»

:«

ii
 I

Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from
University of Toronto

http://www.archive.org/details/operaomni03duns
I

JOANNIS DUNS SCOTI

DOCTORIS SUBTILIS, ORDINIS MINORUM

OPERA OMNIA.
I
JOANNIS DUNS SCOTI
DOCTORIS SUBTILIS, ORDINIS MINORUM

OPERA OMNIA
EDITIO NOVA

JUXTA EDITIONEM WADDINGI XII TOMOS GONTINENTEM A PATRIBUS FRANGISCANIS

DE OBSERVANTIA AGCURATE RECOGNITA

TOMUS TERTIUS

QU^STIONES In libios IV, V, V!, VI I, VIII Physicorum AristotelU

In libros Aristotelis de Aninia

PARISIIS
APUD LrDOVlCUM VIVKS, BIBLIOPOLAM p]DITOREM

VIA VULGO DICTA DEr,AMimE, l^

MDCCGXCI
THE INSTITUTE CF MEDI^rVAL STUDiES
10 ELMSLEY PLACE
TORONTO 6, CANADA.

OCT23 193I

1G5
 ;

F. JOANNIS

DUNS SGOTI
DOCTORIS SUBTILIS
ORDINIS MINORUM, DIUUCIDISSIMA EXPOSITIO ET QUJISTIONES

IN OCTO LIBROS PHISICORUM ARISTOTELIS

LIBER QUARTUS

EXPOSITIO TEXTUS ex Sextum ibi Cui igitur corpo-

his. :

autem necesse na- ri. Septimumibi Manifestum autem

SiMiLiTER (l) est ;

turalem, et de Loco, etc. Iste est quar- ex his. Item, primo prtemittit inten-
tus liber, in qiio Philosophus deter- tionem ;
secundo prosequitur ihi :
lod consi-
minat dc passionibus extrinsecis re- Quod igitur locus Primo ponit ir''° tl^
sit

rum naturalium et dividitur in tres ;

duas conclusiones Prima conclusio P^rtinet.
:

tractatus. In primo determinat de est ista Ad Naturalem spectat deter-

:

Loco in secundo de Vacuo in tertio

; ;
de Tempore. Secundus ibi Eodem
autem modo exLstimandum est, etc.
Tertius ibi Consequens autem estad
:
ea, quas dicta sunt, etc. Primus trac-
tatus dividitur in septem capitula In
primodeterminat, an Locus sit.In se-
cundo, quid Locus sit. In tertio, dis-
minare de Loco. Probatur, quia de
:
passionibus communibus omni enti
habet determinare Naturalis, sed lo-
cus est passio communis omni
enti; ergo, etc. Major nota est, quia
:
habet determinare de omnibus enti-
bus ipse Naturalis. Et minor appa-
ret per antiquos, qui arguebant sic :

tinguit modos essendi in Loco. In quia quod non est, nusquam est
quarto, pra^mittuntur suppositiones igitur quod non est alicubi, non est,

ad investigandum definitionem Loci. et per consequens omne ens est in

In quinto, ostenditur quid sit Locus. loco. Hic dicit Commentator, quod
In sexto, ostendit qualiter diversa en- ista ratio est famosa, sed est falsa :

tia sunt diversimode in Loco ; et in primo enim majorest falsa, quia de

septimo solvit rationes probantes Lo- rationibus communibus omni enti
cum non esse. Secundum ibi Quo- :
determinare non pertinet ad Natura-
niam autem aliud quidem. Tertium lem, sed ad Metaphysicum. Secundo
ibi : Post h/ec autem SLCcipiendum est. minor quia multa sunt en-
est falsa,

Quartum ibi : Quoniam igitur de ipso. tia quae non sunt in aliquo loco, ut

Quintum ibi : Jam igitur manifestum Deus, etsubstantiaiseparatiB. Tertio

Tom. III. I.
 ,:

2 LIB. IV. PHYSIGORUM

consequentia (a) per quam probat mi- tens suum locum naturalem
extra
norem, non valet,imopeccatperfalla- non prohibitum movetur ad suum
ciam ; et ideo Aristoteles ponit aliam locum, ut leve sursum, et grave de-
rationem, veram, quia ad Naturalem orsum, quse naturali desiderio suae
spectat determinare de motu ; igitur conservationis moventur ad illas par-
etiam^de loco. Tenet consequentia tes, quas sunt differentiae Loci. Et ista

quia (b) primus mo-

motus localis est ratio non solum probat quod Locus
tuum, ut patet 8. hujus, text. 55 usque . est, imo quod locus habet quamdam
ad 61 qui non potest fieri sine loco
. ; virtutem conservativam locati. 3.
Text. 5.
et antecedens patuit in tertio. Sunt aute?fi (5) talia etc. Hic de- Sex sunt
loci dtffe-
2. p' Secunda conclueio est, quod deter- monstrat, quod sursum deorsum
et rentice.
Text. 2.
Considera- minatio (2) de Loco est difficilis. Pro- sunt partes Loci, et quod hujusmodi
^^°fidiis. batur quia Locus non videtur habe-
: non sunt determinatoB so-
differentiae

reeamdem naturam propter diversas lum quoad nos, imo etiam sunt deter-
proprietates, quse insunt sibi: modo minatae in toto universo, quia locus
difficile est assignare diversitatem levium est naturaliter sz/rsum, et gra-
natura) propter diversitatem illarum vium naturaliter deorsum. Et subdit
proprietatum ; secundo, quia illud est Philosophus, quod etiam si esset (*)
difficile, quod est dubitabile, et non aliqua magnitudo Mathematica,adhuc
exquisitum peralios : modo sic estde in ea essent istse differentiae Loci, sal-

Loco ; igitur consideratio de Loco tem quoad nos, et diceretur magni-

est difficilis. tudo Mathematica. quse imaginare-
Text. 3. Quod (3) igituT Locus sit. Hic prose- tur immobilis, videlicet habens qua-
quitur et primo probat quatuor ra-
:
litatem specialem.
tionibus Locum esse. Secundo probat Amplius (6) vaLCUum afflrmante Hic . Text. 6.
Vacuum
locum non esse ibi At vero dubita- :
ponit tertiam rationem, quia vacuum est locus
privatut
tionem habet, Prima ratio est quia :
estutconcedebantantiqui,sedvacuum corpore.
Text. 7.
illud est, in quo diversa corpora na- est locus, per defmitionem Loci un- :

turaliasibi invicem succedunt;sed di- de, Vacuum est locus non repletus cor-

versa corpora naturaiia sibi invi- pore ; igitur locus est.

cem succedunt in loco ; igitur, etc. Videtur autem. Hic ponitur quar-
Major est nota, et minor apparet ta ratio, quae est auctoritas Hesiodi,
quia videmus, quod ubi prius fuit quiposuitquoddam Chaos confusum,
aqua, quod ibi postea est aer. Et ista qui est locus omnium aliorum en-
ratio non solum probat quod Locus tium, quod posset esse sine aliis, et

est, sed etiam probat, quod Locus est nullum aliud est sine ipso. Et ex hoc
quod Text. 7.
aliquid distinctum a corpore lo- infert Aristoteles, (7) si ita est,

Text. 4. cato. imaginabilis est natura Loci, quia

Idem 3.
esset prima causa, seu primum
Physic. Amplius (4) autem ra.tiones Haecest
. jam
"^ secunda ratio. Illud est, ad quod cor- entium, ex quo posset esse sinealio,
^T^cSh
ext. 5. pora naturalia moventur naturaliter; et nihil sine ipso.
sed ad locum corpora naturalia mo- At vero dubitationem habet. Hic
(8) 4.
Text. 8.
ventur naturaliter; igitur, etc. Ma- probat Locum non esse, sex rationi- Neganlium
Locum rw
jor patet de se, et etiam minor, quia bus. Secunda ibi Amplius si esl cor-
:
tiones.

unumquodque corpus naturale exis- poris locus. Tertia ibi Quid mim:
 . ;

QU^STIO I.

tenrfem Quarta, ibi : Amplius autem. cus , nec fmis, quia forma et fmis
Quiiitaibi : Am-plius autem^ et ipse, coincidunt, ut patet secundo hujus ;

Sexta ibi : Amplius si ut omne. Pri- et tamen locus non coincidit cum
ma ratio est, quia vellocus est corpus forma. Nec locus est efficiens, cjuia
vel aliqua substantiaincorporea; non locus non est principium motivum
corpus, quia tunc cum locus, et lo- corporis locati. Et dicit Commenta-
catum sint simul, sequeretur quocl tor text. 70. c{uod locus est finis ex-
cluo corpora essent simul, c{uocl est trinsecus, et non apparet, quod ille

impossibile. Nec substantia incorpo- finis coincidat cum forma.

rea, quia non apparet, qu£e esset lo- Amplius (12J autem et ipse. Ilic Text. 12.

cus, et cfUEerendum est de genere, ponit c{uintam rationem ;

quia si

subcfuo poneretur. locus. est,oportet,c[uod ille sit alicubi

Text. 9. Amnlius
i (9) si estcorporis locus. Se- et ita sequitur de illo alio loco, ite-
fmneguoa \ /

mbci tres cuncla ratio ; si locus esset, tunc qua rum ille esset alicubi, et sic in locis
iimensio-
nes, est rationc corpus esset locusveadem ra-
,

esset processus in inlinitum.

Tdern^i. tionc essct aliquisj superficiei, ctalius Amplius (VS) ut siomne. Ponitsex- Texi. i3.
a'hiext.2.
^^^^^^ .
consecjuens est falsum ,
quia tam rationem c|uia si locus esset, :

non apparet, c|uomodo esset locus sec{ueretur, quod quando corpusaug-

puncti nisi punctus ; et patet conse- mentaretur, quod locus augeretur ;

quentia quia sicut ac|ua est in loco, consec|uens est falsum, quia locus
,

vel aere, ita superficies aeris, velsu- est immobilis. Et probatur conse-
perficies acfuae est in loco, et etiam quentia ; c^uia locusdebet esseaequa-
punctus ipsius. lis locato, et per consequens ad aug-
rext. 10. Quid enim (10; tandem. Tertia ra- mentum unius, sequeretur augmen-
tio : quia vel locus estde numero in- tatio alterius

telligibilium solum, vel sensibilium :

ANNOTATIONES
non de primo, cjuiatunc non haberet (a) Conseguenlia, per quam probat mino- g
magnitudinem, et tamen locus debet rem, non valet. Nola, quod ex eo hoec con-
habere magnitudinem, cum debeat sequenlia esl insufficiens, quia esL argu-
esse ffiqualis locato. Si de numero sen- menlalio ab opposilo antecedenlis ad oppo-
non potest esse
sibilium, tunc nisi silum consequenlis ; vel, quod idem esL, a
elementum, aut compositum ex ele- deslructione antecedenLis ad deslructionem
mentis, et quodcumque detur, locus consequenlis ; vel a posiLione consequenLis

esset corpus, et sicduo corpora erunt ad positionem antecedentis ;

quae omnes

simulj C{uod estimpossibile. argumen'.aLiones gratia formse sunt invali-

5. Amplius{\\)autem. Hicponit quar- dse : est ei'go hujusmodi argumentaLio,

quod non est, nullibi est, ergo quod est,
tam rationem quia si locus esset, :

alicubiest, quae poliussicdeberet formari,

tunc haberet aliquem modum cau-
Quidquid est,alicubi est, crgo quidquid non
sandi supra locatum modo hoc esj; ;
est, nullibi est, et si antecedens esset ve-
falsum, ut patet inducendo in c|ua- rum, consequenLiaesselopLima; est lamen
tuor generibus causarum. Primo, lo- similis argumentalio hmc,quidquid non est
cus, non est materia, necforma, quia animal, non est homo, ergo quidquid est

ex istis immediate componitur res animal,est homo,q\xsc mala est consequen-

nalurahs, modo locus est extrinse- tia ; esset Lamen bona si dicerem, quidquid
 4. LIB. IV. PHYSICORUM

est animal est homo, ergo quidquid non est sum, et deorsum : latitudini dextrum, et
animal, non est homo, et si antecedens es- sinistrum; profunditati ante, et retro. Phy-
setverum, bene colligerera, est tamen fal- siceautem sic pensantur hse differentise,

sum, et idem est etiam, ac si diceres est : prima qua3 est sursum est in animali se-
animal,ergo est homo, ponendo consequens cundum illam partem quae est superiori;

pro anlecedenle, et antecedens pro conse- ea vero est, qua accipit alimentum, sicut
quente. Vel sic, non est homo, ergo non est os in homine, et radices in plantis ; illa pars
atiimal,q\i3d argumentationes vitiosse sunt. est deorsum, sive inferior, qua decurrunt
Posset tamen dici, quod antiqui omne ens superflua in animali. Tertia est ante, et

corporeum esse existimabant, unde idem pars anterior, unde incipit principium sen-
sibi videbantur dicere, omne quod est, in salionis, ut facies ubi sunt oculi, eL alii

loco est, ac si dicerent, omne corporeum est sensus. Quarta est relro, et pars posterior,
in loco. Si igitur quidquid est corporeum, ubi terminatur sensatio , ut in occipite.
est in loco, quidquid est, in loco est, se_ Quinta est dextrum, et pars illa est dextra,
cundum illos,et tunc quod non est, non est ubi incipit principium motus, ut in Dcanu
in loco, id est, quod non est corporeum dextera. Ultima est sinistrum, etpars sinis-
non est in loco, et tunc bona est argumen- tra, in qua terminatur motus.
tatio ratione materise, quia termini sunt
convertibiles : nam esse in loco est passio
corporis, et sicut bene arguitur, est homo, QU.ESTIO I

ergo risibilis, et e contra : et similiter, non

contra
Utrum Locus sit
est homo, ergo neque risibilis, et e ;

ita etiam bene arguitur, Non est, scilicet

Aristot. 4. Physic. cap. 1. et sequen. Themist.
corporeum, ergo non est in loco, est scili-
Simplic. Alexand. ibid. Avicenna 2. tuffia. cap.
cet corporeum, ergo in loco est. 6. Albert. Mag. in 4. Phys. tract. i. cap. 1. D.

7. primus moluum. Nota Thom. lect. 1. Physic. et opusc. 32. Mayron.

{'") Motus localis est
Motus lo- ini. Physic. in princip Canonic. ibid. qucest.
.

calis quare motum localem ideo omnibus motibus 1. art. 1. Conimbric. etRuvius ibid in exposit.
omnibus
mctibus communioremdici,quia
intermoLus magis cap. 1. Compluten. disp. 19. quosst. 1. $.o. Roc-

commu- cognoscitur motus localis. Secundo, quia cus 4. Physic. summa 1. cap. 1.

nior.
omnibus corporibus inest, etiamsi alii mo-
ARGuiTURquod non , quia velesset
tus non insint, ut patet in coelis, qui locali-
causa, vel effectus ; secl nullo modo,
tertantum moventur. Tertio, quia est pri-
ergo, etc. Non effectus, quia qusero
mus, eo quod moLus, quo moventur coeli,
primus motus, ille autem est localis, ubi est suum efficiens, et ubicumque
est
et etiam primus quia reliqua mobilia detur, sequitur, quod suum efticiens
,

moventur aliis moLibus proesupposito loco est in loco, et per consequens locus
acquisito per motum localem. Quarto dici- est priusquam sitproductus,quodest
tur proprior, id est, principaliter, et di- impossibile. Et sidicatur, quod suum
gnior, quia est in coelis. efficiens est in uno loco producto ab
Differen- («) Etiamsi esset aliqua magnitudo Ma- efficiente tunc sequitur quod in cau-
;
tice Loci
bifariam thematica inea essent, etc. Nota,quod dif-
sis efficientibus essentialiter ordinatis
sumi pos- ferentiue Loci possunt accipi duobus modis,
sunt. esset processus in infinitum, quod
Mathematice scilicet, et Physice seu natu-
est impossibile, ut patet 2. Metaph.
liter. Nam tres sunt dimensiones Mathe-
text. 6.
maticae, el unicuiquedimensioni duae cor-
differentiae atque adeo sex Secundo arguitur, quod non sit
respondent :

causa. Primo non est efficiens, quia

sunt differentiai locales Mathematicae, ver-
bi gratia, longitudini correspondent sur-
Locus est quantitas, ut patet in Prae-
 ,

QU^STIO I.

dicamentis ; modo quantitates non tinentis, quia ille tcrminus est mo-
sunt de potentiis activis, vel passi- bilis ad iocum continentis.
Commentator super isto
vis, ut dicit Sexto, sequitur quod ille terminus
quarto, com. 48. Item, non est fmis ,
esset augmentabilis, et diminuibilis ;

quia fmis acquiritur per agens, et ta- consequens Probatur

est falsum.
men Locus nonacquiritur peragens, quia quando locatum augmentatur,
imo praesupponituractioni. Item,non tunc nisi in tantum locus augmenta-
est materia, vel forma, quia materia, retur, sequeretur quod aliqua pars
etformasuntintrinseccerei naturalis, locati esset sine loco. Item quoniam
et locus est extrinsecus. locatum diminuitur, nisi conformiter
Tertio, si locus ponatur esse, hoc locus diminueretur, sequeretur quod
est, propter recipere corpora locata ;
aliqua pars loci maneret sine cor-
sed locus non potest recipere corpora pore locato, quod est impossibile.
locata ergo, etc. Major patet quia
; : Septimo, quia si locus esset, locus
non apparet ad quem fmemaliter or- esset alicubi : et si sic, esset proces-
dinaretur. Minor apparet quiasi Lo- , sus in infinitum. Antecedens pro-
cus sit, locus esset dimensio,vel di- batur : quia quod non est nus- ,

mensiones : modo cum locatum sit quam est ; igitur quod est, alicubi
dimensio, sequitur quod una dimen- est.

sio reciperet aliam, et esset penetra- Oppositum arguitur per Aristote-

tio, quod est impossibile. leministo quarto, text. 4.
Quarto, si locus est, Locus esset In hac quaestione, Primo videbitur Divisio

corpus sed hoc est impossibile

• 7 .... ,
quid nominis hujus nommis Locus,Qi
. .
,
qucestionit
;

propter duo Primo quia Locus de-

: de conditionibus generalibus, quas
bet esse immobilis sed omne cor- : quilibet concedit in loco esse. Se-
pus est mobile. Secundo, quia tunc cundo ex illis conditionibus proba-
duo corpora, sciHcet locus, et loca- bitur locus esse, et investigabitur,
tum essent simul, quod est impossi- quas res sit locus. Et tertio, inquire-
bile.Et consequentiaprincipahs pro- tur de veritate proprietatum Loci.
batur quia locatum est corpus,
,
Quantum ad primum, notandum 3-

modo de ratione loci est, quod sit quod terminus Locus significat
illi

sequaHs locato ; igitur locus esset idem, quod ilH termini, per quos
corpus. convenienter respondetur ad quses-
Quinto, si locus sit, vel locus est tionem quserentem, ubi est hoc, et
materia, vel forma. vel spatium sepa- ideo significatumhujustermini Locus
ratum, aut terminus continentis cor- circumloquitur, et declaratur per ad-
pus non : ms.teria, neque forma, ut verbia localia. Nunc enumerandse
probatum fuit, quia ista sunt intrin- sunt conditiones generales Loci :

seca corpori locato, et locus est ex- Prima proprietas est,quod locus con-
trinsecus. Nec spatium separatum ,
tinet aliquodlocatum quia quilibet ;

quia locus debet esse conservans lo- concedit, quod locatum est in loco
cati,ettameniHudspatiumnullomodo tanquam in continente. Secunda pro-
esset conservativum, cum sit non prietas est, quod locus non est inse-
ens, et nullam liabeat dispositionem; parabilis a locato: quia per motum lo-
ergo, etc. Nec terminus corporis con- calem, locatum movetur de uno loco
 LIB. IV. PHYSICORUM

ad alium. Tertia proprietas,quod lo- localiter, per se est in loco, et ta-

cus non est aliquid locati,sciIicet,nec men locus non est in loco, quia jam
pars,nec accidens, quod patet : quia esset processus in infinitum in locis.
motum localiter locum in
dimittit Patet igilur de quid nominis hujus
quo prius fuit, et tamen non dimittit termini Locus, et de proprietatibus,
partem, aut accidens, quod prius ha- quse secundum communem opinio-
buit. Quarta, quod locus proprius nem conveniunt Loco. Et hoc de
alicujus locati est prsecise aqualis illi primo.
locato, quia continet locatum, et ni- Quantum ad secundum,notandum, 4.

hil phis. Quinta, quod omne corpus quod hoc nomen Locus aliquando quandoque
habet locum naturalem, a quo nun- accipitur asquivoce, quia aliquando '^sumit°ur.

quam movetur naturahter,imo in eo accipitur pro illo, respectu cujus fit

naturahter quiescit, et si fuerit ex- motus localis, sive respectu cujus

tra illum locum, ad ipsum natura- cognoscitur velocitas motus, et sic
hter redibit, si non fuerit impedi- centrum terr», seu tota terra dicitur
tum. Sexta, quod sursum et deor- esse locus cceli ; cujus signum est,
sum, (^) dextrum et sinistrum ,
quod ad qusestionem factam,ubi mo-
ante et retro sunt differentias Loci. vetur ccelum,respondetur quod circa
Septima, quod sicut transmutatio (b) terram. Aliomodoaccipitur (c) locus
substantiahs facit scire materiam, pro patria,seu magno corpore conti-
ita motus locahs facit scire locum ,
nente ahquod infra se : et sic sole-

quia sicut ex transmutatione sub- mus quod secundum diversi-

dicere,
materiam esse,
stantiah concludimus tates locorum proveniunt diversitates
ita ex motu concludimus locum proprietatum in rebus naturalibus :

esse. Octava quod in eodem loco et sic dicit Aristoteles in isto 4. text.

succedunt sibi invicem diversa cor- 4. quod Locus est conservativus lo-

pora, et hoc est notum. Nona, quod cati. Tertio modo Locus pro
accipitur
majus corpus majorem locum occu- continente locatum immediate et :

pat,et minus minorem. Decima,quod isto modo accipitur in isto quarto,et

omne motum locahter est alicubi, et tuncquse
i
res sit Locus, sunt diversae
' ^
Operatio-
mutat locum, quia motus localis est opiniones.
^
Prima quod Locus
est, «^*' de en
tilate locu

loci mutatio. Undecima, quod nul- nihilest, et movebantur propter ra-

lum quiescens localiter mutatlocum, tiones ante oppositum. Secunda opi-
quia si sic,jam moveretur localiter. nio fuit, quod locus est materia, et
Duodecima ,
quod impossibile est movebantur pro tanto, quia sicut in
eodem
plura corpora esse simul in eadem materia succedunt sibi invi-
loco, quorum unum non est natum cem diversas formse, ita in eodem
informare reliquum, nec ambo ter- loco succedunt sibi invicem diversa

tium quia qua ratione plura pos-

:
corpora, unum postaliud. Tertiaopi-
sunt esse in eodem loco, eadem ra- nio,quod locus est forma et hoc pro ;

tione inhnita. Decima tertia, quod tanto, quia sicut forma est terminus

idem locatum non potest esse in di- etfinis illius, cujus est forma, ita lo-

versis locis. Decima quarta, et ul- cus est terminus, ctfinis corporis lo-
tima, quod locus est immobilis per cati. Quarta opinio, quod locus est !

se localiter, quia quod per se movetur corpus; et hoc pro tanto,quia locus est
 ,

QUiESTIO I

superficies corporis continentis,modo batur, quia diversimode est aliquod

superficies non estaliquares inclivi- in aliquo tanquam in loco , et
sibilis existens in continuo, imo su- tanquam in vase, ut probat Aris-
perficiesest corpus consicleratum, ut toteles in isto 4. text. 4L Sed lo-

est mensurabile per duas divisiones catum corpore continenti tan-

est in
tantum. Quinta, cjuod locus est spa- quam in vase; igitur non est in eo
tiuni separatuminterceptum inter la- tancjuam in loco, et per consequens
tera continentis. Sexta, quod locus non est locus contenti. Secundo se-
est ultima superficies indivisibilis queretur,c{uod locus nonesset ascjua-
corporis continentis, cjuae est versus lis locato, quia corpus continens est
locatum. De istis duahus ultimis multomajus corpore contento.Tertio
et de3. art. diciturin aliis quaestio- sequeretur, quod idem esset locus
nibus. proprius, et communis consec|uens ;

5. Ex his sequuntur conclusiones. est falsum, ut patet in isto quarto,

Locus est
ens. Pj,j,^^j^ conclusio Locus est ens.Pro-
: text. 14. Et patet consequentia, cjuia

batur, quia omne ilud est ens, ad corpus locans estlocus communis,et
quod corpora naturalia moventur na- perte locus proprius est corpus con-
turaliter sed ad locum corpora na-
;
tinens ergo sequitur propositum.
;

turalia moventur naturaliter ergo, ; Et impugnatio hujus opinionis magis

etc. Major patet, quia propter illud, patebit,c|uando disputabitur,an linea,
quod nihilest, nullo modo inclinatur superficies, et punctus sint res dis-
ad movendum et minor est nota ad
: tinctas a corpore.
experientiam.Secundoprobaturprin- Nunc C^) ad rationes. Ad primam, 6.

cipaliter,discurrendo per conditiones dico c{uo locus potest esse effectus,

prius positas. et etiam causa, sed non est necesse,
Locus non Secunda conclusio : Locus non est quod sit effectus, vel causa locati,
^ria^veT matcria, vel forma. Probatur, c|uia imo est terminus extrinsecus conti-
/orma.
^^w^jj^ extrinsecum locato est mate- nens locatum. Et per idem patet ad
ria, vel forma locati, quia determi- secundam.
nantur a locato per motum localem, Ad tertiam, cum dicitur : Hoc esset
et tamen non determinatur ejus ma- propter recipere corpora, etc. con-
teria, vel forma, igitur locus non est cedo ; et etiam concedo, c|uod tam
materia, vel forma. Secundo, quia,si locus, c{uam locatum est dimensio,
ita esset, sequeretur cjuod de neces- vel dimensiones, et non sequitur,
sitate ad motum locati moveretur quod dimensiones penetrent se, quia
ejus locus ; consec|uens est falsum, non sunt simul positive, sed priva-
quia de ratione loci im- est, cjuod sit tive, per privationem alicujus inter-
mobilis, ut patet ex ejus defmitione ; medii.
patet consecjuentia, C|uia ad motum Ad cjuartam,negatur consec|uentia,
locati necesseest,tam ejusmateriam, quod locus sit corpus, sed est super-
quam formam moveri, et ista potest ficies corporis immediata locato. Ad
etiani probari per conditiones prius probationem, locus est a^qualis, etc.
Locusnon pOSltaS. exponetur postea clico tamen, quod ;

conS"/ Tertia conclusio : Locus non est locus, et locatum, sic sunt aequales,
locatum.
(.Qpp^g continens locatum Pro-
. quod locus nihil plus continet, quam
 , :

8 LIB. IV. PHYSICORUM

locatum, nec locatum continetur ab quam modo habeo dexteram, postea habeo

aliquo majori suo loco. Ad confirma- sinistram, et hoc est, quod ait ArisloLeles,
text. 5. Nobis enim non semper idem, sed
tionem dicitur sicut adtertiam.
secundumposiLionem,ul convertimur fiunt,
Ad quintam, dico quod locus est ,

Ad id est, secundum dispositionem nostram.

terminus corporis continentis.
Ex quo sequitur, quod si nuUum esset
improbationem : Ille est mobilis ad
animal in mundo, inanimata non essent
motum continentis, concedo quod est
hoc modo sursum, et deorsum, nec in aliis
mobilis per accidens ad motum con-
differenliis positionis. Corpus vero Physi-
tinentistamen de ista immobilitate
:
cum, quia natura sua grave est, aut leve,
per se non intellexit Aristoteles in habot ex natura sursum, el deorsum. Et
definitione loci, sed de immobilitate hoc est, quod ait ArisLoleles, Non quod-
persequivalentiam situs respectu cor- cumque contingil,sed cohabentiagravitatem
poris coelestis, et respectu corporum et ierrea, etc. id est, sursum et deorsum

circumjacentium, qufe qiiiescunt. non est locus, ut accidit se habere respectu

Ad sextam, potest concedi, quod hominis, sedquomoventur levia, est locus

locus est augmentabilis, quia eadem sursum, et quogravia deorsum. lloc patet

superficies est bene primo minor, et

in MaLhemalicis: nam si triangulum in pa-
riete depingas,unus angulus dicitur sur-
postea major, nec est inconveniens.
sum, et alius deorsum, vel dextrorsum,
Vel dicitur, quando locatum
quod
vel sinistrorsum solum respectu hominis .•

augmentatur, tunc non augmentatur

quia natura trianguli non vindicat sibi po-
locatum acquirit unum
ejus locus, sed
locum su;'sum, quam deorsum
tius ; si au-
novum locum majorem, quam erat tem Lriangulus esset ferreus in quantum
locus, in quo prius fuit. grave, appeteret locum deorsum, et si es-
Ad septimam, quia si locus esset, set igneus, appeterel locum sursura.
etc. Negatur consequentia, quia locus (b) Sicul transmutatio naturalis facii scire
non est aliquo tanquam in loco materiam, etc. quod Aristoteles
Nota, ,

text. 3. probat hac ratione locum esse. Ex-

sed est in corpore continente, cujus
locus est terminus, tanquam pars in
perimur quod in eodem vase, in quo nunc
esL aqua, egressa aqua, succedit aer ; ergo
suo toto, vel accidcns in suo sub-
idem erat locusdistincLusel ab aqua, et ab
jecto.
aere, qui prius conLinebaLaquam,etdeinde
continet aerem, quse ratio noLanda est
ANNOTATIONES
nam sicuL lib. I. argumenLabatur ex diver-
7. (") Sursum et deorsiim, dexlrum ei sinis- sarum formarum in eodem subjecto suc-

mitur du- trum, elc. Nola, quod istae dlfferenlise loci cessione maLeriam esse, quia scilicet ubi
pliciter.
g^^]^[^ differenlise corporuni : corpus autem nunc est forma ignis, fuiL prius forma
accipitur dupliciter, scilicet Mathematice, ligni, quod est indicium subesse illic ma-
et riiysice. Corpus Mathematicum solura teriam receptaculum uLriusque formse : si-

dicit corpus quantum, ut abslrahita mate- mili modo arguit de loco, et lioc esl quod
ria et motu, non considerando Sn sit grave dicit Scotus in hac septima loci proprietate.

vel leve :quocirca hujusmodi corpora
haTjent ex nalura sursum et
idem omnino corpus modo est sursum,
quando est supra caput nosLrum modo
deorsum,!modo sinistrorsum,sicut nos mo-
vemur. Unde cum ego ambulo, columnam
non Quod si quis inficiari contendat, lianc ra-
deorsum, sed tionem non procedere ex experieiitia,quia,
cumaersiL invisibilis.nonexperimurinvase
: aqua vacuo succedere aerem ; rcspondelur,
quod in phiala plena aqua habente in fui.do
minutaforamina,experimurquodquamdiu
 QU.ESTIO I

occlusum fuerit orificium superius, aqua ita grave naturali impetu movetur deor-
non cadit solum, quia non potest intrare sum.
acr ad replendam pliialam, ne detur va- (^)
'
Nunc adrationes, elc. Nota, quod Sco- ^
i^.
Lociisoifa-
cuum ; sed quamprimum discoopertum tus in responsionibus istis loquitur semper ^Ham sumi
•
P^'^*
fuerit orificium, intrante aere, cadit aqua. de loco profundamento, seu pro materiali.
g.
(•=) /1 lio modo accipilur locus pro patria, Unde observa, quod locus polest accipi du-
etc. Nota, quod, cum locus sit superficies pliciter : Unomodo fundamentaliter, et sic
corporis continentis intra se aliud corpus, non est aliud, quam superficies circum-

fit ut qiiemadmodum corpus uno modo ac- scribens locatum. Alio modo formaliter, et
cipitur Mathematice, utprsecise dicit quan- sic est relatio actualis, vel aptitudinalis
titatem ; et alio raodo Physice, ut dicit realiter existens in superficie circumscri-
compositum alicujus cerlce naturae ita lo- ; bente locatum. Ilsec aulem distinctio de-
cus uno modo accipitur simpliciter pro su- clarari potest considerando tresentitatesex
perficie ambiente aliud corpus trinoe parte superficiei circumscribentis. Prima
dimensionis , abstrahendo a quacumque est ipsa superficies absolute considerata,
qualilale naturali conservativa locati. Alio quse ut sic non dicilur locans, sed magis
modo accipitur pro loco naturali, nempe ut locativa, et sic est ibi apUtudinalis relalio,
supponit pro superficie continente, conno- quse potest dici locativitas, et fundatur in
tando formam, et proprietatem naturalem enlitate ipsius superficiei, etterminatur ad
conservativam locati ; verbi gatia, super- ipsum locatum, et distinguilur ab ipsa
ficies aeris me circumdantis, sive locus sit superficie locante solum, ex natura rei,

mihi salubris, sive nocivus, sive in illo sim et formaliter, sicut aliae relationes aptitu-
naturaliler, sive violenter, eo solo quod dinales ; sed quando corpus actualiter po-
ambit quantitatem meam, est mihi locus :
nitur in ipsa superficie locante, tunc ipsa
cum hoc tamen requireretur ad locum na- dicitur actualiter locans, et circumscribens
turalem ut meapte natura essem in illo locatum; etideo ibi esl una relalio actualis,
propter qualitates loci mihi convenientes, quce dicitur locatio etcircumscriptioactiva,
quantum sum grave, sive in quan-
sive in qua ipsa superficies dicitur formaliter, et
tum animal. Concavum enim Lunse dupli-
^ actualiter locans, et circumscribens loca-
Concavum
LuncB du- citer est locus ignis : nam qua ratione tum ; etfundatur in tali superficie locante,
locusignis ipsum adoequate ambit, est simpliciter lo- et terminatur ad corpus locatum, et realiter
cus, et qui naturaliter conservat, est locus distinguitur ab utroque. Similiter ex parte
naturalis, idemque dicendum est de centro locati,suntconsiderandae aliae tres entitates,
raundi respectu terrse, neque elementis so- scilicet eniitas corporis locati, locabilitas
lum, verum et mixtis, in quantum mixta passiva, et locatio passiva, qua ipsum
a
sunt, conveniunt loca propria: vinum enim corpus dicitur actualiter locatura. Undo
conservatur in vase ligneo, potius quam in prima entitas, dicitur locus fundameii-
vitreo, et in cavernis terrse potius, quam taIiter.Secunda,IocusformaIisaptitudinaIis.
super aere, et locus propria3 patrias est cu- Tertia, locusformalis actualis. Quarta, loca-
juscumque suapte natura salubris, atque tum fundamentaliter. Quinla, locatum
adeo corpus naturale suapte natura rao- formale aplitudinale. Sexta, locatum for-
vetur ad proprium locum, quia in ipso est male actuale. Ex his sequitur, quod lo-
vis conservativa locati . Observa tamen, cus pro formali, vel pro per se significato,
quod locus naturalis non habet vim attrac- non est aliud quam ubi aclivum ; funda-
tivam, et motivam in genere causse effi- menlaliter vero est species Quantitatis ea
cientis, sicut magnes altrahit ferrum alte- dem realiter cum ipsa superficie. Sed haec
rando ipsum, sed solum in genere causse fusius infra explicabuntur.
finalis, utenim animalmovetur ad pastum,
 ,

10 LIB. IV. PHYSICORUM

id est, contenta infralocum corporis^

modo materia eisdem terminis con-
EXP03ITI0 TEXTUS tinetur, igitur materia est locus Se- .

11.
Text. 12. Quoniam (1) aatem aiiud quidem cundo, quia si per imaginationem
secundum se, etc. Hoc est secundum termini, id est, quantitates, et qua-
(a)capitulum hujus tractatus, in quo litatesremoveantur a corpore locato,
nihil manet nisi materia et tamen
Philosophus disputat de quidditate ;

loci; ac primo prsemittit quamdam di- adhuc manet locus, igitur locus est
visionem. Secundo prosequitur ibi, materia. Tertio, auctoritate Platonis

Sic igitur conaiderantibus. Divisioest inTimaso qui posuit idem esse lo-
ista, quod quidam est locusproprius, cum, et materiam, et etiam in suis
scilicet qui continet locatum, et nihil dogmatibus non scriptis, propter is-
plus, ut aer circumdans te, dicitur tam (b) causam, quia idem est locus

locus proprius tui, et vocatur locus et receptivum : modo materia est re-

secundum se . Alter est locus com- ceptiva ; igitur materia est locus.

munis, qui scilicet continet locatum, Meriti (3) autem ex his consi leran- Text. 16,

et plus, ut ccelum est locus communis Concludit corollarium,

tibus, etc,

tui, et (b) vocatur locus secundum quod merito consideratio de loco est

aliud. difficilis : quia antiqui posuerunt lo-

12. Sicigitur{2) considerantibus locus cum esse materiam, vel formam, de
unius cujusque species est. Hic prose- quibus est difiicillimum considerare,
quitur, etprimo probat, quod locus et unum istorum non potest cognosci

sit materia, vel forma. Secundo,quod sine reliquo.

nec sit materia, nec forma, ibi At

^"-
: At vero quod impossibile est,
(4)
'^^^'^-

vero quod impossibile, etc. Primo etc. Hic probat, quod locus non sit

probat quod locus sit forma. Se- materia, vel forma et hoc quatuor ;

cundo, quod sit materia et Tertio : rationibus. Secunda ibi Amplius :

concludit corollarium. Secundum ibi, quomodo. Tertia ibi Si vero in ipso. :

Quatenas autem. Tertium ibi, Merito Quarta ibi Amplius quando ex aere.
:

autem. Primo igitur probat, quod lo- Primo ponit primam rationem. Se-
cus sit forma quia (c) primum con-
: cundo increpat Platonem ibi •.Platoni
tinens alicujus corporis est locus ip- tamen dicendum erat. Prima ratio
sius, et per consequens locus est ter- continet multa. Primum est, quod
minus sed forma est terminus
: corpus locatum una cum materia, et
igitur formaest locus. Sed dicit Com- forma, separatur secundum setotum
mentator, quod isla ratio non valet de uno loco ad alium igitur locus ;

quia est exduabus adirmativis in se- non est materia vel forma. Secundo,
cunda figura. Secundo, quia gequi- quia locus non est pars, vel qualitas
vocat de termino : quia locus est ter- corporis locati, scd est separabilis a
minus extrinsecus, sed forma est locato, et tamen nec materia, nec
terminus intrinsecus. forma ab eo,cujus
est separabilis est;

12. Quatenus autem. Ilicprobat, quod igitur nec materia nec forma est lo-
locus sit materiatriplici ratione quia : cus. Tertio, quia locus est ad modum
locus videlur esse distantia, id est vasis, et non est aliquid ipsius rei lo-
dimensio conteuta plano, et termino, catse ; igitur locus non est materia,
 QU^STIO I 11

Text. 18. nec forma. Item, ex (5) qiio locus est esset forma,sequeretur quod cum ex
separabilis, sequitiir quocl locus non aere iit aqua, quod locus corrumpe-
sit formaquia separatio formce a
: retur. Consequens est falsum, quia
materiaest ejuscorruptio, utdicithic dicimus aquam esse in eodem loco,
Commentator com. 17. et 18. etlocus in quo prius fuit aer. Et probatur
secundum quod est continens, non consequentia, quia forma aeris cor-
est materia, quia materia continetur. rumpitur.
Item, quia locus est extraipsum, quod
ANNOTATIONES
locatur, et tamen materia, et forma
sunt intrinseca sibi ; igitur, etc.
{a) Hocest secimdum capitulum, etc. Miro 11.

artificio Aristoteles in hac de loco dispu-

3. Platoni ta.men dicendum erat. Hic
latione procedit. Primo eniin praecedenti
improbat Platonem (^), qui dicebat
capiLulo inquirens, an locus essel, non so-
Ideas, et numeros Mathematicos non
lumrationibus suum intenlum probanlibus,
esse in loco cujus tamen oppositum
;
conlentus est, verura et rationibus non
sequitur ex dictis dicebat enim lo-
:
paucis ad opposilum est argumeniatus.
cum esse materiam, quam vocabat Modo in hoc capitulo inquirere incipiens
magnum,etparvum, et dicebat, quod quidnam locus sit, in utramqae partem
locus participat de iUis Ideis, et nu- disputans procediL; ita ut primo duas ra-
meris Mathematicis : modo partici- tiones argumentativas, quibus aut male-
patum debet esse in participante, et riam, aut formam censeri polerat locum
numeri erunt in loco. esse, forraet ; deinde alias plures neutrura
esse probantes, quae et rectsesunt, proponit.
Tcxt. 19. Amplius {6) quomodo. Ponitur se-
Quod quidera non otiose, aut fortuilo, sed
cunda ratio, et continet duplex me-
ad ejus insinuandura ingeniura,et aliorura
dium. Primum est quod corpora ,
quorumdara Philosophorumdefectuosam de
naturalia moventur naturaliter ad sua
hac re speculationem ; et tandera ad verita-
loca, ut patuit prius, et tamen non
tem me'ius indagandam neces.sario,etcon-
moventur ad suam materiam, vel for- sulto fecisse intelligere debemus.
mam, cum de facto illas habeant ;
(b) FA vocatur locussecundum aUud.'^oidi\i\Q, Per se M-
igitur. Secundum, quia sursum et ArisloteUs locutionem,dicit in ahudsecun- mit^r,^'
deorsum sunt differentia3 loci, et ta- dum secundum aliud dicitur, ap-
se.aliud
men sursum., et deorsum non sunt pellans locum cc)mmunem secundum aliud,
differentias materias, vel formaB ; igitur quia continet per aliud, hoc est, per locura
locus non est materia, vel forma. propriura. Locus autera propriusdiciturse-

Tcxt. 20. Si vevo (7) in ipso. Ponitur tertia cundumse, hoc axilemsecundumse, hic non
opponitur secundum accidens locus enira
ratio : quia si locus esset materia, vel ;

proprius perse, id est, iniraediale conlinet

forma, sequeretur quod locus esset
locatura, ut ly joerse, opponitur \yper acci-
in corpore locato , et sic loci esset
dens,i\o\\ 3i\\[Qm per se, ut opponitur per
locus in infinitum. Item, quia locus
aliud : quia per aliud, id est, mediante me-
non transmutatur cum locato, et ta- dio,scilicet proprio loco continet, uti sensi-
men materia, et forma simul moven- bile convenit homini per se, ut ly per se
tur cum locato: igitur locus non est opponitur ly per accidens, non aulem per
materia, vel forma. se, ut ly perseopponitur lyperaliud, quia
Text. 21. Amplius (8) quando ex aere. Poni- potius competit sibi per aliud, id est, per
tur quarta ratio ,
quia (0 si locus animal.
 12 LIB. IV. PHYSIGORUM

15.
(") Primum continens alicujus corporis, locus successive suscipit diversa locata ,

etc. Nota, quod hoec prima ralio tenet ex ita el materia diversas formas. At quia
lioc,quod forira est terminus continens Aristoteles voluit hic reprobare opinionem
materiam quia forma reducit materiam,
: qua quis posset locum esse mate-
dicere
et terminat eam ad certam speciem ; sed rinm, citavit Plalonem, locum materiam
locus proprius primo, et per se est termi- appellantem, (solet namque lioc assidue
nus adsequale conlinens locatum ergo : facere.)
locus est forma locati. Cceterum liaec ratio (°) Hic improbat Platonem, elc. Nota
est arguraentativa , neque illa intendit quod Plato posuit Ideasseparatas a loco, et
Aristotelesprobare illatum, quia confecta rursus asseruit, ( uthic illi imponitur ab
est (ut hic dicit Scolus ex Averroe) ex Aristotele ) materiam esse locum recepti-

puris affirmativis in secunda figura ; si vumformarum ; hsec autem duo inter se

enim locus esset forma locati, ut ipse est pugnant. Si enim formse, et Idese recipiun-
argumentatus, locatum haberet speciem a tur in materia, et materia est locus ; ergo
loco ; et tunc omnia, qu?e in eodem loco etldeae suntin loco,contraprimumdictum.
succederent,eocasufierent ejusdem speciei. Nam si Ideseseparataeparticipanturin mate-
Formavit autemhanc rationem,ut quorum- ria, seu (quod idemest) locus est particeps
dam ostenderet errorem, existimantium illarum, ( sicut Petrus, et quodcumque
locum esse formam, eo quod non distin- individuum est parliceps speciei )sequitur

gnebant inter terininum intrinsecum, et Ideas illas, et numeros esse in loco ; a!que
extrinsecum ; terminus enim intrinsecus adeo redditurus erat rationem Plato, cur
est forma, extrinsecus vero est locus. non essent in loco.

{^) Propter istam causam, quia idem est (f) Quia forma sequeretur
si locus esset , 17.

locus el receptivum. Nota primo, quod hsec etc. Nota, quod materia prima est incor- p,.j„ia, ^uo
.'"o^"
ratio,qua3probatlocumessemateriam,vide- ruptibilis,
^ tamen materia hsec cum his dis- ^*'.
'
tncorrupti
turcolligiexPlatone,utTliomistioetreliquis positionibus ad hanc formam corrumpitur, l>ilis.

anliquis placet. Estque hujusmodi,sicut ma- quia non manetcum illis. Ita declarat hanc
teria recipit formam,sic locus locatum; ergo rationem S. Thomas, quem sequitur Soto,
locusestmaterialocati : sicutenim in mate- idem sentit Tartaretus. Toletus aliter for-

ria qualibet potest recipi forma, ila inloco mat hanc rationem, dicitque sic Aristotelem
quolibet locatum. Formelur ergo sic ratio ; argumentari; locus corrumpitur in aliqua
omnis materiarecipit formam ;omnis locus locati abjectione, sed materia incorruptibilis
recipit locatum ergo omnis locus est ma-
:
est , ergo materia non est locus. Major pro-
teria. Quae ralio eumdem habet defectum batur, quando enira ex aere fit aqua, perit
cum priori; est siquidemin secunda figura locus, quia minor locus est aquse, quara
ex affirmativis procedens : peccatumqae in aeris, et itera alius est locus naturalis
hoc cognoscitur.quod non distinguit inler aquae, et alius aeris. Minor est evidens.
receptivum intrinsecum, et extrinsecum, et Unde dicit hac ratione probari solum mate-
major quidem vera est de receptivo intrin- riara non esse locum. Scotus vero dicit

seco, quii tale est materia; minorem vero Aristotelem hac ratione probare solumfor-
de receplivo extrinseco oportet inlelligi. mam non esse locura ; forraatque sic Aris-
Quare syllogismus est in quatuor terminis totelis rationem : Si forraa esset locus,
sicut prior. quando ex aere fit aqua. locus corrura-
Secundo nota, ut eliam annotavit Philo- peretur ; sed locus non corrumpitur,
16.
ponus, quod Plato nun-
et est probabile, ergo locus non est forma. Major sic proba-
quam docuit locum omnino idem esse cum tur : forraa aeris deperditur ad corruptio-
materia, sed locum peranalogiam,et meta- nem aeris : ergo si forma est locus, periit
phoram appellabat materiam quia sicut : forma similiter et locus. Et hanc majorem
 QU.^ESTIO I 43

videtur Arisloteles probasse in lextu: dicit catur de Specie; sicut dic'mus praedi-
enim, tion enim in eodem loco fit corpus :
catum inesse subjecto. Quinto, sicut
quasi dicat, non eadem forma, quae per forma accidentahs, vel substantiahs
te dicitur locus, fit corpus, scilicet quod
est in materia,scihcet per realem in-
generatur,supple,in quo esl corpus corrup-
h^rentiam. Sexto, sicut elTectus in
tum. Quasi dicat, si forma est locus, periit
sua causa efhciente, id est, in potes-
locus, quia periit quod videtur in
forma ;

tate efficientis, quia secundum ejus

hoc, quia corpus non estcum eadem forma
impetum, aut voluntatem ht.aut pro-
in corrupto, et genilo ; sed corruptum, et
genitum sunt in eodem loco ergo forma ducitur effectus. Septimo, sicut ordi-
:

non est locus. Et addit Aristoteles Quae :

natum in hnem est in suo fine,id est,
igitur corruptio f quasi dicat, quoe corrup- ordinatursecundum exigentiam finis.
lio loci ? ac si dixisset, nulla; quia in loco Octavo, ut localum est in loco, ut
ubi erat corruptum, succedit et genitum. aqua in vase et iste modus est ma-
:

Hunc modumexponendi hanc rationem ser- xime proprius ad propositum. Et

vat etiam Vilalpandus. notandum, quod praster istos modos
essendi in, sunt quidam ahi modi si- ;

EXPOSITIO TEXTUS cut dicimus aliquod esse in motu, vel

^^^^ ^^^ (^) <^^^6^ accipiendum est, quiete, in gaudio,vel tristitia,et itade
Text 23
quot modis aliud in alio est, etc. Hoc aliis. Item notandum,quod diversitas
est tertium capitulum (^) hujustracta- ista modorum essendi in, fuit magis
quo Philosopluis determinat
tus, in apparens in idiomate Gr^eco, quam
de modis essendi in, ut per hoc osten- in nostro.

dat quomodo locatum sit in loco. Et Dubitavit{^)autemaliquis. Hic mo- -19.

^^^' '
primo facit hoc. Secundo movet du- vet dubitationem. Et primo movet.
bitationem. Tertio solvit quamdam Secundo, solvit per tres conclusiones.
factam rationem Zenonis. Et quarto Secundum Primo autem non
ibi :

concludit corollarium.Secundum ibi: contingit. Tertiumibi At veroneque :

Dabitavit autem aliquls. Tertium ibi : secundum accidens. Item primo mo-
Qiiod autem Zeno. Quartumibi : Illud vet.Secundo, ponit primam conclu-
Modi es- autem manifestum. Primo ponit mo- sionem ibi Dupliciter autem. Dubita-
:

sendi in. ^ ,. ,. .

dos essendi in, dicens, quod uno

,
tio est ista : Utrum aliquid possit esse
modo aHquid dicitur in aliquo tan- in seipso, scilicet, aliquo dictorum
quam pars in toto, ut digitus in modorum.
manu. Secundo , ut totum est in Dupliciter autem, llic solvit dubi- AUquid
partibus, et tunc capitur in, valde tationem prius motam, et distinguit, ^esse\nfe
improprie pro ex, et sic totum est quod aliquid (b) potest dici in seipso ^^^cit^/^^'
in partibus, quia est ex partibus,vel dupliciter uno modo secundum se,
:

quia non est sine partibus. Tertio et alio modo secundum aliud. Tunc
modo ahquid dicitur in aho, sicut est prima conclusio.quod idem potest
Species in Genere, id est,sub Genere esse in seipsosecundum alterum, ut
sccundum pra^dicationem quidditati- totum est in seipso ratione partium.
vam. Quarto, sicut Genus in Specie, Probatur, quia totum habet deno-
(c)

id est, in dehnitione Speciei, vel minationem a suis partibus igitur :

Genus dicitur in Specie, quia prsedi- cum partes sint in toto, sequi-
 14 LIB. IV. PHYSICORUM

tur quod quodammodo totum est in Quod autem (5) Zeno. Hic solvit Text. 28.

seipso, cum denominetur a suis par- quamdam rationem Zenonis, qua ar-
tibus. Etantecedens patet in muitis, guebat sic si locus esset aliquid,
:

quiadicimus corpus esse album, eo sequeretur quod ille locus esset in

quod superficies est alba. Similiter alio loco , et ille in alio, et sic
homo dicitur sciens, eo quod anima in infinitum. Et Aristoteles dicit,
est sciens ; et secundum istam locu- quod non est difficile solvere istam
tionem, quod idem est in seipso ra- rationem, quia locus non est in ali-

tione partium, dicimus quod dolium quo tanquam in loco,sed tantumtan-

vini est in dolio. quam pars in suo toto, aut sicut pas-
Text.25. Primo (3) autem noncontingit. Se- sio, vel qualitas insuo subjecto et ;

cunda conclusio est, quod idem non ideo non oportet, quod procedatur in
est in seipso secundum se totum ,
infinitum.
primo. Et primo recolligit qualiter lilud a,utem{6) manifestum. Hic in- Text 29

totum diversimode nominatur prop- fert corollarium ;

quia ex quo locus
ter partes. Secundo probat conclu- est ad modum vasis continentis, et
sionem inductive quia inducendo in :
non est aliquid corporis contcnti,se-
omnibus modis essendi in prius dic- quiturquod locus non est materia,
tis, non invenies quod aliquid sit in nec forma, quia locus est cfuid extrin-

seipso primo. Et probatur ratione :

secum corpori locato, et tamen mate-
quia si idem secundum se esset in ria, et forma sunt intrinseca.

vinum in vino, seque-

seipso, ut puta
ANNOTATIONES
retur quod vinum esset amphora et
(a) Hoc est tertium capitulum, e[c.NolSi,quod 21.
amphora vinum. Consequens est fal-
Aristoteles in hoc capitulo utrum quserit,
sum. Consequentia probatur, quia
idem possit essein seipso; movetquehoc du-
amphora dicitur ea ratione qua con-
bium ut appareat, au necesse sit ponere
tinet vinum ; igitur vinum con-
C^) si locum, necne: si enim in seipsa res esse
tineretseipsum , vinum diceretur potest, locus quidem superflueret. Huic au-
amphora. tem satisfacturus quoestioni, octo essendi
Text. 27. Atvero[^)nequesecunduma,ccidens. modos, quibus aliquid in alio esse dicitur
Tertia conclusio Idem non potest : praemittit ;
quos breviler, et docte explicat

esse in seipso secundum accidens,id hic Doctor SubUIis.

est, mediante ahquo alio corpore. (b) Aliquid potesl dici esse in seipso du- Aliqidd
pliciter, elc. Nota, tripliciter aliquid esse
Probatur ,
quia tunc sequeretur, ^['Hfg f^\".

idXe y\&e\\cBi secuyidum se , id est,imme- pUciter.

quod plura corpora essent simul. ,

secundum aliud, scilicet

diate, secundum
Consequens est impossibile. Et con-
partem, et secundum accidens. Exemplum
sequentia probatur quia si vinum :

primi, ut superficies secundumse estalba,

sit in seipso non secundum se, sed
quia immediate est alba. Exemplum se-
secundum accidens, puta, mediante cundi, ut Petrus dicitur crispus, quia in
alio corpore, ut vase, tunc sequitur, parte, scilicet in capillisest crispus.Exem-
quod vas esset propinquius vino, plum tertii, sicuti anima movetur per acci-
quani vinum esset propinquum sibi dens, quia est in homine, qui per se move-
ipsi, quod non potest esse sine pene- tur : esse enim per accidens tale, id esl,

tratione. quod est in eo, quod secundum se est tale.

