amores.
in baptiſinali lotione ad remittenda peccata. Nullo enim
ex loco colligipoteft , cale inſtrumentum à Deo in eum fi
nem viin illam fpecialem accepiſſe. Sed extricardæmones
ſola vi excrinſe ca,nempe Angelicâ, ad talis ſigni poſitionen
producente talem effe &tun, & dæmonem in perpetuum fu
gante : idque non intuitu fumi,ſed obedientiæ Tobiæ in illo
fumo, vtiuffus erat, excitando, & precum piarum eiuſdein , pagandæ affectum . Secundò, ob conditionesſponſi,quo ine
quibus dæmonem fugari à Deo poftulabat. Patent hæc c.7 . liorem nec ſperare poterant,nec optare. Tertiò , quia ex lege
V.3. vbi facta ſuffumigatione Tobiæ ,dicitur Raphel Angelus debebatur illi , vt dixi c.6.7.12 . Quartò ,ob Raphaëlis qui
. Ioan.g. 1.6 . apprehendiſſe demonium , con religaſe. Siniliratione Chriſtus a
luto illuminauit oculos cæci naci. Et magi per herbas &
ſigna malefica dicuntur occidere, cùm tamen eiulinodi
fignis nulla infit efficacia,nulla visſcu natalis , ſeu ſuperna
turalis ad productionein eiufmodi effectuuin : fed vt ſuin
mum moralis & extrinſeca, ex pacto, ſeu deputatione libera
dæmonis, quâ fe fagis obftringit , quod pofitis illis fignis
ipſe produceret tales effectus. Ica Abulenfis, Liranus& qui
Abul . in 1. dam alij.
Reg.16.9.46. V.9. Er fel valet ad oculos ab albugine fanandos. ] Hoc facile C
conceſſerim , naturali vi fieri, fecundùm iam dicta v.2 .col
ligitur ex c.11.v.14 .vbi dicitur, linitis hoc felle oculis Tobiæ ,
poft dimiduum ferè horam , cæpiſealbuginem quaſimembranam oui,
egredi; quâ detracta viſum recepit. Quæ oinnia indicant, natu
rali via curationem illam peractain fuiſle. Vnde etiam patet,
Itercore hirundinum non fuiſſe in oculis Tobiæ extinctum
humorem cryſtallinum ,aut vim viſiuain internam : ſed ſola
pellicula ſeu membranulâ exteriùs obductos fuiſſe oculos. gelus. Porrò qua vi iecur illud dæmonem fugarit, dixi c.6 .
Alioqui non potuiſſet vel illo felle , vel alio medicamento
naturali, ſed ſola virtute diuina ( vt de fugato dæmone iam
dixi ) viſuin recuperare .
V.12. Tibi debetur Sara vxor, & omnis fubftantia eius.[ Quia
bř.8.vtriuf. fecundùm legem Domini, Numerorum 27.6 & 36. proxi
mo cognato nubere debebant filiæ , quæ fratribus orbatæ
hæredes erantbonorum paternorum .
¥ .20 . In copulatione.] Pro , in copulationem ,& c.q.d.Oran
dum cibi ſecunda nocte , vt particeps fias meritoruin ſancti
catis,& priuilegij Patriarcharum : ficut tertia nocte ,vt pro
les ex vxore fuſcipere poflis. Prima enim orandum tibi, vt
dæmonium fugetur. Ergotrinocturna prece præmiſsà , co
gnofces demùm vxorem tuan.
D den abſcedere poflit , fubtracto fortè concurſu diuino, ad
CAPVT VII.
Tibia petit à Raguele Saram filiam eins ſibi tradi vxorem do im .
+ petrat : ſcriptis coniugy cabulis nupriecelebrantur.
. 2. Nna. ) In Græco & Hebræo elt Edna Conſobrinum
rein , quem v . 4. (rurem ſuum noninat,more Hebræorum ,
qui cognatos omnes fratres : appellant.
V.3. Ex tribu Nepbtali(um ... ] Hoc Tobias refpondit,non
Angelus. Quamquam etiam hic, vtperfonam gerebat Aza
rix , potuiffet idem cum veritate reſpondere, vt fuprà dixi
c.s. y.18. vel de folo Tobia in plurali numero loqui.
1.6. Et mujie Le Raguel. ] ſupple in collum Tobie.Græcè exi
litt Raguel.Eandem phrafin habes c.9.y.8.Porrò.
1.11. Septeniilti wiri ingrejj: dicunturad Saram , fcilicec in
thalamum nuptialem , fed non in complexuin coniugalem .
Nam c.3.v.8.in Hebræo & Græco exprelse dicitur, demonium
sillos ſeptem Orcadife priuſquam cum ea ipfi fuiflent , vt in mulieri
Lib . Tobiæ .
bus , id eſt , priuſquam vxoriam cum ea conſuetudinem ha
buiſſent.
Petes, Quid vult quod cap.6.v.14.dixit Tobias,demonium
illos occidiffe, quòd adamaret Saram .Refpondeo ,Tobias ibi nar
rat quod ex vulgi fabulis hauferat.Vnde verum eft, Tobiain
ita audiuiffe narrari : ſed non eft verum ita rem habuilla.
Falfillimum enim elt, dæmonem humani generis capitalem
hoftem adamaffe Sarain , cum neque animo tam caſto dele
Ĉtaretur :neque ſancta ipfiusopera , verba, cogitata eipla
çerent : neque ex corpore illius quidquam ipfe voluptatis
haurire poliet. Nam etfi negare nolim ,dæmones cum ali
quibus feminis incubi vice nonnunquam fungi :nunquam
tainen concefferim , verum iftic amorem intercedere, aut dæ
Itam , tam piam , nihil etiam eiuſmodilicuit dæmoni: qui
pudicitiæ per ſeipſum taliinodo vim afferre , aut corpus ali
cuius ſubagitare nunquam potest , cuius non priùs animam
obtænâ libidine contaminarit, ex eóque vel tunc, vel antè,
flagitioſi operis contenluin non impetrarit. Sic enim exigit
ratio diuinæ bonitatis & prouidentiæ , vt docet Cæſarius
Thomas de Cantiprato , & Martinus Delrio.
Petes Secundò , Quid pellexit tam multos procos ad ex
petendasnuptias Saræ , quas norant prioribus illis tam infe
lices accidiſte Refpondeo Primò , eximia virginis forma;
batur , auiditas; Tertiò , iuspropinquitatis: neque enim ve
riſinileelt , parentes voluiſſe eam alteri, quàm propinquiori
tradere .Quartò, ardentiffimus erga illam amor:de quo Oui
V.16.Fecerunt confiriprionem coniugų, tabulis de more expe
ditis, quibus pacta conuenta continebantur.
Petes, Quo modo cam citò perſuaſum parentibus, vt pri
mâ aduentus Tobiæ horâ nuptias Saræ addicerent ? Reſpon
deo, Primò, ob ingens nuptiarum filiæ deſideriuin , ac ſobo
lis ex ea procreandæ ,& fic familiæ ſuæ conferuandæ ac pro
paranymphuin agebat, inſignem ſuadelam , ſermonis graui
tarem , perſonæmaiettarein . Quintò , & maximè, ob vim in
ternain quâ Deusmentes parentum ad eas nuptias probao
das impellebat. ita Dionyſius Carthufianus.
CA PV T VIII.
Corde & iecorepiſcis à Tobia prunis impoſico,fugatur Aſmodeus, er
in Thebaidem ablegatur. Tobias cum Sara nupsias conſummat :
hares fcribitur omnium bonorum Raguelss.
V.2. Allidile telte Budæo, Lirano & Carthuſiano , voca
Caf fid
vtur pera inmoduin retis facta. Eftque diminutiuum
à caſſe ſeu reti. Talibus reticulatis facculis fæpe vtuntur ve
natores, piſcatores & oblonatores.
Partem recoris. ] Adde & cordis , vti hic additur in Græco
& Hebræo, & fuprà c.5.v.5.de corde expreſsè præceperat A1
v.8 . Ex Græco híc videtur Tobias primò thymiama feu ſua
ues aliquos odores adoleuiffe Deo :deinde cor secur piſcis
impoſuiſſe prunis. Quæ ve odoratus elt Alinodxus dicitur
fuiſſe in Ægypti fines & loca editiſlina. In Hebræo additur,
egrediente Aſmodxo ,thalami oltium patuiſſe. Fortè cer
tam egreſſionis fuæ notam edere iuffus erat dæmon. In Lati
no clariùsdicitur, cordeſeu iecnie prunisimpoſito.
V.3.Raphael Angelus apprehendii demonium . )non manibus
viſibiliter fed inuifibili virtute atque imperio , & fi lubet,
etiam qualitate illiinpreſſa per vim Angeli apprehenfiuain
ac detentiuam . Sicut Apocal.20. Angelushabens clauem abyfli
apprehendit draconem . Simili etiam modo religauit dæmonem
in deſerto : ita affigendo ipſum illi loco,vt indene pilum qui
omnes creaturaruin actiones neceſſario.Huius enim concur
fus fubtractio , item imperium Dei , Angeli, vel hominis,vi
ce & nomine Dei, in dæmones , denique vis ſpiritualis de
tentiua dæmonum , ſubinde inetaphoricè vocantur vincula ,
rudentes,catene, 2.Petri 2. & Ludæ v.6.& Apoc.2o.v.2.& ali
bi.a Hæc verò vincula nonnunquam folo fpirituali & inui
ſibili modo dæmonibus iniiciuncur : nonnunquam additis
quibufdam corporalibus lymbolis quæ ſub fenſum cadunt.
Vthîc contigit: & de pluribus cafibusnarratDelrio & Cæ
farius, apud quem dæmon fatetur , Luciferum principem
ſuum , cribus illis verbis, Per ipſum cum ipſo, do in ipſo, id elt vi
atque imperio Sanctiſlinæ Trinitatis , apud inferos conftri
Etum iacere .
Deferrum fuperioris Ægypti,fecundum Ptolemæum elt defer
tum Thebaidos ;nempe Aultralior & ſuperior Ægypti pars,
è quo Nilusdelabitur : niontibus afpera, arenis plena, plu
uiis deftituta . Hodie Sahid vel Sait yocatur, tefte Io. Leone,
Leunclauio & aliis. S. Hieron . ficcam defcribit : Thebais in
extremis terminis Ægypti, Æthiopia , Blemmiarun.que in confinit
eft, vbi Hilms innanigabilis eft , cataraflarum fragor , omnia
ingin ,
 Caput I X. X. & c.
smiwia. plenaque ſerpentum venenatorum animantium . En lo. filiam meam ,quafi quoddam depoſirum commit-o,ne vllâ 15eam affi.
3
cum Aſmodæo dignum : in quo verifimillimum eft, toto vi ciasmoleſtia.Mox fubditur: 1pfe verò Tobias poft hæc profectus eſt,
tz temp ore Tobiæ & Saræ reli gatum manf iffe. Et talem lo . Deo graci as ager s, quòd iter proſp erum fibi dediſ ſet : Ragu elem que
cum ſubindicar quoque ChriſtusMatth.12. per loca arida in- A Ednam eiusvxorem benedicebar(feu facta omnia precabatur)
aquoſa,in quibus dicit inambulare dæinoniuin , cùm exierit ab de pergebat , quoad Niniuem appropinquarent.
bomine. Verilm etſi tam aſperis Ægypti montibus coercitus
teneretur libidinum rex,non deſiic tamen interea ſuos , quos
innumeros haber, & quinunquam feriantur, emiſſarios, in
pudentiſlimos ganeones & cupidines , finon in Tobiæ fa САР у тxІ.
miliam , quæ nunquam tali bus patuit , certè in reliquum or Reli & is in Char an Sarâ reliquaque familia Tobias do Raphaël pred
bein continuò immittere, quemadmodun ſolet ex orco Lu curruntin Niniuen , ubi laiè à perentibus Tobia excipiuntur:
cife Et de ebriis laſc iuiſque dæm onibus And run proficiſ
Philoit,in centr. ibus narrat lepidè Philottratus.
Felle piſcis reftituitur viſus caco Tobie , Gratie Deo aguntur, eo
Icantbus. aduentanteSara nuptialia feſta per feptem dies inſtuurantur.
9.15 . Ancilla reperit eos ſecum pariter dormientes.] Nempe,
port diuturnam comprecationem , plorationem , vigilatio 9.1. Haran Hebraica Acrim.Vn non vide
.] de tur effe illa
nem fatigati, ad quieſcendum non nihil feſe reclinarăc noui tam"iaCi cisbr
Abr ao
Tigr
aha .Nam hæc
in mipatria GenTob s 11.Chu
eſiiæ ranquæ
V.31. erat Meſ
ſita erac transopo
Ti
coniuges, fuper eodem quidein lecto , fed veſtiti, & fine vllo grin , inter Ecbaranas Medie,& Niniuen Aſſyria vrbem : & for- Prol.in Afia
Veneris commercio, quo totis tribusnoctibus abftinere iuſſi tè eft Charra , de qua Pro lemæus.
fuerant à Raphaële . Quod exeinplum coniugibus feu (pon In medio itinere. ] Id eſt , initinere interiecto . Nain à Ni
fis omnibus imitandum ſuadet Euariſtus Papa : & Triden niue non aberat nifi itinere dierum quatuor, fi quis expedi cab.4 .
tinum monet, vt faltem triduo ante conſummationem matri tuspedes eſſet.Vnde in Græco dicitur prope Niniuen fuiſſe.
monij peccata ſua diligenter confiteantur, & Sacrofanéto Hoc quatridiuum Raphaëlis & Tobiæ , vel fi properantibus
Euchariftiæ Sacramento reficiantur.
des folun triduum , adde vndecim diebus quosab Ecbalanis
impendiſſe hic dicuntur in Charan ; habebis duas hebdo
CAP v T IX . B madas:da cotidem itineri ineundo , propter ætatem & vale
Angelus Raphaël rugatu Tobie ad Gabelum pergit in Rages : Gore tudinem tenerain Tobiæ : totidem manſioni apud Raguelen
cepra pecuniâ eamdem in Ecbacanas ſecum deducit ad nuptias in Ecbatanis , vt conftat ex cap.8.v.23.& cap.9.v.5.reperies
totas ſex habdomadas toti itineri iinpenſas . His adde ſeptie
Tobia, quibus ille benedicit.
main hebdomadam , quâ Sara ſubſecuta hic verf.18 . dicitur
1 , 2.Non ero condignusprouidentia tua. ] Id eſt , non con mari
diem tum incidfuum ; depr
ille initi um ehen & lætæ
feltædes, certòilliu quinurata
in s infta quageſim
rum nu
um

V. 3. Vadas in Rages. J Atqui ex c.3.v.6.patet,Saram Tobiæ priarum

hinc explhebd
ica omad p S.Au
locuiis , cuiu s ment
gult iniioalio hoc
ficqui perocapbſcu rum. Atqu
. v.ylt , quoe Aug.l. aan
iam ſponfam habitaſſe in Rages : & illi nunc aderant tam Ra dicit. Tubiæ quoque Scripturam teſtari , feftum pentecoſtes dien de conira Fau
:

phaël, quàm Tobias : quomodo ergo iam rogat Tobias Ra ſeptimanis conftare,nempe ſeptein illis quas iam recenſui. ftum c.890
phaëlem ,vt in Rages excurrat ? Reſpondeo , Tota illa regio . 5. Anna ſedebat in ſupercilio monris, vnde reſpicere poterar de
etiam Ecbaiani , vbiSara degebat, ab antiquo vocatur Ra longinquo. ] Allegoricè, Synagoga per ſuos Patriarchas &
ges : ſed erat in eadem tamen regione etiam particularis ci Prophetas , è ſublimi & longinquo profpe &tabat , & vidit
uitas eodem nomine dicta Rages. Sic Neapolis in Italia & Dei filium Melliam aduentantem .
ciuitas eft, & regnum , Brunſuuicum in Germania & vrbs & ¥ .7. vbi introieris domum tuam , ftatim adora Deum . ] Vide
Ducatus , Lutzemburgum , Geldria , Limburgum , Namurcuu , in & mos ille vetus, ve vrbem aliquam ingrefli non modò Præ
Belgio vrbes funt, & integræ prouinciæ . Sara ergo eiuſque lati , ſed & principes politici, ante omnia rectà ad templum
parentes habitabant Ecbatanis in regioneſeu prouincia R- deducantur: Et S. Benedictus in regula ſua iubet , vt hofpi
ges: ſed Gabelus in ipſa vrbe Rages.
Animalia ſiue ſeruitia.]Græcè & hebraicè, animalia do fer tes ſimulátque excepti fuerint, ad orationem ducantur.
uitia.Etita fáctum conſtat ex v.o.ſequenti . V.9.Canis, qui comes it Angelo , Doctores exprimit Ec
5.5.Adiurmit.] id eſt , per diuini nominis reuerentiam me С cleſiæ , qui confligendo cun hæreticis lupos arcent ab ouili
obſtrinxit,vt quatuordecim diebus cum ipſo permaneam.Si Doini
Pieriuin . Vide Ifaiæ 56. & ibidein S.Hierony. Vide etiam Pierius int
nico.
mile eft Numer.5. & 1.Reg.14. & 3.Reg. 23. & Matth.26 .
Adiuro te, & c.Et licèt ea adiuratione , preſsè loquendo , non Hi- roglyphii.
$ .10 .Cecus pater offendin pedibus . ) Ingens indicatur læti- cislo.si
teneretur Tobias , quia ſocer tantam poteſtatein , in re tain tia , &umex &eaample
piend feltinxandu
atio boni
m . ſenis ad filium reduc en exci
graui generum obligandi, non habebat :iile tamen pru V. 15. Apprehendens membranulam oculi Tobias traxit ab
:

dentes a religiosè parere voluit adiuranti, quia quando non oculis. ] In noltro Latino dicitur Tobias iunior eam abſtraxiſſe
prorfus incominodè fieri poteft , religiofi modeſtique animi ab oculis parentis : in Græco tam hoc verſu , quam octauo
eſt, adiurantibus cedere & obſequi ,ob reuerentiain Numi. id ſeniori tribuitur, qui vtſeoſit acrimoniam fellis quo filius
nis diuini.
¥ . 12. Cum timore Domini nuptiarum conuiuium exercebant.] oculos
& abieciſſ inunxera
e. Id naturalit contingſe-re, albugine
t,diciturerconfricaſ detriuill
potuifle ,s,docui c.6e..
Plata1.6.de
Leg c.7.v.7 .additur, Benedicentes Dominū . Quá procul inde omnis V.2. & 9. Moraliter autem fel pænitentiam deſignat. Mordet
ibus.
ebrietas,omnis vociferatio , laſciuia,rixæ ? quàm aliæ illæ nu & vrit : fed fuftine velmedia horula ; videbis. Quid ?
ptiæ à nuptiis & conuiuiis hodiernis!Plato, Gentilis Philo
ſophus, nuptiarum modum & impenſas fic præſcribit , im . Deum
quàin ſoles oculo præterita
,'teipſum . Cæterùm, præſenti tempore cæcus
quanto a,futura, fed longè
manſe alio
penſa fecundùm diuitias fiat. Bibere uſque ad ebrietatem , nealibi ric Tobias, indicatur c. vltimo v .
quidem vnquam decer, verò tutum eft. Mezimè tamen con
nubio coniunéti, cumpneque riinis Sponfusac ſponſa, tuncmentis com .
V.3,nempe quadriennio.
potes eſſe debent , utex quàm maximè moderaiis generatio fiai, có
ſolidus, ftabilis ac quiet us concepius fit. CAP v T XII.
Septem ingentia beneficia per Raphaëlem accepta recenſer Tobias.Dum
verò in grati anımi ſignum ojjeriur medietas omnium allarorum
СА Рут х . D bonorum , Raphaëlem ſerpfum quos fit , manifeftat : pof.eoexpo
Parentes Tobia condriftameur ob diuturnam filij abfentiam , quem fora alia in cælum redit.
Raguel cum uxore, dar dimidia parte bonorum fuorum tandem di V.7. Acramentum , id eft,myſterium , arcanum à rege tibi
miltir.Doceturque Sara officium honefta matris-familias. creditum , abſondere bonum , imòneceffarium eji:]pro
7.10. regi datam Ita grauiftsına
Radidit in dimidiam partem omnis fubftantia ſua in pter
gerent fidemincon moda. quia
, &Gelli us.alioq
Et exuifenten emer
tia Capit o- Gell.l. sòs
" The præris in puellus, & c . Hebraicè o ſeruos , ancillas, Tini , saciturnitas , confiliorum theſaurus. E contrario , Del 6.55.
Os greges, com bones , a asſinos, o camelos, on veſtes lineas , & pre opera reuelare, honorificum eft. Vnde Stephanus Papa : Sicutne- Capitol. in
tiofaen vaſsargentea ego aurea . Græcè pro puerw habes corpora : moſe debet iactare de fuis meritis :fri opera Dei , que in illo per San viia Gurdia
fed per corpora intelliguntur ſerui ſeu mancipia. Et fic intelli .
& os fiunt fine eiusmerites,non debentfileri, fed predicari: ficut an noruin , dc
gunt Ariſtophanes , Demoſthenes & Strabo, citati àMaria gelusmonet Tobiam , hoc v.7 . do ſuo preit exemplo v.11. Subdit Senatuscon fulcis racicis.
na. Qui etiam illud Danielis 14. verf.31. Dahantur leonibus Angelus.
due corpora quotidie, exponit de feruus feu mancipiis. Sicph . Papa
4.13. Monentes eam honorare ſoceros , ſcilicet tamquam paren NequeV. 8. enim
Bona ſeufine inelior , eft orasio
illis comitib cum ieiunio
us inala ( eleemofyn
eſt oratio : fed a.] noncm apud Rhabt
1

cuin anno
tes ſuos, quia græcè additur : Nam ipsi nunc parentestui ſunt. illis valdè bona & efficax reddicur . Vide Franc. Georgius Ch 1753
Et Georg .
itus
Et feipfum irreprehenfibilem exhibere. ) non inodò per coniu cùm ex S.Damaſceno explicaffet, Orationem ellementis eleua- lom . fca.g.
galem caſtitatem , vt ait Liranus ; ſed & per linguæ conti tionem in Deum ,ſubdir: Tantò magismenseleuatur , quaniò orans problem.4170
Dentiam ac totius vitæ diſciplinam , tam cum domelticis, à granaminibus inagis expedicur. Duo verò ſune grauamina men
quàm cuin externis. Similia prorfusmonetmatres familias tis, oble &tamentum carnis , en terrenorum affectus. Illud graitunti
489. S. Paulus Tit,2. & S. Petrus 1. epilt.c.3. 6 Hic Græco corpori animam ſubiicit : bic facibus terrenis animam fuffocar. Ab
1.1.61€99. & Hebræo , Ge Ta obiæ valedici Edna Saræ mater in :Dominues
.

t
sali, frater dilede,te tuis reftituas : mihique concedas , vifilios tuos hoc per eleemofynam : ab illo per iciuniun anima exo
Sara filia mea videam , & coram Domino gaudcom . Ecce egoribi peditu r.
V.13.Qui a acceptus eras Deo , non modo congruum , vtile,
decens,
 Commentarius in Lib . Tobiæ
154
decen s , ſed planè neceſſe fuit , di tentatio probarette. )Alia è Synagogæ Iudaicæ , feu Ecclefiæ veceris ( nam yna eſt om
diametro mundanis ratiocinatio.Sed s. Paulus totide verbis mium ætatum Ecclefia Dei, licèt varioshabuerit ftatus)iam
idein inculcat Actorum 14. V.2 1. Permultastribulationes ( non A vecumque collapfæ , ſed ſub Herodemagis collapſuræ , in
dicit , expedic , aut decet , fed ),oportet nos intrare in regnum nouationem ,& maiore cum gloria inſtaurationem ſub Chri
Dei. Idem repetit 2.ad Timotheum 3.verf.12 . Ec ipſe de fe fto & per Chriftum . Vndemox fübdit.
Chriftus Lucæ vlt. v.26 . Nonne hæc oportuit pari Chriftum , có V.iz. Reuocandos Ieroſolyınam omnescapsiuos.Inempè quan
ita intrare in gloriam ſuam ? Porrò de fructi bus eleem ofynæ , tum eſt ex parte reuocantis , omnes nullo excluſo . Sed multi
quoshîc commemorat Angelus, dixi cap.4.v.11 .ſuprà. vocati, pauci reducti, quia nouerunt reduci. Vel dic,vni
V.15. Ego fum Raphaël Angelus, vnus ex feptem quiaftamus. uerſalem particulam , omnes, hîc diſtribui non pro fingulisge
ante dominum . ] Hebraicè, ego ſum ex principibus unus, quimi perum ,fed pro generibus fingulorum : nam & ex fingulis tribu
xiſtrant ante ſolium glorie.Græcè editur. Quiofferunt preces ſan bus aliqui regrelli funt Ierofolymam , & ex fingulis natio
* Ica S. Au- &torum , ( id eſt, eorun qui profeflione, voto , auta propoſito nibus vniuerli orbis aliqui ingrelli ſunt Ecclefiam Chriſti.
guſt.fer.3. de ſancti funt) ambulant ante maiestatem fanéti. Videntur ergo Quæ tantò aptiùs hîc fignificatur allegoricèper Ierofoly
Natiuitatc,, hi ſeptem Angeli, ſeu;(vt eos vocantS.Proſper, Iſidorus,Seue mam ,quòd in ea vrbe fuerint iacta prima illius fundamenta .
rus Minoricenſis, & alij, ) hi Archangeli fingularem præ cæ 3.14 . Nationes, ( Græcè korn , vnde Ethnici) ex longinquo
Proſper. I. de ad te veniens, etiam ab extremis terræ finibus. En vocatio
promiſſion ib . “teris Angelis ve function em exernam , fic & internam prze
Ili . cellentiam obtinuere , quæ conſiſtat , vel in gratiarum emi. nem Gentium ad Ecclefiam Chriſti. Cur autem venturi ſint,
p.2.c.39.Orig.
dorus. 7.I. c.s. nentia, vel potiùs in principatu oppoſito principatui reguin
num ſubiungit : Et adorabunt in te Dominum , orterram tuam in ſan
Scuerus apud dæmonia eorum , de quo ſuprà cap.3.v.8.vtpræſintleprein Etiftcationem habebunt. ] id eft , velutiſanctam , & ſanctitaris
Baroniuin an præcipuis virtutibus: v.g. tribus Theologicis , & quatuor fontem complectentur & venerabuntur,vt nempe veram fan
nu Chrifti cardinalibus, vel virtutibusoppofitis feptem vitiis capitali étitatem inde fibi hauriant , per Sacrainenta, & gratiarum
418. bus': vel ſeprein donis Spiritus ſancti. Sic Ilaix 33. quidam fontes, qui in illa ſola ,neque alibi reperiuntur.
61.1.0,12, dicuntur Angelipacis . Alibib Angelsis , præpoſitus pænitentia. V.21.Porta leruſalem ex ſappbiro e ſmaragdo. ] Hîc anago
Herma quem Ethi ſeptein principes per candelabrum ſeptiramum . Exodi 25: gicè rapitur ad Ierofolymam cæleltem . Et ad hæc Tobiæ
S.Paulus ad. & per feptem candelabra. Apoc.i.defignari videntur,quaſi qui B verba videtur alludere S. Ioannes Apocal.21. v.18. vbi penè
Romanos 1.9. virtutum fuarum ſplendore totum orbem colluftrent. Cæte iiſdem verbis eandem defcribit .
ſalurafſc pu rum decuplex ex hac Tobiæ hiſtoria munus horum Ange V.2 2.Ex lapide candido o mundo omnes platex eiusfternentur.)
tatur, lorum , & per conſequens etiam reliquoruin nobis tutela Græcè,plaies eius tefſellabuntur in beryllo, carbunculo, ó lapi
tium , colligere poſſumus. Primum elt", adftare folio Dei, de ex foxphir , id elt Tapphiro, ſeu ex venisſapphiri, vt Nofter a Serar,
eumdemque contemplando , ſummain æternainque exinde vertit, Thren.4 verſ.7.vel, vt alij a volunt ,ex Ophir, de quo Hieron .
felicitatem haurire. Patet ex hoc verl.14.Secundum ,preces egi 3. Regum 9. Porrò de his lapidibus vide Plinium à S. ilfaias
hominum Deo offerre,fuas ipfis addendo coinmendationes, Hieronymo laudatum , item Epiphaniun & Iſidorun. Epiph.
V.12.ex quo & Tertium ,bene agentibus adelic. Quartum ,ad Noia,perhos lapides precioſosmetaphoricè deſignari pul- lapidibu
opera pia hortari, verf.6. 8. & fequentibus. Quintum ,doce chritudinem , claritatem maieftatem & æternitatem beatæ dor.l. 34
ron.ep.
re inortales , non folùm quæ ad Theologiam , feu fidein ad & illius patriæ celeſtis.
Alleluia . ] Id eſt, laudate Deun , cum iubilo , cum lætitia ,
& 137.
bonos mores ſpectant,vt hoc cap. pallim , ſed etiam quæ
phyficam & medicinam , fi quando res vſque ita poftulat, vt cum magna contentione & intenſione.Sic enim laudes divi
c.6. & 11. de felle, corde, iecore vidimus.Sextum ,dæmones nas intonant æternùin Sancti. Videtur alludere ad Genti
propulfare, noſque contra illos tueri, cap 8.v.3. Septimum , liumio Pean, io Paan, (inquit S.Hieronymus) cuius loco le
à pluribus corporum periculis rios liberare , hic. verf.3. 0 roſolymis cantandum dicit perpetuun Alleluia.
ctauum , opus quoque , & fplendidas ſubindè ( cùm ſic ex
pedit ) nuptias, & honeſtas affinitates procurare,cap.6.7.11. CA PV I XIV .
Nonum , interdum etiam nos probare & aduerſis exercere ,
hîc V.13. Deciinum fuauiflimè polteà conſolari, penè toto Ætas a mors utriuſque Tobia. Pradicitur euerfio Ninine lero
lio nos
hoc reuehen
cap.Sed id tmaximèexperiemur,
in patria,& fupremiiudicist
cùm ex hac ribunali & exi c folyma, of huius rurſusinſtaurario, i Gentilium ad Ecclefiam
vita liftent.
vocatio. Filiis ac nepotibus pia monica traduntur. Excedit è Ni.
Vide Vinc. Brunum , & Serarium . Porrò tam euidens hinc niue Tobias iunior , ad Gabelum cum familia demigrat in
ducitur argumentum pro cultu & inuocatione Angelorum , Ecbasanas, ubi eo moritur eór ſepelitur.
Brunus in
Meditat.Se vt etiain Caluinus, alioqui juratus eiuſce rei hoftis, id vltrò ỳ. 6. On excidit verbum Domini. ] Græcè addicur,per lo
rar. hic Cale admittat.
¥.20. Narrare omnia. ] Græcè & hebraicè , fcribite in libro Norma nam , prædictum , diu ante Tobiam : nain Ionas
uin 1.3. Inftit.
6.2 . 9. 23. hecomnia que fa&ta funt. Vnde in procemio huius libri dixi, prophetauit ſub Ieroboamo filio Ioas rege Ifraël, 4.Reg.14.
Tobiam ſuamet manu hunclibruin confcripfiffe : cùm præ & tum minatus fuit & prædixic excidium Niniue. Sed Ni.
fertim in prima perſona vbique loquatur in eodem Græco niuitis pænitentiam agentibus Deus tum pepercit , vltione
& Hebraico textii. in aliud tempus dilara.Nam relapſis iterum in priſtina ſcele
ta ſuperuenit vltor Phul-Bel-Ochus, & multis pòftannis Ioan . ;
Deus iterum per alium Prophetam , nempe Natum ,prædixit inChroni Cya:
CAP v T XIII. & de nouo minatus elt iifdem excidium , purà ſub finein re
gni loa:ham regis Iuda.Defacto verò & reipfa tandem euer
Tobias ſenior Deum laudat een gratias agit : vatiin alur quoquepre ſa fuit anno 13. 10f1a regis Iuda. Idque à Nabuchodonofore le
poralis cô one
inftaurati terrena , que felicitate
eo fumma ac gloriæ
erat in Iudam Ieruſalem
:Secundo : Prinio,cor
, ſpirituali s feu niore, qui 25. anno patris fuiNabopola faris adhuc viuentis &
my tica ,que eſt Eccleſia : Tertiò, caleftun qua eft habitatio An imperantis , nomine ipſius aduerſus Niniuem caput regni
Affyriorum , vnà cum Cyaxare,ſeu potiùs Cyaxarisfilio Aſtya
gelorum có Sandsrum . se, expeditionem ſuſcepit : & vrbe potitus , exciditillam &
V. 4. [perfit vos inter genies, ]nempè quando perreges funditùs euertit , ac monarchiam Affyriorum tranſtulit ad
Chaldæos. Ita S.Hieron.cuius hæc ſuntverba:Reuera ,quan. Hieror
ductieſtisè terra Iſraël, & diſperſi per omnia regna Orientis. tum ad hiſtorias tam Hebreas quàm Gracas pertinet, & maxime He fat.in
rodo
V : 7: Oftenditmaieſtatem ſuam in gentem peccatricem .] id eſt, D Herodotum , loginus, Niniuen regnante apud Hebreos lojia, apud
Cypr. I. de in Iudæos, qui in Deum peccarant, inquit S.Cyprianus.Sed Medos Aſtyage fuijſe ſubuerſam .Nam Altyages iam tum regna
Mortalitatc . malim exponere de Allyriis,quoruin deleco exercitu in Iudæa, bat vnà cum parente ſuo Cyaxare , cuius etiam nomine vide
& tyranno quoque Sennackerib recèns enfe filiorum è viuis tur bellum illud adininiftraffe : ficut Nabuchodonoſor , vt dixi,
ſublato , Deus potentem maieftatem fuam manifeftè, de nomine Nabopolasſaris etiam parentis ſui.Similia habet etiam Joſeph
clararat. Euſebius in Chronico & alij. Quin & Ioſephus ipſum pe Antig .
V.21. Teruſalem , caffigauit te. ] Græcè , caſtigabic, ficut cap. nè annun euerfæ Niniuedigito demonttrat,nam ait : A tem
ſeq.verf.7 . Domus Dei queincenſa eſt,græcè, que incendetur.Sed pore loatham regis Iuda , quo regnante Nahum Propheta
quia propheticè hic loquitur , idcircò ob rei certitudinein , prædixit excidium Niniuæ , vfque ad realem euerfionem il
vfurpat præteritum pro futuro . q. d . Tam certò futurum vi lius effluxiffe annos centun quindecim . Atquidecimus ter
des, ac fi iam factuin eſſet. ita Liranus. Similia habes in tius annus lois eſt præcisè centeſimusdecimus quintus ab
cantico Moyſis Exodi 15. V.14 .do 15. Conturbati funt principes vltimo vel penultimo anno regni loathan.Idem colligere li
Edom , obriguerunt omnes habitatoresChawaan , & c . cet ex annis vitæ Tobiæ iunioris :nam ex V.16. huius capi
Nộta. Quia propheticè hîc loquitur Tobias. ideo more tis habeinus, ipſum compleuiſſe 99. annosvitæ : fed in Gram
prophetico ,dú agit de vrbe Ierofolyma,non defola terreltri co additur , antequam moreretur, audiuifle,deftructam efle
Ierofolymaagit , fed ab illa paulatim affurgit ad allegori Niniuen à Nabuchodonofore & Afuero , ſeu Cyaxare, quem
cam Ierofolymam , quæ eft Eccleſia fancta Dei : & ab hac Græci vocat Axuares. Ergo Niniue exciſa videtur vltimo
rurfus ad anagogicam Ierofolymam , quæ elt glorioſa San vitæ anno Tobiz . Iam verò ab anno ſexto Ezechiæ regis
&torum Eccleſia in cælis. Sicut etiam Ilaias facit cap.6 5. & Iuda, quo vnà cum patre & matre fua puerulus fexennis vel
66.& alij Prophetæ.Ergo ſub typo Ierofolymæ terreftris par ſeptennis à Salmanafar in Aſſyriam b abductus, vſquead 13,64. R
tim iain affictæ ſub Manaſſe, vt colligitur ex 2. Paralipom . annum Iofiæ ,fluxerunt anni 93 quibus additi fex anni in- *. 104
33• 1.9. partim affligendæ , imò defolandæ atqueeuertendæ fantilis ætatis ipfiusante captiuitatemn , complentnumerum Chror
ſub Sedecia, fed iterum inftaurandæ ſub Eſdra & Nehemia, & 99. annorum :ergo.Sed vide fufiùshæc in Chronico noftro ,
quidem maiore gloria,vt patet Aggxi 2. y.10 . prædicit Tobias Ex quo eciam videbis, hunc eundem Tobiæ mortisannu
репре,
 Caput I.
nempe 13. Ioha regis Iuda , initium facere ſeptuaginta an 155
norum ſeruitutis & captiuitatis ac deſolationis Iudææ ,cete eft. ] Propheticè vtitur præteritis pro futuris, vt dixi capite
rorumque Iudææ vicinorum popu decu r.Vi
lorum Sed de hoc pluri- A præcedendetu Tobi propr
r enim.Vnde & asin Græc
ti v.ii iè elt,idiſpergentur ,trib
loqu de duab us ubus
'bus Ieremiæ 1. & Chronicinoſtri c.35.Hic tantum Nota in Iuda & Benja min in Iudæa adhuc oreli&tis: quamquain& sce etiamn
lígnem Dei prouidentiam circa Tobiam , Raguelem , & Ga
belum , quorum frequens mentio in hac hiſtoria.Nam ante verum fit , ex aliis omnibus tribubus plurimos è captiuitate
quam exſcinderetur vrbs Medorum regia Ecbatana & Rages, Ieroſolymam rediiffe,vt conftat 1.Efdræ 3
alta adhuc pace inter Medos & Affyrios , effecit vt Tobias V.8. Relinquent Gentés idolis (ur. ] De traductione Genti
ſuam inde ſponſam è domo Raguelis cum dimidia parte bo liuin ad Ecclefiam Chrifti vide quæ dixi cap . præced . 7.14.
norum illius, inſuper & decem argenti talenta à Gabelo re DeV.niqu e Hîc in Græco additur,Achiacharum Tobiæ ex fia
10.
ciperet atque in tutum deueherec. Cùm verò deinde Ecbata
na à tyr Nin
anno iuita & Medorum hoſte vi & armis fubiu
garetur Iudith i.v.5.effecit rurſus,vt Raguel cum vxore, fa tre nepotem ,quem Aſſar- Addon domui fuæ præfecerat,vedixi
milia ,& alcera bonoruin omnium medietate , in mediis bel in fine capitis 1. æmulatione & infidiis Aman : cuiuſdam de
turbatum loco ſuo ,& vnà cun Manaffe quodain in carcerem
lorum flammis ſaluus & intactus conſeruaretur. Denique detrufum :fed meritò eleemofynarum ſuarum breui eductum
cùm excidium iinmineret Ninius, iamque inftaurata eſſet Ec
vtrumque, & Amanum viciffim in tenebras compactum fiiif
batana,& in dies magis magiſque refloreſceret , curauit To fe Et hæc Achiachariincarceratio forte cauſa fuit cur To
1.Petr.5.v.7. biam cum omni fua familia & ſubftantia è Niniue in Ecbara
bias patruus eius, qui à nepote ſuſtentabatur, à Niniue in Ele
nam demigrare . Quoniam ipfi cura eft de nobu . maida profugere coactus fit; vt vidimus fuprà in fine cap.2 .
Ý . 6. Fratres noftri qui diſperſi ſunt, & domus Dei, qua incenſa tum cauſadefuit
Vti dein redd
refti itus
tutio Tobi
eiuſd einæ ex Elema
Achi achaideriin inNiniu
prifteminum
. ita

3.603 0983.603.443.80603 603603 Estojo

L I B E R I V D I TH .

RIMV M Chaldaicè conſcriptus , vti etiain Tobias & Efther ; lingua nempe regionisin qua
Hieron, in
prologo ludi. ftoriæ iftæ contigerunt. Ex Chaldaico S. Hieronymus Latinum fecit , non verbum verbo , fedhi ex
th & epift. ſenſu ſenſum reddendo , vt ipfemet ait. Iam tamen Hebraicè extat, teſte Munſtero ; & Græcè & Sy
11.Munfter. riacè , teſte Maſo :led ex alio, vt apparet, exemplari', quàm ex quo S. Hieron , ſuam Latinam verſionem col
Przum Tobiä. legit. Certè Græca potiùs paraphrafticè hiſtoriam exponunt , quàm ad litteram . Primus ſcriptor & auctor
Mafius ep.de. Chaldaici textus , ex communi ſententia eſt loacim vel Eliacion (nam ideın prorſus ſant hæc duo nomina, &
dicat.in loluc.
vtrumque nomen noſtro huic tribuitur in hac hiſtoria Iudith :) ſummus Synagogæ l'ontifex , non tamen ille
filius lesv , ( filij loſedec, ) qui cum Zorobabele reduxit Iudæos è Babylone Ierofolymam 1. Efdræ 2. & 3.fed
alius tempore Manaffis regis Iuda, cui Ifaias Propheta ſummum Pontificatum nomine Dei promiierat cap. 2 2 .
Chronic. verf.21. Nam anno circiter 10. Manaſſis hanc hiſtoriam contigiffe probaui , ni fallor, fat ckrè in a Chronico.
1.1.Chrono-" Et huc inclinant poſt complures veteres Genebrardus , Canus , Pererius, Chriſtophor.à Caſtro, Cardinalis
log. Canus Bellarmninus , Serarius , Salianus & Bonfierus .
1.11. de Jocis ,
Pererius in De libri huius auctoritate idem prorſusdico , quod ſuprà de libro Tobiæ : nam ab iiſdem Actoribus, quos
cap. 1. Daniel
A Caſtro in pro Tobia iſtic citaui , etiam liber Iudith pro Canonico admittitur. Et infuper à à Nicana Synodo l. Generali,
Oler. 2.7.20. in numero SS. Scripturarum computatur, inquit S. Hieron.qu tant mot auctorit
i â us ate, deſiit exinde ea de re du
Hieron.fup.& bitare. Vide Baronium , Bellarminum & alios.
P. 140. Bị
ton.com.z. & Materia libri eſt victoria Iudith de potentiſſimo tyranno Affyrio ; Tropologicè , victoria piæ animæ dedia
inappendice bolo ,mundo, carne & omni vitiorum colluuie. ita Rabanus & Glofla . Allegoricè,triumphus B.Virginis Ma
het te belbez riæ de capite ſerpentis infernalis , inquit S. Fulbertus Carnotenfis & Petrus Caniſius.
Canil.Mariani
operis 1.6.c.2

CAPVT I. guine procreatum , è cognatis fuiſſe Affar-Haddonus, vel

faltem è primoribus regni, qui vel regis adoptione, vel pro
ceruin factio
Rex Medorum Arphaxad conſtruit vrbem Ecbat anis : prælio ſupe . B Aſſyriacum ne , vel
, etiam popul
vſurpa i electiChald
ritnomen one ſceptr adeptBa
aicum umregum us
ratur, capiturque à Nabuchodonoſore. Qui dum reliquis quoque byloniæ , vt palàm hoc fuo nomine faceret, ſe regem quo
regnis inhiat, ab illis fpernitur,nec admi ttuntur eius legari. que eſſe Babyloniæ,non minus quàm Nmin es & Affyr ix.

Rphaxad, nomen erat generale omnium regum Medorum , acceptam

Pro
dæa ,poft cladem
quo Nota4.Regum Sennacher
19. verſ. ib ab Angelo
35. coepifle vilefcere Iu
in po

Sardanapali triumphatore. Nam is alia inflexione Arphaxad tentiam

dicebatur, & pinguiore ſono Arphexad :& hoc ſuum nomen
ad omnes fuccefforesſuos tranſiniſit , ficut & Merodach Ba
bylonius ſuum ad omnes Babylonios reges : Syluiusad om
nes Latinos : Pharao , Protomatis ad Ægyptios : Ceſaren Au
guftus ad omnes Romanos Imperatores . Cæterum híc Ar
phaxad , ex communi eorum ſententia qui Iudithæ hiſto
Euſcb, in riain tranſmigrationi Babylonicæ præponunt fuit Deioces
Chropico. ſeu Diocles. Cuius regni initiun Euſebius confert in deci
Herod,l.1. mam o &tauam Olympiadem , & ex Herodoto docet , ſub
iugaſſe Bufas , Paratscenos , Strucbates, Arizantos , Budios, Ma,
gos, & alias Medis vicinas gentes , vt hic dicitur. Et adi
focauit Eceranis. ] ſeu , vo in Græco elt , in Echalanis mu
ros & noua palatia coxſtruxis . Nam telte Diodoro , Ecbata
Diodor.1.1. naiam
à Sein1300 co nemp dicun,tuexcit Ecbala С
ide is,ut
iram.ann BabSemi
trucetaante yloran.
ne , idem r inerat.Nam
namexcurrille , & magnifica ibi palatia excitaffe , cúmque
aquarum inopiâ vrbs laboraret , in cain Oronte monte , qui
duodecim ftadiis abelt, per foffo , aquæ abundantiam deri
yaſſe. Dicitur tamen hic Asphaxad eamdem adificaſſe , quia
de nouo inftaurauit , amplificauit, exornauit.
8.5.Axbuchodonoſor Rox. ] Hic prognatus è Chaldaico
ſanguine regum Babylonis , yideturcalú aliquo delapſus in
Chron.c.33. Afyriam , factuſque fuiffe filius adoptiuus, vel certè gener , ferre voluit , nempe Nabuchodonofor , antiquun Nabonaſaris,
aut alio modo affinis Affar Haddoni , b Aſſyriorum tuncmo
narchæ , atque ita ſucceſſor.eiufdem in imperio : Chaldai
cum tamen nomen regum Babylonicorum , Nabuchodonoſor, -qui Nabonaffar ſemper vertunt Becharnezer ſeu Nabuckodonofor.
retinere voluit in æternain ſuæ familiæ & fanguinismemo
Iofeph.l.10. riam
Antiq.c.si . Ioſephus indicare videtur , quòd victo per Merodach
Cabadan Babyloniæ regen Afar -Haddone Affyrio inonarcha,
Nabuchodonofor vi intrulus fuerit in regnum .Affyriacum . Alij
inaluns, ipfum non è Chaldaico , led ex Allyriaco fan
rio regis
diuelleb , fuiſſe atque
antAffyrij, inter Balasian
Merodach regem illius
alios quiſeab impe
Babylon is,
antè ftipendiarium regis Affyrij. Etoptaffet quidem illato
bello illum fibi fubiugare , ſed non potuit : tam citò tanto
regi præualere. Continuit ergoſele contentus iugum excuf
fille, vſquedum mulcis poft annis , neptoseius Nabuchodo
noſor ſenior, 13.anno Tofiæ regis Iuda, junctis cum . Cyarare
Medorum rege viribus , Niniue expugnata & excisâ, mo
narchiam Affyriorum integram ad Chaldæos tranſtulit.
Sed antequam eò calamitatis deueniret Afy , integris
adhuc rebus, etſi iam rebellione deſciſceret ab illius impe
rio Babylonius , Babylonici tainen regni titulo numquain
renuntiare voluit : quin potiùs, vt omnium animisatque au
ribus eumdem imprimeret , regium Babylonici ſceptri no
men Nabuchodonofor vſurpare etiam publicè cæpit , & ab
eo denominari voluit. Vi ferèmoris eft iis , qui ius alieni
regni,volunt
litum quod .Sic rexve!
ſibivi fraudefubtractum
Hifpaniæ queruntu
regem ſe ſcribit r, itabi
Ierofol ymo
rum , rex Angelorum ſe dicit regem Galliæ , & c. Id verò eò
propenſiùs fecit rex Affyriæ , quòd Babylonius rex iam fpe
deuorans fceptrum Aſſyriacum , cæpiffet quoque vfurpare
fibititulum & nomen regis Affyriorum , vtpatet dictis Re
gum 20. & 23. in fine capitum . Aſfyrius ergo vtægriusfa
ceret Babylonio, nomen viciflim regis Babylonici publicèpræ
& ſecutoruin in Babylone regum Chaldæorum nomen , tefte
-Albategnio , & co vetuftiore Arabe Ptolemæi paraphraſte,
Vide Iofephum Scaligerum ,
Annoduodecimoregni fui ſuſcepit bellum aduerſusMedum : Scaliger l.s.
ſed quinto demum anno pòlt, neinpe 17. regni fui , in campo
Emandat
Erioch regis Elicorum (Græcè regis Elymorum :) collatis ciun Ar comp
phaxado fignis illum fuperauit,captiuum habuit,& iaculis
confodi
 us in Lib . Iudith .
Commentari
confodi 6
15 iuſſit , Ecbatanam yaftauit , & omnes illius portas,
turres ac palatia ſolo æquauit.Ita Græcus hîc v.1.& vltimo.
V. autem 9.pro terra ieffe,iden Græcus legit rerram Geffen , A ſeu fallis diis, hoc bellum mouiffet Holofernes , & non
vt eft Gen.46 & 47.Porro Nabuchodonoſor repulſam paflus.
V.12.Iurauit quod defenderet ſe.] id eft,vlciſceretur fe.Simili
modo ſumitur infrà c. feq.v.1 . & c.9.0.2 . & ad Romanos 13.
V.19. Et ſic à Virgilio aliiſque priſcis auctoribus vſurpari ſo
licum notat non incurioſus Latini ſermonis cuſtos Nonius.
CAP v T II.
Concilio bellico adftipulante ambitioni Nabuchodonoforis ,Holofernes
cum validiſſimis copies mittitur verſusOccidentem , ubi varias
gentes vi armis fubiicit imperio regis ſui.
$1.4. Olofernes Perſicum eſt nomen yt Artaphernes , Tin
ſaphernes,
Haplorfe rens Intapbernes. Er verò hunc Nabuchodono
ſoris archiltrategum Perſam fuiſſe, ait Cedrenus . Et hoc no .
mine faciliùs inducti fuerunt Perſa , de quibus infrà cap.16 .
v. 12. vt fe huic militiæ ſocio iungerent. Vnde , ni fallor,
euidenter patet , hanc Iudithæ hiſtoriam ante inchoatam
monarchiam Perſarum contigiſſe. Nam illa ſtabilita , quo
inodovel ſub Cainbyſe ,vel fub Xerxe, vel fub alio quopiam
rege induci potuiſſent Perfæ , tunc rerum domini, & totius
Orientis monarcha ,vt rebelli vniAffyrio
pro B gerent
repentiNabuchodonoſori, junctis copiis ,nefcio
adeffent,yndead impe
rium totius orbis ipfi parandum ,fibi verò ſubtrahendum.Por
rò Holofernes hic , qui in Latino vocatur princepsmilitia , in
Græco dicitur fuiffe ſecundus peſt Nabuchodonoforem .Qualis in
a Gencl. 41. Ægypto polt Pharaonim a fuerat loſephus : poft Afluerum b in
V. 40. Perfide Aman :& nuper polt Afſar Addon in AfTyria 6 Achia
6 Either. 3. charus. Vnde etiam Holoferries à Zonara vocatur Archifa:rap1; ipſaque Ieroſolyma incenibuscareret , b affirmari nulla ra & c .
& 4.
c Tobiz s, in à Tertulliano & Auguftino etiam rex , tum ob & potentiam &
poteftatein ,
fine. Tertull. opes pæne regias: tuin ob regium imperium
1.1. cont. quâ præditus erat. Neque ægrè ferebantmagni inonarch æ ,
Marc.cap:7.- quòd minores quoſdam reges fibi haberentminiftros.
V.12. Venit ad magnos montes Ang: , quifunt à ſiniſtro Cilicia
ſerm.66. , ſuperioris , additur in Græco. Veroſimile elt deſignari hîc
appendice
Tiurum Antitaurum , quia & himagni funtmonis. & his
adiacet Cilicia . Et hi tot admittuntnomina , quot gentes il
Plin.l.c. 27. los vel incolunt , vel accolimt,veldeſcribunt.tefte Plinio &
Dionyf. in Dionyſio.Et forſan ob totmontium vaftose deſolatosaceruos, ftodirentafie.fus & anguftiasmontium . ) Hic eft iſte Eliachim ,
perregeri. quot in Taurinis iftis iugis reperiuntur , ab Hebræis vel
d Num . 2i . Chaldæisdicti fuerunt Ange ab Hai, & quod aceruum d 11
V.12. lob.10. gnificat, & vafticalem defolationem . Forſan & à populo.vel
1.24. Pl.78. loco vicino:nempe , vnde dux ille Philoras apud Curtium
va.Iſaiz.ig . dictus fuit Angeus :vel inons apud Herodotum Rangaus g
v.1 Mich.a.
V6. & c.5. apud alios Pungeus.
V.12. V.13.EFFREGIT ſeu perfringendos expugnauit,ciuita С contra Vittakerum & fiiniles Nouatores probat Cardinalis Chronol
Cyrt. 1 s. tem opinatiſſimam ,id eft, famoſiliimam ,Meierhi.)de qua 2.Ma
Herod.17.
ch.4.v.30.vbi etiain cum Thirſi coniungitur. Et viderut ea
Plin.l.6.c.5 . elle
Prol.6.c.7. quæ à Plinio Melita vocatur,à Ptolenzo Melitena , à Sc
miramide oliin iondira baud prorul Fuphere. Putaturque fic di
Eta à plenitudie ( hoc enim ſignificat meio:b . ) ideit opulen
tia & abundantia omnium rerum . De Tharſis vide quæ dixi Judæos ,non folùm fpiritualem , quæ illi propria fuittani
2. Paral.9.0.21 .
Predauu . ] pro depredatus eft.Sed hoc Interpreti noftro non
Apud. Nzo minùslicuit, quàm Ennio crminat, Turpilio profilierer , Næ
vium
uio miniras, Pomponio mirabis & conuiuanı, Titinnio oſculaui.
Varroniimira', Virgilio populat, Ciceroni augurat,Plauto va
gar, perfioutani, & aliis alia.
CAP v T 11 .
Vniuerſa vrbes ac prouincia territa tantis copies vl!ro ſe dedunt Ho
loferni : ex quibus auxiliares ipſe ſibiaſſumit , urbesmunitiores
deftruxil, luioscum idolis en fanis exſcindit , vi folres Nabucho
donofor Deus habeatur.
Ý . 1. Iria . ) nempe preſsè accepcæ , cuius capur Damaſcus. tus , forſan & morbo exmiſeriis vix præteritis præpeditus,
Syriæ Subal mentio fit 1.Reg.14. V.47 . & 22.Reg . .8.v.3. D omnem
PI.I.S.C.12. 5.12. & Plinio , Straboniac Ptolemæo dicitur Sophene.Alio
Strabo 1.12. qui Syria latiflimè fumpta complectitur non ſolam Damaſce
Prol.b.8.c.13. nam Sophenem , ſed & Palaftinum , ludaum , Calin Phænicen , reſiduum
Baby leniam , totamque Meſopotamiam , Comagenem , Aſſyriam , An
trochiam , vt docet idem Plinius.
Plin . fup. Pro Libyx , quia procul à Syria, imòvlera Æ Cyptum in Africa
Hesud.1.7. fica elt,mallentaliqui legi Lycia, vel Ligya, quam Herodotus
circa Syriam collocat, & à Lityadiſtinguit.Sed quid abſurdi,
fi dicamus etiam ex remotiffimis orbis partibus, tempori, vt
longè pofitum periculum auerterent, legatos ad Holofernem
miffos fuiffe : Vt olim Gabaonitæ fe iniſfos menciebantur metu ,edificaui ipſe (vt ibidem v.14 .addicur)murum extra ciui
Iofuæ 9. & ad Alexandrum Magnum ex oinnibus vndique
terrarum partibusaduolaffe , teftatur Curtius:
Q.Curt. 1.10 .
9.7. TincHolofernesdeſcendie demontibus. ] Caſio , Liba
no , Antilibano, qui in Syria funt , inter quorum duos poftre
mos Damaſcus elt,in cuiusille felices campos iam deſcende
rat.c.2.7.17 . Porrò Holoferne.
V. 12. Ciuitates,putà munitiores, & à quibus tiineri pofſet
aliquando rebellio , deftruxit , & Lucos excidir. ] vtique çum
aris & fanis deorum , quæ luris ferè cingebantur,ad maioren
loco venerationem conciliandam , & ad ſordes illorum fa
crorum ſaltein ex parte tegendas Acque vtinam ſolis idolis,
etiá verú Deum cæli & terræ ſuo è folio deturbare voluiffet!
V. 14. Venit ad Idumeos in terram Gabaa. ] id eſt niontanain .
vel cliuoſam .Græcè eſt, venit in planitiem Eſdrelon , prope Do
team - (vnde fortè legendum , ad Dot 205,pro Idumæis ) è re- 7.Dethail « Gen. !
gione terra ludea ( id eſt, tractus in Iudæa perpetuò cliuoſi & catur &
editi, quæ Lucæ 1.V.39.montana Iudææ vocantur : ) doca- c.4.v. 5.
ſtrametatus eft inter Gebe o Scyshopolin . DeGebe verò vel Gabo,
dicit Plinius, urbem effe inftar regni. Non video tamen , cur lofeph.I.
cum Latino non retineamus ipſum Idumeorum nomen , cùm Antiq.c.: & l. con
Iofepho & aliis conftet,Idumeam quandoque tam ample fu Apioncm
ini,vtGazam quoque & Gaben ,& Aſcalonem ,& omnia vicina
Comprehendat.
CAPVT Iv
Metu propinqua ntis tyranni perterriti Iudai , media omnia expe
diunt, quibus fe aduerſw . illum tucantur, nec ſolàm humanam
adhibent induſtria m , ſed do iciuniss, or humillima prece , diui
num auxilium borratu ſummi Pontificis implorazt,
9.3.Mlamagnitudo infantis belli, ve ſocias vires iun
Samaritani Iudæis aduerſus coinmunem hottem .
7.4. Muris circumdederunt non ſolas vrbes, ſed & vicos &
pagos ſuos. ] Niſimalis vrbes iam pridem à Salomone aliif
que regibus ludamuris ſat probè cingus di munitas fuiſſe.
Quod in tempus Manaſſe optime quadrat: at poft reditum
Efdræ è Babylone,cùm penè omnes vrbesdefertæ iacerent, b . Eldr.
tione poteft.
Et congregaueruntfrumenta in preparationem pugna, & vt ob
fidionum moras ferre poffent. Addit Græcus, Iudee agros
ſub id tempus proſphacos id eſtrecèns,demeffos fuiſſe:ynde com
modè poterant frumentatione vacare.
V. 5. Sacerdos, nempe ſummus, vt v.1r. innuitur , ſeu Pontia
fex' ſummu , vt c.15.1.9. dicitur Eliachim ſcripſir ad vniuerſos
qui erant contra Eidrelon :iuxta Dothain (huc enim iain acceſ
ferat Holofernes, vtdixi cap. præced. v.: 4.) vt obtinerent en cuo
ſeu , vt cap.15 . vocatur, lou:him , ( nam adiecto Elnomini
louchini, fit Ekachim :) quimedius interceſſit Pontifex inter
Sobrem , qui tempore Ézechiæ , & Helciam , qui tempore Ioſiæ
floruit : & abducto Sobna vnà cuin rege Manaffe in carcerem
Babylonicuin ,ipfe ei in pontificatu ſucceſſit,vt ex S.Cyrillo, Cyril.&
Hieron .Procopio, Nicephoro Conſtantinopolitano & aliis Niſceph
Bellarminus & Serarius. Et ita futurum prædixerat Iſaias Bellarm.1
C.22.vbipontificis ornamenta & infignia detrahenda Sabna , verb. De
12.Serai
& in humeros Eliachın transferenda dicit, unicam , balıheum ,
91.
ſeu ftolam , coronam glorioſam , nomen patris, clauem domusDa
uid , id eſt ſupremain auctoritatem & poteſtatein in omnes
quam ſummo Pontifici: fed & temporalem , quæ tanquam
vicario regis Manallis,conceff. publicè fuit. Quin & Rei
necciushæreticu s, ve de aliis taceam , apertè ſcribit,hunc
Eliachim ſummum Pontificem fuiffe : & obiicientibus, illuin in Reinec.t
f. 2550
Ioſephi catalogo ſumınorum Pontificum non reperiri ,re
ſponder :Sadocus, vel saldumus lofephi, abſque dubio Eliachi
mus eft. Et infrà , Sudocus fecundus ſub Ezcchia Manaffes ipſe
eft qui à 1oſepho O leas à Nicephoro Callifto loas, à Nicephoro Cen
ftantinopolitano Eliachim voratur.
Sed hîc quæritur, cur, reductio iam in regnum Manaſſe
,bellicam rem aduerſus Holofernem non rex ipſe, ſed
rege
Pontifex adıniniftrat ? Relpondeo , quia Manaſſes recèns è
Carcere Babylonico redierat, & tancà perculſus calamitate ,
publico ad tempusabſtinebat, totius in Dei culcu occupa
rei publicæ adminiſtrationem penes Pontificem &
ſenatum regium reliquit,penes quos ipfo abſente fuerat.Imò, loſ. I.
ſi Iofep ho credimus , ex quo Babylone rediit Manaffes, in Antiq.
vrare , nempe vi omnireligione Deum proſequeretur,totum vita
ipſe occupabarur : in hac vn& taniumre erat. Et S.Scri
ptura idein innuit,cùm 2. Paralipom.33. V.13.de reduceMa
naffe ait , Egu poenitentiam valdè coram Deo,deprecatuſque eft
eum , co obfecrauit inteniè. Nec tainen concefferim , ita prorſus
ab hoc bello Holofernico manus continuiſſe Manaſſen , yt
non etiá ,quantú in præfenti poffet, intenderit, quin & ſuper
intenderit.Nain cuius, obſecro, alterius,authoftis, aut belli
t
tatem Dauid ,ad Occidentem Gebon in conualle,ab introitu porta pif
cium per circuitum vſque ad Opbel , ego exaltauit illum vehementer?
quando item , & contra quos alios hoftes conſtiruit ipfe princi
pesexercitusin cunctus ciuitatibus luda munitis ?An ex his verbis
colligere non licet, Manaſſen regein fumpfiffe fibi Ierofoly
main vrbem tuendam ,moenibuſquepropugnaculiſquenouis
communiendam Reliquam verò prouinciain ,& ante onnia
primos aditus prouinciæ ,fummo Pontifici cæteriſque princi
pibusfuo noinine tuenda gubernándaque commififCAPVT fe ?
 r

Caput V. VI. & c.

157
CAPVT V. Sperſone, qux velmetu Chaldæorum vltrò fugientes horſum ,
iſtorſum :vel vi fugati ab iiſdem , aut in Babylonem cum re
A patria
ge fun& & vagab Pontifundi,
ice abduc Ierof , vicini
diſperſ
olyma i fueran t excorr
omnibesa
Achior Ammonitarum dux rogatusab Holoferne de Iudais,enarrat vrbeti, & fic ſque us,,
publicè ſtupenda Dei opera circa iſtum populum : monetque ne te hoftiliter direptis àmilite Chaldæo : fed iam , placato rurfum
Dechets mere contra illos pugnen. Sed ob hec indignantur Achiori princi
pesomnes Holofern is. Deo, & propitio rege Chaldæo ,receptâ libertate priſtinâ re
currerunt vndique in ludæam , & iteruin in ſua patria aduna
9.3. Vis populus iſte ? que ciuilates ? quis rex ? ] Iſtæ Holo 11(unt, . deſerta priùsmontana hæcomnia incolenda repetie
eph. l4 runt, & iterum poffident leruſalem , è qua fugati fuerant.
rigció (quomodo enim Affyriorum dux tantus ignoret , quæ paucis
1. conga antè annis ex gente Iudæa retuliſſent , feu trophæa,feu cla CA PVT VI.

7
des potentiſſimireges Affyriorum Theglat-Phalafar,Salma Orarione Achioris commotus Holofernes iubet eum ad hoftes trans
naſar, & Sennacherib : Sed luntmilitares interrogationes
ſuperbiſini ducismirantis , ſtupentis, iraſcentis,indignan ferri Bethul
garus, à ludais ur, co interea
recipitfimul
eâ deui&ld
iam ,in vtvrbem quarearbori
benignt è: habetu r, ipfisalli
in
tis & hoftes vilipendentis. Sicut olim Pharao Exodis . Quis terim Dei opem humillimè implorantibus.
eft Dominus, vt audiam vocem cores? & Naba 1. Reg.25. Quis Onec extermineris. ] coniungendum non cum proxi
eft Dauid , 6 quis eft filius Iſai? & Nabuchodonoſor Danielis
3. Quis eft Deus , quieripiet vos demanu mea ? Hic nempe lo :
quendi,modus eſt iſtorum tumidoruin , verbiſque ipſos penè tion$ .e7.traBethul
nſiet.ia ſignificat virginitatem a Dei. Ciuitaselt Ga- a Deut.21.
cælos terricantium Pharaonum , Nabalium , Nabuchodono lilææ, in tribu Zabulon , ſica in inonte : tribusleucis à Dothain V:44. & igo
ſorum , plenus faftu, fui folius admiratione,aliorum omniuin 'verſus Auftrum , de qua c.3.v.14. itémque à Scythopoli verſus
Iudic. ll.
contemptu .
Ý .22. Ante hos annos exterminati ſunt præliis à multesnationi àSepten
Dioceſtrione m : vna leuca mà .Tiberi
area verſusOriente verſus
VidendeBroca rdumOccid& entem
Adricho- . 36. el,
nLuit.2
: Ezechi & 3423.
1.4.14..
bus, . plurimi eorum captiuiabductiſunt. ] Vbi certum elt,non B mium , qui addit , etiamnum hodie confpici iſtic veſtigia : 1. Brocard,
loquide captiuitate Babylonica . Nam tuncnon plurimi,fed caſtroruin Holofernis .
omnes abducti ſunt, ncque à multis , ſed ab vnica narione 1, de Terra
Chaldaica. Hic ergo ' reſpicit Achior ad Æthiopes , ad CharmV.11,i. Erant
] ergoillic (in Bethulia
aduen a crat Ozias ) principes ,Ozias
, vtpote tribu Simeon ſanata, Adri
ex detribu
lib.code
Ægyptios ,ad Syros , ad Affyrios , qui plurimas clades va oriundus,fed qui Bechuliæ ,in vrbe Zabulonicæ tribus,prin chom ,
ſtitateſque intulerunt Ifraëlitis , affligentes ac diripien cipen agebat , fortè ciuitate iam pridem donatus:forte pott
Elx4 tes eos , vt dicitur 4.Regum 17. vert: 20. Sed omnium re abductas decem tribusin Aſſyriam , caſu vel conſilio ( nam
centiffimum fuerat exterminium totius regni Iſraëliticide liberum cuique tunc erat , vbicunque vellet, fedem figere )
cem tribuum per Samanaſar regein Aſſyriorum : & rurlus eò delatus: fortè etiam recèns occaſionebelli huiusHolo
etiam Iudææ non minima ex parte valtatio per Chaldæos , fernici Ierofolyına à rege Manaſſe , vel à Pontifice Elia
quando 2. Paralip.33. verf. 11. rex ipſe Manaſſes cum Sobna cim Bethuliam ſubmiſſus. Cui poitremo fauet , quòd in
Pontifice , & pleriſque regni principibus vincti catenis in decurſu huiushiftoriæ , non Bethulie tantùm princeps , ſed
carcerem Babylonicum abrepti fuerunt.
Dices , In Græco textu additur ; templum Terofolymitanura ſubinpsdepopuli
prince prince
etiamIſraël ps luda
2.13.V .23.vocet
Alteri vt cap.8.
ur,princi v.34.iinòhic
pi Charm etiamin
euerſumoſolo æquatum fuiffe . Quod à folo Nabuchodonofore Græco, cognomen additur Melchiel: & c.8.v.9. etiain in La
factum fub Sedecia : nullo verò modo à Chaldæis fub Ma-, tino iungitur eiſocius Chubri: aliàs Gotheniel, quos Liranus
nalle . Reſpondet Bellarminus , verba illa ſuppoſititia videri, & Carthuſianus ex eo putant facerdotes fuiſſe ,quod in hac hi
quandoquidem S. Hieronymus,qui fideliſſime tranſtulit ex Chaldao ſtoria ſubindepresbyreri vocentur : & foleant facerdotes fæpe
fermone in Latinum , nihil de euerfione templi in fua editione pofuit. præfici etiain rebusbellicis,vt Ioſephus fuo pluriumque alio- foſeph. 1.3.
Et certum et, Græcum textuin in multis mendoſumn depre rum exemplo docet.Sed infirmum hoc elt argumentum ,cùm Belli c.42.
hendi. Sed agedum , deinus , nullum híc mendum effe ; an presbyterorum nomine deſignari conltet ſeniores quoſvis: & in
nullo fano lenſu , ſaltem morali, & prudenti æltimatione, fingulis vrbibus effentex inftitutione Moyſis, vt alibitradit
poteſt dicieuerſum or ſolo aquarum , vel vt verba fonant,in pa- C Iofephus, ſeptem deſignati, quiprincipes indices populi ef
ople uimentum factum , id eſt conculcatum eſſe templum , quod fent, & ſeniores & presbyteri a vocari ſolerent, velmaiores natu ;
telep ſubtractum cultui diuino , profanæ dæmonum ſeu idolorum b vel coprimates.Et licèt his aſſiderent ſemper aliqui ex Leui- Joſeph. 4. Ano
latriæ conſecratum elt ? hoc eſt ex vero templo factum eſt tis, poterant tamen ipfi ex quauis tribu deſumi: & ferèdeciq. c.vlt.
non templum ,ſed (pelunca dæinoniorum ? Aut fortènon cen fumebantur ex ea tribu cuius ciuitas eſſet , quainquain , vt
ſebis euerti tem . ſi, relićtis parietibus & tecto , ftabulum inde dixi, in ea quæ tunc erat tribuum diſperſione, is ordo fæpè ap.ite Libri Ruch
g.3o. v. ,
feceris aurharain porcorum , vel, fi lubet, fornicesmeretri ſeruatus non fuerit. 1.4.v.2.
cum ? At ſimili, imò curpiori profanatione Manaſſem cuer 9.15. Faciem ſanctorum tuorum attende. ] Græcè , ſanctificato- 63. 26 , Reg.21.
tiſſe templum Doinini, conltat ex 4. Reg 21. & 2.Paralip.33 . rum tibi hoc ipfo die, id estmiſerere & opiculare populo cuo
Atfacilè, inquies, concefferim , tali profanatione euerſum non folùm ab antiquo per circumciſionis ſacramentum fan- V.4.Reg. 8. co.
fuiſle ,ſaltem formaliter templum Dei Ierofolymitanum : ſed Eto , ſed iam recentiſlimo rurſum foedere tibi deuincto , & Vi
indenon patet,etiã ſolo aquarum , vel in pauimentū factum fuif nouo fidelitatis iuramento ibi adftricto , atque ita plurimis
fe, quod Ġræcus affírinat. Reſpondeo Primò, poffe formaliter, titulis ſanctificato , tibique plenè dedicato.
& ſaltem metaphoricè etiam ob eaſdem cauſas, dici fa &um in V.19. Tun: Ozias (uſcepit in domum fuam .]non quidem vin
pauimentum ,imò ſolo aquatum fuiſſe, ficutdicipoſſet, funditus Etum , aut cuftodiâ feptum : ſed tamen aliquantulum obſer
ftirpitus excifum ,euerſum , & c. Reſpondeo Secundo , poſle watum ,& ſemper in plurium oculis detentum . Vnde & po
quoque phyficè & materialiter idem de teinplo dici,cuius ma ftea victrice lisdish Bethuliam reuersà , & Holofernis caput
gnas partes conſtat cùm ab aliis regibus ludo , tum ab ipſo inferente, cùin ad ſpectaculum omnes concurrerent, Achrop
Manalle, diſiectas , diffolutas , & folo æquatas fuiſſe, vt pro tamen non niſi vocatusacceſſic, c.1 3.Procul verò erat , vt ad
fanis plurium fimul idolorun altaribus,v.g. Baalim & Alta tempus ipfum adhiberent, autmunus aliquod demandarent .
roth, foli, lunæ , & vniuerfæ militiæ cæli, tum templo ipſo , Transfugis enim non facilè credenduin . Et meminerant
cum in atriis omnibus teinpli, locus cominodus patefieret,vt exempli Chulaï, qui Abſalomirem confilio ſuo euertit 2. Re
conſtat ex capitibuslibri Regum & Paralipomenon iam ci- D gum 17. Forſan etiam audierantqua vaftitie Sinon olim Tro- Virgil. Anc
tatis, & etiam ex immediate ſequentibus, vbide loſia Ma ianos Græcis prodidiffet. Cercè inaxiino ſuo malo credide- id. 3.
119 naſſis nepote,narratur, quòd ingenti vipecunia curarit inftau runt Allyrij Indirhe, Babylonij Zspyro, & Gabini Tarquinio,
Tari templum Domini , io commiffuras ac contignationes quas de qui paulò poft hæc tempora, illa à Bethuliis,ille à Perfis,ilte
Struxerant reges luda. Aut fortè ſolo aquatum fuiſſe negabimus , à Romanis transfugerant, & adepti fummam gerendiſeu
quod adeò deiectuin multis partibus complanatúmque ia priuatim quidquid vellent, ſeu eciam publicè aduerſus ho
cuit, vt & Manalles,quantumuis feriò poenitens , & culcui ites belli adininittrandi poteftatem , vrbes & copias ſibi cre
diuino totus addictus , vt vidimus cap . præced .toto reliquo
ditas hoiti prodiderunt.
tempore regni fui , & Iofias, & ipfe cultus diuini zelolilli
mus, primis imperij ſui annis, eidein reſtitue ndo,& quidem , CA PV T VII.
tot cantíſque theſauris regiis pares non eſſent; fed cotius Il
çaëlis collectis impenfis , vt ibidein narratur ,inſtaurari de Berbulis obſiderur: aqua dudus præciditur: à fontibus arcentur ob
buerit? Quamquam de phyficafeu materiali demolitione tein Leſli, qui firinimia cruciarideditionem urgent: ſed Ozias Prin
pli, & folo aquarione ferinonem non eſſe in hoc textu Græco , repspopulo perſuadet vi ad quinque dies differatur.
vel inde certilliinò patet , quòd c.4. V. 2. cun de vaftatione 2.2.
templi,de qua hîc agitur , fermonem facit , indicet manfiyle Crir de nouo decem millia ad illa duodecim millia , quæ
integra vaſa , altare,i emplum , ſed profanaia acpollkra. Vndedi Holofornes C.2.v.7 . ex Aſſyria ſecum eduxerat. Sub.nittebat
cit, eadem omnia recènsante acceffum Holofernis ,munda enim Nabuchodonoſor ftatis temporibusnouas legiones ex ipfa
taexpiata & rurlus ſanctificata fuiſſe . Dixiffet verò readificata Aſſyria,nec volebat , nec verò cucuin erat,ſolis auxiliaribus
vel denouo rurſus conſtruita fuifle , fide phyſica ſeu maseriali copiis rem geri. Quin & ipſemet parabat paulatiin ſubſequi
destructione, qualis fuittempore captiuitatis Babylonicæ , lo cum flore totiusimperij , vt promiſerat abeunti Holoferni
cutus eller.
8.23. Nuper , putà redućto è vinculis Manaffe ,reuerfi ex dia c.z.in Græco .
9.3.Belma,à Brocardo yocatur Abelina : yrbs eft ad radices Brogard,fub
lac. Tirini Tom . ?. monris
 arius
Comment
158
montis Bethalie ,non nifileucâ vnâ inde diſlita:à Dothuin ve
rò non nifimedia leucâ. Ibidein in vicinio etiam eft vrbs
Chelmon , quæ in Græco vocatur Cyamon . His in locis dicit
Græcus Affyrios caftrametatos fuifle : Latinus, fe and pugnam A care,vt ex illorum traditione docent SS. Hieronymus. So- & c. dein
accinxiff e . Vtrumqu
$ .6.Fonsqui e factum
ex valle .
Auſtrali(de qua c.12.v.7. ) per tubum
ſeu canalem in vrbem influebat , aquedudum dirigebar.) ideft,
per canalem rectà deftinabataquam in vrbem Berhuliæ.Hoc
canali inciſo per Holofernem , non ſupererat obfeffis aqua,
nifi quæ
V.7. Non longe à muris ex fonticulis modicè ſcaturiebat:
quam furtim fubinde hauſtum veniebant. Sed & has ſcate
bras , appoſitis vbique cuſtodiis , eripuit mox Holofernes,
verf.io.Neque verò inoleftius quidquam obſeſlis, aut ad de
ditionem accelerandam opportunius effe folet fiti & aquæ
penuria : vndeplurimas vrbesarćefque munitiſſimas,& viris
aliiſquerebus omnibus inſtructiflimas,hac viâ dedi coactas,
Polyb. b c.5. oftendit enumeratque Polybius , Lucanus & Ioſephus : qui
Lucan. 1.4. addit, hocipſum , quòdad menfuram aqua diuiditur,vthic fa
joſepb.l.is: &tum à Bethulienſibus v.11.ipfa penuria viderimoleſtius :nam
Antiq.c.8.&
1.1 . Capriu. c. appetitum magis proritat, quod liberum non eft.
14. & 1.3. $ .18. Faétus eſt fletusmagnus in Ecclefia.] id elt in Synagogay
cap . 13 d quæ in fingulis vrbibus æquè orationis ac conciones locus
d Matth.13. erat. Er alio nomine Proſcucha vocabatur, deducto à precibus
Mar 23.240. & vocis quæ inibi fiebant ,& Eucha dicuntur, Iofephusdici B
Seph de vita edificium fuiſſe , quod maximam hominum multitudinem capere
fua. poſſet. Cæterùin ex hoc populi ad Synagogam adcurfu , ex
humillimis precibus ibi profufis, ex flecu , & opis diuinæ
tam ſeria imploratione , patet , induftria & fuadela feina
cipis Oziæ fedatum fuiſſe priorem populi cumultu.n &
jam animæquiores, factos omnes non ainpliùs vrfiſle dedi
præitolari decreuiſſe. mihi fuggeftameffe.
tionein , fed à diuinamanu umſubfidium iæ
Et verò quàm triſte negoti fuiffet tuin Bethul , tum Iu
dææ vniuerfæ , fi primno populi furori , & ardentiſſimæ fui
princeps ceffiffet , deditioneinque feciffet ! in quantas ſe
conieciffent iſti ciues ærumnas ! quàm infigni victoria &
triumpho ſe ſpoliaffent ! Exemplo fit LyſimachusMacedo
num rex , qui cùm in Thracia,cum toto fuo exercitu , Giti pe
ne enectus,holti ſe dedidiller, & iam optato potu ſe refecif
ſec, o Dij, exclamabat , quàm parne voluptatis causå , meipfum
ex rege (eruum effeci !Caucamus & nos , exiguæ voluptatis
appetentià ,cæleſtis regni hæreditate priuari, & tartareo Ho
loferniinancipia fieri
.
CAP V T VIII.
C
Issdithe ſtirps, laudes Grencomia. Principes nimis trepidantesipfa
obvergnt, vacillantesconfirmat;patrum exemplo ad parienciam co
endiuina opus implorationem hortatur, & boroanimo omnes effe
iuber .
V.1. Jvdith , id eſt laudans velconfisens Deo , à radice ladarn ,
quod ſignificat ludape , confiniri, gratias agere. Porro
etiam vxorem vnam Eſaü Geneſis 26.v.34 .legimus vocatam
fuiſſe lehudith. Et lehudinoinen viri propriuin Ieremiæ 36.
Erat hæc noftra iudith oriunda ex tribu Simeon, vt conftat ex
c.ſeq.v.2.vbiSimeonem patriarcham vocat parrem ſuum .Quòd
ergo hîc vocetur filia Simios, filij Ruben ;velmendum eft , &
pro Rreben , legendum Ifraël, vt Græcus legit. Et ita ſentic ex
Fulgentiusep. S.Fulgertio & aliis Bellarm.Serarius & Mariana. Vel intel
1.1.de Berber ligendum de Simeone & Rubeno non patriarchis, ſed aliis
Dei.Cols , ar. quibuſdam viris illuftribus internediis,non diducta ſtirpe
gum , 12 , vſque ad primospatriarchas. Certum eniin , ex omnibus Ru
beni patriarche filiis nullum habuiſſe nomen Simeonis, vt pa
zet ex Gen.45. v.9. & 1.Paralip.5.v.3.vbiomnes Rubeni filij
recenſentur. Ita Liranus. Et vr aliquis illorum tale noinen
habuiffet , certò conftat ex initio cſequentis Iuditham non
Rubeni fed Simeonis patriarchæ filiain fuiffe.
V.2 . Vir cius Manaſſes in Græco dicitur eiufdem cum Iudi.
tha tribus fuiſſe & patriæ . Qui.
V.3. Instabat,tanquam ſuminuspræfectus, vtGræca figni
ficant,fuper omnimeſforum multitudine in campo illo magno
Bethulia vicinio .Videtur enim Manaffesnon priuatis tan
cùm & propriis agris inuigilaſſe , ſed & publicis, cum publi
co præfecti munere. Nam eiufmodi præfecturas apud He
Jofeph. in bræos fuiſſe , teltis elt Ioſephus, qui de Æburio Decadarcho
Vina fua
fcribit ,magni campi præfe&turam illi commiffam fuiſſe.
V.5. In ſuperioribus domus ſum, id eft, in fuprema parte do
mus, quod ſolarium vel doma vocabant, vt dixi Deuter.22.v.8.
& 4.Reg.1. V.2.fecit ſibi Ludith ſecretum cubiculum ſeu preca
torium tabernaculum , vt eft in Græco . Sed clauſum , & in quo
sum puellis ſuis, ſeu cognatis,ſeu ancillis, quas eadem pietatis
exercitamenta docebat ,omnibus feritatis diebus claula mo
rabatur.]Neque ex ſublimi iſto facroque larario vel ipſa , vel
ipfius gynæceum deſcendere ſolebat , nifi diebus fabbathi
& feftis, vt eft in Græco c.10.V.2. quando ad Synagogam ,
vel ad coniunctum Synagogæ gynæcona , vt legis diuinæ
explicationi intereffet, fe transferre conſueuerat.
7. 6. leiunabat omnibus diebus, præter fabbatha , neomenias , com
feſta alia domus Ifraël. ] Cùm enim ludæis dies ifti effentpu
blici gaudij, nullum tunc ieiunium fufcipicbant. Imo veti
in Lib . Iudit .
tuin id illis poenitentiæ causâ cum facere ſcribit Rabbi
Moyſes Ægyptius . Saltem confuetudine receptum erat, fab- R.Moyſ.l.
bathi & feftis otio epuliſqueab hora ſexta ſeu meridie va- de Tempo!
crates & alij : cùm diebus ieiunij folerentad veſperam yf- nio.Hieror
que, ſeu Itellarum aſpectum refectione abſtinere. Huic ergò lfaiz, is.
iam ab antiquo receptæ honeſtæque confuetudini fefe ac- Socra . Ég
hiſt.l.7.0.1
commodans Iudith , etiam ipfa feitos dies & ſabbatha hi
lariùs tranſigebat. In Græco , dicitur, etiam ante ſabbathis do
Anteneomenis à ieiunio abftinuiffe. Quia diesillipridiani,li
cèt feſti non eſſent,niſi ſub vefperam : quia tamen velfic vi
debantur iam tum aliquid feſti habere , ideo etiá illis diebus
ieiunia minùs admittebatmospublicus ; à quo noluit Iudith
familiam ſuam diffentire. Cur verò Eccleſia Chriſtiana à
prino ſui exordio,prorſuscontrario Iudæisritu , præceperit,
iiſdein duobus illis Sabbathi & antefabbathidiebus ieiunari,
Dominico verò die non ieiunari ,originem & caufas vide Baron.ann
apud Baronium & Bellarininum .
1:15.Non quafi homo, fcilicet vanè & inanitet ,folis ſæpe 5. Bella ?
verbis aut vultu ,fic Deus cominabitur,& ad iracundiam inflamma- 1.2.de bou
bitur.] Sed reipfa quoque inflige quæcunque iratusminatur,'operion.a
nifi, vt fequitur. ſeq.
0.16. Humiliemusillianimas noftras.]ſeu humili pænitentia
& poenaruin deprecationenobis illum propitium reddamus.
camurnos. ] Id eft , non irafcamur, non ob
V.27 . Non vleiſcam
loquamur, non indignemur ; quali volentes non ylcifcide
Deo ob flagella quæ patimur.
1.31.Probate. ] non difcutiendo , ſed ratum & gratum ha
bendo. Id eft, approbate , quandoquidem quod facere decre 4 Gen 24.
ui,non minus ex Deo eft, féu ex Dei inſtinctu , quàm fuit ora 61.Exodi
tio hæcmea,quam cognoſcitis Dei effe,& vltrò fateminizè Deo V.S. ,& ER
245.vbi la
7.42. Extani, pro exibo cum abra , id elt ancilla ,thea ) eft neatancil
enim appellatiuum , * non proprium nomen. Sed ex Græco gracè fem
hic v.9.patet, ancıllam fuille non vulgarem ,ſed que omnibus. At abra.
illius facultatibus copique familia prapofita erat.
CAP VT IX.
tudith cinere de cilicio fefe affligensorat Deum pro nouo robore,quò
proſternae Holofernem , c ab illiustyrannide parriam liberet:
6.2. Eus patris mei simeon , qui dedifti illi gladiumin de- b Sup.capsi
chein & Hemor & complicum ) propter Dinam violence
conftupratam . Quomodo factum hoc Simeonis ac Leui, &
Deo allcribi poffit , vrihic adſcribit Iudith , & nihilomi
nus iultè reprehenſum ,& meritò punitum fueric à patriarcha
lacob , dixi Geneſis 34.
7.4. Etille poft illa, id eft,alia polt alia exempla tuæ vindi
Etæ , cogiraſti præbere , ſeu decreuifti exhibere, Parat enim
viam Iudith ad Pharaonis exemplum proponendun.
V.9 . Conti ſunthaftæ oblongæ, venabula,& c.
9.11.Per cornu defignatur gloria & maieftas dlearis ſeu fa
crificiorum , quæ in altari offerebantur Deo.
V.13. Labia charitatis ſuæ vocat blandiloqua labia, è quia
bus verba eleganti & ad charitatem ſeu amorem allicientia
profluunt. An ergò intendit vel oprauit Iudith pellicere Ho
lofernem ad libidinem ? Refpondeo , Nullomodo, vt patet
ex cap. ſeq.v.4. ſed folum intendit & optauit pellicere illum
ad amorem fui honeſtum & caftuin, quo v. g. poterat Ho
lofernes proſequi Iuditham vt futuram coniugen . Et licèt
probabilibus coniecturis præſciret,illuin non ad caftum ,ſed
ad turpem amorem pellectum iri ; quia tamen id nonex na
tura facti Iudithæ , fed vitio ipfius Holofernis futurum erat,
& Iuditha iuftiffimas haberec cauſas faciendi quod facie
bat , pucà ad liberandam patriam ſuam , & fugandos holtes;
D poterat negatiuè feu merè paffiuè ſeſe habere ad peccatum
Holofernis , & eo non obftante , curare modis omnibus vt
is ad ſui amorem pertraberetur : ita ferè S.Ainbrofius & Do- Ambr.1.1
Viduis .
.
Ctores fcholaftici. Et placuiſſe hoc eius factum Deo , patec
ex eo ,quòd ſingularimodo eidem cooperatus fit , vthabes
c.ſeq.v.4. Sed ſubdit Iudith .
*.16 . Non in multitudine eft virtustua. ] Idem agnofcebat
Aſa rex Iuda 2. Paral.14.7.11. cum Achiopum Zara decies
centena armatorum millia in Iudæain ductaret.Idem etiam Herod.1.4
Arsabanus, licèt Gentilis, inculcabat Xerxi, pluribusadhuc
millibusdum Græciam peteret , ftultè glorianti , Ingens, in
quit, exercitus ab exiguo profligatur ,quoties Deusiis quosdeteſta
187, aut metum aut tonitruum incurit.
$ .17.De Deimifericordia pralumere rum in inalá partem quis
pocelt, quando illi foli inniti vellet,aliis omnibus quæ Deus
fimulrequirit, neglectis : In bonam verò partem , quando ad
hibitis adhibendis , ob nullam vel rei difficultatem , vel
poftulantis indignitatem , diffidit de potentia & bonitate
Dei. Et fic facit hic Iudith , & ſuprà c.6.v.15.fecerunt etiam
reliqui Bethulienſes.
V.18. Domus tua , ſeu ceinplum , in fandificatione tun, ideft,
in religione & cultu tui, quo ſolo verè ſanctificacur per
maneat.
CAPVT
bi Caput X. X I. & c. 159
1 - R.Moyi l V.5.Viuit enim Nabuchodonofor:) Iurandi formula Hebræis
2 . de Telabmpoh CAPVT X. & Gentilibus vſitatiſſima,de qua Geneſis 42.7.16.7.d.Tam
de bricks A verè quàm viuit Nabuchodonofor , tuque Holofernes, in
& c. deiti Iudith pulcherrimèexornata excedit Bethuliâ cum vná ancilla , quo præcipuè vigetpotencia Affyrij imperij, cam vera ſunt
f-nio.Histoa,
ò liaiz,is. Ab exploratoribusdeprehenfa duciturad Holofernem ,quimox eius quæ loquar. nempe, vos non folis hoininibus dominari, fed
Socra.Este forma capitur. & beftiis. Item .
hift.7.cl V. 6. Induſtria animi , bonitate morum , perertia armoruin ,
Nxit ſe myro,id
decant e eft vnguento,optimo.]quia admodum & diſciplina militari te omnibuspræcellere , notum eſt omni
1. 3. V :ita Plin. ſecalo, id eft totimundo, vt eft in Græco.
Pl.1.13.6.1.
2.3.Hier. in Mitra capitis ornamentum eſt, inquit S Hieronymus, quod V. 8. Deum peccatis Hebræorum offenſum , per prophetasmane
llaiz 3. Italicuffia ,Galli coiffe vocant. Nempe faſcia byſſina gem daſſe dici populo , quod trader cum hoſtibus. Quod veriſlimun
IS mis & bracteolis auteis tremuliſque collucens. eſte docuerunt decem tribus nuper in Aſſyriain abductæ : &
Lilia,Græcèyixalas vocanturarmilla, vel colli ornamenta , ex reſiduis duabus tribubus non pauci quotidie nouis, vt fit,
ſpecie & forma liliorum contexta. ſceleribusprouocabant in ſenouam iram a Dei. * 4.Reg.17
‫دع‬

7.5.Aſcopera eſt faccus vtricularis & coriaceus, ex aſcos id $t. 11. Siti cogente decreuerunt bibere ſanguinem pecorum 0.18.19. &
eſt veer, & pera, id eftſaccus ſeu marſupium . C.1 2. V , 13 .
e ſuorum . ] Lege id expreſsè vetante : b In Græco additur, 6 Leuit. 15 .
Baroname Polenta elt farina hordeacea, vc dixi 1.Reg.17.7.17. etiam vetitis lege carnibus, aliiſquecibis uti decreuiffe Bethulien- v.10 .Deucia
Chriſti sad Palstha funt ficus, ſeu pingues caricæ . Vide Plinium .Cur fes, or Super hac re Ierofolymam mififle,quihuius rei licentiam à V.16. & C.154
e
18.Kita verò proprios ipfa cibos ſecum detulit Iudith ,explicat ipſa fenatu afferrent. Nam Ierofolymis refidebant quifanedrim feu v. 23.
1.3.debons
Pl.lupocos: mec c.12.V.2. Quia ,nempe, putabat per legem diuinam non magnum Synedrion conſtituebant , à quo, ſi quæ certis caſibus
'operion,all licere fibi veſci de cibisGencilium , vti & Daniel eiuſque neceſſariæ viderentur , legum quarumdam ſolutiones, fiue
feq. focij, Danielis 1. v.8.eò quòd Gentiles ſolerent pleraquelua diſpenſationes peti debebant, vt monet apud Ioſephum ipfe foſeph. 1.41
eſculenta & paculenta , quibuſdam deorum fuorum impre legiſlator Moyſes. Antiquit.
Cationibus contaminare ; etiam in macello : vnde luſpecta V.12 . Et fan & a Domini.] Id eft, conſecrata Deo , putà pri c vlt.
erant omnia ludæis, inquit Theodoretus. mitias & decimas : quæ cùın Deo ſacræ effent, non poce
.12.Fugià facie Hebræorum , quoniam faturum agnoui,quod B rant à laicis velmanu contingi: iam tamen etiam ore ablu
Theod.1.5 . dentur vobis in depredationem . ] Lirarius, Abulenfis, Sanctus mere ſtatuerunt, contra expreſſum legis fuæ a mandatum . Et a Dcut.13. th
bift.c.14 . Thomas, Emanuel Sà ,Mariana, & quidam alij , putant lu veriſimile eſt, non paucos priuatim & clàm , etiam nondum 6.7. 19.
Gea, Liran.hic. & dith in decurſu hiftoriæ huius fæpiùsmenticam eite, fed of obtentâ Ierofolymis facultate , fimilia patrafie , aliáque his
61.Ex. Sà, & Maria. ficiosè, & in bonum patriæ . Quod ,telte S.Auguſtino,multi fimilia & peiora :propter quæmeritò punitum cos, imò per
Vis,& File na Abul,in veterum ,etiam poft Chriſtum paffum , ſecuti Platonem puta dicum iriprædicere potuit Iudith , nempe, fi Deuspromeri
245.00 Exod. 1. S. runt fine peccato licuiſſe . Sed hoc meritò refutat S.Augu
E ne atali, tis quemque perdere velit.
grace kapi Th.23.9.160. ftinus toto libro quem demendacio conſcripſit, vbi & negat V. 15! Ego adducam te per medium leruſalen . ] Triumpha
art.3.ad 3. mentitam fuiſſe ludith , & idem negant Rabanus ,Glofla , bundum putauit Holofernes,ſed triumphatum ac iugulatum
cilt altro
Carthufianus, Hugo & Serarius. Et certè, cuin ex v.4.huius intelligebat Iudith . Quod factum , cùm caput tyranni ſe
capitis conftet, facta hæc Iudith , & omriem compofitionem cuin in triumphali curru per vrbem lerofolymam , & fortè
ipfius , vtique non ſolarum veſtium , fed & totius tragoediæ , per ludæam quoque vniuerfam , circunduxit ,
quam præ manibus habebat, ex virtute pependiſſe, & ideo fpe Et habebis omnem populum Ifraël , ficut oues quibusnon eſt pa .
ciali Dei fauore , & ope ampliatam fuiſſe ac promotam :cum ſtor. ] cùm nempe, occiſo Holoferne, Iudæis nullo feruato
furſus ipfa c.13.7.20 . diſertè affirmat quòd fine pollutione pece ordine Affyrios huc illuc fugientes palanteſque perſequena
çati cuſtodita fuerit:& cap.II.v.16 .has ipſa quæ exponit Ho tur, & caftra diripient.
loferni,fateatur fibidi&ta per prouidentiam Dei : & v.4.promit Et non latrabit vel vnus canis contra te. ] putà iam mortuum ,
-- Soporte tat , ſe nihil falli enunciaturam : & poſſint omnia quæcumque cùm defines omnibus eſſe inoleftus. Sic eniin partim ironicè ,
dixit,ſano & vero ſenſu , quantuin eſt exmente loquentis,ex- partim amphibologicè , partim propheticè expoſica veritati
poni : vt deinceps oftendam : & certun , ſit , ipſam iusha per omnia quadrant. Quamquam & in proprio verborum
2

buiffe vt non adeò fimpliciter & apertè cuin Aſſyriis age ſenſu, & vt ipfimet interprecabantur Aſſyrij, potuerunt hæc
tet , fed veritatem prudenter ipſos celaret ?non video qua omnia à Iudith cun veritate promitti,fed conditionatè , &
tatione pia laudaraque ab omnibusmatrona meritò poſſit fecundùm præſentem rerum Itacum .Si nempe noluerit Deus
(abfit debeat)mendacijredargui, imòtotmendaciorum rea C peculiari prouidentia & ope itatum præſentem commutare:
coſtitui. Ergo quod primo loco hîc dicit, ſe fugiffe ab Hebrass, Nam tunc ad litteram certiſſinò euentura erant, quæcumque
idem elt, atque celeriter ab eis abfcefliſſe vel fugientis inftar hîc promittuntur Holoferni.
ad Affyrios tranſiiffe. Secundò addit , Futurum agnoui,quòd
dentur vobis in depredationem ,ſcilicet viâ naturali & ordinaria
CAPVT XII.
& nifi præter communem rerum ordinem Deus quafi èma
china fuccurrat, & malum iftud præpediat. Tertiò Vadam ,ve In loco thefaurorum Holofernis excipitur Iudith : foro quatriduo
..

indicem ſecreta illorum , nempe de extrema ſiti & faine Be permittitur fibe , o ieiunio, con orarionivicare , e noctu quoque
thulienſium , & aliis quæ ſeq.c.exponit Holoferni. foras, quoties veller, egredi: quarto demum vejpere in eodem ca
16. Duxerunique illam .In Græco additur,cum ancilla ſua, naculo cum Holoferne, ſed alia in menfa ; conuiuatus ;quando
dun&toque curru , docentum virorum præſidio ,ad tabernaculum Holofernes amore Iuditha inflammarus vino totus inebriatur.
Holofernis;annuntiantes cam adeſſe ;Græcè,annuntiauerunt eide
ipsa:Etaddit ipfius interim pulchritudinis famâ , totisè caftris ad W. 2. FE veniat fuper me offenſio.] Græcè ſcandalum . Id eft,
tam videndam concurriffe quamplurimos , omneſque fermam
illius ftupuiffe. Et củm ex ipſa conie turain facerent de reli, ſeu peccatum aliquod ex eo elu fufcipiam . ( vt dixi cap.io.
quis omnibus Hebræis , dixiſſe tum mutuò inter ſe cum ad V.5. atque ita impediam ne per inc poflit confici quod Deus
ipſumn Holofernein , merito pro eam decoris mulieribuspugnan in publicum bonum perme facere decreuit.
dum aduerſusHebræos.Nequehoc folùm , fed & non expedi 7.7 . Baprifabat in fonte , qui erat in valle Bethuliæ ', cuius
re, vel virum unum ex Hebreis reſiduum fiert , ſeu viuum relin aqueductum feu canalein c.7. v.6. præciderat Holofernes, &
qui, quia ſs qui dimittantur viui, porerunt vniuerſam terram deciá Bethulienſibus aquam ſubtraxerat . In hoc fonte , ritu lu .
Ambr.lk pere, id eſt, illecebrasâ feminarum ſuaruin formâ totum ter daico manus pedeſque abluebat Iudith , vt mundaretur à
Vidais farum orbem in fraudem ac perniciem pellicere. Denique profanatione feu immundicia fi quam forſan ex confortio
ſubiungit,Holofernisprodroinos,qui apud ipſum in anteriori o Gentilium contraxiſſet. Nain Iudæis omnibus folenne erat
aula dormiebant, & omnes famuloseiusaulicos foras prodiiſe:tan baptizari, tefte S.Marco , cum vel à foro, vel ex alio loco pu- Mar. 7.
demque & ipſum Holofernem in proſenium , feu tentorij velti blico , ad quem Gentiles etiam conueniebant, doinium redi- & 4.
.bulum ,maximo faltu progreſſum ,cui argentea lampadesfeu can rent, vt ea locione purgarenturab immunditia, fi quam fortè
delabra freferebantur : & ſub nobiliffimo conopceo, quale hic ex contactu alicuiusGentilis contraxiſſent;Iudith verò iam
Herods deſcribitur , fe Iudichæ viſendum præbuiſſe. Et verò cono inmedio Gentilium morabatursideóque noctu , fiquam for
parum cortina furſun in conum acutuin deſinens , inferiùs tè labem incurriller, ablui volebat : falcem honeſtum hunc
in rotundum expanſa , parui inftar tentorij. Quales cortinæ Iudaicæ religionis ritum prætexuit , vt abſqueſuſpicione
lectis caltrenſibus induci folent, vulgò Pauillon . poffet nocturnis horis foras extra tentorium ad fontem ,quo
ties vellet,prorepere, & liberè per caltratranſire.
V.y. Et à fronte regreffa,in tentorium ſuuin introiens,mun
CAP v T X I. da à conſortio & conuictu Gentilium manebar ieiuna , &
o ſuo vfque ad veſperam . ]Sanè opor
Indish asb Holoferne rogara, cauſam exponitaduentus fui: promittit orationi intentaztabernacul
tet illa Affyriorum caltra difciplinámquemilitarem , adeó
Geriausvictoriam , laudatur non modo à pulchritudine, ſed do je
Sapientia i c viciſſim maximailli premia promittuntur . que & Holofernis fainiliam vecumque probam fuiffe,in qua
talis formæ & elegantiæ puella ( fic enim vocabant Iudi
bellum thamn ) coro quatriduo ,etiam nocturnis horisillæla & intacta
hoc perfecta & gloriola victoria citò concludet vagari quocumque vellet , liberè poffet : neque effer vel ex
Deus. Quod perdeditionem vel expugnationein Hebræo, gregariis militibus,vel ex principibus,qui formæ tam excel
rum putabat futurum Holofernes : fed Iudith intellexit id lenti apud fe,ſuáque in poteſtate poſitæ viin aliquam pararet
fore per necem Holofernis, & cædem ac fugam Aflytiorú , velpoctu faltem ad preces & bapfiſinata exeuntem inlidiosè;
In . Tirini Tom , capta
 160 Commentarius in
captaret.Sed neque Holefernes,cujus dominatui onnia ſub
ia cebant , voluit aliâ viâ , quàm precum & blanditiarum
ipſam fibidemereri .
Ý.10. Quarto die Holofernesfecit cænam ſerwis ſuis. ] Et, vt in
Græco elt , ſolis ſeruis feu domeſticis ſuis:nempe excluſos
voluit proceres omnes, quò liberiùspofſetBaccho & Veneri ce ſua Ammonitica, appoſitus, feu aggregatus, eſt ad populum
ſetorum mancipare, & pro voto cum ſola Iuditha deliciari.
Et dixit ad Vigao. ] Græcè eſt Buerw'as , quo nomine apud
Perſas deſignabatur is eunuchus qui præ cæteris in aula do
Plin.1.13.c.4. minabatur, tefte Plinio. Quin & Alexandro Magno ſuus
Curt 1.1 erat nequiſſimus Bagoas , & Herodi etiam ſuus, vt fcribunt
C.3. Curtius & Ioſephus. Porrò Holoferneshoc Bagoa fuafore
Iofeph.l.17. & perductore, obtinuit à ludichave volens lubénſque ad ſe
C 3 coenatum veniret , fed in alia menſa , vicina tainen menſä
Holofernis, in tapetio humi ante Holofernem ſtrato , cui Iu
ditha infidebat,vt eft in Græco.Cumque frequentibus blan
ditiis Iudicham Holofernes ad genialem vitam prouocaret,
& ipfa ex compoſito non minus blandè reſponderetprouo
canti , contigit vt oblitus ſui Holofernes vſque eò ſevino
ingurgitaret , vt prorſus àmente dimoueretur ; atque ita iu
gulandi ſuipoteſtatem Iudithæ plenam & pro voto daret.
CAPVT XIII.
B V.10.Virtus Aſſyriorum ,ſeu potentia & maieſtas Aſſyriaca ,
Elrij Holofernis caput acinace preſcindie Iudith , Berhuliam de
fert ad ſuos conciues ,eoomnesad Deo gracias agendas hortatur:
ipfa verò ab omnibus benedicitur cö landutur. Achior viſo capite pucà pro ipſo Holoferne. Sic & nos Regem ipſum vel Ducem
Holofernis penè exanimatur.
Olofernes iacebat in le &to . ) nempe vino niinio mer
Iſusobrutúſque penitus,defignaticum luditha fla
gitij & iminemor & inpos, cum nequemente,neque pedi
Lib.Iudith .
Holofernis totis caftris percrebuiſſet , & animos omnium
conſternaſſet. Tum demum tempus efle irruendi, cùm deſti
A tuti capite & confilio & animo fugam pararent.
9.6. Tunc Achior credidit Deo , primo opportunitate cir
cumcidit, fed alienamanu ,carnem prepuryſui, ó ,reli&ta gen
Iſraël.] De circumciſione videGeneſis 17.Sed nunquid Am
monitæ ex pofteris erant Loth , qui veriſimiliter vnà cum
Abraham patruo ſuo circumciſus eft? Etdocet Origenes , Rom .
Cyrillus, Eufebius & alij, pleraſque Orientalium nationum S.Cyrill.
circumcidi ſolere, putà Phænices , Arabes (in Arabia verò contr.Il
degebant Ammonitx ) Ægyptios,Æthiopes Chaldæos,Sara- num .
cenos.Refpondeo, rarum id erat, & omnibus illis liberum , Eufebil.
vt dixi Gen.17.v.14 Et vtinitio viguerit fortè hæc cerimo- cap.4.
Prapar.
nia apud pofteros Loth , ſucceſlu tamen temporis, vti à fide
veri Dei. ſic ab hac pia quidem , ſed dura ,confuecudine de
flexiſſe videtur. Sed alia ſuperelt quæftio de noftro Achiore,
quo iure aggregeturhîc populo Ifraël.& iure ciuium done
tur,cùm Deut.23.v.3.difertè vetueritDeus, neynquá Amme
nitis id beneficij præftetur in aternum ? Reſpondeo , id Achio
ri conceffum propter inſignem ipfius coram Holoferne pro
feffionem potentiæ & prouidentiæ diuinæ , aliaque inſignia
merita, propter quæ potuiſſe in ea Deuteronomij lege dif
penſari , ibidem dixi, & exemplis probaui.
ſumitur pro eo in quo eft & refidet illa potentia & maieſtas,
folemus vocare Suam Maieffatem , fuam Celfitudinem , fuam Ex
cellenriam .
V.12 . Egrefſimures de cauernis ſur . ] Hoc ſarcaſmo deride
bant etiam olim Philifthæi Hebræos 1.Reg.14.V.11. Sed hi
murespòltpaulò facti ſunt leones : vel , fimauis,muresilti

bus confifteret, in lectum non juit , ſed cecidit, vt ait Græcus: proftrauerunt Affyrios Nabuchodonoforianæ fuperbiæele
qui & addit,præmonuiſſe ludith tam eunuchum Bagoan dum
oftia obſeraret , quàm abram ſuam , ſe more fuo , etiaip illa
ipfa notte, foras ad orandum & lauandum egreffuram : qua
re iuſſit ancillæ , vt cantiſper præ foribus ftaret , & egreſſum
fuum obferuaret. Mox Iudith .
. 8. Cùm breui & quaſi eiaculata in cælum oratione ( fic
vocat S.Auguft.) opein à Deo poftulaſſet, pugionem Holofer
nis exoluit à columna lectuli esus. ) Græcus acinarem fuiſſe dicit,
Ioſeph.I.vlt.
Antiq.c7. ſeu enſem Perſicum , qui quia breuior effe folet, tefte Ioſepho,
Curtius l. 3. Curtio & Diodoro , propterea pugio hic vocatur.
Diodor.1.17 V. 10. Percuſſic bus in ceruicem eius , nempe totis viribus , vt
addit Græcus“: abſoidit caput eius, & abfcillum inuoluit
parti cinofæer à columnis detractæ . Et corpustruncum , feu ca с
dauer , euoluit . ] id eftè lecto deiecit in terram , ve patet ex men adunati fugiebant , ſed ſociis ſuis diffiſi, fingulares &
• cap.feq.v.14 .Nempevolebat vt ingreffuris manè in cubicu
luin , ftatim in oculos incurreret cadauer,neque celari poffer
cædes ducis , ſed innoteſceret è veftigio totis caftris, quæ
volebat hac via turbari, tumultuari & diflipari .
$ .11.Pojt pufoilum ,deſerto fi quid adhærelceret cruoris, &
gratiis Deo pro felici ſucceffu 'humillimè actis relerato
oftio exiuit , capite Holofernis immiffo in peram uncillefua. ]quâ
cibos antè attulerat , vt ait Græcus, de qua dixi c. 1o . v.s. O
quàm lætum Bethulienfibus & toti Iudææ cibum hac ſua
pera defert ancilla Iudithæ ? At illi
W.15.Sperabant, id eſt timebant,eam iam non eſſe venturam .]
Virgil, 4 ob nimias inoras de reditu deſperantes. Sperare enim pro ti.
Encid . Hero . mere vſurpauit etiam Virgilius , vt & eſpizein Herodianus,
dian.1.8 . Sophocles, Thucydides, tefte Serario, & alij.
V.20. Cuſtodiuitmo, & quoad animum & quoad corpus,
Angelus Domini : quicumque is demum fuit , ſeu cuſtosmi
hi proprias, ſeu publicusSynagogæ Iudaicæ præſes Michaël nam Græcus dicit, lerofolymitano ſenatu,venit vt videret Iudith ,
Hieron . in vti nunc. præſes
(S.Hieron Theodor Ecclefiæ
et.& eftauctor
idein Chriſtia
Operis næ, ti:
imperfec docent
quod) ſeu qui
Daniel , 10 .
Thco ibid . cuinque alius è principibus aulæ coeleſtis. Per eum , inquit
Au & or im Iudith , ego conſeruata fum à peccato , & vos omnes ab ho - D . sáque Affyriorum ſpolia , quæ cùm plurima effent , vtpote ex
perf.homil. fte teterrimo liberati . Cuſtodiæ & turclæ Angelicæ exem
Cæſar . 1. 8. pla habes in S. Cæcilia,SS.Iuliano & Bafiliſfa, & aliis apud
Cæfarium .
c. 42.
V.25. Pro quibus ( Hebraïſmus, et,pro eo quòd ) non pepercifti
anima, id eſt vitæ , tua.
V.29. Æftrauitanima. ] Græcè defecit, ſeu exfolutus eft ſpi
ritus , id eft, deliquium animipaffus eft Achior ,mox vt vidit
caput funeſtum Holofernis. Quomodo eniin credidiſſet id
fieri pofſe , præſertiin feminea manu ?
CAP v T XI y .
Achior ad fidem veriDeiconuertitur in circumciditur.Iudeiſuſpenſo
capire Holofernes de muro Bethulia irruunt in Affyrios: qui com .
pertâ cade Holofernis, incredibil itimore atque animi turbation e omnes, quoquomodo fieri poteit, ſubſeruire. De oleaginisco
concutiuntur.
Ton ve deſcendaris deorſum , putâ ad veram & ſeriam
fionem in proximnas holtium itaciones ex compoſto paran
tes.q.d.Nolite vos feriò pugnare, fed finulatè tantum.Vnde
in Græco eft,quafi deſcendentes , o non deſcendetis.Nolebant
enim venire Iudæos admanus cum Allyriispriùs, quàm mars
..
phantos, vtpatebit cap.feq.
CAPVT XV.
Cade ducis fui perculfi Affyrij, reli&tis castris , gazis, impedimentis
omnibus , in effulam fugam ruunt, ſed ab Hebrais vndique inſe
quentibus occurrentibusmiſerrimècaduntur, Caftrorum ſpolia
totis triginta diebus vix euehi poffunt. Ditanturomnes Bethulien .
ſes. Iudith à fummo Pontifice toróque populo laudatur , benedici
tur, omnibusqua Holoferni propria fuerant, condecoratur.
Ta ut nullas loqueretur cum proximoſuo.]Panicus fanè ter
difperfi,atque ita opportuni iniuriæ ,palantes horfum , iftor
ſum ſine ordine ferebantur , nullóque negotio pallim cæde
bantur. Porrò quantum terroris ſoleat inopina cædes ducis
afferre etiam integris ac potentibus caftris , docuit caput
Aſdrubalus à Romano conſule refectuin , & ante ſtationes Han
nibalis fratris eius proiectum . Iden Halis Baſſaiam nuper in
nobiliffima loannis Auſtriaci ad Naupactum victoria , deſe
Cum & malo nauis præfixum caput , vt graphicè deſcribit
Ioann. Baptiſta Lambertinus in fine ſui Theatri regum Hiſ
paniæ .
V. 4.Debilitabant, pro mactabant,omnes, Nain ytrumque
ſignificat Chaldæum chalas. ‫חלש‬
5.7 . Onuftari.]pro onerati. Sed Mariana legendum putat,
honeſtati, Græcè eft, ditari ſunt valdè.
V.9. Joacim , qui c.4 .V.II. Eliachim , Summus Pontifex , cum
vniuerſis Presbyteris,ſeu ſenioribus,forte quideSanedrim erant:
fimulque ei de victoria gratularetur : ipſam etiá Ierofolymā
deduceret ad publicas in facratiſſimo Iſraëlis loco gracias
Deo agendas,vt dicitur c.ſeq.v.22.nempe poft collecta diui
plurium ditiſſimarum vrbiuin , iinò prouinciarum & regno
rum , opibus in vnum corrafa ,tutos tringinta dies occupa
runt Iudæos. Quibusexactis , Ieroſolymam ituin eft eo appa
ratu & pompa , quem Nolter v.vlt. breuiter peritringit , ſed
Græcus fuſiusexponit. Concurrerunt, inquit, omnesfemina lua
des , e fecerunt ipſi luditha, feu in honorein Iuditha , choros
triumphales , coronantes tam ipſam , quàm Abram eius, coronis
oleaginis : reliquæ verò matronæ & puellæ cum thyrſis in ma.
nibus præeuntem ludicham ſequentes , ducebant choreas cum or
ganis i cisharis, en ſequebanturomnes viri armati , coronis redi
miti ,hymnos concinentes , & c. Vbi figuram habes proceſſio
num à Chriftianis inftitui folitarun , cun aliqua etiam ve
ftium ,florum ,rainorum ,muſicæ ,cereorü,ſubinde & armoruin
& chorearú pompa.Debet enim Creatori laudando creacuræ
ronismulta Petr. Faber. Derhyrſis Iofephus : Apud Iudæoslex Petr.Fab
eft , quemli bet in ſcenop egia, tyrſas ſeu rainosex palmiseg citriis 1.2.Agor
habere . Et horum memin it 1. 2. Efdræ cap . 8.verfic. 16. Et c.a 1.13.c.
2.coli
21
Baccho confecra ti erant à Gentili bus, teſte Virgilo , Dio
nyfio & aliis : & inde prouerbium , Thyrſigeri multi ,Bar- Virg.eck
shi pauci. s
Nota , folemnem hanc & feltiuam proceſſionem ſudithæ Diony
Ierofolymam cum celebri tuin mulierum ,tum virorum comi- perieger
watu ,
 Caput X V I. & I. 161
nium tatu, non hac ſola vice, ſed quotannis deinceps, imò fæpiùs tur , id eft , præcepifti , & mox creata funt omnia ,
eli quotannis , iterari conſueuille ve dicitur cap. ſequenti V.18.Monies mouebuntur,ſeu transferentur quocumque vule
verſic . 27:
A Deus, vnà cum aquus,quafiin ſinu perpetuò fouent,adeò vene
cir guttula quidein reliqua maneat in priori loco. El petre ficut
gen CAPVT XVI. cera liqueſcent, fi tantum iuflerit Deus. Metaphoricè fignifi
lum cantur ſuperbi,præfracti & duri homines, qui vnàcum opis
Epinicion canit Iudith . Populus holocauſta offert Deo in gra bus,cum feruitioruin gregibus,cum exercituum ſuoruin mil
Cum tiarum actionem protonta victoria. Iudith plena dierum moritur. libus, Deo iubente funditùs exſcindentur , tabeſcent,exter
nes RoOrig.i..ndd Etdies victoria ipfiusperpetuò celebrari iubetur. minabuntur.
nung.Cymr .
ill, V.20.In dieindicy.] Id eft, quando vc iudex voluerit quem
-erò contr,Idlep ſupple pfallere, Domino.cæleſte præſidiu que iudicare, & promeritis punire : & præfertim in extremo
# :2. INcipire,
*.4.Quipoſuic castra ſua,id elt m & mundi totius iudicio ,
r2- nun,
Im , Eufeblade auxilium in medio populi ſui Iſraëlitici.
bes9.21. Dabit enimignem eo vermes in carnes eorum .) Idem ha
Eccleſiastici
no Prape,ki . 5. Venit Aljur , ſeu exercitus Affyriorum , ab Aquilone,
ide CPA 12,lerem . vnde pandetur a omnemalum fuper omnes habitatores teste. Nam 7. v.19. & cap.1o.v.13 . Ilaiæ vlt. V.24. &
Marci 9. V.46. & c.Et poteſt intelligi partim demetaphori
Iudei comparatione Aſſyria partim ad ortum ,partiin & magis
de ad Aquilonem feu Septemirionem elt. cis, partim de proprie dictis igni vermibus, tuin in hac,
ort, tum in futura
7. Dominus autem nocuit eum . ] Græciſmus eſt, pro per communi s elt vita.Nam
Theologorum in infernepropriè
6 ſenſus:Et de di tuin ignemell
vermitus & niui.e 6 in 4.di.
ne cuffit eum . Et fic etiam loquitur Plautus in Milite ,act.s. Sed bus & ſulphure idem docent S. Hieron .S. Auguſtin.Liranus, ftin & .so,Hie
qua manu percuſſit? Carthuſianus,Gloſſa interlinearis, Abulenfis ,Haymo,Ribe- ron.in lob.24.
nio
pro ¥ . 8. Non fily Titan percuſſerunt eum . ] id eftexcelſi gigantes,
vtmox fequitur. Porrò Titantes, ſecundùm fabulasGenti ra, Serarius,& tette Maldonato etiam Chryſolt.Theopylact, siis
nia demones ſubterranei,inquit Heſiodus,feu quos contra B & multi alij, vt inquit Suarez . Et confirmatur, qui vocantur Carth.Gloffa
Hefiod. in . lium
Theogonia , ſunt
fuperos
dif Deos irala terra in uleionem effudit. Vnde Seruius vult vermes carnis , ergo erunt carnei. Et hanc fædam fenfuum hic Abulenſ.
Titanesdićtos à ciſeos, id eft ab vltione, Sedinox à loue deui. pænam promerita fuit fæda carnis concupiſcentia.Sicut in Matth.25 .
ca, Virgil.1,6. &ti, in cartara deiecti ſunt , vt Virgilius deſcribit. Et vide carnismaceratio & mortificacio in Beatis promeretur oble- 9.55 3.Haymo
tas, Ancid, Etationem corporalem fenfuum externorum in cælo per fua- Ribera in Ilaia in66.A
tur hæc fabula ſumplille originem ex hiſtoria & geftis gi
gantum ante diluuiun , de quibusGeneſis 6.v.4. uiſſima inixta, quæ ſenſus omnes mirificè oblectabunt. poc. i y . Serar,
Ex Ñ. Mox vtpurificari ſunt, immundi tia ex cæde Aſſyrio- infidit.vl
Peres , An ergo S. Scriptura fabulas narret autprobet ? run & contactu cadauerumab contracta. Nam , vt infinuatur 9.2.Maldoc.n .
Refpondeo,nequaquam . Nam nomen Titanum ,etfi à Genti
de libus applicetur ad fabulofos illos terræ filios, generatim Numeror.31.verſiç.24, lavanda
W.23. Anathema obliuionis erantdonum
,vocatur & corpora & vellimenta
ſepofitum , & æter. in Marci g .
hi Suar, in 3.p.
tamen vſurpari foletpro quibuſvis valtæ & proceræ ftaturæ nilm dicatum Deo , ad arcendam beneficij accepti obliuio co . 2.difp.so
ilti hoininibus, id eſt, pro omnibus gigantibus. Et quia nomen nem : & Hebraicè dicitur cherem . Quamquam in nullo exein ICA . 3
le hoc nobis norins & familiarius, elt,vtpote quod cuin lacte
combibimus, & vſu perpetuo didicimus ; idcircò nofter In plariGræco reperiatur hæc vocula,obliuionis. Vnde ſuſpicor
terpres illo potiùs , quam alio minùsnoto vſus elt, & aliàs à Vulgatoſitpoſitum
mutatum . , oblationes, quod deinde in obliuionis com
S.Hieron.in ſubinde vtitur.v.g.Threnorum 4.v.3.pro draconibus feu imma V.24.Erst populus iucundus ſecundum , ſeu ante, faciem fan
S.Amosv.8. nibusmonstres, vt eft in Hebræo,Nolter Lamias vertit.Et idem Elorum . ] id elt coram templo Domini,vel coram tota Syna .
ſubinde ſolent etiam Lxx . Interpretes facere, v. g.lob . vlt.
V.14.vbi in Latino eftcornu ſtibų, ipſi Lxx.habentcoreu Amal goga ſeu collectione ludæorum .
le * . 28. Manſit , Græcè conſenuit, Iuditha in domo viri fui
=lia the .Simile eſt de Arcturo , Orione.& aliis.Ergo filij Titanum C
hîc ſunt quiHebræis dicuntur fily Rapheim , id eſt fily gigan Manaſſis annos centum quinque. ] ſeu vſque ad annum vitæ
fuæ centeſimum
Græcus,quintum . 'Vt in fimili dixi Exodi,12diuififfe
moreretur .verſic.40
fub
tum , hominum robuſtiſſimoruin & bellicoſiſſimorum , id eft, Addit Iuditham ,antequam
ipfi gigantes. nain per indolem parentum deſignatur indoles ftantiam ſuis e vire ſuicognatis. Vnde colligitur', liberis ca
filiorum . Itaque non manu gigantzaproſtratus elt Holofer ruiſſe. Quo magis admiranda illius in viduitate constancia
er nes, fed feminea ,puellari & inbellidextera. V.26 . Denique.
# 13: Quando armati apparuerunthumiles antè ciuesmeiBe V.30.In omniſpatio vite eius non fuit quiperturbaret Iſrael, en
& tulienſes,areſcentes præ ſiti. ] ld factum initio C.15. vbidici poſt mortem eius annis muliis. ] videtur quadragenaria fuiſſe
OL tur. Aſſyrios compertả cæde Holofernis, in effuſam fugam
de actosmetu inftantium Hebræorum . præter propter, quando ceruices Holoferni præcidit. Quod
cis puto contigiffe fecundùm noftrum Latinun cextum an
*.14. Filö puell zrum , id eſt paruipueri. & teneriores ado no 11. ſed lecundùm Græcum anno 16. regni Manallis ,
out leſcentuli, quales folent elle quimatres habent iuuenculas; ex quo fuperuixit Iudith annos 65. Res verò Iſraëliticæ
compunxerunt eos gladiolis & cultellis ſuis , & penè inerini manſerunt quietæ & pacatæ totis exinde 7.3. Vel 78. an
manu occiderunt eos .
nis ,nempe vſquead mortein Iofiæ regis Iuda. Vide Chro .
V.17.Miſiftiſpiritum tuum , id elt , vocem oris tui, vc ſequi nicon .
It

de
L I B E R E S T H E R.
‫ܕ‬

Hieron . in
prefat,in VCT o R eius Mardochæus vt dicitur cap.9 . verf. 20. & cap . II 2. v.4 . videtur tamen ipſa quo- in efter, Cao
Gither.
que Eſther quædam inſeruiſſe :cùin id in Græco textu ibidem difertè affirmetur. Scriptus eſt primùm irion in Chin
nico Oliander
Hebraic , & ſanctus Hieronymus inde verbotenus in Latinum tranflatus : à Lxx. in Græcum : ab hic Herod.l.4.
è s.
aliis in alias lingua
Hieron.ſup.
S
--

Achan in Sy
De nouem prioribus capp . & initio 10. vfque ad verf.4 . quia in Hebræo reperiebantur , nullum fuit vn
hopli Origen.quam dubium . Sed reliqua etiam libri refidua prorſus canonica efle, docet S.Hieronymus , Athanaſius , Ori
hey Hift.c genes ,Ruffinus , Cyrillus , S.Auguftinus , Hilarius, Innocentius I. Alcimus , Concilium Laodicenum , Car
.2
Ru1.6.fin , in 5.thaginienſe III. & nouiffimè Tridentinum : citanturque paſſim vt canonica ab vtroque lofepho & à lanctis
Patribus , quos recenſent Bellarminus , Serarius & alij. Extant etiam in editione 1xx. Interpretum , & oliin
ceremonia etiam extabantin veteri Vulgata,non feorfim , vtmodó in noftra Latina, ſed ſuis quæque locis inſerta , ordine
PS este o aug. feruato hiſtoriæ . Nam S. Hieronymus fuo demum tempore, quod illa Hebraicè non reperiret, ſeiunxit à re
Chrif.c. Hi liquis, & ad calcem libri reiecit.
Ilarnnius.l.incp P ...
. }. Argumentum libri eſt deprelio Valthi & Aman : exaltatio Eſther & Mardochæi ; & liberatio Iudæorum ,
Akim , ad ſo Allegoricè Chriſtus
, per Alluerum , B. Virgo Maria vel Eccleſia per Eſtherein : pij cuiuſque aniina perMar
Laod. can.39.niliu ,m & :Mdiabolus
more.Conc,dochæa a r Delri . caro per Ainanum & Vaſthi deſignantur. Vide a S. Hieronymus Petrum Ca
,mundus,
Cartb. 111. m t inum o
can.47.Trid .
tella .de Be ll
verba Dail, i . D Rabbi Salomon , Joan. Benedi&tus, Liranus,Feuard.Corne
Petr Fine cap.7.
S.Hier, ſup . CAPV T'I. liusà Lapide : & ex hæreticis Carion , Lucas, Ofiander &
i Canida alij.Et patet ex 3.Erd.3.v.1. & 2.Vbi quod hic de amplitudi
Gozdarsk de Afuero ad potentia in glorie ſus oſtental
ionom
toro ſemeſt
riſple ne imperij Afueri dicitur , idem prorſus totidem verbis de
1.
1,136h 1.1.9.c.c.233.&.Delo diffimum celebrante conuiuium ,reginaVufthi ndım
accerfira venire re Dario Hyſtalpis affirmatur.Etpatet Secundò, ex mate Mar
rio in Florid. cufar idóque repudiatur. dochæihic c.2 .V.6. qui alioqui nimis longæuus, & multò
- Birg.eclit Marignis, in
feito Allumpa maior centenario fuiffet. Tertiò , quia Dario Hyítaſpis ſoli
S. ap ab Herodoto tribuitur ſubactio Indorum , Denique quòd c.
Dic For N diebus Affueri. ] Putà Darij filij Hyftaſpis, tertij
perueged. Perfarun monarchæ . Ita Megasthencs, Annizous, vlt.buius libri verf.16.Afluerus hîc agnofcat beneficio Dei
ly : Tirizi Tom L 3 Ifraci

the 1 %
 162 Commentarius in
Ifraëltraditun lībi , ſuiſquemaioribus, & conferuatum im
perium , optimè conuenit cum voto quod fecit Deo cæli
DariusHyltarpis, vt obtineret regnum , 3. Efdræ 4. verf.43.
& narrat Ioſephus, & ad amuſun quadrat cum edicto eiuf- A lare. Ergo quærenda alia quæ in locum ſurrogetur.
dem Darij de'inſtaurando templo Ieroſolymitano , r. Efdræ
6. Nec quemquam mouere debet , quòd hic vocetur Aſſue
rus:nam hoc commune erat nomen omnium regum Me
dorum , ficur Artaxerxes omnium regum Perſarum . Vtriuf
que verò regni , & tot aliorum ,regnorum rex erat Darius
Hyftaſpis : vnde & Artaxerxes vocatur hîc c. vlt .v . 2. Vide
quæ dixi deproprietatibus Hebraicis.
V.2 .Sulan regnieius exordium fuit.) quia in ea Perfidis ine
tropoli ſolemniſinè coronarivoluit, anno ab electione ſui
tertio . Sicut Imperator Romanus primò , Francofurti: ſe
cundò , Aquigrani, tertiò , in Italia coronari ſolet ; & tum
demum dicitur incipere perfectè fuun imperium , Sic Da
rius anno regni ſuitertio , relictis aliis aliorum regnorum
ſedibus regiis in Suſan voluit publicè inaugurari & coro
Atheneus !, nari exhibito perintegrum ſemeſtre nobili epulo , quod hoc
12.Euſtathius cap . deſcribitur. Eft verò Suan vrbs ad Choaſpen fluuium ,
in Dyoniſium fitu amæniffimo : fic dicta à liliis , quæ iſtic plurima. Ita
de Sicu orbis Athenæus, Euſtathius , Lexiconmagnuin & alij. Nam Per
verbo Sufi. fis, Phoenicibus & Hebræis Suſan velSuſanna ſignificat liliš .
non . Vnde & vnguentum Sulinum , cuiuspræcipuamateria deli
6 Plin.l.13. liis elt , tefte Heſychio & Plinio . 6 Sic Rhodus à rofa : Flo
cap.i. rentia à floribusdicta :idem Plinius a dicit Suſan conditam ab B Ediffe.] Hebraicè & Chaldaicè Hadaſſa, ideft meriea,ob exi
a Plin .l. 6.
C.27. Ælianus hoc Dario Hyſtaſpis , id eft,vt Ælianus explicat, valdè am
de Anim v 13 . plificatam , lautiùsædificatam , nouiſque palatiis & regia ſe
c. 1 3. & 59. de ornatain . Nam tette eodein Æliano , Herodoto, Strabo
Herod . 1.5. ne & Carliodoro , Memmon Titoni filius, primus eius condi
Strabo l.os.
tor fuit,quem dicunt ;illigacis hincinde auro lapidibus eain
spilt. Bent exædificaffe:& ab eiusnoinine Mononeam dictam fuiffe.Ben
Itinerarij Bo: iaminus dicit, palatij Aſſueri in Suſan , eciam hodie ſuper
derian. in luo eſſe non exiguas partes verè admirandas. Boderianus ex
Syro , Chal Iudæorum opinione putat , eam eſſe quæ hodie Tauris no
dzo. louius minatur , & Magni Sophi Perfarum Imperatoris regia le
1.14. des eft.
V.6. Lectuli aurei. ] non ad dormiendum , fed ad epulan- . pofteris cu , ignoti Perſis, putarunt fortè filiam Cyri eſle; &
dum . Licèt eniin more iam noftro folerent etiam priſci ſedi
bus vti & afſidere menſæ , vt patet ex Geneſis 43. verf. 33.
Philone, Athenxo , Homero & aliis ; poltea camen molli
tie & luxu inualeſcentibus cæperunt Perfæ ,Græci,Rom .&
Iudæi,penè omnes Orientales, vti accubitu ad inenſam ,hac
ferè forma : Accumbebant reclinata ſupra parte corporis in
cubitum finiſtrum , infera in longum porrecta & iacente in
letto , capite leniter erecto dorſo puluíllis fulto. In fingulis c de illis Danielisi.Verifimile præbebantur,
lectulis accumbebant terni vel quaterni, ita vteius qui ſum
mus accumberet pedes pone fecundidorfum porrigerentur:
& ſecundipoft tertium . Rurſus eius qui ſecundus accumbe
ret occiput ad vmbilicum aut pectus primiobuerfum effet,
& fic deinceps.Atque ita Ioannes in finu Chriſti,vltimâ coe
nàrecubuit : & Chriftus pedes fuorum Apoftolorum lauit
ac terfit. Etquia ferè bini aut terni erant in fingulis cæna
culis lecti , hinc Triclinium , Biclinium , inde etiam Thori, Tho .. cap.14. V. 17. & fequentibus.
Manur.libello ralių , Diſcubitus , Accubitus, Accubitalia , apud Ciceronem ,
de Accubitu. Athenæum ,Senecain , Virgilium . VideManutiú & Lipfium .
Liplius 1. 3 . Mira varietate pictura pauimentum decorabat. ) nempe opere
Antiquar. inficic
.i. ic. tam io , ſeu muſico,velmoſai co, ex lapib us diuerſicoloribus randam requirebatur. Et tamenquant
aion.c conci nnèiunctis, vt pictur am etiam nobilißimæ manu
fubinde mentiantur. Teſtis Florentia ,Roma, Neapolis,vbi
plurima eiuſce generis vidi ſane elegantiſſima.
V.9.Dafthiregina quæ fuerit incertuin . Suſpicatur Serarius
fororein fuiſſe ipfiuſinet Aſſueri regis , idque ex fratris ipſius
Herod. in Aflueri Oisdiaftis, & parentis Hyftaſpis nominibus vtcumque
Cambyſs. affinibus Vaſthizitemque ex Perfarun conſuetudine,qua cum
Currius 1.8. ſororibus, vt in Cambyſe oftendit Herodotus , Curtius &
Plin.l.36.c.8 . Plinius; imò & cum filiabus nuptiæ permittebantur , telte
Plutarch . in Plutarcho.
Artaxerxc.
. 10. Pro Maumam in Græco elt Aman. An ille patibula
rius ? Sed Hebræi volunt Amanem illum fuiffe Mamucham ,
de quo verfic . 14. & fequentibus. Et fieri potuit , vt impro
bo repudianda Vaithi conſilio gratiam principis cæperic
nancifci.
Septem eunuchis.]id eft,curialibusminiſtris, etfi non eſſene
euirati,vt dixiGenel.37.v.36.Vnde Chaldæus hic pro eunu
chis habet latrapas.
*.22. Viros, ſeu maritos,eſſedebere principes acmaiores, ſeu
dominos in domibusſuis. ]nec famulosmodò ac filios, ſed &
vxorem dominio mariti fubiacere. Quod quia Vaſthirecu
Caſſet , & thoro regia dignitate meritò excidiffe .
CAP v T I I.
In locum repudiata Vaſthi regina ſurrogatur. Ejlber : cuius operâ
Mardochéus indicat regi Aſſøero inſidias que regi ftruebantur à
duobus palatý miniftris. Hi in crucem aguntur : fa& um hoc
Mardochei inregios annales refertur :
1. Ex recordatus eft vasthi , exclufæ nuper uxoris ,detur
facti pænitebat. Sed ne reuocaret ſententiam , obftabat &
Lib . Eſther .
facti illius indignitas , quo non ſuamodò , fed & omniun
maritorum auctoritas læla fuerat : & irreuocabile decretuin
Perſarum ,quo ipſa iam paffa eratdamnationem , & jufla exu
7.5. Mardocheus.] Id eft amara contritio, vel myrrha contrica .
Iam redierat Ierofolymâ ( vt tradunt Hebræi. ) a quò cum & Rabbi
Iesv & Zorobabele 1.1. Eldræ c.2.V.2. primo an . Cyri nego hen , er
tiorum caufam , & ad contribules ſuos animandosad breue loſeph,
Antiq.c
teinpus excurrerat. Neque enim poteratdiu ab aula regis
abelle , cùm , vr hic c.11. v . 3.dicitur , vir magnus eſſet , eo
inter primosaula regia.Nempe, officium eius erat, vt hoc c.2 .
V.19.habetur ,manere ad ianuā regis:quod ſolis regij corporis
cuftodibus, quiè primis erantprincipibus concedi folebat,
tefte Herodoto & Xenophonte. Et verò erat ex regia oriun-Herodo
dus (tirpe Mardochæus ,putà ex familia Cis, vthic dicitur, Anabaſe
& forſan ex pofteris erat Saulis regis, per Ionathamn & Mi
phibofeth .
Ý. 6. Qui tranſlatus fuerat.) nempe Mardochæus, non in
parente velauo ſuo, fed in propria perſona. Nam cap.11.7.4 .
dicitur Mardochaus fuifle de eo numero captiuorum , quos tranftu .
lerat Nabuchodonofor rex Babylonis de leruſalem cum lechonia rege
luda. Vnde palàm fit , non potuiſſe hanc Eſtheræ hiſtoriam
ſerius contingere quàm ſub Dario Hyſtaſpis. Vt dixi in
Chronico. Chronic
V.7. Nutritius filie fratris lui ( in Græco eſt, filie patrui(si)
miam pulchritudine:n . Poſtquam verò adſcita fuit in tho
rum regiun vocara ett Eſther, quod Perſicâ linguâ fortè idem
fonat quod Græcum ásne, & Germanicum ferre,putà ſtellam ;
eò quòd ipfa inltar lucidioris ftelle præcelleret cæteris om
nibus puellis regiis. Herodotus interivxores Darij Hyltaſpis Herod.l.
numerat præ cæteris Atoſſan & Artyſtonam , viduam illam
Cambyfis & Smerdis Magi , hanc virginem , ideoque etiam
plusadamarain ;vtramque filiain Cyri ve ipſe ait. Videat Lem
Etor , an iftud nomen non poſſit quadrare in noftram Eft beri
& an pro filia Cyri , non debuerit poni filia Cu. Cùm eniin
conftaret , Eſthérem effe filiam regis, & fimul filiain ,ſeu ex
hoc inſeruit chartis ſuis Herodotus.
V.9. Egeus eunuchus précepit alteri eunucho inferioris ora
dinis , & fibi ſubdito , cuipeculiaris incumbebat cura fer
uiendi Eſtheræ , vtacceleraret ei præ cæteris puellis omnem
mündum muliebrem ,v.g. torques, armillas, inaures vnguenta ,
ſpecula, tiaras , & cætera ad cultum corporis ſpectantia :
traderet ei partes ſuas. ] Id eft,dimenſum ciborum & epulas, quæ
quoque eft, Eitherem ab immun:
menſa regia fingulis vt & adoleſcentulis
dis cibis, quiHebræis lege vetiti erant, tam ante quàm poſt
nuptias regias abſtinuiffe exemplo eorumdem adoleſcen
tum .a Et facile eratdelicatæ puellæ apud famulos ſuiaman- a Dan. .
tiſlimos prætexere, ſenon oblectari his vel illis ferculis : &
in tanto ciborum delectu nunquam deerat quo liceret veſci.
Cercè de idolochytis nunquam fe guſtalle , ipſamnet affirmat
3.12. Menſis duodecimus vertebatur, antequam poffet aliqua
puellaru m iltarum parata effe pro thoro regio. Vnde fingu
lari benefi cio accelerari iuffum quidquid ad Eſtherem pa
b demumn accele
s Vaithi anno , vices Eitheræ , quartoumcum que
è repudratæ
iata b Hicov.
,
adefle potuerunt.
9.16.Ducta eſt itaquead cubiculum regis,menfe decimo Tebeth . ]
qui reſpondet noſtro parcim Decembri , partim Ianuario .
Græcus dicit ductain menſe duodecimo Adar: ſed exponendus
eltde ſolemni deductione ad nuptias regales,quæ bimeltri
pòltaccidit.
Nota, virgines iſtas oinnes , ciim ad regem venirent , eius
vxores fa &tas fuiſſe , ſed minus principales , vnde & concu
binæ vocabantur , vt alibi dixi. Non ergo peccauit Eſther , Gen.35.0
illis fefe aggregando. Sed licitúmne erat Hebrææ virgini
matrimonio copulari Gentili marito ? Reſpondi Exodi34.
id hoc faltem caſu licuifle , propter rationes ibidem allatas.
Porrò ad regiasEſtheranuptias celebriores reddendas,
.18. mDeate
quibufda rex inter
tributis alia
, vt eft in Græco id ett immunit
requiem ,,vniuerſis atem
prouincii à
s fuis.
Alioqui malè audierat Darius Hyltaſpis à rigidiore atribu
torum exactione, inquit Herodotus.
V.19.Cum ſecundò quarerentur virgines.]Nempe ad inſatiabi- Herod. It
lem Aſſueri libidinem explendain , non ſufficiebant tot con
cubinarum greges ex 127. prouinciis ſemel collecti :opor-
..
cuit etiam ſecundò colligere:forſan colle&tæ fuiſſent iterùın
tertiò & fæpiùs, niſi piis Eltheræ monitis paulatim ad mo
deftiam , vt credere fas eft, deductas fuiſſe.
V. 21. Irutiſunt in regem duo eunuchi, præſides cuſtoduin
palatij regij.Irarum caulam dicit Græcus, quod Mardochaus
in officiis Palatinis pralausillis effer à rege. Hi duo eunuchi
erant intimi Amani, inò conſiliarij, inquit Ioſephus Go
rion , & qui rebus illius per omnia ſtuderent, forlan & oc
ciſo Affuero
Vnde ſceptrum
ſupplici,um deillis ad Amanem
fumptum transferr
, præcipu e cogitar
a dicitur cap.12ent.. Gorion.i.
c. %.
7.6 .illos
qui fuiffe tantarum
caulaprodidif fet. irarum Amanis in Mardochæum ,
CAPVT
 Caput III, IV . & V.
163
CAPVT III. Voce magna clamabat Mardocheus . ] Quid clamarit explicat
Græcus , nempe populum innocentem , qui nihil improbi
Amare omnib us Medor um Perſar umque princi pibes antepo A commi
rege,cùm à Mardocheo non adoraretur omnes Iudæos internecion fitusà infoleferit , publi
ns hic cus luctus &Vider
collidemedio. clamo r viti quibu
i pofſet dignitvalda
carica ſdam atis,
Rabbi ni dari poftulat ab Affvero,es impetrat,& mandat. & è primisaulæ regiæ principibus ;vt vidimus c. 2. v.5. Sed
aen,elad erat mos ilte apud Perfasmagnis in inalis vfitatiſſimus, vt Herod . 1.3.
olepk.Its Man ,id eft conturbans de ftirpe Agag.Amalecitarum Herodotus & Curtius oftendunt.
anique 8.Curt. l.s.
3 Þ.2.Non erat licitum , indutum (accò, ſeu cilicio aulam regis in * so
Ita vterq; Iofephus, & Flauius, & Gorion , Hebræiomnes, & trare, ]nempene quid triſte aut iniſerabile incurreret in ocu
Thargum vterque quorum altor ipfius etiam Amanis genea lo regis. Sic in lolaphaci & Barlaain hiſtoria narrat Damaſ
Rupert.1.8. logiain ad Eſau vſque deducit. Idem ſentiunt Rupertus , Li
vià . Col.Ca.de ranus cenus , à palatijlimine , à regis oculis communes etiam hu
& Caietanus. Ar Lxx. hic c.9. & Noiter c.16. verf.10 . manæ naturæ miſerias arceri iuffas,vt nullus,mendicus,æger,
Teradl; iet.in 22,2.84 .
Cenepali art,3. & 14. Macedonem fuiſſe difertè affirmant : Sulpitiusmauult fenex,cæcus, claudus, aliifve id genusmalis obfitus videri á
-nabiles Perſam vocare .Quid fi dicamus,inaiores eiusex ftrage Ama rege poffet.
lecitarum profugos Macedoniain petiiſſe , indeque parentes 7.3 . Crudele regis dogma, ] id eft, decretum ſeu edictum .Si
Amanispaulò ante hæc tempora in Perſidem deinigraſſe:Sic mili inodo vſurpatur Actoruin 15. V.16 . & apud Demofthe
potericex omnibus illis gentibus verè prognacus dici Aman . nem , Ioſephum & alios.
7.2.Solsos Mardochaus non flectebat genus, neque adorabat Aman . 9.11. Atriummregis ,ſeu regiarum ædium , duplex erat teſte, Plutarch. in
Timebam enim ( inquit ipſe Mardochæus infra c.13.V.13 .& 14.) Plutarcho,Xenophonte,Philofttato & aliis. Vnum extcrius in Themiftocl.
nie, ſi ſuperbiſimum Aman adorarem , honorem Dei mei transferrem quo ſacrapæmorabantur,de quo c.6.v.4.licèt ibi voceturin Xenoph.1.8.
ad hominem . Alioqui, ſi ſola ciuili adoratione adorari voluif terius atrium , reſpectu plurium aliorum exterioruin ,in quibus Philoft.l.a
fet, libenter pro ſalute Iſraël etiam veſtigia pedum eius deoſcular ipa famuli , & vxores quoque regis degebant. Alterum ergo ex
Enronice ratuseſſem . Verùm cùm publicè conftaret , eum diuinos fibi iis quæ regipropria erant , interius atrium regis vocabatur , &
honores depoſcere,non volui,non potui taluâ conſcientia,fi- B erat aulæis
tium auro pretiofil
vndique linis circunda
tectum , & in eotum diftinétu
, quodin c.s.v.1.
quoddam ſpa
vocatur
gnum aliquod talis honoris ei exhibere , ne cun ſcandalo
plurimoruin quemquam adorarem excepto Deomeo. Et verò Per -bafilica ;eoconſiſtorium priatij: in Hebræo, domus regni. In illo
Larum reges , libi atrio thronus erat aureus,in quo rex , duin externos adimitte
tanquain diis quibufdam , diuinoshonores
vendicaffe , & aliis quoque quos eximiè honoratus vellent,, ret , refidebat aureo in manu ſceptro : coruſcabantque auro,
deferriiufliffe ; toc teftimoniis & exemplis adftruunt etiam & geminis omnia,penè vcOuidiana folis regia.Vide C.15.v.9 .
Iſocr.in Pa. Ethnici ſcriptores, Iſocrates , Strabo , Heliodorus, Herodia & præter fuprà citacos auctores etiam Æſchylun , Dionem Æſchylus in
negye ,Strab. nus, Ariſtotel es , Seneca , Lamprid ius, Martiali s, Curtius , & c. Chryſoſtomun & Iofephum Gurionidem . Perfis, Dion .
1.10.Heliod,
1.7.& 9. He. nullus vt dubitationi locus eſſe poſſit . Hoc atrium fi quis non voca:asintrauerit, abſquevlla cun étatio- Chsyf.orat.de
rod.1,1.Ariſt. Peres, Qua ratione ergo licuit Mardochæo,Eſtheri,Eſdraé, ne ftatim interficiatur.]Hunc in finem ,inquit Flavius Ioſephus 1.3.cap.4. Hea
1.Rhet.Senec. Nehemiæ ,de totaliis fanctis Iudæis agere cum regibusPer circunſtabant perpetuò regem lictores cum fecuribus & aliis fpi- od. 1.1.3.9.
1.3. deBen.. farum ? An fortè nunquam illos adorabant aut honorabant ? culis,ad cosquiin::ocati veniffen-,plectendos.Ita lege cautum erat amman.l.14.,
Cor.1.3.de Reſpondeo , Honorabant profectò fed honore ciuili ac po apud Perſas, iniquit Herodotus,Ainmianus,Xenophon, Athe- Xenoph.l.7.
Irâ c.17.Lam- litico . Nam diuinoshonores non fibi depoſcebant iltireges
næus.Addit vterque Ioſephus,eam legem ab hoc ipſo Affue Athen.l.13.
ro latam,ne fuiffe,&
quâ viâ quidem
vlli pro ,vt nonnulli
Iudæis alij.volunt
rogaturo ,Amunis
pateret.Sic lofoph.Flau:
enimin 11415.1
Ant.Gorion.
Seuer.Mart. quouis loco, quouis tempore , quauis occaſione (nam id per Itinctu 6.
1.10. epigr. moleftum fuiſſet ac pene impoflibile :) ſed in ſolis publicis ſolent ſubinde quidain aulici potétiores,omnia ad regis ocu- fup.
2.Curc.l.so
& i ſolemnibuſque actibus ,cum vendicantes feſe prodiis,diuinos los & aures itinera interclud ere & oblepire. ProyedeComi
petebant cultus ; vti hic in publico ſoleinnique per vrbem te Candidiano aliifque palatinis ad Epheſinam Synodun å
progreffu fiebat ab Amane : & id (pargebatur vbique,& ipfe Theodofio miflis, refert tom .s. Baronius. Rupertusdicit,Rup.1.8.de
palåm præ ſe ferebat. Alioquin in familiari conuiétu;in quo
tidianisnegotiorum vel animi cauſa congreſſibus , vt fum Amanem
ferretur, ſed legishuius faaforein
vt olim lata ſeuerèregi fuiffe r.
feruaretu , non
Etpræter primò Vi& .c.10
vt cum cauſain
mum non niſi ciuilis honor & adoratio depofcebatur ac de præſentem Iudæorum , quæ tuin inouit Amanem , addit &
ferebatur. Ertalen deferebant iſtis regibus Iudæi , quando c'aliam ,quæ primosmouitlegis eiuſce latores ,nempe vt perfona
cum ipfis agendum erat :fortè etiam nunquam reges aliam regis occultaretur ſub ſpécie Maieftatis non oipnibus pro libitu
5.Thom . it ab ipſis depofcebant. Vide S. Thomam , & Caietanum , & acceſſæ : putareturque aliquid habere plus homine ,nec vilior fieret
11 Caiet. ibid. Suarez & Vaſquez.
2.84.art.1.&
Suar. de relig V.7. Phur. ) In Hebræo additur , Ipfa eſt goral, id eſt ſors. publice
ex vſu aus
Nicol Trigau tius , Idem
vifionis. & dede quibu ſdam quibuſdam
regibus Sinarum
aliis narrat Dami Trigauc. in
a- Hilt.Sinensi
Valg.deado: Vtrumque eft Hebraicuin ,vt optiine Furſterus oftendit.Vnde nus Goës,
ratione, & dies Hebræoruin fettus phurium id est ſortium : nempe is
hoain quo à funeltis Amanis fortibus operâ Eltheris & Mardochæi Legationca
Furfterus liberati ſunt Iudæi.
Lexico .
¥ .9.Decem milliatalentorum ,] ſcilicet argenti, vt eſt in He CA PVT V.
bræo , Chaldæo & Græco . Id eft, quinque inilliones aureo Eſther contempto vitæ periculo,non vocata ingreditur ad reger ,à quo
!! serole, de rum in ſpecie,fide Acticisctalentis (vt probabile eſt )fit fer demum comiter excepta poſtulat vt cum Amane ad ſuum veniat
mo : fin de Hebræis ; dupla erit lumina. Ingens certè vis pe conuiuium
Interim Amanquoimpetrato,
indignatusrogat vt een ſecundòcum
ſe à Mardoche eodem , veniata
onon honorari crucem
cuniæ ,& quam veriſimiliter ex præda Iudæorum collegiffet:
nam difertè iubebantur ininiltríregijbona Iudæorum diripere, par
illi at.
ve hic dicitur verf.13. Callido conſilio defert eam ſummam
Aman regiAfluero : nam ſciebat , regem vtcumque ad rem
attentum nullo alio argumento decineri polle , quo minùs cap.præced gione portæ quâ in baſilicáin ingrediebatur , dixi
. v.in,
conſentiret ſuæ petitioni de Iudæis fimul omnibus iugulan 9.2 .Placuit Eſtheroculis regis , Placuit certè, ſed noni primo
dis, quàm quòd'ingensquotannistummaregiis prouentibus , ſtatiin ingrellu:nam ,vtdicitur c.15.4.9 . & feq.rèx visâ É {thé:
ex tributo ludæorum colligi conſueta , deinceps deperiret. re terribilisaſpectu , egr ardentibusoculis furorem pectoris indicabat.
j Huicmalo medendo ſummain offert,quæ multorum annorum Nempe putabar', illam reginæ libertatem ad ſuæ maieftatis
damnis inftaurandis fufficeret , nempe ex ſpoliis eorumdem p contemptumſpectare ,nimiæque vel arrogantiæ eſſe, vel au
Iudæorum . Quòd fi fortè rex ſeu pudore præpeditus, ſeu af daciæ.Ita IofephusGorionides,quiaddit regen ægrè admo- Gorion:ſupo
fectu in Amanein compulfus , oblatam fummam non adınit dum tuliffe , quòd regina vltrò irrepens violaſſec legem ſuam .
teret, in promptu elle ſciebat , vt ea omnis in te vnum deuol Forſan & è veftigio,cam ſatellitibusobtruncandain dare co
ueretur. Et ita accidic ex regis quidem animiſententia : ſed gitabat : cùm metu perculla Eſther , linqui cæpit animo, &
quominùs reipfa frueretur Ainan , intercurritè machina coes Ipiritu deltitui. Sed rex ( cuius cor extemplòmutauitDeus,)
lettismanus, quæ pellimihominis peffima confilia in ipſiuf- reginæ fuæ periculo territus, è ſolio defiliens,ſuis labentein
met caput retorſit.
* . 10. Tulit rex annulum de manu fua , do dedit eum Aman,} vlnis excepic,vt ibidem narracur.
V.3. Etiamfi dimidiam partem regnipetieris,dabitur tibi.) Reges
nempe ad omnia obfignanda.quæcumque ſcripta quæcumque vtmagnifici & liberalesviderericut , fic loqui folebant. Vt
facta vellet.Erat is annulus ſyinbolum datæ poteftatis,à rege etiam in Herode patuit,Matthæi 14. & in Xerxe apud Herodon Herod.l.ga
proximæ ,vt habes etiã Gen.41.& 1.Mach.6 . & Tob ...in fine. tum ,à quo nurus,quidquid vellet,petere iuffa urbes,thefaseros com
exercitum petiit & impetrauit.
V.8. Veniat rex on Aman etiam cras. ] Magnæ prudentiæ
CA PVT IV . fuit in Eſthere ,non ftatim ſua vota pandere. Primò,quia con
Ob crudeleregis edi&tum luget publicè Mardoch aus ei omnes Iudai. fultuin non erat in circumfuſa fatellitum & aulicorum tur
Esther quoque regina cum ſuo gynaceo precibus toto triduo grie ba,genus ſuum gentemque';patriamque euulgare. Secundò,
iniis je dat as exorandum Deum , at ingreffura ad regem cum aberat initio Aman, & accepto nuncio forſan elabi potuiſſet.
! vita ſua periculo , ( quia non vocata ) poſſit per eum cladem Iudais Tertiò, propenſum in fe regis animum noua ſubindè morulà,
impendentem depellere.
magismagiſque ſtabilire, quin & augere ftudebat. Quartò,
.

