Professional Documents
Culture Documents
राष्ट्रपती व राज्यपाल -
राष्ट्रपती व राज्यपाल -
राष्ट्रपती राज्यपाल
- कलम 52 :भारताचा एक राष्ट्रपती असेल - कलम 153 : प्रत्येक राज्याला एक राज्यपाल
कलम
असेल.
- कलम 56(1) राष्ट्रपतीिे पद ग्रहण केल्याच्या - कलम 156 – राष्ट्रपतीची मजी असेपयंत पद
ददिाांकापासूि पुढे 5 र्षा धारण करतात
- राजीिामा उपराष्ट्रपतीला सांबोधूि - आपल्या अचधकारपदाचा सहीनिशी लेखी
पदावधी राजीिामा राज्यपाल राष्ट्रपतीस सांबोधूि
देतात.
- आपले पद ग्रहण केल्याच्या तारखेपासूि पाच
र्षााच्या अर्धीपयंत पद धारण करू
शकतात.
- प्रथम ठरार् कोणत्याही सभागृहात माांडणे - पदार्रूि दूर करणे – राष्ट्रपती पांतप्रधाच्या
- त्या सभागृहात एकूण सदस्सांख्येच्या ककमाि ¼ िेतृत्वाखाली मांत्रीमांडळाच्या सल्ल्यािुसार
सदस्ाांिी स्वाक्षरी केलेली लेखी िोटीस ककमाि राज्यपालास केव्हाही पदार्रूि दूर करू
14 ददर्स आधी सभागृहात माांडणे. शकतात.
पदावरूि दूर
करणे - प्रस्तार् 2/3 बहुमतािे पाररत करणे.
- पदार्रूि दूर करण्याचा ठरार् फक्त ‘घटिा भांग’
कारणार्रूि माांडला जातो.
- दोन्ही सभागृहातील (लोकसभा + राज्यसभा)
निर्ााचचत र् िामनिदेशीत सदस्ाांचा समार्ेश
- राष्ट्रपतीिे आपले पद ग्रहण करण्यापूर्ी ककिंर्ा - आपले पद ग्रहण करण्यापूर्ी ककिंर्ा िांतर
िांतर त्यािे स्वत: च्या व्यनक्तगत िात्यािे केलेल्या त्यािे स्वत: च्या व्यनक्तगत िात्यािे केलेल्या
कोणत्याही कृतीच्या सांबांधात त्याांच्या कोणत्याही कृतीच्या सांबांधात त्याांच्या
उन्मुक्ती
पदार्धीदरम्याि कोणतीही ददर्ाणी कारर्ाई, पदार्धीदरम्याि कोणतीही ददर्ाणी कारर्ाई,
त्याला त्या आशयाची िोटीस ददल्यापासूि पुढचे त्याला त्या आशयाची िोटीस ददल्यापासूि
दोि मदहिे सांपल्याशशर्ाय करता येणार िाही.
पदावर असताांिा - राष्ट्रपतींचा पदार्र असताांिा मृत्यु झाल्यास - उच्च न्यायालयाचा मुख्य न्यायाधीश
मृत्यु झाल्यास उपराष्ट्रपती तात्पुरत्या काळासाठी राष्ट्रपती म्हणूि राज्यपाल म्हणूि काया करेल.
काया करेल.
- सांसदेचे अचधर्ेशि बोलार्णे र् सत्र समाप्ती करणे - राज्यनर्धाि मांडळाचे अचधर्ेशि बोलार्णे
तसेच पांतप्रधािाांच्या सल्ल्यािुसार लोकसभा आणण िनगत करणे.
नर्सजीत करण्याचा अचधकार - प्रत्येक सार्ाकत्रक निर्डणुकीिांतरच्या पदहल्या
- सांसदेच्या दोन्ही सभागृहाांची सांयुक्त बैठक अचधर्ेशिाच्या सुरूर्ातीला राज्यपाल राज्य
बोलार्ण्याचा अचधकार. नर्धािमांडळासमोर अचभभाषण करतात.
- प्रत्येक सार्ाकत्रक निर्डणुकीिांतरच्या पदहल्या त्याचबरोबर दरर्षी नर्धािमांडळाच्या पदहल्या
अचधर्ेशिाच्या सुरूर्ातीला राष्ट्रपती सांसदेसमोर अचधर्ेशिाची सुरूर्ातही राज्यपालाच्या
अचभभाषण करतात तसेच दरर्षी सांसदेच्या अचभभाषणािे होते.
अचधर्ेशािाची सुरूर्ात राष्ट्रपतीच्या - राज्यनर्धािमांडळाच्या सभागृहाकडे
अचभभाषणािे होते. नर्धािमांडळात प्रलांबीत नर्धेयकाबाबत ककिंर्ा
- राज्यसभेर्र सादहत्य, नर्ज्ञाि, कला र् सामाशजक इतर कोणत्याही बाबींबद्दल सांदेश पाठर्ू
सेर्ा या क्षेत्रातील नर्शेष ज्ञाि ककिंर्ा अिुभर् शकतात.
कायदेनवषयक
असणाऱ्या 12 सदस्ाांिा िामनिदेशीत करतात. - नर्धािसभेचे अध्यक्ष र् उपाध्यक्ष या दोघाांची
अधधकार
- सांसद सदस्ाच्या अपात्रतेनर्षयी निर्डणुक पदे ररक्त झाल्यास नर्धाि सभेचे कामकाज
आयोगाच्या सल्ल्यािे निणाय देतात. चालनर्ण्यासाठी सभागृहातील कोणत्याही
सदस्ाांस अध्यक्ष म्हणूि िेमू शकतात तसेच
- काही प्रकारची नर्धेयक सांसदेत माांडल्यासाठी
नर्धािपररषदेचा सभापती र् उपसभापती या
राष्ट्रपतींची पूर्ा सांमती आर्श्यक असते.