 QU^STIO I ]5

Uiquidest Similiter aliquid est in aliqua tripliciler (<=) Totum denommattonem a stn^
Jiabet 23.
m aliquo ;

ripiiciter. secundum se, secundum

secundum aliud, et partious, etc. ISota, quod duplicia sunl de- nantia
accidens. Secundum se, ut quod esl pro- nominantia aliquod subjectum quaedam ^pUci'di^' ;

xime in loco, ut corpus, cui secundum se denominantsibi certam partem in subjecto, f^^^ntia.

competit esse in loco. Secundum aliud, ita ut solum illi possint inesse, sicut simi-
quod secundum aliquam sui partem est in tas determinat sibi nasum. Alia non deter.
alio, ut arbor est in fluvio, quia radices minant sibi certam partem, sed indifferen-
sunt in eo. Secundum accidens est id in ali- ter possunt inesse pluribus ; et talia sunt
quo, quod est in eo, quod secundum se est in duplici differentia. Alia enim sunt, quse
in illo ; ut nauta est in mari, quia est in etsi inhaereant solum aliquibus partibus,
navi, quse secundum se est in mari. virtuteeorum relinquitur aliquid in aliis
22. Proportionabiliter id dicitur esse secun- parlibus quamvis enim infirmitas possit
:

dum se primo in seipso, quod secundum se esseinomnibus partibus animalis, tamensi

totum est in seipso ; et hoc est impossibile. insit in aliquibus partibus aliquis dolor,
Alio modo secundum aliud, scilicet secun- dolore relinquitur in aliis partibus. Alia

dum partem, ut si totum consideres ralione vero sunt, quse si insunt in aliquibus par-
unius partis, et illa pars sit in alia ; tunc tibus, virtute eorum non derelinquitur ali-

eliam totum dicitur esse in illa parte, in quid in aliis ; sicut sunt albedo, nigredo, et
qua est alia, ut amphora vini est in seipsa, similia. Ex istis patet, quod denominatio
consideratoenimhoc toto, scilicet, amphora denominationem toLius in his,
partis infert
vini, quia vinum, quod est una pars, est in qu3e determinant sibi certam partem, et in
amphora, etiam totum dicitur esse in am- his, quse si insunt uni parli eorum, dere-
phora, et in seipso : et hoc pacto concedit linquitur aliquid in aliis ; sed in aliis non
Aristoteles aliquid posse in seipso esse. infert. Unde bene sequitur, nasus Petri est
Tertio modo aliquid dici potest esse in se simus ; ergo Petrus est simus. Item, sequi-
ipso per accidens, id est ratione allerius ;
tur, caput Joannis est crispum : ergo Joan-
et hoc pactonihil est in se ipso, quiaseque- nes est crispus. Similiter thorax Francisci
retur quod duo corpora essent eodem in est infirmus; ergo Franciscus est infirmus.
loco penetrative, quod est absurdum. Pro- Sed non sequitur, manus illius est alba ;

batur sequela detur, verbi gratia, quod

:
ergo ipse est albus, ad hoc enim quod islJi

amphora vini sitin se secundum accidens :

accidentia denominent, oportet quod insint
ergo est in se secundum accidens, quia est majori, et principaliori secundum quamli-
in alio, quod secundum se est in amphora :
bet suam partem.
nihil autem est, quod secundum se sit in {^) Si vinum contineret seipsum, vinum ^4
amphora nisi vinum, dato quod vinum sit diceretur amphora. Nota quod si amphora
in amphora et tunc sic, quando duo cor-
: vini ex consuetudine vulgarium stet pro
pora sic se habent, quod unum est in loco, vino tantum, licet ex significalione vocabu-
quia est in illo, quod per se in loco est, lorum deberetstare pro continente vinum;
tunc quod est per se, est magis proximum tunc illa potest concedi, amphoj^a vini, id

loco; amphora autem est in se (ex hypothe- est, contentum, est in amphora vini, id est,

si) quia est in vino, quod secundum se est in continente. Nam consuetus modus lo-
in amphora ergo magis proximum est vi-
: quendi est, quod ille bibil amphoram vini,
num amphorse, quam ipsa sibi sed ipsa ;
estoquod tales propositionesex impositione
non occupat nisi unum locum, neque est vocabulorum sint tales, ita tamen soliti
major seipsa ergo vinum, quod magis
: sumus uti, et ita est secundus modus am-
proximum est amphorce, unum corpus cum phiboIogicX.Sed istapropositio, amphora est
ea faciet, et unum locum occupabit, quod in seipsa primo, secundum se, simplici-
et

esl impossibile. ter est neganda, eo quod relativum sub-

 ;

16 LIB. IV. PHYSICORUM

slanlise identitalis proecise supponit pro eo, defmitio . Secunda, quod per il-

pro quo suum antecedens. lam possint solvi qusestiones con-

tingentis, circa quid est defmiti. Ter-
EXPOSITIO TEXTUS tia, quod per ipsam appareant causae

AccijMSLmus autem de ipso, etc.

omnium per se accidentium defmiti
(1)
Text. 30. et causa est, quia bona definitio non
j^Qp ^g|. capitulum quartum hujus
solum debet exprimere quse res est,
tractatus, in quo praemittit qusedam
sed etiam debet exprimere causas
necessaria ad defmitionem loci ; et
definiti, quse suntcausse omnium per
dividitur, quiaprimo ponit quasdam
se accidentium ejus. Quarta condi-
conditiones loci. Secundo, ad inves-
tio,quod per definitionem appareat
tigandum definitionem loci, ponit
causa diversitatis opinionum de defi-
quasdam conditiones bonse defmi-
nito : causa hujus est, quia per bo-
tionis. Tertio, ostendit, ex quibus
devenimusin notitiam loci. Et quar-
nam debent exprimi
definitionem

quasdam conclusio- omnia significata, et connotata par-

to concludit
tium definiti, ex quorum ignorantia
Locicondi- ncs. Sccundum ibi Suppositis au- :

tiones. mlertuim,
•
i •

Frimum
i-. . • •

igitur
l accidit fieri diversas opiniones.
tem. ibi :

Quartum ibi
considerasse. ; Quonia.m Primum igitur (3) considerasse Text. 32.

autem dicimus. Primo (•*) prsemittit ojjortet.Uic ostendit ex quibus deveni-

conditiones loci. Prima, locus est mus in notitiam loci. Dicit primo,

continens immediatum corporis lo- quod^"^) motus localis, augmentatio,et

cati. Secunda, locus non est aliquid diminutio maxime fecerunt nos cog- Vide con-
1 . , , tradictio-
rei locatee. Tertia, locus est eequalis noscerelocum,pr£ecipue tamenmotus nemZima-
rce.
locato, scilicet sccundum continen- localis etratio, quia coelum maxime
;

tiam. Quarta, nulli corporideficit lo- movetur, opinamur ipsum maxime

cus. Quinta, locatum est separabile esse in loco, et ly ?naximedebet deter-
a loco. Sexta, omnis locus habet su7'' minare hoc verbum opinamur, et non
sum et deorsum et hoc maxime est ;
hoc verbum esse. Unde per istos mo-
verum de toto loco universi, in quo tus maxime cognoscimus locum, eo
istcB differentise sunt naturaliter dis- quod per quemlibet ipsorum trans-
tincta), ut patet secundo Coeli, text. mutatur mobile de loco ad iocum ;

5. et 9. Septima, quodhbet corpus sed Philosophus distinguit de eo,

naturale estnatum ferri, id est, mo- quod movetur localiter quia, quod- AHquid
, moveri lo- . • . ,

dam movetur per seipsum, scilicet cauter

1

veri ad suum locum naturalem, et

,

manere in suo loco naturali et hoc ; non ad motum alterius aliud move. contingau ;

est propter diversitatem virtutum ,

tur per accidens, scihcet, ad motum
quas habent loca naturalia, scilicet alterius, et hoc dupliciter Uno modo :

in conservatione corporum locato- movetur per accidens quia natum ;

rum. est esse mobile per se, ut pars exis-

25. Supposilis {^) aulem. llicponi\ntu.r tensin toto. Alio modo quodnonest
Condiiio-' quatuor (^) conditiones bonse defini- natum esse mobile per se, utqualitas
defi7iiiio- tionis. Prima quod delinitio de-
est inhcerens mobili, ut albedo, et scien-
"'*
beat sic fieri, quod per ipsam appa- tia :hanc distinctionem («i) posuit
et
reat, qua3 res sit illa, de qua datur Aristoteles ad denotandum, quod ex
 QU^STIO I 17

motu mobilis, quod per se movetur, pho, vel aqua in dolio ; et per conse- i
maxime devenimus in notitiam loci. quens est in illo tanquam in loco.
2g
Quoniam autem (1) cUcimus esse. Sccundo, quia contentum potest mo-
feit. 33 .
Hic concludit quasdam conclusiones; veri in illo, ut aqua movetur in cado.
et sunt tres. Prima estCorpus con- : Et notandum, quod ex isto capite
tinens (®) secundum sc totum non cst non habetur determinate, quid sit I
locus illius quod continetur.Secunda locus, tamen in ipso capite habentur
conclusio : Cum aliquid est in aliquo conditiones loci, per quas possunt
continuo sibi, et indiviso, ipsum non solvi omnes dubitationes prius motae
est in illo tanquam in loco. Tertia de loco.
conclusio: Cum continensest divisum
a contento, et sunt ad invicem conti- ANNOTATIONES
gua, tunc contentum est in ultimo
continentis tanquam
loco.Prima in (a)
'
Primo prxmittitconditionesloci.^oidi, ^27.
^ Condilio-
conclusio probatur, quia si corpus quod prima conditio intelligenda est de nesioci
continens secundum se totum esset loco proprio primo, et immediato locatum

locus, sequeretur quod non semper continente non enim esset proprius, si
;

locus esset a^qualis locato, quod est cum locato continerentur alia ; debet ergo
locus continere locatum immediate, id est,
contra conditiones prius positas. Et
debet proxime tangere locatum ; locusnam-
consequentia patet;quia corpus con-
que vini existenlis in dolio non tam pro-
tinens secundum sc totum continet
prie dicitur, ubi est dolium, nimirumcella
plus, quam illud locatum ; et ideo
vinaria, quam ipsum dolium nam, : ut in
corpus(t") continens secundum ulti-
notationibus ad terliam quaestionem dice-
mum sui, scilicet versus locatum, cst mus : Locus est superficies uUima concam
locus. continentis locatum. Secunda conditiointel-
ligitur, quod locus non est aliquid ipsius
'ext. 34. Cum (b) igitur. Probat secundam
locatisicutpars;cura locus distinguatur a
conclusionem : quia corpus locatum
Iocato,etqualibetejusparte, et cum totum
potest moveri in suo loco sed cor- ;
locatumpossitalocoexire. Tertia inlelligi-
pus locatum non potest moveri in tur sicutprima de loco proprio nam locus :

illo, quod est sibi continuum igitur ; proprius cum propinquiss ime altingat loca-
illud, quod est sibi continuum, non tum, necmajor, necminorest, sed sequalis
est locus ejus. Secundo,quia locatum locato;alque adeo, inquit Aristoteles, pri-
non est inillo, quod est indivisumab mum locum neque minorem esse, ne-

ipso, sicut pars in toto, ut visus in que majorem ; quia locus materiali-

oculo, et manus in corpore ; et per ter acceptus , lioc est ,

pro toto corpore

consequens non est in ipso, sicut in continente (qualis esl amphora respeclu
Cum vini) major est locato. Quarta conditio, qua
loco. In textu eodem ibi : au-
Aristoleles dicit locum non deseri ab uno
tem divisum est. Probat terliam con-
quoque, non quod in-
est ita inlelligenda,
clusionem quia cum aliquid est
:

eodem locoesse non possit nisi unum, idem-

in aliquo separato ab ipso, illud
que locatum. Constat enim in eodem loco
separatum est locus ejus. Quod succedere diversa locata. sed in hunc mo-
probatur ex duobus Primo, quia :
dum est intelligenda, quod unusquisque
locatum est in illo tanquam in locus semper habet aliquod locatum, sicu
vase, ut, verbi gratia, vinum in scy- quodcumque localum est in aliquo loco,ita
Tom III.
 18 LIB. IV. PHYSIGORUM

ut dicanlur ad convertentiam ; locus eat, (d) Et hanc distinctionem posuit Aristo- -9.

ergo locati locus est. Lor.atum est, ergo loco teles, etc. Nota, quod hanc dislinctionem
locatum est, non tamen sequitur, corpiis subjecit Aristoleles. Primo, quia quot mo-
est, ergo in loco est ; ut palet de suprenio dis contingit moveri localiter, tot modis
coelo. Sexta conditio intelligitur solum de contingit esse in loco, scilicet per se, et

locis naturalibus gravium, etlevium : quia per accidens. Secundo,ut notat Scotus ;

cum de coelo nilnl hactenus definierit, lo- quia locus non tam innotescit ex his, quae
quitur secundumfamosamantiquorum opi- moventur per accidens, quaai ex his, quse
nionem, qui putabant coelos etiam constare per se moventur .

ex natura gravi,vel levi, cum tamen in rei (e) CorjMS continens secundum se totum,
veritate coelum nec sursum, nec deorsum, etc. Nota, quod locus (ut dictum est supra)

nec prorsus ad locum, sed proecise in loco alius est communis, qui non est sequalis
moveatur. pcato, sed est locus , aut quia est loci lo-

- {^) Ilic ponuntur quatuor conditiones defi- cus, ut ccelum est locus meus, quia est lo-

Conditio- iiitiotiis. quod prima conditio patet

Nota, cus aeris, in quo ego sum, similiter totum

lionis ea> exbis quoe tradit Aristoteles 7. Topicorum corpus, in cujus parte egosum, utelemen-
phca7iti>.r.
^.jj^p^ 2. ubi scribit quod definitio est oratio
,
tum aeris, est materialiter loeus meus,
explicans quod quid est, id est,rei naturam. quia sum in aliqua ejus particula, et quia
Secunda patet ex his quae scribit 3. Meta- per motum non mutatur locus communis,
ph. tex. 1. ubi habet, quod veritalis cogni- sed locus proprius, puta superficies quae
tio est dubiorum solutio. Tertia conditio me tangenscircumdat motum : per talem
patetex prima : nam cum definitioexplicet non cognoscemus locum communem, sed
naluram rei, et'naturam accidentia proprie proprium ; et hanc superficiem appellat
subsequantur, per definitionem cognoscunt ullimum continentis versus locatum, ubi,
accidentia propria . ait, quod non est homo in toto aere, sed

Motusloca- (^) Liicit primo, quod motus localis, aug- propter ultimum ipsius contitiens.Kleamdem
lis est iri-
yj^Q^^ifj^iiQ ^i di^^^l^^^^llQ qIq Nota, quod tri- appellat primum locum : nam quod inci-
plex est motus localis ; alius enim est to- piendo ab aere versus me,est aeris ultimum,
tius loci mutatio, qui diciturmotus ad lo- incipiendo a me, est mihi primum.
cum. Et hic per se primo dicitur motus (i) El ideo corpus continens secundum ul-
localis quia terminus talis motus non est
: timum sui, elc. Nota, uqod illud ultimum
alius, quam locus. Alii duo sunt motus non continentis debet esse ultimum non in po-
ad alium distinctum locum, sed od majo- tentia,sed in actu. Illud enim est ultimum

rem, vel minorem, ut augmentatio, et di- in potentia respectu alicujus, quod estcon-

minulio . Et isti non sunt per se primo tinuum alteri illud vero est ultimum in
;

motus locales : nam augmentatio non est actu, quod est actu divisum atque alteri ,

ad locum, sed ad quantitatem : et pariler contiguum verbi gratia, tolum continet

:

diminutio, sed de per accidens, et conse- partem, ut humerus continet brachium,non

cutive aucta, vel diminuta quantitate, au- quidem utlocus locatum, sed quia est con-
getur, veldiminuitur locus. Nec sine cau- tinuus brachio,atque adeo humerus non est
sa adjecit Philosophus hanc distinctionem :
locus brachii, quia non habet ultimum
quia locus non tam manifeste cognoscitur actu versus brachium et eadem ratione ;

per augmentum vel decremenlum locati, oculus, qui est continuus cerebro, non est
(ubi non mutatur totus locus, sed fit muta- in illo tanquam in loco. Si autem esset dis-
tioa parte ad totum locum, vel a toto ad continuus, illa superficies cerebri circum-
partem) quam cognosciturper motum lo- tangens oculum esset proprius locusejus ;

calem, qui esl per se primo motus ad lo- etenim quia esset ultimum actu continen-
cum. tis, esset primus locus oculi.
 :

QU^STIO I
19

quia locus verus, et ejus superficies

EXPOSITIO TEXTUS sunt simul : igitur propter istas con-
venientias extrema superficies cor-
3Q^
Jamigitur{\)manifestum ex his,etc.
Text. 35. poris contenti videtur esse locus,
\Iqq ggj- quintum capitulum, in quo
quod tamen est falsum quia illse su-
Philosophus inqiiirit definitionem lo- :

perficies sunt terminidiversorum

ci. Et dividitur quia primo inquirit :

corporum : una enim est terminus

particulam ponendam in definitione
corporis contenti, et altera est termi-
loci. Secundo, particulam ponendam

per modum differentiae.Et tertio con-

nus 'continentis modo locus debet ;

esse terminus illius, quod est sepa-

cludit definitionem loci. Secundum
ratum a locato igitur impossibile
ibi : Ut autemvas
Tertiumibi Qua- . :
:

Loci genus re continentis terminus. Item, primo

est, quod extrema superficies locati
sit ejus locus.
ponit conclusionem, et probat. Se-
Kt(2) eo autem. Hic probat, quod .^/-
cundo , probat minorem suag ratio- ^, ,

locus non sit(^) spatium separatum. ^ocus non

nis, ibi : Secl propterea quod. Est ,, .
esf. spa-
Et primo prtemitlit, quare locus vi- tium sepa-
igitur conclusio ista : Locus est ter-
detur essehujusmodi spatium, et est
minus corporis continentis. Proba-
(b) motivum istud,quod videmus,quod
tur quia vel locus est materia, vel
;

forma, vel spatium separatum inter

in eodem vase primo est unum cor-

latera corporis continentis,

pus postea aliud manente consimili
;
vel ter-
minus corporis continentis distantia laterum corporis, quod non
; sed non
est aliquod esset, nisi spatiuminterceptum inter
pr«dictorumtrium,igitur
relinquitur quartum. Major patet hujusmodilatera, esset receptivLim,et
:

quia nonestaliquid aliud, per quod locus. Hoc autem probat tripliciter.
possint salvari conditiones loci prius Secundo ibi Si autem. Tertio ibi: Non
:

positfB. est autem. Prima ratio est, quia frus-

Sed propterea quod. Hic probat mi- tra ponitur talis dimensio separata
norem. Et primo ostendit, quod locus ad faciendum partes continentis dis-
<
^j-

non sit forma. Secundo,quod non sit tare ab invicem, cum aliud corpus

spatium separatum. Tertio, quodnon succedens potest facere partes dista-

re, sicutprius distabant per corpus,
sit materia. Quarto, concludit defini-
tionem suam. Et quinto, infert con- quod transfertur de illo loco.
siderationem de loco esse difficilem. Si autem (3) esset aliquod spatium. Text. 37.

Secundum ibi : Ex eo autem. Tertium

Secunda ratio quia si esset tale spa- :

ibi Et materia etiam. Quartum ibi

:
tium separatum, sequeretur quod es-
:

Si igitur nihil horum trium. Quin- sent infinitaIoca,quod est impossibi-

tum ibi Videtur autem. Primo,pr£e-

:
le : quia tunc esset loci locus, et sic

mittitquare forma videturesse locus; in infinitum. Et patet consequentia :

et intelligit per formam ultimam su-

quia (c) cujuslibet totius sunt infinit£e

perficiem corporis contenti, quge vi- partes, quarum quasiibet haberet lo-

detur esse locus. Primo, quia conti- cum sibi proprium, scilicet partem
netlocatum. Secundo, quia ipsa, et spatii scparati, quod est locus to-

verus locus, scilicet terminus corpo- tius.

ris continentis,sunt a^qualia. Tertio, Non est autem, Ponitur tertia ratio
 :

20 LIB. IV. PHYSICORUM

quia ad praedictam rationem potest ista : quia materiaest indivisa ab eo

responderi,negando consequentiam cujus est matcria, et non continet ip-
quia totum bene est in loco per se ;
sum, imo materia continetur loco ;

sed pars esset in loco per accidens, locus autem est separatus ab eo, cu-
scillicetad locationemtotius. Hocnon jusestlocus, igitur locus non est
valct : quia sequeretur, quod nihil materia.
33.
essetper se inloco,nisitotusmundus, Si igitur (5) nihit fiorum trium lo- Text.^l39.

quia nihil aliud a mundo esset in lo- cus est. Hic concludit praedictam con-
co, nisi sicut pars mundi in parte loci clusionem, scilicet, quod locus non
totius mundi , et sic quodhbet necforma, nec spatium
est materia,
ahud a mundo esset in loco per acci- separatum interceptum inter latera
dens. corporis continentis ; sed est termi-
EtmaterisL etiam. Hic ostendit, nus corporis
32.
Text. 38.
Locusvide-
./
('i)
^
quod locus sit matcria. Unde antiqui
•
TT 1 + •

Videtur
(«) continentis.
autcm aliquid, etc. In-
(6)
Text. io.

materia. movebantur ad ponendum locum es- fert corollarium, quod consideratio

se-materiam. Primo propter hoc, de loco apparet difticilis : quia prop-
quod, sicut in loco sibiinvicem suc- ter rationes praedictas in principio,-
cedunt diversi motus, ita etiam in (|use faciebant difficultatem de loco,
materia fiunt successive diversee adhuc praedictaesimilitudines movent
transmutaliones. Secundo propter adponendum, quod locus sit materia,
hoc, quod manet, remoto
sicut locus vel lorma. Similiter insensibilitas
locato, ita etiam manet materia facta aeris movet ad ponendum,quod spa-
transmutatione.Terlio sicut locus est tium separatumsit locus quiaexquo :

inseparabihs a locato ad istum sen- in vase nonapparet corpus sensibile,

sum, quod sicut locus nonpotest es- vulguscredit, quod nihil facit distare
se sine locato, ita materia non po- latera vasis, nisi praecise dimen.sio
test esse sine forma. Unde propter separata.
istas simihtudines accipiebant phan- Ut autem{l) vas. Hicinquirit par-Texfj*
tasiam, quod locus est materia. ticulam ponendam in definitionem
Locus non
Verum illudquidem.
^
mprobat
^
is-
loci per modum differentige ; et vult
cst ma'en"a tud dupliciter : Primo, [uia multum probare, quod locus est immobilis. .

differunt ab invicom ransmutatio Unde per hoc est differentia vasis a renua
facta in materia, et transmutatio fac-
loco, quia locatum in vase simul mo-
ta in loco. Unde transmutatio, (d)
vetur vase moto, et quiescitad quie-
materise est substantiahs, et propter tem vasis. De ista immobilitate di-
hoc dicimus, quod illud est aqua, mitto usque ad quaestiones.
(juod prius fuit aer, id est, iUud quod Quare continentis terminus, immo- Defimtio
nunc est informatum forma aquae, bilis primus, locus est. llic concludit
loci.

prius fuit informarum forma aeris :

dehnitio nem loci.Secundo.dccIarat il-
sed transmutatio facta in loco, est \am,ihi:Atque proptor hoc medium.De-
mutatio locahs solum,et ideo ab ista hnitio est ista,Locits est terminus con-
mutatione habcmus alium modum tinentis immohilis primus: et ponilur
lo(iuendi, ut dicendo, ubi prius fuit terminus per modum generis, quia
aqua, nunc est aer. Secunda ratio est locus est terminus, quae est superfi-
 QU^STIO r 21

cies : ponitiir continentis, ad diffe- minus corporis continent.is., continet

rentiam ultimae superficiei corporis locatum ad modum vasis. Secundo,
contenti, qua3 non est locus, eo quod quia ille terminus est simul cumcor-
non est separata a locato : et po- pore locato, exponendo ly simul pri-
nitur immobilis ad differentiam va- vative, scilicet per privationem cor-
sis, quod movetur cum locato ; et poris intermedii.
ponitur primus, id est, immediatus,
ANNOTATIONES
ad denotandum, quod locus est su-
continentis 36.
perficies, et superficies (a) Locus non spatium separatiim. No- Locumesse
esl
immediata locato, ad differentiamsu- ta, quod anliqui diversimode ponebant lo- *^"^/a)"*f'
perliciei convexse corporis locantis. cum essespaliumseparatum. Quidam enim dtversimo-
depone-
Locus est Atque{S) propter hoc medium. Hic dicebant tale spatium esse corpus anima- bant anti-
^"''
declarat dehnitionem. Pnmo, quod tum indivisibile, immobile, et immateria-
locusest immobilis. Secundo, infert le. Alii dicebant non esse quid reale,sed

corollarium. Et tertio, declarat, quod secundum se quoddam vacuum, cujusesse

erat carentia corporis, ut repleri posset.
locus sittcrminus corporis continen-
Alii putabant inler extremitates, seulatera
tis. Secundumibi : Quare cvm leve.
superficiei alicujus contmentis esse spa-
Et tertium ibi : Propter hoc. Dicitpri-
tium, et intervallum interccptum, quod
mo, quod medium cosli, et ultimum,
quidem erat dimensiones qutedam de pra;-
id est, ultima superficies coeli ver-
dicamenlo Quantitatis, in quibus corpus
sus nos, est locus simplicitersursum ;
locatam recipiebatur quas dimensionos ;

sed medium coeli, id est, superficies

dicebantesseimmobiles, ut sic succedentia
continens corpus in mcd.io coeli, id corpora in ipsis possent locari ;
quse etiam
est, terra, cst locus simpliciter deor- dimensiones penetrabantur cum corpore
sum modo: ista duo semper manent advenienle, etiam secundum profundita-
immobilia, quia licet circa medium tem tolum locatum erat in loco
; et sic se-

moveatur, tamen immobile est ratio- cundum quamlibet dimensionem.

ne distantias ab istis inferioribus et ; i}^) FA esl motivum islud. Nota, quod isto-

ideo cum deorsum, quae

sursuni et rum opinio (ut elicitur ex Commentatore)

sunt differentiae loci, sint immobiles, sumptaest ab aBstimatione vulgi.Cumenim

in dolium vacuuminfunditur vinum, vul-
sequitur quod (f) locus sit immobi-
gares non putant vinum recipi in dolio, sed
lis.
inspatio illo,ubi enim aerem non experiun-
gg
Qi{a?'e cum leve. Infert coroUarium, tur, exisLimaut esse simpliciter vacuum :

quod Icvc naturaliter movetur sur- ob idquealiqui antiqui, aut Platonici, aut
sumet grave deorsum uaturaliter; alii, dicebant esse in illo inani quasdam
et ideolocus deorsum est medium, dimensiones interminatas,qua3 erant quan-
scilicetlocusterrse, et ad medium,id titates separataj ab aere inde exeunte, el a
cst, locus aqua3 sed locus sursum est
;
vino subintrante, quae quidem se penetra-
ipsum ultimum, id est, ultima su- bant prius cum aere, et postea cum vino,

perficies coeli versus nos, vel ad ul- eo modo (ut opinor) (juo Christiani credi-
timum, id est, locus aeris. mus corpora gloriosa cum quantitate coeli
so ponetrare. Dicitque Aristoteles Iianc opi-
Et ^propier hoc. Ilic declarat, quod
i
Locus est ^ '
nionem aliquam luibere apparentiam : quia
terminus locus cst tcrminus corporis contincn-
corporis si ibi non essetaliud pra3Ler corpus conti-
continentis iis proptcr duo Primo, quiailleter-
:

nens, et corpus conLenlum, sequeretur, vel

 22 LIB. IV. PHYSICORUM

quod non esset aliud a locato, vel a

lociis
(e) Pst terminuscorporiscontinentis. T^olSi, 38.

corpore conlinente, quoruni utrumque est quod antiqui, ut infra text. 61. copiosius

falsum. Consequentia esL nola : quia ibi patebit, dimensiones illas, et spatium sepa-
niliil aliud est intelligere. Minor probalur, ratum censebant esse accidens per se sub-
quia manente eodem loco, mulatum loca- sistens sine subjeclo, quae cum recipiunt

tur , ergo distinclum quid est locus a lo- corpus Physicum, exercent vicem loci :

cato. Similiter manenle eodem loco, non cum vero carent illo, censebant esse va-
manet idem corpus continens, ergo locus cuum. Et propterea appellabant illud spa-
aliud est a corpore conLinente : sed nihil tium vacuumseparaLum, scilicet a corpore
aliud intelligi potesl esse praeter corpus Physico, atque adeo, ne quis putet locum
conlinens, et contentum^ nisi dimen- continere illas dimensiones immobiles su-
siones spatii in nuUo corpore existentis : pra impugnatas, subdit AristoLeles in text.

ergo tales dimensiones, vel spaLium sunt 39. quod per conlentum nihil aliud in-

locus. telligit, quam corpus ipsum mobile secun-

37- (c) Patelconsequentia, quia cujuslib^t to- dum locum.
Pars non ,.
quod pars non est per se m
. ,
Sequitur, quod
.
^
esi per sc tius, etc. Nota, (f) locus sit immobilis.
1 •
1 1 ,
Locus et
tn loco. .

ioco,quia non pofest undique ambiri a loco. Nota, quod Aristoteles probat locum esse vas diffe-
''""''
Si enim per se ambiretur a loco,singuIse par- immobilem per differentiam vasis, et loci.
tes per se essenL in loco ; sed ideo pars est Quamvis enim vas, et locus multum con-
in loco, quia est in toto, quod est per se veniant (utrumque enim esfc continens ex-
in loco. Ex lioc patet consequenlia, nam si trinsecum, et divisum a re) differunt
datur intervallum, quod se penetret cum tamen, quia tale continens dicitur vas, se-
locato, omnes parLes, et particulse locaLi cundum quod eo defertur, et moveturcon-
undique ambirentur, alque per se essent tentum ; sed continens dicitur locus secun-
in loco, sed tales parLicuIfe sunt infiniLae : dum quod ab ipso, et ad ipsum natum est
ergo loca erunL infinita simul. moveri locatum, ipso manente ; cujus si-

Materia (^) Unde transmulatio materise est sub- gnum est, quia si continens moveatur cum
quare non stantmlis. Nota, quod Aristoteles excludit conlento, ut pars fluvii cum navi, utimur
sit locus.
materiam esse locum triplici constiLuLa conLinenLe ut vase, et non ut loco, et magis

differentia. Prima, quod maLeriaiLa recipit ulimur in tali motu locali fluvio, eL ripis

successive formas, ut virLute illius idem Lanquam loco, quam ipsa aqua deferente.
subjectum recipiatin reclo diversa proedi- Unde totus fluvius magis locus est, quia
cata successive : nain propLer maLeriam, immobilis omnis. Namillud dicitur immo
qua? manet eadem, concedimus aliquo bile, ut ad praesens specLat, ad quod corpo-
modo id quod erat aer, nunc aquam,
esse ra naturaliter moventur, quse cum ad sur-
et proprie id quod erat album, nunc esse sum, deorsum moveantur et illudquod
et :

nigrum. De loco autem non iia sed in : est ulLimum in corporibus circulariter mo-

obliquo concedimus, quod in eodem loco tus versus nos semper manet in eadem
ubi erataer, nunc est aqua. Sccunda diffe- disLantia, et elongatione ad nos, et dicitur

rentia est, quod materia recipit formam sursum quia ;

esL ultima superficies corpo-
tanquam subjectum et ideo materia, et ;
ris coelestisversus nos,et simililermedium
forma non separantur, sed sunt unum universi, id esl, centrura est locus deor-
subjecto omnia enim qune sunt in Petro,
: sum, quse sursicrn, et deorsum semper ma-
sunt idem subjeclo locus autem non isto : nent, ideo locus immobilis dicilur : qua-
modorecipitlocalum, sed Lanquam res di- propter Lerra, quae simpliciler gravis est,

versa. Terlia differcntia est, quod locus ad medium tendit, qui esl locus deorsum,
continet locatum materia vero non con- : ignis,quia levissimus sursum tendit, et ad
tinet formam, sed suo modo continelur. ultimum ; aqua vero, quia non tam gravis,
 ;

QU^STIO II 23

ejus locus est circa medium, et simililer quod corpus tantum se-
est pr^ecise
aer, quia non levissimus, ejus locus est cundum omnem dimensionem,quan-
circa ultimum. tum est illud corpus .

Quarto, vcl locus est ultimum cor- 2.

poris continentis, vel spatium con-

QU^:sTio.ir
tenlum inter latera corporis conti-
Utrum locus sit spatium separatum, sivc nentis : quia probatum est prius,quod
spatiuni contentum inter latera conti- non sit materia, vel forma ; non po-
nentis test dici, quod sit ultimum corporis
continentis, quia nullius corporis
Arist. c. 5. Themist. et Simpl. ibid. Aver. com. 3o. est ultimum, et quocunique
dare
Avic. 2. suf/ic. c. 6. Alb. Mag. tract. 1. c. 8.
et 9. D. Thom lecl. 11. et opusc. 5:2. Scotus quodl. dato, convenit dare alterius.
11. Canon. q. 1. art 2. Suar. loni. 2. Metaph.
disp. 51. sec(. 2. Fonseca 5. Met. c. 5. sect. 1.
Quinto sequeretur, quod nullum
Conimb. 4. Physic. c. 5. 7. 1. Ruvius ibid. q. 1. corpus posset redire in eumdem lo-
el 2. Complut.disp. 19. q. l.^ 2.Faentes'q. i. diffic.
1. cum, in quo prius fuit. Consequens
est falsum : quia de multis corpori-
Arguitur quodsic : quia nisi Ibcus bus dicitur, quod sunt ubi prius fue-
esset spatium separatum, sequere- runt. Probatur consequentia quia ,

tur, quod aliquod corpus esset sine non apparet impossibile, quod cor-
loco. Consequens est inimaginabile :
pus possit ingredi in eamdem super-
quia inimaginabile est, ut videtur iiciem, in qua prius fuit ; ideo si de-
quod sit aliquod corpus, quin sit ali- bet redire in eumdem locum, hoc est
cubi. Probatur consequentia, quia to- in idem spatium.
tus mundus categorematice loquendo, Sexto, sequeretur quod aliquod
est in loco, et tamen non potest ima- corpus moveretur quod ta-
localiter,
ginari locus ejus, nisi ponatur essc men non csset in loco. Consequens
spatium separatum, ergo, etc. est impossibile, et contraCommenta-
Secundo, illud est locus, in quo torem in isto quarto, comm. 43. qui
diversa corpora sibi invicem succe- ponit differentiam inter esse in loco
dunt sed in spatio separato diversa
; corporum motorum, et
circulariter
corpora sibi invicem succedunt. illorum quse moventur motu recto ;

Exemplum,si ad imaginationem,una quia quando aliquod movetur motu

columna annihilaretur, aere circum- recto, neccsse est, quod proprie, et
dante non moto localitcr, tunc in il- per se sit in loco Consequentia patet,
lud spatium, quod nunc occupat co- quia posito quod totus miindus mo-
lumna.potestsuccedere aliud corpus: vcatur motu recto, tunc non esset in
ergo, elc. loco nisi spatium separatum ponatur
Tertio, illud est locus, quod canti- ejuslocus.
net locatum, et est asquale locato Oppositum arguitur per Aristote-
sed spatium separatum continet lo- lem in isto, text. 36. et 37. et inde. Et
catum, et est sequale locato ; igitur, probatur ex alio ;
quia tunc scquere-
etc. .Major patet : quia soli loco con- tur,quoddimensionespenetrarentse:
veniunt illa3 proprietates. Et minor quia dimensio spatii scparati csset
probatur,quiaspatium continens ali- a3quo longa, «que lata, et seque pro-
 ;

24 LIB. IV. PHYSIGORUM

funda, sicufc corpus contcntuni infra Quarto, sint A et B, duo lapides, \

ipsum, et pcr consequens illa^ pcne- quorum unus sit Parisiis,et alter iJo-
trarent dimensiones corporis, et e mse, et sint C, D, duo alii lapides,
contra. qui tantum distent per pedale ; tunc
Divisio In quagstione primo videbitur, an anniliilet Deus omne medium inter
gucestionix
sit aliquod spatium separatum, vel istos lapides tunc qua^ro utrum isti
;

aliqua distantia separata. Secundo lapides distent ab invicem, vel non?

videbitur, posito quod tale spatiuni Si sic, habetur propositum, quod spa-
esset, an esset locus. tium separatum est distantia.Si non:
Impossibi- Quantum ad primum, notandum contra, quia isti lapides non tangunt
est se-
le
cundum estsecundum Aristotelem, quod im- se, ergo distant.
Aristote-
possibile est aliquod corpus creari Item, non potest assignari ratio,
lem ali-
quod cor- extra coelum, aut etiam aliquod va- quomodo se haberent ad invicem la-
pus creari
extri coe- cuum fieri etideoapud
infracoeium : pides A, B, quam lapides C, D, quod
lum.
ipsum nulla potest fieri ratio adpro- est impossibile ;
quia inter lapides A,
bandum spatium separatum esse.Sed B, patet spatium longitudinis
esse
quia nos concedimus ex fide, quod centum leucarum, et inter lapides
Deus potest utrumque facere, ideo C, D, non potest esse corpus unius
ex illa possibilitate, et imaginatione pedis.
arguitur, quod de facto sit aliquod Ad omnes istas rationes faciliter res-
spatium separatum, vel saltem pos- ponderet Aristoteles negando casum,
sit esse quia Deus potest creare
;
in quoUbet. Cumarguitur; dico ad-

unam fabam, vel unum lapidem su- mittendo casus, et pono istam con-
pra convexum ultimae sphasrae, et il- clusionom Nullum est spatium sc-
:

Nullum es
lum movere motu recto elongando a paratum. Probatur, quia ista est spatiumse-
paratum .

tunc ille lapis plus distabit a falsa, aliquod est spatium igiturista
Secundum coelo,
:

fidem da- coblo,

tiir de fac-
quam prius ;
quia prius tange- negativa est \era,nullum spatium est
tospatium bat coelum, etnunc non tangit, et non sepa7-atum. Tenet consequentia per
separatum
distat nisi per spatium separatum in- locum a contradictoriis et antece- ;

termedium igitur de facfco

: est all- dens apparet quia propositio affir-
:

quod spatium separatum. mativa est falsa, cujus alter terminus

Secundo, quia extra istum mun- pro nullo supponit : modo iste ter-

dum Deus potest creare unum alte- minus spatlum separatum pro nullo
rum mundum, non in indivisibili
et supponit, quia spatium separatum
igilur in divisibili, et non in alio divi- nihil est quia si esset aliquid, jam
:

sibili,quam in spatio separato: igitur non esset spatium separatum, ergo,

de facto estillud spatium separatum. etc.

Tertio, creet Deus extra mundum Ad rationes.Adprimam dico,quod

mundos tangentes so in-
istum tres propter motum localem rectum non
vicem secundum puncta eo modo, oportet ponere aliquod spatium se-
quo sphceras se tangunt ; tunc lalera paratum circumdans mobile, quod
istorum mundorum distant ab invi- movetur et ideo;
admisso casu,
cem, et non nisi per spatium separa- Deus moveret fabam, dico, quod
tum : ergo, etc. faba nec tangeret coelum, nec dista-
 QU^sTio II as

ret a coelo, sed potest distare, po- naturalia non moverentur acl sua
sito cjuod Deus crearet interme- loca. Consequens est falsum, ut pa-
dium corpus. Ex quo patet, quod tet •4. hujus, text. 36.Et probatur
nunc de facto nullum est spatium, consequentia : quia illucl spatium
nec distantia extra coelum, imo nihil est, ut patet ex primo articulo :

istemundus, sive in isto mundo est moclo quod nihil est, non
acl illucl,

totum spatium, seu distantia tota, movetur aUquid naturahter. Se-

quod est in rerum natura. cundo, sequeretur cjuod non esset
Adsecundam, concedo quod Deus ratio, quare grave magis c4escende-

potest creare unum alium mundum ;

ret deorsum, c{uam ascenderet sur-
et non oportet c|uod creet ipsum in sum, aut quod moveretur ad aham
divisibih, vel in indivisibili, cjuia in differentiam positionis ; consec{uens
nihilo potest eum creare. est falsum : quiasemper videmus ip-
Ad quod illi mundi
tertiam, dico sum ascendere. Consequentia patet,
sic se tangentes non distarent nisi quia in iUo spatio separato non est
secundum lineas circulares, secun- cHversitas partium, quam
propter
dum quas est corpus intermedium. grave debeat potius moveri ad unam
Ad quartam, dico quod illo casu partem, quam acl aliam. Tertio se-
posito, lapides non distarent ab in- queretur, quocl essent loca actu infi-

vicem, nec setangerent. Etsic patet, nita; consecjuens est falsum, et im-
quod nulla est distantia,nec spatium, possibile : et consequentia probatur,
necpotest esse quin sit aliqua quan- quia in quolibet corpore sunt inh-
titasfaciens distare, ut corpus, linea. nitae partes, c|uarum cjuselibet est
superficies. Et hsec de primo. seque per se in spatio separato ima-
Quoad secundum, notandum quod ginato sicut et totum ; igitur si illud
7.
aliqui imaginantur («), cjuod conten- spatium sit locus, scquitur quod
tum spatium infra latera continentis, erunt loca infinita.

quocl est pra3cise sequale corpori lo- Nunc ad rationes. Ad primam,con-

cato, et coutento, est locus ipsius :
ceditur consec|uens, quod mundus
et talespatium est quandoque cum totus categorcmatice sumptus non
aliocorporecircumdante,utcolumna. est in loco, quia non habet superfi-
et spatium suum continetur aere et ;
ciem extrinsecam circumdantem ip-
quandoque hujusmodi spatium est sum.
sine corpore extrinseco continente, Ad secundam,dico quod est ultima
cujusmodi est spatium continens to- superficies corporis circumdantis,
tum mundum ettunc isto secundo
: quse est versus locatum, nec ex hoc
modo dicunt spatium esse locum, et secjuitur quod
darc ultimam par-
sit

istam opinionem probant rationibus tem proportionalem quia superfi- :

ante oppositum et ista opinio est

: cies non est pars proportionalis cor-
multum probabilis, nec potest evi- poris.
denter impugnari. Attamen pono Ad tertiam,negatur major sed de- ;

conclusionem contrariam:Locus non bet plus addi, quod illius corporis

us non
xpauum ®st spatium separatum. Probatur ; in quo diversa corpora naturalia sibi
aratum.
q^jg^ gj gj^, sequerctur quod corpora
. invicem succedunt, locus sit superfi-
26 LIR. IV. PHYSICORUM

cies terminata ad corpus succedens, dem trinam habet dimensionem sicut cor-
seu locatum. pus locatum. Insuper hujusmodi interval-

Ad quartam, nep^atur antecedens :

lum immobile quod loco tribuitur,
est

quia tale spatiuiii nec est a^quale, neque movetur per accidens, sicut super-
ficies manet cnim illud intervallum per-
nec infcquale. Item, non continet
:

petuo corporibus variis in eo succedentibus.

quia niiiil est, ideo nullo modo est
Et quod immobile maneat probatur, non
locus.
enim moveri potest secundum substantiam,
Ad quintam, potest universaliter
quia non est subslantia neque secundum ;

concedi consequens. Et quando ali-

qualitatem, quia non est qualitas neque ;

quoties dicimus quod corpus est in secundum quantitatem,quia nequit augeri,

eodem loco, ubi prius, verum est aut minui neque secundum locum, quia
;

sequivalenter : quia eumdem situm, loci non est locus ergo omnino manet im
;

et ordinem habet nunc ad corpora mobilis, atque adeo est locus.

quiescentia, sicutante. Secundo probatur. Illud ponendum est 10.

Ad sextam, concedo quod Com- pro loco, quo melius solvuntur dubitatio-

mentator ponit differentiam illam :

nes, qu^e habentur de loco ; sed posito in-

tervallo pro loco, melius hoc consequilur,

quia credit impossibile esse iieri va-
cuum mundum, velaliquod quam posita superficie ; ergo, etc. Major
infra cor-
est Aristotelis cap. 4. hujus libri et minor
pus moveri extra mundum motu ;

inductione probatur per omnes dubitatio-

recto.
nes, quse accidunt circa locum ; hoc enim
posito, facile est quomodo locus
salvare
ANNOTATIONES
contineat locatum, quomodo maneat im-
(a) A liqiti^imaginantur quod spatium con- mobilis, etc. Terlio probatur; facilius sol-

tentum, elc. Nola, quod Philoponus prseci- vuntur dubia, quae circa spatium,quam ea,

puus Arislolelicus in hac re deserens Aris" quoe circa superficiem contingunt ; ergo po
totelis sententiam, existiniat locum esse tius spatium est locus, quam superficies.
intervallum quoddam finibus conclusura Probatur antecedens : difficile enim est sol-

trina dimensione prseditum. Quod ante- vere quomodo superficies contineat loca-
quam probel, supponit, quod hujusmodi tum, et sit immobilis, etc. Non autem est
spatium est trina illa dimensio absque difficile solvere instantias circa spalium :

substantia longitudinis, latitudinis, et pro- sienim ponere intervallum dubites,ne inde

fundilatis; cui spatio diversa succedunt vacuum concedas, quod est inconveniens
corpora, et quod spatium quodlibet corpus in natura, eo quod illud tale intervallum,
occupat ; ut si imaginemur vas onini cor- quod prseter corpus locatum ponitur, est

pore carens, illud spatium, et intervallum suapte natura vacuum, facile respondebis
quod est inter latera vasis, est hujusmodi non cum Epicuro, (cujus est etiam hoec
trina dimensio, in qua recipitur corpus opinio) dicente non esse inconvenicns dare
ab illa distinctum ;
quod spatium, et trina vacuum in natura ; sed cum Philopono di-
dimensio est locus. Hoc supposito, sic pro- cente, quod quamvis sua natura tale spa-
'bat intentum : Proprietates, quae conve- tium sit vacuum, quia distinctum quid est
niunt loco, potiusapparentconvenireinter- a corpore, non tamen datur sine corpore,
vallo, quam superficiei ; ergo polius inter- sicut materia, qua> distincta est a forma,
vallum est locus, quam superficies. Proba- nunquam datur sine forma. Et rursus, si

tur antecedens, si hujusmodi intervallum secundo dubites ponere spatium pro loco,
est locus, tunc facile apparet, quomodo lo- quia eo po.sito, daretur infinitum, illud sci-
cus est !3equalis locato omnino, quaiidoqui- licel quod cst extra coelum, polestque sus-
 ,

QU.^STIO II 27

cipere corpus; quia cum non habeatnnem, sionibus locati ; ergo datur p^^netratio cor -
eo quod neque superficiem : superficies porum. Probatur consequentia : quia pe-
enim est in corpore, intervallum autem netratio non inconvenit in substantiis, quia

corpus non est, quare infinite extenditur. absque inconveniente materia penetralur
Quod quara falsum sit dari actu infinitum, cum forma neque in qualitatibus, siqui-
:

tertio libro ostensum est. Respondetur qui- dem experienliadocet qualitatesesse simul
dem talespatium non esseintinilum, quan- in eodem subjeclo, ut dulcedo, et albedo
tum ad corpora suscipienda necesse fuerit: in lacte ; ergo inconveniens penetrationis
neque fatendum est superficie carere, quae corporum est de quanlitatibus intelligen-
finis sit illius trinas dimensionis. dum maximum; ergo absurdum est dicere
Ad rationes autem Aristotelis, quibus tales dimensiones se penetrare cum dimen-
probabat spatium tale dabile non esse ; sionibus locati, siquidem absolutesequilur
quia inquit Aristoteles ex eo sequeretur penetralio corporura.
dari infinitum, respondet Philoponus ne- Ad secundum respondens, suppono cum 12.
gando sequelam intervallum enim hujus-
: Divo Thoraa immobilitatem loci pensan-
modi, cum non corpus, sed trina dimensio dara esse secundum dislantiara quanidam
sit, quando corpus tale replet spatium, in- a partibus secundumsitum, qua
mundi, el

divisibile est, quia incorporeum ;

corpus iramobilia sunt, ut distantia, qua modo
autem dividere, quod incorporeum est, disto a ccelo, semper hic manet. Et si hinc

minime polest. alio moveor, manet hic distantia, et aliara

Ad aliam rationem, quse probabat, si acquiro cura ergo locus non solum super-
;

spatium esset locus, tunc esse plura loca ficies sit, sed superficies cum distantia

simul Respondet non esse inconveniens

: certa et situ, ct ratione hujus distanlige sit

dari simul plura loca hujusmodi , eo quod imraobilis, verura est locura esse immobi-
intervallum est incorporeum, quare unum lera, quaravis sola superficies mutetur,
alterum non impediel, sicut in melle ; quia superficies cura tali distantia nun-
verbi gratia, sunt plura incorporea, scili- quara mutatur : atque adeo melius salva-
cet color, dulcedo, etc. tur imraobilitas loci, ponendo locum esse
Nota secundo, quod licet hffic opinio con- superficicm, quam spatium separatum.
tra Aristotelemmilitet, amultis tamenpro- Suppono secundo, quod superficies non
babilis reputatur : quia tamen eam respuit tantura ut latitudo sine profunditale consi-
hic Doclor Sublilis, ideo a nobis amplec- derari debet , sed ut terminus ipsius pro-
tenda non est, atquc adeo, ad ejus rationes funditatis : cui superficiei ut sic, quod
in hunc modum respondeo : et ad primam convenit ipsi corpori, convenire dicimus.
cum Scoto in responsione adquartum,quod Sicut quando duo corpora se fangere dici-
tale spatium non est a^quale.nec indequale. raus, non quidera quod penelratio corpo-
Ilom non continet, quia nihil est : si enim rura detur, hoc affirraatur , sed quia in su-
aliquid esset, duo quam maxima seque- perficie se tangunt. Similiter totum loca-
rentur absurda Primum,quoddaretur ac-
: tum continetur a superficie, quia est ter-

cidens sine subjeclo, hoc autem majus ab- minus corporis, et cujuslibet alterius
surdum est, quam dicere superficiem esse superficiei, et pariformiter dicimus super-
locum. Quod autem daretur accidens sine ficiem, quae locus est, aequalem esselocato,
subjeclo, patet, quia tale spatium ponitur quia superficies concava continentis est
a subjecto separatum, et divisum. Secun- aequalis locato, id est, superfijiei convexae
dum absurdum est, quod duo corpora se locati. Si enim superficies concava loci,

penetrarent, quod naturaliter est impossi- qua3 distinguitur a corpore, extenderetur

bile. IVoljatur sequela, quia tales diraen- et similiter superficies.couvexa locati, ilhe
siones quantitatis penetrantur cum dimen- dua3 superficies essent omnino :equales se-
.i
 28 LIB. IV. PHYSICORUM
cundum longitudinem et latitudinem, nam non est locus, in quo non possunt
profunditatem non liaberent : namsuperfi- sibi invicem succedere diversa cor-
cies indivisibilis est secundum profundi- pora sed in superlicie non possunt
;

tatem, et indivisibile additum indivisibili sibi invicem succedere diversa cor-

non facit majus : atque adeo superficies
pora igitur locus non est superficies.
;

convexa locati potest circumferri super ^a-

iMajor patet per Aristotelem in isto
perficiem concavam corporis locantis, et
quarto, text. 3. et 34. ubi probans lo-
nihilominus una non erit altera major : et
cum esse, arguit sic ; illud est locus,
ex hac doctrinapatet solutio ad rationes,
quibus Philoponus probat locum esse illud
in quo diversa corpora sibi invicem
spatium. suocedunt. Minor probatur, quia non
i3. Nota lertio, quod Avicenna secundo libro videtur verisimile naturaliter, quod
suw sufficientioe, cap. 6. cilat quorumdam aer consimiliter dividatur per corpus
sententiam affirmantium locum non esse succedens, sicut erat prius divisus
quid reale ; sed secundum se quoddam va- per aliud corpus.
cuum, cujus esse est carentia corporis, ita Secundo, illud nonest locus, quod
ul repleri possit ; verbi gratia, spatium, non habet virtutem conservativani lo-
quod intra vas consideramus, si ibi non sit
cati sed superficies non habet vir-
;

aer, aut aliud corpus, illud tale spatium

tutem conservativam locati ergo, ;

estvacuum, aptumque ad quodlibet reci-

etc. Major patet, quia est una pro-
piendum corpus non tamen concedit haec
;

prietas loci et minor probatur quia

:
;
opiniodiri actu vacuum, quia, inquit, tale
superficies est quantitas, quse non
sicspatiumsemper uno, vel alterocorpore
replelur. Ilanc opinionem videtur amplecti
est de potentiis activis, vel passivis,

Valesius, eamdem Toletus probabilem re- ut dic.t Commentator super isto

putat. Ssd contra hanc opinionem sic ar- quarto, comm. 48. modo conservare
guitur ; vel illudspatium secundum se est est agere igitur si superficies non
:

aliquid, vel nihil : si nihil ; ergo non est potest oonservare, superficies non
locus. Si aliquid ; ergo substantia, vel ac- est locus.
cidens; si substantia, ergo corporea, vel Tertio, si locus esset superficies,
incorporea ; si incorporea, non poterit esse sequeretur, quod duso superficies es-
extensa et profunda cum locato, quia hoc
sent immediata3 ; consequens est im-
est munus rei corporese. Si corporea , ergo
possibile, ut patet 6. hujus,text. 2. et
habet quantitatem, et tunc dabitur pene-
3. Consequentia probatur : quia su-
tratio corporum. Si accidens ; ergo, vel
perficies ultima continentis esset im-
quantitas, vel qualitas : si quanlitas, se-
cundum omnes dimensiones dabitur pene-
mediata superficiei contenti.
tratio corporum : si qualitas, erit accidens Quarto, sequeretur quod aliquid
sine subjecto, et non erit exlensum, ita ut continue mutaret locum, et non mo-
in ipso extendi possit corpus. veretur localiter consequens impli- ;

cat contradictionem, quia moveri lo-

QU^STIO III caliter non est aliud, quam mutare

locum. Consequentia probatur, posito
Ulrurnlocus sit ultima superficies corporis
quod stante columna non mota, aer
continentis
continuc deforaturper ventum cer- ;

Vide auctores qucest. an/ecerfenti citatos tum est, quod columna est continue
in alia, et alia superhcie aeris ; si
Arguitur quod non : quia illud
i.
 ;

QU^STIO III 29

igitur superficies sit locus, sequitur est in aliqua una superlicie, sed in
quod columna continue mutaret
illa superficie aeris et aquas ; igitur si
locum, ct tamen per casum non mo- locus est superficies, sequitur, quod
veretur localiter. Confirmatur, quia terra simul est in diversis locis.
arcem stantem fixam campis dici- in Nono, quia locus debet esse omni-
mus esse in eodem loco, in quo prius no immobilis, ut patet in isto quar-
fuit, jam est annus, et tamen certum 4i.et42. sedsuperficiesest
to, text.

est, quod non est in eadem superfi- immobilis igitur talis superficies
;

cie igitur locus non est superficies.

;
non est locus. Minor patet, quia
Quinto, quod aliquid
sequeretur moto corpore moventur omnia, quae
moveretur locaIiter,ettamen non mu- sunt in corpore ; igitur cum superfi-
taret locum consequens est falsum
; : cies sit in corpore, quod sequitur,
quia moveri iocaliter non est aliud, movetur ad motum corporis. Oppo-
quam esse continue alibi, et alibi : situmarguitur per Aristotelem in is-
non mutet locum ip-
igitur si aliquod to quarto, text. 35. et41.
sum, non movetur localiter. Conse- Notandum, quod de ista qusestione 4
quentia probatur, posito quod ali- est duplex opinio una ponit, quod
^S^J^"
;

quod corpus una cum aere circum- (a) superdcies non est aiiqua res se-

dante ipsum moveatur localiter, ita cundum profundum distincta a cor-

ut oeque velociter tunc illud corpus pore, sed superficies est ipsum con-
continue manet in eodem loco, quia sideratum, tamen ut est mensurabile
in endem superficie, et tamen ipsum secundum diinensiones duas tantum;
movetur localiter per casum ergo, ; et tunc dicunt, quod locus cst corpus
etc. locans secundum partes propinquas
Sexto, quia locus et superficies corpori locato et ideo dicunt, quod
;

sunt distinctaespecies Quantitalis, ut locus est ultimus terminus corporis

patet in Prsdicamentis ; igitur locus continentis, id est, ultima pars, quse
non est superficies. Consequentia te- est versus locatum. Ex quibus infe-
net ;
quia si essent eadem res, jam runt, quod ejusdem loci sunt inlini-
non ponercntur species distinctae. ia loca quia ejusdem locati ultima
;

Septimo, quiaparticulae loci copu- tertia continentis est locus. Item ul-
lantiir ad alium terminum commu- tima quarta , ultima centesima ct ,

nem, quam particulae superficiei sic in infinitum. Secundo inferunt,

igitur locus non est superficies. Con- quod locus est major corpore locato.
sequentia nota est ; et antecedens Tertio, quod locus est mobilis per
patet in Prsedicamentis ; ubi dicit se, etita de aliis proprietatibus, qua)
Aristoteles,quod partes superiiciei co- sunt contraria dictis Aristotelis.
pulantur ad lineam ; sed partes loci Alia opinio ponit, quod superficics
copulantur ad eumdem terminum, est res, indivisibilis secundum pro- ^iHZ.
*"

ad quem partes corporis. fundum,habensIongitudinem,et lati-

Octavo,si locus essetsuperficies,se- tudinem tantum et sic linea, et su-
queretur quodidem esset in diversis perficies sunt res distinct^e a cor-
locis consequensest falsum. Con-
; pore, et istam credo veriorem quia ;

sequentia probatur ;
quia terra non magisconcordatcum dictis Mathema-
 ;

30 LIB. IV. PHYSICORrM

ticorum,et cum dictis Philosophi in dico, quod ex hoc aHquiddiciturmo-

6. hujus, text. 2. et deinceps, et ideo veri localiter, quia ahter se habet,
non est ponendum, quod locus sit quam prius respectu ahcujus quies-
corpus, sed superhcies corporis, et centis hoc secundum se totum,
; et

quahter hoc sit, declarabitur in se- vel secundum partem vel saltcm ,

quentibus. quod ahter se haberet respectu ali-

5. primo videbitur, un-

in quaestione cujus quiescentis, si ahquod quies-
guSowjs.- de ahquid dicatur moveri iocaliter; cens esset. Et dico notabiiitersecun-
quia de lioc fit difficultas in arguen- dum parlem : quia coelum movetur
do. Secundo, videbitur unde locus tamen non se habet tali-
localiter, et
dicatur immobilis, et tertio respon- ter secundum totum ad aliquod
debitur ad quaesitum. quiescens, quam prius,sed secundum
Quantum ad primum notandum, partem tantum quia aliqua pars :

fa^'eJ un- (^i^iod

ali({ui respoudent per tres pro- coeli modo plusdistat abaliquoquies-
deaiiquid positioncs
;
quarum prima est, quod cente,quam prius. Verum est tamen,
ahquid exhoc dicilur moveri locali- quod si omnc motum localiter habe-
ter, quod mutat locum. Secundaest, ret extra se locum quiescentem, tunc
posito quod locus alicujus corporis ex hoc posset dici, ahquid moveri lo-
simul moveatur cum illo corpore ;
caliter, c[uod mutaret locum, et hoc
tunc illud corpus non mutat locum , de primo.
quia continue manet in eodem loco. Quoad secundum, scihcet, quo-
Ex quibus sequitur tertia quod , modo locus sitimmobilis,ponit Com-xocusVu
coeleste corpus non movetur locali- mentator duas conclusiones Prima i^^ohni :

,ter. Et quando objicitur, quod omnes est, quod locus est immobilis per se. comJ,^"^
torem.
judicant illud corpus moveri locali- I*robatur, quia qua^libet pars inexis-
ter, respondent, quod hoc est se- tens toti, aut inexistens mobili est
cundum opinionem famosam, qu» immobilis per se. Secunda conclusio
ponit, quod locus sit spatium sepa- est, quod locus est mobilis per acci-
ratum quia sic certum est, quod
: dens. Probatur,quiamotoaliquocor-
corpus est in alio spatio,quamprius, pore per se, moventur per accidens
tamen hoc non est verum secundum omnia illa, quse sunt in ilIo.;sed cor- ..

opinionem veramde loco. pus continens est mobile per se; igi-
Contra istam opinionem arguitur tur locus, qu;» est superhcies, con-
'^'
quia illud mobile, quod movetur si- secfuenter est mobilis per accidens.
mul cum loco suo, plus distat ab ali- Contraistam responsionemarguitur:
quo quiescente, quam prius distabat, quia immobilitas locinon intellige-
si .^
.

et non plus distat per motum illius retur aliter, sequeretur quocl locus Comment
quiescentis, quia jam ponitur ipsum non esset alio modomimobihs, quam citur.

quiescere ; igitur plus distat per mo- materia, vel forma consequens est ;

tum illius mobilis, quod movetur falsum quia Aristoteles arguit locum
:

cum suo loco igitur tale mobile

; non esse materiam ex eo, quod locus
movetur non obstante, quod non est immobilis modo ista conse- :

mutet superficiem in qua est. quentia non valeret, si locus et ma-

-...Ideo, quantum ad istum articulum 4;eria essent consimiliter immobilcs.
 QUy^STIO III 31.

Consequentia probatur, quia tam lo- fixa in campis est in eodem loco se-
cus, quam materia est immobilis per cundum cequivalentiam, in quoprius
se, et aliter non,idco contraprimam fuit, licet sit in alia superficie, prop-
causam primte conclusionis ; quia ter hoc, quia ipsius arboris ad la-
pars inexistens toti bene est mobilis tera ad corpora quiescentia
coeli, et

per se; quod patet: Primo, quia una mundi est tanta distantia, quanta
pars maris movetur, sine hoc quod erat prius. Et quod hujusmodi ordo,
totum mare moveatur. Secundo, quia vel situs locati respectu ahorum cor-
unius \irgse una pars flectitur sine porum mundi connotetur per hoc
hoc, quod reliqua moveatur, et hoc nomen locus, patet ex hoc quod hu-
estverum de corporibus, quae non jusmodi ordo, vel situs locati, vel
suntdura, et compacta in tantum, loci significatur, et denotaturper ad-
quod una pars non potest flecti, aut verbia et syncategoremata designan-
moveri aUa non mota. tia locum, ut hic, vel ibl, quemadmo-
Ideo istisdimissis,dicoquodaltero dum dicimus, quod Joannes est in
'squo-
<^lLiorum modorum locus potest dici eodem loco, in quo prius fuit, vel
;?.*"'
uts se-
immobihs : l'rimus (•')
^ '
modus est,' Joannes est ubi prius fuit ; dato quod
ndum c|uod locus cst immobiUs, idest, non non sit in eadem
lunu
^ superficie, sed
estde necessitate mobiUs ad motum propter hoc solum,quod eodemmodo
locati et in hoc differt immobiUtas
;
se habet adquiescentia, qa£e circum-
ab immobihtatomateria^, quiaad
loci stant,sicut prius.
motum locati necesse est materiam, Ex istis potest infcrri probabiliter,
et omnia, cpse sunt in locato, mo- quodsicutidem corpus est alia,etalia
veri. AHus modus est, pro quo no- proportio, sccundum quod refertur
tandum, quod iste terminus locus, ad alia, et alia corpora,ita eadem su-
supponit pro superficie, connotando perficies potest dici aliter, efc aliter
continentiam locati, et cumhoc con- locus secundum quod est in alio, et .

notat situm,et ordinemlocatirespectu alio situ respectu universi. Istis prae- -

univcrsi, scihcet in comparatione ad missis dico, quod locus est mobilis A<'^"f.
.^*'
^ ' simpliciter
coelum,etcorpora quiescentiamundi. (c)simpliciter : quia movetur ad mo- '^^obiiis ei
^
immobilis
^. Ex Cj[UO quod aliquislocus po-
patet, tum continentis,cujus est superficies ;
per a'qui-
valentiam.
>n di- test dici idem dupliciter uno modo :
, ,
... .

sed tamen estimmobilis secunduma?-

. , ,

idem.
simplicitcr alio modo
; secundum quivalentiam(^),quia dato quod in eo-
aequivalentiam. Illelocusdicitur idem dem succedant superficiesdiver-
situ
simpliciter, qui prius fuit, qUcC est sorum corporum circa aliquod cor-
eadem superficies, et cum hoc in eo- pus, propter hoc non movetur
dem situ respectu universi, in quo locus ejus, sed semper manet idem
priusfuit, ita ut tantum distet a la- locus «quivalenter. Patet igitur
teribus cceli, et a corporibus quies- qualiter locus dicitur immobilis :

centibus mundi,quantum prius. Sed quia vel semper est

ajquivalenter
ille locus diciiuridemsccundumaequi- in eodem situ idem locus, non obs-
valentiam, quia prius fuit, qui est in tante motucorporum,quse succedunt
eodem siturespcctuuniversi,licet su- in illositu ; vel dicitur immobilis ex
pGrficies varietur : verbi gratia,arbor eo quod non est dc necessitate. mo-
}
 .

2 LIR. IV. PHYSIGORUM

bilisad motum locati. Et hoc de se- Probatur ratione Commentato-
bilis.
^ocms
'

cundo. ris, quia nisi ila esset, oequerelur ""'"o*^''

1*^.
Quoad tertium,notandumest quod quod corpora naturalia frustra move-
isti duo termini superflcies, et locus se rentur ad sua loca consequens est ;

habentsicut subjectum ot passio :quia falsum, ut patet 2. hujus : quia na-

ultrasignificationemhujus terminisu- tura nihil facit frustra. Consequentia
per/ides, iste terminus/ocwsconnotat probatur quia si ad motum locati
:

continentiamlocati. Secundo notan- de necessitate moveretur locus, vel

dumest, sicut apparet 7. text. 17. hoc essGt recedendo a locato, vel ap-
Metaph. et 1 hujus, text. 14. quod in propinquando ad locatum non pri- :

definitione proprige passionis debet mo modo, quia tunc locatum nun-

poni suum subjectum loco Generis quam posset attingere, et per con-
una cum differentiis subjecti expli- sequens non moveretur. Nec secun-
cantibus connotationes, et signilica- do modo quia frustra moveretur ad
:

tiones, quas propria passio addit ul- locum, cum iocus debeat moveri ad
tra significationem sui subjecti. ipsum
Tertio notandum, qu£e sunt illa
Tertia conclusio : Prsedicta de- Defiijtlio
quag iste terminusconno- locus *"
finitio loci est bona definitio '''^ti'
tat ultra
, significationem hujus
quid nominis. Probatur, quia il-
termini saperficies, et dico primo,
la est bona definitio quid nomi-
quod connotat continentiam locati.
nis, per quam significatur explicite,
Secundo connotat separationem a lo-
quidquid per definitum significatur
cato, quia locusdebetesse superficies
impHcite se*d sic in praedicta defini-
;
continentis divisa a locato, et imme-
tione : nam ibi ponitursuperficies lo-
diata locato. Tertio, connotat immo-
co Generis : quia in definitione pas-
bilitatem, et propter hoc additur ista
sionis loco Generis debet poni sub-
particula immobilis primum, id est,
jectum. Secundo ponitur continen-
non de necessitate mobilis ad modum ,

tis,ad designandum continentiam lo-

locati. Ex quibus sequitur, quod ista
cati. Tertio, ponitur divisi a localo,
est definitio completa loci, Locus est
ad differentiam superficiei continuse
superficies corporis continentis divisi
locato, per quam terminatur. Quarto
a locato, et immediata
immobilia sibi
ponitur immediata sine hac dictione
a locato et fortedebet removeri haec
:

particula primum, quia per eam de-

pnmum, ad differentiam superficiei
convexas locantis, quje non est locus
notatur idem, quod per hanc parti-
propriusillius, quod locatur. Et ulti-
culam immediata.
Locus (st Nunc ponuntur conclusiones. Pri- mo ponitur immobilis ad designan-
tuperficies.
ma conclusio, locus est superficies(e)
dum, quod locus non de neces-
sitate movetur ad motum locati.
Probatur, quia locus est, ex prima 12

quaestione, vel igiturest materia, vel Nunc ad primam,

rationes. Ad
forma, vel spatium separatum, vel conceditur major,et negatur minor ;

corpus, vel superficies continentis ;

quia in eademsuperficie, sive in eo-
eed non est aliquod pr^dictorum, ut -dem loco secundum ajquivalcntiam
probaium est ergo, etc. ; succcduntsibi inviccmdiversacorpo-
II,
Secunda conclusio, locus est imnio- ra.
 QU^STIO III a3

Ad secundam,negaturminor : quia est immobilis, sicetsuperficies, quia

locus, scilicet, illa superficies, habet omnino idem sunt : unde non est ne-
virtutem conservativam locati virtu- cesse superficiem extrinsecam locato
te corporis continentis, cujus ipsa est moveri ad motum locati. Item, si ar-

superficies. gueretur, diversa loca sunt ad invi-

Ad tertiam, concedo consequens, cem contraria verbi gratia, locus;
K!l

quod duse superficies diver-

scilicet, sursum loco deorsum sed omnis su- ;

sorum corporum sunt immediatse, perficies est quantitas, et quantitati

hoc tamen est impossibile in eodem nihil est contrarium, ut patet in Prse-
corpore. dicamentis. Et confirmatur : quia su-
Ad quartam,negaturconsequentia: perficies sive ponatur sursum, sive
quia non debet proprie dici alius lo- deorsum, est ejusdem rationis igitur :

cus, nisi cum hoc mutetur situs res- si non contrariatur actu, quando est

pectu corporum quiescentium mun- deorsum, nec etiam quando erit sur-
di ; et ideo licet mutetur de una su- sum sed locus sursum contrariatur
;

perficie in aliam, tamen semper est loco deorsum, igitur locus non est
idem locus secundum sequivalen- superficies. Ad ista dico, quod loca (g)

tiam. non sunt contraria, nisi ratione dis-

Ad
quintam,negatur consequentia: positionum, quse sunt in illis locis, et
quia ex hoc, quod superficies movetur sic illse quantitates sunt contrarise.
secum, non sequitur quod mutet lo-
cum : quia illa superficics est alter ANNOTATIONES
situssecundum a3quivalentiam,quam
(a) Una ponit, quod superficies non est 14.
prius fuit propter hoc, quod est in Ockam.
aliqua res, etc. Nota quod Ocham, ejusque
aliositu.
sequaces negantes superficiem esse rem
Ad sextam, respondetur sicut ad
disUnclam a corpore, dicunt corpus et su-
quartam. perficiem esse terminos supponentes pro
Ad septimam, dico quod (0 parti- eodem, diversis connotationibus : aiunt
culae loci copulanturad eumdem ter- enim, quod pars exlremalis corporis est
minum, scilicctad lineam, ad quam superficies ; de hac autem controversia non
copulantur partes superficiei. Et esl hic disputandi locus. Gonvincuntur
quando Aristoteles dicit, quod par- vero falsitafis, quia hic Arisloteles vehe-
tes loci; etc. dico quod ibi loqui- menter suadel locum esse superficiem rea-
tur secundum famositatem, sicut di- liter distinctam a corpore. Nam cx pro-

cit Commentator 7. Metaph. com. 8.

fesso negat hic texLu 8. locum esse corpus ;

asserit vero locum esse lerminum conti-

quod famosum erat, quod locus sit
nentis ; disLinguit ergo inLer corpus, et
spatium separatum.
terminum continenLis, et per consequens
Ad octavam, negatur consequentia.
inLer superficiem et corpus.
Ad probationem dico, quod terra est (b) Primus modus esl, quod locus esl im-
in uno loco composito ex duobus lo- Opinio
mobilis, etc. NoLa, quod circa loci immobi-
multiplex
cis diversis per aggregationem quia immo-
:
liLaLem tam anLiqui, quam moderni Philo- de
bilitateloci'
una pars ejus est superficiesaeris, et sophanles diversas liabuerunL opiniones.
alia superlicies aqusc. Quidamenim anLiqui dixerunL, quod licet

Ad nonam dico, quod sicut locus ArisLoLeles in libris Pliysicorum Lractet de

Tom. III.
 , ;

34 LIB. IV. PHYSIGORUM

motii universaliter, specialiler tamen trac- est immobilis ; imo dato per impossibile,
lat de motu primi mobilis, ostendendo ejus quod totum corpus lunare annihilarelur,
per se passiones, quod sit uniformis, ut nunquam ignis ascenderet ultra locum, in
regularissimus, inflnitus, communis ; et sic quo nunc est, quia habet locum suum
de aliis ejus passionibus. Similiter de tem- ultra quem ascendere non potest. Ideo su-
pore, quod est quaedam passio quia est :
perficies imaginata, ambiens ultimam su-
passio motus primi mobilis, etnonaliorum perficiem ipsius sphserae ignis, est locus
motuum ; nec curat determinare de tem- ejus immobilis in sursum, et deorsum, et
pore, ut est passio aliorum moluum. Ita quod dixi de igne, intelligendum est de
consimiliter definit locum prinii mobilis, omnibus elementis et haec videtur esse ;

non autem locumin universali, cum dicit, inlentio Aristotelis et Commentatoris in

quod locus est ultimum corporis continen- quarlo Physicorum textu comm. quadrage-
tis immobile primum : definiLlocum,proul simi primi, et quadragesimi secundi, Nam
est superticies corporis, id est, alterius distinguunt locum a vase per immobilita-
coeli quoniam primum mobile
continentis ;
tem : quoniam vas secundumeos est locus

habet aliud coelum ipsum continens, et mobilis, et pars fluvii ambiens navem, non
ambiens, et illius cceli ambientis superfi- est locus navis, sed habet rationem vasis,
cies est oiii .!:i ) immobilis, sicut et illud ac totus fluvius dicitur locus.
coelum immobile primum, id est, im-
est ;
Tertius dicendi modus antiquorum est,
16.
mediate ipsum primum mobile continens. quod speculatio de loco est duplex ; una Specuiaiio

lUa ergo ultima superficies corporis om- Mathematica, et altera naturalis : conside- duplex.
nino est immobilis, subjective et objective ratio de loco Mathematica est, quando Aris-
cum illud coelum sit omnino incorrupti- toteles definit locum dicens, locus est su-
bile, et aeternum ; et iste est primus modus perficies corporis continentis, etc. Naturalis
explicandi loci immobilitatem. enim ut naturalis non considerat proprie
15. Alii vero dicunt, loca elementorum na- rationem loci, sed rationem vasis. Omnis
turaliter esse distincta, ita quod concavum autem locus, qui habet rationem vasis, mo-
unius elementiest locus immobilis alterius bilis est. Unde observandum est, quod Ma-
elementi, ita ul ultra illud concavum Ihematica consideratio de loco, est conside-
nunquam naturaliler ulterius moveatur, ratio superficiei corporis continentis absque
necetiam continens ultra superficiem con- hoc, quod consideretur corpus naturale,
tenti naturaliter posit moveri. Hinc est, cujus est illa superficies. Unde Mathema-
quod ultima elementorum naturaliter sunt tica considerat superficiem aeris ambien-
immobilia. Explico lianc sentenliam exem- tem, et continentem immediate, non cu-
plo Accipiamus centrum mundi, quod est
: rando in quo corpore existat ; sed praecise
ultimum inferius, et accipiamus ultimum illam considerat ab omni corpore naturali
superius, quod est concavum Lunse qua- ;
absolutam, atque ita est immobilis quia
tuor elementa, quse conlinentur infra ista entia Mathematicalia sunt immobilia, quia
duo ultima, habent loca sua determinata, abstrahunta motu, et a materia sensibili
et omnino immobilia, et superius et infe- nec esL in tali abstractione mendacium,
rius : et pono exemplum de igne elemen- quia considerant haec praeter haec, non sine

tari, et dico, quod concavum orbis Lunae istis. Quare locus, ut de eo considerat
sicest immobile, non quod non moveatur Mathematicus, est omnino immobilis.
circulariter, sed sic est immobile, quod Caeterum secundum naturalem considera-
semper est permanens in eadem disposi- tionem mobilis est, et habet rationem va-
lione, id est, quod non potest transferri, sis : quia loci naturalis consideratio, nimi-
nec ad inferius, nec ad superius ; et per rum quatenus superficies esl in corpore
consequens locus ultimoe superficiei ignis naturali hoc, vel illo, illa superficies est
 ; :

QU^STIO III 35

bene mobilis, et siibjective, et objective Intelligentia sit omnibus in quocuraque

sicut etcorpus naturale cujus est. Et liaec loco existentibus oequaliter indistans, seu
opinio videtur esse Comnientatoris in prsesens. Unde aliquis existens in Occi-
hoc 4. comm. 131. ubi dicit, quod' conside- dente est tam prsesens prirasc Intelligen-
ratio loci est magis Matliematica, quam na- tia3, sicut si esset in Meridie, vel in
turalis. Oriente in quacuraque parte universi :

.'" ^
Moderni autem Philosopliantes, alia via tura etiara, quia lantura assignat iinmobi-

ricorum salvant loci immobilitatem. Quidam enim litatem loci formaliter accepti, niliil autera

kanUiim dicunt, quod locus dicitur immobilis prop- dicit de iramobilitate loci fundamentaliter.
immo- ter immobilitatem situs, quantumcumque Est etiara quidam alius dicendi modus,
-a u r
itate lo-
enim aer circumstans mutetur, vel mo- quod locus est iramobilis per respectum
veatur quia tamen locatum eumdeni
: ad centrum, quod est oranino imraobile :

situm semper retinet, diciturhabere locum sed neque hic modus dicendi salvat loci
immobilem; est enim situs omnino immo- immobilitatem ;
quoniani locus, qui dici.
bilis, quia non mutatur, nisi ad rautatio- tur imraobilis, est ipsa superficies conti-

nem situati, et non ad mulationem conli- nens, ut patet ex ratione loci. Cenlrura
nentis, cum sit in ipso situato subjeclive, aulem mundi nihil conlinet, sed ab alio
et non in ipso continente ; atque adeo mu- continetur, cum sit indivisibile.

tatur, et movetur ad motionem, et muta- Thoraistse aliura dicendi raodum imagi- 19.
tionem conlenti, sine situati,et continentis. nali sunt, qui in duobus consistit. Primum Opimo
... ,
, ... Thomista-
. .