obferuar Liranus, Ettherem folum femper Amanem cum rege

1.te platen media cimtaris, id eft, in foro keu loco pasenia inuitaffe, vt apud reliquosoptimacesmaiorein inuidiam ſub
iret. Quintò, addipolles , idco Eltherem voluiffe præſentem
adelines
 164 Comm
enta
rius
adeſſe Amanem ,vtpalam regi faceret ſe candido ſinceroque
animo ad hoftem fuum accufandum venille , vtpote quem
e t t
vellet coram adeffe , & facinus quacumqu velle aut pofle , A Eſther in conuiuio regem iam exhilaratum interpellat pro ſua di po
viâ excuſare. Longè aliter quàm foleant viles animi, qui quos
exoſos habent, clam & furtiuè apud principes,acculant,ca puli totiusIudaici vita, Amanem accuſat:quem rex eadem horâ
uentque Itudiosè ( quia cauſæ ſuæ plerumque diffidunt)ne vel è ſublimicruce,ab illo parata Murdockao, publicèfufpendi iubet.
açculator innotefcat vel accufato locus purgandi ſe detur.
CA PV T VI. ,
Ex annalibus innouatá regi Aſſuero memoria detectarumolim per
Mardochaum infidiarumquas eunuchi regi ſtruxerant,iubet
ipſum
regis honoribus affici, idque per Amanem iuratum con capitalem
ipfius hoftem
... Octem illam duxit rex in fomnem ,]fi non totain , faltem
poltremam illius partem . Neque id ex corporis in
Npoffre
ualetudine aut dyfcrafia,vel nimiis animi caris, fed Numinis
folius prouidentiâ ,vt aiunt Lxx.& Ioſephus. Vbi aduertè Pri
'mò,quàin mirabiliter oculus ille qui nunquam dormit & om
, affli&tis deſperatifque,ve videbatur, Iudæorum
nia gubernat
tebus adelle & fubuenire contendat, præter opinionem , præ
ter exſpectationem omnium . Secundò,mirum , tancum Mo
narcham ,cui tot ſuppetebant voluptatuin illecebræ , tot vxo
res,tot concubinæ , tot pſaltriæ, & mulurgi : qui noctis mo- 8
Teltias pellere poffent,nihil horum omniuin adhibere voluil
fe ,fed pro omni ſuo folatio hiſtoriales & annales popoſciſle.
Seidfapiebat profectò ille fupravulgus, ſciebatquehiftorias
ad res gerendas prudentiam , multiplicemque vtilitatem füp
Liuius initio peditare,tefte Liuio ,Cicerone,Diodoro , Euſebio & aliis .
Decadis 1. Ci. $ .3. Nihil omnino mercedis accepit. ) Atqui cap.12 . verf.s.di
cer...de Osa. citur, Præcepit Mardochæo rex,ut in dula palati moraretur ;datis
Finis.Diodor, cipro delatione muneribus . Reſpondeo, Munera quædam leuio
1.1. Euſeb.l.4. ra donata fuerantMardochæo ; ſed quæ non refponderent
Vicæ Conft. meritis ipſius, vnde nec merces vocari poterant tanti ineriti,
6.13 multò minùs premium ġel honos,de quibus folis rex interroga
bat.Verifimile quidem elt regem iuxta notam fatis celebrem
Herod.1.4. que Perſarun gratitudinem ,de qua Herodot.etiam tunc tem
poris de condigno honore,præmio ac inercede Mardochæo
decernenda cogitafie : fed operâ Amanis,qui ægerrimè fere
baritorum eunuchorum per Mardochæum detectorum fup
plicium , vt dixi in fine cap. 2. id omne vel iinpeditum , vel
attute dilatum primò, dein etiam obliuioni prorſus tradituin
fuifle.
7.4 . Interius atrium , ] Hebraicè & Chaldaicè vocaturex
terius. Sed vtruinuisdici pofle ottendi c.4.v.in.nempe diuer
fo reſpe tu.
1 6:7: Quem rex honorare cupit ,) nempe ſingulari modo di
pro infignibus meritis.
y . 8. Debet imponi ſuper equum ; qui deſeila regis eft.] id eft,
jubeatur per vrbem regiam deuehi ſolemni pomp? , & co
dem quo rex comitatu ,eodemque equo cui rex infidere folet,
eodem diademate, & c.nempe paria cum rege ornamenta te
ftentur, talem non folùm à rege ſecundum elle, ſed parem re
gi; & quafi alterum regem.Porrò diadema dicit Curtius;fuiſſe
Curt. 1.3. &
infigne purpureum , aila faſcia & pretiofis lapidibus diftin &tum :
og cidari ſeu mitra capitis eråt intextuin : vnde ſubinde pro
tuftin 1. io. ipſa cidari vſurpatur apud Ialtinum & Diodorum . Neque
Diod.d. 16 vlli præter regem ,licebat diademari, inguit Liranus: ficut ne
que coronari. Quod intellige , nifi rex fingulari vellet ali
cui, tanquain alteri fibi , id honoris indulgeri: vt hîc Mar
dochæo indulfiffe , patet ex hoc verfu & cap.8. v.is. Pergit
Aman :
7.9. Equum manu ducat primus de tyrannis, ) Hebraicè, fa
trapes,ſeu regiis principibus,vt præceſſit.Nam fic olim vſurpaba
tur ea vox tyrannus quæ poftea propter abuſum poteftatis, ad
edin folum deſignanduin adhibcri confueuit , qui iniuftè ac
violentè doininatur.
¥ .1o. Sumpia ftola , id eſt veſte regia , & equo regio'ytiqué Dopes,thefauros,fundos poffeßiones,quas vfquam ille habue
• regio diademate:: nam mox fequitur : Caue ne quidquam his,
qua locutus es prætermita ..] Sic àmatutino pene diluculo, ferè
v/que ad conuiuij tempus, coactus eit füperbillinus Aman
vice ftratoris fungi, & freno equi arrepto deducere per vni
uerlain vrbem regiam iuratum fuum hoftem Mardochæum ,
& tanquam domino ac regi fuo deferuire adeóque & præ
conis inftar ,laudes illius & merita vbique intonare. O quan
teu modetto Mardochæo decus ! quantuin tyranno arrogan
titlino dedecus ! Deponit potentes quando vult Deus , exaltat
humiles.
Sed nota , quain ad omnia regum iftorum iuffa paratos ef
fe quoſlibec principesoportuerit , cùin hîc omnium primus
ac lupremus in re tain ardua , tain ſibi probrofa,non auſus fic
aduerſus fubitum regis imperium , vel verbum vnuin coin
mutare,
Ñ. 12. Operto capite. ) Nenpe folent triſtes & irati pallium
capiti obuoluere , quafi non feretites intuentium ic con
fpectum .
1
in Lib . Eſthe .
r
CAPVT VII.
Vnc autem hoftis nofter eft cuisis crudelitas redundat in
$ .4.Noregem,]
rge id eft,non ſat illi fuit nobis nocuiſſe, voluic
etiain in te, o rex , crudelitatem ſuam redundare. Nam ſito .
lùin in feruos & ancillas cominutati fuiffemus , ingens pro
uentus ex opere manuum noftrarum tibi regi obueniret ; ne
que ego chariflima tibi vxor , à tuo latere neceſſariò diuelle . , ;
ret: nain pofles etiam cummeis , licèt ancillæ , complexibus
frui pro voto. Sed iam cùm iubemur oinnes ad vnum iugu
lari, perire tibi vult prouentus iftos omnes , & te quoque pria
uare conatur optatiflimo coinplexu mco. Non poterat pru
dentiſſima Either telo magis acuto ferire cor regis, reginæ
ſuæ & opum appetentiflimi.
3.8 . Reperit rex Amanem fuper lectulum epularein corruiſſe,in
quo accumbenciuin more iacebat Efther , ) cuius genua com
prehendebat Aman,& ſupplex fiebat reginæ, inquit S. Atha- Achan. in $ g
nafius. De lectulis vide quædixi c.i.v.6. nopfi.
Statim operuerunt faciem eius , ) ſcilicet ininiſtri regij. Nam
moris erat inquit Aben -Efra , vt cui rex irafceretur, eius ita
tiin vultum miniſtri obnuberent,quafi indignus foret qui re.
gem afpiceret. Sed Greclerus mauult, Amani , tanquain iam Gretſer. de
Crucifigendo caput de more obnubi, & facien velari iuffam , Cruce l.ce
C.31 ,
iuxta antiquuin & ferale carinen , de quo Liuius & Tullius,
Caput obnubito,infelici arboriſuſpendito.
W.9 . Dixitque Harbone : En lignum ,quod parauerat Mardochao,
qui locutus eſt pro rege, id eft , pro regis ſalute , prodens ei para
tas infidias. Hic eunuchus iniflus fuerat c.s.v.8.ad Amanein ,
vt ad conuiuiun Eſtheræ properaret, & tunc partibulum do
mi Amanis viderat , & Mardochæo paratum, ex aliquo do
melticoruin intellexerat ,inquit Ioſephus .
V.10. Sufpenfus eft itaque Aman, ] & quidem clauis affixum
fuiffe ,extra dubiuin effe dicit Gretſerus. Porròcrux quidem Greefer,lup.
illa 30. cubitorum , dorni Ainanis erecta fuerat Mardochæoc.g.
ſed lain juffu regis videtur inde exempta, & ante portas vrbis
fixa fuiffe,vt habetur infrå c.16.7.18 . & in Græco c.8.prorſus
vti idem Darius lege fanxerat, 1.Efdræ 6. V.11. Tollatur lignum
de domo eius, erigatur, con configatur in eo . Sic in follam cecidit
miſer quam Mardochæo pararet, Neque enim lex iuftior vlla
eft, Quàm necis artifices arte perire ſua: vt ait Sulmonius & Clau- Sulmonius
dianus, & confirmant exeinplis Trafij & Perilli, quoruin ille à 1.c.de Arte.
Bufiride primus in ferali ara excarnificari, iſte à Phalaride Claudian, l.in
с primus in candenri ſuo tauro mugire iuflus eft.Tertium addit Eutrop.i .
Paulin.in vita
S.Paulinus de Euchyınio, qui eodem carpento , quo Epiſco- S.Anabroſ,
puin decreuerat auehere , ipſe in exilium abreptus & deue
Etus fuit . Erat porrò apud Perfas in more , vt , cum quis cri
minis alicuius reus agebatur , bona illius facta omnia fimul
& inala conferrentur, tette Herodoto & Diodoro & fi qui- Herod. 1.9.
dein præponderarent bona liberari jubebatur , vt Sandaci & Diod.ſup .
Tribazo accidit : fin mala, plecti debebat, vt Amani hîc fa
ctum , cuius ſcelera multis millibus præponderabant. Sed an
talis circa ipſum comparatio inſtituta fuerit , non auſiin
affirinare .
CAPVT VIII.
Suffecto Mardocheo in locum Amanis , Esther à rege poſtulas do in
petrat ut ferales Amanis littera de ingulandis vbique Iudais ir
ritentur, & noua in ipſos Iudæorum hoftes confcribantur. Vnde ma
xima vbique latitia.
Y... Edit rex Eſther regina domum Aman , ] non vacuam
Dadiliaur inanem , fed omnibus Amanis facultatibus, om
ni ſupellectili,omni initrumento inftrućtam , fimulque omnes
rat,provt Lxx.explicant & Iofephus.Porrò hanc donationem
V.feq. transfert Étther in Mardochæun.
Et Mardochausingreſſus eſt ante faciem regis, ] id eft, ad inti
mam regis conſuetudinein familiaritatemque admiffus eft,
Hoc enim elt yidere faciem regis . Er eadein metaphora di
cuntur Angeli ſemper videre faciem Patris cæleftis,Matth.18.v .
ibidein explicat Maldonatus.
y.2 . Tulitque rex annulum ,quem ab Aman recipi infferat, de tra
didit Mardocheo ,] Symbolum hoc erat dignitatis Amanis jam
tranſlatæ in Mardochæuin . Vnde & veitibus regiis, & coro
na aurea decoratusdicicur , verf.is. & princepspalutý vocatur
c.9.v.4. & fecundusà rege C.IO. V.3 . Vbi lxx . dicunt , Mar
dochæuin ſucceſſifſe regi, nempe ve vicarium : & Ioſephus , fi
mul , cum rege guvernaſſe imperium , Ad tantam verò dignitatem
voluit Deus euchi Mardochaum ,inquit S.Hieronym.vt ficut olim Hieron. in 3 .
in Ioſepho , Geneſis 41. recens in Daniele c.2.fic iam in Mar. Dan.fub fin .
dochao haberentcaptiui eo exules Iudæi fotaria , videntes hominem
gentis fua , nunc Agyptiorum effe principem , nunc Chaldeorum ,
nunc Perfaruin.
¥.5 . Veteres Aman littera.] Inuidiofum fuiffet vocare reçus
ligterminam illæ erant more Perſico irrenuabilus , vt infinua
tur
 Caput IX . quib & X.
tur hic v.8. & expreſse. Affirmatur c.1. V.19. & exemplis do mod ò, us id Mardochæus d & Eſther primò, dein 165 deto - dvijla
Diod.l.14.vbi cet Diodorus. Quare Eſther ferales illas , quas abolitas vo ta Synagoga præſcripſit : fed ab omnibus quoque Gentili
de Charidc. lebat ,non regis , led Amanis litteras vocat , vt, cùm illas re- A bus, qui ſub imperio regis Darij per omnes 127. Prouincias
g9o.& c. uocaret rex,non ſuum , fed Amanis edi& um reuocaffe videa degebant: nam ommibus ſub poena capitis id iniunxit idein
tur.Et ita affirinat ipſe rex cap . 16.7.17. Milfæ ergo
uæ litteræ . ſunt no rex publico ſuo refcripto c.16. V.22 . & 24 . Monencdenique
V.9 . Etiam Iudæis prout legere poterant. ]Nempe, fingularum V.30 &. VtMardo
Elther omneschæus
haberent Iudæo
pacems., & fuſciperent veritatem . ) He
litterarum regiarum , quæ ad præſides & præfectos ſingula braicè , precati ſunt eis pacem , id elt falutem & profperitatein
rum prouinciaruin mittebantur lingua cuique prouinciæ pro hortantes ad veritatem , id eft , fidelitatem & conſtanciain in
pria , exemplar vnum lingua Hebraicâ inittebatur ad Iu ſeruandisproiniſſis de felto phurim ſeu Sortium quotannis ce
dæos ibidein degentes , vr ſcirent quis illis contineretur. lebrando.
Quin &
W.11. Imperauit rex , vt veredarij ſeu curſores , qui litteras pe V.31 ,more illi ſuſce
. Etalior um fefto obſer
peruntrum præı nittieiun
uanda clamo
ebatinur fole ] Nem
res.feſto
mni ieiu
regias quaquauerſuin deferebant,prinò & ante omnia comie nium . Quòd fi 13.menſis Adar inſtitutun fuit , à Iuda Ma
nirent Iudæos per ſingulas ciuitates , ) nec niſi cum illorun ſcitu chabæo poſteà antiquatum fateamur oportet : nam is, vt pa
ac placito traderent litterasmagiftratibus:vt fic nullus igno tec ex 2.Machab.vlt. v.37 . die illa 13. feftum aliud indixit,
rantiæ locus eſſe poſſet , cùm pofcentibus poftea Iudæis
nobiliffimam victoriam de Nicanore cunccolli
opem militarem ad obruendos delendoſquehoites fuos , ipfi ob
ſto verò diei ieiunium non conu eniebat , vt obtentam gitur exFea 2.
fortè diffimularent ſibi tale quid à rege præfcriptum fuille . Efdræ 8.v.1o . Porrò ieiunio publico coniungi folebantpu
Addunthîc lxx.& Latinis infrà c. 16.verf.19 . Iudæis inſuper
bagi jalan regio edicto conceffum , vt ſuis ipſi legibus vbique viuerent, blicæ quoque preces, quæ hic clamores vocantur,quòd clament
pl. Quod vnicè ſemper optarunt Iudæi, & ab omnibus aliarum ad Deum
tes fletus,. eiula tus & prof
Sed huic clamectò
oresmax cæluquad
in imè rabaolim
m , quos nt,obante inge n
ſui
Iol.1,11.12 quoq ue
natiſunt, gent ium
inqui regi
Iole bus
phus vbic umqu e dege rent, obti nere co libe rati onem Iudæ i prof uder ant. Sole nt verò etia mnum ,hoc
t .
16.19. Anzia. tempore Iudæiinagnum in ſuis Synagogishoc felto , dum
cole B Amanishiftoria prælegitur, ftrepitum excitare,malleolis &
uce la pugnis ſcanna & pulpita ferientes , inſcriptumque Almanis
-.. CA PV T IX .
Iudæor cedi preſtit uerant nomen eradentes, vt notat AntoniusMargarita , & Grego- Ant.Marg.l.
Iudai hoftes ſuos eodem ,quem ipfi um , die rius Tolofas. Vnde forſan ille mos Chriftianorum , vt, dum
parſim trucidanı , decem filios Aman è patibulis ſuſpendunt.Et redem de Ritib . (ud,
i ptionis noftræ meinoria , & Chrifti cruciatus Greg. Tolor,
dies phurim , ſeu fortium , 14.0 15.menfis duodecim Adarper nisrepetuntur, ftrepitus aliquis in Eccleſia,polt eas quæ quotan
Te Syntag. 1.2 .
petuoſolemnes egofeſtiuos eſſe iuvent. nebrofæ dicuntur , Matutinas excitetur. Denique ſolebant C.16.n.Je
olim Iudæi,in memo riam crucifixi Amanis,crucein ligneain ,
* .10. P.Radas de fubftantiis eorum tangere noluerunt: 2 neque contumeliæ caufa, in Ambarualibus quibusdam publicè præ
poteltas vbique facta ellet Iudæis fpolia hoftium diripiendi, exurer ferre, eeand
, tefteemquS. Athan
epofteaafio, vt & effigi
: fed Amani
quiaempleriq s , flamin
ue ficta illa is
c.8. v.11. Neinpe , palàm facere voluerunt , fe non opes , fed CO S.Athan, in
terén folam vitain & incol umitatem optare. Et ne dici poffet, pro meedia , ſanctiffimam Chrifti paflionein irridebant , ab illis Synop.Cod .
pter fortunas fuas aliquem innocentem iugulatum fuiſſe ritibus
der Honorium & Theodoſium Imperatorem ſuperſe- Calicolis i.
perfunt.
e iuffi
prudenter ab omnium fortunis fibi temperarunt. Ah ,
quàın Indais ,
Tæpe Chriſtianosmilites, adeóque & iplos duces , præda ni
milim excæcat !
1.13. Et decem filij Aman in patibulis ſuſpendantur .] Nempe CAP VT X.
iugulati fuerant hoc ipſo die , & veriſimiliter in publico Maieſtas , dignitas , gloria Mardochei: & explicatio fomnij eiufdem
theatro : atque ita cædes hoftium Iudæorum ab Amanis fi de rebus in Perſide obuenturis genti Indaica tum aduerſis , tum
liis, tanquain primitiis coeperat , qui ad eum vſque diem , profperis.
per nouein circiter menſes in carcere & vinculis detenti
74 fuerant. 8. I. Mnem terram o cun & asinſulas, ) ſupple, imperio ſuo
Dices C.16. verf.18.in litteris quibus iubentur omnes pro- C cauſa Odlubi Dubieum
, incert ctas
.Niſiquòd vtique nouis
, tributis diuina grauauvideat
prouidentia it. Qua de
ur hac
uinciarum omnium præſides auxilio ludæis eſſe, ad cæden via punire voluiſſe iltas prouincias , quæ paulò antè nimis
dos condicta die ſuoshoftes,dicit rex , Amanem & omnem co auidè inhiarant facultatibus & fanguini miferoruin lu
gnationem eius ante portas Suſan pendere in patibulis. Atqui litte dæoruin .
ols ræ iftæ miſſæ ſunt nono inenie ante promiſcuam hanc cæ . 3. Loquens en quead pacem feminis ſui pertinerent, ] id eft,
dem , vt dicitur c.8. v.9. Quomodo ergo ad tempus promiſ Mardochæus erat ſtudens commodis & quieci populi ſui lu
cuæ huius cædis adſeruatos dicimus decem filios Aman ? daici. Plura degeltis Mardochæi & Eſther non habemus in
Reſpondeo , Quia ibi per cognarionem Amanis , non filij, fed hiſtoriis , quæ quidem extent : fed remittit nos Scriptura ad
cognati & alijſiniles propinqui intelliguntur. Nam etiain AnnalesMedorum & Perfarum . Benjaminius dicit ,vtrunque
filij in patibulis tunc fufpenfi fuiffent,hocipforum filiorum ſepultuin fuille in principeyrbe Medorum Hamda magna , in itinerar Benjamin . in
io
nomen , ad rei exaggera tionem expreffum fuiſſet. Iam verò qua Ifraëlitarum ſuo tempore fuerintmillia circiter quinqua- Prol.Geogr., 1.5.cap.20,&
voluerunt Iudæis filios tyranni tantiſper in vinculis detine ginta. Et forſan à Mardochaonornen ſumpfit illa regio, qux in- alia tab 4.
re,vt poftmodum maiori pompa,ab illis tanquam priinitiis,ve ter Babyloniam & Sinum Perſicum iacet Mardochan , vet , vi
dixi, publicæ cædis initium fieret . Atque ita factum conttac in Græco Ptolemæitextu eít , vopdrexíu .
ex hoc loco. Poftridie tamen quàm iugulati effent, cadaue V.4. Dixitque Mardocheus , cùm apud fe expenderettragee
ra trucidatorum patibulis affixa ſunt , partim ad maiorem diæ Amanis cacattrophen .
contumeliam , partim ad ſeueriùs longiuſque duraturum 9.6 . Parmus fons, Eſther eft, ] cuius aquis ingens ab Amane
exemplum .
excitatum incendium , reftinguendun , cum lachrymis Nu
¥ .16. Pro animabus fuis, id eft pro vita ſua,à paratishoftiuin men propitiandum ,cuiusopera,ſtudio & induſtria tot aduer
ſeu infidiis , ſeu violentia in poiterum vindicanda , atque in fariorum myriades , e quaſi amne & torrente deinergendæ , -0.9.0.16 .
euro locanda , fteterunt Iudei, ] & fortiter conſtanterque ege penituique obruendæ eflent. Ethic idein fons, qui antè erat
runt,occidendo à quibus ſibi iure metuere poterant.
in f tenebris , id eft, in maximisærumnis ,mox in lucidum folem- f 6.15.v.8.
4:27. Quaqueſuſtinuerunt Iudæi ab Amane eiufque com- D que conuerfus eft, ] Eit hendyadis , pro inlucidum ſolem , ſeu in
plicibus: que deinceps immutata funt , verſa ſorte in ipſo maxinam lætitiam felicitateinque conuerſus eft , cùm nempe
ruminet hoftiuin capita : ſupple, continentur hoc volumine. In Iudæifuos fub pedibus hoftes habuerunc.
quorum gratam meinoriam lege perpetua ſuſceperunt Iudaiſu V.7 .Duo dracones , ego ſum & Aman . Draco enim iam anti
per le or femen fuum , id elt , obitrinxerunt fe cum fuo nomine , quo hieroglyphycum ſymbolum elt cuin regum ,cum militiæ
tum filiorum & pofterorum , iinò & omnium profelytorum , præfectorum ,tefte Pierio.Etnoininatim apud Perlas,ferocio- Pierius in
ſeu quireligioni Iudaice voluerint copulari horum , inquam , om res , & instructioresmilitesdraconum noinine appellabantur, Hierogl.15.
nium nomine ſuſceperunt feftum hoc fortium deinceps celebra vt ait Lucianus. Quæ in Ainanem & Mardochæum optiine Lucian. l.de
requotannis neque vlli licet duos hos dies abſque ſolemnitate tran quadrant. conf.bift,
figere Non quod finguli tenerentur vtrumque diem ſolem 9.10.Duas,ſeu duplicis generis, fortes conftituivoluit Deus,
aHier.ag: nem habere ; ſed ex duobusfinguli a vnum : nam qui Sufis
11.18, vnam populiDei,id eft,Iudæoruin : alteram cunctarum gentium ,
in vrberegia degebant , quia non vacarant à cæde hoftiuin , inimicarum & hoftium Iudæis . Et venit vtraquefors , id eft,
niſi quindecim diemenſis Adar, ipſum illum diem b babe vtriuſque partis fars incidit, in vnum eundemque diem ex il
49.174 bantfeſtum :reliqui,quia vno die citiùs à cæde abltinuerant, lo iam tempore, iinò ab æterno , ftatutum coram Deo, feu à diuina
Yno quoque die citiùs,nempe decimo quarto c eiuſdem men prouidentia , nempe in 13. diein diem g menſis duodecimi Adar. 86.9, V.5.
fis,idem feftum celebrabant.Vnde yniuerfim dicebantur Iu Sed venit hic dies infeftus & exitialis vniuerfis gentibus:lætus
dæiduos illos dies celebrare , quia vnum idemque feftum verò & feftus populo Dei, quia recordatus eft Dominis ac mifertus
vtroque die non in eodem , ſed variis in locis celebrabant. eft hæreditatis fue', ve vidimuscap.præced . Hæc elt fomnijin
Quos duos dies ſcriptura ,ſeu epiſtola per Mardochæum primò terpretatio , quam Mardochæus tum demum plenè affecurus
confcripta, fed poftea per capita Synagogæ confirmata ce
1

eft,quando ipfo reruin euentu , & euidentia facti , quid fibi

lebrandos teftatur,feu conteftatur & præcipit , & tempora cer vellet,perſenge. Ipfum verò fomnium narratur c.feq.
ta , per legem publicain decreta , ita expetunt, non à Iydris
CAPVT
 Commentarius in
166
CAPVT X I.
Sommium Mardochei. Quod fecundùm ordinem temporis deberet pri
mo loco huius libri Eſther poni : vt ponunt LXX. Romana.
Egnantibus Ptolemæo do Cleopatra. ] Reges omnes
VI.
mine vocabantur Piolemai, & reginæ omnes Cleopatra, vt ali
a In Chron. bi dixi. a Vnde non poteft ex his nominibus aliud colligi,
4.39:in Prol. quam poft tempora Alexandri Magni hanc epiſtolam lero
Lagi & Epi- ſolymis in Ægyptum delatam fuille. Crediderim tamen id
phane. accidiffe tempore Ptolemai Philometoris, Sexti àmorre Alexan
dri Magni, regis Agypti.Nam is extremè fauebat & addi
Jofol.2.cont. &tus erat Iudæis ; imò , fi Ioſepho credimus, omne regnuin
Apinen . ſuum commiſit Iudæis adminiſtrandum :totius quoquemili
tiæ ſuæ duces fecit Oniain & Dofithæuin ludæos. Sed an
hic Dofithæus idem fit cum illo ſacerdote , qui hîc dicitur
hanc epistolam attulille, non auſim affirmare . Nam etiam ſa
cerdotes rem bellicam adminiftraffe , certiſſimum eft tum ex
Banai,1.Paral.27. v.5. tum ex Mathia,eiuſque filiis Iuda, Io
natha,Simone, & aliis Machabæis ; 1.Machab.2.& feq.
Epiſtolam phur m ,] id eſt ſortium ,quia continebat hiftoriam ,
Elheris , quæ à cataſtrophe feralium fortium , ſubinde hiſtoria c Dominicæ 2.Quadragefinæ ,& in Miſſa contra Paganos, &
fortium , vel liber ſortium vocari ſolebat. Porrò hanc hiſtoriam B Dominica 21. PoftPentecosten.Vnde conftat,etiam has par
dicitur hic Lyſimachus Ptolemai,non regis,fed facerdotis ante
di&ti,filius,ex Hebræo, vel Chaldæo interpretatus eſſe,ſeu con
uerrille in Græcum .
V.2. Anno fecundo, regnante Artaxerxemaximo,] id eft Dario
Hyftaſpis,vtdixi c.1. v.1. Erat is idem annus, quo idem Da
tius poteftatein fecit Iudæis templum Ierofolymis inftauran
di,quod ante conceſferat Cyrus,ſed inhibuerat Cambyſes, 1.
Efdræ 4. & c .
Mardochaus filius Cis. Vide c.2.Eſther verf.5. Detribu Benja
min,] Ibidicebatur elle deſtirpe lemini. E quibus duobus locis
patet , lemini idem prorſus effe quod Benjamin. Decætero
fomnium quod hîc narratMardochæus, iam ipſemet expo
fuit cap.præced .
9.12 . Cogitabat eg fixum habebat in animoſcire,ſeu reſciſcere,
quid fignificaret fomnium .] Sciebat à Deo fibiimmanillum quidni
ad ſeriain eius intelligentiam attenderet ; Vide de fomniis
quæ dixi Gen.4o . & S.Thomam , Caietanum , Rupertum &
S.Th.2.2.9.95 Pereriun . Porrò Mardochæusetſi folicitus fuerit defomnij
2.6. & Caict. ſuiſignifi catione , non videtur tamen,vt dixi in fine cap.1o .
ib. Rup.l.g.de priùsquid fibivellet reſciuiffe ,quàm ipfo rerum exitu & ex
Via .ca. Pcr.
totis 7. 49. in perientia id didicerit. Semper tamen memoria illud tenebat,
c . 1.Danici.
ne eiuſdem animare folebat ; nominatim verò , inquit Ioſe
Gor.1.2.0.1. phus Gorionides,cùm Aman Mardoch do tam infenfus eſſet,ait ad
ſuā Eſther :Impletur fomnii quod narrauitibi in diebus sunčtutes tua .
CAP v T X II.
Mardoch aus detegit regi inſidias ipſe ſtructas per eunuchos. Nempe
fufius explicatur quod c.2 . V.2 1. deſcriptum fuit.
V.I. Agatha Thara.] Cap.2. vocantur Bagathan Tha
res. > Curtius & Diodorus :de Alexandra Hyrcanifilia,focru He Diod. I.
ligere licet ex officio ianitorun templi, quod expolui, 1. Pa
ral.26.v.12 .Mardochæus ſtructas infidias.
4.2. Nuntiauit regi, ]non per fe immediatè , fed per Ethe
rem fuam iam reginam ,vtdicitur c.2 .V.22.
9.6 . Aman porrò Bugaus vocatur, ) pro Agagaus (vt eft in
Hebræo & Latino ſuprà c.3. v.1.) Nam Græci lubinde vſur
Hieron. de pantbeth pro gamma,tefte S.Hieron.Et caufa cur ita hic fece
Lucis Hebr. rinc Græci fuiffe videtur, quòd vellentalludere ad mores fu
perbos Amanis:nam Bugaus fignificarmagnum iactatorem ,
compoſito verbo ex bou, quod Græcis auxe in affert , (a bous,
q.d.bortismagnitudine, & gaio,idett glorior , iacio.
Voluit nocere Alardochao deo populo eius,feu ludæis omnibus, vt D aliorum
dicitur c.3. V.6. pro duobus eunuchis , ] Quid his cum Amane
commune fuerit dixiin fine c.2 .
Ec diripuerunt,& c.]. Hieron.monet,poftea verba,ſcilicet:
6 bona eorum diriperent,quæ ſunc in c.3.v.13.collocatam fuiſſe
in Vulgata Græcorum ley exx. Interpretum editione, epiko-
lam regis qua Iudæi vnâ omnes die iugulari iubebantur; quæ
epiltola hic c.ſeq.recitatur.Etde facto eam ibidem pofitam
videbis in Græcis codicibusqui nunc extant. Citat eandein
spiltolain Ioſephus quam ex ixx . Interpretibus deprompfit,
verbis quidein à noftra Vulgata nonnihil diffidentem , ſed
fenfu concordantem .
CAP v T XII I.
Txemplar epiftola regia , quam mifit Aman ad principes praſides Gorionides clariùs exponit : Ecceipſi hoftes noitri , Aman &
ommium prouinciarum fuper cede excidio Iudeorum . Inferi de
beret c.3.poft v.13.Oratio verò Mardochæi pro Iudæorum libera
sione, ponenda eft poft c.14.
Itam ſilentio,id eft quietè,tranſigentes,] procul ab omnis
*.2. V hive feipzetu bielorum ecur braun
Lib . Eſther.
7.5. Deleantur quartadecima die duodecimimenfis Adar. ) İca
habent etiam 1xx . & Ioſephus.
A Dices , Çap.3. V.13. præſcribitur huic cædi Iudæorum de
cimatertia dies illius menfis : & ita habet ibidem etiam He
bræus & Græcus textus.Reſpondeo , lubebatur inchoari cæ
desdie decimatertia,ſed conſummari die 14. Patet ex ſtrage &
cæde Perſarum , quam ediderunt Iudæieadem illa die , feu
diebus , quas Aman antè pro cæde Iudæorun deſignarat:
Nam vt dicitur c.9 . V.17.Dies decimus tertius primus apud omnes
interfectionisfuit & quartadecima die cadere defierunt, nempe qui
plures quos occiſos vellent , non habebant : nam qui in Su
ſan vrbe regia degebant, etiam decimoquarto die in cæde verja
ti ſunt, do trecentos hottiuin occiderunt , vt ibidem dicitur
verf.is. & 19.
V.7 . Porrò hancorationein Mardochæi dicit S. Hieron .
non haberi in Hebraico , ſcilicet quo ipſe vtebatur exemplaries
apud nullum penitus interpretum reperiri , putà Symmachum ,
Aquilam , Theodotionem & fimiles. Nam apud iXX. Inter
pretes repertam fuiffe ipſemet hic affirmat, cuin ait, fe eain in
Vulgata editione ſcriptam reperiſſe; vbi legitur in finem c.4 .
Arqui L x x. Interpretum verfio eft ex Hebræo , vt omnibus
notillimum eft. Porrò hanc orationem Mardochæi iam ab
antiquo legit Eccleſia in facro Miſſæ officio feria quarta
ticulas, ex decreto SS. Concilij Tridentini pro facris ocano
nicis habendas effe,vtdixi initio huius libri.
V.13. Libenter veſtigia pedum Amanis deofculari paratus effem ,]
Ioſephus Gorionides profundam hanc Mardochæi humili
tatem fignificantius fic exprimit. Fuiſſem paratus, lingere cal
ceum quiin' eius ibus o puluerem quem ipfe calcaſſet. Alludere
videturad illud Ifaiæ 49. v.32. Vultu in terram demiſſo adora
bunt te, o puluerem pedum tuorum lingent.
Ý.14.Sed timui nehonorem Dei mei, id eft foli Deo debituin ,
putà transferrem ad hom nem .Nain Amanem fibidiuinum ho
norein popoſciſſe , ſuprà demonftraui c.3.V.2 Subdit Mar
dochæus.
V.16 . Nedeſpicias partem tuam , ] ſcilicet hæreditariam , id
elt populun Iſraëliticum , quem tibiquafi hæreditarium de
legalti ex omnibuspopulis totiusmundi.
CAP v T XIV .
Planefus Efther , so eiufdem oratio ad Deum Subiungitur in Greco
orationiMardochai, poft c.4 .
Nempe in quali fuit etiam laddus Pontifex , cum
Alexander Magnus infetto agmine peteret Ieroſolyınam ,
telte Iofepho . Itein Onias, z.Mach .3. adeóque & Chriſtus Ioſeph.l
Antiqc.
iple in horto .
W.2 . Corpus ſuum humilianit, ] nempe ieiuniis , vt Notter ex
plicat ; quod in Græco non exprimitur, fed includitur: quia
Tudæi fua ieiunia vocare folentthaanin , id efthumiliationes. Ec ‫נענין‬
ieiunium Eſther, quod celebrare confueuerunt 13. die Adar,
vocat thaanith Eſther. Crinium laceratione teftabanturoliin in- nisys
gentem animi luctum . Vt de nobilibus inatronis teltatur Curtius 70D
rodis , & Salome forore eiuſdein Herodis , narrat Ioſephus: lol.1.15.
& de ſeipſo Eſdras lib.i. cap.9. & de aliis pluribus Adria- Adr. & 1.16.
ſur
pus Iunius.
V.3. Adiuua meſolitariam ,] id eft , vt fequitur , omniope & Gorion.
Coma,
auxilio huinano deftitutam .Gorionides fic loquentem facit:
Ego fola hic habito :Sola ego in domo regis , abſque pasre abſque
matrefum . Sicuti pupilla paupercula ,qua oftiatim mendicat , Ita ego
mendicomiſerationes tuas feneſtratim feu ex vna feneftra yadens
ad aliain . Solent enim Iudæi feriò oraturi, loca ſuperiora &
feneftras captare , è quibuspatentior proſpectus in cælum ;
exemplo Iudith cap.8. verf.si & Danielis cap.6. verſ. 10. &
4.4.Periculum meum (ita etiam Lxx.Gorjonides habet,anima
ſeu vita meamanibusmeis eft,] id elt, præſtò & in promptu eft,
id quod manuiimpoſituin quis habet. Vndeeadein phrafi ſi
gnificari ſolet etiam præſentiilimum perdendæ rei periculum ;
quia quod manui fuperimponitur, caſui vel profufioni ex
pofitum eft. Sic Pfal.118 . v.109. Animaſeu vita men in manie
busmeis, quafi iamiain profundenda & 1.Reg.19.v.5.Animam
fuam poſuit in manu (ua.
.7. Coluimusdeos eorum .] Non loquitur de fe,vel de popu
lo qui jam in Perfide velChaldæa erant : nam iſti nunquain
legunturcoluiſſe deos alienos: ſed ſcelera parentum & ina
iorum ſuorum confitentur, quiſua idololatria cauſam dede
runt Babylonicæ captiuitati : ita Gorionides. Gorion
. 8. Roburmanunin ſuarum , idolorum potentie deputantes,]
complices, non dicunt ,te , ô Deus , nos in ſuasmanustradidiffe:
Sed idolisſuis id acceptum ferunt.
.9.Vibintas :ua promiſſa Deuteronomij 7. & alibi ,mutare,
ſeu inuertere. delere hæreditatem tuam ,quam ibidein promi
ſilti te perpetuò conſeruaturam ,& claudere,Græcè delere, ora
haudantium te : Aigue extinguere gloriam Templi es altaris tui,]
quod
 Caput XV. & XVI. 167
quod recens iam inftautatum erat Ierofolymis indulto hujus
eiufdem Darij Hyſtaſpis , mariti Eſtheræ ; vt dicitur 1. CAP v T XVI.
Efdræ 6 . A Exemplar epiftola Darj Hyftaſpis , qua reuocat ferale refcriptum
V.11. Netradas Domine fceptrum tuum his quinon ſunt,] id eſt Amanis : iubetque vice verfa,à Indais quoſcumque hoſtes ipſorumi
idolis, vt dixi q.d. Ne permittas tantam dæmonibus adſcribi occidi,co diem iftum toto imperio ſuo feftum deinceps haberi.
potentiam . I diuerſa Lubeamus , antiquantes prius Amanis decre
9.12. Rex deorum . ] Id eft regum , iudicum , princi
pum omnium , qui etiam Ioan . 10. & Pfalm . 81. Dij vo animinoftri venit leuitate , ) neque hoc repugnat antiq > uæ Per
cantur.
Farum e Medorum conſuetudini, quia hæc folùm iubet irre
1.23. Tribue fermonem compoſitum in ore meo ( 1Xx. benè con uocabilia effe decreta , quæ ſurreptitia non ſunt , vel fraude
cinnéque tonitructuin ) in confpe&tu leonis. ] Sic vocat regem exorta, fed fano ſinceroque confilio conitituta.
Afluerum , in eiusanimofitatem & feritatem . Quam eandem 10. Aman gente Macedo, alienus à Perſarum ſanguine.]Nami
ob cauſam S. Paulus etiam Neronem vocat leonem 2.ad Ti licèt ipfe forſan in Perſide'natus eſſer camen parentes con
moth.4 . Gorionides facit Eſtheram hic trementem quaſi ca ftabat eſſe alienigenas , & ex Macedonia aduenifle , vt dixi
pellam ante leonem . initi o c.3 . ſuprà.
7.16 . Turcis neceſſitatem meam , quâ nempe cogor mere .:12 .Vtregno priuarenos niteretur ſpiritu , ) id est vita. De
gio more ornare', quod alioquinollem : quod abominer fix quo dixiin fine c.2 :
gnum ſuperbia esa gloria mea , ] id eft , regium diadema feu B 1.14. Vt interfectos Mardochæo , Ethere , & omnibus Iu
cidarim .
In diebus oftentationismee , cum publicèmihi prodeun dæis ,inſidia
fidis præſid iariis orbato folitud
returnoftre commini,]
odiù eft,mihiſtruer
idsinfidias tam et,ex
caris throa
, tam
dum , vel coram rege comparendum eft : neque enim por no regio & vita exturbaret.
to illud diebus filentijmei ; id eft, cùm domi quieſco , à publi Etregnum Perſarum transferret in Mazedonas. ] Ita etiam ha
co ſeiuncta .
bent i xx. Sed vnde regi Dario hic de Macedonibusmetus ?
An non pluſculum videtur ſuſpicionibus fuis indulgere , &
veriſimilia potiùs, quàm certā teſtaráque ſcribere ? Reſpon
CAPVT XV. deo,Certa teſtataque fuille nemo negare poterit, quiquæ ſu
Mandante Mardochao Eſther cum vita ſua periculo ingredi prà de
fine eunucho
dicta ſunt :rum Amanis
quæque perfamil
fuipenſo iarium
Amane inſidiis
, ex , c. 2.in
chartisdomi
tur ad regem , ut di&tum eſtcap. s. verf. 1. do 2. fed hic , fo eius repercis, ſecreriſque eiuſdem confiliis per complices de
‫مسی‬

fiùs enarratur .
** VEEſtimenta ornatusfuivocat hic,non quibus ad ſplen- C ſe folum regem ,licèt iam ad Deum conuerſun,vt conſtat ex
L
dorem ,ſed ad moërorein , & adDei cultum ornata
fuerat Eſther. Græcè vocantur veſtimenta luctus.
V.8. Animum nimio timore contrattum habebat Eſther
Primò », propter ingens periculum cum fibi cum Iudæis om
nibus impendens , caſu quo non fuccederet quod tentatum
ibat. Secundò , propter ancipitem dubiumque rei euentum .
Tertiò , propter regis Affueriin throno ſuo, tanto cun ſplen
dore & apparatu maieftatem : nam ve v.y.dicitur, trat terribi
lisafpeétu. Quartò , propter fubitam ingentemque regis iram
ac furorem ,quem ſubintrante regina iudicabat toto vulcu, ocu
lisardentibus ipfam profequens , vthabetur v.1o . & dixi c.si
Verf.2. Pucabat enim ad luæ maieltatis contemptum ſpectare,
quòd regina tam liberè accederetnon vocata.Sed iram regis D Darium Hyltaſpis quarto ante mortem anno pugnam illam
compeſcuit mox Deus.
.12.Noli metuere ego fum frater tuus, ] Blandientis vox eſt,
& intimz amicitiæ ac familiaritatis. Et folentconiuges ita
pblog fibimutuoblandiri: & fponfus Cantic . 4. ſponſam ſæpè foro
rem fuam vocat.
C!
8.13.Lex,ne quis non vocatusadmeveniant, non eft prote
conftituea,quæ regnum totum communemecum kabes, & non
DI minùs tua lex eſt,quàm mea : vnde tu illa lege non obftrin
geris,multóqueminùspoena legis teneris . Sed ſolùm pro om
nibus fubditis noftris,haclex conſtituta eft:
07
9,16.Vide tedomine quaſi Angelum Dei,] id eſt Angelicama
ieftate, fplendore ,terrore. Et credibile elt, id dixiffe ex pa
roemia ſeu fimilitudine non folis Hebræis ,fed & Perſis,aliif
Lifa
que gentibus vfitata. Vt colligere poffumus ex tan frequenti
Angelorum mentione , quam faciebant Hebræi etiam cùm
4.Reg.19. loquerentur Gentilibus : v.g.Dauid cum Achis a rege Geth
Philifthæo .
Et quidem de Perſis narrat Cedrenus , in admirabili illa
Cofdroa regis Perſarum ab Heraclio deuicti fphæra Angelos
fuiſſe,quiregem circumftabant:tainen Gentiliserat Cefdroas,
conſtat,non ignotos fuiffe Angelos Perfis,etfiGencili
VndeReliqua
bus. vide fupra C.5.
gracias agerent,tefte Plutarcho, & aliis.
tectis,regi innotuerunt, animoexpenderit : ſinulque cogita
rit,litterarum harum auctorem qui id diſertè affirmat,non ef
verf.16 . fed ipfam quoque Ettherem & Mardochæum , id est
mendaci
maſſent, jnificertò veritatis
hoftes, &compert um amantes quinunquam
habuiſſe; nt. id affir,
Sed quis, obſecro
metusſub Dario Hyttaſpisde regno ad Macedonas transfe
tendo,cuin hi ſub tempora demum Philippi patris Alexandri
Magni clareſcere,viribuſque inualeſcere coeperint :Reſpon
deo,falli egregiè qui fic ſentiunt :nam Græcos,quorum pars
non minima erantMacedones,iam cum à teinporeDarij Hy
ftaſpismetuendos fuiſſe Perfis,déque iiſdem valdèmalê me
ritos; teftis eft Herodotus. Et luftinus ait Darium hunc bel- Herod.).
lum cum Athenienſibus geliſle , in quo iam tum emicuit in Luſtin.1.2.
duſtria & gloria Themiſtoclis adoleſcentis. Et quis neſcic,
apud Marathonem pugnaſſe Græcis Romaniſque hiſtoriis ce
leberrimam ?de qua vide Sulpitium ,& alios. Denique Dio- Sulpolat.hift:
dorus Siculus ſcribit, Xerxem olympiade 75.mouiffe arma contra
Gracos,non iam recens, fed ab antiquo , imòperpetuosinfeftiffi
moſque Perfici nomini hoftes : additque, patrem Xerxis, nempe
Darium Hyltaſpis , magnam materiam ad claffis aduerſusGrecos
inftruétionem preparaſſe,& filio reliquiſſe. Ex quibus clariſſime
patec,Dario Hyftaſpisiuremerito,fi de vllis certè de Græcis;
metuendú fuiffe.Iam verò ſi meruit transferendú imperiú ad
Græcos,idq; opera Amanis animoe gěte a Macedonis,quiſcri- a Học v.to.
prú ſibibipfi vindicare Itudebat,nonne pocuit iuftè affirmare, Hic v.13.
menté Ainanis fuiſſe,transferre ſceptrū Perſicum ad Macedonas & c.2.in fine.
Ý.18. Etomnis cognatio eiuspendet in patibulis. ] Hoc expoſui
6.9. V: 13. Notat Ammianus, leges apud Perſas iimpendioformi- Ammian.
datas fuiffe , per quas ob noxam vnius, omnis propinquitas periret, 1.23.
Sicut etiam de filiis Incaphernis narrat Herod.& dealijs luft. Herod.1.3 .
Iuft . l.10 :
V.22 . Inter cæteros feſtos dies, ] qualis,v g .Magophonias ſeu cæ
d'sMagorum ,quem diem idem hic Darius qui in locuin cæ
forum fuccellerat , æternuin iufferat feſtum eſſe,tefte Hero- Herod.l.g.
doto.Et familiare erat Gencilibus,certa tempora Nuinini di
care, quibus illud ob præltica beneficia publicè laudarent & Plurarch.int
Nicia .

L I BERIO B.
Tobiz 2.9.15.
luch.14.las.
4.V,11, Said . ER A M hanc effe hiſtoriam ,non autem parabolam vt quidam ludæi voluêre, patet ex Tobia, Eze
& c.io lob . chiele , & lacobo Apoftolo , qui eam vt hiſtoriam citant. Conſcripta fuit primum ab ipfomet lo
Mier. Prologo bo, vt vult S.Gregorius, AlbertusMagnus, Suidas & alij : & quidem lingua Syriaca , feu Arabi
in lob .
ca, vel Idumea :nam tefte S.Hieronymo, lyriſmis paſliın & arabiſmis infpergitur. Ex Syriaca ve
rò in Hebræam linguam conuertit eam Moyſes , fortè dum foceri ſui lethro oues paſceret in Madianitide. Vn 1
do Ofe de Moyſen ipſum auctorem libri faciunt Origenes , PhilippusPresbyter , Ifidorus, Abulenfis & quidem alij.
enorm bal. in Cauſa ſcribendi finalis fuit, vt oinnibus, & maximèHebræis ,ſub id tempus in Ægypto grauiter afflictis viuum
Prof
Poruplc..i23de . tidaretur
æ : dæmexempluin patientia , Graphicè enim hic depingitur duellam poenarann toleranciæ :naturæ &
Car.e.gi onis & viri iufti , vt pulchrè explicat S. Prolper & alij Patres in Catena Græcoru . Porrò præcigra
pua
m
toto libro quæſtio agitatur, an loli peccatores à Deo aduerfis affligantur in hac vita : an verò etiam pij & iulti,
quinil talemerderunt. Priorem partein & fallam tuentur amici lobi : & poſteriorem & verain iple S.Iob.Vn
de verba tum Dei,tu'n lobi,quæ Deus cap.vlt.probat, infallibilem habent veritatem Canonicæ Scripturæ :non
Eaucit.
item verba amicorum lobi, vt paflim patebit. Ita S.Gregorius, Auguſtinus , Chryſoſtomus & Polychronius in
Catena. Quiideircd dicunt , hos tres geffiffe typum hæreticorum Eccleſiam & pios impugnantium Allegoricè
Chrifti & cuiuflibet patientis victoria ac triumphus in reſurrectione adonbratur.
CAPVT
 rius
enta
168 Comm
CA PVT I.
lobi pietasinfignis, diuitia, & prolescommemorantur.Conuiuia vi
ciffim celebrant: lob pro ipfis facrificat Deo Satan impetrat ut lo= '
bum liberis dan opibusomnibus exuere liceat , Iob omnia patientif
some tolerat.
Thren.4.v.21. . I. N terra Hus,] Id eft , in Idumæa , vt habetur in
Threnis Ieremiæ . Fuit autem Hus filius Aram fi
lij Sem ,Geneſis 10. V.23. Hullitis verò velaufi
tis terra fita eft vltra Iordanem , inter montem Hermon &
Trachonitidem ; quæ poltea ceſiit in fortem dimidia tribni Ma
naſſe : vbietiamnuin viſitur pyramis ſepulchri S.lob , inquit
Adrichomius. Hinc Patrespaſſim nunc Idumeum , nunc Ara
bem vocant, prove terminos Idumae vel Arabia latiùs aut lon
giùs extendunt.
Nomine lob,] vel lobab : quod , ve S. Gregorius, Philippus
..
Presbyter & Chryſoſtomus Catena exponunt , ficat
vlulantem , vel eiulantein . In appendice libri lob , ( quam
Text.Grzc. habent Lxx. & Thcodotion & S. Ambrofius, Auguftinus,
in finelibri, Chryſoltomus, Polychronius.& alij SS.Patres in Catena, &
Bell.1.2. dc
verb . Dei c.4 . à Bellarmino citati palliin ve legitimum adinittunt, ) dicitur
Gen.36.V 10 Tob natusmatre Bofia , patre Zara vel Zareph Ifaac pronepote :
13:17. 33. nam Abraham genuit Iſaac : hic Eſau,hic Ranel, hic Zara, hic B
Hier. Or. in lob,Geneſis 36. Fuit ergo lob quintus ab Abrahamo. In eadem
Gen. Rupert: appendice additur :habitatie in Auſitide , in finibus Idumea ego
SAR3b29. Abrahe :& vt regem imperaſſe in Edom , poft Balac ſeu Bela,ve in
de Vita & Genelinoininatur. Ex quibuspatet , lob non ex Hus filio Na
morte SS. Pi. chor fratris Abraham ,Gen.2 2. V.21. oriundum effe, vt volunt
netia in c.v. quidam Hebræi, & cum his S.Hieronymus, Rupertus,Raba
Inb.
Hi er v.
. cp1.n.zi.
d . nus, Ifidorus & Liranus: ſed ex ipfomet Abrahamo, Ifaaco, com
Efau.Ita Origenes, Gregor.Volaterr. & alij quos citatnofter
Fuang. Avg. Pineda.Secundò
ſer.6 de Tem . patet, lob regem fuilfe, vt ipfemet ſat innuit
pore. Gregor. (.19. V.9. & alibi.Imòregem regum fuiſſe, probat Pineda v.3.
1.14.Moral. huius cap.vbidicitur, Erat vir ille magnus inter ommes Orienta
c.17 . les. Fuit idein ctiam facerdos; vt patet ex ſacrificio quod obru
lit v.s. Fuit & Propheta , inquit B.Hieronyın . Auguftinus &
Gregorius ;colligitur ex c.40. v.1. Denique Martyrem , iinò
Chryfoft.
mil. 25. adho-multis Martyribusmaiorem
citat Pineda vocat
& Salianus. Tertiò S. Chryfoft.
patet,vixiffe & alij
lobum quos:
ſub tein
185.de lau. pus habitationis Hebræorum in Ægypto. Ecquidem natum
dib.lob . ipſo anno quo lacob cuin ſuis in Ægyptun deſcendit: tri
gefimopoft anno vxorem duxiíſe Bolaram Arabillam ,ac ſub
iden tempus regnum adininiſtraſſe : feptuageſimo luctam
cun dæmone compleuiffe : denique anno vitæ Moyſis 75 . liter eft filius Nahath Gen.36. v.13. ( quod per craſin videtur
quinquennio ante egreſſum Hebræorum ex Ægypto vita С idem nomen effe cum Nshamach ) fratruelis Eliphazi. Vide
functum eíle , ex probatis auctoribus docui in Chronico,
cap.16 . & 17 .
Vir fimplex , ] id eſt, ſinplici & candidamente , onnis fal
fitatis, duplicitatis, fiinulationis & peccati experte. Ita vo
cem hanc yfurpat Cicero , & alij auctores.Hebraicè elt,per
fecius ; Græcè, verus,verirate non doctrinæ tantùm ,fed & vi
a Vide Paral. tæ ,ita S.Chryſoſtomus & alij Patres in Catena .
V.5. San tificabat eos, ] ett,iubebat ſanctificari a ſeu inun
24.4.15 dari & præparari ad fructus facrificijpercipiendos.
1. Eldrz 3. Ne fortè benedixerit Deo,]pro maledixerint, per antiphrafin ,
V.1. Aug.I. vt ait S. Auguftinus: vel per euphemiſmum : de quo in idio
cium c.menda
cont. 1o . .
tiſinis Hebraicis n.31. & 32. In Lxx. eft , ne mali quidpiam co
gitarint contra Deum ,id eft,peccatum aliquod admiſerint. He
bræis enim dicere velcogitare idem eft quod agere: ita Orige
nes , Bafilius , Polychronius , Olympiodorus , & alij in
Carena.
$ .6. Cum filij Dei,ſeu Angeli , aſſiſterent coram Domino.] non
parabolicè, vel per proſopopoeiam , quaſiſolum hic fignifi
cetur omni ſcientiam Dei , & machinaciones ſeu bonæ An
geloruin , ſeu malæ dæmonum ,vt volunt Origenes,Caietan . ærumnarum exordium & caufa ,' ve iam omittam peccatum
Emmanuel Sà,Mariana, & quidam alij :non etiam per ſolam
viſionem feu reuelationem Tcriptori huius libri factam , vt
vult Eufebius & Hugo: fed verè acrealiter. Fuit enim hoc o las
quafi iudicium , vtait Chaldæus, aut concilium magnum ,
fancti Angeli referebant Deo ſua miniſteria . In quo affuit om pe, vt non fint,autve careant aliquo ſuo ornamento. Neque
Satan , quafi lictor & ſatelles Dei , vilus à Deo & Angelis
non tamen viciffim videns ipſe Deum , fed folos Angelos,&
quaſi cæcus reſpectu Dei : lola locutione mentali cum Deo
& Angelis colloquens,hominéfque accufans, & ad poenam
depofcens. Ita fonant finpliciter verba Scripturæ : & ità ex
Athan . 9.8. in plicant Athanafius,Lactant.Salušan .Auguft.Nazianzenus.
S. Script. La VII. Nifiin faciem , ) id eft , palan iinpudenter in tua præ
Saluian . li. ſentia inaledicat tibi. Supple , Diſpaream velmenciar , ita
Gant...C.",
Anticimen . Chryfoftomus,Olympiodorus & alij in Catena ,
CA PVT II.
Satan permittente Deo, lobum peſſimis vlceribusmorbiſque excruciar. effe conftabat ex prædeliberato exordio , tqroque orationis
Vior maritum ride:,eiqueinſultas. Iob eius impietatem redarguit.
Tres amici lob ſolandi cauſa adcurrunt:fed magnitudine mali bræi,& Hæretici noftri volunt ) hic loquitur patientiflimus
perculfi,totoſepriduo illum affarinon audent.
9.3:
Taffligerent eum fruſtra,] id eft ,immerentem.Vel fru
V T O eft,abfque eo quòd fpe & intentione tua po
Atra,id
-
in Lib . Iob .
tiaris : ita Origenes , Olympiodorus, ſanctus Thomas.
7.4.Pellem pro pelle, id eft omnem pellen, id elt,omnesopes,
A quæ inde vocantur ſuppellex , eo quòd ſub pellibus afferuari ſo .
lerent. Sic Ioan.i.v.16.Gratiam pro grazia, id elt, omne genus
gratiarum Chaldæus hîc vertit; membrum promembro, feu om
nemembrum . Sed aptiùs, pellem , nempe alienam ,boum , ca
inelorum ,inancipiorum ,& etiain filiorum , libenter dabit quis
pro pelle propria : vt idem fit quod mox fequitur , Cun & a qua
habet homo,dabit pro anima ſua, ] ſeu pro vita & valetudine fal Hieron.'
ua. Similis phraſis eſt Exod.21.4.2 3. Origenes,Hieronymus, 34. Apol
Gregorius,Apollinaris, Liranus & alij. in Carci
V.7. Vicere peffimo, ) id elt, fodiſfimo funul & acutiffimis
doloribus referto.Chaldæus vertit, ſcabiem ,lepræ & elephan
tiaſi conjunctam ,inquit Chryſoſtomus & alij in Catena. Ar
thritide & podagra laboralle , confequenter etiam chiragra &
ilchiade, colligiturex c.16.v.8.& c.13.V.27. phthiriaſi ſeu pe
dicularimorbo ex c.30 . V.17. dyſenteria, ex c.16.7.14.maraſmo
ſeu totius corporismarcore ex ficcitate & febrihectica , ex
C.19.v.20. & c.30. v.16.incubo quoque, ex c.7 . V.4 . & 14. De
nique ex aliis locis coniectat Pineda;lobum laboraſſe etiam
lue venerea, angina,famecanina ,igne ſacro,cancro feu erilypela- ,
te per totum corpus, afthmate", & c.Neque dubiuinelt , cùm
Deus in hoc duello lobum in poteftate dæmonis pofuerit,
dæmonem ex innato odio & ſuperbia omnes quas viuens
ferre potuit ; in cum plagas immififfe. Addit Chryſoſtomus
cum S.Athanafio , lethales fuiſſe hosmorbos , & mortem il
laturos fuiffe, fi Deus eos ad cor,aliámve principem partem ,
proferpere perinifillet. Et conſequenter , Iobum Martyrein
vocat: ficut plerique Patres B.Virginem & S.loannem Mar
tyres faciunt.
V.8 .Sedens in ſterquilinio,]nempe extra ciuitatem ,eò quòd ele
phantiacus effet, ideóque ſeiunctus à folio ſuo & palatio re
gali, & à cætu hominum ,inquiunt Apollinaris,Polychronius
& alij. In quo typusChriſti fuit , vulneribuspleni, extra yr
bem in Caluaria crucifixi.
V.9. Benedic Deo,& morere,] Sarcaſınus eft,q. d . nunc, ſerui
Deo , benedic & lauda Deum , tam tibi amicum , vt te iam
inorte perditurus fit.
.11.Tres amici lob .] Hireges vocantur, Tob.2.V.is. & hic
apud
cacur Lxx. & in appendice
Themanorum , deSancheorum
rex , Baldad qua c.s.v.1. vbi Eliphaz
tyrannus vo
, & Sophar
Mindorum rex . Porrò Eliphazimentio ficGeneſis 36. verf.4 . &
eius filij Themam , verf.11. Baldad ex nepotibus fuit Abraha ex
Cetura, cuius filius fuit Sue, Genel.25. 1.2. & 1.Paral.I. V.23.
Vnde Baldad dicitur Suites.Porrò Sophar Naamathites veriſimi
Chronicon noftrum c.46
Notat verò Origenes , Olympiodorus , Chryfoftomus & Origin
Gregorius,hoc amicos lob fuiſſe viros San &tos:vtpote fan &tif 1.Chryſo 3. 01
fini hominis amicos & familiares . Dum igitur arguunt lo- Catena.
bum ,peccantnon malitia,ſed ignorantia. in prafi
lob .
CAPVT III.
lob laxatisnatura habenis,maledixit dreiſuonatali do prafentivita :
pulcherrimo carmine deſcribensmortalium miſerias; é à quantis
malis liberentur quitam miſera vita ſubtracti ſunt.
Nota,à v.2 .huius cap.vfque ad v.7 . ultimicap.omnia carmine con - Hieron ,
fcripta funt,tefte S.Hieronymo,Iſidoro aliis. Præfat.
1.6 . Ery
V.1. Aledixit diei ſuonatali' Maledixit eidem etiam Ha- c.2. Ha
fuiffe in rerum natura feu nunquam ſe natos fuiſſe : idque iu- 20.V.14
ftiflimas & grauilunas ob cautas : nempe quia dies ille na
talis, adeóque ipſa natiuitas & vita fuit ipfis infinitarum
originale,aliáque inde conſequentia mala ,verbi gratia,pericu
lumn æternæ damnationis:Iob eniin hîc ab illisabftruit, & fo
licèt youere &
naturales ærumnas irrationalibus
optareattingit. creaturismalum
Porrò cùm ſubett iufta ,nem
cauſa,
verò læditurhic charitas,cùm aduerſus irrationabilia non fic
charitas. Suppono autein non maledici eis quatenus creatu
ræ Dei funt , neque in odium proximi, led iolum yt caulant
vel coinitanturmalum .Quin & maledicere ex zelo iuftitia ,
creaturis rationalibus non quà tales ,ſed quà iinpiæ funt, &
ob ingentia quæ procreantmala , peccatum non eft. Vnde
& Chriftusnon foli ficui infrugiferæ maledixit,Marc.II. v.14.
ſed & reprobis hominibus , Matth.2 5. V.41. Difcedite à me male- Deut.2
dicti. Item maledi&tus omnis omnis quipendet in ligno . Vn- & 6.13
denon est quòd hic confugiamųsad locutionem indelibe
ratam , quafi hæc lobiverba fuerint folius fenfus aut affe
Ĉtus inferioris : nam etiam rationis & partis fuperioris verba
decurfu. Neque verò ex impacientia animi ( vt quidam He
Iob,vepaçet ex 1. 2.& vlt. capp .fed ratio & pars animi ſupe
rior laxat conſulto habenas parti feu appetitui inferiori , ve
dolor internus internus in verba & querelas erumpat, quibus
tam amicis præfertibas , quàm pofteris oinnibus teltata fiac
dolorum
 dolorum ſuortin & ærumnarum acerbiCaput tas , vcpotè quíIV dicum . ex&eo putV a teu.em fibilum vel auram tenuein. 169 Signifi
bus mortem , & ab vtero carentiam vitæ longè præopter: cat Eliphaz Te quidem de lapſu Angelorum acccepitſe diui
Orig. hic ita a Origenes, Chryſoſtomus, Ambroſius, Hieronymnus, Hi- A num oraculum ,fed clanculuin , & valde acciſum ſeu breue.
Chryſoft. in larius,S.Thomas, Bonauentura, Scotus, & alij. Porro licere
Caten. Ambr. inefficaci volitione & conditionata deſiderare ſe natum non
1. de Bono Nam de diuinis ac coeleſtibus pauca nouimus , & paruas.
mortis G. 2. elle,vel in generenon effe , duminodo abſoluta & efficaci vo lubinde guttas, non integra pocula haurimus.
Hier.in c.2o. Juntace relignatus ſis in omnem voluntatem Dei ( vt'erac 1.15. Cum tranfiret Spiritus, feu ventus, iudex & præcurſor
gerem . Hilar. Iob ,) pater etiam ex ipſius Chrifti exemplo , Matth.26. Trane perſonæ Dei, per Angelum legatum fuum apparituræ . Sicuc
in Pfalm.119. feat à me calix ifte, Damnandis quoque me'ius eſſe, nunquam 7.17 Numqui .19 .comp
S. Thom . Bo & Eliæ . fact um d3.hom Rego,Dei V.12arat ditiuftificabitur? ] Hebrai
ione
. Sub
ierosing natos fuiſſe, de fide eſt, ex Matth.26. verf.24 . Quidni poſſint cè,Deo iuſtior erit, aut iuftior cenſeri poterit quaſi homo fit
4 Apolia tus 10. 4.dift. etiam alij, qui multis magniſque ærumnis tum animi, tum iuftus & innocens :Deus verò quia illum affligit; iniuſtus &
Care so corporis inuoluuncur,prudenter idem exoptare, fi Dei volun
tas ea fuiſ ſet? max imè , cum præl tet nun qua in fuiſ ſe , quà m nocen V.18. s. Ečce quiin cæleſti palatio feruiunt ei ,nempe Angeli;
Deum , vel ſemel offendiffe. Deumque in generemelius elſe non ſunt ftabiles in bono & iuftitia & virtute : cuin quia non
6 Herod.l.1. hominimori, quàin viuere , non ſoli Gentiles apud b Hero
de Solone & dotum & Ciceronem : fed & SS.Patres,Cyprianus, Ambro
funt,vtiDeus nacura ſua immutabiles:tum quia de facto plu
deCrafo,d e 1.7. lius,Gregorius & alij docuerunt.
Artabapo rimi cum Lucifero deflexerunt à bono ad prauitatem ad inſa
& Xerxe. Ci. ¥ .3. Perear dies ,] Pro vtinam periiſſet ! nunquam fuiffet ! niam ,ad miferiá, ita Symmachusvertit,& explicant Athana
cero in fine 1. Eft enim enallage temporum ,Hebræis familiaris, quæ & in V.19.
fius, oſtom magis
ChryſQuanto homin quihabita
. Didymus &esalij PatresntGræcidomos inluteas,Įpurà
Catena.
Tuſcul. Cypr. ſequentibus frequens occurret.
deMortalita .
IC,Ambroſ.de 7.5. Obſturent eum tenebraeon umbra mortis, ] id eft denſilli Corpus è luto & limo formatum ,Gen.ż.Et fimilem habesho
Bono mortis mæ tenebræ ,adeóque ipſa noéte & morte obſcuriores.Nihil minQui is peri
terrphra
enumſin , ſeu2. Cor. 5.v.
ex terr a;1:halient fundamentum ,velbaſin ,
Gregor.hic. porròmorte,ſeumortuis obſcurius,quia nihil ampliùs videnc nempe corpus , quod quaſi baſis ett animæ; vitæ , & hominis
omnium quæ in mundo funt.
Inuoluatur amaritadine,] id eft denfiffimis nebulis, tempe- B totius.
Itatibus ac procellis, quæ diem faciunt homini amarum.Per corr upti
Conſ onetur
umen intri
velutnfeca : tum
à tinea ,]tummoraphyf r fecu
liteicè fecu ndùmanim
ndùm ainus;,
corpi
git enim in carmine , Poëticè loquide die præterita , quafi concupiſcentia,aliiſque prauismotibus, quafi tineisanimam
adhuc exiftente & præſente.
7. 8. Maledicant ei qui maledicunt diei, ] ſcilicet ſibi in arrodias
miſer entib us, em
homin & inpertrpecca , & . ratione peccati , in mille
tumibus
ahent
faufto & infefto . Vt ſolent Æthiopes , qui iuxra Atlanten ¥ .20 . Demane vſque ad vefperam , id eft , quotidie & conti
Æthiopiæ montem habitant, hi enim celte Herodoto , Pli nuò,ab ipſo primo vitæ exordio ,donec perueniantad veſpea
nio , Solino & Mela , folem , & dum oritur , & dum occi ram ,ſeu terininum vitæ ,fucciduntur,] id eit, fenfim ad inortein
dit, execrantur , eò quòd nimio ſuo calore ipſos ipſorum tendunt,imò naſcentes morimur: & vita hæc potiùsmors lon
que terras perdat , quafi dicat Iob : Illi potiori iure meum
nocentiorem inaledictis
natalem diem , multò , proſes gaEt vita. impiorum id intelligit , per cohfequens net
quam nuilus
elt quia
quantur.
Qui parati funt fufcita re Leuiat han , ) Aquila , Symm achus, peribu
prouint. det, reſipiſcendo ac pænitendo , in aternum damnati
Theodoricus vertunt draconem nempe cetum magnum ſeu 4:21. Quiautem reliqui eis fuerint , nempe pofteriillorum ,
balænam , de qua infrà C.40. Solent enim naucæ in maledicta nihilo parentibusmeliores cautioréſve , etiain ipfinon in ſa
proni,tum maximèin ea prorumpere ; cùm expeditismagno pientia , fed in ſua infipientia auferentur è medio , & fimiliter
molimine omnibus ad venandas capiendaſque belluas illas æternum peribunt. His omnibus vult Eliphaz lobo probare;
marinas neceffariis , turbo vel procella ex improuiſo ſuper nullius hominis ſeu naturam , ſeu iuftitiam plenè ftabilem ex
uenit,quæ omnia diſicir, diſcerpit & irrita reddit: ita com ſe eſſe,hominémque variis vt vitiis,ita & caſibus miſeriis
muniter Interpretes. Chaldæus non propriè ſed appellatiuè ac
exponit Leuiathan,vt ſignificet lamentationem ſeu luctum ,ita obno
(vt mox xiumdicet & , licè
eſte, :lobu m ſuat vitia
ignoſeu pecc
rare) atam ſua
Deu tamehom o igno
n ,cui ret;
omni a
Aben-Efra , Leui Ben -Gerſon , Kimchi , & ferè Hebræire pacent, latere non poſſe.
centiores apud Pagninum & Vatablum.Et folent ſubinde in
noftra Vulgata retineri nomina peregrina quaſi propria,cum C
fint appellatiua, v.g.Pſal.73. v.15 . Fluuij Ethan , id ett
& perennes: ſic Maranata ,Racha,& c. Vnde pucat Mariana potentes
hic ÇAPVT V.
Brya alludi ad planctores & plandrites , quas feftus Pompeius & Arguit Eliphaž Tobum iniquitatis, licèt non omnibus,' necipſi form
vitrem . ) Varro Praficase vocat, & Leuiathan ſignificare canticum exe fiat , veniám
Deo nora,propter que àprecetu r peccat : ita cuncta
orumVndemonet
V.17 . crationibus refertum ; quod ſuſcitari dicitur quando intona
Jan quam Deo flagell etur. , vt fore ipso
ſupplex
profpera, exemplo aliorum Deo fupplicium .
tur & canitur. Additque, prouerbio Hebræis vulgari, prohi
berimulieri in die feito Leviathan ſuſcitare,
V.1.
¥.17. ibi, poſt mortem , impij cyranni, čeſſauerunt à tumultu ,] Oca ergo,] id eft,fimihi ex Dei reuelatione docenti,
VOC A
neminem innocentem plecti à Deo,necdum credis;
ſeu tumultuari,metumque & plagas aliis incutere.
requie runt feſſi robore ipſem et Deum , vel Angelum , vel Sanctuin aliquem inuoca ;
Pimareh. in boEtvel labore exhauſ ,] Id eft,quorum
tæ fueran t.Eft enim morsrobur,vel viresmor
& Senec a te lubet
vt contra rium , finumer
,expiorum faltem
verjuso ſit, cita alique
tibi reuele qui contra
t, itam S., Thom riumf
as, vel,
confolat, ad fte,portus aterna placidusquietis: & Sophocle , extremus morbo ſeu verbo,ſeu exemplo ſuo nos doceat.
rum medicus.
$ .23. Cur daca lux vitæ viro, cui circumdatomiſeriariin te V.2.Verè ftultum interficit iracundia,dum impatientia & cho
nebris, abfcondita eft & inacceſſa vir , qua poſſit ad lætam feli Jera eferuida miſer contabeſcit . Etparuulum mente , Chal
temque vitam pertingere ? dæusincipientem ,occidit inuidia, ] 9.d.Vide & tu,ne ftulto ſimi
¥ .26. Nonne disſimilaui,& c.patienter ferendo omnia priora ftultaFirma
lis 5.3. impatientia & inuidia contabeſ cas. ſana,& diui
radice,] Id elt,familia ampla,bene
mala , quæ ſeu ab hominibus , ſeu à Deo mihi illata füerunt
tiis fulta.
c.1.ita Chaldæus .Quæ ergo cauſa cam grauiter me affligédi?
Et maledixit pulchritudinieiusſtarim , ] id eft,malè ominatus
fum ,& mala vertici eius iam impendentia, vt præuidi, fic &
CA PVT i va prædixi. Simile Pfalm.36.v.35. & alibi.
DV.4 . Filij conterentur in porta,] Id ett ,à iudicibus & magi
Eliphaz arguit lobum imparient ia: conaturqu e ei perſuader e, quòd ftratibus publicâ fententiâ ( quæ in portis vrbium ferrifole
propter
immittat peccata fua fingelletur à Deo , quinulli innocentiaduerfa bat) damnabuntur & ſupplicio afficientur.
.
V.5. Arinatus, nempemiles aut prædo.
7.5.Dehumo, ſeu terra,non oriturdolor,] ſupple.Sed ex pec
* 3 Manu låfjas,id eft,cos qui nimio labore,morbo, cato & praua voluntare: Vnde S.Gregorius , Nequaquampana
gnidsofficio fuo fungebantur :opportunismonitis , aliiſque de es naſcitur
percuffion creatura
is extorfor . que percutit , fed de ea quapeccando vim
remediise xcitaſti
..

& roboraſti,
9.17.Vbieft timor tuus,] nempe filialis ille quo Deum , præ $ .7. Homonaſcitur
faltem in hac vica . Quamobre inquitad, quietem
ad laboremm ,,) non non obmurmuvel gaudia
rana
rerum omnium lactura conſtantes cimere, eiuſque placitis ac duin , ſed patienter deprecandus & exorandus Deus, qui labo
quieſcere folebas ?
V.9. FlanteDeo, l ſeu naribus iram efflante , & immittente cerciflim rum & dolorum uin . omnium portus elt cucifludus, & aſylum
celerem vindictam . Solet verò ira Dei comparari ſpiritui feu is .
vento,tum ob facilitatein ,inquit Polychronius,tum ob vehe V.IS. A gladio oris,] Id eſt, à calumnia , quæ eft quaſi gla- vitSimile 26.4.28.
di us anceps.
mentiam & celeritatein , inquit Chryſoſtomus.Simile habes $ .19.In fex, & in ſeptima,] Hebrajſmus Poëticus , q.d. Etfi Isrem .ig.v&.9.
Ecclei.i. 3.
Exodi 15: y.jo . Porrò,
10. Per leonem , leanam ditigridem potentes & cyrannos ſepcies, id eſt pluties , a in oinne genusmala lucidas,
liberabic re. Septenariusenim in Scripturis plenitudinem & provzó.Voss. ſemper Amos t. v.3.
defignat , qui ciues & fubditos fuos deprædantur : ſed tan yniuerfitatem fignificat, tefte S.Auguft.b Didymus, Anago 18.2 ! 29
dem ,Deo puniente,etiam ipfi ab aliis fpoliantur, & non raròs gicè,inquit,ſex diebushuius vitæ variis tribulationibus exer- Ciu.c.3i. Augl.us.de
cuin filiis fame quoque conſumuntur.
1.12 .Venas ſufurri eius ,]Hebraicè , tenue quiddam & ma cebit & eripiet te : & in ſeptimo
nis,impalabilitate & gloria zterna cumulabit te. , ſeu Sabbatho reſurrectio
Iac. Tirini Tom . I.
P 1.23.com
Į
170 Commentarius in Lib . Iob .
* .23 . Cum lapidibus regionum pactum tuum ]Id eſt , non lz
dent te lapides, feu quos nudis ( vt olim ſolebane) pedibus
calcas ; leu qui ſupernè decidui è montibus vel maceriis, A pilis in verba inea ?
periculum tibi creare poſſent. Non, inquam , lædent,perinde
ac fi pacto de non te ladendo, tibi obftricti effent. Nilimalis
per lapides fcopelifmum cum Pineda intelligere propriuin Ara
Vlpianus l. bibus.De quo fic Vlpianus : In Arabia ſcopeliſinus tale eſt cri
wt que tam , men . Flerique inimicorum folentpradium inimiciſcopelizein ,id eft,
tide extraor
dinariis cri. lapides in agro ponere indicio futuros, quod , fi quis eum agrum co
minibus, luiſet, maloletho periturus eſſet inſidiis eorum quiſcopelos poſuiſſent;
ita vt nemo deinde eum colere audeat , quafi dicat. Tibi, ô lob , ſi
Deo nitaris ,eiuſmodi ſcopeli non nocebunt .
V.24 . Viſitans fpeciem tuam , id eft ,fpeciofam ,pulchram ,ſplen
didam familiam tuam, ron peccabus luperbicndo exea , vel va
ne confidendo in ea.
V.26 . In abundantia dierum & annorum ,id eft, in plena ſe
nectute morieris.
САрут VI.
Queritur lob ſe longè grauiora pati, quàm peccatis ſuis ſecundùm
legem Dei ordinariam promeritus fit , affirmans ſe tantos corporis
arrimique dolores naturii.ter non poffediutiùs perferre. Queritur
onſe ab amicis dejeri : ac nominatim tres iftos, cùm confolaturi
ipfum venerint iam prorſus contrarium praſtare.
9.3 : Viſiarena maris, ] In Hebræo, Chaldæo, & 1 xx.elt,
pie arena marus , q.d. Calamitas notabiliter grauior
appareretuemeritismeis. Allegoricè , Paſſio Chrifti infinite
maior fuit omni deinerito noitro.
V.4 Sagitta Domini,nempe plagx, vlcera, vulnera : Quarum
indignatio,id eít, acrimonia ,vehementia , frequentia : (nam hoc
fymbolum & lignum elt indignationis feu acris caftigationis
Dei , non ex odio , fed ex amore profectæ :) ebibit ſpiri
tom meum , ] id eft , exhauſit omnem animi & corporis mei
vigorein .
¥ .5 . Numquid rugiet onager, &c. ] 9. d . Nil mirum , vos non
dolere,nec nihil condolere, fed iultar ferorum & filueftrium
afinorum, ne tangi quidem ſenſu aliquo inearum miferiarum ,
cùm omnia vobis fint proſpera.
W.6 . Quod gnflatum affert mortem ,] Hebraicè & Chaldaicè,
faliuam albuminis ou:,quæ prorſus inſipida ett.Sed optimè Vul
gatus perſaliuam metonymicè guſtatum (cuius præcipuum in
Itru.nentum elt faliua intellexit, & quidem dolores ,aut vulne
ris mortis,leu lethalis, q.d. Ego multò iuftiore ratione horreo
& gemo, qui non modo intulluin aut infipidum cibum , fed
plane mortiferun dolorem , non iam fummis labris guitare, c ( imaginibus diurnæ iniſeriz noctu recurrentibus : ) tum per
fed omninò deglutire & penitus exhaurire cogor.
♡ .9 . Soluat manum ſuam ,quæ iam quafi ligata , folùm len
tè me vulnerat ; diffoluta & libera percutiat mne totis viri
bus , citóque interimat . Breuern enim mortem longæ morti
prxopto.
V.10 . Nec contrad cam ſermonibus S.seti, ] quibus decernet &
conabitur me fimul & feinel occidere : imo gratias agam pro
ccleri nece .
W.11. Vt fuftinea m , ſeu diu ſuſtiner e poffun , vires non
addunt .
Quyid finismeues ? ) Id eft , quàm longè adhuc diftat mors,
ut pasienter illam exfpectem . Nam ex tanta ægritudine na
buraliter cogar citò morti fuccumbere.
9.13 . Neceffari mei,] Id eft , amici , proximi & intimi quo
rum quia ope carere ægrè poflumus, neceſſarij meritò vocan
tur. Pungit enim tres illos amicos,quòd in ſe acerbiores eos
experiretur.
1.16 . Qui timent pruinam , irruet ſuper eos nix , ] Prouerbium
eft, q. d.Qui minus incommodum immeritò fubterfugiunt,
meritò in grauius incurtunt. Sic amici mei qui me prætet
grediuntur , ne vel tantillum malorum meorum ienfum
hauriant vel dolorem , forlan grauioresmoleftias ferre co
gentur . Nam inttar niuis non in fpiffam maffam colle - D
čtæ , led
9.17 . Diſſipate, nempe mutuis diſcordiis,peribant : ut in
sanduerint æitu & feruiore diuinæ indignationis & punitio
1
nis,fubitò foluentur de loco fuo,] id est, excident priſtina gloria
& telicitate.
Ý . 18. Inuolu : & funt femita greffuum eorum , ] ld elt, ope
ra & negotia illorum inplicantur multis peccatis , labori
bus , molettiis , doloribus : ac tandemn æterna damnatione
inuoluuntur.
¥ .19 . Conſiderate femitas Thema , itinera Saba . Id eft , videte dendis, ſed cuſtodiendis hominibus ; quid faciam tibi ; id elt,
quam pauci amicorum meorum in Thema e Saba habitan
tium ,ad me inuiſendum & folandum accurrant. Nempe, oin
nes penè victi pudore, & contemptu deterriti, fugiuntme &
suertantur. Confufi funt,quia fperau ,] Idett, puduit cos infeli
cis & abie &tæ fortis mex , neceilitudiniique qua mihi ad-
Nringebantur, & opem ferre cogebantur, quam iure merito,
fed truftra ( perout . In Hebrzo, Chaldæo , & Græco eft,quia
ftrauit, fupple, ynuſquiſque eorum fe lucrum ex me ,gay
dium , folatiuin & gloriam capturum : fed iam fpe fua tru
Atrati dolent , lugent, confufifunt.
9.15 . Quart detraxifti fermonibus veritatis ,ſeu quarc fidem
denegatis verbis verifimis ? Hebraicè : quare vim patientut
verba mea ? Quod exponi poteft ; quare violenter irrum
CAPVT VII.
Humana vita fuáſque in primis , calamitates depingit : petitque à
Deo tantis malis citò exfolui.
Ilitia eft vita hominis, ] LXX.Thagsúeror , id eft, lo
cus tentationis, vel, fimauis , exercitium piratica, aut
locus piratis infeftus , q . d . Mille periculis , mille conflictibus,
mille inortibus , quotidie expofiti fumus , ficut qui militiæ
dant operam terra vel mari , innumeris vndique boitibus cin
Eti, vide S. Gregorium .
Et dies eius, ſeu vita tota continuis laboribus, moleſtiis,fa
tigationi obnoxia & adftricta eft, ficur dies mercenarij, ] ad la
borandum pretio conducti & obftri&ti. Sic eniin paterno
Adami & hæreditario iure omnes adftringimur labori &
dolori .
Vnde V. 3. Habui menſes vacuos omni quiere & lolatio , id
eft, tempora moleftifluna.
V.5 . Induta eft caromea putredine,id eft, computruit:Hebrai
c. ,Græcè,Chaldaicè, čaromeaſcatet vermibus. Etſordibus pul
B
ueris,] Hebraicè, ramentis ſcabiei, feu furfuribus, qui corpore
{ calpeo decidebant , alias impetigine & pruritu cutem vſtu
labant.
y.C. Dies mei priſtini,læti & proſperi,iam dilapfi & conſum
pti ſunt abſque vla hunana ſpe eos recuperandi. Quare ad te
conuertor o Deus, qui omnia potes, & ſolus potes.
V.7 . Memento quia ficut ventus , fic citò tranſuolabit vita
mea , tot malis iain preſla. Neque arte vlla vel induſtria , aut
ope humana reddi poffum priftinæ ſanitati. Nec vnquam de
inceps felicem aut fanum me afpiciet vſus hominis :
V.8. Oculi tui ergo in me fint,id eſt, benigno vultu me aſpi
ce,ó Deus : & quum decreuerisme non liberare quibus pre
mor doloribus, concede & indulge, citò vita defungar , &
inter mortales diutiùs non ſubſiſtam .
V.12 . Numquid mare ego ſum ,antcetus, quorum vtrumque,ne
terris noceant ; carcere, id eſt littoribus , circumlas & coerces,
quafi dicat : Adeóne tibi,ô Deus, videor ferus & noxius in
ter homines , vt inftar inſani inaris , aut marinæ belluæ, de
beam in corporis huius ærumnofi carcere totplagis , tot do
loribus violenter deprimi,vinciri compefci ?
4.14. Terrebis me per formia e per viſiones, ) tum naturaliter,
dæmonem , ( fomnia terrifica fingentem , & phlegina & me
lancholiam commouentem : ) tum per incubum.Vide Chry
foltoinuin & alios Patres in Catena.
¥ .15. )uamobrem elegit un !ma mea , o allamea , ſeu corpus Prolegom, de
meuin ,id eit,ego elegi,ſuſpendium ,] Hebraicè,ſtrangulationem ; Idioti'm.
Hebr.n.28.
Chaldaicè fuffocationem . Senſusidem eft , neinpe , Prxopto.
mortsın, quantumuis inilerriinam ,maximéque infamein ,vitæ
tot doloribus refertæ.
V.16. Defperaui, non de beatitudine zterna (de qua nullus
hic ſenno ,) fed de vita & falute corporis , ſeu ſanitate naru
raliter recuperabili .
Parcemihi , Deus,nec me tam diris cruciatibus torqueasy
enix . rogo.
Nihil enim funt dies mei, ) Hebraice & Græcè , vanitas ſunt
dies viræ meæ reliqui , id eft pauciſli:ni& breuiſſimi ex fe
ſunt ; quid ergo iis quaſi accidendis , opus eit tot tantiſque
cruciatibus & ærumnis ?
9.17. Quid eft homuncio , quia magnificas eum , feu tain má
gni cum facis,vt ficut antagoniitam tibiopponas , cun quo
quafi pariduello congrediaris, tela plagarum tuarum in pe
étus illius torquendo? Ecce,inquit Scneca, par Deo dignum , vir Seneca lib.
fortis cum mala fortuna compoſitus. de Prouid.
7.18.V.fitas eum diluculo.jidelt,initio demulces eum yariis
confolationibus & deliciis.
Et fub'to, fubtractis iis omnibus,probare,id eft exercere ,illum
& tentare incipis inille afflictionibus, vt dixi v ...
V.19 . Vi glutiam faliuam meam , quain præ nimio pectoris
æltu, & faucium ficcitate ,nec attrahere, nec tranſmittere pot
ſum , imò vix reſpirare poflum . Putant aliqui , lobum etiain
queri de uthmate & angina.
Ý.20 . Peccaui, vt amiciobiiciunt , libens agnoſco. Sed , ô
cuftos hominum , qui fingulari prouidentia inuigilas non per
quo modo tibi fatisfaciam iuftè ac plenè pro admifſis pecca
tis! Nam licet infinitas demepoenas ſumeres, tamen iis omn ,
nibus in rigore iuftitiæ tibi nunquam fieret fatis, nifi accedat
infinita tua clementia , qua mihi intuitumericorun Mellia )
ignofcas.Hæc eniin vt in omni merito, fic & in omniſatista
Ctione interueniat neceffe eft .
Poſuiſte me contrarium tibi , feu antagoniſtam , vt dixi
verf. 17. Sed tantum abeft , ego tibi renitendo fin aut fe
rendo ictus tuos , vt minimeripligrauis fim , id eft , meiplung !
weáſque ipfe miſerias, dolores & cruciatus ferre diutiùs non
poflim .
♡ .21 . Eace
 Caput VIII.& IX.
Vizti Ecce nuncin puluere dormiam , id eft, in terram reuertar
& refoluar, & mane, ſeu cito , deprehendar mortuus , & non
ampliùs in vita fubfiftens.
A dibus noftris patent. Porrò per hæc quatuor conttellationum
CAPVT VIII .
BaldadSubites Tobum quafi impietatis arguit, monetque ad Deum de
ad poenitentiam fe conuertai : fec omnia illi proſpera fore, cùm Deus
bona bonis; mala malis rependat.
Y. 2. Piritus multiplex ,] Hebraicè , validus; Græcè multilo
quus : quo tanto verborum & rationum apparatu ia
etas innocentiam tuam , & quaſi accufas clementiain & iulti
tiain diuinam .
7.3. Numquid Deus fupplantat,Hebraicè,corrumpit, iudicium .)
An putas quòd tui vnius causâ deflecter à iultitia Deus,à qua
nullius vnquam causâ deflexit ?
9.4. Dimifitfilios tuos in manu , id eft, in poteſtate , iniquitatis
ſua , ] vt nempe ſcelera eorum eos condigna poena punirent,
& merica morte afficerent.Hic Baldad initius cum lobo age
re videtur,quam Eliphaz: ifte enim peccatis ipſius lobi ; ille
peccatis filiorum lobi,aduerfa hæc omnia adicribit.
1.6.Peccatum reddet,] id eit ,omni profperitate beabit : He
bræis enim pax omnem profperitatem defignat.
1.9 . Heſterni ſumus,] Pro ,nuper ſeu recens naci ſumus. Vn - B
de multa ignoramus, id eft,experti non ſumus.
W.11 . Numquid viuere ,feu creſcere, poteft fcirpus : feu iuncus;
£ XX . papyrus: quæ planta elt frequens in Ægypro , vt dixi
Exodi 2. verl s.Huic comparat hypocritam ,id eft, fictum cul
corem Dei : infinuans,filios Iobitales fuifle , ac proinde pu
nitos meritò fuifle .
V.14. Nox ei, nempe Deo placebit vecordia ſua,] pro eius hy
pocritæ , vt fequitur.
V.16 . Humectus fcirpus ſeu iuncus,videtur initio, feu in ortu
fuo ; Hebraicè , Chaldaicè , Græcè ,in horto ſuo,bene virens &
germinans : fed fuper petras radicatus , quia radices profundiùs
iacere non poteft, ideóque eas in ſuperficie petræ condenſatz
hinc folis ardore ftatin exarefcit , abforpto omniquo antè
fouebatur humore : adeò vt loco ſuo prorlus excidat, poſlitque
locus ei dicere, non noui te:quia ſcilicet nulluin tui luperelt ve
Itigium . Sic impius hypocrita initio videtur florens & felix:
amox marcelcit ; & iuſto Deiiudicio ; alij de terra germinana
tur , & in locum eius ſuccedunt.
V.20. Deus non proiiciet fimplicem , feu iuſtum & rectum : nec
porriget manum malignis , id eft, non iuuabit , non roborabit
impios aduerſus iuftum : fupple ,fed roborabit & ftabiliet iu
ftuin ,( & conſequencer te quoque, fi iultus & ſimplexcontes fueris,) c ciet , quafi dicat.Sunt occulta
aduerfus quofuis alios aduerfarios :ditabitque bonis
generis: donec impleatur viſu es tuum ,] id ett , ad plenum vſque
1 . rifum & gaudium . S.Gregorius,Anagogicè per rifum , intelli
git iubilum proborum in die iudicij : per confufionem ; igno
miniam improborum .
CA PVT I X.
Admittit lob , Deum per omnia iuftum efje , nec poſſe hominem con
uincere Deum iniujtitia ; cum ipſe , vt omnium Dominus , pofſit
de ommibus pro livito diſponere. Contendit , Deum nihilominus
percutere e affligere non ſolos impios, ( ve volecant amici ) fed
e innocentes : innocentiam deinde fuam demonftrat , fimul có
afflictiones exaggerat.
Ý . s.LTnefcierunt hi quos fubuertit, id eſt ,non præſciuerunt;
non præſenterunt huncmontium cafum accolæ , quos
Deus rerræ motu vel diluuio ,ob peccata ſua fubitò inuoluita
9.6 . Commouet terram , non totam , led partes aliquas, v.g.
vrbes,montes inſulas aliquas terræ motu concutiendo.
Et columna eius, icu fundamenta , id eit ,ima terræ , fimillimo
tu concutiuntur,fienpe extraordinario , & cum placuerit Deo.
Nam quod de naturali & continuo motu globi terrarum ,do- o gis comprimo incus dolorem , tantò magis torqueor , adeò vt &
Tefte Plu. cuere Pytagorici a Copernicus, & quidam alij meras nugas
tarcho in Nu- elle docet Clauius noster , & Scripturæ b conuincunt.Semel
mal de pla terrain totam conquaſlatam , & è centro diuulfam fuiffe ,nem
Claujus in pe in paſſione Chriſti, docet hic Didymus : & rurlus in fine
C.1.Sphzra. inundi fic concutiendam , non improbabile putat * Corne
b Pſal.95.1.1, ljus à Lapide.
Eccl.1.9.4. 9,7.Pracepit Soli, & non oritur,) Allegoricè idem Didymus;
*ALapide is ytietiamAthanafius & Olympiodorus in Catena hæc intel
Ilaiz 24.4.18 .
ligunt de obſcurato fole in parlione Chrifti.
Stellas claudit fub fignaculo , ) primùm diuinæ voluntatis po
tentiæ : dein etiam tempeftatum & tenebrarum , quæ funt
. Ilajz 34. externa fignacula diuinæ potentiæ . Solet enim in c Scripturis
1.4.& Apo- cælum comparari libro,cuius characteres funtftella. Signaculum
eal.6.v.14.
funt tenebre ,quibus nobis hic liber clauditur. Extenditur verò
cùm ſudum lucet, & itellatuin prodir.
7.8.Graditur ſuper fluctus miris,] Metaphoricè,id eft,imperat
maris fluctibus : ſicut eques equo imperat cui infidet. Simili
phrafi dicitur Deus ambulere aut volare ſuper pennas ventorum .
V.9. Arcturum , Oriona, en Hyadas,] tres has conſtellationes
ſat cuius contpicuas vide in Sphæra Clauij vel aliorum
Aſtrologorun .
lac, Tirini Tom . I.
171
Per interiora Auftri intelligit abſconditas & occultas Au
ftralis feu Antarctíci poli conſtellationes , quæ folis Anupo
genera,lynecdochicè intelligit oinnes cæli Itellas: arque in
omnibus miram Dei potenciam fapientiamque deprædicat,
nec ftellis vult tribui tempeſtates aut factum , fed ad Deum au
ĉtorem ſtellarum omnia vult referri. S nétus Gregorius Al
legoricè, per cælum Ecclefiam vult deſignari, Apoltotos ve
rò per Arituram, ſeu Booten ,quicirca polum A & cum ,poft cau,
dam vrlæ maioris ſemper iminotus verfatur : vnde & no
men habet Arcturi , quali ab arctos , id eſt vrſa , & cura , id
eft cauda . A Cicerone a vocatur Arctophylax , id eſt vrlæ Cicer, 1.2.de
cuftos, & , vt Plinius o loquitur, viin ordinariain majorem & Nat.deor.
Plin.l.18.
quafi diuinam habec in ciendis teinpeſtatibus ac procellis, c.as.
quod optimè in Apottolos quadrat. Per Oriona , nimbolum ,
hiemale & horridum fidus ( inter Hyadas & Syrium, feu ca
nem maiorem ) iuxta frontem cauri ex trigefimo octauo
ftellis compofitum , vult tyrannoruin perfecutiones , & ex
his prognata Martyrum agmina denotari. Per tyvielas (feu
Pleiadas ,vt habent L x x.) Teptein Itellas in capite tauri , in
dices pluuiæ , nuntias veris vnde & Virgria Latinis dicun
tur ) intelligi poffunt Doctores Eccleſiæ , imbrem facræ doctri
nx ſpargentes.Per interiora Auſtri,occulti Angelorum ordines, &
fecreti patria cæleftes finus.
9.11 . Si venerit ad me,mihique beneuolus adfuerit;ſi abierit,
mihique maleuolus defuerit : non videbo,non intelligam ,] id eft,
non cercò ſciam , non certò inihi innoteſcer.
V.2 . Si repentè interroget, ) nempe raptum hominem (vt in
Hebræo eit" ) ad iudicium ; interrogatumque & conuictum
iudicet ac puniat.
V. 13. Sub quo curuantur qui portant orbem , ] Id elt , ſub
cuius jinmenſa celſitudine humiliter ſe inclinant , cum An
geli , tum Principes , ſeu boni , leu mali : nam hi ſua fa
pientia , potentia & imperio ; quafi manibus & humeris, or
bem ſuttinent. Vnde Hebraicè , princeps vocatur Adon , id
elt baſis : & Græcè vajilaus , quaſi Baſis laoni , bafis
Jorum . popu
.15 . Non credo,] Hebraicè ,non credam , Id eſt non ero certus
me exauditum efle, Facit & hocad explicandam Dei intini.
tam & inacceſlam maieftarem .
¥ .17. Turvine,id elt fubita calamitate, conteret me, etiam fine
tanſa ,] ſeu culpa (quod fciam ) à me data.
V.20 . Se iustificare me voluero, } Id eit , a dicam , me nullum
vnquam facere peccatum ,& meper omnia iultum elle acque
innocente:n ,inentiar profectò, & os meum hoc præſumptuosè
jactans, arguet ine , & exoluin ac damnabilem corain Deo fa
peccata , quæ pcenastemper
merentur.
¥ .23. Non de pænis innocentum rideat, ] Id eft,non tam lentis
longifque ponis hominem fibi amicuin exagitet,perinde ac
fi illis oblectaretur & gauderet ; vt pulchrè docet Tertullia- Tecrull. in
nus , illum eximiè gaudere patientia iultorum , & ipfis tan . Scoplaco
C.7
quam pilis ludere : fed ipforuin lucro : nec cellare, quantum
uis hic lufus ipfis moleftus accidat.
Ý. 24. Terra daia eft à Deo in manus , ſeu poteltatein , im
pü , id elt diaboli & miniftrorum illius. Hic impius zwitum
iudicum terræ operit, ) id est , excæcat iudices , vt peruerlo or
dine bonos deprimant , malos attollant ; quafi dicat. Hæc
vna cauſa elt afflictionis meæ & perturbationis bonorum .
Quod fi impius ille non eft horum caula ; dic ergo quis fic
caufa ?
7.26. Pertranfierunt quaji nares poma portantes, ſeu vehentes
ad nundinas. Tales enim naues concicaciſſumnæ ſunt , tuin ne
poma putreſcant : tum ne ab aliis mercatoribus præuenian
tur. Addunt ixx. Qua nullum ſuiveftigium relinquunt. Tales
enim ſunt animi noftri.
1.27. Cum dixero, feu animo propofuero, veftris obfecutus
confiliis : Nequaquam ita loquar ampliùs , id eft, non plangam
amare,non conquerar demiſeria.Frultra , id elt.Nam quò ma
vultus meus notabiliter immutetur.Atque ita quod verbis fie
leo , facie prodo:nec minuitur hac via, ied augetur dolor.Som
latium enim eft miferis poffe flere & plangere. Nam (vt ine
dici & experientia docent) duin dolet hoino , excitatur ipiri
tus vehemens in præcordiis: qui fi intus comprimatur, augec
anguftias & dolores.
9.29 . Si desficimpius ſum , id eft ,fi poft tam ſerium totius vi- Poleg. de
tæ conatum , poft conſtantem ciinorem Dei ,adhuc impius id.otiſm ,
fum , & iudicor, & vt talis punior ( vti vos vulcis) merito lanè Hebr.nos8 .
lamentari poffum , quòd tota vita fruſtra lavorarım .Neque ca
men me iacto quafiprorſus innocentem coram Deo ; quia
quantumcumquemelateantmeæ ſordes , te tamen , ô Deus;
nulla ex parte latere poffunt : vnde fordibus intinges me , id eſt,
intinctum oftendes, iuſto & incorrupto iudicio tuo : adeò vt
do veſtimenta mea abominentur me , ſeu abominabilem olten
dant , id eft, etiam foris & palam aliis omnibus appaream
aboininabiliter fordidus.Metaphora eft à veſtimentis deſum
pta, quæ corporis fcabiem & laniem ,cui regendæ adhiben
tur , infectione fua produnt & palàm faciunt .
¥.33 . Ponere mannm ſuam in ambobus,]id eft , inftar iudicis
vtrumque, nempe Deum & me,reprehendere, apprehendere,
dijudicare ,
 Commentarius in Lib . Iob .
172
diiudicare , & coërcere : quafi dicat. Altior & potentior eſt V.17 . Meridianus fulgor,ſeu plena proſperitas,confurgertibi ad
Deus , quàm ve velà me , vel ab alio quopiam poffit in litem vefperam ,elapfo iam æltu calamitatum ,& orieris ut lucifer, ] id .
aut iudicium trahi: ſed omnes ipſius tribunali & iudicio a eff,illuftrior & lęcior ipſo lucifero.Hæcenim ſtella ytramque
fubiacent ,& ipſum tanquam ſupremum Dominum meritò ti repræſentat fortunam aduerſam , cùm fequitur ſolen occi
ment & pauent.Abſque quo paisore eflet,auderem ex ceftimo dentem ; proſperam cùm præcurrit orientem .
nio conlcientiæ promea innocentia aliquid Deo refpondere. V.18. Et defoffus, id elt, etiain defodiaris in terram , vel in
locum coniiciaris leonum , ſecurus dormies , ] [pe opis diuinæ .
S. Thomas,Dionyſius,Liranus & Titelmannus cuin pleriſque
aliis , id exponunt defepulchro & morte , q. d. Ecli jamiain
CAPүт Х. moriendum cibi,vel,etfimortuus,tutus eris.
Lenien do
plangit nonnih il dolori vias
, cauſas inquirit. omnes
Securus de tentat
ſua innocenti tatur
a , certus de,
tob ? Lamen ¥ .20: Deprecabuntur faciem tuam .] Id ett, eris in maxima di
gnitate & auctoritate apud omnes.
exuberantiam
diuina iuſtitia ,doloru m mallet
fe coniicit ſe nunqu
in finum am natum fuiffe.
eiusmiſericordi Viuum
a : ſed propter 9.20. Spes impiorum abominatio anima , ] Id eft , anima im
ejt exemplum lucte carnis ( spiritus : partis inferioris dos piorum in fine opem fuam quam habuit,abominabitur, quando
videbit,illam fuiſſe vaniffimam & fallaciflimam , provt gra
perioris. phicè deſcribitur Sapientiæ s. 7.6.
Imittam aduerſum meeloquium , ] Id eſt , loquar liberè
" Do & conquerar contra meam miſeriam , feu demea
CA PVT XII.
miſeria , Ipero id mihi fore aliquanto leuamini. Iob um retundar iačtantiam , oftendit iam pridem fibi per
vt amicor
♡ .2. Cur me ita iudices,]Metonymicè pro punias. fpecta ea omnia qua de Deo proferebant . Sed vicifſim diuinamila
V.3.Numquid bonum tibi videtur fi calumnieris me, ( oppri
mas : ] id eſt,per calumniam opprimas,id eft, iniuſtèmecumn les vindi&tam minatur ,quòd iufto inſultent.c fimplicem rideant:
agas : 4.d.Minimè huc tibiplacet : alienum id à tua bonita extollit deindediuinam potentiam ,ſapientiam prouidentiamin
te , ſapientia & clementia . Vndeniox vias omnes iniuftitiæ , vniuerfi gubernatione.
quibusterreni iudices corrumpi ſolent,à Deo amolitur.Oprat B Amaas , & c. Id eft, vir iuftusmiferiis oppreſſus re
ergo vel fibi inſontiparci : vel certè fignificari , quam ob *.5.Llema este lucerna ardens de lucens,
ſed contempta à
¿culp am Num
¥ .4. ,vel ocul carneiquo
quoifine, tibiſun t,uvtfpec
fruct fic exer exteur
ie ceat . decipi poſ
rna diuitibus ſuperbis :parata tamen ad tempusftatutum , ] id eft, ve
Itatuto tempore iudicij exalcetur , honoretur , & inter filios
fis, vc folent hoinines in nis,qui iudicio ſucce
? ſſiuè per partes,& poft Deiæter num collocetur , Sapient.5.9.2 . Quod S.Gregorius
V.5. Num ficut dies homi
longa denuin tempora veritatem cognoſcunt , & de Itatu pulchrè hîc declarat:
V.7.Iumenta docebunt te, ] nempè Dei bonitatein , ſapien
cautæ certiores fiunt ?
$ .7. Cum för nemo, & c. id eft, cùm ſcirem certiſſimò ņemi tiain ,prouidentiam .
nein manus vltrices cuasvel oculos tuos euadere poſſe ; tia W.11. Auris verba diiudicat , der fauces ſaporem ,] q. d .Vtexter
no ſenſu ftatim præcipiuntur ſenſibilia : fic intellectu ,fi quis
inore cui deterritus,nihil impium egi.
velit attendere , facilè capiuntur intelligibilia ,nempe Dei
¥ .9.Mementoquod
fragilita tis & vilitatismeæ eniinme,
, ſumfeceris
ſicut lutum ] Id
quafi fi&tile vaſculume
eltsmiſeret opera , & operum auctor Deus, maximè indulta ætate, vt ſe
quitur. Agebat enim iam tum lob annum vitæ 70. vt dixiin
tuum , breui in pulueres iredigendum :ſti
V.so.Sicutlac mulfift me, coagula , ]
Plin.17.0.15. trismeæ . Nain vt Plinius & medici docent, Temen mulieris nemp è in vteroma Chronico C.16.
.13 .Sapientia , fortitudo, confilium Grintelligentia. ] Quatuor
eft inftar lactis albuin, liquidun & diffluens: ſed accedente funt equi qui currum triumphalem diuinæ prouidentiæ tra
virili femine,calore illius quafi coagulatur, confolidatur,& hunt ante quem currum captiui in triumphum aguntur, &
totimundo ſpectandi ridendique proponuntur,fuperbi confi
concreſcit vt fiat embryo .
W.12. Miſericordiam tribuiſti mihi , id ettmiſericorditerme liarij, iniuſtiiudices , impij reges; inglorijfacerdotes, de quibus
cum egilti,mihique benefeciſti, conferuandome in vita ,nu in verfibus fequentibus . Vide S.Chryfoftom . Ambrofium ,
tiendo ,piè tia educand o.Nam viſstatiotua, id eft,fuauis & blan num .
da prouiden , quam ſemperhabuiſti de inei , conferuauit c Auguſti 8.17. Confiliari os , feu vitos prudentes ; adducit in ftultum fi
inihi vitain . nem , vt conlilia dent vel fatua , vel quorum exitum reperire
V.14.Si peccaui,pro fi peccata priſtina ſunt cauſa huius mex non poffint :( iudices in ftuporem , ] id eft , ftupidos facit, &
aliis Itupori vt ſint , ob infelicem eorum fortem , quam ſub
afflictio
pus diftuli nisſti
,& punir
ad horam
e illapeperciftimihi,id
mea peccata ;cur eft,ad
iam hoc vſque
faltem tema
, quan cunt. Exemplo fit Achitophel 2.Reg.15.v.31 . & alij de qui
bus Iſaias,c.19.v.11. Stulti conſiliarij Pharaonis.
do id tam obnixè precor, non mundas meab illa iniquitate , vt y.18. Baltheumregum diffolsei , id eft , glorioſam poteſtatem
fic tollas & caufam plagarum ,& fimul ipfas plagas quâ alios vinciebant & premebant , aufert Deus à regibus:
W.10 . Propter ſuperbiam , quafi leanam cspiesme, id elt,videris precingit fune renes eorum ,] id eft, facit vt loco balthei,funibus
me, ficut l¢ænam inſectari , & vt ſuperbum , crudelem , rapa
cein exagitare. Reuerfuſquc, id eft,iterum atque iterum ,mirabi in carcere vinciantur, vel in triumphum , vel ad mortem
trahantur. Ethis talibus ; baltheus verè eft bullatheus : nam à
biterme crucias , ) plagam plagæ fuperinducendo . Sinili He bullis affixis baltheum nonnen traxiſſe docent Varro & in
braiſmo verbum pro aduerbio ponitur Pf.84. v.7. Conuerſus , id Bullahiero
.
eft iterùm viuificabis nos. Pierius.
9.19. Commu tans labium veracium , putà Prophetarum &
V.19. Inftauras teſtestuos , nempè flagella tua & plagas , vt
vertit Pagninus :nam hæ teftes videntur iræ diuinæ . Et poe Doctorum : non quòd Deusiis fuggerat,aut inlpiret falfita
namilitant in me. Hebraicè , vice exercitus ſunt aduersiim tem , vt Beza, & alij Caluiniſtæ blaſphemant :ſed quia per
me; q.d. Illas malorum & poenarum in me incurrit, & aliæ mittit, cùm impedire poffet : deſerit, cùm iyuare poffet: 04:
cafiones erroris obiici finit, & c. vt dixi fæpè alibi. Sinili
aliis denſo agmine ſuccedunt, vti ſolent in conflictu inilites
integri fuccedere felis. Quare & ego feſſus enixè rogo , modo dicit v.24 . Deum decipere principes.
yerf. 20. Dimitre me > & aliquid indulge quietis vt reſpirem 9:21. Effunditdeſpećtionem ſuper principes, ] id eft,redditma
nonnihil. ximèdefpectos & contemptibiles.
$ .21. Non reuertar adhanc vitam , fed vadam ad terram te W.22. Vmbram mortis,] Id ett , denſiflimas tenebras commu
nebrofam , fecundùm corpus, in ſepulchrun : ſecundum ani- D tat* .24. in lucem ſplendidiffimam
Vi fruftrà,nullo .
ſuo bono, ſed maximomalo , incedant
mam , in limbum . Poëticè defcribit regionein mortis , quæ
Tulgi opinione,tenebris :miferiis & horrore ſcatet neque ul per inuium ,] id elt per loca ignota , periculoſa , exitialia. Si
ius ibi ordocùm neque ex ætate , neque ex centu , nequc ex cut deceptus fuit Pharao, vi intraretmarerubrum , Exodi14,
pietate,neque exfcientia,neque ex eloquentia,neque ex vl Vide Ifaiæ 2:9. V.9 .
lo certo capice citemur.
CAP v T XIII.
C Α Ρ V Τ Χ Ι. Eiuſdem argumenti eft cum cap. præcedenti : nifi quod hic fortius vr
Sophar tertius amicorum multa recenfet peccato , quorum reum facit geat Iob fuam innocentiam :rogétque Deum vtdignetur fibiape
Tobum do caufas eſſe dicit afflictionum illius : fpondet tamen refi rire,propter qua peccata, velalias ca:lfastamgrauiter affligarur.
piſcenti proſpera omnia de ſecunda.
Vrus à mendacio & peccato , id eft verax eft fer in multis fallimini, fed cum Deo,] qui infallibilis eſt
* Pousse
mo mess. veritatis.
9.6. Multiplex lex eius, id eft,multa exigens,multa præſcrie 7.7 . Dolos,] Id eft falſascalumnias ,quibus fingitis , Deum
bens,mulcis rationibusfulta,multum obligans: ac proinde me pro ſolis peccatismeis cam acerbè affligere , q. d . Pucacis
multis quoque modis in eam peccatur.Etmulto minora exiga Deibonitatem & iuſtitiam non aliter à vobis defendi poffe
ris; id elt ,iuttominùspuniaris, ab eo . quàm ſimeinnocentem calumnienini?
¥ .14 . Tu autem firmafti, feu obfirmaiti , cor tuum , id eft , ob ¥ .8. Faciem eius accipitis, ] non cauſain fed perſonam reſpi
duratusmanes in cua fuperbia , expandis fic manusad Deum , ] cientes, yt ſolent iniqui iudices, qui contra innocentem pro
Quidmirum fi ab eo non exaudiaris ? Vbi contrà, li humil nunciant pro eo qui, & quia potentior & honoratior eft. Ita
dunè poeniteas , fanè facitis, ſed 5.10 . Ini
 Caput XIV . &
V.ro.In abfcondito, id eſt, rectè, latenter, fraudulentè :nam
vt videamini fauereDeo ,( quemn timetis & ſuſpicitis propter
infinitam potentiam ,)cauſain & iudicium ineum ſubuertitis. À quo mei recorderis ; méque reſuſcites ad vitam meliorem , ita
Cuius reinon alium ,volo teftem quàm ipſum Deum qui ſuo
tempore vos arguet & puniet.
$.14 . Quare lacero carnesmeas ? ] Id eft , quænam eft caufa;
quòd ita vlulein & plangam , & mortem optando rogandó
que, videar vobis inftar furibundi dentibusmeipfuin diſcer
pere velle. Eft ergò metalepfis.
Et animam feu vitam meam porto in manibusmeis, quafi illius
prodigus & percæſus , illam cuiuis rapiendam exponam ,q.di cibi parendo , & ad iuffum & imperium tuum ftatim reſur
'Cauſa cw hæc faciam ,non eft impatientia vel defperatio,vt vos
putatis ; Nam vt ſequitur , etiamfideciderit me, in ipſo fperabo, id
elt,etiam in media morte ſpem certam fouebo ,& cum Abra
hamo, contra fpem natura , in fpem gratiæ credam . Hactamen
ſpe non obftante ; vias meas in conſpectu eius arguam , id eft,Deo
qui fallinon poteft probare conabor vitam meam honeftam , moria cua ,quaſi in facculo, peccata mea ; ſed, vt confido ; iam
& probain fuiſſe. Patet ex v.16.ſequenti.
9.17. Ænigmata mea,]Hebraicè elocutiones,propofitiones
meas,quæ vobis videntur obſcuræ quaſi anigmata .
W.19 . Qui iudiceturmecum , ] id eft,qui fententiam æqui ſuz duri,cam ſolidi,cainen naturæ mutabili
dicis vnàmecum tubear. Hebraicès qui litigetmecum , co
ram iudice.
Quare encens conſumor, ] Id eſt, cur inftarrei & probatino
centis fileam , & fic moriar ; & nonpotiùs innocentiam meam
quibus potero viis aperiam & defendam ?
23. Quantas habeo iniquitates ? ] Id eft,quot, qualia, quàm
grauia admiſi delicta ?
$.24. Cur faciem tuam abſcondis ? cur detrectas intuerimez
& reſponderemihi ? Nam finoſfem delictimei grauitatem ,
ſubito etiam inihi'innotefceret æquitas poenæ pro illo mihi
infliétæ .Sed iam ex ſilencio tuo videor meritò colligere pol
ſe,vel nullum effe delictum meum ,vel admodum leue, ſaltem
impar tantis pænis.Nihilominusarbitrarismeinimicum tuum ,)
id eft,fic tractas 8c exagitasmejac ſi eſſem iuratus tibihoftis:
Sed pugnas :
.25.Contrafoliurn ,14. d. Indignum hoc tua maieftate &
potentia;vtmanus conferas cuin tain imbelli antagoniſta, fo
lio & ftipulæ potiuscomparando quàm robori vel cedro .
.26 . Scribis enim ,more forenfi , hoc eſt, inftar judicis, des
ſcripco dacâ ſententiâ,prouincias & decernis amaritudines,id
eſt amaras pænas & muletas. Etconſumere,ſeu perdere :me vis
peccatis adoleſcentia mea,] id eft , ob peccata jam pridem com
miſla,ſed longa pænitentia,prolixíſque operibus bonis ple
nè,vt putabam ,compenſata .
9:27. Pofuifti in neruo,id eft, in compedibus,in cippis,pederi
meum .]Neruus enim eft lignum magnum quo pedes vincto
tum ftringuntur. Sic metaphoricè vocat lob fuas afflictio- Č . 9.4 .Tulifti demedio,velfuftulifti,preces,] quia non vis Deo
mes & dolores, quibus ſecundum corpus & animain ſtringe
Obſerusſti, ]Hebraicè Cuftodifti, feu quafi cuftode appoſito
explorasquidquid ago .Periphrafiseſt arctiſliini carceris : &
ſtrictiffimæ cuftodiæ .
Conſideraſti,Hebraicè, notafti, & circumſcripfifti, veftigia
imea,] neſcilicet loco vel tantillum moueri pofſiin :
CA PVT XIV .
Fragilitatem deprædicat humanam , fimúlqae diuinam ergamiſeros cæli incolis, non lunemundi comparatione diuinæ mundi
prouidentiam :maximèquòd pofthanc vitam arummoſam concedat
alteram felicem ,adeóque de corporum quoque reſurrectionem .
1:41 Ves poteft faceremundum de immundo, Cupple Adamo;
vel, vtNolter fuppleuit , ſemine conceptum ? ] Non
quòd femini inſit aliqua qualitas quæ fua contagione ani
mam inficiat, vt voluit Tertullianus ; ſed cauſaliter dicitur
immundum ſemen,quia ex ipſo quo cauſa eſt generationisho
minis , facitque vt hic infans fit filius Adæ , cenſetur etiam
cauſa immunditiæ originalis;quæ propria ett filius Adæ.Vide
Cypt.contr: Scholaſticos in i.2 . Lxx. quos paffim citat & fequiturCy- Ó
edeces,S.L.co prianus, Leojaliiqueplurimi Patres,legunt: Quismundus erit
Nacivat. à forde ? Niilus ;etfi vnicus dies vita eius in terra : q.d.Miſerere
hoministam miferi,vtpeccati reus fit priùs quàm natus : yn
denec à feipfo,nec ab alia creatura;fed à te ſolo iuuari,libe
rari & purgari poteft .
8.6. Recede paululum ,id eft,intermitte nonnihil cruciari &
torqueremiſerum : donec veniat optata diesmortis,& quæ con
fequitur vita æterna,qua feffo & laboribus doloribúique fra
Ito dabitur & requies, & laborum merces , utmercenario , ira re
Chaldæus & LXX:
4.8 .Emortuus truncus,vtapparet exterius , quia foliis (po
liatus & aridus ; rursùın germinareincipit.
♡ 9. Ad odorem , feu ad tactum & attractum aquæ :El cata
3
chrefis & enallage fenfuum .
1.10. Homomortuus vbiqueſo eſt ? ] q.d.Nuſquam in inundo
comparet,ſed putrefactus in terra iacet:
V.1z.Non refurget ad hancmortalem vitam ,donec atteraturz
Hebraicè,prætereat,vel pereat, coelum nempe fecunduin qua
litates fuas.Id eft, non ante extremum iudicijdiem .
4.13.In inferno protegas o abſcondasme, Id eft, in loco &
Hasa mortuorum , nempe in limbo,fac elegan liber & prochar! caput pendulum ,vt aiebat Siculus tyranous Dionyfius.
f. Tirinj Tong...
XV. 173
ab hismiſeriis, quas furor tuns iam tranſiens & fæuiens in me
îmınittit.Ibi conftituasmihi tempus,nempe diem reſurrectionis ;
Gregorius, Chryſoſtomus & alij in Catena.'
Putáſnemortuus
ram $ .14.
hoceft homo rurfum
, & videtur incredibi viuat ? fide
le. Tamen Supraidnatu
q. d .certò cred
do : vnde continuò exfpe&to mei immutationem , ] putà per glo
riam animæ & corporis .
$ .15 : Vocabis mediuino imperio & nutu tuo ; quum tibi
placueri t : ego refpondebo tibi , non tam voce , quàm reipſa
gendoinon meis viribus aut meritis ; fed tua potenti dexte
rn & conſueta miſericordia , quain demore porriges operimaa
nuum tuarum ,j id eft creaturæ tuæ , illam exmortuis erigendo
& excitando
9.17.Signafii,id eſt , oblignata & recondita habes in me
curaftiea , remittendo & ignoſcendo , propter poenitentiam
quam egi.
¥ .19. Et hominem ergo perides,] 7.d. Si montes & c lapides tam
tate paulatim pereunt;
quid mirum fi fragilis homo cadat ?
9.20. Roborafti eum , ideft , hac lege vitam homini & ro
bur dası vt in perpetuum tranſeat, id eft, vt perpetuis alceratio
nibus continuò iinmutetur , ac tandem moriatur; & ex hac
vita in aliam emittatur , quod facillimo negotio curas; nem
pe immutando faciem eius, ] id eit;inducendo vulcui eius,adeó
quetoti corpori , alium colorem pucà pallidum , cinericiura
& cadauerolum .
V.22. Anima illiusſuper ſemetipſos lugebit, ] id eft, ex omni
eo quod in ſe ſentit,dolorem hauriet, & moerorem ,quaindiu
hæc uniſera yita durabit. Vnde vitæ tam miſeræ , tam mole :
Itæ ,meritò praeligo mortem quietam .
c Ả P v t x v.
Eliphaz arguit lobum fuperbia,impatientia e blafphemia in Deum
in cuius oculis dicit neminem mundum aut innocentem inueniri.
Deſcribir deinde impiorum hypocritarum multiplicem nequitiam ;
terrorem ; poenam maledictionem .
V.2.
quaſi in ventum loquens,] id elt, pro ſeriis reddet va
ria & impertinentia relponia ? idque cum ardore , ſeu ira fto
machi,id eft inentis & animi, ſur ? Sicut enim ſtomachus con
coquit & digerit cibum ,ficmensmeditatur,ponderat & de
ſignac verba & diſcurſus.
fupplex fieri, fed audaţter cum eo difceptas, quafiqui inno
cenres opprinnat. Hinc tollis diuinam iultitiam , & conſe
quenter euacuas eius timorem & culcum .
W.11. Grande. ] Id eft difficile .
W.12. Quid astunitos, elatos, tunidos, habes oculos, vtfolent
attoniti?
W.15.Inter San&tos eius ,id elt Angelos ;nemo elt immutalilis
per ſe & ex natura fua. Et cæli non funtmundi, ] quia polluti
peccatis dæmonum , quos proinde veluc ſordidas fæces ex
puerunt. Velinetonymicè cum Chaldæo, cælı pro Angelis
ciei.Quia ,vt rectè Dionyſius,lux omnis & inundities creata;
comparata increatæ , non videtur eſſe lux , fed folùm ymbra
lucis. Et hoc fenfu dicebat Chriſtus , Nemo bonus nifi vnus
Deus,Marci 10. v.18,
¥ .16: Sicut aquam copiofiffinè & auidiffimèfine fenfu auk
metu mali haurit ſiciens & febri äituans æger ; fic homopeca
cator concupiſcenciæ fiti accenfus , bibit iniquitatem largiſ
ſimo hauitu ,maxima copia nullo obitaculo ; nullo leníu
mali,nullo metu poenæ ſumma animiFoluptate, inquit fan
Etus Gregorius:
* .18.Non abſcondunt patres ſuos, ] Id eft , citantauctores fuai
aſſertiones & mex ,maiores luos, q.d.Eft traditio antiquorum
patrum ,quod dicturus ſum v.20.& fequentib.nempè quod ſo .
li impij & tyranniaffligantut à Deo: Videtur alludere ad
Abrahamum & Ifaacum & illis coæuos patres .
9.19. Quibusſolis data eft à Deo terra ; neinpè certa promil
fionc.Et non tranfiuit alienus per eos,]id eft,nullusvnquam ho
Itis præualuit eis, q.d.Tam ſapienter & fortiter omnia admnia
niftrarunt , vtnemo eis nocere potuerit : vndemerito crede:
debemus illorum tam ſapientum monicis & inſtructioa
nibus.
9.20.Superbit. Lxx.eſt in curis, Hebraicè, parturit, ſeu inſtar
parturientis eft in magnis anguftiis vel ob hoc folùm , quòd
tempus tyrannidis eius lit incertum , cimeatque omnimomento
præciſum iri.
$ : 21. Sonitusterroris , ſtrepitus vel leuiſſimus folij vento
concuffi tefretmiferum . Quod fi de facto ſubinde in tene.
bras ſeu calamitates incidat,cam vili & abiecto elt animo,vt
mox defperet.
V.22. Non credens quod reuerti poffit ad lucem ſeu felicem Itaa
rúm :circumfpe&tans vndique gladium , quafiè feta equina ſupra
P3 Ý.23 . Cum
 Commentari
174
4:23. Cum ſemouerit ad querendum panem , id eft, cùm om ;
nibus, ingenij & induſtriæ viribus , corraferit vndique fibi (eu ſcientia : id eft, relinquiseos in illa ſua cæcitate, quâ pu
fuæque familiæ neceſſaria, & fpoliis etiam vi excortis abun- A tantneininen à te affligi,niſi quite grauiter offenderit.'
det ; nouit tainen,& certò fibiperfuadet,quod paratus fit in ma .
nu cius tenebrarum dies , ] id eft , quòd proxiinè ſibi inter dies
exitija
¥ .26. Pinguiceruice, ] Id eft , arrogantia & obftinatione in
malo. Hæc enim ſola duo pariunt diuitiæ tyrannis cum pin
guedine & gula : & his folis armis vtitur cyrannus aduerſus
Deum .
$ .30.Non recedetde tenebris,id eſt,non euadetmiſerias.Quin
& ramos, id eft proles eius, arefacietflamma , & ablumec ignis
tribulationis.
Etauferetur fpiritu oris(uti,] Hebraicè;eius,purà flammæ,vel rintmiſeriæ , & tamen metam fortiter ac conitanter geſlerim
Dei, q.d. Leui flatu tribulationis, vel ſolo imperio Dei tolles
tur de medio
V.34 .Congregatio enim hypocrita fterilis.elt. Id eft , quidquid
congregat iinpius,próles,opes, potentia, dignitates, euanida
ipfis funtomnia nec duratura.Porrò inſinuat Eliphaz hæc ipfa
omnia in loburn quoque quadrare , qui cum impius fit (vt
colligitex poenis quibus à Deo punitur) velit tamen pius has
beri & iuſtus:
V.35.Vteruseius, ] Id eft aniinus, ſeu ,mens parturiens ſem
per iinpiasinuentiones.
CA PV I XV I.
tob amicus reponit;fi fuo loco eſſent ſecùs locuturos. Explicat ſigillatim
morbos e miſerias quas patitur citra meritum ſuum .
um aliquid tibi moleſtumefitfe loquaris;}.q.d.Nullamo
cain venit.
7.4. Vrinam eſſet anima veſtra pro animamea , ) feu vinain
vos eſſetismeo loco !Non quòd optem id vobis : fed , fi ita
contingeret.
$ .5. Mouerem caput meum ſuper vos,] Lxx.cum planctu:nem
pe ex compaſſione.Niſ inalis per mimeſin hæc dici, q.d.Si
mili modo quo vos nunc ine , ego tunc vos irridere poſſem ,
præ ine ferendo verbis compaffionem , ſed reuerà ſubfannan
do : ita Chryfoftomus.
V.6. Quaſi parcens vobis , ] Id eft, quaſikeuans & minuens mes, cum iiſque arctiſfuna ſocietate iungar.
veftrum dolorem .
¥ .8. Omnes artusmei,Hebraicè, omnis congregatiomea,quod
quidem de fumilia exponunt : fed Notter demembrorum colle
étione accipit: in nihilum redacti ſunt,] Hyperbole,pro ,viribus
deltituti ſunt, vlceribus & doloribusexeji ſunt
V.9.Etſuſcitaturfalfiloquus, ].q.d . Et cum his omnibusma
lis, etiam amici falsò me accuſant,Allegoricè,quadrant hæc
omnia in Chriltum patientem , cuius figura erat lob .
¥.13 .Tenuit Deus ceruicem meam ,ficuttener miles ceruicem
gallinæ , & intorquens illam confregit ac diſcerpfit me. Poſuit
ine ſibi quaſi in fignum , ſeu ſcopum , in quem omnia fua tela
:
coniiciat : fimile habes Threnorum 3.v.i2 . ita S.Auguſtinus
& Gregorius.
$ .14. Effudit viſcera mea , ) Hyperbolicè deſignat dyſen
teriam .
V.29. Terra ne operias ſanguinem meum , ] Id eft, ne occultes
affli&tionem & miſeriam meam , quia conſumitur ſanguis
meus & vita mea , q. d . Velim cælo & totimundo nocam
effe calamitatem meam & caufam meam : vt fic conftet de
mea innocentia : ita Chryſoſtom . Polychronius , Olympio
dorus, qui etiam hocreferunt ad appetitum iuftæ de hoftibus
Gener.4 . vindictæ.S.Gregorius refert Allegoricè ad fanguinem Chri
fti,meliùsdamantem qudin Abel, nempe miſericordiam , non
vindictam .
V.21. Ad Deum ftillat oculusmeus, ] Id eſt , cum lachrymis
elamo.
♡ .22. Vrinam iudicaretur , ) ſeu vtinam poffet iudicio con
tendere ,ſeu pari iure litigare ! q.d. Poffem facilèmeam cau- D malla , Gallicè , mailles, 9. d.Sicut auis capta reti , ex vno filo
ſam probare & iuftificare..
.23. Ecce enim breuesanni mei iam tranſeunt & finientur.
Id eft , inftatmihimors. Ynde opto , admeimemoriam , &
exemplum aliorum , publicam meæ innocentiæ probationem
& fententiam , quæ eciam mihiin diuino tribunali , cui iain
filtar,yſui effe poffit.
CA PV T XVII.
Ex ærumnarum magnitudine ermultitudine certam ſibi mortem ima
minert praſagit : unde amicos increpat, qui bona preſentis vita
pro pramio toties pænitenti inculcarent .. Mauult enim quietem
vita future .
# .1. Piritusmeus vitalis paulatim attenuatur & minuitur,
& fenfim ad mortem tendo.
Service
$ .3 .Ponimeiuxta te, ] Hebraicè, pone fideiuffionem meam te
cum , id eft,fideiube, ſeu promitte , quod apud te & non apud
homines , cauſa mea agetur ? & cuo , non humano , iudicio
cauſa definietur. Tum neminem timebo.
$ -4. Cor eorum ,nempe impiorum quorumcumque , contra
us in Lib . Iob .
quos pugnare paratum me dixi; longè fecifti è vera Diſciplina,
V.s. Qui predam pollicetur fociis ( ficut vosmei amici feci
Itis; quinon tam ad Iolandum me, quàm ad reliquias (polio
rum meorum aduolaffe yideinini : ) oculi filiorum eius deficient
miſeriis & morte .
7.6. Exemplum fum ,] Hebraicè Tupheth , quod Chaldæus & 059
Pagninus vertit , vallem Ennon , feu gehennam de qua dixi 4
Reg.23. V.10.Græcè eft zónus,id ett riſus,ſeu ludibrium , 7.d.
tačtus fum fabula vulgi, & abominatio amicismeis, ficut
ipfa gehenna.
V.8. Super hoc quòd inibi innocenti & iuſto taniæ obuene
aduerſusomnes impiorum & dæmonum inſultus:ſtupebunt ius
fli, ſeu mirabuntur pij pofteri, & innocens contra hypocritam ſuf
citabitur , ] Id elt , erigentur pij vt fimilimodo , feſe impiís
opponant.
Nora , impios hîc pafsim vocari hypocritas, quia vt plurimum
tales ſunt : nam licètmali fint , volunt tamen & ftudentvi
deri boni.
V.9. Mundis manibus,fèu piismanuum operibus, addet forti
tudinem , ] 9. d. De virtute in virtutem fortiter proceder : &
quantò ab hypocrieismagis ridebitur aut tentabitur,tantò ad
В. benè agendum magis inualefcet. Gaudet enim patientia dures:
jiſque vepute acuitur, telte Apoltolo Rom ,s.v.z.
¥ .1o. Conuertimini;] nempèhuc ad me,& ad verba mhea.
Ý.12 . Cogitationes mea ſolicitæ & anxiæ , noctem mihi vern
teruntin diem , id elt, faciuntmenoctu æquè ac die vigilare:
adeò vtnox mihi ſit inftar ftrepitofi diei , nec vel tantillum
quietis concedat. Vnde rurſum ſpero , & auidè exopto poft tee
nebras lutem ,vt pulsâ nocte redeat aurora leuaminimihi futu
ra, q.d.Nulia vnquam mihiquiesznec die;nec nocte.
$ .13. Si ſuſtinuero , ſeu patienter tolerauero , vt vosmonetis;
& ego facio:non tamen reftituar priftinæ vitæ & bonisprio
ribus vc pollicemini: led quidquid egero, infernusdomusmea
eft ,breui moriendum mihi erit , & corpore ad fepulchrum ,
anima ad liinbum neceffariò demigrandum : vbi in tenebrisi
quaſi in leétulo quieſcam ,vſque ad aduentum Meifiæ .
.14. Putredini dixi,, & c.] 9 d .Pro parentibus & cognatis
quime deſerunt alijme propinquiexcipient,putredo & vera
$ .15 Voieft ergonunc præftolatiomea , Teu priftina felicitas;
quam iubetisme præſtolária do patientiam meam , quam adeò
mihi commendatis , quis conſiderat ? ] nempe vt eiusmerica
me reducat ad priftinam fortunam .
C. ¥ . 16. Putaſne in inferno erit requies mihi , ] 9. d . Non &
cadauer putreſcer , & oſſa diſpergentur : anima verò diu
cum tædio & gemitu in tenebris cogetur aduentum Melliæ
expectare .
CAPVT XVIII,
Etiam Baldad pergit arguere lobum impatientia de instantie : deſ
cribitimpiorum pedicas ego pænas , vt inde probet, lobum non niſi
ob ſua ſcelera puniri à Deo.
ý.4.
Tim propter te delinquetur terra, ] 4.d. An idcircò ran
to furore. ſeu impatientia quereris coram Deo toto
mundo, quòd putes te vnum omnibuseminere ? & te caden
te, lucem gloriam , decus vniuerfæ terra fimul tecum occaſu
ra ? vtmericò Deus , ad hoc præcauendum , ne cu cadas,
potiùs rupesloco fuomouere , leges impiorum vindices reſcin
Etere, totumque vniuerſi curſum inuertere debeat : ita Olym
pipdorus.
abuntur virtutis,ſeu potentiæ unpij,id eft,ita
¥ .7. Ar&
anguſtia bitur,vt nongreffus
poffit exequi quæ velit.
V.8. In maculis, Hebraicè, implexo reti, ambulat, ] Nain
retis oculi ſeu cancellimaculæinvocantur Latinè , Hiſpani cè,
eius,velocella, dum egredi conatur,in alium graditur,& ſuæ
ma,
gis ſeſe implicat : ita impius captusre ti concupiſcentiæ
ex vno vitio in aliud, ex yna macula in aliam tranſit,magis
magiſque feſe intricando.
V.9.Sitis.]Pro flamma concupiſcentiæ : cui quòmagis ir
dulgetur, eò magis exardefcit.
W.13 .Primogenita mors vocatur, quia inter omniamala prin .
cipatum tenet quaſi iure primogenituræ . Nam prima per
peccatum Adæ inuecta elt mundum ,adeóque quafi primoge
nita peccati filia & princeps , in regno peccati ſucceſſit pa
tri , & pro eo dominatur : & omnia alia mala ipfi tanquain
dominæ & principifamulantur & viam fternunt. Sinilimo
do vox primogeniti vſurparur , Pfalm.88. verf. 28. & Notter
hic verſ.ſeq. fed explicans , interitum feu mortem , régem .
vocat.
7.15 .Socij, ſen ſodales, hominis impij, qui iam ampliùs non
eft, id eft, qui defunctus & mala morte extinctus eſt ; habitent
in tabernaculo illius,id elt occupent & rapiant omnia bona de
functi , expulfis filiis alioquin hæredibus. Aſpergatur in taber
naculo eiusſulphur,] Id eft,conflagret fulphure & igne domus
impij iam ab extraneis fpoliata,
7.16 , Radices
 Caput XIX. X X. & c. 07
5
1,16. Radices eius ficcentur: id eft , filij, familia , & ftirps
omnis à teneris vnguiculis contabeſcat & extinguatur, ne
fcilicet alia indè excreſcere poſſit. Meffis verò elus, id eft, CAP v T XX.
quidquid iam adultum elt, atteratur & præcidatur Quia fole ne impý šußoDei iudi grau iſſimèpuniti, da fortunis om
9.20.in die,ſeu ſuper diem , excidij eius,ftupebunt, nouiſſimi, nibus euer ri, vti lobo quoquecio iam contiger at : colligit Sophar , ſed
id eft infimi :vel pofteri etiam poftmulta fæcula , o primos, 2. male , Tobim impiumfuiße, Gorfuis fceleribus eas ſibi panas aco
ſeu primates , quoque inuadet horror. ) q.d. Omnes,nouiſſimi cerfouiffe .
& primi, à minimo vſque ad maximum , horrebunt ſuper
plagis & horribili clade impij.Id S. Gregor. Allegoricè ap 2.3 R
plicat excidio Antichritti. Efpondebit inihi. ) feu in mei graciam & loco mei.
V.ig. Manus impij reddentei dolorem ſuum .] Id eft,
punietur impius ob malá opera fua, & vim aliisillatam .
CAPVT XIX . 7.11. olja eius ian ſolidata & indurata implebuntur vitas
adoleſcentia eius. Id ett vitiis , quibus púer aflueuit , vacabit
job crudelitatis arguit amicos fortitérque contendit , fe non proptet per cotam vitam , vſque ad ſenium & vfque ad mortem.Etfic
frelera flagellari à Deo, ſed propter alias iuftas cauſasiVnde foliuss cum eo dormiens.]id eit, cum eo quafi condientur in fepulchro
Sed certa, reſurrectionisfpe se folatur. nam opera Tequunturmorientes. ita S. Gregor.Olympiodo
Gen.at rus & alij.
Ecies, id eft , fæpiùs confundit isme .]feu confunde re . 12. Cum dulce fueritin ore ciusmalum .] q.d . Ratio obfti:
1.41 1.3. DECconaminRET i.
nationis in inaló elt impiis, quia ineſcatidulcedine volupta
9.4. Esſi ignoraui , (yt vos contenditis ) mulca eorum quæ tis & peccati, tenacillimè illam in faucibus animæ ſuæ con
lam effutitis ;mecum eris ignorantia mea . ] quafi dicat. Mihi id dunt & afferuanr : ficut quidulciatia guttant,illa auidè diu
yni nocebit, non vobis.