दोघाांची पदे ररक्त झाल्यास नर्धािपररषदेचे
- सांसदेच्या दोन्ही सभागृहाांिी नर्धेयक सांमत
कामकाज चालनर्ण्यासाठी सभागृहातील
केल्यािांतर ते राष्ट्रपती सांमतीसाठी सादर केले
कोणत्याही सदस्ाांस सभापती म्हणूि िेमू
जाते. त्यार्र राष्ट्रपती पुढील निणाय देऊ
शकतात.
शकतात. – नर्धेयकाला सांमती देऊ
- नर्धािपररषदेर्र सादहत्य, नर्ज्ञाि, कला,
शकतात, ककिंर्ा
सहकार चळर्ळ र् सामाशजक सेर्ा या
- नर्धेयकाला सांमती रोखूि ठे र्ू शकतात ककिंर्ा
क्षेत्रातील नर्शेष ज्ञाि ककिंर्ा अिुभर्
- ते नर्धेयक (अथानर्धेयक र्गळता) सांसदेकडे
असणाऱ्या 1/6 सदस्ाांिा िामनिदेशीत
पुिनर्ि चाराथा पाठर्ू शकतात.
करतात.
- अिुदािाची मागणी राष्ट्रपतींच्या सांमतीिेच करता - अिुदािाची मागणी त्याांच्या सांमतीिेच करता
येते. येते.
- केंद् राज्याांमध्ये कर उत्पन्नाची र्ाटणी - अचािकपणे उद्भर्लेला खचा करण्यासाठी
करण्यासाठी राष्ट्रपतींिा दर पाच र्षांिी नर्त्त राज्याची आकस्मिक निधीतूि खचा करण्याचा
आयोग िेमण्याचा अचधकार असतो. अचधकार आहे .
- दर पाच र्षांिी पांचायत सांिा िगरपाशलका
याांच्या नर्त्तीय बाबींसाठी राज्य नर्त्त आयोग
िापि करतात.
- सांसदेच्या दोन्ही सभागृहाांिी पारीत केलेल्या - सामान्य नर्धेयका सांदभाात :- राज्य नर्धाि
नर्धेयकास सांमती रोखूि ठे र्ण्याच्या राष्ट्रपतीच्या मांडळािे सांमती ददल्यािांतर राज्यपाल
अचधकारास िकाराचधकार असे म्हणतात. o सांमती देऊ शकतात, ककिंर्ा
- सांसदेच्या दोन्ही सभागृहाांिी नर्धेयक सांमत o सांमती रोखूि ठे र्ू शकतात, ककिंर्ा
केल्यािांतर ते राष्ट्रपती सांमतीसाठी सादर केले o राज्यनर्धािमांडळाकडे पुिनर्ि चाराथा पाठर्ू
जाते. त्यार्र राष्ट्रपती पुढील निणाय देऊ शकतात.
शकतात.
- राष्ट्रपतींच्या नर्चाराथा राखूि ठे र्ू शकतात.
o नर्धेयकाला सांमती देऊ शकतात, ककिंर्ा
- धिनर्धेयका सांदभाात : -
o नर्धेयकाला सांमती रोखूि ठे र्ू शकतात ककिंर्ा
o सांमती देऊ शकतात, ककिंर्ा
o ते नर्धेयक (अथानर्धेयक र्गळता) सांसदेकडे
पुिनर्ि चाराथा पाठर्ू शकतात. o सांमती रोखूि ठे र्ू शकतात, ककिंर्ा
- राज्य नर्धीमांडळािे सांमत केलेले नर्धेयक o राष्ट्रपतींच्या नर्चाराथा राखूि ठे र्ू
राज्यपाल जेव्हा राष्ट्रपतीच्या नर्चाराथा राखूि ठे ऊ शकतात.
शकतात तेव्हा राष्ट्रपती पुढील निणाय घेऊ o धिनर्धेयक राज्यनर्धािमांडळाकडे
िकाराधधकार
शकतात. पुिनर्ि चाराथा पाठर्ू शकत िाही.
o त्यास सांमती देऊ शकतात, ककिंर्ा
o त्यास सांमती िाकारू शकतात, ककिंर्ा
o राज्यपाल ते नर्धेयक (धि नर्धेयक
र्गळता) राज्यनर्धीमांडळाकडे पुिनर्ि चाराथा
पाठनर्ण्याबाबत निदेश देऊ शकतात.
- मात्र, राज्य नर्धीमांडळािे असे नर्धेयक
सुधारणेसह ककिंर्ा त्यानर्िा पारीत केले तर
राज्यपालाला ते नर्धेयक राष्ट्रपतीकडे नर्चाराथा
पुन्हा पाठर्ार्े लागतात. मात्र तरीही त्या
नर्धेयकाला सांमती देणे राष्ट्रपतीला बांधिकारक
िसते.
- धि नर्धेयकाच्या सांदभाात : प्रत्येक धि नर्धेयक
सांसदेच्या दोन्ही सभागृहाांिी सांमत केल्यास
राष्ट्रपतीकडे सांमतीसाठी सादर केले जाते.