Sed lisec positio s'are non potest : quia aut est, quod ratio imraobilitatis loci consisLit ,-w»ic^em.

per situm inlelligit aliquid extra animam, in respecLu, vel in ordine locati, quera ha- "^"fJcU^^
aut aliquid existens in anima objective. Si bet ad totura corpus sphoericura coeli, et

secundum palet quod non est ad proposi-

,
ad fixionem polorum, et centri. Secundura
tum. Si primum, aut situs dicit aliquod est, quod ad unitatera numeralem loci suf-

relativum, vel aliquod absolutum. Si dicit ficit, quod ex parte locatorum servetur
aliquod relativum, cujus fundamentum sit idem ordo in specie ad totum coelum ; ex
situalum, et terminus sit continens, sequi- parLe aulera coeli potest servari idem ordo
tur necessario, quod ad variationem conti- secundum numerum. Priraura declarant
nentis variatursitus, quia ad variationem ex coraparatione, quam facit Philosophus
•
terraini variatur respectus. Si vero situs in hoc quirlo, textu quadragesimo primo,
dicat aliquod reale absolutum, et hoc de ubi dicit: Quapropter cum in eo quod mo-
genere Quantitatis, sequiturquod situs erit vetur, quippiam moveaLur, raoveturque
mobilis, quia omnis quanlilas continua vi- id, quod intus est, ut in flumine navis, ut
detur esse mobilis. va^e raagis quam loco utilur continenle;
Ideo alii dicunt, quod locus est iramobi- vulL autera imraobilis esse locus. Quocirca
18.
lis per respectum ad priraam Intelligen- totus raagis fluvius locus est, quia irarao-
tiam, quse est omnino imniobilis; dicunt bilis totus est. Quibus verbis intendit Phi-
autem sic loquentes, quod locatum habet losophus quod in fluraine duo videraus
alium, et alium respeclum ad priraara In- Priraum, quod quffilibet pars fluvii decur-
telligentiara, nunc in Oriente, Meridie, et rit, quod nulla pars aquae signatae per-
eo
Occidente : talis autera respectus ad pri- raanet. Secundura, quod toLus fluvius in
raara Inlelligentiam, licet sit corrupLibilis quanLum serval eumdem situm perraanet
objective. non est tamen mutabilis subjec- jramobilis. Ex his duobus sequitur, quod
tive. Sed nec isla positio stare potest. Tum si navis ligetur in flumine per anchoram,
quia dubium supponit, quod varietur res- vel ad lignum, et coraparetur ad partes
peclus prsesentiae ad primam Intelligentiara aquae, quae subLerfluunt, dicitur esse in

secundum variationem locorum, cum prima alio, et alio loco materialiter , sicut in alio.
 36 LIB.IV. PIIYSICORUM

autem comparetur ad lotum

et alio vase. Si alius numero per variationem subjecti, el
fluvium, dicitur esse semper in eodem fundamenti ; tamen^^ordo primi continentis
loco quia licet semper alia, et alia aqua
: ad hujusmodi superficies mane idem nu-
subterfluat, tamen navis semper retinet mero, et non tantura idem specie.
eumdem ordinem ad totum fluvium et ut ;
(c) Locus esl mobilis sitnpliciler : quia Opinio
^^o'"*«'<^
sic locus navis liabet immobilitatem, scili- movelur ad motim continenlis,' etc. Nota,'
rum refel-
cet per ordinem ad totum fluvium. quod immobilitas loci non provenit, eo ^«'wr

20. Et quod dictum est de navi locata in flu- quod locus distet a polis mundi, et a centro
mine, applicant ad res locatas in universo. terrae, ut dicebant Thomistse : quia nihil
Nam licet quselibet pars universi sit mobi- dicitur simpliciter immobile respectu ali-

lis, totum tamen universum non mutat cujus mobilis, et variabilis, sed respectus
locum subjecto, atque adeo locus sursum distantioe est variabilis ; ergolocus respectu
dicitur immobilis, quia concavum orbis illius non est immobilis, et invariabilis.
Lunoe semper est in eadem distantia ad Probatur minor : quia variato subjeclo,
centrum. Similiter locus deorsum est im- variatur quodcumque accidens ipsius, sive
mobilis, eadem distanlia
quia semper stat absolutum, sive respectivum ; sed possibile
centri ad concavum Lunse. Unde si locus est, imo de facto contingit, quod varietur
sursum, et deorsum deberent mutari, opor- localiler subjectum continens locatum;
tet totum universum transferri : veluti si ergo et respectus in illofundatus. Nam de-
locus navis ligata? in flumine mutari debe- tur, verbi gratia, quod manus mea sit iu
ret, oportet totum fluvium transferri. Et aere actu faciens distare latera ipsius aeris,
addunt, quod non solum locus sortitur im- tunc illa superficies dicit respectum ad po-
mobilitatem ex ordine ad universum, quod los, etc. Sed illa superficies potest variari
non mutatur secundum substantiam, sed si manus recedat ab illa parte aeris, tunc
etiam ex fixione polorum, et centri : nam enim ille aer non est amplius locus, neque
semper locatum est in eadem distantia non illa superficies manet sic amplius, scilicet
solum ad centrum, sed etiam ad polos. habent latera sic distantia ; aut si ille aer
Secundum autem, scilicet de unitate moveatur, quia enim est corpus naturale,
loci, in hunc modum declarant. Nam sicut potest moveri localiter, et ibidem succe-
Padus dicitur continue manere idem flu- numero ab eo ergo subjecto eo-
dere alius :

men propter eumdem ordinem secundum dem numero non manente, nuUum accidens
speciem ad unicum fontem principium ip- manet idem numero, sive absolutura, sive
sius , non quod aqua, quse est hodie in hac respectivum, et tunc nec manebit idera lo-
parte, sit illa, quae fuit heri ; nec ordo, qui cus. Neque sufficit dicere, quod Thomista^
est hodie hujus aquse, sit ille ordo idem respondent, scilicet, quod quamvis superfi-
numero, quem aquaprior habuit ad eum- cies, ut est ultiraum continentis, varietur,
dem fontem sed est consimilis in specie
; non tamen varialur, ut est ultiraura Uni-
ad eumdem terminum numero, scilicet ad versi, quod est dicere, quod quauivis hoec
eumdem fontem numero. Ita in proposito nuraero superficies varietur, alia tamen
ad unitatem numeralem loci sufficit, quod illi succedit, quoe est in eadera distantia ad
servetur idem ordo distantioe secundum polos, etc. Et sic non dicitur variari super-
speciem in omnibus superficiebus aeris, et ficies taliter distans, quamvis dicatur su-
aquse circumdantis locatum ad primum perficies variari, eo quod tota ratio loci in
quod manet idem numero, et
continens, omnibus continentibus est ex prirao con-
quod non mutatur secundum subjectum. tinente, seu locante, scilicet coelo. Neque
Et licet ordo superficierum aeris successive hoc, inquit Scotus, in secundo distinctione
locantium (ut puta turrim) ad primum con- seciinda, qusestione quinta, sufficit dicere ,

linens sit tantum unus specie, et alius, et quia contra hoc sic arguraentor : ideo illa
 :

QUyESTIO III 37

superficies est iiltima Universi, quia primo localiter, quia non est major ratio de uno,
est uUima partis universi ; sed respectu quam de alio. Si sic, ergo erat in loco, et

partis universi,hoc est, respectu illius con- tunc de alio loco, et sic in infinitum. Ne
tinentis, cujus est superficies, est alia et ergo detur hujusmodi processus in infini-

alia ;
quia etiam variatur, et est aliud, tum in locis, dicendum est, quod locus
et aliud illud, cujus est : ergo etiam est non movetur localiter, et eadem ratio for-
alia, et alia, respectu totius universi. mari poterat de loco ad quem accederet
Probatur consequentia ; quia non erat locus A, moveretur localiter. Secundo
si

respectu universi, nisi quia et parlis uni- probatur, quod neque per accidens possit
versi, quod talis sit respectu universi, locus moveri, quia tunc similiter esset in
quiaest talis respectu alicujus partis,quae infinitum processus, sicut prius. Probatur
erat major hujus discursus. Probatur a si- sequela, quia si locus movetur per acci-
mili, licet enim sint in aliquo toto multse dens, per accidens estin loco ; sicut motis
partes, tamenquod compelit ipsi per unam nobis moventur omnia, quoe sunt innobis :

partem prj^ecise, et postea per aliam prae- et sicut cum moveor, movetur etiam per
cise, idem numero verbi gratia, .-i
non est ; accidens superficies mea, et albedo niea, et
modo mihi competit esse claudum per dex- similitudo mea : sicut ergoego sum per se

terum pedem, et postea sanum contingat in alio, et alio loco, ila etiam accidentia
esse claudum per sinistrum prajcise, non mea sunt per accidens in alio, et alio loco,

est eadem numero clauditas,quamvis per Similiter dicendum est de loco, quod si

partes ejusdem totius hoc mihi adveniat. movetur per accidens, est per accidens in
Similiter si distare modo a centro, et a po- alio, et alio loco , alias non moveretur lo-

lis mundi per decem dietas contingat mihi caliter ; et idem de illo alio, etalio loco,

per hanc superficiem, quoe modo me cir- quod si moverentur per accidens, daretur
cumscribit, et eadem distanlia contingat processus in infinitum. Probatur tertio esse
per aliam, quse superficies sunt partesuni- inconveniens Idcum moveri per accidens ;

versi, tamen alia quidem, et alia distantia inde enim sequeretur, quod fixum move-
est, et immobililas respectu universi ; si- retur, id est, quod locus, quem oportet
quidem alia, et alia respectu partis uni- esse fixum, moveretur ; quantum enim
in

versi, scilicet alterius, et alterius superfi- locus locat, quiescit : quia locus non mo-
ciei : non ergo sumenda est hujusmodi vetur ad locabile, sed potius locabile rao-
immobilitas loci penes talem distantiam, si vetur ad locum acquirendo aliam, et aliam
quidem est multiplex, el simpliciter mo- superficiem loci.

bilis ,
quia subjectum est multiplex, et Secundum probatur, scilicet incorrupti-
23
simplici termobile. bilitas loci ; licet enim corrumpatur locus
22. (^) Sed lamen est inmobilis^ secundum moto ejus subjeclo, id est, aere localiter,

\Timmo- sequivalentiam.
Nota, quod Scotus in 2. ubi ita ut moto aere localiter non maneat in
itate lo- supra dicit, quod locus habet immobiIit'\- eodem probatum
ratio loci, qua3 prius,sicut

tem oppositam omnino motui locali, et in- est, nequc eadem ratio loci potest manere

corruplibilitalem secundum asquivalen- in aqua succedenle, quia idem accidens

liam, per comparationem ad motum loca- numero non potest manere in duobus sub-
lem. Primum probatur, quia si locus, qui jectis tamen illa ratio loci succedens, quoe
:

dicatur /l,moveretur localiter, recederet est alia a ratione prsecedenti .secundum va-
ab uno loco, et accederet ad alium : ergo eadem prsecedenli per aequi-
rietalem, est
si A recedit a loco, erat in loco ; et tunc valentiam quantum ad motum localem
qusero de illo loco, a quo recedit locus A, nam ita incompossibile est motum localem
moveaturne, an non localiter ; si non, ergo esse ab hoc loco in hunc locum, sicut si es-

neque A, scilicet, primus locus movetur set omnino idem numero locus nullus au- :
 38 LIB. IV. PHYSICORUM

tem idem motus localis polest esse ab uno maxime dissentiunt pliilosophantes, ita ut
ubi, ad aliud ubi, quoe duo ubi non non solum SancLi Tlioma3 Scliola ScoLicse

correspondeani duobus locis diffcrentibus adversetur, sed etiam inter se el ipsi Tho-
specie propLer spalium interceptum : quia mist;E, et ScoListoe non consentianl. Ideo.ut
talia loca habent alium respectum non Lan- exacLe hsec conclusio expliceLur, definiLio-
tum numero, sed etiam specie ad totum nera loci traditam ab ArisLotole, quomodo
universum ; loca autem specie dislincLa a Thomista3,et alii exponant, indicabo ; dein-
respecLu universi sunt, sursum, deorsum, de quse sit gerraana DocLorisSubLilisinLen-
dextrum, sinistrum, anle et relro, quae lio <^'ii"ea loci quiddiLaLein, aperiam.
sunt species loci posiLa? ab Aristolele in Quoad priraum, Scotus, quaestione prima j)^^^^-^
lioc quarLo, cL hujusmodi loca sic specie hujus libri, definiLionem loci sic declarat, '0« ex-pn
diFferentia sunl diversae saperficies, quse pra^noLando quid invenire siL in loco : esL

differunL speeie,non quia superficies, quia siquidem superficies corporis, est et du-
ut sic, sunt ejusdem speciei ; sed quia su- plex respectus, quorum alter est loci ad
perficies, in quibus sunt respectus innuen- locaLum, uL continentis adcontentuni; alter
tes diversara differentiam consLiLuLivara vero disLanLioe a centro, et a polis raundi ;

diversi loci : et ex hoc illi respectus, qui est eLiara qualiLas conservaLiva locati. IIu-

sunt tantura nuraero alii, videntur unus jusraodi auLem qualitas invenitur in loco,

numero, quia ita sunL indistincti respeclu secundum quod locus accipitur pro loco
motus localis, sicuL si LanLura esset unus nalurali conservativo locati, de quo posLea
respectu numero, '"sicut, verbi gratia, hsec dicturi sumus raodo solum de
: loco prae-

vox homo, quotiescumque proIaLa dicitur ciso, qui ut sic dicit superficiem, et illos

una vox nuraero eL disLingui nuraero ab respectus, ponit hanc conclusionera : Locus
hac voce lapis, et tamen impossibile esL, diciL superficiem corporis conLinentis, et
eamdem vocem numero bis proferri, quoL duplicera respeclum ; supponit Lamen pro
enim sunL proIaLiones, tol sunL voces nu- superficie de genere QuanLitatis, et conno-
mero distinctae,atque ita hoec vox homo, et lat duplicera relationem, quarura altera
hsec, lapis, non tanLum nuraero, sed eLiara esL relaLio conLinentiae loci ad locatura ; al-

specie distinguuntur ;
taraen quia respectu tera disLanLiae loci acenLro, et a polis mun-
conceptus significatiper hanc vocem homo, di. Probat primara partem conclusionis ex
semel prolatara sequivalet huic voci h^mo, Aristotele ponente locura in genere Quan-
ilerum proIaLae per sequivalenLiam res- titatis : ergo aliqua species Quantitatis est

pectu significati, dicuntur esse una vox locus , al esse non polest trina diraensio,
numero /iomo, et homo, lapis, et lapi^ bis, nec una LanLura sufficiL ; ergo esL superfi-
eL raillies proIaLae. Sic in proposiLo locus cies. Secundo probatur ; locus est aequalis
dicitur iraraobilis per se, et per accidens locato;sed ex his, quae dicit locus, sola
moto subjecto
localiLer, et est corruptibilis superficies est tequalis locaLo, et non ali-

localiLer, quia Lunc non maneL amplius eo qua relaLio : ergo locus est superficies. Se-
illa relatio est tamen incorrupLibilis se-
;
cundara parlem sic probaL : sicut se habet
cundura aequivalentiara, quia necessario genus ad sua significaLa, siclocus ad sua ,

succediL illi corpori, in quo fuit isLa raLio sedgenus licetdicat naturam, et secundam
loci, aliud corpiis, in quo est alia ratio loci inLenlionem, supponiL pro naLura conno-
numero a praecedenLi, eadera tamen praece- tando secundam inlentionera : ergo locus
denti secundum aequivalentiara per corapa- supponit pro superficie, connotando illas
ralionera ad motura localem. duas relaLiones. GonfirraaLur ex ArisLoLelis
24. (e) ZocMs quod in ex-
es/ swper/Zcies. Nola, definiLione , ubi dicit : Locus est superfi-
plicatione hujus conclusionis (in qua gra- cies corporis conLinenLis iraraobilis, deno-
vissimi Tneologi, el Philosjphi conveniunL) tans in verbo conlinentis relalioneni conti-
 :

QU^STIO III 39

nentise : non enim qusecumque superficies, cum illis relationes continentine, et distan-
sed quse est ultiraa corporis conlinenlis tia3 in individuo ,
quia mutatis subjectis
versus locatum, est locus, ergo talem su- mutantur et accidentia ; tamen manent in
perficiem concomitatur respectus conli- specie, quia omnes relationes sunt ad
nentiae loci ad locatum, ut locus sit super- eumdem terrainura distantire, et sufficit ad
ficies. unilatera loci numeralem, quod relationes
25 Ex hoc infert Sotus lianc relationem con- dislantiae sint ejusdem speciei, et ad eum-
tinentiiB, quam habet locus ad locatum, et dem terminum.
quam dicit superficies,quoeest locus, illa Scotus in secundo, distinctione secunda, 26.

connotando, esse passionem, effectumque quoeslione quinta, et in Quodlibelo, quses-

formalem loci. Secundo, infert definitio- tione undecima, eamdem sequitur opinio-
nera loci descriptivara esse, quia per pas- nem, diverso tamen modo explicatara ;

sionem datur, scilicet per hanc relationem. cujus doctrinara tam a Thomistis illam re-
Tertio, infert locum esse rem absolutam ferentibus, et refutantibus, quara a qui-
secundum esse, et relativani secundum busdara Scotistis illam sequentibus, ita ex-

dici. planatur : Locus est superficies corporis

Secunda relatio denotatur in definitione, continentis immobilis, qui supponit male-
in verbo iinmobilis : per hanc enim intel- rialiter pro superficie, et formaliter pro
ligit Aristoleles respectum distantiffi ad cen- relatione distantia?, et continentice. Locum
trum, et ad polos mundi. autera supponere pro superficie ex ip.sa

Toletus fere idem dicit aliter explicatum. Aristotelis definitione eliciunt : nam dicit,

Locus, inquit, formaliter est superficies, quod locus est superficies, etc. Tum quia
non autem quaelibet, sed habentis relatio- ea, qua3 ponuntur in aliqua definitione, vel
nem ad locatum, scilicet corporis continen- sunt seque essentialia, vel oeque accidenta-
lis locatum, quod ideo habet relationem ad lia ; at superficies, et relalio distantioe, et

locatum, quia ipsum ambit, et conlinet conlinentioe ponuntur in hac definitione ;

essentia igitur loci est superficiem esse, ergo sunt seque essentialia loco, et per
quia est quantitas , atque ita superficies consequens locus supponit formaliter pro
est genus proximum ad locura : differentia illis respectibus. Et confirmatur, quia il-

autem est subjectura ejus, scilicet corpus lud est de essentia alicujus, quo variato,
continens. Modus iste definiendiprobalissi- variatur ejus essentia, el quo non variato,
raus est, et a nobis pluries repelitur, et ab essentia non variatur sed variata relatione
;

Aristotele desumptus. Accidenlia enim de- distantioe, et raanente eadera superficie,

finiunturper subjectum, quodest differen- variatur locus : et non variata relatione,
tiacontrahens genus, ut curvitas nasi facit variatis superficiebus non variaLur locus ;

similalem. Similiter superficies corporis ergo illa duplex relatio est forraaliter lo-

continentis facit locum, et relationes illse cus. Tertio probatur a Tolelo : locus est
continenliae, et distantise sive immobilita- superficies cum tali duplici relatione ; sed
tis, non inveniuntur (inquit) in entitale superficies contrahitur per talem relatio-
loci ; sed prima scilicet continentiae in cor- nem, ut sit locus ; ergo locus formaliter
pore esl ambiente, quod ut sic est ejus dif- est relalio. Probatur consequentia, quia
ferentia raodo dicto. Per aliam auteni, constituens, et deterrainans habet formoe
quara dicit ly immobilis, denotatur modus locum.
sic se habendi immobiliter, quod superfi- Haec expositio (videri meo) non est con- ^_
quod alibi talera modum
cies sic se habeat, formis doctrinae Scoti : quapropler ut doc- Opinloguo-
sic se habendi non habeat. Diciturautom trina Scoti melius intelligatur, observan- ^^^tisfa-
locus immobilis quia quamvis superficies
: dum est ^primo ex eodem Scolo m o?mr/o '
'""'" '^?,'?."
Ci qutuut-
mutentur, el corpora continentia,simulque distinctione decima, quod corpus quantum, taie rejici-
tur.

I
 40 LIB. IV. PHYSICORUM
eo quod tale est, liabet positionem, quoe est mobilis, cujus differentioe sunt sursum, et
passioquantltalis, hoc est, ordinem partium deorsum, quoe proportionabiliter inveniun-
in toto, ita ut lioec pars liabeal ad illam tur etiam in locaLo passive, sicut in loco

ordinem inferioris, vel superioris, Rursus active, ita ut locus locet immobililer sur-
secundum lianc rationem corporeitatis tale sum, vel deorsum, et locatum locetur sur-
corpus locabile est in aliquo loco ,
quoe lo- sum, vel deorsum.
cabililas, etaptitudojadlocari est ejus pas- Ex his dico primo, quod non est de ra-
sio quod quidem corpus, quando locali-
;
tione loci.quod locus qui est superficies, 5cort sen-
.. ,. n .1- • tentia de
ter movetur, transit ab uno ubi, ad aliud sit corporis contmentis superncies. Isi ennn guidditate
ut non loci exph-
ubi lermini enim aquo, et ad quem, inter
: separata esset talis superficies, ita

quos moLus localis fit, sunt duo ubi. esset ultimum illius corporis, adhuc esset

Secundo observandum est, quod corpus locus, et praecise conLinens. Probatur con-
esse in hoc ubi est esse in loco ; et hoc est clusio : locus circumscribere debet locatum
circumscribi a loco, vel a superficie corpo- secundum superficiem indivisibilem in
ris continentis : et ad hanc relationem ex- proTundum, eo quod cum debeat oequari
trinsecus advenientem, quse est ubi, conse- locato tantum secundum latitudinem, et
quitur slatim alia relalio extrinsecus adve- longitudinem, dimensio profundiLatis im-
niens, quoe est situs ;
qme quidem est pertinens sit ad locum ; ergo non est de
relatio ordinis partiumadlocum, sive par- ratione loci, nisiquod sit superficies conti-
tium locati ad partes loci, vel locantis, ita nens, non autem quod sit corporis conti-
scilicel quod partes locati coextenduntur nentis.
partibus loci, et totumlocatum commensu- Dico secundo, quod locus non componi-
ratur toti loco, in quo habet ubi. tur intrinsece ex superficie, et respectibus.
28
Tertio observandum est, quod in super- Probatur conclusio : absolutum et respec-

ficie continente, et circumscribente loca- tus non faciunt per se unum conceptum ;

tum, vel in corpore cujus est superficies, sed locus est quid absolutum, ergo non
correspondet una relatio, qua3 dicitur ubi componitur ex superficie, quoe est quid
activum, ex hoc quod continet, et circum- absolutum, et respectibus. Consequentia
dat locatum : vel, ut melius loquar, ex hoc est legitima, et minor est evidens : et ma-
quod locatum est praesens loco, itaquod jor est Scoti, Quodlibeto undecimo, impro-
ultra corpus locatum, et locans nihil abso- bantis,quod uhi per se importet absolutum,
lutum invenire estin loco, seu in superfi- etrespectum : absolutum enim, inquit, et

cie pertinens ad rationem loci , sed quid- respectus non faciunt unum per se concep-
quid invenitur, est respectivum : invenitur tum : sed cujuscumque generis est concep-
enim el ubi activum, et forte invenitur tusper se unus, neque absolutum conlra-
etiam et situsactivus situans locatum, re- hit respectum, neque e contra. Hac conclu-

latio videlicet correspondens in loco illi, sione apparet, quam male Toletus intelle-
qua3 est in locato, secundum quod partes xit Scotum, quando pro illo format ralio- Toleius

locati habent ordinem ad locum, eo quod nem dicens, quod respcvtus contrahit ^ii-
SJ-^ "^^0-
sunt in loco. Similiter, quia locus locat, et perficiem ad constitutionem loci , locus tvm.

circumscribit locatum, ex quo in ipso est enim est unum per se : ex absoluto autem
ubi activum, quoe est relatio continentiae, et respectivo nequit fieri unum per se, sed
erit quidem et situs activus, relatio scili- unum dumtaxatper accidens.
cet a qua locus dicetur situans Iocatum,hoc Dico tertio, quod locus est formaliler, id

est, quod partes loci ordinem habeant ad esL, quidditative superficies continens im-
partes locati, secundum quod partes locati mobililer per sequivalentiam. In hac con-
respondent partibus loci. Invenitur etiam clusione volo dicere Genus loci es->e super-
relatio immobilitatis, a qua locus esl im- ficiem, differentia autem contrahens Genus,
 QUyESTIO III 41

est ea quse ila contrahit superficiem, ut in Secundo probatur. Gorpus per divinam 32.

tali superficie slatim oriantur tales relatio- potentiam potest esse in loco definitive sine
nei supradictiie, el constituatur ex tali Ge- ubi passivo circumscriptivo : ergo locus

nere, etex tali differentia non cognita, nisi locans corpus definitive sine ubb activo cir-

per has ejus relationes, hoec species, scili- cumscriptivo. Antecedens probatur, sic se

cet, locus. Ilaec conclusio habet robur in habent corpus et locus ad ubi, sicut se ha-
Aristotelis doctrina,docentisdefinire perpas- bent activum, et passivum ad actionem, et
siones magis rei naturam indicantes, quia passionem : sed Deus potest facere quod
ferenuUadifferentia nobis cognoscibilisest. manente activo, et passivo, non sit inter

Insuper et in hoc quarto libro asserit Aris- illa actio, et passio ; ergo etiam potest fa-

naturam per ejUs proprietates

toteles loci cere, quod manentibus corpore et loco, non
indagandam esse. Quod autem locus na- sit inter illa relatio ubi. Major probatur ;

turam harum relationum in suaquidditnte quia ita videtur habitudo media inter lo-

includat, probatur, et primo de respecLu cum, etcorpus, sicut actio, et passio inter
continentiae. Nam Aristoteles in hoc libro agens, et patiens. IMinor est de fide, Danie-
asserit, quod idem locus manet succeden- lis tertio, ubi diciturignem non combus-
tibus sibi invicem corporibus ; ergo relatio sisse tres pueros missos in fornacera ; ergo
continentiae, quam hic locus ad hoc corpus sicut manente activo, et passivo, non fuit
contentum habebat, non erat de ratione actio et passio, ita etiam manente loco, et

loci. Probatur consequentia, quia relatio locato, non erit ubi activum, neque ubi pas
perit perempto ejus termino : ergo ablato sivum.
locato a loco aufertur relalio loci continen- Tertio probatur ; non est conlradiclio
tiye ad localum, et adhuc non periL Iocus,si absolutum numero absque respectu ex-
eadem maneat superficies ; ergo in ralione trinsecus sibi advenienle sed tam ubi pas- ;

loci non erit talis relatio. sivum respectu corporis locati, quam ubi
Confirmalur ratione Scoti.Quodlibeto un- activum respectu superficiei locantis sunt
decimo, sic dicentis : Variato contento, va- respectus extrinsecus advenientes ; ergo
rialur relatio ipsi corrrespondens, scilicet nulla est implicalio manere sine talibus
in loco, ct ita est aliud, et aliud continere respectibus. Gonsequentia est boni, et mi-
respectu alterius, et alterius contenti : sed nor certissima in doctrina Scoli. Major au-
non variatur extremum relalum, quia tem probatur ; natura talium relationum
idem estcontinens, atque ita idem locus ;
est, ut posito fundamento, et termino ad-
ergo locus pra3cise est conlinens absque huc non necessario ponantur , ut probat
relatione et ponit exemplum Gorpus : ha- ipse Scotus quodlib. II. sed tunc ultra im-
bensalbedinem, si secundum eam est si- plicatio est manere sine pertinente ad ejus
mile muUis, multas habent similitudines : essentiam ; ergo respectu ubi non est de
quia similitudo numeratur, termino nu- essentia loci.
merato, sed tamen ipsum non est multa Quarto probatur verbis Scoti, sic dicen- 33.

similia, sed unum simile ; sicut habens tis : Non apparet contradictio superficiem
multas scientias est unum sciens : quia con- concavam esse sine respectu ad aliud cor-
cretum non numeralur ad solam formae pus, ut contentum sicut enim argutum ;

numeralionem, sed oportet, quod cum hoc est de locatione passiva, sic potest argui de
sit numeratio suppositi habentis formam ;
localione acliva.
ergo similiter quando in eadem superficie Quinto probatur ex eodera sic dicente :

succedunt multa corpora circumscribenda, Potest Deus conservare idera locabile et

variatur relatio continentise, ut tamen ma- eumdom locum, et tamen non manebit ea-
net idem locus ; ergo locus quid aliud est dem circumscriptio quia corpus est ab- :

relatione. sens ab illo loco, et hoc etiampotest natura

 42 LIB. IV. PHYSICORUM
facere, ponendo aliud corpus praesens illi concordanda sunt, qure tradit Scotu? in hsc
loco : non igilur isla extrema locum, et quseslione.
locabile necessario consequitur ipsum ubi :
(f) Parliculse loci copulantur ad eumdem QuanUia
tunc ultra, eadem est ratio de ubi activo, lerminum, etc. Nota, in quantitatibus
^ con- "* ^"p''
ce-; sun

quJE de passivo ; ergo sicut datur corpus tinuis duo esse genera partium; qusedsim paries, sr

locabile sine ubi passivo, dabilis est etiam sunt integrales, sive materiales : qusedam riaies e
/'^'"'"^'^*
sine loco, vel activo ; ergo ubi activum est vero sunt formales. Materiales sunt, quae
extra rationem loci : ubi autem activum copulantur terminis communibus, ut duo
nihil aliud est, quam respecLus, sive rela- palmi in Iinea,vel quatuor pedes in ligno ;

tio fundata in ultima superficie continentis et hae partes suntejusdemnaturaecum ipso

circumscriptive et terminata ad corpus toto, quaevis enim pars est quantitas. Par-
conlentum, sive circumscriptum ; ergo ta- tes vero formales sunt ipsi termini, quibus
lis respectus non est de ejus ratione. copulantur parles materiales. Et vocantur
Probatur eliam hoc ipsum de relalione formales, quia uniunt quantitatem : et hu-
immobilitatis. Locus est incorruplibilis per jusmodi partes sunt indivisibiles divisione,
sequivalentiam ; ergo relatio immobilitatis qua est divisibile illud quod copulant ut ,

non est de ejus definitione. Probatur con- punclum, quod copulat partes lineae, est
sequentia: incorruptibilitas per aequivalen- omnino indivisibile linea vero esl indivisi-
;

tiam nihil aliud est, nisi quod nequeatlo- bilis secundum latitudinem, et ideo copu-

cabile per motum localem acquirere illud lat partes superficiei. Rursus, quia partes
aliud ubi, sicut neque exislens in primo corporis tribus modis dividuntur, superfi-
ubi moveri ad ipsummet ubi, quod habet, cies, qua copulantur, non nisi duobus mo-
et quod in eodem instanti, quo corpus, dis dividitur et quoniam partcs lemporis
;

verbi gratia, A, recedit ab aere, subintrat dividuntur secundum durationem, idcirco

aliud corpus faciens latera continentis dis- quo copulantur, est
instans, indivisibile

lare eadem specie distincti cum prseceden- secundum durationem omnes ;

igitur par-

te, qua pr.^Bcedens locus distabat,hoc autem tes formales carent divisione illius quod
non est nisi habere similem respectum con- copulant.
tinentise ad idem corpus locatum et per ; NoLa secundo ex libro sexto Physicorum, g^
consequens illam succedentem superficiem capitulo primo, quod sicut est verum di- Quantita.
noncompi
similem essepr3ecedenti,vel potius propor- cere omnem quantitatem componi, et ac- nitur ex
tionari ad illara , eo quod sicut se habet crescere ex partibus materialibus, ita fal- j^j!,^aU-
immoln- *"*•
una ad locatum, sic et alia ; ergo sum est dicere quanlitatem aliquam com-
litas minus est de ratione loci. Probalur poni ex partibus formalibus, eo quod nuUa
consequentia : quia unam rem habere pro- quantitas continua compoiiitur ex indivisibi-
portionem ad aliam, est supponere ipsam libus.Quodsicprobatur;sumaturIinea duo-
rem jam in suo esse constitutam, et referri rum palmorum ADC, puncto^, quod est in

ad aliam ergo ; iste locus numero m eodem medio ejus copulans parLes, repugnat esse
instanti succedens alteri loco numero, qui divisibile, quia tunc linea esset major duo-
ad ipsum habet proportionem, est prius rum palmorum : enim ex duobus
constabil

in suo esse conslitutus, et per consequens palmis,et ex illa extensione, quamconcedis

immobilitas non est de quidditate illius. habere punctum B, quod est contra suppo-
34 Exhis, definitionis loci traditae ab Aris- situm. Gum ergo locus sitquantitas conti-
tolele verus sensus apparet ; improbatio nua, quae extrinsece cjntinet localum, et
etiam opinionis Thomistarum ; et similiter ejusparles copulantur eodem tempore, quo
mala Scoli interprelalio existimantium copulantur partes locati, intellige, non eo-

Scotum tenuisse locum componi ex abso- dem termino numero, sed proportione, el

luto, et respectivo, et hic quye diximus per correspondontiam ; ut sicut pars loci
 QUiESTIO IV 43

correspondet parLi locati, sicetiam termi- rabiliaad invicem debent esse ejus-
nus partium loci correspondet termino dem speciei specialissimae. Et minor
communi parlium locati. Scotus tamen, ut probatur, quia vel locus est de alio
vides, dicit quod copulantur ad eumdem gencre generalissimo, vel saltem al-
terminum communem, scilicet ad lineam,
terius speciei specialissimte a corpo-
ad quam copulanlur pirtes superficiei. Di-
re : nam superficies est alterius spe-
citque AristoLelem in Praedicamentis loqui
ciei specialissinice a corpore.
de loco secundum famosiLatem.Nam opinio
Item, nullum continens est'3equale
antiquorum de loco, fuit, quod locus esset

spatium trina dimensione prseditum, et

contento per ipsum ; sed locus est
capax locandorum. Quod cum corpore est continens locatum, igitur locus eat
occupatum dicilur plenum, et cum corpore major locato.
caret, dicitur vacuum, ut vidimus supra. Tertio, quia aqua est locus pro-
(g) Loca non sunt contraria nisi ratione prius terrae,aer locus proprius aquae,
dispositioniiin, etc. Nota quod posset etiam ignis locus proprius aeris, et coelum
dici, quod locus sursum in ratione supre- proprius locus ignis,et coelum est ma-
mi, et locus deorsum in ratione infimi, non jus igne, ignis major aere, aer major
sunt quantilates, sed poLius ad aliquid. Yel
aqua,et aqua major terra igitur lo- :

dici posset, quod locus sursum, et locus

cus est major locato, etper conse-
deorsum non sunt contrarii, quia eadem
quens non sequalis. Prima pars ante-
res respeclu diversorum est suprema, et
cedentis apparet in isto quarto, text.
infima : nam media regio aeris respectu
nostri, est suprema, et respectu coelorum 33. Et sccunda apparet in secundo
est infima. Meteororum ubi dicitur, quod coe- ,

lum est multo majus quam tota

massa elementorum.
QU^STIO IV Item, quod elementumsuperiussit
majus inferiori, et contento, patet per
Utrum locus sit sequalis locato loquentes de proportione elemento-
rum qui omnes concedunt, quod
;

Aristot. cap. 3. fex<. 33, Simplic. Themist. Aver-

roes ibidem. D. Thom. lecl. 5. Albert. Mago. tract.
elementum superius est majus infe-
1. cap. 7 Ganonic. qiuvst. 1. arl. "1, Coain.bi'ic. riori excepta aqua, quam ali(|ui di-
et Ruvius in exposil. cap. 4 disp. 19. g 3. 7iiim.
[). Roccus inparap/trasi cap. 6. cunt esse minorem terra, hoc po- et
sito, adhuc habetur propositum :

Arguitur quod non quia illse quan- : quia aqua, qut© est locus terra?,
si

titates non sunt ad invicem compara- sitminor terra, sequitur quod locus
bilesin magnitudine, quoe sunt di- non est sequalis locato, sed minor.
versorum generum ; sed locus, et Quarto, nuUa superficies est aequa-
corpus locatum sunt divei'sorum ge- lis corpori sed locus est superfi-
;

ncrum ergo, etc. Major patet per

: cies, et locatum corpus ; ergo, etc.
delinitionem proportionis quia pro- :
Major patet : quia aequalitas magni-
)efimtio portio est duarum quantilaturn ejus- tudinum attenditur penes ipsarum
oportio- . .
,.
nis. demgeneris unius ad atiam certa re- , ,
dimensiones modo corpus habet tres
;

latio in quantitate. Item, patet ma- dimensiones, et superficies unam so-

jor per Commentatorem quarto hu- lam ergo, etc.
:

ju3, comm. 3. ubi dicit, quodcompa- Quinto, quia idem est locus natu-
 44 LIB. IV. PHYSIGORUM
ralistotius, et partis , ut totius terra3, quod concava superficies sphserae
et unius glebte, ut patet terfcio hujus, ignis non est locus proprius aeris ,

text. 52. et 1. Coeli. 19. 58. 73. 80. quia cum hoc continet terram, et
igitur si locus est sequalis locato, se- aquam. Verum est tamen, quod con-
quitur quod sit sequalis toti, et parti, cavum coeli est proprius locus totius
quod est impossibile. massfe elementorum, et concavum
Sexto, quia locus ultimae sphaerse, sph^rge ignis non est locus proprius
nonest sequalis ultimae sphserse, et aggregati ex tribus elementis, et
tamen ipsiuscstaliquis locus igitur : mixtis infra contentis.
non est omnis locus asqualis locato Secundo, notandum quod \o(^m^ ^fariam po
suo. Major patet quia impossibile : potcst dici a^qualis locato dupliciter.
^^'laiislo
est esse tantum corpus, quantum est Uno modo secundum continentiam ;
<^«'^-

ultima sphsera, quia ipsum est maxi- alio modo secundum dimensiones.
mum, eo quod continet omnia aha. Item si intelligatur esse asqualis se-
Minor probatur quiaultima spheera : cundum dimensiones lunc hoc est ,

movetur localiter, quod non potest tripliciter; vel quod sunt asquales se-
esse nisi sit in loco. Oppositum ar- cundum unam dimensionem, ut
guitur per Aristotelem in isto 4. quod locus sit seque longus, sicut
text. 33. locatum, aut secundum duas, vel se-

Locus est
Notandum, quod quidam est locus cundum tres.
4
dupiex, proprius, qui continet locatum, et Tertio,notandum quod profunditas Profundi-
Iproprius -i -i i i r. •

et commu- nihil plus ; ut superlicies aeris im- corporis potest accipi dupliciter : uno rS ^dupii.

m^diata columnae continet colum- modo socundum unam Iineam,vel su- pS^wn''"
nam, et nihil plus ; igitur est locus perficiem ; verlji gratia, si sit unum
proprius column^e. Alius est locus corpus cubum, cujus dua3 superficies
communis alicujus locati, scilicet opposittB sint alba3, et aliae duce op-
qui continet locatum, et aliquid ul- positaesint rube^ ; et iterum,ali« dua3
tra. Ex quibus definitionibus, sequi- Tunc longitudo corporis
nigrge. est
turquod ultimasphEera non habetlo- sumenda secundum lineam, vel su-
cum proprium, nec communem ,
perficiem protractam a superficie al-
quia non habet aliffuod continens ba, ad superticiem albam, sed lati-

ipsam pr^ecise, aut continens ipsam tudo est sumenda secundum lineam,
cum aliquo alio. Secundo sequitur vel superficiem protractam inter su-
quod^iunquam pars inexistens toti perficies nigras ; et tuncsumenda est
habet locum proprium. Probatur, profanditas secundum lineam, vel
quia quEelibet superficies separata, superficiem protractam inter super-
et discontinua ab illa parte continet ficies rubeas. Alio modo sumitur
illam partem, et cum hoc aliquid profunditas pro tota capacitate cor-
aliud. Tertio, sequitur quod super- poris.
ficies concava coeli versus nos, non Ex ponuntuf
^
Iiis conclusiones. _
Locus est
est locus proprius ignis : quia cum Primaconclusio Locus est(a) sequci- :
^gtiaHs lo-
catosecun-
hoc, quod continet ignem, continet lis locato secundum continentiam. rfum cou/i-
T-w 1 . . • •, nenliam.
aliquid aliud, scilicet aerenij aquam, ,

Probatur, quia nisi ita esset,

1

seque-
et terram. Eodem modo probaretur retur quod esset aliquis locus sine
 QU^STIO IV 45

corpore, vel aliquod corpus ultracoe- nitum cxceditur a locato, ut ly in in-

luni sineloco; consequens est impos- finitum denotat proportionem, sicut
sibile, quia tunc csset dare vacuum. patet ex una qugestione secundi.
Consequentia probatur quia si locus : Ex istis conclusionibus inferuntur
plus contineat, sive sit major quam aliqua corollaria : Primum corolla-
locatum tunc de tanto est locus va-
, rium est istud, quod A, ei B, sunt
cuus de quanto locatum est minus duo corpora aequalia, et tamen ipso-
loco. Si vero locus est minor, de rum sunt in«qualia. Probatur quia :

anto locatum non circumdatur alio sint A, et B, duo corpora cubica, et

corpore, et per consequens circa il- utrumque habeat in qualibet super-
lud est vacuum. ficie quatuor pcdes tunc sequitur ,

Secunda conclusio Locus est iequa- : quod aggregatum ex omnibus su-

^cus esf. lis locato secundum duas dimensio- perficiebus ipsius A, secundum lon-
)o secun- nes, ita quod superficics quse est lo- gitudinemest duorum pedum : tunc
nensio- cus,et superficies exlruiseca locatiad pono quod B dividatur in octo cubos
"^*'
invicem a^quales.Probatur sic : quia sequales, quorum unussuperponatur
magnitudines sunt ad invicem ae-
illae alteri, et sic de quolibet ad modum
quales,quarum una supraposita alteri columnse quadrilaterge, tunc ista co-
neutra excedit reliquam ; sed sic est lumna B, habet quatuor superficics
de illis duabus superficiebus : ergo, secundum profundum, quarum quae-
etc. Major patet : quia est principium libet estocto pedum : igitur aggrega-
InGeometria. Minor probatur, quia tum ex illis quatuor superficiebus se-
locus superponitur superficiei locati, cundum longum esset trium pedum,
et neutra excedit reliquam quia si ;
ettamen in duobus extremis habeat
altera reliquam excederet, jam non duos pedes igitur totum aggrega-
;

essent requales secundum continen- tum ex superficiebus ipsius B, se-

tiam. cundum longitudinem est trium pe-
Tertia conclusio : Accipiendo di- dum igitur per secundam supposi-
:

mensiones corporis secundum lineas tionem locus ipsius B, esset prcGcise

rectas, vel superficies, locus est a3- trium pedum sed locus ipsius A,
;

qualis locato. Probatur ;

quia locus est praecise duorum pedum , ut pro-
est ajqualis omnibus superficiebus batum fuit A, et B, sunt duo
: igitur
circumstantis locati simul sumptis ;
corpora asqualia et tamen ipsorum
sed secundum unam istarum super- sunt inaequalia loca.
ficicrum est sumenda longitudo, se- Secundum corollarium est, quod 7.
cundum aliam latitudo, et secundum in^equaUum corporum sunt asqua-
aliam profunditas, ut patet de cor- lia loca. Probatur retento casu ,

pore quadrato ; igitur, sic sumendo eodem, et posito ultra, quod A, aug-
dimensiones, sequitur quod locus mentetur donec occupet locum prce-
sit aequalis locato. cise, quantum nunc occupat B, tunc
Quarta conclu^^io : Sumendo pro- A, ei B, essent inaequalia : quia A
funditatem corporis pro tota capaci- prius fuit aequale B, et jam est aug-
tate corporis, impossibile est, quod mentatum, et tamen A, et B, habent
locus sit aequalis locato, imo in infi- sequalia loca.
 46 LIB. IV. PIIYSIGORUM

Tertium corollarium, quod A etB,

ANNOTATIONES
sunt duo corpora jBqualia, et tamen
A potest in infmitum majoremlocum (a) Locics est aequalis locato secundum con- ^

tinentiam. Nola quod quidam dicunt, quod Opvno al,

occupare, quam de facto occupet B, quorum d
aliquis locus propnus est maUo major aquaivau
et tamen non potest occupare majo-
locato ; nam secundum illos nihil proliibet ^YolaioT
rem locum, quam possit occupare
ejusdem locati esse infinila loca, quorum
B. Probatur, posito quod A, et B,
unus est major, et alter minor, et alter
sint duo quanta corporea «qualia, et
sequalis. Et ratio hujus est, quia locus non
B remanente indiviso, imaginetur A distinguitur a corpore : quiaergo locus est
dividi induas medietates, quarum superficies corporis continentis, ideo cor-
una ponatur ad extremum alterius , pus continens est Iocus;et quia quselibet
et sic in infinitum, sicut dicebatur superficies est divisibilis secundum pro-
prius inuna imaginatione de infmito. funditatem, ideo non potest assignari prima
Nunc ad rationes. Ad primam di- superficies,qua primo conlinel locatum :

co,quod quantitates diversorum ge- assignata enim quacumque, ipsa est divisi.

nerum, seu diversarum specierum bilis ininfinitas superficies, quarum quae-

libet est corpus, etlocusproprius ipsius lo-
possunt comparari ad invicem secun-
cati. Dicunt ullerius, quod locus proprius
dum unam, vel duas dimensiones, in
est aequalis locato tribus modis, scilicet se-
quarum una, vel duabus conveniunt.
cundum continentiam, secundum mensu-
Ad secundam dico, quod superfi-
ras superficiales, et secundum diame-
cies non est comparabilis corpori se-
tros. Secundum conlinentiam quia quan- :

cundum capacitatem corporis modo :

tumcumque cst locatum, tantum locuscon-
nos comparamus superficiem ad cor- tinet;et e contra quantumcumque locus
pus non secundum capacitatem cor- continet, tantum est locatum. Secundum
poris , sed secundum superficiemex- mensuras superficiales quia si aliqua men- ;

trinsecam ipsius. sura circumvolvatur loco extrinsece, tan-

Ad tertiam, dico quod superficies gendo corpus locatum, et alia circumvol-

concava coeli est asqualis superficiei vatur loco, intrinsece tangendo sempercor-

convexje ignis ; et sic de aliis. pus locans, ifloe duse mensurae, si in recti-

Ad quartam, dico quod non opor- tudinem reducantur, erunt sibi invicem
aequales : et tandem secundum' diametrum,
tet quod continens sit majus con-
quia quanta esset linea diametralis ducta
tento : quia de facto continens, scili-
per localum de uno punclo extrems ad alte-
cet superficies, superposita locato,
rum punctum exlremum, terminataperilla
non excedit superficiem extrinsecam
puncta inclusive, tanla esset linea diame-
locali.
tralis ducta interpuncta loci corresponden-
Ad quintam,dico quod debet intel- tia illis punctis locati, terminata ad illa
ligi de loco communi, Ad aliam, dic- puncta loci cxclusive. Caeterum hsec sen-
tum est.quod ultima sphsera non ha- tia est contra Philosophum probantem lo-
bet locum : aec sequitur, movetur lo- cum non esse corpus.
caliter ; igitur habet locum. Sed suffi- Nota secundo, quod locum esse sequalem ^q
locato bifariam intellio-i ^ modo ^-ocus duo
cit, quod aliter se habeat secundum ^ potest : priori
^ ous modti
80 totam, vel partes ejus ad aliquod quantum ad numerum dimensionum;aI- p^^/es^ m.
. j j 1 • • wqualis lo
tcro modo quantum ad extensionem ipsa-
1

quiescens, ut dictum fuit in prasce- cato.

denti qusestione. rum, vel quantum ad extensionem unius,

vel duarum, vel trium.
 "

QU^STIO IV 47

ms est Nola lerlio, quod duplex est locans, corpora esse simul, dico quod quamvis sit
lex, si-
teretlo- quoddam est locans quo,el proximum,et est impossibile duas superficies esse simul ea
tUill .

ipsa superficies corporis locantis, quse voca- parte, qua sunt divisibiles, non tamen ea
tur locus. x\liud est locans quod, et ulli- parte, qua sunt indivisibiles ; et eo modo
mum,etillud est corpus continens loca- est de lineis; sed quia corpus undequaque
tum. divisibile ,ideo non est possibile naturaliter
Nota quarto, quod duplex est locatum, duo corpora esse simul.
quoddam enim est locatum quo, et imme-
diatum, convexa corporis
et est superficies

locati. Aliud estlocatum qicod, et media- EXPOSITIO TEXTUS

tum, et est ipsum corpus contenlum.
us quo- Ex liisdico primo, quod locuset locatum
lo sit Cuiigitur (J co7'po7'/, etc. Hoc est 12.
lalis lo- sunt sequalia, quantum ad mullitudinem
cato. sextum capituluni hujus tractatus, in sunUnlo-
dimensionum, et earumdem extensionem :

quo Philosophus ostGndit, qualiter ''"^fo^f

utrumque enim liabet duas dimensiones,
scilicet longiLudinem, et latitudinem, et
diversa corpora sunt diversimode in
utraqueearumest sequaliler exlensa.
loco efc ponit septem conclusiones.
:

Dico secundo, quod corpus locans, et Prima conclusio est, quod illud cor-
corpus locatum non sunt aequalia quanlum pus est in loco, cui est aliud
corpus
ad extensionem dimensionum. extra continens ipsum, et separatum
11. Dico tertio, quod locuset corpuslocatum ab eo, ct cui non est aliud corpus ex-
sunt sequalia, quantum ad longiludinem, tra separatum, illud non est in loco.
et latitudinem ; sed non sunt ajqualia Patet per definitionem loci : quia lo-
quantum ad dimensiones, cum locus non
cus est terminus continentis sepa-
liabeat profundilalem, quam tamen liabet
rati.
corpus locatum : et lioc vult habere Pliilo-
Quocirca etiamaqua fuerit hu-
si
sophus in lextu. Quod patet etiam per
jusmodi, etc. Secunda conclusio,
ralionem : quia nisi ita essei, vel daretur
vacuum,
quod totum (a) universum non est in
vel esset corpus sine loco. Et hoc
Commentutor com. 43.
voluit intelligere
loco secundum se totum licet bene ,

hujuo 4. dicens, quod sequalitas dicitur secundum partes. Probatur, quia to-
duobus modis;uno modo secundum conli- tum universum non habet aliud cor-
nentiam, et hoc modo dicitur, quod cir- pus extra se continens ipsum. Et
culus est sequalis figura rectorum laterum. exemplificat, ut si totum universum
Alteromodo, quando duo aequalem habent esset aqua, tunc aqua secundum se
mensuram communem, qua mensurantur; totam non posset moveri, nec habe-
et secundum lioc dicitur corpus sequale rent partes locum sed tamen se-
:

corpjri, el superficies superficiei, et ista

cundum partes haberet locum quia ,

sequalitas non est vera de loco, nisi esset

unius potest esse locus sursum, et
inane.
alterius deorsum pr^ter coelum, quod
Et si dicatur, conlinens est majus con-
circulariter movetur.
tento ; ergo locus non esl aequalis locato,
Ut autein dictum est, etc. Ter-
dico quod quamvis continens qiiod sit ma- (2) ,j,^jj ^
jus contenlo quod,ln.men continens quo,non. tia conclusio, quodtotum universum
estmajus contento quo. a se, et separatum a quocumque alio
Et si iLerumdicatur,quod est impossibile habens extra se aliud corpus, est in
duas superflciesesse simul,quia alias esset loco in actu sed partes totius, dum
;

possibile duo puncta, el duas lineas,el duo inexistunt in toto, sunt in loco in po-
 .