.
que lingua verſant & faucibus retinent,vtAriſto diuturnior fit ob
V.5. At vos arguicismeopprobriis meis.] Hebraicè exprobratis lectat io. Vnde Philo t
xenus Erižeus, tefte r collum Ariftor. . ita
tele,
mihi opprobrium meum , feu afflictionem & iniſeriami incain ;
l o n s
u ibi op t a b a
,q u o d i u t i u s
ſ a p o r e
c i b i f r u eretu . Sed fal hîc cois
f a
quæ mefaciunt opprobrio eſſe aliis.q.d.Ex co ſolo quòd af I7 luntur miferi :nam
fligarà Deo,arguitisine impium eſſe. Quod eſt petere prin . B 1.14.Panis vertetur in fel.q.d. Deliciæ peccati , quibus vt
cipium ,& velle gratis concedi,quod ab aliis negatur.Nam , melleo & ſapido pane fruebatur, verrentur , illi in fel afpi
vc ego contendo .
venenum , putà in tormentum conſcientiæ ; in exi
V.6. Deus non aguoindicioaffligit me.]id eſt,non promen tium, ſeu
dum corpo ris & animæ .
ſura peccatorum ineorum immiſie mihip oenas, vt vos con $ .16 . Caputafpidum ſuger.] Id eft,peffimum & exitialeve
cenditis : neque hocſpectauit, vt puniret de condigno pec nenum , quale habetaſpis in capite , & vipera in lingua, fibi
cața mea. Supple, fed longè alias cauſas habuit cur meira ſuger peccator ex peccato. ita S. Gregorius.
torquendum putarit, æquilinas & iuftiffimas , quas vos vel V.21. Non rem muit:] Id eft, nihil pauperibusreli& um fuit
ignoratis , veldiffi:nulatis. Et vt alia nulla effet , illa ſola , de cibariis impij :nam deuorat ipfe cuin ſuis omnia,nec mi
quod creator in creaturam ſuam plenuin iushabet, illi ab cas pauperibusdonat, inſtar Euangelici Epulonis, Lucæ 16 .
omni iniuftitia excuſando fufficerer.
proVrinam
¥ . 23. impleatur tur,!ſuppl
Nempee,citò , ven:ercitiùs aqual
eius, à& Deo
V. 8. Semicam meam , ſeu vitam , conuerfationem , actio culus voto fagine vttantò pui
nes omnesmeas, circumſepfic vallo miſeriarum , quæ meyn niatur, è medio tollatur, & aliisnocere definat, vtfequitur.
dique premunt, in quibus quaſi in tenebris voluor.
DeusEductus,
9.25. vindicem ſcilicec
gladium gladius ſuumDei ; id eft,impij
, vadent fimulac Itrin
in interi
1. 12. Latrones eius.] Id ett milites; qui olim latrones, quaſi xerit
talerones vocabantur,vt dixi 2.Reg.4.v.2.Metaphoricè ſerino tum , & venient ſuper eos horribiles . ) nempe pæna , dolores ;
eſtde agmine tribulacionum & dolorum ,de quibus c.1.& z. pauores,vthabent Lxx . veldæmones, vt alij.
ſupra:
¥ . 26.Omnes tenebræ abſcondita ſunt in occultis eius.] Hebraif
V.17. Halitum meum propter nimium foecorein exhorruit mus, pro , omnes tenebræ illum abſcondere non poterunt.
uxormes : & fi qua re indigebam , orare & ſupplex fieri de . Devoratit eum ignisquinon ſuccenditur alimento terreno, vel
bebam filiis vterimei; LXX. filiis concubinarum mearum ,ſeu ſe Habello , vt nofter ignis : ſed ſemel ab originemundià Deo
cundariarum vxorum . Nam filij primariæ vxoris omnes in ſuccenſus; in ſeinetipfo cum ſuis fornentis inconſumptibilis
terempti iam erant.c.1. Symınachus vertit;filios puerorum meo decernùm ardebit,Deo illum conſeruante ad æternam impio
rum , ſeu nepotes meos. C
rum punitionein . Vndè deuorabi Chaldæus vertit; ignis gehenne. Nec
V. 20. Dereli&ta funt tantummodo labia circa dentes. ) nempe tamen folusimpius tur, fed 8z quicumque fuerit re
abfumptis genis &ogingiuis.Maraſmum idmorbi genus Græ li& us in tabernaculo fuo , purà vxor, filijs familia reliqua, eius
ci vocant cuin toto corpore ſucco exhauſto, olla cuti præ relictihæredesafflizentur paripoena.Significat,ſummam im
ſiccitate adhæreſcunt.
minere vaftitatein impio . Sicut alibi dicitur fimili Hebraif
V.22. Quare carnibusmeisfaturamini ? ] ſéu,videmini velle mo,Clauſ quoque defecerunt; reſiduique conſumpti ſunt. Deut.z i.vijá:
ſaturari: 9 d. Ita me vexatis & conuitiis profcinditis, ac fi $ .27. Reuelabunt cali iniquitarem eins, quain conſpexerunt,
velletis carnibus meis paſci, & voluptat em haurire ex mea de terra, quæ monttru m hoc indigna bunda tulit : reuelabun s
miſeria & afflictione. vbipulchrè comparantur oberecta {celera eius, nempe puniendo illa ; calum tempeftatibusjierre
tores vulturibus , vtpotè qui quaſi viuis paſcantur camibus infoecunditate. Vnde Olympiodorus putat. Sopharem taci
vicæ & famæ alienæ : In Hebræo , Chaldæo & Græco eft, tè exprobrare lobo cæleftem vindictam , quâ greges ipſius
Quare non faturamini carnibusmeis ? Ac fi dicat : Non vobis igne cæleſti, domus & liberi aëreo flatu , oppreſli fuerunt, Plutarch . de
ſufficit omnia mihiſubtracta efle ſubſidia , folatia , diuina ; C.1. Deauibus vltoribus Ibici, vide Plutarchuin . Allegori- Sera Numinis
humana ; & me continuis doloribus ac miſeriis prorsùs èx cè poteft etiam applicari excremo judicio , quando terra per vindi& a.
hauftum eſte ? necdum contenti, necdum ſatari ctis ? hotrendos hiatus & infolitosmotus, & celi per figna terrifi-
9.24. Plumbi lamina, ] Veteres folebant , vt cetatis, fic ca in ſolezlana û aliis ftellis,quafiaccuſabunt impios, & à iu
etiam plumbeis tabulis inſcribere, & libros inde compone dice Chrilto vindictam de cisdepofcent,Metonymicè Chal
dæus per cælos & terram , Ängelos cælicolas ; & hoinines
bakecat 1.ad celtaturGeorgius
S. Fabricius, & ex eosFranciſcus s Valefius. us terrigenas intelligit.
iH er.cp.6 a n d o oc a r i e t
fol . ira Hieſtr o n
. Mar
e ſculptoriumi u t o r i u
V,icquod cælum e p i
, Cal, à cæ
n
V.28.Germen eius, id eft,fruges omnes impij & opes,aper
Pan .& in cam j Celsev ; inſtrumentum
ViQor.Fran . tum eius. ]id eft, prædæ exponetur prædonibus auferetur:
& Franciſcus LucasChaldæus vertit ; in ateinum ?S.Augu V.19. Heredicas verborum eius. ] &id àeft, factorum malorun ,
Meie espot 82. ftinus, in teftimonium .Nempe celte conſignanturres quafi te- D vel etiam blaſphemiarum eius merces.
dimonio æterno: Optat ergo Iob , æternam ftatui inemo
riam ſui huius agonis, amičtionis, conftantiæ & fpei, prae
ſercim eius quam CAP v T XXI.
de reſurrectione mox ſubiungit. Etobcia
nyit profecto quod optauit :nam libro hoc facro longè cer Errorem amicorum vt refellat løb, docet impiosplerumque in hacvica
tiùs quàm plumbi lamina triunphus eius confignatus eſt
profperari ,pios verò affligi. Vnde collegit ;non rečte concludi im
æternitati,inquit Chryfoftomus & Olympiodorus. pium fe effe quis à Deo affligitur ,
8.25. Redemptor meus, FiliusDei,viuit ab omniæternitate ;
nempè vita diuinitatis . 9.4 .
9.28.Radicem verbi inueniamus.] id eft, fundamentum ,lub quaquam : fed contra Deum.q.d.Non eſt inihi quæ
iectum & occafionem infectandi eun verbis & rationibus, Dio ,de offenſ ione vel inimicitia hominum , quam paruipen
ctiam falfis & calumnioſis, Non quòd amici ſic loquerentur derem : fed de offenfa Dei, quam fi incurriſſem , meritò con
in actu ſignato, ſed in exercito :nam de facto fic fe gerebant; triltarer & angerer.
ac fi verbis condixiflent ſe ita facere decreuille .
Þ.13. In pun & o ad inferna deſcendiens. ] Id eft, fubitò mo
1.29. Fugite ergoà facie gladij.] id elt, iræ & vindictæ diui riuntur , & fine longa infirmitate vel cruciatu tranſeunt ad
næ.q.d.Celface inſultare mihi,finon ainore Deiautmei, fala locuin mortuorum . Quale mortis genus opralle Iulium Cæ
tera terrore indicy & yleionis diuinæ . farein , & impetraſſe , teſtatur Suetonius. Pertinet ergò etiam Suer. in falió
hoc , vri omnia præcedentia , ad proſperitatem impiorum Caſ.
quam exoptant. Vnde .xx. vertunt ; ini roquie infernidormica
iune. Et ita exponunt Hebræi, & recentiores interpretes om .
LE

ges, & Græci in Catena: Beda camen cum S. Gregorio id

P ad
 176 Commentarius in Lib . Iob .
ad poenam impiorum refert ,quafiex hac vita ,quæ eft inftar
puncti, in æterna inferorum fupplicia detrudantur.
$. 16. Non funt in manu, ſeu poteftate impiorum , bona fua.] A
Id eft,non poffunt illa firmiter & diu retinere, vtpote cadu
ca & aliena.Vnde S.Gregor.inoraliter ,Boniſua bona habent in
mana , poffidene tamquam domini : ſed impij & Auari à bonis
Juis tenenuir i polſidentur tanquam mancipia.
V.19. Quoties,(eu quotieſcunque,lucerna, id eft proſperis
tas & gaudium , impiorum extinguetur, variante fortuna :(
fuperuenietexs inundario iræ diuinæ , quæ inftar torrentis exun
dabit in eos : & diuidet cuique ( vt fit accumbentibus in
menſa .) dolores & poenas quas quiſque meretur , tunc erunt
ficut palce , & c. ] P [.z.focue puluis terra, id eſt, inſtar quiſqui
liaruin abiicientur.
V. 19. Dolorem & poenas patris feruabit, quoque Deus filiis
illises, vt, quemadmodum ſceleruin patris , fic & poenarum
participes & hæredes fiant. Etcum reddiderit, ac de facto in
fixerit pænas filiis ,tunc friet & agnoſcet iuſtam vindicis
Deimanum-Multò enim magis mouenturparentes afflictio
nibus filiorum ſuorum , quàin propriis.
V. 20.Videbuneinterfectionem . ] id eſt, excidium , interituin
abfolutuin , plenum , atque adeò æternum poſthanc vitam
Alioqui.
V. 21. Quid ad iinpium pertinetdedomo(ua poft fe? ] 9.d.Pas
run curaret impius poſtmortein ſuam quid obueniat fami- B
liæ fuæ in terris, ſiue proſperum , fiue aduerſun : parum item
Curaret quòd vita ſua',feu ſuorum , dimidietur , id eſt , abbre
uietur ;finullæ aliæ pofthanc vitam ſupereſſent ipſiin infer
no ſubeundæ poenæ . Ethoc eltprimum argumentum , quo
‫مه‬
probat lob poenas poſthumas inferni.Secundum eft ſequenti.
V.22 . Quia Deus iultiſſimus iudex ſic voluit , fic itatuits
fic decreuit. Idque iuremerito. Ethoc elt tertium argunen
tum , quia, vt
5.2 . & fequentibusdicitur, id conueniens, imò fiecelta
rium eft, vt impiis hoc in mundo ditibus, voluptuariis,ho
noratis, piis è contrà pauperibus,afflictis, deſpe&tis æqua &
promerita ſors ac præmia condigna aliquando reddantur, &
faltem poftmortem . Hoc enim exigit iuftitia & prouiden
tia diuina.
V.28. Dicitis: Tibieft domus principis ? ] ſupple ,iniqui &
biz.v.3. impij Iobi , qui fuitprinceps magnus inter omnes Orienta
les, quaſi dicat : Iultè à Deo palatium eius & omnis fami
lia ſubuerſa eit.
V. 29. Interrogare quemlibet de viatoribusi ) feu de triuio .
q.d.Vulgares & plebeij ſciurit ;nempè quod ſequitur.
V.30. Quia in diem perdirionisextremæ pofthanc vitam , & c
æternæ , jeruafurmalus. nec ſemper in hac præſenti vita pu
nitur.
V.31. Quis enim in præſenti vita arguet coram eo viumcims
q.d. Neverbis quidem corripitur, vųplurimum , impius in
hac vita ; neque poteſt quis , vel audet , illi reddere que fecit
mala, ſeu pro meritis punire.
Y. 32 ipfefecundùm corpus pacificè ducetur ad ſepulchra,
ſeu ſepelietur : fecundùm animam verò in congerie mortuorum
vigilabit. ] id eft, intermortuos viuet in inferno : fecundùin
famam quoque in mundo viuet,probatus vulgò & gloriofus,
V.33. Dulcis, feu gratus admodùn & amicus,fuit glaress,
id elt arenis ſeu glebis,Cocyti. ] Lxx. lapidibus correntis ; He
bræus & Chaldæus, glebus torrentis. Ponitureniin hîc fpecies
pro genere, Cocyruspro quouis fluuio vel torrente. Eſt verò Co
cyrus Arcadix fluuius, ex styge promanans , quem elle infero
tum fluuium Poëtæ ( ad quos hîc Iob alludit ) ideò finxe
runt, quòd ad illam paludem ſolerent recondi in arenis,mo
retum recepto, cadauera defunctorum ,vtmordacibus illius
aquis citò exederentur . Glarea eſt terra prope fluuios areno
fa & lapidofa, in qua cadauera recondebantur. VndeStuni
ga teſte, Arabes fepulchra vocare ſolent glebas vel glareas
torrentis. Senſus ergo eft , delationem cadaueris impij ad fe
pulchrum non tan triſtem & amaram efle,quàm læłam & D
dulcem , vtpote feſtis, epulis & ludis conditam : vc ferè vi
deatur deductio eſſe ad nuptialem thalamum : ac proin .
de non tanto fitiinpiis horrori. Nain quòd mors , horribi
lium omnium horribiliflimum concomicetur & coniunga
tur, nil nouimali affert impiis,cùm poft ſe omnem hominem ira
hat , ante ſe innumerabiles, id eſt , omnibus fiue bonis, fiue
malis,pari legemors inmineat,trahatque omnes ſubſequen
fes, ficur traxit omnes præcedentes.Cùm ergo omnia in hac
vita cedant impiis ,non item piis, ex voto & animifenten
tia , certò inde colligitur. Primnò,poft hanc vitam vtriuſque
reſeruari condignam retributionem . Secundò , non propter
fola fcelera hominiaduerſa inmitti à Deo in hac vita, Vn
de fequitur Tertiò , ex iis colligi non poffe, lobum impium
& fceleratum effe, vt amici contendebanr.
CA PV T XXII.
El.phaz vt lobum conuincat impietaris enumerat figillatim patrata
ab ipfo [selers : pænitenii tamen profpers rurfus omnia promittit.
3.4. Vmquid timens Deus, nefcilicet illi noceas,aut il
1. 21, Super Belarum werticem fublimetur. ] Cum ergo viſu
noftro , quantumcumque perſpicaci ,non poſſimus affequi
numerum , quantitatem , qualitatés (tellarum , quomodo af
fequemur potentiam , ſapientiam ,aut excellentiam Dei, qui
ftellis longè ſublimior eft, & altillimorum altiflimus,& pror
ſus inacceſſus?
V. 15.Num femitam ſaculorum cuſtodire cupis;] Id eſt , an in
fiftere vis opinioni impiorum atheorum , qui ſuperioribus
fæculis,ita impiè ſenſerunt de Deo ?
$ . 16. Quos fluuius fubuertit.] Id ett aquæ diluuij; vt He
bræi: velmetaphoricè, impetus iræ & vindictæ diuinæ .
V.20. Sæcciſa eſtà radicibus ere&tio , ſeu ſuperbia eorum : ego
reliquias deuorauit ignis. )nempe Pentapoleos, inquiunt Rab- Gen.
bini.Velmetaphoricè, vltio diuina, vi S.Thom.exponit.
V. 23. Si per feriam poenitentiam reuerſus fueris ad Deum ,
ædificaberis. ] Id elt,rurfus inſtaurabitur priſtina felicitas tua.
* .24. Dabis proterra filicem ,metaphoricè, id eft, pro infir
mitate robur ;Chaldæus; pro puluere arcem muniram . E !
pro filice dabit torrentes aureos.)Hebraice , Ophir, quafi dicati
Ea copia qua filices inueniuntur in torrentibus, dabit tibi
aurum Ophir, feu præftantiflimum , vt dixit 2. Paral. 8.v.18.
Qui verò
.29.Inclinauerie oculos,id eſt, qui fe humiliauerit,ipſe ſail
nabitur. ] ita Chaldæus & Lxx.id eft ab omnibusmalis qui
bus affligebatur,eripietur. Hebraicè eſt,ipſe innocens ſaluabit
inſulam , vel prouinciam ,q.d.Tantimerisi eſt apud Deum in
nocens vita iuftorum ; vt non ſe folos, ſed & totam regio
nem "Taluent ac liberent. Sicut Iofeph Ægyptum ,Moyfes
Iofuë , & tot pij iudices totum populum Ifraeliticum . Et
huc alludere videtut Ezechiel. 6.14. v .14 :
CAPVT XX FI I.
Job contra humanum indicism ,quocenſebatur impius,optat dininum
iudicium , quo ſperat ſe innocentem declaratum iri , nequecon
frientiam ſuam aliud fibi dictarea
. Anus plage mer, id eft ,manus Dei, qua plagam
meum ,]id elt; grauior eft quàm gemitusmeus præ fe fert aud
prodit:
V.3. Quis mihi tribuat ; vt inüeniam illutf, nempè Deum
Condemnatus enim iudicio hominuin , prouocat ad Dei iu
dicium infallibile & incorruptum . Loquitur autem évato
trobôs ſeu more & conceptu humano , de Deo ,quaſi cerco
loco conſidente in folio ad ius dicendup .
Vi 4. Ponam coram eo iudicium , id eſt cauſam apud illum
dicam , & ius atque innocentiam meam tuebor , os meum
replebo increpationibus.] Id eft, liberè eloquar amaras querelas;
quasmihi iuſtus dolor & bona conſciencia in os dabunt feli
ſuggerene.
V.9 . Per finiftram , Septentrionem ; per dexteram ,Meri
diein intelligit , quafi dicat, Frultra prouoco ad tribunal&
judicium Dei, quia lucem habłcat inacceſſibilem , & à mortali
bus adiri non poteft , neque ſententia eius ſenſu humano
percipitur.
4.13. Ipfe enim folus eft.]putà eſſentialiter & neceffariò ,vt
ipſeiner dixit Exodi 3. verf.14. Vnde & folus elt omniſcius,
& omnipotens, vt hîc ſequitur. Hebraïcè, ipſe eft in vno, id
eſt , ipſe in ſua vnitate conftans perfiftit, in ſuodecreto &
voluntate ſtabilis atque immutabilis perfeuerat, neque in
vaius potentiain ,vel ob ylliuspotentiam à vero vel iufto de
flecter.
¥ .16 .Molliuit cor meum .] nempè,malleo tribulationum neri
uos & vires animimei antè robuſti ac folidi, valdè exte
nuauit : non tamen penitùs eliſit, ita Græci in Catena.
17. Non enim perij prorſus, nempe per blaſphemiam vel
deſperationem . Licèt eniin gemam mihi tribulationum te*
nebrom i necdum tamen plena caligo operuit faciem meam , ne
que deſtitutus ſuin vſu rationis, aut lumine feu naturali, ſeul
fupernacurali:ſed
ſpe ope & gratiâ
& charitate conſtanti in DeumDei. ere &tus maneo fide &
CAPVT XXIV.
Oftendit occulram prorſus effe rationem providentia diuina, g *
bernationis huius mundi: quippe qui sape etiam ad ſauſimai
.
tyrannorum , latronum eradulterorum improbitatem diu admo
dum contineat,nec nia furura vita cruciaribus puniat.
B
cumqueaguntur in tempore. Id eft , Deus omnia
perſpecta habet : fed hoinines, etiam qui nouerunt eumeum , id eft,
etiam fideles & pij, ignorant dies illius. ) nempe æternitatem ,
inquit S. Gregorius. Velmeliùs', ignorant confilia & opera
Dei, quæ per ſingulos dies exequitur , & rationes cur fingu
la exequitur, vel abaliis exequi permittat , v. g . cur permic
tat vt prædones, & tyranni impune,
ſuis$ .partem
2. Transferant
adimanc. terminos
Item vtagrorum fuorum , & fic vicinis
iidem prædones
5.5. Quaſi onagn, ſeu aſini tylueftres, qui liberi in deſet-
to vagantur, cxcutiarc iugum & imperiun aon inodò prin
cipum
 Caput XXV . XXV I. & c.
cipum & dominorum ſuorum , fed & rectæ rationis, & Dei.
Quorum iniuſtà violentia nudati viafores.
4.8. Amplex antur lapides.]id eſt,applicant ſe faxis & růpi
bús, ve harum latebris regantur ab imbribus.
V.10. Etiam pauperculis eførientibus tulerunt,pro abſtule
runt,fpicas , quæ folæ famelicis fupererant.Et
$ . 11. Inter aceruos ſegetum , vel potius oliuarum ,vel vùa
rum , quos tota nocte & maturino tempore ruſticí pauperes;
magno labore aceruarant, & mulſum inde atque oleum ex
preſſerant,meridie raptores iftipalàm inuadunt , & de alie
Gen no comeffantes, foriences & famelicos relinquuntmiſellos qui
soriniaria calcarant.
V.13. Rebelles luminidiuino , & rectæ rationi ivel;vc Chal
dæus , legi & inſpirationi Dei.
9.142 A primo mane vſque ad veſperam inuigilat homi
cidiis, vt latrones ſolent : per no&tem verò erit quafi fur. ]id eſt;
in cenebris vacat furtis. Et hæc tanta latron um ſcelera in
tuens oculus diuinus , diſſimulat tamen . Vt & adultero
rum , qui
V.16. Ignoranerens lucem . ] Id eſt, auerfantur , fugiunt lu
cem & diem , ne ſordes illorum prodant.
7.18. Leuis eſt ſuper faciem aque. ] id eft, facilis, diffolutus,
profuſus,diffluens in libidinem , ficutaqua defluit in terram ,
ita Græci in Catena.Sic Genel:49.v.4. Rubeno dicitur,Ef
fuſmes fscut aqua : S. Thomas hîc & Symmachus legunt, in
nalat aque & Mariana , traiicit aquas maris & fluminum , vt B
ſuis obſequatur libidinibus.
Maledi& a for parseius,ſeu ipſe & opera eius, non folùm poft
mortem in inferno , ſed & ante in terra :nec ambules per viam
vinearum .] id elt culcain ,, fertilem & lacam ,q.d.Non ditetur,
ſed ſpolietur omnibusopibus corporis & animæ. Moralite
via vinearuin , quia cliuoſa, amcena, plena fructibus , de
ſignat viam ad coelum , ita S.Gregorius S. Thomas & alij.
V. 19. Adnimium calorem tranſeat ab aquis niuium . ) Id eft,
hiemeniuibus,xitate caloribus omnia exurantur.Moraliter ,
ab vna calamitate in aliam præcipicetur .Anagogicè,repro
bi in inferno nunc frigore niuali ( vnde alioquiitridorden .
* Judith.vk. tium , Matth.25 .v.30 .& 41. )& nung
igneo crucia
buntur, ita iidein cum Ven.Beda , Liranoæſtu & Tite lman no.
Esvſquead inferos peccatum illises.] Id eſt,poena peccatorum
illius continuetur tota vita , vſque dum defcendat ad infe
tos, æternum ibi cruciandus grauioribus cormentis.
V.20 . Obliuifcatureius miſericordia . Poëtica proſopopoeia .
9.d. Neipſa quidem miſericordia , licèt infinita, & natura
ſua miſereri conſueta , nempe Deus,moueatur compaſione
erga tam impiun. Sed omnis dulcedo illius, id eft, deliciæ &
ſolatia illius fint vermes ] incus conſcientiam rodentes, foris C Scuniga , vel anguis iuxta Arcturum ; vel bydre iuxta leo:
cadauer abſumentes.
1.21. Pauitenim , id eft, depaftus eft,fpoliauit , fterilem ,ſa
tis alioqui per ſemalo fterilitatis afflictain .
7.22.Cảm fteteririn proſpera fortuna , & ſcelerum effräni
licentia , non credet vita fois ſat cautum eſſe, quia mala con
ſcientia feinpermeticuloſa , etiam omnia tuta timet , vt ſu
prà C.15.v.21. Quin &
¥ .23.OʻuliDei ſunt in viis impij.Id eſt, intuentur; iudicant,
& vt fuo tempore puniantur, acta illius annotant.
$.24. Sicurſummicates ſpicarum .] quæ ſcilicet primò tritura
tonteruntur ,:vt grana eliciantur : deinde granis vacuæ lu
..
iternuntur pedibusiumentoruin , & vngulis conculcantur .
9.25.Quod fi non eſt ica.Hebraiſmus, pró ,id non ita effe,vel,
non ita fehabere,quis arguer, ponet án :eDeum : ] Id eft , accu
ſabit coram iudicio diuino
CAP v T XXV.
Baldad ex infinita Dei ſublimitate, & creaturarum vilicate probaty
hominem Deo comparatum ,non debere ;non poffesmundum cen
Jeri vel iuftum .
Het.n.4 Oleftas
6.
quia infinita, apud Deum eft, qui facit concordiam , He
braicè,pacem ,in ſublimibus fuis.] id eft, in ftellis & in Ange
lis,licèt illorum quafi infinitus fit numerus, quafi dicat : ībi
nulla eltdiſſenſio autcontrarietas, per conſequens nec cor
ruptio, qualis est in his inferioribus. ita S. Thomas hîc.
V.3. El ſuper quem iftorum fublimum militum & feruorum
Dei,non ſurger lumen illius? ],quis illorum non illuminatur
eximiè
citur Et tainenquis non fingularibusbeneficiis à Deo affici
à Deo
5.5.Ecce luna etiam , fi Deo diuinóque lumini compare .
tur , non ſplendet , imò nullum cenſetur lumen eius. Nec Stella
reliquæ munde ſunt in conſpectu Dei, ſeu comparacionemun
ditiei & nitoris diuini , vt dixi cap. 4. verf. 18. Vnde rectè
infert
9.6. Quanıò magis immundus corain illo cenſebicur, home,
qui non eli niſi puiredo G vermis Id eft, vilis,fordidus, infir
mus & fragilis
Auguſtinus. ytvermis, & vermiun eſca futurus , ita fan
Aug
130,uft. epi&. Etas
177
CAPVT XXV I.
À Reſpondet lob,ron egere Deum vano in Imbecilli feu Baldadi, fers
aliorum hominum auxilio , vt incomprehenſibilis eiusmaiestas
potencia innoteſcat. Sat innotefcere nobis per eiuseffe&tus,& ope
Ya vera stupenda.
9.3:
Vi dediſticonſilium .]Ironia eſt, q.d.Deum vis inſtrue
* . 5. Ecce Gigantes tempore Noë , gemunt(ub aquus diluui agat js
:
qui habiránt cum eis . ] id eft , omnis Alleg
familiaoricè
, & , vt Chal
daus vertit , omnis exercitu illorum : sdæmones
in tartara deturbati, in centro terræ gemunt fub aquis , ſeu
ſub abyffo aquæ quæ permeac viſcera terra , ita S. Grego
rius, S. Thomas & Liranus. Sic paflim Scriptura , infernum Prou.9 .*:
vocat locum gigantum , imò & Gentiles,teſte Macrobio.
18.& c2r.
. 6. Nullum eft operimentum perditioni.] Id ett;perditio ,ſeu 6.16. Sap. ici
v.6 . lſaiz 14.
mors & infe rnus, occu ltari Deo non poteft.
V :7. Qui expender Aquilonem , ventum maximè procello- V.14.M acrobs
1. Sacură .
ſum : vel Aquilonarem coeli partem : fynecdoche , pro toto C. 28.
coelo : ſuper vacuum ſeu ſuper nihilum .]id eft,ſupernullis co
lumnis aut aliis fulcris. Quamquam ipſum ſpatium in quo
coelum excenſum eſt , vere etiam ſitper ſe vacuum , & ex ſe
nihil.
V. 9. Tenet vultum folijfui: ] id eft , occultat quando vult
faciem ſeu ſpeciein coeli , hoc eſt , id quod ſudo & ſereno
colo nobis apparet. Dicitur verò ſolium Dei, quia Deus
in eo quaſi in palatio & throno regali gloriam ſuam & fe
ipſum oftendit, ita Olympiodorus.
r, V. 10. Vſque dum finiantur lux cs tenebre. ] ſeu vicillitudo
diei& noctis, id elt, vſque ad finem mundi.
$ .11. Columnacæli , id eft, firinainenta & robora cælo
rum , contremifcunt tonitruis , fulguribus, & orbis concuffio
ne. Tuin enim videntur quafi columnæ vniuerſi vacillare,&
loco moueri. Allegoricè S. Greg. & S. Thomas id de An
gelis cælorum motoribus exponunt, vt hic locus refpon
deat alterifuprà c.9.v.13. Sequitur.
V.12. Percuffet Deus ſuperbum . ) ſupple elementum iftud ,
nempe mare: cuius ferociam ſalo nutu fuo repreſſit & etiam :
num littoribus quali frænis coërcet.
V. 13. Obfterricante; id eſt, creante ,manu eius,eductus eft è
fuo nihilo , ſeu productus est, coluber sortuoſus. ] Id eft cira
culus in coelo lacteus , ob variè intortas ftellas figuram ha
bens colubri , inquit Vatablus ;vel Zodiacus , vtFranciſ
cus Valefius ; vel ſidus draconis , iuxta vrſam maiorem , vt
nem , vt alij volunt. Sed fimplicius exponenduin videtur
de quouis colubro naturali , maximè marino : vnde Chal
dæus vertit , Lenins han , feu balænam . Ex baldnis enim
non minùs quàm ex coelorum fabrica ſolet Dei potentiam
Scriptura commendare. Èxx . vertunt, præcepto einsinterfe&tus
eft draco apoftata , ſcil. Lucifer cum ſuis interiit interitu feu
damnatione æterna. Et fic Allegoricè exponunt S.Gregor.
S.Thomas, Liranus & alij.Moraliter idem dæmon Dei gra
tia educitur èmentibus poenitentiuin .
Vi 14.Stellam ſermonis eius..]id elt,minimum operum Dei. EN
metaphora in voce ſtilla :meronymia in voce ſermonis.Sic to.
nieru metaphoricè deſignat rerrificam maiestatem Dei, quam
nemo potelt intueri oculis mentis, id eſt, intelligere.
CAPVT XXVI I.
Pergit lob fortiter inculcaré ſua vita torins innocentiain : cauſas
affert curadeò ftuduerit illi fouenda de conſeruande Go primò;
quia impios nihil boni manet poft hancvitam .
vis.
D
ſignificat. Vnde & Salomonis fententiæ , parabola
vocantur.
V.2. Deus abſtulit iudicium meum .) putà ordinarium , feu or
dinariè cum mortalibus vſurpari folitum . Chaldæus,abftulis
regulam iudicijmei ; quia ſcilicet,non iudicauitme iuxtamo
rem legum ordinarium , quæ Tolos peccatores ſeu delin
quentes affligunt
y Abfit , indices vosefle iuftos , feuæquos iudices , in eo
neipè,quòd medamnatis iniquitatis.
v. 7. Sır ve impius, inimicus meus. ] ld eſt, quia hac in parte
mihi aduerfatur ,habendus eft impius & injuftus; quia falso
meaccuſat peccati, ex hoc folo quòdme affligi videat.
v . 8. Sua eftenim ,ſpeshypocrita:] ixx.inpij : q.d .Si impius
& hypocrita fuiſſem ,quomodo potuiffem tam conſtanter in
Deum fperare ? quod tainen ine perpetuò feciſſe , vos ipfi te
ites eitis.
V. 11. Docebo vos permanum Dei, id eft, Deo benè iuuantes
que Omnipotenshabeat. ] id eft, quæ funt occultæ viæ & fe
creta iudicia Dei: & conſequenter , rationes cur ſubinde
etiam innocentem affligat: fimul eciani cur ego canca ſemi
per cuta ftuduerim me ipli exhibere innocencem .
V.12 .Ecce , vos nostis.] 9.d. Incipio ab jis quæ vobis & om
nibusnota funt , nempe à diuina prouidentia vindice acer
jimo
 178 Co
mm
e Io
rimo impi de qua vos hact cam munlttdeclam
ftis ,ſed ſinoerucamusfa vrge a n enu , & idcaò ina
nte ut eceffista numai
var .
Quor tame fimil , ne vide tſe cùs ſenti , pauc u
n ia ar re is
repetain um .
v .25. V.due impij, interitum mariti vel filiorum non plors
bant. ) nempè planctu publico & folemni, qui ad honorem
defunéti, & folatium viduæ & familiæ ſuperſtitis, adhiberi nyfius & alij in Catena.
folet ingenti impenſa. Sed defectumediorum id non licebit
viduis impiorum , quantoſcumque illi theſauros in viuis ini
què cotraferint. Iulto enjin Dei iudicio fit vt quod Imagno
labore corraferunt,vſui veniatnon ipfis,aut ipforum pofteris,
ſed alienis, & ſubinde quos peſſimè oderant iuftus ipfis & in
niccentibus, vtdicitur v.117 . è quorum (poliis ipfi fe ditarant;
Atque ica impio & tyranno accidere folet , quod tiveis , feu
vermibus & erucis , v.g. quæ ſericuin ſubminiſtrant.
V. 18. Sicut enim tinea , Teu vermis , adificar domum ſuam in
uoluens fe in folia arborum non fuarum , caque contrahens,
& in jis fefe éuiſcerans , fibi iniis domicilium facit fed vix
confecto domicilio , decerpitur ,abiicitur , & diuulſo terio ,
verinis iam in tineam tranlinutatus , pede calcatur & con
teritur : finili ſucceſfuſeſe exenterat impius aſſiduis curis &
laboribus, corradens vndique quæ poteit ; ſed hæredem re
linquit non quem voluit , ſed quem inaximè horruit.
; Bt ficut cuftos pomorum vel vuarum in autumno fecit fibi mandos detraxerit. De quo Plutarchus & alij.
umbraculum . ]quod exiguo tempore vſui illi fuit, nec tamen B
in ipſius; ſed in alienos vſus.
V. 19. Aperiet oculos mentis in morte , do nihilinueniet.] ni
hil fibi vtile , commodum , fructuoſum ex omnibus opibus
vel operibus ſuis.
v. 20. Apprehendet eum quaſiaqua inopia , id eſt vndiquema
gna copia,maximo impetu in eum irruet & obruer , idque
noite. ]id eft,inſperato , cumque ſerius erit nec ſpes ſupererit
aut effugij,aut remedij.
V. 21. Tollet eum demedio ventusvrens. ] id eft,morbus &
mors, quæ inftar venti vrensis vehementiſliini, turbinis im
petuofiflimi,ac validiſſimas eciam quercusfubuertentis, euel
let impiun & poriternet.
v.22. Fugiens fugiet.] Id eft, celerrimè aufugiet, vita &
omnibusopibus ſuis valere juſlis.
V.:3. Stringetmanus, quicumque poenam & exterminium
impij viderit vel audierit , Hebraicè, Græcè & Chaldaicè
eft,plauder comploſismanibus, nempepræ adiniratione , irrifio
ne & ſubſannarione. His, inquàm , & aliis fimilibus impio- mus, feruiremus.
rum pænis deterritus, caui femper mihi ab omni grauiore
peccato , & vitä morumque innocentiam perpetuò foui.
CA PV T XXVIII.
Secundam hic caufam recenſet lob , cur adeò ſtuduerit ſemper inno.
centiæ,quia hac vnica via eft ad obrinendam veram ſapientiam :
gud licet in Deiſinu occulta , inacceffa egoinfcrutabilis maneat,
homini tamen particula illius aliqua communicatur per ſincerum
timorem Dei. Qua particula iubetur in hac vita contentus effe ;
integra ſapienria fruitura Dei vifione.
V. 2 . Apisfolutus calore, in asvertitur. ] Hebraicè, as effun
7 CAP v T XXIX .
ferri,in quibus lapidesmetallici vi ignis liquati , effundunt
æs vel ferrum ,quid in ipſis latuerat.de quibus vide Pliniuin ,
pl.1.37. C.10. Galenum , Dioſcoridem & Valeſium ,quaſi dicat : Auri,ar
Galan.l.9 .
Siinplicium genti, fervi, aris, & omnium ſequentium mirabilium locus, ori
Dioſcorides go & materia inuentu ſunt facilia :ſed non ita ſapientia, de
1.5.C.10.Va. qua verſ. 12. & feqq.
Tof. S.Philo .
* . 3. Lapidem caliginis. ] Id eft , lapidem ſepulchralem ,
1oph.c.49. inquitMariana : alij, geminas & lapides preciolos. Sed ma:
lim vniuerſum applicare omnibus lapidibus metallicis, qui
idcircò caligines, feu caliginoſi & vmbra mortis , vocantur ,
quod in profundiffimis fpecubus denfiffimiſque tenebris,
quali in vinbra mortis abſconditi jaceant,quafi dicat. Etiam D ſecretarius erat in sabernaculomeo. ] res omnes domefticas
hos Deus videt , & fuo tempore erudierat & profert in lu
cem : certâ tamen quantitate , pondere & menfurâ : neque
ſeinper ad libitum foſforum :nam fæpè dum miniinè cogi
tant, ignis è ſaxo vel terræ venis erumpens , aut, vt fequitur,
1.4. Torrens aquarum ebulliens, diuidet quæfita & optata
metalla à populo pereginante, id eſtà foſforibus , qui plerum
que peregrinis & pauperibus conſtant. Hic ergo correns fa
cit, vt pes egentis hominis, foflioni incumbentis obliuifcatur eos,
id eit,non fequacur votum aut deſiderium illorum , id eſt,
non pofſit vlterius fodiendo tranfire .
1.6.Lotus fapphiri lapides eius. Id eſt, locus quidam in ter
ræ vifceribus eſt, cuius lapides funtſapphiri, giebeaurum :ſed
ſemitam , verl.7. ad ea ducentem , ignoratnon modò homo,fed
& vultur, & lynx, quantumcumque oculatiilimæ & rapa
ciſſimæ aues : led ſoli Deo nota elt ſemita , qui illam luo
etiam tempore pandit:
9.9. Ad filicem in quo latent extendendomanum (uam ,eum
que frangendo , & fubindèà radicibresdiuellendo , idque vel
vi narurali fulminis , aut terræ motus, velmiraculo etiain
riuos & flumina ex eis educendo. Niſimalis hæc referre ad
improbam mortalium auaritiam , qua etiain per rupes viain
ferto pandunt,montes exſcindunt, aurun & geinmaseruunt
in Li .
b.
pæn ex infer . H o b ,q inacc
& ièmpe no.q. viæc mnia,al uantum ta eſ
rưeſ d dean iqua cummqen ſeu natuirtæa
A sſagac ,tlieguabdiiui reuel urt n u
pate do ,& ineman ve
a na
itare non italifapientia:cuiusatio vtſummum funt u
niunt.Sed ne particulasquæ
dam , & quaſi veſtigium , fubinde ſingulari Dei lumine&
dono hominibus obtingit. Ita Methodius, Alexander, Dio
V. 13. Nec inuenitur in terra viuentium . ] Ita Hebræa , vbi
fuauiter,non additurque , quamquam in idem redeat.
9.15. Non dabitur, quafi condignum pretium pro ex aurum
obrizum ,feu præftantiffimum , q.d . Ophirizum ,de quo dixi 2.
Paral.8.v.18 . Sequitur,
V.17. Vel virrum . Ita etiam [ xx . Pagninus cum pleriſque
Hebræis vertit , adamantem , * virrei coloris, incredibilis du
ritici gemmam , Chaldæus,ſpeculum , alij , cryftalluun . Prolog
. 18. Trahitur autem fapientia de occulris. ] nempe cælorum Idiotili
Hebr.:
ſedibus , è finu Patris ,feu , vt ait Apoftolus Iacobus, à Patre
luminum , à quo naſcitur increata Sapientia , Verbum Patris ,
quod cauſa & fonseft omnis creatæ lapientiæ , vi ait Baruch
cap.3.V.12 . & feqq. VndeGentiles fabulantur de Prometheo
laci,
(fic dicto à promethias , id eſt prudencia ) quod auxilio Mi & 17 .
neruæ cælum aſcenderit,faculaque in ſole accenſa nonnihil
luninis,ſeu ignis ad homines , quos è luto plaſmarat, ani
Plutarc
V. 22. Mors o perditio. ] Id eft,mortui & perditi in infer- Protag
no. Allegoricè , qui in limbo ſuntpatres, quantumcumque
longæui hîc fuerint & docti ; damnati item & dæmones,
quantumcumque fagaces , non niſi exiguain habuerunt
fcientiam , & notitiam veræ fapientiæ . Sed ipſa tota penes
ſolum Deum elt, in cuiusfinu deliteſcit.
.27. Tunc, feu ab initio creationismundi, vidit illam , id
eft, vifibilem fecit Deus ſapientiam ,per ſuos nempè effectus,
per quos & Angelis & hominibus innotefceret, faltem ex
parte , cnarraun eâ ,feu reipſa declarauit cælo & mundo,
preparauit,nempe tam hominibus, quam Angelis , fapientiſ
fimè condendo & ornando, eġ inueftigauit, id eft,exegit, re
quiſiuit ab omnibus ratione vcentibus , vt eam agnofcerent,
agnitam venerarentur , obfequerentur & parerent in omni
bus. Hic enim finis & fcopus eſt omnis eleganciæ , & orna
tus cæli & terræ , omniúmque creaturaruin , vtnempe ex iis,
tamquam ex libris diuinitatis ( vt aiebat Triſmegiſtus) dif
ceremus Dei ſapientiam , eamdemque laudaremus, colere
Allegoricè , S. Gregoriushæc exponit de Filio Dei, qui
eft incarnata Sapientia ; quam vidit Deus, quia fpirituselt:
enarrauit, quia Verbum , preparauit , quia remediuin : inueſti
C gauie, quia occultum .
V.28. Et dixi bomini. ] Ac fi dicat :Noluit homines effe
pro libito cenſores ſuæ fapientiæ : fed folos fpectacores effe
tuum eius, & humiles adoratores & ſeruos illius. Quæ ſer
uitusin cimore Dei filiali conſiſtit , & vitæ puritate : Deum
time ago recede à malo. Ica ferè S.Thomas & interpretes. Simili S. Th.:
periodo etiam Eccleſialtes librun ſuum concludit. Deum ti- 9:45.E
те, o mandata eiusobferua. 18.V.1
Iob vt refellat que Eliphaz 1.22. figillatim affinxerat lobo fceleras
ſigillatim recenſer virtutes ſuas,quibus adoleſcentia perpetuò emi
cuit ; ſed qua iam , defectu virium mediorum , mulrirudi
ne miſeriarumzoccultabuntur; vnde optar priſtina reftitui felicita-,
tis quò rursüne palam innotefcant.
V.3: L m einft(a lumen
Vcerna ſ acis il& lubenignitas
eius , id eft ffauor Dei,
t plendidi mina , docens ,
ſſim ns
dirigens, & profperans , in tenebris æ oinnium dubiorum , dif
ficultatum ,moleitiatum .
$ .4 . Secretò, id eſt familiariter , quaſi amicus, conſiliarius,
meas dirigens, protegens,fecundáns.
7.6. Lauabam pedes meos burgro. ]Eftmetalepſis. quafidicit:
Tanta inihi erat gregum & átmentorum copia , ve lac inde
mihi & butyrùm copiofiffimum proueniret, imò inftar aquæ
abundans , potuiffemque, fi voluiffem , pedes eo, loco aqur
lauare : nec vel tanțillo damno mihi fuiſſet. Similes habes
Gen.49.V.11.& Deuter.3 3.V.25 .
Et Petra fundebatmibiriuos olei. ] id eft,maximam oliuarum
& olei copiam proferebat mihinon modò ager foecundus
& cultus, ſed etiam petroſus , faxofus & incultus : Dco ſin
gulariter omnia benedicenté.
V.7 . Procedebam initar ſupremi iudicis ad portam , in Tob.1.
exerceri ſolebant iudicia. Et in platea, feu foro publico ,para qua
bantmihicathedram , tamquam principi & omninò domino .
v . 8. luuenes præ reuerencia abſcondebant ſe.
V.11. Oculus videns, id eſt, quotquot me videbant. Teſtimo
nium reddebantmihi prudentiæ , æquitatis , integritatis .
V.13 Benedictio perituri fuperme vemebar.] id eft, qui vel ſuo
infortunio vel aliena malicia perire debuiſſet,meâ ope libe
ratus, ine benedicebat.
v.15. Oculus fui ceco, Grpes clando. ] Id elt, iis quiveligno
rantia , vel imbecillitate iudicij fibi ipfis conſulere non va
lebant,
 Caput XX X. & X X XI .
lebant, aderain ſapienti & fideliconſilio. Et qui propter in rum , auſterum . Quod huinano inore loquendi179 eft effe cris:
opiam facultatum , vel amicorum penuriam progredi & ex delem .
pedire non poterant, eorum negotia proinouebain & confe- À
Eta dabam . W. 22. Super ventum ponens.] Id eft, loco altiſſimo, ex quo
V.17. Conterebam molas inigui. ] id eſt,potentiam & auari dec ide4ns,
W.2 elidmtam
. Veru erer.en non ad conſumptionem ; feu , ve penitus
tiam impij , quibus quafimolaribus , feu lapidibus, ſeu den conſumar , putà etiain fecundùm animam .nam hæc eft im
tibus, ſubditos conterere folec , ego præuertens contriui, mortalis, li corruerint, feu morte occubuerint, ipſefalurbus. ]
etiam vi & armis,fi quando eſſet opus.
temporecont us exci
rurlerun tabis. Hebr aicè ,fi ,inidcontr
* . 18. Dicebamque animo , ſeu cogitabain fore : In nidylo ne id ,eft,fuo
ſeu dum mort e cur,clamor eis adfu erit elt,itio
ad
meomorior.] Id'eſt, ſuauiter & quietè in patria & palatio meo ; te clamarint, ce inuocarint. Græcè eft, vrinam poffem ( ſüpple,
forunis & liberismeis pro voto fruens, in bona ſenectute bona tua venia ) meipfum occidere , aut aliam rogare vt hocmihi
lætus exſpirabo.
Etficut palmumultiplicabo dies . ] Palma enim maxiinè lon prast es ! innuit intolerabilein dolorum acerbitatem ,
gæua eft ; & perenni fronde viret : Chaldæus vertit, ſicut S.A.nbrofius , Auguftinus,Bafilius,Chryſoſtomus,Olyminqui pio- t Ambrof.ter.
are na & ho c pro pri è ſig nif ica Heb ræu m chol. Qu am qu am dor us & ali j in Cat ena.
Preleg Sin t Inter
Tdioeln. at etiam ſignificet phænicem , vt hîc vertit R.Salomon , Pagni cumV. que cruciatu
28.Mæren s: etfi
s fui finepræ nimi
furor is dolo
e :nam patie s coge
ribunter rerquan
culi , etiam tionc. pellaa
coſ- de
Heball nus, Mercerus, & quidam alij. Et hoc optimè quadrat præ in proiniſcua horninum turbacl tmare & eiulare. Quod in vi
cedenti , In nidulo moriar. lxx . vertunt, vi truncus phænicos : ro graui & conftanti fignum eſt extremæ anxietatis.
quod licèt S. Augultinus & Olympiodorus de trunco pal 4.29. Frater enim fuidraconum en ftruthionum . ) 1 xx. pro
mæ accipiant, alij tàmen de corpore phoenicis auis exponunt: diaconibushabent firenes ; Olympiodorus legit , inftar aliyo
120.1.13 quafi dicat : In fimilitudinem auis phonicis per mortein in num eg ulolarum , 4. d. More iſtorum animalium ,
$ 1% cinere carnis, velut in nido, ad tempusmoriar, ſed inde re [laić i ž . * :
ſurgam quaſiphønix in vitam & gloriam æternam . doloribusvlulabam , fibilabam , ſtridebam . , præ nimiis
Vlya. Ald . Dices : Fictitia & fabulofa eft illa auis,ita Vlyſſes Aldro
Plaardij opere de Aui- uandus & quidam moderni, Reſpondeo Primò , id valde
bus,
Procafea incertum effe.Nain , vt Pierius ait, omnium veteruin aucto- B CA PV T XXX I.
conftanselt fententia, veram effe auem , & mortuam re
Gelner, de rum Engrönt pluresalias virtutes ſuasquibus à puero affueuit : remosen's
Animalib, nafci.Et Geſnerus in eam rem citat Maniliun , Herodotum , ſeelerum à fe fufpicionem , que ſemper exhorruit : denique Deum
Tertull.I. de Lactancium , Claudianunt, Suidam , Philoſtratum , & plures ipſum citat copiat iudicem ſua innocentie!
Reſurrea. alios. Imò Tertullianus, Ambrofius, Albertus Magnus,adeó
que & Ægypti phænicem proferunt in argumentum & Ý.2 .
Tymbolum reſurrectionis. Reſpondeo Secundò, etſi fabuloſa Vim parrem haberet in me Deus? Jid eſt, quomodo
an quomo
effet auis, poſſe nihilominus comparationem ab ea deſumi: ré, quaſi habita in me,
filio &rethered i adeffe do mihiſua
vellet Deus 9. gratia
d. Soli& fauo
caſti
ve deſumimus à chimæra , à Cerbero, à campis Elyfiis. ſunt filij, heredes & templum Dei :impuri dæmonum ſunt
V.19. Radix mea aperta eft.]Solentenim coloniper hiemein cloacæ , & infernimancipia, longèalienari à Deo, vert 3.85
remouere terram , vt radice liberaliusaquam ſugant arbores perdite æternuin .
quafi diceret: Sugebam plenis buccis continuò aquam diui 5.6. Sciat , feu ſciredemonſtret fimplicitatem & innocen
nifauoris.
.) nempe iuſta ſententia
tiam meamAdulteri fua illain declarando.
V.24. Non credebant.] ſupple,meridere , fed aliquid ferij V.12. um ignis eft vſquead plenam , inj mernain ;
in tiſu meo latere arbitrabantur. Tanta erat modeſtia mea , perditionem demorans : nam inftar flammæ abfumit omnia cor
& deme opinio . poris & animnibona, opes, famam ,honorem , amicos, vale
Et lux vultusmei non cadebat in terram . ] Id elt ſplendor,au tudinem , vicam præfentem & fururam , omnia eradicansge
&toritas,maieftasmea non minuebatur : nec contemn ebatur nimina .] nempe polteros & legitimna m ſtirpem , quæ velnon
propter riſum . ſubnaſcitur , vel nata , ab offenſis feu hominibus, ſeu Ded
V. 25. Eram tamen mærensium confolator.I q.d.Maieſtas vi exſtirpatur.
ciſim de humanitate & comitate nihil detrahebat.
¥ . 21. In porta. ] Id eſt , in publico iudicio , cùm iudices
fauerentmeæ caufæ aduerſuspupillos , non tamen eos vio
lente opprelfi,aut debicun extorli.
CA PV T XX X. С
Ý. 27. Sole fulgente aut luna , ſi lerarum : Hebraïcè, filacta-,
tum ( vt legit Ribeira ) vel, vt alij, ſi deceprum eft ormeum ,
Recenſet intolerabiles miſerias, quibus loco priſtina felicitatis nunc vt nempe putarem , illa fidera deos eſſe : atque in fignum re
obruitur .
uerentiæ & adorationis,(cùm nonpoffem ipſa fidera contin
-45 gendo, vel è propinquo ofculando adorare , )manus meas
vorum virtusmanum , id eft robur , induſtria , ſerui è longinquo verſus ipla protenderin . & mox quafi luce illo
altimabatur , rum perfülasoſculatus (im . ] Ita Rabbini,Mercerus, & S. Tho
vt qui vila putarentær indigni. ] Hebraicè ,ſuper mas.De hac adorandi cæremonia vide S. Hieronymun,Mi- Hieron. lat.
quos periie ſenium , id eſt,qui ætatem & vitam inutiliter exi nutium , Apuleiilm & Plinium . Alij explicantmetaphoricè Minhucliefin
ġebant. fulgorem folis & lunæ lætam fortunamn & proſperos ſucceſ- O & auio.
:3. Egeſtate fteriles. ] Hebraicè, ſolitarij, ſeu fine liberis. ſus: quos dun quis ſuæ induftriæ acceptos fert , diciturof Apul.in Apo .
ỳ. 6. HAối: am aper glar :am, ſeu terrain lapidofam & ſteri culari minum ſuum , quaſi fontem & cauſam tantiboni,vc fa - log & 14'de
lem , vt dixi c.21.v.33 . Iiden . ciebat Nabuchodonoſor , Daniel. 4. Ita ferè Chryſotto- Alino. Plin.
V.8.In terra non parentes. ] Id eſt,non audentes comparere, mus, Olympiodorus & alij in Cateria . 28 c.2 .
vel lucem afpicere : nempe hoinines nihili , terræ filij, & c. V.30 . Nequeexperi animum , ſeu vitain , eius qui me oderar,
quiolim nec aufi fuiffent ,vel à longè ſub oculosmeos ve maledicers ei, id eſt, inalum aliquod ei imprecans: licèt ille lob.19 v 33.
..

nire, nunc faciem meam conſpuere non verentur , vtpote hoini tan proteryè , tam indignèine iniurijs incefferet, vt viri ia
nismonftrófi, execrabilis & abominabilis. Nec poſſum ta bernaculimei, id elt doineſticimei, dicerent , Quisdes de carn.
men ipfos coinpeſcere, aut àme depellere.
brus eius ve futuremur ? ] id elt, optarem eun dentibus ſuis dit
V.11. Fienum enim pofuit Deusin osmeum . ] Id eſt , coër cerpere ac deuorare. Eft enini hoc extteini odij indicium ,
cet , continet, impedit me , neque ampliùs ea auctorisače vt dixi c.19.V.22. Ita PaulusBurgenfis, Stuniga, Vatablus,
polleo, qua folebam tales terrere, & in officio continere. Rabbini, Philippus & Olympiodorus in Catena. Alij ta
V.12. Ad dexteram orientis, ſeu exortusinei, id eſt, prope, D men , vt S.Chryſoſtomus, Liranus , Titelmanus & S. Thomas Chryſoft,in
iuxta ortum meum ,q.d.Simulatque Deibenignitate deueni id accipiunt vt ſymbolum amoris,q.d . Domefticis ineis tam Categi.
ad lummain felicitatem , quafi Alius eius recènsnatus;inox ainicum , tam ſuauem me exhibui, in Græco additur, cum
inuaſie ine agmen calamitatum , non fecùs ac folentrami cir valde bonus ipſis effem ) ve carnemea, ſeu corporismei præſen
cumdare truncum arboris, autličtores deprehenſuin reuin . tia nil eis gratiusaccideret,eáque ſaciari nequirent : ita mi
Pedesmeosfubuerterunt, vt caderem in terram : & corruen hi affixi ve artusmeosabſorbere méque intra fua viſcera ra
tem opprefferunt ſemiris , ſeu pedibus ſuis, quafi fentibus. ] Id pere peroptarent. Idem Allegoricè S. Thomas applicat Eu- s. Thom . in
eſt,continuis & nouisſemper calunniis, dolis,iniuriis exa 'chariſtiæ . Nota , in Hebræo & Chaldæo, præpofita negatio- Officio Cor.
gitantme, ne legitur,Non ſaturabimur. Ac fi dicant : Niſi carnibus eius poris Christi:
4.12. Diſſipauerunt itinera mea,] Hebraïcè, deftruxerunt re paſcamur,nunquam ſaturabiinur.
mitasmeas,ſcilicet, vtnulla per quam effugiam via ſuperſit. V.33. Siabſcondi quafi homo.] Hebr. ſicur Alam , id eft,pec
V.17. Qui mecomedunt , nempe pediculi & alij vermes, čatamea celauivel excuſaui, ficutolim Adam , & ficut qui
non dormiuns,nunquam ceſſantme arrodere. Alijmetaphori uis homo folet , ex innata ſuperbia & hypocriſi.
cè id exponunt de febribus , aliiſque doloribus & calami V. 34.Se expari ad multitudinem , quo minuspro iultitia
tatibus feu corporis , ſeu animi. pronunciarem : do terrnit me deſpe&tio propinquorum : riempe
V.18. Quafi capitio tunica. ] Hebraicè, quaſiostunica;Græ . cum me calumniis ,auit etiam conuitiis incefferent propin
cè,circumorale , quod os ſeu collum vndique cingit & ftrin qui eius cui caulam abiudicabam Tocwi tamen ad illa &
git ;ita & vermesine vndique cingunt & arrodunt. dilli.nulaui : nec præ pudore aut impatientia egreflies fum
9.19,Comparatusſum luto,proprer vlcera, ſaniem & fordes: oftium ad illa fugienda.
O fauilla & cineri , propter furfures decidentes. ♡ .35. Quis mihitribuatauditorem , ſeu cognitorem & iudi
V. 21. Mutarou os mihi in crudelem . ] Id eſt , in feue cem Deum ; ipſe librum feribai, nempe proceffus & cauſa
mez ?
 rius in Lib . Iob .
180 Commenta
mex ? q.d . Exco libro pateret palàm mea innocentia.Quare nempe de Deo quafide iniufto tyranno queraris.Neque opus
fidenter euin circumferrem quaſi coronam honorificam . habeo aliud ad id reſponderetibi,quàm quòd maior ſit Deus how
$ . 37. Per fingulosgradus Hebraicès greflus) pronuntiarem , A mine, poſsítque cuin illo, vtpote creatiura & mancipio ſuo ,
ſeu prælegerem illum , etiam coram quouis principe , quan facere quod placet,nec teneatur rationem vllam illi redde
tumcumque potente & præcellente.q.d. Adeò præfido caufæ re. Vnde immeritò conqueraris Secundò, quod non ad omnia
mex , vt nullius tribunal, ne Dei quidem , fubterfugiam :inò verba , ſeu ad omnes tuas petitiones, quibus diuinum iudi
cium imploraſti, c.23.v.5.& c.30 . V.20. è veſtigio reſponderit
ſponte ad eum appellem .
$ .38 . Si terram mea, ſeu agri àmepoffefli ,aduerſum me pro tibi.] Neque eniin tenetur Deus nobis ,quoties & quando &
alio iufto Domino , cui illos eripuerim , clamant vindictam quomodo lubet , reſpondere.
auc ſulci deflent. ] id eft,agricolæ mercenarij & operæ que V. 14. Semel toquitur Deus. Hebraicè, in vna, feu vno mo
runtur de non folutis ſtipendiis;maledicat Deus omnibus do, indicat Deusmentem fuam :neque neceſſe elt,vt fecún .
frugibusmeis. Hac porrò imprecatione, fimúlque ad Deum dò idem reperat. ] Hebraïcè , in duabus. q . d . Non opus eſt vt
appellatione finit lob orationem ſuam pro innocentia fua, Deusmulcis & variis viisac rationibus, inftar cauſidicorum ,
exponat & probet hominibus cur quodque agat. Sat nobis
Deo ejúſque prouidentiæ reliqua committens. effe ineritò debet, quòd vel vnâ viâ , & vnâ vice id manife
ftet ,pucà velper vocalem internam aut externam locutio
CAPVT XXXII. nem ,cámque vel in fomnis, vel in vigilia,per ſe,per Ange
lun , vel per Prophetam . Vel abſque vocali locutione, per
Feſſis iam incedentibus tribus amicis, quartus incipit Eliu , iaclans aliquam realem actionem ſuam ,mala puniendo,bona remu
fe longealiis on validioribus argumentis conui &turum lobum : nerando , manifestat nobis cauſas actionum ſuaruin . v.g.
fed, vtex prgreffu patebit, nec validioribus,necnouis argumen puniendo tè tot morbis , tot plagis, apertè indicat te iniu
tv ,ſed ſolis verborum nobis ampullis Iovium aggreditur. Eftque ituni fuiffe :neque eniin puniret te niſi poenas promeritus
infignis ippus fuperbiæ, inquit S.Gregoriu s. fuiſſes.Hos loquendi modos proſequitur à v. 15. vſque ad
O quod iuftusfibi videretur. }nequepateretur fibi con 23. 9.d. Sat tibi fit oportet, quod hoc realimodo loquendi

dem anici rationibus lobi perſuaſi, innocentem ipſuin eſſe,
conticueruntdeinceps. Cùin filum reſumit
$ . 2. Eliu Buzites, ex progenie Buz filij Nachor ; fratris
Ababa,Genef.22. V. 21.
De cognatione Ram .] LXX. Aram ; addúntque, de Aufiridisre
gione fuiffe , in qua eadem erat terra Hus patria lobi, vt vidi
mus c.i.v.1.Chaldæus vertit,de cognatione Abraha ; alij appel
Jatiuè vertunt , de cognatione illuftri:nam ram illuſtrem ligni-
ficat. Rectè & verè omnes.Sed falsò Hebræi putant, hunc Deus peccatorentmorbo juttè punit, inueniatur ex infinitis
Eliu , Balaam fuiffe qui tempore Moyfis maledixit Iſraëlitis: Angelorum vel piorum hominum myriadibus velvnus , qui
nam Eliu cum lobo longè antiquiores ſumtMoyſe ,vt patet ex
Chronico c . 16 .
V. 8. Spiritus, id eſt inſpiratio Dei ,vt fequitur : vnde Chal
dæus vertit, ſpiritus prophetia.q.d. Non cani,non fenium ,non
longa vita dat veram fapientiam , & rerum intelligentiam ,
fed folus Deus, ita Olympiodorus.
6.13.Neforiè dicates pro, nec eft quòd dicatis,vos reperiſſe
fapientem & folidam rationem , qua lobum impietatis con
uiceritis , nempe hanc, quod Deus, qui infinitè & per eſſer
tiam iuftus atque infallibilis eſt , Iobum proiecit in hasmiſe
rias ,non verò hime quiſpiam , quipoteft falli & iniuftè pu- C fuam , nempe codigna præmia redder homini temporalia , &
hire. Vnde infertis , lobum impium eſſe debere,ſuáque im
pietate pænas fibiaccerfiuiffe: & hoc tanquam Achille CO
namini' Iobum conuincere. Dico ,me hoc veſtrum argu
mentum parui facere. Neque tamen lobo proptereà palmam
concedo : nam & illenihil locutuseſt mihi, v. 4. id eft,mea
quidem ſententia nil ſolidi pro ſe attulit. Vnde do ego reſpons
debo illi , & , vr ſpero , conuincam , ſed non fecundùm vestros ſer
mones. ] id eft,non argumentis qux vos hactenusprotuliſtis,
ſed aliis longè efficacioribus.
* .15. Exrimuerunt. ) pro , extimuiſtis.More thraſonis vel
hominis irati, auertensſe cum indignatiöne, tranſit à ſecun
da ad tertiam perſonam . 9.d. Indignum elt & probroſun,
tantos viros feu metu , ſeu inſcitiâ , obmutuille.
V. 21. Ego non accipiam perfonam viri,neque curabo quòd
Iob tanti principismunere functus fit. Et Deum homini non
equabo. ) id eft , neque patiar, ve Iob homo cum ſit, fe Deo
æquet,irreprehenfibilem juſtitiam ſibi arrogando .Lxx. ver
tunt,mortalem non reuerebor ; Vatablus & recentiores Rabbi
ni,non blandiar cuiquam honorificiscompellationibus . q.d. Propter
nulliusmaieſtatem autdignitatein deuiabo à vero & æquo :
idque ob timorem Dei iudicismei, qui fortè meiam rapiet
ad tribunal ſuum .
D Adjactabundi hominis verba prudenter ſilente lobo, Eliu blaſphe
CAP v T XXXII I.
Zriam Eliu negat lobum iuftum innocente m effe , neque ad eius
impietatem declarandon iudicio diuino', ad quod lob prouocarat
ait opus eſe verbalieloquio nua voce Dei:multis con variismodis
Deuin loquiſolere :ficque in prafemsig re ipsâ,farmanifeftè ipſum
boqui , a declarare lobum nocentem effe, quando ipfum sot pænio
tam acriter caſtigat e punit.
irisus Dei , feù Deus qui eft fpiritus , creauitme :
Oſpiraculum . ] id eft anima, quæ Gen. 2. vocatur fpira
Superiores
culum vita.q.d. Ab eodein auctore proceſlimus,& fimilimo
do conditiſumus : quare non eſt curme velmea dicta con
temnas
V.7. Miraculum meum . ] Id eft , mira & ſtupenda quæ
dicam .
. 10. Querelas in me reperit. ] Hebraicè, aduerſum me inue
mit irri'ationem : vel occafionem querendideme,méque pu mus eft in Deụin . Vide cap.15. verf.6 . Sed en nouam ca
niendi quæſuit & inuenit Deus , perindeac fieffem ipfi ini
micus. Reperit , fed finiftrè explicat quæ dixerat Iob ſuprà in
fine c.13.miſerias fuas graphicè depingens.
4:12. Hoc eft ergo,in quo non es iuftificains, fed peccas : quòd
Sponſo ac fententiæ debes promptè acquiefcere & obedire .
Idem inonet Pſalmiſta Pfalm.94.v.8.& ex eo S.Paulus Hebr.
3. & 4.verſ.7. Hodie fi vocem einsundieri.is,nolite obdurare corda
veftra.
. 12. Vita ar propinquauit mortiferis. ] fupple morbis , dolo
ribus, paroxyſmis: ingruente præfentiffimo vitæ periculo.
V.23 situm fortè fuerie pro eo Angelus , id ett nuntius, in
terpellator , mediator, loquens una demillibus, id eft, fi, dum
intuitu equitatus, ſeu bonorum aliquorum operum præterito
rum , vel præſentium , vel nouiemendandæ vitæ propoſiti, &
feriæ pænitentiæ iſtius hominispeccatoris , loquatur & inter
tedae pro co apud Deun , continuò miferebitur eius. ] Quem
locuin Nota fum pro meritis bonorum operum , & efficacia
poenitentiæ tum pro inuocatione & interceſſione San
Ctorum .
V. 26.Redder homini iuſtitiam fuam . ) nempe gratiam antè
per peccatum deperditam reftituet pænitenci Deus cum
nouo gratiæ auctario . Chaldæus vertit , fecundùm iuftitiam
ſpiritualia vtnullain habiturus fit homo caulam ampliùs
dolendi & querendi. Quin potius
V. 27. Reſpiciet homines.] 2XX. accuſabit is homo ſeipſum apud
alios homines , & confitebitur palàm ,fe iuftè à Deo punitum
fuiffe ,nec tamen promerito autmenſura ſcelerum ſuorum :
ſed valdè benigne clemencérque fecum aétum.
8.29. Ecce hac omnia ,neinpe , punire nocentem , poeniten
ti parcere, & ampliorem gratiam reddere ; operatur Deus
non in vno ſolo hoistine, ſed per ſingulos:nec vna ſolum aut
alterâ vice ſed tribus, id eftmultis, vicibus. ] Ett enim terna
rius fignuin inultitudinisſeu vniuerfitatis, vt & ſeptenarius;
de quo dixí c.5.6.19.9. d. Hic modus agendi cum homini
bus, & fic eos ad mentem & iuftitiam reuocandi, elt Deo
perfamiliaris & maxiinè vſitatus,
7.32. Volo, le apparereiuftum . ) nempe fi juftus es,vtdicis,
volo in palàin & inanifenuin fieri , & probari à te fi quibus
potes rationibus & argumentis :neque enim teneor credere
ſolum aſſerenti, inaximè in propria cauſa.
CAP v T XXXIV .
mia ipſum incuſat aliorún.que criminum , fusè demonſtransa
Deum iniudicius ſuis nunquam errare aut iniuftè agere.
8 . 3
Ý1.4
. . !udicium eligamus nobis. Id elt , in inoduin
iudicij publici pro tribunali , caufam hanc excutiamus,dil
ceptemiis inter nos iuſtis rationibus, & videamus vter noftrın
melius fentiat , & verum dicat , quafi dicat : Vos appello &
facio iudices.
V. 5. Dixit 100 , Ethæceſt controuerſia noftra : Deusſubsser
tit ; Hebraicè , abftulit, remouit , iudicium meum . Ita verèdixe
rat Iob cap.27. v.2. Sed inuidiosè exaggerat Eliu , cùm ad
dit dixiſſe lobum : in indicando me mendacium eſt, ſeuerror
in diuino iudicio, pro eo quod dixerat, errari ab amicis, &
mendaci feu fallaci ſequela ſe impiuiri ab illis iudicari, eò
quòd affligereturà Deo .
V.7. Bibit lob fubfannationem quaſi aquam . ] Id eſt,profusè,
fine ſenſu malis ſubfannat, & contumeliofus & blaſphe
lumnjam .
W.9.Dixit Iob : Non placebit vir Deo,etiamfi cucurrerie cum &o.]
fupple, viam mandatorum eius : vel, etiamfi promptè & ce
leriter executus fuerit omnia mandata Dei. Sic dicitur
homo
 Caput X X V. XV
* Gen.s.1.24. homo A ambularecum Deo quando diuinæ voluntatiper omn 9. Clamabunt. ad & Deumc;.ſupplė pauperes & 181 afflicti.q d.
nia ſe accommodat. Calumniosè hoc affingit Eliu lobo ,qui Etli Deo non noceat impietas impij quia tamen nocet mem
niltale dixerat, fed folùm , tractari interdum perinde à Deo bris & filiiseius ,nempe pauperibus & afflictis, quiad Deum
pios ficut impios, nempe quoad externos cafus & euentus A pro vindicta & ope clamant, hinc punit impietatem illam
cap.21.& aliis. Nuſquam verð negauit iuſtos placere Deo, Deus perinde ac fi fibinoceret. Quòd verò ſubinde non pu
vel præmium habere repoſitum apud Deum .
V.13. Quem alium à fe conftituit Deus gubernatorem vel iu niet
diutiù, ſed ſina
s gem eret paup
,inderei n &ingi
e cont affi
t ctum
, quòſubd pau iug iinpij tyranni
o ille.
per
dicem ſuper vniuerſam terram ? ] Id eſt nonne ſolus Deuseft 4. 10. Non dixit, toi eft Deus ? ] id elt, non confugitad
ſupremus hominum , totiúſque vniuerſi dominus & iudex, Deuin , necfidit diuinæ potençiæ ac prouidentiæ .
ficut folus eſt creator eiuſdem ? Quis ergo docebit Deum , Qui dedit carmina in nocte. ]id eft , quimateriam canendi
vel leges illi præſcribet , quibus inundum regere debeat ? carmen Euchariſticum , nempe lætam & profperam fortu
quafidicat: Regit Deusmundum pro libito 8c placito fuo , nam , ſolet clientibus ſuis ſubminiſtrare , etiam in media tri
facitque in eo quod vult & provt vulr.
bullan
atiges
onuñAng noc te.ruiLxx. onitordi cuſt
tododia nocturna ſeu
V.14. Sidirexerit ad hominem cor fuum , vel, li pofuerit in pha elo n diſpqui adnatcuſ iens dum s , ien
, erip
corde fuo , id elt, fi Deo libuerit , hominem etiam žmmeren
duin , & Angefaluandum te. Vnde Chaldæus vertit,anse cuiuscon
rem perdere, facillimum id ei effet,necpoſſet argui iniufti Spec tum li Excelſi ordinantlendem in noćte, feu præſidium &
tiæ . Nam ſpiritum og ſtatum id eſt aniinam & halicum , quo ſubſidium miſeris, vnde Deus ſingulariter laudatur.Vide S.
iure & qua facilitate hominidedit,eâdem poteſt rurſum ira Chryſoſtomum , Olympiodorum & alios in Catena , &
here ad ſe.
6 Deut, : S. V,Gregoriu hîc . nosſuper , feu pluſquam ,iumenta .] id eſt,
m docet
13. V. 18. Quidicit Regi, Apoftata. Hebraicè, Belialb Supple ex 12. Qui
*.13.Prou.6.] verf. præced. An (anari poterit in caufa & lite ſua ? quafidi efficit vt fcientia & fapientia præiteinus beftiis.q.d.Etfihæc
cat. Quæ fepes reo triumphandi in cauſa, qui regem ſeu iu
dicem fuum arguit impietatis, apoftafiæ & infidelitatis? non
cipiam ſemus, in oculos
perquábeſtii incu
s præ rran
cel , opo
limtus. Hærte
c tenitam inen
m encauſ ellecon
a te co
duces, id eſt principes ac magistrátus , ſeu ſuperiores ſuos, let, cur è ſuis miferiis paupelli non eruantur : & cur dun
vocat impics ? ] Sicutcu blaſpheme in Deum Opt. Max . iudi B 7. 21. Ibi , id eft , in ſuis afflictionibus & miſeriis, claman
cem tuum ſupremum inueheris.
buntiam , ejul
maloabun lamentabutain hoinin prop
V .. 19. Quetam iuſtus elt, vt nullius,ne potentiſſimiqui perb rumt,tyr & ann orum , nturenapu nond exau dieresillo Deufuo
s ter s:
dem quia , nempe , non attollunt inentein & cor ad Deum , ſola
Tyrann :leu principis,perfonam accipiat, nec illum agnof
catpræ paupere mendico coram diuino tribunali ſuo. terre na ſolati ola & auxili a quære ntes .
9.20. Abſquemanu valida, fiue copiismilitaribus , facilli , V. 13.Non ergo fruſtra ( Hebraïcè & Chaldaicè vanitatem ;
mè auferent feditioſi popali violontuin tyrannuin demedio,in
media notte , in tenebris & ex inprouiſo :fi iuſto ſuo iudicio Lxx , indecentia , ſeu res indecentes) sudiet Deus. ] Id eft , qui
Deus ita vel decernat,vel tam vanè & indecenter , ac proinde frultra cum Deo agunt,
perinittat. negl do,cont
non emne
V.23. Neque enim vliri, cum feme l à Deo condemnatus eft non illumhumi ſeulite r igen
impldo oran, ſeu elt quòd , falte
ndoſper m leopei
ent eius
n tum
adiu
homo , in eius poreſtate !vel arbitrio eft , vt veniat iterum ad
Deum in judicium ,ſeu appeller à malè inforinato ad meliùs in . Vnd
à Deo diui
iri opein e cibi, ô ptam
nam , prom
Iob , ſuadparaeo, id facia
táin s quam aniin
que ſemper, prii ex nuino
&
formandum :multò minùs,ve ab illius ſententia appellat ad
aliud tribunal :aut executioni fententiæ moras iniiciat, frau implores.
9.14. Etiam cùm dixeris in inente ,id eft etiamfitibi ſurrepac
des nectat , nouas tenebras offundat , vc fic in hominibus. cogitatio ,Deum noftra non conſiderare.ſeu non curare;ſtatiin
A

¥ .26. Quaſiimpios, ſeu more latronum & furum publice illam ment excl perm
conuictorum , percuſfit eos, id eſt, ſupplicio afficit etiam po te tuám queecauſ amudat inde io
, &o iudic
liber are &coram
arbitillo,
rio idaceſt,nulu ittes
i diui
teniſſimos reges, ídque non clam , fed in loco videntium . ) id
no V.16.
; et ſicNunc certi
exfpe &taenim in ſſima eiusvita,
m nti opem licèr
.
eft ,palàm & in propatulo , coram toto.mundo :vtpublice præſe peccatores pro
defaćti,ab oinnibus explofi & exſibilati cedere cogantur
& regno , & vita. Ea vis eft & efficacia fententiæ diuinæ. merit is punia
ſuæ laxat haben as, necnon
t,tamen infertfurorem
ulciſci liberaè,vel
fuum , nec«xtrein
tur ſcelus valde,ſeu s itæ
Alioqui
C
V.29. Ipſo Deo concedente tyranno pacem , quitam potens, pro condigno,ſed ſemper miſericordiæ locum relinquit.Illâ
tam audax eft, qui hunc ſeu condemnet ſeu puniat ? Et ex quo iam vtere , lapis.
fi
abſconderit Deus vultum ſuum dilfimulans ſe videre nequitias
illius; qui tam lynceus eft qui contempletur eum,& palàm pro Fortius vrget EliuCA , vt P XX
lobi ſev ex T anim XVrtat
o conue I. ad Deum ; zopote
bet , atque in publicum proferat ſcelera ipfius ? idque ſeu quem fuis fceleribus, ac nominatim iniujles pro tribunali ſentenă
Super genses,ſeu ſuper omnes homines.] Id ett,hæccontingunt tiis, prouocarit ad tantam iram .
tám circa vniuerfos , quàm circa ſingulos : tam circa natio
nes integras & regna , quàm circa perſonas particulares. 9.3 R Epetam a principio;Cend capite,id eft altiùs exordiar
8.30. Quiregnare facit hominem hypocrytam , feu impiuin , iuftos & viuun
Regeseft,quoad probot:& folioin regio colloca
propter peccata populi. ] Nam velhæc fola funciulta caula,cur Deus in perpet * .7.
uum .]id s in vt filios ac poć
lubinde Deus impios & fceleratos principes ſeu prouehat
ſterosquoque , fi paternæ iuftitiæ iinitatores fuerint, regnum
ad regnum , feu coleretin regno. Quare qui talibusprinci tranſmittant.
pibus expediri volunt,ipfi priùs ſe ſuis ſceleribus expediant.
Nunqu iniqui ¥ .10 . Reuelabit aurem eorum a, Id eft, indicabit eis clarè & Prolog. de
$.33. id à te, ô lob expetit Deus tatem , ſeu ve apertè, ob quæ ſua ſcelera puniantur,
inique ſentias, iudices & loquaris de Deo , Quia ipſe diſplio Idiourm ,
cuit tibi,iuſto ſuo iudicio flagellans te ? quafi dicat: Extreme ripiun V.13. Neque clamabunt hypocritæ ad Deum :quia etiain cor- Hebr. Bol ti
Deo diſplicet hæc tua obmurmuratio , quâ aduerſus Deum tur & puniuntur , nolunt viderideliquiſſe , quare nec
coepiſti obloqui. liberabuntur à Deo : ſed , ve ſequitur ,
Prolegom. *.14 . Morientur in tempeftate: ] Hebraicè, cum rugitu , id est
V.36 . Pater mi, addit Chaldæus, quies in cælis , fac lob ho. horribilimorte, vel, vt Lxx. & Chaldæus vertunt, in adole
SheHebrloovuſm.
.n.40. mo uſqiniquit atis,a ſeu nequiflunus, probetdur contin uis flagellis.
ue ad finem .] id eſt , diu mulcúin , onec reſipiſc .
at fcentia ſua,id elt intempeſtiua & præinatura inorte.
que
Es vita eorum inter effæminatos .)Hebraicè, inter cyn ados, qui
V.37 . Inter nos interim conſtringeiur, id eft , noftrum om »
nium , communi calculo & iudicio ,(ad quod v.4.prouocaui) . D ob foediſfunam turpitudinein folent exofi elleDeo & homi
condemnetur lob , & falfitatis ac blaſphemiæ reusdeclare nibus, & ferè violenta ac probroſa morte in prottibulis ca
dere ; vnde Lxx.legunt; vita eorum vulnerata ab Angelis .
tur. Hoc folùm iam poftulo. Tum perme licet, prouo cet
ad diuinum tribunal quamdiu lubebit . V.15 . Pauperem verò humilicer reſipiſcentein , & ad Deum
piè clamance:& confequenter te quoque,fi talis elle volueris.
V.16. Saluabit de ore angufto, feu anguſtiæ , quaſi ex rictu fe
CAP v T XXX V. ræ peſſimx eductum . Per profopopoeiam enim tribuic anga
stia, ac ſi fera eſſet,oshiansad deuorandum . Et verò miſeriis
Pergit Eliu falsò accuſare lobum , quafi dixiffet, Deo cordi non eſſe conteritur & abfumitur paulatiin hoino , quaſi dentibus fè
pros preimp iis : docésq ue ſi non Deogceriè ipfi hominis con pietatem ræ crudelillimä. Vel, fi inauis aliam metaphoram , abſorbe
prodeſſe , & impietatem obele plurimùm . cur quafi hiatu foueæ profundiſſimæ , e non habente fundu
Ixisti mentum ,feu fundum , fubter ſe; ex quo poffis einergere. Quod
calumniam iinpegerat etiam lobo cap.præced.v.94 S.Gregoriusmoraliter de immenſo viliorum profundo; Philip
pus & quidain alij in Catena , Allegoricè de inferno expo
Item dixiſti: Quid Deo proderit, vel oberit, fi ego peccauero:] nunt. Ex quo Deus, te, ſi reſipiſcens, opem eius inclames, la
9.d.Non curatDeus quid aganthomines ſeu boni,ſeumali? tiſimeſaluabit, Hebraicè & Chaldaicè, dilatabı tene ampliùs
cùm nihil ab vtrifque feu commodi,feu detrimenti accipiat. fis in anguſtia : & ert requies menſatue plena pinguedine.]id eltz,
Nunquam id Iob dixerac
omnibus bonis ac deliciis quieteáfflues,ac fi menfa inftru
V.8.Homini ,qui fimilistui ,feu peccator eft nocebitimpietat Etillinæ affideres. Hæc expende, ô lob : & fano conſilio
fua , ficut tibi iain nočet tua, q.d.Ėtli Deo non poflit nocere obſequere. Iam enim , vtpalàm conitat,
impietas impij, valdètamen nocet ipfimet impio.Sicut iuftis v.17.Caufatua quaſi impy indicata eſt, ſeu conuictus es imi
tia cuiuſque prodeſt filiohominis, id elt cuique homini iuftè pius eſſe . Vnde & impiæ cauſæ iudicium , id eft poenam , reci
operanti. Vierque enim condignam ineritis ſui merceden pies, fi pergasimpius elſe. Sed iam reſili , fi lapis, & euita
accipiet à Deo.
Inc. Tirini Tom . I. deincepspeccata ob quæ puniris.
V.18.Non
 Commentarius in Lib . Iob .
i 82
.18. Non ampliùs te faperet irr :necmultitudo donorum in ſeu extenſum , nitidum , ſplendens. durum , firmum ;vt folent
clinet re ad iniufta iudicia . eſſe ænea ſpecufa bene terſa & polita .
V.19. Depone magnitudinem ,feu fuperbiam animi, atſque A V.20. Quis narrabic ei,ſeu dignè ipſo , vel coram ipfo,cau
tribulatione, id eft, ſpontaneè & vltrò, neque exſpecta,vt no fas & modos exponere, auſit eorum quæ loquor,& iam dixi,
uis tribulationibus ad id compellaris à Deo . Depone etiam de nubibus , fulmine, tonitru , ventis ? q. d . Potiùsobmuteſ.
omnes robuftos fortitudine.] quos hinc inde iudices & exactores cet quiuis, etiam doctiſſimus.Silocutus fuerit,& illa exponere
'conftitutoshabes : nam ſi pergas illos fouere, & ipfi violen voluerit , deuorabitur.]abſorbebiturmultitudine profundita
tè pauperes opprinant, ve ſolent , peccata illoruin in te re te & mirabilitate rerum . Quantò magis qui ſecreta Dei iu
cident. dicia ſcrutari tentarit,opprimetur à gloria . Si enim ,
V.20. Ne protrahas noctem , iuſto diutius ftertendo , vel co $ . 21. Nuncnon vident lucem ; ſeu rationem & modum &
meſſando ,ſed tuis, perinde ab tibi inuigila : vt aſcendant po. cauſam lucis corporeæ non intelligunt:fi corporalem lucem
puli proer . ] Id eft, vt ſubditi & clientes tuipoffint cempore cæli quantumcumque fulgentiſimam videre non poffunt,
commodo pro caulis & negotiis fuis te ſemper interpellare. cum nubibus aër obducitur ; quantò minus lucem ſpiritua
V. 24. De Deo , diuiniſque operibus, cecinerant viri eru lem & alia arcana diuina ?
diti, inſignes Philofophi, Theologi, Prophetæ . Quin & *.22 . Ab Aquiloneaurum venit. ] Lxx . à Borea veniunt xubes
Ý.25. Omnes homines vident eum , ſeu cognoſcunt, ſed pro aurei fulgoris. vento enim Aquilonari diſcuſſis nubibus fere
cul, & à longè,nempe non intuitiua , fed abſtractiua cogni natur aër , & aurea lux folis & cæli emicat. Et fic cohæret
tione: fi nempe velint vel tantillum oculomentis , attende verſui præcedenti.q.d . Siaureum iubar ſolis oculo tuo ferre
re : nam ex fabrica & gubernatione mundi adeoque ex om non potes, quî poteris lucis illius inaccellæ & diuinæ maie
nibus operibus eius ac creaturis , quafi ex certis veftigiis, Itatisradios tolerare? ita Titelmannus, Vatablus,Mercerus.
Deus creator agnoſci poteft.Ita S.Gregor. Quamquam etiam ,vt in Latino ſonat , propriè verum ſit, ex
5.31. Perhac,nempe fulgura, pluuias , imbres , & alias Aquilonaribus regionibus aurum prodire, inquit Franciſcus
tempeftates,rudicar,id eft terret, populos, ſimul & pafcit eofdē. Valeſius :nam omnes quidemetallis fcribunt, Pannoniam , Valet,fi
V. 32. In manibus ſuis, ſeu apud fe, cum vult, abſcondit lu Bohemiain , Auftriam & citeriorem Germaniam inter fera- 6.49.
cem , ne nobis appareatzv.g. per noctem ,per denſas nubes,per B ces auri prouincias numerant. Ethoc ſenſu liç formandum
ſubtractionem radiorum miraculoſam , vt fecit Exodi 10. in eſſet argumentum : Quid iactas te diuina arcana penetrare,
Ægypto , & Matth.27 . in paſſione Chriſti. qui capere non potes,neque exponere hoc naturæ arcanum .
W.33 . Annuntiat deer luce amico ſuo, id eſt,amicis ſuiseam Quomodo aurum non moda in calidis,fed etiam in frigidis
impertit, vt fecit Ifraelitis Exodi 10. verf.23. eo quòd poffes regionibus naſcatur, & quidein nobiliffimuin ac præſtantiſ
ſvo illorum fe, & ius habeant ad lucem , quafi ad propriam fimum Id verò fit cum per occultas cæli influentias , tum per
hæreditatein, nam propter illos,& lucem & illa omnia Deus antiperittaſin , calore ſe intra viſcera terræ ob externi frigo
creauit : vnde forad eam aſcendere poffunt , ſeu pertingere, & ris viin cogente & condenſance:Allegoricè, Auſter, elt Iu
compotes illius fieri, tum in præſenti , tum in futura vita. dæa Aquilo, frigida gentilitas ; calor", eſt fidei feruor, au
Nam hæc non tam ad litteram de lumine naturali, quàm Alle rum , charitas, iuftitia, gloria æterna.
goricè , de lumine fidei & grasia : & Anagogicè , de lumine Ad Deum formidoloſa laudatio.]ſupple, aſcendat; Hebraicès
fidei & gratiæ : S. Gregorius, S. Thoinas , & alij Patres ac ſuper Deum terribilem fie laus.Eſt enim Hebræis familiaris illa
Doctores interpretantur. laudis Deo debitæ apprecatio : pro qua nos diceremus,Deo
mirabilium iltorum patratori ſit gloria & laus:ſed formidolo
ſa , id eft,plena timoris & reuerentiæ , ob infinitam illiusma
CAP v T XXXVII.
ieſtatem , noftrique vilitatem .
Ex fulmine, tonitru , ventis , imbribus,orhorum mirabilibus effe
Etibus concludit tandem Eliu , inſcrutabilia effe Dei iudicia , ficut CA PVT XXXVIII.
etiam eft eius potentia,muieſtas e Sapientia, unde monet lobum , Deus ipſe ſe diſputationiinterponit, "reprehenſo Eliu ,dc filere iuffo,
vtfe nutui diuinopenitus fubiiciai, integréquepermittat. docet lobum , cateroſque omnes, diuinam potentiam ac ſapientiam
y. id eft C fuam effe homini prorſus incomprehenfibilem ,indadtione fa &ta per
imperio , Dei procedet. Videtur enim vulgi opinione varias creaturas, creaturarum operationes ac proprietates, que
Deus quando tonat , vociferari more hominis irati . aciem mentis humana penicus effugiunt.
V.3. Subteromnes celos,id elt omnia ſublunaria,ipſeconſide
ral. ] perlultrans ſuo fulmine , quod quali facem infere in enim dignabatur alloquio, ſuo reliquos, vtpore in
omnia etiam abditiſſuna loca. ainicum fibi chariffimum valdeiniurios.
7.4. Poft eum ,fic oinnia ſuo fulmine luſtrantem ; Hebrai De turbine.] Id eft, è nube obſcura,aut caligne procellofa,
cè eft , poft ipfam ,nempe lucem ; vel,poſt ipſum , fulmen , ru & quafitonante. Erat hæc index diuinæ maieftatis ac ſubli
giet fonitus tonitrui. Licèr enim tonitru præcedat fulmen : mitacis. Sic apparuit etiam poftea Moyfi & Ifraëlitis Exodi
fulmen tamen priùs à nobis conſpicitur. 19. & Eliæ 4. Reg.2.Ecfignificare volebat, calamitatem lo
Ec non inueftigabitur. ] Id eſt , non poteritperfe&tè ab ho bi, curbinein elle citò tranfiturun .
mine cognofcifeu modus formationis ſeu terininus,ſeu effe V.2. Quu eft ifte Eliu ?Nam de ipſo id exponunt.S.Gregor.
Ctus tonitrui: quantò minus ipfe Deus diuinaque potentia, Titelınannus, Stuniga, Emanuel Sà, & alij quidam . Ett hoc
ſapientia , inaieſtas? probabilius, quàm vt lobo aptetur , qui iam pridern filuerat.
V. 7. Quiin manu omnium hominum fignat.]Hebraiſmus eſt , Eliu ergo tacere iuſſo, conuertit Deus fermonem ad Iobum ;
pro manu feu potentia fua diuina, ( quam fingulariter exerie ſimul tamen cum lobo volebat aliis quoque præfentibus
dum tonat, pluit ,aliáſque tempeltates excitar) apertè often aprari ſua dicta .
dit ſe omnium hoininum perſonas & res omnes obfignatas 6.5 . Quis, niſi ego , fuper terram terendit lineam ? ]Chal
habere quaſi ſera, clauſtro vel figillo , vt habent Lxx. in He dæus,perpendiculum ,q.d .Quis eft architectus vellacomuster
bræo elt, in manu omnem hominem claufum tenet. Nam conan ræ,qui tam rectâ & concinnâ formâ illam conftruxit, & quafi
do , fulminando , pluendo, ningendo , & quafuis pro libito circino vel lineâ circulari circumducta rotundain deſcripſit ?
tempeſtates ciédo re ipfa demonitrat, & quaſi figillis fignats V.6. Baſesterra o lapus angularis ſunt ipſa terræ à Deo indi
ſe abſolutum effedominum vniuerfi & omnium hominum . D ta ſtabilitas , qui in loco fuo firma & immota confiftit,pe
Vultque ut ſinguli nouerint opera fur. ] id eft,opera hæc omnia rinde ac fibafibusinniteretur , & lapidibusangularibus la
à Deo effe, & àmanu diuina. Fruſtra ergo Franciſcus Va. tëra vndique ftringentibus vinciretur , ita pallim Doctores.
leſius , & quidam alij conantur , ex hoc aftruere chiroman , Vnde non eſt quòd pro his bafibus cum Valeſio confugia- Valer.
tiain phyficam feu naturalem , quâ ex manu hominis colli mus ad imain terræ partein circa centrum , quam dicit effe cogão
gatur indoles animi eiuſdem , ficut & ex phyfiognomia vul grauiffimam , ſolidiffimam & quafi adamantinam :multò mi
tus. Neque enim hic fermo eft demanu hominis , fed de ma nùs cum Thalere fentiendum , terrain aquis,vt lignum inna
niu Der
tare.Minimè omnium cum Xenophane & Empedocle,im
$ .9. Ab interioribus, id eft , ab Auſtrali & Meridionali menſam effe tettä profunditatem .
plaga,feu polo Antarctico,qui nobis perpetuò abfconditur ,
quafi intra terræ viſcera , vtdixi c.9 . v.9. Inde oritur tempe 7. Aftra , ift eſt fidera propriè dicta, vel Allegoricè,An
geli, quimautini vocantur , non quòd ante mundum creati
Stas,feu ventus tempeftuofus, quia calidus & humidus, plu fint, vt voluerunt Bafilius,Nazianz.Origen.Hieron.Ambrof.
uiarum parens. Ab oppofito verò Arcturo, ſeu Septemtrione Hilarius, Damafcenus in Catena : ſed quia fub prima mun
frigidi venti procedant.Vide ibidem . di initia creati funt. Ita Cońc.Lateranenfe.& Doctorespaf- Gen.I
* . 13. Siue in terra ſua.] Id elt, tota aliqua regione. ſim !quia addunt, Angelos bonospropter excellentia tum
V. 15. Numquid foisquando praceperit Deus pluisiis id eft or naturæ ,cum gratiæ dona , inericò comparari aſtris ſemper lu
dinario , ut oftenderent lucem nubium eius,feu fulgura emittant? centibus, nunquam occumbentibus, nunquam cadentibus,
quafi dicat : Qui tibi videris omnia fcire, lcuine quo tem lidem propter eximiam ſanctitatis excellentiam vocaui
pore & qua ratione nubes , totx aqua cùm fint , tainen ful tur hîc filij Dei, vt patet ex L x * . & Chaldæo. Porrò iubi
inen & ignem eiaculentur ? Etmagna e . perfectasſcientias ? lum Angelorum , cuius hîc eltmentio , deſcribit Iſaias c.6 .
Ideft,multaque alia de nubibus & aliis rebusnaturalibus Sanctus, San &tus, San &tus, & c .
verè ſtupenda & ſcitu digniſſima ?
V.18.Cælos, qui folidisſimiquaſi are fuſi ſunt. ]Hebraicè,quafi de Vventre , 8. Quandomare erumpebat, quaſide vulva procedens.] ixx.
matris fua. Mater autem inaris elt omnipotentiæ
aſpectus ſeu ſpeculum fuſionis ; Chaldaicè, ficut fpeculum füſile,
diuinæ finus,è quo quaß infans prodiit,inquitOlympiodorus
vel
 Caput X X XIX .
vel eſt chaos illud ſeu abyllusGen.1.v.2.vnde quaſi ex vtero. tur, ſanctus Gregorius , fanctus Thomas & Liranus1 8nt
dicu 3
prorupit . Hebræi enin formationem & originem cuiufque coruuin pullos fuos primis ſeptem diebus ideò deſerere :
fei vocant egreffum è matrice. . Qua eadem phraſi etiam A quia iinplumes albi tünt, & parenti diffimiles. Sed è priſcis
Verbum diuinun Plal.coy. v.3. dicitur genitum ex vtero Patris. probatiſque hiſtoricis nil tale habemus, inquit Valeſius.

..
* . 9. Caligm deſignantur tenebræ illæ quæ erant ſuper fa Valer. fup .
ciem abyfi. Geeneſ 1. v.2. Po rrò. C.SS.
6.10. veetis & oftia maris ſunt ſinus, promontoria, littora ,
& alij termini. CAPVT XXXIX . .
.12 . Nunquid poft ortum tuum ( Hebr. & Chald . à diebus Idem comprobar Deus ibicibus, onagro, rhinocerote, ftruthione, equo
tuis, feu ex quo natus es ) pracepifti diluculo, id eft , fecifti ori aquila : arguens lobos quòd cum Deo expostularis, lob verò
ri lucem matutiniam ?, oftendiſti aurora locum ſuum , vbi fol culpam ſuam agnoſcit, co ſe temerè locutum fatetur.
vel æstate , vel hiemeoriri debeat ?
* .13 . Extrem , Hebraïcè & Græcè ,alas, id elt cardines,
terre , quaſi dicat: An potes tu , conſeruato orbe terrarum ,
excutere ex eo impios,perinde ac fi veſtimentum ſtans ſeu per picapres voca filuet.ftriu
Hæ m :quas Chalſaga
naturali dæus , rupiu
cita te inm petris Plinellis
ibices ;inacc ius, ru &
manens integrum , mundares excuſſo inde luto & fordibus in ſuinmis montium cacuminibus pariunt & iaciunt foe
quo foedabatur? Hoc eft eniin quod hîc dicit. Reftituere ter, tus fuos.
ræ vt lutum ,id eft, ex velte excuţiecur inftar luci, ſignaculum .] 7.2 . Dinumeraftimen ſes conceptus? ] Tradunt Phyſici, ibices,
Gen.1.8.26 id eft homo, qui eft verum fignaculum ſeu imago a ſignat à
Dei. Ita ferè l xx. & Chaldæus. vri & ceruas , vterum geftare octo menſibus præter propter:
hebdomad pariant, conitare Ariftot. de
Ý . 17. Oftia tenebroſa . ] Chaldæus addit , gebenne : 1 x x . non ſed quopotefpræc isè die,
t. Vide Ariſtimo qua
otele m & Plinium a, , quafi dicat: Nel-
innitores inferni te videntes ftupuerunt. Id factum , inquit Chry cis, ô lob teinpus partus illarum moleſtiífimiac periculofif- his . Anim .
Vakllepi ſoſtomus, quando Chriſtus in infernuin deſcendit. funi, vt eis obſtetricaripoſſis, ficut ego quotidie facio.
6.49 ¥ .21. Sciebas tunc cùm ego lucem crearem , eciam ante ſo . 1.6.5.19. &
V.3. Incuruanturad færum ſummo niſu & dolore. Sed partui P1.1.8.c.32.
lem , Gen.I.v.3.Quod & quando naſciturus eſſes ? facilitando dicit Plinius, ſeſe herba celali antè purgare, 1.9.c.1. & go .
Ý.22. Theſauros ( Chaldæus, apothecas ) niuus es grandinis , Brugitus emisiune præ anxietate & dolore.Porrò Pfal.28.verſ.g.
praparaui in tempushoftus.]id eft,quando per illa volo perdere infinuatur , horrore tonitrui Deum preparare , Hebraicè, par
hoſtes.Vt factum Exodi 9. & 13. Ioſue 1o . & aliàs fæpiùs. turire facere, reruas.
7. 30. Superficies abyffi glacie conftringitur . ] Phrafi Hebræa 7.4.Separaniw inox à partu filij earum .] Nam matres recèns
per abyflum poteſt accipi quæuis aquarum vorago , etiam in edit os foetus ſtatim exercent ad curſum ,docentmeditari fu
lacubus & paludibus. Quamquam conſtet , ipſum quoque
gam ,ad partus ta deduc
prærupceruar um unt, & ſaltus
eſt conuer demonrum
fio anima stran t. Trop
,inquit tano
mare non paucis locis gelu concrelaere: vedemari glacia- logicè,
li,& locis ſub octauo altitudinis gradu , experientia conftat. Etus Gr eg or ius.
V.31. Tunc ita iunges ſeptem ftellas Pleiades, vt ego coniun
Rhinſtru
xi?Dehisegi c.9.v.9.q.d. Tunc poteris cæliterræqueordi V.9.
*.13.De Penn a ocerthio vide quæ
o:&nis(de videNum
quo dixi Deut.23. V.22.v.15.); mi
eron.14.
nem pro libito mutare , vt poſſum ego ? S.Gregorius per ſe lis eftpennisberodij & accipitris.} Id eſt,alas habent perſimiles,
ptem Pleiades accipit ſeptiformem gratiain noui teltamen- pucàamplas & elegantes, vnde & equites adhibent illas co
ti , quod aſperä hiemi veteris teftamenti ſuccellit, inltar nis galearum ſuaruin : diffimilem tainen haber ftruthio vo
amceni veris, cuiusnunciæ ſunt Pleiades.
1.33. Numquid nesti ordinem celi, a pones'rationem eius in latu m ,ſeu poti,ùscùm greffum. crudelitat
Et e, e illos ſuper at,ita ce
dit ſagac itate fit capit & conſeque nter etiai n cere
terra ? ) Hebraicè , ſtatuta, ſeu leges cali o imperium ,ſeu præ
fe&turam , in terra, quaper fuas influentias gubernat terram : rodi,us ( genubro exig Trop olog
uo.s elt cicoice ftrut hio typutis hypo crif
niæ, a typu s pieta in parentesisch
s eſt & fi-e - S. Ambr. in
inferiora enin hæc,inquit Ariſtoteles,ſuperioribus cælimo
tionibus gubernari neceſſe eſt. Anagogicè, s.Gregorius per lios : acci pite r fym bol um faga cita tis. Catena ,
rationem & ordinein cæli intelligit inſcrutabiles Cauſas iu V. 14. Derelinquit ſtruthio ona ſua in terra , ſeu in calidis
diciorum Dei, quas in hac vitaneinini patefacit. areni s : nihi l vlrrà cura ns illa : fed diui nâ prou iden tiâ folo
calore arenæ pulli inde excluduntur. Cui eidem prouiden
4:34 . Eleuabus vocem tuam , id eſt præcipies, in nebula ; He tiæ adſcribenduin , quòd non nifi in calidiſſimis regionibus,
braicè, ad nubulam , feu nubem , nempe vt depleat. Et operiet
Libya & Arabia verſentur, inquit Valefius.
)

re. ] ! xxiebediet tibi, copiosè pluendo , adeò vt etiam te co с Valeſ.ſup.

operiat . V. 16. Fruſtra laborauit , neinpe deferendo & defodiendo C.ss.
V. 35. Reuerti dicuntur fulgura ad Deum , cùin officium ſua
corpo oua quia fuppar
re ,equo imore cogitu
nulload, id& vaftis viribur. Cùm eft
s quid enimcurvalto
tineaſitt
ſuum
peregerunt,& iam quieſcunt.Eft eniin catachreſis :quia ouis ſuis ab aliis beltiis ? Nam .
omnes creaturæ ita Deo parent , ac ſi animo præditæ ellent, ¥ .18. Cùm tempusfuerit, ſeu cùm periculum aliquodma
inquit Chryſoſtomus.
‫לשכוי‬ refift fit, inftrue habet
feriserecti qui
V.36. Quis dedit gallo intelligentiam ? [ In Hebræo eſt laſſecui; bus jus, ſecuiextric et,endo
nemp none binas quibus inaliis
alas, rit,præ altum s, quaſi
quod Arias vertit, contemplationi; alij, intellectui : fed pleri explicatis velis iuuatur non quidem ad volandum , ſed ad
..

que vertunt, gallo. Ita etiam legunt Thalmudici & veteres currendum , tantà pernicitate , vt concitatiſſimum equum &
C Hebræi. Porrò cauſa cur galluspoftmedium noctis, & ante canes venaticos effugiat , & fic illos derideas. ] Ita Plinius,
L ſolis ortum ftatis teinporibuscanat ( quaſi à natura genitus Ælianus, Geſnerus & alij .
rumpendo, fomno, o excitandis in opera mortalibus, inquit Pli * .20. 211mquid (uſo.tubis equum ,
nius (effe videtur, fingularis proprietas indita illi à Deo,qua vt nempe pari celeritate ſubfiliantſeu& equos, ſaltitent , etiam
quaſi locuftasad]
vi natiui temperamenti aerei & ignei, excitantur ei ſenlus menſurain & ad modos muficos. Docilicas enim equoruin PL.1.8.c.42 .
illis temporibus, quibus folis acceſſun & influxum notabi tanta eft, vt inieger Sibaricani exercitus equitatus,tefte Plinio ,ad
lius percipit:vnde inſtinctu phantafiæ mox in cantum & ala Symphoniacanium aleatione continua moueri ſolitus fuerit.
rum plauſum erumpit. Vide Franciſc. Valeſium . Gloria narium eiusterror. ]Id elt,flatus ille equi, & fumus qua
--

* .37. Concentum cæli,nonmuficum , vt volebat Pythago fiflammeus, quem pernares emittit in quomaximè gloriatur
stil ,lap.l.a. tas, quem optimèrefellit Ariſtoteles :fed concordem mo & animoſitatem ſuain ottantat , timorein incutit holti.
tuin ,ac ftabilem curſum , quis dormire,ſeu ceſſare,facies? ]Vci V.24. Sorber & mordet, ſeu vorat , terram præ impacjencia
que folusDeus in fine mundi, & reſurrectionemortuorum . nimiæ moræ : nec reputat, id elt,non curat, Itrepitum cube.]
Poſſet etiam de ventis , tonitru,pluuiis, aliiſqueaëris tempe
. Valli ſtacibus.Nam Chaldæus & recentiores Hebræivertunt,vires D tum Tropologicè , S.Gregoriusper equum dicit deſignari Spiri
ſanctum , & fortes Chriſti,athletas,Martyres.
REGIS cali,ſeu lagenas , an ceſſare facies ?
W.26. Plumeſcit accipiter quotannis de nouo, vc nouis plu
V.19. Numquid capies leana , ſeu pro leæna, predam ? qua mis ſuccreſcencibus quaſi rcuiuiſcat: naturali inſtinctu ex
animam , id elt, appetituin ,carulorum eius exſaties ?quafidicat: pandensalas (uasad Auſtrum ,ſeu ad flatum venti Auſtralis:qui
Non cu,ſed ipſa leæna quantumcumque ferum animal, à na quia lenis elt & calidus,laxat corpora & poros,vt plumæ fa
tura fic facere edocta eft. Quandoin ipecubus inſidiaturmino cilius excidant.Et facithoc, inquit Ælianus,antequam Nilus Elian. 1.11.
1 ribus beſtiis ,nec audet à nido longiùs abſcedere : cum enim inundet,id eft ante dies caniculares,poft ſolſticium ættiuum , C. 4.
ſingulari Dei prouidentia fic, vt minores & capru faciles vt,ficut arbores nouam comam ,ſic ipſe nouellas pennasante
beltiæ in cafles & inſidias leænæ incurrant.
hiemein induat Symbolumn eft ſpiritalis renouationis, inquit
, GAIN V.41. Quis, niſi fimilis Dei prouidentia,preparat eſcampul. S. Gregorius & Pierius Addit Vlyffes Aldrovandus, hunc Pier. in hic.
lis coruorun à parentibus iain deſertis , & ad Deum flebili modum renouandæ iuuentutis, eſſe omnium penè auium ,fed foly: Phico
71 crocitatione clamantibus , & circum niduin vagantibus, vt ef non quotannis , vt in accipitre contingit .
Accipitris.
Çam aliquam reperiant? Nam , vt Ariſtoteles, Plinius, Ælia ¥ .30 . Pulli aquilæ lambent ſanguinem prædæ captæ . Solent Vlyfies de
nus & alij tradunt,corui ſeu innata truculentia , feu potiùs, enjin non inodò aquilæ , ſed & omnes reliquæ adunci roftri Animalibus Accipitie.Opin
1 obliuione,negligunt pullos ſuos, etiain cùm adhuc in nidis äues ( fimiluum :& paucas alias exceperis) fitim ſuam reltin- pian.in lxe.
degunt : cum yerò volare cæperunt, propter ingluuiem ,in guere non aquam potando, ſed ſanguinem prædæ forbillan- nricis. Vlyfſes
quit Chryfoftomus contra reliquarum auilun morem , nido do , vt docet Oppianus , & Vlyſſes Aldrovandus.' Quod S. in Aquil. Am
ftatiin exturbant. Quibus vndique eſcam quæſitantibus & Gregorius , Ainbrofius & Chryſoſtomus pulchrè Chriſto & br. c.7.Chryſ. in
3. in Luc.
qualı emendicantibus , fingulari cura proſpicit Deus de ro Chriſtianis 'Allegoricè adaptant .
re,demulcis,deque aliis vermiculis in vicinia enatis,quibus Vbicumque cadauer fuerit , ſtarim adeft, ſeu adublat aquila.bom Pl.o2 . & 1.2,
,34.
tantiſper aluntur,quoad affueti volatui,ad cadavera deferan Idenn dicit ChriltusMatth .24.7.28.Licet enim aquila,vtpote
LAG. Tirini Tom . I.
Q2 rex
 Commen
184 tarius
rex vel regna auium , pro innata generoſitate , dicatur non
veſci cadauere nifi quod ipſa proſtrarit & necarit : quod
idem narratur de leone , rege quadrupedum : certò tamen A cum ſenſuum Lxx.expreſliffe videntur,cùm vertunt,gaudiun
, tum ex Vlyffe Adrouando,
conitat , tum ex his Scripturis
MyTinypac . Geſnero & aliis Phyſicis paflim , genus eſſe aquilarum de
Aquil.Arift. gener & vulturinum ( vnde & lxx . hic vertunt vulturem )
Cup 1.9 C 32. quod inorticiniis inhiet.Ariftoteles vocat ypaeton Plinius di
cit nigris eſſe alis , quòd alæ nigris maculis diſtingu antur". itot. $.Thomas,Mercerus & alij.
PILI 10. 6.3.
Allegoriam vide apud SS.Patres iam citatos.
V. 32. Quieſoir. ] ſupple à reſpondendo : id eft , filet,non
reſpondet. Et verò quid aliud homo reprehenſus à Deo re
ſpondeac , quàm quod hîc Iob inſigni modeltiâ prudentia
que reſpondet:Nempe culpam agnofcendo ,deprecandoque.
V.34.Leniterlocutus fum . ) Id elt , temere , nimjs audacter,
& re non fat maturè excuſsa. Non quòd peccarit refellendo
leuia amicorum dicta :ſed quòd ex aliquanaturali impatien
tia pluſculuin queſtus eſſet de Deo , ipſum redarguens, vt hîc
habent 1xx. & cum eo contendere geſtiens , quafi præfilus
ſux juſtitiæ & plenæ innocentiz , aduerſus infcrutabile iu
diciú Dei,vtpatet v.3.c.feq. & ipfemet explicat initio c.vlt.
V.35. Quod vrinam non dixiſſem . ] Et hoc eſt illud vnum ego
alterum , quod dolet à ſe feel iterunque dictum factumue ,
feu ſæpiùs repetituin .
CA PVT XL.
Idem confirmat Deus ex elephante o balena : doceique potentiam
ego fapientiam fuam fublimiorem effe,quàm vi ab vllo mortaliuri
comprehendipoſſit abſis reprehendi.
9.2 . Ccinge ficut vir lumbos tuos. ] Lxx. addune dixiſſe
te virili anjino admecum diſceptandum .
V. 3.?Hebraicè,
affligo Numquid irritum faciesiudicium
diſſipabis, meumquafi
LXX. repelles, , nempe quo te
iniquum
iniultum ?ve tu iuftificeris.]id eft,iuftus & innocensdeclareris nam in mari Indico longam elle 960. pedes , & vaftitate
& appareas.
y.ş. Esto glorioſus , or ſpecioſisinduere veftibus: ] Hebraicè ,
Græcé & Chaldaicè,gloriam e decorem indue.q.d .Āge,magna
& mira operando , vt ego facio ,declara te dignuin eſſe glo
ria , & decore.
V.10. Ecce Behemoth.] id eſt, beſtie ; & fignificat elephantem , teram locum hunc exponunt etiam Aquila , Symınachus, tis.Septe
qui propter ingentem corporis molein eit inftar multarum
beitiarum . ita S. Thomas , Liranus , & paffim Hebræi: &
patet ex fequentibus. Quæ S. Gregorius , Olympiodorus,
Nazianzenus & alij Allegoricè diabolo adaptane,
Quem feci tecum : Lxx. apud te q.d. Tam grandem & terris
bilem beſtiam cicuraui, vt tecum habitet,tuiſque vfibus ſer
uiat.Er fænum quaſi bos comedar.] non verò carnes, vt leo ; ſed
vilipabulo elt contentus.
8.11. Virius illius illius, feu robur, eſt in lumbis og umbilico. ] amicta , & c.
Quæ partes in alijs animantibus ſuntteneriores,in elephan
te lunt robutiſiinæ,eò quòd è ſpina dorfi deducti nerui vm
bilicuin fortiſline deuinciant ,adeò vt & curres cum pluri
bus armatismilitibus dorſo impoſiæ , cingulo ſub ventre
Miersep.12. conſtricto finnentur : quam constrictionem , niſiventre eſſet
duriſſimo, ferre ibidem non poſſet. S. Hieronymusputarhis
nominibuslumborum & vmbilici honeſtè deſignari ,ſed ſenſu
tropologico , viri & færninæ genitalia , quibus vt poten .
tiſimis arınis, ad eos & alios profternendos dæmon vt plu
Tinum vtitur. Ita etiain Origenes, Olympiodorus S.Grego-
rius , Beda & alij.
V.12. Siringut caudam ſuam quafi cedrum . ] non propter alti
tudinem , ( quia breuiore cauda eſtelephas ) fed rectitudi
nem & firmitatem . Allegoricè, cauda diabolieſt Antichri
stus in finemundi affuturus, inquit S. Gregorius & alij.
Neruiteſticulorum eius perplexi , ficut ramiarboris , & funes
mutuò implexi.Tropologicè funtmira artificia & argumen - D ris, ita te tuoſque omnes excipiet,vt æternum recorderis fuf
ta , quibus dæmon homines ad libidinein prouocat & im
plicat, vtdifficillimè extricentur.
9.14. Ipſe eſt principium viarum Dei. ] Id elt ,præcipuum
operum & animalium terreftrium à Deo procreatoruin , ſiue
magnitudinem fpectes , fiue fortitudinem zj fiue comitatem
(de qua v.15. ) fiue docilitatem & quaſi prudentiam natura
Jem , qua & linguas rectorum intelligere & diſtinguere no
runt,tripudiare,ſcribere ,reges & Deum adorare allueſcunt ,
& alia penè incredibilia faciunt ,de quibus fusè Plinius, Æ
lianus, Cicero , Opianus , & pulchre Lipfius, Allegoricè,s .
Lipf.Cener. Gregorius,Hieronymus, Ifidorus & D. Thomas in Catena,
/ id primoAngelorum Lucifero adaptant.
Qui fecit eum creator eius,applicabit ei gladium eius,feu ſuum . ]
Id eit,adeò fortis eft elephas(Allegoricè diabolus)vt à ſolo
Deo compeſci & occidi poſſe videatur : LXX. vertunt,
ve eluderetur ab Angels eius , quòd propriè in Luciferum
quadrat.
15. Omnesbeftiaagri ludent ibi, ) iuxta elephantem cuta
& ludibundæ yerſantur. Ciim enim ſanguinarius non fit,nec
carnibus ,fed folis herbis vefcatur, non eft cur reliquis be
itiis terrori fit, quin , etfi quid fubinde aduerfus tam poten
tem belluain moliancur non niſiludere , illamque oblectare
ridentur. Sic impij, quamdiu impij ,manent, quantacunquc
in Lib . Iob .
videantur moliti pro republica, pro Ecclefia , pro Deo , nok
nifi luſuin diabolo faciunt, & operam ludunt. Quem myſti
fieri in cartaro .
V.17.Sub umbra, in locis vmbrofis ,dormit in ſecreto calami.
id eft, in arundineris, vbi calamiſunt plurimi, denfiffimi, al
riflimi: nempe ibi quærit & inuenic refrigerium . ita ex Ari
V.18, Abſorbebit fluuium , ego non mirabitur. ] Id eſt, non pu .
tat rem grandem aut difficilem effe, li fluuius vel torrens illi
exſorbendus effet.Hyperbole illa denotatur, quantâ auidita
te & copiâ bibat elephas , quia vaſto , čerreſtri & ſicco eſt
corpore, ob melancholicam complexionem ,tefte Ariftotele
& aliis.
. 19. In oculis eius, id eſt , palàm vidente elephante , nec
reſiſtere valente , capiet eum ('diuina prouidentiâ , venator,
ficur piſcem piſcator capit hamo. ] Videtur alludere ad vula
garem morem quo bellua illa , vaſtiſſima licèt & robuftiſi
ina , tainen facili negotio ſe capi finit. Nempe in foueam
ante paratam à venatoribus adacta & delapfa , cùm ab il
lis in parte corporis teneriore , putà oculo vel nare fodica .
tur & vulneratur , ex compofito accurrenti alteri , qui il
los vulnerantes abigit , & famelicæ belluæ hordeum , ci.
buin illi gratiſſimum ſubinde porrigit, ipſa ſe illi gratitu
B dinis ergo , vt vitæ feruatori ac benefico paflori , ſpon
te ſubiicit. Ita Albertus Magnus , fan &tus Thomas & alij
apud Geſnerum , qui ex Ariitotele & Æliano plures alios
modos ſuggerit capiendi & cicurandielephantes. Et ha
Etenus de terreſtri bellua : iam demarina omnium maxima
& terribiliffima.
V. 20. Leuiathan . j 1 xx.drato. Nomine hoc Hebraicè
deſignatur quiuis maximus piſcis : hic verò cetus ſeu bale
na, non ex vulgaribus iftis, quæ mare Balchicum velMedi
terraneuin incolunt, fed ex horrendis illis Oceani mon
& ftris , de quibus Plinius commemorat , vnam ſubinde balæ . Pl.1.9.c.
corporis adæquare quacuor iugera. Et vt fanctus Bafilius, Bafil, ap
Ambrofius, Theodoretus , & Olaus Magnus notant , cùm Ambr. in
eiufmodi belluæ è mari prominent, inftar inſularum eſſe vi xamer. T
dentur , in quas incauti nautæ fi iinpegerint , in profun- in c. , G
dun cum vniuerſa nauidecutiuntur. De hoc ceto ad lit- Olausde
1.31, 6.1
Theodotion , Hebræi, Græci& Latini paſſim . Allegorico 26.
ſenlu ( & quidem à Spiritu ſancto præcipuè intento ) appli
cur Lucifero ,excellentiſſimo & ſuperbiſlimo Angelorum,qui
C incarnatione Filij Dei, & cruce Chrifti , quaſiħamo captus
eft,inquit Origenes, s,Athanafius, Cyrill. S.Gregor. Olym
piodorus & Philippus in Catena. Similia habes Iſaiz 14.
V.12. & Ezechiel.28.7.12.de Nabuchodonofore, & de rege
Tyrilub typo Luciferi: & Apocal.12.v.j.de muliere fole
V.22. Numquid multiplicabit ad te preces ant loquetur tibimole
lia ? ] Id elt, ſupplex tibi fiet quaſi à ce deuictus ?
V.24. Numquid aut illesdes et quaſi aui ,vt folentpueri ?ant
ligabis , feu alligabis,eum filo ancilles (Hebraicè & Chaldai
cè, puellis ) imes ]vt cum vincto ludant, séque recreent ?
V. 25.Cóncident eum amisi & negotiatores in frutta , quaſi bos
uem , & conciſum inter fe diuident. ] vt folent aliasmerces.
q.d.Nulli hominipoſſibile eſſet illum capere, aut captum in
liccum attrahere, atque in fruita concidere,niſidiuinâmeâ
prouidentiâ,ipſe vel ſe incauciùs in ficcum eiiceret, vel an
chorâ deuoratâ , vel alio artificio in litrus attraheretur. Vi
de de hoc etiain quæ dixi c.3.v.8.
1.26.An capri illiuscapite implebisgurguſtium piſcium ? ] Id
eft fiſiellam , velmeliùs fugurium piſcatorum .
V.27 .Pone fuper eum manum tuam , ſi audes, & periculum vis
facere , ſed memento belli,ab eo tibi imminentis:nam ni caue.
cepti temerè negotij, nec ultra addas loqui. ] id eſt, nec dein
ceps auſis ſimile quid vel cogitare ,vel attentare. Quicum
que enim attentarit
-28 . Fruftrabitur eum pes eius, quam de eo capiendo cepe.
rac. Hebraicè,nónne etiam ad aſpectum eisu belluæ cadet vel
proripiet ſe ?
CAP v T XLI.
Fufius explicar roburbalena: vt inde clariùseluceat diuina potentia
do Sapientia & dominium abſolutum ,etiam in omnes alias creaturas.
ciuin crudelitatis , quòd belluam tam immanein ,
tam noxiam aliis creem (per conſequens, neque quòd tibi,&
Iob , tam acerbas poenas infligam : ) fed argumentum eſt
meæ potentiæ , ſapientiæ & dominij in omnes creaturas.
V.3. Non parcam ei, (Leuiathan:) & conſequenter nec tibi,
ô lob ,fiſic mihi libuerit.Nec cedam verbis feu potentibus,ſeu
nd deprecandum compoſitis. ] Id eft , propter nullius autminas,
aut preces definam ferire, lædere,perimere, fi fic animo colo
ibitum faerit meo . Poſſun enim facilè ego, quod nemo
alius poteft vel audet.Nam
9.4 . Quis
 Caput XLII. 18 .
$.4. Quis reuelabit, ſeu reuelare poſſit vel aufit, faciem in
dumenti Leuiathan , id eft , quispollit cetum excoriare , vel
pellem detrahere : Hebræis enim facies indumenti,ſeu indu CAP v T XL II.
inentum , eſt pellis, quæ eft quafi ſuperficies corporis. Autin A lob iteratò culpam agnoſcit coram Deo , veniamque petit ga impé
medium oris eius quis intrabit,ad frænum ei in os iniicienduin ? : laudaturque à Deo pre amicis , qui iubenturper holocaufta
trat :
.5. Portas vultus eius, id eft, rictum & labia eius,quisape do interceſſionem lobi, reconciliariDeo. lob duplicia omnia recua
riet , tam terribili yidencium armata ?
¥ .9. Sternutatio eius , ſeu aquæ eructario . Splendor ignis.] perat,enplenusdierum in pace quiefcit.
Tanto enim impetu & vi eructat aquam , ve diſperſa, & diſi
liens in ſubtiliffimas gurcas , vel vapores, eminus ignis po .
* 3. Vis eft ifte tam audax, tam perfrictæ frontis, quicea
tiùs fulgens , quàm craſſa aqua videatur. Quod S. Chryſo abſque fcie ntia, ?ſeuidcela
Plat eft ,tum aliqpuce
rem eſſe Deocon
uam t abſ , ali confetam
ſamquoSed ſecr ilium
ftomus & S. Thomasdicunt; eum dum iternutat, videri flain effe, abſque quòd fciat Deus quafi Deo aperire quis aliqua
inasignis eiaculari.
de nouo, locutum doce
velillum effe,redumſe poſſe ſperat.Ide fateo
quæò fequ rme r, vala
Et oculi eius lucentes & flammei ( quod noctejnaximèad-. dèinſ spienter dixi Deo untu
uertitur ) vr palpebre diluculi, ſeu aurora, vt vertit Chaldæus; $ .4 . Audi, nego loquar : interrogabo te, curme ita iudices,
1xx . habent, ve ſpecies Luciferi , quein , quia auroram præce
Olaus fupr . dit, vocat OlausMagnus palpebras aurore. Habet enim cetus & c. reſpo
anim o pluf wihi
ndeculu ] Hæc
m fibi identeverb
præſenim prof vider,i &poſſe
a ecta in nt & ab,
Deum
oculos lucences & Hammeos : vnde & eminusvidentur à quafi non fat gnarum omniun , vel faltem non ſat ſingulis
nautis, & tempori euitantur. Allegoricè diabolus , propriè attendentein , iniurioſa. Vnde & mepæntet dictorum , &
dictus Lucifer , ſe transfigurat in Angelum lucis , inquit
Origenes& Olympiodorus. vltrò me reprehendo,meamque inſcitiam lubens agnoſco :ina
inttr
W.10 . De ore eiuslampades procedunt. ) Flaminas enim (ob xim è cùın dign
erudireme prolixa. Hact
tam atuses uctioenim
enùs . t , ô Deus coram
ne tume
ea quæ v. 9.dixi ) euomere videtur , tum maximè cùm hali V.5. Auditu auris audoui quidem te aliquando ſeu per in
cum emittit, & aërem interno calore pæne fuccenfum efflat, ternas, ſeu per externas inſpirationes mecum loquentem
Vt nouum recentemque hauriar. Eius enim halitus calor B Oculusmeus videat te fenfibili & vifibili formamihi præſen
tantus eft, ytprunasarderefaciat, ſeu facere poſſet,verſ.12. Li nunc autem maicre me dignatus es beneficio,nempe vtetiam
cèt eniin plerique piſces pulmone careant , neque reſpirent,
tem , ùsméq docentem
ueiúſq Ytmirum non
ue conſ.tare,méque magifit, omnia mihi
Vt contra Democritum & Anaxagoram , optiinè docet Ari clari cert s & meli ùs ergaiamte
ftoteles, itéinque contra Plinium & Tertullianum Rondele affici,quàm antè ica S. Thoinas.Hactenus rythinicè omnia,vt.
tus & Conimbricenſes. Nam ad refrigerium natiui caloris dixiinitio c.3. Quæ iam fequunturprosâ conſcripta ſunt.
ſufficit illis aqua, ad ſpiritusverò animales fouendos ſufficit
V.7 Iratus in ie , in duos amicos tuoso ] Sic etiam in Græco
calor natiuus & fanguis.Tainen certum elt, nonnullos piſces eſt & . Chaldæ o. An ergò non iratus fuit Deus etiam tertio
habere pulmones, & per eos reſpirare, putà delphinos, phy
fereres, & balenas: vnde & fiſtulam in capite prominentem Eliu ? Fuit profectò, fed hoininem incredibili faltu ,& falla
Angelig opinione ſapientiæ turgentein ,vei ſtatim ab initio filere iufle
habentper quam refpirant. Quia tamen frigidore ſunt com rat Deus initio c. 38.ita nunc negligit, faltidit, & quaſi igno
plexione ; ideò minus frequenti reſpiratione egent : & pul
mones eorum , vtpotè exſangues & minus fungoſi, vbi ſe cumNon præte locuti humi
rit,qui lia,refpic it , eoalta
meusà longè cognoſcit.
eſtis rectum ficutfernus lob. Damna t ergo Pfal.137.0.6
melaërein imbiberint , ſar diu fine noua attractione, pollunt
Correfrigerare : ſitainen iuſto diutiùs ſub aquadetineantur, quiaDeu
hîc rems acuamnicostetigquafi quiaamſcop
it , cauſ o aber
addi cit &rari ne :amIobo
palm . Certverò
um ,
GI,(s emori certum eít,vtaccidic ſubindedelphinisreci concluſis,
enim elt,non ſolos ſcel erátos & Deo exoſ os ab eo affli giin
GAME Arift. 1.de & nimis diu ſub aqua decentis , ita Ariltoteles, Rondeletus,
Refpirat.cor. Conimbricenſes & alij phyſici. Tropologicè Lucifer,eiuſ hac vita, quod vrgebant amici , ſed etiam pios & fanctos,
quod Iob contendebat. Petulantiùs etiam & acrioribus ver
Tertull.i.de queminiſtri flammas iraruin , perſecutionu tentatio bis, quàm deceret, incurrerant in afflictuin , vnde & iubentur
Anima c.10. in Chriſtianos euomunt, inquit S.Gregor.&in S.& Thomas. num
Rondelet $ .13.In colloeius morabicær fortitudo : nam circa collum ro , ſupplices illi fieri, & venia ab Iobo petitâ , preces quoque
1.3.de Rilcibus bulliſina eſt hæcbellua & ante faciem precedit egeſtas.] 1XX . eius ad Deum pro le depoſcere. Quod cùm prompto apimo
6.11.& 1.4. face ret lob .
currit perditio , nempe vnica & ſola , nam onnia alia deuorat С V.9. Suſcepit Dominus faciem lob. id eft , exaudiuit
here to conimb . vel fugát;Hebraicè & Chaldai cè elt , coram eo exultabit do eius pro illis fuſas. Quin & preces
cap.s. lor , nempe qui vnicus , & folus, fugatis vel deuoratis aliis v . 10.A. pænitentiam lob, Pagninus, ad conuerfionem lob, id
omnibus, reliquus manet.
V.14. Murtei Deuscontis eum fulmina ( fic legendum , non eſt, ſimulárque pænituit lob de fuis defectibus, v.6 . & toto
corde conuerliis eft ad Deum , fimúlque orat pro anzi us ſon's
flumina, vtlegerunt Louanienſes ) nil læditur , niltimet, li Suis,licèt ergaſenon valdè amicis ; intuitu vtriuſque tam pij
cèt directè in illum vnum iniffa & vibrata,nec ad alium locurit . operis, Dominus quoquo conuerfus eji,Hebraicè & Chaldaicè
ferri videantur. q.d. Cælette fulmen & tonitru , quæ omnia Dominus conuersis captiuitatem lob , id eft , Deus à captiuitate
alia animantia quaſi exanimant, vnun cetum non terrept, dæmonis Iobum exfoluit , neque ampliùs reliquit illum in
potius ftringent & magis magifque coinpingetur & in eiuspoteftate.Hinc & ex ornnibusfuprà dictis patet,non ad
dureſcet cor eius fulmine percuflum , ficut incusmalleopercuf modum diuturnam fuiffe hanc lobi afflictonem , nec niſi
fa. ita S. Thom . Claruin hoc in obdur atione diabo li, inquit paucismenfibu s, vtſum :nuin dur. tle. Nam amici Iob , ſimu
S.Gregorius látque eis innotuit illius infortunium , folandi iuuandique
¥ .16 . Cum ſublatus in altum fuerit, erigens ſe ſupra vndas, eius causâ adcurrerunt. Difceptatio verò illa omnis quæ in
fimebunt etiam Angeli: Hebraicè, & Chaldaicè , fortes & ro terceflit , paucis diebus expediri potuit. DifceptacioniDeus
bufti ficut Angeli, id eft, robuttiſſuni quique , & territi pur finem citò impofuit , fimúlque lobum malis omnibus exe
gabuntur . ] ſoluta aluo præ tiinore , inquit Emanuël SÀ &
Maria inic. Vide quæ dixi in Chronico cap .16. in fine.
na .
Et addidit Dominus omnia quacüque fueranz lob,duplicia.]Etiam
V.21. Sub ipſo erunt radij Solis, quia illos quafi in ſua pote annos vitæ , vt ibidem dixi, & Rabbini difertè affirmant.
ſtate habet, vt, quando volet incalefcere, diductis loricis & Filiorum camen & filiarum numerum non auxit. quia alio-'
fquammis,pro libito eos excipiat:fin nolit, concluſasteneat, quinex pecorum & reliquarum opum multiplicatione fami
& quaſi ferreuna & imperuium montem ſeſe illis opponat. lia non euafiflet auctior & dicior.
Sternet ſibi aurum quaſi lutum . ] Id eftmerces aureas & pre D V.11. Candimouerunt ſuper eum caput. ) partim præ compaf
tiofas,quæ magna copia nauigiis quaquauerfum vehuntur, fione,partim præ ſtupore & admiratione , vthabent Lxx.
ipfe diripit, dilipat,difpergit, contractis nauibus,nec pluris $ .14. Nomen vnius ,ſeu primæ, vo nuit Diem , eò quòd pul.
facit immenſos cheſauros quàm lutum ,quod pedibus eius in chra eflet cum corpore , tum mente , inftar Splendidæ diei,
fundo marisſubſtratum iacet : ita S.Thom .
Ferueſcere Nomen ſecunda, Caffiam ; quòd nobilis & gracipfa eflet, inftar
9.22. facietmare ſuo motu , agitatione,halitu & aromaticæ caſſiæ . Etnomen terris, Cornujiibij. ) quod elegan
yomitu iain dictis.
tiſſimo eſfer vulcu , quafi tota ſtabio depicta, quo facies &
V. 23. Poft eum lugebieſemira , id ex fluctuuin concuſſione oculi præſertim inungi ſolent . Ita S.Thomas. Olyinpiodo
& (pumis relinquer poft fe aquam albicantem , & abyſſum rus verò , Vatablus & Mercerus, dicunt lob ea noinina filia
quaſi ſeneſcentem . ] id élt,mare caneſcens. (vt eft in Hebræo bus indidiffe in memoriam & monimentú veriuſque ſuæ for
& Chaldæo , præ alba (puina. tunæ ,aduerfæ & proſperæ , quaſi iain exmiferiarum tenebris,
7.25. Omne ſublime videt, nempe interritus & immotus ope diuina rediiflet ad felicitatis diem : à pedoread fragran .
quia ip/e inftar regis eminet fuper vniuerſos filios fuperbia.]He siam : ex fordibus ad nitorem . Porrò pro cornuftiby L xx. vertunt,
braitè , filios elationis ; Chaldaicè filios moniium : ideſt, liiper cornu Amalthea , id eft cornu copiæ : alludentis ad fabulam
omnia alata animalia . Vnde lxx.vertunt, ipſe eſt rex omnium
que in aquis ſunt. Hebræis enim familiare eft , tribuere filij Poëtarum , qui capram Amaltheams finxeruntnutricem elle lo
uis, è cuius proinde cornu lupiter omnia bona hauſerit. Ita
nomen etiam beftas, vt Pſal.z8.V.1. Afferte Domino filios arie. Olympiodorus. Qui & Tropologicè tres iftas trium filia.
zum :ita Vatablus. Aben -Efra,Mercerus & alij. Allogoricè rum lob proprietatesapplicat trivusiuftorum (iaribus, Prinày
in diabolum omnia optimè quadrant , quòd nofter Interpres incipientium ; Secundò, progredientium , Tertiò , perfecto
reſpexiffe videtur.
run. S.Gregorius Allegoricè , de tribues humani generis ftati
bus exponit :Primò , de prins parentibusin gratia creatis;
Secundò, de nobis omnibusper gratiam Chrifti redemptis;
Iaf. Tirini Tom . I. Tertiò, de refurrecturis ad gloriam fempiternamn .
Q3 Coronidis
 Commentarius in Lib . Pfalm .
182
Coronidis loco, breuiter ex antedictis contraham hîc in vnum , quibus in rebus Iob figura & rypusfuerit Chriſti. Primò,
Iob rex fuit Iduminiææ : Chriſtus rex coeli & terræ . Secundò, lob excidit omnibus bonis & opibusfuis : Chriſtus, omnibus
etiam veſtibus exutus, nudus pependit in cruce. Tertiò, Iob filiis fimul omnibus & filiabus vná horâ priuatus fuit : Chriftum
captum omnes eius Apoftoli deſeruerunt. Quartò, lob omnes penèmorborum & dolorum fpecies ſuſtinuit,vlceroſus à capi
te vſque ad talos : Chriſto cotum corpus flagris conciſum ,manus pedes clauis , caput ipinis confofſuin fuit, & omnia mem
bra doloribusacerbiflimis excruciata. Quintò , Iob in aniino ſenſit ingentem mærorem , tædium , ſcrupulos, anxietates:
Chriflus in horco cæpit pauere, tædere, triſtari & mæltus eſſe ad mortem vſque. Sextò Iob ab amicis quoque,imò & à pro
pria vxore, grauia probra ſuſtinuit,dictus impius, hypocrita,cyrannus, leo, tigris , & c. Chriftus à principibus facerdotum &
magiſtratibus, adeóque tota fynagoga audiuit inpoltor, blaſphemus , feditiofus, & quid non ? Seprimò, in lobo vexando
& affligendo dæmon laxatis fibià Deo habenis, omnes ſuas vires exeruit : ſed mulcò magis exeruit in Chriſtum . Oétauò , lob
queritur,fe ab omnibus, etiam ab intimis amicis , derelictum . Chriſtus etiam ad Patrem fuum cæleftem exclamat,Ve quid
dereliquiftime? Nonò, lob omnia hæcmala ſuſtinuit incredibili pacientia ,humilitate & conſtancia , ſed excluſa morte : Chri
Itusvſque ad mortein inclufam ,mortem autem crucis. Decinò ; Iobo reddita omnia duplicia : Chrifto omnia centuplicia.

..
• Ecce, fufferentiam lob audiftis, & finem Domini vidiftis, quoniam miſericors Dominuseft, & miferator. Iacobi s. verſ.11.

fog. 356063 89963.83

LIBER PSA L M O RV M.

Dion . Eccl. Nicvs apud Latinos , ſed in quinque libros diſſectus apud Hebræos . rhythmo ſeu carmine
Hierach.c. 3. (inquit S.Dionyfius Hieron .& Iſidor.)recenſet breuiter omnia geſta veteris Tcſtamenti , & plera
P.3.Hieron. in que gerenda in nouo . Hincmulti Pſalıni veræ ſunt prophetiæ : & vt tales varia fubindeargumen
Prafat & ali
bj.Ilidor.lib . ta tractant , nullo ſeruato ordine, leu temporum , ſeu rerum , neque habent inter ſe connexionem .
&6.Etymol col. fanctus Auguſtinus I heopylact . Euthym . & hos fecuti Emanuel Sà, Mariana & quidam alij , volunt ; ſolum
l.i.de Of.
ficisde collig Dauidem omnium Pſalmorum fuifle auctorem . Sed in fine Pfalmi71. definere dicuntur Pálmi Dauidis : &
mox ſubnectuntur Pſalmi Aſaphi Prophetæ . Et2. Paralip .29. V. 3 c . præcepit Ezechias Leuitis, vt cantent
cap.14
Pſalmos non modò Dauidis , fed etiain Alaphi. Vndemulcò probabiliùs S.Hieronymus, Hilarius & Hebræi
cenſent, varios Pſalmos à variis Prophetis compoſitos eſſe, iis nempe quiin titulis ſubinde prænotantur. v.gi
Moyſe, Afaph , Ethan , Heman, Idithum , Salomone, & tribus filiis Core, ſed pleroſque à Dauide. Quosdeinde
Eſdras fimul omnes in vnun voluinen comp- git. Scripti ſunt primùm Hebraïce, fed poftmodum ( vnà cum
aliis libris veteris Teſtamenti ) à variis in Græcum tranſlati & nominatim à S. Luciano Martyre : cuius trans
lationem in Latinam deinde conuerſain ( non verò tranflationem 1 x x . interpretum , vel S.Hierony . vt qui
dam opinantur) à S. Hieronymo correctam vſurpat hactcnus Eccleſia Romana. Vide Bellarminum ,
A conſtitutus ſum rex ſuperSion .] id eft , fuper vniuerſam Eccle
PSA L M VS I. ſiam Dei , cuiustypus, fundamentum & origo fuit in Sion
Eft inftar prefationis in quinque libros Pſalmorum : adhortatio arce Dauidis,& templo Ierofolymitano .Vocatur verò mons,
ad ftudium pietaris , os implexionem legis diuina . In hoc enim ji propter eminentiam & firmitatem , inquit S.Auguſtinus.
tam effe felicitatem vite preſentus:có quifecans faxint, Deo vindi Predicans preceptum eius. ] Hebraicè & Chaldaicè , pradi
cabo iam , ſeu exponam vobis hoc Patris inei pracepisom , nem
ce peritures :
pè quo .
yiz. Ere beatu: eft,non qui opibus, deliciis,honoribus V.7. Dixit ad me , filiusmeus es tu. ] Nam eo ipfo quo me
genuit naturalem filium ſuum , conftituitmehæredem quo
qui non obſequitur inalis confiliis impiorum hominum : que ſuum , vniuerſalen; & conſequenter dominum & regem
in via percaiorum non ſterit, feu rationi & conſuetudini viuen cæli & terræ . Genuit verò ine Primò hodie,id eft hoc ino a Hebr,1
di ipſorum non inhæret .neque fedis in cathedra peftiloncie.] id mento xternitatis, ( inquit S.Paulus a & S.Auguft.)ideſt,sé
eſt, non docuit alios falla.impia & peſtilentia corum dog per, ab omniæternitate , & adhuc continuò omni inftanti
mara . Lxx . pro pejiiientia , verterunt , limon id ett peltium . In (nam quod ab æterno elt,ſemper & continuò eſt,) gignitine
Hebræo eſt letzım , id eſt, der:ſorum , feu qui diuina & huma fecundùm diuinam naturam meam , tanquam Verbum ſuum
na iura rident,ſuaque impia principia vulgo inſtillant ,atque & filium naturalein . Secundò , hodie , id eſt,hocmeæ incar
ita peltes ſunt mundi. Deſignantur verò partim athei, par nationis die genuit me fecundùm naturam humanam ,crean
S
tim hæretici.ita . Athanafius Origenes , Bafilius & Theo do illam , & naturæ diuinæ hypoftaticè vniendo:fic eniin de
doretus in Catena Græcorun Danielis Barbari. Et notant B nouo produxitme hominein Deum ? & filium ſuum natura 6 Hebros
hic S. Ambroſius & S.Auguftinus triplicein gradationen lein .ita alibi S.Paulus b & Origenes, Cyrillus, Theodore
impietatis: Prinam in voculisconfilij, via,cashedre :Secun tus, Euthymius. Tertiò, hodie, id eft , hoc die refurrectionis
dain in nominibus impiorum peccatorum ( ex habitu ) & peſti mex ,fecundùm carnem regenerauitme , dans inihi corpus
lentium : Tertiain in verbis absit, obſequendo :ftetitinhæ-. impaſſibile & aliis glorioſis dotibusornatum . ita idem ſan
rendo : ſedis,alios docendo. &tus PaulusActor.13.6.33.S .Ainbroſ.Hilarius, Chryſoſt. 8c
V.5 . Non reſurgine imşü Hebraicè, non ftabunt Chaldaicè. alij. Poſſunt eniin vnius & eiuſdem loci S.Scripturæ vt pro
non conſiſtent) quia nempè cadent causâ , & damnabuntur, pria ſignificationes, ita & fenfus litterales plures eſſe quos
putà in iudicio iuſtorum ,' in concilır, ſeu cetu ,eorumdem , Spiritus S. etiam immediatè fimul intenderit", ad plura fimul
9.d. Quando coram diuino tribunali impij vnà cum iuftis mylteria deſignanda.ita S.Augullinus, & Doctores paſſim . S. Aug.
congregabuntur, & iudicabuntur ? tunc impij non ftabunt $ .8. Poftula à me. ] Decretuin enim Dei & prædeſtinatio Dolcc
ampliùs,vt olim , erecto capite, nec conſiſtent aut reſidebunt preces noftrasnon excludit, inquit Mariana. Sed hîc ad me
primoloco , fed præ pudore & metu vix pedibus infiftent, ritum reſpici videtur. q.d.Ad crescitulos, triplici generatio
yultu in terram deiecto : & cauſa ex toto cadent, palàm netibi partos, volo eciam quartusaccedat, nempemeriti,
damnabuntur ; & ſumma cuin ignominia proculà coetu iu quo per varios actus & paſſiones, quafi iure poſtules & exi
itorum arcebuntur.Sta S. Auguftinus. gas à ine quod optas ;
V.6. Quia norsit Dominus, notitiâ approbationis , id eſt, Etdavotibi quidquid optaueris , etiam Gentes in hereditatem
probat, amac, proſperat, præmio compenſat, viam , id eft vi tuam : id eft, vt regnuin tibihæreditarium , ſeu cua Ecclefia,
uendi nodum , conatus & actiones, inflorun . Odit è contra C non ampliùsconftet folis Iudæis, vt conſtat Synagoga , ſed
& perdet iier, id eit actiones & conatus,impiorum .]Ita Theo fit planè catholicum ſeu vniuerfale , complectens omnes na
doretus & Dainaſcenus.
tiones & populos, & quidem vique ad terminos terre. ) nempè
PSA PM VS II.
Vaticinium eſt de incarnatione, regia poreſtare eģo imperio Chriſti, cui quotquot per fidein & obedientiam ſe tibi tanquam regi ſuo
fubdere volent, ita Euſebius,Didymus, Theodoretus & alij.
fruftrà ſe opponentreges do principes Terre : nam Deus Pater,qui Vnde conítat hunc pfalmum ad litterain ,non de Dauide, vt
Chriftum conftituit regem vniuerforum , regnum ipfiusmodis om “ volunt Rabbini, & Salianus (nam Dauidi nunquam obrigic
nibus conſeruabit : Vhi cum S.Hieronymo,nota ,Pſalmiſtam ( ve fo tam amplum imperiun)ſed de Meſſia Dauidis filio exponen
bent Propheta , Sapiùs in eoaem pſalmomutare perſonas,eg in mo dum elle , ita SS.Patres & Do &tores.
rem dialogiſmivarios indurere loquentes,iam Deum ,iam ſeipſum ,
♡ .9. Reges,ſeu gubernabis,eos qui tibi rebelles & inobe
iam hoftes fuos:nec tamen ſemper perſonas hrs exprimere aut fe dientes fuerint, (de quibus initio pſalmi:) in virga ferrea.] id
cernere,ſed ex adiunctus fecerxendas le &tori relinquere. ett fceptro forti & duro , quo tyrannos omnes,Vicèt poten
·3 Icunttyranni;Diriumpam :us vincula corum .]id eſt le tiſlinos , quafi vala figlina confringas & conteras , partim in
hac vita,partim in futura. ita S.Hieronymus.
incire volunt. Sed fruftrà id impij conantur. .12 . Apprehendite diſciplinam . ] id est instructionein ,do
9.6. Ego enim ,inquit Chriftus, præceptoʻxterniPatris mei &trinam & directionem Mefiæ ,illique ſubiacere & obedite.
Hebraicè,
 Pfalm . III. & IV . & c.
72 Hebraicè , adorate purè, velmeliùs ; oſculamini filium (bar enim ferbuit,maturo confilio ,& corde diuino amore comp 18 3
unct o,
cam filium ,quàin purum ſeu puritatem ſignificat.Filium , inquain ,
Dei,vedixerat v,7. id eft Meſſiam ,inquit Aben-Efra, reueren- A diligenter expendatis. Et ſic.
ter excipite,adorate, colite, ve datum vobis coelitus regem , 8.6. Sacrificate ſacrificium iuftitia,id eſt,operamini opera iuſta
voſque veltraque omnia illi fubiicite : nam oſculum ſeu ina & pia,Deóque grata inftar optimiſacrificij: ita S. Chryfoft.
nuuin ,ſeu pedum , ſignum eſt adorationis, ſubiečtionis & obe Mox occurrtitnobis
Quis oftendi vulgar
bonai obiect
: id eftioni, muiti
, quis , fcilic
nobis et iimpij
iultè opera,dicunt:
ntibus
Proleg . de dientiæ : hoc autem fic apprehendendo diſciplinam ,id eft inftru iuſtam mercedem ſeu contulit , ſeu conferre decreuit : Re
..

Idiotiſmis ctionem & doctrinain Euangelij Chrifti,ita Athanaſius. Vide

Hebr.o.ls. dičta in Prolegomenis,& Iob.31.7.17. ſponder, Primò, Sperate in Domino. Id ett,coinmittite, hocpa
PSALMVS III. terno affectui & curæ Dei , qui certò certiùs mercedein re
pender , faltem in altera vita . Secundo , reſpondec neminem
Dauid fugiens à facie Abſalom filij ſui, 20.Regum 15. v.14. prudenter poſſede mercede aliquando obuentura dubitare ,
excitai in ſe ſpem diuiniauxilijnunquam fibi defuturi, Allegoricè , quia, vt fequitur,
conuenit Chrifto patienti, cùm eumdem torrentem Cedron , Ď .?. Signatum eft fuper nos lumen valtustui,id elt, fignum di
olim Dauid,tranſgrederetur : Tropologicè , cuiuisiufto diabolum og quem
uini fauoris & affectus cui erga nos certiſinum claritlimuin
perfecutores fugienti : ita Athanaſius. que habemuslucidam ac ſerenam faciem tuam , puta benefi
centiam perpetuam , quæ conținuosradios igne & fole diui
nko 4.3.Non us ieftin
eft falai Hebraicè additu r felain, quz
cantorib eft notaDeo]
filentij, vt ob rei grauitate in uini pectoris
vibrat ) putà quotidia
& effundit.Sic exponenaetiam genusbeneficia ilumina
oinne linilesphraſes, ) in nos
1
terquieſcant nonnihil quafimeditabundi , & fic attentionen vultum tuum ſuper nos, illuftra facié tuam mihi,& c.id ett lætum ,
excitent ad rein tantam .S.Hieronymus, Aquila & Chaldæus beneuolum , beneficum te mihi exhibe, ita Chryſoit. & fere
vertunt, ſemper , ſupple falus erit in Deo . Vulc ergo infinuare recentiores. Ex illo enim fonte , perpetuò dediſti in lætitiamin
Dauid ,intolerabilem effe blaſphemiam ,diffidere diuina pro cordemeo , id eft, fummoperè gaudere me feciſti;neque hoc
uidentia , quæ ſemperadeſt .
6.4. Tu ſuſceptormeus,] Hebraicè,& Chaldaicè, clypeuscirca propter fola àſpiritual
ralianempe ia beneficia ebolei,id
fru &tu frumenti,vini ,, fed etiamelt reruin tempo
propteromnium
me,q.d . Protector ,adiutor ,fuftentator mihi es.Sic enim etiam B copia , quâ multiplicati ſunt ;ſeu abundant quicumquemecum
7.6 . & alibi in Scripturis vſurpatur ſuſcipere.
Et gloria mea , fcilicet actiua, tu es,id eft, glorificasme, re tibi deferuiunt & in te ſperant. Vnde.
giam gloriam meam conferuans , ornans & augens. Ese.cal ¥ .9. In pace in idipſum dormiam ,] Id elt, quietus & fecurus de
tans, id eft erigens & fuftentans, caputmeum ,] ne ponderi af eadem tuaplacidif
deinceps erga mnefimèſingulari
dormiamprouiden
, & intia , affectu
vtramqu & fauore
e aurem con,
fictionis fuccumbain : ita Euſebius.
$ .5. Demonte fanéto fuo , Sion ſcilicet , & cabernaculo per quiefcam Anagogicè , fpe certa reſurrectionis & gloriæ
Dauidem ibierecto , vbi Deus habitare videbatur , & inde æternæ,fecurus & lætus inoriar. Allegoricè,fructus frumenti
orantes exaudire ,ita Theodoretus.Et hic quoque additur,ſe & vinielt
tia cæleftis,SS.Eucha
ita Theodor oleum reliqua Sacramenta , & gran,
riſtia :etus.
la,de quo v.3. S. Athanafius exponit de coelo & ſublimithro
no gloriæ ſuæ exandiuit me,] ſubmitcendo mihi auxiliun . PS , A velL animaafflicte
Dauid in perſona Ecclefia M V S V. , orat Deum ut impios
W.6. Ego dormini, ) cinctus licèt innumeris hoftibus, tamen
de Dei ope ſecurus, fuauiter in vtramque aurem dormiui ,& $ .1. -Ituluseft in cohibeat
Hebræo, piis
, ( Lamnatzeah
benedicat. in neginoth .Lati
finito fomno , illæſus ſurrexi,ita Theodoretus , Allegoricè ;
Chriſtusperfunctus ſomno mortis in cruce , ſurrexit die ter cleſia ,vel an ina juſta,qua nareditutem conſequitur ,nempe cæ
tia illæſus ita Origenes, Euſebius, Didyinus, & Miſſale Ro leltein , pro qua hic luctatur : ita Chryſoſtom . Augultin .
manum .
V.9. Domini eſt ſalus , id elt; faluare : benediétio ,] id elt be Iheodoretus.
V.4.& s. Manè, id elt ,maturè , tempeftiuè ;aftalo sibi ſup
..

nedicere , impendendo cuivult fauorem , opem , & copiam plex cum libello meo , quem tibi permentis eleuationen &
omnium bonorum .
PSALMVS IV . per preces offeram : item canquam fimulus promptus excipe
Hortatur hoc Pſalmo Dauid tum focios fuos qui fugientem à facie, culabor re iuſſa, tua, tuiſque
contempia vor ,putibus oblequi.
) te quafi prætenteiEtnvidebo
mihi, (Hebraic ., pes
cui tanquam
Abſalon comitabantur, tum hoftesſuos , alios omnes,vt Deum optimo hero ſeruitutum oinne meum deferam : & à
ex animo colantab eo pacem ac rerum omnium copiam ſperent. С vi
cillin oinnem cont hoft inco opein & pra fidiumquopræ
..

Allegoricè,Chriftus doo Ecclefia hortatur filios fuos ad firmam ſpem ſtolabor. Neque enimra Deusesvolenssiniquita tem :u es, Hebraicè,
dos conftantiam in affii &tione.
finem in carminibus.] Ita & Lxx. Id elt, ad finein fæ non delectaris,non
primant hoftesmei. amas,non vis ye iniquè ſeu iniuitè meop .

yt Rabbini exponunt.Vel,ad finem legis,id est Chriſtuin . He eft,V.7. Loquuntur,

falſos dolos & ſeu
fraudes ; itaopere,
corde,feu
ore,feuhoftiles S Aug:mendacium ] id
‫למנצה‬ bræum Lammatzeah , quod Nofter in finem vertit propriæ pra V.y. Deduc me in issftitia tua.id est in viis iuftitiæ & virtutis:
11. Par.s.v. fe&tum ſignificat a nempe cantorum :vnd S.Hierony. vertit; id eft,doce & facme iultè viucre, & dirige viam , feu actiones
ple, & c.34. victori,id eft, quialios feu peritia feu dignitate vincebat & ſu omnesmeas in conſpectu tuo,ſupple, vepl.ceain cibi per omnia.
‫נגינוח‬ perabat:ſupple,detur hic Pl.ad canendum ,vt vertit Chaldæus, Dirige,inquam ,prop:er inimicos meus, ]ne ipfi crimen aliquod in
In neginoth ,quod Nofter vertit,in carminibus; i xx. in Hynnisi mereperiant, quod ineritòmihi exprobrent , & ob quod ine
Hieronymus , in canticus : propriè fignificat , in pulſatiombus, iulteperlequivideantur.
9. d. Prafecto pulſantium tibias , vel alia muſica initrumenta, ♡ .11. Sepulchrum patens eſt guttur eorum ,} Id ett, inſtar aperti
detur hic Pfalmus,vt adiunctis tibiis canatur.
9.2. Deusiuftitia mea,id eft iuftæ caufæ & innocentiæ meæ: ſepulchri
torem os eorum ,exhalac
mendaciorum tetetrimuin
detractionum ac peitilentein :foe
& fyncophantiarum ita
ſupplezinſpector,tutor,defenſor & vindex .
Chryfoftomus.
In tribulatione, quæ ſolet cormærore conttringere , dilataſti V.13.Vt ſcuto bona voluntatis,] Græcè iudoxias, id eft ,fauoris
mihi,]ſupple , cor, anjinuin , & viam quâ euadain ; ita Chry ac beneuolentiæ diuinæ , q.d. Tu cuo fauore atque ope diui
foſt. Didymus & alij.
na, quafi cutiflimo ſcuto ,coronas, ſeu yndique cingis & mu
* .3.vſquequò grauicorde ?id eft, terreno , obtuſo obſtinato nis iuttos contra omnium hoitium tela : ita Chryfoftomus
animo,ſupple, eritis,ad meperfequendú. Hebraicè & Chal & Theodoretus.
daicè, vſquequòinclyti mei gloriam meam ad ignominiam diligitis; PSA L M V S VI.
id est deducere optatis,& conamini,vanitate do mendacio : id
eſt,vanis & fallacibus conſiliis ac viis , puta magnis copiis D Pſalmo, Dauid
HocBerſabee ager,excãomorbo
fanari orat ſibi immiffo
exauditur. adulterium
Myfticèobconuenit cum
peccatori
militaribus,ita Athanaſius & Theodoretus. An nefcitis quia pænitenti.
femper hucufque.
V.1. IN fincm in carminibus. ] Videquæ dixi initio Pralin.4.
7.4. Mirificauit , id eftmirum atque omnibusadınirandunt vnde in posterum hocnon atnpliùs repetemus.
præſtitit, Dominus ſanctum ſuum ,id eft Dauidein ſuum à ſe to Prooctava, ] id elt, in octachordo canendus.
ties ſanétificacum & vn &tuin in regem ac Prophetam nempe V.4.vſquequo ? ) fupple, pergesme excruciare ? vel nonme
Iingulari ope, protectione ac fauore , quo illum ſemper com deberismihi ? inquit Origenes.
plexus ac tutatus eft, fecit vt ftupori ellettoti orbi.Nec verò V.6. In morte ,ſeu intermortuos, non eft qui meinor fit tui, id
jam defereret illum ,maximè cùm clamauero ad eum , & humil eſt, quimemoriain tuiexcitet in animis viuentium .Neque in
limis precibus opem popofcero . Quare fuadeo vobis. inferno qui confiteatur tibi,feu laudestuas celebret apud viuen
V.5. Iraſcimini, nolite peccare.Id eft, fic iram veltram ,quam tes,incitando illos ad te laudandum & tibi feruiendum : ica
in mne iuitam (vt putatis) acutis,adıniniſtrate & regite ,vt in Ianſenius. Genebrardus vtrumquerefert ad damnatos in in
Deum & in iuftitiam non peccetis. Primò, ne permittatis il ferno. Simile habes Plalmo 113. Non mortui laudabunt te Do
lain extra limites æquitatisſalire. Secundo , etfi faliatfortè mine,& Ilaiæ 38. Non infernus confitebitur tibi,neque mors lauda
motibus primò primis, impetu naturali, & quirationem præ bit te. Tropologicè,anima in peccatismortua, non eftmemor
uertant ,nolite eos fponte fouere , & contra dictamen rectæ Dei.Sed malè hinc inferc Caluinus, Ergo animæ ,etiam San
rationis iis obfequi. Optima verò ratio difcernendi iuſtáne ĉtorum , dormiunt vfque ad iudicium .
fit ira, an iniufta fuerit, ſi qua dicitis in cordibus veftros , feu quæ $ .7. Laborauiin gemitumeo , ] Id eit , valdè afiligor & fati
animo voluitis , quæque ira ſuggerit, non ftatim in opusde
ducatis,aut confentiatis,ſed ante in cubilibus veftris) cùm iam gor gemendo ac ſuſpirando
Lauabo Hebraicè , natare faciam ) fingulis vitæmeæ noctibus
foli & quieti eltis , & primus irarunn iinpetus atque æftus de lectum meum , ] in quo adulteriun patraui, & fic perpetuis
Q lachrymis
 Commentarius in Lib . Pſalm .
184
lachrymnis eluam crimen yniusnoctis. Chryfoft.& Eufebius
in Catena.
V.8 . A furore,id eft,propter furorem cuum ,feu propter mor- A
bum à furore tuo mihi immiſſum , turbatus eſt oculusmeus, ]
Hebraicè , eroſus , detritus elt , tum dolore , tum lachrymis.
Tropologicè ,menspeccatoris turbatur dum futuri iudicij
furorein præuidet : Ita Hieronymus, Chryſoſtomus, & Au
guſtinus
Inuéteraui , id eſt confenui,incanui, q. d. Tanta triftitia &
dolore confectus ſum , vt ante ſenectutis tempus canos con
traxeriin : & quidem inter omnes inimicos meos,) Id eft, in præ
ſentia hoftium meorum ,illisme videntibus & ridentibus.
PSA L M VS VII.
Occaſione verborum , Jese decretorum Sajlis aduerſus Dauidem via
deturhic Pfalmus concionatus, quo quæritur Dauid ſe falsò per
duellionis traduci , og opem diuina m aduerſ us tyrann um implo
rat eiúſque exitium predicit . Allegoricè , Dauid eft Chriftus , Saül
Iudar : Tropologiè , Dauid eft quiuis iuftus: Saül , impij perſe
cutores,
¥ . 1. Ro verbis Chuji, ] Id eft Æthiopis, Sic vocat Saülem ,
ſtipationem in inalo . Sic Callimachus & Ouidius hoftem fuum
vocarunt Ibin .
9.4. Si fecit iftud , quod mihi impingunt , ſcilicetmevitæ
Saulis & regno inſidiari.
.5. Decidam inanis , ] Id eft , vacuus & fruftratus omni
fpemea .
V.7. In pracepto quod mandaſti,] id eft,propter decretum quo
ſanxilti vi ego pro Saüle rex itatuerer.
¥ .8. Synagoga (Hebraicè & Chaldaicè , cetus congrega
tio , Ecclefia) circumdabit te ſupplicabundà , vt à te impetret:
& laudabunda,cùm impetrauerit , vt tanquam iudex & vin
dex exſurgas. Ergo, finon propterme, ſaltem
Propter hanc fidelium multitudinem ,in altum ingredere,id eft, mitani,qui folebantporcis yrbium inftitui.
tribunal diuini iudicij tui confcende.
V.9 . Etiudica me fecundum iuftitiam meam ſuperme, ſeu quæ
in me eit, qua ſcilicet nunquam nocui Saül: ita Hiero
nymus.
♡.14 .Viſamortis, id elt, initrumenta & tela lethifer , effecit;
Hebraicè, fabricatus elt, confecit , exacuit, pharetræ impo
syphicah fuit ſagittasſuas ,ídque ardentibus,]Hebraicè ledolekim , id eſt
inflamınatis ,nempe ira & odio in me, q.d. Ve feriat eos qui
contra ine odio & ira infiammantur & ardent : ita Chal.
dæus.
V.15. Parturiit,concepit,peperit,] Eſt hyſterologia:prius enim
eſt, concipere, cuin parturire & parere , Mecaphora duplici,
àmuliere grauida, & å fouea ſeu ſcrobe,docet, Saulem & pie- c vtdixi v.16.in laqueo quem aliis abſconderunt,comprehenditurpes
roſque impios,dolis quos innocenti Itruunt,ipſolinetplerum
que capi & perdi; vt accidit Amano Ettheræ 7. & latrapis
Babylonis Danielis 3. & 6 . & 14.
PSALMVS VIII.
Depredicat hoc Pſalmo magnitudinem excellentia diuina ex tot alone
tam miris eiusoperibus. Inter que cùm nobiliffimum ji: ho.no,
inter homines Chriſtus; hinc iure Chrifto appropriatur Matt.25.
Exore infantiuin , Hebr.2.Minuilti eum paulò ininùsab
Angelis, etc.
‫ גטית‬V. 1. N finem pro torcularibus , ] Hebraicè , ad githith , quod
Ividetur initrumentum elle muficuin. Et, fimutato iod
103 in vau, legas githoth , fignificat torcularia. per quæ S. Athana
ſius, Hieronymus , Chryfoftomus & Auguftinus intelligunt
Eccleſias Chriftianorum , in quibus reperitur expreſfuin vi
num ſanguinis Chriſti,gratiarum & virtutum .
.3. Perfeciſti laudem , j fcilicet potentiæ & gloriæ tuæ , q.d. aliud confiderare aut reperire fit quàm laborem dodolorem ? 9. d.
Laudari feciſti diuinain potenciain & maieftat em tuam ,non
folo ore perfectarum çreaturarum , fed etiam hominum ru
dium & infirinorum ,v.g. Ifraëlitarunf,merlo Pharaone , vt
citur Sap.1o . v.vlc. Item Ieremiæ & Amos Prophetarum , fed
impeditioris linguæ . Piſcatorum quoque dein Apoftolorum .
Denique ad litteram ,infantiuin : Holanna Chriſto acclaman D te, iam funditusperierit.
tium Matthæi21. V.16.
$ .4. Videlo cælos, ] Id eft , dum oculis & mente contemplor
pulcherrima opera tua , pucà cælos & fidera ,omnémque eo
rum inultitudinem , amplitudinen , fitum , fplendorem &
inortem ; & hæc omnia homini deſeruire , cum in hac , cum
in altera vita , pro icde & habitaculo Beatorum ; cogor ex
clamare.
V.5. Quid eft homo?Hebræum enos, fignificathominem vi
lillimuin ,deſperatæ ſalutis & morti deſtinatuin . q.d. Stupen
dum miraculum , quòd in gratiam tam vilis creaturæ , tam
{plendida pares , cámque tot tantiſque beneficiis viſites, &
cuinules !
7.6 . Paulò minùs, ] Græcè,paululùm , Chaldaicè,minimo,ſeu
in reminima :nempe corpore mortali : nain decahe corpus
homo eft fimilis Angelis.
Gloria & honore coronaſtieum,] Priinò, quia feciſti hominem
ad iinaginem & fimilitudinem tuam . Secundò , dcditti ei
mentem rationis,beatitudinis, & tuicapacem . Tertiò,donaiti
illi dominium onviun creaturarum inundi, plenum in Itatu
innocentiæ : femiplenum in ftatu naturæ lapfæ . Quartò, glo
ria reſurrectionis & æternæ beatitudinis decorabis euin in
futura vita : Ita Chryfoftomus & alij.
PSALMVS IX.
Gratias agit hoc Pſalmopre victoris de fuis hoftibus :dein à v.22 .
(vbi recentiores Hebrai inchoant Pſalmum 10.)erat Deum vt pios
femper tueatur contra impios,quos graphicè depingit.
ø . 1. Ro occultismyſteriis & fecretis iudiciis diuinis;Chal
Polo
dæus & Hieronymusvertunt, ſzoper mortem ,fili,nempè
Abſalomi,vel Chriſti,vt Auguſtinus,Origenes,Euſebius ex
ponunt:Mariana putat per halamoth , quòd oculta ſeu arcana
fignificat,hic deſignari nomen cantilenæ fic vulgò inchoari
conſuetæ : & Ben nomen eſte cantoris 1.Paralip.is . v.18. qui
V :20. in Hebræo dicitur ceciniſſe in nablisſuper halamoth .
V.4 . In conuertendo inimicos meos retrorſum ,id eft, dum hoftes.
mei in fugam verterentur ; infirmabuntur , id eft , infirmati
funt , defecerunt viribus , à facie tua , ſeu à præſentia po
tentiæ tua .
7. Defecerunt framea, id eft, ceciderunt gladio ,in finem ,id
eſt penitus vſque ad vltimum ,ad internecionem .
V.8.Periitmemoria cum fonitu .] Eft.Hebraiſmus,pro celerri
inė inftar fonitus , cujus citiſſimè pereuntisnihil remanets
etiam ipſo ftrepitu mox pereunte : ita S. Auguftinus. Simile
habes Sap.5.v.11.
V.10. Adiutor in opportunitatibus, j Id eft (vtSymmachus
vertit) temporemaximè opportuno,putà in tribulatione,vt ſequi
tur.Simile habespaulò pòft,v.22.
B V.13. Requirens Hebraiſmo, pro vlaſcens,effuſum ſanguinem
corum ,qui quærunt Dominum ,vtpræcellit v.11:
$ .14 . Vide bumilitarem meam de inim.cis, ] Id eft , expende
violentain depreſſionem & afflictionem mihi ab hoftibus
meis obuenientein : nempe derruſeruntmevfque ad portas,
ſeu fauces,mortisyi ſequitur. Sed tu Deusmeus
W.15. Exaltas mede portes mortis, id eſt ,retrahisme illis ex
tremis vitæ periculis . Idque ve laudem te perpetuò in portis fic
lia Sion ,] id eſt , in folemnibus conuentibus populi Ierofoly
V.21. Legiſlatorem ,] id elt , iuftum & æquum rečtorein , iu
dicem , vindicein , qui gentes fuperbastibique rebelles do
met,& feu.ris legibus coërceat, & fententiis ac poenis con
diynispuniat, ficque doceat de fe humiliter ſentire , atque
agoſcere quid fint homines,Hebraicè,enos, de quo Pfalm.8 .
V.s.nempe, veluain agnofcentes miſeriam , inelamentopem
Dei, & gratiam ,atque aduentum Melliæ : ita Chryſoſtoinus,
Theodoretus, Euſebius & Euthymius.
V.2 .Incenditur pauper , id eſt , afflictus & pius homo vritur,
torquetur , cruciatur perpetuis vexis impiorum : interea ipfi
impij , iuſto Dei iudicio , comprehenduntur in luiſinecconfiliis
quibus cogitant & machinantur aliis mala : plerumque enim ,
eorum .
7.4. Secundum multitudinemire fue, Hebraicè , pre altitudine
naſi.id eftpræ nimia arrogantia & ira (quæ diducto naſo, &
elato ſupercilio prodi folet ) non querunt iinpij nec curant
Deuin .
¥ .6. Non mouebor,ſcilicet ab hacmea potentia & felicitate.
Sine mala,] ſupple, ero,ſemper felix & beatus.
W.7 .Sub lingita eiusla'or dolor, ] Id eit,non alia loquitur,
quàın quibus dolorem & laborem aliis creet.
9.9 .Rapere,pro vtrapiat violencè ,dum attrahit,] id eft,tam
diù donec euin in rete ſuum & inſidias pertraxerit:
$ .10. Inclinabit ſi,cocadet,) q.d.Proltrato iam pauperi,quaſi
feræ & prædæ captæ incubabic jinpius, nempe ne rurlus ela
batur, erepat vel erumpat.
V.14.Vides, ô Deus,quoniam in omni coetu impiorum nihil
Vides nil niſi inalum ab impiis proficiſci. Tenpus ergo elt,
vt tradas eos in manus tuas , ] id elt , vteos ad iudicium tuum
trahas,& ſupplicio afficias.
V.15. Queretur peccatum illius, pro , fi quæratur tam pecca
tum , quàm peccator,non ampliùsinuenietur,) quia te extirpan
V.17. Præparationem , fcilicet ad precem audiuit auristua , ]
Id eft , præuenis preces piorum , & magis defideria atcendis
quàm vocein .
PSALMVS X.
Susdentibus vt fugiat Suülem reſpondet , fe Deo nixum ,in tuto effe.
Ita Theodoretus.
V.3 . Cce peccatores,neinpe Saül,eiúfque aſſeclæ ,in obſcuro,id
tibi conlule,inmontana fecede, & vtſolent paſſeres , arcum
deuita.
9.4 . Que perfecifti,tu ô Dauid, id eft, quæcumque hactenus
domimilitiæque fortitergeflitti,& fperatæ dignitatis tunda
menca ( vt Chaldæusvertit ) ieciſti, ipfi omnia deftruxerunt
& porrò deftruere pergunt.
iuftus autem , Relpondet iain Dauid , q.d.Ego verò inno
cens, quid in Saülem peccaui ?Nihil.
V.5. Palpebra, id eft , oculi , eius interrogant iuridice , id eft,
ſeuere ſcrutantur,continuò examinant,& proinde penitus ex
ploratoshabét oinneshomines perinde ac fi iudex accuratiſ
fimus eos exaininallet. Ita Theodor.& Euſeb.q.d.Mihi ergo;
cùm nulliuspeccati corâ Deo omniú teke,iudice & vindice,
cófcius fim ,nihil eft timendú , fed Deo conftátillimè ndu .
V.7 . Spiritus
 Pſalm .XI . XII. XIII. & c.
1
V.1.Spiritus procellarum , ſeu atrox ventus, horrenda tempe lico fruſtum panis deuoratur ? Ecverò , quidni ſenciant vin
ftas, ett parscalicis, id eſt, hæredicaria portio , ſors & merces dicem Deum , cùm etiam
impiorum . Significant hæc multiplicem vltionem Dei, eam- A
que grauiffimam ,& celerrimam , & ineuitabilein , inquitBa Ø.5. Trepident timore, vbi non eſt timor , ſeu timoris caufa vel
filius Metaphora deſumpta ab architriclino, qui in conuiuiis periculuin , 4.d. Ex eo quòd impijitti non nituntur Deo,fit vo
ſuum cuique calicem ſeu vini portionem ftatuebat . Hinc in nuſqu
rum am tuti
,auium ,venco ſecuri
vel rum conſiſintant,
( trepitu trepid ſed leuill
entad: quod maxi
inum mèarbo
vfu
Scripturis , quòd cuique decernitur à Deo, fiue bonum , fiue venire ſolet in tepebris,in morbis,in bellis.Idque quia Domi
malum , calix nòminatur.
PSA L M VS X I. nus non eft apud eos, ſed
Dauid in medio impiorum fortè domeſticorum Sajlis , habitans, orat 8.6.In generationeiufta , feu in congregatione iuftorum .Id
eft, fauore, ope , protectione fingulari adeft iuſtis,non verò
ne ab eis tontaminetur. impiis :quare mirum non eft quod hi trepident , illi fecuri
: vioun V. r. maneant.
per inſtrumento octo chordarum : vt dixi in titulo rem V.7.
,Meffi am dübit
Quis ſeu Chrift e, ()Hebra
ſalutarumn ex Sionicè,ſalutem Græcè,& faluat
? Id est, ex,domo famio
Pſal.6 . neque in pofterum repetemus.
V.2. Defecit fanétus, id eft , Sancti deſierunt eſſe nulla am Theo
lia Daui disus, & cuiu
dorc s palat
Euth ymiu ium erattant
s adap in arce
hunSion
c Pfal. Orig
mum enes;
regi
plius ſanctitas interhomines reperitur. Diminuta ſunt verita Affyriorum Sennacherib , eiufque legato Kabaſci 4. Reg.18. &
tes,) ſeu fidelicates,q.d .Onnes ſtudentmendaciis,dolis, im optimè quadrantin ipſum omnia .
poffuris.
V.3 . In corde docorde,] Id eft , duplici corde : id elt dolosè , Via in cæloruPS AL
m innoce ntiaMV XIV
vita ,Scharita s .in proximum .
fraudulenter,mendaciter.
V.5. Linguam noftră magnificabimus,id ett ſuperbe, audacter , V.1. bernaN tabern aculo enim
culun tuo,] putà
Moyfi colet confta
ti,vtfuit
s rypus ;& v.vlt
tex
coeli . Ta
colum n
imperiosè loquemur,vtmiferos gemere faciamus.Labia enim inftar tentorij expanfum eſt, Pſ.60.4.5.& Apoc.21.V.3. In He
noftræ à nobisſunt, ] Id eft , ſermones & verba nostra pendent bræo eft , vtnotat S.Hieron . quis peregrinabitur in tentorio tuo?
à noltra libertate & arbitrio,neque vlli reddenda nobis ratio .
V.G. Ponam , ſupple , clamantes ad ine pauperes & miſeros, B regrin quia nos i per adoptireſpec
omnes coelipti
oneintuadſcri non:hincciuescælo ſumusperegr
nati quaſi , ſed pe
ini
in ſalutari,ſeu in ſalute , id eft, faluabo eos. Fiducialiter agam in excipimur, inquit S.Chryſoſtoinus & Euthymius.
eo,Græcè, liberè & confidenter agam in hoc negotio , nemi 7.3. Opprobrium non accepit, id ett non audiuit, aduerſus pro
nem timens, q. d . Impij valdè liberè & audacter opprimunt ximos,] Hebraicè & Chaldaicè , non fuftivuit proximofieri oppro
iultos , ſed ego etiam oftendam ,me non ininùs liberè & au brium ,ſed quantum in fe eſt,præpediuit & auertit. VbiNotas
dacter acturum ,ſed pro iuſtis contra impios ,ita Euthymius, quadruplicem hoc verſu veritatein requiti ; Primò, cordis ;
4.7. Eloquia Domini cafta,id elt promiſſa hæc Dei non ſunt Secundò,oris ; Tertiò ,actionum propriarum : Quartò actio
vtpromiſſa hominuin ,dolofa ,in corde,encorde, ſed ſunt omni num alienarum ,quas inalas impediet,bonas promouebit.
nò pura & munda ab oinniinendacio , fictione,fallacia : ficut V.3. Ad nihilum deductus eft in conſpełu cius malignus , ] Id
purum eſt argentum igne examinatum ,ſeu per ignem fæpiùsex eft, pro nihilo ducit iuftus malignos,quantumuis opibus,po
purgatum & probatum & terræ purgatum ,] id eft, ab omni terræ tentia , gloria florentes: nempe vbiagitur de gloria Dei &
admiſtionemundatum : ita Hieronymus,Hebraicè eft,in ope ſalute proximi,ſeu tuenda, ſeu promouenda, vnde non vere
reterra,feu terreo : id eft,in fornace argillacea ; Chaldaicè, in
infuſorio ſuper terram . tur, peccantes redarguere & impedire , vbires & occafio
V.9. In circuitu impij ambulant,Hebraicè,circumquaque ob poftulauerit.
V.5.Munera ſuper ſeu contra innocentem non accepit, ] nempè
errant,ſcilicet, vt explorent qua parte nocere poſſint iuftis. vc iniultam ſententiam vel teſtimonium ferat , vel ferri ſinat
Ita Athanaſius & Chryſoſtomus. Chaldæus addit , circuire contra innocentem .
tanquam ſanguiſugas queſugunt ſanguinem humanum . Tu inte
teriin diffimulas,ô Deus, & ſecundum altitudinem , ſeu iudicio Chriſto appropriaturPSA VS Aftorum
L M (patet
ad litteram XV. 2. verf.25. do
Tum tuorum ,id elt, ſecundum alta profunda, arcana iudicia Actor.13. verf.35.)ex omnium Doctorum ſententia , por etiam à
diuinæ prouidentiæ tuæ ,multiplicaſti tum numero , tum poten pleriſque Rabbinis : qui orat Patrem ut fe à malis preferuet
tia & opibus,(Hebraicè epulari fecifti)non filios Dei, ſed filios C protegat : gratias dein agit de ſua reſurrectione ( glorificatione.
Hominum , qui terrena fapiunt .
PSALMVS XII. V. I. " Ituli inſcriptio , ) Græcè eft ftylographia , id eft in
Queritur de tarda Deiope in tam diuturna Saulis perſecutione . phæum , &fcriprio columnæſeu, q.
quafi columna d.Plalmus
titulus viétoriæhic, erectus
eit quafi& tros
in
ſabo curas & confilia quibus euadain manus Saulis. fcriptus
lum & mortemChrifto:ita
filioEufebius
Dauid ,polt deuictum
Theodor ecus &peccatum
Didymu,diabo
s.
V.4.Illumina oculosmeos, ] Id eſt , depelle inala ob quæ h
a V.2. Bonorum meorum , leu opum , munerui n m
, ericoru m ,non
Etenus moerore ac fletu caligantoculi mei; ne, fi pergant
diutiùsmeaffligere , fortè ſuccumbain iis & immoriar : ita tamenlicet
eges,] Nam
nullo modohis indiges , honoreris , & valde
oble & terisſupple præmia dones ;
, ; ego
Theodoret . ited egco bow
nis tuis.
6.5. Simotus fuero,] id eft, fi deiectus fuero ; Hebraicè , ſi ¥ .3. Mirificauit omnes voluntatesmeas in eis,id eft, charitatem
mutauero : id eft ſi, vel tantillum inclinauero ad lapſum , nern & beneuolenciam meam valdèinclinauit , & affectas reddi
pe de ineo ftatu , conſtantia,virtute. S. Auguſtinus hæc omnia dit erga homines quiin terra ſuns, ] neinpè,vt, relictis SS.An
myſticè exponit de tenebris peccatorum , & de hoftibus in gelis,ex ipfis hominibus terrenuin corpus affumerem ,pro ipfis
fernalibus,quiinfultare ſolent iis quibus præualuerint,maxi in præſepe , in crucein , in mortem inedarem : ita S.Augufti
mè in mortis agonia .
nus. Licet enim
PSA L M VS XIII.
,quipriùs Sancti mnei ſunt,infirmitas
hoftes, iam refiftendum
Atheorum multitudo,impietas, e peruerſi fructus. tes V.4.Eorum
ad benèagendum , & peccatis , multiplicata
3
virtutum . Simul inutiles facti ſunt : Hebraicè compos uerunt ad ine tanquam ad ſacram anchoram , vtrobur fidei,
Pruerunt, fætuerunt ſcilicet in ſua focordia , concupiſcentia & gratiæ , & opis cæleftis impetrent : ita Euſebjus. Quoruin
nequitia : non eft qui faciat bonum , ſeu bonis operibus ftudeat, conuenticula , Græcè fynagogas , ſeu ſacros conuentus ,mihi
& continenter infiltar: hoc eniin ett abfolutè bonum face gratiffimos,non congregabo de fanguinibus, ] id eft, non iubebo
IC,& fructusproferre,à quibus pofſit cenſeri vel dici bonus. D celebrari fanguinolentis bouin & ouium victiinis mactandis
Non eft vſque ad vnum ] Hebraicè, nec vnus eſt,ſeu nemo, ſci vooliin iuffi: ſupple , ſed ſanguine lolius Agni iinınaculati
licet ex omnibus atheis ( nam de his ſolis agit hoc Pſalmo. incruenti immolando, inquit Didymus.
Non ergo negat impios aliquando quædam bona opera fa Nec memor ero nominum eorum , ] nempe priſtinoruin : putà,
cere :fed folùm negat , effe inter atheos qui abſolutè dici an Iudæi fuerint , an Gentiles : quia nouo nomine omnes
poilintbene viuere , & boni effe. Multò minùs hincfequitur, vocabo Chriftianos, lanctos , & filios Dei: ica S.Auguit. &
quòd Caluinus infert , omnia opera hominum , etiain iutto Euſebius.
rum , effe peccata.
♡ .5. Dominus pars hæreditatis mee. Id eft , tu Deusmihi es
Sepulchrum patens.Hoc expoſui Pf.5.v.11. Venenum afpidum opratiffima hæredicas , nempe omne bonum quod optare &
fub labiis, id eft, peftifera loquuntur. Contritio & infelicitas, ſci defiderare poſſum . Idein mox exprimitinetaphora calicis , de
licet actiua , in virs eorum ,] id eſt, omnis actio & conatus eo quâ dixi Pſal.1o.v.7.Porrò præter hanc primariam hæredita
rum
reddeòant.tendit , vt alios conterant , & infelices ac miſeros tem meam ,quæ tu Deus, es, inſuper mihi reſtitues aliam heredia
Nota . Hitres verſus non funt in Hebræo , Chaldæo , vel tatem
Eccleſia ſecundariain
meamCatholica , de quàper
, iampridem Pfalmo 2.v.8.perdita
peccatuin quæ eſt, cota
fed
Lxx. Bibliorum Regiorum ,vel Complutenſium :funt tainen iam meo ſanguine redempta : ita ferè Theodoretus & Eu
in Lxx.Romanis,& in Pſalterio Romano, Arabico ,& Æthio febius.
pico. Sed videntur ex Rom ,3. v. 13. eò tranſlati : & habent 4.6. Funes, id ett hæreditas, quæ olim funibusdimenſa di
cos eciam Iuftinus,Augustinus & alij.
uidebatur,mihicecidir,id eft obuenit , in præclaris,feu præcla.
7.4.Nonne cognoſceni,ſeu ſentient ſuo tempore ,ſupple,ma riſlima, & omnium quas optare poſum :nobiliffimus eniin ani.
num meam vindicem & vltricem :maxiinè , crudeles , ifti & marum theſaurus eft. Vnde Deum v.7 . in æternum benedicam ,
impij magnates, quideuorantplebem meam , ] id eft , qui com quitribuit mihi intelle&tum , vc hanc tam nobilem hæreditatem
mendarym mibi populum fpoliant sa auiditate, qua à fame præ omnibus aliis thefauris mihideligerem . Quin & ufque
modelo
 Commentarius in Lib . Pfalm .
190
ad no&tem ,id eft, & die & nocte increpuerunt,ſeu excitarunt,me
venes, id elt mens & affectus,mei, ] ſcilicet, vehanchæredita
tem cotis viribus quærerem , nullíſque laboribusparcerem , A piam : adeò vt viderermihi circumdatus.
quibusperditam
.8. Prouidebamredimerem ac recuperarem . Hinc , Deo
Dominum ,ideft, perpetuò facagebam
Opt.Max. inihi ob oculos continuò verſantideleruire, oble
qui,& per omnia placere:quoniam ipſe tolus à dextris eft mihi, mino,ciúſqueopein implorare.Et ecce,
id elt opitularimihihacin re potelt & vult,ne commouear, ſeu
dimouear, & excidam à fpe & voto meo .
V.9, Et caromès ,id eſt,etiam corpusmeum exanime,requiel
cet in fpe , ] non folùm reſurrectionis & glorificationis ; ſed
etiam hæreditatis iam dictæ certiffimò conſequendæ .
7,10 . Quoniam non derelinques animam meam diu verTari in
inferno,ad quem mox àmorte victrix deſcendet, ad foluendos
inferni, ſeu patrum qui in limboſunt, dolores, Actor 2. verf.24.
non verò paffura dolores, ſeu tormenta inferni, vc impiè bla
fphemat Caluinus & alijſeếtarij. Ridiculè verò Beza híc , Itianis Theodoſio , Conftantino , legione Fulminatrice ſub
per animam intelligit cadauer per infernum , ſepulchrum . Nam
de cadauere & fepulchro exponenda funt quæ fequuntur , rentia ,hoſtibusnimio metu attonitis , hæc omnia verè ipfis com a.
Nec dabesſanctum tuum (ton oſion ,) putà , me Chriſtum , videre
corruptionem :id eft non patieris me,ne quidem fecundum cor
pus , corrumpi autputrefcere in ſepulchro . Sed itatiin notas
mhifecifti vizs vita,id eft, reuocaiti me ad vitam.Etiam redi
s
uiuum adiimplebi me ietitia omnis generis,etiam in corpus re
dundante , idque cum vultu tuo,id eft , per præſentiam & con : B
templationeniameniflimi vultus tui.Ethæ delectationesmihi
à te communicandæ in dextera tua,id eft , in primo & lumino
loco gloriæ , perennabunt mecum vſque in finem , ſeu in
æterium .
PSA L M VS XV I.
Oratio Dauidis à Saisle ( Allegoricè, Chrifti à Iudais ) grauiter
afflicti.
V.1. Vſtitiam , id est innocentiam ,meam ,)maximè de qua
ſequitur v.4 .
Orationem ,non in labiis doloris,) ſupple,effulam àme: ſed ſe
.
quafi diceret. Impij & fcelerati,quique quafi agmine facto,
inftar torrentis , inundarunt in me infinitam malorum co
¥ .6. Doloribus,Hebraicè ,funibus, inferni, & laqueis mortis,]
id eft, totus perditus , fine apparenti (pe reuiuiſcendi & ad
priftinum ſtatum reineandi. Tamen non deſtiti ſperare in Do
V.8. Commota eft terra , & c.] Id eft , celerrimè in opem mei
aduolauit Deus vectus Cherubinis , & ventis , quaſi equis
perniciſfunis,armatus terræ moribus,njinbis fulguribus,tonia
truis, grandinibusaliiſque innumeris zelis , quibus hoftes
meos conficiat. Hinc enim vſque ad y.20 . Poetica hypoty
poſi depingit iram Dei quaſi pugnantis contra hoftes fuos.
Non quòd his omnibus pro Dauide vſus fit Deus , ſed quia
foler Tæpiùs illis vci, verbi gratiâ , olim pro Iudæis contra
Ægyptios , Chananæos, Philifthæos, & recentiùs pro Chri
Baronios
Antonino Pio, apud Baronium . Et quia faltem externa appa
iinnitti, totuſquemundus ſurſum deorſum inuerti videtur.
Ita Theodoretus. Sic in excidio Babylonis,hyperbolicâ hy
pallagedicit Ifaia, ftellas de cælo cecidiſſe,c.13.v.10:Allegori
cè,fignificantur prodigia in coelo & in terra partim in mor
te Chrifti,partim in occaſu mundi, vt notat S.Athanafius.
V.9 . Aſcendit fumus, & c.] quafidiceret: Deus præ nimia ira
contra ,hoftes ſpirabat fumum & ignem è naribus, & quidem
tam vehementem ,vtcarbones ante extincti, facilè eo accen
di poflent.
9.12. Tenebras.id eft,vtfequitur,tenebroſam aquam ,ſeu ob
ſcuras & denlas nubes,habuit quafi latibulum tabernaculum ,
quo in circuitu ,ſeu yndique, velabat inuiſibilem maieſtatem ,
ac potentiam fuain .
.13. Præfulgore , & c. quafi diceret. Non tamen potuit il
lis latibulisita concludi fulgor diuinæ maieftatis , quin per
Itupendos effectusvbique transpareat, verbi gratia,dum nu

riò, & ex intiino ardentiffimóque deſiderio depromptain : ita bes à Deo concuffæ tranſeunt quafi volantes,mox etiam dif
Theodoretus. fipantur, & decidunt ex iis imbres,grandines,& carbonesignis,]
\ .2 . De vultu tuo, id eft à te,iudicium meum prodeat,] id eft, ſeu iam igniti & accenfi,putà fulmina,& variameteora igni
cauiamea agacur te iudice.Tu enim plenè. ta. Ita Theodoretus.
V.3. Probaſtı,vt in ignibusaurum ,& intimè perfpe &tum ha ¥ .16 . Apparuerunt fontes,id eft, viharuin tempeltatum fon
bes cor meum ,ſeu affectus omnes cordismei : viſisatı nocte,] tes in cauernis terræ latentes , eruperunt, do fundamenta orbis
quando corpore quieſcente ,inagis ſe produnt intima cordis terrarum ,id ett viſcera & interiora terræ ,reuelata funt, diſrupta
& affectus animni: ita Heſychius. & hiantia patuerunt:ab increpatione tua Domine, id eft, fic iu
Igremeexaminaſti, ] id eft,examinetuo acri & rigido. Se bente irá cuả: & infpirationefpiritus, id est, filatu vehementiſi
cundò , igne tribulationis & tentacionis : ita S. Auguftinus miventi à te immilliomnia concutiente & denúdante. Sic
& Theodoretus. eduxit me vert: 20.ex ineis anguftiis in latitudinem , ] de quà
Non tamen inuenta eft in me iniquitas, ] quam velin Saülem , Pſalmo 4. V.2 .
velin alios hoftes meosmolitus fim . Adeò W.22. Nec impiègeſſi à Deomeo , ] ſupple deficiens , inquit
9.4.Vine quidem loqua:ur osmeum opera hominum , ] Id eſt,ve Ianſenius ; Genebrardus, contra Deum ; Chaldæus, coram Deo.
nec locutus ynquam fim de vindicta,autmalo pro malo red 9.26. Cum ſancto ſanctuseris, id eft, cuin bono, iusto & ele
dendo : quæ ſunt tamen conſueta opera hominum ,maximè Eto, feu valdèprobato & puro, ages yicillin benè, benignès
nobiliuni : ita Theodoretus. liberaliter.Cum peruerfo vetò ages quoque peruersè,id eft,ma
¥ .10 . ndipem fuam concluſerunt, ] Chaldæus,adipe ſuo operti lè & ſeuerè,morem cibi proprium , qui eit mitereri & benefa
. Junt, id eft,can lautè fe habent,vt toti pingues & obeſi, adi cere, inuertens, quia ipfe ab eo qui effe deberet,inuerſus eft.
pem vbique inclutun habeant,q.d.Dum animam meam ,id eſt Ita Chaldæus,Hieronyinus, Theodoretus. Alludit ad Leuiti
me vndique circumdantmille malis & miferiis , adeò vt penè ci26. V.27 . Sic dici ſolet, Cùm vulpe vulpinandum : Cum Cre
contabelcam ;ipfi interea ſplendidiffimèepulantur, toto cor te cretizandum .
pore diftenduntur & pingueſcunt. V.19. Tu illnminas lucernam meam .Id eft,reſtaurasmihi pri
W.11.Preiicientesme, id est , contemnentes & confringere ftinum proſperitatis:ac gloriæ fplendorem.Perge ergo illumi
me volentes ; obfirmato animo ftatuerunt oculos ſuos declinare nare tenebras meas , ] & diſpellere quæ hactenusmeobſcurant
in terram ,] fcilicet,nevideant, aut aniino ſentiant,miferiam infelicia & aduerſa.Ita Theodoretus.
& afflictionein meain ,& fic ad miſericordiam moueantur. V.30. Tranſgrediatur;Hebraicè , tranfiliam ,murum vrbium
V.13. Eripe frameam , ſeu gladium tuum , id eft ,potentiam hoftilium . Tropologicè,tenebræ ſunt peccata :murus longa
lædendi & affligendime, quam hoftibusineis hucuſque con peccandi conſuetudo. Euſebius, Athanaſius, Hieronymus,
ceflitti , aufer emanu eorum qui inimici funtmanus tua , ) id Auguftinus.
eit,qui aduerfantur intentioni & conatibustuis:neque enim .31. Eloquia Domini igne examinata.]Vide Pfal.ii.v.7.
veantur gladio tuo vt cibi obſecundent , ſed abutuntur eo in Ý.34. Super excelſa ſtatuens me.} Idelt ,arces quantuincum
cui offenfam ,tuorúmque perniciem : ita Didymus. que altas , prærupras & munitas ſuperareme fecit. Tropolo
W.14 . A paucis de terra,id eft, à modica illa portione rerum gicè,excella virtutum & perfectionis. Ita iidem .
terrenarum ,quâ ita turgent & inflantur,fibique videntur tam D $ .44. Eripiesme de contradictionibus,] id elt , obloquiis , ob
porentes, diuide ees, id elt , ſepara & diuelle eos, etiam ir via murmurationibus,feditionibus & rebellionibus ſubditorum ,
eorum,ſeu dum adhuc yiuunt.Nimis enim repleti ſunt de abſcon W.45 . In auditu auris, ] Id elt , ſụnul acque audiit rumorem
ditis,feu thefauris tuis terrenis,opibus, dignitatibus, viribus, nominis, famæ & nutusmei.
prolibus,& c quibusadeo abundant, vt ex folis reliquiis, ſeu 7:46.Filijalieni, id eft alienigenæ ,mentitiſunt mihi,] id eſt,
ex iis quæ gulæ & luxuiluo reliqua fecerunt,dicent polteros ſubiecti ſuntmihitanquain ſerui. Solent enim quicoactè &
fuos : ita Euſebius. feruiliter fubfunt , fæpiùs ex tiinorementiri dominis fuis. Et
9.15. Ego autem talibus eſcis ſaturari non deſidero ; ſed ergo catachreſis .
ftudio iuftitia,feu innocentiæ , & piorum operuin in hac vita Inueterati ſunt, ſupple,in feruitio meo ,ætatem in eo omnem
me totum impendam : ſatietatem verò præftolabor in altera tranſigentes. Et claudicauerunt à ſemites fuis ; ] Chaldæus , mi
vita,nec tamen aliunde quàm ex gloria tua .
P Ş A LMVS XVII. grabuntdepratoriis ſuis. Id eft,propria oinnia,etiain aincenilli
ma,deſerunt, vtmihi famulentur, non quidem amore, fed ci
Jon finem puero DominiDauid ; qui locutus eft Domino verba cantici more mei,neque vltrò aut lubentes , fed inuiti & quadi clau
huius, in die, quâ eripuit eum Dominusde manu omnium inimi dicantes .
corum eius,esodemanu Saül.c dixit : (2.Reg.22 .
..

5.3. V.51. Magnificans ſalutesRegis eius.] Id eft, magnam ſalu

Ornu , id est potentia, robur , gloria (nam omne ro tem & multiplicem proſperitatem afferens mihi, quem feci
Itiregem Iſraël,& Chriftum ,id eft vnctum .Allegoricè tamen
bus, )ſalutis med ,') ſcilicet operatrix , id eft falutifera . Ita hæc omnia accomınodanda funt vero Chrifto Melliæ , qui
Thcophylactus & Euthyinius. Gentes ſuæ fidei & Ecclefiæ fubiecit. Ita Theodoretus , Di.
* 's. Dolores.moriis,] Id eft, extremi& lethales , quales pa dymus & Helychiua.
tiuntur qui agonizant. Ita Theodoretus, 2
Torrentesiniquitatis. ] Hebraicè , Belial, idelt iniquorum ,
PSALMVS
.
 Pfalm . XVIII 191
. XIX . & c.
PSALMVS XVIII.
Sol de cali,tum materiales, tum Allegorici ( nempe Apoſtoli ) predi Cùm& vultu
tione fruitituo,) fuppleni,
one benig ſereno ,& eft,
fereni:id präſen
glorio tia,conte
ſi vultu s tui. mpla
A cant gloriam Dei contra Atheos :vti eś lex Dei San&tiffima,con- Ab , Verl.1 0. Pones inimic os tuos vt cliban um ignis,id eft,fuccen ;
tra impios.
les dieierudat verbum . ] Id elt, dies vnusdiebus aliis des,& arde re illos facie s inſta r forn acis,in
fupple irati,Chaldæussin tempore ira tua,quæ vultu tempo vult
re toruus tui,]
o pro
8.3. Di ſequentibus perenniter fundit & tranſmittit ver ditur : Ita Euſebius.
bum de Deo , & fcientiam feu cognitionem Dei , quafidice Verf.ra. Declinaueruntin te miala.] Id eft; impofuerunt tibi,
ret. De die in diem ,de nocte in noctem , id eft continuò,coe tuifquemalas & falſas calumnias.
li ( ſuo aſpectu ,motu , & ſucceſſione cam ordinata , táinque vel.13. Pones eos dorſum ,]id eft, fugabis eds, ac tergadare
mirandis effectibus ) loquuntur & annunciant hominibus coges .
gloriam ,potentiam & fapientiam Dei. Ita Theodoret. in religtiestuis, id ett.reliquis adhuc cibiſagittis ,poenis ac
$.4. Non ſume,in orbe toto loquels,neque fermones,quorum feu fuppliciís,præparabis vultum eorum ,] id est, przuertes infelta
quibus, non audiantur voces eorum ,] coelorum . Id eft, nulla eft re & exagitare faciem fugientium . Hebraicèeniin eft,in ner -
ratio tam barbara ,tam rudis, quæ non intelligat vocein coe uo tuo diriges (nempe ſagittas.)contra faciem eorum , quaſi dicat,
lorum . Rom.io.v.18. Allegoricè, Apoſtoli omnium gentium Ita vertes holtes in fugam , vt cameň ne fic quidem falui eua
linguis loquebantur magnalia Dei.
8.6. In fole poſvät tabernaculum ſuum.Eft hypallage , pro , po dant,nam
que ita tamtu àexfronte, o fugien
aduerlquàm tibusoccurres
à tergo tenſoientur.
telis tuis confic arcu : aç
ſuit folem in tabernaculo ſuo , nempè in cælo. Hebraicè
Totus Chriſto accom PSA V S ex XXI
modaturL ( Mut patet . : ante bis mille
ipſisverbis
enim , Chaldaicè, & apud S.Hieron . eft , Soli poſuittabernacu
lam in eis , & fic etiam verterunt Aquila , Symmachus & annos fafſi ſunt Hebrai:) Patrem in cruce oranti pro ſuſceptio:
Theodotion.Porrò tria hic notantur ſolis encomia:Priinum , ne matutina , id eft, profeſtino auxilio , quod conſecutus ejt ipſo
pulchritudo eius : nam ex thalamojuo , ſeu inferiori heiniſphe reſurrection is mane. Ita Athanaſius,Euſebius, Theodoretus.
rió,vhinoctu quafi dormit,manè exoriensinftar ſplendidiſ 9.1.
fimiſponli, omnes exhilarat iubare ſuo : Secunduin , velocitas Ro ſuſceptione matutina.) S.Hieronymus vertit, pro ſer
curſus,qua vtGigas exfiliens, à fummo, ſeu extremo cæli,currit B cornes exagitarunt. Niſimalis cum Mariana dicere , iniţium
wd fummum , ] id eſt , ad alcerum extremum cæli , id eſt , ab hoc effe notæ cantilenæ , ad cuiusmodos jubet hunc Pral
Oriente vſque ad Occidentem , conficiens ſpacio 12. hora mum decantari.
rum , vtminiinum 14. inilliones leucarum , vt Mathematici V.2.Quaremedereliquifti?Hebraicè, lamach hazabthani.Sed hogy
demonftrant. Tertium , vis calefaciendi, & confequenter vege Chriſtus in cruceSyriacèdixit,Lamma ſabscthani,quod figni- 9naip
tandi, animandi , & fouendiomnia ſublunaria. Allegoricè ficat, vt quid dereliquiſti me : id eft,deftituifti oinni auxilio &
hæc applica Chriſto incarnato ,eiuſque Ecclefiæ , & Tropo ſolatio in his maximis tormentis : Nam in Chrifto ; tempore
logicè gratiæ diuinæ.
V.8. Teſtimonium Domini fidele, ] id eſt,lex Dei verax, non paſſioni
afHictiosnibusnulla deflueba
abundar t confolati
e) feu à Deo ino criſtem animamfolent
( qua Sancti , ſeu inà
promittens vana vel falla. Vide Prolegomena de Idiotiſmis fuperiori parte aniinæ, quæ fruebatur viſione Dei, in partem
Hebraicis n.14 .
inferiorem . Idque, quia verba delictorum , id eſt deli&ta & pec
*.13. Deli&ta quis intelligit ? ] quafi diceret. Cùm tanta bo Cata ; meorum ſubditorum , quæ ego mea feci , & in meex
na bonisafferat lex diuina , quis tamen nofle potelt omnia, pianda ſuſcepi, longè à ſalutemen, ] lupple, ine faciunt:idelt,
etiam occulta peccata , quæ ſæpè per infirmitatem , vel non impediuntne gaudeam optato Colatio & falute, ſeu ne faluet
plenam aduertentiam contra eam adinittimus ; qi non per & eripiar ex his doloribus & tormentis. Ita Athanaſius,Eu
nos ipſos , faltem per alios noltræ curæ commiſſos ? Vnde ſebius,Nazianzenus,Cyrillus;Ambrofius. In Hebræo elt,ver
ſupplicocibi Deus, ifta ſeu occulta , ſeu aliena, mihi ignof ba rugitusmei, & fic vertunt Aquila & S.Hieronym . Symma
cas , & me ab illis deinceps præſerues. Si enim hinæuinon chus,lučium meorum ; Chaldæus & Theodotion , clamoris mei,
fuerintmihidominati.
quafi diceret. Etſi cuin rugitu inclamein ſalutem , (vt ſequi
4:14.Emundabor à delitto maximo ; ] Hebraicèjà peccato mula tur)non tamen exaudior.
Yo,id eft,àmagna portione ordinariorum peccatorum .
9.15. Et erunt ut complaceant tibi:Primò, eloquia orismei;Se V.3. Et non ad inſipienti
exaudiaram( mihi,] füpple repurabicur , quod,
licèt non ftatim & hoc certò præſciam ) clamem
cundò , meditatio cordis mei, ) tum meritalis , quæ eſt inter- C tamen , & opem & folatium inclamen .Nempe , quia cercus
na cogitatio & affectus ; tum realis , quæ elt operatio & Tum ,quòd opportuniori tempore fuccurresmihi, & alia lon
executio .
PSALM V S XIX . gè nobiliorivia exaudies me, fcilicet reſuſcitandome,& per
Pia populi vota pro ſalute o victoria regis fui Dauidis ad bellum crucem
mus ac mortein
& Theodor meam mundum faluando . Ita S.Hieronya
etus.
proficifcentis: Allegoricè , pro victoria Chriffion Chriſtianorum V.7. Sum vermis,id eft,inftar viliflimi vermiculideſpectus;
contra fatanam . Ita Athanafiuse Nicephorus. abiectus , proculcatus. Etnon homo, ] Hebraiſmus eit , pro ,
Omen Dei Iacob .] Ideſt, Deus nominatus & inuoca potiùs quàin homo , vt dixi in Prolegoinenis. Et tainen hic Prolega de
. .NOU S
tus à Iacob ,quafidiceret. Deus , quiolim Patriar vermiculus fortiffiinas ac celfifſimas quercus cerebrauit & Idiootmis
cham Iacob exaudiuit , & à tot periculis liberauit, etiain te deiecit ,2.Reg.3.v.8 . Hoor 5.6 .
nuncliberet.Ita Didymus & Genebrardus.
6.13. Vituli multi. ] Sic ob petulantiam vocat Iudæos do mia .
4.3. De ſancto,] Id ett,de ſanctuario & propitiatorio ;quod "lites Rominos : ficut eofdem ob iinpudentiam & lafciua conui
elt in Sim ,vbi Deus terrenum thronum ſuuin habet. cia vocac canes': ob feritatem ,tauros, leones,unicornés.
4. Holocauſtum tuum pingue fiat,] id eft, habeatur pro pina W :5. Sicutaqua effufusfum ,id eft;omnesmeæ vires,fanguis; .
guiſacrificio : id eft,fit gratum & acceptum Deo, & conſe ſpiritus vitales & animales, quafiaqua huini profuſa, dimu
quenter fit efficax , quo placetur Deus. Ita Origenes & xerunt : eo omninoffa mea diſperſa , id eſt, diffoluta & diuulla
Hieronym . funt ab inuicem , præ violenta extenſione in cruce
9.6. Letabimis in falutari tuo, ſeu in ſalute tua, tum paffiuas Cor tanquam cera liquefcens. ] Id eft,inftar liquefcentis ceræ,
quâ faluus redibis: tuin actiua , quâ nos ſaluabis ab hoftibus. deficit vi & æstu tormentorum , id eft moritur.
Sic magnificabimur( Hebraicè & Chaldaicè,vexillum erigemus, V.18 . Dinumerdueruntomnia oſſa mea . ] Id eft, tanta crudeli
nempe triumphale', id eft , triumphabimus) S.Hieronymus te dilacerarunt flagellis ſuis pellem & carnem meam , & in
vertit choros ducemus. cruce tanta violencia diſtenderunt omnia meinbramea , vt
7. In potentatibus falusdextera eias ] Id elt,potentia & ros D poſíinc iam oſſa quaſi carne nudaca facilè dinuinerare. Ita
bore diuino firmetur falus regis.
Baſilius & Nicephorus in Catena.
1.9. ipfihoftesobligatiſunt,id eft ligati compedibus,vin &ti 9.26 . Apud te', ſeu coramte , & de të , & ( vt in Hebræo,
Catenis,quia ceciderunt,ſeu cæfi & prostrati funë. Chaldæo & Græco eſt ) à te ; erit lausmea , id est , laudabo
PSALMV'S X X. te , non in parua Iudæorum ſynagoga ; ſed in magna Ecclefin
Dauidiiam reduci popislusgratulatur de partâ vittoria di ſalutet Catholica , omnium & nationum & locorum : quia nempe
Allegoricè, Ecclefia Chriſto : Anagogicè , anima victrici ccelum meſalaatti,reſuſcitati, glorificafti, & tot filiisdonafti :nam
..

fubeunti , Sapientia s. verſ.17. Ita Athanafius, Hieronymus; vſque ad finem Pfalmide his agit,& laudat Deum . Vnde ſea
Auguftinus.
ỳ . 1. quitur, Vota mea reddam , quafi diceret.Non ero tibiingratus;
Suomen Sale aventurum ) Vide Pfalm 19. v.6; fed facrificium laudis,quod ab initio voui,rėddam tibiæter
V.4. Preveniſti eum ,id eft, vltrò , gratuitò ante & ſua num ,ac præ omnibus ſacrificium corporis ac fanguinis mei
pra omne meritum ; liberaliſſimè ornaſti eum , benedictionibus in Euchariſtia,inquit Euſebius, Hieronymus,Auguftinus.Ex
dulcedinis , id ett , beneficiis copiofiffimis fimul & lautiffimis , quo edent pauperes es faturabuntur: & viuent corda Teu aniinæ ,
..

putà bonorum omnium affluentia . eorum in ſaculum fatuli. ) Iuxta illud loan.6. Qui manducatpa
Coronam ,] ſupple regalem , id eft , creaſti eum regem ditiſ: nem , viner in eternum .
fimum ac potentiſſimum .
Verf. s. Longitudinem dierum . ] Id eft, vitam longiffimam , 8:28. amoris,
fionis,& Reminiſcentur, )nempe Iudæi
& beneficiorum : & , &vt Chriſtianimeæ
Chaldæus,miracú paf- P1.310.4.4
non modò in præſenti ſæculo,fed etiam in æternitate. lorum . Eft enim Eucharittia memoria feu memoriale mirabia
.7. Dabis eum in benedictionem ; ] Hebraicè & Chaldaicè ; lium Dei.
pones eum benedictionés : id elt , reddeseuin omnibenedictione Ý.30 . Omnespingues terre : Aquila & Symmachus vertunt,
..

benedictum ; ſcilicet, vtper ipfum etiam alij benedicantur. omnes opimies diuites, quaſi diceret. Non ſoli pauperes, de qui
Videtur enim alludere ad illud Gen. 22. In femine tuo benedi busv . 7. ſubdertur Chrifto , & fruentureiusbeneficiis , led
rentur omnes gentes.
etiara principes & potentes :imò ommes qui defundunt in rer. Phil.51,10,
 Commentarius in Lib . Pfalm .
19 2
ram ( id eft,omnes inortales ) in conſpectu cius cadent , ] id eft, ſolùm terreftrium omnium , fed & cæleſtium , nempe lyde
* Par.
ſupplices fientDeo & Chriſto:nam ipfi flectetur omnegenu , rum a & Angelorum .
9:32.Generatio ventura,nempe Chriftianorum ,annuveislyn A Implorat diuinam mifericordiam o opem , vt peccatisexſolutus,
Domino ; Hebraicè,adnumerabitur,adfcenſebitur,& , vt Syın
r

gens & populus

vt fic usannuntiabit à periculis quoque liberetur.
Domini, vertit,
machus quoque cæli,totúſque,inund
Et ipſi adſcribeturDomino iu ¥ .4 . Niqui agentes, ) fupple , in me, id eſt , iniuſtè me
foram Dei : tai qua ipfe in ſe iuftus eft,quàm qua erga ho perſequentes & affligentes, vel etiam quoſvis alios
minus vſuseſt,iultè eos, vti promiferat,redimendo, gratis iu Sanctos.
ftific:ndo, & in omnibusadiuuando , obmerita paſſi pro om Superuacuè,] id eſt remerè, & fine cauſa.
y.ş. Dirigemein veritate tua, ] Id eft , in vera tua doctrina
nibus Chrifti,
5

ac lege recta , quafi diceret. Neſinas ineline fræno currere

PSA L M VS XXI I.
Dauid ( Allegoricè Eccleſia )gratulatur ſibi de infigni erga fe beneuse polt vanas & fallaces concupifcentiasmeas ,inquit S.Chry
lentia Dei ó Chriſti,quali ſollicitipaſtoris erga ouiculasſuas.
Ominus regit ; j Hebraicè & Græcè,paſcitme, veleft,
9.2 .In paſtormeus.
loco paſcha ; Hebraicè , in loco virente, nempe in Ec
clefia fua , quæ optina ſeinpérque virentia habet paſcua
Scripturaruin & Sacramentorum . Super aquam refectionis; ]
Hebraicè & Chaldaicè , aquam quieres, id eft, quæ laffum ac
litibunduin reficit & recreat, & quieſcere facit.Hæc eft cæ
us ſancti
& C.7.1.38.. leſtis
Joan.4.1.14 V.3.gratia
Animam meam atio
& conſol Spirit
conuertit, ] ſeu erraticam 7.
quaſi Ioan.4.& ouem ex
inuiis reduxit ad caufas.
V.4. In medio umbre murtis,] id eſt, in mediis periculis , in
nie by maximis anguſtiis.Hebræum tfalmaueth , quod Latinè verti
tur umbramortis,propriè elt colorille luridus, quein mors pro B Deusad homines.Homo vero ad Deum duabus aliis viis ac
ximèinftans obducit oculis ac facieihominismorientis , &
eft quaſi vmbra iam iam aduentantis mortis. Hinconnia ex
trema pericula , quæ præfentem'mortem intentant , fiue cor
poralem ( vt captiuitas , carcer, grauismorbus:), fiue fpi
ritualem ( vt ignorantia & obliuio Dei , ſuæque falutis , &
grauiora peccata ) Inetaphoricos umora mortis appellantur .
Virga obaculus tuus,] id eft ,paftoralis tua cura & ſulten
tatio : quin ſubinde etiam caftigatio , quame errantem mo
nes & in viatn reuoces. Ica Origencs , Hieronymus , Augu
ftinus.
Ýs. Paraflimenfam Sanctarum Scripturarum , inquit Hie
ronymus ;gloriæ & deliciarum coeleftium , Didymus ; alij, ternos fructus enumerat duobus verfibus feqq.
.
foftomus.
y.c. Que à Suculo funt. ] id eft,quas ab initiomundiſemper
patri bus noftris exhibuifti .
¥ .8. Legem dabit delinquentibus , id eſt , docebit & corrigir ,
delinquentes ,in via,] id eit,oftendens eis viam leu rationem
recte viuendi.
9.9. Diriget menſuetosin iudicio.) id eſt, ſecundùm prudens
iudicium & rectam rationem ,vt fcilicet cum maturo iudicio
& ratione omnia fuaperagant.
V.10.Vis Domini, id elt ratio & modusagendi quem ſeruac
Deus erga homines, eſt miſericordia , ſeu beneuolentia & be
neficentia .Et veritas, ] id eit, fidelitasin præitandis promillis
ſuis , & petitiombus noftris. His enim quafi viis gradatur
cedit,puta iudicio ec iuftitiæ;de quibus Plalmo 88. v.15. In Pro
Requirentibus, id eit erga eos qui ainant & quærunt, tefta de Idio
mentum a teſtimonia eius, ] id eft, mandata Dei compler e , vt Hebra
alibi dixi.
5.11.Propternomen tuum ,}Id eft propter temet ipſum , tuám
que inexhauſtuin bonitatem ."
V.12.In via ,id ett,ratione & modo viuendi,feu itatu quem
quiſque elegir,ve in eo feruiat Deo, flatuit in iegen ,] id eft,do
cet & dirigit eum , ſuggerendo apta conſilia quibus fecun
dùm exigentiam fui Itatuspoflic proficere continuò in vir
tucibus. Et hic eft primus fructus timoris Domini. Alios qua

beneficioruin oinne genus,corporaliuin,ſpiritualium :maxi
mè verò corporis & fanguinis Chriſti in Euchariítia , inquit
ſanctus Chryſoſtornus, aduerſus eos qui tribulantme,) puta dæ
mones, tyrannos, perturbationes aniini, libidines & vanita
tes ſæculi.
Oleo.] id eft vnguento , quo olim in conuiuiis, non ſpiſſo
velpingui, ſed fluido ac ſubtili ( ferè venunc aqua roſacea
vellauendulæ ) ad ſuaueolenciain ,refrigerium ac voluptatein
vtebantur.Oléum hoc anima elt gratia ,conſolatio & læticia с
ſpiritualis , inquit S.Auguftinus, S.Chryfoftomus & Theo
doretus cum Chaldæo putant hic alludi ad oleum chriſma
ris in Confirmatione , Ordine & Extrema- Vnctione : ficur
7.2.ad aquam Baptiſmi.
Calix meus inebrians, id eft exhilarans, & obliuionem indu
cen : rerum mundanarum , feu aduerfarum , ſeu profperarum . id eſtmentem , egr renes, id eft intimos affectusmeos conflan
Hic calix elt affluentia & copia bonorum ,maxime fpiritua
liuin, quæ Deus fuis electis propinat,maximèverò S.Eucha
rittiæ . Quin & paſſionis calix, quo ſubinde dignatur electos
luos , quàm præclaruss eft !! nempè periucundus & inaximè perpetuò obferuantur mifericordia & veritas tua , de quibus,
gloriolus eft non minùs imperatori Deo ſpectanti , quàm
Martyri & milititriumphanti.
PSA I MV S XXIII.
Scriptus eft occaſione tranſlationis arca Domini in montem Sion:ma
gis tamen conuenitantitypo, id eft tranſlationi humana natura
Chrifti in cælum die aſcenfionis : ita Athanaſius, Hieronymus,
Theodoretus, Euſebius de Bernardus.
9.2. 2. F’ndautorben ſupermaria, ] id eſt, ſupereininentem
mari & fluminibus contra naturæ quidem ordinein
(quipoftulat vt aqua fuperfundaturterræ , cámque cingat )
fed necellariò ad conferuationem ,habitationem & vſum ani
malium ac plantarun .
.3. In montem Domini,] Id eft, in arcein Sion ,vbipræ toto D domustuæ,) id elttabernaculi, in quo tanquain in proprio pa
orbe palatium ſibi & templum delegit Deus.Secundò, & me
Bern. ferm . lius,in coelum .De quo vide S.Bernardun .
quis afcender
2M inontem Do 8.4. Accepit in vano animam ,] Id eft,abufus eft ad yanitates
mini ? negligens finem ad quem creata eft,neque occupans eam iis
rebus quarum caufa vitam accepit à Deo : ita ferè S.Hieron .
Didymus, Auguft.
7.6 .Generatio,id eft gens , quarentium faciem Dei, ] ſeu ſol
·licitè curansperomnia placere Deo,in cuius confpectu con
tinuò verſatur.
7.7. Attollite, id eftreferate,ô principes Ierofolymitani:vel Docet in maximispericulismaximèfidendum Deo, e anhelandum
potiis, vos ô Angeli,portas aternales, id eſt, ab æterno hacte
nus claufas hominibus : duraturas item æternuin , & per quas
intratur in vitam æternam , id eft cæleftes: ita Dionylius,
Hieronymus, Didymus, Euſebius. Deſcribit verò hæc Pral
miſta humano & dialogiſtico more , neque enim Chriftus
aperuit , fed penetrauit cælos. Neque ignorabant Angeli, luxmea , danfolus, id elt faluatormeus.
quis effet iſte rex glori& , feu glorioſus , nempe Chriftus po
tens in prælio, ] vtpote qui ſummam in difficillimo bello
potentiam exercuit , deuincendomundum , peccatumqdæ
mones.
‫נאות‬ Ý.10. Dominus virtutum ,] tſebaoth , id eft , exercituum ,non
.14. Et teſtamentum ,id eft pactum feu lex Dei, cum omni
bus præiniis & emolumentis annexis, ſupple, faciet Deus vt
manifeftetur timentibusDeum ; nempe vt hac rationeinagis
eos accendac & roborer in ſui ainore ac ſeruitio .
Verf. 16. Vnicus ſum ego , ] Id elt, ſolitarius , deſertus ab
omnibus.
PSA L M VS XX V.
Exul orat liberari à perſecutione Saiilis , el patria ac temple
reſtitui: Anagogicè, cælo .
ở , I, Vdicame; id elt , iudex eito tu in caufa mea. Quid
center & inculpatègingreſſus,ſeu conuerſatus,ſum .
V.2.Vre ;Chaldæus,perpurga ;Hieronymus confla,quafi di
ceret. Sicut aurifex igne explorat aurum , fic tu Domine cor,
do & perpurgando explora , fi tibi viſuin fuerit , etiam per
ignem tentationis & tribulationis : ita Euſebius & Didyın ,
V.3.Miſericordia tuo ante oculos meos eft, ] Id eft ,mencimex
Pfalm.24. V.10. inaximèquas erga innocentes afflictos exer
ces,quafi diceret. Iliæ me iubent ſperare fauorabilem ſenten-,
tentiain re iudice.
V.6. Lauabo inter innocentesmanusmeas,id eft,perpetuò con
uerfabor cum probis & innocentibus, & iismeſimilem præ-,
ſtare conabor.Maximèverò iungar illis in pia oblatione ho
Itiarum ,in qua frequensvſuselt lotionisinanuum . Vnde cir
cumdabo cum iis altare tuum , id eit , ipſorum iinitatione, & in
ipforum confortio,frequentes tibiofferam hoftias. Et audiam
vocem laudis,) id eſt, lymphoniam Leuitarun,laudes Deica
nentium .
V.8. Dilexi decorem , id eſt pulchritudinenn & ſplendoren ,
latio habicas,& oftendis gloriam tuam . Tropologice,domus
Dei eft animanoftra , vt Hieronymus , Allegoricè , Eccle.
ſia , vt Euſebius :Anagogicè , elt coeluin , vt S.Auguſtinus
exponit.
V.10.Muneribus,) Id ett,munerum corruptelis ad iudices
vel teites peruertendos,inquit S.Athanaſius.
V.12 . Pesmeus ftetit in directo ; ) Hebraicè , Græcè , Chal
daice, in rectitudine, id eft, inrećta via iuftitiæ .
PSA L M V S XXVI.
ad vitam æternam .
V.1. Riuſquam liniretur , ) id eft, vngereturſolemniter in
regem : nam ante illain yn £tionem Pfalmus hic eft
decantatus.
Ý.3. In hoc; ) Græcè,in hac re, quòd Deusſit illuminatio,ſeu
9.4. Vnam petitionem petij, vt inhabitem in domo Domini , ) id
eſt, lerofolymis, vbi eft domus Domini; Allegoricè, in Ec
cleſia ; Anagogicè,in cælo .
Notat Theodoret.ardore religionis in Dauide,cuitriſtius
acciditexiliuin à domo Domini, quàm à propria domofua.
 Pſalm . XXVII. & c .
14 videam , id eſt percipiam , voluptatem Domini,] Chaldæus Arabia , in cuius parte vnâ Pharan & Six peregrinati 19 3t
fuerun
vertit,dulcedinem ;Hieronyinus, pulchritudinem ; Auguftinus , Ifraëlitæ cum Moyſe, Num.13 . V.22. & 27:

>
delectationem ,nempe quaDeus declaratione diuinæ ſuæ præ- A , Verf.9 . Præparantis, ] nempe ad pariendum . Vnde Chal
ſentiæ afficitſuas in loco ſancto : ita Theodoretus.
6.5. Abſcondit mefæpè aliàs,imò femper , in tabernaculo fuo,] dæu
& caprs, partu vuluam Hier
ex ,rirefacit; habeonym
nt admo obſtetrica
us,duin Nam :ceru
ns.ftam
angu vndeæ, &vc
Hieronymus & Chaldæus , in umbra ſeu vmbraculo[140. Id elt, difficillimè pariunt : fed pauore tonitrui dilatarâ vuluâ ,
cæleſti prouidentia , protectione & ope ſubmi!Ta mihiè ta partus facilior redditur. Tropologicè, terror & minx poena
bernaculo luo ,protexit me perpetuò, & quafi in finu abſcon rum ,maximèæternarum , parturire faciunt peccatores poeni
dito , maximéque tuto ab hoftium infidiis & inſultibus , oc tentiam .
cultauitme. Quin & yt,
9.6. In petra ( Chaldaicè , in arce forti, vel in rupe excelſa dan Et reslab
conde it conden
nſas filuas, nempe partimnisaperi
fa , plurii arbor endo raref
ibus &euulfi s acacien
deie do
inacceſa) exaltauitme.Ideò circuiui, & , vt Chaldæus , circuibo, &tis : partim latences in antris hinnulo in apertum producen
iterum , & fæpiùs, & immolabo hoftian vociferationis,] Chal- do, yo dixi v.6 . Vnde fancti & iuftiomnes dicent gloriam ,] id
dæus & Hieronymus,hoſtiam iubili,ſeu cum iubilatione & muſi eft , glorificabunt Deum , ob hæc & alia mira quæ facit in
ca ſolemni, q.d. Magnifico apparatu & concentu Pſallam & mundo.
gracias agam cibi.
folùm V. 10. Diluui
tempo reumNoëinhabi facit ,c ſeu
tareadhu
, ſed inund
quotid ie are
, faltein : nona
terramparti
,8 . Faciem tuam requiram .] Vide Pſal.23.y.6 .Sic v.11. Le
genponemihi in via . Vide Pral.4 . y.12.
¥ .12 .Mentita eſt iniquitas fibi. ] id eft , iniqui confinxerunt le
fund, cum poitàtonit
it. Nam hucupluu
v.s. rua ias & iinbrvario es mag nâ tus
copi â pro
toni
Gibimendacia & caluinnias aduerſuin me : ita ferè Chal
ſquerecenſer s effec trui
& fulininis.
dæus & Hieronymus. Nifimalisdicere , ſibi, id est in ſuam Etfedebit Dominusrex , ] Id eft, his omnibus portentoſis
perniciem .
effec
fcribens.tibus præſidet Deus quaſi-rex omnia imperans & præ
¥ .!2. In terra vinentium ,] id eft, in hac terra in qua viuunt
homines.Sic enim diftinguiturmundus à loco inferorum , qui
elt terra mortuorun . Patet ex Pfal.s1.Emigrabitdeterra viuen- B Gratias agit DeoPSA , quòd eiusLMV XXIX. & multis ma
S grauimorbo
ope ereptus
tium , Iſaiæ 5 3. Abſciſſus eft de terra visontium , 9. d . Etfi hic in lis , nouum palatium regium quod fibi, ego norlum tabernaculum
triftitia, exilio, & regione mortis verſari videat ; tamen cre quod Deo in arce Sion conftruxerat , dedicare tar frui potuerit, 2 .
do,ine regnum & reliqua bona ,quæ mihi Deuspromifir, cer Regum 6. ita Chaldaus infinuat. Allegoricè conuenit Chriſto
tò conſecuturum eciam in hac præſenti vita : ita Nicepho
1

refur dedic
rus. Anagogicè, in futura vita & regione cælefti, de qua 2. V.1. Ngenti . atione domus.] Tunc enim hunc Euchariſticum
Petri 3. y.13. Hæc eft enim veriſſimè terra viucntiam ,mundus Plalmum Deo cecinit.
morientium , infernusmortuorum : ica Chaldæus, & Orige 9.4 .Eduxiſti ab inferno animam meam , id eſt præpediuiti ne
nes, Athanafius, Euſebius & Didynus.
PSA L M VS XXVII. defce nderei in infernum feu limbun,nequein lac.im ,] Chal
Orat ne innocens cum nocentibus perdatur.Et exauditus gratiasagit. dæus locumeminim
,inConfit
Ý.5. ri,q.d.im
fepulch.moria pediui
ſanatic eius.] morer
atisttine er.
Id eſt,laudibus ce
E quando saceas à me, id elt,ne, fi quandomihi lup lebratememoriam eius ſacroſanctam , quâ noftri viliſimo
exaudiens,aſimile deſcendentibus in Lacum lepulchri,id elt,ne rum
fpernit homunci onum .inemor effe dignatur , nec malis obrutos
aut negligit
deltitutus ope tua ,inoriar & peream .
V.6. iramIra in &indignati
poenamone eius in eſt
vita, id cum indignat
voluntate Deus,
eius.] Id urelt,cum
5.5 . In opera .Hebraiſino,in ,redundat . Ergo , opera manuum infligit .Et
eius,repete , non intellexerunt impij , nempe non expenderunt bene vult alicui & amat , largitur ei vitam & falutem : Ita
mira opera diuinæ potentix , quæ pro iuſtis tutandis operari Bafilius.
folet.Hinc deftruisillos, egonon edificabis.] Id elt, fine vlla re Ad vefperum demorabitur fletus. Id eft, tam facilè, tam citò
Itaurationis fpe perdes eos in æternuın .
W.7.Ex voluntate mea, Chaldæus & Hieronymus,in canti ex parte ſua deſinit
quibuspremitu iraſci
rmala, Deus,
fletu liquefca fi quis veſpere
vt , t,fubitò , ob nimia
ad matutinu m , id
codoshymmomeo,id eft iucundè, alacriter , proinptè : ita Didy eſt primomane,affluat,latitia, & fic mutatâ fortuna lætittimus
mus & Eufebius.
V.8. Protectorſaluationum , id eft falutum Chrifti , feu vncti, C flebantfeliciſſunúſque
Chriltumitrato exſurgat
mortuum :manè Allegori
Tætatice, Apoſtoli
ſunt velpere
, cùm refurre
ſui eſt, q.d.Non principes, non inilites, non arına , fed folus xiſſe cognouerunt. Ballins, Hieronymnus, Auguftinus. Ana
Deus milie falutes dedit, & hucuſque conſeruauit Dauidi, à gogicè, qui ad veſperain huius vitæ flent, in mane futuræ vi
fe in regein inuncto.
PSALM VS XXVII . tæ conſolabuntur .
Excitat omnesad victimas og laudes Deo offerendus,quivel ſola vo tuo5.8
,fine voluntatetua , id eft, pro folo libito
.Inmeismeritis,praſtitiſtidecorimeo,ſeu & beneplac
gloriæ meæ , ito vir
ce fue ,feu tonitru , maximam oftendit potentiam maicftotem . tutem ,] id eft fortitudinem , robur, ſtabilitatein .
Itá Baſilisis .
V.1. Que vtilitas
10.effufio ſanguineſeumeo?
in smei, Id eft, ad quid , & cui
N conſummatione tabernaculi. ] Tunc eniin decantatus proderit fanguini morsmea ? ita S.Augufti
eſt hic Pſalmus, cum perfectum effet tabernaculum ; nus. An puluis , id efthomo in puluerem redaétus , annuntia
quod Dauid rex in monte Sion conftruxerat, vt in eo arcam bit , id est publicè prædicabit ( vt ego foleo ) viuentibus in
Teponeret,2.Reg.6.
V.3. Vox Domini, id eft tonitru , vtdixit Pfal.17 . v.14 . fuper hoc
diuina mundo
? , veritaiem , id eft , legem & proinilla tua
Squas multas, ] id eft , ſupermaria. Quia maria tonitru maxi W.12 . Conſcidiſti ſaccum meum ; Hebraicè, cilicium ſeu veſtein
mè concutiuntur , & fulmine quaſi findi videntur vſque ad lugubrem :metonymice luctum meum , quiſacco declara
abyfium .Allegoricè ,vox Domini eft prædicatio Euangelij, tur, & loco luctus cinxifti melatitid ,
quæ inftar tonitrui & fulminis totum orbem terrarum con V.13.Vt cantet tibilaudem gloria mea,id est glorioſum ac fe
turbauit , colluitrauit & inflammauit.
¥ .6. Cornminnet Cedros ; Hebraicè & Chaldaicè ,exilire fa lix regnum meum : non ampliùs compungar,] id eft ,dolore
aut tritticiapræpediar à ląude tua. Vndein Hebræo , Chal
cietè loco fuo : pucà per terræmotum vel turbinem , qui fæ dæo, & apud S.Hieronymum eft , non taceat aut ceffet , fip
pe comitantur conitrua. Tanquam vitulum Libani.] Id eft,tan ple , gloriamea laudare te : S.Auguftinus , non compungar
tâ facilitate ac fi effent molles & tenelli vituli in Libano peccati conſcientia , Anagogicè , faccusanimæ eft corpus:
pafcentes.
conciditur in morte , ſed rurlinn circundatur lætitiâ in re
Erdilectus,] Ita Lxx . & ſubaudiendum , tuncapparebit, q.d. D ſurrectione .
Euulſis & comminutis cedris , exilient ýndique & appare PSALM VS XXX.
bunt dilecti hinnuli,caprex , & alij pulli, gratiofi inftar pul Implorat e impetrat opem Dei.
lorum monocerotis feu vnicornis. Sic enim infrà v.9 .dicit, V.1. Ro extaſi,] id eft,dum verſaretur in vehementi angu
reuelatum iri condenſa filuaruin . Allegoricè , poft confracta PRO ftia & pauore ab hoftibus inculfo. Tunc enim can
idola & faftum ſæculi per vin tonitrui Euangelici , Chriftus tatus hic Plalmis .
tocimundo innotuit deliciæ Patris & orbis ; inftar monoce Verl.s. Spiritum meum , id eſt flatum , vitam ,animam meam
Num , 73. tTotis(vt medicuindixi,(pu
iffimo acalibi
ali ſinu cruce ) veexcepcus
tà virginis fcelefuo
nena omn,iacornu &
rum for quain mihihoitesmei eripere conantur , in manusdiuinæ be
ncuolentiæ & potentiæ tuæ commendo ; Hebraicè,depono qua
prauorum
dorecum .
dogmatum diſpellens.Vide Athanafium & Theo : fi depoſitum , vt eam mihi quaſi depoſitarius cuftodias , &
‫סיריון‬ fuo teinpore reſtituas : ita S.Hieronymus. Nam fæpèhacte
Nota in Hebræo eſſe Sirion , quod eft nomen montis Her nus redemiſtime, Deus veritatis , ) id elt verax, neinpe in oin
mon Deuter.3.v.9. & fubauditur , exiliet initar pulli vnicor nibuspromiſlis tuis,quibus promififtite iuttis afflictis temper
miu nium . Sed 1xx. per metatheſin legeruntie curon, quod ſignifi affuturuin .
cat dilectum ,vt Allegoricè innuerent Chriftum Deo & homi V.7.Odiſti obſeruantes vanitates, id eſt eos , qui vanis rebus
nibus dilectilinum .
(putà idolis , infidis hominibus , aliiſve creaturis ) confidunt
Ver1.7 Intercidentis ( Hieronymus, diuidentis ; Chaldæus, Jispervacuè,] id eft frultra, fine fucceſfu ,& fructu.
ſciralentis , feu diffecantis ) fummam ignis id elt tuimen . V.9 . In loco ſpariojo.] Idein eft quod, in latitudine, Pſal,4.V 2 .
Nam tonitru eiaculacur fulinina quafi diffecta ; vnum poft Id eft, in magna libertate & ampla poteftate euadendiè peri
aliud.
9.8. Cudes vaſta elt & horrida folitudo Saracenorum in culis9.10.quibus vndique
In ira, vallabar.
id eft, præ & propter irain ,qua ty inihi iratus
Inc. Tirini Tom . I. R pumittis
 Commentarius in
194
permittis obueniremihihæcmala :conturbatus eſt etiam ven
:
termeus,] id eft,omnia
¥ . 12. Timor notis meisinteriora
, ] ld elt corporis.
, amici & noti meimihi A populo tuo ſancto, orabit te veniam peccatorum fuorum , non
adeſſe timent, ne proptermepericlitentur .Metonymia actus
obiecAtocorde
proV.13. actus .
; iungecum , oblivionidatus ſum , id eſt, omnes
in corde fuo oblici ſuntmei,ac fiiain mortuus eſſem .
V.14.Confiliati ſunt, id eſt,vnanimi confilio ftatuerunt,ac
cipereanimam meam ,] id eft vitam mihi eripere.
V.16. Sortesmee. Idelt fortunæ ,caſus, euentusomnes; He
braicè & Chaldaicè,tempora mea, id elt, dies feu proſperita
tis,ſeu aduerfitatis,vitæ & mortis,valetudinis & ægritudinis,
pacis & belli ; non funtinmanu hominum , fed in manibus Nam quant
tuis,j id eſt, in tua poteftate , prouidentia & beneplacito : ita
Theodoretus ,S.Auguſtinus,Anagogicè,refert hæc ad varios hent. Ita Theodoretus.
itatus gratiæ in hac vita , & gloriæ in futuro , iuxta illud
Ephef.1. v.1. In quod nos forte voca:iſunthus.
¥ .17. In
Illuftra faciem Idelt,
tuam .faltu 7. r
V.19. ubuſione,] ) VidePfal.4.v.
, quo abutuntu patientiâ iu • tione & iudicio. Sunt verba Dei, inquit Eufebius , Hierony
ſtorum .eóſque contemnunt & opprimunt.
¥ . 20. Quàm magnamuliitudo dulcedinis, & c. Id eft, quàm
multæ & magnæ funt deliciæ , quasrepoſicas habes timenti
bus te ! & quas perf.ciſti, id eit , perfectas deditti ſeu exhi
builti eis , etiam in conſpectu filiorum hominum , ] Id ett palam ,
publicè & in oculis totius mundi : maximè verò in die ex B te. S.Athanaſius ,Didymus, Theodoretuś.
tremiiudicij. Nam licèt portiunculam fubinde aliquam in
hac vita
men menſura m inpræliban
Sanctis dam concedat
illud tempus reſeruat : Deus , plenam
Ita S.Hiero ta.
nymus
..
Addit S.Auguttinus, has delicias guſtare non poſſe , quipa
acum febre iniquitatum & voluptatum carnalium infectum
habenr.
9.21. In abſcondito, id eſt , in intimno cubiculo ſeu conclaui,
facici tre,] id elt perfonæ tuæ , vel tuo. Nain Hebræi quando
viros honoratos alloquuntur ,vel eorum ineininerunt, vtuntur
vocabulo Faciei tue. Vultus tui, Anima tua, ficutnos Excellentia ,
Celfitudinis.Maie ſtasis, Reuerentia tua.
V.22. Mirificauit mihi,id eſt, inirisinodis erga ine exhibuit,
in ciuitate munita,] icilicet Ieruſalein ,quæ Deo fauente,rerum
omnium abundantia , & præ omnibus diuino præſidio inunii
ta eft contra omnes hoftes,
Ý.23. in exceſſu ; Hieronymus, in ftupore ; Hebraicè,in trepi
datione,feu confternatione animimei tot malis obruti & qua
ſi extra fe pofiti.
Ideo,] id eft,quia me tam anxium videbas.
W.24.Veritarem , ſcilicet vitæ , id eft iuftitiam & opera fan
Eta , requiret Dominus, ] putà ad remunerandum : ſícut mala
requirei ad vlcifcenduin , Geneſis 9. Requiram animam homi
nisde manu hominis. S. Hieronymus hæc applicat extremo C pore & educat pluuias,fontes, flumina : Ita.Theodoretus &
iudicio .
PSA L M VS XXX I.
Darid admonitus peccatiſui à Propheta Nahin , agnoſcitſe peccato
rem ,ego veniam non fuis viribus,fed Dei gratiaadſıribendam..
V. 1. Pſi Dauid intellectus,] Hebraicè , eruditio , feu ſin
gulariter erudiebacur intellectus & mens, agnofcens
Primò, le elle peccatorem :Secundò, veniam ,gratiam ,bona
opera non ſuis viribus,led Dei gratiæ aſcribenda : Ita S.Au
guftinus.
Tecta ſunt peccata : ) ita ſcilicet vt non ampliùs appareant
oculis Dei , id eft , non ampliùs infine animæ , ſed plenè
remiffa fint. Quæcumque eniin adhuc ſunt in rerum na
tura , non poffunt dici tecta oculis Dei. Idem ergo eft , elle
ſic tectum ,quod eſſe remiflum .Sic dicimus,tegi colorein al
bum , cùm fuperinducto nigro, perit albus : ita S.Auguttinus
& Theodoretus.
V.2 . Non imputauit peccatum ,] ſcilicetneque ad pænam ,ne
que ad culpam ,nempe quia totum reiniſit,& deleuit, vtverſ.
præced.dićtuin elt.Illa verò non imputatio ab hæreticis con
ficta, quà volunt,peccatanoftra verè permanere in nobis,ſed
à Deo non imputari,prorſus impollibilis eft: nam Deus non
poteft resaliter æſtimare & imputare , quàm vti reuera in ſe D
..
ipfis ſunt : fiergo peccatum verèmaneret in anima, quamuis
tectum aut velatuin iuftitia in:putatua Chrifti , nunquam
poſſet non imputari à Deo , Ita iidem Patres cum Euſebio &
aliis.
Ý.3. Quoniam tacui, fcilicet à confeffione peccatorum
meorum & veniæ imploratione. Nouem eniin menfibus
(nempe quot interceſſerunt inter adulterium & partum vxo
sis Vrix ) immerſushæſerat Dauid in peccatistuis priuſquam
ea agnoſceret. Cùm interim clamarem tota die , ] Chaldæus,
@
Aquila,& Hieronymus,rugirem ,fcilicetpræ dolore exmorbo
mihiin pænam fcelerum iinmiffo.Ita Hieronymus, Augufti
nus & alij.
Inueteranerunt öſſa mea,] Id eft,omne robur meum elanguir.
9.4.Conuerſus ſum ,ſcilicer tandem aliquando ad ce o Deus,
dum ærumna, id eft,multipliciiniſeria, quaſi pina configor : ac.
cente præſertim fpinoſa & aculeatamonitioneNathan Pro
pherx .Græcè,dum fpina mhi.ſeu in me,configitur;Hebraice &
Chaldaicè ,verſus eſt fuccus ſeu viror meus, (id est,humor vita
lis) in ficcitates æſtatis,
V.6. Prohac, id eſt , propter hoc Hebræienim , quia genere
neutro carent, ycuntur feminino vbinos neutro , q. d . Quia
Lib . Plalm .
tumihimox,vt dixi, peccaui,peccatum meum tam facilè,tama
citò remififti ? propter hoc cinnis ſanctus, id eft , quilibet de
poit nouem deinuin menſes , ſed in tempore opportuno ; Chal
dæus,acceptabili; Aquila , Symmachus & Hieronymus, ad te
tempus inueniens, ſeu mox ve commodum orandi tempus in
uenerit.
Verumtamen in diluuio , ſeu inundatione,aquarum afflictio
nis,& c. q.d. Sicfiet,vt,quantumuis ob admiffa fcelera inun
dent mox innumeræ calainitates , tamen ad eiuſmodi San
Etum , qui ftatim ftudet reconciliari Deo , non approximent,
a hoftiliter , ita fcilicet vteinoceant, aut damnum inferant. a Simil
umcumque attingantpurgabunt tantum ,& mun- V.lo,
diorem reddent , & maioris meriti ac gloriæ mellem adue
V.8. Intellectum , id eft,eruditionum , doctrinam ,tibi dabo,] id
elt, docebo te quomodo tibi conſules : nempe nolite viuere
vr bruta, quæ ſolo ſenſu & cupiditate ducuntur,non verò ra
mus, Theodoretus,poſſenttamen etiain dici eſſe verba ipſiuſ
met Dauidis Prophetæ .
$ .9. Maxiilas eorum , qui vt bruta viuunt , conftringe camo con
frano.] Id eſt, tracta eos vt bruta,multis flagellis & affli&tio
nibus ; inuitos & reluctantes compelle ad te redire & ſequi
PSALMVS XXXII.
Excitat omnes ad laudandum Deum ob varia eius in eos
beneficia .
Anticum nouum , ] Id eft , de nouo compoſitum , ob
* .3 CAptia reumperin nos beneficia .
Bene in vociferatione, b Hieronymus diligenter in iubilo;Chal- 6 P1.6
dæus,pulcrè in iubilo .
Verf.4. Rectum , id eſt , æquum & iuftum , eſt verbum , ſeu
proiniſſum & factum , Domini : de omnia opera eius in fide ,
feu fidelitate , id eft , fideliter , completa , vera , & con
formia promiffis fuis , Diligit enim iudicium , feu id quod
juftum eft.
9.6. Spiritu cris eius. ] Id eft , iuffu Dei , Bafilius tamen &
Theodoretus deSpiritu ſancto id accipiunt.
Vir*uscælorum , id ett energia:Hieronymus,ornatus;Chal
dæus & Aquila,exercitus, id eit,ftellæ & Angeli.Allegoricè,
Hieronymus & Auguftinus, cæli, id eft, Apoſtoli & quiuis
fideles omnigratia firmantur à Spiritu lancto.
V.7. Ponens in theſauris,id elt , in occultis aëris & terræ lo
cis quafi in gazophylaciisrecondens,abyffos, id eft,aquarum
vaſtiſſimas & altilliinas voragines, ſcilicet, vt ex iis fuo tein
Didymus.
V.8. Commoueantur. ] Hieronymus , formident, Chaldæus,
contremifcant.
$.10 . Reprobar. ] Hieronymus & Chaldæus, irrita facit.
V.14. De preparato habitaculofio , ] id elt , de cælo quod
Deus fibi, Angelis & hominibus piis æternum palatium
præparauitab initio inundi.
♡ .1 g. Finxit (Chaldaicè, creauit ) corda , id ett animas eo
rum ſigillatim , id eft , ſeorſim ſingulis. Hieronym . Aquila ,
Symmachus & Chaldæus vertunt, pariter,fimul. Id eft, nulla
exceptâ omnes animas creauit Deus. Hinc intelligit omnia
opera eorum ,] q.d. Non poflunt vlla via Deuin lateredoli, fub
tilitates & intentiones cordium mortalium , quia ipfe ſingula
creauit. Vnumquodque verò fubditur prouidentiæ eius à
quo habet eſſentiam ſuam , inquit S.Bafilius, Origenes , Eu
ſebius, Theodoretus.
PSALMVS XXXIII.
Laudat Deum , en alios vt vnà ſecum lauvent hortatur. Eſtque in
Hebræo acroſticis litterarum ordine alphabetico conſcriptis.
ř.1. Auidi, cum immutauit vultum , & c .) Nain Pſalmum
hunc
Abimelech, ] id eft, Achis regem , 1.Reg.21.Cùm vultum ſuum
ftultitiam ſimulando, immutaret.
V.4. In idipſum ,] Hieronymus & Chaļdæus, puriter ; fimul
omnis.
5.5. Illuminamini. ] Pro illuininabimini : id eft, in aduer
fitatum tenebris,benigno aſpectu & ope Dei,quafi iucundif
fima luce recreabimini: ficut olim Moyſes in monte Sinai:
Ita Theodoretus, Hieronymus, Illuminabiminivera & co
piola fapientia.
Facies veſtra , ]Id eft vos, vtdixi Pfal.30. V.2 1.
♡ :7. Iſte pauper , ] ſcilicet Dauid . Loquitur eniin de ſe in
tertia perſona.
V.8. Immittit Angelus,] nempe ſe ſuumque præſidium.Nam
in Hebræo & Lxx.ett , caſtrametabitur ; apud Hieronymum ,
circumdat ; in Chaldæo ; immoratur ; Alludit verò ad caltra
Angelorum tutelarium Iacobi Patriarchæ ,Geneſ.32. V.2. &
Ezechiæ contra Sennacherib . 4.Reg.9 .
Notatporrò S.Bafilius & Didymus,etiam vnum Angelum
ob fortitudinem comparari validiflimismanibus & vallis;
ob magnitudinem , integro exercitui.
$ .9.Guftare,id eft , experiinéto difcite,nempe ex inci,meique
furnilium
 Pſalm . X X XIV . & c .
fimilium mira liberatione , quia Juanis ; Hebraicè & Græcè , $ .7.Montes Dei,] Id eft,inontes altiffimi,q.d.Iuſtitia
19 tuaeft
5
benignus efi Dominus.
.11.Duises huius cæculi eguerunt: Hieronymus & Chal А fupr a omniTheum caprun , & inltar abyzji iinperfcrutabilis :ita
jidem iume odoret
dæus, filij leonum ,feu leones , depauperatiſunt. At verò pij non Et & nta ſaluubis,]us.ſalute corporali,dans eſcain oinni car
minuentur omnibono. ] Hebraiſinus elt , pro , nullo bono ca ni,Pfal.135.veſtitum quoque, fanitatem , proles,& c. ita iiden
rebunt.
& S.Aug
Angel os,uftin Allegnyinu
us.Hiero
inquie orices,&exDidym nis hominibus facies
belluius.
9.12: Vinicefilij , Auditeme,] q. d .Multi negligunt inftruere
filios ſuos : ego non negligam .
Timorem Domini docebo vos.] Doceant eos alij & diligenter , Chal . Quem
V.8dæus admo
vert dum ,] pro
unt,quàm quan
pretio tope
ſa eft re.N
mifer amia Hier
icord tua !onymus &
ſed artes vanas quibus huicmundo placeant, opes & hono V.9. Inebriabuntur,id eft, faturabuntur & coti hilareſcent,ex
res, coaceruent, cæteris præcellant , ego quod his omnibus vbertate,id elt,affluentia bonoruin ,domus tus cæleſtis. Hiero
: asimilaires nobilius, vtilius, magifque neceſſarium elt,docebo vos , T: nymus & Chaldæusvertunt, à pinguedine , id eft, ex deliciist
..le, Plat.Ide In. mere Deum ,eique placere ac deſeruire. Vide Plutarchum ,Ori quæ hic quidein per ſpem & prægultum quemquam perci
kir.Orig.apud genem & alios.
S,Hier. Dan.
13. $1.2. oſa.) Synechdochicè, id eſt,omnia membra , vt ha piuntutr ,( ſed
accidi vt fubin de Marty
in coelo ribus
per rem & plena m quibu
& aliis fruitiſdam Sancties
onem poſlid
bet Chaldæus .
buntur. Vnd e &, &torre ns voca tur , inqui Auguftinus, ob co •
Verum non conteretur. ] Id elt nullum ita confringetur , vt piam , iinp etum perpe tuita tem . t S.
confractuin mancat & pereat :nam Deo aduigilante ſingula ¥ .10. Fons vila , ) fcilicet ſpiritualis, continuò dimanans
cuſtodientur , & in reſurrectione ſingulis ſua reddentur iam in nos , hîc per gratiam :in coelo per gloriam , inquic idein
gloriofa.Ita S.Hieronymus.Simile Matth.1o . Capillus de capite Auguſtinus.
veftro non peribit.
PSA L M VS XXXIV . in luminetuo, Chaldæus, propterlucem gloria tua, q d.Non per
Dauid hoftibus ſuis ; Allegoricè, ChriſtusIudais,excidium fredicit lumen
tiæ huma ſolare
næ , (aut lumenvoleb
ve olim naturaantle intell
Begardectus noftrievelfcien
i & Beguin ) fed per
fibi falutem precatur.
♡ . I. lumen tuum fupernaturale videbiinus lumen , ) id eft, lucidam
Ý.3 . Effunde frameam , feu gladium ,è vagina. Et con B finitè faciemexcellentem vt creatuneceffarium
tuam . Nam ,omninò ra poffit clarè eit videre Deum , in
vt intellectusei us
clude,] ſupple viam , ne poſſint effugere .
5.4. Reuere antur, ) paliuè, id eft, pudefiant, erubefcant, vt per lumen gloriæ
Clemente V. contra Begar eleuet ur.dos Conci
Ita, & S.lium Vienn
Thomas , cæter enfeique
fub S. Thomas
vertit Chaldæus.
Doctore s.
Verf.6 . Via illorum ,per quam effugere tentabant, fiat tene V.11. Prætende,id elt, extende,porrige , iuſtitiam , id eſt gra in 1.pi
bra de lubricum . Id eft tenebroſa , lutola & lubricola :
1.6PELA vt palliin offendant , impingant & cadant , nec puſing : nempe, tiain ) tuam
V.12. Non,]veniat mihi iuttos.
quæ facit pes ſuperbiæ.] Chaldæus, ne occurrat in
euadere .
.7 .Gratis de ſuperuacue (Hieronymus , fruftra ; Symınachus me pes ſuperbi, id eft,
Etmanus, id eft,potentia non inuadatſeu me.
violentia , peccatoris non mo
u
& Chaldæus,fine caufa : fine vllo meo demerito ) abſconderunt ueat me,] ſcilicet de loco,ftatu vel quiete mea .
..

mihiinteritum laquei ſui, id elt , occultè tetenderuntmihi la Verſ. 13. Ibi , id elt , in eo fæculo , vbi pij inebriabuntur
queum interimentum ,ſeu lethalem , & exprobrauerunt, ] id elta nectare diuino , de quo verf.9. & 10. expulſa ſunt, ) pro ex
probris & contumeliis ine affeceru al nt.
V.1o.Omnia oſamen. Synecdochicè,id eft,omnia membra pellenturdus
Genebra . , & in æterna ſupplicia decrudentur :ita
r, impij
mea ,vel intiina omnia inea ,omnes vires inex , 9. d . Ex imis
medullis , totiſque viribus exclaino admirabundus , Domine PSA urI proſperita
Solatur pios,ne offendant MVS XXX VÍ.
te impiorum , vtpotè breuiperita
quis fimilis tibi, in fapientia , fortitudine,beneficentia ? eripiens ra, cùm pųſolida do ſtabili beatitudine ſont donandi.
inopem , id eft, affli&tum , & c. ita Cyrillus.
V.I. Mulari & zelare triafignificare poſſunt : Primum ,
9.11. Qua ignorabam interrogabantme,] Id eſt, quorum mini
moinihi conſciuseram ,obiiciebantmihiin iudicio . la & S.Hieronymus,certare, contendere.Secundum , inuidere:
1 ¥ .12 . Retribuebant anime mea ſterilitatem , ] Hebraicè & ita ferè Cyrillus & Heſychius. Tercium , indignari & iraſci,ve
11 Chaldaicè, orbitatem ; Græcè,& moxvíce id elt filiorum orbitatem , c elt in Hebræo,& vertit Theodotion .
9.d. Orbaruntme filiis,anicis,famulis, omnidenique præfi In malignantibus,] id eft,ob malignorum profperitatem .
dio ac folatio .
9.12. In finu meo,] id eft , ſecretò inter Deum & me fre Verf.3.mus,
Hierony Inhabita terram
peregrina ſcilicec
rein, ]terra, pacificè
do paſcere & manſuer
fide, q.d.Cont è:
entus
ass quentiſſinè orabam pro eis, & porrò pergam orare. Niſima elto tuis.
lis cum Hieronymo & Chaldæo legere , in finum meum , 9. d. Verl.s. Reuela Domino viam tuam , ] Id eſt , ardenti prece
Oratio inea pro eis toties fuſa , quia ob illorum inalitiam & ſecura fiducia expone & connitte Deo Itarum rerun
nihil illis profuit , in meam cedet vtilitatem & fructum . Sic tuarum ,' ſine proſperum , fiue aduerſum : nec te niinis anxia
Marth,10. Pax veſtra reuertetur ad vos.
ſolicitudine crucia.Hebraicè eniin elt, volue , fcilicet à te &
-0 V.13 . Quafi proximum , & c. ] In Chaldæo , ac fi focius & à corde tuo,Super Dominum viam tuam , id eſt, negotia, curas,
2, frater meus fuiſſet , fic ine placidè geſli erga inimicum neceſſitates tuas ; Aquila vertit , file Domino ; Symmachusi
meum .
là quietus efto Domino : quod Nofter verf. 7. vertit , ſubditus efto
31.4 Humiliabar coram te : nempe vt hac via auerterem ab eis Domino.
ſeu impendencia , leu jam in eos fæuientia mala : propter quæ Et ipſe faciet , ſeu perficiet, confe &ta dabit omnia nego
bo
..

la ex animo contriftabar,compatiebar & ſugebam . tia tua.

ià

V.ss. Et ignoraui,] ſcilicet curme flagellarent, torquerent,
autdatæperſequerentur : nempe nullius mini conſcius caufæ ad
id .
7.19.Disſipati ſunt, id eft,diſperſi ſunt, yt varias vias quæ
rerentmeperdendi :nec compuncti funtcorde , id eft,non do
in luerunt,non ceffarunt,non quieuerunt , yt elt in Hebræo, do
nec peruerſi voti ſui compotes fierent.
9.17. Vnicam ,Hieronymus,folitariam , q.d. Deſercam ab om
nibus,& auxilio deftitutain ,animam ,ſeu vitam ,meam .
ud
1.19. Annuſubſ oculis, ] id eſt,inutuis oculorum nutibus de
riden tme & .ni annant.
ul ¥ .20 .In iracundia terrey] Id eſt, quando terra eſt in ira.Me
tonymia,continens pro contento,id e!t,quando homines ſunt Xi Pſal.1. v.6 .
er in iurgiis,in tumultibus,in bellis. Hebraicè enim eft,in com
motionibus, feu feditionibus.
ile
V.21. Viderunt oculinoſtri, ]ſcilicet quod tantoperè optaba
bari mus; putà exitium Dauidis ; Allegoricè, Chriſti.
CO l conſumetur.
0.26. Induantur reuerentia,] id eft,pudore,vt ſuprà V.4.
PSA L M VS XXX V.
Malitia impiorum opponit bonitatem do beneficentiam Dei,
e in
D Ixit in ſemetipſo .] Id eft apud fe ftatuit.
$.2. ie V.3.Vrinueniatur, feu palàm deprehendaturir ,, ini
quitas eius ad odium , ] id eft, odiofa & execranda.
Verf.6. In cælo, id eſt, vſque ad coelum , per omnia ele
Atra
.& menta, ccelos, & creaturas diftula, q.d.Immenſa eft, & veri
fidelitas ,tua proinillis , uſque ad nubes ſe protendit,
diffuſa eit
tas,id
per omnia Ipatia , maximè verò in hoinines tain im .
pios ,tam ingratos, tam tibi rebelles. In quos tamen è nubi
!1S; busdepluis, vcolim manna in Ifraëlitas, inquit Eufebius &
Cyrillus.
gue Iac. Tarini Tom . I.
V.6. Iuſtitiam , id eſt innocentiant, tuam , quæ nunc iinpio
rum criminationibusobſcuratur, educet quaſilumen, id eft,pa
proferet. Et iudicium , id eit , iuttam cautam
tuam in, apertum
làın
diem :)ita magisacinagis
fenfimAugust. Theodorecus, inclareſcere
Didymus.faciet ſicutmeri
♡.11. Terram ,) tum cæleftem ,de qua v.29. ita Hierony
mus. Cyrillus & Nyſſenus, tum mundanamn , ve Auguſtinus,
Chryſoſtomus,Theophylactus & Euthymius.Sæpe eniin 8
D hoc'yſu venit .
9.13. Dies eius,) neinpe fatalis. Vnde Chaldæus vertic , dies
contritionis eius.
V.18. Nouit Dominus,)nempe ſcientia approbationis, vedi
V.20. Mox vt honorificatifuerint, & c.) Hieronymus, glorian
tes utmonoccrotes ; Chaldæus , ficut gloria veruecum impinguato .
rum , quitandem iugulantur , fic gloria impiorum in fumo gehenne
Verf.21. Mutuabitur , id elt ,mutuum accipiet , & non re
ftituet, ſeu propter inopiam : leu propter auaritiam , inquit
Cyrillus.
Tuftusautem fæpè adeò abundat & liberaliselt , vt vltrò &
gratis inulta tribuat egenis.
Verſ.32. Apud Dominum (Hebraicè , Græcè, Chaldaicè,
à Domino ) greſſus, id eſt.actiones & conatusomnes , homi
nis ſupple iufti ,vt eft in Hebræo ,dirigentur ,nempe proſpe
rè : diviam eius volet,) Id ett ,diliget , fortunabit , valdèin
quiunt Lxx.
Verſ. 25. Non vidi, ſcilicet ego Dauid : licèt alij ſubinde
viderint (nempe rarum eſt , etiam nunc : & adhuc rarius in
veceri teldamento :) iuftum , eleemofynariuin , vt patet ex
R 2 verl.feq.
 arius
Comment
19 6
verſ.ſeq.nec femen eius. id elt filios ,quarere panem , quem ,tan ,
dem non reperirent, id eft , fame perire. Subinde tamen id
contigit,v.g.Lazaro,& Martyribus in carcere. Sed tunc pro A Teu vitæ ,ſeu inalorum ſuperfit tranfigendum .
pane Corporali dar Deus panem ſpiritualem , nempe copiam
ſolatiorum } perfe&ueran
inhabita ,inartyrij
V.27. Et, coronam do in glorix
coelestis bono :& virtutum
ftudio
$ .33.. Cum iudicabitur illi, ] id eft, ab illo impio Chaldæus, mus,Heſychius, Theodoretus.
cum iudicium de eo aget, q.d. Non finet Deus iuſtum iniuftè
condemnari ab impio ,ſupple,uifi aliter expediat iuſto.
.37. Reliquia, ] id eft,potteritas & opes. Secundò,memo
ria & monimentum , inquit Nicephorus. Tertio , felix exitus:
Hieronymus enim & Chaldæus
paz. Quartò,ſalusæterna,& glori, aadreſur
extremum , ſeu hoc
rectionis.Et
finis eius
eſt,
Luc. 18 . quod aiebat Abraham Epuloni, Nunc Lazarues conſolatur,tu ve
rò cruciaris:ita S.Hieronyinds,Auguftinus,Heſychius.
M VS XXXVII.
PS A L -
Deſcribit hoc Pſalmopænas adulterij ſuimorbos co hoftium vexatio
è deprecatu
V.1. N rememorat Nesionem
: quashimillim
. ] Compoſi tus ett r.enim Pſalmus à
De Sabbatho,feu in Sabbath o cavendus.
8.3. Sagitta fua , ] Id ett,morbi dolores , ærumnæ : quibus
quafi ſagittismecontinuò configis .
Et confirmaſti, id est roboraſti, manum & brachium tuum , B tiinori,her :cum Angelis, volubilitati cogitationum & vo
9.d.Maxiino robore & viribus cerendiſti'arcum tuuin ,vt ſum
ma vi torqueres in me tela tua. Hinc vſque ad V.16. Poëtica
hypotypoli graphicè depingit miferias hominis ob pecca
tuin à Dco atlićti.
6.4. A facie ira tur,Id eft,propter iram tuam ,vtyertit Chal
dæus.Sic , à facie peccatorum meorum ,] Id elt , propterpeccata
mea. Siinile v.6 . & alibi.
Non eft pax offibus, ] Id eft , nulla eft quies membris
" Pl.34. V.1o, a meis.
V.5. Supergreſſa funt, ſcilicet inore aquæ operientis caput
meum , id eft , fubmergormultitudine peccatorum , ( ficut tumultuetur , cum intusin animo , tum foris in opere , nempe
onus graue,nimio pondere luo , granata ſunt ſuper me, ] id eft,
planè obruuntme.
W.6. C Catrices , id eft , vicera & vulnera tum animæ , tum
corporis , quibus dudum cicatrices obdu &tæ eſſe deberents
iam ob vetuftatem & neglectuin computruerunt , ad corrupta
funt ; Hieronymnus & Chaldæus , tabuerunt , id eft , tabo
& fanie diffluunt, à facie infipientia mea , ] Id eft ,propter
icami Itultitiam , qua & peccaui , & tam ſerò diſtulipan
nitere.
V.7. Curuaties ſum , pondere peccatorum & plagarum ,iuxta
dicta y.s. vſque in finem ,] id eit , continuò ; Chaldæus,maio- Ĉ fionein tuam , vthabet Chaldæus: & in increpationibus ,id eft,
rem iz morum .
.8. Tilufionibus. ]Aquila & Hieronymus ; ignominia, id eft
morbis,ob quos hoftesmihi ignominiosè illuduntzita Cyril
lus,Chaldæus vertit,combuſtione,id eft,inflaminatione,putà fe
brili.Tropologicè,ardore concupifcentiæ , inquit S.Hierony
mus , Origenes & Gregorius , & malis phantafinatibus quæ
mentiet am inuitæ illudunt ,inquit S.Augultinus ,
¥ .9. A gemitu cordis, ] Id eft , propter nuniosdolores & af
flictiones quæ cormeuin gemere faciunt.
.11.Lumen oculorum non eſt mecum , Id eft,præ fletu & ægri
tudine continua penèamiſi viſum . Nimia enim triſtitia facit
opticos ſpiricus vc turbidiores & craffiores, ita & languidio
res,vtoculi planè caligent, etiam in alta luce. Tropologicè,
peccator priuatur lumine prudentiæ fpiritualis,inquit S.Hie
ronymus & Auguttinus.
¥ .17. Quia dixi,id elt, ideò te rogaui,ne patereris inimicos
meosinſultare. Et, pro etenimº, dum commouenturpedesmei, id
elt,dum vacillant, & ruinam minantur resmex ,mox hottes
mei loquuntur magna,id eſt,ſuperba dicteria , ſuper, ſeu contra,
ne,mihi illudentes & inſultantes.
V.18. Dolor mesus in conſpectu meoſemper , ] Id eft, nunquam
non occurrit quod me excruciet : vna calamitasaliam exci D ſordido, altillimė jinınerlus iacebam :ita Eufebius & Theo
pit,è quaperpetuum maximúmquedolorem capio.
V.19. Iniquitatem meam annuntiabo , id eft , libenter confite
bor coram Deo & hominibus : & cogitabo ( Hieronymus &
Chaldæus,ſolicitus ero) pro peccatomeo, ſupple expiando, & in
me vindicando .
PSALMVS XXXVIII.
Dauid ad maledicta Semeiconticeſcens,Deo illa queritur, orátque ut
fuiob peccaia meritò aflictimiſereatur, in hac vita breuitate con
miferia conſoletur: ita Cyrillus don Theodoretus.
Ý.1. Pſi Idithun,cantorum præfecto, 1.Par.16.v.41. & c.25.
v.i. datus ad canendum à Dauide.
W.2. Dixi. Id eft, firmiter itatui, nempe cùm mihiinale di
çerec Semei, 2.Reg.16..v.7 .
V.3. Silui à bonis,id eft,à bona & iufta meidefenfione :vel,
adeò filui', vt ne bona quidem verba proloquerer , ne fortè
verbum aliquod querulum 8c impatiens incauto excideret.
Vnde factum , vedolor internus aniinidiu compreſlus , ipsa
taciturnitate recrudeſceret .
9.4.Erin meditationemea , id eſt , ſeria occupatione animi,
exardefcet ignis.] Id eft , zelus & feruor iræ ac indignationis
coritra peccata & peccatores. Zeluseniin eit' quafi quidamn
ignis interiora hominis- inflaminans,inquit Cyrillus.
in Lib . Pſalm
V.5. Notum fæc mihi finem meum , nempe tocmalorum : purà
tempusmortis. Vt fciam quid defitmihi,] id eft,quantum adhuc
V.7 . Menfurabiles,]nempe breui & facilimenſura,putà pal
mi vnius, ſeu quatuor digitorum . Hebraicè eniin elt ,'palma
res: quod Hieronyınus vertit,breues ; Chaldæușzleues,q.d.Val
dèbreues & momentanci ſunt dies vitæ meæ : ita Hierony
Et ſubftantia mea ,Légans , id eft , ſubfiftentia ſeu firmitas
vitæ meæ , id eft, duratio qua in hac vita ſublitto , ett tan
quam momentum , imònihilum ante te,] id elt , æftimacione
tua, qua mille anni ſunt tanquam dies yna,velreſpectu æterni
tatis tuæ .
Veruntamen , hic & verſ. ſeq. & aliàs fæpè non fumitur
aduerſatiuè , ſed affertiuè , vt idem fit quod certè , fanè ,
reuera .
Vniuerſa vanitas,] id eft, vaniſſimus.Græcè, quoad onmia ho
mo èft vanitas, ſeu omni ex parte : ita vt vanitas & miſeria ,
quæ per alias creaturas fruttatim fpargitur , in vno homine
aggregata videatur : vt,ficuthomo elientiæ omnium creatu
farum ,ita & vanitatis earundem compendium fit.Quia cùm
inaninis fubiaceatmutationi locorum , temporum ,acciden
tium , & corruprioni: cum animatis fubett alterationi,accre
tioni,decretioni,morti : cum fentientibus, lætitiæ ,moerori,
lirionum ; itémque inconftantiæ , qua in varias peccatorum
ſpecies delabitur. Subnectitur hic jola in Hebræo , de quo
Plal.3. V.3. nfit
5.7. Pertra , ſupple hancvitam homo betſelem ; id eft,in ' 05
imagine,) non folida led vibratili, qualis eft vmbra reſpectu
corporis , vel qualis hominiin ſpeculo aut fomno repræfen
tatur, q.d. Vita hominum potiùseft vmbra vitæ , quàm vera
vel folida vita .
Sed do fruftra conturbatur.] Id eſt, accedit ad humanæ vitæ
vanitatem , quòd homofæpè fine notabili caufa , fine fructu
propter resnihili,meras vmbras, & ipes incertas.
Theſaurizat , & multasopes parac , cô ignoratcui congregabit
eas, ] vt mihi Dauidi accidit , qui tot centena talentorun.
millia, tam ampluin & florens regnum , tanto labore partuin ,
iam cedere cogor filio proditori & decoctori Abſalon ; in
quit Cyrillus & Theodoretus.
7.8. Subſtantia, id eft , vt fuprà v.6. fubfiftentia,firmitas,mca
id eft, fiduciamea omnis qua in tantis inalis ſublitto apud ,id
elt in te eft.
V'12 . A fortitudine manus tua,id eft, propter forcem percuf
propter continuas caftigationes,totus defeci.ſ Hieronymus &
Chaldæus,confumptus ſum .
Sicutaraneam , ]neinpe , quæ dum ſua recia texit,humorem
vitalem exhaurit , séque euifcerat , atqueita fubindeficca
contabefcit : ita & hominis vita continuo & fruitraneo la
bore,dolore, triſtitia exhaullo vigore tabeſcit,inquitS.Hie
ronymus & Ambroſius .
$ .13. Ne fileas.] id eft,ne diutiùs ceſſes, ſcilicet opein fer
re milero mihiadxena e peregrino .
$4.14.Remitte mihi,manum tuam ,id eft,relaxa poenas, q.d.
Cùin tam breuis ſit hæcvita & ærunnis plena, rogo vt mihi
relaxes nonnihil flagella,vt aliquantum reſpirein & refrigerer :
ſeu recreer , priuſquam hinc abeam , ego inter viuentes amplius
nion ETO
PSA L M VS XXXIX .
Dauid,vel potiùs Chriſtus, gratias agit Pairide impenfæ fibiope con
:
liberatione: & loco ſacrificiorum legainm prompsam perfetuam
que ci offert obedientiam , eso se pſum holocauftum in cruce ; ita
Athanajius, Didymus, Theodoretus.
V.3. Acumiſerie , id eft , calainitatibus & periculis, in
quibus quaſi in lacu dio iuto facis, id eft , fætido &
doretus.
Super petram , ] Id eft, in rupe , loco tuto & hoitibus in
acceito .
V.4 . Canticum nouum , id est,nouain materiam nouæ laudis ,
immiji in os meum , ] id eft, Tuppeditauitmihi , scilicet , quid
fequuntur
W.6. Annunciaui, ] ſcilicet hominibus illamira ac ftupen
da opera, & cogitationes & prouidentias cuas,inaximè circa
tempus nouæ legis.
Et ecce mox vt locutus fum , multiplicari ſunt quimihiauf
culcarent & crederent , id eft , Chriftiani , Superenumerumnu ,)
Chaldæus, plures quain ye enumerari pofſint.
W.7 .Sacrificium ,legis veteris'noluiſti, id eſt,minùs a caruni a In
& gratum habuiſti , quia ſcilicet ex fe & per fe non erat niſi delle
vmbra & figura veritatis.
Aures autem ,Synechdoche pro toto corpore,quod cibi in lon
gè gratius ſacrificium pro totiusmundi ſalute offerrem , vt
habent Lxx. & explicat Apoftolus ad Hebræos 10. V.5.per
fecifti , ) Id eft ,aptafti mihi, inquit Apoftolus.In Syriaco eft,
indm jti me, nempe in incarnatione. Meninit porrò s: 16m ,
potiùs quàm aljorum membrorum , quia agit de obedientia
Chrifti, cuius lyinboluin tuntaures. Vnde & Hieronymus
huc
 Pfalm . XL. XLI . & c.
hic vertit, perfodiſti ; Chaldæus,perforaſtimihi aures, q.d.Fecia ſalutare vultusmei.] Id eft, faluatormeus,vel qui falua 19 7
uit vul
Itime, ô Pater , tibi ſeruum docilem , obedientem & perpe tum meum à confuſione,lachryınis & dolore .
tuum (tales enim ſerui, Exodi 2 1. ſolebantaurium perfoiſio- A Verf.7. Ad meipfum , ] Id elt , in ineipſo , vt vertit Hiero .
nenotari :) feciſti verò hoc in ipſa incarnatione,quando hu nymus.
manain naturam inean gratiâ vnionis hypoſtaticæ, & variis Memor ero tui , tuorúmque mirabilium operum de terra lor
donis habitualibus decoratti : ita Cyrillus , Hieronyinus, danis , id eft,quæ fecifti circa terram Iordani adiacentem &
Euſebius.
, Herm
circamont emon , vel Hermemis
in extr à mont
onim finib e modicfanët
us terræ eft, paru
o, ] æId inter Orie umn
V.8. Eccevenio, iunge cum ſequentibus, ut faciam voluntatem illum
tuam , nempe , vt loco veteruin victimarum , quæ tibiminùs talem & Septentrionalem plagam : vbi Iſraëlitis mirabili
placuerunt ,corpus ineum tibiofferam in holocauſtum & facri potentia ad fuifti,vt ſuperarent og & Sehon reges Ainorrhæo
ficium propeccato.Hancprompti aniinioblationem fecit Chri rum .Horum , inquam , mirabilium memor,in ſpem veni ſimi
S.Thom .3. ftusà primo incarnationis fuæ inftanti, inquit S. Thomas : to lis auxilij à te obtinendi.
P.9.4 art.3. táque reliqua vita. Idque vt impleret quod in capite libri.]He 9.8 . Abyſſusabyſſum inuocat , id eft, fluctus vnus marinus al
braicè & Chaldaicè,in volum ne libriregis, id eittota S.Scri terum fluctuin trahit , & quafimanu aduocatvt fequatur. Id
ptura,fcriptum eſt,putà de eius incarnatione,paſſione,morte, elt,calamitas ynamox aliam fecum trahit, vtmeſuamole op
& expiatione peccatorum : ita Theophylact. Photius & Ge priinang, in voce cafaractarum tuarum ,] Id elt, iubente te pandi
nebrardus.
Verf.1o. Annunciaui,(Græcè, euangelizaui,) iuſtitiam tuam , ine calaprormitaumpa
tum nt catar actas
; ita ferè,è Vata us cont
quibblus inuòeniu
, Ianſ vnas ſuper
& Hier alias
onyin
tam qua cu infinitè iuſtus es, quam qua nos iuftificas, nempe mus Pradus.
Proleg. de legem a & mandata tua iufta,& veritatem tuam , id eft,fideli
Idiotiſmi Excelſa tua , Prad. in
He br.n.4s. tatem in complendis proiniſſis , maximè quamundo exhi & Chaldæus, ,] gurgite Aquilexcell
Id eft ,s ;vnde æ feunesaltæ
a , illufio ; L ;x Hiero nymus
x. ſubleu atio Ezech .
buifti falutare trium , ] id eft , Saluatorem Chriftuin oliin nes , id eft , fluctu s alciſi mi, nempe afflic tionum & calaini
mundo promiſſum & iam miffum : ita S.Hieronymus. tatum .
V.13 . Iniqu itates meæ, ] Id eft , quasmeas feci, duin
omnium hominum inme expianda fuſcepi. peccata Verl.9 .In die, ſcilicet opportuno à Deo præfixo,ſed illi foli
Non potui vt viderem , ſcilicet earum multitudinem ma B noto mandauit ab æterno, vc compareat ſuo tempore. Hebrai
> Chald eciam, inand elt, fübmit tetmihi,
gnicudinem ,fcditatem : adeò multæ , & enormes, & abom i cè, Græc
miſeri è,m &ſuam
cordia , vtaicè abit,id
in noéte jain mihit am triſti, tunc
nabiles ſunt. Vnde & cor meum ,id eft , vigor cordis dereliq uit, lætus canam cantic um eius , ) gaudi j, gratia rum actionis &
me,] q.d . Ex illarum conſideratione euanui & defeci animo: iubili ita ferè S.Hieronymus, q. d . Non ergo iain deſperan
vt patuit in horto Gethſemani. Finem huius Pſalmi vide ex duin , nec doluri indulgendum , cùin iain in proxiino falus
poſitum infrà in Pſalm.69.
PSA L M VS XL. impendeat.
Orat pro iis quiaffiiétis benefaciunt: queritur inde de fiétis een fronte pe 5.11 . Dums confr
continui calamitaingun turs.ho
cibu offa,ftiu
) velrobur omnemeum
m inlulcibus , nema
& aliismole
dulentis amicis : Allegoricè,Chriſtusde Iuda & Iudars.
Itii s. Hoc in Mar tyr es qua dra t.
V.2. f Nrelligit firper egenum.Chaldæus, cogitat de rebus pau
peris, quò mifereatur eius. PSA L M VS XLII.
Oral nereliquorum impior Pramitinuolu
um. pænis , ſed tabern
V.4. Stratuin eius verſaft, ] Apoſtropheex abrupto, q.d.Tu altari Domini reftitu atur aturPſalmu
titur hic s Miſſæaculo eo
, quia
ipfe, ô Deus, inftar officiofæ ancillæ ,verſas & molliter com excitat defiderium ſacrificandi latè ac decenter Deo.
ponis lectum eleeinoſynarij ægrotantis : vt nempe commo
diùs & leuiùsferatmorbum . Id eſt,ſedulò curas, foues, ſola * . I. Ifcernecaufam meam de gentenon fan &ta.]Idelt,ne finas
ris eum , quialios fouit & folatus fuit : ita Euſebius, Hiero nari & puniri cum impiis. Videtur filius Core alludere ad
nymus, Auguftinus.
7.7.Si ingrediebatur,hoftisineus, ut officij cauſa meægium ſceler
tamen amalun & poena simpij
t Pſalin um parent
huncDauidi fociorun
is ſui & exulan tiadaptillius. Alij
are.
'videret , ſeu inuiſeret , non loquebatur niſi vana ; Chaldaicè , ¥ .3 . Emitte lucem .] Id elt, fauorem tuum &
3

mendacium , quia verbisfingebat ſemihi condolere , cùm cor
eius contra me congregaret iniquas machinationes fibi, id eft,in
aniino ſuo. Hinc mox vt egrediebatur foras , loquebatur in id
ipſum .] Hebræus & Hieronymus,detrahebat fimul cum aliis.Al С
legoricè ,Iudas è cæna egreffus, & cum Iudæis locutus,pro
didit Chriftuin : ita Didyinus & Heſychius.
8.9. Verbum iniquum ; quod ſubditur, nempe ,Putáſne quòd
Dauid qui dormit,Hebraicè,qui iacet in lecto agritudinis ; Chal
daicè, qui infirmatur ;inde refierget? ] Optamus certè non ſur
gåt , fed moriatur : timennus tamen neſurgat. Allegoricè,
optant Iudæine Chriſtusmortuus reſurgat.
.10.Homo pacismee,Hieronymus,pacificusmeus, id eſt,is cum
quo viuebam pacificè & familiariter , ſeu , vt Chaldæus ha
bet, qui deberet quarere pacem mcam ; magnificauit ſuper mefup
pl.zntationem . ] Ieronymus,leuauit contra meplantam , id ett co
natus eltme lupplantare , prodere , & perdere. Chriſtushoc
applicat Iudæ , Ioan .13.v.18.
PSA L M VS XLI.
Incipit hic fecundùm Hebræos Liber 1 1. Pſalmorum ,editusferè totus mentis
à filiis Core quipatre terra abforpro, cum tota domoſua miraculosè
penduliin aëre ;
?; quia pij co innocentes , ſeruatiſunt, Numer.16 .
V.32, & cap.26 .v.10. Hiferè leta canunt de Chriſto ,de ſalute
aterna , de cælideſiderio : vt ex hoc Pſalmoimprimispatet. Ita
Origenes,Euſebisis,Hieronymus eos Hebrai.
V.
" Neellectus filiis Core,Iyide initio Piſalozio
179 ett vox ceru oriefidera
Sei orum propts, Hebræum
ria, cum aras,ideftmugit
ſcili rugit
cet vel fatigati à vena : D
toribus , vel infecti ſeu ſerpentum , anheli & hiantes præ fiti
ad aquain feltinant : ita Euſebius , Hieronymus , Theodo
retus.
6.3. Ante faciem Dei, ] id eft in tabernaculo ante arcam , in
qua ſe Deus per oracula præſentem exhibet ; Anagogicè ad
claram vifionem Dei.
.5.Fueruntmihi lachryma mea panes, id elt , loco ciborum ,
4.d.Relicto cibo , nihil aliud lubet quàm flere : dum dicitur
mihi ab inimicis mihi inſultantibus , vbi eft Deus tuus, à quo
Omne auxilium & folatium ſperabas ?
Bu V.5. Hec recordatus fuin , id elt , harum & fimilium inſulta
tionum hoftilium dum memini,mox effudi in me animam meam ,
id eſt,laxauimentihabenas,vtpro libito indulgear dolori &
lachrymis. Sed effuſis lachrymis infuſa ſuntgaudia , quia
ſcio quòd breui rurfum tranſibo in domum Dei , in feu eum , vo
ce exultationiseoconfeffionis: quæ vox fonus eſt epulantis turbæ : cem coram hofte.
Græcè & Chaldaicè , populi feſta celebrantis: Anagogicè , elt
.
Vide' Pfal.4. v.7 . opem cæletem .
Et veritatem , ſeu fidelitatem , tuam .] Id eſt , fac quod pro
miſiſti,nempe , te tuis ſemper affuturuin .
Ipſa,fcilicet,lux & veritastua,meſemper hactenus deduxe
runt eos adduxerunt ſaluum & intactum . ( Hieronymus &
Chaldæus, deducent per viam , & adducent ad optatum termi
num ) in montem ſanctum tuum ,] id eft, in terram promiſſam ,
in qua tanquam in propriis tabernaculos habitare nobiſcuin
decreuifti. Ita etiam Moyſes loquebatur Exodiss, verf.17.
Anagogicè , fides & gratia deducunt nos in cælum : ita
Euſebius.
* . 4. Introibo ad altare , ſcilicet ad offerendum , vel faltem
adiuuandum aut procuranduin facrificia Deo: quilatificat iu
uentutem meam , ] id eft, forem ætatismeæ lætum & amænum
conſeruat, inuitis omnibusquiilluin ladere vellentaut de
cerpere.Hebraicè elt, ad Deum gaudij eg exultationis mea , ſup
ple', fontem .
Confitebor
muſicistibi. inReliqua
cithara ,vide] ſupple omnibusali
, & ced.v.6
Plal.præ is inftru
.
PSAL M VS XLIII
.
Pij Iudai ( Allegoricè , Eccleſia e martyres ) queruntur ſe (contra
quàm patribus ſuis acciderat ) libidini impiorum impunèexponi
cauſa religionis : vt accidit Antiochi Epiphanis on Macha
beorum , Deumque obfecrant vt tandem ſubueniat : ita Theo
doretus.
V.3.Plantafi.co .: fcilicet paties noltros in terra Chanaan
Theodoretus, >
V.4. Illuminatio vultus tui, ] Id eft, tuus fauor & auxilium ,
Pral.4. V.7.
9.6. In nomine tuo, id eft , virtute & poteltare à te acceptâ ,
Sperrzemus ;Chaldæus fubiiciemus pedibus noftris , infurgentes in
nobis,] Hebraiſmus eft, pro , in nos , vc haber Chaldæus; Hie
ronymus vertit,conculcabimus aduerfarios noftros,
V.9. Laudabimur.] Id eft , gloriabimur ?Hieronymus, gau
debimus ; Chaldæus,laudabimus.
In nomine tuo confitebimur. ] Id eft , nomen tuum laudaa
bimus.
X.10 . In virtutibus, id eft,cuin exercitibus & militibus, no
ftris non egredieris , ] fcilicet vt ſoles in prælio , ad protegen
dum nos,& conterendum hoftes noftros.
9.11.Retrorſum post inimicos, ] Chaldæus, ut verteremuscerui.
V.12.Oues eſcarum , ] Id eft ,ouesdeſtinatas ad eſcam . Sic