48 LIB. IV. PHYSIGORUM

teiitia, et cum fuerint separatse a pondetur, quod si omnia elementa
toto, sunt in loco in actu. essent i:edacta sequaliter, tunc tota
13. Atque alia {3) quidem 2:>er se sunt, terra esset cooperta aquis, sed nunc
Text. 4o.
g^^^ Quarta conclusio est, quod omne de facto propter salutem animantium,
mobile localiter, vel secundum aug- terrse pars est discooperta.
mentum, vel secundum decrementum
est per se in loco ; et debet intelHgi, ANNOTATIONES
quod habet aliud corpus extrase sa-
paratum ab illo. Patet, quia per is- ^
Tolim tiniversum non est in loco secun-
) 14.
Partes
tos motus devenimus in notitiam dum se totum, elc. Nota, quod partes uni- universi
tribus mo
versi possunt moveri tribus modis. Quse-
loci. dis mover\
dam enim moventur circulari motu quae- ;
possunt.
Coelum autem, etc. Repetit conclu-
dam motu reclo in sursum, sicut illse quae
sionem prius positam, scilicet, quod habent raritatem et qusedam motu recto
:

universum non est in loco nisi ra- in deorsum, sicut illae quae habent densita-
tione partium. tem.
Anima et ^^^^ secundum accldens Po-
^^''^ .
Secundo nota, quod quando corpus rao-
^®'""'*""'
tn loco per
nitur quinta conclusio, quod anima,
^ ' J^ ' vetur motu recto, totum mobile deserit lo-
accidens. etcoelum suut in loco per accidens. cum in quo antea erat, et ingreditur alium
Patet de anima, quia anima non mo- novum locum, Quando vero movetur cir-
vetur nisi ad motum corporis, in quo culariter, totum mobile non deserit locum
existit, et sicut anima, itadicit de in quo antea erat, sed manet in eodem ;

debet dici de qualibet forma corpo- ejus tamen partes omnes mutant locum,
quia ubi nunc est prima, succedit secunda,
rea. De coelo patet quia coelum est ;

etsic decseleris.Cumergoccelumsupremum
aliquo modo in loco, et non per se ,
moveatur circulariter, lotum erit ineodem
quia non habet corpus extra conti-
loco, ejusque tantum partes mutabuntur.
nens ipsum igitur per accidens, et
;
Et ex hoc sequitur, quod si supremum coe-
habetur propositum
lum non movetur nisi per partes, non erit
Text. 46. -Ei propter (4) hoc, etc. Sexta con- in loco, nisi per partes.
clusio est,quod omnia sunt in coelo, Nota tertio, quod Commentator, quem
supple, tanquam in loco communi ; sequitur hic Sotus, exemplum de illud
sed fortasse coelum non est in loco, aqua non refert ad supremam sphseram,
et dicit fortasse ;
quia nondum est sed ad totum univcrsum nempe quod si- ;

determinatum, quod extra coelum non cut in toto elemento aquae aliquse partes
sit aliud corpus sed hoc probabitur moventur sursum, et aliquoe deorsum, et
;

alise circulariter ita in toto universo. Cse-

in libro Coeli : etnon debet intelligi, ,

quod coelum lerum Divus Thomas, et Sotus dicunt, il-

sit locus, sed ultima su-
lud exemplum positum esse, ut intelliga-
perficies, seu terminus ipsius coeli.
tur quomodo slet, ullimam sphaeram mo-
» Et ob hoc teii-a, etc. Septima con-
veri secundum partes, et non secundu m
clusio est, quod terra est in aqua, id
totum; tu veroteneas cum Doctore Subtili.
est, in ultimo aquge tanqiiam in loco,
et aqua in aere, et aer inigne, et ignis EXPOSITIO TEXTUS
in coelo sed coelum non est amplius
;

in aliquo. Sed dubitatur de primo ;

Manifestuin {\) autem ex his, etc.

quia tota terra non est in aqua. Res- Hoc est septimum capitulum, in quo Text. i?
 ,

QUi^STIO IV 49

solvuntur rationes, qiiibus probaba- Et ma.net igitur^ etc. Ponit secun-

tur locum esse. Et prinio solvit illas. dam proprietatem et ponit istam
conclusionem, quod
;

omne corpus
v\
Secundo, ponit proprietatcs loci ibi, (b)

Et fet^tur igitur. Primo dicit, quod naturale existens in suo loco natura-
ex prsedictis solvuntur rationcs prius li quiescit naturaliter, et manet in
factae de loco. Unde, quando argu- illo loco. Probatar, primo propter
mentabatur, tunc locus augmentare- conservationem. Secundo, quia (3) Test. 49

tur: negatur consequentia, quia cum pars naturaliter habet fixionem, et

locatum augmentatur, acquirit ali- permanentiam ,
quietem, et conser-
quem locum, quem priusnon babuit, vationem in suo toto : modo locatum
scilicet majorem prius habito- Ad est quodammodo pars locantis ;

aliam de puncto respondetur, quod ergo, etc. Tertio, quia aer est in po-
punctum non habet locum distinc- tentia ad aquam,et aqua ad e contra
1:1
tuni a loco totius, cujus est punctum : aerem ; principalius tamen aqua est 1|

quia punctum non est separatum a in potentia ad aerem, quam e contra,

suo toto. Ad aham, quando arguitur, eo quod aqua est minus pcrfecta aere :

quod duo corpora essent simul ne- ; modo natura principalius intendit
gatur consequentia, quia locus non formam elementi perfectioris, ut
est corpus, sed terminus et superfi- aeris, quam formam minus perfecti
cies corporis ; et supposito, quod lo- elementi, ut aqu£e, ct ideo aqua se
cus esset corpus, tunc non esset si- habet ad aerem quodammodo sicut
mul cum locato, scilicet positive in materia ad formam, pars ad
et sicut
eodem situ, sed privative sccundum totum : modo materia transmutatur
privationem corporis intermedii. Ad naturaliter ad formam, et stat sub
aliam rationem Zenonis dicitur forma, et pars naturaliter habet quie-
quod locus non est in aliqiio tanquam tem in toto, ideo aqua, quae est lo- }'

in loco , sed sicut pars in toto : et catum, habet naturaHter quietem in

ideo non omne, quod est, est inloco. aere, qui est locus ejus ; et sicut ar-

Et fertur (5) ipsum ipsius

igitur ad guitur de aqua respectu aeris, itapo-

^Sq ^ocitm,etc.Hic ponit quasdam proprie- test argui de terra respectu aquas, et
tates loci, et sunt duns. Secunda ibi, aere respectu ignis.
Et manet igitur punctum. Primo po-
ANNOTATIONES
nit istam conclusionem, quod omne

corpus (a) naturale naturaliter move- (a) Omne corpus naturale naluraliler mO' 17.

suum locum, velur, elc. Nota, quod ralio quare cor- fura^^qua-
tur ad si fuerit extra.
pus
^ naturaliter ferlur ad suum locum, ^« fertur
Probalur, quia quodhbet corpus na- naturali-
est, quia cum locus sit terminus con- ter ad su-
turale naluraliter inclinatur ad sui .1 . 11 j .• um locum.
Imentis localum, illud corpus contmens,
conservationem sed quodlibet cor-
;
ad quod consequenter, et contigue se ha-
pusnaturale conservatur in suo loco
bet locatum, quia se tangunt terminis, id
naturali, propter similitudinem loci superficiebus simul existenlibus et
est, ;

ad locatum in una qualitate, licet sint hoc non per violenliam, est proximum se-
dissimilia in alia qualitate, propler cundum naturam locato. lloc inde apparet,
quam similitudinem sunt ad invicem quud ordo situs in partibus universiatlen-

activa, etpassiva. di debet secunduui ordinem naturae : ergo

T«a. III.
 ,

60 LIB. IV. PHYSICORUM

corpus illud, quod non vi, id est, non vio-

lentersehabel, consequenter secundum si- QU^STIO V
tum ad aliud corpus est secundum ordi-
nem naturse sibi proximum. Unde, cum Utrum aqua sit locus naturalis terrae

corpus cceleste, quod est supremum, atque

Aristot. cap. 6. text. 45. Plato in
Timceo, et apud
nobilissimum omnium, quod sequitur se- Alcinoum cap. 12. Philo Judseus lib. cle plaiUa-
cundum ignobilitatem ignis, etignem aer, lione Aoe. Nemesius lib. de Nat. hominis, cap,
de elementis. Nyssen. de opere sex dierum. Da-
etaerem aqua, et aquam terra naturaliter, masc. de (ide orthodoxa. cap. 6. Amb. lib. 3.
2.

fatendum est, quod locus proprius ignis est Hexaem.cap. 4. Albert. Mag:n. tract. 1. cap. 11.
D. Thom. lect. 7. in 4. Physic. et opusc. 'oi. Ri-
coelum, et locus proprius aeris est ignis, chard. in 2. dist. 14. qu. 5. circa 3. princ. Go-
et locus aqu?e esl aer, et terrce aqua. nimbr. 4. Phys. cap. 5. qucest. 3. Ruvius in ex-
posit.cap.b.num. 14. T\occ\is inparaphrasi,cap.d.
Et ex hoc apparet.quare projeclus sursum
lapis super aereui,vel super aquam,non ibi
quia sibi non Arguitur quod non illud non est :
sislat nisi violenter.Ratio est,
hsec enim proximitas locus terrae, quod noncontinet tcr-
est proprius locus :

naturalis, quse est inter corpus continens ram, ut patet de terra habitabili ;

etcontentum, estcausa, quare corpus na- ergo, etc.

turaliter movetur ad suum locum ;
quia Secundo, arguitur quod nori sit
oporlet, quod gradus naturalium locorum proprius locus terrae, eo quod conti-
respondeant gradui naturalium locatorum; net terram, et aliquaalia, utlapides,
et quamvis sic setangantnaturaliter,tamen radices plantarum, et hujusmodi
quia aliunde habent oppositionem ralione mixta.
conlrariarum qualitatum, ideomutuo inse
non est locus natura-
Tertio, illud
agunt, et se corrumpunt.
lis terr£e, ad quod terra non move-
^«- (b) Omnecorpus naiurale existens in loco,
Corpus na ^ ' , , i •
tur, si sit extra ipsum sed terra ;
twra/egua- etc. Nota, quod ex eo corpus naluraliter
naturali,quia locus est
non movctur ad aquam, posito quod
''natLmU- quiescit in suo loco
ter in suo
igi.minus continentis, eo quod locatum se
sit extra aquam ergo,
; etc.jMajor pa-
loco natu-
rali. habet ad corpus continens, sicut pars ad
. ,
tet, quia omne corpus naturale na-
suura totura, quamvis divisa, et sicut ma- tum est moveri ad suum locum natu-
leria ad formam, atque adeo sicut pars ralem, si fuerit extra ipsum. Et mi-
quiescit in suo toto, ita locatum in loco nor probatur ; quia terra in littore
proprio. Quare autem se habeat sicut pars non descendit ad aquam.
ad totum, et sicut materia ad formam, de- Quarto, illud non est locus natu-
clarat in aere, el in aqua. In his enim aqua
ralis terrae, in quo terra non quies-
est in potentia ad aerera, sicut materia ad fuerit circumdata ipso scd
cit, si ;

formam, et aer est veluti aclusaquoe, sicut

terra non^quiescit in aqua, cum fue-
forma materia. IIoc dicit, quia aqua esL in

generetur aer rit circumdata aqua ergo, etc. Ma- ;

potentia, ut ea corrupta, ;

jor probatur, quia quodlibet corpus

et quamvis eliam ex aere fiat aqua, tamen
naturale natum est quioscere in suo
quia principalior forma est aeris, quam
aquae, ideo quando ex aqua fit aer, est sim- loco naturali. Et minor patet, quia
plicitergeneratio quando vero ex aere fil
;
terra descendens in aqua non quies-
aqua, est generatio secundum quid, quia cit, cum circa ipsam undique fuerit

esl ad ignobiliorem forraam. aqua, sed descendit usque ad fun-

dum.
Quinto, terra est locus naturalis
 QU^STIO V 51

aquas ; igitur aqua non est locus na- re aliqua pars terras est cooperta
turalis terra3. Tenet consequentia, aquis, et alia discooperta, quia prop-
quia quidquid est locus loci, est lo- ter hoc est difficultas qua^stionis
cus locati ;idem esset locus
et sic prsesentis. Secundo videbitur de
suiipsius. Antecedens probatur,quia quaesito.
aqua continetur in concavitatibus De primo, dixerunt aliqui quod Opinio
terrae. Item, aqua expansa supcr ter- causa est ista quia aliquando cir- quare
; ter\
ram descendit infra terram, quod cumdabat sphcerice terram, sed pos- ^coopeftT
non esset, ^nisi terra esset locus, ad tea per activitatem Solis ista pars, aquis.

quem aqua naturahter movetur.Item, qu£e est discooperta aquis, disseca-

illud estlocus aqua3, in quo aqua ge- batur proptcr consumplionem aquae;
neratur, et in sua naturali disposi- et tunc residuum non sufflciebat ad
tione maiime conservatur sed hoc ; cooperiendum totam terram et is- :

est in terra, quia, ut patet secundo tam opinionem improbat Aristoteles

Meteororum, fontes generantur infra 2. Meteororum.

viscera terra3 et tamen fontes sunt

; AHi dixerunt, quod causa est prop-
in dispositione convenientiori aqua?, ter saliitem animantium, qu^e non
quam mare, aut ahas aquae.
sit possunt vivere infra aquam, ideo
Sexto, quia centrum mundi est lo- propter ipsa, natura ordinavit unam
cus naturaUs terrge igitur aqua non
; partem terrge desiccatam. Sed ista via
est locus quia idem
naturahs terras, bene assignat finalem causam, sed
locatum non potcst habere diversa non assignat causam efficientem il-
loca. Antecedens patet, quia ad cen- Hus desiccationis, aut modum desic-
trum mundi movetur naturaUter ter- candi. Modo hic quasritur deeffi-
ra, et ad nihil ahud. Quod patet, si ciente, et difficuUas hujus est, quia
tota massa terrae esset perforata us- ex quo tam aqua, quam terra sunt
que ad centrum, ct ultra. Secundo sphcericjfi figura?, ut patet secundo
patet antecedens per Aristotelem Coeli, text. 26. et 30. et aqua nata
-primo Meteororum, ubi dicit, quod est superstare terra3 ; igitur non est
locus terrae est medium circularis ratio, quare plus circumdct unam
lationis, scihcet medium mundi. Op- partem terra3, quam aUam.
positum arguitur per Aristotclem in Et tertia viarespondens ad hoc po-
isto quarto, text. 46. Etprobatur ra- nit isto modo, quod terra, et aqua se
tione, quia loca naturaHa elemento- intersecant ad invicem, ila ut ipsa-
rum debent ordinari secundum exi- rum non sit idem centrum, sed cen-
gentiam gravitatis, vel levitatis ipso- truni ierrsc est mai^is sursum ver-
rum;sedterraestelementum maxime sus partem discoopertam aquis ; mo-
grave igitur secundum exigentiam
: do quanta pars terrag intersecatur
suee gravitatis corpus circumdans per spha3ram aqua3, tanta pars rema-
ipsam immediate est corpus maxime net desiccata. Contra istam viam ar-
grave pra3ter terram, modo inter guitur quia idem est centrum gra-
:

elementa aqua praeter terram est vitatis mundi igitur idem est cen-
;

gravius. trum ejus aquae, et totius terra?.

ivisio
islionis.
In qu£eslione,primo videbitur,qua- Secundo, sequeretur quodterra habi-
 52 LIB. IV. IPHYSICORUM

tabilis,velsaltemnon coopertaaqiiis, medio ; quia si quod terra

ita esset,

esset figura^ circularis consequens ; sic superemineret, sequeretur quod

est falsum, ut patet secundo Meieoro- omnis aqua infra terram discooper-
rum ;
quia terra habitabilis est ma- tam aquis, continue moveretur ad
gis longa, quam lata : imo ejus lon- alias aquas, sciHcet ad illas, quibus
gitudo se habet ad latitudinem, sicut terra superemineret; consequens est
quinque ad tria. Consequentia pro- contra experientiam, quia maria non
batur, quia omnino sph^rarum se moventur alicubi, sed quiescunt in-
invicem intersecantium sectio fit se- fra concavitates terrae. Consequentia
cundumcirculum, ut patet ex primo probatur, quia omnis aqua infra ter-
Theodosii de Sphceris. ram superemineret illis aquis ; modo
4.
Quarta via est, quam ponit Campa- de natura aquae est, quod vadat ad
nus in tractatu &uo d Sphgera pro ; locum decliviorem.
o.
qua supponitur, quod terra quantum Quinta via est,quod aqua est multo
ad omnes partes sui non est ejus- major, quam sit terra : nec est ali-

dem gravitatis, imo aliquEe sunt gra- cubi nisi infra concavitates terrae.
viores, et aliasminus graves, ut patet Et istud patet ex hoc, quia habita
ad experientiam. Et ideo Seneca, in quantitate terr^e, et ejus diametro,
libro de naturahbus quaestionibus, per Astrologiam potest inveniri quan-
distinguit tripUcem speciem tcrrje tam umbram causaret terra sola in
secundum gravitatem, ita ut gravior eclipsi Lunae ; et modo de facto non
pars sitdeorsum, et super illam pars potest inveniri, quia non causatur
minus gravis, et iterum pars minus major umbra in eclipsi Lunae ab ag-
gravis, in qua scilicet generantur gregato ex terra, et aqua, quam fieret
plantas, et infra quam, descendit solum a terra quod non esset nisi
;

aqua pluvialis. Ex istis sequitur se- aqua contineretur infra terram, et

cunda suppositio, quod non est esset minorterra.
idem centrum (a) gravitatis terr^e, et Ex istis sequitur, quod quatuor
magnitudinis ejus ; et istis supposilis elementa non sunt continuc propor-
ipse imaginatur de terra, quod stat tionalia, quia aqua est multo minor
infra aquam ad modum unius colum- quam terra, qu« tamen in illa conti-
nae, cujus pars] inferior est undique nua proportionalitate ponitur major.
circumdata aqua, sed supereminet Et si dicatur, ponatur tunc, quod
aliqua pars, quas vocFtur facies ter- aqua sit minor terminus illius pro-
ra3 ; exemplo illo, si
verbi gratia, in portionalilatis, dico adhuc, quodnon
imaginemur, quod unus clavus equi essent continuo proportionalia, quia
poneretur in centro terrae, tunc mo- in multo majori proportione excede-
dicum de magnitudine esset ab ali- ret aer terram,quam terra aquam.Istae
qua parte centri, a qua esset caput sunt vi£e quibus salvatur unam par-
clavi, propter gravitatem capitis in- tem terrae esse coopertam aquis et
fra alias partes ; ita consimiliter aliamdiscoopcrtam,et forte potest pro
imaginetur dc terra infra aquam, et bari istamultimam viam esse aliquo
in centro. moclo contra lidcm : ideo eligatur
Contra istam viam arguitur unico qua3 via magis placetrethoc de primo.
 .

OtJ^STIO V 63

g
Quantum ad secundum notandum niunt in una qualitate scilicet in fri-
rra bi- nuodterra(^)accipitur
^
dupliciter uno : giditate ; sed terra et aer disconve-
rxamsu-
litur. modo pro illo elemento circumscri- niunt in utraque. Secundo modo,
bendo mixta ; et sic certum est, quod quod hoc dicit pro tanto, quia si om-
nec aer, nec aqua, nec alterius ipso- nia elementa essent reducta ad per- ^/«a«sp/*<c

rum superficies, aut amborum cst fectam puritatem, tunc terra locare-
locus proprius terrse : quia semper tur peraquam, et non per aorem.
continet terram, et aliquid aliud, sci- Secundo dubitatur, quomodo
^
aer „ 7
Elementa
licet illa [mixta. Alio modo accipitur potest esse locus terr^e, ex quo in dupHcem
, . , , 1., , 1 1 , ,. habent vir-
terra pro aggregato ex hujusmodi utraque qualitate habet disconve- tulem.

mixtis, et elemento, et sic accipitur nientiam cum terra. Ilespondet Com-

in proposito. mentator quod elementa habent du-
Nunc ponuntur conclusiones. Pri- plices virtutes, quasdam elementares,
ma conclusio : Nullum corpus, nec et alias coelestes, unde coelum influit

alicujus corporis superficies est lo- in ista inferiora diversimode, undc

cus proprius terrcTS ; et ex hoc sequi- secundumpropinquitatem, et remo-
tur, quod nec aqua, nec superficies tionem rerum ab ipso ccelo, in quas
aquae est locus proprius terrae. Pro- influit : quia prope se influit disposi-

batur conclusio : quia nullum corpus tiones convenientes cum elementis

circumdat terram, sed una pars ejus calidis, et remote a se dispositiones
circumdatur uno corpore, et alia convenientes cum elementis frigidis :

alio ; ergo, etc. modo aer licet secundum dispositio-

Secunda conclusio: Superficies (c) nem elementarem non habeat conve-

aggregata, ex superficie aquae im- nientiam cum terra, attamen conve-
mediata terrge, et ex superficie aeris nit secum, et conservat eam secun-
immediata terrae cst locus proprius, dum dispositionem, quam recipit a
et naturale terrcB. Probatur ex dcfi- coelo.
nitione loci : quia talis superficies ag- Ad secunda so-
rationes. Prima, et
gregata est superficies continentis lutae sunt. Ad tertiam negatur ma-

divisi a terra immediata terrae ; igi- jor quia terra non intendit princi-
:

tur est ejus locus Ex quo patet, quod paliter esse sub aqua, sed intendit
nulla una superficies simpliciter lo- principaliter esse deorsum, et subes-
quendo, est locus terrae sed una , se elementis levihus, et minus gravi-
per aggregationem diversarum spe- bus, ita ut principalis intentio in mo-
.cierum ad invicem. Sed dubitatur, tibus gravium deorsum, et levium
quare Aristoteles dicebat aquam essc sursum, sit levium superesse gravi-
locum terrae, et non aerem, ex quo bus, et gravium subesse levibus.
tam continetur ab aere, sicut ab Ad quartam, dicitur quod nec gra H.

aqua respondetur altcro duorum

;
ve intendit quiescere infra aquam ;

modorum. Primus modus, quod hoc sed intendit principaliter in motu

cst pro tanto, quod terra magis est suo subessc aquae, autalteri corpori
nata conservari, cum fuerit locata in leviori, si per ipsammoveatur.

aqua, quam cum fuerit locata in Ad quintam, negatur antccedens,

aere eo quod terra, et aqua conve-
,
licet aliquando superficies composita
 .

54 LIB. IV. PHYSICORUM

ex superficiG aeris, et aqure sit locus elementa, et ipsi coeli, non est illis acci-

aquse. Tunc dc descensu aquarum dentalis, aut casualis, sed nascitur ex na-
per terram dico, quod hoc est per tura ipsorum corporum : nam hoec dispo-

concavitates interclusas infra (er- non solum pertinet ad essenlialem or-

sitio

dinem ipsius universi, sed etiam ad essen-

ram, quas terra non potest replcre,
tialem perfectionem cujuscumque partis
eo quod non est fluxibilis, sed replen- ;

quod videtur Aristoteles insinuare hoc li-

tur per aerem, per quem nata esfc
bro, dicens, aerem esse veluti aquae for-
descendere aqua, eo quod levioribus
mam, et aquam veluti aeris materiam.
nata sunt subesse graviora.
Nota secundo, quod cum hic Scotus lo-
Ad
confirmationem de gencratione quatur deloco naturali, ut est scilicet lo-
fontium, videatur sccundo Meteoro- cati conservativus, magnum emergit du-
rum. Ad aliam, negatur quod cen- bium : addatne locus ultra superficiem
trum sit locus terroe, nisi capiendo Mathematicamaliquam qualilalem conser-
locum Eequivoce, pro illo, respectu vativam locati, ut quidam sentiunt, vel in-
cujus cognoscitur motus localis, ut fluentiam coeli, qua trahat corpora ad sua
dictum fuit alias. Ioc:i, ut alii existimant, vel ipse locus ha-

ANNOTATIONES
beatvirtulem tractivam, qua suum ad se
trahat locatum, quapropterres moveantur,
- , (a) Non est iJem centrum qramtatis terrae, ut melius in suis locis conserventur.
gravitaiis et magniliidinis ejus. Nota quod cenlrum Ex his dico nullum elementum
primo, .^
'
gravilalis est cenlrum mundi, quod est magis hunc, quam illum locum appetit, Corpora
multo propinquius superficiei terrae coo- propter aliqu.'im vim m loco existentem
, ... .

:
quare mc
ve^itur a'
pertse aquis, quam superficiei nostrae ;
si enim talis virtus esset, deberet esse in *"**
'^ff*
naturalic
centrum vero magnitudinis terrse est me- corpore, et in qualibet parte corporis : ea-
dium quemadmodum punctus est
terroB, dem namque ratio est totius, et partis. Si

centrum circuli. Unde cum centrum gra- ergo in toto elemento est illa virtus, erit et

vitatis sit centrum mundi, quo terra des- in qualibet illius particuia, quia virtus
cendit, etsplioera aqujfi debeat oeque dis- conservaliva nihil aliud est, quam qualita-
tare ab illo centro, fit ut si aqua ab illo tesnaturam elementi consequentes ; hae
cenlroyersus mare distat, verbi gratia per autem ejusdem rationis sunt in toto, et in
centrum millia passuum, etiam versus nos parte. Unde partes aeris melius conservan-
usque ad centum millia passuum, a centro tur in aeris regione, quam alibi ; in pro-
gravitatis sit etiam locus naturalis aquoe, prio enim elemento non habent corrum-
quare residuum lerroe versus nos pene- pens, quod extra habent.
trat multum de splia^ra aquae. Imo et Dico secundo, probabile est, quod res
11.
multi montes attingunt sphaeram aeris, et naturales magis hunc, quam illum locum
ideo in illis cavernis naturaliter generan- appetunt, nulla ex priDcdictis rationibus,sed
tur fontes, qui sunt altiores superficie ma- propter ordinem, quem inter sehabentpar
Iris, qua mare langit terram, quandoqui- tes universi. Est namque hic ordo familia-
dem fluminaa suis fontibus usque ad ma- ris^imus omnibus rebus naturalibus , ut
re sempcr descendunt. corpora gravia, et crassa sub raris, et levi-

9 {h) Terra accipiiur dupliciter, etc. Nola bus appetant esse ; et quando contingit ali-
Loca na- primo, quod cum quatuor sint elementa, qua violentia hunc perire ordinem, levia-
aunt qua- quaUior eliam sunt loca naLuralia, unde que sub gravibus manere, sublato impedi-
lerrae locus inferior est, et sic deinceps us- mento res ad sua naturalia loca redeunt
que ad supremum elementum ; iste autem propter ordinem atque ita gravia descen-
:

ordo superioris, el inferioris, quem liaben dunt, levia vero ascendunt. Quod ex eo ap-
 QU^STIO V 65

paret, quia tolius terrae, et unius glebae, et tem in superficieut locus sit naturalis, sed
totius aquoe, et rivuli, et sic de aliis locus. ax natura ipsorum nasciturquod oplime se
At detur casus, quod quis contineat ele-
si habeanl in suis locis.

Secunda pars conclusionis probatur.

mentorum quatuor particulas in aliquo va-
ut iguis sit sub aere, et aer sub aqua, Agens perfectiori modo in propinquura
se, ita

aqua sub terra, movebuntur omnia, as- quam in remotum agit : ergo coeli quando
el
influuntin haec inferiora, partes propin-
cendentque corpora levia per crassa, hiec-
que descendent per levia, donec locata sint quae magis gaudent eorum influentiis, re-

disposita ordine, quem naturaliter araant : motiores vero minus : ergo terra, quoe est

ergo terram deorsummoveri,et ignem sur- remolior et imperfectissimum elementum,

sum, non est nisi propler ordinem natura. recipit influentiam minus perfectam.

lem. Secundo apparet : quia lioc ipsum fa- Ex hac conclusione sequitur primo, quod

cient in quacumque parte.Fingamus tales duo infima elementa perfectius conservan-

partes elementorum esse sive in regione tur, quanto magis inferius in suo 'loco col-

sive aliorum si enim talia corpora locantur. Unde lerra perfectius conserva-
lerrap, ;

non propter ordinem, sed propter aliud pe- tur,quo magis accedit ad cenlrum,et aqua
terent loca, non eodeni modo ubicumque quo magis appropinquat ad superficiem
locala essent, moverentur,sed propriafrue- terrae ; elementa vero superiora e conver-
rentur regione, ut si, verbi gratia,illa par- so eo perfectius se habent, et conservantur,

ticularum mixtio fieret in elemenlo ignis, quo propius accedunt ad superiorem par-
non moveretur ultra as-
ignis lera sui loci et ratio est, quia illa in-
particula :

cendendo, moventur igitur propter ordi- fluentia, quam exigunt ista corpora, est

nem naturalem. Et sic veniunt intelli- perfectior in istispartibus : influentia enim

genda illa Aristolelis verba, locis videlicel quam exigit terra, perfeclior est in centro,

magnam vim inesse, respectu locatorum : quara sursura. 13.

vult enim docere, quod ille naturalis ordo Secundo, sequitur quod quando dici-

tanlam vim habet, ut res naturalis raovea. raus corpora raoveri naturaliter ad sua na-
tur naturali impelu ad illum comparan. turalia loca, non est sic intelligendura, (ut

dum. Nara propter comparandum illum aliqui existimant,quos Aristoteles refutat),

ordinem omnia moventur sursum, aut quod ipsamet loca ingenerecausaeefilcien-

deorsum, in illoque ordine conservantur. tis atlrahant ad se ipsa corpora ; sed sic,

Vis igitur conservativa corporura non est quod omne corpus appetatnaturaliter esse
in loco, sed in ipsis localis corporibus, in illo loco, vel illa distanlia, ubi recipiat

dum servant ordinem ,

qucm appe- talem, aut talem influentiam sibi conve-
tunt. nienlem, et se conservanlem, et ideo natu-
Dico tertio, probabile etiam esse, quod raliter ibi quiescit.

loci naturalitas suinatur ex ipsa essentia Tertio, sequitur quod si Deus per raira-

corporis locati, et ex influentia coelesti. culura destrueret sphaerara ignis, aut ter-

Prima pars probalur exemplo animalis : ram, neque aer ascenderet naturaliter ad
quod enimpedesse habeant opLime in in- supplendum vacuum ignis,neque aqua des-
fimo Ioco,eteaput in supremo, etcor in me- cenderet ad supplendum vacuum terra3.

dio corporis, hocnascitur ex natural ordi- Ratio est, quia dumsunt in suis locis na-

ne ipsarum partium. Similiter ergo quod turalibus ab nequeunt naturaliter di-

illis

lerra sit in infimo loco, et ignis insupremo, raoveri : descendunt autem elementa su-
nascitur ex naturali essentia eorum, ex periora, et ascendunt inferiora appetitu
qua provenit, ut terra conservetur in solo communi naturae, et irapulsu comrauni,
loco, cupiatque illic esse. Ex hoc sequitur ne detur vacuura.
, aud necesse esse aliquam ponere virtu- Sequitur etiara, quod elementa sunt in 14.
 : ;

56 LIB. IV. PHYSIGORUM

suis locis naturalibus, a quibus conlinen- ti , sed orbis Lunae non est conservati-
tur, ut ait AristoLeles text. 46. quia quo- vus ignis ; igiturconcavum ejus nonest
dammodo natura unius tangit alterius na- locus naturalis ignis. Major patet in 4.
turam, eo quod sunt symbola, sive con- hujus et minor probatur, quia Luna
;

genea, lioc est, conveniunt in una qualitate,

est frigida, et humida virtualiter, et
in aliaque disconveniunt enim est : terra
stella est ejusdem naturse, ut patet 2.
sicca, el frigida, aqua frigida, et humida,
Coeli, text. 41. et42. igitur orbis Lunee
et in frigiditale convenitcum terra. Aer est
est naturse frigida3, et humida3, quas
humidus, et calidus, in humiditate con-
venit cum aqua, el incalore cum igne sunt dispositiones contrarije dispositio-

superius ergo elementum inferioris est lo-

nibus ignis.
cus. Secundo, quia si sic, sequeretur quod
Terra bi- (c) Superficies aggregata ex superficie nunquam ignis quiesceret alibi non de-
fariam
conzidera- dqux, etc. Nola quod si terra consideretur tentus ; consequens est contra experien-
rt pofei^
ut purum elemenlum, ejus locus est su- tiam, quia videmus, quod ignis quiescit
perficies ullima aquae, et isto modo loqui- in istis inferioribus, Consequentia pro-
lur hic Arisloteles de terra, considerata ta- batur, quia corpus naturalenon impedi-
men ut discooperta, aptaque generationi- tum non quiescit extra suum locum na-
bus animalium, respiratione aeris viven-
turalem, ut patet de terra, et aqua.
tium,ejus locus naturalis partim est aeris,
Tertio, omne corpus naturale quiescit
parlim aquoe superficies ; quoe quidem duse
naturaliter in suo loco naturali ; sed
superficies licet sint duoe res in genere
ignis non quiescit in concavo orbis Lunae,
Quantitatis, censenlur tamen unus locus,
quia conservant unicam massam terrae, et
imo moveretur circulariter, ut patet

mixtorum. Ahqui etiam dicunt, quod illoe

primo Meteororum.
superficies terram ambientes non duo, sed Quarto, si ignis esset in concavo orbis
unus locus censeri debent, eo quod doc- Luna3, tunc sequeretur quod non posse-
trina est Aristotelis, quse in uno genere mus videre astra ; consequens est con-
sunl plures, in alio tamen unam esse rem, tra experientiam et consequentia pro-
;

veluti domus in genere Qualitatis est una, balur, quia videmus, quod ignis in istis
in genere autem SubsLantiae sunt plures , inferioribus positus inter visum, et ali-
quia plures lapides, eL ligna. Nullum ta-
quod visibile, prohibet ejus visionem.
men reputo inconveniens, si dicamus plu-
Quinto, quia elemento nobilissimo de-
ra esse loca partialia : esset tamen incon-
betur locus nobilissimus ; sed ignis est
veniens si essent diversa loca totalia.
elementum nobilissimum, et medium
mundi est locusnobilissimus igiturde- ;

bet locari in medio mundi. Major patet

QU.ESTIO VI
quia locus et locatum debent ad invi-

Utrum ignis sit in concavo orbis Lunse cem proportionari : et minor apparet in

tanquam in suo loco naturali 2. deGenerat. ubi ponit, quod ignis est

nobilissimum elementum ; igitur gene-

Vide auctores citatosqiuestione aatecedeuti. ratio ipsius est generatio simpliciter.
Sexto, confirmatur per similitudinem :

1.
AiiGUiTuii quod non : quia cujuslibet quia sicut est in homine, qui est minor
corporis naturalis locus naturalis debet mundus quod membrum nobilissimum,
,

esse conservativus ipsius, sciiicet loca- scilicet cor ponitur in medio, ita elemea-
 '

QUifiSTIO VI 57

tum nobilissimum clebet poni in medio quens alibi, quam ubi est. Tertio, quia W
mundi, praecipuc cum locus ille sit ignis de sui natura est lucidus, ut patet
exemptus acontrariis.Item potest argui, ad experientiam ; igitur si inter nos, et [i.l

quod locus ille debet esse immobiIis,et coelum sit ignis, ille debet esse lucidus,
tamen concavum coeli semper movetur. quod est falsum , ut notum est ad sen-
ivtsio Oppositum arguitur per Aristotelem sum.
in isto 4. text. 45. In quasstione Primo Istis rationibus non obstantibus, pono
^
^"'*'*"^s
et ccelum
videbitur, utrum in concavo orbis Lunte istam conclusionem: Inter nos et coelum esieiemen-
. . . tum ignit.
sit aliquis ignis : et Secundo videbitur, est elementum ignis. Pro quo supponi-
utrum ignis sit ibi tanquam in loco na- tur primo,quod aer non potest stare sub
turali. quantacumque caliditate, nec sub quan-
Quantum ad primum, posuit una opi- tacumque raritate, imo in tantum potest
nio, quod ab aere sursum totum coelum fieri calidus et rarus, quod convertetur
esset (a) ignis, et etiam quodlibet as- in ignem. Secundo,supponitur quodmo-
trum, et tunc virtutes frigidas, etc. tus localis est causa caloris, et quod il-

quas dicimus coeium influere in ista in- lud, quod movetur localiter, caiefit, ut
feriora, nitebantur salvare, perprivatio- patet ad experientiam. Tertio supponi-
nem, et recessum Solis ; sed ista impro- tur,quod corpus inimediatum orbi Lunae
batur per Aristotelem 1. Cceli, text. 41. movetur localiter circulariter ad motum
et 1. Aleteororum, cap. 3. coeli, sive sit ignis, sive aer. Probatur
a, Secunda via, quod coelum est alterius ratione Aristotelis 1. Metereorum quia :

naturae a natura istorum inferiorum,ta- superior regio aeris movetur circulari-

men ponunt, quod inter nos, et coe- ter, ut apparet primo Goeli, text. 15. et
lum nuUus sit ignis. Et quidam mo- per experientiam : igitur illud corpus
ventur propteristam rationem, quia non intermedium movetur circulariter,quia
possemus videre astra. Alii propter is- non apparet naturaliter possibile, quod
tam ;
quia si esset ignis inter nos, etcoe- ab utraque parte corpus moveaturmotu
lum , tunc sequeretur, quod aliquando diurno, el tamen intermedium non mo-
videremus stellas, quando essent longe veatur.Etantecedens probatur per expe-
sub horizonte ; et aliquando non posse- rientiam de motu stellae comata^, qu£e
mus eas videre quando essent longe su- movetur non dividendo aerem, quia tunc
pra horizontem, stante cum hoc bona derelinqueret caudam sicut aliae impres-
dispositione medii consequens est im-
; siones ignitje.
possibile, et consequenlia probatur :
Istis suppositis, arguitur sic : corpus
quiaradius visualis transiens per media immediatum orbi Lun£e movetur iocali- 4.

diversarum diaphanei atum frdngiturin ter motu diurno per tertiam suppositio-
occursu illorum mediorum ; modo inter nem : igitur illud corpus calefit per se-
nos, et coelum sunt media diversarum cundam suppositionem, et hoc multum
diaphaneitatum per te, scilicet aer et intense, quia motus est valde velox; igi-
ignis ; igitur radius visualis veniens ab tur illud corpus non est aer, quia aer
astro frangitur in occursu spha^rae aeris, non potest stare sub tanta caliditate :

et per consequens omnis stella visa,quae igitur est ignis, et per consequens in
non est directe supra Zenith capitis, vi- concavo orbis Lunae est ignis. Et debet
detur per lineam fractam , et per conse- imaginari de isto igne in concavo or-
 ; ;

58 LIB. IV. PHYSIGORUM

bis Lunse, siciit de igne in fornace, sed concavum coeli est hujusmodi locus,
ubi vitra fiunt, quia si vitrum pona- et ignis est levissimum eiementum :

tur ad flammam, vel ad carbones, non ergo, etc.

potest liquefieri , sed statim quando po- Secundo, quia concavumcoeliest locus
nitur in illo aerepropinquo liquefit ; et nobilissimus,quem potesthaberecorpus
ideo licet appareat aer, est tamen ignis rectemotum, et ignis est nobilissimum
purus qualis est in sphsera ignis. elementum ergo, etc. Prima pars ante-
:

Tunc ad argumenta alterius partis cedentis patet 1. Coeli, text. 15. quia
dico, quod ignis non prohibet visionem, corpora, quanto sunt nobis remotiora,
imo multo minus, quam aer purus ut ;
tanto sunt nobiliora ; igitur Aristoteles

patet deillo igne in iornace. Ad secun- concludit corpus coeleste esse nobilissi-
dum dicitur, quod radius visualis non mum. Et secunda pars antecedentis pa-
frangilur in occursu medii densioris, tet, 1. deGeneratione.
nisi illud medium sit notabiliter den- Tertio, quia ad experientiam videmus,
sius, sic,ut aqua est densior notabiliter quod semper ignis appetit ascendere
aere : modo inter ignem, et aerem non sursum, quodnon esset nisi ibi esset ali-

est tanta diversitas in raritate, et densi- quod corpus consimilisnaturae, cui ignis
tate. Ad tertium dico, quod ignis purus inclinaretur conjungi.
non est plus lucidus, quam aer, nisi sit Quarto, quia ignis est quoddam cor-
ab extrinseco; et dato quod lux ignis in pus naturale : igitur habet aliquem lo-

istis inierioribus est qua^dam qualitas cum naturalem, et non alium, quam
secunda consequens inflammatam unc- concavum coeli, nam alia loca regionis
tuositatem, cujusmodi unctuositas non elemenlorum reliquiselementissunt de-
est in igne puro,imo est pure siccus. Et putata.
si quajras de causa motus circularis Sed contra conclusionem objicitur : g^

spha3rae ignis, respondetur, quod coe- quia videmus quod omne elemenlum ^^«e^f^)!
lum mediante motu suo attrahit ignem decoratur aliquo vivente, ut patet in-
q-^^^I^^I^
secum motu diurno. Sed contra, quia ducendo deterra, aqua,aere tamen non ;

non apparet verisimile, quod quando apparet, quod viventia possint esse in
sunt duo corpora levia sine asperitate, igne : igitur non apparet adquemfmem
quod unum rapiatur ad motum alterius, ordinaretur ibi ignis. Respondetur,quod
dico quod imo, et hoc propter fortem ignis propternimiam suam activitatem
adhsesionem, seu adhagrentiam sphasrae non compatitur secum aliquid etetiam ;

ignis ad orbem Lunas, quas provenit ex 'interranon sunt aliqua viventia, sed
summa levitate ignisinclinantesursum. supra terram, nisi quatenus infra ter-

Patet igitur, quod est elementum, seu ram est aer, vel aqua. Propter istam ra-
sphaera ignis inter nos, et coelum. Et tionem movebantur aliqui adponendum
hasc de primo. Daemones inhabitare regionem ignis.

5^ Quantum ad secundum, ponitur ista Ad rationes : Ad primam dico, quod

^^^^*^^^*" conclusio, quod superficies concava (b) licet orbis Lunae agat (c) virtualiterqua-
ignisest Lunse est locus naturalis ignis.
orbis ^ litates contrarias ignis, attamen me-
superfictfs
concava Probatur quia elemento levissimo, de-
: diante motu est conservativus ignis se-
orbis Lu- , j- . 1

cundum pra^dictum modum.

. ,

nce. betur locus maxime sursum, ad quem

possunt attingere corpora recte mota Ad secundam, concedo consequens
 QUiESTIO VI 59

quod ignis in istis inferioribus delinetur aeris, nec locus aeris eslignis proplernatu-
per gravitatem sua9 materise. ram ignis, nec locus ignis est concavum
Ad tertiam, dico quod ignis quiescit orbis Lunae, eo quod illic sit orbis Lunae ;

opposita sed propterdislantiam a centro,et propinqui-

in suoloco naturali, quiete (d)
talemquamhabenthujusmodilocaadconca-
motui, quo movetur ad suum locum ;
vum LunLe.Itaque si imaginetur linea recta
et hoc sufficit.
ducta a centro terrae usque ad concavum
/• Ad quartam, negatur consequentia,
Lunae, per aliquam portionem illius lineae
quia, ut dictum est, ignis in istis infe-
usque ad certum punctum est purum ele-
rioribus non est purus, et ideo propter
mentum terrae frigidutn, et siccum, altius
densitatem sua? materige prohibet visio- usque ad alium punctum est eleraentum
nem visibilium, quag sunt ab alia parte ; aquae, licet terra et aqua in aliquibus par-
sed ignisin sua sphasra est purus sine tibus commisceantur, altius usquc adalium
densitate materi», ut exemplificatum punctum est elementum aeris, et inde us-
fuit de igne in fornace vitrorum, qui que ad concavum Lunae est elementum
non prohibet visionem illorum, quibus ignis. Unde non est imaginandum, quod

interponitur ad visum. locus ignis sit praecise superficies concava

orbis Lunae, sed locus ejus adaequatus est
Ad quintam negatur, quod medium
interstitium inter convexum aeris, et con-
mundi sit locus nobilissimus. Ad pro-
cavum Lunae, et pari modo si volueris de-
bationem : quia est exemptus a con-
signare locum circumscribentem totum /
trariis, dico quod non, imo est maxime
aerem, erit spatium illud intermedium in-
conjunctus cum contrariis. Unde licet
ter concavam superficiem ignis, et con-
maxime distet a coelo, ex hoc non se- vexam aquse, et terrae : nam aggregatum
quitur, quodmaxime distet a contrariis: ex terra, aqua( ut dicitur in
et libris de
quia coelum non est contrarium sibi, Coelo ) reputatur unus globus, et una
imo magis conservatipsum. sphaera. Nec te moveat, quod Arisloteles
Ad sextam, dicitur quod cor in ho- dicat aerem esse in igne, tanquam in loco
minc non ponitur directe in medio per proprio : enim assignare locum
intelligit

aequidistantiam ab extremis, sed magis aeris praecise quantum ad ejus convexam

prope sursum, et sic ignis est in mundo. superficiem, cujus mensura est concava
ignis. Nam loca naturalia eleraentorum

ANNOTATIONES flesignat Aristoteles solum quantum ad su-

perficiem convexam locali.
8. (*) Ab aere sursum totum coelum esset ''gnfs, Nota secundo, quod res est valde dubia g
elc. Nota, quod haec fuit opinio Anaxagorae, de naturalibus locis eleraentorura. Nara si
^"*'«"»
est maxi-
qui dicebat, quod coelum vocabatur aelher, propter talem elongationera a centro, mumJenc-
eo quod es.set de nntura ignis et hoc idem ; aut propmquitafem ad orbem Lun^e ele- locis eie-
"^«^''°'*""»
credidit Macrobius dicens intor ccElum, el menta essent in suis naturalibus locis, ita
nosunum solum elementum mediare, ut naturaliter in suis sitibus manerent, et
quam opinionem reprobat Aristoteles 1. conservarentur non propter naturam cir-
Meleororum, cap. 3. hac ratione, si interme- cumstantis, sed propter talem elongatio-
dium inler ccelum, et terram essot plenum nem a centro, aut propinquitatem ad or-
solo igne, jamdiu omnia essent annihilata. bem LumE, sequi videtur, quod quodlibet
(b) Sup^rficies concava orbis Lunce est lo- elementum, seclusis quibuscuraque aliis
uomodo
ricavum cus naluralis ignis. Nota secundum Com- circums'antibus, naturaliter maneret in
\"it^iiy-
DQentalorem in hoc 4. commenlato43. quod suo Ioco,in quo est,atque corrupta per ira-
cujf. locus aquae non est aer propter naturam possibile sphaera ignis, et aquse, aer mane-
 60 LIB. IV. PHYSICORUM
ret ubi est ; et corrupta sphsera terrae, et nunc est verisimilius, nam aer corrupta
aeris aqua maneret ubi quod videtur est, sphajra ignis non ascendit altius quam
falsum : nam aquam naturaliter videmus modo est ; ergo simili proportione non
descendere per terram, alque adeo si fo- descenderet aqua particulari appetitu
deretur puteus usque ad centrum terrse, dempta terra. Et quod ait Aristoteles ter-
aqua naturaliter illuc usque descenderet, ram non posse esse suspensam, intelligit
et per consequens, corrupto per impossibi- naturaliter, nec tunc dempta terra, pro-
le elemento terrse, aqua ,ad cenLrum con- prieesset suspensa, cum essel inloconatu-
flueret. Solutio hujus difficultatis spectat rali. Unde si fodiatur terra usqueadpunc-
ad 2. et 4. librum de Coelo. Sed pro nunc tum sphserae aquse, aqua descendet natu-
dico, quod res profecto est dubia, quid raliLer, tamen profundius procederet
si

sentiret Aristoteles. De igne namque, et puleus, aqua non descenderet ex particu-

terra omnes Philosophos convenit,
inter lari appelitu naturali, sedappetitu univer-
quod demptis omnibus aliis creaturis, na- sali, ne daretur vacuum, sicut descende-
turaliter manerent in locis, in quibus sunt, ret aer, si non esset illic aqua.
quia unum esl elementum gravissimum, Nota tertio, quod quando dicit ScoLus
etalterum levissimum, sed tamen de aqua, quod elemento levissimo deberetur locus
et aere non omnes consentiunt nam aqua : maxime sursujn, inlelligendum est infra
non est simpliciter gravis, sed respecLu latitudinem loci elementorum, et quia lo-

aeris, et ignis ; nec simpliciter levis, cus elementorum terminatur in concavo

sed respectu terrae;necaerestsimpliciterle- Lunse, illic est locus naturalis ignis ; nec
vis, sed respectu terrse et aquse ; nec sursum ascenderet, quamvis non impedi-
simpliciter gravis, sed respectu ignis, ut retur coelo, et hoc forte voluit indicare
docet Arisloteles 4. de coelo text. 27. et Scotus, cum dixit, ad quem possunh attin-
Commentalor illic, et 3. hujus, text. 49. gere corpora recle mota.
Quem Paulus Venetus hic super text. 49. (cj Licet orbis Lunas agat virlualiter qua- 11.
imitatus, ait quod aer, si poneretur in litales conirarias ignis, elc. Nota, quod in-
concavo Lunse, descenderet per ignem us- ter Lunam et ignem nulla est contrarietas,

que ad locum, in quo modo est, et aqua sicut inter ignem, et aerem, quia coelum
si poneretur in centro lerrae, ascenderet non habet aliquam particularem contrarie-
usque ad locum in quo est. Quod certe tatem cum aliquo elementorum, sed gene-
verum est, quia terra necesse habet esse rali influxu agit concurrendo cum singulis.
sub aqua ; unde si profundissimum pu- Si autem propter humiditatem aliquam
leum aquae impleas terra, aqua ascendit, alterationem agat in ignem, erit usque ad
utcedat terrae. certam distantiam eo modo, quo concedi-
10. Cseterum nondum est compertum,utrum, mus ignem in sua sphsera ignire proxi-
si corrumperetur modo terra, aqua parti- mum aerem usque ad cerlam distantiam
culari appetitu descenderet ad centrum, semper remissius, et remissius, atque adeo
nam ex una parte ait Aristoleles 2, de per aliquod spatium propeignem est cali-

Coelo text. 79. quod aqua non potest ma- dior,quam sua exigat natura, sicuti terra
nere suspensa, sed habet sustentari super prope aquam humidior est, sed prope cen-
aliquod corpus, et ideo naturaliter des- trum est sua naturali dispositione. Horum
cendit per viscera terrae, si meatus inve- auLem omnium constituti sunt termini,
niat ; et per consequens dempla terra vi- qui praeteriri non possunt.
detur, quod descenderct ad centrum. Ex C^) Ignis quiescit in suo loco naturali qui-
altera vero parte videtur, quod si aquaest ete opposita, etc. Nota (quidquid sit de
modo in suo loco naturali, dempta terra motu circulari ignis, an scilicet sicut pri-
adhuc maneret ubi est^ quod mihi pro mum mobile rapit secum orbes planeta-
 ;

QUiBSTIO VII 61

rum, ita moveal sphoeram ignis) quod ni- est, non est ; quod nun- sic etiam illud,
hil obstat illud interstitium inter conca- quam est,nonest; igituromne quod est,
vum Lun;x3, et convexum aeriscsselocum alicubi est , et per consequens in loco
naturalem ignis. Nam sufficit, ut liic do- est.
cet Scotus, quod ignis quiescat in illo, qui-
Quarto, quia motus.,finitas, infinitas,
ete opposila motui naturali elementi levis,
locus,non esse vacuum, sunl communes
qui est ascendere. Sicuti mare quamvis
passiones entium, igilur enti conve-
moveatur motu fluxus et refluxus, nihilo-
niunt. Tenet consequentia : quia aliter
minus quiescit quiete [elementi, quia nec
ascendit, nec descendit.
non essentcommunes.Consequentia pro-
batur per communes Expositores, qui
dicunt, quod tertius, et quartus liber
QUyESTIO VII Physicorum sunt de communibus pas-
sionibus entium.

Utrum omnc ens Quinto, si aliquod ens non esset in 2.

sit in loco
loco hocmaxime esset ultima sphaera ;

Aristot. c. 5. tcxt.ib. Themist. Slmpl. Aver. ibid.B. sed ullima sphasra est in loco, quia mo-
Thom.lect. 7. el opusc. o2. et quodl. 6. arl. 8.
Alb. Iracl. 1. c. 13. Hervaeus quodl. 10. q. 7.
vetur localiter ; igitur, etc. Item, quia
Ferrar. q. 2. Gapreol. m2. diit. 2. q. i. ad 6. estcorpus. Item, quia est alicubi : narn
orv. Aureolus ibid. Canon. q. 2. Javel. in 4. Phys.
q. 14. Sotus q. 2. Jandunus g. 9. Pereira Itb. de ipsa convenienter quteritur, ubi est,
11. c. 9 Conimb. 4. Phyi,. c. o. ^. 3. Complut.
quod non esset, nisi esset in loco.
disp. 19. q. 6. Ruvius q. i. Roccus in Paraphra-
si cap. 9. Fuente di/fic. 2. Oppositum arguitur quia tunc seque- ;

retur, quod in locis esset processus in

Arguitur quod sic : quia omne mo- infinitum, quia unius loci esset alter, et
1.
vens, vel mobile est in loco ; sed omne illius alter, et sic in infinitum ; quod
ens est movens, om-
vel mobile : igitur est falsum. Et patet consequentia, ex
ne ens est in loco. Majorpatet, quia omne quo locus est ens.
mobile est mobile localiter, etomne mo- De ista quasstione solet fieri magna
bile localiter, est mobile de loco ad difficultas de ultima sphaera, an sit in vitima
.
sphcera an
locum , et per conscquens est in loco loco, vel non ; et de hoc dixerunt(^) qui- su in loco.

modo omne movens est simul cum mo- dam ponentes locum esse separatum,
to, ut patet 7. hujus, te.xt. 10. igitur quod ultima spha^ra est in loco, sicut
omne movens, et omne mobile est in aliquod aliud corpus mundi ,
quia occu-
loco. pat spatium sibi a^quale praecise.
Secundo, quia omne ens est cor- Alia opinio posuit, quod ultima sphn3-
poreum, et omne tale est in loco. Primo' ra (b) secundum partes ejus,
est in loco
decorporibus notum est.Item, de incor sed non secundum se totam.Tertia posuit
poreis, quia ista non distant localiter a (c), quod ultima spha^ra nullo modo est
corporeis : igitur si corporoa sunt in in loco, et ex hoc inferebat, quod ultima
loco, et incorporca eruntin loco. spha^ra nullo modo movetur localiter.

Tertio, quiaomne ensest in tempore : Sed quantum adcorrollarium, hasc opi-

igitur omne ens est in loco. Antecedon? nioest falsa ;
quia certum est respectu

apparot, quia hoc verbum cst, consigni" alicujus puncti fixi in terra ultima
ficat tempus. F.t lonot conscquentia ppr sphnM'a secunduni quamlibct partem sui
simile : f[uiasicut illud, quod nun(iuani se habet aliter, (juam prius schabuit, et
 62 LIB. IV. PHYSICORUM

de facto post aliter se habebit, quam est in coelo, et sic de aliis : et talia di-

nunc se habet igitur ultima sphsera

:
cuntur esse alicubi, eo quod ibi sunt, et

movetur localiter. apparent suge operationes. Sed aliquid

3. Quarta opinio ponit tres conclusiones ;
potest dici esse in loco occupative, sive

et est opinio Prima

Commentatoris C^).
circumscriptive multipliciter : Primo
conclusio est, quod ultima sphasra non modo per se. Secundo modo per acci-

est per sein loco. Probatur quia non : dens. Tertio modo in potentia solum.

habet corpus circumdans ipsam. Se- Quartomodo in actu. Quinto modo se-

cunda quod ultima sphsera est in

est, cundum partes, vel ratione partis.

loco. Probatur, quia movetur localiter. Secundo notandum, quodaliqua sunt corpora

Ex quibus sequitur Tertia, quod ultima corpora, quas desui natura determinant "'^^"cV'*^»^
^^^"^^^'^-
sphajra est in loco per accidens, scilicet sibi certam figuram, ut corpora coeles-

per suum centrum, ita quod centrum tia quae determinant sibi figuram spha-
mundi est locus ultimse sphaerae ; sed ricam, et talia propter sui perfectionem
ista opinio nonsufficit : quia eadem ra- non indigent, quod habeant aliquod cor-

quod cor hominis esset

tione diceretur, pus extrinsecum eis propter sui conser-
locus hominis, sicut c[uod centrum est vationem, saltem non omnia requirunt,
locus ultima3 sphgerae. Item, de ratione Cj[uia ultima sphsera non habet aliquid
loci quod contineat locatum, et ta-
est, aliud circumdans ipsam. Aliasunt, quas
mencentrum mundi non continet ulti- non determinant sibi certam figuram,
mam sphaeram ; ergo, etc. sed figurantur per figuram continentis,

Quinta opinio ponit, quod nulla est ul- sicut elementa simplicia. *

tima sphasra, imo extra octavam sphae- Nunc ponuntur conclusiones, discur-
pg^^^gij^
rendo 'per diversa genera entium. Prima leUigentii
ram, vel extra nonam, si ponatur, est " stmt 171 10
una spha3ra infinita quiescens. conclusio : Deus, Intelligentiae, et quse- co apprc

Sexta opinio ponit imaginationem, cumque substantiae separata3 aliaeab in-

quod sint sphser^ secundum

infinitae tellectibus humanis, qui conjuncti sunt
numerum isto modo, quod nona sph^ra corpori, sunt in loco appropriate. Patet,

imaginetur dividiin duas medietates, et quiatalia nonsunt corpora, nec inhae-

exterior medietas in duas alias, et sic in rentcorporibus ; sed ex eo solo dicuntur
infmitum ; tunc in ista divisione nulla esse in loco, quod eorum operationes
est ultima ; igitur quselibet sphaera in- ibidem apparent, et quanto aliqua sub-
fra aliam continebitur. stantia separata agit in pluribus, et di-

non valet quia adhuc staret du-

Ista : versis locis, tanto majori loco appropria-

bitatio eadem de aggregato ex omnibus tur. Et ideo quia Deusagit ubique, Deus
illis sphaeris. est ubique appropriate.
'*'
4. Istis dimissis, supposito quod sit ali- Secunda conclusio : Intellectus noster ^."""/^
Uojiahs e
non soium est in loco appropriate, imo '" locoot
diciiVr es- qua ultima sphaera, respondeoad quass- ' * ' ciipativt

dupiiJier. tiouem: Pro quonotandum, quod aliquid occupative, et per accidens. Patet, quia p^'" «'"c
dens.
potestdici esse in loco dupliciter ;
intellectus noster non est forma solum,
( )

unomodo occupative, et proprie, sicut sed inhairens.

homo, vel lapis est in aere. Alio (f) modo Aggregatum ex om-
Tertia conclusio:

improprie, et vocatur appropriate, sicut nibus corporibus mundi non est in loco
7"°'««»
dicimus, quod Deusest ubique, Angelus nisi ratione partis. Patet, quia illud ag-
 ;

QU^STIO VII 63

rt tn ioco gregatum non habet corpusextrinsecum essentialium. Patet igitur qualiter di-
circumdans ipsum sed aliquse partes , versimode aliquid dicitur esse in loco,
ejussunt, quarumqui«libet circumdatur et qualiter diversa entia sunt diversi-
corpore extrinseco : igitur aggregatum mode in loco.
illud est in loco ratione partis, et non ali- Ad rationes ad primam dicitur, quod
:

ter. non omne mobile est in loco quia ul- :

Quarta conclusio : Ultima (g) sphaera tima sphasra nullo modo est in loco, nec
^
uitima coelestis non est in loco nec per se, nec ratione totius, nec ratione partis.
on S\i per accidens, nec ratione partis, nec to- Ad secundam : quod non est proprium
<er $e, nec tius ; imo nullo modo est in loco. Proba- corpori esse in loco, sed solum est pro-
<er acci- f,,,
dens.
"^"^ quia ultima sphcTra non habet cor- prium corpori habenti aliquod extrinse-
pus, nec aliquod extrinsecum sibi conti- cum continens separatum ab eo.
nens ipsam, nec aliqua pars ejus est in Adtertiam,negatur consequentia, nec
aliquo separato ab ea ;
igitur nullo modo est simile quia hoc verbum est, conno-
;

est in loco. Probatur consequentia per tat esse intempore, velsaltemin instanti
definitionem loci ; et antecedens appa- sub distinctione, sic, quod connotat esse
ret : quia hoc intelligimus per ultimam in tempore, vel in instanti, et debet hoc
sphaeram, extra quam nihil est, et cujus poni sub disjunctione propter multa,
nullaparsest ab alia discontinua. Ex quibus diversimode attribuitur esse, sed
hoc sequitur, quod ista consequentia hoc verbum est, non connotat esse in
nonvalet, ultima sphcera non est in loco, ideo non est simile.
loco ; igilur non est alicubi, quia esse Ad quartam, dico quod istse sunt pas-
in loco est una species de genere ubi, sed siones communes omnibus entibus, id
alia^speciescircumloquunturperaliaspo- est, sunt passiones communiores, qu»
siliones, ut circa, juxta, et hujusmodi ; conveniunt entibus naturalibus, sed ex
etideo, si quseratur ubiest ultima spha^ra, hoc non sequitur, quod qugelibet illorura
convenienter potest responderi, quod est conveniat.
circa octavam sphseram, vel est circa cen- Ad quintam, concedo quod ultima
trum. spii^ra non est in loco. Ad probationem
mnr. <
or Quinta conclusio : Omnecorpus divi- dico, quod )ion sequitur, hoc movetur
is circa
Itimam sum ab alio citra ultimam sphaeram est localiter, igitur est in loco ; sed sufficit,
°
i^nlolo in loco. Probatur : quia quodlibet tale quod aliter se habeat ad aliquod quies
habet corpus extrinsecum sibi continens cens, quam se habuit ; vel saltem, quod
ipsum cujus superficies est locus ejus aliter se haberet ad aliquod quiesccns.
proprius, etnaturalis. si aliquod quiescens es.set. Kt hoc dico
Sexta conclusio : Partesessentiales to- pro tanto,si poneretur totus mundus mo-
tius, et accidenlia extensa per totum veri uno molu recto,veI circulari.
subjectum, sunt in loco per accidens
sed partes integrales totius existentis in ANNOTATIONES
loco sunt in loco in potenlia, et quaedam (a) De hoc dix^runt quidam ponentes lo-
suntin loco per se in potentia, ut parles c:im esse separalum, etc. Nota, quod hgec
substantias composita^ existentis in loco ; opiaio gjI Philoponi dicenlis primarn spliaj
alia sunt in loco per accidens in poten- ram es^Q in vaciio circam.slynte illam, taa
tia, ut partes accidentium, et partium quam ia lo:o. Ilaec tanien opinio est ex-
 ,

61 LIB. IV. PHYSICORUM

presse contra Aristotelem, qui in primo cap. scilicet nec per se, nec per accidens, nec
hujus libri ex professo probat locuni esse secundum totum,nec socundum partes, nec

quid positivum, nam esse in aliquo, dicit etiam movetur secundura locum,necper se,

esse in illo tanquam in receptivo. nec per accidens, nec per suas partes ; sed

(b) Alia opinio posint,quod uUima sphssra, movetur solum secundum situm.Prima pars
etc. Nota, quod ha3c est opinio Tliemistii, hujus opinionis probari potest ex definitione
quam Divus Tliomas, et ^gidius sunt loci,et ex text. 43. ubi dicit ArisLoteles: Cm"
secuti : et ratio eorum est, quia eo modo igilur corpori est aliquod corpus exlra con-

primum mobile quo moveturest in loco, linens ipsum, hoc in loco esl ; cui vero non,

localiter et quia non mutat locum secun-

;
minime, ubi habetur secundum antiquam
dum se totum, sed secundum partes, utea, translationem. IUud quod habet aliquod
quae nunc est in Oriente, postea sit inOcci- corpus extra continens ipsum est in loco, et

dente, fit non sit in

ul loco secundum se quodlibet corpus extra quod non est aliud
totum, sed secundum partes. Quod si corpus, non est in loco. Patet etiamex text.
quseralur de locis partium, respondent ex 46. ubi ista scribit : Terra quiJem in aqua
Aristotele a text. 43. usque ad quod 46. est, Jubc vero in aere, hic autem in xthere,

una pars continui esl locus alterius, non et xther in ccelo ; coelum autem non amplius
locus inactu,quianon est actu divisa ab in loco esl. Et quoad istam partem, hanc
illa , sed in potentia : quia scilicet si divi- opinionem sequitur Scotus, secundam et

deretur ab illa manente ubi est, esset in improbat non enim stare polest, quod
:

ea tanquam in loco in actu. Unde si dividas dicit Avicenna, nempe quod motus primae

primum mobile secundum circulum, sicut sphyerae non est ad locum, sed ad situm
radii plauslri dividunt rotam, intelligcs partium, quia cum siius importet ordinem
quod in loco, ubi nunc est una pars, pos- parlium in loco, ul una pars sit ad unam
lea succedit alia, sicuti in rota, ubi nunc differentiam positionis, et aliam ad aliam,
est radius unus, deinceps succedit alius, fit, ut non possint partes mulare silum,
nisi quodillicpartesnon sunt discontinuse. nisi mutent locum, ut pars quae modo est

Sed haec opinio stare non potesl, tum quia in Oriente, sit postea in Occidente.

primum mobile non esset in loco nisi in (d) Quarta opinio, etc. Nota, quod Com- 10.

potentia cum enim non sit in loco

: secun- menlator movet hanc dubitationem, quia
dum se totum, sed praecise secundum supremasphaera movetursecundum locum
partes ; et partes non sunt in loco nisi in aut ergo est in loco, vel non si detur quod ;

potentia secundum istos, ergo primum non sit in loco, tunc aliquid motum loca-

mobile nonerit in loco nisi in potentia. liter non esl in loco. Si vero detur, quodsit
Tum, quia supponit falsum : quia locus est in loco, cum nonsitcorpus extra continens,
separatus a loco, et non sunt continua4. sequitur quod suprema sphaeraerit in va-
hujus una autem pars esl alleri continua,
;
cuo, et sic locus erit vacuum, et dimensio
et non separata ergo una non potest esse
, separata. Et dicit Commentator quod Joan-
alterius locus. Neque favent huic sententiae nes Grammalicus propter hoc obedit huic,
verba Aristotelis in text. 47. quia per ponendo locum esse dimensionem, et va-
ccelura, ut exponunt Commentator, et Sco- cuum,et non finem,vel terminumcontinen-
tus, Aristoteles inlelligit universum, quod tis , sicut dixit AristoLeles : atque adeo
bene est in locoper pirtes, et una continet ipse CommenLator dicit ultimam sphoeram
aliam, ut optime hicdocet Scotus. esse in loco per accidens, id est, per suum
(c) Terlia posuit, quod ullinm sphmra a centrum, unde dicit, quod dcfinitio loci

nuUomodo est in loco. Nota, quod ha'c fuil non competit ca^lo. Impossibilo est onini
opinio Alexandri, et Avicenn;e dicenlium, exponere ista v(;rba Philosophi, itaquod
quod ultima sphaera nuUo modo est in loco definitio, quam inducitde loco, sitcommu-
 QU^STIO VII 65

nis simplici corpori recto et rotundo. Nos ultimam sphreram esse in loc?, eo quod rum, ^mo-
autem dicimus quantumcumque sit fixum movelur localiter, non solum per accidens,
^"/'^sphce-
sccundum se tolum, necesse est ut boc sed ctiam per non quidem passive, sed
se, '^
»"« «'« »»
loco.
modo sit quiescens; et quia quies inesl ei active, et movetur ad ubi non passivum, id
propler aliquod quiescens, quod est terra, /omn.sed aclivum.id e.st,ad locare
est,ad ;

quaj est in loco per se ; et ideo coelum quarenonest in loco passive, quia non lo-
non dicitur esse in eodem loco, et non catur, sed active, quia locat, et ambit.
transmutatur per accidens, quia centrum Unde dicunt quod duplex est ubi, sicut et
semper est in loco essentialiter et Iiaec est ; circumscriptio ; sicutenimesl duplex cir-

inlentio sermonis Arislolelisdicentis, quod cumscriptio, scilicet activa et passiva :Pri-

coelum est in loco suo per accidens. Et pos- ma est corporis circumscribentis. Secunda
lea subdit : Est ergo motum, et quiescens est corporiscircumscripti, et conlenti. Ita

in suo loco per accidens, scilicet propter etiam est duplex ubi scilicet passivum ; et
cenlrum, quod est in loco essentialiler : lioc illud est ipsius corporis locati, seu locabi-
enim quod invenitur in alio per accidens, lis : et activum, et hoc est ipsius corporis
invenitur in illo propter aliud liabens illud, locantis. Secundo, dicuntquod motus loca-
per se. Et sequitur secundum hoc opinio lis est duplex ; unus qui terminatur ad ubi
Aristotelis quod omne corpus est in loco ;
passivum ; et aller qui terminatur ad ubl
et quod omne motum est in loco ; sed isto- aclivum. Unde molus localis corporis con-
rumquoddamestin loco per accidens, et tenti, et circumscripti terminatur ad iibi

aliud per se. Ex hoc apparet, quod corpus passivum : sed motus localis corpons con-
iicitur esse in loco duobus modis, scilicet linentis, et locantis terminalur ad iibi acti-
•''
_ ,rse,et per accidens. Unde definitio loci vum. Et tale corpus non dicilur proprie esse
^*-''
neque per se, neque per accidens convenit in lo^o, velmoveri de loco ad locum , sed
coelo, sed coelum esse in loco per accidens magis circa locum, vel circa corpus, quod
non esl aliud, quam ipsum continere ali- locat.

quod quiescens, quod est iu loco r^er.se Locus ergo ultima3 sphoerse non est ali- ^^-

tanquam in continenle ipsum. Ilsec ji.y^. quod ubi passivum, eo quod ipsa non con-
roes. . ,,'j tinetur in aliquo loco ; sed esti<62;activum,
11. Cselerum hsec senlcntia Comment^f.xr^, , Tuia est circa locatum quod per se est in
,

rrmx cst primo coutra definitionem loci traditam ioc'3, ila ut acquirat localo ubi passivum ,

""'"
ab Aristotele dicente, locum es>e ultimum el acquirit sibi ubi activum ; atque ita ul-

continentis. Secundo, orbes coelestes non tima sphoera non est in loco, nec per se,

habent a centro terrae, ut nec plus, nec nec per accidens, nec parles suas, nec ali-

minus distent sednatura sua ut sint, ubi

, quo modo, nec movetur in loco, sed tan-
quod coeli dicantur fixi per
sunt. Et esto tum circa localum modo praedicto. Et forte

respectum adcentrum, illud tamen nihil ita intellexit Avempace quando , dixit quod
facit ad rationcm loci ; alias dici posset locus primse sphserae est superficies convexa
quod axis plaustri essetlocusrotse, et quod sphffirse inferioris sibi proximse super
cor hominis esset locus hominis , ut hic quam movetur non enim movetur ad lo-
:

dicit Scotus. Et praeterea, nunquam dixit can,sed ad locare, atqueadeo non est con-
Arisloteles rem unam esse in loco per acci- vexa superficies sphsera^ inferioris locus
dens ratione alterius, nisi quando est in primse sphasra?, co quod contineat ipsam,
allera, ot allera est in loco, sicut anima sed quia a prima sphsera conlinetur, et

ratione corporis est in loco ; coeli vero non circa quam prima spha^ra movetur.
sunt in cenlro, cum coelum sit a centro (e) AUquid potest dici esse in loco dupli- Locus cst

prorsus alienum. citer, elc. Nota, locum necessario suppo- "l^^rerum

nendum esse in rerum natura pertinet naiura.
^piriio Nola, quod communiter Scolislae dicunt, ;

otista-
T<>iu. III.
 66 LIB. IV. PHYSICORUM

enim ad ordinem imiversi, ejusque perfec- Est ubique per prgesentiam, sicuti ego vo-
tionem, in quo omnia liabent proprium si- bis sum prsesens, qui estis coram me, quia
tum ct locum. Est autem locus multiplex ;
cmnia sunt in prospectu Dei, nudaque, et
alter quidem spiritualium rerum, alter oculis suis aperla. Est etiam ubique per
vero corporearum. Locus rerum spiritua- essentiam, siculi egoin hoc, quem occupo
lium improprie est locus sicut enim An- ; Joco.Deus quidem ubique est non occupans
geli improprie localiter moventur, ita et sicut res corporea locum sed sic, quod om- ;

improprie sunt in loco. Locus rerum cor- nia replel, et implet, quia in omnibus re-
poralium adhuc est duplex : Mathematicus bus ejus essentia reperitur : ex immensi-
videlicet, et Physicus, qui quidem esl su- tale namque divina nascitur, nuUo posse
perficies illa, quam in superioribus dixi- claudi loco, dum illud Hierem. 22. Num-
mus locum, secundum quod in ipso con- q^iid noncoelum, et terram ego impleo ? De
servantur, seu destruuntur locata ; de quo hoc late est disputatio apud Theologos in
praesens qua3stio exagitatur. 1. «i. 37. Disputat el de hoc S. Thomas 1.

(f) Alio modo polest dici esse in loco du- part.queest. S.art. 1. etd. Alius eliam mo-
Modusexi- pliciler. Nota duplicem esse modum exis- dus exislendi in loco reperitur, scilicet,

foco rerum tendi in loco rebus creatis convenienLem^ sacramentaliler, qui tantum Christo Do-
creafarum A ^l^pj. pjpgjjj-j^ggj^jptive dicitur, vel ut dicit mino in Eucliaristia existenlicompetit,qui,
est auplex
hic Scotus occupative ; et hic modus est
i /. ,

ut est de nde, taliler est m

una consecrata
circumscribi,etcircumambiri a locantecor- hostia, quod in quamplurimis existit
pore,quomodo solacorpora sunt in loco.Al- sacramentaliler, de quo Theologi, atque
ter est definitive, et est nihil aliud, quam etiam nos in 4. d. 10. diffuse egimus.

taliter hic esse, quod non alibi ;

qui modus (g) Ultima sphxra cielestis non estinloco,
existendi in loco competit tam crealuris elc. Nota, quod corpora coelestia, excepto
corporalibus, quam spiritualibus ; taliter coelo Empyreo, sunt in sibi proximo, infe-
enim hoc corpus est in hoc loco, et anima rius videlicet in superiori, ut in loco suse

Beati Petri est in coelo ; et Angelus taliter natura? debito, ut coelum Lunae intra su-

erat super lapidem sepulchri, quod non perficiem coeli Mercurii, et istud sub Ve-
erat in coelo, sicut neque anima B. Petri nere ; Venus autem sub coelo SolLs, et Solis

in terra, et neque hoc corpus alibi, quam sub Marte, et Marlis sub Jove, et Jovis sub
in hoc loco. Ilabent ergo se isti duo modi Saturno et Saturni sub firmamento, in
sicut superius, et inferius : quod enim est quo sunt stellse, ct istud sub coelo Crystal-
in loco circumscriplive, similiter est et de- lino, hoc autem sub primo mobili,primum
finitive.et non e contra. Parumque modo vero mobile, quod decimum est coelum,

ad rem altinet, sinlne Angeli in loco per est sub Empyreo, quod beatorum se- est

essenliam suam, ut placet Scoto in 2. d. 2. des. Istudautem coelum, cum non movea-
qusest. 6. aut per operationem, ut placet D. tur, non oportet quod sit in loco et si ita ;

'Yhomx]. par. quasst. 52. arl.\.el2. crederet Aristoteles, non fuisset anxius de

14. Si vero loquamur de Deo, aliter dicen- locoprimaesph3eroe:sedquiaprimasphaera

dum est. Primo enim cum ipsc sit uni- secundum ipsum movetur, el molus intel-

versalissima causa omnium rerum, om- ligi nequeat sine loci mutatione, sollicitus

nibus inest, tanquam causa in suis ef- fuitquserere locum primi mobilis.

fectibus. Dicitur etiam esse in loco non cir- Nota secundo, quod coeli non sic sunt in
cumscriptive, quia non est corporeus : non loco, ut a locis conserventur quia ipsa in- :

definilive, quia est infinitus; scd dicitur corruptibilia, et perpetua sunt, sed quia

polius esse ubique incircumscripLive, in- adperfectionem universi pertinet,utunum-

definitive, et immensive. Est quidem ubi- quodque corpus sit in loco naturali.
que pcr potentiam, siciil Ecx in regno est. Nola tertio, quod corpora mixta ex ele-
 QU^STIO VII 67

mentis sunt in loco secundum elementum nare devacuo. Probatur, quia ad illum Physimm
spectat.
quamvis in animali-
in illis praedominans, . . , .

spectat determinare de vacuo,

.
,

ad quem
bus praeler molum secundum elemenlum spectat determinare de loco ; sed ad Na-
praedominans, quo movenlur ad locum na-
luralcm spectat determinare dc loco :

luralem sibi ex tali composiiione elemen-

igitur, etc. Minor patuit prius, et major
(ali debilum, reperilur alius proprius mo-
quo poslea eritsermo.
tus[[progressivus, de
probatur : quia per eamdem causam,
Ex quo sequilur, quod locus quorumdam
per quam devenimusad cognoscendum,
mixtorum sit terra, ut lapidum, quia in quod locus est, alii capiunt rationem, et
lapidibus prsedominatur terra. Aliorum est fidem, quod vacuumest, scilicet propter

terra, et aqua, ut melallorura, quia in illis molum localem. Secundo palet per vul-
haec elementa proedominantur.Qusedam ha- gum.qui ponit illud esse vacuum inquo
bent lantum aquam, ut pisces, eo quod in non est corpus tangibile, ut vas in quo
eis viget humor aqueus ; alia animalia ha- solum est aer. Tertio potet, quia si va-
bent lerram, et aerem, ut aves, et reptilia, cuum (b) esset, idem esset locus, et va-
in quibus terra, et aer propter respiratio-
cuum, sed diceretur locus ea ratione,
nem praedominantur.
qua repletus, et vacuum ea ralione, qua
privatum corpore. Et tunc tangit ordi-
EXPOSITIO TKXTUS
nem procedendi, quod primo ponenda?
Eodem autem (1) modo existiman- sunt rationes, quibus probalur vacuum
dum est, etc. Iste est secundus (a) trac- esse. Secundo ponend£e sunt rationes,
tatus hujusquarti libri, in quo Philoso- quibus probatur vacuum non esse ; et

phus determinat de vacuo et dividitur ;

tertio dicentur communes opiniones de
in sex capitula. In primo ponit rationes ipsis.

anliquorum ;
quibus probabant vacuum Alii igitur monstrare tentantes.(2) ig.
^^^^' ^'
non esse, et etiam quibus probabant va- Hic prosequitur:et primo ponit rationes
cuum esse. In secundo oslendit vacuum antiquorumprobantes vacuum non esse.
non esse per omnes descriptiones datas Secundo rationesprobantesvacuumesse,
de vacuo. In tertio ostenditvacuum non ibi, Existimantes autem. Pro prima
esse per rationes sumptas ex parte mo- parte notandum, quod antiqui ponentes
tus. In quarto ostenditvacuum non esse vacuum non esse probabant {^) quod
ex parte velocitatis, et tarditatis. In corpora repleta aere non suntvacua,
quintoostendit vacuum non esse per na- imo etiam aer cst corpus natum resis-
turam, et conditionem, quas competeret tere, et facere distore alia corpora; et r I

vacuo, si vacuumesset. In sexto osten- hoc posilo, crediderunt sufficienter pro-

dit, quod vacuum non est immixtum, seu basse vacuum non esse. Sed dicit Aris-
imbibitum corporibus. Secundum ibi : toteIes,quod hocnon valet, quiapluribus
Ut autem sciamus. Tertium ibi : Quod aliis modis alii posuerunt vacuum. Ali-
autem non est. Quartumibi Amplius : qui (fi)enim imaginabantur vacuum infi-

autemet ex his. Quintum ibi At vero ; nitumextracoelum.Ilem,aIii dicebantva-

per se considerantibus Sextum ibi . : cuum esse imbibilumcorporibusmixtis:
Sunt autem quidam. Primo pr^mittit modo neulra islarumpositionum impro-
intentionem. Secundo prosequitur ibi : batur per prasdictummodum. Quod au-
Idera
Aliiigitur. Primo ponit istam conclu- tem corporarepletaaere non sint vacua,
e va ^l
««^ sionem : Adnaturalem spectat determi- probantdupliciter: primo, quia utres, ct
 68 LIB. IV. PHYSICORUM

^. vesicag repletse aere sine fractione non net tantum de vino cum utribus, quan-
possunt comprimi. Secundo per clepsy- tum contineret sine utribus ; quod non
dras, unde («) clepsydra est instrumen- esset nisi utres reciperenlur in vacuita-
tum habens unum parvum foramen su- tibus inclusis in vino.
pra, et multa foramina subtus, tunc Amplius (6) autem. Est tertia ratio, Text. 56
obstructoforamine superiori, si vas il- quia nisi esset vacuum, sequeretur,
lud ponatur in aqua, non potest ingredi quod nulla posset lieri augmentatio ;

propter resistentiam quam habet ab consequens est falsum, et consequentia

aere : sed aperto foramine superiori sta- probatur : quia augmentatio fit per ad-
tim ingreditur aqua,eo quod aer inclu- ventum alimenti, quod si reciperetur in
j
'

sus in vase cedit perforamen superius. vacuo, habetur propositum. Si in pleno,

<9. Existimantes (3) autem. In ista parte tunc duo corpora erunt simul. Testimo-
X. 6X1* oi»
et b'i. ponit rationes antiquorum ad proban- 7i?wm «i^^ewi: Est quartaratio per expe-
probant.es dum vacuum csso : quia si vacuum non rientiam ;
quia videmus, quod (?) vas
cuum?' essci, sequeretur ,
quod nullus pos- plenum cineribus, tantum continet de
set fieri motus localis, consequens est aqua, quantum si non essent cineres,
contra exper-.-il^iam. Et consequentia quod non esset, nisi inter cineres esset
probatur ;
quia mobile, vel reciperefur vacuitas, in qua reciperetur aqua. Esse
''
in pleno, ' --^'^'lo. Si in vacuo, ha- aiitem affumarunt : Est quinta ratio,
betur propo.. cr<hayiio'^; P^^no, hoc est quia nisi (^^) vacuum esset, sequeretur,
impossibile, quia ^jj^^,^, ^y!, 1 essent si- quod in istis inferioribus nuUa essent
mul ; et qua rationt eadem ratione discontinua ; consequens est falsum. Et
tria ; et sic infmita corpora possent esse consequentia probatur, quia non appa-
simul. Item, qua ratione magnum cor- ret unde proveniret discontinuatio, nisi
1- pus potest recipere parvum, eadem ra- propter vacuum intermedium. Ideo di-
tione parvum potest recipere magnum, cebant Pythagorici, quod de vacuo infi-

scilicet recipiendo successsive partes quandoque inspiratur

nito extra coelum,
ejus : igitur possibile esset, quod totus vacuum per coelum ad faciendum dis-
mundus esset in uno grano milii, continualionem in corporibus hujus
quod est falsum. Et convertendo istam mundi.
T.Tf "ii
rationem, probat (f) Melissus, quod (4)
o^ .• KT • • ANNOTATIONES
omnia essent4 imniobilia
•

quia si : ali-

quid movereturjam esset dare vacuum, (a) Iste esl secundus tractatui, elc. Abso- 20.

T«it. 55. quod est impossibile. Secunda ralio :

(5)
l^^ta prima parte hujus libri,jam secundam
quia si vacuum esset, sequeretur, quod aggreditur Aristoteles, in qua disputat de

nulla posset lieri condensatio conse-

^'^''^^^^' ^^ ^^''^ ^^ primum probat ad Phy-
;

'^^"^^ Iraclalionem de vacuo pertlnero,

quensestfalsum, utquandoexaerege-
neratur aqua. Gonsequentia probatur,
^^^''^™ ^"'^^ ^'^^'^^ amnilatem deinde ;

, . quamdam opinionem refert vacuum impu-

quia pars, quo3 cederet ad
, ,

mmorem ,

lo- , ^. . . ,. x.
, . , . gnantem ; reiert et aliam vacuum esse af-
cum, vel reciperetur in vacuo, ct habe- « •
, ,• i,-
' ^ '
nrmanlem ,
:
,
his tamen peractis, multis pro-
tur propositum vel in pleno, ct tunc
:
^at ralionibus non posse dari vacuum,
duo corpora esscnt simul, quod est im- neque scparatum a rebus, ut quidam dixe-
probalum. Confirmatur per experien- r.mt, neque rebus ipsis immersum, ut aUi
tiam : quia videmus quod dolium conti- existimarunt.
 QU^STIO VII 69

>CMS, et
(b) Si vacuum esset, idem essel locus, et immixlum corporibus, ut Democrilus, et

^«"'vT
^^^"^''*> ^l'^- Nola, quod locus, et vacuum Leucippus. Ili namque aslruebant res ex
bjecio. icleni sunl subjecto, sed sola ralione, et de- insectilibus atomis componi, et quia non
finitione differunt, et hoc est quod dicit intelligebant quomodo res distinclEC, et
Aristoleles : Vaciium, el plenum et locus, discontinuoe essent, nisi inter illas va-
esse autem ipsis non idem est. Observa ta- cuum esset, ponebant inter atomum, et
men Aristolelem noninlelligere rationihus atomum porum vacuum, ila ut mixlum ex
eisdem revera comprobari vacuum esse, atomis per poros disjunclis esset composi-
quibus comprobatur locum esse : nam pri- tum, ob idque quisufticienter vult impu-
mum est falsum , et secundum verum : gnare vacuum esse, attendere debet, ut
neque subinde apparenler argui locum non universaliter probet, nec intra corpora,
esse, et vacuum non esse,sed ait, quod cum nec in corporibus aliqucm esse locum, qui
locus et vacuum sola ratione differani, si- non sit corpore plenus, quod non faciebat
milibus rationibus persuadebant sibi nn- Anaxagoras. Nam ratio ejus solum proce-
i3
liqui locum esse, el vacuum esse, scilicet dit contra eos, qui existimantes omne ens
ad salvandum motum localem. esse corpus, scilicet perceptibile sensibus,
(c) Probabanl quod corporareplela aere,elc. putabant aerem nihil esse, et per conse-
Nota, quod vacuum (si esset) deberet e^se quens, quod plenum est tantum aere csse
locus nullo prorsus sensibili corpore reple- vacuum.
22.
tus ; et in hoc omnes ponentes vacuum, (e) Unde clepsydra, etc. Nola, quod clep-
consentiebant. Verum nonnulli propter in- sydra, ut inquit Albertus, est nomen Grse-
sensibilitatemaeriscredideruntaeremnihil cum, et dicitur a y.Kk.\. quod idem est,

esse, atque adeo crediderunt locum, in qno&fur, et vS^uf quod esiaqua. Unde
quo non est nisi aer, esse vacuum. Contra clepsydra quasi furativa, sive abstractiva
^if.^.f^^fC^
quiU ir^j
quos Anaxagoras credidit sufficienler os- aquoe. Vel dicitur clepsydra a KhiwTai^

tendere vacuum non esse, si ostenderet quod est fiiror, et vSaf quod est aqua,
aerem aliquid esse, atque adeo ubi est aer id est, vas ad furandum, et surripiendum
non esse vacuum. Quod probabat duplici aquam. Est enim instrumentum habens
experientia prima in utrepleno aere, cui
: collum parvum sursum, strictumque de-
licet gravem lapidem superponas, non ce- super orificium, et ventrem latum deor-
dit, sed resistit et tamen si uter esset va-
; sum cum parvis f jraminibus, et cum obs-
cuus, non resisteret, sed comprimerentur truitur foramen sursum, quamvis fundum
latera. AUeraexperientia est de clepsydra. clepsydraj supcr aquam ponas, non intra-
(d) vacuum infini-
Aliqui imaginabantur bit aqua, resistente aere , ne detur pene-
tum extra ccelum. 'iiolai, quod Pythagoras tratio dimensionum, neque exit aqua re-
ponebat vacuum exti-a universum, nempe cepta ne deur vacuum : aperto autem
extra ultimum coelum, illudque infinitum, orificio quo cxcat, aul ingrediatur aer,
materiale, et separatum, cujus meminit subintrat vel egreditur aqua, cstque ins-
Philos. lib. 3. lext. 25. et 85. el Philoponus Irumenlum aptum hortulanis.
dicit hanc opinionem Pythagoraeessesolum (f) Et convertendo istam rationem probat
metaphorice nempc quoJ
intelligendam, Melissus, etc. Nota, quod Melissus argue-
distinctionemnumeralem rerum appellarct bat hac rationeadestrucLione consequentis
vacuum, veluti cum flatu pulveres sccer- motum non esse, in hunc modum ; si ali-
nimus, videntur vacuitates mediae intcr quid moveretur, jnm essct dare vacuum ;

eos restare. Alii ponebanl vacuum in re- at vacuum dari non potest, non da- ergo
bus islis mobilibus, ethoc duplici modo : tur motus. Dicit autem Scotus, quod Me-
aut exlra corpora sensibilia, ut in aula, et lissus converlendo rationem, probabal om-
in campo ; ubi in rei veritale est acr, aut nia esse immobilia, quia ut illi argueban:
 ;

70 LIB. IV. PHYSICORUM

a positione anlecedentis ad positionemcon- veres tenui flatu respiranles dividimus,
sequenlis,vacuum esse in hunc modum, ila coelum inspirando intra se illud vacuum
Si motus est, vacuum esl, sed motus esl faciebat distinctionem numericam rerum,
ergo vacuiim est. Ita Melissus recipiens etad hanc raetaphoram videtur hic Philo-
eamdem majorom, arguebat ex opposilo ponus alludere.
consequentis ad oppositum antecedenlis,
Si molus est, vacuum est selvacuum non ; EXPOSITIO TEXTUS
est : ergo motus non est.

23 (g) Vas plenum cineribus tantum continet Ut autem {\) sciamus^ etc. Hoc est
g^
Vas ple-
de aqua, etc. Nota, quod hoc provenit secundum capituium hujiis tractatus, in Teit. 57.
num ctne-
ribus quo- propterquatuor Primum, qaia partes ci-
modo con-
:
quo Philosophus ostendit vacuum non
lineat tan- neram includunt multas partes aeris, quoe
esse, discurrendo per descriptiones va-
tam aquan
quantam. expelluntur ininfusione aquae. Secunduni, cui : et primo facit hoc. Secundo solvit
absque ci-
quia humidum aquae est bene terminabilo
neribus rationes adductas in primo capitulo, ad
continebat. lermino alieno,et male terminatur termino
probandum vacuum esse. Secundum ibi,
proprio , ideo majorem locum occupat.
Nulla autem necessitas est. Primo
Tertium, quia contraria nota sunt se invi-
prtemittit intentionem. Secundo prose-
cem corrumpere sed aqua, et cineres se-
;

cundum suas qualitates contrariantur, at- quitur ibi, Videtur igitur. Primo di-

que ita aqua corrumpit cineres, et cineres cit, quod in determinando de vacuo,
aquam, etpropter hoc videtur manifesta oportet accipere quid hoc (») nomen va-
evaporatio unius, el alterius, sicut etiam cww??2 significet. Ubi dicitCommentator,
patet in calce. Quartum est, quia in cineri- quod oportet describere terminum per
bus sunt multi pori recti, el patentes, etc.
aliquam orationem compositam ex ali-
Opinio Py-
thag^rcedc
(h) Quia nisi vacuum esset, sequeretur, quo, quod se habet per modum generis,
vacuo. etc. Nota, quodfuit opinio Pytliagorse di-
et tunc videre an differentia conveniat
centis infinitum esse vacuum exlra cce-
generi, vel non : cujus causa est, quia si
lum, et ipsum egredi in hunc mundum
significatum per terminum descriptum
per modum respirationis, distinguens na-
sitensinrerum natura, tunc differentia
turas rerum, scilicet, primo numeros, et
conveniet generi et si non sit, tunc non
consequenter alia. Nam intelligere non po- ;

rerum numerica dis- conveniet.

terat, quomodo e.^set
25.
tinctio, et discontinuatio inter duo corpora
Videtur igitur. Hic prosequitur; et

individua, nisi aliquod esset medium, quod primo probat, et reprobat falsas des-
nonesset corpus, ob idque ponebat extra criptiones vacui. Secundo ponit veram
corpora vacuum, quo individua, ul Petrus descriptionem ejus ; ex qua probat va-
a Paulo, numero distinguerentur, et hoc cuum non esse, ibi, Quoniam autemde
vacuum ponebatextra universum ; aiebat-
loco. Unde antiqui ( ) dabant quatuor
que coelum furaminibus quibusdam parvis Una crat, quod va-
descriptiones vacui.
inspirareintra se vacuum illud ad facien-
cuum est, in quo non est corpus. Se-
d.im hujusmodi dislinctionemmaterialem,
cunda erat, quod vacuum est, in quo
et individualem rerum. Et ne videretur
ni/iii est;ethoc esipro tanto, quia pu-
hsec senlentia contradictionem involvere,
tabantomne ens essecorpus, etdicebant
ex eo quod vacuum, cum nihil sit, non po-
in illo niliil esse, in quo non erat corpus.
leU egredi, neque intrare, dicebant aliqui
Pythagorici, illud vacuum noa esse sim- Tertia, quod vacuum est, in quo non est

pliciter nihil , sed esse spiritum quemdam corpus grave, vel leve. Quarta, quod
tenuissimum, sicul pulveres. Et sicut pul- vacuum est in quo non est sub-
 QU^STIO VII 71

stantia, qua^ est hoc aliquid in actu : sio esset accidens, et impossibile est Videcen-

ideo ponebant, locum mate-

... suram ia
et esse esse accidens separatum a subjecto. princ. hu-

riam. Conlra primam et secundam, ar- Nulla autem (G)^ necessitas est, etc. il'^/ ":
^ lett. 62.
guitur simul ;
quia ex illis sequitur, Hic solvit rationes prius positas proban-
quod punctus esset vacuum : conse- tes vacuum esse : et solvit quatuor, ta-
quens est falsum ,
quia de natura vacui cendo de quinta, quia reputat nullius
est, quod sit susceptivum corporis, si valoris. Secunda ibi, Contingit autem.
esset , et tamen punctus non est suscep- Tertia ibi,Et augmentari. Quarta ibi,
tivus corporis. Consequentia patet, quia Omnino autem. Ad primam rationem :

punctus est in quo nihil est, nec corpus, Si motuslocalis (f) est, vacuum est, ne-

[t 58. nec aliquid aliud. Contra tertiam (!2) ar- gatur consequentia. Ad probationem
guitur, quia ex illa sequitur, quod si dico, quod motum localiter recipitur in
esset(c) aliquod corpus sonorum, quod pleno : et negatur consequentia, quod
non esset grave, vel leve, quod locus re- duo corpora sint simul ; et causa est,

pletus illo corpore esset vacuus ;

quod quia corpus in quo recipitur, cedit sibi
est falsum. Et patet consequentia : quia per condensationem, ita ut usque ad ali-

non haberet in se gravitatem, vel levi- quam certampartem, omnes partes me-
tatem. Et Aristoteles arguit hic condi- dii in quofit motus propinquius jacent
tionaliter, non asserendo, quod coelum quam ante, ut patebit postea. Ad secun-
sit talecorpus; et hoc facit pro tanto, dam (7) negatur consequentia quia ad- T«Lt. 63. :

quia nondum est probatum quomodo huc potest fieri condensatio per compres-
coelum habeatgravitatem, vellevitatem; sionem, expellendopartessubtiliores, ut
sed hoc probabitur inlibro Coeli. Contra patet in compressione spongijB, et Aris-
t- S9- quartum objicitur :
(3) quia {'^) si vacuum toteles tacet de alio modo condensatio-
esset materia corporis, sequeretur quod nis, qui fit per pr^viam alterationem ,

locus esset materia, quod est improba- ut quando ex aere fit aqua : et hoc pro
tum prius, quia materianon est separa- tanto, quia de ea facit mentioneminfme
bilis ab illo cujus est materia ; sed va- hujus tractatus. Ad tertium negatur
cuum est separabile, sicut sic ponentes consequentia, quia adhuc potest fieri

confitentur ; igitur vacuum non est ma- augmentatio, ut si ex aqua fiat aer : ta-

teria. men ista non est proprie dicta augmen-

2(i.
Quoniam aiitem (4) de loco, etc. Hic tatio, quia de augmenlatione proprie
ponitveram descriptionem vacui, scili- dicta viventis, fit mentio in libro dc Ge-
\nUio
'^"*'
cet quod vacuum est locus privatus neraticne. Ad quartam rationem dicit

corpore : et ex hoc infertur secundum, Aristoteles, quod illa de cineribus inte-

quod vacuum non est. Primum patet ex r mit seipsam, quia sive ponatur va-
quid nominis vacui. Unde per vacuum cuum, sive non, aequaliter debet solvi
omnes intelligunt, susceptivum corpo- illa ratio : et ideorespondetur, quodhoc
ris, in quo natum est esse corpus , et ta- est propler siccitatem cinerum, qua?
men in illo nullum est corpus. Secun- multum consumit de aqua, et cum hoc
dum (5) patet,quia si (e) vacuum esset, aqua multum consumit de cineribus.
' ^''
sequeretur, quod esset aliqua dimcnsio
ANNOTATIONES
separata ; conscquens est falsum secun-
dum Gommentatorem, quia talis dimen- (a) Oporlel accipere quid fioc nomen va- „
 :

72 LIB. IV. PHYSICORUM

cuum significet. Nota, quod quemadmodum sententiam Platonicorum, qui ponebant lo-

ad demonslrandam passionem de subjeclo cum esse materiam, et quatenus recipit

oporletsupponerequid est subjectum, ila formam, per quam reii fit hoc aliquid, id

ad ostendendum an res significata per sub- est, constiluitur in hac specie, materiam
jectum sit, oportet supponere, quid nomen (quatenus consideratur non deterniinata ad
significet. cerlani speciem substantioe per formam)
(b) Antiqui dahant qiiatuor descriptiones esse vacuura. Hos autom reprehendit Aris-
Anliqui
unde inoti vacui, etc. Nota, quod aliqui antiqui ex eo totelcs, quia sicut non recte dixerunt ma-
ad ponen- supponebantvacuum esse locum, in quo nec recte dicunt
dum va- leriam esse locum, ita
cuum. nihil est, quia Intelligentias spirituales materiam esse vacuum : materia enim non
nondum cognoscentes, niliil putabant esse est separabilis, id est, subjecto distincta
nisicorpus, et cum in rei veritiUe vacuum abeo, cujus est materia : locum vero at-

sit locus, ubi non est corpus, pro eodem que adeo vacuum, omnes concedunt rem
accipiebant corjows, et e«s,et in ioco nonesse esse distinctam a corpore, quo locus aut
corpus, et esse nihil ; et ex hoc in alium replelur, aut caret.
labebantur errorem, putantes nuUum esse (e) Si vacuum esset, sequerelur quod esset,
28
corpus nisi Lantum tangibile ; omne autem etc. Nota, quod, cum vacuum idem sil

corpus tangibile aut grave est, aut leve ; quod locus non repletus corpore, et deter-

etex hoc coUigebant vacui definitionem, minatum sit text. 37. locum non esse spa-
Vacuum esl locus, in quo non est corpus tium inter latera loci, nempe dimensiones
grave, aul leve. distinctas a corpore locato, sequitur ut

Opinio an- (c) Si esset aliquod corpus sonorum, etc. neque vacuum detur extra corpus, quod
tiquorum
Nota, quod aliqui ex antiquis putaJDant localiter movetur, ut dicebat prima opi-
de ccelo.
coelum esse nec grave, nec leve, affectum nio ; neque inlra corpora, ut dicebat De-
tamen colore, et sono :quidem
(colore mocritus. autem insinuat Aristoteles
Ilic

propter lucem, et sono propter motum.)Ex hos assertores vacui eosdem esse, qui su-
hoc AristoLeles deducit eos in conLradictio- pra posuerant locum esse illas dimensiones
nem.Nam cumdicant solum eum locum, insensibiles distinctas a corporibus, quas
qui est suscepLivus corporis tangibilis, text. 37. reprobaverat ; hasque cum care-

cum tali coi-pore carruerit, esse vacuum ; rent corpore sensibili, vacuum appella-
dicere tunc coguntur locum repletum cor- bant.Et ideodiciturvacuum extra corpora,
porecoelesti,autaere,(quse illi putabantnon id est, distinctum a corporibus : sunt enim
essegravia, aut levia, esse tamen colorata) accidentia sine subjecto, et quantitates per
vacuumesse.Si verononfueritnecessarium, Quoad sequenLium intelli-
se subsistentes.

ut locus non sit vacuus, corpus illud quo gentiam notandum est. Et hoc est, quod
replelur, esse tangibile, sed satis est csse subjungit vacuum enim non corpus sed
; ,

corpus, sequitur, ut talis locus non sil va- corporis spatium esse vult, vel, ut alibi

cuus, atque ita est in veritate. Gontradic- legitur, esse volunt. Unde si legatur vult,
tionem ergo implicant dicentes prius va- referri debet ad vacuum ;
quia vacuum
cuum esse locum, ubi nuUum est corpus vult, id est, nalura vacui exposcit, ut non
et subjungentes poslea vacuum esse, ubi sit corpus, sed corporis spatium ; si vero
non e.st corpus tangibile : cum detur locus, legatur volunt, referri debet ad opinionis

qui secundum primam definitionem non auctores, ut sit sensus: opinantes vacuum
est vacuus, et tamen secundum alteram sit esse, voluntvacuum non esse corpus, sed
vacuus. corporis spatium.
(J) Si vacuum esset materia, etc. Nota, (t) Si motus localis est, vacuum est, etc.
29.
quod, cum vacuum nihil aliud sit, quam Nota,quod haec consequentia, ut manifes-
locus non repletus corpore, sequitur juxta tum est, non valet de motu alterationis.
 QU-ESTIO VII 78

Nulla enim esl apparentia de molu altera. consequens moveretur ad omnem par-
Lionis, ut requirat vacuum, quo se movens tem simul, quod est impossibile ; vei ad
conferat : nam alteralio non fit per muta- nullam, et habetur consequens.
tionem loci, sed per receptionem qualilalis
Eadein (2) autem ratio, etc. Infert
in subjeclo corpoie, et in lioc, ut dicil hic
corollarium, quod locus nonest spatium TexL65
Arisloteles, fuit deceplus Melissus, qui
^ ex , r. , . . i- •. r. •

. ,. separatum. Probat dupliciter : Primo,

negalione vacuisuslulitomne genusmotus. . , , ,•

Nec etiam valet de motu locali, quia po- ^"^^ ^^^^^ ^^^ ^^^^^ "^^^"« naturalis per

test fieri per hoc, quod corpora subintrant ^oc quod habet quamdam potentiam, et

seinvicemper modum inspissationis ut ;

virtutem, scilicet conservativam locati :

si aliquid moveatur in pleno, sicut apparet sed spatium separatum non habet hujus-
incirculationibus aquarum, ubi una pars modi potentiam, et virtutem quia ,

paritercaedit aliam, etunus circulus pellit quantum est ex parte spatii, nuUa est
alium. differentia partium ejus ; ergo, etc. Se-

,_._ ^
cundo,quia si (a) spatium separatum es-
ii^ EXPOSITIO TEXTUS
^^^ ^^^^^^ ^^^^ g.^^^ ^^^^^ ^^^^^ -^ j^^^
30.^ Quoniam autem (1) non est vacuum^ P^'* se, itaetiam quaelibetpars ejus. Con-

nendit sicseparatum. Hoc est tertium capitu- sequens est falsum ;

quia pars non ha-
cuum motum per se per consequens
lum hujus tractatus, in quo Philosophus ^et ,
et

^«0- ostendit vacuum non esse, per rationes ^eque locum : et tunc in fine ponit ma-
''•
sumptas ex parle motus. Et dividitur, Joi'em primce rationis, et patet in liltera.
quia primo ponit unam rationem, quse Accidit (3) autem. Ponit secundam
'^"^- ^^'
est ex parte naturse loci. Secundo ponit rationem : deinde confirmationem, ibi :

aliam, qu« est ex parte motus in gene- Primumigitur quoniam.R^Wo est ista :

rali. Et tertio probat speciaiiter de qui- <l"i3i si vacuum esset, vacuum ponere-

busdam motibus, quod non possunt tur propter motum localem ;

sed prop-
fieri in vacuo. Secunda ibi, Accidit au- ^ermotum localem non debet poni va-
tem. Tertia Amplius nunc quidem^
ibi, ^"um vacuum igitur non est. Major
:

Prima ratio est, quia si vacuum est, va- Patet per antiquos : minor probatur,
et

cuum est locus, sed vacuum non est lo- q^ia in vacuo (b) si esset, non fieret mo-

cus igitur vacuum non est. Major patet

;
*"» localis, quia cum omnes partes vacui
ex quid nominis vacui et minor pro :
sint ejusdem rationis ad istum sensum,
batur, quia locus, ad quem aliquod sim- q^od non est diversitas potentire, aut

plicium corporum movetur naturaliter, virtutis in una parte, quam in alia, se-
ut ignis sursum, et terra deorsum, ha- ^"^1^^' ^^od qua ratione fiet motus ad

bet aliquam potentiam, et virtutem, unampartem. eadem ratione ad aliam :

proptcr quam corpus simplex movetur ^t per consequens velad omnem partem

ad ipsum sed vacuum non habet hu-

:
simul fiet motus, vel ad nullam, quod

jusmodi potentiam, vel virtutem, igitur ^^^ propositum.

vacuum non est locus. Secundo confir- Primum{^)igifurquoniam,eic.Po-
matur ;
quia vacuum non habel aliquam nitur tertia ratio; quia si vacuum pone- .pg^^^'*^;^

virtutem in una parte sui, magis quam retur propter motum localem, tunc in
jn alia ; qua ratione corpus mo-
igitur ipso (c) vel fieret motus naturalis, vel

bile simplex moveretur ad unam par- violentus non violentus,quia nullusest

:

'
^em, eadem ratione ad aliam, et per- motus violentus alicujus mobilis ad ali-
 74 LIB. IV. PHYSICOUUM

quam partem, nisi quia ejusdem mobi- adhuc non fieret motus eodem modo in

lis est motus naturalis acl oppositam par- vacuo, sicutin pleno ;
quia dispositio, et
tem : et ideo cum molus violentus sit figura confert ad motum in pleno prop-
posteriormotu secundum naturam, se- ter facilius descendere in medio, et ta-

quitur, quod si in vacuo non potest csse mennullo modo confert invacuo.
motus naturalis, quod nec etiam fiet
motusviolentus.Sed quod non possit fie-
ANNOTATIONES
ri motus naturalis, patet : quia in vacuo (a) Si spatium separatum essetlociis, elc. 34.

secundum po- Nola, auclores vacui opinari locum esse di-

nulla est differentia loci
mensiones illas, et spatium separalutn a
tentiam, aut virtutem, quia vacuum
sensibilibus corporibus, id est, quanlitales
non est ens ; ideo in ipso niliil movetur
sine subjecto. Not.a sccundo, quod in rei
naturaliter ad unam partem potius,quam
verilate, id quod est in aliquo tanquam in
ad aliam. Item, quia differentia muta- tanquam in aliquo
loco, debet esse in illo
tionumnaturalium sumitur ex differen- separalo conlinente, taliter, ut nulla par3
tia naturalium locorum sed in vacuo ;
locali sit in loco sibi adaequato. Modo se-
nulla est differentia loci, igitur etiam in cundum ponentes illas dimensiones pene-
vacuo nulla est mutatio naturalis. tranles se cum singulis partibus interiori-

Amplius (5) )iunc quidem. Hic pro- bus locali, quJElibet pars locali est per se
bat specialiter de quibusdam motibus, in loco, atque adeo si spatium separatum
quod non possuut fleri in vacuo. Primo, esset locus, totum penetralive erit cum
de motibus projectorum,quia omnis mo* toto, et qucelibet etiam pars cum suo pro-

aliquo motore sed vacuo prio loco, quod est contra rationem exis-
tusfit ab : in
tendi in loco nam pars continui non est
non esset aliquod movens separatum a
;

per se in loco, sed est sicut pars in toto.

primo projecto, tamen in pleno est bene
(b) In vacuo, si esset, nonfteret motus lo-
movens, sicut (^) per antiperistasim, aut
calis, elc. Nota, quod non solum ex motu
per aerem impellentem et hoc videbi-
;
non iniertur vacuum esse, verum ex posi-
tur in octavo hujus. Item, in vacuo non tione vacui sequitur moLum non esse. Nam
potest fieri motus volationis, aut nata- quemadmodum dicunt nonnuUi, (
quos 2.
tionis : quia in illis semper requiritur de Gcelo, text 90. cilat Philosoplius) terram
aliquid sustentans alas, et pennas, quae esse immobilem propter similitudinem, et

se hobent per modum vehentis. uniformitatem superficiei continentis, vel

A,}}plius{6) nullus. Probat, quod in propler similitudinem, et a^qualitatem,

Text. 69. vacuo uon fiet motus ,

quia in vacuo quam habet in toto universo, ratione cujus

non potest fieri quies : igitur nec mo- non huc magis, quam illuc propendet :

eodem pari ralione, si aliquid ponas in vacuo,

tus. Tenet consequentia, quia in
nihil erit causae cur ad hanc, quam ad il-
habent fieri quies, et motus. Et antece-
lam differentiam polius feratur , et per
dens apparet, quia non esset ratio quare
consequens manebit immobile.
mobile magis quicsceret in una parte
(c) Tunc in ipsj vel fierel molus nalura- 35.
spatii, quam in alia, nisi esset aliquod
lis, elc. Nola, quod iu hac ratione Aristo-
impediens, quod determinet mobile.
les duo supponil Primuin, quod omnis
:

Amplius (7) autem. Probat, quod molus est naturalis, vel violentus, inler
Text. 70.
propter motum localem non oportet po- quos apud Aristolelem, qui motum Ange-
nerevacuum ;
quia si vacuum esset, et lorum non cognovil, non est dare medium,
possibile essel. quod in eo fieret motus, secundum quod violentus est posterior na-
 ;

QUiESTIO VII 75

turali, ex quibus sic arguitur : in vacuo tendit, quod vacuum non est. rationibus
nihil movetur naluniliter, ergo nec vio- sumplis ex parte velocitatis, et tardita-
lenler, quia deslructo priori, deslruitur tis primo prasmittit quamdam
et
; dis-
posterius. Qiiod autem motus violentus sit
tinctionem. Secundo facit rationes ibi,
posterior naturali, ex eo patet : quiaraotus
Idem autem in quo est A. Distinctio,
violentus, aut praeternaturam,nondiciLur,
aut suppositio, (a)
quam yi prsemittit, est
nisi per respectum ad naturalem, et quod
ista,quod idem mobile, ut idem grave,
est ex naturali inclinalione re?, prius est
vel leve, quandoque movetur velocius,
60, quod est conlra naturam ergo ubi na- :

turalis motus non est possibilis, nec vio-

et quandoque tardius, propter alteram
pJJ,^"„^/"I

lentus possibilis est esse, Antecedens pa- duarum causarum, scilicet, aut ^propler cj<a]';*. et
^ tarditatis
tet, quia omnis motus naturalis est sur- majorem, vel minorem gravitatem, vel »'" »"<""•

sum, vel deorsum sed in vacuo non est

; levitatem : quia casteris paribus gravius
sursum, neque deorsum.Tum,quia ponen- velocius descendit, aut propter diversi-
les vacuumseparatum dicuntipsumesse in- tatem mediorum, per quae fitmotus in
finitum,ininfinitoautemnonpotestsignari grossitie, et sublilitate nam idem
;

sursum, nec deorsum, cum non sit ul- ibi

mobile movetur velocius per medium
limum, nec medium, ut dictum est supra^
subtilius, quam per medium densius.
lib. 3. text. 53. Tum etiam, quia vacuum
Idem autem in quo est A, etc. Hic 37.
*Tiihil est, et nihil nuUam habet difterentiam ^*^* "^*'
format rationes, et sunt tres. Secunda gresitonem
specificam positionis ; sursum autem, et
^'"'^'
deorsum dicunt virtutes
ibi, Sed per subtilissimum. Tertia
si
posilivas contra-
rias.
ibi, Quatenus igitur. Prima ratio est
(d) Sicul per antiperistasim, etc. Nota,
quia si vacuum esset, sequeretur, quod
36.
Huspro- quod causa motus projectorum post reces- in ipso fieret motus localis in instanti
xomodo sum a primo projiciente, secundum ali- consequens est impossibile : quia
quos, est antiperistasis, id est, repercussio tunc idem esset in diversis locis. et
medii a medio, quia medium primo per- impossibilitas consequentis magis pro-
cussum aprimoprojicientepellit medium babitur in 6. hujus, text. 24. et inde.
sibi propinquum, et illud pellit aliud, et Consequentia probatur, quia talis est
sic consequenter quousque cesset virtus proportio motus ad motum in veloci-
violenter impressa medio. Secundum vero
tate, et tarditate, et mensur^e unius
alios,causa illius motus est medium primo
motus, ad mensuram alterius in longi-
percussum a projiciente, in quo est im-
tudine, et brevitate, qualis est proportio
pressa virlus, ab ipso projiciente, quod
medii, per quod fit unus motus, ad me-
quidem medium continue assistit percus-
so, deferendo ipsum per quemdam fluxum
dium, per quod fit alter, in grossitie, et

motu velociori, quam sit natum moveri subtilitate ; sed mcdii pleni ad medium
secundum naturam et ideo impe lit mo.
;
vacuum, nulla est proportio in grossitie,
tum naturalem percussi. Projecla quidem et subtilitate : igitur motus factus in
moventur projectjre non langenle. Sed de medio pleno ad motum factum in me-
hoc latior erit sermo infra, libro 8. cap. dio vacuo, nulla est proportio in veloci-
10. text. 82. ubi est proprius locus. tate, et tarditate, necmensura) unius ad
mensuram alterius, in longitudine et
EXPOSITIO TEXTUS
brevitate ; sed omnis motus factus in
a. 71. Amplius (1) autem, et exhis, etc. Se- pleno fit successive, et in tempore, et
quitur quartum capitulura, in quo os - omnis temporis ad aliud tempus est
 ;

76 LIB. IV. PHYSICORUM

certa proportio, sequitur quod motus pus mensurans motum in vacuo erat
factus in vacuo fiet in non tempore, et brevius, quam tempus mensurans mo-
per consequens in instanti. Etinterponit tum in pleno.
Text. 7.
Aristoteles probationem minoris, scili- Quatenus {4:) igitur. Hicponittertiam
cet.quod medii pleni ad mediumvacuum rationem, qua3 se tenet ex parte mobi-
nulla est proportio in grossitie, et subti- lium, quia duae primas se tenebant ex
litate, quia tunc medium plenum divide- parte mediorum ; quia si vacuum esset,

retur in vacuum, et in illud quo excede- sequeretur quod i^) iIIud,quod esset gra-
ret vacuum, quod est impossibile quia ; vius, vel motum,
aptius figuratum ad
nihil potest dividi inaliquid, et in nihil. non moveretur velocius, quam minus
Et patet consequentia, quia omne exce- grave, vel minus aptum ad motum. Con-
Excedens
quomodo dens dividitur in id quod exceditur, et sequcns est coiitra experientiam ; etiam
dividitur.
in id quo excedit. Et ponit Aristoteles frustra poneretur hujusmodi intensio
istam rationem in litleris, et sit A mo- gravitatis, vel aptitudo in figura. Conse-

bile,quod movetur permedium plenum, quentia probatur, quia melior disposilio

quod sit B, et lempus quo movetur
sit in figura, aut major gravitas non poni-
C, et D
sit mobile, quod movetur in va- tur nisi ad dividendum facilius ; modo
cuo, et E mensura in qua movetur. in vacuo nulla esset difficultas dividendi,

Text. 72. Sed (2) si per subtilissimum.Vomi se- aeque enim velociter levius, et gravius
cundam rationem, quiasi vacuum esset, moverentur, et latum sicut acutum.
sequeretur quod idemmobile aequevelo-
citermoveretur in pIeno,sicut in vacuo. ANNOTATIONES
liesisten- Gonsequens est impossibiIe,quia medium
mo- 38.
tia in
plenum aliquo modo resistit mobili, et (a) Suppositio, quam prasmitlit, est ista,
q^^^
tu natura- \

ex qui- etc. Nola, quod duse suntcausse velocitatis, locitatis'^

li
bus prove- medium vacuum nullo modo resistit. ^ tarditat
,niat. el tarditatis in moLu Prima causa quare inmoti
:

Probatur consequentia, supposito quod

gravia aliquando movenlur velocius, et
•motus localis non possit fieri in instanti,
aliquando tardius, est diversitas medii
ut probabitur 6. hujus et tuncmovere-
;
secundum raritatem, et densitalem ;
qualis
tur idem mobile per plenum, et postea enim est proporlio medii ad medium in
per vacuum ; tunc per suppositionem raritate, et densitate, talis est proportio
uterque motus fit successive, tamen mo- motus ad motum in velocilate, et tardilate,
tus factus in vacuo fit in multo minori eL temporis ad tempus in brevitate, et lon-

temporev,[quam motus factus in pleno. giLudine : uL si aer sit rarior, aliquis mo-
tus factus per aerem erit velocior motu
Teit. 73. Ponatur(3) igitur quod inaliqua propor-
tempus in quo fit motusinvacuo faclo per aquam ; et si in duplo sit rarior,
tione,
motus erit in duplo velocior, el tempus
se habeat ad tempus in quo fitmotus in
minus longuni, et hoc debet inLelligi caele-
pleno, quod in eadem proportione me-
ris paribus.Medium enim impediL molum,
dium plenum subtilietur tunc sequitur, ;

quia resistit mobili resistit autem quan-

;

ex quo velocitas motus sequitur diversi- doque magis, et quandoque minus ma- ;

tatem mediorum in grossitie, et subtili- gis auLem resistit quando movetur contra
tate, quod motus factus in pleno fiat ipsum mobile, el minus quaiido quiescit
aeque velox, sicut ille qui factus erat in sed ceeLeris paribus medium densius ma-
eadem proportione me-
vacuo, ex quo in gis resistit, eo quod non ista faciliter divi-

dium plenum est subtilius, in qua tem- ditur. Secunda causa esl diversiLas mobi-
 QU^STIO VII 77

lis in gravitate, et levitate ; nam cseteris hoc non appareat nobis propter insensi-
paribus, mobile gravius velocius descen- bilitatemaeris.
dit, et in minori tempore, quam mobile Secunda suppositio, quod in vacuo
mmus grave.
non est ita distensio vacui, et divisio
(b) Illiid quocl essei gravius, vel aptius,
corporis, quod poneretur in vacuo, si
etc. Nola, quod cseteris paribus, mobile
essent simui, nec vacuum cederet sibi,
majoris virtulis velocius, et citius move-
tur, quam minoris virtulis : ut pondus
quemadmodum si aqua, vel aer, non
plumbum, cederet cubo Jigneo posito in eo. Patet,
majoris gravitatis, puta velo
cius descendit, quam stupa, etignis levior ^^^^ ^uod non est, nullo modo potest

velocius ascendit, quam 'aer. Dixi cseleris cedere.

paribusex parte figurse : nam. plana aut Tertia suppositio,quod cubus vacui ha- 40.

quadrata, quia plus aeris sub se compre- bet tantam dimensionem, seu magnitu-
hendunt, tardius descendunt, quam acuta dinem, quantam habet cubus ligni, et
aeri scindendo aptiora. inter ea non est differentia quantum ad
dirnensionem, licet bene, quanlum ad
EXPOSITIO TEXTUS
alia : quia scilicet dimensio unius coii-
Atvero (1) per se considerantibuSy juncta est cumpassionibus, et qualitati-
etc. Hoc est quintum capitulum hujus bus ; et dimensio alterius non.
tractatus, in quo ostendit vacuum non Quarla suppositio, quod corporibus
esse per naturam, etconditionem, quam naturalibus non repugnat esse simul ex
vacuum haberet si esset. Et primo ponit parte qualitatum, aut etiam ex partefor-
conclusionem. Secundo probat, ibi : Ut mjB substantialis, vel materiEe, sed pr^e-
enim in aqua. Primo ponit istam con- cise ex p^&rte dimensionis : quia tam
clusionem : Vacuum non est ; et hoc sub forma, quam materia, quam etiam qua-
istis verbis, Manifestum est consideran. litates possunt esse sub minori loco, et
tibus, id est, ex propria natura, et con- sub minori quantitate sine corruptione.
quod bene dicitur vacuum
ditione vacui, : Ex quibus sequilur quinta suppositio,
quia vere vacuumest abentitate, id est, quod tota incompossibiIitas,undecorpora
nihil est. naturalia non possunt esse simul, pro-
Ut enim in aqua. Probat dictam con- venit ex parte dimensionis. Istis suppo-
clusionem triplici ratione. Secunda ibi : sitis, formatur ratio ; quia si vacuum
Amplius autem. Tertia ibi Amplius : esset, sequeretur quod plures dimensio-
manifestum esse oportet. Pro prima nes essentsimul, etpenetrarent se. Gon-
rationc supponilur primo, quod impos- sequcns est impossibileper primam sup-
sibile est duo corpora esse simul. Pro- positionem. Gonsequentia probatur :

batur primo : quia videmus, quodcubus quia corpus cumsuis dimcnsionibus po

ligneus positus in aqua tantum facit dis- situm in vacuo, esset simul cum dimen-
tare, quantus est cubus. Secundo, quia sionibus vacui per secundam supposi-
omni corpori, quod movetur localiter, lionem. Et si dicatur, quod consequcns
cedit aliud corpus in quo movetur quod ; e.sset bene inconvenicns de dimensioni-
non esset, si illa duopossent essesimul. bus, quarum utraque esset dimensio
Et dicit Philosophus, quod sicut cubus pleni ; sed illis quaruin una esset dimen-
facit de aqua tantum distare, quantus sio pleni, et alia vacui, nou esset incon-
est cubus, ita etiam facit de aere, licet veniens; hocnon valet quia repugnan-
,
 LIB. IV. PHYSICORUM 78
tia dimensionum ad essendum simul 2. Scot. in 2. dist. Z. q. 9. et in 4. dist. 43. q.
5. art. 2. Greg. dist. ti. q. 3. arl. 2. Conimbr.
non provenit ex parte substantic^, vel in exposit. c. 8. etq.i. Gomplut. disp. 20. qucest.
qualitatum, sed prascise ex partedimen- 4. Roccus inparaphrasi, cap. 'i. text. 71.

sionis per quartam, et quintam supposi-

tiones sed eadem est ratio, quoad
Arguitur primo quod sic : quia in 1.
; iioc
de dimcnsione vacui, gravi simplici una pars nititur contra
et de dimensione
inclinationem alterius partis in motu
pleni, per terliam suppositionem : igi-
tur si impossibiie est aiiquod corpusesse
deorsum : igiturin gravi simplici est re-

simul cum alio, impossibile est aliquod

sistentia intrinseca. Consequentiatenet :

quia illa resistentia est intrinseca gravi,

corpus esse simul cum vacuo, et habe-
qu£e provenit ratione partium ejus.An-
tur propositum.
41.
Amplius tecedens probatur: quia in descensu gra-
Text. (2) autem. Ponit secundam
ratiouem quia vacuum vis ad centrum,qua3libetparsipsius niti-
: si esset, tunc
frustra poneretur. Consequens est fal-
tur descendere secundum lineam per-
sum : quia in naturalibus niliil debet pendicularemad centrum sed de facto :

poni frustra Consequentia nulla pars descendit secundum lineam

probatur,
quia si poneretur, vel hoc esset ad reci- perpendicularem, nisi pars media : igi-

piendum alia corpora, et

tur illa pars media expellit partesextre-
hoc est impos-
sibile per prascedentemrationem, vel ad mas a via secundum quam naturaliter

dandum aliis corporibus dimensiones descendunt ; et per consequens ex quo

;

et hoc non, quia cubus de se est di- est ibi violentia, sequitur quodest resis-

mensionatus sine dimensionibus vacui- tentia, et etiam successio in motu, et de-

Unde secundumCommentatorem claratur inlitteris; etsitcentrum raundi

sequi-
tur, quod dimensiones vacui essent ma-
gis substantiae per se exislentes, quam
substantia3 compositsci, qu« actu per se
subsistunt.
Amplius (3) manifesticm esse opor-
Text.
tet. Ponitur tertia ratio : quia illud non
debet poni a Philosopho naturali, quod
non est sensalum, vel expertum, aut de-
ducibile ex sensatis ; sed vacuum non
senlitur, ncc potestdeduci cx sensatis ;

utpatet induc(;ndo in corporibus mundi.

A, et grave, quod debet desccndere,

QUrESTIO \m B, C, D luiic ipsius gravis pars
sit
:
B, si
non esset vioientuta, descenderet per
Vlriim grave simplex haheal resistentiam
lineam A, etsimiliter D, sed nuila illa-
inlrinsecam, per quam possU fieri svc-
cessio in ejiis- motu circumscripta
rum parlium de facto descendit per ta-
7'esis-

teutia extrinseca lem lineam, imo pars B descendit per li-

neam B, E, et pars D, descendil per li-
Arist. A/cr. 8. Ifxl.li. et sey. Theniist. Simpl.iVj/rf.
Aver. com. 71. el 72. Alb. tract. 2. c. «. D. Thom
neam D, F, ex quo sequitur, quod nulla
Lect. 12, et in 4. diit. 4i. q. 2. art. 3. qucejiiunc . pars ipsius gravisdescendit naturaliter,
 QUvESTIO VIII 79

nisi pars C, quae descendit per lineani D, modo contraria virtuti moventis,vel quia
A perpendicularem ad centrum. inclinatur ad modum contrarium, vel ad
2.
Secundo, quia nisi ita esset, sequere- quietem.
tur quod circumscripto medio extrinseco Secundo notandum, quod duplex e^i Resisten-
''**^' '*'
grave simplex moveretur subito. Gonse- resistentia, quaedam intrinseca, etquas-
quens est falsum, et impossibile. Quod dam extrinseca. Resistentia imaginatur
probatur multipliciler : Primo,quia tunc esse extrinseca mobili multipiiciter :

grave simplex esset virtutis infmitse, Primo modo, ut in motugravis deorsum

quia magnitudo virtutis cognoscitur per est resistentia intrinseca ex eo, quod
magnitudinem effectus, quem producit, aliqui gradus gravitatis stantsimul cum
modo effectus, scilicet velocitas, est in- aliquibus levitatis. Secundo modo,
fmita ; ergo, elc. quando intra poroscorporisgravisinclu-
Tertio, quia circumscripto medio ex- ditur corpus leve. Tertio modo, quando
trinseco,adhucest incompossibilitas ter- jn eodem sunt diversas formae inclinan-
minorum : quia impossibile est grave si- tes ad iversos motus, ut in animali
mul, et semel esse sursum, et deorsum. anima, et gravitas. Quarto modo,imagi-
Quarto, quia grave est agens limita- naturresistentia ex renisu partium, sci-
tum, ct virtutis finitae ; igitur circum- licet ex eo quod in motu gravis deorsum
scripto quocumque extrinseco, semper una pars impedit aliam. Quinto, pro-
ageteffcctum finitum : igitur supposito, venit resistentia, vel saltem aliqua ima"
quod non sit resistentia extrinseca, ginatur resistentia provenire ab intrin'
adhuc velocitas, quam faceret, non esset seco ex limitalione agentis, videlicet, ex
infmita. eo quod agens est limitatum, et fmitaB

Quinto, sequeretur quod illud grave virtutis ; ideo non potestnisi limitatum,
modic£e virtutis faceret velocitatem tan- et fmitum effectum producere. Sexto
tam, quantam esset possibile fieri per modo, voluntas dicitur resistentia, quas
Deum, quod videtur inconveniens. determinat se ad movendum tanto gradu
3. Sexto, sequeretur quod circumscripta velocitatis ; quse tamen potest movere
resistentia extrinseca, subito moveretur velocius, sicut est in motibus volunta-
grave simplex de termino cd terminum; riis. Septimo modo, figura dicitur quo-
et quod simul, et scmel esset per lolum dammodo resistentia, ex eo quod secun-
inlermedium,et quod quJBlibetpars ejus dum figuram latam, idem grave non po-
penetraret aliam partem, et quod quae- test asque velociter descendere sicut sub
libelpars ejus esset simul ineodem situ figura acuta.
cum alia partc, quod est impossibile. notandum quod multipliciter
Tertio, i

Oppositum arguitur per Aristotelem, etiamsi in motu provenit resistentia ex- -R«^*f««.-

et Comnientatorem in istoi tractatu de trinseca. Primo modo, quando aliquod -'«•ca «•»
quibus
Vacuo, text. commeiit. /1. Notandum, leve est coUigatum gravi, tunc tard us i provenia/.

quod resistentia est illud, quo retarda- descendit, quam si non esset leve colli-
tur motus, vel quo impeditur motor, ne gatum sibi. Secundo modo, quando
velocius moveat, secundum cujus aug- aliquod grave lalai ligur^ colligatur al-

mentationemdiminuiturveloc.itasmotus, teri gravi, tunc propterineptamfiguram

et secundum cujus diminutionem aug- est motus tardior, quam prius. Tertio
mentatur ; ct sicresistentiaestquodam- modo provenit ab extrinseco resistentia
 80 LIB. IV. PHYSICORUM

per aliquod attrahens ad oppositum, non est frustra, utpatet 1. Physicorum.

sicut descensus ferri est tardior si ada- Secundo, quia totum grave motum
mas trahit ad oppositum. Quarto modo deorsum, movetur ad hoc, quod ejus

provenit resistentia ab aliquo contra ap- centrum sit centrum mundi, vel quod
penso,ut aequilibra pondus contra ap- conjungatur toti gravitati, cujus cen-
pensum rctardat motum gravioris trum est centrum mundi igitur non ;

appensi. Quinto modo provenit ex den- est talis violenlia partium gravis ad in-

sitatemedii. Etsexto modo ex ciausione vicem. Tenetconsequentia : quia ad exe-

medii quia difficilius idem mobile mo-
:
cutionem inclinationis gravis requiritur,
vetur per medium clausum, utin puteo, quod linea transiens per centrum ipsius
quam per medium liberum nam fa- :
sit pars diametri mundi. Et antecedens
cilius cedit m.obili medium liberum apparet : quia statim, quando grave con-
quam non liberum. Septimo modo pro- jungitur tantte gravitati, cujus centrum
venit resistentia ex aliquo contra pel- est centrum mundi, quiescit naturaliter,
lente, aut ex medio contra moto ; et ita quodnon esset nisi ad hoc naturallter
diversis modis. inclinaretur.