Angelorum & Sanctoruin Alleluia :ita S.Hieronymus & Au yerf. 22. Oues occifionis , id eft , deſtinacæ occifioni feu ma
guftincs.
étationi.
$ .6. Adhuc confitebor illi , id eft rurſus laudabo eum , qui eſt .13. Sine pretio,fcilicet iufto & debito , id eft, viliſſimo,
Lac. Tirini Tom . I. R3 inftar
 Commentarius in Lib . Pſalm .
19 8
inſtar ſordidorum mancipiorum diſtrahimur in feruitutem . V.8. Vnxit te, ô Deus Fili, Deus Pater tuus. Ita Hieronymus,
Etnon funtmultitudo, ſupple pretij , in commutationibus eorum .] Mariana, Så & alij : oleo lætitie,'] id eſt, lærificante .
Id eft, exiguo admodum , & quafi nullo pretio vendiderunt A : Petes, Quodnamn hocoleum ? Refpondeo , cum Baſilio.
nos,& commutarunt libertatem noftram cum ſeruitute. Cyrillo, Auguftino , eſte gratiam vnionis hypoltaticæ , item
V. 15. In finiti:udinem Gentibus, ] Id eft , in parabolam ,in quehabitualem ,omne genus,infufam Chriſto in incarnatio
prosccrbium populi, vt Chaldæus vertit, v.g. Vt, cùm voluntho ne:hæc enim propterea,id eft,in eun finem ,illi data ſunt,vt in
minem vilen & miſerum deſignare , dicant, Sordidior eſt munere ſuo regis , Sacerdotis & Prophetæ , excellentiſſime
diligeret & exequeretur iuftitiam . Poteft nihilominus etiam
Hebrzo,infelicior
V.16.Verecundia mea eft Iudæo : itaidHeſychi
contra me,] us. mesante ocu
eft, coram intelligide gloria dotibuſque Chrifto in reſurrectione col
latis in præmium ſuæ iuftitiæ , vt fencit ſanctus Hiero
losmeos,q.d
Ý.18 . Iniquè. Totus perpetuò
non egimusin teftam ento,] or.
confund ſeu pacto , id eſt lege nymus.
a tua,q.d.His omnibusnon obſtantibus,non ſuinus tranſgref Pra confortibus,) feu participibus ſuis , id eft, plufquam omnes
* Proleg.de
Idiotimis ſocios tuos , puta reliquos Sanctosomnes , qui confortes &
Hcbr.n.14 W.19. tuam
fi legem Declinafti.Repete
. negatiuam , & non declinaſti, id eſt, comparticipes ſunt regni gloriæ Chrifti , inquit Theodo
non permiſilti nos declinare a lege tua, Ita elt in Hebræo, & rerus.
vertit Hieronymus , & explicant Chryſoitomus , Genebrar V.9.Gutta, id eſt, ſtacte, id eft, lachryma ſeu liquor myr
dus , lanſenius. Quod fi cuin Chaldæomalis affirmatiuè le rhæ , & caffia, ſeu cinnamomum , quafi diceret.Omnium vir
gere,ſic expone : Declinaftiſemitas , id elt,actiones & negotia tutum gratiſlimi odores ſpirant à veſtimentis tuis: nempeab
noira , à vita tua,] id eit , à folito tibimodo agendi , nempe huinana natura tua , ſeu anima & corpore. Hic enim eit ille
non protexilti, neque adiuuilti nos , fed permiſilti vt omnia habitus ferui, quein Filius Dei induit .ad Philipp.z . Quæ ve
nobis infeliciter ſuccederent. Nullo igitur modo colligi ſtimenta tua deprompta funt è domibus; Chaldæus, èpalztis;
hinc poteſt, quod volunt hæretici,Deum cauſam eſſenoltro Symmachus & Aquila , è templis , id eft, è facris repofitoriis,
eburneis ; Chaldæus, ftratis denteelephantino,id eft, pretiofiffi
rum peccatorum .
Ý.20. De vmira mortis,vide Pfal.22 . V.4 . mis, candidiffimis & munditfimis, putà è vifceribus , beata
Virginis .
9.22.Mortificamur, Id ett, occidimur, iugulamur Tota pro, B Ex quibus repoſitoriis deprompta hæc veſtimenta mirifice
omni,
V.25. die,]
In puluer e humiliata , continuò.
Id est,quotidie, id eit,vſque in terra deiecta , eſt delectauerunt te,] Atque hactenus de ſponſo : iam de ſponſa:
anima, id eit vita, noftra, adeò vt conglu tinatus adhæreat terræ ac primùm de gynæcco .
venter noſter, ] q. d .Ad imum deiecti ſumus, & pedibus con V.16.Filia regum , fupple, adſunt, in honore tuo ; ] Hebraicè;
culcamur . in magnificentiis tuis, id eft, in magnifica aula tua , in gynæ
ceo fponfæ tuæ , quafi diceret. In Eccleſia tua multæ erunt
PSALMVS XLIV.
Recen ſet Chriſtifponfi Eccleſia ſponſa pulchritudinem ,maieſtatem , reginæ quæ tibi ſeruient, imò tanquam peculiariſponſo ſuo
virtutes ac dotes: primo quidem fponfo,deinde fponfa : quam ſuam tibi virginitatem vel celibatum dicabunt inquit Ba*
etiam monet, vt ſponſam ſuum reuerenter,obedienter og piè colat. filius, Euſebius, Athanafius. Hoc fecit Cunegundis Henrici,
Synagogamdiz quoque ladaicam ad.idem inuitat.ab infidelitate& Clothildis, Clodouxi,Pulcheria MarcianiImperatorum vxores
*.1.Pivo qui commutabuntur ] fcilicet & virgines,Radegundis item ,Elizabetha, & noftro feculo ioa
roresRodulphi,Matthiæ ,& FerdinandiII. Imperatorum :&
‫ סוסנים‬fius, Cyrillus. Hebraicè eft,pro foſannim , quod Hieronymus, tot aliæ Principes .
Aquila & Symmachus vertunt, pro liliis. Crediderim inftru Aftititregina , quaſi primaria coniux cua , à dextris tuis, id
menti nomen fuiſſe , vel certæ cantilenæ initium , ad cuius eſt , loco honorificentiffimo , inter omnes filias regias vnâ
modoshic Pfalmusdecantari iubetur : ita Mariana. præcellens ſcilicet Eccleſia Gentium ,veſtita aurea chlamy
Canticum pro dilecto, ] Hebraicè ,canticum amorum ſeu ama de charitatis , & circumamicta varietate gemmarum , id eit,
torium : eft enim epithalamium ſeu carmen nuptiale , non omnis generis virtutum .
Salomonis & filiæ Pharaonis , vt quidam Hebræi& Gene X.11. Audi filia , ] S.Hieronymus, Auguſtinus& Theodo
uentes volunt,fed Chriſti & Ecclefiæ deſponſacæ Chrifto in retus id referuntad primariam reginam : fed Chaldæus ad
Synagogam Iudaicam , vnde vertit,audi congregatio Ifraël,qua
incarnatione. Patet ex ep.ad Hebræos c.1.v.8 .
V.2 . Eructauit , id eit, ex imo pectore effudit , verbum ſí diceret. Audite & videre Ifraëlitæ , quæ & quanta populo
bonum ]id eit , inſignem ſermonem , pucà laudes Chriſti & Gentili obuenerint bona ; fi vobis eadem vultis , inclinate
Ecclefiæ. etiam vosaurem veftrain legi & voluntati huius Regis Mel
Dico (Hebraicè , Græcè , Chaldaicè , eloquor )opera,id eft , fia , id eft , obedite, credite leruite, illi, & obliuiſcimini ac de
carmina hæcmea quæ confeci, regi Chriſto :ita Bafilius. difcite veterem cultuin ac caremonias maiorum veftroruin ,
Calamus , pro , quafi calamus, feriba,] putà Spiritus fancti, id ett, Synagogæ .
quimihi auctor eit huius carininis, & inftar peritiſſini fcri V.12. Et adorabunteum%,, ] ſcilicetvariæ , imò omnes natio
bæ mouet & dirigit linguam meam , quafi calainuin ſuun: nes ; Hieronymus vertit , adora , lxx. & Chaldæus, adorabiso
ita Bafilius,Eutebius, Theodoretus. ſcilicet tu ,o Synagoga.
Nota.Caprac hoc verlu atentionein , Primò,àmagnitudi X.13. Filia Tyri, quaſi diceret. Etiam Tyrij tam famo
ne rei & perfonæ regiæ quam deſcripturus eſt: Secundò,ab ſi idololatræ præeunt tibi , ò Synagoga , exemplo fuo , &
orationis celeritate & breuitate . ſubdunt fe imperio Meſfiæ , munera ei deferentes in fi
Ý.3 .Speciofusforma, ] ſupple es, ô Rex Chriſte,non tantùm gnuin obedientiæ . Neque hi ſoli , fed etiam omnes diui
ſecundum diuinitatem , vt Athanafius & Baſilius exponunt, tes plebes, ) id elt , ditiflimi populorum , vel populi di
fed etiam fecundùm humanitatem , cuin quoad animam , vt tiffimi.
Hieron. ad Theodoretus & Helychius : tum quoad corpus , vt Hierony 1.14.Omnis gloria eius reginæ ; cuius iam memini , ſponſə
Principiam , mus & Gregorius. Habuit enim Chriftus & animam & corpus Meſſiæ ,purà Ecclefiæ èGentibus conuerfæ ,ab intus eft,id eft,
Ciregor, in omni ex parte pulcherriina,perfectiffima & ornatiſluna. Vide latet præcipuè intus in animo , nempe interna Fide , Spe,
1.Reg.1 apud Nicephorum epiſtolam Lentuli Proconſulis de linea Charitate , cæteriſque vircucibus : non verò in folis cære
mentis Chrifti. monijs & ritibus externis , in quibus tu , ô Synagogas
Gratia,] ſcilicet loquendi , id eft, facundia. Ioan.7. Num omnem gloriam & decorein tuum conftituis. Ita ſanctus
quam fic locutuseft homo. Hieronymus.
Propierea,) pro ,propterea quòd,vel in hunc finem . In fimbriis aureis, ] quafi diceret. Non tamen in ſolo ani
V.4 . ficcingere gladio tuo, ] fcilicetpotentia , & verbo Dei, D mo itat decor illius, fed abinterna virtute promanat quoque
9.d. Arma & para te ad dæmones profligandos , & impios magnus ſplendor exteriùs in fimbrias , id eft, in opera eius ex ,
homines tuæ fidei & feruitio fubiugandos : ita Baſilius & terna,nempe in varias & pulcherrimas ceremonias, quibus &
Cyrillus. ipſa yricur,& in alios actus externos quos elicit omnium vir
V.5. Specie tua, & c.] Eft Appofitio , vtex Hebræo patet, tutum . Ita ferè Baſilius.
quafi diceret. Accingere gladio , in quo eft omnis fpecies & W.15. Virgines poft cam , ] id eft , virgines pediffeque
pulchritudo tua, id elt , erit tibi lumino fplendori & decori, illjus.
parabitque cibigloriam æternam . Et verò præcipua Princi Proxima eius, id eſt, ſodales & amicæ , fcilicet particulares
pum laus, & præcipuum decus elt, holtes reipublicæ debel particularium locorum Ecclefiæ , vel animæ ex fingulis na
lare : ad quod mouentur excitantúrque ludis illis equeftri tionibusquæ fub fole funt,conuerlæ , afferentur tibi, ſeu ad te ,
bus,qui in nuptiis & inauguratione inltitui folent. At id er ô rex & fponſe Chriſte, vt à te , tuáque gratia deducantur in
go intende, ſcilicet arcum & vires tuas omnes, & profperè pro templum tuum , putà Eccleſiam Catholicam , & įexinde in
cede in bellum . coelum
¥ .6.Sagitta fua,fpicula verborum Euangelij,& iacula gra V.17. Pro patribus tuis , id eft , loco Patriarcharuin & Pro
ciæ cux acutifſima,infige in corda inimicorum regis, id eſt, inimi phetarum (quibus adeò gloriatur Synagoga) nati ſunt tibe ex
corum tuorum .Sic fiet vo vulnerati & deuicti populi fub te ca hacnoua fponſa tua filij,putà Apoftoli, & omnesApoftolici
dant , ) id elt, cibi fponte ſe ſubdant. Euſebius , Bafilius, viri,quifacilèæquabunt,vel etiam fuperabunt Patrum Syna
Theodoret. gogæ præftantiam & virtutem : taléique ſe exhibebunt ; ve
.7. Sedes tua , ] ſeu thronus tuus regius debet æternum incritò conſtituas eos principes in Ecclefia cuá, tuofque vicarios,
ftabiliri. & fummain rerum ipſis comittas per vniuerfum orbem terra
Varga directionis , ] Id elt, fceptrum rectiffimum ſeu iuſtifi rum . Ita Origenes,Athanasius,Cyrillus,Bafilius.
mum . Cyrillus.
PSALMVS
 Pſalm XLV.XLV 199
. I. & c.
PSA PM VS X L V.
Gratulanturfibi filij Core de ſtupenda ſui liberatione,de cognofcitur , nempe ab iis quiilla incolunt , id eſt, ab omni
qua initio prin cipi,bus
Pſalm.41. Allegoricè, Eccleſia de vittoria con paceſibi conce ffa,ver. A bus['Chal dæus fua ; ciui
poten&tiaetiam Hierbusonymreliq
usuiss: cum ſuſcip
, in auxil iandoiet
, ideam
eft,;
bi grati a, tempo re Const antini Imper atoris..
V.1. Ro arcanis, ]ſeu occultis. Vide quæ dixi initio Pſal.7 , ex poten
furore auxili
m tihoftil emo ,quo verbi illos, perpet
iuuatgratia tempouòre aduer
regisſus viin ar,
Iofaph &
wbfconditus ( abſorptu terræ )pater eorum ab eis,ipfo aucem libera Ezec hiæ & alior uin .
V.5.Ecce enim varij reges terre variis temporibus congregati
ri ſuoni.
9.3. Dum turbabitur terra , ] nempe terræmotu & hiatu z funt.] ad eam ,expug
Syriæ ,Edoin Ammonandan ,Moabm , verbi gratia,
& alij.2. lofap
ſubp.20
Parali hatEze
, ſub rex
Chaldæus ; cùm immutari ( & abforpti ) fuerint parres noftri chia rex Affyriorum Sennacherib . 4.Regum 29 .
àtòra .
9. 5. Fluminis quantumcumque parui, impetus ; Hebraicè, yrbe4.6 Ierof vident
. ipſiolyma depug
es, ſupple, vim eaNunin
nantis,ſic is, aduerſ
de cauſa conturum
batiſeſunt:
pro
decurſus, latificat ciuitatem , id eft, irrigat & exhilarat Eccle addit Chaldæus,propter figna & miracula , nempè dun vides.
ſiam , Des ] Opponit enim valtis fluctibusmaris, tribulatio rentmutuam fuorum cædem & horrendain ( tragern miracu
num & amictionum , quibus abſorbendividemur,lenem Alu losè inductam .
xum riuuli ( vt facit etiam Ifaias cap.8 . v.26. ) diuinæ opis, 8.8. Inſpiriru vehementi: Hebraicè, Kedim , id eſt , vento 0103
tutelæ , ſolarij & gratiæ Spiritus ſancti : quæ etiam minima, Orientali valido , vt vertic Chaldæus, quafidiceret. Vriſoles
miniméque ab hominibus æftimata , fufficit ad iuuandum valido ventorum impetu conterere naues Tharſis,id eft,maris,
tutandúmque , iinò & ad exhilarandum totam Eccleſiam.Ita ita contriuifti "Syros & Aſſyriosimpetu iræ tuæ . Theodore
S. Auguftinus.
Sanăificauit , & c. quafi diceret. Ideò canta cura lætificat cus. Quamu
ſus Iofap hattrisansetiam
mare dici
adụeccontri tas naues
ti fueran t 2. eorum
Paralip.qui aduera
29.V.2.
Deus impetu fluminis fuicæleftis Eccleſiam ſuam , in ea ſan ¥ . 9. Sicut audiuimus ex Prophetis & antiquispatribus no
dificauit & fixit cabernaculum ſusum , ſeu terrenuin palatium ftris ,putà , Deuin promififle , perpetuum ſe Ieroſolymæ tu's
ſuum . Vnde ſemper in medio eius eſt , tanquam ſol in medio
mundi .Neque illa vnquam commouebitur à fuo ftatu & felici- B torem & propugna
perti fumus torem
, in ciuitat e Domin ſic iamum reipſa
forei, virtut : Hebravidimus & ex.
ïcè, fabaoth
tate , Ita Bafilius, Didymus , Theodoret . Quantacumque Chaldaicè, exercituum .
enim ingruat aut vis , aut dolushoftilis, deteget illa oculus # . 10. Sufcepimus miſéricordiam , id eft , miſericordem
qui omnia cernit, & adiuuabit eam Deus manè diluculo . ] id eſt opem tuam quam optabamus, ſperabamus, ſperamus & ora
tempeſtiuè citillinè.
♡ .7. Dedit Deus vocem fuam . ) id eſt, imperium & iuſſum bamu s, iam, ]de
&tuarijtui vbifacto
eandeaccep imus,in,ſeu
m poftu laueramus de medio templi 19.v.1
à te, 4.Reg. & fan.
ſuum , quod quafi tonitru percellit & proſternit omnesho V.11 . Secundum nomen tuum Dew :. ] quo vocatis Optimus,
tes. Allegoricè,vox Dei eit prædicatio Euangelij . Maximus, Iuftiffinus, Potentiſſimus, ſoi erlaustuameritò ce
V.10. Auferens bella, fcilicet infidelium & tyrannorum con lebratur vſque in fines terra , ] cum re ipſa præltes quod no
tra Ecclefiam , vſque ad finem terre, ] id elk, per totuin orbein . mine præ te fers.
. 11. Vacare. ] Idelt , attendite ; Hieronymus, ceffare,ſci Ñ . 13. Cirrumdare Sion , Videtur inſultare hoftibus, quafi
licer à bello aduerſus Ecclefiam mittendo , vt inquit Chal diceret:Cingite rurſum copiis veftris Ierofolymam , & quaſi
dæus. Vel ceſſate à peccatis, & nimiis curis terrenis. recibus comple timini eam : & robur quod in turribus eius de
PSA L M VS XLVI.
Ipuitanturomnes gentes ad laudandum Deum , dum arca eius cum prehendi
¥ . 14.tis , audacter
Ponite narrateinveftrati
corda veftra virtute bus . id eſt, diligenter
eius,
iubilo for triumpho defertur: Allegoricè, dum Chriſtus in cælum expendite robur & munitiones vrbis : distribuite domos, ſeu
afcendit.Nam de Meffia exponunt bunc Pfalmum etiam doctif palatia eius quaſi iam captæ inter vos diſtribuite.Solent enim
fimi Hebræorum , inquit Mariana.
Legit nobis. )pro , in nobis, quafi diceret. Ex omni
iacta
, interholtes
tarum bundi fe præpr operâobfefl
(polia partirvrbiu
fortè aruin i. n, quaſi iain cap
reditas & quafi peculium . PSA L M V S XLVIII.
Speciem lacob.] Hieronymus & Chaldæusgloriam , quaſidi Diuitiarum vanitas , quia mors omnes rapit , & multi propter eas
ceret. Vnde Iſraëlfeu Iſraëlitæ habent quo egregie ornen - C : damnantur, inquit Bafilius Heſychius,
jur, & meritiffimò glorientur.
$ .6. Deur Dominu . ] Id eſt , arca Dei & propitiato 8.5. p Arabolam , ]Maſal ſeu prouerbium Hebræi vocant om- bob
Fium , quod erat quafi thronus Dei, è quo reſponla dabat. Prouerbiorum . Enigma verò fuperaddit ; quòd obfcurum ſie
Aſcendit; Chaldaicè , exaltatur, nempe cuin deloco mi & implicitum .
mus celebri in locum celebriorem migrat. In , id ett. cum ; Inclinabo aurem meam .] Id eſt, diligenter auſcultabo & at
iubilo totius populi, & voce, leu clangore,tubarum . Allego tendam , ne quid inconcinnè canam . Metaphora deſumpta
ricè , Chriſtus cum iubilo Angelorum aſcendit in coelum . è Muſicis, qui vtexplorent quàm concinnus ſit fonus, aurem
Athanaſius, Cyrillus, Theodoretus.
Ephed admouen t citharæ , quafi diceret, Res erit grauis admodum ,
V. 8. P/allele ſapienter ; ] Hebraicè , maskil. id eft cum intel cuimeritò attendere debeo .
ligentia , vt vertie Chaldæus & lxx. Hieronymus, eruditè, Aperiam in pſalterio propoſitionem meam id eſt , rariorem &
quaſi diceret. Non ſola lingua aut ſolis inſtrumentis, ſed & præclariorein fententiam ; Hieronymus & Chaldæus, pan
corde & mente, vt etiam Apoftolusmonet 2.Corinth . 14 . dam anigmameum in cithara, ſeu adhibita citharâ .
W.9. Deus ſedet ſuper ſedem fanétam ſuam ; ] Chaldæus, ſui V.6.Cur ego timebo in diemala ; id eft , tempore calamito
perthronum gloriæ ſuæ, id eft , ſuper propitiatorio . Vel, vt alijs fo,maximèmortis & iudicij.Reſpondet, Calcanei mei, id eſt,
in calo, vbi Chriſtus ad dextram Dei fedet rex , iuxdex & gú . finis vitæ mex ; iniquitas, ſcilicet in quamoriar : vel calcanei
bernator vniuerfi .
mei, id eft,greſſum ,vt vertit Symmachus,ſeu operum meorum ;
V. 10. Principes populorum , ſupple aliorum , ad hunc Dei vel , vt Chaldæus , reatus peccatimei, circumdabitme. ] id eſt,
triumphum congregati ſunt cum Deo Abraham , ] vt eum cole oblidebit , inuoluet , reum mefaciet apud tribunal iudicis.
ſubderentur & feruirent.
ärgelang rent, cique Ita Bafilius, Chryſoſtomus & Hieronym .
Quoniam dij forsesterre.Hebræuin elohim in plurali fæpè pro V. 7. Quiconfidunt, & c. ſupple , timeant illi ob ſua ſcelera ,
fingulari Deo funitur, quaſidiceret Deus victoria totius or in die illa mala : non ego , quiſcelus omnedeteftor.
bistvehementer exaltatus eft. Ita Genebrardus ex verſioně D V. 8. Frater non redimit , id ett, fratem frater ex angultiis
Hieronymi& Chaldæi: Cyrillus verò , Theodoretus & Di illius diei eripere non poterit,quanto minus quiuis alius ho
dymus per deos forres terra , vel, vtLxx. & Chaldæus vertit; mo cuinó æquè charus ſis.Ica Baſilius Euſebius, Theodoret.
eis, clypeosterra intelligunt ipfos principes terrenos qui po Vel repetuâ negatione, lege cuin Mariana & Sà , Nec frater
tentia ſua quaſiclypeo tegunt & proregunt ſubditos: hi ve redimet,vec re dimer vllushomo.Nec dabit Deo placationem ſuam . ]
hementer eleuatiſunt acceſione ad culcuin veri Dei,nam mul Hierony.propitiationem proro , id eft, rein qua Deus placari
tò quàm antè maiores euaferuntpotentia, opibus, gloria & & propitiari poffit,nemorcem ſcelelto immittat, & ad tribu
maieſtate: Qui exempla vůli, conſulat Thoinam Boziun de nal füuin accerfat. 1
figuis Ecclefiæ .
PSALMV S XLVII. V. 9. Et laborabit in æternum . Hebraiſmo, provt fiatur hîc
laborare perpetuò in terra nec viuere in, finem
, & videat æternum
,ſeu ,innec gutter.
Canit vrbis lerofolyme ( Allegoricè Ecclefia Chrifti) magnificentiam , V.11. Non videbit,pro interitum
felicitatem nobiliffimafque victorias. mortem .Nullis enim chefauris vel hoftis Deo oblatis euadec
1.1. Ecunda ſabbashi . ] Id elt, feria ſecunda; ſupple, cana moriendi neceſſitatem . Ita Mariana. Maxiinè cum viderat fa
tandus in templo Domini.
V.3.MonsSion ; vbi erat templum Domini & palatium regis; pientes,
quitamen & ,iuſtos; pios quoſque
ſi vlli,&videbantur ,morientes,
digni ad vnum omnes,
vita imınortali.
fundatur ;Græcè , fundatus eſt, exultatione , id eft maximo V.13: Sepulchra eorum domus ;id elt pro palatiis habituri 1
cum gaudio , vniuerſa terra.Nempe, quia deSion exibit lex , co ſunt deinceps foetida ſepulchra, vt hæc fint perpetua corpo
Mul v 14. verbum Domini,feu Euangelium Chrifti ,de Ieruſalem . Idem
mons vocatur hic latera à Aquilonis , quia Aquilonaris pars rum ipforum tain delicate nutritorum tabernacula .] dum inis
ſeræ animæ ignibus gehennæ crucia fitur:
vrbis, & cimus Regesmagni , ] nempe totius populiIfraël :Al.. Vocaueruntnomina ſua in terris fuis ; ] Hypallage, pro, terras
legorice , Chrifti, & Dei. Nam
ſuas appellaruntnominibus ſuis,vt Hieronyinus vertit, quafi di:
1.4. Dese on domibus (Hebraïcè , in palatiis ] Ierofolymä ceret.Hac ſaltem via voluerunt ftulti perpetuare nomina &
cognofcetur ; Hieronymus & Chaldæus , cognitmeft ; Græcès memoriam ſui in hoc mundo. Sed fruitra, & ftulcè ac Atolia
R 4 de :
 us in
Commentari Lib . Pfalm .
20
dè : cùm0vera fama & folidus honor ; & æterna memoria auium optimè noui vbi nidulentur & lateant ſi eis vei
quærenda fit apud velim .
V.14. Hec Deum ,&id inelt,coelo
vixillo-um .
illa ratio agendi impiorum A Et pulchritudoagri, id eſt, quidquid in agris pulchrum aut
diuitum , ſcandalum ipſis, id eft , cadit & ducitmiſeros in rui delicatum eſt,mecum , id eft, in mea poteſtate , eft.
nam & perditionein . Interim ſtulti poftea, id eſt, poft hæc fic 5.14. Immola Deo ſacrificium laudu . ] Id ett, potiùs ſollici
facta & curata, in ore fuoromplacene fibi, gloriantes in iis,mi tus ſis vt ſinceram laudem & gratiarum actionein offeras
Deo pro acceptis ab eo beneficiis. Ita Chryfoftom . & Euſe
rificèV. 15.hocSicut oues eftolid
fe nomin iactan a tes , ad yfoft.
. Ita S.Chr
& brutæ inacellum vltrò & bius: Allegoricè , Euchariftiam , inquit Heſychius.
gregatiin curſitantes , in infernale Itabuium coguntur impij Redde vota tua.] Id eft, fidelitatem & cultum Deo promiſ
maximo numero . Ibi mors depaícet eos.] Id elt,pabuluin erunt ſum in Sinai Exodi 24. inquic Chaldæus. Item in Baptiſoo.
morti & gehennæ æternum . Ita S. Bafilius, Athanaſius,Eu Et generaliter, quidquid aliàs Deo vouifti, inquit Chryfoft.
ſebius, Chryſoſtomus & Auguft. qui legit mors paſtor eritesse 7.16. Quare in enarras, & c . quaſi diceret. Quid cu garris
quia ſcilicet Chriſti veri paltoris oueseſſe noluerunt. de legibus, de præceptismeis, de foederemeo vobiſcuina
Et dominabuntur eorum ,id eft, ſuperiores eis erunt & palàm V.20. Sedensin publico iudicum ,vel priuato congerronum
apparebunt iufti, quosantè afflixerunt impij , & quidem in conceſſu .
matutino, } Id eft , citò. Anagogicè, in aurora & luce futuri ¥ . 21. Staruam , ſupple, peccata tua , vt habent Lxx.Chal
fæculi, vbi nunquain eſt veſper , ſed perpetuum mane. dæus, arguam te in hoc feculo, ordinabo iudicium gehenna in fu
m ; Hebraic è, robur, turo coram te.
Et aueorum
gloria xiliumpriftina
, id eſt,adiutoriu
& opibus promana bat , iam quodveà
in inferno V.13. illic, id eft, in vero laudis ſacrificio Deo deferendo ,
terafcet , ) Idett, deficiet, peribit, nullum erit. Ita Athana Jaluta elt rectuin irer, ſeu via & modus eò perueniendi,vbi oſtendar
re Dei. ) pucd in coelun , vbi plenam faluationen &
fius & Cyrillus. ſalutem omnibus exhibebo .
$ . 16.Ciem aiceperit me ex hac vita in gloriain & partem PS A L M VS L.
ſusam ., 18.
inquit
NonChaldæu
fumet omnia.s . Hebraic
] Hebraè eft,quia
iſmo , juſcepisme
pro , nihil . fecum Pænitensrex Dauid,adulterium komicidium fibi remitriobfecrat.
Mpliw lauame; ] Hebraicè , mulriplıca abluere me,
hinc auferet. B
V.19. Binedicetur , id eſt,beata prædicabitur ,ſed à folis tis, 2.Regum 12.fed reſtantadhuc
aliæ peccati poenæ,alií
infipient
Confor.bi ibus
tur, tibi
in vitacumipfius. ) nons ii.
benefeceri verò] Eit
in morte.
Apoſtrophe non ad que effectus acreliquiæ , ab his etiam libera me. Chryfoft.
Deum ,,cùin & Theodorer.
palàm fed ad ei homines
aliquid lucri , quafi diceret.
attuleris. Laudabi
Hierony m t exte Hebræo
in os & 7.5. Peccatum meum , & peccati foeditas , contra me, id eft,
s
vertit, laudabunt tecum benefeceri tibi, id eft, cùm cuticula m coram me, est ſemper , ] id eft , perpetuò mihi ob oculos
yer ſatur.
probe curaris
fummum bonum , cùm vſus fueris
ponunt in ſoladeliciis
felicitate præſentisibus
& voluptat vitæ,nain
, V.6.ribi ſoli peccaui. ] quafi iudici & vindici, quia tu ſolus
V.20. Introibit 'vfque in progenies parrum fuorum . ] Id eit,ibit me punire potes , non homines , cùm rex fim . Ita Cyrillus,
impius ad progenitores patres ſuos, quos in ſceleribus imi Didynus,Gregorius, quafi diceret.De te offenſo valdè do
tatus eft , id elt , ibit in infernuin , vbi nullum lumen , nulla leo : de Bethſabee,de Vria , déque aliis hominibus offenſis,
lætitia ,nulla felicitas :ſed denſiliinæ tenebræ ,perpetuusdo præ te offenlo , non ita ine angit. Theodoretus & Heſychius.
Vide quæ dixi 2. Reg.12.v.13. ad illud , Peccaui Domino.
lor, continuus cruciatus. Vi sinftificeris . Refert ad ſupradicta , Miſereremei , & ampliùs
Aſaph canit Chriftum PSALMVS XLIX .
iudicem in e rremo iudicio ſaluaturum ele&tos lana me, quaſi diceret. Er grauiſliinè ( ve ingenuè fateor ) in
Yuos , non ob victimas pecudum ,fed ob animi innocentiam , iufti te peccariin , rogo tamen parceremihidigneris,& quæ olim
promiſiti, reipta complere ne graueris: ſic enim fiet,vt iufti
tiam Salmus pietatemAſaph
. . Hic Aſaph fuit S. Propheta, & nob ficeris in ſermonibus tuis. ] Id eft , vedeclareris palam iuftus &
.I.
" Polis m
lis muſicus. Vide 1. Par. 16. & alibi. verax elle in promillis tuis,quibus tum generatim omni pee
Deusdeorum , id eſt, iudicum & principum omnium , Domi nitenti veniain , cum ſpeciatim mihi Dauidi regnuin perpe
piss. ) nam tales vulgò dijhabentur, quia Vicarij Dei. tuum in polteris & Mellia ex meprocreando (nam hæc cura
Locutieji, id eit, ſtatuit,decreuit, iuſſit , ſupple, vltimum valdème coquit ) vltrò promiſilti, e fic ſimul vincas,id eſt,
terram , id eft, incolas terræ , à folis ortu vſque ad occafum . ] Ita Ceipla euertas iudicia æmuloruin meorum , qui temerè & au
& vniuerfale iudicium inftitui, eg ad id vocant vniuerſain
dacter iactant,te ob tanta mea ſcelera nunquam mihiparci
Theodoretus turum , nec promiſſa exſoluturum . Ita S. Thomas, Pererius, In 6.3.
.2. Spesies decoris (Hieronymus & Chaldæus,perfe&tus Toletus & Genebrardus.
decor, feu plena gloria & maieftas eius ) ſupple , prodibit, 9.7 . In iniquitatibus eo peccatis ; & Habraïcè , in iniquitate
ex Sion. ) coelelti , ait Cyrillus : vel potiùs è terreftri, quæ ett di peccato , ſcilicet originali , quod aliorum deinceps actua
Ierofolymnis : nam iudiciun fiet in valle loſaphat , quæ elt lium origo eft & caula. Ita Athanafius , Hieronymus, Au
propè Sion & Ierofolymam : Allegoricè , S. Auguſtinus, guſtinus, Theodoretus, Gregorius.
Athanaſius, Chryſoltomus , Theodoretus : ex Sion coepit V. S. Veritatem , ) nempe confeſſionis & agnitionis culpæ ,
prædicacio Chrilti & Euangelij . quam fateor ine grauifli:nam admififfe.
Incert: Bo occislea , Hebraicè , abfcondituin & arcanum )
V. 3. Nun ſilebil , id ett, non veniet in filentio vel occultè,
ſapientia , feu prouidentiæ tuæ diuinæ putà ortum Mefliæ re
ve fecit in primo ſuo aduentu , fed totimundo conſpicuus, demptorismundi ex feminemeo , aliáquemaxiina myfteria )
llimo clangore tubarrus um Ignis, nempe conflagra
cum validi
tionis totum mundum abſumptu ..Ettempeftas valida, ſcili manieji asii mihi, ] quaſi ſpeciali amico cuo , neinpe perſpi
cet ex cominotione omnium eleinentorum , 2.Petri 3. V.10. ritum propheticum . Ita Athanaſius , Chryfoft.Theodoret.
v . 9. Aſperges mehellopo, ] ſcilicet,vt ficri folet à facerdo
Ita Hieronymus & Chaldæus, & Auguftinus.
V.4. Aduocabit cælum rterram ,fcilicet vt vtrunque red tibus, quafidiceret. Plenè & perfectè iuxta præſcriptuin le
dat incolas & mortuos fuos, diſcernere.] Id eſt, vt diſcernat gis inundabis & purificabis ine. Nam Leuit.14. & Num.19 .
præfcribitur , vtalpechone hyffopi fanguine tincti elauetur
bonos à inalis, & hos inferno , illos cælo æternùm addicat.
iminunditia legalis.Allegoricè , afperfione ſanguinis Chriſti
Ita Hieronymus & Auguſt. Secundò, Cyrillus & Rupertus reinittuntur peccata, inquit Euſebius & Theodoretus.
propriè hæcaccipiunt,vt fit proſo popcj a ad inani nas crea
turas, quas Propheta inuocat quaſi teites, iudices & vindi V.10. Audituimeo dabis gaudium ; ] Hieronymus & Chal
ces illatæ Creatori iniuriæ . Siinile habes Deut. 32. V.1. & dæus, facies meandire gaudium lasitiam , id eft, gaudiofum
Iſaiæ 1.7.2 . D & lætuin nuntium :putà , peccata mea plenè mihi reiniſſa
* . s. Congregate,ò Angeli, illi iudici fanctos, ſeu clericos, eſſe. Ita Hieronymus & Thodoretus.
eiur ; quiordinant, vel ordinauerunt , id eft, exactè obſerua Et exultabunt olſa mea humiliata, ] id eſt,ego , totus iam af
runt, provt ordinarat Deus, teftamentum , id elt, tegem Dei, Alietusmorbo,mærore, dolore.
Super ſacrificia. ] id elt ,de ſacrificiis ritè Deo deterendis, V.42. in viſceribusmeis, id ett intra me, innoua ,ſpiritum re
cum , ] quein ego peccando curuaui & diſtorſi,, inquit S.At
nempe legalibus, tempore legis Moſaicæ : fpiritualibus, thanaſius : vel, vi Hieronymus vertit , ftabilem , feu firmum
tempore legis Chrifti, id eſt,operibus omnium virtutum , &
præfertim miſericordiæ ac religionis. inbono, & contra omnes tentationes fortem .
9.6 . Annuntiabunt cæli ; Chaldæus , Angeli excelli , iuſti V.13. Spiritum ſanctum tuum . ) quem mihi reddidifti confi
tentipeccata mea coram Nathan 2.Reg.iz. Alij, cum Chal
fiam eius. j quafidiceret,Miniſterio Angelorum manifeſta
bitur & executioni mandabitur iuſta iudicis ſententia . Qua dæo, id accipiunt deſpiritu prophetico.
quain etiam pofſic de cælis materialibus intelligi :nam ſed V. 14. Laritiam ſalutaristui. ] Id eft, lætitiam , quam con
cipere foleo ex ſalute & benedi&tionemihiolim à te præſti
obfcurabitur , cô luna non dabit lumen ſuum , eộ steile cadentde ta maximè verò ex Saluatore mundiMeſſia exme naſcituro.
cælo, en virtutes cælorum commouebuntur.
V.8. Non in faxrificiistuis arguam te , id eſt, non præcisè ob Vnde Hieronyinus vertit , laritiam 1ESV tui.
Spiritu principali, ) id eſt , priinario & principe ornnium
>

facrificia legalia quaſi à te neglecta judicabo te :nain hæc ſpirituuin .Hieronymus vertit, porenti, Chaldæus, munificen 2
fatmulta mihi offers, nec tamen proptere amihi feciſtiſatis.
Vnde non accipam ca ,id eft,nop requiro illa à te, ſcilicet præ tia, Hebræum nedibah, & Græcum øye ovirem verti poteft, re
cipuè & primariò : neque illis indigeo,nain metus eft vniuer gali, imperatorio , feu fpiritu quiprincipem ,regein , Impe
ſus orbis. ratorem decer .
V. 11. Cognoui omnia volatilia. ] Id eft,tanquam nutritius V. 16. De fanguinibus ,)occafione adulterij profuGs in Vria
&
 Pfalm . LI . LII . & c.
201
& folii s eius ; Cha ldæ iudi
us,de cio inte Aug
rfe& ionis. S. uft.& per illum bonus exerceatur . Hieronymus vertit , in meditaa
Gregorius id de peccatis accipiunt , quæ ſunt infelicia ger tione mes ( quæ eft exercitatio mentis, id eſt,in ſeria cogita
mina carnis & fanguinis concupiſcentia corrupti.Vide liaix A cione,neinpepericuloruin & malorum impendencium ; Theo
1. verf.15 .
V.17. Aperise, ſcilicet occaſionaliter , fuppeditando mihi doret $ .6.us.Tenebre. ] Id elt, calamitates & anglictiones, quarum
de nouo materiam , laudandite .
V.19. Sacrificium Deo,ſupple, gratum , ſpirituscontribulatuss ] Chaldæu
fymbolums vertit, ſunt tenebre,ficutlux
formido ſeu pauor, proſperit
horroratum , Ex ,Hebræo
, tremus neinpe
Chaldæus, anima contrita per poenitentiam .
V.20. Benignè fac Sion . ] Id eſt,vrbi Ieroſolymæ , quæ non qualis folet eſſe in tenebris loco periculis infefto. Alicgo
dum plenè exftructa elt, imò præcipua pars ei deelt, nempe ricè, conuenit Chriſto agonizanti in horto.
templum , quafi diceret. Ne propter mea ſcelera patiatur accipitr em , quaſi
5.7 Peninas focustdiceret,
columba,Alasquæ celerriin
perniciſas. limo volaru fugit
quicquã aduerſi vrbs ſancta Ieruſalem : Allegoricè , Ecclefia . Et volubo ; Hieronymus; vi volem in locum , vbitutus ab
V.21. Tunc, cùm perfecta fuerint ædificia Ierofolymitana,& Abſalomo requieſcam .
præſertim templuin Domini; acceptabıs , ſeu inagno accipies * . 8. Ecce elongauit; ] Hieronymus, vt procul abeam or com
ſacrificium iufticia , ] id eſt , quod ex animo iuſto & pio profi
ciſcetur. Moraliter , iuſta piorum opera . Vide in hunc Pſal morerin deſerto. Tropologicè , penne columba ſuntauxilia Spi
mum poenitentialem pulcherrimè commentantem ſanctum ritus fancti,
tudinem .] Id quibus
eft, locum quietumcreatura
ab amore auellinurinfidiis,
rum , carentem
, ſecuruin ,in ſoli
Gregorium .
PSA L M VS LI. latebris opportunum , inquit S.Auguft.& S.Bernardus. Bernard . ferm .
Dauid increpat Doëg Idumeum proditorem , praſagiens illi exitium , ſtium 10. Precipita
V. meorum feciſti conſtruentibus
, Chaldæus
, vtolim , difſipa; & diuide turrim Babel, 52. in Canno
linguasho-
fibiſalutem , 1. Regu m 21. Alleg oricè , Daui d , eſt Chris tus ; Doëg Gen. 11. quaſ i dice ret. Fac vt hoft es mei vel præc eps & te
ludas : Tropolegicè, quiuis perſecutor.
venit Doëg Idume Occaſione enim illius merar ium ineant confil iuin , velinter fe diffideant, atque ita
W.1. Collie ionis fcriptuseft us.] hic Pfalmus. pro impediantur praux machinationes illorum . Itâ S.Auguft. &
V.4. Sicutnouacula acusa. ] quæ dum ritè adhibetur , abradit B Theo dore
Quon iamt. vidi iniquitatem , id eft , omnia fcelera , do contra
ſuperflua & noxia corpori :dum verò facit dolum , ſeu aberrat , diftionem , ſeu diſcordiam , dominari in ciuitate Ierofolyma,
grauiſſimè vulnerat & exitium affert : tu , ô proditor, lingua quafi diceret. Ex nunc ſentio me voti compotem factum :
tua Sacerdotibus Dominiexitium attulifti.Ica Theodoretus.
V.6.Verba precipitationis. ] Hieronymus & Chaldæus, verba namn & iniquitas, & iniuftus labor, nempe actiuus, id eft, op
voracitatis , feu ad deuorandum , id eſt, concinnaſti nuntia per preſlio miſerorum , quà cos laborare cogunt.
niciofa , quibus coram familiam Pontificiam præcipites in 5.11. Die acnocte , id eft , continuò , circundabit, feu cin
exitium , Græcè, in fubuerſionern . git & obfidet,muros eius ] ( medium , id eft,extima & intima
V.7. Deftruet te Deus in finem . ) Hieronymus & Chaldæus, vrbis. V.12. Plareis. ] Id eſt, foris publicis ,id eft,palàm & aper
in fempiternum .
Em grabitte. ] Hebraiſino , pro emigrare ce faciet,vt vertit tè. Allegoricè,hæc conueniunt diſſidiis ciuilibus & violen
Chaldæus . tæ tyrannidi , cæteriſquemiferiis , quæ oppreſſerunt Iudæos
Radicem tuam .] id eft, progeniem , familiam , opes & po poft occiſum Chriſtum vſque ad excidium vrbisper Titum .
tentiam , quafi diceret. Funditus exſcinderis tu . Ego autem , V.14. Tu verò, ] Achitophel , inquit Chaldæus, fupple ,
quem exciſum putas, inſurgis quoque in me.
V.Io. Sicut olius fructifera , plantabor in domoDomini,] id eft, Homo
fimus vnanima,meus,
mihi.Dux id eſtid, ynius mecum animni
eft , primarius , feu dilectif
confiliarius ; Chal
'in Eccleſia , & loco tabernaculi fæderis , à quo nunc exulo,
quaſi diceret . Ego inftar viuæ oliuæ , fixus Ipe quafi radice dæus, praceptor meus : & morusmeus, ] id
di familiaris. In Hebræo elt alluſio ad nomen lude,meiedai, elt, intimus ſocius 18774
in Deo , quamuis iam tuis & aliorum hoftiun calumniis id eft, fociusmeus. Nam inde hæc & ſequentia Allegoricè
obrucus & extinctus videar , tamen , vbi tempus aduenerit,
iterum frondebo, florebo, fructificabo , idque in eternum . conueniunt. Ita Hieronymus,Auguft. Theodoret.
V. 11. Quia fecisti,id eft,tua prouidentia , ſapientia & po C 9.15.Mocum dulces capiebas cibos,]maxiinè verò Euchariſtiæ .
tentia curafti vt fuo tempore fieret in me,quod iam dixi.Vn plum itabamus, fimulin eocum
In domoDeiambulauimus Deumconſenſu.]
colebamus,Id eft ,fimul ad cem
quafi diceret.
de patienter exſpectabo nomen tuum , id eft, te, tuain clemen Intimus eras inihi focius non in politicismodò , ſed & in
14.3 tiam & miſericordiain : quia apud Sanctos, qui te recta fide
norunt, habes celebre nomen , & bonum ; ] Græcè xensòr , id facris : Theodor.
elt , iucunduin , vtile , ainabile . V.16 . D'fcendant in infernum viuentes , l. ficut Core , Dar
PSA L M VS LI . than & Abiron , Num.16.
Hic Pfalmus eſt chorea , vt ait Theodoretus, quam iripudiarunt V.19. veſpere,
Chaldæus, orabodagomane, do meridie , id eft
annunciabo,ſcilicet continuò,
laudes, narrabri
& miſerias.
Deo l :dei qui tempore Ezechia regis à Rabace e Sennacherib *. 19. Redimer in pace. ] id elt , reftituer in Itacurn pacifi
faluniſunt, effque planè idem cum Pſalmo 1 3.fuprà explicato ,
excepto verf. 1. do 6 . cum & tranquillum .
y.d. Quoniam iniervtmulros hoſtes e:antmecum multi adjutores,
Ro
O Maëleib .] Id eſt, pro parturiente ſen dolente nem
, ſcilicetangeli, & cuin Eliſäo 4. Reg. 6.inquit R Dauid
PR
Kimchi, &
mino Hebraicè ,Super Machalarb , quod Symmachus,Hicronymus fuerunt aduerum me,& ita ex Symmacho quoque Theodoret ferè Chaldæus. Sed Hierony. vertit ,multi enim.
& haldæusvertunt, ſuper choros Theodotion , pro chorea ; : W. 20. Non eft illis commutatio , ) id eſt, conuerfio morum
Aquila , protripudis .Mariana putat nomen elle inſtrumenti in melius ; Chaldæus , peccatores non mutant vim fuam pela
muſici, velinitium cantilenæ vulgò notæ , ad cuiusmodos Simam . Ideo
hic Pſalmus decantari iubetur.
‫חונן‬ V , 9. Deus diſſipauis oſa , id eft , vires omnes & robur éorum lis ¥.21.Extendit
retribuat merita Deusmanum
fuppliciaſuam in retribuenido,id
, quia contaminauerunt, eft,ideit;
vt il
quihominibus placent , ] Hebraicè eſt, chonach ,id eſt, obfiden violarunt, teftamentum eius feu pactum ; id eſt , legem feu
rium , vel, vt vertic Chaldæus,exercitium fiagitioforum , l XX.
præce pra Dei
hypocritarum , feu qui turpi adulatione folishominibus,maxi. V.22. Diviſi, ſeu elongati, funt vultus impij & perfidiami
inè potentioribu s & s
principibu , non item Deo,placere ſtu- D ci, ab ira, id elt,non apparent irati, imòblandi &e amici
dent , vt faciunt Achei & Politici . Ita Hilarius. Videntur
ergo Lxx.non legillechonach , ſed coneph . on : tamen appropinquauit hoftiliter cor illius ) aduerſum
PSA L M V S LIII. me ad malum continuò inferendum . Hieronymnus ver
Dauid Dei opem implorat aduerfus Ziphæos proditores. tit , nisidius
dem ſenſumn bucyroos
Aquila,eius , pugnat autem
Symmachus cor illius. Et
& Chaldæus. in eun
Etpatet ex
N nomine tuo , id eſt, teipfo , tuáque clementia & miſe fequentibus. Síc Iudas blando ofculo,& molli ſalutacione,
vindica & ulcifcere meve Hieronymus vertit. Aue Rubbi, prodidit Chriftum , inquit Theodoret.
. 7. Awerte', ] ſcilicet à me in hoftes meos prodicores, N. 23.lacta
grauaris curam tuam ;, |follicitudines,moleſtias
, ideft,negocia Hebraicè, onus ſeu pondus quo
omnes.
mala quæ machinantur.
Ira VatablusS.Franci
& Genebrardus
In veritate ina.]Id elt,ficut promififti te facturum.Sic enim verſiculu m ſcusdabat: Chaldæus ſpemprovertit.
Fratribus fuis viatico . inPonaventurd
Hunc
Vita laxeti
ordinariè contingit impiis,dum piis infidias ftruunt, inquit
Hilarius& Auguft, V. 24. Viriſanguinum , id est, crudeles & hoinicidæ (Chal- Francijas.
dæus,auctores interfe&tiones dimidiabunt
)nonvitæ dies ſuos, ¡puſſent
id eft,!
1.8. Voluntariè. ] Id eſt, non coactus , fed fpontemea & non pertingent ad dimidium quam naturaliter
perlibenter .
viuere, ſed immatura, Dauidis&Saül,
improuiſa imparata mortemorien
, Achito
8.9. Defpexit , ]Hebraicè & Chaldaicè,vidit ex alto, ſup : tur. Exemplo ſit tempore Abſalom
ple vlcionem infligi à Deo. Ita Auguſtinus & Theodoretus. phel , vt cot alios caceain priorum & polteriorum fæculo
PSA L M V S LIV . tum . Ita Theodoretus.
Orat Desum Dauid , vt le liberet à fallacibus amicis , ac præ ceteris
PSALMVS LV .
ab Achitophel, 2.Regum Is. inquit Chaldaus hic v. 14. Allo Dauidfugiens Satilem ,cum effetapud allophylos, id eft , alienigenas,
goricè Chriſtus, à luda ega ludais.
à perſecutione Saülis. eg longè
N exercitationemea. ] Id eft, in afflictione, qua vehe populo ,21.0ratliberari
y . inI. GerhRo1.Regum ſcilicet qui cum Dauide fugerat,
mais serverer et impios, in the insig in Phfactus
on , id eſt, elongatus erat , à Sanétus, id est, à fan
& addic , omnein malun ideo viuere, vt aut corrigatur, aut
Ctuario, vela landto populo Dei.
in
 Commentarius in Lib . Pſalm .
2In0 2
tituli inſcriptionem .] id eft, vt titulo ſeu columnæ in per id eſt , priuati ſunt ſole, luce , vita. Ita S. Hilarius & Hierox
e
petuum monumen
9. 4. Ab altit tum
udine inſcriba tur .
dieii ]id eft , ab alto die , feu ab ortu & nyinV.us . Idqu
10.Priu ſquam intelligerent spina veſtrarhamnum , id elt, an
afcenfu diei in altum , quaſidiceret. Timeo & horreo ipſum A tequam ſpinæ intelligant,ſeu ſentiant ſe adoleuiſſe in rham
ſolis aſcenſum ſupra horizontem , eò quòd metuam ne quid num . Seu , vt Hieronymus cum Symmacho vertit , anteqaam
paruæ ſpine eò excreuerint , vtrhamnun exæquent altitudine,
noui inalIxi Deo,
4.5. n craha
ſecuiid t,
elt, Deiope fauore , gratia adiutus, lauda duritie , acumine. Eft prouerbiuin , quafi diceret.Cùm adhuc
bo , & deprædicabo, ſermone ,meos; ] Hebræus,Hieronymus, immacura ſunt ætate, & demorte non cogitant. Sicut viuen
& Chaldæus , verbum eiw , id eft, promiſfiones mihi factas, tes ; id eſt,planè vegeti virentes & valentes,Deusin ira ſua
feu res olim mihià Deo promillas ,& iam reipſa præftitas.Ita abſorbet eos,] id eft, violenta morte exſcindit eos, nempe ante
quam concepta animismalitia crefcat,roboretur, & in opus
S. $Auguſ tinustabunt
. 7. Inhabi . Idern, ]repetit
Habraicè v.II., in unum ſeu ſimulbabita . deducatur.Exemplo funt Antiochus ,Herodes ,Diocletianus,
buns ; Hieronym . & Chaldæus ,congregabuntur , ſeu conſpi Maximinus , Licinius, & tot alij poſtro quoque fæculo cy
ranni,mediis machinationibus fuis immortui. Vatablus &
rabunt in me. quidā alij recentiores vertunt,& eodem ſenſu,antequam lebe
Et abſconden
Calcaneu e ſuas
m meum ;) inſidias
Hierony&mus perfida conſilia.
& Chaldæu s, plantas meas: les, ſeu olla veftræ fentiant ignem rhamni, Deus tollet impium , id
Symmachus,veftigia & grejjusmeos omnes explorant ,ſcilicet eft,quàm celeriter auolatHamma, quæ ex ſpina in ignein con.
iecta excitatur (nempe quæ citiùs euaneſcit quàm caro in
vemedecip iant
Sicut hactenus &continuòcapiantſuſtinuer
. unt , Chaldæus & Hicro lebete concalefcat ) cam celeriter perdet impios Deus.
nymus, exſpectarunt & fperarunt, animam , id elt, vicam ,meam v . 11. Letabitur iuftus, ] non cupidine vindictæ , autperdi
tione hoftium , ſed amore & zelo iuſtitiæ .
inihieripere.
V.8 . Pronihilo, id eft, pro nulla re mundi:nulla prece aut Manusſuaslauabır.] id elt,cam copiolam referet de proftra
pretio ſinas te induci vt falues illos, ſed confringe & perde tis victoriam , vt fi lubeat ,manus ſuas lauare poffit in ſan
ira furoris
, in Vita guine occiſorum .
illosV.9. m meam tui. , feu vitæ præfentis ftatum miſerum & B V.12. Si vrique el fruetusiusto, ) quafi diceret . Sific agitur
arumnofum : Chaldæus vertit, dies vagationis mia, id elt,exi cum impiis , & contrario modo cum piis, utique fructus eſtiu
lij, fugæ ,erroris mei ; Hieronymus , ſecretiora mea. Ettu po ſto ; Chaldæus , pramium profe&tò bonum eft iufto , & vtile eft at
fuifli continuò lachrymas meas in conſpectu tuo, id elt,attende que operæ pretium iultè viuere . Ita Theodoretus.
PSALMVS LVIII.
re & prouiderei cæpiſti . Sicut & in promiſſione tua eft , id eft,
ficut promifift te facturum , nempe , te femper tuis affutu Dsuid obfeffus domià ſeruus Saülis, orat liberati, 1.Reg.19. Alle
rum . Theodoretus. goricè, conuenit Chrifto capto à Iudais.
Y. I. E viris ſanguinum .]id eſt, è manibus homicidarun .
V. 12. In me, id eſt, in mente & memoria mea, vel apud V. 4. Animam meam , id eft,ie, ceperunt. ] Id eſt
De
ta tua,manu
me,in ) feu &à une facta ,tutibique
in promp debitaæus
(unt; Chald in inerecepi,vo
,neinpe laudes, gra captiuum detinent obſidentes domum ineam . Hieronymus
tiarum actiones & ſacrificia .Ita Hieronymus, & LXX. & Chaldæus,inſidiari ſunt, Græcus, venati funt.
^ 13.In lumine viuentiun ..[ Id eft,in hac vica, quamdiu lu V. 5. Direxi ]ſupple, pedesmeos, vel viam meam , quaſi di
ce ſolis inter viuentes vtar. Allegoricè , in lumine fidei ; ceret : Nulla prorſus culpa eſt in me.
Anagogicè, in lumine gloriæ . Ita S. Auguftinus, Hierony V.6 .Intende (Hieronymnus & Chaldæus ,euigila, expergir
mus, Theodoretus. cere ) ad viftandas, ſcilicet tua vindicta,id eft, ad punien
PSA L M V S LVI. das gentes.
In ſpelunca obſeſſus à Saiile implorat opem Dei, eáque obrenta V: 7 .Conuerten :ur, ſeu reuertentur, vt vertit Hieronymus,ad
veſperam , ] id eft , totâ die, quafidiceret , Eunt & redeunt
¥ .1.gratias agis.
E diſperdas. ] Id eſt , ne finasmeperire & diſperdi. continuò hi ſatellites, quafi canes famelici,vtme deuorent,
& juxta præceptum Saulis circumeunt, cingunt & obfident
pofter um repet emus omnia vrbis loca ,nemanibus ipſorum elabar. Ita ferè Sym
.
V.2. Donec tranſeat iniquitas. ] id eſt,iniqui homines qui C machus. S.Auguſtinus id exponitde conuerfione Iudæorum
ſunt ante ſpeluncam ;Hieronym .Inſidia ; Chaldæus tumultus. ad fidem in finemundi : S.Hieronymus, Hilarius, Theodo
V.4. Mijis Deus veritatem .Id eft , reipfa oftendit quàm ve retus de diſperſione Ludæorum poſt excidium Ierofolymæ
rax & fidus fit in complendis promiſlis ſuis ,de ope ſubmit per Titum .
tenda iultis in neceffitate.Ita Theodoretus. Allegoricè,miſit v. 8.Gladius in labiis eorum . ] Id eſt, perpetuò loquuntur &
Chriftum , inquit Hieronymus, Auguſtinus.Addit Chaldæus muſlicantdemeoccidendo .
modum , quo tunc Deus cutatus elt luum Dauidem in fpe Quoniam , inquiunt, quos audiuit ? [ quafi diceret. Nemo elt.
lunca: Acierfiunt araneam , ve perficeret in ore fpelunca telum quinos audiat , qui inſidiat, qui infidias Dauidiaperiat, aut
propterme, fcilicet vt putaret Saül, neminem i!luc ingreffum non iinpediat. Ita Symmachus & Theodoretus, Hierony
Martyrolog.14 . elle. Simile factum S. Felici Nolano , & quibuſdain aliis nus, quaſi nemoaudiat .
ianinyo
Sanctis. V.11. Ad te cuſtodiam , ] Chaldæus,apud te,id eft,cibirepo
V.5. Dentes. ] Id elt,verba eorun dentata & aculeata læ . nam . tibi acceptam ferain ,quafi diceret. Quantæcumque vi
res vel induftriæ mihineceſſariæ funt ad vim & infidias
dunt quali ſpicula & gladij, & alia arma.
V.7. Incuruauerunt.]Vide Pſalm.37.v.5. & 7: Saulis euadendas, omnes mihi à te funt fperandæ & ex
9.8 . Paratum ad omnia excipienda , quæ mihi immiſeris, ſpectandæ . Ita fan &tus Auguftinus & Theodoretus & Ger
fiue bona, fiue mala . nebrardus.
. 9. Exurge gloria mea , ) id eſt, glorioſa laus , gloriofum V.12.Deus oftendetmihi,] fupple,vltionem ,inquit Chaldæus,
canticuin meum , eft proſopopoeia . Allegoricè , exſurge Ne ocridas eos,] ſupple , ſubitò, vt idem Chaldæus ſupplet,
Chriſte poſt criſtem crucem & mortem . Ita S.Auguſtinus. fed fac diu illos languere , & lento fupplicio paulatiin
V.11. Vſque ad cælos, o vſquead nubes. ] Vide Plal.35. v.6. confici.
PSA L M VS LVII. Ne quando populimei, inihiſubiecti vel ſubjiciendi,obliuiſ
Predicie Saulem eiuſque adulatores , qui Dauidem calumniabantur cantur iuftitiæ tuæ & vindi&tæ diuinæ quâ punis iinpios.
( in genere,omnesdetractores ) perdendosà Deo. D vltionis enim fubitaneæ memoria citò perit.
V.I. Diſperge, ergo illos,vt vagentur de vrbe in vrbem : depont
Nediſperdas,
V.2.Si verè,id vide Plalm
eft,fi . s6,
fincerè & ex animiſententia , eos de ſuo gradu ac faftu ; Chaldæus , expelle eos à domibus eo
vt videri vultis,loquimini & amatis iufticiam , reclaiudicale.] rum , on ad parpertarem reni, as eos à falcultatibus epſorum . Sic
Id eft, reipſa id oftendite in iudiciis iuftè ferendis.Nam iu iam depofici & toto orbe diſperſiſunt ludæi, inquit ſanctus
fticia non tam in verbis, quàm in opere conſiſtit. Auguſtinus.
¥ .4. Alienati ſunt, fcilicet à Deo, à iuftitia, ab omnivir v. 13. Delictum , id est ,propter delictum , ( vthabet Chal
tute. Idque à vulua & ah utero,] id eit, à prima infantia,cùm dæus, ) o sis eorum ] quomihimortem ininati funt. Allegori
primùm naci funt. Nenpe habitualiter , per peccatum ori cè, propter voces, Crucifige crucifige.
ginale , & etiam actualiter, à priinis rationis eluceſcentis Erde exercatione. ] Id eft, ob ſuam execrationem ;Hierony
annis . Vt fit hyperbole . mus,maledictionem ; Chaldæus, periurium , calumniam & bla
es

V.S. Furor , id est , ira & nocendi cupido , ineſt illis obſti
natiſluna , implacabilis & peſtilentifluna , qualis eft afpidis]
maximè eiusquæ palumnu vocatur,quam Auguftinus, Theo
doretus & Euthymius dicunt, alteram aurem terræ affigere ,
alteram cauda obturare, neaudiat carmen incantorismagi, & fic
maulueſcat ac virus ponat. Tales erant principes Sacerdo
tum -obturantes aures ſuas ad vocem S. Stephani act.7. &
quotquot nolunt audire verbuin Dei , velinitinctusbonos
Spiritus fancti.
W.7. Molas ieonum . ] id eft,dentesmolares, id eft,dentatas
minas, vel robur & potentiam leoninam .
V.1 2. Superceridir, id eft, ſuper impios quaſi ſuper cerain ce .
qidit,ignu vlcionis diuinæ : ecce lubitò non viderunt folem ,
fphemiain in me
Annunciabitur,id eft,toto orbe traducentur, & erunt fabu
la vulgo, in conſummattone,id eft,in fui deftru &tione & inter
necione, qua ab iraso Deo penitus deftruentur , e non eruns
ampliùs. lia Theodoretus.
PSA L M VS LIX.
Dauid vi&tis Philifthais, Moabitis Syrus,cùm expeditionem in
Idumeam pararet , opem Dei implorar. z.Regum 8. 1. Paralipo
18. Allegorisè, Christus orat fibi fubditotum mundum . Sic ferd
S. Hieron . Anguftinus, Hilarius , Theodoretus.
V. 1.1 Rohe quiimmurabuntur. ) Vide Pfal.44.
pars Syrix ,yt aiunt Lxx. & Ioſephus,& conftat ex 1.Reg . 8.
 Pſalm . L X. L X I. & c
on conuertit ſe loab è Syria ib Idumeam ,ad hanc quoque expu 203
gnandam . V.4. Interficie animo, & reipfa conamini interficere, homia
¥ . 3. Repuliſtinos; ] Hieronymus , proiecifti ; Chaldæus, de- A nemTanqu miſer amumparieti ſcilicet.
,me inclina re ad ruinain , macerie depulſe à lo
reliquifti.nempe, olim cum Philifthæi & aliæ gentes domi co luo & libella , & iam procliui ad caſum : fic vosmihin
narentur Iſraëli.
V.4 . Commouifti terram . ] Iudæam , vt vertit Chaldæus, minem
ſeu in me, natur
irruiti
â fuâ Tropo
s.]procli logic
uerri S. Hilar
adè,vitia quouſisqueadho
ius,s monit
, veftri ea
nempe incurſione & veſtatione hoftili.
V.s. Oftendifti.] Id eſt, experirinos feciſti. propellitis , ô mali ſocij ?
nos vino compunčtionis. ] Id eſt, intiinè pungente &
Posafticruci 5. Pretium meum S. Augultinus, Ambroſius; Hilarius;
yiſcera ante.Hebræum iaiaz tharclah vertit R.Salomon , Bafilius & Theodoretus legunt, honorem meum ,id ett, decuss
rbyn vino Stuparis; Hieronymus, conſopiente ; Syınmachus ,contur & dignitatem ineam regiam conati ſunt repellere,id eit àme
bationis ; Chaldæus , calice malediétionis ; R.Dauid , veneni auferre ſudaui. , pro qua cucurri in fitti, ]id eft, tam anxiè laboraui &
‫רער‬
mortiferi, Aquila, torporis ; propriè R. Abraham , tremoris:quia $ . Abipſo patienti ( Hieronymus, ſpes) mea. ) id eft, falus
rahal tremere ſignificat.q, d.vehementi afflictione & dolore , mea, quam ſpero & patienter exſpecto .
quafi potenti ac venenato vino, ita nosporaſti, vt ex eo toti V.7. Non emigrabo è loco, ftatu , regno meo ; Hieronymus
tremuli & ſtupefacti , neſciremus quid agere , vel quò nos & Chaldæus,non mouebor , à vera religione,& obſequio Dei,
vertere deberemus. Ita Theoderetus.
$ .6.Significarionem , Hieronymus, ſignum ; Chaldæus, vexil V.10.Theodor
inquit Mendaces etus in ſtateřis ,id eſt,fraudulenter agunt & fal
lum.q.d.Semperhactenuspopulum tuum certo ſigno tempe lunt alij alios venditioneſuarum mercium : & de vanitare ,
ftiuè præmonuiſti, & velut erecto vexillo fimul opportune id eſt, vana & mendaci ſtatera feinutuò decipiunt, in idipſum )
iuuiſti, ve fugiant à facie arcus , id eft, vemanushoftiles effu : id eft,fimul omnes,vt Hieronymus vertit.q.d . fe fuáque falsò
gerent. Simili modo iam quoque ſaluum fac eundem popu iactant tanquam magna & inira , cùm reuerà non ſint niſi
lum tuum eâdein potenti dexterà cuá.
V. 8. Deus in Sancto, id eft , à ſanctuario , vt Hieronyinus, mera
Chaldæu vanicas, imò ipli
s, Vatablu vanitaterdus
s, Genebra vaniores a leuiores,
& Ianfeniu s: vt vertunt
adeò vt, fi
& Chaldæus vertunt , fiuè propiciatorio, locutus eſt olim , id B in vna lance ponasoinnes homines,in altera vanitátem ,lanx
elt, promiſitmihi, quòd letabor , cum velur rex parribor, id eſt, vanitatis fit ponderofior futura. Elt hyperbolita inioſis, ad
tanquam propriam hereditatem dimetiar , & diftribuam ſub quorumlibet faftum deprimendum .
ditismeis terras illas quas occupauit Isboſeth filius Saul, V.12. Semel, id eft, firmiter & inconcuſsè , locutus eft Deus,
ſcilicer Sichimam , ſeu terram Samariæ , in qua erat Sichem . id eft, ftatuit & fignificauit nobis. Ex eo ftatuto, ſeu lege, vo
41330 vallem tabernaculorum . ]Hebraicè, ſuccotsh, quod retinet Hie vertit Chaldæus , collegi hec duo. Primum , Deo ineſſe omni
ronymus , vtpotenomen proprium loci in quo Iacob olim potentiam , qua facit quidquid vult.Secundum , ineſſe etiam
ſua taber nacul a fixerat , Genef .3 3.1.17. in tribu Gad. miſer icordiam infinitain , quâ reddet vnicuiqueiuxta opera ſua ]
V.9. Meus eſt Manafes, id eſt , mihi data ett regio quæ ſeu bona , ſeumala, non ſecundùm folam fidem , vt fingunc
cellit mediæ tribui Manaſſe , torâque Galaadicis trans Ior hæretici. Ica S.Hieronymus, Hilarius & Theodoretus.
danem . Ephraim , id eft, reliquaregis cis Iordanem attribúta
tribui Ephrain ,elt fortitudo capirusmei. ] Syınmachus, imperij PSA tione
Solatur ſeipſum contempla L M diuina LXII
V S bonitaris : .pradicens hoftibus
mei,id eſt firmamentum & robur regnimei, cui facilè fidam ſuisiuteritum ,fibiſalutem . Anagogicè,congruie animefusporanti
protectionem capitismei : nam tribus Ephraim abundabac
Itrehuis inilitibus. in cælum . l'a S. Hilarius.
luda rex meua . V.1.
· ] Hieronymus, legifer, id eft, ex tribu Iuda Vm effe in deſerto Idumae.] Id eft, occafio hunc Pfal
rex deinceps perpetuò deſumendus, qui leges dictet cæteris. lis, & latebræ in deſerto Idumas. In Hebræo ,Græco & Chala
V.10.Moab, id elt regio Moabitica, eſt olla fpeimes.] Idelt ,
quam ſpero mihi ſubiectum & pedibusſubſtratum iri, quafi dæo v.2elt , Iude Regum 22. V.5 .
x 1.ipli
.Qu àm mult citer ,id eft,quàm plurimis modis magno
ollam lauacri vevertit Aquila , Hieronymus & Chaldæus ) id pere, valdè ardenter,fitit tibi,ſeu ad te,caromea, ] id eft, cor
eſt, ollam in qua pedes abluere poffin.q d.Moabitæ mihi in pusmeuin . q.d. Totus & ex toto te deſidero ,inquit Symma
dinnibus, eciam abiectiſſimis rebus, inferuient tanquam vilia chus , vt nempe in patria mea & templo tuo cum vniuerfo
-

mancipia; vt contigit Reg.8.ita Theodoretus

in Idumeam quoque extendam calecamentum meum , ] in fi C populo Dei laudem te & fruar te.Licet etiam modò.
V.3. Sion in San &to , id eft , perindeac fi effem in ſanctuario
gnun aditæ pofteffionis , & deuictæ terræ illius quam cal
ceis & pedibus mei calcabo , quaſimihi ſubiectum ,'vt ex tuo , ſic
lospræſentem in locoſtatuo
exilij',mei
laudo appareo sibi, eft temihi
id videam ob ocu
, te oro , vi , ſeu contem
plicat Chaldæus.
V.11. Quis deducetme in ciuiediem muniram : ] Id eft, in ciui pler,maieſtatem tuam ,& obtineam virtutem ,ſeu opem tuam .}
Ita Theodoretus.
tatesmunitas Idumæorum . q. d . Quis ergo iam me conipo
promiſſo factoru n, nifi tu iple qui' hacV.folitudi4. Miſericor tua, & conſolaci
dia experior o ſpiritualis , quam in
tein faciet rum mihi à te ne exul ,melior,ınihíque fuauior eſt ſuper
promififti ?
* . 12. Non egredietis, & c. ] Vide Pfal.43. V.10 . visas, ] id eſt, plus quàm vita quæuis corporalis, quantun
PS A PM V S L X. cumque longa , delicioſa , felix : Ita Theodoretus. Quia oiin
enim Hebræum nomen chaiim , id eft, vitæ , caret numero ſin
A moleſto exilio ſub Abſalomo liberatus ,longam vitam felix gulari ( ve apud Latinos tenebre ) ideo noſter Interpres ver
regnum à Deo depoſiit:
y. tit non ,vitam ſed vitas.
Finibus terre Ifraëliticæ.q.d .Longè remotusà patria , V.5. In nomine tuo, id eſt,te, tuamquemaieſtatein de miſe:
63. A finironte media lanetulio tuo:
In petra exaltatime. ] Vide Pfal.16 .v.6 .
ricordia m inuocando ,levabomanu meas in oratione.Vt
V.5. In tabernaculo tuo.] Id eft, in loco tabernaculi tui , id V.6. Repleatur
focutadipe pingui animamea
& delicata cæleſti tiia gratia
, inquit & confolatione,
S.Hieronymus.
eſt, in vrbe Ieroſolyma : Allegoricè , in Eccleſia ; Anagogi V : 7. Simemor fuitui. Ita etiam Lxx. & Chaldæus ; Hiero
tè in cælo .
8.6 . Dediſti hereditatem . ] Id ett totain Chanaanitidem , a nymus
ſtrato, feu, recordans
lecto meotui,: quod quandocunque
ſeu maximè recordor
fir in marurinis , ſeutui,
temein
qua nunc exulo , dediſti inihiineíſque quaſi hæreditariam pore matutino,tuncmeditor in te,] id eft; attentè & preſsè co
poffeffionem . Cælum quoque in ſaculo venturo , inquit Chal
dæus & Theodoretus . gito de te : ita Ianfenius.
D V. 9. Adhafilikxom hon,id eft, agglutinata eft tibi, fcilicet
6.7. Annos Dauidis vſque in diem generationis. ] Id eſt, fa glutino charitatis ; quo quafi philcro velamatorio poculo
cies ve Dauid rex in hac vita tum per ſe , tum per polteros metibi totuin rapuiſti & agglutinalti ita S.Aug.& Theod .
fuos viuat & regnet in omnes generaciones in altera verò V. 10. Intro bunt in inferiora terra loca, id eft , in infernum .
vita in ærernum , vt ait Chaldæus.Sic :
1.8. Permanet Dauid rex in confpe & u Deiin eternum .] id eſt, maximèabundat V.U. Partes, id eſt, Iudæa, vt patet hæreditas,
portio,fors, ex 300. vulpibus ] quibus
vulpiumSamſoniś.
in continuo fauore ac benedictione Deiin hac vita , & po q.d.Nullâ ſepulturâ fruentür, federunteſca beſtiis terræ.Pu
ſteà in clara eiuſdem viſione in altera vita . Sed hæc longè tà quando cæſiſunt in montibus Gelbsë, 1. Regum vlt. Alle
aptiùs Allegoricè, quadrant in Chriſtum ,vt Hilarius & Hie goricè , vulpibus, id eſt,dæmonibus tradendi ſunt impij.
ronymus exponunt.
Miſericordiam egoveritatem eius , fcilicet Dei , quis requiretz ¥.12.
in Rex ] ſcilicet
co,[fupple, colendo ergo& Dauid .
folo adorando : velin eo, pro per
ſeu implorabit, ſupple, fruftra, ita vt non obtineat ; q.d.Ne eum , id eſt,per Deuin , quia fcilicet eum folum vt verum
mo : quia femper præſtò ſunt egenti & petenti.Hieronymus Deum , nôrunt & colunt, ideóque cùm opus elt , iurant per
& Chaldæus, ſeruabunt eum , nempe regeim :
♡ 9. De diein diem .] Id eſt, ſingulis diebus, ſeu perpetuò . illum , non verò per idola. ita S.Hilarius & Auguftinus.
PSA L M VS LXI. PSALMVS LXIII.
In uno Deo ſperandum , non in hominibus vel opibus terrenis.
Contrahoſtiles
dicitque earum auctores calumnias
infidias magna iuftorumopem voluptate oppreffum pré
diuinam implorat, iri.
Roldis hun.]Præfectus erat cantorum vnus,& pfalces
PROP
" egregius, 1. Paralipp. 25.Vide Pfal.38.v.1 . Rcum rem Amarain , ) Appofitio ,id eſt,arcun qui elt
¥ . 2."Deo lubie ta erit, ] ſcilicet , per firmam fpein reſigna nempe vnctas veneno morrifero inquit Chaldæus: Talis elt
tionem , & obedientiam vſque ad mortein , inquit Thendo lingua calumniatorum , quæ verba vibrat småriffima & le
l'ecus.VndeHieronyinus & Chaldæus vertunt ;folebii Deo, le
totam permittens nutui prouidentiæ diuina . thifera.
15. Firmansiunt ſibi fermonem nequam . ] Id eſt, Itacuerunt
rem

Commentarius in Lib . Pfalm .
204
rem peſſimam exequi, putà, Dauiden opprimere ; Allegori
cè , Chriſtuin occidere
8.6. Narrauerunr.id
V.7. Scrucatiſunt, ] Ideft,elt,
ftudiosè nt. iniquitates A Chrifto,
tractarurunt,
intra ſeexcogita
id eft, iniquas nocendivias & modos led defecerunt ſcrutan
tesſerotinio. ] Hieronymus, (crurinium , id est, laflati ſunt in fuo
ſcrutinio , & fruttra, Tcrutati ſunt :nam congruam rationem
perdendi merej erire nequiuerunt : ita S.Augultinus , Tro
pologicè , aptatur hæreticis qui perperam interpretantur
Scriptur homo ad cor alium , id eſt, profundum , 9. d. Homo
Accedesas.
nequam profundo corde & confilio varios & mirosmodos
excogitabit perdendi me, & poftea etiam Chriftun . Sed
exaltabitur Deuts, ] d ett,ſemper Deus longè illo altior & pro
fundior erit, patefaciendo & diſſipando omnia illius dia
bolica conſilia , arque in illiuſmet perniciem retorquen
do. Vnde Symmac hus , Aquila & Theodot
tem o cor , profundum hominis Deu : configet. Hieronymusion vertunt,men
& Chaldæus , adnectunt præcedentibus , hoc modo : De
fecerunt furulantesmachinationem intra le & corde profundo : de
fecerunt, inquam id, quia illo profund o altior eft Deus.
eſt, calumniæ impiorum ,facle ſunt imbe
Sagitta eorum ,
cilles,ficut paruulorum plaga, id eft, ficutplagæ quas imbelles
infantuli obtuſa ſagittæ cuſpide inferre conantur,nec por
ſunt.Et potiùs contra eos , id eft, in ipfoſinec auctores reflexx
funt & reciderunt lingua. id elt calumniæ eorum , eoſque infir
marunt & debilitarunt. Ita, vertunt iidem Sym nachus , A
quila , Theodotion, & probat Theodoretus.Hieronymus &
Chaldæus ad Deuin id referunt,hoc modo, Excutiet in eos
‫ פתאום‬Den fagittam repentè, & plagasius inferes.Nempe diuerſis pun
‫פתאום‬ Etis pro pechaim , id eft,paruuloruin legerunt puheoin , id eſt,
ſubitò , repentè.
PSALMVS LXIV .
Doret Deum laudan.ium ob dalam Eccleſie pacım zó bonorum om
nium copiam . leremie doo Ezechielis, datum populo tranſmin
¥.1. Anticum
grarionis , ſeu qui in Babylonem tranſmigrarat, vt
illiud feſtiuo canerent , cum inciperent exire à captiuitate, &
in patriam regredi. Hocin Hebræo non habetur , neque in
Chaldæo,
neque in pleriſque Græcis.
V.3 . Ad it laudandum in Sion , id eft, in Eccleſia , veniet
omnis caro,] id ett, omnishomo, omne genus hominum , ſup- pinguia , vt Chaldæus vertit. Cum incenſo arie:um , ] l xx. &
ple , ſi viderint me à te in neceflicate exaudiri & iuuari, vt Chaldæuscum ſufficx aromatico a ſacrificio arietam . Tropologi
preſlit : ita S.Auguſtinus.
Ñ . 4. Verba ,id eft, fa &ta & machinationes , iniquorum ho
ſtium nostroruin , v.g. Babyloniorum , prauabueruntſuper nos,
nam captiuos abduxeruntnos. Sed tu Deus propitiaberus ali
quando peccatis noftris ) propter quæ nobis hæcmala ob C
uenerunt .
¥ .5. Beatus, quem elegiſti. ] Hieronymus , beatus, quem ele.
gerus ergo fufceperis, fuppie , vt ex hac infami & crudeli capti
uitate redux fiat in patriam , & rurfus inhabitet atria tem
pli tui.
Riplebimur,id eft,quotquot ita reduces erimus, plenè frue
giur bonis omnibus quæ in domotra, ſeu templo tuo ſolent à
te obrineri. Præ omnibus verò gaudebiinus ſanctitate tem
plicui, ve vertiç Hieronym . & Chaldæus, quia ſanctum eft
ru.n in fe, vtpoté tibidedicatun , & à te inhabitatum : cuin
in alios, feu inhabitantes feu frequentantes,quia ſanctificat
ipfos ſancta doctrinâ,fan &tis facrificiis,precationibus, lau
dibus diuinis, & c . Sed fimul eft mirabilein aquilate, Hebrai
ce , jtupend ::m , Hieronymus terribile ; Chaldæus,timendum
in iuftitia, fupple exercenda in delinquerites : vt res ipſa do
cuit tum alias,cum in recenti excidio Ierofolymitano .Alle
goricèhæc conueniunt omnia Ecclefiæ Chrifti,
7.6. Spes omnium finiuni, id eft, à quo bona oinnia ſperano
quihabitant in finibusterres In marilongè,id elt in remotif
fimis inſulis .
*.7. Preparans montes , in vſum hominum & beſtiaruin ,
dum ſcilicer velticinonțes herbis, arboribus,metallis, & c.
¥ .9. Quo habıane terminos , ſeu fines terræ iimebunt à fignis D
tis ? id elt prodigiis & miraculis variis quæ ſoles patrare. vis. Ter facies, id eft,parate vian Deo( vt Hieronymus ver
Subinde tainen etiam recreabuntur donis & beneficiis tuis
tun cæleitibus, tum terreftribus, quibus foles oblectare.
Exitui, id eft , extrema locamaswini es veſpere , ) id eft , aſendit inftar noui fplendidiſſimi folis. Hebraicè, inuehitur,
prientis & occidentis ſolis , id eft,mundum vniuerſum .
Ý . 10.Inevriafti terram , ſcilicet fæcundis pluuiis, & ita
multiplici frugum ac fructuum prouentu locuplerafli eam .
Flumin Deigid est,flumina inagna ,ye vertit Syınınachus &
Vatablus, abundant aques, per quas dum terrain irrigant;pa
c
ras cibum illorum , fcilicet hominum : quoniam ita irrigando
terram , fit preparatio eius ad fructus proferendos.
V.11. Riucsvius, id eft, fulcos terra , veverticHicronymus iplis illatæ .
& Chaldæus inebria , ) id eft, frequenti & copioſo imbre
repleas.
'In fillicidiis enim eius,id elt guttis frequentioribuspluuiæ
eroris , quibus terra irrigatur,ferawturgerminans terra,feu
id quod gerninat in terra. Allegoricè,donis Spiritus ſancti ris, Hieronymus , Auguftinus.
facundantur animi:ita lanctusHilarius,Hieronymus,Theo
doretus.
ỳ , 11 , Benedices rone,aoni, idcit,cati curriculo feu cuolu
‫اله‬
tioni annibenignitaris tua, ] id eft, quem cuabenignitate fe
licem & fertilein facis. Allegoricè eft tempus gratiæ fab
& annus Domini accepiw , Luc.4.v.19.
1.13. Pingueſcent ſpecioſa decerni(Hieron .paſcua; Chaldziis,
laudabilia dulceſcent ) e colles accingentur,id eft, circundabun
tur exultatione, id elt, læto gramine,pomis & vuis , quæ cor
hominis exultare faciunt.
¥ .14. Arietes indutiſunt, ſupple denſis & pulchris velleri
bus; ex pinguedine páſcuorum . Vnde fummo gaudio elama
bunt paflin homines, ob tam latos frumenti & arietuin pro
uentus. Allegoricè, ob ingenia Ecclefiæ bona , inquic lan
ſenius ex Euthymio .
PSA L M VS LXV .
lubilat Iſraël, allegoricè Ecclefia Chrifti , ſe liberatam à tyranniis,
anagogicè, à morte corporus.
1. Anticum Pſalıni Reſurrectionis : ] Ita S. Auguſtinus,li
V.3.Mentientur, pro fubiicientur tibi, ) iuxca dieta Plal.17.
verfic.46 .
W.6. Conuertit mare rubrum in aridam , ] leu in aridum al
ueum , Exodi 14 .
In fiumine lordane pertranfibunt ; Chaldæus,tranſient , fico
co pede.
ibi, id elt, in eo tranſitu valdè lætati ſumus, ſemperque le
tabimur in ipfo Deo & ope diuina : ita Hieronymus , Chal
B dæus, Theodoretus.
V.7. Qui exaſperant Deun ſceleribus ſuis ; Chaldæus re
belles, Hieronymus, increduli Deo ; non exaltentur ) id eft, ne
ſuperbiant, quia ſcilicet Deifcientiain & potentiam euade
re non pollunt.
V. 9. Pofisit ad vitam , ] id eft, ad viuendum , & non ad
citòmoriendum , vt optant & conantur hottes mei.
V.10 . Igne tribulationis , Vide Pfal.16. V.3.
V.11.In laqueum ] Hieronymus,in obſidionim quâ tanquam
laqueo circundamur & ftrangulamur. Tropologicè , in an
guitias yuibus quafi laqueis conttringimur & fuffocamuſ.
.12 . Impofwiſli homines tyrannos ; Chaldæus, authores exa
alionus qui nobus , quafi iumentis fuis inequitent.
V.14 . Diftinxerunt ) id eſt, diſtinctè pronunciarunt & pro
milerunt tibi.
¥ .15 . Holocauſta medullata , id eſt medullis plena, id eſt,
cè dicuntur hæc in perſona Martyrum , inquit S. Hilarius,
Hieronymus & Euthymius.
W.17. Sub lingua pies, ] Hieronymus , in lingua, & ita legis
Euthymius.
PSALMVS LXVI.
Deum orat vt per aduenium Meſſie omnes gentesfentiantdiuinam
mifericordiam ó ſaludem .
Ý 2 . Lluminet vuitum ſuum ſuper nos, ] id eft,hilareni, pro
pitium , liberalern fe nobis exhibeat,vt dixi Pfal.v.7.
4.4.Confi teantur titi, ) id eſt, laudent te.
V.7. Terra dedit fručtum fium, ) ſcilicet 110biliffinum quem
viiquam edidic , nempe Chriſtum , ex Maria terrà virgine
prognatuin , inquit S.Hieronymus & Euthymius , & cum
Chrilto , ac per Chriſtuin , immenfain ſanctorum hominum
mcilem .
V.8. De cer nominatur , ad innuendum inyfterium SS .
Trinitatis,quæ operata eft incarnationem Filij Dei.Secundo
autem loco non dicitur fimpliciter Deus , vt primo & tertio
loco , fed cuin addito , Deus noster, id elt Emmanuel,proprer
perfonam Filij , quiper incarnationem fingulari inoclo no
Iter effectus elt , inquit S Hieronymus & Genebrardus.
PSALMVS LXVII.
Carmen eſt triumphale de victoriis Hebreorum ; Allegoricè & magis
ex mente Spiritus ſancti,de victorio de triumphis Eccleſia Chrifti,
quos orat continuari à Dco : itd S.Hilarius. Hieronymus Augu
:
Stinus , Euthymius,Theodoretus: & ex verf.19.quem Apoſtolus
Accommodat Chrifto ad Ephefios 4. verf.s.
res ; onni reuerentia excipite aduentanrem ad vos Deum ,qui
Vatablus, inequi'at vælos.
Super occaſum , ] id eft , verfusoccidentalesorbis regiones,
ad quas tranftulit Chriſtus Eccleſiam ſuam , Allegoricè, ad
Gentilem populum ,Hieronymus,per deferta; Tropologicè,ad
peccatores.
Turbabuntur, ſupple,hoſtesomnes, à facieeius, qui eft pater
orphanorum , & index ſeu vindex viduarum , ] id eft , iniuriæ
V.6.In loco fancto fuo, ] nempe Sion & templo ,maximè reſ
plendet ; Allegoricè,in Eccleſia : ita Euthyinius.
V.7 .Vniusmoris , id eft ynaniines , concordes in eadem reli
gione & iiſdem ricibus, in domo Dei id eft, in Ecclefia.Hila
Educis vinclos, ] (cil.ex Ægyptiaco & Babylonico carcere.
Quiexaſperant,fupple Deun frequenti lua obinurinuratione
& rebellione. Quales fanè ytroque tempore erant Hebræi,
 Plalm . LXVII.
Quihabitant in fepulchris.) Hieronymus & Chaldæus , in foc Dominus in eis vehi & inequicare viſus elt olin 20 5e
in mont
citare , ſeu in locis aridis , id eft , carentibus omnihuinano Sina, & nunc etiam infidet in fanéto templo fuo , vbi quatuor
folatio ac voluptate , & ſepulchro perſimillimis. Talis erat A Cherubinis , quafi currui ſuo triumphaliinſidet : ita S.Hiero
terra Ægypti & Babylonis Iſraëlitis, Allegoricè, Chriſtus
patres eduxit è limbo. nyinus. Porrò his curribus.
V.8. Cùm egredereris,ſcilicet per Angelum tuum in colum V.19 . Aſcendiſti criumphabundus, ô Rex Chriſte , in altum
cælui is omnib
n , deuict.Ita
ferno,diabolo S.Paulus ushofti
Ephef. pecca
tuis,.8.
bus4.verf to ,tmorte
Alludi ad triu, in
!n
na nubis & ignis, tunc terra mota eft in Sinai, cùm illic dare
tur, & cæli diſtill auerunt pluuia s, grand ines, fulmi na, mann a , phant es, qui foleba nt alto curru in altum locum euehi. v. g.
coturnices : ita S.Hilarius.
$ .10 . Pluviam voluntariam ; Hebraicè,liberalicatum ; Chal RoCepi Capi
mæftiin capt toli
iuit atemum. ] id eſt, captiuos Satanæ , quiab eo vel
dæus, vinificationis, ſeu viuificantem , feilicet manna in de in limbo ,velin hoc mundo in carcere peccati detinebantur;
ſerto,polteà in ingreſlu terræ ſanctæ ſegregaſti pluuias aqua velutprædam de manu eiusrapuiſti , & tecum in Chriſtia
rum liberalium fæcundantes terram : adeò vt infirmara an nam libertatem , & in coelum duxiſti,
te , Hieronymus & Chaldæus, laborans multis malis : iain
perfe&ta, Chaldæus, erecta, Hieronymus, confortata ſit. Et ani Accepifti dona , nempe chariſmata Spiritus fancti amne ge
malia tuz, id elt, ouiculæ tuæ , ſeu populus tuus iam fecurè nus diſperge& nda
gere,miſſilia hominibu
munuſcu la in vc folent triumphantes ſpar
s, ]obuios.
eam inhabitet : quia tu per dulcedinem bonitatis tuæ parasti, Etenim , id eft, certè hinc factuin , Vtnon credentesy id eſt , .
ſupple, alimenta , & alia neceffaria, pauperi alioquin populo Gentiles, Chaldæus,rebelles profelyti, paſlim crediderint,cùm
tuo , inquit Hieronymus & Theodoretus.
7. 12. Dominusdabit verbum , id eſt, ſuggeret ſerinonem ef oculis
Sionem quaſi videriam
& Eccleſ & mani
ent ſuam buspalparent, Deum inhabitare
. Vnde
ficacem , euangelizantibus, id eſt , læta nuntia per orbem de V.20. Benedicatur Dominus die quotidie,id eſt per ſingulos
ferentibus, de ſoluta captiuitate , de præclaris victoriis
Moyſen , per Dauidem , per alios ; Allegoricè, per Chriftum per dies:
tendas.faciátqu
Nain enobis iter proſperum
Deusnoster noui quærit, fcilicet ad Gentes
mortein conuer
& ruinain ho
obtentis. Dabit , inquam virtute mulia. ] Id eft , facier vt id ininum , ſed eft Deus (aluos faciends, id eft, faluationi omnium
præſtentmagno/conatu , ſtudio ,robore , felicique ſuccellu , ſtudens , inhians, illaborans, & eiuſdein DominiDei ( vt eſt
inquit S.Hieronymus. B
V. 13. Rex virsurum . ) Hieronymus & Chaldæus, reges morte in Hebræo: quia) ſunt
iple exitiu
claues mortis, id eſt,
habet] vitæ eductio, &Apocalyp
& mortis liberatio
fisà
exercituum , vel cum exercitibus, id elt, fortiſſimi & potentiſſi 1. V.18 . ita Euthymius.
mi principes , erunt ágatnið , id elt, dilecti , id eſt, cellent $ .22.Verticem capilli , id eſt, criſtas , id eft, ſuperbiam , per
& fubdentur dicionieius qui est dilectus , id eſt,admodum ambulianrium , feu perfeuerantium in deliais juso ) confringit
ſeu per excellenciam , dilectus id eſt, dilectiſſimus Deo & Deus. Sicut olim .
hominibus , putà Moyſis Ioſue, Dauidis , & Chrilti .
Et ſpeciei domus, id eſt, ſpeciofæ domui Dei, putà Ecclefiæ 23. Dixit, & fecitDeus
gnoV.gigantisOg Ainorrhæi,: Ex 3.0/an
hoftis , feu B.
Hebræor um ſanitide ,re
fæuiſſim i,
fidelium , dabitur diuidere Spolia ] nempe Ægyptioruin , Cha conueriam , id eft , expellam , incolas hoftes , tuos, & præci.
nanæorum , aliorúmque populorum deuictoruin . Ita S.Hie picabo omnes in abyſſum exitij , quaſi in profundum mares, ]
ronymus Symmachus, Vatablus & alij. Idque.
vt olim feci Pharaoni. Ita S. Hilarius.
V.13. Si dormiatis ; Hebraicè, ſi iaceatis, inter medios cleros.]
Pineda in c.5. Vatablus , ollas ſordidas & fuliginofas ;Genebrardus & Pi V. 24. Ve intingaturpestures, quafi diceret Tantam illorum
neda , fordes ſeu ſortitiones ex vrna , ita vt victores de vobis &ſtragem
operiasedain , vttuos
pedes etiamſanguine
cu , :ô &Iſraël, lingua occiſoru m laues
canum suorum &
ab ipſo
iam proltratis forte inquirant,viuendúmne vobis an occum ſanguine intingaturex inimicis iugulatis profluente. Idem le
bendum ſit. Sed propriillimè vertit S.Hieronymus, terminos , zabeli contigit.
nempe hoſtiles quali diceret .Hæc ipſa, quam dixi, felicitas 9.25. Videruntomnes populi terræ tuos, ô Deus, ingreſſus;
vobis , ô filij Ecclefiæ , obueniet , etfi iain forſan altiſſimis Chaldæus, inceſſum maieſtatisrue; Hieronymus,itinera, quibus
malis immerſi iaceatis . v. g .Etſi captiuihæreatis ( fine appa populum ſuum deduxit ex Ægypto per mare rubrum , per
rentia liberationis ) inter inedios cleros, id eſt, fortes ſeu ter Iterile deſertum , per Iordanen in terram promiffam , & per
minos Chaldæo rum , pennacolumba ,id eft ,fubditi Babylonio tót victorias ex tantis calainitatibus ad tantos triuinphos,
rum , concluſi in medio prouinciarum Chaldaicarum , qua opes , potentiam , gloriam : ita Hieronymus & Theodore
rum inſigne eſt columba, ( vti aquila erat inſigne Romano .
tus. Vnde.
tuin . ) Columba inquam , habens pennas ſeu alas deargenta С V. 26. Prauenerunt ( Hieronymus , preceſſerunt , nempe
tas, con posteriora dorſi, id elt,caud am nitentem auro. Sic Iere currum tuum triumphalem ) principes omnium tribuum ,
mias/ cd ap.25.46. so.monet omnes vt fugiant à facie gladij & cæteris exemplo ſuo præiuerunt in decantandis tibi
columba, id elt , Chaldæorum . Hoc porrò inſigne aſſumpſe laudibus & hymnis , in medio iuuencularum tympanijtriarum .]
rant Chaldæi in gratam memoriam primæ semiramide regi id eſt , inter choros puellarum , tympana & alia inftru
Diodor.l.3. næ ſuæ , quæ , vt Poëtæ & hiſtorici fabulantur , à columbis menta muſica , ex veterimore , pulſantiun , vei fecit Ma
cap 8.Euſeb, enutrita fuerat, & morte in columbam conuerra , Vide Dio ria Exodi 15. & filia lephte , Judicum 11. verfic.34 & aliæ
2

1.8.dePrapa. dorum Siculum , Euſebium , Lucianuin , Athenagoram , ku
cian.l.de Sy: ſtinum Martyrem ,Pintum & Lorinuin .
fab.C.S.lu
mia.co.the. dum placuerit Deo reges Chaldæoruin iudicare, damna
0 ItaV.28.
in . re ; punire , profligare. Quod fecit mittendo aduerſus
Chriſtia.
pro Iuft
nis.
Apolog .1 . Balthafarem Chaldæum reges Perſarum & Medorum Cy
ET rum & Darium , qui Babylonem expugnarunt, & mo
narchiam Chaldæorum ad ſe tranſtulerunt. Daniel. 5. in
fine. Tunc nine dealbabantur ) ſupple , Iſraëlitæ eo vſque ca
ptiui , & variis miſeriis denigrati,mox inftar niuis albe
ſcent,id eſt, induentur vndique lætitiâ & felicitate , cuius
fymbolum eſt nix . Nam primo anno imperij Cyri ſoluta eſt
captiuitas Iudæorum Babylonica , vt dixi i. Eſdr. 1. & in
Chronico cap. 35
Nota prouerbium , Dealbari niuein Selmon , eft exhilarari
in locis triftibus : nam Selmon mons erat in tribu Ephraim o inter omnes triunphatores Iſraëlis : tum ab ipſa ftatim inor
vicinus Jordanis, afper , cauernoſus & caliginoſus, tamen
te niue perpetua pulcher & amoenus.
Tui V.16 . Mons Dei, Sinaï , inquit ex Chaldæo loannes Ma
Ty riana : fed meliùsalij,mons Sion ; Allegoricè, Eccleſia Dei, dicum , maximèverò contra labin & siſaram , glorioſos ege
eſt pinguus, id elt, fertilis , & coagulatus, ſeu caſeolus, id eft, runt triumphos. Allegoricè , S.Hilarius,Hieronyinus, Theo
es, abuindans lacte , caſeo , butyro , ſeu omni alimonia ,boníf
ad que tum temporalibus , cum ſpiritualibus. Licet enim pal
ad cui & herbis careret , vtpotè ædificiis inſeſſus , tamen pro
pter arcæ , quæ iftic in tenplo afferuabatur, præſentiam ,oin
nia ibidem bona iinpetrabancur à Deo, & inde in vniuerſum
orbem deriuabantur.
iz
7. 17. Et quid ergo , ô homines carnales, aliò ſuſpicitis,
& fufpicamini, an fortè præter hunc alibi fine alij monies ma
gis congulari& pingues, purà Synagogæ hærecicorum , phi
-i
ſub Dauide 1. Regum 18. verf.6. & Eſdra lib . 2. cap.12.
verfic.27.
.27 . De fontibus ( Chaldæus, de femine ) Iſraël,) prognati .
S.Hilarius, Theodoretus,Euthymius & Vatablus aitolefcentulus:
lbi, id eſt, in illis triumphis, Beniamin
id eft , Tribus Beniamin, omnium fratruin minimi, & om
nium tribuum minima ( vtpotè penè ftirpitus exciſa ob tlu
prum Gabaonicarum , Iudicum 20. ) facta eſt in menius ex
ceſſus , ) feu ſtupore , id ett ſibi & aliis omnibusad ftupo
rein admiranda , ob incredibile robur & peritiam bellicam ,
& inſignes victorias fæpiùspartas , maximèfub Saule Ben
iaminita : yt Chaldæus explicat. Allegoricè , S. Paulus &
ipſe è tribu Beniamin , aptus
eſt per mentis excelfum in
Deuin , 2. Cor.1a.
Principes luda , duces ſunc eorum omnium , id eft , eininent
te lolue , Iudicuin 1.V.2.tiun maximè à Dauide vfque ad
natuin Chriftun. Acceſſores
Principes tamen fuerunt etiam .
Zabulon do Nephshali , ) quia etiam hitempore Iu
doretus , intelligunt Apoſtolos , qui ferè omnes ex aliqua
iftarum 4. tribuum fuerunt. Paulus ex Beniamin , Iacobus
Ioannes & reliqui cognaci Chrifti,ex tribu Iuda:cæteri erano
Galilai : Galilæa autem ferè complectebatur Zabulon &
Nephthalım .
V.29 . Manda virtuti tue ,id eſt ,decerne vediuina poten
tia tua fic ſemper nobis adeſſe pergat : atque ita coeptas
confirma victorias & triumphos Iſraëlis. Idque à templo. ]
Id eſt,propter templum tuun, id eft,propter te qui in templo

Toſophorum Gentilium , & c. ica Theodoretus.

coleris : ita Genebrardus.
X. 18. Currus Dei , quibus Deus ad pugnam & trium V. 31. Increpa, cohibe , perde, feras arundinis, id eſt, agre
phun vehitur , decem millibus multiplex , id eft , multipli ftes, & barbaros Ifraëlis holtes , qui fimiles ſunt feris in
Te. caci ſunt in infinitum : quia hi currus ſunt innumera mil arundineto latentibus, & ftrepitum cientibus, & ſunt ve
nc lia larantium , ] Angelorum , inquit Chaldæus ; Hierony . lut congregatio tanforum , id eft, ferociunt quaſi tauri con
Ch. mus , & 1 XX. abundantium robore , gloria , ſplendore. gregati , in vasoio populorum , id eft, cum populis qui inſtar
Jac. Tirini Tom . I.
S Vaccarum ;
 Commentarius in
206
vaccaruin ;Hebraicè , vitularum ,laſciuiunt', falaces & dif
foluti funt. Metaphora ſumpta à tauris , qui tum ferociores
funt , cùm generationi inter armenta dant operam . Ve exclu- A loco conſolationis augeri laborem dolorein , probra , inquit
dant , id eit, vita velhæreditate ſua depellant , eos qui tibi
probat ſunt argento , ſeu inſtar argenti. Simile eſt v.is.niue,
pro inftar niuis: ita Theodoretus , Euthymius , Genebrar
dus. Hieronymus hareticos intelligit,Hilarius damones,ſeu al
V : icè
legor 32.. Venient legari ex Ægypto ] tractaturi cum Eccleſia
Chriſtidepace, & ſui ſuorúmque deditione. Pacuit in Ale
Xandria Ægypti, vbi celeberriina fuit Eccleſia Chriſtiano
rum ſub S.Marco Euangeliſta primo eius loci Epiſcopo, te
Abdias in Vit. IteSed Abdia, Euſebio & Hieron ymo.
Æthiopiu preueniet, & prior protendatmanusſuas Deo,
Apoftolorum .
Euſeb . i. ..Hie- vt fecit eunuchus Candacus regina #chiopum , Actor.8. & alij
hult.c.16.
son. de Vir. principes Æthiopes in vita S.Matthæiapud eoſdem , & Hi
Tarium ac Theodoretum . Quin & reliqua omnia regna terra
illuftr. & c .
ſubdent le Chriſto Deo .
¥ .34.Qui aſiendit,perfunctus omni ſua legatione,ſuper cæ
lum cceli, id eſt , ad ſupremum cælum , ad Orientem , ] quia
mons Oliueti,ex quo Chriftus aſcendit, erat ad Orientem
leroſolymæ. Ita 8.Hilarius & Hieronymus. Sed is ſenſus eft
allegoricus. Nun ad litteram deſignat Deum reſidenten &
triumphantem in cælis. Vnde Hebraicè eft , quivehitur vel
inequirat in fummocælo,ad Orienrem , quia inde folis fuilu- B ris :Perſequi, hoſtium elt, & inuoluit odium , crudelitatem ,
men nobis primuin oftentat.Genebrardus hæc applicat Ec
cleſiæ Chriſti, quæ primòcoepit in Oriente , ſed mox demi
grauit in Occidentem , vt dixi v.5 . & in fine inundi reuer
tetur ad Orientem , vciam incipit in Sinis & aliis Indiarum
locis, & infinuatur Apoc.16 .
Ecce voci ſua, id eft, tonitruo ; Allegoricè , prædicationi
Euangelij , dabit vocem virtutis ) id eft , faciet ve fit potens,
efficax, & impleat orbem vniuerſum , inquit Hieronymus &
Theodoretus , qui cum S.Auguſtino id Anagogicè appli
cant voci cubali in die reſurrectionis , Surgite mortui: Itema
ledicti : Venite benedidi.
PSALMVS LXVIII.
Dauid in perfona Chriſti ( vepatet ex verf.10.22.26. 27.ob zelum
religionis multa patiens, 41 xilium de cælo depoſcit.
Y. 2 . Qua. ] Id elt , tribulationes : quasmox aliismeta
A phoris deſignat, limo profundi , altomari & tempefta
te V.3.profundo leu abyſſo , & puteo y.16 . Ita Theodoretus.
6.3. Non eſtſubſtantia ) uproszori , id est, ſubſiſtentia , id
elt, folidus fundus in quo polſim firmus ſubfiftere : ita Hie
ronyinus & Chaldæus.
V.5. Qe non rapui, tuncexfoluebam . ] Prouerbium eſt, q.d .
Alieni criininis pænas dedi': poteft tainen propriè etiam de C
Chriſto ſic exponi:rapinam pomiveciti,vel honoris diuini,
quem Adam eiúfque poſteri iniultè fibi rapere voluerunt,
ego Chriftus exfolui. Ita S.Hieronymus, Hilarius, & pul
chre Auguftinus.
V.6. Tis jasinſipientiam ; ] Hieronyinus & Chaldæus, ſtulti
tiam meam , quaſi diceret.Si quid ftultè & perperam deliqui,
vthoftesmei inentiuntur , tu optiinè nolti : teltein te inuo
co. & iudicem , vt, fi deliqui,patefacias: fin autem , inno
centiam meam manifeſtes. Idque vt
$ .7. Non erubeſcant in me, id eft , occafione mei,mearúin
que calainitatum ,alij qui exſpettant à refalutem :fcilicet dum
vident ine innocencem & te inuocantem , a te tamen deferi. Hieronvinus,Vahvah,Chaldæus , Gaziſi ſumus, gauiſi ſumus,
Ita S. Hieronyinus & Theodoretus. .
V. 9. Factus fum peregrins filiismacrismea.] Synagogæ, id
ett, Indæi non agnoueruntmepro fratre ſuo , ſed pro infide
li, & Samaritano.
$ . 10.Zelus, id eſt, feruor & ftudium procurandæ gloriæ
domustud , id elt, templi & Eccleſiæ tuæ , & indignatio ex
ciufdem neglectu & profanatione, comeditme,] id eft,exe
dit , abſorbuit, & , vt Symmachus & Chaldæus vertit, con
fumpfit me.
Et opprobria exprobrantium tibi cecideruntſuper me, id eſt, tam D
fenfi ,tam ægrè tuli, quam fi recta in me contorta fuiſſent.
Hinceodem zelo ; vttuuin tibi redderein honorem , ſuſcepi
illa in me expianda ieiunio , aliiſque poenis vltrò ſuſcepcis. musà Rechabitis, & qui in prima captiuitate à ſua terra mi
Ita Apoſtolus ad Rom . 15. verſíc.3.Sed & hoc ipfum .
♡ .11. Fa&tum eft in opprobrium mihi; ; Chaldæus pietas hæc
men verſa mihi fuit in probrum , ſcilicet exmaleuolentia &
maledicentia hoftium . Theodoretus.
1.13. In porta. id eft, in publico loco iudiciorum , quafi
diceret. Iudices & principes vrbis.
in me pfallebant, id eſt , cantilenas famoſas de me conci
nebant , qui bibebant vinum , ) id eft, qui in fyınpoſiis & ta
bernis compoticabant.
Ý . 14. Orationem ad te, ] fupple ,dirigo .
Tempus beneplaciti;]Hieronymus & Syınmachus, reconcilia
tionis, fupple,nunctandem fit.
in verilate Jaluristua. ] id eſt, ex fidelitate , qua ſalucem
tuis promififti.
4:20. Reuerentiam meam ,} Hieronymus & Auguftinus,con
fufionem ;Chaldæus,ignominiam .
V.22 .Fel.]Idett,vinum felle & myrrhamixtuin ,Matth.28.
Verf.48.Chaldæus addit-, felcapitum bafiuſcorum . Licèt enim
Hebræum omne genus veneni fignificet,ferè tamen vſur
Lib . Pfalm .
patur pro veneno ex capite aſpidis vel bafiliſci. Nihilomi
nus ordinariè etiam fel defignat. Prouerbialiter innuit,
Mariana.
. 23. Menſa hæc eorum , inſtructa felle & aceto , quam
mihi Meſſiæ ſuo apparauerunt Iudæi,fiue viciſlim coram ipſis,
id eft, etiam ipſis (ternacur, & quidem in laqueum , id eſt in
exitium ipfis , có in retribuciones eoruin quæ ſua impietate &
crudelicate iultè promeriti ſunt : in ſcandalum , feu in
offendiculum & ruinam , ad corruendum , inquit Hierony
mus & Genebrardus.
Nota , verba hæc non effe optantis, fed prophetantis, in
quit S. Auguftinus.
V.25.Dorſum ſemper incuraa; ] ſcilicet onerando illosnouis
continuò & grauioribus calamitatibus, vt his oneribus de
preſli quafi filicernia , in terram curuati incedant. Ita Theo
doretus & Eutymius , Chaldæus , fac lumbos eorum continud
mutare.
V.26. Habitatio eorum ,nempe Iudæa ſacrilega, ac præ om
nibus Ierofolyma , fiue deſerta, ] per Nabuchodonoforem &
Titum.Hieronymus, Auguſt. Theodoretus.
V.27.Quem in percuſſisti, ] id eft,afflixitti, ſubiicierido mor
ti crucis ; Hieronymus, vu'nerasti, Ifaiæ 5 3.
Nota. Percutere, ad diſcipliñain fpeétat , & eft fuperio
irriſionein vel exprobrationem .
.28. Appone iniqui'atem ſuper iniquitatem . ] Quod non de
Poenis tantum ,ſed & de culpis exponi potelt.Nam ſolet ſuba
inde Deus peccata punire nouis peccatis, ac tandem etiam
excæcatione, non cauſando malitiam ſed ſubtrahendo cu
piofiorem gratiam , & permittendo diabolo maiores vires
& tentandi facultatem . Ita ſanctus Auguftinus, D. Thomas
& Doctores.
$ .29. Deleantzer delibro viventium . ) id eſt, ríe ſint de nu
mero iultorun , vtmox ſequitur. Porrò liber vita eft ipſa Dei
præſcientia & quafi inernoria, & prædeftinatio ab æterno . Et
ficutduplex ett prædeftinatio ,vna inchoata,altera completa
& perfecta : ita duplex quoque eit liber vitæ , vnus inchoa
tus & mutabilis , in quo defcripti ſuntomnes & ſoli iuſti;
aiter completus & immutabilis ; in quo fcripri ſunt omnes
& foliqui de facto ſaluabuntur.Et ex hoc libro nemo deleri
potelt , de priori pocelt, & de facto deletur quicunque è
iutto fit reprobus. Et fic Chriſtus, & S.Paulus, & Moyſes,
& hic Dauid , vſurpantnomen libri vie. Et orat Ecclefia,vt
omnium fidelium nomina beacæ prædeftinationisliber ad
ſcripta retineat.
V.32 . Et placebit, fupple, lausmea & canticum meum ,Deo
ſuper vitulum , id eft,præ holocauſto vituli cornua recens pro
duceniis den ungulas, ) id elt , iuuenci ceneri & delicati. Ita
Theodoretus,
PS A LMV S LXIX .
Sibi dgn piis omnibus implorat opem Dei :hoftibus verò confufionem .
Porrò hic Pfalmus idem prorſus eſt cum fine Pfalmi 39.
. 3. Euereantur. ] Id eit, erubeſcant, ve vertit Hierony
R. mus & Chaldæus, & di fal.68.7.20 .
Animam . ] Id eft ,vitam .
V. 4. Aueriantur à te, & per te, à felicitate ac proſperitate
ad miferias & exitium :qui dicuntmihi afflicto , Euge, euge,]
fupple,decua afflictione & miſeria.
... 6. Dicant, Magnificetur Dominus. ] Id eft , inagnifiatDei
miſericordia , qua fúis opportunè fert opem id eſt .dicand
Deo gratias.
PSA L MV.S LX X.
Dauid tam fenex opem Deiimplorat contra impios Achitophelem ,
Abſalomum , cæteroſque coniuratos. In gratiarum actionem polli
Cetur, fe Dei potentiam , iuftitiam , bonitatem vbique depradicaa
turum . Convenit ſeneſcenti Ecclefia .
1. lliorum Jonadab , id eſt , Rechabitarum ,Ieremiæ 35 .
grarunt Babylonem . Vide Chronicon cap. 35. Hic tamen
titulusnon eft in Hebræo,neque in Græco .
V. 5. Tu es patientia mea. ] Id eft , à quo patienter opem ex
ſpecto :Hieronymus, exſpectatio ; Chaldæus,ſpes mea,vt inox
fequitur.
* .7. In te cantatio mea ſemper , } ſupple , verſabitur, id eſt
de te , cuáque miſericordia & ſingulari prouidentia , erunt
ninnia mea cantica & hymni.
V. 7. Tanquam prodigium ,(Hieronymus, quaſi portentum )fa
& w ſum , ] id eſt , appartų hominibus, ob totærumnas qui
bus affligor , & tamen faluus ſemper emergo . Allegoricè ,
Chriſtus ; Tropologicè , quiuis iustus eſt impiis prodigium ,
quia fequitur vitam : arctam & carniinuiſam .
7.10. Dixeruntmihi, ] Chaldæus, malum contrame.
V. 15. Non cognoui litteraturam ;] Hebræum ſephorot propriè
etiam numerationem & computum ſignificat. ' Vnde Chal
deus, Symmachus & Vatablus vertunt, numerum , fcilicet
beneficiorum diuinorum : ſanctus Auguſtinus cum Arno - Aunt
bio , Caffiodor. & auctore operis imperfecti in Matthæum ,
сиіп
 Plalm . L XXV I. & c .
cuin Pſalterio veteri Romano & Sixtini , legentes weberrec det , quia Deus eternam his miſeriam , illis fælicita 20 pre
tem 7
τεί ας pro ypor seporcías,vt habent Lxx.vertunt , negotiationem , parauit.
nempe frau dulentam & dolofam . Sed optimè Nolter,non co 1.3 .
A
grous litteraturam , id eſt,non ſum verſatus in humana ſapien V.
tia & eloquentia : nam ſemper yel Paltor ouium fui,velmi Pereefisie grejus mei, ] deft, effufoperlubrica
funtcollap
les. Tamen ſtudio virgreflu
tutum penè
. lus ſum à firma ſpe in Deum & à
V. 16.Introibo in potentias Domini, id eſt, ingrediar (yr Hje 8.4 . Noncogit
ciunt,non ant,non
eft reſpect curaneorum
us mortis , id eſtſuain
tmortem , non, vt Hierreſpi
anxiè ony
ronymus & Chaldæus vertunt) ad opera diuinæ omnipoten mus & Chaldæus infinuant. Quia nempè mors impiis obue
tiæ contemplanda.Hæcinihi pro libris & magiſtris erunt,& nire ferè folet facilis , cominoda , honorata,ſera & ſubita . Et
ſatis fupérquemedocebunt nofſe , laudare & colere Deum . hæc eſt sugeer mooico, quam Iulius Cæſar ſibi optabat , & obti
Ethæc fcientia inihiabundè ſufficit , quam docuiftimeà ix nuit. Itein nonelt firmamentum ; Hebraicè , firmnitas , in pla
ueniutemea, ) imò à puero , nempe vel per internam inſpira ga eorum ,.] id eft , fi plagis autmorbis aliquando vexantur ,
tionein , vel per pios parentesmeos.
V. 20. conuerſus, Ideſt, rurſus. Deabyſſis terra , ] Id elt, ex non
Itinadiu
firmifirmi
tas ter adhærrent
ac robu citògra
ipſis, inte indemanconu
ent. aleſItacunt
The & pri
, odo re
ærumnarum profundo , quaſi ex inferno , Allegoricè,Chri tus & Euthymius.
ſtus è Limbo .
V. 24, Reueriti ] Id eft, pudore & verecundiâ affecti.Hie dante Prodiiteffluit
r,ſicut
7.7. quaſiex adeps ex pingu
adipe.) Id eftiſlim o anima
, valdè li. sè & abun
copio
ronymus dehonestati ; Chaldæus , opprobrio affecti, vt fuprà Tranfierunt in affe& um cordis. ] Id elt, toros ſe tradunt ex
Plal. 69.verf.3.
PSALMVS LXXI. plendis animi affectibus, vtnon legi Dei , vel rectæ ratio
Chrifti regnum ,in figura Salomonici regni, pacificum , amplum ,fe ni, ſed finis concupifcentiis oblequantur. Ita Hieronymus &
Einmanuel Sà.
lix , eternum fore prædicitur.
Ý.1. N Salomonem , ) nempe, qui & quatenus erat figura eft,V.8. In excelſo
palain ; ] Hebra
publice, inuericè,
ecunddee.excello ſeu ſublimiloco , id

tiores , applicant hunc Pfalmum Chrifto : & patet ex verl.s. $ .9. Poſueruntosfuum , blaſphemum in cælum , id eſt, contra
8. & 11. qui Salomoni competere non poſſunt. Caldæus ver Deuin & Sanctos cælorum , ve habet Chaldæus. Inde lingus
B eorum tranfiu ; Hiero nymus , deamb ulaui in terra
t , t. ; i)
tit, per manum Salomonis dictus propheticè , & forſan à Salomo Chaldæus , itardet in iuftos terre , quafi dicere Nemin
ne compoſitus fuit.
V.2.Iudicium & iuftitiam . ] Id eſt, iuris tui & iuftitiæ ſcien parc unt. Ideo conuertetur populus meus, quafi diceret. Hæc im
V.10.
tiam , zelum , praxin .
ludicari. ] Id eit, vt iudicer. piorum iinpunica proſperitas cauſa elt cur homines pij fubin
8.3.Montes, qui folent elle ſpeluncæ latronum , & latibula eis,]conue
de rtant fe ad
id elt,impios conqu
diutiſ erend
iinè ume :& duin
viuer viden
feliciſ liinèt .diesplenos
Vnde ini in
ferarum , vel delubra dæmonum , ſuſcipiant pacem , ] id eft, rantes dicunt. Scitne & curat hæc Deus ]
tranquillitatem , & felicitatem , quafi diceret. Inuehat Chri W.13.Etdixi, id elt , ego ipfe nucabundus aliquando hæfi,
ſtus vbique plenam pacem & profperitatem Theodoretus dicens, Siſceleraci tanta fruuntur proſperitate , ergo ego fine
hæc refert ad Monachos & Eremitas , qui in montibus an cauſa, id eft, fruitra,abftinui à (celeribus & iiudui iuftitiæ , con
gelicam vitam duxerunt.
V. 5. Permanebit cum fole, id eſt, quamdiu erit ſol ; ed ante, laui
innoc ensinnoce
inter eſſemntesmanus,id eſt , labor
. Interim fui flagell aui vt
atus tota die:id innoc
intereft, entes
conti nuò
ſeu coram , lunam , id eſt, quamdiu erit luna.Ita Hieronymus afflictus , & caftigatiomea in matutinis.] Id eft , Itatiin ytmanè
& Chaldæus,quafi diceret. In æternum ftabit regnum Chri ſurgo , ſurgit inecum crux & afflictio .
ſti. A liter S. AuguſtinusAnte lunam fuit Chriftus, quia ſe 9.15 . Si narravo jic. ] Id eft, fi fic iudicem , tunc iinprobo vj
cundùm diuinitatem elt ab æterno.
Ý.6. Defendet Chriftus in terram ,vel in vterum , Virginis , tam & ftudia juſtorum , qui quankuinuis afflicti cainen Deo
ficut pluuia, ſeu ros,in vellus Gedeonis, Iudic . 6. V.37.c ficut conſta
V.15nter ſeruiu
.Donec nt. in ſanctuarium ,quafi diceret. Nunquam
intrern
Stillicidia, ] id eft, quietè , inſenſibiliter , ſine corruptione vir mihi plenè fatisfecero quoad iam dictam difficultatem , donec
ginitatis, per operationem Spiritus láncti , cum foecunda mente & confideratione intrem in ſanctum & fecretum thro
tione & influxu omnium bonoruin ,Ita S.Hieronymus, Theo num iudicialem Dei, & inde intelligam , ſeu inueftigem , in no
doretus, Euthymius.
8. 7. Orietur iuftitia ,] Hieronymus, germinabit iuftus; Chal uiſſimis
C nam exeorum , ] lupple
perfecto , maxima
fine piorun m vtrorum
& iimpiorum que different
pender ſupradiciamtæ:
dæus,multiplicabuntur, feu multipliciter creſcent, iufti. quæftionisſolucio. Anagogicè, in extremo iudicio omnibus
Ý .8. A mari vſquead mare;] Chaldæus, ab anguio,ſeu ex palam fiet , quid proſic virtus , quid obfit peccatuin , inquit
tremo,marismagniMediterranei , vſque ad extremumn angulum
maris Oceani. S.Augutt.& Euthym .
Et à flumine Euphrate , qui in Scripturis ponitur terminus pofuift i eis illam proſpeidritate
$.19.Propterdolos, eſt,invt ,dolos callidiè decip
è & dediſt
id ett, impiiserent
omniaur
terræ ſanctæ & regni Salomonici , vique ad fines terræ . proſpera , vt dum alleuati, id elt in altum euecti eflent,ſubito
5.9. Terram lingent, ] id elt , obſculabuntur , nempe in fi deiiceres & præcipitares eos , vt laplu grauiore ruant. Nota
gnum reuerentiæ & fubiectionis.
Ý . 10. Reges Tharſis, id eft,maris. Vide 2. Par.9 . v.21. Ars . Propter , anon
Scriptur deſignat hic
fapjusvocat finem . Dei, ſed euentum rei, quem
finem
bum eg Saba. ] Vide 3. Reg.1o . v... Id coeperunt facere tres V.20. In ciuitatetua coeleſti ; Chaldæus, in die iudicij, quan
Magi,Matth . 2. quos reges fuiſſe , vt hic indicatur , ibi do ex tuguriolo huius vitæ migrabunt in ciuitatem amplifli
probabo.
mam alterius vitæ , ad nihilum rediges, quam ipſi tanto labore
8:14. Ex iniquitate . ] Id eſt, iniqua oppreſſione , fraude concinnarunt,imaginem ipforum ,] id elt, imaginariam & ſom
& violentia tyrannorum , maximéque diaboli , qui ſuinmus nio ſimilein felicitatem impiorum . Ita Hieronymus , Theo
eſt foenerator , pro viliſſima peccati voluptate animam fibi doretus , Euthymius. Sic Mafillus apud Lucianuin cùm ex
obftringens ad fænus æternæ poenæ , inquit S.Auguft. pergifceretur , ſenſit omnem felicitatem , quam ſomniando
Adorabunt de ipſo. ] id eft , ipſum Chriſtuin inquit
V. 15.Mari conceperat , euanuiffe.Et Plato , Quid Pune voluptatesmor:
Ioan nes anna Emanuël Sà.
talium verò vigilant
, niſi ſoinnia ium ? Et fic quidein agiturNam
cum,
6.16. Erit firmamen tum . ] Ita Romana & Græcà, & fubau impis :mecum & cum omnibuspiis longèaliter.
HOUDD ditur panis, qui quia cor hominifirmat , vocari ſolet firma vt fequitur.
mentum Pfal.103.& 104.6.16 .& c.Hebraicè eſt,piſſat bar, quod vý.21. Quia inflammatum , ſeu vítum & excruciatum eft cor
Hierony vertit;memorabile triticum ; Chaldæus ,fubftanti- meum , og renes mei commutari ſunt,id est , omnia interioramea
ficus panumus
sPaulus Burgenſi
s,pla :entula frumenti; R.Einanuël turbata ſunt præ doloribus& ærunnis , neſciui,quome ver
vola ſeu manus plena frumcnto ; Vatablus & Genebrardus , terem ,yel cur ita cruciarer. Interiin .
pugillusfrumenti.quaſi diceret . Tanta reruin omnium , maxi * .23 . Vi iumentum fact:usſim apud te , id elt , geilime quaſi
meſpiritualium , fertilitas erit tempore Melliæ ,vt pauca gra : pecus tibi obſequentiſſinuin , vt ſcilicet quæ & quanta vel
Da frumenti in terram coniecta , etiam in monrebus fyluoſis & les onera, labores & flagella in hi infligeres: 0 ego ſemper tc
aridis,tantam latura fint ſegetem , vt fertiliſſimiLibanimel cum inanfi, & tibi conftantiffinè adhæſi. Ideo non permiſilti
ſem mulcismodis excedant.R Ionathan Chaldæusvertit,erit me ruere in perditionem ,vt contingit iimpiis, ſed tenuiffioks
placenta tritici in verrice Sacerdoti.Etmulti veteres Rabbini id nem meam , & c. ] Ita Arnobius & Genebrardus. Allegoricè.
C

interpretanturdeSacrificio panis delicatiſſimiteinpore Meſ
fiæ offerendo .
Florebant we ciuirare , id eft, ciues qui ſuntde ciuitate Dei,
id eft,Ecclefia Chrifti,ficut fænum terra multiplicabunturnu
mero & gratiis omne genus.
PSA L M V S LXXII.
Incipis hîc fecundùm Hebræos liber 111. Pſalmorum quorum ferè
auctor Aſaph nobilismuſicus tempore Dauidis 1. Paralip.6.v.30,
cap.25.verf.1. cuius nomine extant.12. fequentes i/almi de
sriftioribus caſibus Ecclefia .
homil;
Hec Pfalmoquerit , car pä hîc miſeri ſint ,impi felices ? Refpona
Lac . Tirini Tom . I.
Chriſtus quaſi iumentum tulit iniecta fibiomnia peccata no
ftra , inquit S.Hieronym . Tropologicè, per cocain obedien
ciain Religiofus fit iumentum Dei.
Verſ. 25. A te alienum , velpræter aut extra te , quid volui;
quafi diceret. Nihil, ſed tui vnius deſiderio ( qui es pars,
id eft , portio hæreditaria , men ) defecit cor có caro, j id eit,
Euthym& . corpusmeum , id elt , ego cotus. Ita S.Hieron . &
anima
V.27.Fornicantur abs te ſponfo ſuo , tuique amore & cultu
deficientes, & creaturis quaſi adulteris adhærentes.
S 2 PSALMVS
 rius
Commenta in Lib . Pfalm .
208
cùm aderit tempus iudicandi , ab æterna præfinitum à Deo.
Predicit vrbis, PSA
templis populi S
LMV ruinamLXXII I.odonofore , in
ſub Nabuch Ita Symmachus & Aquila ;tunc iuftnias , ( Hieronymus &
quit Caietanus ón Liranus, o patet ex verf.7 . fub Antiocho A Chaldæus cujta, ) iudicabo, ] id eft, id quod iuftum & æquum
Epiphane,dequoin librıs Machabæorum , quem r reprimi orat. eft decermat . Ita S.Hieronym . & Theodoret. In illo iudi
Allegoricè ,'Euclefia orat contra Antichriftum , eiuſque pre cij die.
9.4 .Liquefacta eft rerra ; [ Hieronymus,diffoluetur,inſtar ce
curſores . ræ'ad præſentiam ignis,2.Petri 3:
2. Edemif ti,tne
reditaris Ægypto, inquit
ex;]Hebraicè, fceptrum tibiæus
Chald hæredita ha,
, virgamriun Ego confirmaui col mnas eius.] Id eft,ego ſolus ſum quinunc
nempeR. populum Ifraëliticum , in quo tu ſceptrum hæredita terram confirmo & ftabilio quafi folidis columnis : led tunc
in die iudicij, ſubtractis illis coluinnis , totam diffoluam Al
jure tenes.Id eft, hæc hæreditas tua eſt populus qui nunc
rioMonsSion.] legoricè, columnas Ecclefiæ , Apoftolos eorúmque fuccello
incolit montem Sion , vbi & tu habitas cum arca & templo res confirmat Chriſtus,inquit S.Auguftinus .
tuo . Ita ferè Symmachus , Hieronymus', Theodoretus & 0.7. Neque ab Oriente , & c.) ſupple , quiſquam eft quipoffic
à Dei ira vel iudicio fe vel alium eripere , inquit Theodo
Euthy m
$ .4. .in medio folemnitaiss tua. ] Id eft, diei tibi felti, vel retus.
V.9. Calixy] Id elt , portio & menſura pænæ dimenſa cui
loci folemnis
Signs fua ,, ,idſcilicet templi.
eft , vexill ica bellica , pofuerunt ; Chaldæi queà Deo , & neceffariò ebibenda. Dicitùr calix viri, quia
figna, id eft , quafi trophæa victoriæ : forut in exitu , fcilicet mentein hominis inebriat & à le alienat. Dicitur vinum meo
vrbium , id elt , in portis, vbi folent erigi trophæa, ſic ſuper rum , quia aquâ iniſericordiæ non eft dilutum , ſed innato fi
bi feruori atque energia relictuin . Interim plenum eft alio
m vertic
Et non
fummu emerunt
cognou . ] Idpoſue
templi uerunt , neque curarunt
neſciilla.
elt , runt mito, v.g. fæcium ,myrrha , tellis, veneni. Nam vltio diuina
Chaldæi, quantushonor deberetur teinplo tuo, vtpote loco cùin hominem feriò deprchendit , plerúinque non eli vnius
totiusorbiš ſanctiſlimo. Ita Hieronymus & Theodoretus. generis , ſed ex variis commilta . Ita S.Hieronymus,Auguſti
V.6. Exciderunt ianuas erui, fcilicet templi , in idipſum ,) nus & Theodoretus.
id eft , fimul , omnes , pariter , yt vertic Hieronymus & B Inclinaxı effandendo, vel propinando,vt vertit Hieronymus,
ex hoc in hoc , nunc in hanc,nunc in aliam partem , neinpe vt
Chaldæus.
$ . 8. Quiefcere & ceffare faciamus. ? Id eſt , omninò abo omnes peccatores fuo viciſſim ordinebiban j Sed quantumcum
leamus , ſcilicet exſcindendo & exurendo templum omneſ quemulti & multum bibant, nunquain exinanitur, id eft,ex
que ſynagogas illorum : nam hisexſcinduntur pariter oinnes hauritur,fa . huius calicis, quafi diceret. Semper reftabit fac
Tolemnitates illorum . Vnde Hieronyinus & Chaldæus ver multùın quo mundum puniat Deus : iinò extreinas & ama
tunt , incenderunı ; Aquila & Theodotion , comburamus oinnes riores poenas, quæ ſunt quafi faces infimæ , reſeruat in futu
ram vitam . Ita iidein .
fote mniiales De!. Itaque iam non ampliùs. PSA L M v S L XXV.
Vidimus nošir.:e, ) id eft,vexi lla nia reli
infigicia,
V.9. nobis
gionis fignanemp
vfitata, templum ,altare,& facrif Laudat Deum pro victor a obtenta de Affyriss, sempore Ezechia, cuti
& c.
extcaftris vlajphemi Sennacherib una nocte caſi eſſent 189000. 4.
Ita Genebrardus.
lam non eft Propheta , qui nobis opitulari poſſit , vt 19. m ad Aſſyrios. ] Sic Pſalmus inſcribitur , licèt
Regum Anricu
7.1.
olim Moyſes", Samuël & alij. Tereinias eniin non ett pro
fectus cum Iudæis in Babylonein ,ſed'in Ægyftuin , vtdici .
tur Ierein.43 riſque Giæcis non habeatur.
Et nosnocognoſcet amplius,}ſupple.Deus,quafidiceret.Videtur V.3. In pae. ] Appellatiuum pro noinine proprio . Hieronya
Deusnos quafi alienos nolle ampliusagnofcere aut curare. mus eniin vercit.in Selem , Chaldæus,in leruſalem , quod figni
$ .11. Demedio jinu kun. j lupple non educensillam ad nos ficat v já nem pacu .
iuuandos. Vnde Chaldæus, educ eam , og dele afflictionem , Factus eft locus erat , nempe tabernaculum & templum Dei,
V. 12. Operatus eft faluten , id eſt, fæpiùs liberauit & falua in quo quaſi habitabat , vt mox fequitur. Allegoricè, eft Ec
n

uit populuin ſuum , in medio terid , ] id eft, palàm , & vbique
in onniterra , inquit Theodoretus & Euthymius : vel, vt
fanctus Hieronymnus , in Ierufalem , vel generaliter in Iudas, C S.Hieronymus & Auguftinus.
quæ eſt medium terræ habitatæ . Vnde & illam pro ſua Ec
clefia delegiſle videtur Deus , & Chriſtus pro pallione ſua ,
vt ipſa ex le quafi ex orbis corde falutem in cotum mundum
tranlinitteret , inquit Genebrardus.Allegoricè ,Hieronymus,
in meatoterra , id elt, in ventre virginali.
7.13 . Tu confirmaff , id elt, ſolidalti,mure rubrum ,vt veriin
que inftar muri itans , Hebræis in inedio tranſituin daret.
Vnde Chaldæu s vertit ,diuijijtı aquasmarw ;Hieronymus, dif
ſipajtı. Vti & pro contribalaſti vertunt, Contriu dti capira dr .
conum , ſ id eit, crocodilorum , quidracones funtaquatici,
id eft , Ægyptiorum , qui crudelifinènecabantnos & in
fantes noitros, inquit Theodoretus & Euthymius.
V. 14 , Capita draconis , Antonomaſticè , id eft, Pharaonis: mius: vel potiùs ,nihil armorum quibus fe adue:ſusmortem
id eft,primores & proceres Ægyptı,ve vertit Chaldæus, de
difti euin efcam populis Æthiopum , ] id eft , accolis maris rubri
qui erant Æthiopes; vel coruis, inquit Ianſenius ; cercopithe
cis, Chaldæus, id eſt, ſimniis,aliquando enim pupulus in Scri.
ptura dicitur etiam de belluis , vtProucrb . 30. Formica po
pulus infirmus, loël 1. delocultis ,Gensaſcenditfuper terram .
Ñ.15.Dirupijlı, id et,erumpere feci fortem è rupe diſrupta, doo
fuit in flumen , (ita Chaldæus ; ) Éxodi 17.& Num.20.Siccafti
fluuioschanej id elt,fortitudinis, fluuios fortes,vehementes, D V.9 . De cælo auditum fecifti,id eſt,pronunciafti palàm , au
& magnos , ve vertit Hieronymus , Auila & Chaldæus, qui
etiain nominat illos, nempe Arnon , loubecha & lordagem , lo
file 3. & Eccli.24.
¥ .18. Mew.orifto huius, quod ſequitur : Populus incitauit te
blafphemiis & contumeliis. Ita ferèHieronymus & Chal
clefia , Tropologice , anima fancta , cuius pafliones omnes
quietæ & racioni ſubiectæ : Anagogicè , coluin , inquit
V.s.Illuminans ou , & c. Id eft , tu ô Deus, nos in tenebris
obfidionis jennacherib ,inirabili ope & fauore tuo, quaſi no
ua luce ac ſole exhilaralti, à m ..: tibus a :ernu ,] id elt,ex coe
lis,ſupple , nobis íuppetiasmittens. Ita Euthymius. Æternus
id eit , antiquis àmundi exordio , & in æternum duraturis.
Nazianzenus id de Angelis exponit, quorum inanu cæſi ſunt
Aſſyrij , Allegoricè , S.Hieronymus & Augultinus de Apo
ftolis.
Y.. Infipientes: Hieronyo us, ſuperbi, corde, id eſt, Affyrij,
qui tam Itultè & fuperbe ſe iactarant, Deúmqueblaſpheina
rant. Dormierunt fomnum ſuuri , id elt, inortem ab Angelo no
Etu iinmiſlam : nihil fperatæ ex Iudæis prædæ , inquit Euthy
cuerentur , inuenerunt in manibus. ] Ita ferè Hieronymus &
Chaldæus.
V.7. Ab increpationetua , id eſt ,te Deus increpante , id eft,
puniente , dormitauerunt fomno mortis oppreſli, quinfienderunt
equos, ideft, equites Allyrij.
$.8. Ex tunc , id elt , fiinulatqueblaſpheinarunt te Affyrija
exarſit in eos sra tha, i Thcodorecus, Euthymius, Vatablus &
Tanſenius.
diente toto coelo , iudicium , id elt, fententiam contra hoftes,
quain mox executioni inandatti per Angelum . Ita iidem .
Tunc terra , id eft habitatores terræ tremuerunt , & quieue
runt, id eſt,ſilenres obitupuerunt
V.11. Cogitutio hominis , fcilicet furibunda , irata : eft eniin
..

daus. Hebraicè,furor, ira, vt vertit Hieronymus, quaſidiceret. Ira

Y.20 .Reſpice in teftamentum tuum . ] Id eft,meminerispacti
quo pepegifti te femper fore adiutorein populo tuo .
Quia qu : onfcurati ſunt,id elt , qui antè obſcuri & ignobi
les erant in terra nempe Chaldæi,repleri & dicati ſuninoftris cogicarionis,hæ quoque vila hâc cua vlcione Sennacherib ,mu
agris, Doribus & lupelectibilibus iniquitatum , ] id elt, iniquè
nobis ereptis. Quadrat iam in Turcas & hæreticos. Ita Ge
nebruidus.
V. 1.Neauertatur, id eft,ne repellatur à te humilis ; ] Chal
dæus, miſer , Hieronymus, coufračius populustuus.
PSALM VS LXXIV.
Dialogus eft Der og Prophera : docé:que timendum impiis,gauden .
dumpsis in extremojudicio .
V.I. E corrumpas; ] Hieronymus,ne diſperdas.Ett initium
cani iubecur. Ita Genebrardus.
V. 3. Dum accepero ; Chaldæus, elegero , tempus, id elt,
ti & furibundihoftes, qui antea nil niſimalum nobis interre
cogitabant,iam initeſcent, & confi:ebuntur titi, id elt, lauda
bunt te Domine. Et fi quæ ſuperlíne in iisriliquis furibundæ
tabuncur, & diem feſtum agenttrbu, ] id elt , onni cum lætitia
laudabunt te. De inorali fenfu , vide ianctum Auguſtinum Bern.fo
& Bernarduin Anagogicè, in die iudicij omnis cogitatio ſe in Can
ipfam reuelabit Deo iudici.
$.12.In circuitu eius,id eft,circum altare Dei, offertv.,id eft,
afferre foletis,muneru.
V.13. Spiruum ,) Id eſt, vitam ; Chaldæus, iumorem fpiriinis.
PSA L M v S LXXV I.
Oratliberarimalmopra errim muieft pige Anxies cogitationibus,quia
busplurimis premebatur.
V.I. Roldishun.) Vide initio Pralin.38 . Et hoc hîc repeti
Plum luff iciat.
¥.3.Alanibus
 Pfalm
$. 3.Manibus meis, ſupple, extenſis in orationecontra eum ;)
Græcè, coram eo.
.4.Exercitatus fum ; ] Græcè ,exercuimeipfum ,ſcilicet
in precibus, vel inmedicatione mearum ærunnarum , & deAbrum circa Occidentein ſitis deferrentur coturnices in caftra
modis euadendi : quos cùm nullos reperio , deficit ſpiritus
..
meuspræ anxietate & incrore. Ita Theodoretus.
$ .5 . Vigilias. ] Oudemoes , id eſt, cuſtodias, ſeu vigilias no .
Cturnas ,quaſi diceret, ante ipſos vigiles euigilaui. Theodo
tion & Aquila , ante lucem euigilaui , eò quòd præ mærore &
anxietate animi dornire non poſſem .
V. 6. Dies antiquos. ] Id eſt, præterita tempora , quibus mi
rabili fauore ſolebas iuuare populum tuum ,ſub
Ioſuë, aliiſque iudicibus. Ei annos asernos. ] Hebraicè, annos. multum auriis , & quantùın optare poterant. Verbum pro
ſeculorum ,nempe præteritorum ab Adamn hucuſque , inquit
Hieronyinus Theodoretus , Euthyinius ,,ſanctus Augulti
nus & Genebrardus id exponuntde æternitate ipſiuline: Dei:
* Ý.7. Scopebam ſpiritum , id eſt,variis cogitationibusac di
ſcurſibus quaſi ſcopis verrebam & excutiebam aniinum
meum , ] nempe vt ſcirein, num verum fit quod hoftesmeiia
étant, fcilicet Deum ineæternum à ſe proiecife ,nec vnquain
mihi forecomplacentiorem , id eft, placatiorem .
V.11.Nunc cæpi,]quafi diceret.Poft longam anxietatem , &
moleftam meditationem , coepit tandem reſpirare , recreari
& meliora ſperare .
Hæc mutatio,à pufillanimitate & anxietate mentis in ſpem , B įxx.habent xwórcbcr, id elt, caninan muſicam , quia impu
magnanimitatem & quictem , prouenit à dextra Excelji,per
gratiam ſuam diſpellente priorem nebulam & caliginem :Ità
S.Auguftinus. Alij,nunc cæpi ſapere, & in melius commuta
re vitain , nempe præuentusnouo lumine, nouo robore cæle
leſti. Vnde S. Antoniushoc cuiquepropoſitum mane facien
dum , iterandúinque docebat:
V. 14. Via , id est actio tua , omnis eſt in ſancto
Hebraic . , in ſanctitarė , id est , ſancta eft ; Chaldæus , quàm
Sanctæ funt vitæ tuæ !quaſi diceret. Licèt flagella tua nobis
grauia & dura videantur , tamen fancta & iuſta ſunt , &
ad nos ſanctificandos tendunt. Allegoricè, actiones & pal
fionesomnes tuæ , ô Chriſte, ſunt ſanctæ , licèt Iudæis fcan
dalum , Gentibus ftultitia videantur , inquit Euthymius.
V.16 . Filios loſeph . ] Vide Pſal.78. V,2 .
V. 17. Timueruntaque, id eft, inftar ciinentium receſſerunt
& fugerunt, & turbata funt abyſſimarisrubri.
v . 18. Multitudoſonicusaquarum , id eſt , magnus & multus
inde ortus eft ftrepitus aquarum , inaxiinècum rurſus con
globarentur & confluerent oppreffuræ Ægyptios. Nam
ſagittetua,id eſt,fulmina & fulgura , tranſeunt ;Hieronymus
& Chaldæus,diſcurrebant & accendebantur : & vox , id eit ſo -.C
nus,tonitrui sui in rora, ] pro , in roras ( vt vertit Syınmachus)
currúum Ægyptiorum , qui omnes ſubuerfi & ſubinerſi ſunt
în mari. Theodoretus & Euthymius.
V.20. In mari vis tus , quaſi diceret. Cum tibi lubet,etiain
per incdium mare patet tibivia , & quidem tam dextrè , vt
ſoli populo tuo pateat , hoftibusverò inſequentibus veſtigia
tuanon cognoſcentur, ]maxiinè cùin reductis iain aquis orbitæ
oinnes & veſtigia penitus opplerentur. Vide Exodi 14. Ita non in cultum pietatis, ad quem à Deo dirigebantur,fed
ſanctus Hieronymus & Chaldæus.
PSA L M VS LXXVII.
Decantatbeneficia Iſraëliprastita à peregrinatione in Ægypto vſque
ad Jus tempora.
*. 1.INtelležius Aſuph. ]Vide initioosmeumPlal.31,. De parabolis &
Vide Idistif- propoſi V.2. Aperiam v i d e i nin parabolis
i t i P ſ a l . . V.64. Sacerdotes eorum . Ophni & Phinces, filij Heli.
moos Hebr.n.14. t i o nibus o 4 8
V.5 . Testimoniam , id eſt, legem diuinam , ſuſcitauit in Iacob,]
id eſt,de nouo dedit Ifraëli, in Sinai.
v.8. Non eft creditus cum Deo , id eſt,non adhæſit firma fide
& fiducia Deo, ſpiricus Ifraëlis, ſed Itatim obmurmurauit.Ita
S.Hieron. Theodoret. Euthymius,De14.murmurationibus D
vide Chronicon c .19.
V.9. Fily Ephrem , id eſt, Ifraëlitæ ) pars , ſeu tribusnume
roſior & bellicoſior, pro toto populo ) mittentes arcum , ſeu
arcu fagittas , id eſt, exiinij fagittarij,bellicæ rei vtperitiſ
fimi, ita & addicillimi,fæpiùs tamen conuerfi funt in fugam
die, id cit tempore bletin ) verbi gratiâ , lub lephte, fub Heli,
Vide Adria & ſub aliis .
chom . de tot Y. 12. In campo Tangos.] Id eft,in regione vicina regix Pha
fanétas raoanis , Iſaiz 19 .
V. 13. Statuit aquas guajiin vire, ] id eft , in vnum locum
vtrimque coactas, & quaſitumido vtri inclulas tenuit.
V.34.In nube dier.] Id eit , in columna nubis per diem , &
ignis per noctein , Exodi 13.
V. 17. In inaquoſo ,Hieronymnus, in inuio;Chaldæus, in arico
deferto , vbi ornni humana ope deſtitutidebuiffent oinnes ad
Deum recurrere, & totiab illo pendere, ibi tamen irritarunc
Deum .
V. 21. Ideo diftulit Dominus, ) ſcilicet, opitulari, vel explere
promiſſum ſuum de introducendis illis in terram Sanctam . lius
V.23.Januas a cæli, id eft, nubes aëris rupit,vt ex eis quafi
aGen.7. 4.31. è cella ſua penuaria plueret illis panem cæli,] in cælo,id eſt
aëre,confectuin . Demanna, quid fuerit ; cur panis Angelorum
fignificet, dixi Exodi 16 .
dicatur , quid Allegoricè
Jac. Tirinj Tom . I.
. L XXVII.
209
V.26. Tranſtulit Auftrum decælo. ] id eſt, abſtulit ex aëre;
feu fecitne ftaret ampliùs Arfler, ſed loco eius, Africus, op
poſitus Austro , vt ita commodiùs ex partibus transmare run
Hebræorum .Num .Il.
V. 13. Pingues gý ele&tos,id eſt, primarios,dicióres; nobilio
res ;impediuit ] quo minùs ingrederentur terram promiffam :
qui..,vt Chaldæus vertit, proſtrauit; Hieronymus; incuruauit ,
id elt occidit eos in deſerco ,Numur .
37. In Vanuate. ] Id ett, vanè & otiosè, nullo edito præcia
ro facinore mortui funt oinnes quimurmurarane in deſerto:
Noe,Moyſe, V.38. Abundauit vt anerterer.Jidelt, abundè , Hieronymus,
aduerbio .
V : 39. Spiritus vadens, non rediens. ] Ideſt , ſicut ventus
qui vadithuc illuc flans , poftea euaneſcit, nec ad fontem
ſuuin reuertitur : ſic homo & vita hominis , quaſi ventus &
vapor in morte quafi euaneſcit , nec per le redire poteſt ad
vitam , ſed ſolo gratuito dono Dei in reſurrectione.
V.44. Imbres, )Hieronymus, riuos, ſcaturigines, lacus, qui
Ægyptiis funt loco inbriun & pluuiarum . Deſcribit hiė
plagasÆgypti ex Exodi 7. & fequentibus.
V.45. Cænomyam . ] Id eſt; inixtam , ſeu omnis generis mu
ficam ,vt Hieronymus,Aquila & Chaldæusvertunt:alioqui
dens & mordax erat inſtar canis.
V.46 . Ærugini.] Vitium elt legetum , vt dixi Deut.28.v.17 .
quod alij rubiginem ,vel robiginem vocant. Vnde apud Gen
tiles Robigus Deus & Robiga colebātur,eique offerebanturſa
crificia dicta robigalia , ve rubiginein auerteret à fegete.b
Hieronymus hic & Chaldæus vertunt, bruchum , quia lege
tes perdit æquè acrubige, ſeu ærugo .
V. 49 , Angelosmalos, ] non in le ( vt putat Vatablus & Ge
nebrardus ) ſed erga Ægyptios. Hebraicè eniin & Chaldai
cè eít , Angelos malorum , feu damnorum auctores ; ita vertit
etiam Symmachus,ſanctus Auguftinus,Euthymnius & Theo
doret.
v. 50. Viam fecit femire iræ fue. Id eſt, progreſſus eſt Deus in
ira ſua & vltione.
V. 51. Cham . ] Id eſt; Ægycioruin , qui à Cham filio Noë peč
Meſraim ( quonomine tunc Ægyptus vocabatur) deſcendunt.
Y. 53. in fpe , ] Hieronymus ;cum fiducia , ſeu confidenter ,
Chaldæus, fecurè.
V.54. In montem ſanctificationis fua. ] Id eſt, in terram (an
Čtain . Vide Exodi is . verf.17 .
Quem acquiſiuit dextera. ] Dei nempe, per loſuë eiectis in
de Chananæis.
Et diuifit Hebræis funiculo diſtributionis, ] id en fune quali
tunc téporis diuidiſolebant agri & diftribui. Vide Ioſue 15.
V: 57. Conuerſi ſunt in arcum pranum , ) id elt, aliter & aliò
iacientein ſagittas , quàm velles, quafidiceret , Inſtar arcus
obliqui & fallacis, Hieronymus, incuruat', quiſagittain non
in ſcopum , fed potiùs in ſagittantein retorquet : ita ludæi
contra Deum & Dei legcm retorii & peruerſi ſunt: Ita Hie
ronymus & Auguftinus , Theodoretus,Euthymius.
V.61.Virtutem ego prilahnitudinern cor1977.] id elt, quidquid ina
eis robuftum & pulchrum erat , acpræ omnibus arcam , quæ
eratomne robur & gloria Iſraëlis, inquit S.Auguftinus. Via
de 1.Reg.4 .
V.63.iznis.] Id elt, ira Dei vel impetus & vis belli.
V.65. Excisarus eft contra Philifthæos, quaſiporenscra
pulatus à vino. ) Id elt , tantâ irâ ac furore vindictà inſur
rexit in eos, quanta folet robuftiflimus iniles , dum vino
æltuans afficitur ab aliquo graui iniuriâ. S.Auguſtinus &
Theodoretus.
V.66. Percuſſitin pofieriora , ] nempe hæmorrhoidibus , in
quit Chaldæus. Vide 1.Reg.s.
V. 67. Repulit ; ] Chaldæus , reprobauit tabernaculum quod
tetenderat in termino loſeph, in tribu Ephraim , id eſt,noluit vi
redućta à Philifthæis arca iterum quieſcerer in Silo vrbe ſita
in tribu Ephraim filij Lofeph : ſed ad hoc elegit tribúm Iu
da, & montem Sion. Ibi Deus,
V.69 . f.dificauit finitificium , Hieronymus & Chaldæus,
ſanctuarium , id eft , templum ſuum , ficut facere ſolent vrin
cornes, qui præ cæteris animalibus inagnificas ſibimanſiones
alto & prærupto loco , eaſque itabiles Itruunt. Sic Deus,
teinplum fibi ftruxit in arce Sion excelſum ,inagnificum ,non
mobile , vt in Silo , led Itabile in æternum . Allegoricè , elt
Eccleſia Chrifti.
Ý : 70. Elegit Dauid , ſcilicet in regem , quaſi diceret.
Sinili modo reiecta tribusBenjamin , è qua Saul, Daui
dem eiuſque familiam elegit Deus vt ægernum regnatec
in Ifraël. De poſt furantes. ) Id elt , à ſequela fætarum &
prægnantium ouium , quas fequebatur. Vbi ſanctus Bafi
& Theodoretusnotant huinilitatein Dauidis , quinon
ſe vocet paftorem , hîc enim oues præcedit ; fed paftoris
Miniſtruin , quiprægnantes oues ſequebatur. Philo verò no
tat,artem paſtoralem præludium effe ad regnum .
$ 3 7.72.In
 Commentari
210 us in Lib . Pſalm ,
7.72. In innocentia , id eſt, iuſtitia & integritate : in in 9.17. Incenſa elt hæc vinea. Ita Lxx. & Chaldæus. Et ab
telledtibus manuum , ] id eft, peritismanibus , & prudenti vſu increpatione vultus tui, feu tua , id eft,perſeuerante te increpa
pedis. Vnde Hieronymus & Chaldæus vertunt, prudentia A re & punire, prorſus peribunt quotquot ſuntincolæ huius vi
neæ , id eſt, omnes ludæi. Ita Vatablus & Genebrardus.
manuum .
PSA L M V S LXXVIII. PS A L M VS LXX X.
Deplorat S.templio
urbis,
re, inquit Hieronymus populi
; eo etiam fubemAntiocho
vaftation ſub Nabuchod onoza
Epiphane, ut Inuitat omnes ad lætè celebrandum feftum eomenia do Tubarum ,
vult Thodorer. Esthym . Allegoricè , Ecclefia fub Antichrifto.S . inftitutum ad Dei beneficia recolenda.
VI. Ro torcularibus. ] Vide Pſalm . 8. Vnde in pofterum
Auguft.
1, TN pomorum cuſtodiam , ] Id elt , tugurium in quo latere · P Ronatigabo lectorem repeticione.
V.4. In Neomeria, ] Id eſt, in felto nouilunij .
guntur: quibus collectis, deſerunt illud ac diruunt. Sic con Inſigni die folemnitatis veftræ. ] Id eft, fefto tubarum , quod
tigit magnæ & inclytæ Ierofolyınæ , quæ , cæſis vel abdu incidebat in primum ,ſeu nouilunium menſis Tiſri.De quibus
ctis ciuibus, diruta elt ac deſerta , inquit Theodoretus 4, feſtis Vide Exodi 23. & Num 28. & Leuit.23,
Reg . vlt. Vnde Hieronymus vertit, in aceruos lapidum ; Chal v . S.Iudicium Deo, id eft, iudicatum à Deo & decretuin ve
dæus, in defolationem . feftum hoc perpetuò celebraretur , in teftimonium ,ſeu com
$ . 1. Morticina , id elt, cadauera ,Sanctorum tuorum , ] id eſt, memorationem educti Iofeph ( id eft, populi Iſraëlitici,P1.79 .
fidelium , qui vocatione & profeſſione ſancti ſunt. V.2.)ex Ægypto, vbi cogebatur audire linguam Ægyptiacam ,
quam non nouerat,) eò quòd barbara eſſetacdifficilis, & non
Ý . 5. Zelus. ] Id eft , indignatio .
1.7. Comederunt, id eft, ore gladij & ignis abfumpferunt permitterentur paffim Ifraëlitæ conuerſari cum Ægyptiis .
filios Iacob, c locum eius, ſcilicet Iudæam ac templuin , deſo Quæ noua eratmoleſtia & afflictio .
larum fecerunt. v.7. In cophino. j Id eft, caniſtris & ſportis , quibus coge
V.1. Pofſide , id eft, referua tibi quafi partem pofleffionis bantur Iſraëlitæ ferre lateres & paleas, Exodi 1. & 5:
hæreditariæ tibi propriæ, filios eorum quimortificati,id eft,oc v. 8. In abſcondito tempeſtasis. ] id eft, quando te abſconde
cili funt : vt fcilicet ex hac fobole nouus populus tibifuc B bas propter tempeltatem , id eſt,perſecutionem excitacam in
creſcat, qui Eccleſiam tuam roborent & augeant. Ita Theo te ab Ægyptiis. Ita Genebrardus
doretus. Probaui te , id elt , exploraui tuam in me fidem , apud aquas
PSA L M VS LXXI X. contradictionis. ) de quibus Exodi 17. Notat S. Auguſtinus;
Deplorat valtationem vinea Domini, id eſt , Synagoge ; Allegoricè, onnes quiſe fubtrahuntferuituti Pharaonis, id eſt ,diaboli,
Ecclefia ; Tropologicè,animæ peccatricis, inquit S.Hieronymus. inundi, carnis , probari multiplici contradictione , irrifio
Rai'squicommutabuntur. Vide Pſalm.44. Teſtimonium , ne, perſecutione
6.1.PRO id elt, aſſertio , Aſaph , de quo Pfalm.72. v.1o . Conteftabor te. Chaldæus,teftificaborinte, id eſt, palàm
V. 2. loſeph , id eſt , Iudæos , Iofephi ſeu filios, ſeu co tibi ediſſeram , quid à te velim .
gnatos. Nam ex quo in Ægypto ſub Ioſepho peregrinati V. 11. Dilata ostuum . ) Id eſt, lata & larga prece poſtula
lunt filij Ifraël, ab ipſo tanquain à capite familiæ (cui etiam àme quidquid volueris , & dabo cibi: nempe fi mihiobe
ceſſit ius priinogenituræ 1. Par.s. y.1.) fæpè vocari ſolebant diens & fidelis permanferis. Hieronymus & Theodoretus.
a In Prologo filij lofeph ,vt dixi , alibi. V. 13. Secundum deſideria Hieronymus & Aquila , in praui
meni de Idio Qui(edes seper Cherubim ,] ſcilicet in Sancto ſanctorum ,vt
Tiſmis Hebr. tate;Syınmachus,in fastu cordis,id eſt, ſecundùm prauas con
num 21. & 2. dixi Pial.67. verf. 18. cupiſcentias fuas. Ibunt, id eft , vt eant & agantſecundùm
Reg. 19, 0.20 6.3. Manifeſtare coram Ephraim , Beniamin e Manaſſe.] Tres adinuentiones fuas, id eft, confilia, nutus & vota ſua,non ve
iftæ tribus, quæ ex Rachele prognatæ funt , caltra metaban . rò fecundùm leges mcas. Maxima hæc rebellium pæna eft,
tur in deſerto ad arcæ plagam Occidentalein , id elt,ad San cùm Deus illos permittit facere quod lubet : perinde enim
Etum ſanctorum , Num.z.verf.18 .ita vt arca, & conſequen cſt ,ac fi nauim fine clauo , equum fine fræno finasruere in
ter Deus infidens arcæ , femper verſaretur immediatè ante præceps , Rom.1. V.24.
infifte,nsquod
Cuitribus
has ſpeciaeta
híc Proph rogat:
lis erga illâsSicuto lim
fauori s indic ium erat. c.2 ;15.Pro mihilo. ) id eſt,nullo negotio ;Hieronymus ,quafi
, 6 Deus,fin.
nihilum , Chaldæus , breui.
gulari fauore in deſerto ſemper præſens fuiſti tribus iftis eri V.16 . Inimici Domini,nempe Iſraëlitæ rebelles Deo , mentiti
Bubus, ita nunc quoque te iiſdein ) & cum illis toti Ifraëli) suntei,id eſt, violaruntdatam ei fidem , Ererit tempuseorum .]
fingulari ope & auxilio cuo præſentem oftende. Ita Theo Id eft , tempus quo variis calamitatibus punientur, eternum
doretus. Allegoricè , cres Rachelis cribus funt Eccleſia durabit , inquit Chaldæus & Theodoretus.
Gentium . 7,17. Et cibauit eos. q.d. Cùm tamen Deus ingratos cibaffer
9.4. Conuerre nos, id eſt, reducito nos è captiuitate noftra , adipe, id eft, inedulla, frumenti, da de petra melle. ] Id eft,aqua
inquit Chaldæus.Et faciem ſerenam oftende. ) dulci inftar mellis. Quod contigit primò in deſerto,Exo
.6. Pane lachrymarum ; Chaldæus, intinito lachrymis : vel, di17.& Num . 20. Deinde etiam in ipſa terra ſancta , quæ
pro pane & vino cibas & potas nos lachrymnis ;in menfura, ] tam fertilis erat , vt pafſim etiam in pecris apesmellificarent,
ſcilicetmaxima, id eſt, abundè & largiter ; Hieronymus & Regum 14. Ita Theodoretus, Ianfenius & Genebradus. Al
Chaldæus,tripliciter , ſeumultipliciter . legoricè, S.Euchariftia .
V.9 . Vineam tuam , id eft, Synagogam Hebræorum , plants PSALMVS LXXXI.
fti, ) ſupple , in terra fancta , eiectis inde Chananzis , vbi
Iniustis iudicibusminatur Deus exitium .
plantata.
V.Il. Operuitmontes umbra eius, id eft,vſque eò excreuit, vt V.1. Eorum .
inſtar altiſſimæ vitis,montes vicinos,& procerascedros,(id eſt, paſticipantde eminentia poteftatis & iudicij diui @
principes & reges vicinos) rainis ſuis obumbraric,ac palmtes ni: vnde & vulgò ſuſpiciuntur quafi dij quidam terreltres. li
propagines ( id eft,proſelytosſuos) extenderit uſqueadmare Sic Exodi 7.Conſtitui te Deum Pharaonis, & Exodi22. Diis non
A