Modo ad propositum non pertinet de Tertio, sequitur quod majus grave

resistentiaextrinseca,necetiam deintrin- movetur tardius, quam minus grave.
seca aliquo trium primorum modorum :
Consequens est contra experientiam. Et
quia in quolibet istorum modorum sic ha- consequentia probatur, quia semper
bens resistentiam intnnsecam est mix- partes majoris gravis distarent per li-

tum, etnon simplex : modo in proposito neam majorem a linca perpendiculari

loquimur de pure simplici per privatio- ad centrum, quam partes minoris gra-

nemalicujus qualitatis,quaspotest retar- vis, utpatetin figura priusposita.

dare suum motum localem. Secunda conclusio. In gravi simplici
Nunc ponuntur conclusiones. Prima non est resistcntia intrinseca propter

in motu ^^^' ^"^^ motu clementi

^" simplicis, violentiam partium gravis, imaginando
eiementi.
simphcts
^t ^ravis dcorsum, non est
" resistentia grave dividi secundum profundum. Pro
nonest quod una pars impedit
jntrinseca, ex eo quo notandum, quod aliqui sic imagi-
' ^
vtolentia .

entrinseca aliam descendendo secundum longitu- nantur, quod grave descendens per ali-

dinem, argutum fuit

vel latitudinem, ut quod medium imaginetur dividi induas
ante oppositum. Primo, quia non qua3- partes secundum profundum, quarum
libet pars gravis moli deorsum appelit inferior sit tenius, et superior spissa ;

esse in centro ; igitur non est hujusmodi tuncpars inferior si per se esset, move-
^. violentia parlium, qua una expellat retur tardius, quam de facto moveatur :

aliam. Tenetconsequentia, quia ex eo igitur pars superior pellit ipsam, et

solo poniturtalis renisus partium, seu pcr consequcns est ibi violenliaex pulsu
violcntia, quia qu^libet pars secundum partium. Vel sic imaginetur c converso,
lineam, qua3 est pars diametri mundi, quod pars tenuis sit supcrior, et spissa
inclinatur ad centrum. Probatur antece- inferior, tunc pars tenuis siper se esset,
dens,quia impossibile est quamlibetpar- moveretur tardius, quam nuncmovetur ;

tem esse in centro : modo si hoc appetc- igitur de facto trahitur per parteni spis-
ret, jam appeteret sibi impossibile,quod sam inferiorein ; et perconsequons inter
(?st falsum, quia desiderium naturale partes gravis est tractus, et violentia.
 QU/ESTIO VIII 81

Probalur conclusio, improbando istom jusgravitas est ut quatuor ; tunc ponatur

viam quia si grave simplex poneretur
: quod in medio inter B et C medium sit

in vacuo, pars tenuis non moveretur ve- terrie, circumscripto quocumque medio
locius, nec tardius, quam pars rpissa, extrinseco, et sit limitatio virtutis ipsius

vel major : igitur non est ibi traclus, vel Cmutuo: tuncistudgravccstextrasuum
pulsusunius partis per aliam paiiem. locum naturalem,quia centrum sua?gra-
Secundo, grave descendit per totam vilatis non est centrummundi, ettamen
suam gravitatem, itaut tota sua gravi- non impeditur extrinsece per casum,
tos inclinet pcr modum unius motoris: et tamen potcstmoveri ad suum lo-
igiiur non est ibi Iiujusmodi tractus, vel cum quia virtusmota ad descendendum,
:

pulsus partium. Tertio, hoc est contra est a^qualis resistentia3 : nam gravitas
experientiam : quia stans in fundo aqua^ ut duo ipsius Z?,et limitatio virtutis ip-

habet majorem partem aqua3 secundum sius C, sunt resistentias jBqualesprfecisse

profundum supi*a ,
quam infra ; et tamen gravitati C. Tertio, quia omnis resisten-
nonsentit gravitatem partissuperioris : tia inmotu, estaliquomodocontraria in-

igitur ejusdem gravis pars minor nullo clinationi motoris; sed in elemento sim-
modo trahitur, aut pellitur a majori. pjici non sunt inclinationes contrariae,

Tcrtia conclusio.In motu elementi sim- quiajam non essetelementum simplex.

plicis nulla estresistentia intrinseca ex Quarto, quia omnis motus cum resis-
limitatione agentis. Probalur : quia siita quod resistentia incli-
tentia est ex eo,
esset, sequeretur quod non seniper in nat ad alium motum, vel quietem ; sed
acquiiibra fieret descensus a parte pon- grave simplex non inclinatur ad alium
deris gravioris circumscripto impedi- motum, quam deorsum, necad quietem
mentoextrinseco. Consequens est conlra oppositam illi motui. Quinto, sequere-
experientiam,etcontra unam positionem tur quod -elcmentum simplex esset
troctatus de Ponderibus. Conscquentia divisibile in partem per se moven-
probatur, et sint duo gravia appcnsa, tem, et in partem per se motam. Con-
unum ut quatuor, ct aliud ut quinque, sequens estfalsum, ut patet 8. hujus,
et sit limitatio illius, quod est ut quin- text. 30. Consequentia probatur, quia
que unum ; tunc grave ut quinque ibi estforma gravis mediante gravitate,
estappensum gravius; et tamen probo qurc esset pars per se movens, et limi-
quod non desccndet, quia potentia est tatio agentis, qua3 esset pars per se
aiqualis rcsistcntia): nam grave, utqua- mota. Sexto, quia ista limitatio gravis,

tuor una cum limitatione agentis sunt vel est materia ipsius elemcnti simpli-
resistentia ut quinque, et tanta est pra^- cis : hoc non, quia ipsanon promovet,
et

cise potcntia mota. Secundo, sequeretur ncc impedit motum aclive. Vel forma,
quod est aliquod grave simplex exlra aut gravitas ipsius gravis ; et hoc non,
suum locum naturalem non impeditum quia inclinatur ad agendum motum, et

quod non potest moveri ad

extrinsece, non ad impediendum : et non apparet

suum locum naturalem. Consequcns est aliquid aliud, nisi sitqualitas contraria,
falsum, et contra principium scientise vel aliquod exlrinsecum, qua3 sunt cir-
naturalis. Consequentia probatur, et sit cumscripta. Seplimo, arguitur per si-

Z?,tertiapars hujus corporisgravis,cujus militudinem in aliis motibus a motu

gravitas sitj ut duo, residuum sit C, cu- locali : quia non apparet, quod caliditaa

tm ttti
 , ;

82 LIB. IV. PIIYSICORUM

habeat talem limilationem, vel quod sic resistenlia est asqualis virtuti mota% et

sit limitata, ut impediat calefactionem, per consequensnon fietmotus.

et ita inducendo in aliis motibus:igitur Quarto, quia ad motum requiruntur 2.

nec in motu locali. Rationes ante oppo- motor, mobile, et termini motus ; et

situm tangunt difficultatem sequentis praster ista, nonrequiritur aliud, ut pa-

qua^stionis ; ideo ibi solventur. tet. 5. hujus, text. 3. igitur ad motum

gravium, et levium non necessario re-
quiritur medium extrinsecum.
Quinto, quia in aliis motibus, ut in
QU/ESTIO IX
motu circulari, et alterationis, non re-

Utrum in motibus gravium, et levium sim- quiritur medium extrinsecum : igitur

pliciimi, necessario requiratur medium nec in motu locali recto. Tenet conse-
extrinsecum quentia, quia de istis videtur idem judi-
cium; et antecedens apparet de motu
Vide Auctores citalosquaestioue anteccd. Canon. q. circulari coeli.
4. art. 2. Ruvius tract.de Vacuo, qucest. o. Roc-
cus 4. Physic. quccst. 9.
Sexto, in medio densiori minus bene
fit, quam in rariori, et quanto medium
1
Arguitur quod non primo.quia tunc : est rarius, tanto mclius fit motus : igi-

sequeretur quod resistentia esset causa tur si nullum essetmedium, sequeretur

motus, quod est falsum, quia totus mo- quod optime fieretmotus.
tus fit a motore tanquam a causa. Con- Septimo, potest argui rationibus alte-

sequentia probatur ;
quia propter aliud rius qua^stionis, et per omnia, quaspro-
non requiritur medium extrinsecum, bant, quod in elemcnto simpiici sit

nisi propter causationem successionis resistentia intrinseca.

modo successio est idem quod motus. Oppositum
^ arguitur
^ per Aristotelem
^
^^^*'"
^ successt
Secundo sequeretur quod omnis motus in isto 4. text. 71. et inde : quia in hoc vus requ
rit nece.
gravium et levium esset violentus. Con- fundantur sua3 rationes probantes non sario n
sequensest falsum. Consequentia pro- esse vacuum. Notandum, quod ad mo-
batur : quia illud est violentum, cujus tum successivum naturalem necessario
est principium extra, ut patet 3. Ethi- requiritur resistentia, non tanquam ef-
corum, cap. 1. modo principium motus fectiva motus, sed tanquam causa neces-
esset a medio, quod est extrinsecum : sario requisita,et concurrens ad motum ;

ergo, etc. et ideo si in motibus gravium, et levium

Tertio, sequeretur quod in asquilibra simplicium aliunde sit resistentia ,

non semper gravius descenderet. Conse- quam a medio extrinseco, ut puta

quens est falsum, et contra principium ab intrinseco, tunc non est necessa-
tractatus de Ponderibus. Consequentia rium ponere medium extrinsecum in
probatur, et sit unum grave appensum motibus gravium, et levium ; ideo re-
ut quatuor, etaliud ut sex, et sit resis- cipiendisuntmodi, et improbandi, qui-
tenlia medii ut duo : tunc probo, quod bus imaginabile est ponere resistentiam
gravius non descenderet, quia habet de intrinsecamin gravi simplici, vel levi.

resistentia gravitatom ut quatuor, et re- Primus modus est, quod incompossibi-

sistentiam medii sicutduo, quia in quo- litasterminorum estsufllciens resistentia
libet appendiculoestsicut unum ; igitur ad causandum successionem in motu lo-
 QIL^ESTIO IX 83

cali, ila quod impossibile est mobile si- materia, et forma, et ex gravitate, se-
mul esse in diversis locis : igitur nocesse cundum quam grave natum est moveri.
estipsum moverisuccessive ex eo solo, Secundo supponitur,quod illud movetur
posito adhucquodnullum essetmedium cum violentia de aliquo loco, quod de
extrinsecum. sui natura conquiescit in illo loco. Tertio

Contra istam viam arguitur primo, supponitur,quod compositum ex materia

quod tunc sequereturquod nonesset ratio, ct forma substantiali gravis simplicis.
quareunummovereturvelociusquamreli- circumscripta gravitate, quiesceret ubi-
quum.Consequensestfalsumrquiainillis, cumque poneretur. Probatur, quia non
qua3 moventur successive respectu ejus- haberet mediantequomovereturalicubi.
dem resistentia3, quorum unum est majo- Istis suppositis, arguitur quod grave
ris virtutis, et aliud minoris, necesse cst, simplex positum in vacuo habeat resis-
unum moveri velocius, et aliud tardius. tentiam intrinsecam. Probatur ;
quia
Consequentia probatur : quia nulla ve- compositum ex materia et forma sub-
locitate potest aliquid moveri, quin ad- stantialiquiesceretubique ubimoveretur
huc cum majori velocitate staret illa et per gravitatem moveretur deorsum
incompossibilitas terminorum. Secundo, versus illum locum : igitur violenter per

sequerelui' ex eodem, quod omnia mo- primam suppositionem, et per con-

verentur a^quuIitcr.Consequens cst im- sequens in motu gravis simplicis est

possibile. Probulur consequentia ;

quia resistentia intrinseca.

ex quocum qualibct veiocitate stat in- Contra istam viam arguitur : quia si

compossibilitas terminorum, non appa- esset aliqua resistentia, vel proveniret

retratio, quin omnia moveantur a?qua- ex parte materias ; et hoc non, quia illa

litcr. Tertio, sequeretur,quod quodlibet est indifferens ad omnem motum, nec

moveretur infinita velocitate : quia ex alicui resistit : vel cx parte forma3 gra-

quonon esset alia resistentia, quam ex vis, et hoc non, quia ipsa est principale
incompossibilitateterminorum, quasnon principium effectivum motus deorsum,
determinat mobile ad certam velo- etgravitas non est nisi ejus instrumcn-
citatem: quia quantacumque velocitate tum, mediante quo movetur. Tunc ad
data, adhuc movelur majori, et sic in ^rationem in contrarium, concedo pri-

infinitum. Quarto, sequeretur quod mam suppositionem; etnego secundam:

velocilas non attenderetur penes pro- quia oporteret addere, quod si aliquid
portioncm potentia3 motoris ad re- quiesceret nuturaliter in aliquo loco,
sistentiam moli. Consequens est fal- si moveretur ab illo loco, hoc esset

sum. Consequentia probatur : quia per violentiam, modo sic non est

cum resistentia moti deberet signari in- de composito ex materia, et forma sub-
compossibilitas terminorum, Ciua3 non stantiali gravis ; quia licet ubicumque
potest signari, quanlum resistit. quiesceret, attamen non naturaliter :

Secunda via est, quod in motugravis, quia haberct inclinationem, si ponere-

vel levis simplicisestresistentiamobuis tur sursum ad motum deorsum, licet

ad motorem, circumscriplo medio ex- nonpossetpropterdefectuminstrumenti.

trinseco : procujus probatione supponi- Tertia via est, quod Deus, et Intelli-

tur primo, quod grave simplex compo- gentiaj determinant grave simplex posi-
nitur ex pluribus naturis. Primo cx tum in vacuo, ad certam velocitateia,
 84 LIB. IV. PHYSICORUM

qua potest moveri, ut sibi consimili, si descendit per idem medium, quam mi-
poneretur in pleno. Contra istam viam nus grave. Ista positio non valet : quia

orguilur : quia agens universale non de- tarditas mobilis non est resistentia, sed

terminat agens particulare ad effectum, est praecisc minor potentia, aut diminu-

sed e contra agens universale determina- tio potentifB, et ideo in idem, vel consi-

tur per particulore ad talem effectum, mile resistens minus potest, quam in

vel talem : quia Deus et Intelligentia^ magis resistens. AlioB xlsd recitata) fue-

determinantur per caliditatem ad pro- runtinparte in pra?cedenti quTstione.

ductionem caloris, et non e contra ; et sic Ex quibus omnibus sequilur conclu- mo;us

patet inducendo in aliis qualitatibus; et sioprincipalis,quod in molibusgravium, ^-tejHi

hoc ponit Aristoteles expresse in 2. de et levium simplicium, necessario requi- '^"''"i,

Generatione. ritur medium cxtrinsecum. Probatur "'^'^''

Quarta via, quod grave positum in va- sic, quia omnis motus alicujus gravis,
cuo traliitur per coelum, aut aliquod vel levis, est successivus : igitur cum
aliud agens eo modo, quo ferrum trahi sit naturalis, fit cum ohqua resistentia;

tur, et impeditur per adamantem, et in et non cum resistentia intrinseca, ut

hoc causatur successio in motu gravis. notum est; igitur necessario requiritur

Contra istam viam orguitur primo,quia resistentia extrinseca ; et liabetur pro-

grave non potest attrahi, nisi mediante positum. Et dixi notabihter, cum sit

aliqua virtute influxa sibi ; sed impossi- motus naturalis, ut naturale distin-

bile est aliquam talcm virtutem diffundi guitur pragcise contra voluntarium ,

per vacuum ergo, etc. Secundo, quia

: quia motus voUmtarius potest esse suc-
in illis, qu» taliter trahuntur, videmus, cessivus sine rcsistentia, exeoquodmo-
quod possunt fieri tam parvog quantit tor cum tanto conatu potest veliemo-

tis, quod movebuntur ad illa, pcr qua3 veread quantum conatum,scquilur tonta
trahuntur, sicut acus movetur ad ada- velocitos,veltanta,ettolisestmotusca?li.

mantem ; sed nunquam grave simplex Ad rationes ; et primo praBcedentis

movetur ad aliquid sic attrahensipsum, quasstionis. Ad primamdidum fuit. Ad 7

quantumcumque fiat modicas quantita- secundamconcedo, vel quod non move-

tis ; ergo, etc. retur, vel quod movoretur subito, et
6.
Quinta via, quod figura gravis est rc- quod istorum contingeret, videbimus
sistentia ; cujus signum est, quod idem postea. Ad tertiam dico, quod nuila rc-

grave tardius movetur sub una figura, sistentia provenitex incompossibilitate

quam subalia. Gontra istud arguitur : terminorum, ut probatum fuit in qua3s-

figura non est de potenliis activis, nec tione. Adquartam grave est agens limi-
resistit inclinando ad quietem, vel mo- tatum, concedo, et ideo cum resistentia

tum oppositum gravi : imo solum estdi- non potest agere nisi limitatum effec-

minutio potentiae, non quod per figu- tum ; sed sine resistenlia potcst faccre

ram essentialiter diminuatur potcntia, effectum infmitum.nec est inconveniens.

sed quiaminus potest sub una figura, Et concedo ultra,quod nec majus grave,
quam sub alia. nec aliqua virlus mundi, sive sit Dcus,
Sexta via est, quod tarditas est resis- vel alter, polest majorem velocitatem
tentia in motibus gravium, et levium facere, quam unum aiiudgrave simplex
Bimplicium : quia magis grave velocius circufflscripla resistentia cxtrinseca, el
 QU.^STIO X 85

supposito quod moveretur. Ad quintam

sicut ad istam. Ad sextam,concedo con- QUyESTIO X
sequens.
Ad pri- Ul7'um in molibus gravium, et levium sini-
Ad rationes hujus qucestionis.
plicium ta'is sit proportio molus ad mo-
mam dico, quod non est cuusa effectiva,
tum in velocitate, et iarditute, qualis est
sed tantum necessario requisita, et con-
proporlio medii ad mediu^n in raritale,
comitans, et magis setenet ex parte mo-
et densilate
bilis, quam motoris, quia inassignando
proportionem potentia3 motoris ad resis- Arist. hlc. c. 8. iext.72. et. feq. Themist. n. 7i.
Simpl. c, 9. comm. 79. Averr.com. 72. Alb.Magn.
tentiam moli, debet connumerari resis- tract. 2. c. 6. D. Thom. lect. 12. Richard. in 2

tenlia medii extrinseci ex parte mobilis, Mayroii. ibid. q. 6. Abiileus.

disi. 14. a?-. 2. q. 7.
Malih.22.q. 224 Zamarra 2. de Anima, text. 54.
et non motoris. Jauduuus, Nyphus, Saxon.8. Fhysicorum.
Ad sccundam, negatur consequentia,
quia motus non dicitur violentus ex eo, Arguitur primo quod sic : per Aris-
quod aliquod extrinsecum requiratur ad totelcm in isto 4. tractatu de vacuo, text.
motum, sedcx eo, quod ejus principium 71. qui super hoc fundat rationem, per
effectivum est ab extrinseco, passo non quam probat vacuum non esse.
conferentc vim agenti sed sic non est ; Sccundo, pcr Aristotelem 7. hiijus,

in proposito. text. 35. qui ponit istam regulam : Si

Ad tertiam, concedo consequens : quia aliqua potentia moveat aliquod mobile,
non semper gravius descendit, nisi ha- per aliquod spatium in aliquo tempore,
beat proportionem majorisina^qualitatis eadem movebitsubduplum mo-
potentia
super grave minus, et cum hoc super re- bile duplo veIocius,quod non esset, nisi
sistentiam extrinsecam. pi'oportio velocitatumesset sicut propor-

Ad quartam, dico quod ibi sunt, qua? tio mobilium, vel resistentiarum.
de necessitate rcquiruntur ad omnem Tertio, quia quanto medium est ra-
motum ; sed cum hoc ad motum gra- rius, tanto ab eadem potentia in illo me-
vium, et levium simplicium, requiritur dio provenict motus velocior : igitur
medium extrinsecum. proportio motuum in velocitatc, est si-
Ad quintam, non est simile, C{uiamo- cut proportio mediorum in raritate.
tus rectus fit per medium, et non opor- Gonsequentia tenet : quia ista3 dictiones
tet alios motus fieri per medium. ianio, quanto, denotant proportionem :

Ad sextam, dico quod licet medium et antecedens patet, quia densitas major
densius impediat, ne motus sit ita velox impeditmotum ; igitur c|uanto medium
sicut esset in medio rariori, attamen est rarius, tanto motusest velocior.
sine medi o nondiceretur motus ingra- Oppositum arguitur, quia si ita csset,

vibus, et levibus simplicibus, sed mu- sequeretur, quod a proportione minoris

tatio solum. ina^qualitatis possit fieri motus ; conse-
quens est impossibile : quia si resisten-
tia potest plus resistendo, qiiam motor
in movendo.nullo modo fiet motus.Con-
sequentia probatur,supposito,quod quo-
cumque motu dato, posset dari molus
tardior in duplo, in triplo, et sic in infi-
 83 LIB. IV. PIIYSIGORUM

nitiim; ut potest probari eviclenter de tatumest sicut proportio excessuum, ita

motu sph^r^B coelestis supcr polos im- ut noiisequatursiexcessus siiitajqualos,

mobiles ;
quia quacumque parte ac- quod motus sint a^quales. Probatur
ccpta, qua3 moveturaliqua tarditate,una primosic : quia si ita essct, sequeretur
aliaadhucmagis propepolum movetur quod medietas motoris non posset mo-
dupla tarditate, et sic de quacumque vere medietatemmobilistantavelocitate,
proportione. Hoc sic posito, probatur quanta totus motor movet totum mo-
consequentia, et sit potentia motoris ut bilo. Consequens est falsum, ut patet
sex, et mobile, ut quatuor; tunc per ex duobus:Primo per Aristotelem 7. hu-
suppositionem, sex potest movcre ali- jus, text. 36. qui ponit illam regulam.
quod mobileduplo tardius, quam mo- Secundo, quia sicut se habet totus mo-
Y&dX quatuor sed odo cst duplum ad
',
tor ad medietatem motoris, ita se habet

gwa^i^or ; igiturpotentia ut se^' movebit totum mobile ad medietatem mobilis :

rcsistentiam ut oc/o, quod est impossi- igitur permutatim per IG. quinti ; si-

bile. cutse habet totus motor ad totum mo-

t. Ista qua3stio tangit difficultatem, sci- bile, ita se habet medietas motoris ad
licet, penes quidattendilurvelocitasmo- medietatem mobiiis. Consequentia prin-
tus, scilicet, quid est illud cujus aug- cipalisprobatur : quia major est exces-
mentum sequitur proportionaliter dimi- sustotiusmotorisadtotummobiIe,quam
nutio velocitatis. De hoc sunt quatuor medietatis motorisad medietatem mobi-
via3 : Una, quod velocitas sequitur exces- Iis,sicut major est excessus quatuor su-
sum potentiaemotorissuperresistentiam per duo, quam duorum super unum.
moti. Secundo, si ita esset, sequeretur quod
Secunda, quod velocitas sequitur po- illa regula esset falsa, si aliqui motores
tentiam motoris, ita ut proportio mo- moveant aliquamobilia per aliquodspa-
tuum in velocitate est sicut proportio tium in aliquo tempore aggregatum ex
potentiarum, qua3 movent rcspcctu ejus- motoribus, moveret aggregatum ex mo-
dem, vel foqualis mobilis. bilibus per idem spatium in asquali tem-

Tertia ponit, quod velocitas sequitur pore. Consequens estfalsum per Aristo-
proportionaliterresistentiammobilis; ita telem 7. hujus, text. 33. qui ponit illam
ut proportio velocitatum sit sicut pro- regulam. Secundo, patet falsitas conse-

portio mobilium respectu ejusdem, vel quentis per primam Quinti, quas dicit,
gequalis potentige, et ista via estqua3stio si fuerint quotlibetquantitates aliarum,
mota. totidem a^quimultiplices, aut singulas

Quartaviaest, quod velocitas motus singulis sunt aaquales, aut quemadmo-

sequitur proportionem potentise motoris dum una illarum ad sui comparem, ita

ad resistentiam moti. aggregatum ex omnibus his ad iilas si-

Istis prasmissis,in qusestione pra3sen(i mul sumptas pariter se haberent : igi-

vciociias poneutur conclusiones negativfB : deinde tur si sint multi motorcs, quorum qui-
^^roveniat. in qusestionc sequenti dcclarabitur con- libet est a^quimultiplex ad suum mobile,
clusio affirmativa de quassito. Prima aggregatum ex motoribus, se habebit
conclusio est, quod vclocitas motus non ad aggrcgatum cx mobiJibus modo quo
sequitur excessum potentia3 motoris ad unus motor ad unum mobile.
resistentiam moti, nec proportio veloci- Te.rtio,veIocitassequiturproportionem
 :

QU.€STIO X 87

potenliaj motoris ad resistentiam moti : dili utrobique sunt a^quales, tamen

^gitur non sequitur excessum potcntias velocitates provenientes suntinasquales,
motoris supra resistentiam moli. Ante- quia multoplus velocitatur motusparvae
cedcns apparet per Aristotelem et Com- navis, quam magna3,ut patet pcr expe-
mentalorem in isto 4. text. cap. 71. et rientiam.
in 7. hujus, text. cap. 35. Consequentia Ultimo, si sic ; tunc aliquis motor
probatur : quia cum cTqualitate propor- moveret tanta velocitate, quod non po-
tionum stat inrequalitas excessum, ut test movere dupla velocitate.Consequens
a?qualis est proportio sex ad ii^ia pro- est falsum, ut patet 4. liujus. Conse-
portioni quaiuor ad duo, quia utraque quentia probatur, et sit motor ut qiia-
est dupla, et tamen excessus sunt inai- iuor, et mobile ut duo : igitur si qua~
quales. tuor potest adhuc velocius movere, ex-
Quarto, sequeretur quod aliquod mo- cedet ipsum in duplo plus, quam exce-
bile moveretur velocius in pleno, quam derei unum; sed hoc est impossibile
in vacuo, cum eadem potentia. et resis- quia quantamcumque resistentiam da-
tentia intrinsecis.Consequens est impos- tam, vel dabilemexcederetminusquam
sibilo : quia medium plenum plus resis- in duplo : ergo, etc. Contra conclusio-
tit,quam vacuum. Consequcntia proba- nem dubitatur primo per Aristotelcm,
tur, quia sit A unum gravemixtum ha- 1. Coeli, ubi dmi,opoi^tet autem secun-
bcns resistentiam intrinsecam, ratione dum excellentias movere.
cujus moveatur in vacuo certa velocitate, Secundo, per Commentatorem in isto
etsitZ?unum grave simplex potentias 4. com. quod omnis mo-
71. ubi dicit,
minoris ad movendum, quam sit exces- tus est secundum excessum potentiae
sus ipsius A super suam resistentiam, motoris super resistentiam moti.
et sit C unum medium plenum, ut aer, Tertio, quia quanto excessus potentiee
quod continue subtilietur quousque B motoris est major, tanto motus est velo-
moveatur per ipsum certa velocitatetanta cior : igitur proportionem excessuum
quanta A movetur per vacuum : quo sequitur proportio velocilatum. Tenet
positoponalur.4 inmedio C; tunc.4 non consequentia : quia isti termini tanto,
movebiturtardiusquam B, neque aeque quanio denotant proporlionem. Adista:
velociter : quia ejus potentia plus exce- Ad primum dico, quod Aristoteles intel-
dit totam resistenliam tam intrinsecam, ligit, quod oportetsecundumexcellentias
quam extrinsccam, quam potentia ip- movere,id est, oportet movere secundum
sius B : igitur A movetur velocius, proportionem majoris incequalitatis po-
quam i?, et tamen prius movebatur ^b- tentia3 motoris super resistentiam moti.

que velociter in vacuo : igitur aliquid Ad secundum ; omnis molus est se- 6.

movetur velocius inpleno, quam in va- cundum excessum, id est, secundum

cuo. proportionem majoris in^qualitatis, qua
Quinto arguitur per experientiam : potentia motoris excedit resistentiam
quia si sintmille trahentes magnam na- moti.
vem, quam toto conatu vix sufficiunt Ad tertium, negaturantecedens : quia
trahere, et sit alia navis parva, quam possibile est, quod excessus sit in duplo
duo trahant : tunc si ulrisque addatur major, et tamen motus non esset vclo-
unus homo ad trahendum, excessus ad- cior, imo pra3cise aique velox, ut si qua-
 88 LIB. IV. niYSICORUM \

hior movcat duo, et unum moveat proportio agentium est proportlo aequa-
iinuin, motus sunt asque veloces : quia tamen proportio effecluum
litatis, et est
proveniuntab a^qualibusproportionibus, proportio infequalitatis quia major ; est
ettamen excessus quatuor acl cluo, est elTeclus productus prope, quam longe.
duplus ad excessum duorum ad unum. Ad secundum,negatur majorsi ly <7r(«??-
Vclo;it(is Secunda conclusio. Velocitas non se- to denotet proporlionem, sed si denotet
1 on sequi
ni'\ quitur potentiam motoris, ita ut propor- sic, quod ad augmentum potentiae se-

motoris. tio vclocitatum non sit, sicut proportio quatur augmentum velocitatis, licet non
potentiarum moventium. Probatur, quia proportionaliter, tuncconceditur.
siita esset, sequeretur quod subduplata Tertia conclusio,proportioveIocitatum 8.

potentia, subduplaretur velocitas. Gon- non est sicut resistentiarum, vel mo-
sequens est falsum : quia subduplata bilium, aut mediorumper quaafitmotus. Vciocita

potentia tota velocitas tollitur, et per Probatursic;quiasi itaesset, sequeretur '/^r ^res!

consequens non subduplatur, ut, verbi quodquilibetmotorposset moverequod- «jo^llfj^

gratia, si scx vnoYeai quatuor, tunc sj libet mobile quantumcumque magnum. ^'^yl^ni''

subdupletur potentia ut sex, potentia Conscquens est impossibile, et contra

ff^jj^^f^
mota esset sicut tria, et resistentia sicut experientiam. Consequentia probatur,
quatuor : igitur tota velocitas tollitur, supponendo c[uod aliquis motor moveat
quia a proportione minoris ina^qualita- aliquid mobile aliqua velocitate, quod
tis non fit motus. possit movere aliquid aliud duplo tar-
7.
Secundo, per experientiam, quia Sj dius, et aliquid aliud triplo tardius, et
unus homotrabat navem, quam vix suf- sic in infmitum, ut probatum fuit post

ficit trahere toto conatu,et addatur sibi oppositum. IIoc supposito, patet consc-
unus alter a^qualis in virtute, tunc po- qucntia : quia simoveat B aliqua ve-
A
tentia esset duplata, et tamen velocitas locitate, movebit C duplum, licet
proveniens est multo major, quam du- duplo tardius, et sic de quocumque mo-
pla. Gontra conclusionem arguitur :quia bili quantumcumque magno, et habetur
proportio effectuuni est sicut proportio consequens.
causarum agentium ; scd velocitas est Secundo, quia si potentia ut sex mo-
effectus motoris : quia velocitas estidem veat quatuor : igitur potest movere ali-

quod motus, qui fita motore igitur pro-

; quid aliud subduplo velocius ; igitur il-

portio velocitatum est sicut proportio lud esset minus, quam sex : aliter sex

motorum. Secundo, quia quaftto virtus non potest illud movere, etsi sit minus,
est fortior, tanto motus est velocior :igi- quam sex : non esset duplum ad
igitur
tur penes proporlionem virtutum atten- quatuor : igitursex non movebit ipsum
denda est proporlio velocitatum. subduplo velocius, quod est contra posi-
Ad ista respondetur. Ad primum, ne- tum. Patet igitur C{uod tres de pra^dictis
gatur major : imo proportio effcctuum opinionibus sunt falsic. Et psr conse-
est sicut proportio proportionum, quas quens patet ad qua^situm per ultimam
habent agentia ad suasresistentias, in conclusionem, quod in motibus gra
quas producunl suos effectus.Unde,quod vium, et levium simplicium, non est ta-
major sit falsa, patet ; posito quod sint lis proportio motus ad motumin veloci-
duoignes acquales, cgentes in resisten- tate, qualis est in mediis ad iu3diam in
tias acquales inajquuiiter distantes, tunc raritate ;imo quandoqueest major,quan-
 .

QUi^ilSTIO XI 89

doque minor, et quandoque a?qualis ; ut posset in'ermittore suamvelocitatem sine

quando velocitas provenit a proportione diminutione suce virtutis. Gonsequens
dupla, autmultiplici ad duplam. est contra experientiam. Gonsequentia
Ad rationes. Ad primam : ad auctori- probatur, manet virtus eadem
quia si

tatem Aristotelis dico, quod intelligitur, non diminuta, manebit eadem proportio
quod tanta est velocitas, quanta est pro- virtutis mot£e ad resistentiam ; igitur
portio potentia? mot<e gravis simplicis manebit eadem velocitas, et per conse-
ad medium. Et dico notabiliter simpli- quens non esset remissa, quod est con-

cis: quia si esset grave mixtum,tunc una trapositum.

cum medio oporteret conjungere resis- Tertio, sequcretur quod addiminutio-
tentiam intrinsecam. nem mobilis,seu resistentiag in infinitum,
Ad secundam ; si aliqua potentia, etc. augmentaretur velocitas in infinitum
eadem potentia movebit subdupluni mo- manente eadem Consequens
potentia.
bile,id est, mobile ad quod potentia est falsum : quia videmus, quod non
mota habet d uplo minorcm proportio- semper potest homo parvum lapidem
nem. projicere ita velociter, sicut magnum.
Ad tertiam, negatur minor,si ly quan- Gonsequentia probatur: quia ad dimi-
^odenotet proporlionem, sicut prius di- nutionem resistentiae in infinitum,sequi-

cebatur. tur augmentatio potentia) motoris ad

resistentiam mobilis : jgitur cum pro-
portionem sequatur velocitas, sequitur
QUJ^STIO XI quod in infinitum augmentabitur velo-
citas.
Utrum vdlocitas molus sequalur propor.
Quarto, quia proportio non est aliud,
tionem potenliiB motoris ad rci^istcntiam
quam termini proportionis, ut proportio
motijilaut ad aiigmcntationempropor.
potentiag motoris ad resistentiam mobi-
t-onis, augmentelur proportionabiliter
velocitas motus, et ad diminiUionem di-
lis, non est aliud, quam potentia moto-

minuatur
ris, et resistentia mobilis ; sed nullum
islorum terminorum, nec etiam ambos
Arist. 8. Phys. c. 4. i.decaslo. c. 1 et l.de Anima, simul sequitur velocitas ; igitur nec se-
c. 2. Averr. 4. Phys. c. 10. com. 71. D. Thom. 8.
Phys. a 23. el \. p. q. 18. arl. \. et 1. cont.
te.Tct.
quitur proporlionem. Major patet, quia
Gcnt. c. 97. Cajet. et Ferr.ir. ?6/c/. JE<^\il'm% quodl proportio est quajclam relatio, seu simi-
5. y. 18.Gapreol. 2. dist. G. art. 3. Sonc. 9.3/c-
taph. q.S. Paul. Veaet. summa de ccelo. c. 24. litudo, qua3 non est aliud a rebus rela-
tis, seu similibus. Et minor probatur,
1. Arguitur quod non : quia tunc se- quia possibile est illos terminos aug-
queretur, si continue essct alia proportio mentari, et velocitatem diminui : verbi
potenti» motoris ad resistentiam, quod gratia, posito quod tam potentia Socra-
continueesset alia et alia velocitas. Con- tis, quam resistentia mobilis augmente-
sequensest impossibile : quia nulla ve- tur, et resistenlia mobilis augmentetur
locitas est instantane» durationis nisi magis ; tunc certum est, quod volocitas
per instans. Probatur consequentia : quia diminuitur, et tamen uterquc terminus
aliter ad proportionem non sequeretur augmentatur.
velocitas. Item, impossibile est, quod e converso
Secundo,sequereturquod Socrates non uterque terminus diminuatur, et veloci-
 93 LII3. IV. PIIYSIGORUM

tas augmentelur : verbi gratia, posilo sio ad qujBsitum. Secundo, movenda ''*•

Divii
quocl tam potenlia, quam rcsistenlia di- sunt aliqua dubia contra coDcIusionem. gucesii

minuatur, magis tamen resistentia Quantum ad primum, ponitur ista con-

quam potentia, tunc velocitas augmen- clusio :Velocitas motus sequitur propor- mnius i

tabitur, et tamen uterque terminus di- tionem potentiae motoris ad resistentiam pTruol
miniiitur. moti ;et universaliter proportio motuum molorl
3. Quinto, sequeretur quod figura non ad invicem est sicut proportio potenlia- lHZ^m
conferret juvamentum ad moium. Con- rum ad suas resistentias. Probatur: quia
sequens est contra experientiam : quia tanto vclocitas est major, quanto motor
videmus aliquod mobile sub figura acu- plus obtinet super resistentiam niobi-
ta, vel spha^rica velocius descendere, lis ; igitur quanto motor plus obtinet
quam ipsummet faceret, si esset sub fi- super resistentiam mobilis, tanto motus
gura lata. Probatur consequentia ,
quia est veiocior. Major patet, quia ex eo
sub quacumque figiira fuerit mobile, solo,quod molor obtinet super mobilo,
sempcr eadem potentia mota et
est ;
movet ;igitur quanto in majori propor-
per consequens cadem proportio poten- tiono oblinet, tanto majori vclocitate
t\Dd mota; ad resistentiam : non
igitur movcbit. Et minor probatur ;
quia non
obstante diversitate figurarum, manebit ex eo plus obtinet, quia plus excedat re-
eadem velocitas. sistentiam mobilis ;
quia aliquando ab
Sexto,sequeretur quod grave desccn- excessu majori proveniet motus tardior,
dcnsdeorsum permedium uniformenon et a minori velocior ; nec ex hoc obtinet
velocitaret motum suum in fme. Gonse- plus, quod resistcntia est minor : quia
quensest contra experientiam. Etconse- quandoque una resistentia est dupla ad
quentia probatur quia ex quo potentia
: aliam respectu ejusdem potenlia?, et ta-
est eadem, et resistentia est uniformis, men motus aIi([uando est minor, quam
manct eadem proportio potenlia? ad re- duplus, et aliquando est major : igitur
sistentiam : igitur provenict eadem, vel relinquitur, quod ex eo motor plus obti-
asqualis velocitas. net super mobile : quia habet majorem
Septimo, ponalur quod Socrates mo- proportioncm, scilicet majoris iucequa-
veatur in navi quiescente, deinde mo- litatis super resistentiam mobiiis.
veatur navis ; tunc ex motu navis veloci- Secundo, quia vel attenditur velocitas
tatur, aut retardatur motus Socratis, et penes excessum potentiaa motoris, aut
tamen manet eadem proportio potentia^ propter communem excessum, aut penes
Socratis ad resistentiam per quam mo- proportionem resistentiarum, vel penes
vetur, scilicet ad gravitatem propriam, proportionem resistentiaD motoris ad re-
et ad medium, igitur non semper ad sistentiam moti.Sed neutro aliorum mo-
proportionem eamdem, vel aequalem se- dorum, ut probatuni fuifc in pra3cedenti
quitur eadem, vel asqualis velocitas. qua3stione : igitur relinquitur, quod at-
Oppositum arguitur per Commentato- tendatur penes proportionem potenti»
rem in isto 4. ubi dicit quod diversitas motoris ad resistentiam moti.
motuum in velocitate, et tarditate, est Tertio, per Aristotilem 7. hujus, text^
secundum diversitatem proportionis po- 35. et36. qui ponit duas regulas funda-
tentias motoris ad resistentiam moti. tas super isto principio, quorum prima
In hacqua^stione ponenda est conclu- est : Si aliquis motor moveat aliquod
 ,

QU.ESTIO X! 91

mobilepcr aliquod spai.inm in aliquo utsi unumplus distet, quam aliud. Ter
iempore^medietasmotoris movcbil me- tio, quia ignis calefacit duo calefaclibi-
dietatem mobilis per idem spaiium in lia agqualis resistentia3 innsqualiler, ut
cequali tempore. Secunda regula :quod duo calefaclibilia sint inaBqualiter
si iila

si plures motores moveant plura mo- approximata et lamen potentia est ea-
;

aggregatum cx
bilia oiqua velocitaie, dem, et resistentia3 sunt eequales.
motoribus movcbit aggregaium ex mo- Tertio, ad princip aIe,sequerelur,quod
biiibus eaclem vctocitale. grave descendensper medium uniforrne
Quarlo, paLet per Gommentatorem 7. nunquam velccifaretPro- motum suum.
liujus, 2. Coeli, et in isto 4. comment. batur consequenlia, quia medio semper
31. G3. 71. et hoc de primo. manet eadem proporfio gravitatis ad re-
Quantum ad secundum, reslat mo- sislentiam.
vere dubia, ad videndum quid intelli- Quarto, quia si Socrates portaret ali-
gamus per potentiam, ct quid per resis- quod pondus aliqua velocitate, quod
tentiam, et qualitcr proportionem earum porlaret medium pondcris dupla veloci-
sequatur velocitas. Primo arguitursic : tate , quod est falsum : quia dato
si velocitas scquatur proportionem po- quod removerctur lotum pondus, non
tentia; motoris ad rcsistentiam moti, posset moveri in sesquialtero velocius,
tunc sequeretur quod si Socrates pro- quam ante. Consequentia probatur,quia
jiceret lapidem, et lapis diminuatur in duplo majorem proporlionem habet So-
infmitum, quod velocitas augmentjbitur crates ad medietatem ponderis, quam ad
in infmitum, vel saltem, quod semper totum pondus.
remotius, et velocius projiciat parvum Quinto, sequcretur, quod gravius per 7.

lapidem, quam magnum. Consequens idem medium non velociusdescenderet,

est contra experientiam, quia lapis po- consequens est falsum. Consequentia
test ita diminui, quod ad nullam, vel probatur ;
quia capianlur duo ferra inc^-
niodicam distantiam potost projici, ut qualia, quorum quodlibet sufficit ada-
patet de pluvia. Et patet consequentia : mas attrahere, tunc aggregatum ex
quia semper potentia3 motoris ad mino- ferro majori, seu graviori, et adamante,
rem lapidem, est proportio major, quam est gravius quam aggregatum ex ada-
ad majorem. mante, et ferro miaus gravi ; et tamen
Secundo, quia potentiaj sequales ina3- unum non velocius descendit reliquo,
qualiter agunt in resistentias a^quales ;
imo utrumque asque velociter, ut patet
ergo, etc. Tenet consequentia : quia perexperientiam, si utrumqueponeretur
sequalium potentiarum ad asqualcs re- in £equilibra, aut si descendant per ali-

sistentias sunt aequales proportiones ;

quod medium sine cequilibra.
ideo si proportionem sequitur velocitas, Sexto, aliqua portio aeris, et aliqua
sequitur quod velocitates eruntgequales. porlio terra3 sunt ejusdem resistentice :

Probatur antecedens tripliciter : Primo, igitur potcntia3 motas a^qualesceque velo.

quia grave appensum in jequilibra per citermovebuntur per illasportionesaeris
idem medium,quandoquc movetur velo- et terr^e. Antecedens probatur, quia ali-

cius, et quandoque tardius. Secundo, qua est portio aoris, quasaliqua portione
quia de duobus ferris a^qualibus ada- terrae plus resistit: igiturestaliqua, quse

mas atlrahit unum velocius quam aliud, asqualiter resistit. Gonsoqueutia princi-
 92 LIB. IV. PIIYSICORUM

|;;ilis probatur cx conclusione : quia ex proporlione provcnit : igilur noii sem-

quo potentia} sunt a^quales, et resislen- per velocitas sequitur proporlionem po-
tia3 sunt requales, proportio unius re- tenti^ motoris ad resistentiam moti.
sistentis,ad unam potentiamcstfBqualis Consequentia nota est. Probatur ante-
proportionialteriuspotentiasadreliquam cedens de asccnsu aquag per canalem :

resistentiam ; ideo velocitates erunt quia illa velocitas non attcnditur pe-
a:quales. Sed quod consequens sit fal- nes proportionem alicujus disposilionis
sum, probatur quia potentia a^qualis :
aqua3 : quia aqua secundum quamlibet
in eodcm tempore pertransit plus de sui dispositionem inclinatur ad motum
acre quam de terra, propler majorem deorsum, nec secundum proportionem
densitatem materia? igitur si illi motus : aeris attrahentis ,
quia aqua non est
sint a^quales, sequitur, quod per molus continua aeri : igitur non sequitur ad
tequales in eodem tempore pertransean- tractum aeris.

tur spatia ina:qualia, quod est impossi- Decimo,quia potentia moliva et resis-

biie. tcntia mobilis sunt diversarum ratio-

8. Septimo, sint A et B, duo motoros, A num ; igitur ipsarum non est aliqua

major et B niinor, ct C et Z> sint dua^ proportio. Tenet consequentia, quia

resisteniia}, C major, ct D minor, et sit proporlio cst duarum quantitatum
a^qualis proportio .4 ad C proportioni D ejusdem generis unius ad alteram
ad D ; tunc sequitur quod spatia C et certarelatio.
1), motu a^quali eruntper-
a?que cito, et Ad ista rcspondetur. Pro quibus no- potem
transita quia motus proveniunt ab te-
: tandum quod potcntia motiva et
est, ^"^^'/J

qualiproportione et C estmajus D per : resistcntia pos^junt ad invicem compa-

^l^fj^lf,

casum igitur aliqui motus sunt asque

;
rari quadrupliciter Primo,quantumad : PJ^'^'^rj

veloces, quorum unopertransibiturma- extensionem et sic certum est, quod

;
'«aw-

jus spatium in codem tempore, quam re- velocitasnon sequitur proportionem po-
liquo, quod est impossibile, etcontradc- tentiaB motivte ad resistentiam ;
quia
fmitionom vclocioris. difikilius cst eidem potentia) movere
Octavo, arguitur, eodem ca-
( ) retento per modicam terram, quam permultum
su; quia vel A pertransit totum Cin tem- aerem. Alio modo quantum ad intensio-
porc quo B pertransit totum D, aut mi- nem : et adhuc sicnon attenditur velo-
nus ; eodem, sequitur consequens
si in citas, quia aproportione sequalitatis non

ut prius, quod molibus Kqualibus iuEe- potest ficri motus ; et tamen summa ca-
quali tempore pertransibuntur in^qua- liditas, et summa frigiditas, qua3 sunt

lia spatia : si minus, ponatur igitur seque intensfe, agunt in invicem. Ter-

quod pertranseat spatium ^partem spa- tiomodo possunt comparari ad invi-

tii C, igiturcadem est proportio Z?ad E ccm secundum utrumque, scilicet tam
et A ad C, sed proportio A ad C, pone- secundum intensionem, quam extensio-
batur sequalis proportioni A ad E, quod nem. Et quarto modo possunt compa-
est impossibilc : quia tunc A haberet rari penes posse movere, et posse resis-

eamdem proportionem ad totum, et ad tere, non absolute, scd cum aliquibus

partem, et perconsequenspars ettotum circumstantiis, ut a tanta distantia,

essent ad invicem asqualia. cum tanta applicatione, vcl tanto co-

9. Nono, aliquaestvelocitas, quaeanulla natu, ut in motibus voluntariis, et sic

 QUi^STIO XI 93

dealiis circumstantiis : et itlco ex parte sentialis in descendendo, tamen illa

potentias motiva^ non debet numerari continue potest plusmoverepropter gra-

pro majoritermino solum potentiaprin- vitatem accidentalem acquisitam ex im-
cipalis motivae, sed cum lioc applicatio petu, sicut habet videri, seciindo
ipsius ad mobile, figura mobilis, quod Cceli.
movetur, si juvat ad motum ; et univer- Ad quartum de portalionelapidis, di-
saliter ex parte potenlia3 motivEG debet primum.
citur, sicut ad

numerari omnc illud, quod juvat, et

•
Ad quinlum, dico quod aggregatum i\.

promovet motum ; et simiiiter ex parte ex adamante, et ferro majori quod suf-

resistentifB debet numerari omnc iliud ficit attrahere, non est gravius, id est,

quod impedit motum. non habet majus centrum gravitatis,

10. Nunc ad argumenta. Ad primum, ne- quam aggrcgatum ex adamante, et
gaturconsequenlia ;
quia velocitas se- ferro minori, imo aggregatumex ada-
quitur proportionem potenti^e motiv^ mante, et ferro,quod adamas suflicit at-
ad tolalem resistentiam, numeratam trahere, non habent majus centrum
cum omnibus illis, qua3 impediunt mo- gravitatis, quam adamas solum et lioc ;

tum modo non solum

; lapis resistit pro tanto, quia ferrumper dispositionem
projicienti, imo etiam medium per receptam ab adamantc,plus appetitcon-
quod quando dicitur, ad
projicitur. Et jungi cum adamante, quam descendere
minorem lapidem est major pro- deorsum.
portio dico quod non
; imo ali- ,
Ad sextum, dico quod impossibilc est
quando potentia motiva habet propor- aere, et terra existentibus in suis nalu-
tionem majorem ad lapidem majorem, ralibus dispositionibus, quod aliqua
quam ad minorem ; cujus causa est, portio aeris et terrae sint asqualis resis-
quia lapis potest esse ita parvus, quod tentias : tamen hoc est benc possibile
applicatio agentis non potest esse tanta quantumcumque ducatur extra suam
minori lapidi, sicut majori. naturalemdispositionem, ut quod terra
Ad secundum, negatur antecedens, si sit modum exhalationis,
per et aer per
sit a^qualis applicatio. Ad proportionem modum vaporis inspissati ; tunc dico
de a^quilibra, dico quod licet gravitas quod potentia asqualis non pluspertran-
essentialis maneat ibi a^qualis, tamen sibit deaere, quam' de terra in lequali
ibi acquiritur gravitas accidentalis ex tempore.
situ ; ex eo quod grave detentum diu- Ad septimum, concedo casum, et dico
tius appctit ccnlrum quam antc ; et ista quod .1 non pertransibit de C, nisi par-
gravitas accidentalis vocatur gravitas tem £equalem ipsi Z) in eodem tempore
secundum situm, utpatet in tractatu de tunc
Ponderibus. Ad octavum, quo arguitur cont!'a hoc
Ad ambas confirmationes dicitur, conceditur consequens, scilicet, quod
quod non sunt ad propositum, quia li- pars et totum sint tequalis resistentije
cet potentia3 sint a^quales, et etiam re- intensive non extensive, ut de
, licet

sisten(ia), tamen non cst a^qualis appli- aere uniformi, pedalo tantum resistit
catio. intensive, quantuin bipedale, licet mi-
Ad lerlium, nogatur consequentia ;
nus extensive.
quia licet maneat eadem gravilaa ea- Ad nonum, negatur antecedeng. Ad
 94 LIB. JV. PIIYSIGORIJM

probalionem, dico quocl velocitas asccn- Ad septimam, dico quod simotus na-
sus aqua3 per canalem attenditur pc- vis juvet motum Socratis, tunc motus
nes proporlionem potenli;» attrahentis navis debet numerari ex parte potentise
aercm ; cujus signum est, quod si illa motiva3, sed si impediat, debet nume-
potentia est major, velocius atraheret, rari ex parte resistentiae.

et siminor lardius.
Ad decimum, dico quod hoc pertinet
ad 7. hujus, scilicet an inter aliquaqu^e
sunt diversarum rationum, possit es- ANNOTATIONES U.
se proportio, et de hoc videbitnr
ibi.

Ad raiiones principales. Ad primam,

(a) Oclavj arguilur, rel^nito codem casu,
dico quod licet sitcontinue alia, et alia
elc. Nola, quod hic lextus esl corruptus et
proportio, tamen correspondentcr est mancus, ideo iu liunc moduni esl corri-
una proportio per totam horam, et ita gendus : quia, vcl A perlransil totum C. in
correspondcnter est una velocitas dif- le:iipore quo B pertransit totum B, aut mi-
formis per tolam horam ^equalis uni- nus ; si in codcm lempore pertransil lo-

formi, a qua per eamdem lioram tantum lum, seqiiitur consequens ut prius, quod
spatium pertransirelur. motibus aequalibus in oequali temporo pcr-

Ad secundam, negalur consequentia, tran^ibunlur incequalia spatia. Si minas,

quia sine diminutione virtutis csscntia-

ponalur igilur quod A pcrtranseal spatium

suum B partem spalii, id est, quod /i esl pars

liSj Socrates potest diminuere co-
spalii C ; igilur eadem e.st proporlio B ad
natum, modo penes proportionem po-
Z>, el A ad /i" : sed proportio.4 ad C, pone-
tentia3 absolute non atlendilur velocitas,
batur ix3qualis proporlioni B ad D, ergo
sed pcnes proportioiiem potentia3 cum
proportio .1 ad A', esL ^rqualis proporlioni
\,anto conatu, cum tanta applicatione, «'.t
A ad C, quod esl impossibile quia tun
; ',

tanta figura juvante ad molum ; et sic ctc.

de aliis circumstantiis. Dico quod sive sil idem guod lermini,

C^)
13. Ad tertiam, dictum est in soluUone etc. Nola, Ilenricus de Gandavo QuodL 9.

prima3 rationis. g. 3. guodl. 5. q. 0. el 7. et quodl. 1. g. 1.

Ad quartam, proportio non est aliud, asscrit, quod omuis relatio est cadem rea-
etc. Dico, quod sivc (h) idcm quod
sit liter cum fundamento quam senlentiam :

termini, sive aliud in proposilo, non cst secuti sunt No:ninales, et Sotus iii Prxli-
camcntis, cap. do Relalione, q. 2. Opposi-
cura scd sufiicit, quod ad majorem pro-
;

tam senteutiam doccL Scotus i/t 2. c/. 1.^.

porlionem potentia) motoris ad resis-
5. qu;i3 consistil in duabus conclusionibus.
tentiam mobilis, sequatur proportionali-
Prinia conclusio : Relalio:ies, quarum fun-
ter major vclocitas.
damcnla possunt essc sine Lermino et rela-
Ad quintam de figura, dicitur, quod
tione, distuiguuntur realitcr a suis funJa-
si figura juvet ad motum, debet nume-
mentis, ut palernilais, similitudo, propor-
rari ex parle potentise motiva3 ; sed si
Secunda coaclusio
tio, etc. : Kelaliones
impediat, debet numcrari ex parte resis- quarum fundamenta non possunt esse sine
tentia3. tcrmino, el relatio:ie, sunL idcm rcalitcr
Ad scxtam, ncgatur conscqucntia ; ut cu n fu 1 li a"nti>, ut crcalio pisiiva,
solulum cst in qua^stione. etc.
 ;

QU.ESTIO XI i 95

causandum succcssionem, nullo modo

QU/ESTIO XII requiritur resistenlia.
Sexto arguitur do gravi mixto ;
quia
Ulrum in vacuo, si essel, pcsset ficri motus quodlibct mixtum,liabet resistcntiam in-
trinsccam sufficicntem ad causandum
Aristot. 4. Physic. tcxt. 71. Commenlator loid. _ ^

Themist. simpiic. yEgitiius, Burieus, jandu.i. et successionom in motu : igitur quodlibet

Saxoii. texl. 7. Ib.etlQ. Albert. kagn. tract. 2.
tale potest moveri in vacuo. Oppositum
cap. 6. ell D. Thom. lcct. i2.etini. dist.ii.
.

qii. 2. art 3- Gandaven. quodl. Z.^coIm quodl. arguitur per Aristolelem inisto 4. text.
i{. et in2. dist. qu. 9. Gregor. dist. G. qiuvst. 3.
art. 2. Soiasi. P/iys. qu. 3. art. 3. Tolelus 1\. et inde.
quceit. 9. Conimbr. cap. 9 qu. 4. Complut. disp.
In qua3stionG, primo videbiturde ele- oivisio
2). qu.Z. Ruviu? qwest. 3. Roccus quwst. 9.
?"'^«'*°'"''
Aversa tom.l. quxst . 27 sect. 9. mento simplici, an movcretur in vacuo
siesset, vel non. Secundo, do elem^nto
Arguitur quod sic, degravisimplici, mixto, utrum possit moveri in vacuo,
de quo minus videtur omne cor- ;
quia Quantum ad primum, ponit una opi-
pus naturale extra suum locum nonim- nio, quod si vacuum esset, motus fieret

peditum movetur naturaliter ad suum in vacuo, et nullus motus fieret in va-

locum ; sed in vacuo (si esset)potest esse cuo. Quod probalur : quia vacuum esse

grave simplex extrasuum locum, et ta- est impossibile, modo ad impossibile

men non impediretur : igitur moveretur sequilur quodlibet ; igitur ad impossi-

ad suum locum. bile sequuntur ambo contradictoria.

Secundo,quia appetens aliquem finem Secunda via : posilo quod vacuum
sinon impediatur,exequitur illum fincm; csset, ut posito, quod totus aer istiusdo-
sed grave simplex appetit locum deor- mus esset anniliilatus, tunc ponit ista

sum ; igitur. via, quod domus, sive corpora

latera
Tertio, grave simplex movclur per lateralia circumstantia vacuum, subito

aquam, et per aerem, et melius per ae- concurrcrent ad replendum vacuum, et

rem, quam per aquam ;igitur, oplime boc est propter appetitum infmitum,
moveretur per vacuum. quem habent corpora naturalia, ut con-
Quarto, per Aristotelem 1 . Coeli, text. jungantur cum aliis corporibus, cujus
11. si essent plures mundi, terra unius signum est, quod corpora naturalia pa-
moveretur ad terram alterius ; sed inter tiuntur quantamcumque violentiam ne
illos mundos esset vacuum intermedium fiat vacuum et sic intelligitur iliud
;

igitur moveretur per vacuum. communedictum, quocl natura abhor-

Quinto, si per vacuum non moveretur ret vacuum. Ex isto inferunt sic ponen-
grave simplex, hoc esset pro tanto, quod tes, quod annihilato aere hujus domus,
non haberet resistentiam ad faciendum si in medioponeretur unum grave sim-
successionem in motu, sed non propter plex, et Deus salvaret latera domus ne
hoc quia coelum movetur, et tamen
: concurrerent, et cum hoc salvaret grave
nulla est resistentia facicns successio- simplex, moveretursuccessive in vacuo,
nem in motucoeli. Item illuminatiome- ct hoc propter inclinationem gravis qua
dii est successiva, ut patet de illumina- tenderet ad replendum partes superio-
tione diurna, quje consequitur motum res, et laterales vacui.
successivum umbric tcrra?, et tamen il. Contra ista dicla ponuntur trcs con-
3.
luminatio fit sine resistentia : igitur ad clusiones. Prima est : Ad vacuuni esse Ad vacw
 96 LIB. IV. PHYSICORUM
um esse
non seqiiitur
*
contradictio, et ideo non Commentatorem 1. hujus, comm. 81.
?Wtl scqui-
lurcontra scquitur, vcicuiun est,igiiur motus est, igitur si plus appetersnt rarerieri,quam
dictio. T^ 1 •
,
permanere, jam appeterent plus, quani
, I

ct millus motus est. Probatur, quia ad

nullum impossibile sequitur quodlibet, possent appetere, quod est impossibile.
nisi formalitcr implicetcontradictionem, Terlio, quia multa sunt corpora, quce
sed vacuum non implicat conlradiclio- non sunt rarefaclibilia ; igitur si inter

nem : ergo, etc. latera hujusmodi corporum fieret va-

Secundo, quia dc facto ponimus per cuum, illa corpora lateralia nonconcur-
fidcm, quod Deus potest facere vacuum, rerent per rarefactionem. Ex isto sequi-

ita ut possit annihilare aerem hujus do- tur, quod si in vacuo poneretur unum
mus, aliis corporibus non mutatis ; sed grave simplex, quod ipsum non move-
nuilus ponit, quod Deus potest facere retur successive ex eo, quod tenderet
duo contradictoria esse sim.ul vcra : igi- per rarefactionem ad replendum va-
tur si ad vacuum esse sequatur contra- cuum. Patet : quia multa sunt gravia,
dictio, ssquitur quod possibile est, quod qua3 propter quamcumque potentiam
in bona consequentia antecedens sit ve- vacui nullo modo rarefiunt, verum (^)
rum, et consequens impossibile. esl tamcn quod aliqua sunt fluxibilis

Secunda conclusio. Posito quod va- natiirse, ut aer, et aqua, qua3 rarefierent
cuum esset , corpora circumstanlia non usque ad certum gradum, ne fieret va-

dilalarent se, nec concurrerent subito cuum.