Mediterraneum , ego flumen Euphratem , quia iſti ſunt limites detrahes. Ita Theodoretus.Allegoricè , S.Auguftinus & Eu
terræ Sanctæ . Ita Theodoretus & Euthymius Allegoricè,Ec thymius, Chriſtusſterit in medio Scribarum & Pontificum ,
cleſia Catholica extendit ſe per yniuerſun orbem . arguens eos , & diiudicans , vtpotè fummus omniuin iudex .
V. 13. Deſtruxiſti muceriam ; Chaldæus , ſepem eius, ] id eft, D V. 2. Facies ſumitss. ] Id eſt , perſonas accipitis, & in gra
tutelam & protectionem tuam ſubtraxifti ei, vt iam expofita tjam amicorum vel diuitum malè & iniquè iudicatis.
omnium injuriis pateat vindemia & prædæ omnium gentium V.3 . Iudicate,] id eſt, iusdicitc.
vicinarum , inquit Theodoretus. Juſtificate.} Id eft, innocentem declarate . E
V.14. Singularis ferus.) id eft, aper, inquit S. Anguſtinus & V. 5. Neſcierunt impij & auari iudices , neque intellexerunt
Euthymius. Græcum Hovios, & Latinum fingularu , inſinuac legem Dei, inquit Chaldæus , ſed ſponte ambulant in tenebris
genus eſſe aproruin truculencius & foliuagum , quod præ fe ignorantiæ & iniuftitiæ .
rocitate nullum fibi ſocium patiatur. Tales enim apri ( telte Mouebuntur omnis fundamenta terra, ] Id eſt , inde fier ve
Cælio & lanſenio ) præcipuè vires fuffodiunt & extirpant. euertantur vrbes , regna , adeóquemundus vniuerſus. Nam
Chaldæus vertit, gallusſilveſtris , Heſychius & Suidas, Lufus deficiente iuftitiâ , confunditur vniuerfa ratio humanæ vitæ , Ora
„ filueftris, Cyrillus apud Genebrarduin ,onager. Porrò hic ferus & conuictus, inquit S.Hieronymus & Euthymius.
eſt Nabuchodonoſor & quiuis cyrannus ; Allegoricè , dia $ . 7. Sicut homines. ] Hebraicè, & apudHieronymu:n ,ſicut ‫ארס‬
bolus, inquit S.Hieronyinus & Euthymius. Adam , quod vilem & abiectum hominum fignificat, ſicut ‫יסח‬
V.16.super filium . Sic folum eft in Hebræo. Sed lxx :addi iſch fortem & ftrenuum . q.d.Mors vobisnon magis parcer
derunt,homines,) nempetibi chariſſimi Iacobivel loſephi quo quàin aliis vilifimis homuncionibus.
rum meininit v.2.q.d.Reſpice ſuper populum Ifraël, filiun El focut unusde principibus, id eft, tyrannis , cadetis è veſtro
ſeu propaginem lacobi vel Iofephi , quem mox v.18. vocac ftatu ,& è vita violence exturbabiinini, vt ferè tyrannis acci que
virum dextera ,alludens ad noinen lacobi,quod eft Iſraël,id eft, dit, iuxta illud. tion
dominans Deo ; & ad Beniamin , id eft, filiusdexteræ ,de quo Ad generum Cereris fine cade es vulnere pauci Iuuenal.
V.3. Chaldæus vertit, propter regem Chriſtum ,De quo etiam id Deſcendunt reges, o fosca morte tyrami. Sat.10 ,
intelligunt Arnobius, Auguſtinus , Hieronymus, Theodo S.Hieronymus & Auguftinus. Éxeinplo funt tot Imperato
retus, Euthymius. res Romani, cot Siculi , aliique tyranni.
Quem confirmaſtitibi. ] Id eft, quem tibi in filium & here W. 8. ladica tu rerram tuo arbitratu . fal
dem ftabiliuiſti in æternum . Quoniam tu hereditabis in omnibus gentibus.] id eft,cu gentes
omnes
 Pfalm . LXXXII. &
omnes hæreditario iure pofſides, & reipſa plenè poſſidebis in
die iudicij . Theodor. & Euthym .
PSALMVS LXXXII .
Ifmaëlitis , Saracenis , ceteriſque gentibus Ierofolymam tempore 10fa
pbat , 2. Paralip.20. infeſtantibus exitium imprecatur ; Allegori
cè , hoftibus Ecclefia .
9.2 . E taceas .] Chaldæus, ne quieſcas,ne ceſſes, ſupple, iu
Nu are
uare nos, & aduerſari hoftibus noftris.
V.4 . De fanctus. Vide Pfal.78. v.2 .
V.6.Teſtamentum difpofuerunt .] Id elt, foedus pepigerunt,vt
vertit Hieronymus & Chaldæus.
Verſ.7. Agareni,] populi quidam in Arabia, ab Agarmatre
Iſmaëlis originem trahentes , Genef . 21. qui poltmodum ,! ve
gloriofius fibi nomen facerent, Saracenos ſeà Sara vxore pri
maria Abrahæ nominari volucrunr.
Verf.8 . Gebal. Populus eft Idumxx ex pofteris Eſaü , Ge
nel.36. V.23 . Ita Ianfenius, Genebrardus vult efle Giblios iux
ta Tyrum in Syria,de quibus 3.Reg.5. v.18 .
Alienigena.] id eft ,Philisthæi, vt Hieronymus,& Chaldæus.
Verf.9. Aljur.] Id eft , rex Affyriorum , Sennacherib , inquit
Chaldæus.
Filij Loth ſunt Moabitæ & Ainmonitæ ,Gen.19. V.37 .
Verſ. 10. Madian, ] nempe Oreb có Zeb, &c . quos profligauit
Gedeon ,Iudicum 7. Syaram ego lavin cecidit Barac & Debbo
ra, Iudic.4 . Quorum cadauera inſepulta computruerunt & B tur,cùm contritio & confeffio peccatorum inde promanane:
calcata funt vt Itercora,inquit Theodoretus & Euthymius.
Verf.14. Pone i lus ut rotam ,) Id eft, fac inftabiles fint,inquit
S.Hieronymus , & volubiles ruant , vtrota in loco decliui ,
inquit S.Auguftinus. Lxx .vertunt , Tromp , q.d . Torque illos
continuis fagellis , vt folent pueri trochum torquere. Ita
Genebrardus .
Ver1.16.In tempeftate tua,] id eſt, à ce excitanda contra eos.
PSALMVS LXXXIII .
Dauid è loco exilyn Afslomo fufpirat ad templum Domini; Ana
gogicè , tutus ad cælum .
Or,
tans geftio ad Deum peruenire , eiuſque præſen
tia frui .
Vert 3. Pafler por turtur , ) Hebraicè , hirundo ; Hieronymus;
muus, in genere q.d. Ego deteriore conditione fum quam aui.
culæ Hisenim patet aditusad templum & alcaria tua , quia
juxta illa nidulantur. Tropologicè , pasſer ſunt contemplato
res : turtur, cafti. Ita S.Hieronymus.
Aitaria tua,] lupple, & ego ſuſpiro ,ac pro domo & nidulo
meo requiro.
7.6 . Aſcenſiones, id eft , vias vel femitas ad aſcendendum .
Alludit adałcenſum in templum , quod ſitum erat in monte, C
q.d.Beatus,qui in corde ſuo ſemitas variaruin virtutuin , compun
& ionis,humilitatis,fiduciæ , charitatis , difponit,quibus paula
tiin afcendat ad coeleftem domum Dei, dum adhuc degit in
hac valle lachrymarum , nempe loco ,quem Deus ad id pofuit,feu
deitinauit. Ita S.Auguftinus . E contrà infelix , qui per varia
ſcelera diſponit delcenſiones ad infernum , inquit lanctus
Hieronymus.
‫מחיר‬ Verf. 8. Ibunt de virtute in virtutem . Hebraice , mechail el
in 1,8 chail, Græcè, ix d've kuras mas dlouzuii, id eſt,de fortitudine in
fortitudinein , vt vertit S.Hieronymus, id eft , fientquotidie
ſpiritu & gratia Dei fortiores ac robuſtiores, vt coinmodiùs
aſcendant in cæleltem Sion , vbi Deus videbitur facie ad
faciem .
Verf.to. Refpice in faciem Chriſtitui.] Ideft, faue Dauidi vn
Eto à te in regem . Allegoricè, faue nobis propter Mefliain fi
lium tuum .
Verf.11. Supermillia , ſcilicet dierum extra atria templi tui ;
Allegoricè, Ecclefia ; Anagogice cceli.
Elegi potiùs obie&tus effe.] Hebraicè, ad limen , vel ad foress
domus Dei deficere tanquam portarius, vel mendicus, & , ficut
Alexius , in angulo , quàm ſplendidè viuere in amplis palaciis
inipiorum , etiam regum . Et ratio eft,
Verl.12. Quia in domo Domini ,miſericordiam de veritatem
diligit Deus, ] id elt , gaudet exhibitione mifericordiæ & ve
racitatis fuæ , liberaliflimè profundendo omnis generis bene
ficia , ficut promiſit te facturum piis & fanctis. Hieronymus
vertit , ſol do ſcutum Dominus Deus ; Chaldæus , ficut murus ex
cellus, clypeus fortis.
PS A L M V S L XXX I V.
Orat vt intuitu Chriſti plenè reconcilietur Deus ius quos è Babylonica
capriuitate liberarat. Ita Theodoretus. Allegorice peccatoribus pe
nitentibus .
Y. 3 . Peruifti omnia peccata.] Vide Plalm.31. V.I.
8.5. Conuertenos à reliquis adhuc malis, q. d. A
multis & magnis ærumnis liberaſti nos, fauore Cyri Monar
chæ nos educeris è Babylone: iam rogamus,vt à cæteris quo
que malis quæ nos adhuc preinunt (nempe à vexa & infeſta
tione vicinorum hoftium i.Efdræ 4. &c. ) conuertas & libe
res nos, Deus ſalutaris (Hieronymus , leſus, id eft , Saluator )
nofter.
ý.8. Et ſalutare tuum ,] Chaldæus, falutem ; Hebraicè , falua
t orem ; putà regem Perſarum : vel potiùs Chriſtum , danobis
fauentem .
.9 . Convertuntur ad cor,) nempe ne illud conuertatur ad fulti-
c. 211
tiam , vt vertit Hieronymus & Chaldæus,ſed ad Deum , vt ha
bent Lxx. & Regia Latina , & S.Auguftinus.
A Verſ 10. Verumtamen, id eft , fane, Chaldæus, fiquidem . Vt,
pro , vfque adeò vt , gloria. id elt, glorioſa maieftas Dei , ni
mirum Chriſtus, inhabilet corporaliter in terra noftra . ] Ioan.1 .
verf.14.Mariana id etiam intelligit de gloria ex ſubactis ho
Itibus parta.
9.11. Miſericordia Dei erga homines, & eiuſdem veritas,ſeu
veracitas, in præftandis promiflis fuis , obuiauerunt fibi, id eft,
fimul conuenerunt & confpirarunt, nempe vc hominibus
benefaciant, & promiffum redemptorein ac ſalutem ipfis mit
tant. Idem mutuopacis oſculo concluſerunc iuftitia diuina
pax , id eit, beneuolentia feu ainor diuinus. Vnde factum , vt
mox veritas , ſeu veracitas Dei , orta fir ; Hebraicè , Græcè,
Chaldaicè , progerminarit fru &tuin ſuum , de terra , ſcilicet,
promiflum Mefiam , & cum eo copiam omnium bonorum .
Et iuftitia Dei , quæ diu irata latuerat , iam placato vultu de
cælo profpexit in terram , dans illi benignitatem : id eft, foecun
dans illam rore coeleftis benedictionis. Inde fiet vt terra no
ftra, quæ priùs cælo irato & claufo fterilis fuit , iam datura
ſit fructum ſuum ,tot fæculis ex ea defideratum , putà Saluato
rem & ſalutem mundi . Simile Iſaiæ 45. Rorate cæli, & c . Ita
ferè S. Auguftinus , qui per terram , Allegoricè B.Virginem
intelligit; Tropologicè ,cor peccatoris: è quo veritas naſci
tum iuftificatio de cælo delabitur, &c.
W.14 . Iuftıria ante eum ambulabit , id elt , Chriſtus iuftitiam
( id ett promiſlam mundo falutem , & confequenter debitam
illi ex iuſtitia ) ſemper ante oculos habebit ; nempe vt eam
mundo procuret: ideogreflus fuos ponet in via ,id eft, accinget
ſe itineri,& hoc vnum aget , vt quamprimùm expleat pro
mifluin ſuum . De Tropologia vide fanctum Auguftinum &
Hieronymum .
PSA L M VS LXXXV.
Dauid ; Allegoricè Chriſtus , orat liberari ab hoftibus, de predicit
conuerfionem Gentium ad fidem .
.V.1 . Anctus ſum . j idelt , ftudioſus fan &titatis, & mem
brum ſanctæ Ecclefiæ tuæ , cuóque feruitio & cultui
dicatus per circumcifionem & cæremonias fanctas. Allego
ricè , per Baptiſmum & alia Sacramenta .
.11 . In veritate tua, id eft,in lege tua, quæ veritatem pra
& ticam , id eft, iuftitiam & ſanctitatem docet. Vide Idiotiſ
mos Hebr . n.14 .
Vt timeat , pro ,in eo quòd timeat , g . d . Hæc vnica ſit lætitia
cordi meo ,quod tineat nomen tuum ,] id eft, quod reuereatur,
amet & colát te. Ita ferè Euthymius:
V.13 . Ex infernoinferiori,] Hebraicè, tachtiiah,id eft,infind, Dina
id est, qui eſt in imo cerra, & iuxta centrum mundi ; ſcilicet
ex limbo patrum , qui est pars inferni : & eò deſcendit tam
Chriſtus, quàm Dauid. Muraliter deſignat extremas miſerias
& calamitates.
V.16 . Da puero ; ſeu ſeruo tuo , imperium Iſraëlis, quod mihi
hoites violentè præripere tentant. Hieronymus & Chaldæus,
da fortitudinem , nempe quâimperium mihi itabiliam .
V.17. Facmecum fitfignum in bonum ,] id eft, fignum bonita
tis & fauoris tui erga me, q.d. Declara aliquo externo ſigno
( v.g. infigni victoria , vel clade hoftili) quòd inihi fis fauo
rabilis. S.Hieronymus id Tropologicè exponit de ligno cru
cis quod horret Sathanas .
PSA L M VS ' XXXV I.
Sub allegoria terrene Ierofolyma florentis, populofa, munita , depingit
Eccleſiam Chriſti tum militantemtum triumphantem .
9.11.. Vndamenta eius, awr8 , id elt , templi Sion : vel populi
Ierofolymitani, q . d . Fundatum eſt templum , & Ec
clefia Dei , in montibus fanctis, ] fcilicet Moria & Sion . Alle
goricè,ſuper Apoftolos. Ita Arnobius, Hieronymus , Augu
Itinus,Theodoretus,Euthymius. Et patet ex Apoc.21.7.19.
Ý.2. Portas, id eft, vrbein , Sion ſuper omnia tabernacula lacob,)
D id elt , pluſquam reliquas omnes ciuitates Ifraël. Allegoricè,
Ecclefiam Chriſti plus quàin Synagogam.
Verf. 3. Dicta funt, per Prophetas , de Ecclefia , maximè
cæleſti
V.4 . Memor ero Rahab, id eft, Ægypti, vt vertit Chaldæus,
quæ à ſuo rege Rahab, id eſt, ſuperbo,fic vocari videtur. Hie- 2014
tonymus vertit , ſuperbia , q . d. In hac Ecclefia etiain ſuperbi
Ægyptij & Babylonijſcient, agnoſcent & colent me : vnde
& ego viciſiin eos agnoſcam , & memor ero illorum . Porrò
meretrix Rahab non poteft dici hîc nominari , vt vult Theo- 2017
doretus , quia hæc fcribitur per ch.
Alienigena, id eft, Philifthæi, vt vertit Hieronymus & Chal
dæus , fuerunt illic ciues & incolæ. Hebraicè ,natifunt ibi, in
Sione & Ecclefia per Baptiſmun.
V.s. Ston dicer (Hieronymus & Chaldæus , Sioni dicetur,con
gratulando illi :) Homo dos homo,] id eft ,plurimi homines na
ti ſunt in ca. Hebraicè, viri, iſch ; nempe ftrenui, excellentes ut
tobore,opibus,ſapientia,prodierunt ex Sion. Quos
Verl. h . Dominus narrabit , ſeu recenfebit , in ſcripturis.]
id eft , ex catalogo fuo feu libro diuinæ fcientiæ fuæ ; in
quo fingulos deſcriptos habet , q . d . Tancus elt numerus,
ýt vni Toli Deo confter, qui proinde etiam folus enarrare
poteft, quantus populus, & quot quantique , principes lero
S 4 folyma

Commentari
2 1 2
folyma prodierint, & olim prodibunt.Allegoricè, ex Eccle
ſia Chriſti.
V.7. Sicut
veriffim latantium , & c. ] Id eft, quotquot
è lætantur,tripudiant,triumphant. inenim
Sicut non eft A
te habitant,
hic nota fimilitudinis , ſed affeuerationis . Hoc pleniffimè
complebitur in cælis , inquit S.Auguftinas .
PSALMVS LXXXVII.
Querimonia efthominis extremeafflicti, v.g. Chriſti patientis,inquit
S.Hieronymus on Auguſtinus.
‫מחלת‬ .V.I Hieronymus & Auguftinus; vel pro chorea, vt Aqui
la vertit , ſed lugubri. Nam erat instrumentum muſicum lu
Etui ſeruiens, yt olim in funeribus erat cibia & nunc lira Iber
nica . Macheleth enim idem eftquod infirmitas,dolor.
Ad reſpondendium ,] Hieronymus, ad pracinendum ,ſeu ad ſuc
cinendum præcinenti ,vt ait Auguſtinus.
Intelle &tus.] Vide Pralin.31.
Eman lacum . ] Id
¥ .s. InEzrabite,] Id eft ,, filij Ezrah 3.Reg.4.
in fontem V;31.
Teu lepulchr um ; Chal
dæus, in domum vin &torum , ſcilicet infernalem , id eft, in lim
bum . S.Hieronymus.
Sicut homofine adiutorio.] Chaldæus,fire viribus,id eſt, repu
tatusſuin ab impiis quafi homo prorſus inualidus,ab omnibus
derelictus. Nam ,
Inter mortuos
ab .omnibus
liber9.6 & ſepultos
officiis & curis huius vitæ. tus
iam computa Ita ,Theodor
atque ita
tus & Emanuel Sà. Hebraicè enim eft , inter mortuos abſcondi
tus.Et fic cohæret cum fequentibus. S Hieronymus, Augu
ftinus,Arnobius,Euthymius, fust,inquiunt,Chrillus in morte
& in inferno liber à vinculismortis & inferni : quin potiùs
ipfe illa diſrupit, & aliosvinctos liberauit.
Sicut vulnerati, ſcilicet admortein ; Chaldæus & Hierony
mus, ſicutinterfe&ti gladio Quorum non es memor amplius , ſcili
Cet vt eosvitæ reltituas : nam ipfidemanu tua repulfi funt. Id
elt,onni tuo auxilio & cura , quam viuis inpendere foles,
deftituti ſunt.
” .7. Pofuerunt ; Hebraicè', poſuiſti; mein lacu inferiori.]
Hebraicè , in profunditatibus, id est, in profundiíſına iniſe
ria,cui quaſi altiſſimo lacui immerſus iaceo . Deymbra mor
tis:vide Iob 3. V.5 .
¥.9.Traditus ſum in hanc miſeriaruin abyſſum , Osnon egre
diebar
pofl um ,id
. Pateſt, inde
et ex egredi
S.Hie ron,emergere
ymo & Cha ,meque extricare
ldæo. Hin c oculinon
mei
languerunt pra inopia ,ſeu carentia auxilij & folatij ; Hierony
mus & Chaldæus,ob calamitatem .
W.11. Numquid mortuis facies mirabilia ? Chaldæus,miracula:
illos in ſuſcitan
nempe do eos. Aut medici arte
vitam reducere
ſua ,inedica
? Hebraicè, raphaim id eft,mortui,an
poterunt c rectione
ON97 reſurgent? Quod quia etiain gigantes ſignificat,hinc ſanctus
Hieronymus vertit,an gigantes reſurgent: iterum confitebuntur mentiar contra veritatein meam .
tibi ? ] id eft,apud & inter viuentes laudabunt te, vtante fo
lebant ?
7.12. An aliquis in fepulchro ( fupple pofitus, id eft, iam fe
pultus:) in perditione (Hebraicè , in interitu , id est, qui iam
interiit ; Chaldæus , in domo perditionis , ) narrabit apud &
inter viuos, veritatem , ſeu fidelitatem ;tuam . ] Sinile Pfal
mo 6. verf.6 .
V.13. In tenebris, id elt , apud inferos , quæ elt regio tenetra
rum , & terra obliuionis, ] Lxx. & Hieronymnus , obliuioni tra
dita ; quia quimortui ſunt, videntur excidiffe omnium ine
moria .
Cognofcentur mirabilia tua,] quæ facis in hoc mundo.
V.16 . Exaltatus. ] Id eft, grandior iam factus ætate, altior
robore & dignitate, q.d . Creſcentibus annis & donis cuis pa
riter creuerunt & calainitates : Ita Genebrardus.
¥ .19. A miſeria, ] Id eft, præ vel proptermiſeriam , quæ ine miſforum planè oblitus,& omninò repuliſſe arte, ſeu deſeruiſſe,
continuò circumdat.
PSA L M V S LXXXVIII.
Canit promiſſum Dauidiin Chriſto eius filio regnum æternum . Vnde
miratur populum tot iam malis abhojte affligi.
V.I. Than Ezrahite,viri ſapientiſumi, 3.Reg.4.v.31.
" E V.3. Ædificabiturin cælis :pro , initar cæloruin , ſeu
..
inftarædificij coeleſtis, id eft,firinillimi& ſplendidiflimi,fic
miſericordia & beneficentia diuina erga fainiliain Dauidis
fulgebit toto orbe & durabit in æternum.Et fimilimodo pra
parabitur veritas tua,ſeu veracitas in proinillis præftandis.
7.4. Diſpoſui teftamentum ; Hieronymus & Chaldæus.fædus
pepigicum electismeis. Abraham , Iſaac, lacob , Moyle, Dauid,
cui & iuraui, quòd preparabo, id eft,ltabiliam ,in aternum ,ſemen
Salomonem eiuſque polteros, ſed præcipuè Chriſtum :
e ſedem tuam , ) id eft,thronum regium , ſcilicet Ecclefiam
Chriſti.Nam hæcmagis de Chriſto , quàm de Salomone in
telligenda effe,patet ex v.30.37-38 . & docentS.Hieronymus,
Auguftinus, Theodoretus, & alij Patres.
9.7. In filius Dei, ] Chaldæus,inter choros Angelorum .
8.9. In circuitu tuo, ] Chaldæus,circumdat te', q.d.Vndequa
que oftendis veracitatem & fidelitatem in complendis pro
milſis tuis.
‫רחב‬ ¥ .11. Superbum . Hebræum Rahab deſignare videtur Ægy
ptuin , vt dixiPſal.86. v.4. ſeu regem Ægypti ſuperbum Pha
faonem , vt ait Chaldæus. Hunc humiliufti ficut vulneratum ,]
us
in Lib . Pfalm .
Id eft , tam facilèproftrauifti , atque fterni ſolet vulneratus
lethaliter.
W.13. Thabor , monsad Occidentalem partem Iudææ : d
Hermon ,ad Orientalem , inquit Chaldæus ,id eft, tota Iudæa.
Allegoricè,tota Eccleſia Catholica: imò totus orbis,inquit
Vatablus & Genebrardus. Vel Thabor in transfiguratione
Chrilti : Hermon in multiplicatione quinque panum , idein
Genebrardus. Vel denique quia in Thabor profligatus eft siſa
ra ; Iudic.4.v.6 .in Hermon per vicinum Iordanem Iſraël fic
co pede deductus , loſue 3. Inter accolas Thabor omne genus
curationum facit Chriſtus. In Naim ciuitate Hermon , etiam
mortuum ſuſcitavit,inquit Euthymius,Lucæ 7. V.11 .
Exultabunt, ( Hieronymus & Chaldæuslaudabunt ) tuum
brachium cum potentia. ] Id elt , potentem virtutem & robur
tuum .
V.15. Preparatio ſedis, id eſt , ſtabilitio throniHieronymus,
firmamentum baſis throni tui regij conſtar his columnis. Pri
ma , iuſtitia , qua ſuum cuique tribues ,bonis præmia ,malis
fupplicia. Secunda,isdicio,quo maximo delectu ſecernesma
lum à bono . Sed precedentfaciem tuam , id eft,fempertibiob
oculos verſabuntur. Tertia,miſericordia,& quarta , veritas,] ſeu
veracitas.
¥ .16 . Quiſcit iubilationem ,fcilicet laudum tuarum : id elt,
quiobmultiplicia beneficia à te accepta concinit cum iubi
lo tuin oris,tum cordis,laudes cuas ; Chaldæus, quinosit com
e B placere creatori ſuo cum iubilo. In lumine vultustui,id eft, fauore
& gratia tua.Pfal.4.v.7.Et in iuftitia tua,]ſcilicetremuneratri
ce bonorum .
V.19 .Domini eſt aſſumptionoftra .] Hebraicè, clypeus ;Hiero
nymus & Chaldæus, prote&tio, q.d.In hoc gloriamur,quòd te,
Domine,regem ſupremum habeamus, qui nos regit & prote
git. Ita Theodoretus.
Y.20. Tunc, cùm inciperes nos aſſumere tibiin electum po
pulum : nempe, olim ,tempore Patriarcharum ,locutusesin via
Jione, id eſt, reuelafi Prophetis tuis,& promififti, quòd pone
res adiutorium in potente, idett , quòd prouideres vt fortis ali
quis populo tuo opitularetur : & exaltareselectum tuum , ſcili
cet Dauidem ,fed multò magis filium Dauidis Chriftum .
V.28.Ego illum , licetnatura vltimogenitum , tamen ponam
primogenitum , ] id eft,faciam primum & principein inter oin
nes fratres ſuos, & filios,ac feruosmeos ; Chaldæus,interom
nes reges Iuda.
V.30 . Dies cæli.] Id eft,dies quibus cæli durabant , inquit
Chaldæus.
7.33. In virga.] Id eft,caſtigationenon tyrannica,non ma
nu carnificis,fed paterna :non ad deſtructionem ,ſed ad cor
V.34. mNeque
. nocebo in veritatemea.) Ideft,nihildetraham de
fidelipromillo ſemel facto ; Hieronymnus & Chaldæus , non
V.36. In ſanclo meo, (Chaldæusaddit,nomine, id eſt,per me
metipſum ,meáinque ſanctitatem , ) inraui, quòd ſemen Dawid .
nempe Chriftus, & Chrittiani, &ternum durabit.
* .38. Thronus eiusficut fol,æternuin ftabit & lucidus erit,in
quit Chaldæus. luna perfecta, ] ſeu plena lumine.
Etteftis in cælo,id eft,coeleſtis,itabilis, & fidelis harum mea ,
rum promiffionum de regno Dauidis & Chrifti perpetuando ,
erit ſol es luna : quemadinoduin iris iain pridem teftis elt pro
miſlimei de non inducendis iterum aquis diluuij in vniuer
ſam terram ,Genef.9. Ita Iantenius.
Notat R.Dauid Kimhi, ficutluna ſubinde obfcura ,ſubin
de ex parte lucida fubinde ex toto,ſemper tamen durat,ſic & .
regnuin Chriſti,nempe Eccleſia, fluctuat,aſt nunquam mergitur
illa ratis .
V.39 . Tu verò repulifti,q.d .videris iam ,ô Deus, horum pro
ve habet Chaldæus, imò deſpexiſſe, & diſtuliſſe, ſeu procul à te
elongafle Chriſtum vnctum tuuin,Hieronymus & Chaldæus,
iratus eſſe Chriſto tuo: dum finis eum vndique ab hoftibus pre (
D mi,calcari,& ad infamem mortem rapi.Poffet etiam exponi,
diftuliffe aduentuin Meſſiæ in niinis longum tempus , iuxta
H
dicenda infrà v.sz.adeò vt videaris iam euertiſſe ; Chaldæus,
irrituin feciffe , teftamentum ſeu pactum , quod cum feruo tuo
Dauide pepigeras. Nain profanaſti, id eſt, quaſi rem profanam
abiecifti , in terra ; Chaldæus, ad terram vſque , Sanctuarium , 12
id eft, templum & religionem : vel, vt vertit Hieronymus &
pe
Chaldæus ,diadema ſeu coronam eius, id eft , regiain eius di
gnitatem .
V.41. Sepes , id eft ,munitiones. Firmamentum eius , arces &
oppidamunita, poſuiſti formidinem nobis, non tutamen aut re
fugiun , quia nempe iam occupant illa hoftes noftri, vnde cand
formido nobis ob imminens exitiuin .
W.44. Auertiſti (Chaldæus, vertiſti retrorſum , feu in fugam )
adiutorium gladij eius, ] id eft, eos qui in bello Eccleſiam iuya
re ſolebant. ple
Ý.45. Deſtruxiſti eum ab emundatione. ] Hieronymus , ceſſare
feciſti omnem eius munditiam , nitorem & fplendorem ; Chal ett
dæus ; abſtuliſti ſacerdotes & ſacrificia & Sacrainenta quibess lor
emindabajur .
9.46.Minoraſti dies temporis eius.] Hieronymus & Chaldæus,
abbreuinſtidiesadoleſcentia veliuuentutis regnieius,q.d.Regnum ,
quod bor
 Pſalm . L XXXIX . & c .
213
quod æternum fore promiſeras , extinguis dum primùm ado
Teſcic. Deſignantur his & fequentibus variæ perſecutiones eiufdémque protectio , folatium & auxilium , vt dixi
& afflictiones Ecclefiæ, fub typo regiæ familia Dauidis,quæ A Pfal.4. verf.7 .
PSA C.
S X tutifſimum
nuncab Affyriis , nunc à Babyloniis , nunc à Syris , nunc à Fiducia in Deum,conira hoftesL yM mala V omnia eftaſylum ,
Romanis,nunc ab aliishoftibusmirè exagitabatur.
Theodoretus fcriptum putat de Ezechia contra Sennacherib , 4.
*.48. Qua mea ſubftantia, ] id eft , ſubſiſtentia , & firinitas
vitæ meæ, q.d .Memento Domine, quàin cenuis & breuis du Reg. 19. Seruit tentatis y tribulatis; vi fusè es pulchrè fan- Bern.in Pl.go.
Etus Bernardus.
rationis ſim , vtnon fit opus tot calamitates ad me conteren ·3:
dum aggerere . Verbo afpero.] Hieronymus, à morte infidiarum ;Chal
A. dæus,à morte entumultu ;Hebræi, à peſte exitiali, pro
An vanè conftituiſti omnes filios hominum , ] Hieronymus & dabar, id eft; verbum , legentes deber,id eſt peſtis. Poteft verò ‫דבר‬
& Chaldæus, fruftra opines creaſti?Si eniin deſeris quos cha ‫דבר‬
riflimos habes, nempe filios Eccleſiæ tuæ, inultò potiori iure intelligi in genere, à quauis re noxia. S.Bernardus : Multitf
etiam reliquos deſeres tibi inimicos : atque ita fruftrà vide inenc tanquam aſperum verbum ,
rius erit, ite maledi& iignem eternum . Agitepænitentiam ; ſed alp e
beris creaſſegenushumanum ,neinpe ad nudas & meras mi ♡ .4. Scapulis,] Id eſt, brachiis vel alis ; Hebraicè; pennis ex
ſerias,ac tandem ad inferos ,vt fequitur.
W.51.Continui; Hieronymus, portaui; Chaldæus,ſuflinui,in panſis, ficut gallina protegit & fouet pullos fuos. Ita S. Au
guſtinus.
finu feu cordemeo.] Id eft,tacitus deuoraui,& iam non com V.s. Quaſiſcutocircumdabit re veritas eius,] id eft , verax &
meinoro , ſed prætereo .
fidelis cura Dei , vt timere non debeas terricula nocturna,
9.52. Commutationem Chriſtitui. ] Id eft , te mutatle ſenten nempe,
tiam de Chriſto Meſſia, vel iam non mittendo nobis,velnon 8.6. A Sagitta volante. ] Id eft, à ſubicis & inopinatis caſi
niſi tarde admodùm inittendo . S.Hieronymus, veftigia Chrifti; bus ac periculis,quæ inftarſagittarum ex improuiſo inuolant
Chaldæus, carditatem veftigiorum Chrifti , q.d. Exprobrant & enecant hominem ,vt ſunt veneficia lagorum , venena ho
nobis, vbi manet promillus toties Chriſtusvelter ?admodum Itium ;gladij latronum ,ſubitæ pettes,& alijmorbi.
tardigradus eft , vel certè loripes aut claudus : calces læſos; A negotio, id eft,molettia,perambulante , ſeu occurſante, in
aut pedes fractos, aut pluinbeos calceos habet.Ita Vatablus B tenebris,) id elt, occultè,v.g. à lemuribus,manibus dæmonia
& Genebrardus. Sed his blaſphemiis hoc vnum opponit bus, aliiſqae spectris & terriculis, quæ domos, & plerumque
Propheta . noctu ,infeitarė folent.In Hebræo rurfum pro dabar, id est,ne ‫דבר‬
8.53 . Benediäus Dominus , cuiusprouidentiæ omnia com gotio , ve legerunt ixx.iam legiturdeber, id eft, peltis,quæ in ‫דבר‬
mitto , & quem fcio certiſſimò,non obftantibus his omnibus, tenebris occurfare dicitur, quia ex caufis occultis & incertis;
conferuaturum regnuin Chriſti ſui,vt proiniſit ,in aternum , eóque difficilior curatu .
PSALM VS LXXXIX.
Ab incurſu o demoniomeridiano. ] Hebraicè, à morbo regentia
Å quo incipit Liber IV . Pſalmorum , qui ferè totuseft de Meſſia .Hoc no ; Hieronymus, àmorſu infanientis meriare , Chaldæus, à ca
Pſalmo deploratMoyſes vita humana breuitatem , e multiplices terua demonum qui meridie graffantur ; vel à dæinone ejúſque
crumnas ex peccato : oratque corrigihæc per Chriſtum . affeclis palàm & inedia luce te oppugnantibus, v.g. ab adul
Ratio Moyſi hominis Dei. ] Chaldæus , quam orauic teris fenibus quiSufannam : ab vxore Putipharis quæ loie
Hieron.in ep . .
lolicitabat & c.q.d , ab eris;
à cyrannistutus
item protector ho
ad Cyprian . S.Hieronymus & Genebrardus , Moyſen etiam 10. ſequen
phuin à bellis,à belluis,ad
itibus, palàm ſcelus:
. Deo e
tium Pſalmorum , qui in Hebræo titulis carent , auctorem nec timebis ab vllo generemalı,quod feu die,ieu nocte; ſeu
fuiſſe .

i
palàın , ſeu occultè ; leu publice,leu priuatim ; ſeu dæmon ,
V.3 . Nefuertas hominem in humilitatem , feu vilitatem & ab ſeu homo tibi,feu fcienti,leu non aduertentimachinari pol
jectionem : id elt ne finashominem cadere in extreinam ini fit. Ita ferè S.Auguftinus. Quin potiùs
feriam , Hieronymus,in contritionem , Chaldæus,in mortem . 3.7. A latere tuo, ſcilicet liniſtro ,mille alij cadent pelte,
Et, (pro , quia ) dixiffi, Conuertimini adme; q.d .Proteſtatus gladio , vel alio caſu : longè plures à dextristuis, ) id eft, cir
ës, te nollemortem peccatorum , fed vt conuertantur & vi cum & iuxta te ; te in medio teloruin prorlus innoxiu & in
uant. Aliter fanſenius & Mariana: Dixiſti ; id eſt , defini tacto. Ita patuit in cædeMadianıtarum temporeGedeonis;
uilti :Reuertimini , ô mortales , in puluerem ex quo crea Iudic.7.decies centenorum millium Æthiopum ſub Aza rege
ti eftis.
Iuda 2.Paralip. 4. totmillium Moabitarum fub loſaphat, 4 .
9.4. Etcuftodia in no&te.] id eft, & ficut vigilia vnano &tis, C Regum 3. centum octoginta quinque millium Affyriorum
9. d. Satper ſedepreſli & huniliati ſunthomines : nam vc ſub Ezechia 4.Reg.19.& c .
viuerent inille annis, non pluris id foret reſpectu æternitatis 7:13. Super afpidem , quimordetalioqui calcaneum : ſuper
tux , quàm fi vnicam vixiſſent particulaın noctis. Ita Theo baſiliſcum , quilolo viſu negathominem , tutus incedes : leone
doretus
qui onnibuscft horrori;& draconem ,quiomnibusexitio , quafi
V.8. Saculum noſtrum , id eft,totum decurſum vitæ noftræ ,id vermiculos,conculcabis,] q.d . Nulli ſerpentes,nullæ feræ , nul
eft,omnesactionesnoftrasbonas & malas, Hieronymus, nes læ belluæ,nulli diaboli nulli tyranni, nullæ infidiæ tibino
gligentias,Chaldæus,iniquitatesiuuentutis noftra,pofuifti in illumia cebunt. Exemplo ſit vipera Pauli, Actor. vlt. vrſi & leones
natione vultustui, ] id elt,ante oculostuos lucidiflimos. Dauidis , Samionis , Danielis, Noë in arca , & alij inilleni.
V ...Meditabuntur. j Palſiuè , pro reputabuntur : vel inter S. Bernardus per hæc quatuor animantia intelligit diuerſos
meditandum & fatagendum abrumpentur,q.d.Sicut aranea , dæmones diuerſoruin ingeniorum ,& ad diuerfa fcelera ſoli
dum totam ſe euiſcerat ; nihilque aliud meditatur quàin vc citantium ,vt inſinuatur Luc.19. & de aliquibus egi Tobiæ 3 .
telain texat quâmuſcas capiat, folet ab ancilla fcopisſubitò verf.8. v. 5.cipis elt dæmon inſpirans criftitiam , melancho
cum ſuatela & muſca in humum detrahi & pede conteri, vel liam , deſperationein : baſiliſcus dæmon ingerens vanam glo
in ignem coniici: ſicaccidit hominibus, inquit S.Hierony riam , præſumptionem , affectum carnalem :leo , ſuperbiain ,
mus & Theodotetus. Aliam quoque fiinilitudinem ſuggerit iram vindictam :draco auaritiam , gulam ,deſidiam .Quoscono
S.Hieronymus, dum vertit , quaſi ſermonem , ſeu fabulam lo trariis virtutibus fupplantare & conculcare debemus.
quens;Chaldæus, quaſi vapor oris in hyeme. PSALMVS XCI.
4.10 . Superuenit manſuetudo tuanobis , id eſt ,manſuece si
benignè nobiſcum agis,dum corripiš nos, & tempusmiſerri Laudandus Deus , eò quòd omnia eius opera ſuntmagna & mirabi
mæ vitæ huius,quæ mors potiùs eft quàin vita, breui termino lia:maximèquibusmalos punite perdit,bonos feruat els premist,
circumferibis.1łebraicè ,quoniam fecatur citò hæc vita, & culo .1. N die Sabbathi decantandus.
lamus,Chaldæus addit,in puluerem.Eodem ferèmodo vertunt D V.3.Mane, laper noctem .] Id eft,femper, continuò.
Hieronymus, Symmachus & alij. 4.8. Et apparuerint,ſupple,in flore ſuo,id ett floruerint, trium
♡ .!!. Quis nouit poteftatem (Hieronymus & Chaldæus, for pharint,vtvertit Hieronymus & Chaldæus.Vtintereant; Hie
titudinem ) ira , é pratimore tuo iram tuam ? ] Id eft, quantum ronymus, conterantur, Chaldæus deſtruantur in æternum , q d .
timeri debeat ira tua ? 9. d. Poſles nobismeritò longè acrius Non diu forentesmanebun:,led citò exſcindentur.
iraſci,nófque punire ampliùs iminenlum . Tantæ malitiæ ſunt 11. Sicut vnicornis , nempe fic altiſſimum , duriſſimum &
peccata noitta . pulcherrimum erit cornu , id eft , robur , decus & regnuin ,
¥ .12.Dexteram tuam ,vindicem ſcelerum noſtrorum , fic (per meum .
flagella)notum fachominibus, vt erudiantur corde, & ſapientes Etſenectusmea exaltabitur vberi miſericordia , id eft, copio
euadant:fcilicet horrorem inde concipiant peccati , quod fa & larga munificentia Dei ; Hebraicè , oleo recenti, pingui
caufam dat illis flagellis : Item ex leuioribus hiſce poenis fragranti, q. d. Tempus ſenectutismeæ non erit exſuccum ,
diſcantæftimare & fugerepænas æternas. aridum aut fterile,delticutum folaciis & gaudiisſeu corpora
W.13. vſquequo affliges nos : inquit Chaldæus. libus,ſeu fpiritualibus,vt fæpè acccidit impiis : ſed erit fuc
9.14. Repletiſumus, (Hieronymus,Aquila & Chaldæus, re-, culentum , pingue & floridum .
ple,fatura nos)miſericordia tua mane.] id eft, citiſſinè. Sic . V.12.Deſpexit, id eft, ex alto conſpexit,inimicos. ſupple,in
W.15.Lasati ſumus,pro lætemur,vell&tificanos,pro diebus.]Id terire,vt ait Chaldæus.Etin inſurgentibus, & c.] Id eft,audiam
eſt pro rationedurationis, inultitudinis & magnitudinis do quoque punitionem cæterorum omnium hoſtiuin meorum ,
lorum quos colerauimus. quimalignè aduerſum me inſurrexerunt. Ita Symmachus 8c
9.16. In opera tua,] id eft , in nos qui fumus opusmanuum Theodotion .
tuarum ,à te creati,con feruari, ornati. 1.13.Vipalma. ) Quæ prinò, ſemper viret ;Secundò , fir
17. Splendor , ] Hieronymus , decor , Chaldæus , dulcedo miſluna arborelt : Tertiò , fructum dat ſuauiffimum ; Quartò,
horti deliciarum . Quæ omnia funt fauor ſeu gratia diuina, diutiffimèviuit : vndefyinbolum eft immortalitaris;Quintò ,
quò
 Commentarius in Lib . Plalm ,
214
quò magis deprimitur,altiùs aſſurgit ; Sextò , aſpera eſt radi
ce in terra , fed pulchra & alta coma ſub coelo .
Etficut cedrus. ) Quæ priinò , altiſſima arbor eft,Secundò, a diceret. An forſan inftar iniquoruin iudicum , non admini
incoinputreſcibilis ; Tertiò , rectillina ; Quartò , ſemper fo
liis ornata ; Quintò ,odore eſt ſuauiffimo; Sexcò, yndique co
piosè ſe multiplicat ramis & foliis ; Septimò, vibra eius eſt
gratiſima.Sic iulti conuerſatio eft omnibus optatiſſima, & c. niunt & coaceruantur impij iudices , vt innocentem capiana
Opponit verò has inſignes iuftorun proprietates fæno ſteri
li &W.15.inſtaMultiplicabuntur
bili iinpioruin ,ſuprà v.8 .
adhuc (Hieronymus, fru &ificabunt &
creſcent ampliùs, tum fortunæ ,tum naturæ , tum gratiæ do
nis ; Chaldæus,adhuc procre sbunt filios Jin ſenecta uberi, ] id elt,
in ſenectute ſua pingui, vegera & foecunda, nempe, quando
alij deficere & decreſcere folent. Sic ſenectus iultorum he
roicis virtutum a &tibus fcatet.
Et bene parientes ocasines id eft, benèdiſpoſiti , volentes,
vegetierunt,] olma Icía , eniin elt bona corporis diſpoſitio &
affectio.Vnde Hieronymus, & Chaldæus vertunt, pingues có
virentes, Symmachus,vigentes, opimi,bene germinantes.
V.In.Viannuntient,]nempe quod fequitur,putà Dei iuſti
tiain & immenſam bonitatein .
PSA L M VS XCII.
LaudatDeum ob creatum mundum , Allegoricè,ob fundaram
Ecclefiam .
le ante Sabbathum , id elt , feria ſexta cantandus : quo die B quaſidiceret.Non a introibuntin requiem meam , ) id eft , in a Prolog.de
Derafin de regenj icilicet fplendez vel valises Grzcie
vertunt, inhabitata eft:nam die Veneris creatiſunt primiterræ
incolæ Adam & Eua. Sed hic citulus, vt & pluriuin ſequen
tiun Pſalmorum non eft in Hebræo,neque in Hexaplis Ori
genis,neque in Euſebio ,neque in correctioribus Græcis, in
quit Euthymius & Theodoretus.
♡ .1. Dominus regnauit in inundo,iam inde ab initio ,indutus
decorem ,id eſt,gloriam , inaieftatem , & fortitudinem , qua pracin
xic fe initar potentiſſini regis , vt faciat quæcumque vult,
creer ex nihilo qualein videmus mundum , adeò firmum &
ſtabilem & fplendidè ornatun. Allegoricè, Chriſtusreſur
gens induto corpore gloriofo , ftipatus choro Sanctorum ,
fundauit Eccleſiam , inquit S.Hieronyinus & Theodoretus.
♡ .2. Sedes tua,id elt , thronus tuus regius , parata tibieit ex
tune, ] id eft , ab initio mundi: vel ab æternitate , vt S. Au
guttinus.
¥ 4. A vocibus, id eft præ ftrepitu & ſonitu aquarum multa
rum confluentium & mutuò colliſaruin .
Miravilis, promirabilior, eft Deusin altis,] Chaldæus,in cce
lis fuperioribus,nempe,vndehas elationes maris & furores flu
Etuuin ( Allegoricè, impetus tyrannorum ) coërcet , frangit,
coinpeicit. Ita S.Auguitinus.
V.5. Teſtimonia , id eft , proinıſſa tua , quibus teltatus es &
. promififti per Prophetas , te regnun tuuin in terra noftra , id
eit;in Eccleſia , perpetuaturuin , ſunt nimis credibilia ; Hiero
nymus, fidelia ; Chaldæus,vera, q.d . Digniſſina creditu: quia
& hactenus te id præftitiſſe fenfinus : & ca argumenta con
..
tinuationis deinceps à te procurandæ habemus , vtnulla ex
parte dubitare poifimus. Vnde maxiinè decet domum tuam ,
quam inter nos elegiſti, id elt , templum & Eccleſiam tuam ,
perpetuò anctam , & ab omni hoftium profanatione liberam
conferues. Ita S.Hieronymus. Quæ Tropologicè, eciam ani
inæ noftræ conueniunt.
PSA L M VS XCIII.
Orat vt Desesrefranet comprimat ego vlcifcatur impios qui opprimunt
innocentes.
Verta Sabbathi,Jid ett, feria quarta,ſeu dieMercurij : tunc
enim folebat hic Píalmus rccitari.
y . 1. Deus vltionum Dominus; ( Chaldæus, au &tor vltionis; uerfi electione confequetur regnum fuum , fed à ligno,id elt,
nempe ad quem fpecter vlciſci impios, ) liberèegit ; ] id eft,
pro placito ſuo, quando & quomodo voluit, ſemper vllus elt
impios, quantumuis niulcos, nobiles,potentes.
V.2 . Exaltare , quafidiceret. Ergo etiam nunc altiorem te
oftende fupcrbis hiſ ce tyrannis.
V.10 . Quicorripit,ſeu corripuit femper hucufque & puniuit
oinnes gentes , parcet-ne yobis , & non arguei veftram ne
quitiam ?
V.13 .Mriges ærumnas & calamitates quæ pio hominiob
ueniunt à drebusmales,ne ſcilicet ſupra vires oppriinatur:donec
fodiatur peccatori fouea , ) id est , donec ij intereant qui ipſum
yexant.
V.15. Quoadufque iuffitia conuertatur in iudicium ,id eft,donec
iuſtitia exequatur iuſtuin iudicium & exeat in vindictam :
quafi diceret. Quamdiu iu republica florebit executio iuiti
tiæ , & vindicta malorum : & quamdiu iuxta illam iuftitiam
erunt,id eft,iuftitiæ adhærebunt , & iultæ pænæ exequendæ
inuigilabunt, omnes quirecto ſunt corde,
¥.17. Pariòminses habitaſſet in inferno animamea.} Id eft,pa
rum abfuiſſet quin hoftes ſpoliallentmevita , & ad inferos
mififfent. Tropologicè, quadrat in peccatores.
V.18.S:dicebam Deo in oratione : Motus eft pes meus.]id eft ,
vacillant resmeæ,peri), aćtum eft deme,ni fuccurras ; quafi
diceret. Statim atque Deo expoſuineceffitatein & periculum
meum ,opem tulit mihi : inquit S.Hieronymus.
W.20. sin adhæret tibiſedes iniquitatis. Id elt,an tibi iniquuin
tribunal:aut aliquid tibi commune eft cum iniquo tribunali?
Qui fingislaborem in præcepto, ] Id eſt, qui inſtar figuliplafur
maiti & condidifti nobis præcepta laborioſa & ardua:quafi
Itrabis nobis iuſtitiam , etiam politquam tam ardua præcepta
quæ nobis dediſti, ſeruauimus :
V.2 1.Captabunt in animam ; } Hebraicè , turmatim conue
& perdant.
PSA L M VS XCI V.
Inuitatommes ad Dei cultum , laudem do obedientiam , Theodoretus
appropriatIofia regi luda , cùm ſublatis Idolis & idololatrio , tan
quam victor ớ triumphansde ſubacta idololatria , traducit om
nes ad Deum 4.Reg.22. 23.
v. 1, Ræoccupemus faciem eius ; (Hieronymus & Chaldæus
Pere
preueniamus,ſcilicetantequam irafcatur & nos pu
niat. Velmaturemusmanè ante lucein venire ad Deuin ) in
confeſſione,id eft,laude & gratiarum actione. Et, vc S.Augufti
nus Tropologicè,confeſſione peccatorum .
¥ .19 . Offenfus fui, ] Ita Hebræa, Aquila & Symmachus;
Hieronymus, diſplicuit mihi ; Chaldæus, aspernatus ſum . Quod
ergo in Pfalterio Romano legitur , proximus fui,hoftiliter in
telligendum eft,vt idem fit quod, infenſusvelinfeftus inititi,
appropinquaui,incubuiHebræis,tanquam exactor & vltor.
V.1 .Vi, ſeu ficut,iuraui, Si introibunt,ſubaudi,mendax fim ,
terram quietis quam promiſeram ; Anagogicè , in cælum ,ad Hebr.8.13
HebræosS 3 : & 4 .
PSALMVS XCV.
Inuitat omnes ad laudandum Deum in Sion ; Allegoricè,in Eccleſia,
Chriſti, ob redemptionem & ſalutem per Chriftum partam , & ob
indicia Dei aquiſſima. Ita S.Chryfoftomus.
V.1. Vindo domusedificabatur poft captiuitatem .Quamuis a.
tranlatione arcæ in Sion , tainen videtur iterum decantacus,
vt patet ex hoc titulo , cùm domus,id eft, templum Dei, readia
ficavatur,à Zorobabele post Babylonicam captiuitatem .
Ý.6 . Confeſſio e pulchritudo in conſpectu eius; ] Chaldæuszlaus
og gloria,coram eo, feu ſemper adfunt Deo. Item fanctimonia
magnificentia ſemper relucentin ſanétificatione eius, id elt , in
fanctuario,vt vertunt Hieronymus & Chaldæus.Allegorice,
in Eccleſia Chriſti ; Tropológicè, in anima. Vbi S.Auguft.
Turpis es peccator,vis effe pulcher ? confitere peccata tua,Anagogicè,
in cælo.
V.7 .Pørria.] Id eft, familia :,Græcæ enim malesoy fami
liam fignificat.
4.8. Hoftias ; ] Hebraicè,mincha,erat ſacrificium incruen - Anh
C tum panis , de quo vide Geneſ. 14. verf. 8. Allegoricè Eu
chariftia.
ý.9. Commoueatur, Hieronymus, paueat ; Chaldæus, contre
miſcat ; Aquila,parturiat, vel , vt Hebraicè elt, crucietur more
parturientis , nempe ad laudes Deos debitas religiosè parien .
das ſolicitata & 'anxia laboret omonis terra , id eft,omnes habia
tatores terræ .
V.10. Dominusregnauit, ] ſcilicet,] & ligno, & licet hoc non
fit in Hebræo : tamen addiderunt Lxx. Spiritu prophetico
pluſquam 200. annis ante aduentum Chrifti : & veteres Pa
tres fic legerunt , Iuitinus Martyr, Tertullianus, Cyprianus,
Lactantius, Arnobius, Auguftinus, Caffiodorus, & Pfalce
rium verus Romanum & Gothicuin . Ex noſtris Lxx. Intera
pretum exemplaribus id fuftulerunt Iudæi æmuli Crucis
Chrilti ( inquit Iuftinus) vel alij quidam ſcioli , cùm id in Tuftin. contra
Hebræo non reperirent. Senſus ergo eft, quòd Chriftus non Tryphon .
vi & armis ,non etiam ſanguinis ſucceſſione,autpublica vni
per & poft lignum ,feu merito mortisſuæ in ligno Crucis to
Jeratæ . Sic enim
Correxit orbem Chrißus , partim cælelti doctrina ſua , pata
rim ſupplicio Crucis,fcedatum & laplun orbem ,ac per pec
D cara valdè tortuoſum ,debito nitori & formæ reftituens , in
quit ſanctusHieronymus ; idque tanta ſoliditate,vt in æter
num non fit indecommouendus, Allegoricè,quadrant in Ec
clefiam Chriſti, quæ nunquam à vera fide & religione de
flectet.
¥ .11. Cæli,terra,mare,campi.] Eft proſopopoeia,ſignificans,
aduentu & regno Chriſti cantain fore vbique lætitiam fpiri
tualemn , vt omnes & fingulæ creaturæ gaudio geſtire & lub
filire videantur. Maximequando Chriſtus ſecundo aduentu
ſuo,vt dicitur verſ.ſeq . ad iudicium vniuerſale ,invouabit to
cum mundum , & omnis creatura liberabitur à feruitute & corrue
prione, ad Rom.8 . v.21 .
Nota . Hæc creaturarum lætitia pon eft ex appetitu ratio
nali aut ſenſitiuo ,quia his carent,led merènaturali, quafi di
ceret. Tantum eis boni obueniet , vi li noſſent, gauderent,
exultarent & plauderent.
PSALMVS XCVI.
Depingit extremum indicium , & maieſtatem iudicis Chriſti.Ita Ge
nebrardus, & patet ex epift.ad Hebræos c.1.v.6 .
9.1. Vando terra eius reftituta eft,hoftibus erepta , & legi
loini. Allegoricè , quando Eccleſia priftinæ paci reddituti
Anagogics,
 Pfalm . XCVII.
Anagogicè, quandomundus innouabitur , & Sancti coelo
tranſcribentur.
Ý.2.Nubes eg caligo, & c. ] Id eft, nube caliginofa & fpiffa,
in modum throni adaptata, circundatus Chriſtus deſcendet
peracturus iudicium .
iuftitia ( iudicium erunt correctio ſedis eius,] id eft, rectitudo
ſeu columnæ chroni eius,vt dixi Pſal.88.V.15 .
¥ .3.Ignis,( quo conflagrabit vniuerſusorbis, 3.Petri 3.v.7.
& 10.) precedet immediatè Chriſtuin antequam deſcendat ad
iudicium . Ita Theodoretus & Theologi atque interpretes
paſſim , contra Ianfenium ,qui id exponit de linguis igneis in
Pentecofte & totuin hunc Pſalmuin accipit deprimo Chri
Iti aduentu .
7.6 . Annuntiauerunt cæli. ]Pro ,annunciabunc toti orbi,cùm
pluent ignem , fulphur, grandinem , fulmina , & tot edent fi
gna, iuſtitiam vencuri iudicis , ſeu ipfum iuſtum eſſe vindi
cem peccatorum . Item quando findi videbuntur maximo
hiacu , vedeſcendenti Chriſto viam pandant,manifeltabunt
omnibus populis gloriam & inaieſtatem eius.
¥ .8. Audiuit Sion , id est , Eccleſia , & filiæ Iuda, ] id eft,
animæ fideles ,nempe fumino iubilo ſenſerunt aduentantem
iudicein .
¥ .11. Lux,] ſcilicet æternæ & coeleſtis gloriæ , vel in ge
nere,felicicatis omne genus obuenit iuftis. Vnde
V.12 .Letamini iufti ego confitemini,id eft,laudibuscelebrate,
memoriam ſanctificationis huius iudicis , qui nos impios ſeuerè B
punit,& pios tanta gloria & beatitudine præmiat.
PSA L M V S XCVII.
Deregno Chriſti eterno,do renouationemundi per Chriſtum .
V.I. Aluauit, id eft , ſalutem peperit , ſibi ſua omnipoten
totuin mundum fibi fubiugando ; Allegoricè , ſuæ fidei
fubiiciendo
. niftrando.
W.6. Tubis du & ilibus, ] id eft , è ducto fuſoque metallo con
fectis.
V.7. Flumina plaudentmanu , & c. ] Id eſt omnes creaturæ
edent ſigna ſuminæ lætitiæ ,vtdixi Pſal.95.7.21.
PSALMVS XCVIII.
Arcá iam in nouo tabernaculo pacificè repofitâ in monte Sion , 2 .
Reg.6. 2. 17. inuitat omnes ad Deum inibiadorandum o facri
fictis honorandum exemplo Moyſis,Aaronis o Samuelis. Allego
ricè , omni cultu honoranda S. Euchariſtia : Item Beata Virgo
Deipara . 1 chrè defcribit ) opem implorat diuinam , fimúlque ut inſtauretut
9.1. Raſcantur licer populi hoſtes Iſraëlis,regnauit,ab initio ,
regnabitqueæternum Dominus, qui in propitiatorio
fede fuper Cherubim , quafi in curru ſuo triunphali , ac manife
nus.Hincmoueatur terra,] Id ett,paueant,contremiſcant inco
læ terræ ,vt Pſal.95 . v.9 .
V.4 .Honor ;Hebraicè, fortitudo, vt & Chaldæus; vel , yo
Hieronym . imperium regis diligit iudicium : id est, regia poten
cia & maieftas Dei gauder vci non tyrannide , ſed ſuaui im
perio , & iufto iudicio . Ita Theodoretus. Vnde paraſti directio
mes,]id eft,recta,æqua,iutta præcepta & iudicia nobis ſanxi
fti, inquit S.Hieron. Porrò tresrationes hîc aſſignat cur lau
dandum fit nomen Domini. Prima, quia terribile & ſanctuin
elt, v.3. Secunda quia iudiciuin diligit, V.4. Tertia , quia pa
rat directiones, ibid .
¥ .5. Adorate ſcabellum pedum eius , ] id eft, arcam , quæ erat
parua ciſtula oblonga ,ſub propitiatorio poſita quafi (cabel
lum . Allegoricè , Adorate S. Euchariftiam : nam corpus
Chrittinemomanducat , niſi priùsadorauerit , inquit lan
Ctus Auguftinus.
Nota etiain contra hæreticos , codein ſenſu & modo quo
jubentur hic Hebræi adorare arcam , Chriſtianos iam ado
tare id eft , honorare , reliquias & imagines Dei ac
Sanctoruin .
9.6. Moyſes en Aaron in Sacerdotibus eius,] id eft,erantSacer
dores,& quidein fummi, ſeu Pontifices.Nan & Moyſes paf
fin facrificaffe legitur in Exodo,maximè quando Aaronem D teribusroftro perforatis Juo ſanguine excitat. Quod in Chriſtum
conſecrauit Pontificem , C. 29. Sed ex eo tempore iusomné
ordinarij Sacerdotij in fratrem eiuſquepofteros reſignauit.
Et Samuel non poftrenus fuit inter eos qui inuocantnomen
Domini,).frequenti & folemni ſacrificatione & oratione, quà
impetrabat à Deo falutem populo . Non tamen fuit Samuel nominat, auem eſſe ſolitariain & lucifugam . Et hoc feruit
Sacerdos ordinarius,vtpotè non ex Aarone, ſed ex Ifaac pa
truo Aaronis prognatus, vt patet ex 1. Reg. 1. verf.1.collato
cum 1.Paralip.6.v.2. & 34. Ergo purus Leuita fuit : ſed extra
ordinem ex ſpecialidiſpenſatione & indulto Dei facultatem
habuit facrificandi,vt dixi 1.Reg.z. in fine cap .
Inuocabant Dominum , jcoram hac arca facrificantes & ado
rantes. Quamobrem etiam vos Hebræi imitamini hanc pie
ratem veftrorum patrum & principum .
.8.Vlciſcens in omnes adinuentiones eorum ,] paſſiuè, id eft, in cominaculacum cinere, vtſolent quiproni in terra velin ci
omnes iniurias (vt Symmachus vertit) aduerlusMoyſen , Aa
ronem vel Samuëlem ab hoftibusvel æmulis eorum adinuen
tas,in omnia opera,ſtudia,artes,molitiones contra cos adorna
tas. Reſpicit enim ad moleftias & iniurias ipfis illatasà Co
re , Dathan , Abiron , Saüle , & c. Ita Genebrardus &
Euthymius.
& c.
215
PSA L M VS XCIX .
Hortatur omnes ad hilarem Dei confeffionem , id eft, laudem , gra.
tiarum actionem dos cultum .
A 1.2. Nexultatione,) ideſt, in lætitia.Omnis ſeruitushominum ,
Tinqu S. Auguft.amaritudine de murmureplena eft ; fed
feruitus Dei it
libertas eft letitia :rbi non neceffitas,ſed claritas feruit
quam dat veritas,id eft,Chriſtus.
V.4. Introite portas eius , ſcilicet teinpli , & per portas in
atria.) Neque enim licebat Hebræis ipſum templum , ſeu ſan
Ctuarium , (quod conſtabat Sancto & Sanctolanctorum ,) in
gredi: huc eniin folis Sacerdotibus patebatacceffus:ſed po
pulus orabat in atriis quæ erant ante Sanctum , & ante ſepra
Sacerdotum , vt dixi 3. Reg.6 . & alibi.
PSA L M VS C : .
Dauid in ſeipſo ( vel , vt Theodoretus vult, in Ioſia rege) officium pij
iſericordidoiufti principis deſcribit.
am & iudicium
.1 , ſcilicet quæ ſemper adhi
ticis celebrabo .
V.2. Intelligam in via immaculata, id eſt,dabo operam vt in
telligant qua via pertingere pollim ad vitam immaculatam
& innocentem . Id verò intelligam , quando venies ad me, I.id
elt , illuininabis & docebis ine. Theodoretus & lanſenius
interrogatiuè legunt, quandovenies ? quando coelefti fapien
tia illuminabisme ?
.4. Declinantem à me, id eſt , à mea pia vita & probismo
ribus , non cognoſcebam ,] id eſt, non colerabam inter meos of
ficiales .
¥ .6.Oculi mei, fupple, intenti erant ,ad fideles terra , id eft,
ad eos qui ex omni terra Iſrael fideliores probabantur Deo
& & principibus fuis , vt ſederentmecum , ] id eft ,meo lateri
perpetuo iungerentur , méque adiuuarent in
regno admi
$ .7 . Non direxit,] ſcilicet yitam ſuam , id elt ,non profpe
rauit , nec perſeuerauit apud me. Hebraicè , non firmabitur
apud me.
8.8 . In matutino.] Id eft, ſummomanè , id elt ,maturè &
tempeſtiuè antequam inualeſcerent, purgabam aulam ,adeó
que & regnum meum , ab impiis & Iceleratis Miniſtris. id
de Dauideteftatur liber 2.Reg. de Iofia lib.4 . C.2 2. & 23 .
PSA L M V S CI.
Extremisobrutus miferiis ( quas vſque v.13. Poëtica hypotypoſi pul
Ieruſalem ego templum à Chaldais exuftum .
Allegoricè, conuenit Eccleſia Chrifti , Tropologicè anima affli&te , in
quit Theodoretus.
Hieronymus dicit , Columellæ cremium efle torrem : Hieron. in
Scholialtes Bibliorum Romanorum , dicit effe,id quod ex Oſcz 10.
concremationc torridum remanfit , putà titionem extinctum ;
Vt eremium idem fit quod crematum . Vatablus vertit , focus ;
Hieronymus & Auguftinus , frixa ; Aquila , vt cinis ;Chal
dæus, chytropodes, id eft,tripodes. Omnes eodem ſenſu, quafi
diceret. Tantus eltdolor meus , vt fuccum corporis omnem
& medullam oflium exhauſerit , ita vt oífa mea ex eo planè
arefacta , tolta , & quafi frixa contabuerint. Id Chriſtus in
cruce merito deſe dicere potuit : poflunt & Martyres,inquit
S.Auguftinus.
V.5.Vtfænum nimio æſtu ſolis areſcit , fic ego percuſſus nie
mia afflictionum yredine contabui. Acceſſit & inedia , quia
præ virium impotencia & mærore,oblitus ſum comedere panem .)
Id eit, non potui refici cibis.
.6 A vocegemitusmei,] ſeu propter continuos gemitus &
ſuſpiria,factus ſum exfuccus totus & fine carne : adeò vt offa
adhæreant cutimeæ . Ita S.Hieronymus.
:7 . Pellicano ſolitudinis. ] id elt , ſolitario & lucifugo . De
pellicano ſcribit S.Hieronymus, Auguftinus,Iſidorus,Alber- Hieron. in
tus Magnus & alij apud Geſnerum ; quem eſſe Ægyptiacam dium epiſt .adGerner,
Praſi.
in Niliſolitudinibus commorantem , qua pullos à ſerpente occiſos ,la 1.de Aaibus,
crucifixum pulcherrimè quadrat. Sed Geſnerus negat talem
auein eſſe : Nifi,inquit, accipias vulturem Ægyptiam ,de qua Orus
Scribit,quòd pullosin famefatiet ſanguine ſuo,quemex femore prolicit.
Facetur camen Geſnerus,pellicanum , quen alio nomine platenm
propoſito Dauidis ,quafi diceret. Sicut pellicanus,& nydicorax ,
id eft,noctua, vc Chaldæus vercie, vel,vtHieronymus,bubo, qui
in angulo domusper diem ,quafi lucifugus later, noctu vigi
lat, & non tain canit , quàm geinit ac luget ; ita & ego præ
mcerore fugio lucein & homines , noctes inſomnes ago ,
geino , & c.
.8. Vigilaui çora nocte , yt addit Chaldæus.
V. 16. Cinerem tanquam panem .] Id eft , panem aſperſum &
nere lugent, & præ lachrymis non diſcernunc an panis pul
uere foedatus fit,necrie.Idque
V.11. A facie ire tua ; Chaldæus, propter iram tuam , id eft,
quia ſentiebam temihivalde iratum . Sentiebam verò , quia
eleuans me in altum (purà ad regni, talentoruin , donorum , &
virtutum faftigium )mox lumina vi& iinpetu deturbalti mę,
& ad terram allififti me.]Dicant hoc Lucifer, Adamus, Salo
mon,
 216 Commentarius in Lib . Pfalm .
mon , & tot alij è ſummo præcipitati in imum , inquit ſanctus nis, qua lucem habitas inacceſſibilem , 1.Timoth ... & creato, fo
Hieronymus.
$ .11. Memoriale tuum . ) Id eft, memoria cui, inquit Chal- A amictus cornoftrum inhabitas; Anagogicè, lumine gloriæ .
dæus , ſeu memorabilia faéta cua , digna ſunt æterna me
inoria.
V.14. Venit tempus ; ] ſcilicet quo conftituifti & promififti
miſereri Sionis,id eit, Ierofolymæ ;nempe compleci ſunt LXX .
annicaptiuitatis Babylonicæ . Theodoretus.
W.15i Seruitutis,Cyro & Dario ,inquit lanſenius:Vel,fima
lis, Zoiobabeli,Efdra , Nehemiæ , cæteriſque è Babylonia in
Tudæam reinigrantibusmagisplacuerunt rudera & ruinæ Sio
nis , vt illa initaurent & inhabitent, & fic liberè ac purè coa
lant te;quàm magnifica Babylonis palatia.
1.17. Videbitur,(Hieronymus ;apparebit manifeftè corimun
do)in glo,isſua priftina, imòmulto maiori,vrbs Sion:& Chriz
ſtus in Sion , cum ſplendoremiraculorum , & doctrinæ fuæ
coeleſtis, loan.1. v.14.
V.23. In conueniendo,] Hieronymus & Chaldæus, cùm con
gregati fuerint.
* .24. Reſpondit ti ,nempe populus reuertens ex captiuitate
dixit Deo , in via virtutes fua, feu potentiæ diuinæ , id eft, cùm
eflet in illa via in qua Deus oitendit inſignem potentiam
ſuain , nempe in reditu ex Babylone , quem Deus procurarat Hieronymus & Chaldæus, ſuper baſım ſuam , id eft, luper cen
in forti brachio , occidens Balthazarem , & Monarchiam
Chaldaicam transferensad Cyrum regem Perſarum ,& c.Di- B celebranda , quòd terram quaſipilam in medio vniuerſi:u .
xit cum populus ille Deo, & pro le quitque rogauit;An pau
či ſupeiſunt mihi dies vitæ ? viuamne cum Ierofolyma &
templuin ,vt promiſitti, reſtaurabuntur : fac, quæſosnemoriat
in medio ætatismeæ .
7.25. In generationem , & c. id eft,æterni ſuntannitui,) qua-, & rurſus in diluuio : & etiamnum magna pars terræ circum
fi diceret. Tu Deus cuius vita eftæterna , compacere nobis;
& faltem ad suituin terininun proroga vitam noftram tem
porariam .
$ .27 . Ipfi cæli perbunt , non fecundùin ſubſtantiam ;nam
ſunt incorruptibiles : ſed fecundùm præſentem Itatum ſuum , Mox ſubſidentibusaquis aſcenderunt,id eft,einanarunt,monies
& conditionein ſeruitutis ac perpetuæ circumgyrationis.Se
cundùm hæc enim veteraſcent ſeu antiquabuntur , c mutabun
tur inftar veltimenti, quod cùm nulli amplius eft vſui, depo
Valel.
loſoph .S. cPhi nitur & cum alio commutatur. Vide Valefium & Ludou .
89. Molinam
Molina de .
@pere ſex dic. 7.29 . Habitabunt, ] ſcilicet ſecuri in terra Iudææ,ad quam
tum diſp.3. illosreducis è Babylone : Allegoricè,in Eccleſia .
PSA L M VS CII.
Seipſum , d . Angelos,có homines omnes excitat ad laudandum Deum
ob tot accepta beneficia .
V.1. Mnia que intrame ſunt; } Hieronymus & Chaldæus,
OM omnia viſcera mea , quaſi diceret. Ex incimo corde, etiam animalia vocari feruitus,feu ſeruitia hominu n , quia in
lauda Deum .
V.2. Omnes retributiones,] Symmachus,omnia beneficia quæ
tetribuit nobis. Hæcmox enumerat ſex diuerſa . Primum eit,
reinillio peccatorum ;Secundum , ſanitas inentis & corporisz
Tertium , liberatio è periculismortis & gehennæ ;Quartum ,
quòd ſua beneficencia quaſi corona nos vndique cinxerit,
Quintum , quòd bonis cun corporalibus , cum fpiritualibus Mel aut vinum intus:oleum foris. Commendat verò Propheta apud Plurilin
repleat aniinum , & fatiet appetitum aliàs inſaciabilem ; Sex
tuin , quòd nouis viribus & vigore corpus animúinquein
ſtauret, acque inttar aquilæ ( quæ in ſenectute exutis pennis ,
Vlyftes Al. & attrita rottri aduncitate rurlum a iuueneſcit ) cocos inno
drouandus kket hic per gratiam , in cælo per gloriam , inquit Chaldæus;
lib.de Auibus Hieronymus, Auguftinus,Euthymius.Simile kabes Iſaiæ 40 .
in aquila. verl.v .lt
V.11. Secundum altitudinem cæli à terra , ] quafi diceret. Ea
proportione excedit diuinamiſericordia merita noftra , qua
cælum fuperat terram , id est, qua circulus immenſus fupe
rat punctuin ſeu centrun,id eft,infinitè.
W.14. Figmentum noftrum ; ] Hebraicè , opusfigulinum , Hie
ronymus plaſmationem noftram ,fcilicet,qua ex luto vili & fra
gili tragiles & viles nos plaſinauit ; Chaldæus , concupifcen
tiam prawam ,leu pronitatein in maluin .
♡ .16. Spiritus ,id eft, ventus yrens ,pertranfibit fænum vel D aliæ auesminores in bafí & lateribus nidiciconiæ fibi nidi
florein , & fubitò areſcit : ſic homo quantumuis fanus, nobi
lis,diues,potens,cùm fpiritus indignationis Dei in ipfuin flac,
momento deficit.
.20. ad audiendam vocem . ] Id eft , ad obediendum iuffo
& nutuiDei, fupple, femper promptitlini.
V.21. Virtutes eius ; Hieronymus & Chaldæus,exercitus,Dei,
neinpe Angelici. Mox caulas ſubdit cur omnia debeat laua
dem Deo .
9. 22 . Quia priino , omnia ſunt opera Dei; Secundò , om
nia in locodominationis,id eft,in regno eius funt, tanquam Mi
piltri & famuli regis fui.
PSALMVS CIII.
Deum laudar fupermundi conſtitucione ( ut eft in Graco,ideft,
promundi creatione dogubernatione.
.. Onfeſſionem decorem ; Chaldæus & Symmachus,
laucem ego pulchritudinem , fcilicet omnium reruin
creataruın ) induifti, ] id eft, tanquam polymitam veftem tibi
circundedifti, quafi diceret. In omnibus creaturis appares
quàm fis pulcher, gloriolus & laudabilis.
Voi, Amictus lumina, ) non ſolo increato diuinæ perfectio
lis,ſtellarum & cælorum . Tropologicè, lumine gratiæ , qua
Vide S.Dionyfium
Sicut pellem .] Id eſt, cenitorium , quòd è pellibus conſui ſo
let ; Chaldæus,ficut cortinam ,intra quam latitas.
V.3. Tegis aquis ſuperiora eius, ] nempe caeli.Dehis aquis viá
de quæ dixiGenel.1,v.7. & fufiùs Pfal.148.7.4 .
Ponisnubem aſcenſum tuum ; ] Hieronymus , currum ; Chal
dæus , vehiculum tuum , quaſi diceret; Inequitas nubibus &
ventis tanquam celerrimis equis , & curtuimilitari, inde ia
ciens fulinina; grandines, imbres. Allegoricè, Chriſtuin ad
cælos aſcendentem nubes lucida quali thronus & currus
triumphalis excepit. S.Hieronymus & Theodoretus
6.4. Angelos tuos faces ſpiritus, feu ventos, id eft, tam mobi
les celeres , agiles ad Dei iuſſa exequenda , ac fi venti effent.
Et quaſi ignem vrentem , ] id eft, tam ſubtiles , feruidos, puros,
lucentes, ignitos , omnia penetrantes & perrumpentes , ac fi
eſſentflamma ignis. Ita S.Dionyfius,Hieronymus, Theodore
tus, Euthymius:
V.5. Fundaſti terram ſuper ſtabilitatem furm ,id eſt firmitatem ,
inquit S. Auguſtinus,Aquila & Symmachus,ſuper ſedem fuam ;
truin ſuum , inquit Molina, quafidiceret. Resmira & meritò Molinaſupa
ſpendas , nec aliud ei fundamentum ſeu bafin fubfternas;
quàm vnum punctum , id eft, centrum .
¥ .6. Abyſſus, ] Ideft ,aquarum vorago ,inftar veſtimenti cir
cumdabat totam terram ,etiam montes, ſcilicet initio mundi,
datur & amicitur aquis:
V.7. Ab increpatione, id eſt, imperio tuo feuero , quod quafi
increpans & tonansedidifti,dicens, Cungregenturaqua, & c.ile
la quaſitrepidæ fugerunt , & fe in fuos alueos receperunt:
es campi, itémque termini, id eft, littora & ripa ,its locis quæ
tu cuique fundaſti , ) id eſt, præparatti. Ita 1 heodoretus, qui
hinc notat , mare , quantumuis furens & littori penèaqua
le, Dei tainen iuſſu quafi fræno coërceri,ne inundet terrain .
7,13.Riganspluuia & rore etiam montes de ſuperioribus ſuis, ]
putà nubibus.
Fructus operum tuorum , id eſt, qui prouenit ope & opera tua
exmontibus , campis & agris, Jatiaturvniuerſa terra ] Alle
goricè , Eccleſia pafcitur doctrina cælefti Apoltoloruin &
Doctorum .
W.14. Seruitutis,] id eft, feruitio & yſui hominum . Poſſunt
c eum finem à Deo creata ſunt. Allegoricè , per panem intelli
git S.Hieronymus S.Euchariſtiam .
9.15. De exhilaret homo faciem ſuam , vngensillam & ſe to .
eum oleo, ) inore veterum . Symmachus vertil ,midam faciata
Chaldæus , illuminet. Maximè verò feruiebat oleum pro bal
neis : ad elum vix vnquam . Vnde illud Democriti axionas
diuinæ prouidentiæ liberalitatein , vt quæ hominifuppeditet ntum fub fi.
nonmodò quæ neceſſitatis ſunt, putà panem & herbain : fed nem lib . 14
& quæ voluptatis , recreationis & nitorisfunt , vtoleum &
Yinuin ,inquit Theodoretus.
6.57. Herodij . Chaſidah propriè ciconiam a ſignificat , quia a nonin Proleg.
pia in parentes , quos fouet & alit. Et ita vertunt Chaldæus, de idiotiſm .
Suidas,Einmanuel Sà,& Hebræiparfum ,cum hic ,cum Iob 39. Hebron.nr.
verf.13. Dicitur verò herodius, inquitSuidas,quafi helodius ,
ideit , palultris , quia ciconiæ frequentes ſunt in paludibus,
Yt ranas & anguillas venentur. Porrò aemus , id elt nidus,
ciconiæ meritò dicitur effe dux pafferum & reliquarum
auium , quia omnes anteit. Primò, tempore : nam prima
omnium ſtruit nidum ; Secundò , loco , vtpotè in vertice
norum & turrium , vt ab omnibus vndique conſpici pof
fit; Tertiò , amplitudine ; Quartò , elegantia ; Quintò , quia
ficant.
W.18. Montes ceruis , fupple , à Deo deſtinati funt in refa “
gium à venatoribus: ficut petra , id elt, rupes & arctá rupium
forainina herinaceis,quos alij ericios, alijechinos vocant:de qui
bus dixiLeuit.II.verf.s. quafi diceret. Deus non foli homi
ni, fed & omnibus auibus & feris , maximè timidioribus,
prouidic de victu, nido,antris & aſylis, inquic Theodorecus
& Euthymius.
.19 . Fecit lunam in tempora.] Ideft, ad diſcrimina tempo
rum , quæ ſua gyratione & vario aſpectu atque influxu cau
lat in terris , verbi gracia. Menfes , annos & fefta ;Secundò,
humorem & ficcitatem ; Tertiò ,tempus ferendi ,plantandi,
merendi.
9.20. In ipfa nocte pertranfibunt omnes beſtie filua, ſcilicet ve
cum fecurè oberrent & pabulum quærant : quæ rurlus ortoſole,
congregantur in ſua luſtra , quia lucein & homines fugiunt.
Interim homoexit tunc ad opus ſuum ,] Ita Theodoretus. Tro
pologicè, S.Hieronyinus & Gregorius , cùm nobis per pec- Gregor. 1.2
catum occidit foliufticiæ , tunc tranſit in nos leo rugiens, & Moral.6,19 .
beitiæ , id eft , dæmones : donec perpænitentiam lolrurlus
emergat.
V.25. Marc
 Plalm.CIV . CV. & CV.I.
6.25. Mare ſpatioſum manibus , ] id eſt, finibus ;nam ſinus
paffim vocanturbrachia velmanusmaris.
‫לויתן‬ 7.26. Draco iſte , ( Hebraicè , leuiathan , id eft , balena ſeu
cetus.Dehoc dixi Iob 40.V.20.) quem feciſti ad illudendum ei,] А Exodi32.
ſcilicet mari:Hebraicè & Chaldaicè. vi ludat in mari, nem
pe vtnatatu fuo , & circumgyratione actyrannica venatio
ne, ludum bellicum exerceat in mari: Hieronymus vertic,vt
illuderes ei. Poſler quoque exponipaſliuè, vt illudatur ei,ſcili
cet ceto iam victo & capto ab homuncionibus : Tropologi. rupillec telis vindictæ fuæ ,murum Hebræorum , vt in eorum
cè diabolo,toríque inferno & mundo.
* .28 .Omnia implebuntur bonitate, ] id eſt , bonis , ſcilicet
alimentis.
V.30 . Emittes fpiritum , id eſt , halitum , tuum yiuificantein ,
& quotannis creabunturnoua indiuidua : & fic in vere rerio
was ac reuiuiſcere facis terram . Allegoricè animam noftram
per Spiritum ſanctum , inquit Chaldæus.
9.32. Tangitmontes fulmine ſuo, vel terræ motu , & fumant,
& flammas vomunt,vt olim mons Sinai, Exod.19 .Ætna, Ve
fuuius, & alijde quibus hiſtorici.
PS L M V S CIV .
Inuitat ad laudandum Deum ob beneficia liberationis ex Ægypto, có
induction is in terram fan &tam . Porrocecinit hunc Pfalmum Da
byuid,cùm primum tranſtuliſſet arcam in mortem Sion , 1.Par.16 .
‫אללויה‬ Nſcribitur, vt & multi fequentes, titulo Alleluia,id eft,lau
date cum iubilo Deum . Ita luftinus Martyr . Continent B tarum Moloch,id eft,regi,ſupple,deorum omnium ,id eft,Ioui,
enim res læcas & iubilo dignas : ac ferè reſpiciant Chriſtum
yel Eccleſiam Chrifti .
V.3. Laudamini, ( ſcilicet à toto orbe ; Chaldæus, laudate;
Hieronyinus , exultate ; Aquila , gloriamini ) in nomine fan &to
eius,] id eft, quòd Deus ſanctus fit velter Deus.
.4 .Confirmamini, id eft, eltote fortes & conſtantes in que
vendo faciem ,id eft,præſentiam ,eius,inquit fan &tus Auguftinus
putà in templo ,& aliis locis ſanctis.Semper. ] Id eft,omni tein
pore,omni occafione,fine fine, finemenſura .
V.5. Iudicia oris eius. ]Id eſt, præcepta data per legiſlatorein
Moyſen .
¥ .12. Cùmejſentnumero breui , id eft , exiguo , putà ,non
nili 70.animæ Hebrææ , incola terra Chanaan , in qua per
tranfibantperegrinantes de loco in locum . Cúmque pro
pterhoc ,, & propter paucitatem paterent iniuriæ omniun ,
Deus tainen non permifit quemquam nocere eis : imò pro
..
217
.13. Cito fecerunt,obliti ſunt.] Eſt Hebraiſinus , pro feſtina
runt obliuiſci.
Verf.19. Vitulum in Horeb, ] neinpe iuxta montem Sinai,
9.20.Gloriam ſuam .] Id eft , Deum , qui erat onnis gloria
Hebræorum , Rom .1. V.23 .
V.23. In confra&tione; ] Hebraicè,in ruptura muri, ſeu in di
ruto muro ; quafi diceret. Cùm Deus inftar hoſtis penè per
caltra furibundus irrumperet,Moyfes ſe pro muro oppoſuit,
& prece ſua Deum cohibuit , Exodi32. vbi Nota , inquit
ſanctus Auguſtinus , quantum valeat Sanctoruin pro aliis
interceilio .
¥ .28.Initiati ; Hieronymus , conſecrati (unt, id est , ſuſcepe
runt facra Beel-phegor, id eſt , Priapi ,idoliMoab & Madian .
Vide dicta Num.25 .
Sacrificia mortuorum .] Id eft, idolorum ,quæ ſunt ręs mortuæ ,
nec Dei viui fiinulachra ,ſed hominum inortuorum , & culto
res etiam ſuos in inortein & ad inferos deducunt.
V.33.Diftinxit animoGræcè,diészins
Moyſes: ,id elt,diuiſus
& verbis , hæficaret fuit,
num poflibile
nempe cùm dubius
& probabile eſſet , vtpetra aquam daret tam rebelli populo ,
vt dixi Num.20.7.12 .
¥ .38. Sculptilibus Chanaan ,) Maximè verò idolo Ammonia
inquit Ribera : vel Saturno , vt plerique alij. Vide dicta 3 .
Reg.11. v.5. & 4.Reg.23. V.Jo.
7.39. Fornicati ſuni, ) neinpe , relicto Deo , cui, tanquam
legitimoſponſo & marito , fidem debebant, adhæſerunt diis
alienis.
1.45.Pænituit eum .] Id eft,quafipoeniteret,reuocauit Deus
ſententiam fuam de perdendis Hebræis : idque quia videbat
poenitere Hebræos. Loquitur enim more humano , & per
inetalepfin .
$ .45. Dedit tos in miſericordias,] id eſt,effecit vt hoftesmi
ſererenturHebræorun,neinpe captiuos molliushabendo ,vel
etiam in patriam remittendo, vt feceruntCyrus, Darius, Ar
taxerxes,Alexander Magnus & alij.
PSA L M V S CVI.
A quo incipit Liber V. Pfalmorum . Hortatur verò ad laudes de gra
tias Deo deferendas ,maximèob quadruplicem liberationem , Pri

pter illos corripuit reges Ægypti & Palæſtinæ , Pharaonem
& Abimelech Genef. 12. & 20. dicens tum verbis , tum
flagris .
7.15 . Nolitetangere Chriſtos meos,] id eſt, Prophetas & prin
cipes gentis meæ à me conſtitutos 1 pucà Patriarchas. Ita
S.Hieronymus, Auguftinus, Theodoretus.
Verf.16. Firmamentum , id eſt, robur, panis, ] Id eft, pa
hem qui roborat & confirmat hoininern ſuſtulit Deus
per famem feptennem tempore exaltati Ioſephi in Ægypto
Genef.41.
¥ .18 . Ferrum , ] pro catena ferrea. Vnde Chaldæus , in ca
tenam ferream intrauit anima eius, id eft, ipſe Ioſephus Gen.39.
V i9. Donec veniret verbum eius. ] Id elt , donec implere
tur fornnium Ioſephi quod olim patri & fratribus narrarat,
Genef.37 .
Eloquium Domini, Id eſt , obferuatio legis diuinæ , inflam
mauit, feu excoxit eum , ] id eft, cauſa fuit cur flammatribula
rionis purgaretur : vtvertit Chaldæus ; vel probaretur , vt
.
mam ,à diuturna vagatione per deſertum ;Secundam ,à famegóoca
ptiuitate varia;Tertiam ,à morbes;Quartam ,à periculis maris.Poft
ſingulas autem liberationes,id eft, quater ,reperit verfum interca
Larem , Confireantur Domino miſericordiæ eius, & c. 1
7.4. Iam ciuitatis habitaculi.) Id eft,viam ducentem ad ci
C 1
V.8. Confiteantur,paffiuè,id eft,prædicentur,laudentur, Do
mino, ] Teu in honorem DominiDei. Ita lanſenius.
W.10. Sedentes,ſupple,liberauic ex Ægypro, & aliis locis in
quibus capriuitenebantur.
De umbra mortis, vide Pſal.22.7.4 .
Verf. 11. Exacerbauerunt eloquia Dei , id eſt , acerbereltite
runt & rebelles fuerunt eloquiis, id elt , juflis , Dei: ego con
filia , id eſt , monita , eius irritauerunt , ) id elt , irrita fece
runt, ſpreuerunt ; Chaldæus,execrati ſunt ; Hieronymus, bla
fphemauerunt,
W.16 . Contrinit portas areas o vectes ferreos,]id eft ,fortiſſimos
carceres & compedes.

Hieronymus,nempe à fratribusſuis ,ab hera & hero in Ægy Verf. 18. Omnem eſcam abominata eft , præ morbo & de
pro ; veleffatis ſordibus purus redderetur. bilitate.
* .23. Terra Cham .] Id eltÆgypto : quia Ægypcij ex Maf ♡ .20.Miſit verbum frum ,]iuſfit vtconualeſcerent.Allegoricè ,
raim priinogenito Cham prognati ſunt,Genel.1o . iniſit Melliain ,inquit Theodoretus.
.25. Conuertit,) non per fe vel directè , vt vult Caluinus, V.23. Facientes operationem in aquis.]id eft,qui exercent rem
ſed tanùm per accidens & occafionaliter : nempe firmando, nauticam ,vel qui negotiantur in inari.
id elt , roborando & multiplicando Hebræos tam prolibus, Ý.25. Dixit,ſeu iuflit, Deus, & inox ftetit, id eft, exſurrexit,
quam opibus. Ita ſanctus Auguftinus. ſpiritus procella,id eft,ventus procelloſus ; quo exaltantur fluctus
W.28. Non exacerbauit ſermones ſuos, ] Id eft , non irritauit, maris:vnde quotquot cuncmare nauigant,afcendunt vnà cum
non irrita fecit,non immutauit promilla ſua facta Moyfi de D fluctibus & nauigiis ſuis quaſiad coelos ufque, & mox præcipi:
plagisPharaoni & Ægypto infligendi:quas videſuprà Pl.77.tanturquafi in barachrum . Hinc omnium većtorum animi
& Exodi 7. & feqq. metu & vertiginepenè contabefcunt. &
PS A L M VS CV. V.27.Omnisſapientia, id eft , peritia reinauticæ abſorbetur
Celebrat Dei mifericordiam Iudæis toties peccantibus exhibitam , & deficit.Extreinum ergo remedium adhibent , clamántque
orátque vt Deus eam continuet, e diſperſos per orbem Iudeos ad Deum : quiexaudiens
exules in patriam reducat : Allegoricè", fiat unum ouile ex V.29 . Statuit procellam in Auram , fcilicet ferenam & placi.
Gentibus in Judais , inquit fanétus Auguſtinus. Hoc Pſalmo dam ,co deducit eosin portum quen volebant. Tropologicè,hæ
ufi funt Iudai, Iudith 13. zirco fequenti, partà victoria de tempeſtates , hi labores impendent Paftoribus Eccleſiæ &
Holoferne . præconibus verbi Dei , inquit S. Hieronyinus. Allegoricè,
inftitiam .]Videtui.Pfal.88.7.IS. Teodoretus,miſit Deus Verbum .id est,Filiun ſuunn , yt Tanares
*.3 Tradicium 4.4. In beneplacitopopuli ] Id eft , pro tua erga po omnia.
pulum cuum confueta beneuolentia. V.32. In cathedra , id eſt , conſeffu , inquit Chaldæus, fe
in ſalutarituo, ] Chaldæus , in redemptione tua ; Allegoricè, niorum , feu Senatoruin & magiſtratuum ,quaſi diceret. Pu
Saluatore Chriſto . blicè & palàm .
Verf . s. Ad videndum in bonitate , id eft , vt videamus 7.33. Pofuit flumina in deſertum id eſt, loca humida & ferti
bona quæ electis tuis promifitti & præparafti : & latemur cilia fecit Deus arida & fterilia : for exitus aquarum in fitim , ]
ca lætitia qua lætari fólet gens quæ tibi chara elt. Vi laude id eft, fontes exſiccauit .
clefiaidtua.
sis, eft , glorificeris in , & cum hereditate , id elt', Ec $ .37. In falfuginem ,] id elt, fterilitatein .Sał enim ſua ficci
tare & vitione ſterilicatem inducit,Iudic.y . verf.45. Vide in
¥ . 12. Laudaverunt, ] Hieronyinus & Chaldæus, cecine hancrem exempla apud Thomam Bolium ,figno Eccleſiæ 73,
runt
Exodias, nempe epinicion Deo , præcinente Moyle & Maria, Allegoricè Ilaias c.41. v.18. applicachæc vocationiGenti 44
. diuin ad Ecclefiain Chriſti.
Inc, Iirimi Tom . I. 6 T 7.39 . Et
 rius in Lib . Pfalm
218 Commenta
1.39 . Et pauci fa&ti ſunt. ] Id eft,rurſus ob ſcelera ſua immi.
nuci ſunt numero & opibus.
V.40 . Effuſa eſt contemptio fuperprincipes.] Id eft ,glorioſos & A & liberè domineris illis , etiam in medio fiementium & fu
ſuperbos principes reddit viles& omnibus contemptibiles,
couſque vc ſedibus ſuis pulfi cogantur errare per inuia & de
uia.şimile habes lob rż . 7.17 . Ē contrà
9.41 . Adiuuit pauperem , id eſt, liberauit humilem , de inopis,
familiánique eius multiplicauit initar gregis ouium . Ita ferè
S. Auguſtinus & Theodoretus.
PSA L M VS CVII.
Orat, & ex promiſſo Dei pollicetur ſibivi&toriam contra Idumaos.
Onflatuseſt hic Pfalmus ex fine duorum Pſalmorum 56 .
C & 59. quos ſuprà explicui.
PSALMVS CVIII.
Dauid dira imprecatur Doëg proditori ſuo,i.Reg.21. Allegoricè,Chri
ftus Iuda do Indais, inquit S. Auguſtinus & Theodoretus, o patet
ex A &tor. I. v.10. do Ioan.17. V.12 . Vnde quidam notant 30 ,hic
m.aledi &tiones recenſeri pro 30. argenteis Inde.
1.2 . Audem meam , id eſt, innocentiam , quam Doëg.apud
L Saulem , & Iudas apud principes Sacerdotum ca
lumniatur & obfcurat , quaſi'ego inachiner ioſidias & fedi
tionem.Hanc, quæio ,innocentiam ineam tu Deus reuela,ina
niteita & tuere.
V.4. Ego autem orabam ,] ſupple, pro eis .
¥.6. Peccatorem, id eft, i.nplun aliquein & tyrannum ,confti
ftitue iudicem ſuper eum Doëg & Iudam : & in eo iudicio
diabolus, id eft, calumniator adſtet ei à dextrus, ] accufans, op
primens & perdens illum .
V.7. Oratio eius , qna juſtè damnatus orabit iudices vt fibi
indulgeant & poenam reinittant,fiat in peccatum ,]id eft,in.ma
jorem offenfam ,id eft,magis offendat & exafperet iudicein,
feu Deum , feu hominem . Ita accidit Antiocho Epiphani 2.
Mach.9. v.13 . & Iudæ, Matth.27 . V.4 .
V.8. Epiſcopatum ; ] Hebraicè, prefecturam Doëg , quia prin
ceps erat pattorum Saülis, 1.Reg.21. & 22. Allegoricè, Apo .
ftolatum Iudæ accipiat Matthias Actor. I. v.10.
V.9 . Vxor ce fili,& c.) Per hæc & fequentia deſignat ſe di
riffima quaque hofti fuo imprecari, fiue intereà locuin in eo
habeant , fiue non ; vt facit Ouidius in Ibin : quafi diceret,
pereat ftirpitus cuin omnibus ſuis.
7. 14. Iniquitas patrum ego matris , ] id eft parentum , quo
rum ipſe ſcelera imitatur , & menlurain complet. Ita Ge
nebrardus .
¥ .15. Fiant contra Dominum ſemper. ) Id eft , fcelera paren
tum eius verſentur continuò coram oculis Dei : nempe vt il
la puniat in impio filio.Ita Hebræa & Chaldæus.
¥ .18. Dilexit malediction. m , į Nempe qui ſcelera diligit, c ritum ſacrificandı , non Abelis, non Aaronis , non Samuë
etiam adnexam poenam & lupplicium quod ſequitur ,dilige
re & quærere cenfetur.
Induit,pro induat,id eft, poenarum & fuppliciorum multi
tudo , quafi veſtimentum eg zona , cum omni ex parte ſtringat,
& inftar aquæ & olei omnia etiain interiora illius peruadat.
Ita Chryfoftomus & Theodoretus.
9.20. Hocopus.} Id ett , hæc erit merces operis detrahen
tium mihi & calumniartium me.
V.23 . Ablatus ſum ,id eft, declinaui,abij,euanui, confumptus
fum , inquit Chaldæus : Et excuffus ; ] Chaldæus , vagatus
Jum, quafi diceret.Idem mihi concigit quod locuitæ ,quæ va
ga huc illuc ſalticat, tandemque auolat. Ita Theodoretus.
¥.24. Caro mea immutata eft,ſcilicet in maciem , id eft,mar
celco : propter oleum ; Hieronymus , abfque oleo ; Chaldæus,
abſque pinguedine,id eft, propter defectum olei quo vngar , &
carentiam pinguium feu delicatorum ciborum , quibus
nutriar.
7.27. Tu fecifti eam , ) ſupple & manum & potentiam , quæ
me affligit.
Greg. lib.g. V. 29. Sicut diploide, ) feu pallio duplicato , quafi dice
Mor.cap.33. ret. Sic duplici , id eft, multiplici ignominia perfundantur,
Bern . ſerm ,
% 2, in Cant. tam in hac, quam in altera vita, inquit ſanctus Gregorius & D ' V.7. De torrente in via bibet , ) ſcilicet paſſionum multipli
Bernardus.
PSA L M VS CIX .
Canit ron Abraha,non Dauidis, non Erechim ( vt volunt Iudai ) ſed
Chriſti Meſſia gloriamregnum & facerdotium eternum .
7.1 . Ixi Dominus , DeusPater , Domino meo Meſſiz . Hiç
eniin non ſolo citulo deitatis, fed & redemptionis,,
ac fingularis gratiæ, & in omnibus præcellentiæ ,verè eft Do
minus Dauidis,& cotius orbis. Ex hoc verſu conuicic Chri
ftus Iudæos Matchæi 22.V.44. quod non fit folum filius Da.
uidis, ſeu purus homo, fed etiam verus Deus. Dixit verò ,pri
mò , ab æterno ; Secundò, in incarnatione ; Tertiò , in refurre
Etionc, vcl in cælum afcenfione.
Sede à dextris mes . ] Idett , regna & impera proximis mi
bi , in fumma gloria & felicitate. S. Hieronymus & Theo
doretus.
Donec ,quafi diceret.Et iam interim dum inimicos tuos omnes,
fcilicet principes Gentiles & Iudæos , qui nolunt vt regnes ,
ponam ſcabellum pedum tuorum ,] id ett, tibi ita fubiician,vt pe
dibus cos conculces deuictos & proltratos .
V.2.Virgam virtutis , id ett , ſceptrum potenciæ tuæ , id eft,
segale imperium tuum , quo cæpilti dominari paucis diſci
.
pulis in Sion & Iudæa , inde emit : et Deus in vniuerfum mun
dum ,tuæ fidei & feruitutiſubiiciens omnes gentes, vt palam
rentium inimicorum tuorun , Iudæorum , Turcarum , hæretico
rum . Ita Auguſtinus.
7.3. Principium ; ] Hebraicè ,principesfeu duces ; Græcè,dixit
id eft, principatus. Et Suetonius etiamprincipium pro princi- Sueton. in
Auguft.
patu vſurpat.
Tecum nunceſtin hac die virtutis tuk , ( de qua dixiverf.1.)
id eft , in qua tam infignem virtutem ſeu poteftatein rega
lem accepifti,in ſplendoribus, feu vna cum fplendoribus,vel pro
pter ſplendores, Sanétorum ,] cuin chariſmatum feu donorum
quæ in te ſunt : cum operum & meritorum quæ à te proce
dunt. Hebraicè enim eft , in ſplendoribus ſanctitatis tue ,q . d.
Mer to tuæ fplendidæ ſanctitatis.Vide Maldonatum & Lori
num. S. Auguftinus, & Theodoretus, per diem virtutis intelli
gunt diem extremi iudicij cum fplendidiffimo comitatu fan
Ctorum hominum & Angelorum .
Ex utero genui te filium mihi conſubſtantialem : quafi di
ceret. Nil miruin , hæc omnia ſupradicta,cibi iam concedi,
cuin ab æterno ſis nacuraliter filius ineus ; nain ante luciferum ,
id eſt, ante creatas Itellas , ante coelum , ante omnia fãcula ,
ab æterno ego ex viero meo , id est, ex mea ſubltantia & po
tentia generatiua , ex imis deicatis meæ medullis genui te
B Deus Deum , ciuſdein mecum numericæ naturæ. Ita ſanctus
Hieronymus , Auguftinus, & fere Euthymius. Hebraicè eft
ex vtero meopra aurora , ſeu ante conditam itellam auroræ , lu
ciferuin ,tibi ros, ſeu flos, adoleſcentia tua, fupple, iain cum ad .
erat , id elt , tu jam ex tunc eras in flore adoleſcentiæ tuæ ,
oblectans me & ludens coram me ab omni æternitate : ergo
multò magis dicendus eras iam tum genitus , vt Notter ver
tit. Ita SS.Patres contra Luciferianos, & etiam ſanctus Pau
Prou.8.
lus Hebr. 1. de generatione Chriſti ab æterno locum hunc
exponit. Idein tainen cap.s. cundem exponit de incarnatio
Tertull. lib.s.
ne & generacione humana Chriſti in tempore. Vti & Ter contra Mars.
tullianus, qui , vt & fan &tus Augultinus , pucae hîc agi de lib.g.
vtero virginali B.Virginis ſolo Spiritus fanéti rore foecun
dato , ante exortum lucferum , nempe media nocte , Chriftum
in Bethlchein progignente. Denique idein S. Paulus hunc
eumdem locuin applicat etiam reſurrectioni Chrifti Act.13.
verf. 33. Vnde clarum hic exempluin habemus plurium
ſenluun etiam litteralium vnius eiufdémque loci ſanctæ
Scripturæ .
9.4. Iurauit , id elt , ita certò conſticuit Deus Pater , ac
fi iuraffet. Simnile habes Pſalm . 118. verf. 106. Iuraui ftatui.
Et non pænitebit eum , id eft , nunquam mutabit quod ſemnel
conftituit : nempe , vt fecundum ordinem , id eft , morem &
lis, ſed Milchiſedech , ſis Sacerdos , fimili more & ricu ſacrifi
canis quo ipfe fecit, fcilicet incruentè fub fpeciebus panis &
vini. Et quidem in æternum , quamdiu inundus ftabit, fic fa
crificabis. Hinc neceffariò fequitur, oblationem Euchariſtiæ
tuin Chrifti in vltimna cana , tum noftram quotidie in Mif
fa, efle veruin & propriè dictum facrificium ,vtdocet Conci
lium Tridentinuin , & SS. Patres ac Doctores , quos yide Trid . & l.si,
apud Suarez , Bellarminum & alios. Porrò infinuat his ver
bis reconciliationem generis humani per Chriftum , quafi
diceret. Tu is es, qui gratiſſimam mihi hoftiam , quam femel
redimendis 'hominibus cruentè offeres in ara crucis , quoti
die deinceps incruentè per Miniftros quoque tuos , ſub
panis & vini ſpecie mihi offeres , quâ iratus iiſdem recon
ciliabor.
5. Dominus à dextris tuis. id elt, diuuans & protegens te ,
con fregitreges tibi aduerfarios, Herodem , Neronem , Diocle
cianum , & c.
7.6. Iudicabit, id eft, viciſcetur, ſcilicet Deus Pater, In ng
tionibus,] id eſt, nationes cibi inimicas & rebelles.
Implebit ruinas multorum . ] id elt, faciet multos ruere,multo
rum itragem eder. Ita Euthymius .
ciuin in hac vita . Ita Arnobius , Hieronymus, Theodoretus,
Euthymius, Bernardus. Vel meliùs ex Hebræo, quafi diceret.
Tanta edetur itrages hoftium , vt ex fanguine occiſorum fiat
Correns, ex quo victor Chriſtus affacim bibere poffit in via ,
quá holtes perfequetur,vel quacumque incedet.Simile habes
Num.23.24. Deut.32. 7.43 . & Pfal.67. V.24. Ita Maldonatus,
Vatablus , Ianfenius.
Proptereà exaltabit caput. ] Id eſt , propter illam victorian
Chriſtus clariſſimus euadet.Allegoricè,hæc magisquadrant
in victoriam de dæmone,peccato, morte & inferno .
PSALM V S CX.
Laudat Deum à mirus operibus ipfius,et multiplicibus beneficiis
in hominescollatis.
7.1 . J N concilio; Chaldæus,in fecreto,& congregarione, ) id eft,
I ,
V. 2. Exquiſita , id eft , exquiſite & accuratè facta in om
nes voluntares eius , ) id eft , fecundum putuin & plenuin
defiderium Dei : quafi diceret. Singula opera Dei talia &
tanta ſunt, qualia & quanta yult Deus. Ita Theodoretus &
Genebrardus.
8.3 . Confeffio
 Pfalm . CXI . CXII .
V.3. Confef d ma opus eius,] id eſt, omni opera
fio e gnificent a
Dei digna ſunt ſumma laude,ia & honore.
Iuftitia eius, tam quâ ipfeiuftus eft, quàm quâ erga alios A
omnia iuftè facit ,æternum durabit.Euthymius.
: .4. Fecit, dedit,reliquit, memoriam ,feu memoriale,omnium
mirabilium operum ſuorum : nempe eſcam illam fingularem
manna coleite , quo Hebræos per 4o.annos pauit in deſerto;
Allegoricè,Euchariftiam , quæ quafi compendium concludit
in ſe multa & mirabilia miracula : nobiſque in melnoriam re
uocat, imò repræfentat omnia myfteria incarnationis , nati
uitatis , paflionis & mortis Chrifti . Hac quoque eſca con
‫;ܐ‬
firmauit Chriftus teftamentum ſeu pactum ſuum nouum , quod
iniit cum hominibus , Matth.26 . Ita S.Auguſtinus & Theo
doretus.
7.6. Virtutem ſeu potentiam fuam ,annuntiabit,non ſolo ver
bo,fed & re ipla,nempe dando illes,putà Iudæis , & allegoricè,
Chriſtianis hareditatem ,id eft,hæreditarias poſſeſſiones & ter
tas,gentiuntputà Chananæorum , & c.
9.7. Opera eius veritas con iudicium ,] id eft, fidelitate & æqui
tace pleniflima.
V.8. Fidelia , id eft,fida & fincera, fine dolo , fine fuco , fine
ſiniltra intentione.Confirmata infaculum , ] Id elt, fixa & itabi
lica in æternum . Hoc verè quadrat in leges Chrilli, q.d.Nun
quam mutabunt , vt ſolent leges & mandata hominum . Ita
Theodoretus.
7.9 . Redemptionem , ] [ cilicet ex Ægypto ; Allegoricè , ex
ſeruitute dæinonis & peccati.
Mandauit in aternum ,] id eft, vt fit & ſeruetur æternum . Ita
Genebrardus.
Terribile,] id eft, cimnendum , q.d. Ideò nemo impunè tranſ
gredietur inandata vel teltamentum Dei.
V.10 . Inicium ſapientia ,non Philoſophicæ ,ſed Theologicæ ,
quæ ducit hominem ad æternam ſalutem ,eft timor Domini,] id
elt,metus & reuerentia diuinæ maieftatis, inclinans animum
omnia obediat, caueatque ne vipiam offendat:id
que non folùm quia ipfe feueriffimus eft iudex & vindexma
lorum : ſed etiam quia fuauiſſimus nobis & amicus , pater fi
nis vltimus , feu beatitudo noftra , & ens excellentilimum ,
cui oinnis culcus , obedientia & feruitus omni iure debetur.
Hinc timor ifte non eft feruilis , fed filialis , & femper coniun
Etus cum charitate , neque folùm elt initium ſapientia , fed &
completa fapientia , ſeu plenitudoſapientia , vt dicitur Eccli.r .
verſ.zo. Quantùm eniin creſcit hic timor, cantuin creſcit &
fapientia.
Intellectus bonus eft ommibus facientibuseum timorem , Hebrai
cè & Chaldaicèea, nempe mandata Dei ; q. d. Non qui ſo
lùm ſpeculatiuè ſciunt , Deum ſuper omnia timendum , fed c Itatuas ve deos adorafle , vc hodie quoque faciunt in Indijs.
qui inſuper id faciunt , feu opere ipfo prættant , declinantes
ideo à malo, & virtutibus ſeriò incumbentes ;hi demum ve
rè intelligentes & fapientes ſunt , & laudabuntur in tota
æternitate.
PSALMVS CXI.
Qui timent Deum ,maximè fi in pauperes benefici fint, cumulabuntur
à Deo diuitiis, prolibus, ſecuritate , fama, gloria eterna ; Anago
gicè, beatitudine cæleſti. Inſcribitur hic Pſalmus in Romanis Bi
blis,Reuerfionis Aggæi, & Zachariæ , quia'hi videntur vjó
hoc Pſalmo. Alioquin in Hebrao , Chaldæo, vel L X X. non repe
ritur hic titulus.
7.1 . IN mandatis Dei volet nimis. ] Id eft, valdè fibi placet,
* . liíſque implendis mirè delectatur.
9.3. Iuftitia eius maner,] tam in fe , vt ſplendeat:quàm in ac
ceptatione Dei, vt præmium accipiat.
7.4 . In tenebris, id eſt,rebus triftibus & aduerfis,exortum eft
lumen,feu conſolatio fpiritualis,rectis,] id eft , iuftis.
7.5 . Iucundus ( Græcè zeusos,ideft,benignus, vtilis, gratus,
ſuauis Deo , Angelis, hominibus & ſibi ipfi eſt) quimiferetur
pauperum ,eiſquecommodat,id eft, commodatò velmutuò dat,
& difponit, Græcè vingroue , id eſt, dipentat, sós dáyss, id eft,
rationes ſuas.in , ſeu cum, iudicio , ] 9. d. Iultus frugaliter &
prudenter diſpenſat rationes & res Tuasdomefticas,vthabeat D
quoderoget pauperibus. Ita S. Auguitinus.
1.6. Quia, q. d .Ideò eleemofynarius iucundè ſemper &
beatè viuet , quia nunquam commouebitur à ftatu & felicitate
ſua : protegente illum Deo in omni tentatione,perſecutione
& aduerfitate. Ita Vatablus & Genebrardus.
*.7. In memoria aterna Dei & hominum erit calis iuſtus : ab
auditione mala , id eft , à nuntio rerum triftiuin ( Allegoricè, à
feuera illa ſententia , Ite malediéti , & c. inquit S.Hieronymus,
& Auguftinus. Vide dicta Pſal.go.verf.3.) nihil fibi timebit;
exemplo fic lob , Tobias,Daniel &c. quia paratum ,ſeu prom
ptum ſemper ad fperandum , & confirmatum , ſeu ſtabilitum , eft
cor eius in Deo : donec defpiciut, id eſt, ex alto videat,punitos &
extinctos omnes inimicos ſuos.
7 :9. Diſperſit pecuniam ſuam ,inquit Chaldæus , id eft,qua
fi ſemina fpargit liberaliſfimè bona ſua in finus pauperum :fed
ne terunciun tamen perdit : nam hæc eius iuftitia feu opus iu
ftum ,manet in æternum ,vt ſup.v.3:
Chryfof.
hom.31. ad Cornu, id eft, robur, potentia, gloria.eius augebitur , & cref
popnlum , cet in dies. Ita S.Hieronymus, & S Chryfoftomus hinc con
com.s. cludit ,eleemofynam effe artem omnium quættuoſillinam .
Luc. Tirini Tom . I.
&c. 219
PSALMVS CXII.
Inuitat omnes ad laudandum Deum , tum ob alia , tum quòd , cùm
fie magnificentiffimus , bumiles tamen reſpiciat, & exultet , iz
quit Theodoretus .
ri.] Hieronvinus & Chaldæus , ferui,fcilicet Dei.
7.6 . Humilia refpicit .] Hebraicè, & Chaldaicè,hu
miliat ſe Deus ad videndum res imas & viles,ac præ omnibus
homines humiliter de fe fentientes. Ita S. Augutt.
7.7 . De ftercore ,id eft,è fordibus, ex infirma conditione erinn
git Deus pauperes,] vt fiant principes & reges. Patet in Iofe
pho , lobo, Moyfe, Dauide, Daniele,cut aliis. Tropologicè, è
fordibus peccatorum erigit nos Deus ad thronos Angelo
rum . Ita S.Hieronymus & Theodoretus.
V.9. Sterilem , ideóque abiectam & contemptain , v.g Sarain ,
Rebeccam , Rachelam, Annam , &c. facit Deus iam fæcun
dam & lætantemfiliorum matrem habitare in domo mariti fui. Ita
Theodoretus.
PSA L M VS CXIII.
Canit mira Dei opera in eductione filiorum Iſraël ex Ægypto : unde
concludit, ipſumſolum effe Deum ,non idola : quippe quifolus iunet
fperantes in ſe.
Ludaa,id eft,gens Hebræorum , faéta tunc en fandificam
Itio eius,] id eit, fancta familia Dei , quia facta fepara
tione à profanis Ægyptiis , expreſsè conſecrauit fibi Deus
B populuin Hebræun, vt eum iple fan &tificaret, & ab eo vicif
fim fanctificaretur.
Poteftas.] Id eit , dominium ,id elt,populus,cui ipfe peculia
ri modo dominaretur,nempe per veram fidemn , legem, Sacra
menta , & fpecialein prouidentiam .
V.3 . Mare rubrum vidis,] id elt,tenſit potentem Dei manum
in protegendo Iſraele, vnde quaſi perculfum fugit, diuidens
ſe in duas partes Exodi 14. v.26 . Sic poftea fugit & lordani,
Iolue 3 : V.16 .
7.4. Montes, nempe Sinai , & iuncti colle , exultauerunt, ] id
eft, fubfilierunt a terræmotu , cùm lex promulgaretur in Si- P1.69.v.9.
nai , Exodi 19. Ita S.Hieronymus & Theodoretus, Hebraicè
eit , parturit , & ita vertit Aquila , id est, instar parturientis
contremuit.
V.1. Nomini tuo da gloriam ,] id elt, glorioſum te oſtende, ſci
licet, vindicando nos ab hoftibus, ve oliin vindicatti patres
nostros cùm illos educeres ex Ægypto.
Nota. Ab hoc verlu inchoant HebræiPſal.115.
V.2 . Super mifericordia, ] Hieronymus & Chaldæus, propter
miſericordiam & veracitatem tuam .
$.4. Simulacra Gentium argentum eg Aurum .] Ex hoc loco, &
Baruch 6. & Sap.15. contra Caluinum patet, Gentiles, iplas
plurimi & S.Patres, Athanafius,Cyprianus, Lactantius, Ter.
tullianus, luftinus, Arnobius id pafun rident ac reprehen
dunt. Et licet aliqui ex ipfis fapientiores non ipfas ftatuas:
nec fortè etiam dæmonem , aut fpiritum malignum , fed
Deum verum in ftatuis adorarine, vt vult Gyraidus, & qui- Gyrald. Syn
dam alij : idololatræ tamen erant , quòd æltiinarent , Itatuas tagmate i . de
Dins Gensium ,
elſe corpus Dei , vt Trilinegiitus apud S. Auguftinum , & alij augut. 1.3.de
apud Euſebium : atque ita Deum habere fimilia meinbra ,leu Ciucs * 1.3.
humana,ſen vitulina ſerpentina. Chriſtiani verò in imagi- 6.33.Euf.l.3.
nibus Dei nil numinis , inil vitæ: nil veræ fimilitudinis ad- Beilar de prapdec.3
cul. .
mittunt, ſed nudam folummodo repræſentationem Dei.eam- tu imagin.
que non nifi analogicam , quatenus fcilicet res & imago Vafq. de Ado .
corporalis rem fpiritalein repræfentare & aduinbrare potelt. ratione. Suar.
Vide de his Bellarminumn , Valquez ,Suarez & alios. de Religiones
V.8 . Fiant,pro,digni ſunt qui fiant illis fimiles,] nempe trun
ci & Itupidæ itatuz .
7.16 . Cælum cæli, id eſt, cælum præftançiflimum & fupre
imum putà einpyreum , Domino, ſupple, ledes& thronus ett.
Verſ.17. Mortui non laudabuat te ', ) id eft, laudes tuas non
celebrabunt apud viuentes. Sic dixi Pſalm . 6. verf.6.q. d.
Ne finas nos interfici , vt hic inter viuentes te laudare poia
fimus.
PSALMVS CXIV.
Erepts à fummis anguftiis , forfan coram Achis rege Geth , gracias
agit Deo. Theodoretus, Machabass en Martyribus applicat; Allego
ricè, s.Auguftinus Ecclefia militanti, e animabus in Purgatorio;
Tropologice, peccatori iam pænitenti,
Flexi, ſupple, Deum ,quiaexaudiet,] pro exaudire ſo
Y. ". let preces meas,patet exſeq9.
V.3 . De doloribus mortis e inferni.VidePf.17.v.5. & 6 .
V.7. Conuertere in requiem tuam .] Id ett , ex nimia perturba
tione rediad priftinam mentis tranquillitatem , & in Deo fe
cura conquiefce.
Ý.9. Placebo, id eft , conabor & modis omnibus ftudebo
placere Deo,in regione viuorum ,] id eft, inter viuos,feu quoad
viuam in hoc mundo. Anagogicè, in coelo , inquit S.Augu
ftinus, Hieronymus,Theodoretus.
PSA L M VS CXV.
Eiuſdem eft argumenti cum Pſalmo precedenti ; vnde apud Hebræos
eidem adnectitur. Allegoricè Chriftianus calicem Eucharifticum ,
Martyr calicem pafſionis ſwe offert Chriſto inquit S. Hieronymus,
Auguflinus,Theodoretus,es patetex 2.Corinth.4.v.13.
Redidi, fupple, Deo, promittenti mihi tot malis ob
19 Cruso falu & regnu , neinp , per
tein ,profperit n e
atem I a
 Commentarius in
220
Prophetam ſuum Samuëlem : quare etiam intrepide elocu ſus auctoritate , vice Dei. Hac eadem acclamatione excepe
tusſum illud ipfum ,& fidenter aliquibus indicaui. Vnde fa runt IudæiChriſtum Matth.21, verf.9.Hofanafilio Dauid, q.d.
Etuin , vt, inuidente id mihi Saüle eiuſque afſeclis humiliatus, a Qui Dauidem patrem olim feruafti, nunc filium eiusſerua
Chriſtum .
.11. Inymus,afflictus)
(Hieron ſim nimis.
exceffu .] Hebraicè, in trepidatione ; Hieronymus, in V.35 .Benediximus vobis , Voxelt facerdotum , q. d. Nos de
ftuporementis mee,fcilicet perturbatæ tot vexationibus; Chal
dæus inter fugiendum .
Dixi,Omnis homomendax ,] id eft, fallax , q. d. Aduerſante
mihi fortuna , deferor iam ab omnibus etiain intiinis , antea
ainicismeis :nemo fidem mihi dacam ſeruat : ſolus Deus ve .
rax & fidelis : quare & illi foli deinceps credam . Lutherus
ex hoc loco fic argumentatur : Facilius eſt verum dicere,
quàin bonum facere : atqui hoino nequit verum dicere, quia
omnis homomendax : ergo ,nec bonuin facere , ergo omnia
opera, hominum
deo etiam iultorum
negando minorem : nam eſſeſunt peccata.
mendacem :nonSedeft
reſpon
idein
:
quod ſemper ačtu mentiri,ſed pronum ſeu procliuem elle na
turà ſuâ ad inentiendum & fallendum ; quod non eft pecca
cum , fed vitium naturæ peccato originali corruptæ , & per
graciam juttificantem minuitur, & magna ex parte tollipo
teft. Ita S.Bafilius,Hieronymus,Auguſtinus.
7.13.Calicem falutaris.] Hebraicè falutem ,id eſt,faluationis
fou redemptionismeæ ( vt Chaldæus vertit) ſymbolum & te
itemn , 9. d. Libabo & facrificabo Domino hoſtiam pacificam
& cucharifticam , feu gratiaruin actiones pro vica & falute B teræ Hebræorum ) incipiunt ab vna eadémque litrera Hes
mihi beneficio ipſius conſeruara.Patet ex v. 17. ſeu antepe
nult. Alludit eniin ad ritum facrificiorum pacificorum , in
quibus quafi Dei epulis , femper adhibebatur aliquid loco
potus, v.g. vinum cuius parsyna effundetur , & fic libabatur
Deo , reliquum hauriebant offerntes. Allegoricè , ſignificat
calicem SS. Euchariſtiæ ; Tropologicè ,martyrij , paflio
nun & afflictionum inquit S.Bafilius , Hieronymus , Theo
doretus.
V.14 .Vota mea.] Id eft,facrificia quæ voui Deo :
9.15. Pretioſa, id eft,cara & rara (Chaldæus,honorifica,Hie
tonymus glorioſa ) eltmors Sanctorum . ].Ideò speciali adıno
dum prouidentia inuigilat illi Deus , nec quidquam circa
illam moucri ſinit cemerè aut fine grauicaufa. Sic dicebat
Saül Dauidi , Pretioſa fuit anima mea in oculis eius , 1. Reg.6.
vert.21.
9.16.Quia ego filiusancillæ tus,id eft,vernaculus, ex ancilla
tua tibinatus, ideò dirupiſti vincula mea , id elt , calamitates
quibus quali vinculis conttringebar. Vnde viciſun'obltrin
gor ſacrificare tibi hoftiam laudis,] id eft,pacificam & Eucha
raticamn holtiam qua telaudem , tibique gratiasagam .
PSA LMVS CXVI.
Inuitat omnes, etiam Gentes,ad laudandum Deum , ob exhibitum orbiC.
Meſiam , feu Redemptorem .
Onfirmata. ] id eft, ſtabilita,Hebraicè & Græcè,con
fortata ; Chaldæus,roborata elt nempemiſſo in orbem
Chriſto,vt explicat S.Paulus : ad Rom.15 .6.11.
PSALMVS CXVII.
Solemnis congratulatio in coronationeDauidis:velin tranſlatione arte
Domini 111 Sion , vtpatet ex v.19. Allecaricè,in reſurrectione tum
Chriſti, rum noftra.
V.S. N latitudine,} ſupple conſtitues me,q.d.Ex inagnisan
guftiis animi & corporis edaxie me Deus in latum
campum libcrtatis.
W.8.Bonium ejf , } Hieronymus & Chaldæus , melius eft.
• Prolog de Quia hominis , etiam principis , quantunuis potentiſſimi &
Idiociſ. He- liberaliſſimi,vel fortuna,velvoluntas, vel vita mutaripoteſt: ſuperbos contemptores legum tuarum .
bron . 5 .
Deus autem per omnia inmutabilis elt , inquit Theodoretus
& Genebrardus.
W.10.Circuieruntme,id eſt obfederunt;Hieronymus & Chal
dæus , circumdederuntme. Sed ego inuocato nomine Dei, eiuf
dem ope vici omnes ,& vltus Jum mede illis.
.12 . Sicutapes,nempe pungentes & vexantes me vndique;
er ficut ignis in fpinis, ] nimirum maximo ftrepitu & impetu :
fed quilabitò extinguirur,vt vertit Hieronymus.
V.15.Vux ſalutis , ] id eft , vox gratulationis & gratiarum
actionis pro falute & victoria parta, ſupple,nunc pailim au
diatur & reſonet . Ita Auguftinus,
$ .19. Porias iuftitia. ] id eft , valuas templi feu tabernaculi, malorum quibusobruor. Vnde confirma me; Hebraicè, erige,
in quod nemo niſi iuſtus & purus ingredimeretur ; vtmox
additur. Vocatur quoque porta Domini, quia pandebat viam
in templum , vbifingularimodo Deus, quafi in proprio,pa
Latio,fe præfentem exhibebat.Allegoricè,porta ad Patrem elt
Chriſtus; Tropologicè,virtutes. Ita S.Hieronyinus.
* .21. Lapidem ,nempe puerum Dauidem ,inquit Chaldæus, qui me , & in latum libertatis ac lætitiæ campum deduxiſtime.
teiiciebarir à Saüle & populo Itraël: Allegoricè & meliùs,
lapishic eit ChriftusMatt.21. v . 42.& Ephef. 2. V.20. quem
earficantes , id est, architecti domusſeu Ecclefiæ Dei , putà
principes & Pontifices Iudæorum , reiecerunt ,tanquain fibi
inutilem , adeóque & noxium lapidem ; ſed tamen hic idem à
Deo facius eft capur, id cit, præcipuus lạpis , anguli ,ſeu præci
puè partis domus.q.d.Corttirutus eft nobiliflimuslapis,nem
pe angularis,totius ædifici; iunéturam ſuſtinens, & duos pa
cictes,Gentium & Iudæorum ( imò & Angelorum ) in ſe velut
angulo iuiigens. Ita fancti Patres.
9.25. Salvum me fui; Hebraicè hafanna , id eft, falua quæ
fo.Benedifiu ,fupple, ficà Deo,qui venis in nomine,id eft,mila Genef.48. Porrò auaritiæ meminje præ reliquis vitiis , eò
Lib . Pfalm ,
domo Domini,id elt , è teinplo, bene precamur vobis, ô popu
e Dei : quia Deus hucuſque iratus , iam noua beneficentiæ
luce illuxit nobis, & nouâ lætitiâ perfudit nos,dato nouo rege
Dauide & Mellia . Quare conſtituite diem ſolemnem in conden
fis , ] Id elt, celebrate diem hunc lætum & fauſtum , vrben,
plateas, & præ omnibus atria templi ufque ad cornua altaris,
ornantes denfis frondibus, ramis & coronis. Ita Hebræa 8
ſanctus Hieronymus. Et ita fa &tuin Chrifto in die Pal
maruin .
PSA L M VS CXVIII.
Est continuum encomium legis diuina , quam ut altiùsmentinoftræ
infigat, finguluspenè verſibus, qui ſunt 176,nominat, ſed varia
to ſubindenomine. Nunc enim vocat teftamentum , nunc tetti
inonia, nunc iudicium , iuſtitiam , æquitatem , iuftificae
.
tionem , verbum , eloquium , ſermonem , ordinationem ,
præceptum ,mandatum Dei, Bunc viam , ſemitain , verita
tem , & c. Rationem fingulorum dedi in Prolegomenis .
St
Coctoni verſus ( quales continet 22. neinpe quot funt lic
bræa iuxta ordinen alphaberi Hebraici , v. g. o &to priini
verſus ab aleph :octo fequentes à Beth , & fic conſequenter.
Cauſa elt, inquit S. Ambroſius , vt indicetur, quòd lex diui: .
na ſitalphabetum fidelium : cui( addit Hilarius) à primaæta .
te , cum primis litteris , & rudimentis , ftudiosè incum ,
bendum .
¥.1. Beati immaculati ſeu puri ; Chaldæus , perfecti, in via,
id eſt , in fuo viuendimodo, inquit Ianſenius ; vel in via le
gis & vircucis,vt fanctus Auguſtinus & Genebrardus,vel,vs
Theodoretus , in via huius vitæ , quamoxà partu propera
inus admortem .
$ .7 . Confitebor tibi in direttioxe cordis, id eſt, laudabo te cor .
de recto : eò quòd didicerim ex te indicia iuftitia tua.] id efts
leges tuas juftas.
9.9.In quocorrigit (Hebraicè & Chaldaicè, purificat:Sym
machus , illuftrat , adoleſcentior ; Chaldæus ,, puer , Hierony
inus, iuuenis. 9. d . Quid eft quod puerum , adoleſcentem , iu .
uenem , alioquin effrænem & indomitum coërcet, ducic &
dirigit. Ita Teodoretus.
V.10 . Nerepellasme.] Hebraicè , Chaldaicè & Hierony
mus,ne aberrare me facias à lege tua.
13. pronuntiani. ] Id eft , prædicaui : Hieronymus &
Chaldæus ,narraui:
Ý.17. Retribue, vinifica: Hieronym . & Chaldæus, tribue us
viuam ,fcilicec diu , & liber à malis.
V.8. Reuela ; id eſt, velo deducto aperi , illumina oculos:
velo , inquam , ignorantiæ , & carnalium cogitationum :(
conſiderabo , ſeu cognoſcam mirablia myſteria legis tua. Ergo
non tam facilis eft S. Scriptura ( quod tamen iactant hæretio
ci ) quin ad eiusmylteria percipienda opus ſit lumine &
gratia Dei , Petri 2. V. 20 .
9.19.Incola,] Hieronymus,aduena; Chaldæus,peregrinus,
q.d.Viam ad cælum nelcio ; tu me illam doce.
. ¥ . 21. Increpari. ] Genebrardus, comminatus espænas, &
præſences & æternas.Meliùs, feuerè puniuifti,imò perdidiſti,
¥ . 24.Conſilium meum iuftificariones tuu. ] Id eft, leges tuz
ſuntmihià conſiliis, illas in dubiis confulo . Ita ferè Hiero
nymus & Chaldæus.
V. 25. Adhefit panimento anima mea. ] Id eft, ego pondere
ærumnarum humiproſtratus iaceo ,morci ac ſepulchro prom
ximus.
V. 25, Vias mous , id eft , negotia mea omnia enuntiaui.
D aperui & permifi tibi , fcilicet optans in omnibus à ce
dirigi.
v. 28. Dormitauit , Origenes , Hieronymus & Ainbroſius,
Stillauit lacrymis , Chaldæus, in languore frit , idque pre radio
excita me,in verbistuis,] id eft, fecundùm promiſſa tua. Sic
fequenti.
V. 9. De lege tua, ] id eft , fecundùm legiscuæ promiſſum .
V. 32. Dilataſticor meum . ] Id eft, cælelti fauore ac gratia
tua ex anguftiis tribulationum , quibus arctabar, explicuifti
Ita ſanctus ChryfoftomusDidymus & alij . Simile Pſalm.4 .
verf.2 .
V. 33. Legem pone. ] Hieronyinus & Symınachus oftende;
Aquila & Theodotion, illuminame; Chaldæus, doce me,cum
exterius per Sacerdotes & Doctores : tum interiùs per illum
minationem & inſpirationem gratiæ tuæ.
V. 36.Non in auaritia, 7 ſupple, finasmeinclinari. Neque
enim Deus per ſe aut efficienter , ſed tantùm per accidens
& deficienter dici poteft inclinare in maluin , nempe pere
mittendo , & vberiorem gratiam fubtrahendo . Quo ino
do nauclerus ſua abſentia dicitur cauſa naufragij.Videdicta
quòd
 Pfalm . CXVIII.
221
quòd nihilæquè auellat inentem hominis à cuftodia legis di tamperfectum , quod non aliquando finiatur : fola lex diui
uinæ ,ac ſuperflu a cupidita s& ſtudium rerum terrenar um . na tam lata eſt, vc quaſi iminenſa , fefe ad omnia tempo
* .38. Staiue,ſupple, ſemper ob oculos, in , id est,cum ,timore loco rum fpatia extendat , omnibus imperans', oin
tuo, ] de quo vide Pſalm.110 . v.9. А rum &
nia gubernans; & obedientem ad cælos, negligentem ad
V.39.Ampura ;Hieronym .& Chaldæuszamoue,aufer,auer inferos deducens ,inquit Arnobius & Theodoretus. Item la
te probra & conuitia holtiuin , quæ ſuſpicatusſum ,] id eft, ſu ta dicitur,quia inentem in tribulatione dilatar ; Euthyın .Vi
fpecta habeo ; Hieronymus , reueritus,ſeu veritus fum ; Chal de verf.323
dæus timui.
V.42. Exprobrantibus mihi, quafi fim reiectus & derelictus à perpe .98. aternu
tuò Inferua ndum . eft,) ſupple,in animo reconditum :vel
m mihi
te , refpondebo verbum , id eft, facilè reſponſuin dabo , ſcilicet V.99. Super , id eft, pluſquain ,omnes intellexi, quid agere ne :
quòd nunquam fruftra fperarim , & etiamnum fperein , in ſer . ceſlum ſit vel expediat . Idemli y.100: & 104 .
monibus , ſeu promiſſis tuis.
¥ .108.
Chald Voluntaria orismei,'] Id elt , ſpontaneæ oblationes (ve
7:43. Ne auferas,vel potiùs,ne permiteas auferri, vfquoqua vertit æus) quæ ex oremeo egreffæ funt vouendo, fac
que, id eft,vllomodo, Chaldæus,penitus,Simile ſuprà verf.36. beneplaceant tibi, Tropologicè,ſunt confilia Euangelica,inquit
quia in iudiciss, ſeu promillis, tuis fuper fperaui,] id eſt, valdè & S.Hieronymus, Hilarius, Theodoretus.
totus fperaui.
V.45. In latitudine.] Vide dicta v.32. 109. Anima , id eft, rita , mea in manibusmeisſemper; ]
Chaldæus , periditatur quotidie ac fi eain in ſuperficie manses mea,
* .49.Verbi. ] Id elt , promifli tui factimihiper Samuëlem omnium hoftium direptioniexpolicam geltaren. Simile lu
& Nathan Prophetas,'de regno mihimeiſque pofteris itabi dicum 12. Poſuianimanimeam in manibris meis, & 1.Regum 19 :
liendo , inquit R. Salonon & Theodoretus : Allegoricè, de Poſuit animam ſuam in manu ſua, & lob.13. Animam meam porto
Chrifto exmenafcituro. Arnobius. in manibusmeisi
Ý.5 2.Iudiciorum tuorum , quibus Abraham , Loth , Moyfen , V.111. Hereditate acquiſiui.] Id eft hæreditaui, pro hæredi
omnéfque pios ab impiis ſemper liberalti.
7.53. Defe&tio,] id eft,animi deliquium ,ex triſtitia & zelo, mas, taria porti one accep
non palati & mihiſed
i , officia, ſeleginon
obferuatione non gem
aurum ;leguin tua
a, non m
cum videam ab iinpiis legem tuam negligi. Theodoretus. rum.I ta S.Hila rius,Hieron . Ambro f.The odoretus.
7:54 . Cantabiles; ] Hieronymus,carmina ;Chaldæus,hymni, B $.118.Iniufta,] Hieronym . & Chaldæus , mendax, ſeu fai
q. d. Sicut peregrinantes laboris & viæ tædia teniunt ca lax ,eſt calliditas & deceptio illorum .
nendo ; fic & ego cantando præcepta cua ſubleuo inoleſtias V.119. Reputaui prævaricantes, ] Id eft , habui s pro
eo tranſ
exilijmei. greffo ribus legis hominibusnihili, quoruin
eft , pronulliu
, id licæ
V.56.Hac fałs eft,] Hebraiſmus,pro hoc (nempe, quòd can vita, vtpote noxiatuæ
reipub , s eltmomenti : Hiero
tillem præcepta rua , & etiam noćtu atquein fomnis illa re nymus , Syınmachus & Chaldæus , reputatı & aboleuifti quafi
uoluam ) factum eft,ſeu euenit , mihi ex eo , quòd legem tuam ſcoriam , q. d. Sicutſcoria per ignem ab auro & argento le
tam ardenter amein & exquiram .
cernitur , nec tamen igne contumitur: ita tu Deus impios à
Ý.57. Portio,tipple,hæreditaria, & theſaurus omnis ineus piis fecernes, vreſque igne æterno,nec tamen exures , vt elle
in hac vita. Simile infrà vitr. deſinant.
♡ .59. Cogitauı ; ] Hieronymus, recogitaui, expendi , quæ & 7.120:Timore iuo, ]de quo Pſalm.110.7.10 . ſeu timote tui
quales eſſene viæ quas hucuſque ambulaui. quaſi clauo.confige concupif centias carnismeæ ,vthis inortua
V.61. Funes.] Id eft, inſidiæ ,retia ,remoræ hoftium ; Chal viuat ſoliDeo . Ita S.Ambrofius & Auguft.
dæus,cohors impiorum , Allegori cè,dæmonum ,inquit S.Auguf t. Ý. 116. Tempus faciendi, ) id elt , mihi opitulandi , & hoc
& Theodoret. ftes puniendi. Theodor etus & Euthymios.Græcè enim eſt;
V.63. Particeps, ] Chaldæus,fociues ;Symınachus, coniunctus, Domino ; Hebraicè , Domino , Allegoricè , tempus extremi
& ita particepsmeritoruin , & communionis Sanctorum :nam iudicij.
umnia membra vnius ciuſdémque corporis participant de V. 131. Attraxi ſpiritums, ) id elt , aërem ; Hieronyin. réa
bono fingulorum . & lalli aërem hiante ore çao
ſpirani , nempe ficut famelici
W.66 .Bonitatem fecifti: )Hieronymus,benè,feu benignè, fe ptant, ita ego ſummo deſiderio anhelaui ad ſcientiam ,intela
ciflimihi.Hinc doceme quoque erga alios.
ligentiam & praxim legis tuæ .Hilar. Theodoret. Ianfenius,
7.66.Bonitatem . id eſt, benignitatein , quâ proximismeis c Genebrard.
propter te benefaciam . Item diſciplinam , id est , ſapientiam ; ¥ .132. Secundum indicium . ) id elt ſecundùm legem vel
Chaldæus,congruam rationem , Vatablus , benè iudicandifaculta conſuetudinem quâ vteris erga amnicos tuos.
tem ; Hebræus, bonum guſtum , nempe quo diiudicein dulce ab V.133. Faciem tuam illaminas,] Id ett, oftende te mihi hila
amaro , cæleftia à terrenis, bona a inalis.Denique ſcientiam , rein & bereuolum . Pfal.4.v.7 .
{ cilicet practicam agendorum , quà ſciam quid & quomodo W.136 . Exitus, Hieronym .faluos į Chaldæus, fluentaaqua
quouis caſu inihi fit agendum & cauendum . Vide S. Augu rum , id eſt lachrymarum , profuderunt oculimei,quia non cuſto
Itinum & Theodoret.
dierunt legem tuam , ] nempe in contemplanda & concupif
¥ .70.Coagulatum ,] id eft ,condenſatum & induraturn ,ſcili cenda Bethſabee.
cet odio in me; Vatablus & Euthymius,caſeatum ,Chaldæus $ 138.Mandafti it fitiam teſtimonia tua,]id elt præcepiſti iu
& Hieronymus,incraffatum eft velut adeps .Id eft,pingues funt, ſtiſlimas & verilimas leges tuas omni ftudio obſeruari.
deliciis vacant,obtulo ſunt cordead intelligendum ſacra & V.140.Ignitum ,] Id eft,quafi aurum in igne probatum ,vtver
diuina, mex verò deliciæ ſunt lex cua. tit Hieronymus ; Chaldæus,purum .Vide Plal.11.v.7 .
$ .79. Conuertantur mihi timentes te; ]Hieronymus & Chal 8 :141. Adoleſcentulus.] Hieronymus; & Chaldæus,paruulus
dæus,reuertanturad me; qui propter calamitates & miſerias & abiectus quaſi puer :nam minimus ſum fratrum meorum :
meas aufugerant,vel alienati erant à me, facta iam tranquil Theodoret.
litate,redeant ad priftinum amicum . ¥ .142. Iuſtitia in æternum , q.d . Nonmutatur , non excidit;
V.81. In ſalutare tuum ,id eft ,præ deſiderio falutis à te ſpe non corrumpitur iuſtitia lex, ſeu vulta lex, tua,vt folent hu
racæ ; Allegoricè, præ deſiderio Chriſti Saluatoris ex ine & manæ ,fed æternum durat, & æternain mercedem confert, ing
pro menaſcituri ; Anagogicè,vitæ & falutis æternæ .Ita lan quit S.Augult.
Etus Ambroſius & Auguſtinus.Hinc etiam defecerunt oculi mei: Ý.147.Preueni in maturitate,] Id eft,inaturè,ante conſuetum
Hieronymus, conſumpti ſunt, nempe lachrymis, & dum nimis tempus furgendi & orandi; Chaldæus, in aurora ; Hierony
intentè in coelum ſuſpiciunt,& eloquium , ſeu promiífum ,tuum mus, ſurgebam adhuc in tenebris. Ita S.Auguſt. Theodoret. Eu
exſpectant. thym.Sic v.62. dixerat, media nocte furgebam . Hinc ortum ha
8.83. Sicut vterpruina, fcilicet congelatus, induratus, cor bent hymni Chriſtianoruin antelucani danocturni ; de qui
rugatus, contractus: fic & ego ærunnis conſtrictus areſco bus Plinius ad Traianuin
torus, rugeſcu & contabeſco. Tropologice, S.Hieronymus, *.151. Prope es,] id eft,præſtò es, ades omuibus inuocanti
Auguftinus,Ambroſius, Theodoretus, Euthyınius,ficut vter bus opem tuam , & feruantibus legem tuam . S.Hieronym . & 1
dum calefit inollitur , & pruina obdureſcit : ſic corpus deli Euthyınius.
ciis eneruatur ; ieiuniis, continentiâ,inortificatione;alierfita W.15ż: Initio.] Id elt, ab initio ætatismeæ.
te robora tur. Verf. 154. Iudica iudicium meum ,Chaldæus & Hicronymus;
Ý.87. Paulò minùsconfummaueruntme.] Id eft,parům abfuit Age & iudica cauſam meam inter mie & holtesmeos.
quin conſumpſerintme. Vistificar me, id eft, fac viuam lætus & alacer ; ſed propter elo :
¥ .89.Verbuin iuum in cælo, id eſt, præceptum datum coelis, quium ,] id eft,iuxta proiniffum fuum .
q.d. Cæli tuo decreto lunc firmi & ftabiles in æternuin ; ſi Verſ.160. Principium , ] Hebraicè;ros, id eſt,caput,ve vertiç
militerterra , y.ſeq. & dies,v.9.1.id elt, teinporum ſucceſſio Hieronyinus,feu fiunınariuin ,q.d.A principio vfque ad finein
& ſeries ordinatilina.Et ego quoque v.92.periſſem in humili, veriffima & fideliſlima ſunt omnia verba ſeu pronilla rua.Eua
tate mea,id eft, in afflictione & iniſeriis meis,nifi lex tua fuiſ thymius.
letmeditatio mea .]Hieronymus & Chaldæus,delectatio,ditatio Verſ.161. Principss..Saül eiuſque affeclæ .
mea , id eft , niſi verbum tuum ine recrearet & oblecta Gratis ; ] Idelt , fine iusta caufa , fine meo merito aut
ret , & fic in viuis conſeruaret , ficut conſeruatcælum & culp a.
terram . V.164 .Septies ir die.]id elt,fæpiffimèper dien.Vnde conſtatz
7.96 . Omnis conſummationis , ſeu rei conſuminatæ & perfe feptem Horas Canonicas non inuentas aut inſtitutas à Da
etæ , vt vertit Symmachus , q.d. Omnis humana potentia, malo Papa cum S.Hieronymo & Ambrofio , vtvult Sigeber
Sapientia, opes, imperia, finen habent celerrimum , & nihil cus:fed vrgente Dauide; in yſu fuilfe apud Iudæos in templo
Inc. Tirini Tom , I. I 3
 222 Commentarius in Lib . Pfalm
& fynagogis : & inde ab Apoftolis tranſlatas in Eccleſias
Bellarm.l.t . Chriftianorum , vt patet ex S.Clemente, Cypriano, Athana
de bonis oper. fio , Bafilio & aliis à Bellarnino citatis.
in particulari d . Fac
cap.dz. Verſ. 175. Viuet,) Chaldæus & Vatablus , viuat, 9 .
me valentem , vegetum , lætum diu viuere , vt diutiùs lau
dem te.
Etiudicia tua, quibus præmia bonis , pænas improbis de
cernis adiuuent me.
7.175 . Erraui, ] ſcilicet à patria mea exul, inquit S.Hiero
nymus & Euthymius. Vel,ve S.Ambroſius, Auguſt.Theodo
retà via legis tuæ per varia peccata deflexi.
Quare me per gratiam tuam præuenientem & excitantem ,
fine quâ ne.no refurgere potelt à peccatis.
PS A L M V S CXIX.
David-exul ſub Sajle orat reſtitui patrie, ego à maledicis liberari.
NO non
duum, vel afcenfionum , vt vertit Aquila , Symmachus &
Theodotion , cò quòd à Leuitis iuitis canerentur in 15. gra
dibus tempii, vt vult Chaldæus: vel faltem in templidedi
Salian . ad an- catione Salomonis, vt vult Saliamus : vel quod elatiore voce
num 11.Salo . canerentur, vt ait R.Sahadias, vel potius quia funt precatio
monis in An- nes & conſolationes eorum qui ex captiuitate vel exilio re
malib.
duces aſcendebant in Iudæam & templum , inquit Theodo
retus,Euthymius & Mariana. Tropologicè, ſunt gradus qui
bus afcenditur ad perfectionem & ad Deum, inquit S. Augu- B perborum .
ftinus : quos hic 1s . enumerat Genebrardus. Anagogicè, af
cenſus & fufpiria ab hoc exilio ad patriam cæleftem , S.Hie
ronyinus & Euthymius.
V.3.Quid detur ribi o inaledice ? quafi dicat. Quem fructum ,
quod emolumentum capies ex lingua tua fallaci ? fanè non
aliud quàm acutas fagittas potentis, id est , acres pænas &
vltiones Dei : & carbones delolatorios , ten omnia tua deſo
lantes, id elt , incendia tibi perniciofifiina, inaxine in inter
no. Notatur, inquit Theodoratus , in fagitis celeritas poenæ ,
in carbonibus ſeu prunis acerbitas. L x x. legunt , Carbonibus
épaeeingis , id elt , arborum ereini ſeu delerti : & maxime in
niperi, vt vertit Hieronymus; & radicum geniſtá, vt Chal
dæus. Ilti eniin carbones ob denſitatein inaterix , incendium
acriterconcipiunt , fortiùs vrunt, & diutius fouent , inquit
Plinius & Theophraftus .
♡.5 . Incolatus,id ett , exilium meum , prolongatus, inter Ceda
renos, id eft, Arabes ; fic dictos à Cedar filio Iſmaelis Gen.25.
V.13. Allegoricè ,Ecclefia Chrifti iam à mille annis premitur
à Mahomete Arabe. Anagogicè , ex longis ærumnis huius
vitæ ſuſpirainus ad patriam cæleitein , inquit S. Hieronym ,
August. Euthymius
PSALMVS CXX .
A folo Deo auxilium petendum eo fperandum .
V.1 . IN monte,] q.d. Ego exul permontesvndique circum
ſpicio , nuin alicunde auxilium mihi adueniat : fed
fruftrà. Ita Vatablus & Ianfenius ; Anagogicè , in coelun ,
ad Angelos, Arnobius.
V.3 . Non der ; , Chaldæus, non dubit, id eſt , non permittet
te labi,neque instar dorinientis negliget te.aNm Zach.3.v.9.
dicitur Deus habere ſeptem oculos: & Ezech.1 . v.18 . Cherub
totus antè gör retro plenus elle oculis ; & lerem . 1. V.II. vocatur
virga vigilans.
V.5 . Protectio tua ; ] Hebraicè, umbra tibi, ſeu loco vmbra
culi , ve vult Chaldæus ,) quod ad dextram tuam pofitum
obumbrat totum corpus tuum , & tuetur contra æltum ſolis,&
vexationem luna , id eit , contra nocturnas & diurnas mole
in
ſtias & miſerias.Tropologicè proſperis & in aduerſis, in
quit S.Hieronyinus.
Verſ.8 . Introitum eê exirum tuum ? ) Hebraiſinus, pro , om
dia negotia tua. Simile Deuter. 28. verf . 19. & 3. Reg. 3 .
verl. 7. Anagogicè , introitus eit vita , exitus mors , inquit
ſanctus Hieronymus.
PSA L M VS CXXI.
Laudat Ierofolymam ostemplom ( Allegoricè , Ecclefiam ; Anagogicè, p nuntiis valdè confolantur feu recreantur : Hieronymus
cælum ) á concordia,pietate,iuftitia,og regni ſplendore, inquit fan .
étus Hieronymus Auguftinus.
Icta ſunt mihi per Prophetas & Doctores Ecclefia
8.1.
brardus. Allegoricè , atria cæli Ecclefia militans in terris,
inquit Ianfenius.
7.3 . Vt, ſeu ficut,ciuitas, nempe concors & vnanimis. Cuius
participatio eius,id ett qui eius participes funt, nempe ciues, in
idipſium , ] id eft , fimul in vnuin conipirant omnes. Chaldæus
vertit,que coniuncta eft fibi pariter.
* V.4 . Teſtimonium Ifrael,) pro, juxta teftimonium , id eft , le
gem Deifeu præceptum datum Ifraël , nempe vt finguli ter
in anno aſcendant Ierofolymam ,Exodi 23.v.17. Theodoretus
& Ianfenius .
9.5 . Quia illi ſederunt, id eft , ad fedenduin conftitutæ funt,
ſedes in iudicio ; ] Chaldæus , ad iudicium , quafi diceret. Tertia
hæc ratio eft, Cur adeò lætatus fiin in afcenfu lerofolymam ,
quia Deus tibi familiæ Dauidicæ conftituit itabilem & per
petuum thronum regium & iudicialein . Theodoretus Ana
gogice,Chriſto & Apoſtolis decretæ fedes in die iudicij ad
diiudicandas 12. tribus Ifrael.
7.5 . Rogate qua ad pacem , id eſt, adprecamini omnem feti
.
citatem Ierofolymæ, da vt diligentibus eam obueniat abundan
tim omnium bonorum . 1
9. 7. Fiat pax , id eft , fit proſperitas & falus , de qua jam
dixi, in virtute, id est , in robore ; Chaldæus , in exercitu , feu
numeroſo populo tuo ; Symmachus & Hieronymus , in mus
ris tuis , id elt , inter ciues tuos. Et abundantia in turribuis , }
id eſt, palatiis , ſeu incolis palatioruin tuorum , quafi dice
ret. Omnes à primo ad vltiinum floreant , profperentur &
diteſcant.
.8 . Propter fratres meos,tum carnales,tum ſpirituales, qui in
te habitant, loguebar, id eft, foleo loqui pacem de te ,id elt pro
fpera quæque tibi optare.Item propter domum Domini, quæ in te
eft. Ita fanctus Hieronymus & alij .
PS A 'L M VS CXXII.
Orat liberari à ludibriis impiorum ; Allegoricè,Eccleſia ab inſultatio
ne infidelium .
¥ . 2. 1 N manibus, ſupple, verfantur, id elt , ad manus conti
Inuò refpiciunt , fcilicet vt earum liberalitatem &
opem experiantur ; ita nos, & c.
7.4. Repleta eft, fcilicet defpećtione, vt præceflit, & contein
ptu : facti opprobrium abundantibus, id eft , diutiusſuperbis :
Symmachus , Hieronymus & Chaldæus vertunt , reple
ta eft anima noftra opprobrio abundantiam defpectione fue
PSALMVS CXXIII .
Gratias agit Deo,fibique gratulatur Synagoga ( Allegoricè , Ecclefix
Chriſti , quod ab hoftibus e tyrannis fitliberata.
$ .3.6 4 . Forte, & forfitan ; ] Chaldæus, tunc. Neque enim
4. Forett dubitantis ,fed affeuerantis.
9.4 . Aqua, id est, inftar aquæ & torrentis, abſorbuiſſet nos fu
ror hoitiuin : vt olim mare rubrum Ægyptios.
7.5 . Torrentem .] id est , ingentein impetum hoftilium ten
tationum & afflictionum .
Forfitan, pro , vtique , certò, nifi Deus iuuiffet nos , coacti
fuiflemus pertranfire aquam intolerabilem , ]id est , impertranfi
bilem ,quafi diceret : Obruti fuiſſemusmole, pondere & co
pia maloruin . Symmachus, Aquila, Theodotion & S. Hiero
nyinus vertunt aquas fuperbas ( eu arrogantes , id eft, altiffimas ,
profunditlimas. Quas ſanctus Auguftinus Tropologice ac
coinmodat peccatis.
PSALMVS CXX I V.
Qui confidunt in Deo , ftabiles erunt og tutiffimi: impi
verò peribunt.
Icutmons, ſupple, itabiles erunt & immobiles.
V... Qui habitat.] id eft, ciuis & incola inhabitans.
C. V.3 . Non relinquet, ſcilicet diu, virgam , id eft , fceptrum &
imperium tyrannorum .Ita Theodoretus,Vatablus,lanſenius,
Genebrardus. Vel, vt alij, virgam, id eft, plagas & Hagella ,
ve erant Nabuchodonofor, Attila & fimiles eyranni. Idque,ne
extendane iufti, & c. id eft , ne fortè etiam iufti fiant simpij,
exemplo & profperitate iinpiorum allečti , vel impatientià
vi & ti.
Ý.s. In obligationes ; Hebraicè , obliquationes , vel tortuofita
tes ; Chaldæus, obligüitates , Hieronymus , prauitates ; Græcè
spuzfaniws id elt, implicationes,feu laqueos ,quafi diceret.Hv >
pocritas , qui occultis laqueis, & tortuofis viis innocentes
obligant & irreciunt , fiiafque peruerfitates regunt adducet
Deus cum operantibus palàm iniquitatem ,] id eft æquè ac perin
depuniet,ac fieſſent apertè & palàm impij . Ita ſanctus Hie
ronymus & Ianfenius.
PSA L M VS CXXV.
Reduces è Babylonica captiuitate ( Allegoricè, è feruitute peccati; Ana
gogicè ,ex hac mortali vita ) ſibigratulemtur, oratque vi ego refidui
liberentur. Ita Theodoretus.
y. 1 . N conuertendo ; Hieronymus, * cùm conuerteret ; Chal- * in Prolog
I Hebron.se
eft , fic lætatifumus, vt folent qui iniperatis bonis vel nouis
& Chaldæus vertunt, ficut fomniantes , & è fomniseuigilan
tes , quaſi diceret. Tam inſperatus nobis accidit reditus è
carcere.
Ý.4 . Conuerte captiuitatem noftram reliquam , id eft, reliquos
ex gente noitra captiuos adhuc in Chaldæa, reduc in pa
triam , & vna dobiſcum exhilara :ficut torrens fante Anitro
terram conuertit & hilarat, nempe copia aquarum , quas Au
Iter calore luo foluens glaciem , & liquans niuem , procreare
& inducere folet. Vnde Chaldæus habet , con : erte captiuos
noftros , ficut conuertitur terra quando irrumpunt in eam exitus,
feu fluenta aquarum tempore fsccitatis. Ita Theodoretus. Tropo
logicè, S.Hieronymus & Auguftinus , fante Spiritu ſancto
foluuntur peccata & gelu cordis per compunctionem &
lachrymas.
: 9.6. Semina , ] q . d . Proles & opes fuas quaſi perdunt
in Babylonia : fed Deo prouidente referentmultiplicato foe
nore lætiſimos inde manipulos nouarum opum & gaudio
rum . Anagogicè , qui feminant hîc bona opera , & maxi
me verbum Dei , metent in futuro manipulos meritorum's
& animarum quas conuertunt , inquit ſanctus Auguſtinas
& Hieronymus
PSALMVS
 CXXVI.
Pfalm . CXXVI.
PSALMVS
Citra Dei fauorem nec familia , nec vrbes, nec proles parari velſer .
uaripoſſunt. Tropologicè, fine gratia Dei, nec incipere,nec profice *།
re, nec perſeuerare pofunusin virtute .
.1. Iſi Dominus adificaueris domum ;feu materialem , ſeu A manè
NO politicam , quafi diceret. Niſi Deusdederit proles,
familiam amplam :
, opes & dignitates, & c. fruftra laboras.
Simile habes Exodi 1.1.21.& z.Reg.7. v.11 .
7.2.Vanum eft ante lucem ſurgere ad opus & labores :ſupple,
Deo non iuuante, vel labores non proſperante .
Surgite poftquam ſederitis. ] Eft ironia, quaſi diceret. Eſto in
multain noctein laboreris , & tunc polt breuein fomnuin ,
quem non iacentes, fed ledences, obiter captatis, iterum an
te) lucem ſúrgatis ad opus , & fic manduceris panem dolores,
id eft ; cibum multo dolore partum ; parum tamen vel nihil
proficietis, niDeus fauerit.
¥ .3.Cum interim det dile&tis fuis, id eſt, amicis quibus fa
uet , ſecurum ſomnum . Eft antitheſis verſus præcedentis,vt
patet ex Hebræo , quafi diceret. Impij continuato labore
dies & noctes fe fatigant, & fruftra, Deo manum ſuam ſub
trahente . Sed pij, quibus adeft & fauet Deus, licet ſomno
fuauiffinè indulgeant , ipfis tamen quafi dormientibus affa
cim omnia bona obueniunt , nominatim filijmulti & proles ,
quaſi hareditas ipfi à Deo conceffa : & fructus ventris, id eſt,
fæcunditas prolium & pecorum , datur ipſis tanquain merces B rurſuus
iuititiæ ipforum . Id verifimum fuit in veteri teſtamento ; iux
ta diuinumTheo promiffum Leuit.ió. & Deut.28. Ita ferè Chal
dæus & doretus.
V.4. Sicut (agitta in manu potentis, ſeu fortis fagittarij,ma
gna vi contortæ ,ſupple,præfidio ſunt ipfi & terrori hoftibus;
ita funt filij excufforum , id eft, iuuenum . Iuuenes enim vocan
0917973 tur Hebraice hanneurim , id eſt , excuffi : quia expediti ſuntab
omni impedimento , ad præliun , ad omne opus prompti.Vn
de Aquila, Symmachus & Hieronymus vertunt, fly inuen
turis, quafidiceret. Deus amicis fuis in flore iuuentutis dabit
validas & robuftas proles , quæ parentibus fuisfint aliquan
do pro ſagittis,id eſt, armis & præfidio , quòd poſſint etiam
è longinquo contra holtes defendi. Genebrardus per excuffos
intelligit parentes concuflos & quaffatos ab hofte;quafidie
ceret Filios tamen illorum fortes fore & felices, & præſidio
parentibus
V.5.Impleuit deſiderium ;Hebræus & Hieronymus,pharetram ;
Chaldæus, ſegolam , id elt , domum ſuam (prove deſiderarat )
plenain habet eiufmodi fagittis , id eft, filiis multis, probis,
fortibus , hi enim parenti ſuo præſidio erunt , dum loquetur,
id eft, contender, cum inimicis fuu in porta, Jid eſt, in iudicio, C extendebatur à Bethlehem Hierofoly. vſqueper duas leucas,
quod loco publico fiebat in porta vrbis.
PSALM V S CXXVII.
Iufte beanturomnigenis bonis.
...
que ſeu laboremanuum , ſeu iufto mercatu , feu aliâ
indultriâ tibi compararis,non rapiet fur, non tempeftas,non
fifcus, ſed tu ipſe pacificè protuo nutu frueris, & in tuos tuo
rúmque vfusconuertes.
; V. 3. Sicutnouella , id eſt, noua germina vel plantulæ oliva
ium , pulchræ , ductiles, delectabiles,ſemper virentes, opti
mæ fpei quòd in oleas pingues excreſcent. Ita S.Hierony
muis. Et. vt alij, ficut frutices oliuarum non inferentur alieno
trunco, neque extra natiuum locum tranſplantabuntur, (ne
que enim fert iſtud olea :) id eft , non erunt, neque habe
buntur fpurij, fed germani& genuini referentparentesfuos
lineamentis, vita, inoribus, religione. Allegoricè, Eccleſia
Chrifti abundabit ſemper filiis genuinis , floridis & paci
ficis : pacis enim fymbolum eſt oliua. Ica S. Auguft .
PSALMVS CXXVIII.
iſraël, Allegoricè,Eccleſia Chrifti ) gratulatur fibi, quod , hoftes
nunquam valuerint fe fubuertere.
VI. Æpe
Nam verba Hebræa fæpiffimè tantum ſignificant co
a Prolog die natum ,vel actum inchoatum .
ilebt 2.56.
A iuuentute mea. ] Id eſt, à tempore priorum ' Patriarcha
11m , Abrahæ , Moyſis, & c .
* . 3. Suprà dorfum ( Hieronymus , reruicem , Chaldæus;
ſuper corpus )meum fabricaueruni peccatores.]id eft, holtesmei
quafi fabri , dorſuin meum continuis malleorum ictibus
quàm diutiffinè contuderunt; Hebraicè,Chaldaicè ,Aquila ,
Theodotion , & S. Hieronymus, arauerunt aratores, in low
gum protrexarunt erationem vel ſulcum fuum . Allegoricè, con
uenit Chriſto fiagellato & Martyribus,
V. 8. Et non dixeruni, more vfitato ,quaſi diceret. De iſto
foeno viatores tranſeuntes per prata , non dixeruntmeſſori
bus veldominis,Deus benedixit vobis & meſſi veftræ.Nein
pe nulla erat, vel admodum tenuis meſſis', cui vel cuius
ratione bene precari operæ pretium non fit. Ita conatusty
rannorum & aliorum hoftium Ecclefiæ vel nullus, vel infe
lices euentus ſuarum machinationum habere folent;
PSALMVS CXXIX.
3
Orat fcelerum fuorum ego culpa & pæna liberari.
E profunda ] Hebraice , de profundiratibu ,Symma
* s.Die huis te groeien tilmig om der er ingentino calami
tate, miſeriâ & voragine peccatorum .
CXXVII
. & c. 223
promV.6
itti s. er legem tuam , ] quâ poenitentibus indulgentiain
. Propt
V.6. A cuftodia. Hieronymus , à vigilia ) matutina vſque ad
veſpe altam
vigiliam
, vſqueirtina
n m , id eſt, ,abidexcu
noctem , totamatu
elt biis die,tini s , ſeu prim
omnihora . o
V.7.Copioſa 3 Hieronymusmulta , apud eum ( Chaldæus
cum illo ) redemptio, id eſt, liberatio , faluatio. Allegoricè,
Hieronymus, Redemit nos Chriſtusnon auro , ſed fanguine
ſuo : non paucos homines, fed vniuerſum mundum :non ad
pauco annos , fed pro æternitate pondu exiguum
emolusinent um ,ſed ad immentotaſum gloriæ : 11ec sad.
PSA tibi
Profunda humilicas,quâ L MdiffiV dasS , goCXuniXDeoX fidas, praſentem
à Deo opem meretur .
V.1 In magna ,( Aquila & Chaldæus; in magnificensis )
prame ; Symmachus, iranſcendentibus, quafi diceret. Nonſum
conatus res quæ meas vires vel ftatum excederent : neque
fcrutatus ſum arcana Dei confilia , quam ob cauſam ,
in finem fic de me vel dealiis decernat. quem
V.2. Si non , & c. lupple, punjar & perdar à Deo . Eſt enim 6 Prolog.de
fi Hebræis nota iurancis & execrant is. Sicutablactatusrecens Idjoriſmis Het
puerulus fe haber erga inatrem ſuain , putà humilis eft,man
br.num . 1 3 .
ſuet , finuimatris inhærens , totupalc lqueab illa pend ens vt
m nouo lacte vel cibo ab illa atur ;ita retributio, in
animamea , , id elt , ita ablactara anima mea, ( vt vertuntSyına
machus & Hieronymus ) pendet à te tuóque ſinu , & omnia
ſibià te tribuenda exſpectat.
P.SA VS recèns CXXXI.
Salomon transferens arcüm L in Mtemplu m exftru &tum ;2: Paralip .
6. orat viDeus illisd in habsteig'ac Sacerdotesy totámpase regnum
proſperet. Allegoricè, oran : Christiani, vt Deus Ecclefiam ; Tro
pologicè, animam inhabitet.
V.1. ) Ro facut, Hieronymus & Chaldæus , habent, Qui
O , iursuit Doinino. Si introiero, & c. ) Supplespu
PRDauid
nire , vt dixî Pfal.130 . V 2 .
V. 5. Locum , ) nempe, qui Deo placcat, vt in eo témplum
ædificein . Videtur Dauid hoc votum vouiſſe,inquiunt Rab
bini & lanſenius, cùm ob nuneratum populum populus pe
Ite plecteretur, z.Reg.vlcim.cunc enim ſollicitè quærenti re
gi deſignauit Deus ei locum per Gad Prophetam , nempe
aream Ornan lebuſæi.
V.6 . Audiuimus,fcilicet ex Gad Propheta exm manGonem
ſele&tam à Deo in Ephrata,] quæ propriè eft Bethlehem.Sed hîc Genel.25,
accipitur pro tota regione Ephrat ea, quafi diceret,fertili,quæ v. 19.
& ferè appropriabatur Dauidi :nam & Bethlehem , in qua
natus erat, vocabaturcixitas Dauid ; & Sions quain Ierofoly
mæ extorſit lebufæis , dicebatur arx Dauid . Porrò vtitur hîc
potius nomine Ephrata , quàin lerofolyme , vt alludat ad E
phraim , in qua tribu fueratantea arca , quali diceret. Relin
quat Dominus vrbem Silo , quæ eſt in tribu Ephraim , & mi
gret culm arca in Ephratam , id eft, in Sion . Allegoricè,Chri
ſtusnatus eit in Ephrata, id eft,agro Bethleheinirico. Ica Tan
ctus Hieronymus, Theodoretus & alij
In campus ſylua. ] Id elt , in loco ſiluoſos putà io monte Mo- Hieronym Epithaphio,in
ria, qui, antequam ibi conderetur templum ,eråt locus ſiluo- Paulz.
ſus. Videquæ dixi 3. Reg. vlt. & r. Paralip.21. Tropologi
cè, in vepribus idololatriæ & vitioruin .
V.7 . Introibimus iam nunc , cum transferenus arcam è ino
bili tabernaculo , ad ftabile tabernaculum ,id elt , in templú .
Võiſtererunt pe des eius.] Quia in templo erat arca de propitiaro
rium , quafi (cabellum pedum , & thronusDei dixi Pfal.
98. verſ.s.
V.8. Surge Domine è tabernaculo mobiliago ,in requiem
twein , id eft, in templuin , vbi fixè & quis nabitabis , tu cão
arca ſanctificationis iua, ) id eſt, cibi fan &tificata & conſecra
Ctificas. Allegoricè , applicatur Chritto è terris in cælum
demigra nti.
V. 9. Sacerdotes tai, qui in templo tibi deſeruient die ac
nocte , induantur iuftitiam , Jídelt, fan &titatem omnem quain
exigit ſacerdotium , Caldæus, induant vestes instiere. Veftes
enim Sacerdotum , de quibus Exodi 28. fignificabant iuſti
tiam & puritatem , & alias virtutes quibus ornari debebant.
Et ſanète rui (Chaldæus, Leuitæ tibi confecrati) Exultent,]
id elt , lætas laudes & pfalmostibi canant. Hieronymus, &
Chaldæus.
1.10 . Non auertas , id eſt , ne repellas,ne auerferis, facien
Chriftitui, ] id eft,meam Salomonis , quem in regein vnxiſti;
Allegoricè,Meffix .
V.11, veritatem , ] id eſt , rem veriffinè & cettiſimè fu
turam .
9.15 .Viduam , pro , viduas & pauperes Sionis) victum re
liquaqueneceſſaria illis curando , alam . Hebraicè enim eſt
tſedah , id eſt , vinarionem , ſeu vićtum eius multiplicabo : vt 1778
vertunt Symmachus; Aquila, Hieronymus;Chaldæus : & in
Græcis 1 x x. Regiis etiam eſt, Fuego , ſeu venatio. Pro
quo Nofter legille videturxúese, id elt, vidua : & ita etiami
legunt alij codices Græci, item Pſalterium Arabuin & Æ
thiopun : & ſanctus Hilariusdicit Lxx.habere xheger , inquit
T 4 loannes
 Commentarius
224
Ioannes Mariana. Sed in eundem ſenſum redit, nam multi
plicando victum benedicit viduam & pauperem .
> >
id eſt, ornabo iudicia & Tanctitate , quæ elt vera homini,
ſalus. Illuc , inetus
V.17.Theodor . , producam , Hieronymus & Chaldæus,
Sion
oriri faciam & germinare (cornu ,] id eft, robur, gloriam , de
cus regiun Dauidis, nempe per eius pofteros, reges, & ma
ximè per Chriſtum , inquit Hieronymus , & Theodoretus)
quiParaui y.69. vocaturcornu
Luc.1.lucernam ſalutis, vt in folio regio Daui
, id eſt , proſpexi,
dis ſemper aliquis ex polteris eius reſideat , qui erit lucerna
Chrifto meo , ) id elt qui fuo fplendore & gloria illuftrabic
nommen & familiam Dauidis à me in regem inuncti : item
qui viam aperiet Melliæ ex Dauide eiúlque pofteris nafci
curo , 1. Paral.21. verf.7 . Vnde S. Hieronymus & Auguſtinus
Allegoricè, lucernam hanc dicunt fuiſſe Ioannem Bapti
Itam , ardenrem & lucentem .
V. 18. Sanctificatio , id eſtbenedi&tio , mea, ] Hieronymus
&TosChaldæu s , diadema e corona,qua Dauidem eiuſque poſte diem : luna per noctem .
in reges coronaui, & fic mihi ſanctificaui & confecraui,
quafi diceret. Maieſtas, robur, gloria regniDauidici(Alle
goricè,Chriſti, ) quotidie magis inagiſque efflorebit.
PSA L M V S CXXX II.
Commendat fratrum concordiam , tum càm Ifraëlita , in duos anteà B
populos o regna diuifi, iam occiſo Isboſeth , 2. Regum 4. do 5. in
vnum regnum fub vno rege Dauide coaleſcerent, Allegoricè, cùm
Ecelefia Chriſti ex Gentibus fimuldo Indais conflaretur.
Icut unguentum , non valgare aliquod., ſed Sacerdo.
>
crabatur, quod optimum erat & odoratiffimum ,dequo Exo
di 30.& Leuit. 8. Effufum verò in caput eius, defluebat: quo
que in barbam , & in oram , nonfimam , ſed ſummam veſti
menii : & fic fragrancia ſuâ mirè recreabat cum Aronem ,tum
præſentesomnes:Ita concordia fraterna inirè oblectat Deum
& homines Allegoricè, ſunt chariſmara Spiritus ſancti. ralytica manusmea. Et adhareat lingua faucibusmeis, ] Chal
Eft item
V.3 . Concordia fraterna Sicut ros. ? Quia Priimò, eſt coe
lo. Secundò, ſuauis, & non impetuoſa vel procellofa,ve in
ber ;:eft
mon itemfoecundiffima. Sicut rosin qui
foecut ros qui deſcendit deſcendie
montem Sion.Loquitur Her
in montem enim Si non magis & priùs gaudeam de futura inftauratione le
de alio atque alio rore, ficutmontes ifti funt valdè à fe mu
tuo diſliti : nain Sion eft in medio Iudææ , Hermon in extreino,
juxta Iordanein , vicinus Libano .
Illic, id eft, Sion, inquit Theodoretus, vbi Spiritusſanctus
in Apoftolos deſcendit. Melius ſanctus Auguftinus illic, id
eft, in quouis concordiæ loco ,ſeu ſuper fratres concordes , C roſolymæ , dixeruntſuaſerúntque Babyloniis,Exinanite,]He
mandauit, id eſt,promiſic & iniſit, Dominus benedictionem , co
viram longæuam : cum econtrà diſcordes rarò longæui ſint
aut felices.
VS CX XX II J.
PS A LM
Exftru & o dedicatóquetemplo hortatur Sacerdotes omnes Leuitas deuaftata,
ad laudesdiminas Studiofiùs celebrandas.
$ .1. Vi ftatis in domo Domini, id eſt , Sacerdotes : & qui
laici , qui in exterioribus.
V.2 . In , pro , etiam in , noctibusextollite manus veftras, per
preces, hymnos & Pſalinos,in lanctas]id elt,verſus Sanctun
ſanctorum , feu verſus propitiatoriuin & arcam ;Anagogicè,
ad cælum ; Allegoricè ad Chriftum , inquit S.Hieronymus.
* . 3. Te, qui fic benedicis & laudas Deum ,vicillim bene
dicet Deus qui habitat in templo Sinn.
PSALMVS CXXXIV.
Inuitat omnes ad laudandum Deum ob beneficia praſtita Ifraëlieĝo
orbi vniuerfo.
V.I. Lleluia. Vide Pfalm.104.verſ.r.
‫סגלה‬
ſignificat ſeu monile, quod Symunächus vertit, ſele&tum quod
dam ; Hieronymus,peculium ,
$ .7 .Educens nubes, Hebraicè , eleuans elevationes, ſeu exha
lationes & vapores, ab extremo turres ] id eft,ab vltimis terra
Tum oris , maxiinè ex imari & magnis fluininibus, è quibus
vi ſolis,vapores & exhalationes furſum ſubleuantur, & in
nubes compiguntur: vnde tonitrua & fulmina, in pluuiam &
ventos, ſupple, deſinentia.
V. 11. Oinnia regna Chanaan , ] quorum 31. enumerantur
lofuë 12.
V.13 .Memoriale tuum , ] Pfal.101.7.13 .
V.14 , Indicabit, id eft,vindicabit ab injuria. Et in ſeruis fuis
deprecabitur; ] Hebraicè, erit placabilis, vt verrit Hieronymus,
Græcè , confolationem accipiet : veldeprecabitur paffiuè,pro, fa
cilè ſiner le deprecari vt auertat flagella , quæ etiain diis
aliquando immittuntur.Hocpænitentibus promiſitDeut.3o .
vbi Nota duplex beneficium Dei : vnum , quòd puniat
hîc amicorun peccata ; cuin reprobis ſeruet vltionem in
diem iudicij , 2.Machab . 7. Alterum , quod poenitentibus
mox deprecabilem fe præbeat , vt etiam dicitur Deuter.32.
verf. 36 .
vis. SimulmbraGentium .] Vide Pfalm . 113. verf.12 .
in LibPSALMV . PſalmS .
CXXXV.
Eiuſdem eſt argummenti.
iſericordia ; Chaldæus , benignitas , eius, fupple,
exercetur & durat in aternum . ] Hoc hemifti
chion intercalare reſpondebatur ab vno choro , vel ab omni
populo , Leuitis in alio choro canencibis priorem verſiculi
partein : ferè yt nunc fit in noftris Litaniis.
Ý . 2. Deo deorum . , vide Pfal.49. verf.z.
V.5. Fecit selos in intellectu , ] id eft , magno intellectu
& fapientia, feu fapientiffimè. Ita ſanctus Theodoretus . Ne
que enim vult , cælos intellectu prædicos, auc animatos
effe , & aliquando beandos , vt voluerunt Platonici, & du
bitauit aliquando fanctus Auguftinus. Anguftin .
7.6. Firmauit terram ſuper aquas , ]id eft, fuperiorem aquis, Enchiridij
contra ficum quem naturaliter exigeret. Vel ſuper,id eft,iuxta cap.58.
aquas, vt Pſalm.ſeq. v.1.
V. 8. Solem in poteftatem ;Hebraicè , in dominium ;Chal
dæus, vt præeſſet diei. ] Sol enim & facit diem , & ſuo calo
re, lumine , varióque influxu omnia viuentia vegetat per
9.15.Virtutem ;Hebraicè, exercicum eius , ve vertit Hie
ronymus & Chaldæus , & LXX .
PSALMVS CXXXVI.
Lugent Indei ſuam captiuitatem in Babylonia ; Allegoricè, Eccleſia
cô quiuis fistelis exilium ſuum in hoc mundo. Infcribitur in Gra
co do Larino,non item in Hebræo velChaldao , Ieremiæ : quia
leremias hos eoſdem threnos latiùs proſecutw eft.
9. 2 . Uper flumina Babylonis. ] Id eft, iuxta Tigrin & Eu
Sphraten.
¥ . 2. In (alicibus , id eft,ad ſalices Aluminum , in medio re
gionis Babylonicæ , fufpendimus organa ; ] Hieronymnus &
Chaldæus,sitbaras noftras, id eft, omnia inttrumenta muſica .
q.d.Priuauimus nos omni voluptate & gaudio , ob tædium
huius exilij.
V.5.Obliuionidetur;Vatablus, obliuifcatur,nempe artem pul
ſandi citharas & organa ;Hebraicè, obſtupeſcat , feu fiat pa
dæus , palato meo , ita vt non poſtim ampliùs pſallere aut
alia loqui.
V. 6. in principio ; ]Hebraïcè , principium ſeu caput. q. d .
roſolymæ,& de ca plus fatagam , quàm de yllis deliciis aut
te mundi. Theodoretus.
V.7. Filiorum Edom , feu Iudmæorum ,qui cùm efſent vicini
& cognati noftri ( prognati ex Eſaü fratre Ifraëlis )tamen
odio noftri, in die leruſalem ,id eft,tempore deſtructionis Ie
braicè, nudate , Chaldæus , complanate , Hieronymuseuacua
te,in nihilum redigite,omnia ad fundamentum vſque dirui
te. Theodoretus. a Prolog.de
V.8. Filia Babylonis, id eft,ô Babylon a miſera ) Hebraïcè, Idioviſnis
ſeu deuaftanda prope diem à Cyro & Dario . Hebr.n.400
V.9. Beatus, ſupple ,fic ille, quafi diceret.Benè vertat Deus
Cyro , quitibi vicillis rependet vaititatem quam Ierofoly
mæ intulifti , & parimodo paruulostuos allidet ad petram , vt tu
noltros alliſiſti. Quod optat ex appetitu non vindi&tæ , fed
iuftitiæ , nempe vt impij parentes puniantur in fuis prolibus:
& vtnulla polteritasremaneat tam iinpiæ ftirpis. Siinile ha
bes Ifaiæ 13. v. 16.Porrò dicitur hic Cyrus futurus beatus
non beatitudine ſupernaturali gratiæ aut gloriæ , quafi fic
ſaluandus , vel veri Dei cultor publicus futurus :nam hoc
negari videtur Iſaiæ 45.verf.4. & 5. ) led beatitudine natu
rali & temporali, id eft, felix & fortunatus futurus . nam
expugnatâ Babylone factus ett celeberrimusMonarcha, qui
Monarchiam Chaldæus eripuit & tranſtulit ad Perſas. Ita
fanctus Hieronymnus & Theodoretus. Nolim tamen negare,
Cyruin , vt & Darium aliquando Deum veruin agnouille,vo
dixi in Efdra , & dicam in Daniele .
D PSA L M VS CXXXVII.
Deum laudat , & gratias agit pro variis ab eo beneficiis acceptis.
Ý.1.T.comſpeđu Angelorum ,] Hebraicè ,coram dijs,vtHie
Ironymus , ſeu indicibus, vt Chaldæus vertit: quam- ohne
quam Hebræum nomen elohim etiam Angelis approprietur ,
quos certum eft ex i.Cor.11.y.10. piorum precibus intereſſe.
V. 2. Magnificaſti ſuper omne ens , ſeu ſuprà res omnes alias,
feciſti apparere magnificum nomen , ] id eft , maieftatein
tuam , id eft, te ,Hebraicè , verbum tuum , id eft , Chriſtum ,
inquit Hieronymus,vel fimpliciùs,proinilla tua, vt Vatab .
W.3. Multiplicabis in anima mea virtutem , ] Chaldæus, for
ritudinem , Hieronymus, dilarabis animamea fortitudinem ,Græ
cus ,multiplicabisme in anima mea potentia tua, id eſt , multi
pliciter excolles animam meam per potentiam tuam , qua fa
cies illam ſuperiorem omnibus ærumnis , aduerſitatibus & Hieron . in
hottibus ſuis, inquit S. Hieronymus & Euthyinius. Allego Waiz sa:
ricè, Spiritu ſancto & donis illius roborabisme.
5.4. Audierunt omnia varba eristui , ] id eft, promiſſa tua
verè & reipfa per te impleta eſſe.
V. 4. Cantent in viis Domini, ] Id eft , decantent laudent
& celebrent vias Domini, id eſt , facta & conſilia Dei, ra
tioneſque diuinæ prouidentiæ . Theodoretus.
7.6 . A longè, ſeu eminus , quafi diceret. Non familiarite
 Plalm CXXXVII CXXXI 225
. . X .& c.
& amicè, ſed contemptim . Quiadum altos, id eſt, ſuperbos , cura & honore proſequeris amicos tuos : nam coram princips
à fuo fauore ac coelo remouet, & in ima relegat ac contem tum , id est, dignitatem excellentiam , potentiam , valdè to
nit, videtur quafi eininus eos aſpicere , inquit S.Auguftinus. borafti , & ſuper arenam , feu præ arenamaris , multiplicaftieos
· v. 8. Dominus, retribuet prome's ſupple, vindictam hoftibus A numeros, opibus, gloria, Hinc exfurrex :id eft, quafi é ſom
meis,inquit Chaldæus, Hieronymus, operabitur pro me, Sym no calamitatum , vel pigritiæ , vel diffidentiæ , euigilaui in
imachus, Vatablus & lanſenius, perficlec in mequod inchoa ſpem & magnaniinitarein , & adhucrecum perfilto, perfiftam
uit.Vndemox erat,Opera manuum tuarum ne deſpicias] Hiero que temper, nempe vt inter amicostuos perpetuò cenfeat,tibi
1Hymnus & Chaldæus, nederelinquas, nedeferas.
PSA L M VS CXXXVIII. que vni adhæream . Allegoricè , Chriſtus reſurrexit, vtfem
omniprafentiam.Vnde fequitur,nos de per
Auguadfit Deo : & nos item in die iudicij. Ita S. Hilarius
Canit Deiomniſcientiam ftinus. Theo doretus.
bere vitam (anctam colere.
1.1.
Robafti ; ] Hieronymus, inueftigaſti ; Chaldæus, per. V. 19. Si occid
gas.occidere , vt cæpiſtieris , Hebr:aicè , ô ſi, vrina
Ergohinc m occidas,
facelite ſeu per
viriſangui
Prevo dom
feruatus es me, quaſi diceret. Planème perſpectum num , id eft, homicidæ & peccatores , qui tam nobile opifi.
habes.
cium Dei deftruitis , declinate à me. ] ſcilicet , ne eodem vo
V. 2. Cognouiffi feffionem & refurrectionem meam , id eſt ,mo biſc um ſupplicio inuo luar , & perdar à Deo .
tus & actiones omnesmeas .
V :3. Funiculum , nempe hæreditatis, Hebraicè, accubatio V.20. Quia
ſceleratè ,Chaldæus dicit is, inid cogit
eft ,arion
mali doloscogit
e,gna è, inqu it Hier
atis onym
& mac hinus,
a
nem meam euentilalti , quid , quantum , quo iure poflideam ? inini contra Deum & Sanctos. Quin & accipieni in vanitate,
Velfuniculum , id eft, longum filum feu fericin vitæ , ftudio id eft , dolis 8c infidiis inuadent . Ô Domine , cinitatestuas. ]
rum & actionum inearum .
V.6.4. Non eft ſermo, quantumuis obfcurus, aſtutus & te idett,populi tui ſupple, niſi tu eos coërceas.
V. 23. Interroga , id eſt, proba me, vtPfal.10. v.f.
Etus : ſupple , quem tu non noueris , quis, qualis, quorfum , W.24. In via aterna .]Id eit, per viam ſeu ſemitam virtutum ,
quamente à meproferatur.
quæ rectà ducit ad vitam æternain .
V. f. Nouiſſima , obuentura mjhi totique orbi in futurum : PSALM VS CXXXIX .
O antigua,id eft, quæcunque oliin obuenerunt.SAuguſtinus B Orat liberariab infidiis Saülis Doëg , vel , we alij , Achitophel:
& Euthymius.
Superme jam plafmatum ,poſuiſti extemplò manum tuam con eorúmque puntionem pradicit.
ſeruatricem & gubernatricein mei, Chryſoſtomus & Theod . Candalum , ] Hieronyinus , offendiculum ? Chaldæus
V.6. Exme. ] Id eft, ex mei opificio , ſtructura & confer queare conantur.
uatione ſanè mirabili, Chaldæus, pro me.
rabilior me, vt vertit Hieronymnus, feu ,mirabilior quaſi diceretquàm.Mive .y. AOsumbraſti
5.8. , ] Hieronymus
deſideriomeo. , protexiſtiyine
] Ideſt , procul quaſi clypeo
à , vel contra delide.
meo intellectu affequipoſlim .
rium meumCaput Hebræo alioqu ſummimpio deſideria.
ſua tionis
Conforcata; ] Chaldæus,ardua; Hieronymus, excellentior,feu V.10 . . In circuitin eorum ,inid elt, est,nedes a circui &
celſior eſt captu meo .
vafiitiei illorum ,
9.7. Quiibo à ſpiritu tuo ? } Id eſt , indignatione tua , in nantur , putà labor qua ineipforum
1, labiorum oppugnant circumuenire co
, ] id &eft,mendacium &
qui Emanuel Sà. Vel fiinpliciùs cum ſancto Hieronymo & calunnia , in qua concinnanda valdè laborant labiis ſuis
Euthymio , à diuinirate tua, quæ inftar ípiritus & animæmun fac ipfoſinet operiat & perdat , folet enim malum conſilium ,
di ,mundum totun inuifibilis penetrat, & non in ſolo cælo conſultori peffimum accidere. Tropologicè , capuse circuitus
(vt vulgus exiftimat, & Ariftoteles putauit ) ſed vbique rea impioruin eſt vel ſuperbia , vel auaritia , vel aliud capitale
liter exiftit & adeft per eſſentiam , præſentiam & potentiam . peccatum , quod fingulos tam diu gyrat in omnem partem ,
4.9 . Diluculo,pro à diluculo,ſeu ab aurora, Chaldæus, f donec mergat in abyſſuin , inquit S. Auguftinus.
Juſtulero wlas aurore, quafi diceret. Si celerrimècuolein in ex V. 11. Cadent , ſcilicet miſli'à re colo , carbones, ) id eſt,
trema locamaru , ) ſeu in vltimum Occidentein ; an vel mo prunæ ardentes, vt olim in Sodomam .
mento vno aberis à ine; imò tu ipſe toto itinere deduces me ye In ignem ,] inferni, inquit Chaldæus.
olim lonam .
V. 11. Tenebre conculcabunt me; ] Chaldæus, obfcurabunt; C Pfalm.10 9.12.0.v.7Non dirigetur
. . ]. Id elt , non proſperabitur, vedixi
Hieronymus , operient , & vt calceus terram , ita occulta V. 24. Cum vultu tuo, ] ſcilicet benigno, id eſt, cum fauo
bunt me.
Nox illuminatio mea , ] Pro ,mei ; Symmachus , Aquila , re & gratia cua. Pſalm . 4. verf.7. Anagogicè, cuin clara vi
fione Dei. Ita S. Auguftinus.
Hieronymus, nox erit lux ; vel, vt Chaldæus, lucet Deo : id PSA L M VS CX L.
elt, nox , quæ alioqui ſua obſcuritate regit omnia coram Orat u in affli&tione pa jens fi , ở tutusab hofte,maxinè S.:zleyin
oculis hominum , coram oculis Deinihil tegit, ſed illumi quit Theodoretus.
nac illi omnia quæ circame vel aliosgeruntur : vt,fi vel in V. 4
alciſfunis tenebris velim indulgere delicrismeis, ſeu volupta Irigatur,)Hebraicè, rectèaſcendat, & placeat tibi)
Dan eleuutio manuum mearum , id eft , oratio quam oro
tibus, non effugiam tamen oculos Dei. manibus in cælum elatis. Placeat, inquam , ſicut intenfum , id
V.12 . Sicut tenebræ eius, puca noctis ; ita for lumen eius, ] eſt,thymiama,& focue ſacrificium veſpertinum ,ſeu quod iugiter
nempe diei; Chaldæus equales apud te ; Hieronymus, ſimiles veſperi offertur tibi ,nempe farinæ cum agno immaculato.
funttenebre O lux , quaſidiceret. Perinde cibi eft vt videas, Exodi 29. & Nuin . 28. quæ cypus erant & Euchariftiæ ver
fiue tenebræ fint , fiue lumen : quia oculi tui ſunt ficut ſol, peri inftituendæ , & facrificij crucis fub velperam conſum
qui non egetalieno luinine, ſed proprio ſuo omnia conſpi inandi.videtúrque veſpertinuin facrificium , vtpotè conſum
cua facit.
V. 13. Poſſediſti , id eſt , habes in tua poteſtate , fcientia , matio totius diei, & quia plures intereſſe folent , honoratius
fuiffe matutino .
præfentia venes meos , ) idelt, omnia interiora mea , & oc V. 3. Pone cuftodiam , (id eft,cuſtodi) eg oftium circumftantia,
cultiffimas quaſquemotiones animi. id eft,oſtium quod labia inea circunfte & cuſtodiat per cir
W.15.0s, id eft,oſla, vel oflium compactura , quam tu ipfe cuitum ,vt nihil per ipfa egrediatur vel tingredia tur quod mi
fecisti in occulto matris inex ytero,tanquam in recondita natu hiobeffe poffit, verbi gratia, vtnulla verba malitia per impa
ræ officina, inquit Theodor.
tientiain veldeſperacione effuriant contra te velcótra hoſtes
.Et ſubſtantia , id elt, natura & effentia mea, fupple non eft D ineos:neque excuſem ime in eo quo conttatmepeccalle.Item
occultata tibi, quia tu ipfe eam formaſti in inferioribus terra, ] ne communicem cum electus impiorum , Hebraicè, cum deliciis,
radice: id eft , in vtero inatris, quafi in abdito antro terræ . Pro ſub quafi diceret.Ne interfim conjuiuiis, canrilenus, vt Ghaldæus,
fancia mea, Hebraicè eft, roukametti, id eit,acu pictus , Hiero tripudiis, aliíſve laſciuiismundanorum . Ita quoque Syınma
‫רקס‬ nymus , imagiwatus , feu inftar imaginis opere phrygionica chus & S. Hieronymus.
ac u pireid
eterna ngcaerelt, lform artiſuin
os, catus .Hocdicit propter neruos, venas, offa ve ,muſco u V.5.Oleum . ] Id eſt, blanditiæ , adulationes , deliciæ & be
vnde maer:. lagines , humores , colores, & c. quibus lut pere
Galenus de neficia impiorum non inungant aut demulceantme, vt iis
víu part phrygionis aut plumario corpus compingitur. Vide Gale aſſentiar, & participem de fceleribus illorum . Ita S.Hilarius,
tom.1. Laium num , Lactant & alios. Auguſtinus, Theodoret. Vnde Hebræa habent, oleum veneni,
cant,de Dei Me1:16. o duntaxm , ]inHebraic
in vterImperfectu c h o è,, embryone eflem imper
ciim adhmuc,quafidiceret. Hicrony mus, amaritudinis.
opificio. a t a tum
Quoniam adhuc, ſupple , modicum fupereft temporis , are
fectus fætus, optiinè perſpectum habuiſti; quantò magis exaudietur à Deo oratio mea, quæ verfatur in, id eft, circa,bea
jam perfe & um & adultum neplacit es eorum ,] id eft,circa deliciaseorum , vt fcilicet Deus
In libro suo,ſeu diuinæ præſentiæ , velmemoria tua, vc Chal iis candem aliquando finem faciat.V de Hieronymus,Syın
dæus,omnes tun artus hominum , tum dies ſeu tempora,cum machus & Aquila vertunt , pro malitiis eorum , Chaldæus,
ipfi homines ab æterno deſcripti ſunt. Et quantumuismul in malitiam eorum , ſupple , puniendam & finiendam . Ita
tiplicentur feu multi formentur , nullus tamen ex omnibus Theodoretus.
effugier librum feu fcientiam tuain S. Hilarius id adſcribit v. 6. Tuncabforptiſunt , pro, abſorbebuntur & interibunt,
clectis Dei & libro vitæ . inndi petra , id eſt, allifi faxis, vel è rupe præcipitati,iudices,
V.17, Mibi autem nim's, id eft,valdè excellencer, honorificati, id elt , principes, ecrum . ] Ita factum Idunæis 2.Paralip.25.
(Hebraicè,pretioſi, Hironymus & Chaldæus ; quàm honora verf . 12.
biles ) facti videntur. q.d. Omnia quidem etiam minjina no . Audient , id et, punitis fic princibus, alij omnes illo
fti, curas & honores , fed tamen peculiari adhuc fcientia exemplo tunc cognoſcent , quoniam verba mea, quibus Deum
( quam Theologi vocant approbatiuam ) & fingulari amore, oraui vciinpios puniret ,posuerunt ,] id eft,potentia & effica
cia
 rius
Commenta
226
cia fecerant , id quod petebant. Allegoricè, Ianfenius, per
ditis dæinonibus & cyrannis per petram , quæ eſt Chriſtus,
A fuffocant. Theodoretus.
cæperun t Gentiles
craffitudoauſcultar e Euangel
terre eruptaeft io .
, ) Symmac hus & Aqui
v .7. Sicut
la, ficut craffa, ſeu pinguis terra aratro diſciſarumpirar, & gle
bæ hinc inde in proximo ſulcos ab agricola ſparguntur, fic
ofa , id eſt , vires noſtræ ab hoftibus confringuntur & dif
ſipantur, in eaſque anguſtias redigimur, vtmorti & inferno
proximi Simus. Alludit ad oſta Martyrum inſepulta , inquit
S. V.Augufti
8. Quianus.
ad te, & c. Refert ad id quod fequitur, Non nu
feras , Chaldæus , ne effundas animam , id eft, vitam ,meam .
v.9. A scandalis, ] de quibuspſalmo præced . v.6 .
V. 10. in retiaculo eius , ſcilicet Dei,inquit Theodoretus,
vel primarij principis impioruin , lanſenius. Vel in retirſua ,
vt vertic Syinmachus & Chaldæus, id eft , luiſmet laqueis
illaqueentur. Sed ego fim ſingulariter , id eft, femorus , & fic
tutus à laqueis eorum , donec tranſeam illælus :veldonec mi
grem ad vitam felicioren . Ita Theodoretus . Allegoricè ,
fanétus Auguſtinus, Chriſtus deſertus ab omnibus, folusſu
biuit paffionem .
PSA L M VS CXLI.
Dauid circumfeffus à Saü !e in fpelunca,1.Reg.14.implorat opem Dei,
.
Allegoricè , Chriftus in horlo Gethſemani.
deficiendo ex me ſpiritum . ] Id eft, cùm præ anxieta- B ceret. Viuunt in alta pace & proſperitate . Ita Symmachus
Y.4. The de cuadendidefperatione fpiritus meus in med den
# Prolog de ceret a ſupple , clamaui ad Deum , vtpræcellit.
Idiotiſmis Ti Cognouisti, id eſt, intimèperſpectas habes, ſemitas meas,
Hebr. n.52 . idelt, rationes vitæ meæ , innocentiain meam . Vel ſemiras ,
id elt, vias quibusex his anguſtiis euadam inanus Saülis.
eft vqui . 5. Perie à me fuga, id eſt, modus & locus fugæ : & non
requirat animam meam , feu qui mihi opituletur &
fubueniat.
V.6. Portio mea , ſcilicet hæreditaria,quam vnain & folam
ſpero & quæro in hoc inundo , tu esDeus. Ita Theodoretus.
v . 8. Educ decuſtodia , id elt, ex hac fpelunca Symmachus
& Aquila , ex hac clauſura , Hieronymus, è carcere & affli
{tione. Nam iuſti omnes continuò expectant, iuxta promiſſa
tua tribuasmihi libertatein & regnum Ifraël. Nam Hebrai
S. Bonau. in cè eft, mecoronabuntiuffi cùm retribueris mihi. Anagogicè, è repetere, quia naturalesDei appellationes condignè affequi
vitâ landi corruptione corporis educ animam meam , inquit S. Augu
Franciſci. ftinus. Et hunc verſum recitans ſanctus Franciſcus, animam
efilauit .
PSA L M VS CXLII.
A perſecutione Abſalomi,licet iuftè promerita, rogat liberari. Tropo
logicè , pænitensà via peccatioptat deduci in viam virtutum con
Salutis , inquie Theodoretus.
on iuſtificabitur omnis viuens. ] Id eſt, nemo eft qui
per 2 bunt. S.Auguftinus.
nus :nam nullus eſt homo qui toto tempore vitæ ſuæ non
adinittat aliquod peccatuin . Vnde non poteft Lutherus hinc
probare, omnia opera iuſti eſſe peccata.
V. 3. Collocauit mefiliusmeus in obſcurus,id eft,coëgitmere
ciperemein obſcuras ſpeluncas, ficutmortuos ſeculi, ſeu ante
multa ſæcula , quilatent in obfcuris ſepulchris. Ita Theod .
v. 5. Mimor fui dicrum an:iquorum , ] quando ſcilicetme,
meófque anteceſſores , Abraham , Iſaac, lacob , cæteroſque
Patriarchastam miris modis liberaſti , quaſi diceret. Spero
quod finili modo ine quoque nunc liberabis.
v. 6. Animamea tibi, ſeu ad te anhelat, ficut terra ſine aqua
ſitita taquam vt humectetur & vireſcat. Hieronym 1..]Theod.
V.7. Et ero ,pro, alioquin ero , fimilis defcendentibus ix lacum
mortis vel inferni. Theodoretus.
V. Io . In terrar, C ]haldæus, in virm , re &tam .I; id eſt ,rectâ
ad te ducentem , in qua non aberrem , quominùs ad finem
meum & beatitudinein pertingam.Vnde alij vertunt,in viam
virtutis : puta ,vt inquit fancius Auguſtinus, ſpiritus meus
malus deduxit me in terram peruerfam , id eft, in viam vi
tiorum . Allegoricè, in coelum , vbi fumma eſt rectitudo.
V.11. Viuificabis me, id eft, viuun , vegetum , florentem con
ſeruabis , in aquitate tua , ] id eſt,ſecundùin iuſtitiam tuam
quæ non finitdiu iniuftè opprimiinnocentes.
PS A LMVS CXLIII.
Carmen triumphale ob victoriam contra Goliath , aliofque hoftes:
quas rogat continuari.
V.2 . lſericordia mea , ] ſcilicet actiua. Tu enim , ô Deus,
Mesesa quimeimiſerimiſereris, Chaldæus, au £lor beni
gnitatismedo
V.3. Innotuiſti ci, ] Græcus & Symmachus, reputaris ei, vel
cognoſceris ab eo, id eft,das homini cognitionein tui, itémque mi: Anagogicè, ſoluit ærumnas carnis permortem & reſur
ainicitiam & familiaritatem . Quod maximum Dei do
num est.
V.5. Inclina cælos. ) quafi diceret.Sicut olim ènube def
cendiſti in Sinai, & fic vifus es coelos & teipſum inclinaſſe:
& tetigiltimontem Sinaitonitru & fulmine,adeò vt fumi
garet, Exodi 19. Ita etiam nunc fac, vt hoc vel funilimodo
Lenviant hoftes noftri te nobis adeffe , & pro nobis pugna
re , Allegoricè , adfis Mellia , vt liberes nos, Hieronymus,
Auguftinus.
V. 6. Emitte ſagitras ruas, ] putà grandinem ,tonitrum , ful
men , fainein ,peſtein ,morbos,omne genus.
2.
in Lib . Pfalm .
V.7. Libera mede aquis multu , ] id eft , è confluxumultarum
affli&tionum & calamitatum , quæ me quafiaquæ obruunt &
¥ . 19. De gladio maligno ; ] Hieronymus , peflimo: nempe
gladio Goliath; inquit Genebrardus.
V.12.Sicutnovelle plantationes, ] ſeu plantulz , ſcilicet pul
cherrimæ , florentilline , oculis gratiffimz.
Vi fimilitudotempli. ] Id eft; ad inftar templi, vel ftatuarum
templi, affabrè fculptarum & ornatarum . Tropologicè, funt
hæreſes , inquit ſanctus Hieronymus ; & artes meretricia ,
Theodoretus.
¥ .13. Eru & antia, id eſt, redundantia , videlicet præ niinia
copia inclufarum opum ,vt fæpè oporteat eas ex vno prom
ptuario in aliud transferre.
Oues fæcoſa ; ] Hieronymus, in millibus , Chaldæus, parien
tes millia .
Abundantes in egreffibus, feu partubus, fuis, ] Hieronymus,
innumerabiles in compitis ſeu vicis, cùm egrediuntur pafcua ;
Chaldæus , multiplicantes in myriadas in ftabulis noftris.Loqui
tur enim in ipforum perſona .
V.14. Non eft ruina macerie, ] Id eft , nullus hoftismuros
agrorum .domorum , vrbium , vel arcium , impiorum infeftar
aut quatit, aut diruit, vt tranfeat ad eis nocendum . Hincne
que clamor bellicus vel lamentum auditur inter eos, quafi di
& Theodoretus.
V.15 . Beatus , ſupple , reuera isfoluseſt, qui quantumuis
pauper & miſer , Deum nouit, colit & amat : & quem vi-'
ciſſin Deus amat & curat quaſi Deus eius.]Ex ipſo enim ſolo
omne bonum , & fuminum bonum ,
PSA L M VS CXLIV .
Laudat Deum ob eius immenſam maieftatem , potentiam , iuftitiam ,
Sanctitatem , clementiam dom bonitatem in omnes creaturas
effufam .
V.S. Agnificentiam gloria fanétisaris tuæ , id eft,magni
>
tis tua , quâ & tu ſanctus es , & alia ſanctificas, loquentur &
laudabunt homines . Ita ſanctus Hieronymus & Theodoa
retus : qui addit , prophetam ideò pluribus nominibus idem
vel expriinere nequibat.
*.6. Virtutem , id eft , potentiam ;Hieronymus & Chal
dæus, fortitudinem , terribilium tuorum , ]ſupple, iudiciorum &
3
vltionum , deprædicabunt.
9.7. Abundantia, ( Græcè,abundantis ) ſuauitatis, zonsórne
1c , id eſt , bonitatis , benignitatis, beneficentiæ rua memo
Ċ riam erutabunt homines pleno corde & ore. Et iuftitia tua
exultabunt. ] id eft, ob cuaiulta iudicia fummoperè gaude
V.9. Miferationes eiusfuper ( Hieronymus , in ) omnia opera
eim , ] ſcilicet expanſæ ſunt', ſeu in omnibusrelucent, etiam
in penis infernalibus: nam & has citra condignum infli
git impiis , & leuiores quàm de rigore iuſtitiæ debeantur.
Ita ferè S.Hreronym . Theodoretus, Genebrardus lanſenius.
V.16 . Aperismanum . ) Idelt ,aperta manu liberaliter lar
giris cibum omni animali , quafi diceret. Quam facile no
bis eft aperiremanum , tam facile eft Deo affluentiam om
nium bonorum etiam puncto tempris præbere, inquit Theo
doretus.
PSA L M VS CXLV.
Non in principibus , non in vllo homine, ſed in folo Deo fidendum ,
vtpotè ſolo fideliffimo,ditiſſimo, potentiſſimo di benigniffimo.
ỹ.1. A Llelwya. Aggai] VidePſal.104.7.1.
Zachari , ] quia ab his non compo
a fi
tus, fed decantatus eft hic Pfalmus cum reuerterentur è Ba
bylone.
$. 3. In quibusnon eſt ſalus, id eſt, quinon poffunt faluare,
liberare vel beare fuos, vt dixi Pſal.117.v.8. Solius enim Do
D mini eftfalus, & ſolius IESV faluarenos, inquit S.Auguftinus.
*.4. Exibit è corpore ſpiritus, id eft , anima, eins, ſcilicet
hominis, ó ficreuertetur homo in terram fuam . ] quia corpus
eius reſoluetur in humum ynde formatum erat ; vndeHec notras
braicè, ,adam leadematho. Ita ſanctus Hieronymus.
Tunc peribunt omnes cogitationes. ] Id elt , euaneſcent omnia
conſilia , concident omnes machinationes , quas Itatueras E
exequi in vita fua. &
Ý.7. Soluit compeditos, ] id eft, vinctos, incarceratos,vt oliin MC
Iofephum , Manaſſen , lechoniam & alios. Tropologicè,
Toluit vincula concupifcentiæ , & aliosprauos affectus ani
rectionem : inquit fan &tus. Auguſtinus , Hieronymus &
Theodoretus,
Pn
PSA L M V S CXLVI.
Laudat Deum quòd populum Ifraëliticum ſub iudicibus olim per tera,
ras Gentium diſperſum iam collegerit in leruſalem ;quodque om
nibus liberaluer prouideas ; Alleguriiè, quèd Gentescollecte font
in Ecclefiam Chriſti.
ouus eft Pfalmus , id eſt, bonum eſt pſallere Deo,vt ver
les
raque laudusio, id eſt, hilariter & decenter laudetur Deus tum
alias ob cauſas, tuin quia edificauis lerufalem Dominus, ſibi &
populo
 Pfalm . CXLVII . CXLVIII.
227
populo ſuo inhabitationem , quæ anteà receptaculum erat
latronum Iebuſæorum . Et in eam iam ædificatam congrega PSALMVS .CXLVIII.
bit diſperſiones Iſraëlis, ) id eft , Iudæosdiſperſos per varia re - A inanimainuitat
bruta &creaturas
Tiam Omnes ad laudandu
inuitat m Deum
hîc propheta , ex. ingenti

Liam ſuam Gentes Iudæos.

9.3. Aligat quafi fafciis , & inftar periti chirurgi curat ſic fieri, & vt omnes creaturæ haberentmille animas,mille
contritiones, ] id eft, confractiones, vulnera & plagas,vt Hie linguas quibus
obiectiu laudaren
e laudant t Deum.
eum :nam Secundòa,,metapho
ſua exiſtenti ricè
pulchrit &
udine,
ronymus vertit, exemplo Samaritani Lucæ 18. Allegoricè, viribus & effectibus oftendunt in ſe maximam materiam
per Sacramenta curat vulnera & morbos animæ , inquit S. laudis diuinæ , putà infinitam Dei potentiam , fapientiam ,
Auguftinus. bonitatem in fingulhomin
relucentem . Tertiò metonymi
V. 4. Numermt. ) Id eft, in numerato habet oinnes ftellas , cè , quia faciunt is eciamione
es ex ſui conte,mplat laudare
quæ in Scripturis Genef.15. & Ierein.33. comparantur arena Deum , & fic per oshominum laudant Deum , inquit S. Au
maris , & reuera funt innumerabiles, ve vel ex illis conſtat guſtinus & Theodoretus.
Prolem . 1.8. quæ in Zodiaco & circulo lacteo confusè cernuntur. Quod
Almagefti. ergo Ptolemeus folùm numeret 102 z. Itellas ; ( nempe , quot V.1.Laudate Dominum omnesvos de coelis, & quieſtis in ex
funtradices linguæ Hebrææ , ) intelligendum eſt de notabi cellis,] id em
habitant cælisAngeli
eſt,inô vos excelſis,. vchabent Chaldæus ;vel Deum
lioribus,magiſque conſpicuis ftellis.
Et omnibus ris nomina vocar. ] Chaldæus, omnes nominatim resV.2.Omn es virtures
Dei, nempe Angelieius.]
. id eſt exercitus & copiæ milica
horar, id elt, tam perfectè & diſtinctè pernofcit Deusfingu W. 4. Coli cælorum . ) Id eſt,ſupremicæli.Simile Pfal.67.
Jarum ftellarum naturain , fitum , ordinem , magnitudinem , verſ. 34.
vires , influxus , & omnes alias differencias, vt fingulas no Aqua qua ſuper cælos ſunt. ] Petes quænam aqua, ceea
minatim pofſit euocare. Ita Theodoretus & Genebrardus, lum cryſtallinum , inquit S. Bonauentura, Liranus, iftæ Catarinus,
Vide quæ dicam Iſaia 40 . verſ.26.Anagogicè, Hieronymus Caietanus, Abulenſis, Genebrardus & Valeſius. Sed hæ ni
& Auguftinus, nouit Dominus qui ſunt eius in cælo in misæquiuocæ funt aquæ . Rupertus, Eugubinus, Pererius,
terra : Simonidat nomen Cepha Teu Petri :Saulo Pauli: 1a- B Leonardus Marius , Mariana, Valentia & Lorinus eſſe nu
cobo & Ioanni Boanerges, ſeu filij tonitrui.
.8. Herbam feruituti hominum .) vide Pfal.103 .verf.14. bes. Sed quomod
Itellarum o poflunt nubes
, ve habeturGeneſi dici eſle
s 1. v.7. Itemſuprà firmamen
quomodo tum
nubes
$ .9. Puluis coruorum inuocantibus eum , flebili ſuo crocitatu , dici poffunt ftaruce in alernum : vt hîc dicitur v.6.Refpondeo
de quo vide dieta Iob 38. v.vlt.q.d.Si Deus tam viles & de ergo, elle aquas propriè dictas & fluidas, longè quidem ra
fpectas & noxias aues , voraciſſimas interim , imò carniuo riores mobiliores & pellucidiores noftris aquis, naturales
ras, fimul atque crocitant, exaudit & paſcit ; quantò magis tamen & eiuſdem ſpeciei cum noftris , vt dixi Geneſis 1. Clem . 1.2.Re.
vosmodicæ fidej? Tropologicè , ſunt peccatores & Genti vert:7. Idque cun alias ob cauſas ibi prolatas: tum quòd cognitionum .
les, inquit S.Hieronymus & Auguftinus. clariflima Scriptura id exigat , quæ vbique ferè diſtinguit Teinit.c..
¥ .10. Voluntatem habebit , id eſt, delectabitur ; Chaldæus, has aquas ſuperiores à nubibus & inferioribus aquis ; &
beneplacet ei. Nec in tibiis viri, ] id eft,neque in peditibus,ne p. ad
priino loco ponit inter alia creata. Et ita ſentit ex antiquis Hicr.c Occanum .
que in equitibus, vt antè præmiſit. Patribus S.Clemens, Tertullianus , Hieronymnus, Cyrillus, Cyrill. catco
PSA L M V S CXLVII.
Gennadius , Anaitafius Sinaita , Claudius Marius Victor , chefi9;
Pergit hortari Eccleſiam ad laudesDei , ob alia plurabeneficia ab eo Procopius , Seuerianus ,Acacius, Olympiodorus, Bafilius, Gennadius
Accepta . Vnde do hic pfalmus apud Hebraos eſt pars pracedentis , Anaitalius sin ,
Chryſoſ tomus Auguſtinus
s,M, agiſter tus , Calliodo
Thodoreribus rus , Be
gui illis eſt 147.Pſalmus : & ita cum Latinis rurſum conueniunt da, Anſelmu : ex, recentio Oleafter ,Moli na, Vi& in dius
9.10.orClau luz
in numero Pſalmorum , à quibus Pſalmo 9.deflexerant. Martinengus, Stella, Bellarminus, Serarius, Delrius, Beca- Geneli Pro

vel pace muniuit , ne quis vos infeſtet . Tropolo nus, à Lapide, Bonfrerius & Salianus.Poſuit yerò hasaquas Cop.& alij hîc .
S cuerian .
gicè,pacem confcientiæ . Deus ſuprà omnes inferiores ccelos, & fortè in parte coeli Acacius. O
empyrei , canquam loco ( ex decreto Dei ) ipſis naturali ; lympiod. in
Adipe frumenti.] id eft, frumento pingui & medulloſo , id (ficut phlegina in homine poſuit ipfo capite , inquit S.Au- Catena. Ba
eſt, optimo; Allegoricè, doctrina Chriſti & S. Euchariſtia, C guſtinus. ) Et quidem ad ornatum vniuerfi : & ve æternùm filius. Ambr.
S. Hieronymus.
extet matrix cælorum . Addit Cornelius à Lapide, ſeruire Chryfoft. in
¥ .15. Emittis eloquium terre ; Chaldæus , mietit in terram quoque oblectamento Sanctorum : qui vt in cælo empyreo lob. 37.S.
verbum fuum , ſeu iuffum & imperium ſuum , quaſilegatuin , habent aërem ſuum , connaturali reſpirationi, ſenſationi & Aug.l.a. de
ore
qui quouis curſ & Ange lo velo ciùs t cit
curri , & perfi le motui corporuin neceſſarium , ac fpeciebus omnium reruin Cru.c l.qq. .54 &
ex vcro
gationem ſuam . Similis proſopopoeia elt Iſaiæ 35.1.21.Hinc deuchendis aptiſſimuin , ita veriſimiliter habent & aquam , que teſtamen
lolo iuffu fuo dar terræ ninem ficutlanam , ] quia candore ,leui variis rerum formis effigurandis ,omnique ornatuirecipien- co0.106.Beim
tate ,mollitie , inquit Theodoretus,item denſitate & innato do accomodaram . Forfan etiam iltic collocaræ funt ad præ- Imag.mund .
calore ſinilis eft lanæ , tegens , fouens, calefaciens terram , ripiendum nobis adhuc exulibus proſpectum coeli empyrei , cap.31.Magi.
halitúfque & expiraciones terræ cohibens 8c in viſcera cætero quin ſplendidiſſimi,& fole noſtro lucidioris. Védixi fter ſen. in 2.
repellens.
V.16. Nebulam ; Hebraicè ,pruiam ,vtHieronymus & Chal Geneſ.i.verſ:7.
ſcrutari : & inaior Denique multamirarinos voluitquàm
auctoritas, Deus, non lin.
dift.opere
14. MO.
eft S.Scripturæ omnis sex
dæus vertunt,fpargit Deus,ficus cinerem . ] Nam & colore, & humani ingenij capacitas,inquit fanctus Auguftinus4.
copia , & virtute ſimilis eſt pruina cineri , exurens & abſu V.6 . Præceprum poſuir.). Id eft, certam legem atque ordi- cp .2.S.Petri.
Delrius,Beca
mens nimium humorem terræ . Vnde etymon pruine, quafi nem circa fitum , inotum , influentias,præftituit Deuscælis, nus, à Lapi.
perurens , inquit Sextus Pompeius.
Itellis, aliiſque creaturis , quem nunquam tranfgrediuntur, de Bonfrer. in
7.17. Mittit cryftallum fuam ; Hieronymus & Chaldæus, etſi inanimæ fint. Erubeſce ergohomorationalis, qui folius Gen.l.v.7.Sa.
proiicit glaciem fuam : vel potiùs grandinem conglaciatam . Dei legem non obleruas, inquit S. Hieronymus.
Et verò cryſtallus id Græcè fignificat , inquit Mariana. Et in *.7. Dracones, ] Chaldæus , ceti ſeu balenz , de quibus Annalium .
4 Auguſt 1.2.
dededucta eſt vox ad lapidein eo nomine fignificanduin ,qui {. Iob 48.v.20. de Genefi ad
tefte Plinio nihil eft aliud , quàm glacies vel humor longo
Plin.l.37.6.2.tempore & gelu ita duracus, vt folui non poſſit. Sic Pſal.feq. V.14. Confeffio , id eſt,laus, eius.) vt Chaldæus ; vel gloria litteramis.s.
V.8.vbiGræcè eſt xgúsas ,Nofter & alij vertunt, glacies. D vtHieronymus,relucet
Etexaliauic cornu, id eft,vbique in cælo
potentiam & in terra
, gloriam .
,regnum po
Et Apollinaris,wdp perla meuschotos, id eft, ignis,cum gran puli ſui Ifraëlitici, ſubactis eius hoftibus. En aliain caufáin
dine.Etpatet ex fequenci hic hemiftichio , Ante faciem frigo cur hymnus Deo decantandus fit ab omnibus fan &tis eius,id eft ,
ris cius quifuftinebus ? id eſt , quis fere frigus quod grandi *Ifraëlitis, vt inox explicat , dedicatis cultui & ſeruitio Dei,
nem conſequitur?Itaquemittit Deus grandinem & glaciem es appropinquantibus , vel propinquis Deo , per veram fidem
ſuam quafi bucellas, id eft, quafi frutta & fragmenta candi * & religionem :vel etiam per carnalem cognationem , in
diflimipanis, quibus terra pafcatur & faginetur. Sicut enim quit Genebrardus, nam Chriſtus ex Iudæis carnem affum .
æftate terram pluuiis & ventis temperat, ne æftu nimio hiet pſit . Sic Allegoricè , propinqui fimus Chriſto per fanctain
& lædatur : fic hyeine, ne frigore moriatur, fouet eam niue Euchariſtiain .
pro lana,pruina pro igne,grandine & glacie pro faccaro & PSA L M VS CXLIX.
pane & cibo. Quanto igitur maior erit illi cura de homine, Iniuiat Ifraëlem ad laudandum Deum ,ob vi& oriam parsam ex om
maximèfideli & juſto , in hyemetribulationis & tentationis? nibus hoftibus ; Allegoricè, Chriſtianos vi&tores demonum ,mun
5.18. Emittet verbum ſuum , vt ſuprà verl.15.4 d .Quando di carnis , ideoque iudices futuros in die iudicü.
Deo viſum fuerit , iuber ſoli vt liquefaciat ea,fcilicet, niuem , 7. I. TOsum , id eſt , noui argumenti & artificij. Lauseius
pruinam , grandinein & glaciem espiritu , id eſt, vento , ve
ex reſoluta niue & glacie fluane aqur. ) Tropologice, Deus rum Deo, vt iam dixi.
quando vulc, tempeftatem commucar in ferenitatein ,bellum V.2.In rege ſuo, ) nempe Deo & Chriſto.
10
in pacein , luctum in gaudium , inquit S. Hilarius, Euthy V.3. In choro. Id eſt, publico conuentu & concentu .Sed
mius, Theodoretus:
"Hebræum machol fignificat chelin , vel tibiam , vel lyram . Sno
5:19. Annuncias vérbum (uum ,id elt, legem & cæremonias, " Vnde & Pfalmo ſequenti v.4. & hic, inter alia inſtruinenta
legales, ſeu nutus & deſideria cordis ſui, aperuit ſoli lacob,] muſica chorusnumeratur.
id eit,populo Ifraëlitico ; & nullis aliis populis. Allegorice , $ 5. In cubilibusſus . ] Id eft, in lectis,feu in locis quietis
præcepta & conſilia Euangelica, & inylteria diuina ſoli Ec fuæ . Alludit ad illud Leuit, 26 y.6.Dormietis, & non dit qui
cleſiæ ſuæ patefecit Chriſtus. *exserreaf.Anagogicè, in coelo, in chronis coeleftibus.
6.Ex
 us in Lib . Pfalm .
Commentari
22 8altationes
1.6.Ex ,id eft, laudes, Dei gladij ancipites ] id eft, nentem virtutem , ſeu potentiam , expenſam & firmatam ſua
vtrimqụe acuti. Scilicet qui ſeruiant vindictæ de impiis per omnes creaturas maximè cælos & cælites ; Allegoricè ,
fumendæ , vt fecit Moyſes , Iolue , Iudices, Dauid , Ioſias, A ob firmiſſimè Itabilitam Eccleſiam ; Anagogicè,habitacio
Mach abæi, & c. Alleg oricè juriſdictio
gicèEccleſ iæ & potea em
Itaspuniendi quoſuis rebelles,,Anago , poteftas, iudici DemV.2.In virtut.ibus.Jid eft,exercitibus, vt Pſal.148.v.2.Chal
cæleft
ria Chrifti & Sanctorum . In extremo iudicio . Vide Arno daicè, & Græcè in fortitudinibus, id eft,ob fortia ſua facta.
V.4. De choro dixi Pſalm.149. verſ.3 . Pro chordis ſeu fidi
Theodumoretu
9. 9.& Iudici
bium m .ptum .) Id eft , præfcriptum & decre
conſcri bus, Hebraicè eſtminnim ,quod eft genus inftrumenti muſici ‫סנים‬
tuin à Deo , Chaldæus , fcriptum in lege , purà de gentibus olim vſurpatum.Nam enumerat hic decem inſtrumenta qui
Chananæis, & aliis quibuſdam , funditus exſtirpandis,Deu bus optat laudari Deum ,de quibus , vtdeomnigenerehar- Caſſiod.lib.de
moniarum , vide Caſſiodorum , Boëcium & Marianam . Sed Mathematicis
qua hoc Pfalmo, eff communis omnibus far
Gloria bac ,de.38 ex his Nota contra Caluinum & alios hæreticos , vlum in- diſclplinis , &
ter.31. & Ezech . & 39.
Arumentorum muſicorum in Eccleſiis pium eſſe & gratum Boëtlus de
Eins eis ,maximè in die iudicij. Deo ; neque folorum puerorum effe aut imperfectorum ,ve Mufiea.
PSALMVS CL. putauit ſanctusluftinus, cum etiam in cælo , vbi omnes per- Mariana de
$ . 1. IN fanétis eius. eiuſdemicè
Eft]Hebra nti cate eiw , id eft;ob
, in fanáti
argume fecti ſunt,citharæ audicæ fint à S. Ioanne,Apocal.s.verf.8. & fpe6.11.aculis
S.Iuſtin ,
cap . 14. verf.2 . 9.106. ad Ors
ſanctuario feu fancto téplo , Anagogicè, in cælo præfidenté. V. 6. Omnis fpiritus;Hieronymnus ,omne quod ( pirat, ſeu in hodoxos.
Et in firmamento virtutis eius. ] Hebraicè , in expanſione vire uibus & brutis,feu in hominibus,voce ,flatu , anhelitu ſua
futis, Hieronymus, in fortitudinepotentia ,id eſt, ob fuam emi laudet Dominum auctorem vitæ , flatus , cantus tam ſonori.

I
LIBER PROVERB ORV M.

EBR Æ v m mifle à maſchal , id eft dominari , ſignificat quamlibet illuftrem ſententiam , quaſi
‫משלו‬
‫משל‬ prædominantem cæteri & præcellentem , fiue illa ſit prouerbium , ſeu adagium ,fiue anigma , ſiue para
bola , fiue paræmia , vt in Græco eſt : nam hæc nomina fere in Scripturis confunduntur . Porrò in
cipiunt hæ ſententiæ à cap.10 . huius libri : nam nouem prima capita ſuntencomium ſapientia, & ad eam pa
ræneſis. Elocutus eſt eas Salomon , quin & fcripto tradidit, ſed, vt videtur,aliis atque aliis locis : quas defi
gnati à rege Ezechia Rabbini in vnuin volumen collegerunt à cap.2 5.vſque ad finem libri; ficut alij ab aliis
ante ipſum defignati collegerant, quæ prioribus 14. capitibus & duobus vltimis continentur . Íta Lira .
nus , Vatablus , Mercerus & Rabbini. Inducit verò hîc Salomon Sapientiam quali tegiram conuiuas ſuos
inter epulas alloquentem , iuxta veterum inorem , qui præclarasſententias ; problemata , ænigmata , gry
phos in conuiuiis proponere & excutere folebant. Sicut ergo Plato in ſuo Amoris conuiuio non vnum ſolum
inducit loquentem , ſed plures , puta Socratein , Apollodorum , Glaucuin , Agathonem ; & Ariftode
mum ; & Plutarchus ſeptem Græciæ Sapientes, & alij alios ; fic Salomo præter Sapientiam conuiuij re
ginam & fympoſiarcham , inducit cap . 30. Agur, & 31. Lamuelem regem , tanquam conuinas & interlo
cutores : cùm ab initio libri vſque ad caput 30. loquatur fola regina Sapientia. Fuere forſan & alij plures à
Salomone interlocutores indućti ( neque enim veriſtnile eſt, voluiffe iplum ſolam reginam tot continud ver
ba facere : ) ſed iniuriâ temporis interciderunt , vt plures aliæ eiuſdem parabolæ , quas conftat ad tria a millia
ab.ipſo pronunciatas fuiffe, è quibushæ pauculæ , quali è naufragio nobis reliquiæ manſerunt. Sunt verò hæ
ſententiæ indiſcriminatim fine certo ordine congefta , quædam echicæ , quædam æconomicæ , quædam politie
cæ , quædam Theologicæ . Rurſus quædamn didaſcalicæ , quædam conſolatoriæ , quædam pareniticæ . Sed, vt

he
notat hîc in procmio S. Hieronymus, in his Prouerbiis ferè paruulos & infipientes docet Salomon , cos de
TE
officio ſuo clarè erudiensvitia relinquere, virtutes complecti . In fibro verd Eccleſiaſtæ , virum inaturæ ætatis
& proficientem docet caduca omnia deſpicere, & progreffui in virtutibus ſe dare. In Cantico Canticorum , iain up
conſumınatum & perfectum viram , & fæculo ſuperiorem , in perſona ſponſæ , iungit amplexibus ſponfi.
Nota , in his libris Salomonis , 1 **. Interpretes fæpè diſcrepare ab Hebræo & Latino interprete , quia
Lxx. ſubinde non tam interpretes ſunt quaini paraphraftæ & Prophetæ , & radices voculáſque Hebræas , 10
Prolog: de quæ vt plurimùm variæ fignificationis ſunt, b aliter atque aliter exponunt. Latinus quoque interpres ali
Idiocilmis quas ſubinde ſententias habet, quæ in Hebræo non habentur , faltem eo ipfo loco : quas ferè ex verſione
Hebr.n.11.
Trid.Icff.4 . 1xx. deſumpfit , quæ tum temporis , telte S. Hieronymo, vulgatiſſima erat. Súntque etiam particulæ omnes
DU
iſtæ Canonicæ Scripturæ , vt Tridentinum defuiuit .
cet , fapientior euadet , dum ex jis ſalutaria conflia etiam de IN
CAP v T I.
Hortatur Salomon ve ſtudio ſapientia vacemus,eiuſquemonita ani- B grauiſlunis negotiishaurier : & gubernacula . LXX. xv6iginos , 2db
misinfigamus; à priuofodalitio , aliſque remotis caueamus.Qua id eft ; gubernationem na: ss; ſeu totius vitæ fuæ ,poffidebit, cur
rirur de contemptu caleftis ſapientia, & contemptoribus pænasy fum tutò & rectà dirigendo in optatuin portum .
V.8.Ægnim in hoc differt à parabola , quòd hæc ſit aperta,
obfequencibus pramia pollicetur. do diſciplinam , inquit Salon illud obſcura narratio , ſub qua occultum quid later.
ſciendam ſapientiam
$ 2. mong collectæ funt à me ifta parabolæ . Ad have V.7 . Timor Domini principium ſapientia. ] Quin & profectus,
Am
1

riendam ,inquam ,fapientiam diuinam , non nudam fpecula
tiuam , fed practicam , quæ in cognitione, cimore & cultu
4 Ilai. 10.V.9 .
Dei confiftit,yt s alibi dixi. Quia verò hæc ſapiencia hauri
tur ex legibus diuinis , eftque finis illarum & complemen
tum ,hinc fic vt fubinde pro iiſdem vſurpetur,vel pro obſer ,
uatione earumdem .
* Plal . 1 18. Diſciplina * propriè fignificat caſtigationem morum : pry
V. 66. denrin diſcretionem interbonum & malum . Sed in hoc li
ferè idem defignant quod
bro. & fequentibus, ornatus ſapientia mul- c
tiplicatis copia & causâ nominibus. Idem dico de
Prolog. de iuftitia, iudicio b & æquitate, verſ.3 . feu yt alibi vocatur, veri
talec : Item ſcientia, do&rina , intelligentia . Significant enim
br.11 14 .. He hæc
shoulm
omnia officium hominis re&ti & pij iuxca diuinæ legis
« Prou. 13.
. 13. fcriptum & normam .
pra4.4.
Vi detur paruulis ; Chaldaicè , infipientibus; Græcè,
fimplicibusafluia, non quà aliosdecipiant, fed ne ab aliisde
cipiantur. q.d.Ex hoc libro peci pocerit,& puerorum inſtitu
tio, ( de qua parentestam foliciti ſunt, & Philoſophi cam
multa conſcripferunt :') & adoleſcentum iuuenúmque proba
initructio. Nec inucilis erit etiam pro vectioribus, nam
8.5. Sapiens quoque hæc ipfa prouerbia andienszfiauſcul
& complementum fapientiz , vt oftendi Plal.110.V.19.
7.9. Addarur graria. LXX. corona gratiarum , Chaldæus,decor
grarie.q.d.Inftar coronæ feu ſerti è floribus, & quaſi torgues è
variis gemmis collo cuo appenſa ſint pia parentuin monica
Excu
& præcepta . ‫חינם‬
11. Frustra . ]Hebraicè, chinnam , id eſt, gratis,fine iufta,
cauſa, fine merito , ſine culpa, ſine fructu .
V.17 .Fruſtra antem ; Ita etiam Chaldæus;ſed 1xx.habent,
non frustra? ferè eodem ſenſu.q.d.Sicut pernuta animalia feu
aues, dum vident tendi ſibi rete ,mox auolant,ita & tu reti
bus iftis impiorum , fimul atque aduerter is,expedite & auo
la, nempe cæleſtibus alis, timore & ainore Dei. Ita ferè
Interpretes , præter Mercerum , Vatablum & Sà; qui id ex
ponunt deftolidis auibus & facuis hominibus, quilicet rete
CH
videant & ſenciane , patiuntur tamen ſe ineſcari & capi.
W. 18. Ipfi contra fanguinem fuum , ] id eft , in fuamet vitæ
perniciem & exitium , inſidias aliis Ilruunt, v.g.docentid :
.19 .Semita omnis akari (Hebraicè , fedtantis luirum inis
ftum ) animas posſidentiuni rapiunt , ſeu auferunt, id eft,ucci
dunt. Nam malæ partæ opes, & extorra aliis bona creant
HOON
plerumque exitium doninis ſuis , non animimodò, fed &
corporis,
 Caput II.
* 3.Reg.38i corporis. Exemplo ſit vinea Nabocha , & tottragediæ in
hiftoriis Machabæorum .
V.20. Sspierria foris predicar. ] Hebraïcè , in plateis ſeu vicu :
Chaldæus, vicarim clamar.
V.21. In cap te turbarum . ] Chaldæus, in capite arcium ,Lxx.in
fummis muris, Eit proſopopæia ,quaſi ſapientia fit domina vel
Imagiftra , quæ omnes ad fe alliciat , & foris,in plateis vicism
porris, id eft , palam , vbique & apud omnes clamet , & quafi
præconis voce omnes inuitet. Vox hæc eft forma , decor,
fiodi di fpecies omnium creaturaruin : etiam interna illuminatio ,in
athematics ſpiratio & excitatio : denique externa quoque vox Prophe
clplinis, caruin , Apoſtolorum , Doctorum & concionatorum ,vtnemo,
berius de poffit ignorantiam obtendere . Ita Beda,Liranus, Caietanus,
Arboreus & afij. Quanquam poffinthæc ipfa quoque oni
aktiana de nia applicari,vt quidam applicant,Sapientiæ diuinæ increa
eâaculis tæ , quæ elt ipſe Deus : & etiam incarnatæ , quæ eft Chriſtus,
--106,ado In quo funt omnes theſauri ſapientiæ & fcientiæ Dei , vtdi
nodons cam cap.8.verf.2. Vnde fapientia hîc in Hebræoponuntur in
numero plurali.
‫מסובת‬ V.33. Amerfio ) Meſubarb & Auerfionem fignificat, quod No
fter cum Chaldæo & Pagnino ſequitur : & requiem ſeu trane
quillitatein , quomodo Hebræus Scholiaftes exponit. Sed in
idem redit, fiper auerfionem intelligas elongationem à poe
na , velmiſeria . Vt fenfus fit, paruulos , id eft, fimplices , ru
des , Chaldæus , inſipientes & ftupidos homines ,per caren- B
tiam malorum & affluentiam bonoruin , quâ profperari de
berent,perdi,& perire :vt clariùs altera pars hemiſtichij ex
plicar. Dementat enim illos fua felicitas , quæ difficiliùs co
lératur quàm aduerſitas . Patuit in Saüle, Dauide, Saloinone,
Adaino , Łucifero .
C Α Ρ ν Τ ΙΙ.
Pergie commemorare fructus eo pramia vera Sapientia que ſolohon
minem in officio , aduerfus omnes mundi aliorum hostium in .
ſultus; continer.
Sapientiam inuocaueris ] ad eam ſuſpirando,anhelan
quafi marrem vocaueris. Indicatur enim , continuo deſiderio ,
prece, labore conquirendam effe.
V.4.Si effoderis, id eft, fcrutatus ſollicitè fueris fapientiam ,
ficut follores ſolent ſcrutari thefauros.
V.Ey Ex ore Domini ,id eft, Deo docente ( folet enim do
Etrina ore tradi) hauritur ſapientia , nempè & exteriùsper
:
doctores & fcripta inonita : & interiùsper inſpirationes ,illu
minationes , impulſus pios.
V.7.Caftodies rectorum ſalutem . ] Hebraicè, inſtar theſawiabe
fcondet promiffam repoſitámque iuftis ſalutem , Chaldæus,
incolumnitatem , Pagninus, effentiam ,ſupple diuinam , in cuius
viſione & fruitionc confiftit æterna ſälus.
v . 16. Mulier exrranea , ſeu ext ,Heb
era ræis eſtmeretrix quia
non ett domeltica vxor. Hanc, vepotè priinariuin fapientiæ
holtem , vitari iubet Saloinon . Ita Reda, qui Allegoiicè ,per
meretricein intelligit hærefiin ſeu falſam doctrinam , quam
R. Salomon , Vatablus & Hebræi litteraliter hic notari pu
tant. Tropologicè R.Leui & alij intelligunt concupifcen
tianı , & blanditias ſenſuum .
mollit ſermones ſuos. ] Id elt, blandis verbiscaftitatein
tuamQuetent at.
9.17. Et relinquit ducem pubertaris ſue. ] Hebraicè, ducem
Adoleſcentia : Ierem.s.v.4.vocatur dux virginitaris ; nempema
Tilm , cuinupfit virguncula exiftens,
S W.18. Et pacti Dai Jui oblica. ] Id elt , Sacramentimatriino
nij, & fponfionisnuptialis à Deo ſancitæ .
Inclinata eft ad mortem domus eius. ]adulteræ fcilicet, quæ
inftar vix decliuis,ducit recta in præceps , in vicinum ba
rathrum mortis & gehennæ . Videas eniin pallim propter
adulteraspatrari innumeras cædes, euerti fainilias, & regna
inter fe committi .
5.9. Non revertuntur ad priftinuin vigorem , ſalutem , vi- D
tam . Rarò quoque & vix reuertunturad mentein ,ad pæni
tentiam , ad refipifcentiam .
6.21. Reci habitabunt in terra. )nempe Iudæis promiffa,
cum omni felicitate annexa; Anagogice in terra viuentium ,
è
leu patria cæleſti.q.d.Iulti & re& ti non exſcindentur è viuis,
mihilillis imminet periculi, neque in hoc , neque in futuro
fæculo .
D CAPVT III.
Merer, in praceptis Deiambulemus: in Domino ,non in prudentia
nostra, confidamus : liberalitati ſtudeamus :crucem pasienter fera
mus : fapientiam colamus : proximis benefaciamus.
ſericordia ( Chaldæus, benignitas) & veritas ] LXX.
hæcduo virtutum nomina deſignare omnes omnium virtu
tum actus & officia : per veritatem officia debita ; per miferia
cordiam gratuita .
ea Circumds ea gusturi tuo,vt precioſa monilia.q.d.Habeas
eximio ornainento . Alludir ad Deuteron.6.v.8 .Quòd
fi pro
feceri s.
5.4.Inueniesdiſciplinambonam . ] Idett, deprehendes dire
ctionem morun feu actiomum tuarum bonam elle, & place
re tum Deo, tum hominibuu . q. d. Acceptus & gratioſus eris
omnibus. Lxx. pro eo quod Nolter babet , difciplinam bonam ,
loco Tirizi Tom . I.
II I. & c.
229
mutatis nonnihil punctis, fed eodem fenfu in imperatiuo le
guntRom.1
, prouid e bona,
2.V.3 prudenter.age:& hanc fequitur S.Pau
ſeufum
lus 7.Rur
A omnibus, viis tuis,
V.6 . In præſen id eſt,vbique femper,cogira,
Deum tibi tem : & cogitando fpera ,& time, reuerere
Deum vt creatorem , dominun , parentem , iudicem , ſpon
ſuin tuun. Non quòd continuato actu id ſemper præſtan
dum fit, ſed ſaltem virtualiter , vtloquuntur Philofopi.
V.8. Sanitas erit,umbilico rur partibus corporis tui tenerio
ribus ; & oſſibus, partibus durioribus , id eft, toti corpori tuo .
Sanitas enim corporis pendet ex bona diſpoſitionepartium
vitalium , cordis, hepatis, fplenis, ftomachi, pectoris, quæ
funt iuxta vmbilicum . Item ex copia medullæ , cuiuspin
guedine fouentur & irrigantur offa', baſescorporis humani :
nam deficiente medulla , areſcunt ofſa , vnde tabes & cor
ruptio corporis.Porròmetaphoricè fignificat Sapiens,totain
hominis animam , omneſque eius partes ſanas fore : intelle
Ctum & mentem , quæ ſuntquaſi ofta animæ ; & appetitum ,
quielt vmbilicus, integra & vegeta futura .
$ . 12. Quafi pater in filio flagellis iam emendato, complacer
Sovi. ] Lxx.aliis punctis, fed ferè codein fenfu legunt, flagellat
omnem filium quem Julepit. Et hos inore fuo ſequitur Apolto
JusHebr.13 . v.6 .
7.16 . Longitudo dierum , id eſt, vita diuturna , imò æterna ,
in dextera eius: in finistra diuitia cor glorie.] Per proſopopoeiam
ſapientia ambabus manibus oſtentat parata cuique præmia,
tum temporalia , tum æterna. Tamen R.Leui , & Liránus
& Emanuel Sà , volunt per dexteram intelligi fontein prima
rij boni, per finiftram fontem ſecundarij & acceſſorij bo
ni , iuxta illud Matth.6.V.33.Querite primum regnum Dei, & c .'
* . 18, Lignum vita. ] Id eft , infta arbor vita de
Geneſ. 2. v.9 . ſapientia afferet hominirvitam isſanain,,ſuauem qua
& inmortalem , non obſtante corporismortalitate.Quia,te Philo lib . de
Ite Philone, Origene, Ambroſio & Auguftino, lignum vitæ Allegorij gen.in Gene
Orla
f.
Allegoricè, ſignificabat Christum ; Tropologicè, ſupienriam , 2. An.broſ,de
ficut paradiſus animam ſanctam ; quatuor flumina, quatuor Paradilo c. 1 .
yirtutes Cardinales. Aug. 13 de
V. 22. Erit gratia faucibustuis , id eſt, eloquio, vel col. Ciu.c.21.
lo tuo , quaſidiceret , Éloguium tuum gratuin omnibus erit:
vel quaſi torques & monile ornabit collum tuum ,
. 25. Ne paneas. ] Hebraicè , Græcè & Chaldaicè,non
paueſces , non timebis.
Ý .32. Iluſor. ] Hebraicè ,peruerſus, deuians à Deo ; Lxx.
impurus, Chaldæus, iniquus. Huic opponuntſimplicem , id eft,
redum , or justum , vc Lxx. & Chaldæus vertunt , de
quo lob
1. verſu 1. Cum his fermocinario eft Dei, id eft, fainiliaris
conuerfatio ;Hebraicè , ſecretum , Lxx . concilium ; Chaldæus,
colloquium , quafi diceret. Liberè communicat illis ſe ſuáque
eciam arcana.
$ .34. Deludet illxfores , & allutos capier in aftutia ſua, LXX .
ſuperbis refiftit , humilibus autem dat gratiam , & fic citatur 1.
Petri s . & lacobi 4.Etrectè : nam illuftres ſunt ſuperbi , &
inanſueti funt humiles.
7.35.Suplentes gloriam poſſidebunt. ]Hebraice, Græcè,Chal
daicè , bareditabunt , tum in prælenci vita , vt patuit in lo
fepho , Moyſe , Dauide, Machabæis : tuin maxiinè in fu
tura , in coelo .
Stultorum exalratio , ignominia . ] Tolluntur enim in altum ,
vt lapſu grauiore ruant. Id docuit Saül, Achitophel, Amang
& tot alij etiam noitro fæculo .
CAP v T IV .
Exemplo felici fuo hortatur Salomon vt fapientiam ſedemur, cuius
varias vtilitares exponit . Ante omnia monet prauorum confortin
deuirare, linguam arque oculos exhibere.
9.13. V Nigenistic coram matre mea ] nam , vt dixi 1.Paral.3.
v.5. velex Dauide vnigenitus fuit Salomon . Nam
reliquæ proles Bethſabee , quæ iftic enumerantur, ſuſceptæ
fuerant ex priore eiusmarito V.ie Hethæo, & à Dauideado
pratæ , vt vult Mariana & quidam alij. Velmeliùs ;vt Lxx .
pro vnigenitus, legendum , vnicè dilectus inltar vnigeniti. Ra
tiones ibid . expolui.
V.7.Principium ſapientia, ſeu primum fundamentum primú
& maximum præceptum , primavia conquirendæ fapientiæ
eft: Pofſide ſapientiam .]Hebraicè, Keneh, id eſt, eme, compara ‫קנה‬
quantovis pretio & labore q.d.Modus obtinendi fapientiam
non eft nuda ſpeculatio, vel ficcum defiderium vel tale qua
le Itudium : fed ferius conatus quo illam proſequamur,nulli
parcentes pretio , ſudori, labori.
Et in omni popesfione tua , ] Id eft, etiamfi omnes faculca
tes , opes vires cua oporterer iinpendere pro acquirenda
fapientia .
¥ . 12. Non Arllabuntur greffessu '. [ q.d.Nete terreat arcta
& angutta ſeinita virtutis:neque enim ira ce incederrem ar
< tabit :: vt vt greſſus tui collidantur, impingant, aut alio modo
præpediantur , quo minus expeditè & rečtà decurras ad no
biliſlina brauia , gloriain , triuinphos. Nenpealas addent
gracia cæleſtis,bona conſcientia , libertasánimni : quæ &
curfum accelerabunt, & viain iucundam reddeot. Econtrà
qui per antractus nequitiæ gradiuntur , ſuis ipfidolis ſeſe
ipplicant, præpediunt, & protternunt.
Ý . 56. Non dormiuni , nempe præ animimalitia domire
V pequeuns
 Commentarius in
230
nequeunt impij,nifi conceptum fcelusper fecerint,Et rapitur,
ſeu fubtrahitur fomnus ab eis.Ita Hebr. & Lxx.Regia Latina,
non capitur
præcipit ſomnus
arint ab eis ;volebant.
cuimalè niſiſupplantue rint ,] fit
Exemplo id Ainan
eft,inexitium
Eſther. A Monet ne temerè pro alicsſpondeamus : ignauum orium fugiamus
y. 14. Come
5. V.17. dunt panem
& totalij . tatis,]id eft, impiè partum ,quia
paſfım impie
exW.1 furto
8. lufto rumna.
& rapi autem ſemita,quafi lux luciferi, vel auroræ ,
vt
diemvertitMercerus;
, ] id eft, vſque ad ſolis, vtalij,irefiit
velmeridiem plena & perfectam
, quæ elt vſquead perfecta
dies , & metaphoricè ſignificat perfectionem tum gratiæ &
virtutis
1.23.Onni in hac cuſtodia,
vita, tumHebraic
gloriæ èin, pre
futura
omni. custodia, id eft,præ
quæ cuſtodienda habes , ſerwa cor tuum id eft, inui
gila
omnibus appetituituo tuun rationali, tum fenfitiuo , eiúſque paf
Jionibus & actionibus , quia ex ipfo vita procedit. ] Hebraicè,
Græcè & Chaldaicè ,ex ipſa egreffus vie,nempe viua & bona
opera, quæ viram animæ parant, conſeruant & augent.
V. 25. Oiuli tuirecta videant. ]Hebraicè, in direcium afpi
ciant, feu quod ante elt, id eft, quod tibiagendum incumbit. uoluant. Ad malum hoc diuertendum , diligentiam fin .
Es palpebre tue præcedant grejjies tuos. ] id elt, apertis oculis
incede :vide ne temerè,fed præmeditatus omnia facias : & . induftriam & fedulitatem videre eſt apud Plinium & alios.
oculis mentis ,matura cogitatione & deliberatione, expen
de¥priùs. 26.greflus ſeu actiones
Dirigeſemitam tuas, quàm
pedibustuiss} inchoës.
1Xx.re ctam fac;Sic.
Hebrai- B principem , qui cogat ( in quorum primo , formicæ vincunt
cè, libra viam pedistui , id elt, appende in ſtatera fapientiæ ,
& fic explora prids actiones tuas, quàm eas aggrediaris,
V.27.Vias,que à dextris ſunt,id eft ,bonæ & rectæ , & quæ
ad dextram Dei deducunt , nouit Dominu., ] nempe ſcientiâ
c
approbationis.Si Gentiles dextrum pro fautto , ſiniſtrum pro
infauſto vſurpabant. Simili ferè modo hæc vſurpantur Ec
clef. 10 . V.2.
Nota.,hæc vſque ad finem cap.non habentur in Hebræo,
Chaldæo vel LacinisRegiis : fed'ex'Lxx, tranflata funt in
noftrarfi Vulgatam .
CA PVT V.
A ſooriatione con adulterio cauendum monet : pænasrecen ſet tuin
temporales, tum eternas que adulterosmanent.
ỳ. 3. FIridius oleej;Hebraicè , leuius,blandius, guttur,id elts
Vverba ,meretricis .
V.9. Ne des alienus, ( id eſt,meretricibus , iuxta dicta c.2 .
V.16.Aliquidelenonibus & amafiis exponunt honorem tuum , ]
Chaldæus, virtutem , 1 xx. vitam tuam.q.d.Ne propter libidi
nem fædes nomen bomin , minuas vires, perdas vitam
tuam : Veneri eniin dediti de viribus & ætate multum de
C ſuſurrario ( quæ eft ſeptimum înalum ) peior eſt homicidio,
:
trahunt : Vnde fequitur:
Et annostuos ne dederis crudeli,] id eſt,meretrici, monſtro
crudeliſlino. R. Salonon & Einanuël Sà, id de diabolo ac-, ad illud difponit & viam fternit. Simile habeinus cap.30 .&
cipiunt. Aliqui , de foeneratore, cui qui Veneri indulgent,
fua fæpè oppignorare coguntur.
V.10 . Ne extranei , ſeu fæneratores , ſeu ipfæ meretrices.
impleantur viribus tuis, ] id eft, opibus labore tuo partis ;vel
etiam viribuscorporistui, quas exhauris ad explendam alie
nam libidinem .
V.14 . Penè fui in omni malo, Hebraicè, paruin abfuit,quò
minus omnia mala incurrerim ,tum morborun , tuin inopiæ ,
cum infamiæ : Idque in medio Eccleſia ergo fynagoga. ] Id eft, pa
làm , & publicè , vt omnesmedigitisnotent.
V. 18. Bibe aquam de cifierna tua. ] Id eſt, hauri quam optas,
voluptatem coniugijè propria tibivxore, quæ caſta & pura
fit inſtar cilternæ carentis luto fornicationis , zelorypiæ , ri
xarum & inaledictionum . Ita Beda, Sà, Mariana.
V.16.Deriuentur fontes tuiforas ago in plateis ] Id eft,ex te pro
deant filijtui, puri,non ſuppoſititij.
9.17 . Habeto aquas tuas folus. ]Habebis autein fi à meretri
cibus abſtineas , quæ ſæpènothos , communes, imò alienos
filios tibi fupponent.Allegoricè,caue ab adulterinis dogma
tibus hæreticorum ; Tropologicè , à concupiſcentia.
V.18. Sit vena tua , id elt ; vxor,benedicta à Deo ,vt fcilicet
multas tibi & validas & vegetas proles gignat.Simile habes
Pfal.127.v.3.
V.19.Cerua chariſſimu; ] Hebraicè & Chaldaicè,cerus amo
rum , id eft, inftar amabilis ceruz -ſit tibi chara & in deliciis
vxor cua : fit & ſpecioſa, & vnica, & ſincera , & blanda, &
felle carens, fidamarito , velox ad ei placendum & opitu
landum , ardenti erga cuin ainore , verecunda , pudica, & c.
Has eniin omnes conditiones in cerua notant Ariſtoteles,
Gelnet, in Plinius & alij apud Geſnerumn . Allegoricè , Beda per ceruam
Ceruo ,
accipit Eccleſiam : per vbera vtrunque teftamentum . Quæ
.
litteraliter hîc amores fignificant, quia amores ſunt illices , &
quia cor, quod amoris eſt ſedes , vberibus quafi ftipatur &
continetur. Simile habes Cantic. 2. v.1. & c.7.v.8.Oſeæ 2 .
V.2.Ezech.2.v.17. & alibi.
In amore eius delectare, (Hebraicè, oberra) ingiler.] q.d,Num
quam deflectas ad alienam , vel non tuam .
9.22 .Impius conftringitur(Hebraicè, tenetur irretitus ) fani
bus peccatorum fuorum , )neipe prauis habitibus, quibus præ
cæteris difficillimè feſe expedire poteft libidinoſus.Ita V.Be
da. Vel etiam tenetur rearibuspeccatorum : licet eniin pec
cata tranſeant actu ,manent tainen reatu , quod quaG lictoris
Lib . Prou .
fune anima obligatur Deo vt iudici, peccato vt victorida.
moniyt tortori ,morti & inferno vt poenæ & ſupplicionis
CA PV T VI.
exemplo formi : impudicosmores e conſortia denilemus.Septera
ca
grandia peccata, Deo comprimis odioſa, recenſer. Praceptis Dei có
parentum vt pareamus, hortatur.
Efixifti ;Hebraicè , percufſifti extraneum manu tua,
VC
inter ſe manus cangant, & inſupermanu ſignatam fyngras
pham dent. Porrò Thalețis Mileſij præceptum erat:Nelion
de. Nam vc est in Prouerbio ,ſponde,noxa praftò eft.Neque ve
rò aliud eft remedium , quàm quod hîc Sapiens verf. s.ſug
gerit , nempe vt ſicut damula, eruas te demanu venatoris vel
Laquei, vt habent Lxx. id eft, extrices te de'manu creditoris
apud quem pro tertio fpopondiſti ,
. 6. Vede ad formicam , ô piger. ] Quia inertia ſxpè efficit,
ve hoinines ad inopiam redacti, & ære alieno indigentes,ab
amicis fponfionem fibi efflagitent , atque ita illos fecum in
gulorum excitat Sapiens exemplo formicæ , cuius iniram
$ . 7. Cum non habeat ducem , qui exemplo ſuo reliquas ex
citet :: nec pracepterem , qui doceat ; Hebraicè, prefectum : nec
iunenta , in ſecundo,hominess in tertio , etiam apes alioqui
folertiffiinas:) ſed ſingulæ formicæ ſibi ipſis duces, magi
ftri & exactores ſunt in opere, quodmagis commendat illa
rum ingenium & induftriam . In quibufdam Græcis exen
plaribusad forinicam additur etiam exemplum apis : & fic
citat hunc locum Clemens Alexandrinus & S. Hieronymus
& quidam alij.
6. 11. Egestas venie tibiquaſi viator,id eſt, certò properan
ter, & ex i ſperato : e quaſi vir armatus, feu miles , præua
lebit tibiinerini, & obruet te.MartinusdeRoa ex Cicerone
per viatorem pucat liĉtorem ſeu apparitorem intelligi.
V.12. Homoapostata, id elt,deſertor Dei, virtutis & officij
ſui , vel etiam fidei, Hebraicè , belial, de quo dixiDeut.13.
verf.13 -graditur ore peruerſo , ] nempe mendax & fallax .
¥ . 13. Annuit ocules, ad irridendum & fubfannandum . Te
rit pede terram yt fignum der fociis ; Hebraicè ,loquitur pede:
& digito , ] * xx. adduntnutibus, quafi diceret. Laſciuitocu
lis , pedibus, digitis. Et his instrumentis vnaex parte fingit
ſeſe fraudulenter amicum : ex altera prodit infidiantibus lo
ciis amicum , & fignuin dat ſceleris in eum exequendi.
V.16. Et ſeptimum ; ] Hebraicè ;imo feptem . Neque enim
quod elt hic tertium , ſed eicomparatur quodam modo,quia
alibi.
V. 22. Gradiantur tecum præcepta ſancta , nempe yt tan
quam duces viarum dirigant greſſustuos.
Cum dormieris caſtodiant te. ] Cubitum conceburusſanctis
cogitationibus te occupa : iunge illastibitanquain vigiles
qui ſepiant & cuftodiantmentem tuam ,ne noctu diabolicis
illuſionibus pateat.
V. 26. Pretium ſcor:i vix eft vnius panis,] id eft,res eft vilif
ſima. Hebraicè , propter ſcorium , vſquead tortam panis, ſupple;
deueniunt res ſcortatoris, ſcorta enim redigunt amafios fuos
ad extremam inopian .
$ .29. Non erit mundus ; ſeu innoxius, cum vel folùm tetige
rit eam . ] Familiaritas enim mulierun , & vel leues ſeu con
tactus, ſeu aſpectus denigrant famam , & vanis phantaſma
cibusac concupiſcentiis animam implent. Tropologicè, id
faciunt etiam libri ſpurci & hæretici.
V.30 . Non grandiseſtcalpa furtum reſpectu adulterij,& ta
men deprehenſus cogitur reddere feptuplum , id eit,multoties
compenſare illatum damnum , & pretium fæpiusmultiplica
D tum reftituere. Vide di&ta lob s. verf.19.Reſpicit enim hic
Sapiens ad Exodi22.vbi fur iubetur reddere quadruplum vel
quintuplum . Quantò magis execrandum & noxium cenſebi
tur adulterium , quo per inopiam cordis, id elt , infipientiam &
infamiam , perditur anima ? vt dicitur v.32,
CAPVT VII.
Hortatur adoleſcentes ad ſapientia complexum , cuftodiam max
datorum.Deterret à ſcortatione adulterio :cuius pedicasen ille
cebrasexponit, cauendasmorer.
3 . Iga eam in digitis tuis, ] Id eft, ſemper admanuin ha
Lt
beas : ſemper oculis obuerſetur & menti.
V.7 . Paruulos; ] Hebraicè, ftultos, infipientes.
V. 14. Vi&timas pro ſalute vouo ] Id eft ,hoftias pacificas in
ſacrificium Deo obtuli pro ſalutemea,cum tua:& ex reſiduo
hoftiarum inftruxinobis oppiparum conuiuium .
V.18 . Veni inebriemur vberibus, ] id eft , amoribus, vt dixi
cap.s. verf.19 .& vertunt hîc.cxx.Chaldæus.
V.23. Donec ſagitta Cupidinis transfigatsecur, in quo ſedes
eſt appetitus concupiſcibilis , & amoris quafi diceret.Do
nec irremediabiliter ſaucietur appetitus concupiſcentiâ ve
nerea:ficut ceruasfagittarione percuffusin iecur,inquiunt Lxx.&
Chaldæus.
CAPVT
 Caput VIII
CAPVT VIII.
Ipſamet ſapientia nos ad fuiamplexum inuitat : celeftem ſuam do
Etrinam multismodis commendat. Beatos denunciat quotquot fibi A pli materialis, & domus regiæ à ſe conftru &tæ 3.Reg.6,& 7.
obedierine ; qui veiò Spreuerint,miſeros Grinfelices,
cap.1. V.2 . & per proſopopoeiam hîc illi organa, vox
& concio attribuuntur. Accipitur verò tum hic, tum alibi ponitur conuiuio meretricio , c.7 . verf.14 .
. Sap.7. Ec- a generaliter ſapientia, provt communis elt creasa & in e ara:
cli,24. & c. vnde quædain inagis conueniunt create , vt quod verf.22. à
Lxx. dicitur creaca à Deo : quædam magis conueniunt in
creata, vt quod verf.23. & fequentibus dicitur ab aterno fuiſ
ſe. Sed aptiffimè omnia quadrant in Sapientiam diuinam in
carnacam , id eſt, in Chriſtum , cui ſecundùm diuinam natu
rain conuenit,ab æterno effe genitum ; fecundum humanam
verò , eſſe creatum in tempore . Et de hoc locum hunc ex
Athanaf.fer. ponunt SS.Athanafius, Cyrillus, Nazianzenus, Auguſtinu ,
3.cont.Arrian. Beda & reliqui Patres ac Doctores.
Cyrill.1. s .
Theſauri c.4 . V. 2. In medis ſemitis, & c. ] Id eſt , vbique , per omnes uis volenti parabatur.Alludit quoqueadmenfasveterum ſa
Nazianz.etat. creaturas, vtdixicap.1.7.20.
4. de Theơ. V.7. Veriratem meditabitur: Hebraicè , meditando loquetur, nùs
Aug.1.5.de gutturmeum .
Plis,l.18 Trinit . c.12.
Beda hiç. V.22. In initio viarum ſuarum ; Chaldaïcè, in principio (164
0.72.&ho
Go je sura ſua; Hebraicè & Græcè , initium vie ſua , vel viarum , id
eſt,operum ſuorum , poſſeditmeDominus.]'ıxx.& ferè SS.Pa
tres , vertunt ,creauitme, id eſt, produxit , genuit efformauit B item miracula , virtutes, exempla pia Martyrum , Confeſſo- v.20.& c.
' ‫ קנה‬me. Hebræum Kana , & poſſidere & producere ſignificat. rum ; Virginuin , Anachorecarum , & Monachorum .Ett pro- o Aug.l.de
Hoc propriè in Chriſtum quadrat, vt dixi v.1. ipfe enim eft
principium & cauſa omnium Dei operuin , ſecundum dei
catein genitus ex Patre ab æterno : ſecundùm humanitatem
verò creatus in tempore , principium & auctor elt nobiliſfi
mi operis Dei, nempe redemptionis , ſanctificationis & fa
Cleml, luris humanæ. Huc alludit S. Ioannes initio ſui Euangelij,
Strona In principio eras Verbum , & c .
Hier epal ‫ניסבתי‬
V.23. Abaterno ordinata fum ; ] Hebræum niſſacetti fignifi
Mair de la cat etiam ,princeps facta fum , poteſtacem accepi omnia. Vnde
1.3,Subged Pagninus vertit, principatum tenui,
[10 . . 24. lam concepta eram . y .25. Parturiebar. ] Item gignebar,
‫גליעל‬
genita fum , gignor , & gignar , propriè dici poteft omnimo
mento à Verbo diuino ſeu Filio Dei : quia inftanti æterni
tatis ſucceffiuè reſpondent omnia noſtra tempora : vt fusè
Origen. ho- docet Origenes, ſanctus Hilarius , Auguftinus, & ſanctus
mil.6,in Ic. Thomas cum Doctoribus Scholafticis . Filius enim in diui
In Hibari nis continuò fingulis momentis fuum eſſe accipit, & ema
Auguſt. in nat à Patre : ficut & ſplendor à ſole , vtdicitur Sapientiæ 7.
Plalm . 3. S. verſu 25.
Thom . &
V.27. Quando gyro vallabat abyſſos. ) Id eſt, circino deſcribe- C eft, in loco & regione mortis & æternæ iniſeriæ ac tormen 4, 26,
æo tatein , latitudinem , profundi
1.p.9. de Trio bas ( vtelt in Hebr ) quanti
Scholaft,in
tatem aquarum . Rotundum eſt eniin mare in ſuperficie,non
minus quàm terra , & velut circulo concluſum vnà cum
terra .
V. 28. Quando librabac fontes aquarum , ) id eft, velut in li
bra ſeu bilance appendebat. Hebraicè & Chaldaicè, robora
bu nubes, è quibus tanquam fontibusmare & flumina aquis
conplentur. Vide Ecclefialtæ 1. v.7 .
V.31. Ludens ; ( Hebraicè, ridens, gaudens ) non ſolumn
coram Deo, ſeu cum Deo , ſed etiam in orde terrarum cum crea
turis : ſed maximè,cum filius hominum , ) vtpote præcipua or
bis parte : cum his enim mee ſunt delicie , ſeu habeo illos
mihi in ſummi s delicüs. Primò, quia hoino princeps eft &
doininusvniuerfi, cuius cauſa onnia creaui. Secundò, quia
homo viua eft imago Dei. Tertiò , quia hominum amore
homo fieri volui. Quartò , quia in anima hominis habitare, marris , ] quæ alioquin ob tenerum affectuin , nimis diffinu
quiſcere & recreari volo. Quintò, quia hominem ad me vi
dendum & fruendum in æternum deftinaui. Ita Beda & alij.
9 :34: Vigilat ad fores meas quotidie.)Id eft,magno audiendi
me deſiderio & ſtudio tenetur, & inftar vigilantiſſimi diſci
pulime quærit,mihi adhæret ,me audit vbique & omni oc
caſione . Vide infrà C.27. verf.14 . D piis ſunt inſidiæ & laquei.
Nota. Solet Eccleſia ſupradicta verba applicare B.Vir
gini Deiparæ , non litterali fenfu , vti nugantur hæretici, ſed
accominodatitio , quia perinde illi ſubferuiunt, ac fi de ea
fuiſſent pradicta.
CA PVT IX.
Loco profanarum eo execrandarum adium , vi&timarum erepula .
rum meretriciarum , de quibus cap.7 . inuitat omnes Sapientia di
uina ad ſacram ſuom domum vi&timas drepulas , virarumq ue
differentiam exponit .
Apientia diuina edificauit & ipfa fibi domum in terris,
turam . Ita ſanctus Auguſtinus & alij Patres. Sanctus Ber
nardus,Allegoricè id exponit de B. Virgine Deipara ; Tro
pologicè , de aniinahominis iuſti. Nota . Quam hîc vocat
Aug.l.19 domum ,propter charitatem & vnionem incolarum , inox v.5 .
Ciuitat,.de
c.20 . vocatciuitaiempropter amplitudinem ; & arcem propter mu
Bern.ſe.7.in
nitionem , & altitudinem , ſeu perfectionem quam continet
ter paruos. & docet & donat.
Apud Chry
Excidit columnasſeptem , ] id elt,multas, vt dixi cap.6.v.30.
elecincii. & Iob s.v.19. Ita auctor limperfe&ti. Porrò hæc columnalunt planıabitur , Chaldaicè, carieiur : quianempe mendacij , doli
maitse, ho partin Prophetæ , Apoltoli, Doctores & Paltores Ecclefiæ :
to 10.5cm. partim feptem Sacramenca, leptem dona spiritus fanéti , vi
ait Beda : vel, vt Bernardus, tres virtutes Theologicæ cuin
146. Tirini. Tom , l.
. IX . & c.
231
Cardi nalibus. Vel denique, vt auctor Imperfecti, omnes
4.
virtutes. Porrò alludic hic Salomon ad ædificacionein tem
quia etiain illæ domus typus erant Ecclefiæ Dei.
V. 2. Immolauit victimas ſuas.) Id eft, ex reliquiis victima
rum inſtruxit ſplendidum , ſed ſacrum conuiuium ,quod op
Propofuitmenfam fuam . ] Primò Scripturæ & doctrinæ ſa
cræ , inquit S.Gregorius, Secundo, , Euchariſtici facrificij &
Sacramenti, vt S. Cyprianus , Chryſoſtomus & Auguftinus. S. Greg. .
Et cominodè fit hic mentio duarum fpecierum , nempe panu Cyri 2. Ep.3.
& vini , ſcilicet iminolaræ carnis & fanguinis Chriſti ſub Chryloit. in
ſpeciebus panis & vini.
Nota, hic per menſam deſignari non folam corporis ali- ſupra Plal.22. aug.
moniam , ſed etiam deliciarum ,omniúmque bonorum animi
abundantiam . Etalludere videtur ad menfam Solis apud Æ
thiopes, quæ quotidie omnibus epulis inſtructiſlima, & cui
pientum , quæ eruditis ſermoinſtru ac lectiotelte
nibusebantu nibus mi
, nonrcho
,quàm efcis & poculis r, Pluta ,
Macro bio , Gelli o. Etſuv exemp lo compr obaui t Chrilt us as a Luc !! ,
& priini Chriſtiani b & S.Auguftinus c & alij.
37. & 4.22.
* . 3. Miſir ancıllas fuas , Į Chaldæus, pu :'las , Lxx. ſeruos V. v.15. & loan ,
ſuos : putà Prophetas , Apoſtolos, alioſque verbi præcones, o13.14. 1.Corina.
15. 16 .
lopopoeia ,ad quam videtur allufiffe Chriſtus in parabola de communi vi
inuitatis Luc.14 . verfu 13 . ta laccrdot.
5.7 . Quiarguit impium , obftinatum & deriſorem omnis & epift..og .
piæ inonitionis , ſibi maculam generat. ) id eft , nihil proficit,
nifi quòd per irrifionem & detractionere impij denigretur
fama & bonum nomen ipfius, quaſi diceret. Volimittere mar
garitasante porcos. Matth.7. 1.6.
V.17 . Aqua furriuz dulciores funt, et panis abfconditus,id eſt,
clàin lubreptus , fuauior elt. Dixerat Sapientia, verf.s. Bibite
vinum & comedise panem , quem fuauiflimum delicaţillimúin
que palàm omnibus propono in menſa : fed ftolida ineretrix
prouocat ad aquas furriuas & panem ſubreptitium , id eft, ad
illicitain & furtiuam venerem , qualis eit ſcortatorum &
adulterorum ,quaſi ſuauior fit quàm licita & honelta conlue
tudo coniugalis.Sed mentitur & fallitimproba. Quæ S. Au
guftino & Gregorio typus eft hærefeos, & cuiufuis praux
doctrinæ . Auguft . trad .
W : 18. Er ignorauit , ſeu ignorat , neque recordaturmiſer 26.in Joan,
adole ſcens , quod tibi,putà , in profun dos inferni , vt fequitur, id Greg.33.Mor.
ti,fint conuius dux, feu quotquot inuitaci Teducti ſuntà
meretrice , etſi fint gigantes, } id eft,robuttiſlimni, quafi dice
ret. Tantuin abeit, furtiua ſua dulcedinemeretrix beet con
uiuas & clientes ſuos; nain cos ad certain lanienam.ad mor
tem ,ad infernun, adæternam damnationem , ad infernalia
ſupplicia trahit.
CAP v T X.
P AR ABOLE SALOMONIS.
Id eff, gnoma, ſeu graues ſentencia, ſed breues , de carmine elegan
siconſcripta , ac ferè rum perpetua antuchefs in fingulis verſibus,
cuiuspoſterior pars prioriopponitur .
Sic hoc cap. filius(apiensopponitur kul!o, inftusimpio, diligens orio
jo, ſimplex piaui, & c. Ita S.Hieronymus lſidorus.
Ifidor.lis.
Fllius ſapiens latificat patrem , qui vt naturâ feuerior Ecym.c.za
C , non folet facilè lætari.
. 1. 'matre Stultusmoeftitia eft
lanç in erracis filiorum , & rilu excipere folet.
9.3. Non afflige t Dominus fame,ſeu inopiâ , animam iusti,
id eft, iuftum : infidias impiorum ſubuertir,)nempe quas ftruunt
iuſtis ;Lxx.verterunt, viram , Chaldæus,ſubſtantiam ,feu opes,
quæ per infidias & dolos congeltæ ſunt, & ipfi quoque im
Nota . Hæ & fimiles promilliones rerum temporalium in
veteri teftamento faltem vt plurimum verè coinpletæ fue
runt. Aliquando tamen fecus factuin ;ſed tunc Deus famein
& incommoda corporalia ſupplebat faturitate & copia do
norum ſpiritualium , vt eciam verè tum dici poſſet , egeſta
tem & iniſeriam corporis effe juſto delicias animi. Et verò Hieron. in
Itatpromiſſo ,inquit S.Hierony.quipromiſſo melius exhibet. Macch.13.
Ý.s. In refle. ] Id eft , cùin adeſt occafio ,cuin vires adhuc
vigent , cùm !Deus dat vberein -lucrandi materiam . Sic fe
nečtus imbecillis & fterilis hiemi coinparatur.
Filises confuſiones d ett qui & confunditur & confundit & Prolog. dk
alios. Idioriſmis ,
¥ .6. Os impiorum operit iniquitas, ] id eſt,pæna iniquitatis Hebr. 1.40.
fuæ , quaſi diceret. linplebuntur confuſione , condemnacio
ne ,probro , & fimilibus pænis, quæ fraudes, inendacia,ce
teráque ſcelera conſequuntur.
V.7. Nomen ,feu fama, improrum putreſcer,] id eft, inſtar rei
putridæ fætebit & horrori omnibus erit.
V. 8. Stulius ceditur libris ; ] Hebraicè, offendit;Græcè,fup*
& calunniæ facilè arguitur , & pænas dare cogitur.
V. 9. Qui ambulat,leu agit, ſimplicuier , id eft, candidè , fin
Gerè,innocéter,Hebraicè & Chaldaicè in perfectione,feu per
fects
 232 Commentarius in Lib.Prouerb .
fe &tè ; ambulat confidenter ,feu liberè, turò, ſine pudore. Prauus
Autem manifeftus erit, ] id eft , publico pudore confundetur,
A
quantumcunque ſua aftutè regat.
1. 1o . Quanru.it oculo , ad libidinem , inquit Caietanus:
vel ad irrifionem & ſubſannationem , vt dixi cap.6.verf.13.
dabit dolorem , & fibi & aliis. Labiis verberabitur , ] vt fuprà
verf.8.
* .11. Vena vita , os iuft: , ] quia falutaria promit, & docet
benè viuere.
Os impiorum operit iniquitatem , quam folam depromit,qua
fi diceret. Ex ore iinpi; nil niſi malum prodit ,quantumcum
que illud tegere conetur , aut fucare ſpecie recti. Poſlet
etiam Hebræum verti, operit iniquitas, vt fuprà v.6 .
Ý. 11. Vniuerſa delictz operit charitas, ] diflimulans, tegens,
excuſans amicoruin errata. Operit quoque cum in ſeipſo,per
operasia , obliterando acceptam iniuriain :tuin in offenden
te , beneficiis cum excitando ad non amplius offendendum ,
fed redamandum : cun denique coram Deo , impetrando per
charitatis adtus veniain à Deo , & reniffionem tam culpæ
quàm pænæ. Et ita accipit hunc locuin S. Petrus I, epiſtola
Cap. 4. & Paulus 2. Corinth . 13 .
7.15 . Subſtantia & opes diuitis , videntur ei efle inſtar or
bis, ſeu arcis munitiſliinæ : vnde fpiritus aliumit & fuperbit.
Econtrà pauperis egettas facit eum timidum , pauidum ,nec
audentein de ſe præfumere , vel quemquam offendere.
B C , 2. Tim . is
1.20. Argen :um electum , id eſt, pretiofum , nitidum, gra
tum eloquiuin profert lingua iufti. Cor impiorum , per conſe
quens & Terino de corde procedens , erit pro nibilo, ) id elt ,
nullius momenti, quamtumcumque Audcat eleganter & ar
tificiosè dicere .
V.25 . Iuſtus quaſi fundamentum ſempi:ernum , folidus, fixus,
ſemper fibi conftans , fui fimilis . Hinc Deo quoque firmante
ac itabiliente, ftabit æternum , longa vita ,benedictione con
tinua , ac deinum æterna beatitudine donabitur. Vbiecon.
trà impij perpetuò , Vertumni inſtar , inutantur, & quafi tem
peslasicu turbo difflantur. Sic apud Thebanos fapientia quae
dato lapidi fortuna globo inſiſtens pingebatur. Sic & Ariſtote
les virum virtute præditum faciebat finilem quadrato la
pidi , qui quomodocumque vertitur , firinus ſemper con
fidet.
CAPVT XI .
Iuftitie, ceterarúmque vixutum commoda : iniufisiereliquorum
vitiorum incommoda.
$. Ondus aquum, Hebraicè, lapis recku , quia ex lapide
* .1. erant , V.23 . Homo verſoetus, id elt, cautus;Chaldaicè, aftutus,Gre
no , 1XX.accepiabile Deo. Potenia ponitur pro obiecto : & ab
Itractum pro concreto .
lob.1.5.1 . 1. 3. Simplicitas. ] Vide dicta cap.jo. verf.9. & alibi.
С
Supplantatio peruerforum actiua , quâ ſcilicet aliosper frau
den & dolum concutiunt & ſupplantant, illa eadem vafta
bit illos-met, & in auctorum capiti redundabit .
V.7 . Expectatio ſolicitorum peribit . ] Ideft , qui anxiè inhiant
opibus, honoribus & gloriæ mundanæ excident omniſpe
fua, morte telain præcidente.
. 10. In perditione, feu extirpatione, impiorun erit laudatio:]
Hebraicè , iubilus , exultatio , coinmune gaudium rei.
publicæ .
$. 11. Benedictione, id eſt , ſalutari confilio, pia prece, bo
no exemplo, inftorum , efforeſcet cinitas : ore impiorum , id ett,
exiatiali eorum confilio & exemplo , ſubuertetur.
V.11 . Manus in manu . ] Cap. 16. verf. s . Mans admanum,
ſupple,ſit licet , quafi diceret. Cogat impius quantos poteft
focios & auxiliares manus,iungat fødera, incat focietatem :
non erit innocens,non euadet nuxam & poenam ipfi decretam ,
ſed & in ſe , & in ſociis punietur. Ita Vatablus, Mercerus &
lavſenius . Lxx . & Chaldæus de manu violenca aliis iniecta
id exponunt : alij de pigritia: Pagninus & Så putant idem
fignificare quod mox, cio;ficutItalis mano a mano.Sed quod
primo loco dixi probabilius videtur.
V. 22.Circulæ , feu monile aureum in n - e ſuis ; Chaldaicè,
porci,mulier pulchra (ó furua, ) neinpe fruftrà, imò probroſa, D
ridicula & anxia eft ipfi pulchritudo.
V. 23. Prefiolatio impiorum furor, ) idelt, ira & indignatio
Dei . Neque enim aliud ipfos manet.
1.25 . Anima que benedicit , id elt , homo qui benefacit
proximo fuo : inebriat, id elt , affluenter largitur eleemo
fynam , quâ velut aridam irrigac proximun fuum , ipſe vicif
ſim inevriebilur, ) centuplo hic in terris , & gloria coelefti in
altera vita. Sic Paulus 2. Corinth . 6. Qui feminar in benediétio
6 Pial. 35.v.9. nibses, & c. Et ebrietas b in Scripturis paflim pro fatietate &
Cantic.s.v.1
.
Prouerb . 7. affluentia fumitur.
verf, 18. V. 30. Fructusiufti. ] Id eft, opera viri pij ſuauia & grata
ſunt, & immorcilitatem afferunt inftar arboris vitæ , ve dizi
C.3 . 1.18 .
Ex qui ſuſcipit , ( Hebraicè , capir, allicit , Pagninus,docee )
animas proximorun fuorum , pertrahendo eas ad pietatein &
Deun, verè Sapienseft .] Hr eniin pretiofiflimæ funt marga
riex , & inæſtimabiles thefauri.
V.35. Sic iuſtus on terra recipit punitionem peccatorum ,
quantumcumque leuium , quantomagis recipiet impius tantis
fceleribus proinerita fupplicia ? Recipiet , inguain , ſeu bice
ſeu in inferno .Lxx legunt, fi iustus vix ſaluabitur,nempe fine
acri punitione fuorum peccatoruin , etfipoenitens; impius
peccaior impænitens vbiapparebit, Et fic citat hunc locum S.
Petrus I. epiltolæ cap.4 . verf 118 .
CAP v T X II.
Landat o commendat eum qui diligit diſciplinam to pietatem : re
prehendie qui esit en negligir. Exponitfruétus oppofitos iuftion
impiy, diligentis etiofi, ſapientes fiulei, lingua bona male.
Adix iuftorum , nempe fides, ſpes , charitas, quibus
id eft, radicacio, feu fundacio , non commouebitur vllis procel
lis : quia , vt dixi in fine cap.io. iufti fundamentum eſt;ſem
piternum .
7.4. Mulier , que confufione resdignas gerit , adulterando,
ſcortando , rixando , & c. eft ficut putredo in ollibus viri, ] id
eft, intimum animi eius, fubinde & corporis,robur arrodity
exedit, abſunit, nempe dolore infamiæ & tabe.
V.7. Verte , feu fubuerte , impios, ô Deus , ampliùsnon
erunt, ] id eſt , momento pereune, inquit Mariana , Hebrai
ce eit ,vertere inpios. Sed infinitiuus pro quouis tempore fumi
poteit : vnde Chaldæus legit, fwbuertuntur, 1XX , quocumque
Veri & tur impins, delebitur.
V. 10. Noxit , id est, attendit , curam gerit, iuftus animas
etiam iumentorum fuorum ; ] Lxx.miferetur.Simile habet Pfal.i.
V.6 . & alibi .
V11 . Suessis in vini demorationibus , id eft, facilis & multus V.19
in compotationibus & conuiuiis ,relinquit contumeliam ,ſeu in
famiain , in fuus munuionibus, ] id eft , in domo, fainilia & ci
uitate fua : nempe ob decoctum patrimonium , & infamem
paupertatein. Hic verſus non eft in Hebræo, Chaldæo, Re
giis aut Compluenfibus ; ſed ex Lxx. deſumptus eft.
V. 12. Defiderium impy vnicum & præcipuum , eft mua
nimentum peſſimorum , ] id eft , habere cum pellimis ſocieta
tem , foedus & familiaritatem , quia putac ſe talibus probě
municum iri .
V.18 . Promittit : mox quafi gladio pungitur confcientia ,dum
nempe pænitet temerarij promilli; Lxx . & Chaldæus , vult
nerant quals enfis, dum loquuntur , gladios & faxa vomunt.
Lingus autem fapientium axit aseft , Jid eft, ſanat, nempe er
rata, rixas, aliáſque moleſtias.
v.1o. Teftisrepentinus : id eſt , impræmeditatus, temerarius,
effuciens quidquid in buccam venit , facilè mendacium ali
quod immiſcet , quod pofteà multis aliis mendaciis tueri,
fucare, ſtabilire cogitur, ne mendax deprehendatur.
cè, vir prudens, ( namcapitur hic in bonam partem ,vt ex an
titheſi patet ) celasſcientiam , neque ambitiosè aut ſine fructu
oftentat eruditionem fuam : ficut facit inſipiens, qui tinere,
vbique & ſine delectu , dum vult iactare ſcientiam fuam ,pron
uocat , Hebraicè , euocat , ad linguam & labia ftultitiam
ſum .
V.27. Subftantia hominu , ſupple , iufti , ftrenui& induſtrij,
( vt eft in Hebræo ) erit asvipretium , ] id est, aurum pre
tiofum , vt vertit Chaldæus, quafi diceret. Lucrum fugier
fraudulentos & pigros , confuet ad iuftos & ftrenuos. Ita
ferè Rabbini.
CAPVT XIII .
De oris callodia : de paupere diuise : de opibus malè partis : de malha
ro confilio : de correptione , doc.
V. I. ilius ſapiensdoctrina Patris, ] id eft ,prodit ac manifeſtat
Eili
in ſe ſuiſque moribus doctrinam & inftitutionem
probam patris fui : nam præcepta quæ ab illo hauſie , in ſe
quaſi in libro deſcripta fouet, & tanquam in iinagine vel in
fpeculo relucentia toti orbi manifeftat. Pagninus vertit,44
dit doctrinam , Chaldæus, ſuſcipit.
V. 7. Eft quafi diues, id elt, fimulat , fingit fe diuitem ,
nempe ſuperbus & illufor,cum nihil habeat. ] Ita in Hebræo,
Græco & Chaldæo , quaſi diceret. Sunt qui videntur diui
tes , & non ſunt. Mercatorum id vitium , ne vacillet fides.
Thraíonibus quoque familiare, ingentes opes iactare, vs.
diuiten ſponfam venentur. Tropologicè , arrogant fibi vir
tuces qui à virtute longißimè , ablunt. Putant fe diuites
& beatos qui opibus, honoribus', gratia pollent , etfi vir
tute careant. Ita Beda. Contrà pauper opibus , ſed virtu
tibus diues.
y. 8. Redemptio anima viri, diuitia ſua : id eft , diues ſi peri
culum vitæ, ob aliquod delictum , incurrat, vel à latronibus
capiatur, facilè fe redimit pecuniis ſuis. Qui verò paupereft,
increpationem , LXX . minas, non fuftiner,] id elt,tolerare, euade
re non potelt , ſed illis fuccumbit : cúmque non habeat in
ære, luere , cogitur in pelle. Vide S. Auguftinum , qui dicit Auguftin. ſer.
pauperem in hoc melioris conditionis elle diuite,quòd ,cum 213.de Tom.
non habeat opes quæ emungi pollint, rarò increpetur & porc.
moleftiis afficiatur, feu à filco, feu à latrone, feu ab inuido,
ſeu ab æmulo .
V.9. Lux iuftorum , ) id eft ,proſperitas, vt dixi Pfal.4.v.7.
Nota, Felicitas & gloria iuftorum comparatur lucifero & ſoli,
cap.4 . v.18.qui iugiseſt & Itabilis, per omnesorbis & tem
porum partesfe difundens, fic iufti ſunt lux mundi, Matth.s .
verf.14. Sed impiorum gloria comparatur lucerna , quia exi
gua, quia breuis, quia moinentanea.
V.17.Sub
 Caput VIXXV. & c.
V. 11. Subfantiafeftinata , id eft,opes citò acquifitæ per vias nare ( vt fapientes faciunt ) cùm iis non nifi peruersè vran :
iniquas, vt addunt i XX. & Chaldæus ; Hebraicè, ex vanita
te, id elt, vanis & inalis artibus ; vel etiain ludicris operibus;
citò m nueạrur.Meretrices enim , hiſtriones & circulatores A
nunquam ditancur ſed cicò parta , citò perdunt.
$.12. De ligno vita dixi cap.3 . V.18.
V.13 . Qui detrahit alicui rei præceptæ ( patet ex antithefi, &
ex Hebræo & Chaldæo, vbi eft, qui contemnit verbum leu
praceptum : & ita vertunt Mercerus , Vatablus & alij ) obligas
Je.iudicio, id eſt, obſtringit ſe & obnoxium facit pænæ le
gibus præfcriptæ . Ita Beda.
Animedolofa errant in peccatis. ] Hinc verſusnon eft in He
Þræo vel Chaldæo : fed ex Lxx. deſuinitur , qui legunt , filio
doloſo nihil erit boni : ſeruo autem ſapienti proſperierunt actus, doo
Wirigentur vis eius : & fic legitur cap . ſeq. v.15. Romana hîc
habent ficut noftra Vulgata .
V.16. Aſtutus bonâ altutiả, vt dixi c.12. V.23. Sed
V. 17. Nurtius impij (Chaldaicè; impius,) cadet ( Hebraicè,
incidere faciet ) in malum , id elt , negotium exaſperabit,
.Cap . 12. & maiora damna dabit. At legatus fidelis s ſanitas a eſt ,
y. 18. id eſt, Tanabit & corriget}, vel faltem ſua prudentia leniet
errata .
5.23. Multicibi , id eſt,multæ fruges,multæ opes, ſunt in
noualibus pacrum ;ſi nempe à filiis ſedulò excolantur: Hebraï
cè eft, in arazione capitum id eſt, parentum , inquit Nolter,ſed B 17. & alibi, quaſi diceret . luftitia gentein gloriofam red
Chaldæus & alij vertunt , pauperum : qui neipe per fe,feu
propria capita , colunt agros ſuos , maiori cura & fide,mi
nore fumptu . Diuites verò , quia per alios id faciunt;minùs
vberes fructus percipiunt : idque abſque iudicio , comınitten
tes agros cultoribus parùm frugi & negligentibus. Beda
myfticè hæc accipit de doctrina & exemplismaiorum , SS .
Patrum & DD . Ecclefiæ .
CA PVT XIV .
Antitheſes fapientia tuliitis : fruct effectus utriuſque.
V. 1. IN ore ftulti virga , ſeu flagellum , ſuperbia, ]nam verba
Tipſius ſuperba ,mordacia & iniurioſa ( vt Lxx .) qui
bus alios verberat & Hagellat , erunt viciſſim ipfimet virga,
id eſt, cauſa , occafio , inftrunentum quo vapulet.
.$ . 4 . Vbi non funt Boues qui arent , ibipraſepe vacuum eft
alimento boum ſeu paleis , quafi diceret . Vbi deſunt agro
ruin cultores, ibi nullus ſperandus elt fructus, vbi otium,ibi
egeſtas. Vbi autem plurimalegetes ;Hebraicè, copia prouentuum ,
ibi manifeſta eluxit forricudo bouw . ] Dij enim laboribus bona
Otili vendunt. Tropologicèbouesſunt Doctores, Prælati, paftores;
met de Trévous Segetes, aniinæ conuerfæ .
πολυση, V, 6. Doctrina prudentium ; Hebraicè, ſcientia intelligenti ſeu С operato , yt docent Doctores:
prudenti ,facilis eft inuentu . Statim enim , Deo agente & il
luminante , confcientia & ratio illi dictat quid & qualiter
hîc & nunc agendum .
Ý . 7.Vndecontraſtultum , id elt,ex aduerſo eius , è regione,
non appropinques ; Hebraicè, recede à ftulto ; Chaldaicè,
vade per viam aliam à facie ſtulti. Et, id eft, quia , neſcirlabia
prudentia, ſeu mouere, Teu audire , Chaldæu s,quiain labiis eius
non eft fcientia. Vnde Hebraicè eft, neſcies, (id et non audies )
ab eo prudentiam .
V.9. Stultusilludee peccatuin, ) ridens ſuper admiſlis ſceleri
bus, eáque pro ludo ac ioco habens fibiquegratulatur ia
Ctans ſe de fuis flagitiis.In Regiis & Complutenſibuslegitur,
fulles illuder peccatum , vtique culm pæna ſuccedaneamorde
bitiniſeros, cum in præſenti vita, cuin maximèin futura.
V.1o . Cor quod nouit & ſentit amaritudinem anime ſue, id eft,
ſolus qui patitur tribulationem , nouit & ſentit quid ipſum
angat & cruciet. Et è conuerſo , in gaudio quoque esses non
mifcebitur extraneus,] id eft, ſolus etiam perfectè confcius eft
& compos gaudij ex tribulatione fubnafcentis.
¥.14 Pris fuis replebitur ſtultus ; Hebraicè , de viis ſuis Taa
riabitur,id eft,dabit abundanter poenas eorun quæ malè fe
cit. Deprimetur enim & corruer, fubinde etiam in hac vita: D nunquain dicunt, Satiselt : partiin actiuè, quia non ſatiang
ſuper eum erit vir bonus,Jid eſt, præ ipſo, & non rarò etiam
fuper ipſuin exaltabitur vir pius, ve apertiùs explicatur, v.9. multus. Turbant enim animum moleftia & cura ſui,tum au
Nónne quotidie id videmus eciam in magnatibus & prin
cipibus
V. 15. Innocenshic in inalam partem ſuinitur pro inſipiente,
vt vertitur Caldæus, feu ftulto : aſtucus, pro prudente,vt dixi
cap.12.V.23 . Quod ſequitur: Filio doloſo, che non eſt hoc lo
co nifi in Vulgata noitra : ſed apud Lxx.reperitur C.13.V.13.
Yt ibid . dixi.
V. 22. Errant quioporantur malum ; Hebraicè , errant qui
arantmala , id eſt , qui ſe ſuáque inalis artibus promouere
Atudent,toto cælo aberrantà rectis ſulcis & ſcopo luo,nec
reſpondebit arationi fructus. Sed mifericordia con veritas, fid.
eſt, virtutes , vc dixi cap.3. v.3.) preparant bona ; Hebraicès
Rrantibus bonum , ſupple, fructum conciliant.
V. 23. In omniopere s Hebraicè , labore, erit abundantia,] vt
dixi v.4. Labere enim & induftria, non verbis aut otio parans
tur opes.
V.24. Dixicie (apientibus ſunt pro corona, id elt, ornamentos.
inſtar coronæ vel diadeinatis. Fatuitas ſtultorum , impruden
sia , Chaldæus , deiusſtuitorum eft ftultitia, ideft, (tultinullum
decus,nllum ornamentum habent quo fe ornent niſi ſtultitia :
nam & opes quas habent, & quibus egregiè ſe poſſent.or
Iac. Tirini Tom . I.
233
tur , non ſunt ipfis honori vel ornamento , fed dedecori &
damno .
* . 30. Sanitascordis; id eſt, cot ſanum à paflionibus, maxi
mè ab irâ & liuore, el vita carnium , id eit, facit carnem &
totum
liquæ corpu viuid
pafliosnes exorbi & veget
un tantes Sed tinuidi
um .aciun
tabef iraoſſa,
etiama &ipſa & reid
eit,robur oinne tum corporis; tum aniini.Nam ex læta & bo
na habitudine animiper ſympathiam conſequitur bona ha
bitudo corporis , teſte ſancto Gregorio . Vide cap.17. verf.
22. 1. XX. vertunt, vir manſueticordis,medicus eft: tinea du . Greg.lib.sa
tem ofjium , cor fenfiiuum , id eſt quod zelum , iram , inuidiam , Moral. cap .
alioſq
pungitur.ue animimotus facilè fentit , quod verbulo vt acú vlt.
Ý .34. Peccatum , & maximè iniuftitia , facit populosmiſea
3
ros, ] [ XX.immizuit tribus. Chefet enim ( quomodo hi legiſ non
ſe videntur) & imminutionem féu defe tum , & miferiam fi
gnificat. Vtrumque enim verum : nam vbiiniultitia , cæte
teráque vitia impunè graſſantur , iuſta Dei vindicta, ciui
tas, prouincia , regnum illud & incolis & opibus exhauri
tur , & bello , fame, & peſte aliiſque miferiis impletur:
Iam Hebræo elt cheſed ,id elt,pietas & miſericordia: Quo- ADN
modoin fi legenduin eft , antiph raſtice pro probro ſeu remiſera
bili,vel nefaria accipere licebit , vtaccipitur Leuit.20 . yerf.
dit : peccatum verò probrofam & miſerabilem , vtNolter
vertit. Fruſtra ergo hinc Mercerus, vtiuam hæreſin itabi
liat , probare conatur , omnem actionem Gentilium , quan
tumuis piam , peccatum eſſe. Quia hoc hîc non dicitur, &
repugnat aliis Scripturis a & improbatur hic fenfusetiam * Rom.2.ř.
aliisMerceri ſuimmiſtis.
14. & Match
САрут ху. s . the 47. &
Dan
lingue :;de verâ fortitu dinede:cælo vidimi iel, ti
s impio- v . 14.
rum : deo malo
Debono ſolido gaudio de veristheſauris de e inferno.
9.1. Ingua placabilis, id eſt, placida, placans, leniens irain
Chaldaicè , medicina lingua , ſeu lingua medica , eſt lignum
Vila , ] de quo cap.3 .verf.18. Item
4.5.Virting ] id eft, fortitudo, qua ſcilicet firmiter confi
ſtant iultis & impiis refiftant.
V.8 . Victime impiorum abominabiles Domino. ) Cum enim di- Ilait 1.kott
ſpliceat operans ; difplicet & opus operantis. Atqui ſacri
ficia vecera non valebantniſi ex opere operantis : ergo. Ali- In 3. de laz
ter res habet in ſacrificiis nouæ legis , quæ valentex operè crificio,
Vota iuftorum placabilia , ] Hebraicè , oratio , & facrificia
iuftorum voluntas Dei, id eſt, platent Deo , & etiam placane
Deum .
$8.10 . Doctrinamula , Hebraicè , correétio; ſeu increpatio
grauis eft & ingrata deferenti viam vita , maximè quandò illi
intentatur mors æterna, & pænæ infernales. Morietur tainen
& pænas illas incurret, nireſipiſcat.
V.i1. Infernus , cens , id eſt, henna, e perditio,feu perditi
& damnati in inferno , ſunt coram b Domino; id elt ; derecta š Pral. i38.
& explorata funt Deo etiam ima inferni , qui, quot, quales; V.7.8.eks.
damnati fint & damnandi,quibus quantiſque tormentis cru
ciandi : quantomagis patent illicorda filiorum hominum , & in
timniillorum receffus , & occultæ, cogitationes & appetitus?
V. 15. Omnes dies pauperis ; Hebraicè , amicti, ſunt muli, id
elt , iniucundi, graues , moleſti , vt verf. io . Tamen fecura ,
id elt, tranquilla ; Chaldaicè & Hebraicè, hil arismens, feu
çonſcicntia, quantumcunque pauperis ; facit omnes eofdem
dies iucundos & lætos , initar perpetui conuiuij : cùm omnia
..
aduerſa , non iain vt flagella , fed vt amoris indicia placi
diſfunè accepter demanu Dei, cuiusnútibus parere doble
quiiucundiſinum illi accidit.
$ .16. Theſauri inſatiabiles dicuntur paitiin paffiuè , quia
hominis appetitum . Hebraicè , in qubus eft curbatio ,ſeu tu Lucæ $ . V. 18a
gendi,tum conſeruandi; tum expendendi.
♡ .19. Iter pigrorum , feu ignauoruin , videtur ipſis quaſi ſepes
Spinarum , ] id eft,nimis durum , arduum , iinperuium .Hinc
nihilmagni, nihil boni aggrediaudent.
V.24. Semila vita fuper eruditum ; ) Hebraicè & Chaldaia
cè, ſurſum eft intelligensi, ſeu prudenti,nempe animoad ſuper
· na contendit, & in cælum ,vbi vera & æternaelt vita.Vnde
R.Leui: Quantò quidque in hacmundi inachina ſublimius
elt, tantò nobilius & præftantiuseſt , verbi gratia , coelum
elementis : & inter elementa ignis aëre , aqua terrâ : conſe
quenter cor iufti præftantiſlinum eft, quia altiffimun. Nam
vt ait ſanctus Paulus,conuerfatio noftra in cælis eft.Vi declinet de Philipě.35
inferno nouiſſimo, ] Hebraicè , qu : deorſum ; ſeu infra omnia v, io ,
eſt, & iina pars inundi. Ex quibus habes, etiam in veteri
teſtamento clariffimè proponi hominibus cælum & ina
fernum .
CAPVT XVI.
Varie vis eneffe&tus diuina prouidentia, cuiornid,quantumuis fora
suira videñørur, ſubiect a funt.
Ominiseft animam preparare, )Hebraicè , hominis funt
V 3 concurſu
 Commentarius in
23 4
concurfu Dei, tum naturalis ſeu generali in omni re : cum fu
perna urali, ſeu per gratiam in rebus quæ ad ſalutem pertinent.
Sed quomodocunque horum auxilio cor diſpoſueris , id eſt, A fticutus , vt fic cùm filiafamilias nuptui dacur ſeruo , & aliis
anino conceperis & propoſueris quid & quomodo dicere
velis,non dices tamen vt conuenit vel oportet,nifiDeusipe
ciatiin adhuc dirigat linguam . Porrò quod hic de verbes di
-Hic v.9 . & cit, etiam & magis de operibu : veru eit , vt infrà c dicetur.
Longè enim difficilius eft, re ipſa exequiſenſa anini , quàm
C.20. V.24. verbis aptè expriinere : & hoc quoque, quàm animo conci
pere vel ineditari.
V.3. Reuela Domino opera lua ; Hebraicè, dersolue ad Domia
ſucceſfum ipfi com
num id eft, fac ea in honorem Dei , &
menda, & dirigeturad optatum finem & exituin .
* .4. Vniuerfa propter ſemetipſum , feu ad gloriam ſuam in iis
manifeſtandam ,operatus eſt, creauit & condidit Dominus,etiam
impium ,non formaliter, ſed materialiter , id eft,hominem il
luin quem præuidit futurum ſuâ malitiâ impium . Nam hunc
quoque creauit abſolutè ad gloriam fuam in eo , & per eumn
declarandain . Et vellet quidem , quantum ex fe eft, hanc in
eo gloriam declarari per excellentem gratiam , quà ( finon
peccando ſequi velit)deduceretur ad diem bonum .Sed cùm
nolit fic fequi ,deducit nihilominusillum ad declarandam
in eo gloriain ſuam , ſed per aliam viam ,putà per iuſtam pu
nitionein , rapiendo illum ad diem malum , feu ad ſupplicium
æternuin .Quod ſecundariò tantum & ex hypotheſi intendi- B neque decoris, neque Dei vllam rationem habet.Vt in Saüle
Itaque veli nt nt j , etiain gloria Dei in
tur à Deo
ipfis, dum . ſcelerum ſuorumnolidantimpi
poenas, æternùm declara .
Aug. 1.3 cont. bitur. Vide S.Auguftinum & Dočtores Scholafticos .
Juanum c.8 . Ý.s. Eriamſi manus ad manum fuerit. ]Vide dicta c.11.4.21, . ficut quirumpit aggerein cuimagna vis aquæ incumbit. Vt
& cont.2.ep. $ . 7.Inimicos eiusconuertet ad pacem ,] id elt,emolliet,recon
Pelagij. ciliabit,pacificos illi reddet.Patuit in Iofepho cum Pharao
Doâores in s.
z.de gratia.q. ne, Dauide cum Saüle , Daniele , Mardochæo & tot aliis.
Subinde tainen, iuftas ob caufas, id non facit Deus.
110.& leq . V.10.Diuinatio in labiis regis.elt 9.d.Reges,principes& ma
giftratus ſingulariſagacitate donantur à Deo ,vtpotè eiusvi
carij, vcin dubiis & controuerfiis expediendis vafricien &
malitiam feu litigantium , ſeu teftium facilè deprehendant,
& rectè iudicent. Neino igiturmagiſtratuiimponere tentet,
nemo fententiam latam carpat.
V.11.Omnes lapides (acculi, id elt,omnia pondera, quæ lapi
dea oliin erant , & in ſacculis circumferebantur, funt opera
Dei ]id eft,ex ordinatione & voluntate diuina, vti & ſtateræ .
Quare opera danda ,ne per impoſturas & fraudes corrum
pantur,velin yſu eorumdá contra Deum & iuftitia peccetur. modeſto vultu & aſpectu ſuo illam produnt ſapientes.
V.20. Eruditusin verbo. ] Id eft,bene indtructus, & pruden
ter procedensin negotio ſuo .
V. 21. Dulris eloquio,ſed ſermone,muiora percipies. ] Id eſt, C tia abeffe, quàm abſunt oculi, quidum in centrum deberent
maiorem laudein , adde & vſum & fructuin maiorem conſe
quetur. Hebraicè enim eſt , addet aeceptionem . Nam fapiens
quo ſæpiùs & fueruentiùs dicet in gratiam & bonum alio
rum , & quò doctrinam ſuaın liberalius aliis communicabit,
eò & vſuindicendimaiorem , & merita plura , & laụdem
ampliorem apud Deum & homines accipiet,nam ,vt dicitur.
V. 24. Farus mellis ſunt, id eſt , ſuauiilima & gratiſſima,
verba à prudente compoſite. Item , duleedo ſunt anima, & c .
V.26. Anima laborantis ,(Hebraicè , anima quemoleſtiam exa
hibet alteri Laboratfibi;Hebraicè, moleſtiam ſibi ipſi erat:nempe ,
quia compulit eum eosſuum . ] Hebraicè , incuruauit contra ſe os
ſuum , id eſt , deflexic & peccauic in verbis ſuis. Plerumque
eniin peruerſus fermo auctori occafio eft doloris & affli
tionis.
V.27. impius, peruerſa ſua lingua,fodit malum , non folùmn
proximo ſuo , fed & fibi, ] ve habent Lxx. Neque enim qui
eſcit donec peltilentibus ſuis fermonibus aliquod grauein
fortunium fibi, quaſi è terra effodiat, & ignem iargiorum ac
litium accendat , 1xx .theſaurizes,quo & ipfe & familia eius main proximi, Chaldæus, deducentillumin profundum inferni.
conflagrent.
V.28.Verboſus,id eft,Hebraicè & Chaldaicè, ſuſurro,ſeparat, men Domini, ) id eft , ipſe Dominus cum omni ſua potentia ,
id eft, animis difiungit,inimicos facit,etiam viros principes.) D fapientia , aliíſque actribucis, quæ gloriosènominamus, ces
Vnde bella, & c .
Tob 15 . 4.30 . Aitonitis a oculis.] Hebraicè, qui obfirmat ; Lxx. qui
V. 12.
firmat oculosfuos,nempe vt folent attoniti, imınotis palpebris.
V. 33: Sortes, & quid magis videtur fortuicum ? Sed tamen
etiain illæ à Domino temperantur , diyinitus gubernatur. He
braicè , à Domino iuſtiria ſorris, id eft, quod fors decernit,non
teinerè accidic , fed à Deo eft. Patuit in Achan Ioſue 7.in
electione Saülis 1. Reg.1o . in detectione Ionathæ 1. Reg.14. proximus ) eius, inueftigabit eum , ] id eft, inquiret in mores
inelectione Matthiæ Actor. 1. in conuerſione Auguſtini,
& c . Vnde patet ,omnia etiam fortuita, à Deo regi, falcem
Anguft. in generali prouidentia , quâ omnes cauſas fecundas regit, &
in finem fuum dirigit. Neque quidquam fortuitum dici po
Bon ,991,
Doct.in l.p. telt reſpectu cauſæ primæ ; ſeu Dei ;neque Scriptura vtitur
de prouiden . notnine fortunæ , ſed prouideutix . Vide S. Auguſtinum &
' na. Doctores.
CA PVT XVII.
Varia conditiones, varij effectus prudentia c ftultitie ,pietatis como
impietaris.
8. I. Omus plena victimis, feu mactatis pecudibus , è
Da quibus layca conuiuia parabancur , vt dixi cap.7 .
v . 14. & alibi.
9.2. Seruus fapiens inter fratres hæreditatem diuider, ) non tan
Lib . Prou .
tùn quafimoderator aut curator filiorum ab hero conftitu
cus , ſed etiam quafi cohæres ab eodein vnà cum filiis in
caſibus, quafi diceret. Sapientia nobilior eft libertate,vtquæ
afferat clientiſuo libertatem dominium ,hæreditatein .
V.8. Expectatio praſolintis. Hebraïcè , munus in oculispos
fidentis illud, id eft, quod diu expectatum & vehementer ex
peritum ,tandem aduenit & occurrit ; eft gratiſſimum inftar
gemmæ pretiofiffiinæ . Beda id accipit de gloriâ cælefti.
Quare & ſapiens quocumque ſe venit, prudenter intelligit, feu
agit, in Hebræos nempè vt aſſequatur quod tam auidè expe
čiat : & ne fortè ſua temeritate vel imprudentia fpein euer
tat, & yoto ſuo fruttretur .
V.9. Qui altero ſermone repetit ; Hebraicè , quinegotium ite
ral, id eft, qui rem de quâ nunc egi, nempe deli&tum proximi
ſui, identidem repetit, cauſa eſt diffenfionis inter principes, ve
elt in Hebræo, antea fæderatos .
V.11. Angelus, id ett,nuntius , crudelismittetur contra eum , ]
tum ab hominibus, v. g . iudicibus ;tum à Deo : nam ab
ytriſque grauiter punietur.
V. 12. Expedit magus urſa occurrere, quam faluo confidenti in
ftultitia ſua, ac proinde audenti inuadere (initar rabidæ vrſæ )
vitam , famam , conſcientiam , bona proximiſui. Talis enim
neque perfonæ , neque temporis; neque loci, neque iuftitiæ ,
patuit 1.Reg.22 .
1:14. Qui caputeft iurgiorum , id eſt, qui initium dat iurgiis
& litibus , eft ſicut qui dimittit aquam . Ita Hebræa: id eft,
enim is rupto ſenel aggere , non poteft ainpliùs prohibere
aquas quo minùs ingentia damna creent : fic qui ſemel oc
cafionem iurgiorum dedit , & c. Etantequam patiatur contu
meliam ex ſuborituro iurgin, iudicium deferit quiprudens eft ,
Hebraicè , antequam lu commiſieatur dimitte ,fupple , litem :
pricipiis obitat. Lites initio facilè comprimuntur :morå
inualefcunt.
V.19. Exaltat oftium dontus ſuæ , Chaldæus,portam . Nem
pe fuperbus, qui álcas & infanias ſubſtructiones molitur , ve
dixit v.16 . Rurſus
.20 .Vert t ab vno in aliud , à bono in malum , Chaldæus,
peruertit , linguam . ] Idelt , peruersè loquitur , detrahendo,
adulando,malum ſuadendo , rixando, & c.
W.24. In facie b prudentis lucet ſapientia, ] nam vel ſolo 6 Eccl.5
V,
Oculi ftalterum vagi & diſtracti quaſi in omnes fines terra,
contrarium produnt : nempe mentem tuam longè à ſapien
intendere, vagantur in circunferentia circuli.
Ý . 27. Vir erudicus eſt pretioſiſpiritus, ] id eft, rari & maturi
ſermonis, vepotè qui ſpiritum ſuum ,tanquam rem valdè pre
tiofam arêté concludit , cohibet & refrænat , ne in multa
verba temerarius erumpat. Vnde alij vertunt , frigidus fpiri
tu , qui ſedato & quafi refrigerato animodicit ſuam ſenten
tiam . Feruor enim & ebullicio ſanguinis rarò ſuggerit ali
quid boni.
CA PV T XV II I.
Non facilè deflectendum à ſemel ſtabilita amicitia, charitate ,iufti
rja , aliiſque virtatibus.
V.4. Qua profunda funt verba ex ore viri, nempepruden
Etore quaſi copioſa ſcaturigine & fonte inexhautto : ynde &
riuus, & torrens, & flumen emanat .
1.8. Verba bilinguis; Habraicè & Chaldaicè,ſuurrons,quafi
ſimplicia, id eft,blanda funt, interim penetrant uſque ad in
teriors ventris, ] id eft , fauciant & fcruciant incimam ani
¥ .10 . Turris fortiſſima, ſeu præſidium muntiflimum , eſt no
lebramus & inuocamus.
v.16. Dorum hominis, ſeumunera & ſportulæ , dilarantviam
eius, id eft , facilem ei viain & aditum aperiunt, etiam ad
principes & magiſtratus omne genus. Tropologicè , eleemo
ſyna viam aperit ad Deum .
Y. 17. luftus,prior eft accuſatorſui, id eft , ſeipſum priùs re
prehendit & emendat:dein , cum venit amicus, ( Hebraicè ,
eius , vt & ipſum in viam reducat. Hebraicè & Chaldaicis
& apud recentiores eft , iustus prior eſt in lite feu iudicio fuo,
id elt, quamprimum illi lismouetur , vlcro ſe iudici & iu
dicio fiftit , vtpotè conſcius ſuæ iuftitiæ , fed antequam amin
cum cò pertrahat ,diligenter inueft:gabit pondus & merituin
cauſæ eius.
: 1.19. Iudicia , fcilicet forenfia , Hebraicè, iurgia, ſeu lites
inter fratres, ſunt quaſi vettes , repagula & clauftra, urbiama
quæ reuelli non poffunt: ideft , ſunt dura, aſpera, perpetua ,
irreconciliabilia. Quia quò maior amor fratrum eòmaius &
odium .
V.21.Mors G vita, tum corporis, tum animæ , tum loquen
tium , cum audicntium ,eft in manu, id eft,poteftate,vel arbi
wio ,lingua.Quidiligunt eam ,ſeu bonum illius ylum ; 1xx.qui.
dominantur,
 Caput XIX . X X. & XXI .
dominantur eius ; eáque rectè vtuntur, comedent fruétus eius bo pro futuro indicatiuivti folent,v.g. Acceditead eum23
,& illumi
5
nos & fuaues.
Nota eft in fabulis Æſopi , menſa linguis inſtructa tam namini,id eft, illuminabimini.
PInt. lib.deof. quam optimis ferculis, fimul & peffunis. Videeciam Plutar
Auditoris A V.15. Eft aurum ,ſupple,pretioſum apud homines : ſed omni P8.33.V. .
ficio. chum , Senecain & alios. auro & gemmis precioſius vas, ſeu inftruinentum , ſunt labiu
CAP v T XIX . ſcientis, ſeu hominis ſapientis.
Laus fimpliciratis de rectitudinis : manſuetudinis et patientia ,mi V.17 .Suauis eft panis mendacij,id eft,mendaciis & fraudibus
ſericordiæ , con conceptionis. partus. Metonymicèvoluptas, imò omne vitium , quia initio
¥ .1. * Orguenslabia,Hebraicè,Græcè, & Chaldaicè peruer fuayetaten
fuaui elt , .ſed pofteà
Vnde pernic
impleb iofiff
itur os imum
comed : atque
entis menciicè
ita Hebra
calculo.] tur
To ſus labiis,id eft, qui verſutis vtitur fermonibus, & op
ponitur fimplici. chazaz ,id eft,lapillis arenæ permixtis,quos ad vexandum vel ren
V.13. Pacta iugiter peftilentia,quæ domum labefactant,habi torquendum alios folebant immiſcere farinæ vel panibus.
tationem ſordidam & moleftam reddunt , & incolas fugants Vnde Seneca panes lapidoſos vocat.Eâdein voce eodem ſen- Seneca 1.2.de
ita mulier rixoſa . ſu vtitur leremias Thren.3.verf.16 . Et fregit ad numerum dentes Bene@ic.com
i Vide c.16 . 9.54. A Domino à propriè datur vxor prudens.) Id eft, corda
meos. Vult ergo Sapiens ( perni voluptates , vel propter Cola
ta, pia , coinmodismoribus ,mariti ingenio obſequens, & incommoda inde ſubnaſcentia : Nocet enim empta dolore vo
quæ familian rectè adminiſtret . Hoc enim fingulare Dei do luptas.
num eſt, nequehæreditate tranſcribitur , vtopes & dignita V.18. Gubernaculis;Hebraicè,confiliis, & quidem multorum
tes. Vnde ſollicita prece expetenda à Deo , quia inde pendec ac bene peritorum , ſuſcipienda & gerenda funt bella.) Neque
ſalus fainiliæ ,pax & proſperitas viri, prolium , affiniuin & co enim impunè iftic peccatur,nec niſiſemel,ve ille aiebat.
gnatorum . $ .19. Ne commiſcearis ſeu familiaris fis,ei quireuelaemyſteria,
eft;ſecre
id eſt, Hebrta,& dilatatlabia ſua,]id ett,
verbiquiloquax & garru
!