•, Gravesin
quodj vacuum
rr, ,. , •

ad replendum vacuum. Probatur, quia lcrtia conclusio, posito piex m

si ita esset, sequcretur quod coelum jam grave simplex moveretur in eo, Zrvacw
esset, si

esset rarefactum in infinitum ; conse- ipsum moveretur subito, exceptis ali- *"<^c^**"''
quens est impossibile, 1. Ca^li, text.lQ. quibus casibus, qui dicentur. Probatur
et inde. Consequentia probatur, quia conclusio, quia omnis (b) motus est se-
extra coelum non est aHquod corpus,cui cuiidum proportionem potentire motoris
conjungatur coelum : igitur de faclo coe- ad resistentiam moti : igitur ubi est ali-

lum raretiet per totum spatium, in quo qua potentia sine resistentia, potentia in

extra coelum potest essecorpus. infinitum potest movere suum mobile ;

4. Secundo, quia quodlibet ens naturale scd in vacuo nulla estresistentia ; igitur
plus appetit sui permanontiam, quam infinita velocitate movebit, ct per conse-
conjungi cum alio corpore : igitur si quens subito. Minor patet ex pr£eceden'
esset vacuum, non esset necesse corpora tibus, quianulla est resistentia mobilis

circumstantia concurrere ad replendum ad motorem, nec ex ren-isu partium, aut

vacuum. Consequentia probatur, quia ex limitalione agentis, et ita de aliis mo-
multa sunt corpora, qua3 per rarefactio- dis, qui tacti fuerunt prius.
nem , et dilatationem tendunt ad non Et quia ista conclusio ponitur compo-
esse, ut patet de corporibus, qua^ sibi site, scilicet si grave moveretur in va-
delerniinant certum gradum densitatis; cuo, ipsum moveretur subito, ideo poni-
ideo si plus appetant permanere, quam tur ista conclusio quarta : Si vacuum
sic rarefieri propter replere vacuum, sc- esset nullam grave ("^) simplex positum
quitur qucd non rarefient. Antecedens in ipso moveretur, imo ubicumque po- i

probalur, quia quodlibct diligit se per- ncretur, ibi quiesceret. .Probulur, quia
nianere quantum potest, ut palet p©r omnis motus aiicujus gravis est ut sub-
 QU.ESTIO XII 97

sitleviorl, et levis, ut supersit gravio- sequaliterde gravitate, ideo qua ratione

ri : sed in vacuo nulium esset leve, cui moveretur ad unam partem, eadem ra-
subesse grave appeteret, nec aliquod tione ad aliam. Respondelur, quod talis

grave, cui leve appeteret superesse ; igi- spiia?ra non moveretur ex se sine motore
tur in vacuo, si esset, nullus fieret mo- extrinseco: quia si sic, jam moveretur
tus alicujus gravis, vel levis. Mtijor pa- subito, et partes ipsius penetrarent se ;

tet per experientiam, quia grave non sed talis sphasra potest moveri a motore
quiescit, aut descendit ex eo, quod est extrinseco, quantaecumque esset modicae
in tali situ respeclu coeli, scilicet ex eo virtutis.

quod tantum distat, vel tantum propin- quod super

Tertio dubitatur, posito
quatur ad coelum, quia aqua descen- aliquam superficiem planam aeque dis-
dens quiescitin aliquo situ, in quo nunc tantem a centro ponerentur dua3 spha)-
est aqua, per quem tamen situm mo- ra3 terras simplicis in vacuo, quarum
vcrelur, si inillo esset aer, el ista major una esset major, scilicetyl, et alia mi-
potest probari porplures experientias : nor, scilicet B, ufrum aeque facile esset

et minor notaest, quia hoc intclligimus movere unam, sicut et reliquam :res-
pcr vacuum. Patet igilur, si vacuum es- pondeturquodsic, quia quEelibet earum
set,quo(l in illo nullus fieret motus natu- a quantacumque potentia mota, potest
ralis gravis, vel levis. Et notandum, moveri,sed tamen a nulla potentia pos-
quod quia nunquam expertum est,quod sunt amb« moveri asquc velociter. Pri-
ficret in vacuo, ideo posito quod esset muni probatur : quia ex quo qua^Iibet
vacuum, nullus scit quid sequatur, ideo illiirum terrarum est sphasrica , igitur
pra3dicta3 qusestiones posila) sunt verisi- quailibet tangit planum in puncto : igi-

militer coniecturando. tur ab una parte illius puncti est tantum

Sed circa pra^dicta dubitatur, conces- de gravitate, quantum ab alia parte , et

80,quod per vacuum polcst moveri gra- per consequens potenlia est «qualis re-
ve, vel leve utrum semper subito mo-
, sistenlia3 : igitur quilibet excessus addi-
verenlur : rcspondelur, quod non sem- tus potest movere. Secundum probatur,
pcr.Lndoposilo quod esset unum grave, quia in majori spheera signctur gravita-
cujus una parsessctab una parle ccntri, tis mota in una mediotate, ut duo, et
et allera ab alia, tunc illud grave dcs. gravitas resistitiva, ut c///o, et potentia
cenderct successivc, quia una pars csset seu excessus additus, ut unum ; tunc
rcsistentia altcrius. Ilem, in alio casu.ut tota potentia mo!a se liabet ad rcsisten-
si essct aliquod composituni cx tcrra, ct tiam in sesquiallera proportione. Tunc
aere, et ponerctur in loco sphainD ignis de minori sph^era signetur una medie
vacuo, tunc descenderet usquc ad locum tas, ut unum, et medietas resistitiva ut
aeris subito, scd dc loco acris deorsum itnu7n, itcm cxcessus additus abextrin-
successive. seco ut unum : igitur exc3ssus minoris
Serundum dubium est, posito quod spha^raD proveniet a proportionc dupla,
Deus suppleret difTerentias locorum in quaaest major sesquialtera ; igitur velo-
vacuo, tunc posito quod una sphaara ter- citatcs erunt iniEquales.
ra? simplicis ponerctur in centro terras, Kx istis patet, quod si in vacuo grave
utrum ibi moveretur circulariter : ar- siniplex ponoretur in ajquilibra, ipsum
guitur quod.non ;
quia undique est haberet resistcntiam ex contra appenso,

Tom. 111 •
 98 LIB. IV. PHYSICORUM

differenter tamen quam in pleno : quia loco : tamen tenendo quod Deus suppleat
in vacuo quilibet excessus unius super differentias locorum in vacuo, tunc dico
alterum sufficeret ad faciendum motum ; quod grave simplex movebitur subito,si
sed in pleno non quilibet sufficeret prop- non detineatur aliunde.
ter resistentiam medii et hocde primo. :
Ad secundam dicitur, quod motusnon
Quantum ad secundum, de motu mixti est fmis gravis, sed locus deorsum ideo ;

Gravemix- [^ yacuo : dico ouod in proposito intelli- grave positum in vacuo, subito acquire-
veretur in gimus pcr mixtum illud quod determi- ret illum locum.
vacuo.
nat sibi omnes qualitates primas in Ad tertiam, si intelligamus per op-

gradu citra summum, et cum hoc de- time, velocius, concedo, quod per va-

terminat sibi qualitates motivas remis- cuum in infinitum velociter moveretur.

sas per contrarium, ut gravitatem re-
Ad quartam dico, quod Aristoteli suf-
missam per aliquos gradus levitatis, et ficit, quod terra illius mundi inclinare-

vel saltem per mixtum intel- tur ad terram istius, sed non oportet,
e contra :

ligitur aggregatum ex gravi et levi, ut quod moveretur ad istam terram.

si infra partes gravis contineatur aliquod

Ad quintam, concedo quod illumina-
corpus leve. Tunc dicitur primodemotu
tio fit cum resistentia non immediate,
sed mediate, quia consequitur motum,
locali, quod mixtum ex omnibus elemen-

tis si moveretur in vacuo, moveretur qui estcum resistentia.

successive, quia tunc haberet resisten-

Ad sextam, de motu coeli dico, quod

tiam intrinsecam. Secundo, quod si es- ille motus est voluntarius, nec ibi re-

quiritur resistentia ad successionem.

set mixtum ex aliquibus tantum, tunc
in aliquo looc moveretur subito, ut mix- Ad ultimam, dictum est in secundo

moveretur subito articulo.

tum ex terra, et aere

inlocoignis. Deindedemotu alteratio-

nis dico, quod in vacuo nullapotestfieri ANNOTATIONES
alteratio ab extrinseco remoto, quia non
(a) Verum est tamen, quod aliqua sunt
essetmedium susceptivum actionis ;
et
fiuxibilis na^Mrw,elc. Nota quod si esset ?,f/,W
er

ideo in vacuo non posset fieri visio. Et vacuum, nullo posito miraculo alio, quam ^f^,^"'''
dico notabiliter remoto, quia ab extrin- vacuo in concavo Lunse, cceli nuUo niodo cuum.

seco immediato bene potest fieri altera- concurrerenl ad replendum illud, quia
tio. Similiter ab intrinseco potest fieri suaple natura sunt incorruptibiles : et ta-

alteratio. Ex quibus sequitur, quod in men concurrere non possent sine rarefac-

vacuo possunt fieri motus consequentes tione,nerelinquerent vacuum locum suum,

intrinsecam, nutritio,
quod miraculum majus quam illud
esset
alterationem iit
de vacuo. Caeterum cum aer, et aqua sinl
augmentatio, rarefactio, condensatio, et
mobiles, etrarefactibiles, minus repugnat
consimiles motus. Item in vacuo potest
naturae, quod ascendant, quam ut detur
motus progressivus animalium, mo-
fieri
vacuum ; atque adeo, posilo vacuo, rare-
tus projectorum, et hoc per impetum summam raritalem, sub
ficrent usque ad
tantum in protracto ab impellente. Et qua possunt conservari, ut repleant quam
per ista potest indicari de aliis motibus. maximum possunt vacuum, non tanien (ut
Ad rationes : Ad primam dico, quod hic dicit Scotus) adeo rarefierent, quous-
grave existens in vacuo, nec est in loco quc corrumpanlur : nam si corrumperen-
naturali, nec innaturali, quia non est in lur, plus vacui maneret ; nisi dicas quod
 QU^STIO XII 99

converlerenlur in rarissimum ignem, qui tasminor et ubi virtus moventis resisten-

:

poleril majorem locum replere sed pro- : liam non superat, aul secundura certum
fecto propter vacuum non est admitten- excessum a natura slatutum eamdem non
dum, quod unum totum elementum cor- excedit, motus nullus efficitur. Unde tribus
rump itur : maxime quia per solam rare- tantum modis ex ipso Aristotele ostendit
fictionem, sine aliqua alteratione, et Averroes resistentiam inveniri posse, aut
inflammatione, non videtur quomodo aqua ex parte mobilis et medii, ut in animali-
convertatur in ignem, imo ncque in ae- bus, quse in pleno moventur, in quibus
rem. corpus, quod est actu, et medium quod
onlro-
sia cle
(b) Omnis motus secundum propoiHio-
esl est plenum, animae moventi resistit. Aut
cetiio- ex parlo mobilis tantum, ul in animalibus,
causa
nem potenliae motoris, etc. Nota quod de
•nier causa successionis in motu fuit allercatio, simoverenlur in vacuo, in quibus non me-
'rroem,
Avcm- atque contentio inler Averroem, et Avem- dium, quod est inane, sed solum animalis
tm. corpus animae moventi
pacem, ut patel in islo 4. cap. de vacuo. resistit ; et in cor-

Nam, Avempr;ces vir doctissimus, et Aver- poribus coelestibus, in quibus ipsum coe-
rois praeceptor, credidit successionem in lum molum sine medio animoe movenli
motu provenire non ex resistentia medii, resistit ratione situs contrarii, quem habet
sed potius ex resislentia mobilis ad moto- ad motum intentum a motore nam pri- :

rem, scilicet ex virtute moventis majore, mum mobile non movetur in inslanti ab
vel minore:et si ex medii resistentia suma- Intelligentia ,
quia par:em, quam modo
lur in motu successio, hoc est tmtum per habot inOriente, intendit Intelligentia mo-
accidens ; et ideo dicebat rationem illam vere ad Occidentem et propter continuita-:

Aristoleliscaptiosamesse etfallacem ;
quia lem partium orbis, non potest fieri in ins-
propositio illa, qualis est proportio medii tanti. Tertio, ex parte medii tantum, ut in
ad mrd.Km in spissitudine, et subtililate, elemenlis,qua3 moventur in pleno, quorum
tal:s cst proportio motus ad motum in velo- maleria, qua3 actu non est, sed facullate
citale, et tarditate, est falsa ;
quia alias tantum, formae moventi resistere non po-
nonesset molus in tempore, nisi ex resis- test ; sed medium solum est illud, quod
lentiamedii, atque adeo si non esset me- resistit.

dium resistens, motus esset in instanti, Scotus vero in 2. disl. 2, qusest. 9. ad \i.

quod conslat esse falsum : quia corpora quartum principale, et in 4. dist. 4^.qusest. causasuc-

ccrlestia moverentur in instanti, cum m 5. artic. 2. dicit quod successio in rrotu f^**'"»'*

eorum molibus non sit medium rcsistens causatur propter resistentiam mobilis ad
in quo, vel per quod moveantur. motorem, et ipsius mobilis ad medium in-

10. Averroes autem vull rationem Aristote- ter ipsum, terminum

et verbi gratia, :

lis demonstrationem esse efficacissimam, virtus motivalapidis movet ipsum lapidcm

et contra Avcmpacem quod omnis
dicit, deorsum, lapis ipsc est mobile, el facit re-

molus est continuus, et quod hajc conti- sistentiam virluti motivae lapidis : quia
nu.itio non polest esse ex sola virtule mo- corpus lapidis, ut comparatur virtuti fini-

venlis, ut Avempaces scnsit, nisi etiam ta3 et limitata?, non polest esse in instanti

fuerit aliqua resistentin, quam virtus mo- a tali virlute de loco" sursum in locum
ventis supeicl, ita ut secundum illam ra- deorsum ; atque adeo lapis ul comparatur
tionem proporlionis, secundum quam vir- tali virtuti, transit successive pcr omnia
tus moventis resistcntiam superat, motus raedia usquead centrum atque ita omnia ;

quoque fial velox ; alque adeo in his mo- illa media inter terminum a quo, et termi-

tibus, in quibusesl major proporlio resis- num ad quem, faciunt sibi resistentiam :

lenli;e, esl etiam major velocitas, et ubi cam ita sint inter se ordinata, ut talo mo-
proportio reoisleutia; niinor,eliam et veloci- bile, cumparatum tali virtuli, non possit
 100 LIB. IV. PIIYSICORUM

simul, et in inslanli transire omnia illa lala, longa, et profunda, et ab omni sub-
media, alque adeo successio in tUi motu slantia, et sensibili qualilate separata, ut
causatur ex resistentia mobilis ad molo- fidesCalholica ponil quantitalem in sanc-
rem, et ex resislentia mediorum ad mobi- tissimo Eucliaristiie Sacramento sine omni
le.Et in quarto loco supra relato sub lillera substanlia corporea, in qua sil ut in sub-

Zy, inquit, quod omnes illae causoe tactae a jocto, Deus eflicere posset quantilalem
i ta

CommenLalore, qnarlo Physicorum cap. de sine omni qualilato, et subslantia. Et hu-

vact^o, mobilis ad motorem, et mobilis ad jusmodi quantitatem separatamreceptivam

medium, et medii ad moventem reducun- corporis aliqui antiquorum dixerunl esse
tur finaliter ; sicul alias tetigi (scilicel in vacuum.
2. ubi supra) ad imperfeclionem virlulis Nota secundo, quod talis quanlitas se-
13.

agentis, proptcr quam imperfectionem po- parata duobus modis potest intelligi, quod Quantila
separati
test sibi mobile resistere non absolule, sed esset receptiva corporis : uno modo quod (luplirilr.
intellig
ul respicit terminos, et medium per quod cederct corpori naturali, sed ingredienle pole^t,
transferendum est a termino in terminum. naturali corpore, staret simul adaequate quod ii
recepti

Vacui si-
(c) Sivacincm esset, nulluni grave sim- cum illo, atque immobiliter maneret ; et in corporii
g7iificatio
-
plex, etc. Nota quod secundum Philoso- hunc modum posuerunt antiqui quantila-
nes xuyit
tres. phum, m isto quarlo cap. de vacuo, tres tem separatam esse vacuum. Alio modo
sunt vacui significationes Uno modo, va- : poLest inlelligi, quod illa quanlitas cede-
cuum significal illud, quod nihil est. Se- ret corpori naturali ; et ita loqiiiLur Aristo-
cundo modo significat, in quo non est cor. teles, in hoc qnarlo text. 76. de quantilale
pus sensibile et istis duobus modis acci-
: posiiiva, quando
quod sola quanlitas
dicit,

pitur vacuum transumptive quia verum : lacit distare, ut si corpuscubumseparatum

vacuum non est illud, in quo nihil est.quia ab omni sulxslantia, et ab omni qualitate
sic punclum esset vacuum nec vertim : sensibili, ponerelur in aqua, faceret tan-
vacuum est illud, in quo non est corpus tum dc aqua distare, quantum esl corpus
sensibile, quia sic locus in quo esl aer, cubum.
esset vacuum. Tertio modo accipilur va- Nota Lertio, quod (ponendo vacuum esse
cuum pro spatio receptivo corporis natura. spalium non repletum corpore, sed in eo

lis, privato tamen corpore naturali, eL hoc esse quanLum quanlitaLem separatam, si-

polest dupliciter intelligi : uno modo, quod cutponebant antiqui, sic lamen quod illa3

in illo spatio nec siL corpus naturale, nec dimensiones non cederent corpori, vel mo-
quantitas separata. Secundo, quod in illo bili,) tunc invacuo nuUo modo posset esse
spatio sitquanLitas separaLa, sed essetque- moLus quia nonpotest dari peneLratio di-
:

madmodum erat ante mundi crealioncm ,

mensionum.Modo anLiqui dicebant corpora
vel nunc extra coelum et isto modo nunc
: physica penetraLive moveri per illas, sicut

Doclores disputant de va-^uo. Sed isLe in- corpora gloriosa movebuntur per coelum :

tellectus contradicLionem involvit, scilicet hasque dimensiones dicebant esse locum,

quod sit aliquod recepLivum corporis ca. uLsupra exposuimus, qu?e cum haberent
rens omni quantiLate, quia essel ponere in se corpus Physicum, penetraiive erant
quantum sine quantiLale nihil enim po- : lo^-us plonus ; cum autem oumi corpore
test recipere quanlum nisi quantum, aL- carerenl, erant vacuum : sed esto quod
que adeo, ut conjicio ex ipso Aristolelo, ilhi; dimensiones cederent, et cum hoc ali-

nullus antiquorum iLa po5uit vacuum in- qua n resisteuLi un mobili facerent, lunc
tra universum, tametsi aliqure ejus ratio- eti;un Pliilo^ophus concederet in vacuo
nes militenl quoque advcrsus lioc gcnus povso fieri moLu.n ; negau lo vero dimen-
vacui. Secundus intellecLus est minus im- sioiic^ faccro resislenliam, sed tanlum ce-
possibilis, scilicel quod sil aliqua quantitas derv^ mobili, ut ponebanl anliqui, dubium
 QU^STIO XII 101

est, an in vaciio possit esse motus ? et etaquam ; causatur ergo velocilas acciden-
Arislololes coiilra anliquos probat quod lalis ex subtilitale pleni , et tarditas ex ip-

Hon. sius densitate, alquo adeo molu, factus in

1*. Nota quarlo, quod motus duplicem ha- vacuo non est neque tardus, neque velox.
loius du-
iiliciter bet succe.ssioneiu : una est successio essen- Ex liis sequitur primo, quod (cum suc-
abet suc-
altera succcssio accidentalis. cessio essentialis possitesseseque invacuo,
is^ionem. tialis ; est

Successio essenlialis competit motui ex di- sicut in pleno, cum vacuum sit aeque divi-
visibilitate spalii seu medii, jierquod mo- sibile in partes, sicut plenum) motus fac-
bile movetur ; sed successio accidentalis tus in vacuo esset proportionabilis motui
compelit molui ex aliqua qualitale super- facto in pleno, loquendo de successione
addita spatio sive medio, quae est raritas, essentiali ; sed loquendo de successione
vel densitas, qune sunt qualitales conse- accidenlali, hoc est, de velocitate, et tardi-

quenles calidum, et frigidum, ut dicit lale superaddita, cum nulla talis sit in va-
Commentator,7. fhysic. comm. 15. et penes cao, motus factus in vacuo non polest pro-
istas qualifates medium esl promotivum.vel portionari motui facto in pleno, quia nihil

impedilivum molus, id est, penes subtilita- ad aliquid,nuUa cst proportio.

tem medium promovet, et penes densitatem Secundo, sequilur quod si anliqui posue-
impedit ipsum motum, et ratione istarum runt motum causari in vacuo, et non velo-
qualitalum,seucondilionumaccidentaIium, citatem motus ; Aristoteles nihil haberet
quae superaddunlur spatio seu medio, mo- conlra eos, quod esset inconveniens, quia
tus habet successionem accidentalem, scili- non haberet, quod motus factus in va-
nisi

cet velocitatem, et tarditatem ; licet a cuo non proportionaretur motui facto in

spatio, et medio habeat successionem es- pleno in velocitate, et tarditate, quod uti-
sentialem.et essentialem velocitalem.prout que verum est. Sed non probaret contra
hsec sunt quanta, scilicet spatium, et me- eos, quod motus factus in vacuo non ^ro-

dii(m. portionaretur molui facto in pleno in suc-

Nola quinto, quod motus factus in pleno cessione essentiali. Verum, si antiqui ne-
habetutramquesuccessionem ;essentialem, dum po^uissent motum fieri in vacuo
quatenus spatium est divisibile, et acci- quantum ad essentialem successionem, sed
dentalem, quatenus spatium est rarum,vel etiam quantum ad successionem acoiden-
densum. At motus factus in vacuo, si va- talera, tunc ratio Aristotelis concludit con-
cuum cedere posset, id est, si illae dimen- tra eos,quod illi motusfacli.unus in vacuo,
siones separala? cedorent mobili, ut pone- et alter in pleno, essent proportionabiles in

bantantiqui ex divisibilitate spatii, habe- velocitate, et tamen vacuum, et plenum

retdivisibilitatem, et successionem essen- non essent proportionabilia in subtilitate,
nullam velocitatem, vel tardita-
tialem, sed et densitate, qua? sunt causne volocitatis, et
lem superadditam haberet, quia in vacuo tardilatis in motu. Modo impossibile est,

nulla est qualilas : ideo in vacuo non cau- quod proportionenlur motus in velocitate,
satur motus, ncc velox nec tardus, quia et spatia non proporlionentur in sublili-

amota causa, amovelur effectus : el causa late quiaimpossibile est, quod proportio-
:

velocitatis, et tarditatis, est raritas, et den- nentur effectus, nisi proportionentur, et

sitas, quae non sunt in vacuo. Nam succes- causae.

sio accidentalis, ut jam diximus, quoe est Tertio, sequiturquod antiquis ponenti-
16.
velocitas, vel larditas in motu, non causa- bus in vacuo motum prKcise in ratione qua
tur ex divisibilitate spatii, quia si spatia motus, non est impossibilo molum in va-
essent aequalia, molus facti in ipsis essent cuo esse ocqualem motui facto in pleno,
acque veloces, vel ffique tardi, quod estfal- hoc est, fieri in aequali tempore cum motu,
sum ,
ulpatetde motibusfaclis per aerem, qui fit in pleno ;
quia medium vacuum
 102 LIB. IV. PIIYSICORUM

polest oequari medio pleno inquanlum est unum altero sit gravius, vel levius ; velo-

ratio, seu causa successionis essenlialis in ciu> onim movebilur sursura, quod levius
motu. Si ambo mecHa sint, verbi gratia, est, quam quod minus leve et deorsum, :

decem cubitorum, alque adeo si aliquod quodestgravius, quam quod minus grave.
plenum acciperelur in tali proportione, ia Secundo, ex parte spatii resistentis; rainus
quali accipit Philosophus ad motum fac- enim resisLit aer, quam aqu3 ;
quare mo-
lum in vacuo, stando semper in succes- tus per aerera, coeteris paribus, velocior
sione essentiali, illud plenuni acceptum est, quam motus per aquam. Tertio, ra-

essetomnino ncutrum, id est, nec rarum, tione situs ;

pars euini orbis, quoe esl in

nec densum, sallem ut sic nullam daret Orienle, resislit parti, quue est in Occi-

qualitatem accidentalem motui, sicut nec denle, ut non possit esse simul in eodem
vacuum, atque ila illi molus non essent situ, et sic non polesL iu instanti moveri
neque Lardi, neque veloces. Philosoplms orbis Lunse.

ergo conLra antiquos habet, quod cum va- quod moLus per vacuum
lloc sLante, dico 3^g^|'^",„

cuum nullam habeat qualitatera acciden- necessario fieret in tempore. Quod palel m vacuc

lalem, ultra succeosionera essentialem non primo, ex parte mobilis sit enim corpus ; f-i in icm-

tribuit moLui velociLatem ;

quia si sic, pos- mobile in vacuo LripoJale, LerLia pedaliLas P^'"*-

seL aliquod medium plenum dari sequale, non posset devenire ad locum primae, nisi

et tunc per medium plenum, et vacuum prius esset in loco mediae ; sed hoc prius
fieret motus in tanto tempore, quantum et posterius non poLest esse sine tempore :

lempus corresponderet illiconditioni acci- ergo, etc. Item, suppono quod esset una
dentali motus, quod est impossibile quia : hasla magna attixa in teira; et suppono,

secundum hoc media essent iraproporlio- quod, stanle vacuo a coelo usque ad ter-

nabilia, hoc est,si illi motus essent propor- ram, aliquis lapis moveretur sic a capiLe

lion^biles in velocilaLe, eliam media, id lanceae, et aliquis alius lapis ejusdem

est, vacuum plenum essent proportiona-
et quanLiLaLis, et gravitaLis, et figurse incipe-

bilia in subLiliLaLe, quod esL irapossibile. reL etiara siniul moveri a medio islius has-

Quia ergo anLiqui dicebanL niotum in va- tae ; Lunc quosro an ille lapis, qui movetur
cuo esse Larduni et velocem, ideo rationes a medio Iancea3 sit prius in lerra, quam
Aristotelis concIudunL conLra illos, de tar- ille, qui movetur a capite, vel simul. Non

motus et probat quod

ditate, elvelocilate ; siinul, quoniara, quando lapis, qui move-

talis motus non possit esseneque lardus, tur acapite, esL ubi erat lapis alLer, puta
neque velox. Caeterum, ejus rationes non in medio, lapis qui erat in medio, vel ali-

concludunt simpliciter motum non posse quid transivit, vel niliil ; si nihil.crgo non
esse in vacuo sub ea ratione, qua moLus, simul inceperunt moveri, quod est contra
et liaBC dicta sunt, ponendo vacuum esse supposilum, ergo aliquid transivit : ergo
spatium separatum. prius est in terra, quam aUer. Sed ubi est
.
^ Sed dubium est, ponendo vacuum esse prius et posterius, ibi est successio; ergo,
qua prorsus
coacavitaLera alicujus lcci, in etc. Secundo probaLur, citius ascendil le-
nuUum sit corpus, neque Physicura, neque vius, et citius descendit gravius ; sed si in
Matheraalicura, ut si Deus deslrueret ele- vacuo esset motus in tum aeque
instanti,

menta omnia, nihilque remanereL intra or- ciLo descendereL lana, quara plumbum, et
bes coelesles, utrum per illud spatium aeque cito ascenderet terra, quam ignis.

Tnrdiias, iuaue posset fieri moLus. Pro cujus solu- TerLio, probaLur sic : Si in hac aula, verbi

fnmoiV'^^
tione observandum est, tarditalem, seu ve- gratia, acqualis est distantia a tecto ad pa-
tr:pii,:i locilatemmotustriplici ex causa provenire viraentura, plenum tale spitium, ac
causapro-
ve^iir^pos- possc :
_, .

Pnmo, ex
...
parte ipsius
,

mobilis,
... .

si sit
.

vacuum
si sit

; sed
, .

si motus m vacuo fieret

*""'*
quando scilicet mobilia diversa sunt, ita ul in instanti, non esset talis oequaiis distan-
 ; . .;

QUvESTIO XIII 103

2. Compluten. cZupu^ 20. qucest. 1. et

impossibile enim est naturaliter, quod
qucnst. 1. et
lia :
2. Ruvius qucest. 2. Roccus q. 8. Aversa to7n. 1.

talis dislantia in inslanti Iranseatur ; ergo qucest. 27. sect. 8.

molus in vacuonon potest fieri in instanli.

Ex his patet ad primam rationem Aris-

Arguitur primo quod sic, per expe-
lolelis concedo enim nullam esse propor-
;
rientias aliquas : Primo, quia vitrum
tionem inter vacuum et plenum, neque
plenum aqua, aut vino, tantum continet
inter resistentiam vacui, et pleni ; nego
de moneta noviter facta, quantum con-
tamen quod fiat motus in instanti quam- :

„ „^„^„„ "'-'^x si non esset vinum, aut aqua

tineret
vis enim m spatio vacuo non sit corpus,
. ,. . ., -^ •>
<• •>

quodresistat,esttamen aliunde ratio, ut quod non esset nisi in vino, aut aqua
supra diximus, quse facit motum esse suc- essent vacuitates in quibus reciperetur
cessivum. Et si dicas : ergo ratio Aristote- Secundo, quia vas plenum cineribus
lis non valet contra antiquos, siquidem el tantum recipiet de aqua, quantum face-
ipsi potuissent respondere alia ex parte ret si non essent cineres ;
quod non
motum esse successivum, quamvis daretur esset nisi intra cineres essent vacui-
vacuum, ut ipsi asserebant atque ita male
:
tates receptivae aquae.
inferebat pro inconvenienti ex vacuo dato continet tantum
Tertio, quia dolium
motum per ipsum fieri in instanti. Respon-
quantum contine-
de vino cum utribus,
deo, AristoLelem optime procedere conLra
ret sine utribus ;
quod non esset nisi
antiquos putanles in ipsomet vacuo esse
utres reciperentur in vacuo
resi.>tentiam : quia illi ponebant vacuum
Quarto, arguiturratione : et sint duo
illud diraensionatum, asserebanlque ex
dimensionum esse resistentiam.ita ut
corpora perfecte plana sibi invicem im-
parte
vacuum mediata et sic superius A, et inferius
motus per tale fieret in tempore :
;

Aristoteles autem illa ratione, et aliis B, tunc per chordam affixam centro

hanc sententiam Unde nec illo va-

rejecit. ipsius A, separetur A a i?, tunc geque
cuo dimensionalo, nec in isto, quod ex casu cito, sicutuna pars A separabitur a B,
ponimus, aliqua est resistentia ad motum agque cito et reliqua. Tunc igitur imme-
sed aliunde provenit resislentia, ut supra diate post hozA, secundum se, et quam-
diximu-^, antiquiautem Philosophi solam, libet partem sui distabit a 5,tuncigitur
quam ex parle dimensionum falso existi- vel immediate post hoc, aer ingrediens
mabant esse, ponebant, et sic optime conlra A B^
replebittotum spatium inter et
illos sequebatur motum fieri in instanti,
vel non; si non, habeturpropositum; si
quod falsum est. Vel dicas, et melius, sicut
sic, igitur motus localis ipsius aeris
annotaLum est supra, annolatione quarla,
factus est subito, quod est impossibile,
et quinta.
ut patet 6. hujus.
Quinto, quia condensatio, et rarefactio
sunt possibiles : igitur possibile est va-
QUyESTIO XIII cuum esse. Antecedens patet ad expe-
rientiam. Consequentia probatur; quia
in condensatione partes circumferen-
Uh^um possibile sit esse vacuum
tiales appropinquantur partibus centra-
libus, et e contra in rarefactione elon-
Aristot. 4. Physic. cap. 8. et 9. Averrces et reliqui
gantur a centralibus ; tunc igitur in
interpretris it^id. D. Thoni. lecl. 9. et sequent ki- .

bert. Majiu. Iracl. 2.qua?st.b. ei seq ue7il. Scolas rarefactione partes circumferentiales,
in 4. dist. 43. qucesi.4. a7-t. 2. el quodl. Ii.a7't.
2. Canonic.4. l^hysic. qucest. 4. Conimbric. cap.9 vel recipiuntur in pleno, vel in vacuo :
 104 UB, IV. PIIYSICOKUM

siinpleno, tunc corpora penetrabunt piicem imaginationem deloco, est eliam

dd vuctio.
se, quod est impossibile ; si in vacuo, duplex imaginatio dc vacuo : nam ut

habetur proposilum. paluit in principio liujus quarli, aliqui

2. Sexto,vacuum inlelligitur ; igilur va- imaginantur locum esse spatium sepa-

cuum est. Antecedens palet, quia de ratum ; ideo si imaginetur tolus mun-
ipso estscientia. Consequentiaprobatur; dus annihilari, lotum spatium, quod
quia intellectus est virtuspassiva, etnon isti imaginantur mundum occupare, di-
potestmoveri nisi ab ente. cerelur esse locus nmndi. Sed alii po-
Septimo, arguiturper locum a parte nunt lucum esse terminum conlinentis.
totius, in modo ad suum totum ;
quia Et ita proportionaHter est duplex ima-
sequitur, aliqiiid cst vacuiim riiio ;
ginatio de vacuo; una j^onit, quod va-
igitur aliquid est vacuum: quia ista cuum sit spalium separatum ; et sic

determinatio t'/?iM?7i non est diminuens. vacuum esse ahquid, implicat contra-
Oppositum arguilurper Aristolelem /« dictionem. Alio modo imaginatur va-
isto guarto tractatu a text. 6'i:. usquQ cuum esse superficiem corporis conti-
ad text. 86. Prirno notandum, qiiod per nentis privatam contento, sicut si lotus

easdem rationes, quibus probatur va- aer liujus domus esset annihihitus, la-
cuum esse, potest probari phira corpora teribus domus manentibus ut nunc, tunc
essesimul, vel saltem per aliquas illa- superficies interior hujus domus dice-
rum, ut patet de illis rationibus, quas retur essc vacuum.
ducunt ad hoc inconveniens ; scihcet Nunc ponuntur conclusiones. Prima
quod vel vacuumest, vel plura corpora conclusio: Impossibile est aliquod va-
sunt simul. cuum separatum esse. Probatur, quia

An piura Idco notandum, quod corporum quaa- si essel aliquod vacuum separatum, tunc
corpura ^^^w suut quorum unum natum
^ est in- sequeretur, quod aliquod esset perpe-
jiossint es-
se in eo- formare rehquum, vel ambo tertiumi ; ut tuum. seu coajlernum ipsi Peo ;
quod
dem loco.
materia et forma, albedo et cahditas. Deus non posset augmentare, nec anni-
Aha quorum nullum natum est in-
sunt hilare, nec diminuere, nec alio modo
formare reliquum, nec ambo nata sunt vai-iare ; consequens est falsum, et ini-
informare tertium ; ut homo, et asinus. possibile, quia omne aliud a Deo est
Modo plura corpora, quorum unum na- causatum ab ipso, et ab ipso dependens,
tum est informare reliquum, vel ambo et per consequens mutabile ab ipso Deo.
tertium, bene possunt esse simul ; sed Secundo, sequeretur quod plura cor-
de aliis corporibus, quorum neulrum pora cssent simul ; consequens est im-
natum est informare reliquum, nec am- possibile de illis corporibus, quorum
bo tertium,hoc est impossibile. unumnonestnatum informarereliquum,
Secundo notandum, quod hoc nomen nec ambo terhum. Gonsequentia proba-
3.
vacuume^i noiwQn privativum, et si- turquiailludspaliumseparatumestaique
gnificat tantum, quantum hsec oratio. longum, a^que latum, et leque profun-
locus non replelus corpore et ideo ; dum, sicut corpus, quod in ipso reci-
quando dicitur, vacuuni cst locus non pitur : et pcr consequens ipsum est
replelus corpore, ibi sumitur esse pro corpus, etnon ceditcorpori recepto, imo
significare. stat simul cum ipso ; igitur plura cor-
inxaQina- Terlio notandum, quod secundumdu- pora stant simul.
 QU^STIO XIII 105

Tertio, sequeretur quod esset aliqua tunc corpus coeleste cedit sibi, et est flu-
dimensio separata : consequens est im- xibile, vel plura corpora erunt simul,
possibile, quia apud cognoscenlem esse quorum ulrumque est impossibile. Res-
'idecen- accidentis implicat contradictionem*, pondetur, quod illa imaginatioestfalsa,
ac. hu- accidens esse sine subjecto, ut patuit quag ponit unani partem epicycli super
hbn.
pj^i^^^Q hujus, text. 36. Consequentia deferentem, imo totus epicyclus debet
probatur, quia in vacuo separato essent imaginari infra orbem, in quo est epicy-
dimensiones quemadmodum in corpo- clus.
ribus naturalibus. Item, potest induci in elementis, et
Quarto, si esset aliquod vacuum se- in istis inferioribus, quia ubi dicimus
paratum, hoc esset praicipue propter esse aerem, ibi est plenum, de quo ta-
motum localem : sed propter hoc non, men antiqui niagis dubitaverunt, utpa-
quia in vacuoseparato, si esset, nullus tet per vesicas repletas aere, et deciara-
fieret motus localis, ex quo nulla esset tur in textu.
differentiapartium situs, ratione cujus Secundo, probatur per experientias,
fieret motus,de una parte illius spatii ad qua^ponuntur in tractatu de inani, et
aliam parteni. vacuo quia corpora naturalia moven-
:

^- Quarto, si sit aliquod tale spatium se- tur contra naturales inclinationes suas,
paratum ; tunc verum est dicere, quod ne fiatvacuum. Prima experientia (b)
spatium separatum est, et non est ali- est de aqua ascendenteadextinguendum
quid, nec aliqua, nec substantia, nec ac- candelam coopertam urinali. Secunda
cidens. Item, concedere quod hujusmodi experientia ; si fiat vas habens duas ti-
vacuum est quantum,et «quale corpori, bias, unam longiorem altera, et brevior
quod recipitur, et tamen ipsum nec est ponatur in aqua, tunc perbrachiumlon-
ens, nec entiu, quod est impossibile, gius extrahatur aer, aqua ascendet per
quia quantum, et oiquale non dicitur tibiam breviorem quod tamen non fa-
:

nisi de entibus. ceret nisi ad prohibendum ne fiat va-

Secunda conclusio. NuIIa superficies cuum. Tertia experientia est, quod
corporis continentis, (a) nec aliquod con- grave existens sursum non impeditum,
tinens est vacuum, imo quilibet locus non descendet ne fiat vacuum ; igitur in
est repletus corpore. Probatur, (indu- istis inferioribus per agens naturale non
cendo in corporibus mundi nam in
: est possibile vacuum esse. Antecedens
coelo non est vacuum inter stellas, nam probatur, quia habens
si sit unum vas
stellae uniformiter moventur,) quod non multa foramina parva subtus, et unum
est bene possibile salvare uniformita- foramen magnum supra,tunc si illud vas
tem motus, nisi slellas sint fixa) in ali- repleatur aqua, et foramen superius sit

quo corpore solido, ct per consequens obstructum, non descendet aqua per fo-
ibi non est vacuum. Eodem modo potest ramina inferiora ; quod non essetnisi ad
induci in sphceris Planetarum, in qui- prohibendum vacuum. Quarto, videmus
bus nullum est vacuum. Etsi objiciatur quod elementa levia descendunt deor-
de epicyclis, quia medietas epicycli su- sum, ut patet de aere, qui descendit in
pra deferentem, quando movetur, vel fossione puteorum.
recipitur in pleno, vel in vacuo : si in Contra istam conclusionem arguitur,
vacuo, habetur propositum; si in pleno, et sit unum corpus concavum perfecte
 ;

106 LIB. IV. PHYSICORUM

sph£ericum undique uniforme grossitie possibilisnaturaliter ; sed si admittatur
et robore, ut esset de ciialvbe , et sit il- casus,tunc dico quod (d) impossibile est
lud corpus repletum aere ; tunc pona- superficiem unius levari a superficie al-

tur illud corpus sic repletum in aqua, terius,nisi oblique, et ideo superius cor-

vel in aliquo, quod intense frigefacit pus non posset trahi asqualiter ab infe-

tunc aer interclusus in isto vase, conden- riori.

sabitur, quia frigefiet, etad frigefaclio- Ad quintam, concediturantecedens,et

nem consequetur condensatio : igitur negatur consequentia. De modoconden-
occupabit minorem locum quam ante,et sationis, et rarefactionis dicetur in alia

per consequens manebit vacuum. Res- qusestione.

pondetur, quod impossibile est aerem in Ad sextam, consequentia non valet,
illo corpore condensari a frigido, quan- quia ex cognitionibus rerum, quae sunt,
tumcumque intenso, nisi frangaturillud intellectus potestelicere cognitiones non
vas, aut inipso sit aliquod foramen,per entium, imo etiam impossibilium esse,
quod in ipso sit introitus alterius corpo- scilicet per discursum, et ratiocinatio-
ris. nem, ut habet videri 3. de Anima.
Tertia conclusio. Licet per potentiam Ad septimam negatur ; consequentia,
naturalem («) non sit possibile vacuum nec est ibi locus a parte in modo affirma-
esse, tamen per potentiam supernatura- tive, sed negative : quia, ut dicebam
lem, ut per divinam, hoc est possibile, prius, hocnomen vacuum est nomen
quia si Deus faceret vacuum, nescire- privativum modo ille locus non valet
:

mus quid inde sequeretur, quia non est negative.

expertum, ut dictum fuit prius.

Ad rationes : Ad primam dico, quod ANNOTATIONES

hoc est pro tanto, quia moneta nova ha-
(a) NiUla superficies corporis continentls,
bet in se caliditatem, et valde intensam
nec aliquod corpus continens est vacuum.
siccitatem, virtute quarum resolvit
quod Arisloteles 1. Meteororum cap.
Nota,
aquam. 2. dicit, quod oportet hunc mundum infe-
Ad secundam consimiliter ;
quia ci- riorem conliguum esse lationibus superio-
neres consumunt aquam, et e contra, ribus, ut inde tola ejus virtus gubernetur.
aqua consumit cineres ; et ideo stant in Ex quo sequitur per naLuralem potentiam,
minori loco quam prius. vacuum dari non posse nam contiguitas :

Ad tertiam, de dolio cum utribus, partium universi est maxime necessaria ad

credo, quod hoc sit falsum, nisi utres naturalem rerum inferiorum conservatio-

sint de tali materia, quod multum con- nem autem daretur vacuum, non esset
; si

hujusmodi contiguitas, atque adeo nec re-

sumant de vino.
rum inferiorum conservatio : et ratio slat
Ad quartam, respondetur, quod im-
in hoc, quod cum agens, et patiens in na-
possibile est duo corpora perfecte plana
tura, vel per se, vcl per aliud sint appro-
essesibi invicem conjuncta, et ideo di-
ximata, sequitur quod si aliquid debeat
cit Aristoteles in 2. de Anima, text.
inferius conservari virtute alicujus Plane-
113. quod impossibile est duo corpora tse, oportetquod Planeta primo disponat, et
se invicem tangere in aere, nisi sit aer alteret aerem, quod fieri haud posset, si

intermedius, nec etiam in aqua , nisi sit darelur vacuum.

aqua intermedia ; et ideo casus non est (b) Prima experientia est de aqua ascen-
10 I
 QU^STIO XIII 107

dente, etc. Nola, quod ex istis experientiis dimensionatum, quem locum appellabant
apparet, quod non potest corpus ingredi, corpore non replelum ; sed intelligilur de
nisi aliud egrediolur, et e contra : quare vacuo, quod est spatium interceptum inler
si extreina vasis, seu loci sint debilia, sta- aliquas superficies nullo prorsus corpore
tim junguntur, ne detur vacuum ;
quod repletum Deus destrueret elementa
; ut si

apparet in utre, et in aere. Si vero cxtrema omnia, nihilque remaneret intra orbes coe-
sintfortia, corpus nequit egredi, nisi alia lestes, spatium illud vacuumesset, et quod

ingrediantur, et e contra ; et ad egressum tale vacuum per absolutam Dei potentiam

fit magnus impetus, et rumpituraliquando dabile sit, patet. Quia sicut Deus creavit
continens : quare siKpe rumpuntur bom- coelos, intra quos posuit elementa, potuit
barda3, quia^non ita facile ab aere repleri eliam illos creare vacuos sine elemenlis ;

possunt igne fortissime egrediente. Ilinc et raodo quodcumque corpus intra illos

etiam apparet, quare si detur vas aqua existens annihilare valet, cum Deus possit
plenum, cujus supremumforamen clausum quaecumque creat absoluta, et essentialiter
sit, inferiusque aperiatur, aqua non des- distincLa, quorum unum non dependet ab
cendet per illud : quia tunc daretur va- alio, separare, et separatim conservare, et

cuum juxta latera vasis superiora, eo quod unum conservare omnibus aliisannihilatis,
difficuller potest ibi aliud corpus intrare et corruptis : sed coelum et ista inferiora
aqua effusa. Apparet etiam, quod motus sic se habent, quod sunt essentialiter dis-
rei gravis sursum, levisque deorsum ad tincta, et coelum ab istis inferioribus non
evitandum vacuum, non violentus, sed na- dependet non videtur ergo impossibile-
;

turalis non solum ut aliqui dicunt

est, quin Deus posset facere, quod a terra us,
secundum naturam universalem, et com' que ad coelum non esset aer, nec ignis, nec
munem, quia bonum commune prrepon- aliquod aliud corpus, et si Deus hoc face-

derat particulari , sed etiam secundum rct, remaneretvacuum infra coelum, cum
particularem naturam hujus gravis, vel remaneret spalium non repletum corpore,
hujus levis : cujus ratio est ,
quia Deus ad aptum natum repleri.
rerum conservationem contulitillis appeti- (d) Dico quod impossibile est superficiem 12

lum ad mutuam conjunctionem, ne detur unius levari, etc. Nota, quod casu illo ad-
vacuum estque hujusmodi appetitus in
; misso,quia, etsi naturaliter nonpotestfieri
omnibus rebus ita vigens, quod nulla alia tanta copulalio, quin aqua, vel aer me-
vi naturali prorsus impediri valet : et hoc dient, nihilominus nulla est repugnanlia,
intendit Aristoteles illis verbis : Oportet quinDeus id possit facere. Idcircoadmisso
mundum inferiorem esse conligunm, etc. Si casu, respondet Paulus Venetus, quod si
enim res non essent contigure, coelorliniin- tabula illa incipit elevari per^ultimum non
fluxum non reciperent. Quamvis ergo gra- esse, immediate post illud aer subito mo-
vitas sit quantitas inclinans rem gra- tus replebil totum spatium. Sed salva re-
vem ad motum deorsum, et mo- levitas ad verentia gravissimi Doctoris, crederem hoc
lum sursum, fortior tamen est hijusmodi fieri non posse.alias daretur motus subitus
appetitus ad evitandum vacuum, et ad aeris per magnum spalium, quod repugnat
contiguitatem quando ergo res sic moven-
: naturae rerum, ut videbimus in 6. hujus.
tur, secundum particularem earum natu- Ideo inquit Joannes Canonicus, quod natu-
ram moventur, et sic motus non violentus, raliternon posset tabula superior dimo-
sed naturalis est. veriab inferiori, si sequaliter undique ele-
(c) Licel per potentiam nat^iralem, etc. varetur, sed superior Iraheret sibi affixam
Nota, quod haec conclusio non intelligitur inferiorem, quemadmodum aerem altrac-
de vacuo secundum antiquorum sensum, tum a fistula sequitur sursum aqua. El hu-
asserentium vacuum esse spatium illud jus rei testimonium est, quod si quadra-
 108 LIB. IV. PIIYSICORUM

tum corpus planissimumsuperponasaquse, Si igitur (2) rarwn. Hic improbat :

Text. i

non poleris uniformissiine elevare sine ali- und-3 sciendum, quod sic ponentes erant
qua violenlia, el si elevelur, parLes cenlra- bipartiti : unde quidam (b) posuerunt
les corporis plani in.^^iequetur aqua per tan-
poros vacuos in corporibus ; aiii autera
tum spatium, per quanlum polest aer locum
posuerunt i^) corpora esse commixta
illum alLingere et replere ; et voIenLi ex-
ex pleno, et vacuo. Primo, improbat
periri hoc erit manifesLum. Si vero ex una
primum modum. Secundo, secundum
parle incipias elevare, nulla estdifficultas,
ibi.
quia lunc celerrime peneLraL velocis^imus
aer.
Si vero non separahile. Contra pri- ^^''

mum arguitur, quia si ita esset, seque-

EXPOSITIO TEXTUS retur, quod vacuum esset dimensio
Sunt auiem (1) quidam Hoc est sex- .
separata, qua? reciperet aliam dimen-
Text.79. tum capitulum hujus tractatus, in quo sionem in se ,
quod est falsum ;
qufa

Philosophus ostendit vacuum non esse tunc dimensiones penetrarent se. Simi-

imbibilum, seu immixtum corporibus, liter etiam tunc dimensio separata esset
et dividitur ;
quia primo recitat opinio- locus, quod est improbatum prius.

nem antiquorum cum ratione ipsorum. Si vero (3) non separabile. Improbat T«xt. g

Secundo improbat positionem ipsorum : secundum modum quinque rationibus.

et tertio solvit suam rationem. Secunda Secunda ibi Deinde causam motus.
:

ibi Si igitur raruiu. Tertia ibi Quo-

: :
Tertia ibi: A/^-w^gwa/iYer. Quarta ibi :

niam autem. Positio antiquorum (a) Amplius. Quinta ibi : Et manifestum.

erat, quod in corporibus naturalibus Prima ratio, quia si ita csset, tunc se-

essent qua^dam vacuitates, ut pori omni queretur, quod vacuum non esset causa

corpore privati ;
quia nisi ita esset, se- omnis motus localis ; consequens est

queretur, quod non posset fieri conden- falsum, utipsi ponebant, quia dicebant,

satio ; consequens est falsum. Et conse- si vacuum non est, motus localis non
quentia probatur : quia in condensatione, est. Gonsequentia probatur : quia per

partes circumferentiales approximantur eos vacuum esset causa raritatis, et ra-

centralibus partibus ; tunc igitur, vel ritas causa levitatis, et levitas causa

recipiunturin pleno, et tunc penetrant motus sursum ,et per consequens vacuum
se invicem : vel in vacuo, et habetur esset causa solius motus sursum. Se-

propositum. Falsitas consequentis pro- cundo, sequeretur (d) quod vacuum non
batur dupliciter : Primo, quia nisi esset esset causa motus tanquam illud,
localis

condensatio non posset fieri motus lo- in quo fieret motus, sed tanquam illud,
calis, quia illud in quo fit motus cedit quod simul ferreturcum mobiIi,et esset

mobili ; iunc vel alicubi fit condensatio ,

causa molus. Tertio, sequeretur, quod
vel tandem oportet coelum expelii. Se- vacuum moveretur localiter, quod est

cundo, quia si ex aere fiat aqua, tunc falsum : quia lunc vacui esset locus.

materia, quas priuserat subforma aeris, Item, cura vacuum non sit corpus, non
jam est condensata sub minori quan- apparet qualiter moveretur. Conse-

titate, nisi dicatur, quod alibi tantum quent a probatur, quia moto corpore,

de aere generatur aqua ;

quod non ap- moventur omnia ex quibus est corpus;

paret necessarium ; ideo oportet conce- modo per te corpus componitur ex va-

dere fieri condensationem. cuo tanquam ex parte ; ergo. Quarto (4) .^^^^
 QUiESTIO XIII 109

sequereturquod nulla esset causa motus est fieri condensationem : Prima opinio
deorsum quia si esset aliqua, maxime
:
(e) quodin corpore condensabiii,
posuit,
esset plenum, ex quo vacuum est causa sunt quidam pori vacui, in quoscedunt
motus sursum ; sed hoc non, quia tunc partes circumferentialescorporis, quod
nihil esset simplex leve, purum va- nisi condensatur : et ideo ponebant, quod in
cuum. Quinto, soqueretur quod vacuum aere essent duplices partes,quarumquae-
moveretursubito localiter, quod est im- dam essent quarum quaelibetpars est aer,
possibile. Et consequentia probatur : sed est vacuum. Alia opinioposuit, quod
quia nulla est proportio vacui adplenum in rarefactione est elongatio partium cor-
in raritate, et densitate ; igitur nec mo- porisper adventum vacui ab extrinseco,
tus unius ad motumalterius : sed motus sed in condensatione est approximatio
pleni sursum fit successive , igitur mo- partiumper recessum vacui ab illo cor-
tus vacui fit subito. \)OVQ.TuncponitAristotelessolutionem,
^•g^ Quoniam (6) autem . Ilic solvit ra- quasest contraria istis duabus opinioni-
tionein prius adductam ; et primo repe- bus,dicens,quod nec est ibi vacuum in-
tit eam. Secundo solvit ibi : Nos autem terclusum, nec vacuum adveniens ab
rf^cimz/s.Primapars legendaestde verbo extrinseco, sed materia, quo3 prius erat
ad verbum, sicut prima pars capituli. actu magna, et in potentia parva, sit
•^*'
Nos autem {(j) dicimus. Hic solvit postea actu parva, sineadventu alicujus
dictam rationcm ; et primo prasmittit vacuitatis abextrinseco, sine etiam vacuo
quatuor suppositiones. Secundoapplicat intercluso inter partes mobilis : quia
eas ad solutionem dictce rationis ; et totum corpus est continuum per priva-
tertio declarat suam solutionem per tionem vacuitatis.
exempla.Secunda ibi: Est aw^em.Tertia Manifestum autem est. Hic declarat 17.

ibi: Manifestum autemest. Prima sup- solutionem per exempla, et sunt qua-
positio est, quod eadem est materiacon- tuor : et quinto repetit tertium, et sexto
trariorum, ut eadem est materia qure rccapitulat. Secundum ibi : ex
Sic et
primoestcaiida,etposteafrigida.Secunda calido. Tertium ibi ; Sicut neque majo-
siipposit!0,quodexeo quodest in potenlia ris.Quartum ibi : Nequc est accipere.
tale ,vel tantum, fit actutale, vel tantum Quintum ibi ; Quare magnitudo et ,

sine adventu alicujiis abextrinseco,quod parvitas. Sextum ibi ; Ex dictis. Pri-

actu est tale, vel tantum. Patet, quia for- mum exemplum est, qiiando ex aqua
mae, et dispositiones non eveniunt passo fiet aer, eadem materia, quge prius fuit

ab extrinseco, scd educunturdepotenlia sub forma aquae, et sub magnitudine

materias per agens. Tertia suppositio, aquag, eadem non accipiens
illa aliquid
quod materianon est separabilis a dis- ab extrinseco jam est facta aer ; et ideo

positionibus eductis de potentia ma- illud idem quod materia prius erat in
terije. Et quarta, quod materia est altera potentia, nunc facta est in actu. Secun-
natura ab hujusmodi dispositionibus ; dum cxemplum :
(0 quia sicut ex minus
tunc rcpetit primam suppositionem, et calido debet fieri maofis calidum, eadeni
palet in littera. ratione materia, quic prius in potentia
}^- Est autem. Hic solvit <tictam ratio- fuit magis calida, fit actu magis calida,
r aj.t- nem. Ubi notandum, quod antiqui po- sine adventu alicujus majoris caliditatis
^densa- ncbant duplicem inodum, quo possibile ab extrinseco. Tertium exemplum : quia
ont.
 110 LIB. IV. PFIYSICORUM

portio ( ) majoriscirculi per incurvatio- aerem, et ille alium usque ad coelum,quod

nem potest fieri portio minoris circuli sine proinde motu illo fluctuabit ul terra com-

incurvatione addita ab extrinseco. Quar- movetur aere inlus moto. Alterum incora-

tum exemplum : quia in scintilla non modum inferebant ex generatione : quia

qua non
nisi fial condensatio, non eritgenerationisi
est accipere aliquam partem, in
sequalis, videlicet, quod quoties ex aqua,
id est lux estcaliditas et albedo,sicut etiam non est
verbi gratia, generatur aer, necessarium es-
accipere aliquam partem quae estvacua:
set ex alio tanto aere, quantus hic gigni-
quiajam illa non est calida, et alba, et
tur, tantumdem aquce alibi generari.quan-
sicut est in omnibus istis exemplis, ita
tum Quando enim ex aqua
hic corrumpitur.
etiam est de raro, et denso ;
quod den- generatur aer, ille aer majorem locum oc-
sum potest fieri rarum sine adventu va- cupat, quam aqua. ex qua genitus est ,

cuitatis ab extrinseco, et e contra sine nam ex uno pugillo aquoe fiunl decem ae-
Text. 85. expulsione vacuitatis. Quare mag-
(7) et ris ergo vel totum universum occupat
:

nitudo, recolligit tertium exemplum majorem locum, quam prius vel oportet ;

applicando ad propositum. Et tunc ibi : quod tantumdem de aere convertatur alibi

Text. 86.
in aquam.et ista vocatur generatio sequalis.
Ex (8) dictis, recapitulat quod ex dictis

manifestum est, quod vacuum non est

Ad evitandum ergohujusmodiincommoda
necesse est punere condensationem, et ra-
aliquod corpus separatum, nec etiam
refactionem circumstanlium locorum, at-
commixtum corporibus, nisi aliquis ve-
quc adeo vacuum.
lit abuti boc nomine vacuum.
(b) Unde quidam posuerunt poros vacuos 19.

incorporibus, elc. Nota, quod quidam po-

ANNOTATIONES
nebant vacuum intra corpora commisceri,

18.
(a) Posilin antiquorum erat etc. Nota,quod quemadmodum ponebat Pythagoras va-
prseter Anaxagoramdicenlemvacuum esse, cuum extra corpora nempe quod inter ;

el pragter opinionem Pylhagorfe ponentem singulas particulas corporis (quas Democri-

vacuum spatium separatum a corporibus ;
tus appellabat atomos) interciperentur spa-

Opinio De- fuil lerlia opinio Deinocrili, ct quorumdam tia situ separata ab ipsis particulis ;
puta
m crid de
vacuo aliorum dicentium vacuum esse corporibus dimensiones insensibiles vacuas corpore
imbibilum, et lioc propler raretactionem,et physico ; el hic sensus, ut ex textu Aristo-
condensationem ;
putabant enim quod se- telis coUigitur, erat intentus a Democrito.
cunduin quod vacui plus, minusve esset in (c) Alii autem posuerunt corpora esse com-
corpore, rarius esset, aul densius, ut spon- mixta, elc. Nota, quod hic modus dicendi

gia.aut pumex essel rarior.quia plus habet varie explicalur. Nam Philoponus vult,
vacui ; lignum vero aut lapis minus, quia quod intelligeret vacuitates istas in cu-

minus habet vacui. Sublnta aulem raritale, mulo, verbi gratia,granorum milii orbicu-
etdcnsitalererum, duo inferebant absurda: larium, qua? sunt sibi contigua, et se

Primum inferebat Xuthus Philosophus, ex tangenlia in punclis, ut sphoera tangit

motu locali, nempe, quod non contingeret sphcBram ; sed sunt nihilominus vacuitates

aliquid movcri localiLor motureclo, nisi to- in aliis partibus, quibus non se tangunt ;

tum universum moverelur corpus enim, : modus dicendi differt a primo, quia
et hic

quod movetur motu reclo, pellit aliud cor- secundum primum, essent talia spatia,qu8e
pus sibi oequale extra suum locum, et sic possent recipere alios atomos sirniles, sed

deinccps, quousque coelum pellatur sur- penes secundum non possunt hujusmodi
8um. Nam si aer a loco, quem corpus mo- spatia similes atomo> recipcre, ut si tres,

tum intrat, nou condensaretur cum cir- aut quatuor globos se tangoutes dispoua.s,
cumstanti, necesseest ut ille moveat alium non posset in vacuilato interceptacLliasglo-
 QU^STIO XIII 111

bus recipi. Verum non videtur ista esse corpore. Et haec expositio est secundus
mens Aristotelis. Nam hic modus dicendi modus dicendi, quem notat hic Scotus. Sed
coincideretcumsuperiori, siquidem admit- forte non intelligebant (ut ait Philoponus-
tit vacuum separatum, id est, dimensiones nisi quod) raritas fieret per hoc, quod cor
vacuas corpore physico. Atque adeo secun- pus, quod rarefit, imbiberet ab extrinseco
dus modus sic forte venit intelligendus, plures vacuilates ; appellabant enim va-
quod ill se dimensiones essent simul cons- cuum dimensiones illas Mathemalicas abs-
persae cum atomis, et penetrativese haben- tractas a corpore ; et quanto plus illarum
tes cum illis ita quod in corporibus nul-
,
erat in corpore, minusque de corporeitate,
lum vacuum sit separatum secundum lo- erat rarius ; et e converso.in densitate pel-

cum a pleno; sed quaelibet parsquiddilativa lebantur illaedimensines, etconstringeban-

corporis sil mixta ex pleno, et vacuo, dice- tur partes corporis.Imaginabantur enira ra-
renturque dimensiones illne vacuse respec- refactionem fieri per elongationem partium
tive ; ut ubi plus esset illarum, et minus corporis naturalis advenientibus inler eas
atomorum, corpus esset rarius : ubi vero quibusdara vacuitatibus : et condensatio-
minus illarum, et plures atomi, esset den- nem fieriperappropinquationem partiumin
sius. dictas vacuitales receptarum, veluti, cum
(d) Secundo sequeretur quod vacuum non spongiat quabibiam tumescit, qua pulsa,
esset causa molus localis, etc. Nota, quod conslringitur ; el hic est primus raodus di-
Aristoleles deducil ad hoc, quod vacuura cendi hic ab Scoto assignatus.
non esset causa molus tanquam locus, sed (f)Secunium exemplum, elc. Nota, quod 21,
tanquara vas, nam locus in rei veritate est exemplum hoc sic est intelligendum quod ;

causa quodammodo finalismotusnaturalis. sicut cum frigidura fit calidura, nihil ad-
tanquam quid immobile fixura in aliquo ditur substantise, vel materiae subjecti ; sed
puncto, in quo conservantur res naturales : idem subjeclum, quod prius erat sub una
at dimensiones ista3 non essent locus irarao- forma, fit sub alia ad quam erat in potentia ;

bilis, sed qucne raoverentur siraul cura cor- ita calidum fit magis calidum per solam
pore, quasi corpus ipsum deferentes, sicuti intensionem formoe in eodera subjecto, at-
utres sursum sublati deferunt secum vi- que eodem modo rarura fit raagis rarum
num. per lioc, quod idem subjectum acquirit raa-
(e) Prima opinio posuit, etc. Nola, quod jorem Gxtensionem non quae venit ab ex- ;

antiqui censebant (ut hic insinuat Aristo- triuseco, sed quoe eJucitur de potentia sui
leles) rarefactionem fieri per hoc, quod rei, subjecti.Cum enim ex minus calido fit ma
quce rarefit, aliquid ab extrinseco adveni- gis calidum,nulla pars est calida in magis
ret,quod fil major et condensalionem per
: calido, quoe non est calida inminus calido,
hoc, quod aliquid ei adimilur, quo fit rai- imo ex calido fit magis calidum, nullo
nor. Quod dupliciler exponitur nam S. : facto calido in materia, quod rion esset
Tliom. et Paulus Venetus, et alii juniores calidum, quando erat minuscalidum.
intoUigunl, densitalem ficri secundum an- (g) Quia porlio majoris circuli, etc. Nota,
tiquos per hoc, quod aliquae partescorporis quod hoc exempluni potest bifariam intel-
ab exlrinseco advenirent ad replendurn va- ligi Primo modo, si sphaera solida lignea
:

cua, quae erant in corpore ; et rarit item per magna arte tornatili, fiat minor tunc te- ;

hoc, quod illa corpora expellerentur. Ita nendo quantitatera distingui a se quanta
quod imaginabanlur, rarefactionem fieri nova superficies producitur in actu, quae
per adventum vacui ab extrinseco, quod educitur de potentia materiae. Alio modo si

comraiscetur corpori, atque ita corpus fieri virga curva faciens magnum circulum,
mnjus, gravius, et plenius. Densationem contrahatur in miriorem circulum, lunc
vero fieri per exitum talis vacui ab illo nulla superficies producitur nova ; fcd so
 :

m LIB. IV. PHYSICORUM

]Um fil min'~r figura : utrovis modo fiat, Tertio, sequeretur quod in condensa-
nulla pars circuli incurvatur, quae anlea tione partes propinquius jacerent, quam
non erat curva, neque aliqua pars incurva- prius ; consequensest impossibile quia
,

tur, alia vero non, sed cum omnes essent

ante condensationem partes erant sibi in-
curvae efficiuntur magis curvae.
vicem immediatce ; modo nihil potest
esse propinquius alten,quam si esset sibi

QU^STIO XIV immediatum. Consequentia probatur,

quia condensatio est appropinquatio par-
Utrum possibile sit aliquid rarefieri, tium corporis condensati, quia illae par-
vel cond-msari tes jacent in minori loco, quam prius.
Quarto, sequeretur quod aliquod per
Aristot. cap. 11. text. 84. Simplic. Themst. Aver-
roes ibid. Augustin. m categoriis,cap. 12. D. La-
se totum simul rarefieret, et condensa-
mascen.tn suis Physic. cap. i'l. 1>. Thom. lect. retur ; consequens est impossibile, quia
14. et ^. par. qucesi. 77. arl. 2. et 1. 2. qiurst 52.
art 2.et 2. 2. qua'st . 2. art. 5. Albert. tract. 2. rarefactio, et condensatio sunt motus
cap. 10. Golfredus quodl. 12. qu(vst. 3. Scotus m contrarii, modo impossibile est idem per
4. dist. 12. qucest. 4. iVIarsil. qti(pst. 0. nrt. 2.
Bassol. qucBsl. 3. art. 2 Hispalen. in 2. dist. 18. se totum moveri motibus contrariis.
qucps' 1. lUirandus qwvst. 1. Capreolus dist. 18.
.

qurpst. 1. Agenf. qucest. unica. arl. 4. Soncinas

Quinto, si aliquid pos.set rarefieri se-
8. Melaph. quast. 21. Gonimbric. 1. de general. cundum se, et quamlibet partem sui ,
cap, 1. qucesi 17. Complulen. ibid. disp. 7.
.

quoest. 2. Roccus 4. Physic. qua'st. 10 ei 11. tunc sequeretur quod omnes partes cor-
poris rarefacti ab invicem discontinua-
Arguitur primo quod non ;
quia si rentur ; consequensestimpossibile,quia
1.
aliquid potest condensari, sequiturquod tunc conUnuum esset divisum in infini-
ex uno pugiilo terras possunt fieri cen- tum. Consequentia probatur, quia tunc
tum aqua3 ; consequens est falsum, ut partes ill£e elongarentur ab invicem.
patet secundo de Generatione, text. 37. Oppositum arguitur per Aristotelem
quia ibidem dicit Philosophus quod ex in isto 4. in fine iractatus de vacuo,
uno pugillo terrae solum possuntfieri de- te.xt. 84. De ista quaestione sunt multae
cem etexuno aqui« decem aeris.
aquae, viae respondendi: Unaopinioposuit,quod
Consequentia probatur, posito, quod de- condensatio fit per ingressum par- de^cnm
cempugilliterra^condensentur ad unum tium corporis condensabilis in quas- ^rorerac
quia cum ex quolibet illorum decem dam vacuitates interclusas intra partes '*<"»*•

per se sumptorum possint fieri decem corporis condensabilis ; sed rarefactiofit

pugilli aqu«3, sequitur quod ex eo gene- pergenerationem hujusmodi vacuitatum.
rabuntur centuin pugilli aquae. Contra istam opinionem possunt adduci
Secundo, sequeretur quod subito pos- omnes rationes, quibus probatum est
set fieri motus localis ; consequens est impossibile essevacuum.
impossibile, utpatetin istoquarto, text. Secunda via ponit, quod condensatio
O
71. et (j. hujus, iext. 26. Consequentia fit per exitum corporis subtilioris a cor-
probatur, quia quando tota alteratio pr^e- pore condensabili, et rarefactio per in-
via ad condensationem, est completa , troituni hujusmodi corporis subtilioris ;

tuncin instanti terminante alterationem sicut apparet despongia, qu^econdensa-

fit condensatio ; modo condensatio est tur per expulsionem aeris, et rarefit per
cum molu locali partium circumferentia- introitum aeris, vel aquae. Contra istam
liunuid centrales. opinionem arguitur : quia siomnis con-

i
i\
 ; .