¥ .16 Qui negligit viam ſuam ,ſeu mores, fecundùm præſcri lus aicè,qui blandituramplis s.
ptum legis componere, indulgens prauis affe& ibus & concu
piſcentiisſuis,mortificabitur.] Hebraicè & Chaldaicè , moritur; ♡ .20. Lucern
ſi mauis eius,? nam
, filij aejus per felicit
] id ett, as, gloria
hos claref ſplendior.Vel
cunt ,inortu paren,
Lxx. peribit. Sic Paulus Rom.8.Siſecundum carnem vixeritis mo
riemini. Quod de fæternamorte certum eſt, de temporanea B tes. Sic 3. Reguin 11. verf. 36. dicitur relinquenda iucerna
etiam punitione frequentiſiimum . Dauid , & c .
¥.19. Qui impatiens eft. Loquitur de parente,ex impatientia : Extinguetur in tenebris ignominiæ , vindictæ ,afflictionis.
& nimio furore , filium rebellem depoſcente à magiſtratu ad 9.21
aditi . Hæredi
one vel ſuſcep , nonfeſtina
ad quam
tas,tione tur in isprincip
fat excuſſ præpr
oneriiobus opera
, in nouif
neçem ,iuxca legem Deuter.21. Talis enim etſi non plenè vo Simo benedictione carebit , ] id eft , non diu proſperum curſum
ticomposfiat , tamen vel accuſando tantùm ,ingens ſuſtinebit tenebit .
+ damnum , nempe inſignem familiæ ſuæ infamiain . Qiiod fi W.24 . Quis hominum , fine auxilio Dei, poteft intelligere viam
nè voti compos,etiam rapuerit,id ett, retulerit reportarit ſen- ſuam ? id elt , quò eundem , quid fibi quauis occafioneagen
tentiam mortis, quâ filius extinguatur, iam aliud apponer dam dum : q. d . id à Deo expetendum . Simile erat c.6. verf.7 . &
num , vtique omniun maximum & irreparabile , quo detrun rurſum c.21. v.vlt.
cat familiam , & fpem præcidit pofteritatis .
$ .23. Timor Dominiad vitam fouendam , ornandam , perpe ♡ .25. Ruina
re fanétitate ſanctas & ſanctos
hominidenorare
m ,ideftelt,res ; Hebraic
facratas è, corrumpe
Deo,ſpoliando bo
kuandam ſeruit,q.d .Pius erit,longæuus & felix, enin plenitu nis vel loca ſacra, vel perſonas ſanctas ſeu iuftas. Beda legit
dine bonorum omnium commorabitur ;Hebraicè & Chaldaicès demorare , ſeu deuouere , & fauent ei lectioni LXX. & Chal
(atur quieſtet , ſeu pernoctabit : abſque viſitatione peſſima ; He dæus.Sed ex Hebræo parerlegendum ,deuorare. Vide Franc. Franc.Luc.
braicè & Chaldaicè, nec viſitabitur à malo , id eft, nihilmali Lucan.Item ruina eft homini, poſt vota , ſeu poltquam aliquid potat. 185. im
ei obueniet.
Deo deuotuin feu dedicatum elt : à te , vel ab alio , idipfum Bibliai
¥ .14. Abſcondit pigermanum ſuam ſub aftella , nec ad os ſurm retractare.] Hebraicè, ad quærendum ,lupple,effugium ,vel ſub
applicat.] Eſt hyperbole , q.d. Tanta ignauia eft hominis pi tractionem intendere.Idem enim ferè dicit,ſed clariùs,quod
gri , vtetiam præclariffimas occaſiones ( quibus pulchrère priore hemiſtichio.
bus fuis confulere poflet ) turpiter negligat : perinde ac fi ¥ .26. Rex fapiensſuper impios incuruan fornicem , ] id elt , ita
quis laurâ mensä ſibi propofitâ fame perire mallet, quàm ma- C obruit illos, delet, & fepelit, ac fi deturbato in fubiectos
hu cibum ad os admouere. Tropologicè , Beda , deſidiolus fornice cubiculi , totos ruinis inuolueret. Hebraicè , Græcè
concionatornon vult operari quod dicit : manum quippe ad & Chaldaicè , in ducit ſupereos rotam . Quod ſupplicij genus
os porrigere,elt voci opera conformare. fuitinHebræis & Syris vfitatum animadu
V.17. Os impiorum deuorat iniquitatem patentibus buccis vt tic Ammonioliin
tas 2.Reg.12 . verf. vlt. & 1.Dauid
, quo Paralip. er
20. verſ.3.
helluo ,id eit, auidillimè, largiffimè, pleniflimè feſe infarcit
tob 13v.16. ſceleribus .Quod Eliphaz lobo ſimili phraſiidicebat,Bibit qua vt ibid.dixi.
7.27. Spiraculum (Hebraicè.mens ;Græcès ſpiritus,putà tam
fiaquam iniquitatem .
4:19. Mallei percutientes ;Hebræus, percuſſiones , ſeu plagæ , Baturalis
lis , nempe nempe
gratiaanimacuin ſuis potencii
cum annexis virtutibus; quàm ſupernaiura
s ) hominis eit lucer
Chaldæus, verbera ; L X X.ſupplicia , cuin hic , tum in futuro na Domini,quafiaccenfa & deriuata à luminediuino ,quâ præ
parata funt à Deo corporibus,ſed & aniinis ftultorum , id eft, im lucente fic vt homo inueftiget ,fcrutetur,penetret,cognofcat&
piorum , q.d.Non impunè inſanient.
dirigat ſecreta ventris,] id eft, etiam incima quæque cordis &
САрут XX.
mentisſuæ , inquit S.Gregorius. Sed hæc lucernaminimo Greg. 3.pifas
Decauenda ebrietate, offenfionemagiſtratuum ,contentione,otio . etiam flatu extingui poteft, à Deo . Vide quæ hac occafione ſtor.c.13.
$ .1 . Inum , feu vini immoderatus vſus elt , luxuriof*. ] de Promethco fabulantur Poëtæ , Iob 28.7.18.
¥ .30 .Liuor vulneris,id eft,plagæ & verbera ,maxiinè in les
cretioribus ventris,id est,quæ penetrent intima cordis,abfterget
& medici
Armabr.1.2.0F- perans, & , vt legit S.Ambrofius, prodiga ,nempe verborum , tum in piis,tum in impiis mala.] Hebraicè,abſterfio
Eph.s.v.38 . ſannarum , litium , ciborium , veftium , opum , Veneris, S.Pau na eftmali,ſed ſcelerum ipſorum , q.d .Dolor eſtmedicina do
gh lus doulian vocat , Nolite inebriari vino in quo eft ciocolise, luxuria , loris,non minus in anima, quàm in corpore.
ſeu oinne genus luxus.Sic Hebræum lez, quod Chaldæus,de
riſorem vertit ; L XX. & Notter , rem luxurioſam ; ſignificat obfequendum Deo inСАрут X XI.do iuftitia,cateriſque
omnibus :mifericordia
quoduis genus deli& ti,vt Bañez rectè notauit.
virtutibus incumbendum .
9.5.Sicut aqua profunda , fic conſilium tegitur in corde viri cu D V.I. Icut diviſiones; Hebraicè & Chaldaicè , rini; LXX:
iuſcumque,féd maximè, callidi& attuti, quod fubindevide
turimperfcrutabile: led ſapiens & fagax folerti coniectura ex eos deducit , quò lubet , & fæpè nulla vis humana eos impe
..

variis iudiciis exhauriet illud , ] id eft, eliciet, affequetur, in
telliget.
7.6 .Viruin fidelem , ] id ett,veracem : velfidelem per omnia
tum Deo, tum proximo.Plures enim reperire eſt ,quinaturali
miſericordia commoti dent eleemoſynas, etiam liberales ,
quàm quineminem fallant ſen re,ſeu verbo .
V.1.1. Ex ftudiisfuis, id eſt, ex iis quibusinaximè fudet &
incumbit puer in tenella ætate ,facile intelligitur,ſeu dignoſci
tur , quali ſit indole , & qualia fint futura opera eiusin proue
Ctiore ætate .
6.12. Oçulum videntem ,maximè in magiſtratu ,dum profpi
cit quid fic ex vfu reipublicæ .Et aerem audientem ,maximèquâ
fubditi rectè parent & obediunt fuperioribus: & in genere ,
fenfus omnes corporishumani fecit Dominus.] Illi ergo om
nia accepta ferre, illi gratias agere,& ad illius honorem om :
nibus vti debemus
.
W.13. Aperi ocutos, id eft, euigila è fomno , define otiofus
eſſe vel iners,ftrenuè ſabora : eft enim metalepfis ,e o faturare
panibuss, ) pro- faturaberis : Hebræi , eniin ſæpids imperatiua
dire aut coërcere poteft, ita & cor regis, quantumcumque po
tentis,effrænis & fuperbi ,eſt tamen integrè poteftat e Dei,
qui illud inclinat,non cogendo violente (veinſomniat Luthe
rus,Caluinus & alijhoftes liberi arbitrij,) fed ſuauiter inui
uitando, flectendo, deducendo quo vult,nempè interius obii
ciendo , quæ nouit ingeniis illorum congruere , ve liberè ſe
flectant quò deſiderat Deus. Ita flexit cor Cyri, Darij, Arta
Xerxis,Affueri regum Perfarum vt fauerent Iudæis.
Ý :3. Facere mifericordiam ;Hebraicè, Græcè,Chaldaicè, isa
ftitiam ,e indicium , id eft,virtutibus ftudere, iuxta dictà cap.3.
V.3.magisplacetDomino,quàm victime, ſeu facrificia fine ſtudio
virtutúm .
V.4. Exaltatiooculorum , ſeu altum fupercilium , eſt dilatario;
Chaldæus, tumor cordis ,feu fignurn füperbiæ ; L X X. cordis
Audacis & thrafonici.Et lucerna, id eft, gloria ſplendor, impio:
rum elt peccatum ,id eft,in folis fceleribus fuis gloriantur.
V.5. Cogitariones & machinationes , robuſti ;Hebraicè, dilia
gentis eg feduliviri,ſemper in abundantia ipfum conftitunt.Piger
antem ; Chaldæus & LX X. feftinans , ſemper in egeftate eft.}
Dung
 rius
enta
Comm
2 36
Dum enim detrectat piger laborando paulatim ditefcere ,ſed
Tolis inhiat occafionibus celeriter , & fimul ex aliorum ſeu
liberalitate , ſeu infortunio velmalis artibus vt inox ſequi- A
tur) diteſcendi ; fallentibus illis, vt ferè fit, (perpet uò manet
in ſua miſer ia . domatis ; Hebraicè & Chaldaicè , tecti ſed
4.Reg.v.za nonW.9 . In angulo
recto,vt habent LXX , nempemore Palæstinorum , & om
nium Orientalium , qui teétis ferè planis vtebantur , id eft,
præftar degere ſub dio, vbi tempeftatibus & iniuriisaeris ex
ponaris ; quàm cum muliere rixofa in domo conwuni pluribus,id
eſt,ampla & canmoda. Tropologicè ,Beda , angulus domatis
elt vità religioſa & coelettis :mulier litigiofa elt yita ſæcula
W.14 .Munses
rismulti implicitaum. ; Chaldaicè,in abſcondito,& in finu,
s curis abſcondit
id eft, occultè donatumsm ,non conſciis aliis.
¥.16 . In cætu giganti commorabitur , ] id eſt, punietur , vt
oliin gigantes tempore diluuij : non in hoc folùm mundo,
infernodaturimpiu
& in Proiuſto
fedV.18. . Vide fuprà c.9. vlt. & Iob.6.
s,] lupple,noxæ ,feu ad7.5ſuppli
: cium
& pænam ,Hebraicè, redemptio iuſto eſt impius ; Chaldæus,rin
commutatione iufti; L X X.purgatio iufti : 9. d . Puniuntur impij
in reip .& iuftorum qui in rep.ſunt expiationem ab ira & vin
dicta Dei. Exempla habes in Saule eiúſque filiis, 1.Reg.z.in
Aman ,Eſther vlt: 7.18 . in hoftibus Danielis, c.6. & 14 .
V. 20. Theſaurusdeſiderabilis , ſeu quantum deſiderat : B
oleum , id elt , pinguia quæque & fragrantia , ſuntin habita
culo iufti, id elt , abundat rebus omnibus , non modò necef
fariis, ſed & delicioſis. Sed imprudens , ſeu impius , etiam
amplas facultates fuis helluacionibus , litigationibus vel
aleis, . Ciuitatem fortium , L X X.ciuitates munitas,ſapiens non
W.22diſipabit.
tam viribus, quàm aftu aſcendit, & aſcendendo expugnat ,
deftruit robur fiducia eius,] id eft,munitiones & militaria præſi
dia in quibus confidebat. Sic Chriſtusnon potentiâ , ſed ſa
pientia ; non armis , ſed cruce confregit vires diaboli , in
t Beda.
quiV.24.Superbus vocaturindoctus.] Hebraicè , ſtultusvel irriſor.
Vide dicta c.20 . y.1. Græcè elt peftis.
V.2 5. Deſideria occiduntpigrum ,] id eſt, valdè torquent, cru
ciant & ,confic iunt.& deſidiâ
Cùm neinp e perpe
torpens tuò inhia
inoritur t opibuseas
priùsquàm
deliciis ſed otio
aſſequatur:interim videt Itrenuos & fedulosomnibus abun
dare, & de ſuo etiam aliis liberaliter & indefinenter tribuere .
♡ .28.Vir obediens, Hebraicè, audiens, ſeu pro teſtimonio ea
tantùm dicens quæ audiuit
è , in perpetuum , loqueturid victoriam
vel viditloquetur,
eft; perpetuò
eft ,vincet , Hebraic
viuet, quomodo ad Hebr.11. V.4. dicitur Abel defun& us adhuc
loqui Nempe celebri ſuimemoria & exemplo , in hoc fæcu- c que in cordeſunt,3.Efdræ 3. v.1o. & 18. Quare fi habes in po
lo : in futuro autem nobilipalma & trophæo fuæ integrita
tis,prudentiæ & obedientiæ .Et fic reſponder antitheſis prio
ris herniſtichij . SS.Patres eleganter hic excurrunt in laudem
obedientia, quòd illa obtineaturplena victoria, Priinò de pecca
alfai to a e morte 5 Secundò ,de diabolo. Cateris virtutibus , inquit
æ 53.V.
50. & 5. Cor. S.Gregorius,damones impugnamus,fed per obedientiam vincimus, dij Dionyfij Siculi tyranni, fupra caput accumbentis Philo
13.V.55.& ad dam voluntatem noftram aliis perfectè ſubiicimus. Tertiò , de
Hebr.so. " ?:mundo, carne & nobis ipſis , quæ ve difficillima,ita nobiliſſima
8.9.Gregor.in elt victoria ; Quartò ,de inferno,de cælo & deelemintis,vt pa
1.Reg.1o. Doinino & aliis ; Quincò ,
6 Iofue 19 . tuit in lojau , b Ezechia , c Chriſto d
v.8.12.13 de ipfomet Deo:: exemplo lacobi , qui in via obedientiæ , cùın
14.Reg. 20. Deo,vel Angelo Dei vicario luctans,nomen e accepit Ifraël, oblectant ; ſed moxmordentvt coluber,& te lædunt, & cor
7:3:7:10.11: id eſt, dominantis Deo : exemplo itein Abraha, f Moyſis g &
V.21. & ad tot alioruin .
CAP VT X XII.
Philip.2 . v.8 .
& 9. Decilra boninominis,munditia cordis,diligentia,miſericordia
Gen.32. enfiducia in Deum .
V.18 . W.IO Ratia bona,] id eſt,gratioſitas, vel fauor & beneuo
fGen.28 , lentia populi: neinpe quæ vera pietate & aliis vir
1.34 Glencia
g Exod. 32. tutibus comparatur.
v.9.10,11 V.2.Diues i pauper obuiauerunt fibi.] Id eſt , paflim obuianc
fibi & occurrunt diſpares opibus, ſed pares creatione & na- D de te iudicabit,cum in animo ſuo , cum apud alios, nempe, te
turâ . Vndenec diuiti ſuperbiendum , nec pauperimæren
dum . Quia paupertas nonminus elt donum Dei , ad mate
riam laboris, & meritum patientiæ , quàm diuitia, ad exerci
tium charitatis & eleeinoiynæ. Et fpeciali prouidentia Dei
fic conftitutum eſt , yemutuis auxiliis & officiis vita huina
na foucatur :nain ſi omnes eſſentdiuites,nemo laborare vel
lèt,fi omnes pauperes,nemo ſe vel alios alere poſſet.
* .3 . Callidus.] id eft, cautus aſtutus,prudens,opponitur in
nocenti; Hebraicè, itulto, imperito ,ignauo .
V.5. Finis modeſtia, id eft, fructus & mercesmanſuetudinis , ve
eſt in Chaldæo ; ſew humilitatis, confiftit partim in internis,
nempe timor Domini , in quo eft vera ſapientia : partim exter
nis, neinpe opes, gloria di vita felix .
♡.6 . Prouerbium vetus & verum eft : Adoleſcens iuxta viam
fuam , ] id eft ,de iis quæ agere debet inſtructus. In Hebræo
enim , Græco & Chaldæo ( omiſſo , Prouerbium eſt) habetur,
imbuepuerum , vel inftilla puero doctrinam ,nempe ætatiejus con
Lienientem , ita vt capere poffit ; recinebit illam eciain cùm
fenuerit.
Quo enim femel eft imbusta recensſeruabit odorem
Tefta din .
>
erb
in Lib . Prou .
Vim facit in verbo inſilla ,nempe ſenſim , & pro capru æta
tis. Nam vt re &tè Quintilianus, fuperfufam ,humoris copiam an . c.l.Quint. l.1.
guſtioris vaſa refpuunt.
* .8.Virga, ſeu fiagello ,ire ſue id eſt,baculo furoris,fæuitiæ
vel iniuftitiæ fuæ , quo voluit iratus punire & perdereproxi.
mum ſuum , ipfemet conſummabitur,] id eft punietur ;diuerbe
rabicur , & perdetur ad conſummationem vfque, L XX. hic
addunt :Hilarem datorem diligit Deus. Quod hinc deſumpſic
Apoftolus 2.Cor.9 .
v.9. Quidatmunera, animam aufert accipientium , ] id eft,ac
cipientes fibideuincit,fibi reddit obnoxios,etiam fæpè, pro
dolor,contra æquum & iultum :Neque hic verſus elt in He
bræo,Chaldæo,Gothico,vel Regiis.
V.14 .Oculi Dominicuſtodiunt ſcientiam ; L X X.ſenſum ,id eft;
Deus ſingulari prouidentiâ & fauore proſequitur, benedicit
& proſperat prudentia confilia & molimina ſapientum feu
piorum .Sed iniqui verba, id eſt,negotia ſupplantantur, ] id eft,
ſubuertuntur, & ſucceſlu fruitrantur.
V.14.Os aliens, id eft, blandimenta meretricis , feu adulte
ræ ,ſunt inftar fouea profunde,cui iratus eft Dominus ob alia pec
cata , incidet in eam foueam . Sæpè enim peccatum fequens,
poena eft peccati præcedentis ytdocentSS.Auguſtinus,Gre- Aug.in Pl.sy.
Greg. 1. 26.
gorius, & alij Patres. Moral.c.1a.
V.18. Doctrina pulchra erit tibi ;Hebraice, fuauis;Chaldaicè,
iucunda ;in ventre tuo,] id eft, in mente,in corde, ve LXX. Quia
mens quaſi venter ett animæ præfidens omnibus potenciis, &
pabulum fingulis difpertiens.
9.20. Defcripfi eam tripliciter,id eft,multipliciter ,variismo
dis : tria enim ſunt omnia. Et ternarius non minùs quàm ſe
ptenarius ſymbolum elt vniuerſitatis, vt alibi h dixi. Deſcripſ , h lob.5.v.19.
inquam , in cogitationibus, id elt , cum præmeditata cogitatio
ne , & accurato Itudio , Oſcientia, ] quam longa experientia
inultam & certam habeo .
V.27 . Quid caufa eft ? ] ſeu quid opus,cui bono ,quòd te in
periculum coniicias oppreſſionis àcreditore ?
V.28. Netranſgrediaris terminos antiquos,]transferendo limi
tes agrorum vel poſſeſſionum ,& fic inuadendo bona vicino- Vinc. Lyrin.
rum . Allegoricè,Vincentius Lirinenſis.Ne deferas fidem an lib.contikasi
rcícs,
tiquam SS.Patrum .
CA PV T XXIII.
&
Inter epulas inuigilandum lingue : vitanda inuidorum conſortia :
non inhiandum nimiis opibus neque alienis : cauenda crapula es
luxuria.
Ttende que appoſita ſunt , delicata fercula & vina ,
, ] id
vnde per imprudentiam dicasaliquid vel facias, quod tibi
vel aliis periculum creet. Vinum enim manifeſtat quæcum
teſtate animam tuam ; Chaldæus,fi Dominus fueris anime tua, id
elt,fi cui es coinpos, ſi ſapis, ſtatue cultrum in gutture tuo,id eft,
refræna linguam , reftringe gulam tuam , quafi cultro gutturi
appoſito, quo iuguleris ni caueris , 4.d.Cautiſfimè age & lo
quere, præſensalioqui periculum incurſurus. Memento gla
ſophi filo byſino luipenſi. Tropologicè, Beda , lanſenius
& Bañez hæc exponunt de menla S.Scripturæ , & Ven .
Euchariſtia .
V.3.Panesmendacij, ſeu inendax & fallax,ſuntlauti cibi, &
generoſa vina , quia blandiuntur appetitui & prima ſpecie
dis tui intima produnt.Vide infrà v.27 . & feqq.
8.4. Prudentia tue, id elt, prouidentiæ , ſagacitati & indu
ftriæ ad opes de nouo parandas,pone modum & terminum .
V.5. Volabunt in cælum , ] quò nempe tu pertingere non po
tes, id elt, fugient à te opes,nec eas affequipoteris,nonma
gis quàm aquilas altiſlimèdeuolantes. Beda hos duos verſus
exponit de iinmodico ſcientiæ deſiderio , v. g . ſcrutatione
diuinitatis.
.7. Æſtimatde te,quod ignorat, imò quod non eft,q.d.Malè
eſſeGbi ſimilem ,gulofum ,fictum ,auarum ,inuidium : vnde &
fi&tis blanditiis te excipier.
¥ .8 .Cibos euomes, vtiquenoxiostibi & inſalubres,q.d ,Do
lebis te deguftaffe de cibis eius , tam inuida hypocriſi con
ditis. Et perdes, id est , incaſſum profudifle te fenties iam pul
chros fermones,& iucunda colloquia.
V.11.Propinquus pupilloruin ,Hebraicè,Græcè,& Chaldai
cè,redemptor,feu vindex.nempe Deus, fortiseft,] q . 4. Ecli pu
pillus fit debilis, fortem tamen habet propinquuin quiillum
defendat. Alludit ad Num .35. & 36. vbi ius redemptionis
agri à propinquo venditi, item ius vindictæ occiſi concedi
turpropinquo.
Ñ.21. Dormitatio, id eſt,dormitans,deſes,iners,omnis fomno
lentus, vt habentLXX . veftietur pannis, ] Hebraicè , Græ
cè, Chaldaicè, ruptis & laceris veſtibus. Qui enim crapu
læ indulgent , tandem abſumptisnummis, laceri & pannofi
oberrant.
Verſ. 23. Veritatem , id eſt veros , folidos , permanentes
theſauros, eme , id eſt , compara tibi , & noli vendere, ſeu à
te rurſusalienare. Qui verò ilti thefauri ; Sapientia 'doctrina, a Prou.s.
i intelligentina
7.34. Amir
 Caput XXIV . & XXV .
$.34. Amiſſo clavo , ) nempe vſu rationis , quæ in homine ponendos.Lxx. vertunt , poftea ego pænitentiam egi23
, aſpexi ad
clauus elt, & perditur per ebrietatein . 7
CA PVT XXIV . cligendam diſciplinam ; q.d. Dum viderem , animum meum , ad
Confortia mala vitanda : fapientia ſtudendum : oppreſſi iuuandi : A initar agri filuefcentis, innumeris vitiis horreſcere, cepitme flier, in c.43•
iuftè indicandum : malum malo non reddendum , nec otio in quibu S.Hienè ronym usſcensad Salofru-
colligitbonam mo Ezech.Pineda
tudo vitæ Ex
poenimerecepi.
gem anteac tæ ,sacpla reſipi
dulgendum . in Salomone
nem post ſenectutisſuæ peccata pænitentiam egile.De quo pefata in o
præuio.Delri
tablo, remiſſus, negligens,vecors : id eft,fi in aliqua vide Pinedam , Delrium & alios.
difficultate vel calamitate lafleſcat animus mole malorum quo fita gloria Dei & regum . Pieta ſextarda , humilitas , & alie Cant,
CA PV T s XXV.
deiectus, vel deſperatione confternatus , putans te eluctari In
non poffe , hoc ipfo minuetur robur tuum , & redderis impo virtutes, que variis metaphorisadumbrantur.
tentior ad eluctandum . Vbi fi magno & conftanti aniino
contra nitereris ,robur ſúccreſceret tuin animi; tum corporis; para * RanftuleSalo & Chal
runt.)Lxx.cont dæus deſcripſerunt, nem
inebantu,r, inquit Caietanupe
lia bolarum monis s,
& omnibus deſperatis, nunquam de diuina ope deſperan vel, vt Salazar, ex calce libri huius huc tranſtulerunt, vt di
Chryſoft . dum , inquit S.Chryfoftom . Ét fidem faciuntDauid obſeſlus cam initio cao.
ferm.contra in ſpelunca ; Manaſſes in carcere Babylonico , Suſanna in
deſperationé, articulo morris , Daniel in lacu leonum , & tot alij peregri
ni euentus . 9.2 . Gloria Deieft celare verbum , id eft , glorioſum Deo eft,
fi quæ per ſuos Prophetas enunciatmyfteria , vel documenta
V.13. Comedetmel,quia bonum , ] q.d. Sicut libenter comedis pe obſcfiturio
in ſequ s alleg
ribuenti capituin ænig
um oriis,aut inquinuo
matis,bus
paraboli luato : &vtnem
it Hug Sala
mel, quia & bonum eſt, ſeu vtile valetudini,& dulce gratum zar. Item , ſpectat ad gloriam Dei , fic fua intimaremyſteria
que palato ; multò libentiùs haurire debes fapientiam , in & præcepta , yt tamen rationes ſubinde occultentur. Decer
quam eadein duo hæc bona , nempe ſalubris vtilitas , & iu enim , nonmodò voluntates, fed & mentes ac iudicia homi
cunda dulcedo, longè præftantioriinodo concurrunt. Atque num , Deo prorſus ſubſterni & ad nutum obſequi. Sed gloria
in hoc etiam præcellit, quòd mel,licèt priinò ſuauie ſapiat ac regum , vicariorum Dei, eft inueftigare ſermonem eiuſinodi Dei,
dulce, ſi cainen plufculum ſumpſeris, in acorem & amaritu- B id eft, retegere & euoluere quæ Deusfic occultauit, eorúin
dinem vertetur, vc dicitur cap.feq. v.15 . & 27. A ſapientia in que arcanos ſenſus in lucem proferre : fed præ omnibus, ad
nouiſſimis ſuauior eft , ſpem alens & augens æternæ mercedis nutuin eiſdem obſequi , fuoque exemplo alios ad obſequen
& gloriæ . Vnde LXX.erit bonus obitus tuges ; & Chaldæus, pri dum pertrahere.Vnde Xx : vertunt, gloria regum hororat praces
mis venient nouiſſima meliora . Vt folent in conuiuiis fercula pta ,vel res eius, ſcilicet Dei.
pofteriora & repotia .
W.15. Ne viſtes requiem infti , quâ gaudet pacatiffiina certò.3.metir
Cælum i altitu
ſurſumdinem virtut
eg terra eſque, idcoelor
deorſum eft,ficut aut rimari
um ,nemo poteſt
conſcientia , & innocenti vita . Ne vaſtes, inquam , infidiando profunditatem & abfcondita cerræ :fic decet etiam
illi , & inſidiosè mores illius obſeruando , & iniquitatem in id eft, conſilia & rariones ſecretas eſſe, quæ à nemine perſcrua
domo eius quærendo , qua bonam ipfius famain denigrare tari,id eft, indagari vel deprehendipoliint,alioquin irrita regum cacori+
poflis.
7.16. Septies, id eft,fæpiùs, in die cadit iuftus. ] Quid ergo dent, & Mal
.11. à malaeuo
aurclis euer
a, v.g tent
.cy donur.
ia,in te&tis argenteis, non tamin
reprehendis in vno , quod ſcis commune elle omnibus ? Et cumbentium , quàm menfæ accumbentiuin Hebraicè, in cala
vedeprehendas in aliquos iultumn deliquiſſe , imò & in mul turis ; Lxx . moniliſardij ; Chaldæus,in imaginibus;Pagninus,in
tis, Ičiasprimò, non perfiltere eum in mala,fed ftatim reſipif picturis, quia eiuſinodi lectuli, feu chori cælati erant , & mo
Aug.ferm.58. cere, poenitere cã refurgere. Ita S. Auguſtinus , S.Gregorius nilibusac picturis ornati , de quibus vide Fuluium Vrfinum . Fulu. Vrl. in
deTempore, & Chryfoftomus , quiaddit , Peccatum , si quandoad animam De iiſdein mentio fit Either r. Lectuli quoque aurei e argentei Triclinio Rod
Greg.1.8 in 1.iufti diuertithofpesest,nonincola. Vnde & citiùsabcedit,quàin ſuper pauimentum ſmaragdino de paro ftratum lapide. Porrò Tole- mano,
Rogh...Chry: vt à quopiam quantunuis curioſo poflit domi illius reperiri. bant in eiuſmodi lectulos, dum conuiuæ iis inſiderent, flores
foft. hom .12; Scias fecundò, lapſus illos iuſtinon eſſe lethales ,ſed leues & omne genus inſpergere, & inter flores etiain mala, præſertim
Corinth , yeniales.lta Beda & alij, qui hinc contra Iouinianuin , Pe
lagium , Vviclephum , Lutherum & Caluinum , probant di cydonia; inelin
caputodorib a , citria
usiftis aduer: ſus ad oculo
tuin ebriet atems'obl ectan
robor dos .cum
andum Vndead Cant.2 . Stelia
itinctionem peccati venialis à mortali , quòd illud cuin is- c illa , Fulciteme floribus , ſtipatememalis , quia amorelangueo ſeu chorus apud
ftitiæ confittat, iſtud non conſiſtat . Longè aliter res habet in inebrior. Et ille apud Achenæum : Mulia mala cydonia mitte
Japſibus iinpiorum , qui corruuntin maluin , id eſt, fic prola bant in thorum regis,multáquemyrtifolia ,rofarumqueac violarum
buncur , vt falutein ainpliùsnon recuperent : nain per conſue 1.3.
tudinem
Augustinuspeccandi ipji ſe jisiſmet ruir is ſepeliunt, inquit lanctus elegantes orbes.
Aug.lup. Verbum dictum in tempore fuo,] id eft, congruens loco ,tempo
Ý.2 2. Ruinam vtriufque,] nempe actiuam , id eft , punitio ri,perſonis præfen
tune,Hebraicè tibus
,in vei ; Chald
cum rosis æus Vatab
ſuis ; &Pagni dictum
lus,cum
nus, oppors,
modisfui
nem , qui & Deus, & rex vicarius Dei ruere facit detractores ; nempe concinnè adaptatum omnibus circumitantiis , ficut
Hebraicè , aliter agentes; vel mutantes hunc ordinem , vt vertic rota aptata orbitæ ſuæ. Salazar per roies, quæ torinenti genus
Caietanus;
vel rerum nouărum ſtudioſos , vt Vatablus. Niſima erant ; vt dixi cap.20 . V.26. intelligit obfcuriores parabolas
lis cuin Beda, Hugone, Dionyſio & Lirano nomine vtriuſque & gryphosconuiuales, ſeu æniginata, teſte Plarone, Plutar
intelligere detrahentem , vel obmurmuranten ſeu Deo ,ſeu re cho,Athenxo:inter epulas mentis infpergi ſolita,vt ebrietaci
gi,& eum qui acquieſcit velſociatur detrahenti. Tuin eniin & crapula obuiaretur. Hæc enim perurgebant:& inftar rotx
ruina paffiu è expon enda ett.
*.16 . Labia deoſcutabitur , id eft, ad oſculuin labiorom ab torqueba
brios nt & cruciaba
conſerua bant , nentmensConuiuar
ad uin
difcepta ndum, fimul&
ingenia & ænigma ſo
omnibus admittecur iudex vel magiſtratus qui recta verba re ſoluendum , & præmium quod foluenti proponebatur aufe
pondet , ) feu in pronuncianda fententia , feu in confiliis vel rendum ,nimio vino vel cibo minùs idonea redderetur.
aliis reſponſis dandis. Quis enim non iinpensè cupiat diſliia V.16. Mel inuenifti,ideft, gratiam apud amicyın , inquitBe
uiari ca labia, quæ nullismuneribus,minis,graciá flettiſe ti da, Strabo, Caietanus, qui illud cum proximo verſu conne
nunt,quo minus iultam ſententiam decernant, velſuadeant; Etunt : vel laudes humanas, vt S. Bernardus , alij diuitias & Bernard. in
Ita Beda, Hugo, Liranus, Ianfenius, Rodolphus , Arboreus. fortunas : Origenes, Clemens,Gregorius; & rurſum Beda, ferm . quodam
no loc.Ge.fed & honoris & obedientia,feu fubiectionis, fusè docent Ale- gunt, conformiter
rerum v.27.inftà. Sed poteftmellis
diuinarum contemplationem & fruitionemnomineom-
intelli- honu . Clicna.
ex paruulis:
holde xander Sa Alexandro , PetrusGregorius, Cælius, Spiegerus, nis omnino voluptas & deliciæ , & quidquid dulcedine ſua 1.1.Pædag.
Greg.inlu9.Pet.Syn- Pineda ab & lazar:
tag
1.0.e .0.15ru.1s8
6.8.1.36.8.1. appetitui n incitat r , Comedeintelligi.
,commodè De omnibus
Czlius 14. 2. id ett, W.27. Prapara ſeu priùspara, foris, Hebraicè, in vico,opus,] generaliter nionemu quod fufficittibi, id eft,enim hic. 1.15.Mor.
tantum .11. Greg.
c.3.
negotiationem tuam ; q.d.priufquam ad fabricam no dem ex his carpe , quantum ad honefta folatia huius vitæ fa
Le1.1.xiSpcoielugriins, cuæ
ias,domus el negociadiicias
ídque vanimum i ,v compara
ando n icis ibusſufficien
& vrbtibi , velagrites diui
cultu tis elle videatur : ne fortè plus æquo fatiatuseuomas illud.] Si
Pineda in lob
ram ruri exercendo :nam ædificia funptus ingentes poſcunt. cut enim
inflat , & mel, teite
flacus Galeno,ventriculum
creat calore fuoin diftendit,
, & , fi pluſculum ſuinatur, bilem &
31.7hi.27.Sala . Poteiteciamn Iantenio & Salazar aptari edificationifamilia ; q .
aut c.
d. Poltquam his artibusopes nonmediocres collegeris,tunc amaricud
mum ine tranſit
infant, : fic & mdeliciæ
& in uloerore conuertu nturimmoder
oinnes , inquitatæ
ſanctus ChryfoftMata
ani- mil.1.in .hoa
ducere poteris vxorem , liberos procreare ,familiam inftruere ,
Chryſoſtomus. cum ,
ad quain alendain vixmaximæ copiæ ſufficiunt.
V.20 . Acetum in nitro, id eft , cum alumine ; ſeu cum ſale
28. Ne fis teftis fruftra ; Hebraicè,gratis ; Varablus,temerè; permixtum ( nam fàlis ac nitri,quod & e fal petra vocacur,vici
Chaldæus, accuſator, 9. d.Ne præter ineritum proximi, ne fine na valdè natura elt , & proprietates confimiles , ) ſi in aures
vrgente cauſa , focium vel amicum tuum , obiecto temerè inſtilletur , licèt acrimonia ſua mordeatstamen earumdein
crimine vel contumelia , feu apud iudicem , feu apud fordes & purulentiam expurgat, tinnitusſonitúfque fanat ;;vt
conciues traducas & accuſes. Nic è contra lattes quemquam , Frane. Vaiele
ex Galeno, Dioſcoride & aliis docet Franc.Valefius: & , te J.de S.Phio ,
fèu aduleris cuipiam , labiss tuis ; & mulus mulum ſcabet , Ite Plinio etiam vitiligines ſanats ( quæmaculæ funt perto- 1.38.0.100.60 . Plin, ,
ve ſequitur.
cum corpus relserfæ , deformes admodum & curpes :-) ſer
¥.32. Quod cum vidiffem ,nempe peſſimosfocordiæ , otij & pentum morfibus,& vlceribus medetur: ictericos curat : lai
voluptatum ſenſualium fructus ,poſuiin corde meo , id eſt,animo fiaudinės membrorum depellit. Sic qui cantat carmina cordë
diligenter expendi & appendi , deexemplo didicidiſciplinam ,] peſſimo.] Id elt , fic vir prudens verbis fuis induftriè & artifi
id eit , tuna intelix exemplum deriuauiadmores meos com ciosè compofitismedetur cordi quantücumque malè affecto ,
 Commentarius in Lib . Prouerb .
238
& pellimèconſtituto : verbis conſolatoriis occurrit afflictos W.12 , inſipiens, indoctus, ftolidus , adde & improbus, ſed
lætis, trifti ;acrib & us auferi s , prauo & ad ſceler a prope n qui le talein agnofcit,nec refugit inftrui,magis fpem habetme
ſo :dubium confirmat,anhelum roborat,inuerecunduin cor- A lioris aliquando frugis, ſeu ſperandum meliùs de illo , quàm
de ſapiente & probo, qui ſibi talis videtur , & deſua ſapientia Rom , 13.
ripit,obftinatum emollit.
V.24. Deangulo domatis,& dixi c.21. v.9. Denique. & probitate ſuperbe effertur . Exemplo fit Pharizæus & Pu V.16.
V.26. Fons turbatus pede. iain cæno commoto non ampliùs blicanus Lucæ 18.Vnde & Apoſtolus monet, Nolite effe pro Chryfod hov
eft pro ſpeculo intuentibus , nec emittit claras & falubres dentes apud voſmetipſos. Ita S.Chryfoftomus, qui rationem ad-
aquas: 0 vena corrupta, id est, aquæ ductus hinc inde ſen in al- mil.
popo 3y. ad
dit : Quia in uno ſtultitia tantùm eft , mentiſque bebetudo :

..
fečtus,feu confračtus,non tranſınittit aquam ad os fontis,vel tero etiam fatuitas cum furore : ftultus fibiipfimalus eft,elatus etiam
non nifiaquam corruptam : fic iuftus cadens coram impio in ali aliis peftis eft.Hic hydropiſi laborat : ille ſola crapula.
quod deliétuin , feu peccatum , non iam ampliùs prodeft,fed V.IS Demanu pigri ſub aſcella dixi c.19. V.24. Sicut verſ.21.
potiùsobelt corrupto & prauo exemplo ſuo. Quodmaximè de verbis ſuſurronis, egi c.18 . y .8 .
locum habet in principibus & iudicibus quando publice ¥ . 23. Quomodo fi argento fordidoornare velis vas fietile ; He.
contingitcadere cor impio ; Hebraicè , inclinare fe ad faciesimpy. braicè ,argentum fcoriarum obductum fuper teftam ? Chaldæus,
id eft,in gratiam eius à iure & iuftitia deflectere. Ita ferè Li argentum faculensum quo opertum eft vas fiãtile.Solent eniin vaſa á Vide Geor
ran. Sed Rodolphus , lanſenius & alij id exponuntde calu teitacea pluinbo, ſtanno , vel itibio, (quæ ſunt argenci ſordes giu n Agrico
iulti in miſeriam , in quam ab impiis præcipitatur : & pro ſeu excrementa ) exteriùs vel interiùs iinbui,vt ita candorem lam liv.9.
exemplo proferunt loannem Baptiftam pede faltatricis ex firmitatéinque argentimentiantur ,manent tamen intus verè
turbatum ,non alium ob finem , quàm vt vena illa vita, osiufti, teltacea , vilia & fragilia : inò perfricto elucóque veldela
& aurea libertas tum ad poenitentiam omnes vocandi , tumn bente argento,mox fordida celta recegitur. Ita labia hypocri
regem ob fua fcelera corripiendi, gladio diffecaretur , & de cæ tumentia, feu faftuofa,fed cadorem ,fimplicitatem & amo
inedio toileretur. rem oftentantia,atque ita dolos & peruerſasanimiaffectio
CA PVT XXV I. nes celantia ; tegere poffuntad rempuscor peſſimum , fed diu!,
Neftultum exaltesne curescalumniam ,necum ftulto ſtulteſcas ne pi & folidè cegere , vel ve probuin fit efficere,non poflunt: imò
griiia indulgeas,ne inepto conferas honores ne tibuſapias,ne fis bi ex ipfiſmet yerbis quæ imprudenti ſubinde excidunt, facilè
B elt prudenti & oculato viro dolofum hypocritæ aniinum &
linguis,neadulatoribus auſcultes,
v. 1 . Icut auis ad alia orbis loca, feu ad alias regiones hie fraudes aucupari, vt dicitur v.ſeq.
me vrgente tranſuolans ; ( nominatim paffer.Hebrai
Slove V.27. Qui foueam ,ſeu ſcrobem ,more venatorum alteri fodit,
cè hirundo( vt Caietanus, Vatablus, Pagni tlus, Monta nus & ve in eam incidat,& fic pereat vel capiatur, ipfemet incidet in
alijHebraizantes vertunt)quolibet potiùs vadens , quàin vt in eam ,] id eft , infidiator luilinet dolis inſidiiſque capietur , &
frigidis regionibus inaneat ;fed vbi ver iterum intepetcit,ad iiſdem artibus,quibus alteri nocere parac,fibimet perniciem
priſtinas remigratterras : fic maledictum , ſeu conuitium , con conſciſcer. Quod alia mox fimilitudine voluentisvel proii
tumelia , probrum , vel aliud injuriæ genus, fruftra,id ett , te cientis in altuin lapidem , fed in auctorem mox deciduum ,
merè,fine iuſta cauſa , ſinemerito ,prolatum in quempiam aini clariùs confirmat,cum hîc , cum alibi. # Et probat P.Chryſo- d Ecclw.v.8.
& Eccl.27, V
cum , cùm iam amicitia & beneuolentia per ſinultacem ali logus exemplo Herodis,& Amanis. 28 P1.7.0.160
quam frigefcit,etſi cuin abſentante fe, & ad tempus diſſimu ¥.28. Lingua adulatoris fallax quæritmolles lentoſque ho- Chryſolog.
lante , videatur auolare vel emori : pòttpaulò tamen , cùm mines, qui ſuis laudibus valdèdelectantur, & falli gaudent: ferm.asa,
calidior redibit aura ,vel feruoriræ ainici , vel, fimauis, re ſed non amx,nec quærit veritatem , feu ainatores veritatis , ri
dintegratio amaris priſtini, tum ſuperueniet fuper eum qui gidos & auiteros cenſores , ' quos laudes propriæ non deli
protulit , nempe quando condignas poenas dabit,vel faltem niunt , nec emolliunt. Et quihoc præ ſe fert,facili negotio
poenitentia factæ ,annico iniuriæ illuin anget & torquebit. adulatores à ſe fugabit & propellet.Mox fubiicit Sapiens,Os
V.4. Nereſpundeas ftulto :uxta ftultitiam ſuam , ſpurca & pro lubricum operaturruinus ; Hebraicèos blandum , & ita vertit Va
broſa quæ effudit in ipſuin regerendo ,inquit Caietanus,Ian tablus,Chaldæus, os bifidum , Lxx. os non tečtum ; Aquila,Syın
Cypsian, ep. ſenius ,Rodolphus : vel , ve S. Cyprianus & Salazar , nihil machus, Theodotion , os lauigaruin . Quæ omnia ori adulato
ad Demetriú: onnino reſponde,nempe verbis , quia quantumcunque bo rio ad amuſin-quadrant , quo quàın multi , quàin magni in
Item libro de nis rationibus & limaris verbis vfus fueris,fruftra omne erit, ruinam pertracti fintnullæ non clamanthiftoriæ .
Singularitate CAP v T XXVII.
Clcricor. & tu oleum & operain perdens , fimilis ei videberis , nempe C
etiain itulus & fatuus effe. Sed tamen reſponde ftuito iuxta ine Ne procraſtines , ne vanète laudes: iram fuge ! amicitiam foue adu
ricum ftultusid ſua , & loco verborum repone illi verbera , id Lationem deuita : manfuetudine iram compeſce : curam tuca
elt, corripe,puni illum , coërce petulantem linguam , etiamſi rum gere .
opus virga & coinpedibus , ne fortè impunitas illuin auda I. Eglorierisin craſtinum ; Hebraicè ,in craftino , ſeu de
ciorem ai deteriorem reddat. Hac enim ratione reſponden
dun elle Itulto docuit etiam veri.præced. cis enim quid pariet dies, Ita Hebraicè.Sed Hieronymus addi
Verl.6. Qui reria , ſeu maznimomenti mandata , per dit,fuperuentura.]Nam omnia quæ in craftinum pendent,val
ferenda mitrit per nuntium ftultum , vel non fat ſapientem , dè incerta funt,inquit S.lacubus cap.4.ſuæ epiftola:& Sene- Sen.epift.i. & 101,
cluplex incominodum parietur : vnum tarditatis , cùm optas ca pluribus locis. Etquotidie videinus rerum futurarum fuc
accelerationen neque enim plus accelerabic talis lega ceſſus inopinatis caſibuspræpediri,nonminùs quàm natura
tus , luis vacans cominodis & nugis , quain fi claudus ef les partus toient aborſibus fruſtrari. Chaldæus pro fuperuentu
ſet ac pedibus captus. Altcruin legationis perperam acia , nam ra pofuit,ho.liernum diem , quafi diceret. Fruttra tibi in crafti
præ infipientia cffutiet multa contra mentem & rem do num aliquid tumerè promittiis,cùm nec ſcias, quid fisdemum
inini ſui, nec camen aduertet errata fua , ſed quantum vel hodierna die facturus. Quare ne vel ad horain differ
a Iob 15.v.15. uis craffa & foeda,fine fenlo , imò cum voluptate deuorabit, quod ačturum poſſisperagere.
& 34.v.7. bibens iniquitatem a quaſi aquam , id eft, auidė, cun delecta $ .10. Amicum tuum , qui & antè fuit amicus patris tui, cuius
tione , fine ſenſu autguſtu mali: ftultoruin enim maximè amicitiam ne inors quidein dilloluit , ne vnquam deferas aut
proprium elt,errare , & ſuos erroresnon ſentire, imò delectari diinittas,ſed pro viribus complectere,& arctius tibiobftrin
illis & gloriari. ge, & foue quâ potes.
V.8.Quitribuit infipienti honorem , id eſt, qui homini ftupi Et in die aflictionis twe ; Hebraicè , in die exitij velſubuerfionis
do , imperito ac bardo inagiftratum vel imperium confert, tua; 1XX.improfperè agens;domuin talis amici, longa cibi ex
perinde facit atque quilapidem mitur in aceruum , Hieronymusperientia iam probati potiùs adeas, opis & confilij & folatij
addit, Mercurij; Hebraicè enim tantùm eft,in lapidationem ,vel D 'causâ , quàm domum fratris tui, velalterius ſanguine iuncti.
in cumulum lapidum ? L x x.qui alligat lapidem in funda ; Chal Iftius enim & fides certior,& gratia promptior, & fubfidiuin
dæus fragmentum lamina in fúnda.Parabolicæ omnes locutio opportunius erit , vt dixietiam c.19.7.24.
nes, ſed ynuin idémque deſignantes ,nempe, inſtrumentum Melior eſt vicinus iuxta , ſeu propè te habitans, quam frater
fubininiftrari ftulto quo alioslædat. Hieronymus eniin alu prosuldegens, & longè diſlitus,quein loci diftantia & interca
dit ad aceruoslapidum ,quos Gentiles oliin Mercurio viaruin pedo non corpore folùm , ſed & animo à te diftraxit.Natura
duci in triuiis kaud procul ab eius ftatuis accumulabant , vt le enim hoc abſentiæ ac diftantiæ vitium , vicinitatis verò
in honorem Dei iſtiusvias ab offendiculis expurgarent, & bonum comprobat experientia quotidiana : & pulchrè del
70375
Nicand . in ad icer agenduin commodioresredderent. Eiulimodiaceruos cribit fanétus Chryſoitomus, itémque Athenæus. Vnde Cato Chryfoft. ho
Theriacis, Al Græci vocant épugnas,Hebr.margemah.De quibus Nicander, & fanctus Auguſtinus ſeriòmonent, id agendum vt diligant te mil.97.Athen.
in 1.3.c.2.Ca
ciat. in Embl. Heſychius,Alciatus & Ioannes Drulus,& ferè Rabbini.Sed vicini. to de re ruft.
ģ. Deus. jidein cumuli feruiebant etiam lapidandis reis , & ea morte W.12 .Deaftuto & paruulo idem dicit quod c.22. V.3. de cal C.4. & apud
Drulus clal.:. plectendis ;feruiebant & rixantibus & latrocinantibus , vt lido & innocente. Plin.lib.i8.
Prow.l.2.& 3. haberentad manun quo alios ferirent. Qui ergo cumulum 9.14. Quibenedixitproximofuo,id eft, benèprecatur, laudat, 6.7.Aug.fc ſerm .
b. R. Elas in talem iniectu nouorum lapidum adaugebat , etſi videretur: extollic,voce grandi,id eit,immodico clamore & laude denocte 3.de remp.
Tit . R Na
than in Lexi- cultuiidoli & commodo viaruin ftudere :tamen eadem ope- confurgens ( a id elt , inteinpeitiuè, ſimile eft maledicenti, ] id a Eccle 19 .
..

co lucis Hc- ra ſubminittrabat etiam inſtrumenta in alioruin perniciem : eſt, vituperanti. Alludit enin ad importunusfalutatores, qui VI V.16.&
I , lai.so
brzorom R. fic quimagiftratus honorein ftulto vel inepto confert,nocet antelucano tempore ad forespotentium verſabantur, & Cia Columcl.de
Ilonzaci in Ge euidenter reip. armans illum gladio quo ipfam feriat. Idem raac prægrandi voce ſolemnes falutandiac benè precandi re ruft,l.a.
PR.2 sim fignificat lapis vel fragmentum lamina cominiffum fundæ , qua forinas confulo clamore ingeminabant, Ave, Salue, & c . de Symm . 1.8
plician:Eraſm . Itulcusobuiosdiuerberet: Ita ferè S. Ambroſius , Hugo, lan quibus Colunella:Symmachus & Seneca: & ad quos eciam mi.Sen. 1.6.de
in Adagus, ſenius & Eraſmus Roterodamus. Sapiens reſpicit fuprà c.8.v.34. & libri Sapientiæ cap.16.7.8 . ben.
&
 Caput XXVIII.
& Dauid Pfal.87. V.14. 8 Iſaias c.26.0.29. Ethi pro officio 239
atque obfequio , quafi pro bono omine vel augurio fporculam gregibus colliges affacim nonmodò ad vitam tuendam ne
referebaut aut ftipem . His enim fimiles funt adulatores,quia A Et ceffaria , fedexetiam
princeps annuis pofleffio
advectigal nes, ampliand
ibus quæ fubditi as redundan
ſponte pen tia.
non ex ainoreautgratia , ſed vilis lucricauſa laudes tuas in
geninant , animo cæteroquin à te alieniſſimo : quiproinde dunt, fi norit bene vri, non inodò aulain (uam fouere, & re
iudicio ſapientum potiùs te vituperant , vtpote quein produnt gnum acceptum tueri , ſed etiam iinperium latiùspaulatim
ſectatorem eſſe humanaruin laudum , & inanis gloriæ vanum extendere ac propagare poterit. Vt opus non fit deglubere oues
captatorem , etiam intempeſtiuè & cum tuo , incomm odo. aut expilare, vc d benè Tiberius monebat Amilium Ægypti Apud Dion:
Vnde Euripides in Oreſte , Onus eft laudarinimis, & Eccleſia præfectum . Nic.
iticuscap.41. monet cauendum à ſalutantibus deſilentio,id eft,
intempeſ CAP v T XXVIII.
inter noctis filentia , id eft , tiuè , vt quidam ex
ponunt. Ne paueas citra neceſſitatem :ne publica crimina fint impunita : ne
9.16. Qui rétiner mulierem rixolam , id eft, qui vxorem fa pauper panperem opprimas :ne vfuris vel aliis malis artibus opes
Itu turgidam , difficilem & morofam , per vim & ſeueritatein adaugeas ne homicidis
tirus quid :ſubtrahai a ,ne furibusadmiſcearis:nec inuitis paren
continere & coërcere velit ; ei adſıniliseſt, qui ventum fu 7.2.
gacem & lubricuin coinprimere , & inftar opilionispedo ſuo .2. D Ropter peccata terra,id eft,ob grauia crimina,quæ in re
moderari & regere , aut cum Æolo intra terræ viſcera abf gno aliquo regibus conniuétibus impunè patrátur, fit
condere & concludere tentet. Nempe quo maiore mole pre vtmulti ſine principes illius regni,aliis in locum citò demortui
ines, coercebis & exercebis,eo violentiùs erumpet , & maio ſuccedentibus : neque eniin finec Deusdiu tales reges impe
re impetu domum familiámque omnem concutiet atque rare , ſed facit vr ocyùs extinctis illis alij atquealij (ucce
euertet. Ergo fi emollitam velis,& marito morigeram , oleum dant in locum ,magno regnicun incommodo ac diſpendio
P1.141.V.5 dexteremariti, id elt, blanditiæ ; b popyſini, laudes, honores Quòd fi princeps fapiat,& ea qua dicuntur, id eſt,publica fa
Prou.5.v.3 . etiam dextri lateris vltrò delati , & fimilia deliniinenta , vo
mâ fciuntur crimina puniat , coërceat & eliminet, vita talis
Hicr. in c.21. cent ipfam ,id eft, inuitent,alliciant & trahant.Hoc alia fimi ducis longior erit, } adde , & felicior. Vnde & reipubl.maius
Ier.& in c... litudine docent hic L x x. Aquilo durus ventus , nomine autem B ris commodDauid & emolume
um piis regibus ntum clariflim
Iuda., Idcoinpara èipacuit
tione in poftea
impioru m re
Soph . dexter vocatur,nempe ab iis qui flatu illius in inediis ſolis ardo
ribus refrigerantur, inquit S.Hieronymus, id eſt, ab iis qui ad gum Ifraël. Et fic futurum promiferat Deus Deuteron . 17°
Meridiem vergunt , verf.20 .
, 9. d . Vxoris rigor & moroſitas accidit
quidem duramarito ac permolelta , led tamen æquo
fereril trahens,calumnianspauperem
V.3.Pauper
in ius facilè alius aliam ,euerte vel damna ei inferens,
t, ficurimber vehemvelena
Tam animo , fi expenderit temperari hac via æftum ſuperbiæ
atque elationis animiſui, & ardorem aliorum prauorum feu tior : terrain iinpluens,ipfam eradere, abripere, & recens ſata
morum ſeu habituum , quibus alioquin obnoxius eft. denudar e atque euellere
fint tenues,quæuis folet. Nam
etiam exigua vis illos cenſus pauperum
cùmexhaurit, & ad ex
‫ברזל‬ ¥ .17. Ferrumferro;Hebraicè, barzel, id eft, chalybe, exacu : tremam famein pauperiéınque compellit. Quod fi in vllis
tur:nempe chalybs ferro permixtus,durus lento ,ad gladios
concinnandos & aciem acuendam accommodatiſſimus eit: pauperibus,certè in agricolis & rufticis vfu venit,è quorum
ſitamen ignis accedat quo in vnum conflentur.Ita homo exa litigantium ceffatione contingie non rarò etiam ciuitatuin
cuit faciem amicifui,] id elt , generaliter , ſi durus quiſpiam & annonam diininui.Vnde prudenter veteres ftatuere , vt cori Ita ex Pluco ?
leuerus ,totuſque chalybæus,alteri ferreo, id eſt, lento ac fle trouerſiæ interagricolas ſubnatæ mox à vicinis & contribu- ne ſcribic po
xibili,firmo amore ac amicitia copuletur, par inde exſurget libus arbitris dirimerenture Atilla,in lib.dc
7.8 . Quicoaceruat diuitias vfuris,& iniquis fænorúm lucris, Rep . Turca
Did.
ad omnia ardua difficiliáque ſeu agenda,feu ferenda.Specia ruin.Et
liter verò,fimaritus lenitate & manſuetudine ſua inftar ferri nequaquam illis perfruetur ; ſed congeſtas ab ipſo opes Deus nyf.Hclicar,
lentum & ficxibilem ſe exhibeat vxori chalybis in morein occultâ ſua prouidentiâ transferec ad aliuin qui eaſdem li- naff.
Tigidiori ac duriori,felix tamen per coniugum conflabit ac beraliter profund
¥ .10 . Qui in pauperes
decipitetiuſtos, .Ita zxx.
ſeu fimplices & &doliChaldæu
expertes s. fallit;
cedens vtriinque amor. Ita ferè Salazar. Beda verò, Liranus, in via mala , id eit, actione fraudulenta ; nempe vt bona illo
Hugo ,Caietanus, Ianfenius, Arboreus, Dionyſius & quidam rum , contra ius faſque ſibi vfurpet, is in interitu ſuo corruet;]
alij,mutuam hic amicorum collationem commendari exiſti
mant,quâ conferendo, diſputando, bonaexempla præbendo , Hebraic nam verfa in foueam
è,vice Deusſuam ipſe cadet
diſponet , vt,de dixic.26poriantu
quofinplices
iufti . verf.27r.
inuicem animando, exacuunt alij alios. Lxx. deira id expo- C fortunis impij ac doloſi. An non id patuit in Amane & .
nunt, nam vertunt, iratus vir irritat faciem amici ſui.
Arift. in Phy Mardochæo ?
5.9 . Quomodo in aquis, quæ naturæ (pecula vocantur ab
fic. Sen.nat. Ariſtotele & Seneca , ſi inundæ fuerint, quietæ & impertur Ý.11. Diues auarus & ad opes anhelus , videtur ſibiſapiens,
9.16.1619 batæ , reſplendent profpicientium vultus, quales reuera in fe ſunt: quia augendarum opum industriam & artein optimam maxi
Alue.3.3.6.9.( fecùs quàm in fpeculis fačtitiis, quibusfæpèineft dolus & méque nobilem ſapientiæ partem eſſe putat.Pauper autem pru- ·
ad Nebrid." fraus, tefte Plinio & S. Auguftino ) & quiden ita reſplen- ſcrutabitur dens,id elt,pauper fpiritu
eum . Prinò inſtarenim
, (hic æmuli & tapit
verè & prudens'elt,)
folertis antagoniltæ ,
dent , vt nihileorun, fine pulchrum , fiue deforine fuerit,la conuincendo illum manifeſti erroris, & præmiuin palmám
teat proſpicientes : Sic corda hominum manifefta & comperta que veræ fapientiæ , quæ in diuitiarum contemptu fita elt,
funtprudentibus,] corda, inquam ,cum propria,cum aliena,nain etiam Gentilibus a id agnoſcentibus,ei præripiendo.Ita Ro- Senec.epift.
ex propria experientia & ſuimet excuiſionede aliis facilè ita dolphus & ferè Rabbini.Secundò, ſcrutabitur eum fagacis iu 149 :
tuere poſſunt:& etiam in fingulorum vultu, geltu,verbis omn dicis initar,inquirendo , quú iure , quo titulo quidque polli
nique motu corporis , quali in’aqua ſpeculari vident & le. deat,& deprehenfin in iniustitia redarguet,damnabit,bonis
gunt affectus ſingulorum . Ica ferè Liranus, Hugo,Arboreus; fpoliabit, pænismulctabit, cum in hocſæculo ( vt fæpifiind
Dionyſius.
V.13 . Diligenter agnoſce ; Hebraicè , agnofcendo agnofce, contingit)
ros Chriſtustum in futuro
b ipſe ,vbipauperes
ipſe prædixit,& diuitun iudices futu Matt 19.V.
SS.Ambrof.Greg.pulchrè
vultum pecoris tui,] id eſt,ſeriain illius curain ac prouidentiam demonſtrant. Ita Salazar. 18 & Luc. 16 .
Prou.sz. fuſcipe. Quod fanè omni vecotiomo diligentißimè curan 9.17 . Hominem ,qui calumniatur anime ſanguinem : Hebraicè ; V.9 Offic. cap.11
Ambr.1 .1.
.
ere tiam
.:20.6.29.v.dum ,fi velit indediteſc : nain’pattoriius vitain hic com
P1,36.v
7.& P6. 1,6.618. menda ri yolun t Liran us , Bañez , fanſen , Vatab lus & Cla quiper calumniam opprimit , & ſanguinem in quo ett.anima, Greg.hom.40 ;
.
rus. Sed præ omnibus, populorum præſidibusſeu Eccleſialti
feu vita,iniuftè
dex profundit,ſiue
;fex deſperatione, actor fuerit,
vel furiaruin agitatione vſquead iu-
fiue teltis,fiue la . in Euang .
cis,ſeu politicis, in id incumbendum ,docent Beda, Hugo , cum præcipitij fugerit , vt violenta morte vitam inuiſain ab
Dionyfius Salonius, Arboreus. Quia principes ſuntpaltores D rumpat,nemo ſuſtinet, id eft, nemo detinebit,nemoimpediet:
populorum.yt Plato, Xenophon,& Philo docent. Adeò omnibus odiofum elt homicidium : Lxx. profugus erit,
.24. Non enim habebis iugiter poteſtatem curandi illius tui pees
gregis, fed vel viribus collabentibus,vel ſubtracto magiltra e tti
ini nont inDeſecuritate.
us. HirundNam ines ccrimen
Beſlumhomicidij
, grues dvixIbycelari
ci , can r c Plut. de ſera
til,cogeris manum aliquando tollere. Interea ſi ſedulain antè
Curain geſſeris ;corona tibi tribuetur,non laudis tantùın ,ſed & e ra
mi Pyrrhi
culis &f det Hefiodi
ecti. De inaerfectores
Caino vide prodiderunt.
Ambrofium Alij & Chaliis
ry- vindi&
Ibcusvs a Dei.
persic
mercedis & gloriæ in generationem có generationem , ] id eft, ftomum .
Ý.20 .De eo qui feſtinat ditari,dixi c.20 . v.i. vindex fuis al
perennis, æterna ; & immarceſcibilis, 1.Petri s. v.4.vbi in Græ piwolans grus.
co eltamarantina : n :in amara ntus flosſ ymbol um elt immort a .24. Filius quiſubtrahit aliquid à patre do à matre, id eſt,qui Plus , fup. &
Clem. Alex. litatis,vt Clemensdocet. Plin lib.8.c.4 .
in Pzdag. l.si
cap.8 . 8.25. Aperta funt prata,& c.] Facilitatem innuit, quâ & pa par ſuo
entumnecfit rui
liceat, n fur
peccatum cla
as ncu
;tunfallitur toto fuf
lumcoelofur , qua
atur reuerà
: nam id lib i
fi parti- lof.l.
f Greg. To
40.Syne
ſtores pecori fuo,& principesſubditis fuis,de omnire necef cipes eſt homicide,] id elt; focius elt,& officio fungitur prædo - tagm . Turis
ſaria proſpicere poflunt,fivelint : nempe æſtate prata ſe fpon nuin aclatronum , qui alios iniufte ſpoliant. Licet eniin filius cio. Ambr.
te aperiunt & gramina ſubminiſtrane:hiene foenuin ficcun
fufficit. Sic fubditi ſolo opificiorum ſuorum & mercaturæ vt pars
ruin quxdain: quia
corunde.n feu inembrum
tamen elt parentū,conſors g fit fortuna- 1.2.de
pars adhuc ſubiecta,noridum Cain.
9 Chrycult.
libero pacificóque exercitio, & principum ſola verboruin le habet ytendi libercarein , niſi dependenter à nutu parentum , hom nelid., in Ge
nitate & humanitate ,quæ fponte proueniunt,& officiis atque vnde fi illis inuitis fortunas ſubtrahit , nihil differt à latrone Glofla in c.
&
honoribus cxiguis , quæ nullo principibus pretio conſtant, deprædatore , qui in aliena bona manusmittit. Imò ex vna Adrian .63.
contenci viuunt.
partemaius videtur filij furacis criinen , quatenus nempe à dift. & in capi
V.:26. Agni,ſeulanigera pecora ,ad veſtimentum tuum velle parentibus aufert propria bona , quibus iple etiam luadebe fin.& 4.2.67
ra tibi ſuggerent , do hodi etiain ad agri pretium , fide nouo bar. Ita Salazar.
coëmere velis, exfoluendum fufficient ,quafidiceret.Ex folis
CAPVT
 240 Commentarius in Lib.Prouerb .
CAPVT XXIX .
Correptio diligenda : iuftitia curanda : ira do adulatio cauenda:pau
pertas non contemnenda: religio fouenda : circumſpectio in verbis a
cbſeruanda : furi non patrocinandum , & c.
V. s . Vi blandes fermonibus loquitur, feu fermonum blandi
ciis allentatur amico , cùm eundemn deberet corri
pere & obiurgare,ante pedes eius fpargit rete,vtmaculiscius
implicatus eorruat, q.d. Non eſt amicus illi, ſed iuratus ho
ſtis : facitque ſicut venatores , qui fistulis imitantur eas auiú
voces, quibus tunc, cùm amoribus indulgent,ad ſocias euo
candas vti folent : his interim fic euocatis retia inftruunt,
quibus vbi decolarint, implicentur & pereant. Sinilia tra
Placo in Goro dunt Plato , Seneca , Plutarchus : 1 x x. habent, qui præparat
gia.Sen.Natu ' amico rete,circumdat illud ſuus pedibus : nempetechnæ & infidiæ,
fauone.Plut. quantumuis verſutiſſimè celentur ſeiplas ferè produnt, & au
de Adulatoris ctoriexitium creant. Huic conſonant fequentia.
& amici dilo 9.6 . Laqueus,feu rete, quod perfidus amicus fub blandis &
crimine, delicatis verbis amico Iparlic ad incautum captandum &
euertenduin , ipſummet iniquum peccantem inuoluet , patefaciis
ainico dolis & infidiis; qui periculo eductus laudabit Deum
liberatorein ſuum & vindicem impiorum , & de inſperato be
neticio mirificè gaudebit. Ita Rodolphus.
V.7 . Quomodo iuflusnoris cauſam pauperum , dixi cap. 27 .
verf.23.
y.io.Viri ſanguinum ,id eſt, ficarij ſeu homicidæ, vſque eò B mi denillione veriflimè pronuntiare. Stultiſſimus fum , li me, fi
oderunt fimplicem , pium ac innocentem , vt ipſum etiam neci
hP1.141. V.5. dare non dubitent. Sed iuffi iudices quarunt animam h occiſi,
Ezech. 3. Ba. id eft , mortein ipfi iniuſtè illatain viciſcuntur & puniunt,
Phocyl. v.18. etiam præmiis iudíci velvindici propofitis ;vtira Dei fic de
in carm . Me: liniatur, inquic Phocylides & Menander.
nand. apud W.11 . Stultus ex qualibet cauta profert in apertum totum ſpi
Scob. Icrm.de ritum ſuum , nihil intus arcanum , nihilſecretum ſeruans, in
Juftitia. Sen. quit Caietanus,Rodolphus & quidam alij : fed Chaldæus &
& s. Ariftot. ixx. deira & furore id exponunt , 9. d .Stupidi & itolidi ho
Lypſo it cit. ininis eft,ex quauis cauſa ſubitò irá & furore inardetcere.Sx
Piuc. in Mo. piens autem referuat in pofterum, ] Id elt, diftere in opportunum
ral, tempus , motus interim coërcendo , & vlcifcendilibidinem
retrænando. Neque verò commodius aut efficacius ſedan
dæ iræ remedium eile , quàm dilationem, docent tum Ari
ftoteles, Seneca , Plutarchus , Stobxus variis exemplis : cum
ipfa experientia .
6 -V.13. l'auper creditor pauperis,diues quiſpiath qui paupe
rem diuexat vel opprimit , quamuis diſpar fit vtriuſque con
dicio & mores, viriuſque tainen illuminator eſt Dominus , ) id
elt , vtrique lucis viuram vitam & fpiritun donat Deus.
Iob 38.6.15 . Ett enim idem quod cap.22 . verf.2. dixerat , Vtriuſque operator
& c.33.V.30 . ea dumnus. C tum , in manibusſuis ? Hebraicè , in pufilles; L XX.in finu , ſeu
V.17 , Cùm propheria defeterit , id eſt, cùm in aliquo populo
defierst religio , quæ lege diuina continetur & explicatur, id
cft , fi religiolus diuini Numinis cultusè medio tollatur, con.
tinuò populus ille diffipabitur, in factiones abibit , in varios er
rores atque hærefes ditlecabitur , ludibrio & præde hoftibus
erit, & leui negotio excidetur.Ita ferè Hugo , Caietanus,Ian
Auguft. 1.3.de fenius & Rodulphus.Quod S. Auguftinus, & Thomas Bozius
Gru.cap.34 . pluriinis exemplis contrinant.
Thom Boz.de 9.20 . Vidiſtih.minem velocem and loguendum , qui priuſquam
fiæ. Eccle- probè inttructus fuerit , & de re propoſita edoctus, ad alios
Signis
docendos prorumpit ; ſiultitia magus iberanda, leu exſpectanda
eft, quàm iilius correptio, feu iententiæ in melius murario. He
braicè spes fiulti pra illo ; & fic vertunt etjam 1 x x . & Chal
dæus, quod idem eft cum eo quod dixerat c.27 . V.12 . infipien
tem præ ſapiente ſpem havere, id elt , meliorem longè condicio
nein elle hominis infipientis, qui præ ftoliditate obmuteſcie , máinque præmittit. Vide lanctum Hieronyinum , Augufti- Aug. in l.de
& alios audit , quàm eius qui fapientem ſe elle ratus , te
merè de re non fat cognita pronunciat. Ita Rodulphus &
Salazar .
9.24. Quiadiuratem audit, id eft, qui à publićo magiftra
tu legitimc quæficus & iuramento rogatus, furtum quod no
uit alterum adınififfe , celat aut negat , cum fure partitur, id Dexcoctum eft , omniex parte verum , ſibique conſtans. Clya
elt , conſors furti efficitur , & odit animam ſuam ,] grauiſſimo
periurij crimine illam faucians , & vitam quoque fuain in
diſcrimen adducens , nain ſi periurij conuictus fuerit , cum
fure fimul publico iudicio enori cogecur. Ita ferè Janſenius
& Liranus.
9.26 . Multi requirunt faciem principus, id eft, gratiam magi
ftratuum aucupantur non modò diligentia & itudio , led &
obſequiis , muneribus ac donis , neinpe ne illos in ferendis
fententiis ſeueros experiantur. Nec curant iniferi Deum fibi
demereri, eiuſque gratiam lucrari, a quo tamen ſciunt omne
indicium ; Hebraicè fortem fingulorum pendere, vtpote fupremno
omnium iudice , cui tam magistratus, quam qui magiftratum
donis deincreri contendit,fubiici certo debtbit.
CA PV T XXX .
Fundamentum ſapientia , ſcireſe nihil ſcire : Dei enim maieftas in
feruiabilis efi , eloquium eius infallibile : quatuor pelima vitia , 7.14. & 15. & Et fingulas fusè explicant Beda, Hugo, Arbo
quatuor inſariabilia,quatisor celerrimè tranfeuntia, quatuor orbem
turbantia , quatuor animaliuta fapientiffima ,quatuor feliciter gra
dientia, quatir muximè cauenda.
V.1 , Erba Congregantis, fue Vomentis ; ] Hebraice & Chal
Venice
daicè , verba Augier folij lakeh : Ett enim nomen pro
Ap' 12 prium conuiuæ,quein Salomon in hoc fapientiæ epulo, cùm
regina fileret , loquentein inducit , vt dixi initio huius libri .
Seu iolet Latinus b interpres nomina propria Hebraica laci- 6 Proleg. de
nitate donare , cum emphaſim aliquam habent, yti kæc ha- liecin ,
Hebr.0.17
bent. Nam congregans ſignificat eum,qui inultam ſapientiam ,
& inultas doctasiententias partiin proprio Itudio,partim vſu
& experientia,partim reuelatione diuina collegerat.Filius vu
mens, ſeu vomitus , ſaturum defignat & epulis affatim exple
tum : nempe diuinis illuſtrationibus adeò plenum ,vt easeru
Etet & in aliorum vſus euomere cogatur. Quæ quàm verè,
quàm aptè quadrent in Salomonem , nemo non palpat. Ita R.
Leui,Caietanus,Beda, Liranus,Arboreus & Salazar.
Vifio , ſeu prophetia (vt eft in Hebræo , ſed prophetia vocatur . Mart. Del
etiain quæuis ſententia grauis:) quam protulit vir non vino rio.b. 9.Magia
obrucus, ſed Deo plenus , non ex crapula ticubans , fed à Deo cap:1.9.1. &
co:afortatus & erectus. Lxx.thabent, hec dicit vir credentibus Deo , Pradus in :
Ezcch.28 .
& ideo mihi quoque Prophetæ Dei fidein plenam habituris:
co quieſco, feu finio, id est, abfoluto fic libro, feriabor ab ilto
labore Vnde & venultiora ſchemata & acriores ſentenciasin
hanc orationis ſuæ extremam partem coniecit, vt audicorum
animis tenaciùs inhæreant.
7.2 . Stultiffimus ſum virorum .) Rabini & Liranus,Arboreus, Pileda in luo
Hugo & Pineda, volunt hæc verba elle Salomonis iam poe przuio Salo .
nitentis, & ex libidinum atque idololatriæ voragine reducti. mone 1.8.6.1 .
Sed potuit etiam ante laplum ex vera humilitate atque ani
mea , fi quæ ex ine habeo , fi quæ proprio itudio collegi , ſe
cluſo Deo ſpectes.Vndemexſubdit, Sapientia hominum , ſeu
inore aliorum hominum parta , non eft mecum , nec proprio itu
dio , vel meo inarre obtinui ſapientiam vel ſcientiam fanétorum ,'
qualis folet ſanctis Prophetis inftillari,fed fi quid nactus fuin
ſcientiz , ſeu humanæ , feu diuinæ, id omne à Deo didici &
accepi, inquiunt 1.xx. Potelt Secundò comparatiuc dixifle,
ftultifimus fum, fi cum aliis conterar, qui in cognitione lui&
Dei , longè me præcellunt , faltem practice Sic S. Paulus, ſe
minimum Junétorum ; S. Franciſcus te peljimum mortalium affir
mabat. Rurſum, li ſapientiam means, etiamfi maximam , confe
ram cum mea ignorintia, vel cum diuina ſapientia,cùm infinite
ab illa dilter, meritò me Itulcum potiùs, quàin ſapientem ven
ditabo. Simili ferè modo rogatus aliquando Socrates , quid
ſciret ?refpondet, Hoc unum frio,quod nihil fciam ,Quod audiens
alius : Inò, inquit,ne hoc quidem ſcio. Voluit ergo Salomon pri
mo loco inculcare , veram fapientiarn in hunili de fe fenfu
fitain efle .
V.4. Quis aſcendit in cælum , & omnia ibi ſcrutatur ac regit
nutu ſuo . Atque deſcendit etiain ad iina terræ, brachiis proui
dentiæ ſuæ complexus omnia : Quis continuit fpiritum ,feu ven
internis pectoris recellibus , hauriens & attrahens quando
& quantum vult , rursúmque expirans pro libito ? Q216
aquas , feu nubium , ſeu maris colligauis quají mn veſtimenio
ſeu panno , quem aquis intulum & irroracum , exinde pro
placito contorquet & compriinit & exprimit ? Que fufcita
uit ;Hebraicè & Aquila , quis conftituit , omnes terminos terra,
feu oras & littora, in quibus terra deſnio , & mare initium
capit ?
Quod nomen eft eius,] id eft , quæ eit iſta perſona ? d quis ifte d Pl.19.v.37
tam potens : Et quis pliuseius ? Vbi manitetta pluralitatein & Pf75.8.18.
& 21 .
perfonarum indicat in diuinis , ſed nulla naturalis ingenij vi
perceptibilem à creaturis. Porrò poin potius meminit quàm
Spiritusfancti( licet & hunc nomine venti hic adumbrarit ,)
quia cun vellet inultas praux generationis fpecies proferre,
primo loco æternamn Filij generationem optimam nobiliſſi
Trin , S.Th. in
num, lanctum Thoinam . Mox à verbo ex Patre genito dila 1.p.dc Trin .
s
bitur ad verbum vocale exteriu à Deo dictarum & reuela
tum ,dequo dicit.
¥ . 5. Omnu fermo Dei ignitus , pempe quidquid ex Dei af
flatu vates effundunt, repurgatum e detacatum , ad puruin • Pl.11.V.7 .
peus ſperantibus in fe : ſcilicer Prophetis ipfis , & quicumque
adimpletionem eius fpectant , pro clypeo eft aduerfus omnes
obloquentium calumnias : nam reuera impiebitur aliquan
do , & fidem Prophecæ liberabit. Quare ne adias qutuquam
verbis illius, neque de tua coniectura in fpergas aliquid
diuinis variciniis , ne arguaris falſi , fallente euencu , men
dax inueniaris. ) Quo iplo inſinuat Salomon , le foto hocli
bro nihil ex ſúo cerebro, led ex folo Dei afflatu omnia pro
tulille.
¥ . 11. Generatio , ] ſupple , quadruplex eft malorum filio
rum , & omnes peruerhilimæ, & maximè execrabiles. Prima,
ingratorum : quos hoc verlu tangit , & maledicit v.17 . Se
cunda, hypocritarum arrogantium fibi fanctitatem ,de quibus
vert.12.18. & 19. Tertia , faltuoforum , de quibus v.13 .& 21 .
Quarta, omnium peſſima opprinentium pauperes, de quibus
reus , lantenius & Salazar.
Notat verò Mercerus ex Aben Eſra , Salomonein toto
hoc cap . quaternarius prætcr morem delectari & ludere , &
ex quatuor rebus inter le coliais quartum reliquis ante
ponere.
9.15 . Sanguifuga matris dua funt filia,matri per omnia ipſa
ciabilitate
 Caput XXXI.
riabilitate fimiles.Ergo tres ſunt fanguiſugæ, vt habent Lxx .
Aug.l.14. de Quod clarius eciam Nofter mox explicat , cùm dicit , Tria
Ciuit.'cap.'s. funt faturabilia : de quartum , )id eft, imò quatuor ſunt inſa- A
Chryfoft, in turabiles hirundines. Quas fanctus Auguſtinus , Chryfo
0.6 .Matt.Naa
zianz, in lam ſtomus , Nazianzenus , Ilidorus & alij has enumerant : Pri
bico de auari. mam iram ; Secundam , luxuriam ; Tertiam , anaritiam , Quar
tia. Ifid.1.126 cam , & omnium peſſimam miniméque ſaturabilem , ambitio
Origin.c.s. nem . Quas mox verf.6.comparat eodein ordine quatuoraliis
rebus inſaturabilibus , nempe iram infernali ſupplicio :luxu
riam ori vulua, LXX. amori mulierum : auaritiam cerra exſuccæ
& bibulæ , qui inſtar hydropis non ſatiatur aqua : ambitionem
igni: nam quo plures ac digniores magiftratus corripit ac te
net, eò acriùs inflammatur. Ita Hugo, Ianfenius & Salazar,
qui ex S. Ainbrofio imò ex Seneca, Plutarcho & aliis id fusè
demonftrat.
V.19.V am viri in adoleſcentia .] Ita etiam Lxx. vertunt : nam
nohy ghalmah non folùm adoleſcentulam , ſeu puellam innuptam &
virginein ( quomodo legendum hic putant lanſenius , Lira
nus & alij recentiores ) fed etiam adoleſcentiam feu iuueni
nohy lem ætatem fignificat. Sic Pfalm.7. verf. 7. ghalmoth vertuns
recentiores Hebræi,in adoleſcentiis. Senſus ergo elt, ficut aqui
la ſerpens & nauis leuifſimè ac ſine Itrepitu , per varios gyros
& anfractus, celerrimè fimul & occultiline , nec vllo reli
Eto ſui veftigio feruntur : ita & adoleſcens diffolutus & in
temperans, cuius affectus in vitia proni, per mille mæandros B ftes falutaribus monitis præmunire.
tendunt in optatascupedias ,quantuincumque occultè & lub
dolè éis vacet , non diu tainen vacat : nam velocifſimè tran
filit & tranfuolat ille flos ætatis , corpore per niinium luxum
ac venerem miſerè tabefcente , formámque omnem ac pul
chritudinem deperdente. Ita ferè Salazar. Allegoricè Beda ,
R. Haccad. Hugo,Dionyfius& Liranus, ex R.Haccados, per viam aqui
apud Galati, la , Chrifti aſcenſionein : per viam colubri , eius reſurrectio
num 1.9.c.sso nem :per viam nauis in mari, conuerfationem in mundo : per
viam viri in adoleſcentula, natiuitatem ex illibata Virgine; in
cuius vtero vir fuit ab initio conceptionis planè perfectus,
Ambr.l.de Sa. non modò potentiis animæ ,fed & membris corporis. Similia
lom.6.36
ferè habet S. Ambrof.
9.20. Talis eft via adultere , ] quafi diceret. Ita accidit
non ſolis adoleſcentibus & folutis , ſed & nuptis adulteris,
quæ in luxum profufæ citò perdunt priftinæ formæ, elegan
tiæ ac roboris veltigia :quæ quanuis follicitè , ſolerter & in
duftriè conentur cegere fordes fuas, & comedendo , ſeu deli
ciosè victitando , & os ſuum tergendo, id eft, faciein pigmen-
cis vel medicamentis fucando , Itudeantſucculentæ & venu
Itæ comparere, & fic ſua ſcelera tegere ; tamen vel ipfa cor
porismacies,velfubrepentes inorbi, vel ſcabies, vel lucidus
pallor,cotiúſque formz'acpriſtini vigoris jactura, quæ ex ve-
neris vſu accidere folet, rem itatim prodet.
V. 21. Per tria monetur terra ; ] Hebraicè , tremit : L XX.
concuritur, id eft , turbæ & contentiones maximæ per eam
cientur.
V.24. Quatuor funt minima terre animalcula, & tamen ipſa
funt ſapientiora ſapientibus , ) nempe aliis animantibus majori
bus , quæ fapientia naturali pollere'exiſinantur , vel etiam
pleriſque hominibus prudentiali inttinetu antecellunt. He
braicè nulla eſt comparatio, fed dicuntur effe fapientia ſapien
ter edocta , neinpe à matre natura. Vult autem Salomon his
quatuor animalculis initruere quatuor Itatus hominum qui
bus refpublica conftat. Primò , formicus , agricolas & ruftica
nos homines, vt aſſiduo & indefeffo labore comparent quæ
.Vide PP. 104. victui neceffaria funt. Secundò , lepuſculo a ſeu cuniculo , ci
5.18.6.Erina- ues in vrbe degentes , opificio vel mercaturæ intentos , & à
ceus, Plinilos. bello abhorrentes , vt infudent domui ſuæ firmandæ , locu
c.25. pletandæ & augendæ, inftar cuniculorum , qui & Plinio tefte,
nomine leporum defignari ſolent, & quia timidi arque inua
lidi , tutiſſimas petrascaculis ſuis tutandis perfodiunt, ac de
omnibus neceffariismaximâcura proſpiciunt. Tertiò , locu
jta milites inftruit, nam & locultarum formam galeatos mi
litesreferre docet Marcellinus, & quamuis duceac rege ca - o liguntur. Sicut enim turres ó folent clypeis & vmbonibus Ezech .28.
reant, nihilominus inftructis agininibus & aciebus cater
Plin.l.11.c.29. uatim ad agros depopulandos conuolare conftat ex Plinio ,
Tudith . , . & S. Scriprura pallim : & aduerſus ſcorpiones , alioſque fer
11. & ler.26.
pentes bellum feliciter gerere, idem Plinius & Ariſtoteles
5:26 .Amos 7. docent : vnde locuftam fcorpiomachum Ariftoteles, alij opio
1.19.& 19. machum vocant. Quartò ,ftellione Magiſtratus & aulicos om
nes commonefacit. Stellio enim animalculum elt lacerta adf
mile, ſed longè minus, depictum lucentibus guttis tanquam
ſtellis. Hinc nomen Latinum traxit : Romani taraniulam
6 Plin. ſup. vocant , Græci é Croin acbor vel á 6 mesin cucirle , Ariſtot. xgenceon
cap. 89. Th . Sed mendosè in Regiis ,Complutenſi & aliis L X X. edi
Plin. 1.8. cionibus ponitur mainamai tinspiſcis fat ignobilis , nec regibus
c.31 .& . 30,
C.10 . notus : Atftellio in palaciis regum moratur , circa aularum fores,
& forium cardines , & parietum rimas ,inaximè in nouis ædi
bus , inquit Marcellinus , nec tamen nititur niſi manibus. Sic
ftrenuis ac fidis manibus ſeruitiiſque principes fuos demere
ri debent , & præclaris virtutibus fplendere quicumque in
aulis & magiftratibus degunt. Chaldæus & quidam recen
tiores pro itellione araneam vertunt : alij , fimam , alludentes
MIODP ad Hebræum famamish : alij , hirundinem .
Laf. Tirini Tom . I.
241
CAPVT XXXI.
Ex ore mitris monet Primo , vitandam libidinem ; Secundo , crapu .
lam ; Tertio , iuftitiam omnibus , maximè pauperibus reddendam .
Dein occaſione matris ſubnettit encomium mulieris fortis ego ex
tellentis , quod per 22. verſus , iuxta 22. litteras Hebræorum à
qualibet littera fingulos verſus inchoando profequitur. Ita Caie
tanus , & lanſenius g Salazarius. Nempe ut ſignificet , talem
demum mulierem omnibus litteris, id eſt , omnibus numeris (nam
littera numerorum notæ ſunt ) abſolutom eſſe , eo omnes litteras,
quotieſcumque dor quomodocumquecombinaras , tali heroina lau
dande non fufficere .
Erba Lamuelis regis. ) Sic vorat tertium facri epuli
*. 1. V interlocutorein , vt dixi initio huius libri. Lamuel
verò , feu Lemuel, Hebraicè idem eit quod ipſius Deusvel in ‫למואל‬
quo Deus : quod propriè Chriſto conuenit cuius figura & ty .
pus erat Salomon .
Viſio, id eft , doctrina prophetica à Spiritu ſancto per reue
lationem accepta , qua filiuin ſuum Salomonem adhuc tene
rum erudiuit mater, ) nempe Bechſabee . Talibusmonitis de
cet pias matres adblandiri filiis , inquit Hugo Cardinalis &
Salazar : quihinc vnà cum lanſenio & Pineda colligit , he- lomone Pineda in Saw
l...
roinam illam prophetiæ dono colluftratam , periculum præui 0,6.
diſle futurorum olim Salomonis turpium amorum & luxuum;
ac proinde conatum , illum jam indeè puero aduerſus eas pe
2. Quid dilecte mi ? ) Blandientis eft & excitantis ad au
diendum , quafi diceret. Hem , vel heses dilecte : Chaldæus pu
tauit minantis elle , & aliquid mali ominantis, vnde vertit;
Quale va fili mi ! ve ! ve !
Dilecte votorum meorum .] Id elt, in quem vnum omnia mea
vota & deſideria intendunt,inquit Ianſenius. Vel , vt Pineda, Pineda ſup.
quam perpetuis votis ac precibus quotidie rurfum gigno ,
ynde ixxi legunt : quid fili mearum orationum ?
V.3 . Ne dederis mulieribus ſubſtantiam tuam, ] id eſt, diuitias,
Vt Lxx . vertunt : & robur ſeu fortitudinein , vt Caietanus &
lanfenius cum Chaldæo : nempe inteinpetanti veneris vfit
corpus conficiendo , & vires labefactando. Item , ne te fati
ges,nec tua exhaurias ad delendos reges, ſeu bello conterendos
tibi vicinos principes : fed paci ftude & quieti , vt verus Sam
lomon , id est, pacificus audias.
V.8. Aperi os tuum , id elt , patrocinare,tuere, defende, mo
dis omnibusadſis mutuo,lid est ,qui inſtar muti, pro femetipſo
eloqui non audec præ verecundia , vel non potelt præ iin
peritia.
Et caufis omnium filiorum qui pertranſeunt , ) id eſt , omnium
hominum inundi,inquit Pagninus: maximè verò peregrino
rum & aduenaruin , atque eorum qui è lauta fortuna tranfie
runt ad inopiam & egeitatem : quorum & maior miferia , &
fors deterior : quàm qui nunquan felices fuerunt.
¥.10 . Mulierem fortem ,vel forticudinis, LXX.cspriev, id est,
virilem ; vel, ve alij ,induſtriam : ſed Luifius Legionenſis, vulc
ea voce , virtutum onniun cumuluin , & plenam perfectio
nein notari, neinpe quæ cum eximia pietate, pudicitiam , ma
gnanimitatem , induſtrian, diligentiam , conftantiam , cæte
rafque virtutes componit. Allegorice,elt Eccleſia Chrifti,in . Aug. fer.as.
quit S. Auguftinus,Gregorius,Beda & Salonius, Tropologi- de Duerlis
cè,anina lancta ; fed fpeciatim B.Virgo ,vt S.Bernarduspul- Gregor. 133.
cherrimè demonſtrat : vti & Salazar : quem confule etiam Mor.cap.zza Bern. ferm.a.
pro ſequentibus verficulis.
ſuper miſus.
Procul , de vltimis finibus terræ ( vnde rariſſimæ & pretio
fillimx margaritæ aduehi folent) pretium eius,) ſupple, inerità
accerſendum , vt talis vxor viro coemi poffit, quafi diceret.
Quouis pretjo coëmenda eft , quia pretium eius onnium ,
etiam pretiofiffimarum rerum pretium & æftimationem fu
perat : Allegoricè,Beda vult hic infinuari, Ecclefiam Chrifti
etiain de vleiinis finibus congregandam .
V.11. Spolius non indigebit, ] Hoc nomine veltes e ſcutulatæ , Plin. 1.: 3 .
0,8 . & luuene
monilia , & alia mundi muliebris ornamenta aptiline intel lis
deauratis victoriarum monumentis vndique præcingi,fic foe- v.10. luleph.
ininæ ſuismonilibus & vettibus, quafi dicerer. Talis vxor non lib.35. antiq.
opus habebit pretiola vette aut monilibus , vt arrideat viro 6.14.
fuo , & cor illius rapiat.
V.15 . Denocte,id eft , valdè inane,non ſtertens in alcam lu
cem : dedit predam ; LXX. Bornoelo , id eſt , elcas ſeu cibos,
non quouis modo partos , fed labore ac ſudore, quaſi vi de
prædatos ; catachreli deſumptâ à feris, quarum omnis elca
elt præda.
7.18 . Guftauit & vidit, id eft,vſu atque experientiâ didicit ,
negotiationem ,ſeu exercitationem & laborein luum elle bonum ,
id elt , quæftuoſumn & frugiferum ; adde, & falubrein : atque
ideo tam ſedulò operi incubuit fuo,vtnon dies ſolos , fed & clocàm runja
cam , ff.de auro
noctes , faltem magnam illarum partem , laborando falleret, & argento &
neinpe in mulcain noctem vigilans , & lunmo mane euiyi- I. quaficum eß
lans : adeò vt lucerna eius vel nunquam , vel non nifi exiguo 5. fundu , ik.
interuallo extingueretur. de fundo , & I,
V.22.Stragudtam veftem ,] id eft, variæ texturæ ,vti funt ftra- . ftrarum , de
verborum li.
gula & tapetia, quibus lectus intternitur, & parietes ornan
gnificationcy
tur, c quoruin inenrio frequens in Iure, & apud Ciceronein , & Alciat.ibid
quafi diceret. Non modò rudiora manibus fuis parabat Cicer. orat.3
vettiinenta feruis & ancillis fuis , fed etiain multam veltein & quin Veito
X Itagulam
 Commentarius in Eccleſiaſt.
242
* ftragulam fibi elaborabatad le &tos fternendos, & aulæa ta
petiáque ad reliquam domum ornandam ; denique & pre
tiofas fibiveltes ex byſſo d & purpura , ica Rodolphus & lan . A nectute, cùm ad laboranduin inepta poterit fecurè ociari,de-, foit.hom.21,
Exod
àV.4. .25 .
& Ezech . lenius.
16. v.10 . $ .24. Sindonem ; Hebraicè , linteum , putà ſubtilioris ope
e folie 16 . ris : & cingulum , id elt , zonas perelegantes acu pulchrè pi
V.1.33. Čtas,& fioribus tuin aureis, tum purpureis,tum bylīnis intex
tas,venundabat Chananæo,id eft,inititori, vel vendendas tri
14.1.23. debat. Quia enim gens Chananæamercaturæ erat apprimè
dedita,vtex Tyriis patet, Iudæinon item ;hinc nomine Cha
nanai ſæpè pro mercatore ytebantur, vt alibidixi.Commenda
tur ergo ftrenua fæmina,quòd non rudiores folùmi telas,ſed
etiam ſubtiliffimas ac tenuiſſimas texere ſoleret : nec eas exi
guo nunero , folis vſibus domeſticis & ornandæ familiæ ne
ceffarias,fedmaximâ copiâ, vtpotè quarum venditione com
pararet ſibinon modicos theſauros.
.25. Fortitudo de decor indumentum eius , quaſi diceret,
Elegantiora ilta , putà findones ſubtiliores & zonas elabo
ratas , non aptabat ipſa fibi : nain ipſi pro cingulo erat for
fSap . 1.17. tisudo , qua juccinxit lumbos f fuos : pro velte eleganti &
pretioſa erat natiuus decor & genuina pulchritudo ,
B Et laudent eam in portis g opera eius. ] Id eft , lauderur non v.8 .& Lobs.
Tertull. l.de putidis iftis & indecoris ornainentis non eget. Vide hacquæ de
Habitu femi. re Tertullianuın , Clementem Alexandrinum & Chryſolto
mum , qui in philocoſmas & molles illasacriter inuehuritur.narum . Clem
E: talisridebit ; LXX . letata eft,in die nouiſſimo,] id elt in ſe- 1.2. Pædag.
cap.1o.Chry:
liciari, & partis olim bonis lætè perfrui. ad Popul.&
Ý.'26. Osſuum , ſilencio plerumque clauſum , quoties lo. hom .41. in
quendum eſſet , cum sapientia prudentiaque reſerabat , Gen. & in Pl.
non abſona yel inconcinna garrulitace !, ſed decenti circum- 44. & orat.de
paralytico.
fpe&tione:
Et lex clementie in lingua eius , ) nempe ad imperium cle
mentiæ , quaſi dominæ ſuæ , promebat fua verba , non
mordacia , non acerba, non dura , ſed lenia , ſed mitia , fed
fuauia. Chaldæus , lex gratia in lingua eius , præfcribens
blandiloqua & lepida lubinde verba , & fale conditos ſera
inones.
¥ .31. Dateei laudide fru £tu manuum ſuarum ,] id eft,propria
facinora, quafi dicat: Quicumquetális heroïnæ laudes vul
tis decantare , commemorate res ab ipfamet geftas, & aliena
omittite. Quid eniin opuspatriam , parentes, clientelam , &
maioruin encomia celebrare, vbitanta ſuppetunt,& tam pro
pria ipfiuſmet facinora laude digna ? Deut. 17.
tantùm intra domeſticos parietes,ſed etiam in foris & thea V. 4 .
tris, & celeberrimis ciuium acmagiftratuum conuentibus.

89.5 8083 603.E34 E3

E C C L E SI A S T E S.

Ic Græcè inſcribitur hic Liber, Hebraicè , coheleth , id eft ; conuocator vel concionator : Nam toto
‫כהלת‬
hoc libro concionatur Salomon demundi , mundanarúmque rerum vanitate , vt quæ nec ſolidæ
fint, nec conſtantes, nec animam fatient, ſed diſtrahant, affligant & crucicnt, quia plenæ defecti
a Patet ex c . bus,moleftiis & curis. Itaque ſuadet omniuin contemptum , & vnius Dei a aſſiduum culcum . Con
vlt.v.13. ſcriplit verò Salomon hunc librum pro adultis iam in virtute , & ad perfectionem progredi conantibus , vt ex
S.Hieronymo dixi in proa mio Prouerbiorum . Quiidem ait , conſcriptum à Salomone poft tot'libidines &
Pineda in Sa. idololatrias iam reſipiſcente ac pænitente. In quam ſententiam , præter Hebræos , citat Pineda 14. grauiſſi
1.8.c.1.lect.s.mos auctores, & variis pulchrifque rationibus confirmat.
& 7.
CA PVT I. diano , ſed & annuo motu gyrat fier Meridiem , or fle&titur ad
Terra do edementorum omnium mutationes : rerum ſublunarium ge Aquilonem , obliquo acceſlu & recefſu ſuo inter Tropicos
nerationes por corruptiones , cælorum o ſiderum irrequieta cir cancri & capricorni , nunc figna Meridionalia feu æltiua
cuitiones : ex quorum cognitione nuila tranquillitas humano ani percurrens,nunc Aquilonaria feu hiemalia : ita S.Hieronym . Theophil:
cpift.3.Paſch ,
mo;ex vfu nulla fatietasfenfibies ; ex experientia nulla ſapienti c Olympiodorus, Theophylus Alexandrinus, Caietanus & re tom.i. Bibl.
centiores. SS.Patrum .
zoluptas ; ſed ubique difficultas , vbique labor , vbique afflictio,
ô Vanitas ! V.6 . Pergit ſpiritus , id eft , ventus. Ita transfertSymma
chus, & plerique recentiores. Et verò inter cauſas genera
Proleg. de Ý.2. ANIT AS vanitatum . ] Id elt, vaniſſima, ma tionis & corruprionis ſublunarium quas hîc Salonon recen
Idioriſm . xima vanitas. Quo nomine deſignatur hîc fet , itémque inter errabunda & inconftantia vniuerfi , non
Hebr.n.go. propriè mutabilitas , agitatio , defectus rerum vltimum locum cènent venti : qui dec ipfi quiefcunt vn
omnium creatarun , quâ per ſe instabiles tendunt in aliud quam ,nec aëren ,nec aquam ,nec terram finunt quieſcere,
continuò atque aliud efle , adeóque in interitum , & in nihi ſedacrifuo flatu ſubinde & pestilenci,plurimis locis.Perni
lum , nifi potenti maru Dci contineantur & conferuentur. ciem afferunt & ruinam .Sed & in circulos ſuosreuertitur,] nam
Solus verò Deus plena & omnimoda ett veritas , id est, Ita ex 12. vitisreſpondentibus 12. cæli terræque plagis , quot
bilitas , conftantia , perfectio , beatitudo tum fua ,aun alia veteres diſtinxerunt , vel ex 36. quotrecentiores , nunquam
Plin.l.2.C.27
rum rerum oinnium . Nihil enim ,præter vnum Deuin , potelt non aliquis aliquam mundi plagam perfiat , tefte Plinio & 38.46 . Plato
immenfain noftrain inanitatem coinplere , intellectus capa experientia. in Phadone,
citatem faciare , appecius fitiin reitinguere . Vt de fingulis Verf. 7. Ad locum unde exeunt Alumina . ] Id eſt , ad ma- Sencs,l.3.Na
creaturis ordine deinceps probabit toto hoc libro Salomons se & mari conterminam abyffum aquarum , quæ iam in- Phil cural.
o q.c.15.
l. de
Plai 38.9.6.& qui id à Dauide patre luo hauſerat , Plalm . 38. Vniuerfa va de àmundi exordio eit in terræ viſceribus, ficut in corpo i opifi
Mund
Plal.6 1.0.1.& nitas omnis homo viuens. Et ex vtroque Gentiles Philofo re humano maxima ſanguinis copia eft in hepate & in Cor cio.Plin.l.a.
pral.141.1.4 . phi , è quibus Ariſtoteles hominem definit effe exemplum tem de;inquit Plato, Seneca, Philo, Plinius,indéque per innuine C.65.
Lucian.in Ica- poris,fortuna lafum , inconftantiæ imaginem , inuidicago calami ros cuniculos quaſi per venas diſperguntur aquæ per om
rumenippo,
feu Hypernc. tatis trutinem , reliquum pituitam o bilem . Similia Lacianus
Szalij. nes partes terræ , & certis locis iam colatæ erumpunt in
Pbilo . fontes, vel in flumina. Id infinuatur Eccli. 24. verſ.39. 40.
W.3. Quid habet ampliushomoquàm vanitatem , de & ex vni & 41. & hic in Chaldæo. Et ita fentic ſanotusHieronymus,
uerfo labore fuo ? q. d. Nihil fperes , te poſle vel amplum , vel Bafilius , a Iſidorus , Damafcenus, Albertus Magnus, fan- a Bafil.l.q.He
eximiuin tuo labore, ítudio & induttriâ elicere ex omnibus Etus Thoinas, Franciſcus Valefius, Toſtatus , Coniinbri- xamer. Ifidor.
quæ fub fole funt. ] Quid enim præter vanitatem eliciasex D cenfes , à Lapide & alij. Quorum quidam æftun maris, lib :Origine
vaniſiimavanitate ita Dionyfius & Pineda. Et hæc elt clau velur magnæ matris reſpirationem , item flatus ſubterra 1.2, Fidei c.9 .
fula libri totius . Chaldæus legit, quid reliquum efthomini, poſt neos volunt per eiufinodi terræ venas ſurfum adigere Albert,Meth,
quam mortuusfuerit,deomnilabore fuosneipe,præter vanitatem , aquas , eciam ad fumma moncium quorumdam faftigia. tra&.2.6.11.
& fic etiam accipit Ş.Hieron .Nyilen . & Olympiodor. Lira Quidam vim attrahendi terræ innatam , ve matrici vet S. Th... Senco
aus,Oſorius.Nullum enim alitid'à mundo itipendiun ,quàm mammis in muliebri corpore : vel faltem vim ſugendi , qua- Valet. cap63.
vanitas. Pfalm.75 . V.6. Dormierunt fomnum ſuum , nihilinue lis eft in panno , ( qui licèt vix extreina ſui parte aquas con Sar. Philofo .
nerunt.Sap.5.v.8 . Quid nobisprofuit fuperbia , & diuitiarum ix tingat ,paulatiin tainen totushunectabitur ) putant aſcen- phia Toſar:
Gantia ? fionis aquarum caufam effe. Vi ve elt, diuina prouidentia & à Lapide in
V.4 .Generatio,cum hominum , cuin beſtiaruin , tum metallo ( inquit Theodoretus 6 ) ad commodiores vfus mortaljun Geneſ. Co
rum , tum elementorum , præterit & aduenit,non eadem nume prouidit vt fcaturirentonnesex interiori illa abylo , rur- Meteo nimbr.s.9.in
r.c.4 .
ro ,fed fpecie,vrto moriente, ſuccedit alius. Terra autem ,thea fumque per ſuos alueos in mare, indéque in eandem abyf 6 Thcod. red .
f

s s
gruin omni huiu viciſ ſitud inis , in qua ludi exhi bent ur , in fum rela bere ntur , atqu e ita perp etuo mot ui , muta tio de Proui:
gternum ítar,] id eft,ſtabilis manet & inmota : alia omnia de pi' & instabilitati obnoxiæ ellent > vt hîc Sapiens af- dencia .
currunt. Etiain fol etf incorrupti bilis , tamen loco mouetur firinat.
perpetuò ( & eadem eft ratio cæterorum fiderum & cælo Ý.10 . Nibil ſub ſole nouum ,] ſcilicec in naturali curſu rerum ,
rum ,) & fic inftabilis eft : nam putà coelorum , elementorum , ventorum , hominum ,anima
V.s.Oritur fol se occdit, totus in eundo, totus in redeundo. lium , fluminum : item in ſcientiis & artibus quibusnatura in
Etad locum fuum , id eft,ad Orientalem plagam , in qua crea diget, verbi gratiâ, fabrili,agricultura,fcientia Philoſophi
&

cum ſolem affirinatSeuerianus, & alij plures) reuertitur;Chal
dæus , aduelat, id est , velut curfu anhelus & laboreættuans,
concitatiſiimè fertur , vt inderurſum redeat in orbem . Nec
folùin ex Oriente graditur verfus Occidentem curſu quoti
ca, Theologica, & c. Secùs elt de curiofis & extraordinariis
rebus, itémque prodigiis, monitris & miraculis.Vulo infi.
nuare Sapiens , non efle quòd nos fuperflua rerum nacuræ le 10
cretarum indagatione, vel opum , voluptatum , dignitatum BE
conquiſitione
 Caput II. &
conquifitione torqueamus : nihil enim nobis eximium con
ferent , ficut videinus non contuliffe iis qui antè nos fe illis
indagandis & colligendis totos iminerſerunt.
CA PVT II. А Ý . 24. Nonne melius eſt comedere di bibere , id eſt , frui par
Sapientia ſtudio proptermoleſtiasſe poſito,transfert ſe ad corporis vo
luptates confectandas. Sed nec ibi reperto vado, redit ad fapien
tiam cum voluptatibus conciliandam , fed fruftra : vnde utroque
faftidito, tradit ſe vaniſſime ſolicitudini corradendarum undi
que opum , non tam ſibi , quàm haredibus adhuc ignotisprofu-
turarum .
9.2 . Ifum ex inſolenti gaudio & voluptate profuſiorem , meliore
3
fionem ; alijinſaniam . Derident enim nos terrenæ voluptates,
quòd animi tranquillitatem felicitatémque in re tam vili,
tain fluxa quæramus. Vndemeritò errones , imò inſaniaudi
mus:maximè cùm experiencià didicerimus, extrema gaudij lu
ctum occupare . Vnde vano gaudio dixi, Quid fruftra deciperis,cùm
nullo ſolido aut vero bono nitaris ?nec hac vià ine quiecum
autbeatum reddere valeas ? vnde & te decipis , & me.
* Sap.a.V.g. W.3. Auftrahere à vino carnem , est abftinere à laucioribus
Tais.v.12 .. epulis, à voluptate bà lafciuia.
6 Prou.2..1.
Eph,s.v.18. Quo facto opus eſt. ] Id eft , quo fe occupare homines de
Apoc.17. V.3: beancex rectæ rationis præſcripto . Item , quid ère hoininum
March.6. " ſit,in quomulcum operæ ,ſtudij, follicitudinismeritò punen
V.33.86 dun. Nempe,vt qnerant cregnum Dei.
9.9. Sapientia quoque perfeuerauit mecum ,duin has omnes de
liciasinjħi compararem , ſuggerebatque inihimodos & ra
tiones conquirendi illa & fouendi; iucundóque experimen
to iildein fruendi,inquit Nylienus & Richardus. Vnde ple
rique hinc colligunt , Salononen etiam tot libidinibus &
idololatriis immerſum non fuiffe fpoliatum fapientia fibi an
tè cælicus infusâ ; vt dixi 3.Beg.13 . v.7 . R.Haccados perſa
pientiem intelligit fixdium fapientia , 9.d.Salomon, le vnà cum
lauciciis corporis,etiam ſapientiæ ſtudio & cultui incubuiffe ,
vimentem lanam retineret inter tot rerum externaruin irrita
menta ,& beatus euaderet funul animo & corpore.Sed fallus
estmiſer :bain etfirecinuerit ſapientiam ſpeculatiuain , cercè
practice illidiu obſecutus non eft , vidensmeliora probanſque
Aeteriora fequens.
¥ .12: Quid est home? ) quàm ftultus eſt ! quantùın ertat,
quum ſibi perſuadet ſe poſle Deum creatorem fuum & rerum
omnium confequi, ſeu affequi in obtinenda hîc plena beati
perſuadebat illé Tyrio
Éleck,28. tudine & perfecta felicitate . Vt fibi
rum rex , quidicebac ? Deus egofum , Goin carhedra Dei ſediin
cordemaris, ( quaſi dicat : Non minùs ego tutus & munitusin
hac mea inſula,quàm Deusmuris cæleftibus,)dedicormeuin ,
quasi cor Dei, id eft,auſus fuiétiam diuina tentare,& meDeo c dit ad cor eorum , quod hæc omnia complecti porelt. EtEccli.is:
aquare ſapientiâ, decore, deliciis, theſauris. Sic quoque hic
Salomon ſe infignis ftulticiæ arguit,quòd maiora viribus hu
manis, & ſoli Deo propria centarit , allequinempe diuinam
felicitatem , quærendo plenam animitranquillitatem ,& qui
dem inediis ab illa reinotifli:nis, vino, crapula, libidinibus, ſeu rein oinnibus numeris abſolutain : quod nos dicimus,
diuitiis, ædificiis , & c. quæ non niſi lordes lunt , & impedi
Prou . 170 iventa potiùs quàin adiumenta.
$ .14. Supientis oculi in capite d eius, ) quafi dicat : Sapientiæ
bencficio hoino aſſequitur, vt oculo inentis vcatur ad eum fi
nein ,ad quein in vertice locati funt,nempe vt veluti,ſpecula.
tores ex loco altifluno procul præuideant quid agendum ,quò
eundum , quid fequendum ,quid fugienduin , & fic vniuerfa
vitæ curfum moderentur,necubi contingat iinpingere , hære
re vellabi. Vnde Chaldæus , fapiens contemplatur in princ pio
quod futurum eft in fine.Sic Poëtæ lanum , vt deſignent ſapien
tillimun fuifle, bifrontein fingunt, vt qui & antecedentia &
fequentia tempora perſpiciat .
Stultus autein in tenebris non modò verſatur , deſtitutus in
Prou.g.v.9. ternæ lucis beneficio , fed & ambulat e actus variis cupidita
Deu 28 . tibus & vanis deſideriis ac pathionibus , nunc amoris , nunc
pe 1:t,34.9.6.
V.28.lob.s. odij,nunc iræ,nunc aliis,vbique impingens,vbique ſe lædens manâ feu diligentiâ ſeu malicià vel addipotelt vel detrahi,
1.14. & c.22 . & alios , ačtandem przceps in exitiuin ruens , fubinde &
2.Ifai.59. alios tecum trahens. Quia oculosnon habet in capite , ſed
30.Prau. vel in manibus, temerè quiduis amplectens ;vel in pedibus tumcuinque ab antiquo , adhuc tamen permanet , & fiet luo
1.6. HexaAmbr.
m . quocunquefert inpetusruens,vt pulchrè ſanctus Ambroſius
exponit.
Pnus vtriuſqueinteritus. ] Id elt,parimodo moriendum vtri
que, q.d. Vi in aljis ſunt valde diffimiles fapiens& Itulcus,ita
in hunanis euentibus,maximéque in morte,ſunt prorſus pa
res.Vnde fi caſibus iiſdem obnoxij ſunt , neque poteftmefa
pientia ab hunanis ærunnis & caſibus eripere, & me beatuin
hic efficere .
8.15: Quidmihi prodeft,quod maiorem ſapientia dedi operam ,&
lapientiæ luce præcelluerim reliquismortalibus ? Sanè , hic
quoque vanitas, id eft, itatus quoque ſapientis , quia iiſdem
cum ftulto caſibus humanis obnoxius, inter vana coinputan
dus eft,quia non reddit hominein plenè tranquillum ,láturun
Nabilem , vndequaque beatuin , & omnibuspartibusperfe
ctum . Quod maximè verum etde fapientia humanarum re
tuin , dequa etiam mox ſubiungit , verf.16. Non eritmemoria, iudicium diuinun probabir contrariun. Monet ergo Eccle
& c.] Priſca eniin doginata,quantumcunque excellentia, &
priſcæ adminiſtrandæ reipublicæ rationes , apud pofterioris
Tæculi hominespucidæ erunt, & ve vilia veteranenta negli
gentur & obliuione ſepelientur. Ita ferè Bonauentura,Caie
Läs. Tirini Tom . I.
III. 243
tanus, Titelmannus,
Montanus & Pineda. Campenſis, Oſorius , Arboreus, Ferus;
cis & concellis , nec'auarè
à Deodonum & imprudenter illa alte na:
ri recondere ? Ethoc Dei eft,nempenaturale,vtpotè
turalis prudenciæ , & liciti ac liberalis amoris erga ſeipſum ,
demanu Dei ; id ett, à Deo auctore naturæ datum & inditum :
ita Nyſſenus , Olympiodorus , Neocæſarienſis & alij ple
rique.
7.25. iure
Quisabſumet
ita descorabit,]
opes ,id& eft,comedet, fruetur
deliciis fruetur ? q.d.Quis
, quàm is ipfe
qui illas mulco labore & folicitudine parauit : ita ferè Paa
gninus & Pineda ex codice Veneto .
CA PV T ITI:
Èx viciſſitudine , mutatione , ego inſtabilitate atque interitu rerum
omnium ſublunarium , cum tempore fluentium on diffluentiumve;
colligit nullam in his fitam efle hominis felicitatem , Sed ex ftabilia
tate diuinorum operum , diuinaque prouidentia ſuum cuiquerei
tempus prafinientis,hortaturomnes ad vitam tranquillè agendam ,
curaſgue prapofterus ant preproperas abriciendas.
Mnia tempus fuuin habent.] Symmachus, omnis nego
Om sij acminiſterij hora ejt, ſupple; conftituta & determi
nata à Deo. Mox fubiicit quatuordena exemplorum paria:
B Sed
ex paucis iftis relinquit cuique funiliter de aliis omnii
busphilofophandyın. Ex quibus concludi vult , virum fa
pientem , compertâ reruin omniurn vanitate & inftabilita -
te , debere animo oinpibus ſuperiorem euadere , oinnes cal
care, omnes leu proſperas, ſeu aduerſasæquanimiter & for
titer ferre , nec frultiraneo labore aut cura illis deuitandis;
quæ toti generi humano indiſcriminatim obuenire folent;
inſudare aut ſe excruciare : ſed tranquillo corde & animno
quieto, acque in one Dei beneplacitum reſignato tocum ſe
dare pietatis diuinique cultus ftudio ſine viciſſitudine auc
interinjilione. Hic enim fcopus elt huius cap. Alioquin , vt
mox dicit.
9.9. Quid habet amplius homode labore fuo; Id eft ; quem
alium fructum percipiat aue iperet homo ex vniuerſis curis
& moleftiis, quas ciicares cam fluxas;tam inſtabiles,tam mụ
tuò contrarias,cam difficiles,tai laboriotas continuò lubit ?
9. d. Fruttra alioqui te fatigabit , torquebit,cruciabic; nullo
alio fručtu , nullo emolumento .
V.11. Deusmundum , in quo rot contraria , tot vana,cotmo
letta,tradidit diſputationi hoininum ,id eft, examini, ratiocina
tioni, conſultationi,inquiſitions etiam experiinentali,& quæ
inde conſequitur liberæ electioni. Hebraice enim elt , de
alibi aliis verbis dicitur , reliquije hominem in manu conſ v.14 . & feqq.
lij jui. Indaget ergo homo , quamdiu & quantum volets & Sap.1,6.121
non tamen obtinebit , vt inueniat opus quod operatus eft Deus
ab initio uſquead finem , ] id elt , opus vndequaque perfectum ,
à capite vſque ad calcem : Plautus & Cicero , ab unguiculo ad Plaue in Epid.
att s. Icena 1.
capillum fummum , quafi diceret.Non reperiet quidquam , cui Cicero pro
tanquam rei perfečtæ & ftabili , poflit animus adigi & in- Roſcio.
hærere.
*.14 . Omnia opera qua fecit Deus , perſeuerant in perpetuum .]
Id eſt,quæ Deus peculiariprouidentia & beneuolentia con
fert hoinini,non Ipiritualia modò, fed & temporalia , quam
uis naturâ ſua fint fluxa & caduca ;tamen à tain potentima
nu,ſupra vel præter naturam & conditionem ſuain accipiunc
itabilitatem ,conitantiam & firinitatem.Sic ChriſtusIoan.16.
verſ.22.dicebat Apoftolis , Gaudium veftrum nemotollet à vo
bis.Sic Iob.36.V.7 .Reges iultos in folio collocat in perpetuum ,Idem
dici poteft dediuitiis ,honoribus,pace,tranquillitate,fiquan
do ea Deus amicis ſuis ad vitam iucundè tranſigendam ſub
inde largiri decreuit . Huic enim diuino decreto nihilhu
D ve hîc dicitur.
7.15. Quod ſemel factum , ſeu decretum eft à Deo , quan
tempore : & omnia qua adhucfutura funt iam ſic decreta fue
runt abæterno . Semper intelligendo de donis Dei de quibus
ſolis hicagitur. Et hunc ſuum ſanctæ & immutabilis proui
dentiæ priſtinum morem atque tenorem quotidie inſtaurat,&
ſeinper leruat Deus : ita Neocæſarienſis , Hugo Victorinus
Campenſis, Caietanus, Pineda.
9.17. Tunes nempe in iudicio diuino , erit tempus omnes
rei , ex æquo & iuſto diiudicandæ & remunerandæ : qua
fi dicat : Præiudicent homines quantùm poflunt & lubet ;
non effugiet tamen quidquam ſupreini iudicis iuftiffimum
exainen .
.18 . Vt probaret eos Deus. ] Hebraicè , ad ſeligere ; LXX.
vt diſcernat, quafi dicat : Si nulla eller hominibus exfpecta
tio iudicij ſinceri diuini , & futuroruin bonoruin , nihil
differrent å jumentis in racione & conditione paturæ . Sed
ſiaſtes, vt animuin à terrenis ,præfentibus & vifibilibusauo
ceinus, & ad futura , ad colettia , ad diuina transferainus:
ita ferè Olympiodorus, Liranus, Bonauentura & auctor Cao
teriæ Græcæ .
9.19.Idcirao,
 Commentarius in Eccleſiaſt.
244 V.19. Idcirco, quia fimiles corpore funs beſtiis vnus idém
que interituseſt hominis eoiumentorum . Quod ad corpus enim
rimelioris ſunt conditio nis :parimod dolent,
o ſpiran
ægrotetant,
attin ,neut cadun t,algent,ættuant, eluriu nt, ſitiunt,
moriuntur. Et omnia perguntad vnum locum , nempe
quoad s, in terram ,vt fequitur , ex qua facta ſunt.] Vnde
viuunt corpu,
pater ,nullain hîc inentionem fieri animarationalis , quia hæc
Foca non eitde terra : ita S.Hieronymus, Bonauentura , Albi
ni, ra ofqu e Græc os , D.T hom am
4.75.2.6.a.p. nus & ferè Lati cont pler
d 1. S.Gregorium , quiputant Salomonem hîc loqui ex inente &
S.Thom.i
Greg.1 4 Dia- verb 9.21.
is Athe nouit., nempe notitiâ fenfuuin , feu experimen
Quitorum
log.c.4. tali , an Spiritusfiliorum Adam , feu hominum , afcendatfurſum ,
id elt, ſuperltesmaneat & iinmortalis : an ſpiritus iumentorum
deſcendat seorſum ,] id elt , penitus cum corpore diffoluatur &
intereat : ita Hugo Victorinus & Pineda. Quicontra Caie
Scot.4.dift . tanum , Scorum , Vatablum , Campenſein , Ferum & Iulium
45.9.2,Scalig. Scaligerum bené probat cum ſancto Chryſoſtomo & Sua
ratione naturali cercò conuinci ac demonſtrari polle,
de Subcilit, rez
exercic.307. animain
, hominis efle iinmortalem . Neque hoc Salomonem
hîc negare patet ex verf.17 . fuprà citato & aliis n locis hu
6.4. Chryfoft.
hom
wid . .Suarez
4.de pro
Metaphyſ. ain. ius¥ libri.
. 22. Nihil meliusquàm lætari hominem in opere fuo.] Simile
Eccl.19.v.9 fuprà cap.2. verſ. 24. quafi dicat ; ex bonis corporeis fi quid
C.12. v.7. & cere,ne ad beatitudinem
te crucient , vel cor& arrod
aliquam ant fuperfluæanimi
tranquillitatem de futuri s ſo B lomi& Adoniæ afteclis contigit.
veliseli
licitudines & inanes curæ : ſed nec opprimant corpus ni
miæ voluptates ,quibus & caro extenuatur , & aniinus obru
Plut.l. de Epi. teſcit, vt pulchrè docet Plutarchus , ſed frugaliter finulac
curi decretis. liberaliter vtere iam partis , & tibi primùm , dein & proxi-
mo tuc cuin lætitia benefacias. Etquæ fic impenderis ,ſcias
elle partem & portionem hæreditarian tuam : nam quibus
non vteris,non tua,ſed tuorum hæredum pars erit.
Quis enim hominem adducet ad eam notitiam ; vt poft fe fu
tura cognoſcat ; ) nempe qualemn ſit habiturus hæredem , an ia
pientem ,an Itulcuin ,an prodigum , an frugi: S.Hieronymus,
s
Lyranus,Dionyſiu ,Arbureu ,Victori s nus, & editio Arabica . atque&aboin
CAP v T IV .
Pergit demonftrare rerum humanarum vanitatem ,maximè in hono
rum dosprimatus ambitione, in qua multa funt qua tranquillita
tem animi purturbant, puta calumnia egenorum , tyrannie poten
tiorum ,, aliorum inuidie,infida amicitia , id genusalia :quibus
medetur diuine prouidentiæ timor , religioſies cultuscum precio
bus ad Deum .
'modo id verum fit,& an præoptare liceat,vide lob 3. C !
1.2 . & D.Thomam & Scholaſticos .
S.Th.1.2.9 . 7.4.Cura fuperflua. ] Hebraicè affli&tio fpiritus.q.d.Nihil tam
Spart. 1. præclarum , tam ſplendidum , quod non pariat auctoriinui
diain . Vode Themiſtocles, Sicut cantharides, inquit, tritico ma
Themiſtocl. ximè vegeto , de floribus virentibus innaſcuntur , fic inuidia ma
apud Pluc. ximèadarſtres inuadit. Et Periander , morbum amicitia efle dixir
Periand. apud inuidiam.Vnde Cleobulus duomonebat cauenda:amicorum inui
Scobrú, ferm . diam , inimicorum inficias. Sed major adhuc eft ftultorum va
de inuidia, nitas.
Cleovul. apud Ñ.5. Stultus complicatmanus ſuas , dans ſe ſordidæ inertiæ ,
Max.ſerm.5 4.
ne pateat aliorum inuidiæ : & comedit carnesſuas, ) conficien
do fe excreina fame & inopia , & melancholia, vel etiam in
uidia alieni boni. Solent enim pigri ſuis omnibus abfum
pris , non folùm inopia & moerore contabefcere , ſed etiain
aliorum diuitum fortunis & profperis ſucceſlibus inuidere,
etiam cum maximo detrimento falutis proprix , tuin corpo
'ralis,cuin ſpiritalis , ita Salonius.Accedit , quòd ferè neino
diuitum compati velit otioſo & deſidi, & ne vel bucella
fubinde donare ,vt dicitur, Prou.20 . V.4. Vnde nihil illireli
quum ,quàin vt comedat carnes res)ſuas.
.9 . Melius eftergoduos effe fimul, quam unum . ] Per vnum
intelligitur ſolicarius naturâ , opibus abundans , ſed auarus, à te votum ( de quo verfibus præcedentibus) malè excuſare,
de quo v.præced .Suadethuic Sapiens vt pro filio vel fratre, D ſubterfugere vel violare. Idquemetu ne peccare facias carnem
quibus caret,adſciſcat ſibi ſocios, & amicos faciat demammo
Luc.56.v.g. na in:quitatis. Idque propter varia emolumenta & ingentia
commoda , quoruin aliqua mox ſubnectit. Cum hac fen
tentia congruit Hebræuin adagium , Vnus vir , nullus , vir.
Imblem.41. Aut focietas, autmors. Et Alciati Emblema : Siunus,autiuur
nis, ego deeft prudentia : aut fenex,nec erunt vires :iunge utrumque
er fapies.
7.12. Funiculustriplex difficilèrumpitur . ] q. d . Filum per fe
tenue facilè rúippitur,ſed plura fimul iuncta,non facilè. Sic
Si plures tibiannicos conciliaris,eris facilè reſiſten cuiuis
violentiæ : eris & offendendo & perrumpendo , initar cunei
Plutarch. in benè vniti. Simili ferè fyinbolo Scilurus apud Plutarchum
Apophtheg. docebat filios fuos inuictam concordiæ vim faſciculo telo .
ruin , quæ fingula facillimè, iuncta ſimul• frangi nullo inodo
Ambrof.l.fo poterant. Sic Poëtæ fingebant Charites ſeu Gratias numero
$ p:17. Greg. ternario , quòd paucioribus amicitia vix toaleſcere , fapere,
Mor.Cand. foueri & conſeruari poffe videretur. Allegorice , S. Ainbro
Bern , lcrm.16. fius & Gregorius id adaptant SS . Trinitati indiffolu
in Cant, & bili : (anctus Hieronymus Tropologicè , tribus virtuti
term.de An- bus Theologicis ; ſanctusBernardus ſociętaci virtutum men
avariate sis, gris & operunas
V.13.Rex fenex do ftultus neſcit presidere in pofterum , ) nempe
pericula & aduerlos cafus quipoſſintobrepere.
А V.14. Quod,v.g. quis natusin regno,poſt diuturnam & pacifi
t, cam paternæ hæreditatis poffeffionein , variante fubinde for
tuna , regno exturbetur & inopia conſumatur, ] Tales tibi ſug
gerent plurimos Plutarchus, Ammianus, Valerius Maximus, Plut.in Paralli
Tacitus, Florus , Polybius, Auſonius , Tzetzes , Biſciola & & Apophr.
Ammian.l.s4.
Scribanius. Valer , 1.2.c.7.
& $ .15.Vidicimctos cum adoleſcente ſecundo,] q.d. Etſi rex ſenex & 1.6.cap.9.
non extrudatur regno , tamen aliud patitur non rarò probri Tacit.l.6.And
genus,quòd fentiat populares ſuos omnes à ſe dilabi, & ad nal. Flor.l.z.
principis adoleſcentioris, lucceffuri in regnum , gratiam ca : 1.8.hift.
C12: Polyb.
An
prandam , tanquam ad orientem folem conuerti: Id certè vi fon . cpigr.8 .
derat Salomon in Abſalomo , & Adonia , tempore Dauidis. & in Tudo fed
Forfan & in fuo Roboaino idemiam fentiebat,luxuria do ido- prem Sapien.
lolatriâ fua fa & usabomınabilis populo fuo, & contemptui etiam fer- cum , in Solo
ne, Tzetzes in
his ſuis, inquit S.Thomas. ſua hilt.chil.
9.16.Quifuerunt ante eum , ]q.d. Etſi omnes quitum viuunt 4.Lxl.Biſcioli
in regno , applaudant, adhæreant iunioriilli principi, & de- 1.1.Horar,lubs
ſerto contemptoque patre declinetur cum filio,id tamen non lic.c.1.Card.
eſt futurum perpetuum ,ſubinde nec diuturnum . Nam laplu Scrib.in Amo .
teinporis ſubortâ neſcio vnde fimultate ,velmorbo ,vel norte re diuino.
S.Th.1.3. Read
illiusprincipis, non conceditur vlerà ex eo lætitia iis quitum guim prince
futurt'unt. Éc ſubinde coguntur tunc non finepudore redire c.8 .
ad ſeniorein principem fuum quein deſeruerant vt in Abla
¥.17 .Ingrediensdomum Dei, ſeu templum , cuſtodi pedem tuum ;
q . d . Caue ne ſiniſtre eò contendas ,fed dextro pede , id eft,
non alio fineaut affe £tu ,quàm audiendi verbum Dei,eiúfque
legi, quæ ibidem explicatur ,obediendi.Nam fi vel ex curio
ficate, vel exhypocriſi, vel vt fanctior videaris, vel etiam vt
facrificium offeras ſolo externo ritu , negle &tà deuotione in
ternâ , & cura obſequendimandatis Dei, ingrediaris,non tu
ſapiens eris, ſed è ſtultis vnus,qui neſciunt,ſed neque curant,
quid faciant , ] fiue bonum fit, fiuemalum ; fiue gratum , fiue
ingratum Deo : nec reflectunt eos qui ſceleribus fuis inhæ
renit, fic litant Deo, non colere, fed ridere Deum , & odio
inationi a effe Deo , ita Chaldæus , & alij quos a Prou. is.
V.9.21. 26. &
citant Aben -Efra . Eccli. 34. V.
CAP v T V 23,24.Ilaia l.
Quatuor alia vera religionis capita inculcat,nempe, prudenter oran- v.11.12.13.
dum ,vota ftatim foluenda , Deiprouidentiam fubmiſsè colendam , Icr.6.v.26.
carnis rebelles impetus comprimendos .Interferit quxdam de Ange- Amos Go V,230
lis on vanis infomnii;.Suade-,vitatâ auaritiâ,frugalem ego iucun
dum diuitiarum fim .
$ .1. E temere, ] L X X.ne feftinanter , cum perturbatione
Na aut præcipitatione, fine debita grauitate & matu
ritate. Sed neque velociter , impræmeditatè ; præproperè ad
Deum preces effandas.
Deus enim in coelo ett tanquam in fpecula , vnde facilè te
orantem vider & audit , ego iu ſuper terram quafi ſuper thea
truin ,oculis & auribus diuinis planè patens.
Idcircojintpauciſermonestui. ] Id eit , non opus eſt multis,
prolixis , aut coinpoſicis verbis , vtpote apud icientem & vi
dentein omnia , & ipfa quoque nuda cordis deſideria pene
trantein : ira Olympiodoretus, GregoriusNyſſenus,S.Augu
Itinus & alij.Similia monet & ChriſtusMatch.6.v.7.& etiam
Gentilis Seneca,Perſius & Martialis. Non ergo prohibet hic
prolixiores preces quæ ex ingenti affectu promanant(nam &
Chriſtus b erat pernoctans in oratione:) led inane multilo- nef.1.2. Senec,dec.s.Be NS
quium ,& ſuperfluam verborum profufionein , quam Græci ab Perſius Sacyra Feb
inepto PoëtaBatto, voces fine fenfu inaniter repetente,Bartolo 2.Marcial.l...
giam vocarunt : quæ ,vt definit Gregorius Nyllenus,ett lingua epigr.33.
volubilitas es vanusfermo : autmelius ,mentis efferueſcentia,atque 6 Luc. 6.v ! .
Greg Nyff.
effutitis ,deliramenta eonuga . orar . I. de
V.5. Nedederis os tuum , id eft, ne vnquam osaperias ad te Orar, Domino
merè , impræmeditatè , iinprudenter loquendum , atque omn
niun minimèad aliquid lic effutiendum quo velis einillum
tuam , id eft, teipfum , q.d. Ne fic loquendo te nouo peccato
obftringas , & confequenter , te noui ſupplicij reum contti
tuas, peccatum peccato luperaddendo : ita Vatablus, Cam
penfis & Ifidorus. Ac nominatim , nedicas coram Angelo,nem
pe Cuſtode cuo ,vt eft in antiquis Bibliis Venetis. Vel, vt alij,
coram quocunque demum Angelo, qui vota tua nuper emiſ
ſadetulit in conſpectum Dei , de quo Ezechiel. c.9 . v.2. Vel Tob.12.V.126
çoram Angelo,id elt, coram ſacerdote , quiMalachiæ 2. Ange- Malach, a.
les Domini exercituum vocatur.Ita Liranus,Dionyfius & Pine - W.7.
da.Coram hoc Angelo caue dixeris,Non eſt prouidentia,) id eſt,
non ſac prouidè,necdeliberatè ,ſed per errorem & impruden
tiam a voui.Hebraicè , quia ignorantia eft ; Lxx.Aquila , Va- alquic.4.v...
tablus & Mercerus, ſpontaneum eft, q.d . Ne vanè excuſes,ex V.25 .
culationenon ſincera, vel legitima: nain vt homines fallas, 6 Leu.z6.
..
non falles Deum ,qui violanti voti iuſtusvindex aderit, & té V.16 17 18.
& tua omnia inalediêtione b ſua perder : ita Olympiodorus, Deut.28.8.15
16.& c.
Campenfis,Iſidorus, Clarus & Pineda. Quidam tainen ,quos
citac Olympiodorus,id exponunt de diuina prouidentia q.d.
Ne dicas,Deum non curare res humanas,ac proinde nec vo
ta tua ,nec peccata .
7.7.Non mireris.]Hebraicè ,ne obftupeſcas ſubuertiiuſtitiam
in
 Caput VI . & VII.
in regno per inferiores iudices: id enim in orbe vulgatiffi do facere cogatur , eò tamen felicior ac beatior 245 eft diuice
mum , & iam pridem notum tum Deo,tum regibus. Graues
tamen ob cauſas tolerantur eiuſinodiiudices, etiam ad lon- A que auaroinde benef
: quòd aciatr ſaltem
paupe auaruspartis
: diues labore t perpeiucun
laborevtatur tuò, &dèquan
, fibi
gum fubinde tempus,neque tamen deſperes propterea de re tumuis abundet, non tainun vtatur , fed etiam quotidiano dia
medio:cùm fint altiora tribunalia, ad quæ prouocare vel ap menſo ſeſe defraudet.
pellare liceat. Quòd finec ab his quidein extorqueri pollic V.10 . Qui, pro quicumque , futuruseft, quantumcumque
juſtitia , recurſusTemper patet ad Regem reguin , cui ſubiecta diues & præſumptuoſus , iam vocatum eft nomen eius, nempe
feruit vniuerſa terra , qui ſine vllo dubio iuitam feret ſenten Adam ab adamah , id eft , pulueritius , feu ex puluere rubro
tiam ,ſed ſuo tempore: ita S.Hieronymus, Bonauentura , Al coinpactus , 7.d. Ex nunc fcitur futurum terrenum , & mox ‫אדם‬
binus,Liranus,Hugo & recen tiores. ‫ארטק‬
¥ .12. Diuitie conſeruate in malum Domini ſui.] Obillas enim iteruin morte reſoluendum in terram.Et quantaſcumque con
affligitur animo, dum timet amittere vel imminuere:Crucia gerat opes, quantumcumque potentiam certum tamen quòd pe
tur curis,dum ſeruandis augendiſque incumbit. Vexarur liti nil
oinniupoteri t contraumfortior
m domin inuict um id
em fé,] , incorr
eft,contra
regem uptum, ſuprem
Deuin iudiceuinm,
bus , inquit Hieronyinus ; raptorum & graffatorum infidiis, qui nullis muneribus corrumpi , nullis blanditiis deliniri ,
Olympiodorus : mortem incurrit non rarò, ſeu à domefticis, nullis fraudibus falli poteft .
ſeu à latronibus, feu à iudicibus , inquiunt Liranus, Dionyf.
Caietanus, Titelmannus.Etfexcenta funt illi malorum occaſiones, W.11. Verba ſunt plurima, quibuspofli