QIT^STIO XIV 113

densatio, et rarefaclio fierent per is- et in hoc differunt ab augmentatione,

tum modum, tunc sequeretur, quod et diminutione : nam auo-mentatio fit

nullum esset corpus imiforme, nisi cor- adveniente aliquo corporeo, et diminii-
pus simplicissimum, vel subtilissimum ;
tio recedente,ut patet 2,deGeneratione,
consequens est falsum : quiamulli lapi- text. 38.

des, et metalla sunt corpora uniformia. Secundo, notandum, quod tripliciter

Consequentia probatur : quia tunc tale invenitur condensatio ;

quasdam vio- ^^'Sw-
'^'^*^*
corpus nonposset condensari perexitum lenta, qu<T3 fitper solam compressionem
subtilioris corporis : quia in ipso non corporis condensati, ut si comprimatur
est corpus subtilius, cum sit uniforme terra. Alio modo, fit condensatio me-
per totum. diante alteratione pr^evia sine genera-
Terlia opinio est, quod condensatio fit tione. Et tertio modo. mediante genera-
per penetrationem partium corporis, tione.

acperingressum corporum circumferen- Tunc ponuntur conclusiones. Prima

tialium ineodemsitucumpartibuscentra- est ista : Fossibile est aliquid condensari tioncm
libus, etcum noncontingat corpusquod- per solam compressionem, nulla alia /^/.{"con-
'^"^^*'-
libet condensari , ita in qualibet specie mutatione facta, quse scilicet sit pra)via

est dare certum gradum, ultra quod non ad illam condensationem. Probatur,quia
potest condensari aliquod individuum in nisi ita esset, sequeretur quod nullus
illa specie ; ita similiter contingit cor" posset fieri motus localis rectus ; conse-
pora se invicem penetrare, sed non quas- quens est contra experientiam, et con-
libet, sed quantum contingit fieri con- sequentia probatur : quia medium, in
densationem ; et econverso,rarefactiofit quo fit hujusmodi motus, cedit mobili,
per exitum unius partic corporis conden- aliter esset penetratio corporum. Tunc
sati ab alia parte. Sed contra istam opi- igitur, vel cedit condensando per com-
nioncm arguitur, quia tunc sequeretur, pressionem mobilis, et habetur propo-
quod aer non posset rarefieri, cujus nulla situm, aut unum aliud corpus cedit
pars penetraret aliam partem ; conse- illi, et tertium illi, et sic usque acl coe-

quens est falsum : quia ex illo aere lum, quod est impossibile ;
quia vel coe-
potest fieri ignis. Gonsequentia proba- lum cederet, aut illud corpus cedens pe-

tur : quia rarefactio fit solum per exitum netraret corpus coeli, quorum utrumque
unius partis rarefactibilis corporis ab est impossibile.

alia parte, quae se invicem penetrabant Secunda conclusio. Possibile est ali-

prius. Secundo, quia si duocorporapos- quod corpus condensari per alteratio-

sent se invicempenetraresic perconden- nem sinegeneratione. Probatur, quia si

sationem,sequereturquodeademratione capiatur phialavitrea,et calefiat inigne;

tria, vel quatuor, imoinfmita, ut probat deindeponaturstatim osphialae inaqua,
Aristoteles m isto 4. text. 55. cum culo sursum, apparebit manifeste,
Istis dimissis, notandum, quod con- quod aer condensatur per alterationem
4
ien^ia- dcnsalio ('^) dicitur, quando aliqvod quantum aer condensatur,
a frigido, et

!o qud eorpiis fit minus sine recessu alicujus tantum ascendit aqua, ne fiat vacuum
partis ab eo ; et rarefactio dicitur, Secunda experientia est, si supra pu-
quando aliquod corpus fit majus non teum bullientem, a quo elevantur fumi,
adveniente aliquo alio ab extrinseco ponatur unum corpus .'"rigidum, ut la-

Tora. ni.
114 LIB. IV. PHYSIGORUM
pis, vel metallum, illi fumi converten- pus rarefiat ad duplum ; scquitur quod
tur in aquam. Terlio paiei in d. et 2. duo corpora erunt simul, scilicet, quan-
Meteororiim, text. 26, et 27. ubi per titas pra3exislens, et quantitas dc novo
hoc, quod aer inspissatur a frigiditate, adveniens : quia si alicubi esset quan-
dantur causas plurium impressionum. titas prasexistens, ubi non esset super-
Tertia conclusio. Possibile est fieri veniens, jamillud corpus secundum se
condensationem mediante alteratione totum non fuisset rarefactum.Responde-
praevia, et generatione. Probatur ;
tur altero (c) duorum modorum, scilicet,

quia aliter sequeretur, quod ex ele- quod vel in rarefactione est continue alia,

mento rariori non posset fieri elemen- etalia quantitas : vel concedendo, quod
tum densius, quod est falsum, ut pa- illcD quantitates simul manent, et tunc
tet 2. de Generatione. Sed dubitatur dicitur, quod impossibile est plura cor-

primo de modo condensationis, qualiter poraesse simul, qujB non faciant majo-
fiat, scilicet per corporum penetratio- remextensionem, quamante-, sedsi fa-

nem, aut alio modo. Respondetur quod ciant majorem extensionem, non est in-
(b) condensatio fit per hoc, quod partes conveniens,
propinquius jacent, quam prius ; et lioc Ad rationes: Ad primam dicitur,quod
non est verum de partibus immediatis ;
Aristoteles in 2. de Generatione, text.
sed quajlibet partes mediata3 propin- 37. intelligit quod ex uno pugillo terrte
quiusjacent, quam ante ; et ideoquibus- existenlis in sua naturali dispositione,

cumque duobus punctis signatis in cor- fiantdecem aqua3 et potest dici, quod
:

pore condensato, illa sunt ad invicem terra non potest in tantum condensari.

propinquiora, quam erant prius ante Ad secundam, negatur consequentia.

condensationem. Ad probationem dico, quod non fit con-
Secundo dubitatur : an percondensa- densatio solum in instanti terminante
tionem aliquid deperditur, vel non ; (et alterationem, sed successivefit conden-

eodem modo dubitaretur, an per rare- satio, quemadmodum et successive fit

factionem aliquid acquiratur.) Respon- alteratio, quam consequilur.

detur diversimode secundum diversita- Ad tertiam, concedo de partibus me-

tem opinantium de quantitate. Quod diatis, et non immediatis.
si quantitas ponatur res distincta a sub- Ad quartam, negatur consequentia.
stantia et qualitate, ita ut quantitas sit Unde si columna in tantum ra-
aliqua

dimensio, mediante qua aliquid est ex- refieret secundum longum, inquantum
tensum, sicut albedo est qualitas, me- contraheretur secundum latum, ct pro-
diante qua aliquid est album, tunc fundum, non diceretur proprie rare-
dicendum est, quod in rarefactione ac- fieri, nec etiam condensari ; sed conti-
quiritur nova quantitas, et in conden- nue maneret tantum quantum erat ante,
satione deperditur. Sed si ponatur quod et ideodicitur quod casusest impossibi-

omnis quantitas sit substantia, vel qua- lis.

litas, tunc non est necesse quod in con- Ad quintam, negatur consequentia ;

densatione aliquid deperdatur, aut quod sed corpus rarefit ex eo, quod corporis

in rarefactionealiquid acquiratur. immcdiata3 partes plus distant quam

Et si objiciatur, supposito,quod quan- prius.

titas sit res distincta, et aliquod cor-

 QU^STIO XIV 115

nem materiae, sive non : et sic diminutio

ANNOTATIONES est condensatio. Altero modo accipitur pro

(a) Condensatio dicilur, quando aliquod molu, qui est a magis extenso ad minus
ra- corpus, etc. Nota primo, quod quidam sunl extensum sine deperditione materiae; et

opinali condensationem, et rarefaclionera hoc sive praecedat alteratio, sive non.

m
1*. non distingui a densitate et raritate;etquod Tertio accipitur propriissime promotu, qui Rarefac-
tio surni-
t- raritas, et densitas non distinguunturacor- est a magis extenso ad minus extensum, tur tripU-
^^^^^'
et poreraro, et denso. Quod sic probabant si ;
sine deperditione materioe et prrecedente
"'
rarilas distinguatur a corpore raro, et den- alteratione, qute est frigefactio. Etsimiliter

sitas a corporedenso,oporlet quodsint qua- rarefactio potestaccipi tripliciler: unomodo

litales,vel quantilates ; non sunt quantita- communiter pro omni motu, qui est a minus
tes, quia tunc quanlitas de genere Quantita- extenso admagis extensum, sive addatur

tisreciperetaliamquantitatem; quodsicopi- nova materia, sive non. Secundo modo pro-

nantes, negant ; nec sunt qualitates tolaliter prie pro tali molu sine additione novse ma-
distinctse, quia impossibile est aliquid idem teriae, et hoc sive prcecedente alteratione,
numero transire de minori quantitate in ma- sive non. Terlio propriissime, pro motu a

jorem.nisi aliquid rarefiat; non potest et minus extenso ad magis extensum, sine
rareficri,nisiperraritalem:et tamenaliquid additione novae materiae, et mediante alte-

bene de mincri potcst fieri majus, sine hoc ratione, quae est calefactio.

quod recipiat aliquam qualitatem omnino Dico secundo, quod in rarefactione pro- ^lion/lunt
distinctam ab eo cujus est. Sed contra hanc prie dicta considcrandae sunt tres mutatio- "'^^ muia-
tiones.
sentenliam sic arguo : impossibile est duo nes: Prima est mutalio localis partium aeris,

contraria esse eadem rarum, et densum ;

vel alterius corporis rarefactibilis. Secunda
sunt contraria, ergononsunt eadem. Major est mutatio localis, qua3 est elongatio par-
patet quia alias sequeretur quod termi-
: tium rarefactibilium ab invicem. Tertia est

nusaquo, et terminus ad quem motus in per quam acquiritur major extensio cor-
eodem se compalerentur, et per consequens poris rarefactibilis.
idem posset simul esse in {Qvmmoaquo, el Uico tertio, quod in rarefactione propriis- 10.

in termino ad qucm. Et si dicatur, quod sime dicla concurrunt quatuor mutationes:

rarum, etdensum non sunt contraria rerum, Prima est calefactio rarefactibilis, quae pro
sed bene sunt contraria terminorum, h?cc termino habet caliditatem. Secunda est ra-
esl fuga ficta : quia terminis nulla proprie- refactio, quae pro termino habet raritatem.
tas contrariorum convenit, nisi ex sua im- Tertia est augmentatiocommuniter dicla,
positione, seu significalionc, quse est a quoehabet pro termino majorem quantita-
voluntale nostra. Absurdum autem vide- tem, vel majoremextensionem quantitatis.
lur, quod inter rarum, et densum nulla sit Quarta est mutatio localis, partes enim
contrarietas, nisi a voluntate noslra :et fic- rarefactibilis acquirunt alium, et alium
ta est illa contrarietas vocum, vel rationum situm,
significandi, cui non correspondet funda- Ex his sequiturprimo, quod condensatio
mentum in re. Unde in vanum laborassent est motus ad densitatem, et rarcfactio ad
anliqui Philosophi, ponentes raritatem, et raritatem, raritas autem, et densitas quali-
densilatem medii esse causam velocilatis lales sunt; diciturque, ran<??i quod parum
vel tarditatis molus si non sint realiter
; materiic sub quantitate multum extensa con-
nisi ipsum medium, vel termini contrarii. tinct : dcnsutiivero, quod mullum de mate-
quod condcnsatio potest
Ideo dico primo, ria, sub quantitate iiarum extcnsa conlinct.
bifariam accipi uno modo communiterpro
: Major aulem extensio, quao invenitui inra-
""-
omni molu, qui est a magis cxtenso ad reiaclioneutrum sit quanlilas dc novo ac-
minus extcnsum, sive fiat per dcperditio- quisita nccno, est maxima dubitatio.
 116 LIB. IV. PHYSICORUM

Secundo, sequilur quod rarefaclio pro- tuream sequi. Cseterum qure sit Scoti sen-

venil a calorc, calefactio enim est causa ra- tentia circa hanc materiam, annotavi in

refaclionis, el frigefaclio densalionis,motus qusest.S. hicjusprimi,et in 4. sent.tom. 1.

eliam localis est causa condensationis ; ex dislinct. 12. quxst. 4. art. 4. vide ibi.

nimia enim partium compressione fit ali-

quando densatio, atque ita aer, ex venlo- EXPOSITIO TEXTUS
rum motu condensatur, quo cessante ra-
refit. Consequens atftem (I) esf adea,quce Texl
11.
() Condensatio
fil per hoc, qnod parles dicta sunt, etc. Iste esl tertiustractatus
proptnquiHS jacent, etc. Nola, quod per hujus quarti libri.in quo Philosophus de-
condensationem partes non efficiuntur sibi
terminat de tempore, et dividitur in sex
propinquiores, quam ante, in ordine ad se
capitula: In primo disputat de esse, et
invicem, quia semper sunt conlinuae sed ;

quidditate temporis, et ipsius nunc. In

inordinead locum, et similiter per rarefac-
secundo inquirit definitionem, quid sit
tionem parlesefficiuntur distantiores in or-
tempus. In tertio assignat propi"ietates
dine ad locum,et non in ordine ad se. Nam
temporis. In quarlo determinat de tem-
in rarefactione non acquiritur nova quan-
litas,neque in condensationedeperditur,sed
pore per comparalionem ad illa, qu.ne

acquiriturnovusmodus quantitatis,hoc est, sunt in tempore. In quinto completur

novus ordo partium ad partes loci. Et ex determinatio de quantitate temporis. Et
hoc sequiturprimo, quodrarefactio non est in sexto ostendit, qualiter tempus est,

augmentatio,nequecondensatioestdiminu- et qualiter tempus est unum. Secundum

tio: quia augmentatio est per se motus ad ibi : Accipienduni est autem. Terlium
quantitatem,utvult Aristoteles 5 Physico- ibi : Manifestum est autem. Quartum
rum, text. 18. Rarefactio autem nonest per ibi Quoniam autem tempus est men-
:

se motus ad quantitatem, sed per acci-

sura. Quintum ibi Tpsum autem nunc. :

dens, ut docet Scotus in 4. d. 12. quxst. 4.

Et sextum ibi Dignum autem consi-
;
in fine. Motus autem specificantur a termino
deratione est.Prlmo pra^mittit intentum:
pcr se ad quem, et non a termino per acci-
secundo prosequitur ibi : Quod igituv
dens. Secundo, sequitur quod rarefactio,

et densatio sunt motus ad raritatem et den-

omnino non sit. Dicit quod consequen-

sitatem, quse sunt qualitates et secundario

ter postquam determinatum est de loco,
ad diversum modum quantitatis. Prima et de vacuo, nunc determinandum cst
pars hujus consectariiest Scoti loco proxime de tempore : et subjungit ordinem, quod
relato; et secunda estetiara de ejus menle. primo determinandum est de ipso se-
(c) Respondelur altero duorum molorum, cundum rationes extraneas, id est, dia-
etc. Nota quod Scotus hic tangit duplicem lecticas, et probabiles, et postea inquire-
modum dicendi de rarefactiono, quorum tur vcritas, scilicet quse sit natura
unus est Henrici Gandavcn. et Marsilii, qui
tamporis.
opinati sunt, quod in rarefactione acquiri-
Quod igitur (2) omnino non sit. Hic
tur una totalis quantitas, et corrumpitur
prosequitur, et primo disputat deesseTexS
tota priBcedens ; et per consequens in rare-
ipsius temporis, et ipsius nunc. Sccundo
factione est continue alia, et alia quantitas.
Altera est opinio Buridani, quam aliqui di-
dc quantitate lemporis, ibi : Quid autem
cunt essc etiam Scoti, quae affirmat, quod esttempus. Item, primo dispulat de esse
in r.irefactione acquiritur nova pars quan- temporis. Secu ndo de <?sse ipsius nunc,
tilatis sine corruptione proccedentis et certe : ibi : Amplius autem. Primo probat du-
Scotus hic, et supra lib. 1. quaest. 8. vide- pliciter, quod tempus non sit ; secundo
 QU^STIO XIV 117

ibi : Ad hcec aiiiem. Prima ratio est, At vero neque semper Probat quod (3) .
'^^^^- ^^

quia illud totum non est, cujus par- non (b) maneat idem nunc, dupliciter.
tes non sunt ; sed partes temporis Secundo, ibi Amplius sisimul. Prima :

non sunt, quia pr^teritum jam tran- ralio quia cujuslibet temporis suntduo
:

siit, et nondum est

futurum ergo, ; termini, scilicet i\\ionunc, sive duo ins-
etc. Secundo.quia (3) omne totum est di- tantia ; sed qua^Iibet pars temporis est
visibile in aliquas partes, quarum omnes, tempus igiturcujuslibet pars temporis
;

aut quasdam necesse est esse, si illud erunt duo instantia, et per consequens
totum sit scd nulla pars temporis est,
; per nullumtem.pus manebit idem nunc,
'^"^" ^^*
quia si aliqua maximeesset nunc modo : sive idem instans. Secundo si(6)per to-
nnnc est pars temporis, quia (a) pars tum tempus maneret idem nunc, seque-
mensurat, et componit suum totum ;
retur, quod illa, qu£e fuissent a mille an-

tempus vero non componitur ex nunc : nis, simul essent cum illis, qu£e nunc

ergo, etc. sunt, vel cum illis, qua3 futura erunt :

Amplius auiem ipsum nunc-

(i) ei verbi gratia, quod Aristoteles, et Anti-

Ilic disputatde esse nunc et primo mo-

;
christus essent simul, quod est impossi-
vet qua\stioncm ; secundo solvit ibi : Si- bile ; et consequentia probatur, quia illa

quidem semper. Qua3stio, quam movet sunt simul, qua3 suntin eodem instanti.
15.
est ista Ulrum nunc quod est fmis pr^e-
: Quid (7) auiem est iempus. Hic dis-
Tert. 93.
teriti, et initium futuri, maneant idem putat
^ de quidditate
'
temporis. Ubi scien- Opinio tri-
plex anti-
per totum tempus, vel continue si( aliud, dum quod antiqui erant tripartiti de tem- quorum,
de tempo-
et aliud : et dicit Aristoteles quod istud pore. Quidani posuerunt, quod tempus re.

non est facile scire. esset circulatio coeli ; alii autem posue-
Siquidem semper. Hic arguit ; et pri- runt, quod tempus est ultima sph^era ;

mo probat, quod nuncnon sit continue quod tempus est motus. Et primo
et alii,

aliud, et aliud. Secundo, quod non ma" Jmprobat primam.Secundo secundam.Et

neat idem per totum tempus, ibi : At tertio tertiam. Secunda ibi : Universi
vero. Prima ratioestista, quod si conti- auteni. Tcrtia ibi : Posiguam auiem.
nue esset aliud, et aliud nunc, tuncim- Primo dicit, quod ab antiquis nihil fuit

possibile esset duo nunc essc simul, nisi manirestum, quid esset tempus. Unde
unum tempus accipiatur pro parte alte- cjuidam posuerunt, quod tempus est cir-
rius modo consequens est falsum
; : quia culatio totius coeli ; alii, quod tempus
unc, vel corrumperetur nunc in eodem est motus •, et aliiquod tempus est ul-

«w«c, in quo est, vel in pr3ecedenti,vel tima sphaBra. Tunc in*iprobat primam
(c)
^n sequenti ; non in eodem, quia tuncsi- dupliciter ;
primo, quia quajlibet pars
mul esset, et non esset, quod est impos- temporis est tempus, sed non quailibet
sibile : nec in pra^cedenti, quia non po- pars circulationis est circulatio : igitur

test retorqueri ad pra^cedens : nec in tempusnon est circulatio. Secunda ratio,

sequenti, quia velin ?iw)ic sequenti me- quia si tempusesset circulatio coeli , se-

dialo vel immediato : non immediato, queretur, quod si plures essent(d) coeli,
quia instantia non sunt immediata si ; quod plura essent tempora, quod estini-
mediato ; igitur nunc illud durabat per maginabile. Sed contra primam ratio-

tempus intermedium, et per conse- nemobjicitur : quianonsequitur: ^wce-

quens non continue erat aliud, et aliud. libetpars subsianiice estsubsiantia, et
 118 LIB.IV. PUYSICORUM

non qvcelibet pars hominis est homo\ igitur tenipus non estsine motu. Major,
igilur homo non est substantia, Ideo et minor patent ad experientiam ;
quia
dico, quod consequenlia non valet ad quando homo non percipit motum sen-
probandum, quod tempus non sit circu- sus, vel imaginationis, nullo modo per-
latio, sed bene probat, quod tempus ct cipit successionem ;
quod patet ex duo-
circulatio non sunt convertibilia. bus: Primo de illis, de quibus(?)narratur
16. Universi autem sphcera. Improbat
(8) fabulosc quod dormicrunt in Sardo, id
,

secundam, quae posuit, quod tempusest est, ibi in illa Civitate, vel Insula GO
spha^ra, quia omnia sunt in ultima annis apud Ileroas, id est, apud illos

spha?ra, et omnia sunt in tempore : igi- Deos, qui quando expergefacti fuerunt,
tur ultima spha^ra est tempus. Dicit Aris- copulabant instans expergefactionis ad
toteles, quod isti (^) sunt falui : et debet instans in quo inceperant dormire,prop-
intelligi non propter conclusionem, quam terhoc quod non senserunt interme-
ponunt, quiailla estprobabiiis,vel forte dium et ideo, dum anima non percipit
;

vera, ut patebit posterius, sed propter motum, non percipit successionem, imo
modum, per quem assentiunt conclu- ita est ac si manerentin indivisibili. Se-

sioni : quia arguitur ex puris affirmati- cundum patet : quia existentes in vehe-
visin secunda figura. menti delectatione non percipiunt suc-
Postquam (9) autem. Improbat ter- cessionem, quanta est propter vehe-
T«xt.9'.
tiam, qua3 ponit, quod tempus sit mo- mentiam delectationis ; sed existentes in
tus : primo improbat. Secundo, osten-
et tormentis optime percipiunt.
dit quod tempus non sit sine motu, ibi :

At vero. Primum probat dupliciter. Se- ANNOTATIONES

cundoibi : Amplius autem. Prima ratio
mu- (a) Pars mensurat, et componit sumn to-
est, quod uniuscujusque motus, vel
tum, etc. quod pars habet duas con-
Nota,
tatio est in illo, cujus est motus, vel mu- j^*^

diliones:prior est,quod est mensura lotius, di

tatio ; sed tempus est idem apud omnes ;

ut binarius est mensura, id est,pars aliqua

igitur tempus non est motus, vel muta-
senarii, vel pars conslans ex aliquotis, ut
tio. Secundo, quia(10)omnis motus est
qualernarius esL pars senarii. Secunda est,
Text. 96.
velox, vel tardus sed nullum tempus;
quod pars componit totum. Inslans autem
est velox, vel tardum, igitur nullum non esl mensura temporis non enim tem- ;

tcmpus est motus. Major patet : quia ve- pus esl magnum, vel parvuni, quia ha-

lox, vel tardum motus et mi-

est passio ; beL plura, vel pauciora instanlia ; cum
nor apparet quia velox, vel tardum de-
:
quodlibet habeat infinita, nec tempus,

finiuntur tempore, tempus autem (^) non cum sit divisibile, componitur ex inslan-
tibus, qua3 sunt indivisibilia.
definitur tempore.
(b) Probat, quod nonmaneat idem nunc.
At vero neque (U) sine motione tem- "
17^ Nota, quod )iunc idem est quod inslans;
Text. y?. 2ms est. Hic probat, quod tempus non quamvis insLans videalur aliquid
qu
eL es.se
gst sine motu. Probatur : quia sine illo
superius ad nu?ic, quod solum videtur de-
non est tempus, quo percepto percipitur signare tempus ; nihilominus accipit ?iu?ic
tempus, et quo non percepto non perci- generaliler pro instanti earaLione, qua est,
pitur tempus ; scd percepto motu perci- vel fuil pra3sens.
pitur successio, scilicet tempus, et non (o) Quailibet pars tempwis est tei?ipus,elc.

percepto niotu non percipitur tcmpus ; NoLa, quod hoec ratio est ^tantum probabi-
 :

QU/ESTIOXIV 119

lls. enim responderl satis

Posset esse ad Commentatoris : et ideo si ex islo impos-
rationem temporis, quod sit pars circula- sibill non sequatur evidenter plura esse
llonls. tempora, tamen sequitur evidenter ex
et
(d) Si plures essent coeli, quod plura es- isto, et uno alio posito, scilicet, quod tem-
sent tempora, etc. Nota, quod Aristoteles pus motus coell sunt Idem, sicut haben-
et
per coelum Intelligit universum ; et est tiaeamdem definitionem, et ideo sequitur,
sensus, si plures essent coeli, hoc est, si quod Lempus et motus coell erunt idem,
plures essent mundi, plura essenttempora: quod est impossibile et ideo bene, et sub- :

quo supposito videtur in liac ratione Aris- tiliter arguit ArisLoleles, Et si dicatur, 20.

toleles accipere unum impossibile, vide- quod ex tali modo arguendi non contingit
licet plures esse coelos, et ex illo refert inferre pluralitaLem ex pluralilate ; sicut
aliud Impossibile, scilicet, plura esse non sequilur, homo est albus ; ergo si sint

tempora, atque adeo non videlur inconve- plura alba, sunt plures homines ; nec se-
niens concludere unum impossibile ex quitur, Intelligentia prima est ens ; ergo
alio.Ad hoc respondet Commentator comm. si sint plura entia, sunt plures Intelligen-
83. dlcens, quod ista declaratio est alte- tioe ?)rmi2?. *Respondetur, quod IUe proces-
rius modi quoniam cum fuerintduo com-
: sus non valeL, nisi supponendo unum, vl-
plete se consequentia, hoc est convertibili- delicet, quod illasint unum convertibill-
ter, et posuerimus aliud esse, ipsum prce- ter, et sint habenlla eamdem definitionem:
cedens, aut dispositum per praecedens, nam hoc posito, semper continget inferre
necessario sequitur consequens, licet pluralitalem ex plurallLate. Unde sequl-
sit impossibile consequens ad Ulam dis- tur, Homo est rationalis ; ergo si sint pilura

positionem per praccedens : verbi gra- rationalia, suntplures homines. Ideo non
tia, si dies sequitur orlum Solis, mani- sequiLur formaliLer, motus cteliesl tempus,
festum quod in quacumque hora po-
est, ergo si essent plures cceli, essent plura
nimus Solem oriri, sequitur tunc diem es- tempora ; nisi posito, quod motus coeli, et
se, licet Solem oriri in prima hora sit im- terapus sint idem convertibiliter, habeant-
possibile. Similiter, ad volare sequitur ha- que eamdem definitionem.
bere alas, licetilludposilum, nempeuo/are (e) Dicit Arisioteles quod isti sunt fatui eic.

sit Impossibile. Quoniam ergo tempus, et Nota, quod, ul ait Themistius, ex eo est
motus se consequunlur, et adversarius po- manifesle stulLa illa opinio, quia sphaera
nittempus esse motum coeli, necesse est,si univorsi est res permanens, tempus vero
posuerlmus plures coelos esse, plura ens successlvum : tum etiam, quia dupli-
tempora esse, sed plura tempora esse, citer paralogizabant, probando tempus es-
est impossibile : ergo plures esse coe- se sphaeram universi ;
primo laborabant
los est impossiblle, atque adeo non est In|8equivoco : aequivoce enim sunt corpora-
necesse tempus esse molum cceli. Vult lia in sphaera, et in tempore : in illa enlm
ergo Commentator, quod quando aliqua sunt tanquam in loco ; in hoc vero tan-
sic se habent, quod evidenler, et conver- quam in mensura durationis.Secundo,quia
libiliter unum sequitur ad aliud, sicut ha- ut hic dicit Scotus, concludebant In secun-
benlia eamdem dcfinilionem,quantumcum- da figura ex puris affirmativis, ubi me-
que accipiaturaliquod impossibile, et pos- diumnon distribuitur.
tea deducatur ad aliquod impossibile, tunc (f) Tempus non definiiur tempore. Nota,
consequens.non sequitur ex impossibili, qucd tempus nec tardura dicitur, nec ve- Tempm
accepto, aut oportel concludere, quod In lox : quia tardum, et velox definlunlur "^tardum''
hoc sequitur impossibile ex antecedenti, tempore enim id movetur, quod
: velociter "^*^ velox,

aut quod impossibile est illa habcre cam- parvo tempore iongum spatium percurrit
dem definilionem, sicut patct In exemplo lardc vero, quod longo tempore transit
120 LIB. IV. PHYSIGORUM
parvuni, alque adeo lempus est uniforme cum a toto in modo negalive ad suam
ubique, alias non esset mensura velocita- partem ; et minor probatur ,
quia partes
tis, et tarditatis : tempus vero definitur temporis non sunt ; igitur nec tempus.
tempore, non enim dicimus dies vernos tempus
Secundo, quia si est ; vel igi-
longiores esse hiemalibus, quia majori
tur est aliquando, vel nunquam ; si ali-
tempore durant quoniam idem e.U pror-
;
quando,igiturtempus est in aliquo tem-
sus essemajores dies, et esse majora tem-
pore, et eadem ratione illud aliud tem-
pora, atque esset idemper idem definire.
pus est inaliotempore;etperconsequcns
(g) De quibus narratur fabuloss,quod dor-
in temporibus esset processus in infini-
mierunt in Sar^do. Nota, quod referente
Simplicio, cum capta fuit a Grascis Sardus tum.
Insula, inventa ibi fuere cadavera novem Tertio, omne quod est, est pra3sens :

filiorum Ilerculis, balsamo, aliisque aro- quia hoc denotat est de suo modo signi-
matibus sic condila,mortuorum, ut non ficandi, sed tempus non est praesens ;

sed dormientium prorsus imaginem ex- ergo, etc.

hiberenl hos incolre Ileroes ^dormientes
:
Quarto, quia Aristoteles in isto quar'
appellabant, colebantque ut Deos horum
ponit quod tempus non est
;
to, text. 95.
autem meminis^e ait. Phi-
hic Aristoleles
motus.
loponus vero commemoral ad hujusmodi
Quinto, omnis motus est velox, vel tar-
ileroes inmorefuisse deferri infirmos sa-
dus, nullum tempus est velox, vel tar-
nitalis gratia, qui cum Da3monum incanla-

tionibus tres, aut quatuordies sopore velut

dum : ergo tempus non est motus. Ma-

dormientes attonili essent, poslea cxcitali jor patet in sextohujm, text. 11. et

putabant nullum prorsus tempus transisse, inde, et in 4. te.xt. 69. etminor proba-
sed eadem hora cjepisse, et finisse som- tur, quia velox, et tardum definiuntur
num. Alii nescio quos homines ti'edecim tempore, patet etiam ibi ; ergo.
millia annorum dormisse. Scotu^ vero hic Sexto, si tempus esset motus, tunc se-
dicit dormisse annos 60. quer6tur,quod sinihil moveretur,nuIlum
esset tempus ; consequens est falsum :

quia dato, quod nihil moveretur, adhuc

QU.ESTIO XV quies illorum, quai quiescerent, monsu-
raretur tempore, quod non esset nisi
Utrum tempiis sit motics tempus esset. Consequentia probatur,
quia ex quo omne tempus est motus, se-
Ai-istot.Aic cap. 13. text. 99. Averroes, et iiiter-

pretes, j6t._ Albert. tract. 3- <-ap. 4. Sotiis in 2. quiturex opposito consequentis, quod si
dist. 2.qumst.2. Respondeo i. dist. 48. quccst.
S-
nullus motus est, nullum est tempus.
2. g. ad Primum dicitur. Bassol. i>i2. dist. 2.
quwst. 1. Gapreol. et Gratianus i(!<i(/. qu<vst. 2. Ri- Septimo, quia illud non est tempus,
chardus qmvst. 1. art. 1. Occhamus qua'st. \2.
Ariminen. qucest. l.HerA-ieus ibid. Jandunu.s 4.
quo multiplicato, nonmultiplicaturtem-
Physic. qwpst. 18. Bnrle.is iii exposit texlus i02. pus ; sed multiplicato motu, non multi-
Ganonic 4. Physic. qwfst. 'j. art. 5. duOiu. 3. Or-
bellis in epilom. i. Phijsic. Tartareliis quu-st 3. . plicatur tempus ; ergo, etc. Major est
art. i.dub. 2. Sotus qwvst. 4:. concl.^-i Roccus
quoist. 13. Ruvius ^utpsf. 4. Gonimbiif. cap. 14. nota minor probatur, quia multi
; et
qiiwst. 2. sunt motus, et tamen impossibile est
plura esse tempora.
Arguitur quod non quia quo non ; Oppositum arguitur, illud est tempus,
est, non estmotus sedtempus non est;
; quod est mensura motus, secundum
ergo non est motus. Major patet per lo- prius et posterius sed motus est men-
;
 QU.€5TI0 XV 121

sura, alicujus motus, ut per molum coeli quod quaedam suntres mutabiles, ut coe-
^^^'^^^'lHl^
mensuramus omnesalios motus ; igitur lum. ot corpora naturalia, et disposilio- di/ferentia

tcmpus est motus. nes '^orporum naturalium in istis infe-

VlSlO In qua3stione, primo exponendum est rioribus. Aii^i: sunt res immutabiles, ut
*"*""*
quid nominis temporis, et videnda sunt Deus est omnino immutabilis ;
modo
illa, quae secundum omnes conveniunt duratio rei immutabilis, estipsa resim-
tempori. mutabilis, et cum hoc mensura sua3 du-
Secundo praBmittendas sunt supposi- rationis, ut Deus est reternitas, qua3 est

tiones ; et tertio ponenda) sunt concki- mensura durationis ipsius Dei ; sed
siones ad qua^situm. mensura durationis ipsius rei mutabilis,
3. Quantum ad primum, nota quod per est alia ab ipsa remutabili,licet ejusdu-
id f)6V
r,«s «n- tempus intelligimus illud quod conve- ratio sit eadem Hoc pni3misso, sunt rmnu$
sibi.
^ ' nienter respondet ad quajstionem qua?- aliqua3 suppositiones Pnma est, quod $io, vei
:

rentem, quando, aut quantum durabit, tempus est successio, vel non est sine ne succJ-
*'""*'
vel quantum duravit ; ut si qua^ratur, successione ; et potest poni categorice
quando venisti ? respondetur liodie, vel sine disjunctione, quod tempus est suc-

heri ; vel si quantum duravit

quasratur, cessio. Probatur perquid nominiSy quia
iste morbus ? respondetur perduosmen- tempus est mensura durationis secun-
ses ;tunc patet, quod isti termini, heri, dum prius, et posterius, modo impossi-
hodie, mensis, annus, et hujusmodi, bile est quod in aliquo sit prius, etpos-

sunt termini significantes tempus, que- terius secundum durationem, nisi ip-

madmodum dicebaturde loco, quod illi sumsitsuccessio, velsuccessionis ; ergo,

termini significant locum, per quos con- etc.

venienter respondetur ad qua^stionem Secunda suppositio, quod nuUa est Succe^sio^

qucerentem ubi ; ita illi termini sie:nifi- successio sinemutatione. Probatur, quia ne muia-
cant tempus, per quos convementer res- mipossibile est, quod sit aliqua succes-
pondetur ad quasstionem quierentem, sio, nisi altero duorum modorum, vel

quando. Ex quibus patet, qnod tempus quod una res succedatalteri,vel quod ea-
dura- estduratio rei. vel mensura duratio- dcmres sehabeatsuccessive diversimode
'ei cum
tessio- ;iis. Secundo, quod priuset posteriusin- secundum diversas dispositiones et :

veniuntur in tempore. Terlio, quod pra3- utroque modo fit mutatio per quid no-
teritum, pra3sens, et futurum sunt par- ininis muiaVionisdnlum quinto hujus,
testemporis. Quarto, quodlempusest(a) /cx^. 71. igitur impossibilc est succes-
successio, sive consistit in successione : sionem es.se sine mutatione. Secundo,
quia non invenitur prius, el posterius se- quia eadem res omnino immutabiliter se
cundum durationem in aliquo nisi in habens in se, et respectu aliarum rerum
successivis, velin illis, qua3 aliquo modo non est prior, nec posterior secundum
se habent successive, licet ipsa sint vere durationem, quia nec est ante, nec post
permanentia ; et ista sunt, qure non pos- aliam rem : igitur ad hoc quod sit suc-
sunt probari de tempore, sed concedun- cessio, necessario requiritur mutatio.

turab omnibus convenire tempus, tan-

quam per se mamfesta de tempore ; et
. ...
Tertia suppositio, quod
mimutabilis duratio non
rei omnino
Duratio
est successiva. rei omni-
.
5.

haecdeprimo. Probatur ,
quia impossibile est succes- tabiUsnon
est succes-
Quantum ad secundum, notandum, sionem essesinemutatione ; sed res im- siva.
 122 LIB. IV. rilYSlCORUM

mutabilis non potest mutari : igitur non gitudine linea^ eo quod istic longitudi-
potest duraresuccessive. Tunc sit prima nes non suntejusdem generis. Itempon-
conclusio isla, tempus est successivadu- dus mensuratur pondere : quia sunt
ratio rci mutabilis, sive mensura dura- unigenea, et ita de aliis, et ista supposi-
tionis, Probatur ex quid nominis tem- tio patet 10. Metaph. text. 4.

poris, et ex prima suppositionc apparet, Secundo supponitur, quod mensura

quod tempus est mensura successivae debet esse nola, ut patet in eodem 10. et
duralionis alicujus rei, et nonrei immu- patet inducendo : nam mensura lorlgitu-

tabilis, quia impossibile est esse suc- dinis in quantitatibusest nota.et famosa,

cessionem sine mutatione : igitur est ut ulna ; et eodem modo in ponderibus,

mensura successiva^ durationis rcimuta- ut libra, el sic de aliis. Istis suppositis,

bilis ; et habetur propositum. probatur conclusio : quia illud est teni-

Tem ^^^^ dubitatur, posito quod res muta- pus, quod est mensura successiva) dura-
us
quid sit. bilis de facto non mutetur, utrum ejus tionis reimutabilis ; sedmotus est men-
successiva duratio possit dici tempus. surasuccessivjBdurationis rei mutabilis,
Videtur quod non, per secundam suppo- ergo, etc. Major patet per pnecedentem
sitionem : quia successio nonpotcst esse conclusionem ; etminorapparetex prze-
sinemutatione. Respondetur, quod imo: cedentibussuppositionibus : quia motus,
quia licet duratio illius rei mutabilis ethujusmodi duratio successiva sunt uni-
protunc, sit sine mutatione,tamen quia genea, scilicet in successione, quia tam
nata est mutari, ideo adhuc ejus dura- motus estsuccessivus, quam hujusmodi
tio successiva potest dici tempus ex eo, duratio. Item motus est mensura nota,
quod potest esse cum mutatione. Item ut patet de motu coeli, et prascipue de
alia causa est, quia licet resilla nonmu- motu Solis : quia ille motus est magis
tetur in se, attamen quia ipsa aliter se famosus apud multos.
7.
habct propter mutationem in aliis re- Sed objicilur : quia, ut patuit super
bus, igitur ejus duratio succes.siva po- 3. qucest. 7. motus est res permanens :

test dici tempus ; sed sic non est de re modo res permanens, et succes.siva

omnino immutabili, ut de Deo. Et sic non sunt unigenea : ergo, etc. Secundo,
patet, quod tempus est successiva du- quia duratio successiva rei mutabilis
ratio rei mutabilis, aut mensura hujus- est substantia, quia est idem cum re
modi durationis. mutabili ; sed motus est accidens, ut
Sed adhuc restat difficultas, qua? res patet de albificatione, quae est albedo :

sit hujusmodi successiva duratio, vel modo substantia, et accidens non sunt
successivaj durationis mensura ; et hoc unigenea ; igitur motus non est succes-

videbitur partim in ista quasstionc, ct siva duratio rei mutabilis. Respondetur,

partimin sequentibus: ethocdesecundo. quod res permanens, et successiva bene
6- Quantum
^ ad tertium, sit prima con- sunt unigenea in aliquo, scilicet in suc-
Tempus r^ /, ! .

est motus. clusio Tcmpus est motus {^). Pro cujus

: cessione secundum durationem,ut,verbi
probatione, supponitur primo, quod gratia, mobile non dicitur motus, nisi
mensura, et mensuratum debent esse ex eo, quod succcssive se habet aliter,

unigenea, ct conformia. Probatur indu- quam prius, et tamen mobile est res
cendo in mcnsuris, et mensuralis : quia permanens ; ideo res permanens, et suc-

longitudo temporis nonmensuratur lon- cessiva bene convcniunt in hoc, quod est
 ;

QU^STIO XV ]23

successive durare. Eteodcm modo di- telligit, quod tempus, et motus non sunt
citur adsecundum, quod substantia, et idem convertibiliter.
accidens bene conveniunt in hoc, quod Ad quintam, concedo majorem, et nego ^-

^^{successive ditrare,ye\ successive ali- minorem nam sicut motus est velox,
;

ter se habere ; et idco secundum hoc vel tardus sic etiam tempus; nam mo-
,

unum potest dici mensura alterius, ut tus coeli, qui est tempus, est velox. Ad
accidens subslantioe, vel e contra. probationem,negatur consequentia quia :

Tempus^ Secunda conclusio. Tempus est (°) sic probarelur, quod nullus homo esset
est mobile
quod mo- mobilc quod movetur. Probatur ex con- albus, quia album defmitur per habens
Qucest. 7. clusione prascedenti, et una quaest. 3. albedinem ; sed nullus homo defmitur
quia tempus est motus, utpatetperprge- per habens albedinem ; igitur nullus
cedentem conclusionem ; sed omnis mo- homo est albus.

tus est mobile, vel disposilio secundum Ad sextam, negatur consequentia ;

quam est molus, ut in motu alterationis quia dato, quod de facto nihil movere-
et ideo tam motus localis, quam etiam tur, attamen possibile esset, quod fieret
alteratio potest esse tempus, tamen po- motus : et idco adhuc mobile, quod na-
tius debet dici motus localis, quia est tum esset moveri, bene esset tempus, et
notior; igitur cum motus localissitmo- ideo dicit Aristoteles in isto 4. text. 98.
bile » sequitur quod tempus sit mobile : quod dato quod non sit motus, non se-
qualis motus sit tempus, et quale mo- quitur quod non sit tempus sed si im- ;

bile, et quomodo, et de conditionibus possibile est esse motum, impossibileest

temporis videbitur postea.
, esse tempus.
Ad Ad primam (d) dicitur,
rationes : Ad septimam respondetur, quod sicut
sicut dicebatur in 3. Ad secundam, dico motus multiplicatur, ita tempus potest
quod est aliquando. Ad probationem, multiplicari, nec est inconveniens plura
tunc esset processusininfmitum ; nega- tempora esse simul ; tamen quia omnes
tur consequentia ; sed est ibi circulatio, illi motus, qui dicuntur tempora, pos-
nam esse intempore non est aliud, quam sunt mensurari uno motu, ideo sufficit
mensurari tempore ; modounum tempus unum tenipus, quod
ponere est mensura
bene mensuratur alio tempore , sicut omnium aliorum.
motus alterationismensuratur motu So-
lis et etiam e contra duratio motus So-
ANNOTATIONES
;

lis mensuratur quanta est, per quantita-

(a) Tempus cst successio, sive consistit in ^O-
Tempusest
successione. Nola qiiod teinpus propter valde im-
tem operationis. ,

sui minimam entila'em, est nobis valde

Ad tertiam, quia tunc tempus esset lum.
immanifestum. Unde D. Augusl. 11. Con-
prajsens. Goncedo ;
quia mobile, quod
fes. cap. 11. (licil, Domine usqite nunc nes-
movetur, est prsesens ; et adhuc suppo-
cio quid sit tempus. Ideo ut liaec perJiffi-
sito quod motus sit ressuccessiva,cujus
cilis difticullas elucescat, dico prinio,
nulla pars potest esse simul cum alia
quod lempus non est sine motu : qiiod
parte, adhuc conceditur, quodmotuses- ArisloLcIes text. 97. prubat, quia tompus
set praisens, et etiam quod tempus esset non cognoscimus sine motu cum enim ;

pra3sens : quia esse pra3sens non consi- partes temporis non sint permanentes, sed
gnificat instans, sed tempusdivisibile. solum habeamus nunc praisens, instans vi- Tempus
Ad quartam, dico quod Aristoteles in- delicet, quod partes lemporis continuat, et "'"* ^" **"
' nemotu.
 ;

12i LIB. IV. PHYSICORUM

lempus non possil cognosci,nisi hujusmodi communiter ; eL est duratio cujuscumque mi qua-
nescimus aulem '"/'"''*''i
inslans Iranseal ; lale enLis durabilis ingenerabilis, sive incor-
insLans Lransisse nisi per molum ; ergo rupLibilis, eL sic a3vum, el oeLerniLris sunt
non cognoscimus lcmpus sine moLu, neque tcmpora. Secundo, proprie, et est duratio
esL sine moLu. Quod auLem ignoremus cujuslibetdurabilis generabilis, et corrup-
Lempus moLum, pa!cl
Lransisse nisi per tibilis ; et sic omnia generabilia sunt in
iudormienLe, qui ignorans moLum, ignoraL tempore, et solum illa. Tertio, magis pro-
Motun non eL Lcmpus Lransisse. ILem, neque moLus prie, et est duratio enLis successivi. QuarLo
est sine , • , • •, •

lemj/ore. esLsme Lempore, quia non cognosciLur si- propriissime, et cst duratio primi mobilis,
ne Lempore dalo enim casu, quod quis
; quodesL mensuraomniumaliorum moLuum
magna dclccLaLione sLudeal, Lransilquidem NoLa secundo, moLum quinque modis Motus ac-
cipilur
Lempus, exisLimaLque nullum Lransisse, posse accipi : Primo, ut idem realiler cum qutnque
'"^
cum aulem audiL liorologium, cognosciL eo,quod acquiritur hoc est, profc-rma di- ;

lunc muLum fuisse plusquam putaraL. minuta fluente de imperfecLo ad pei fecLum
quia LoL horas sLuduiL ; nunquam ergo Lem- et sic est in eodem Proedicamento um ( Ler-

pus esL sine moLu,ncque molus sineLempo- mino ad queni nam calefactio iilem est
:

re, alque adeo lempus esL successio, vel in quod calor et augmenLaLio idem esL quod
;

successione consisLiL. quantiLas, quia, uL diciLur 3. Physic. motus

Tcmpus I^ico sccundo, quod Lempus esl quid con- nihil est pra3ler res, ad quas csL molus. Se-
cst quid tinuum : quia quod moveLur prius est cundo modo.accipiLuruLprocediLab agente,
^
continuum -^

priKscns uni loco sccundum unam parLem, eL sic appellaLur acLio, eL poniLur in proedi-
qnam secundum aliam, quod enim move- dicamenLo Aclionis. TerLio modo pio Lrans-
lur a quodam, in quoddam moveLur om- ; muLaLione, per quam terminus acquiritur,
nis aulem magniLudo moveLur ergo prius : quie Lransmutatio recipitur in paLienLe, et
est prjpsens uni loco secundum unam par- sic diciLur passio, el poniLur in Proedi-

lem, quam secundum aliam. Tunc ulLra, camenLo Passionis. QuarLo, accipiLur qua-
omnis magniLudo esL conLinua ergo in ; Lenus esL imperfecLa acquisiLio termini,
magnitadine conLinua, quando moveLur, qu;e csi propria consideraLio moLus, ut
prius esL una pars prassens uni loco, quam motus est, ct sic 3. Pliysic. definiLur,

alia ergo eLiam moLus, quo moveLur, est

: Molus est actus enlis in f.olentta sc-

quid couLinuum, quia mobile moveLur cundum quod hujusmodi ; cL hoc modo
per spaLium conLinuum : ergo eLiam tem- moLus non poniLur in aliquo Prcedica-
pus est quid conLinuum, quia tempus non nieuLo : quia est ens imperfecLum, et
esL sine motu. sic perLinet ad PosLproedicamenLa. Quin-
Tempus Ex hoc sequiLur, quod Lempus esL per se to,eL ultimomodo potestaccipimolus,utest
'quaniiias quauLiLas ; lum quia habeL parLem exLra per se extensus et divisibilis, cujus partes
continua.
^^yYlQm, ut prneleriLuni, pra?sens, et futu- copulnnLur quodam termino communi,
rum tum ; quia liabet propriam exLensio- quud 6. hiijus, text. 24. appellatur mutatum
nem, tum quia tempori conveniunt per se esse, et in hac quinLa acceptione moLus est

propripe passiones quanlitatis, ut longum, et species QuanLiLaLis continuae : nam, ut

b?'eve, et ratio mensurae tempori conveniL, dicit Aristoteles 3. hujus, text. 37. motus

quae esL raLio quanLiLatis, Sequitur secundo, est degenere continuorum, et 6. Phijsic.
quod Lempus esl per se quanLiLas continua: docet esse divisibilem in infinitum, quse
quia cjus parLes copulanLur ad unum Ler- divisiiDiliLas, quae esL passio quanLiLaLis, si

minum communem, nempe ad mmc, uL considereLur uL est successio quaedam mo-

palet4. hujiis, texl. 99. tus pcnes moram est tempus : quia lempus
Ai. (^) Tem pus est molits. 'iioldi primo, quoJ est prius et posterius motus, quod quideF.
Tempus tempus quadrupliciter potest capi, scilicet est mora ipsius motus.
potest su-
 QU^STIO XV 125

12. Nota terlio, quod molusquidamest com- si contingit 7notum esse, id est, esse moLus
Jotus est
primus molus primi qui est idem realiter quod tempus non
munis et ; et iste est ;

uplex al-
te eiiam mobilis, qui regulat omnem aliummotum: ergo distinguit tempus a molu, nisi quid-
empus.
alius est molus secundus particularis, ut ditativa ratione. Et Commcntator inquit,
motus particularium mobilium et cum ;
quod tempus motus sunt idem subjecto,
et

tempus consequatur motum, est etiam du- sed differunt ralione dicentp, quod quid
plex tempus quoddam commune,et gene-
:
erat esso.

rale,cujuscumque motus particularis per Dico si.'oundo, quod tempus quod cst in 1.^
Tempus
assistentiam mensura, et motus primi mo- mrtu primi mobilis subjociive distingui- o^oj ^,^
bilis mensura per inliDerentiam quia so- : tur realiter a motibus inferioribus, quos '" '"^*'"
*
pruiii mo-
lum ei inest tanquam subjecto, et nulli al- mensurat. Patet, quiaqua^cumquoab invi- biiis, dis-

teri, et islud est tempus correspondens cem separabilia sunt, non sunl idem roali- reaiiier a
primo motui primi mobilis. Aliud est tem- ' '1
ter; sed tempusprimum,etmolusinferiore3
.'"?"''"*
in/enori-
'

sunt hujusmodi: quia si nullus esset motus ^us.

pus speciale, et particularo, quasi speciali-

ter,el particulariter sumptum,et istud cor- hic inferius.adhuc posset coelum moveri,
respondet motui particulari,et sibi existen- et per consequcns esset tempus. Similitor,
Ex his:
ter inhaeret. cessante molu prinii mobilis, et per conso-

Dico primo, quod tempus non est forma- quens ejus tempore, adhuc e.>set hic infe-
Tcmpus
71011 est litermotus quia molusest solum in co,
:
rius motus ut patet Josuo 10. quia ipse
ormaliter
motus. quod movetur, el ubi movetur, et quando pugnavit stante Sole, et Luna, et per conse-
movetur tempus autem ubique est in
;
quens toto ccelo. Unde D. August . II. Con-

omnibus,qu[Emobilia sunt ; ergo tempus fes. inquit; starite coelo movetur rota figuli,

non estmotus formaliter. Item motus aut et hoc idem probat Scotus in 4. distinct. 49.

est velox.aut tardus; sed tempus neque quxst.2. etconfirmatMr : quia quandocum-
est velox, neque tardum ergo non estmo-
,
queduo accidentia sunt in distinctis sub-

tus.Minor probatur, quia velox dicitur, jectis, sunt distincta realiler, tempus primi

quod multum loci exiguo pertransit tem- mobilis, et motus in:'eriorum sunt hujus-
pore tardum quod magno tempore per-
:
modi ; ergo, etc.

currit parum loci sed tempus semper ^e ;

Dico tertio, quod tempus ost idem rea-
Tem ns
habet uniformiter, cumsit mensura regu- liter cum motu, distmctum tamen ab eo est idem
reoliier
larissima, nullam varietatem admittens ;
fonnaliter ; ita ut tempus, quod est in cum motu.
alque adeo non est velox, neque tarduni, motu primi mobilis, non distinguatur

et per conscquens non est formaliter motus. realiter a niotu, in quo est subjective ; et

Praeterea, passio distinguitur formaliler a similiter tempus speciale non distmgualur

subjecto;sed tempus est passio motus.Unde realiter a molu, in quo est. 11 ec conclusio

tempus addit supra motum, rcspectum ap- est communis consensus Pliysicorum, et

titudinalem,nempe numerabilitatom. Unde eam docet Scotus in 4. disl. 48. quxst. ?^

dicit Aristo'eles in hoc 4. quod tempus non sub lill. n . %. Al primum dintur, licet in

estnisi prius etposterius in motu, secun- 2. c^. 2. quxst.2. sublitt. F.$. Ro^ponJeD,

dum quod ipsa numerabilia sunt nume- videatur aliter sentire. Unde observandum

rata. Item, Aristoteles text. 99. ait, Tem- est, quod de identitate tempjris cum motu
pus icl qiudetn q\iod estmotus esl,esseaut';m, diversimode sentiunt philosophantes. Nam
id est, ratio et quidditas alterum est, et non Jandunus 4. Physic. quxst. 18. et Burleus
motus. Et text.' \3l. nil, Qiiod si non est in expositione textus 102. ex Aver. dicunt
possiblis intellectus, qui numeret prius et absolute tempus realiter distingui a molu :

poslerius, non est complila ratio formalis quam sententiam ('apreolus in 2. Scntent.
temporis a parle rei, sequitur, Licct csset dislinct. 2. quxst. 2. ct Ilervacus in 2. dis-
hoc quodaliquandoest existcns tempus, ut tinct.^.quxst.l.ei quidam alii Thoraistarum
 126 LIB. IV. PnYSIGOIlUM

seqiiunlur,alqueGliam ex Scolislis.Bassolus et per ipsum habent unitatem, quo prreci-

in 2.dislinct.2.qu;i'st.l.el Joannes deMagis- so, vel facto in actu, jam essent disconti-
Iris 2.l*hysic.qu;i>st.6. dub. 3. cui senlenLise nuae ; hoc etiam patet per AiistoLelem in
videnlur eliam favere Leuclielus, et Gra- Praidicamentis.
tianus in 2. d. 21. qtc^rst. 2. Alii vero, ut Secundo nota,quod aliter habent esse per-
Joannes Canonicus, 4. Physic. qusest. b.art. manentia, et aliter successiva.Namperma-
3. diib. 3. et Nicolaus Orbellus in Epilomis nentia ad eorum actualem existentiam re-
4. Physic. tenent, quod sint idem realiter, quirunt simul omnes partes actualiter exis-
et quod distinguanlur furmaliter ;
quam tenles, non autem successiva sed
sic ; esl

senlentiam ex Tliomistis sequitur Sotus 4. satis ad eorum esse, quod parteseorum sint

Physic. quoost.4. concl.i. Tartaretus vero 4. ad aliquod indivisibile copulatae, et ex

Physic. quivst. 3. art. 1. dub. 2. credit connexione ad illud habeant existentiam :

utramque viam esse probabilem, quem se- non enim requirunt, quod sint eorum par-
cutusest Javellus 4. Physic. qucesl. 20. Cae- ^os simul existenles.
terum, sumendo tempus quarto modo, sci- Tertio nola, quod
^ licet instans non sit ^ .1^*
Qutd re-
licet ut est duratio succcssiva transmuta- ^empus, necpars temporis per existentiam ,
quiraiur.

tionis, et motum quinto modo , tempus est lamen per instans actuale tempus dicitur temporis.

realiter motus, quia tempus non est aliud, Unde non requiritur ad ho?,
esse in actu.

quam quantitas succossiva , vel duratio quod tempus sit in actu, nisi quod sit in
transmutationis successiva^. actu aliquod indivisibile continuans partem
14.
(c) Tenipus est mobile, quodmovetur. Nota, priorem cum posteriori. Ex his sequitur,

quod IifTC opinio non est Scoti, sed Nomi- quod licet parles temporis non sint actuali-
naliura, ut videre apud Occliam in 2.
est tate permanentiae, et pra^sentialitatis, sunt
Sentent. quwstion.2. Nam sicut tenet tempus tamen actualitate cujusdam continuationi^,
esse molum primi mobilis, et motum non et actualitate successiva ; et hoc sufficit in

dislingui a re mobilita, colligit, quodtem- succcssivis.Undelicetneutra pars temporis

pus sit ipsum mobile et lianc opinionem : sit proesens, quia, cum omnis pars temporis
sequitur Gregorius Ariminensis 2. Sentent. sit prior, vel posterior, prasterita, vel futu-

d. 2. quaost. 1. ubi expressius ait, quod non ra tamen tempusdicitur praesensesse

; sic,

solum primum mobile, sed corpus quod- quod isLa propositio <?>np2«s?m/»? est, , est

cumque continue, et regulariler motum, vera : quia actu est continuatio unius par-
est tempus. Est autem Iisec opinioexpresse tiscumalia, ratione cujus conlinuationis
conlra Philosoplmm in isto 4. texlic 94. tempus dicitur habere esse. Unde sicut il-

ubi ait, quod dicere spha^ram esse tempus, la est vera, motics est mcnc, licet utraque
stultius est, quam ut de eo impossibilia pars moLus siL facta, vel fienda , tamen ra-

consideremus ; cst etiam contra Scolum in tione realis continuationis unius partis
2.et 4. sent. locis supra relatis ; vide Sco- cum alia ad mutatum esse, motus dici-

tum in 2. d. 1. quwst.S. ad quxst. sub litt. tur nunc esse.Observandumest tamen,quod

N .%. Bespondeo. isLa ^YO\)ii^\\,\o,tcmpjusest nunc,\e\ motusest
(d) Ad priinamdicitur sicut dicebatur in nnnc, habet duplicem intellectum : unum,
3. Nola, quod natura cujuslibet continui, quod mmc
mensura actus designati,
sit

sive permanentis, sive successivi, in hoc et illo modo est falsa quia motus non :

consistit, quod ejus parles ad aliquod in- mensuratur instanti. Alium intellectum
divisibile intrinsece copulanlur, propter potest habere, quod mmS dicat mensu-

quod habent unitatem, et continuitatem, ram compositionis proedicati cum sub-

quofacto in actu, vel prdcciso, ipsa non joclo, vel hujus veritatis subjecti ad
habentultra continuitalem. IIoc patet: duoe pnicdicatum ; ct isto modo est vera :

cnim partcs lineae copulanlur ad punctum. nam in omni propositione vcra de prse-

f
 QU^STIO XVI 127

senli pra3dicatum unilur subjeclo pro ins- batur ; quia cx quo mo(us coeli esset
tanti indivisibili, ita ut ejus veritas men- tempus, qui perciperent tempus, per-
suretur instanti indivisibili : non lamcn ciperent niotum coeli.
oportet quod actus designatus per praedi- Quarto, quia tempus est idem coelo,
catum mensuretur indivisibili sed ista ;
terras, mari, et ubique, ut dicit Aris-
stant simul, quod actus designatus mensu-
ioielesi.hujus, tcxt. 111. sed motus
retur tempore, et tamen, quod in instanti
coeli non est idem ubique; quia quando
prsedicatum uniatur subjecto Patet ergo,
aliquibus est ortus Solis, oliis est occa-
quod ad esse temporissufficit, quod sit ali-
sus, et aliquibus.hyems, quando aliis
quod indivisibile continuans unam partem
cum alia ita quod per esse instantis de-
;
est a^stas, quod non esset si motus coeli

notetur tempus esse. esset idem apud omnes.

2.
Quarto, sequeretur quod si coelum
non moveretur, nullum esset tempus ;

QU.ESTIO XVI consequens est falsum, quia adhuc di-

ceretur, quod coelum quievit per men-
Ulrum tcmpus sil motus coeli sem, aut per spatium duorum dierum,
aut aliquid hujusmodi modo dies, et ;

Aristot. cap. 13. te.vt. 97. Averroes et interpreles

ibid. Albert. iraci.3. cap. 3. D. Thom. lect. il
mensis significant tempus, ergo, etc.
et opusc. 4i. Arimin. 2. dist. 2. qucest 2. art. 1 Oppositum arguitur per Aristotelem in
Capreol. ^bid. qucest.Z. art. 3. Ferrarien. qiiwst.
5. Sotus qua'st. 4 Toletus qucest. 13. Pererius isto i. text. 97.
lib. 12. cap. 2. Conimbric. in exposil. cap. 11*
In quc^esiione pi\Tccden(i visum est,
^'\'?*<'
Compluten. disp. 21. quast. 4. cl i^. onts
quod tempus mensura durationis
est

Arguitur quod non : quia tempus successiva3 rei mutabilis et quod tem- ;

est mensura motus coeli ; igitur tempus pus estmo(us, et quia motus est idem
non motus coeli. Tenet consequentia,
est quod mobile, concludebatur, quod tem-
quia idem non estmensura sui ipsius. pus esset mobile, scilicet continue mo-
Antecedens apparet in isto 4. text. 27. tum, in cujus motu anima considerat
et in 6. hiijusjext. 29. ubi probatur,quod prius, et posterius; et ideo quia motus
omnis motus mensuratur tempore. primo videbitur, quantum
est mobile,

Secundo, non cuilibet motui motus ad quid mobile est mensurabile tem-
coeli est ejusdem generis : igitur motus pore. Secundo, quid sit mensura, et
coeli non est tempus. Antecedens appa- quid de ratione mensura^. Terlio, de
ret, quia motus localis, et alterationis qua3sito, scilicet quis motus potest dici
sunt diversorum generum, iino sunt ad tempus, et quis non.
invicem incomparabiles ; ut dicit Com- Quantum ad notandum Opinioaii-
primuin,
mentator septimo liujus, comrn. 30. quod aliquiimaginabantur tempus esse deZuuate
Gonsequentia probatur ex hoc : quia qui- quamdamsuccessionem; unde sicut pu- '^"'p^'''*-
libet motus est mensurabilis tempore ;
tabant iocum e.sse spatium separatum
et mensura, et mensuratum debent esse interceptum intcr latera continentis, et
ejusdem generis. illud spatium nihii e.sse et ideo ista con-
;

Tertio, aliquipercipiunt tempus, qui sequentia non valct, tocus est : igitur
non percipiunt motum coeli : ergo, etc. locus est aliquid, secundum ipsos ; it.a

Antecedens patet de existentibus in te- similiter ponunt de tempore, quod tem-

nebris, vel in carcere. Gonsequentia pro- pus sit qua3dam succcssio, qu£e omnino
 :

128 LIB. IV. niYSICORUM

nihil est ; et ideo non scquitur, tempus dem secundum quas unum est
generis,
esi ; igitur iempus est aliquid , vel mensura alterius; ut quod utrumque
aliqua ; et ex hoc inferunt quod per il- habeatlongitudinem, vel successionem,
lud, quod mensuramusmotus,
nihil est, vel intensionem, laliterquod secundum
et successiones eorum quae sunt. Im- ,
longitudinem, successionem, vel inten-
probalio istius opinionis patebit in se- sionem unius potcrit mcnsurari lon-
quentibus, et per totum istum tracta- gitudo, successio, et intensio alterius.
tum : quia ipsaest simpliciter falsa. Secundo requiritur,quod mensura sit

Secundo, notandum quod mobile po- nota: quia aliter per ipsamnon possemus
test imnginari mensuraritemporequan- cognoscere de aliquo quantum esset.

tum ad tria: Primo, quantum ad partes Tertiorequiritur, quodsit famosa, aliter

quantitativas mobilis ; et sic mobile non unus non posset certificarealteri quanta
mensuratur tempore quantum ad ; sed esset aJiqua res per ejus mensuram, ni-
hoc, mensuratur per aliquam men- si scilicetutriquemensura esset famosa,
suram nolam, et famosam, ut ulna, et nola. Quarto requiritur, quod sit in-

aut aliquod consimile. Secundo modo, variabilis, quantum possibiJe est : quia
potest imaginari mobilemensurari tem- si esset variabilis, statim esset deceptio,
pore quantum ad disposilionem, secun- judicando de quantitate alterius rei per
dum quam est motus, sicut in motu talem mensuram. Exquosequitur, quod
alteralionis, quia per tempus cognos- non habetur certa, et evidens notitia,
cimus, quanta qualitas estacquisita, vel quantum est spatium terrae suppositum
deperdita ; el sic adhuc non inteliigitur. uni gradui coeli : quia non scilur an pe-
Tertio modo intelligilur, quod mobile des hominis cssent majores, quam essent
mensuretur tempore, ita ut per tcmpus tempore,quo mensurabatur, veJ minores,
cognoscaturquandiu mobile movebatur vcJ a3quaJes. Quinto requiritur, quod ta-

quia tempus est mensura durationissuc- Jis mcnsura minima non simpJiciter,
sit

cessiva3 rei mutabilis ; et hoc de primo. sed secundum sensum, ut granum, vel
Quantum ad secundum, notandum sccundum consuetudinem, ut uncia in
quod per mensuram non inteliigif.ur ponderibus, veJ metreta in liquoribus.
aliud, nisi illud mediante quo cognos- Ex quo patet, quod aliquid esse men-
cimus alterum quantum est, ut ulna est suratum non est aJiud, quam cognoscere
mensura : quia per ipsam cognoscimus proportionem ipsius ad mensuram qua ,

quantusest pannus, aut alia Jongitudo. mensuratur; et sic patet quid sit de ra-
Ex quo patet, quod tempus esse men- tione mensuras : et Iioc de secundo.
surcm motus, non estaliud, quam per Quantum ad tertium, [ponuntur con- 5
tempus cognoscere, quantus est motus MotML
clusiones. Frima est ista: Motus cceli est
caeli tt
secundum durationem. tcmpus. Probatur, quia iJJe motus est fempui,

4. Secundo notandum, quod de ratione tempus,per quem propriissime mensu-

^^"qlVi" mensura3est, quodsit(aj ejusdem ge- ralur duratio ^successiva ; sed^Iioc ht

deej^ra-
^'^'*'^ ^^^ mcnsurato, ut patet 10. Me- per motum coelij: ergo, etc.j>Iajor pa-
'-^na. taph. texl. 4. et hoc quantum possibile tet : quia per tcmpus non intelligitur
est;velquod simpliciter sint ejusdem aliud, quam mcnsura succcssiv^e dura-
gencris mensura, vel mensuratum vel : tionis ; et minor probatur per conditio-
quod saltem habeant conditiones cjus- nes mensura} convenientes motui coeli :
 : ,

QU^STIO XVI 129

primo enim molus coeli est unigeneus inducendo in diversis molibus, ut si

cuilibet successivas durationi, et hoc in qu£eratur, quantum duravit lectio, unus

successione. Secundo, quia motus cceli est respondcbit per spatium eundi duas leu-
maximenotus,famosus,etmog'iscommu- cades ; et sic motus progressivus est

nis omnibus, quam aliquis alter molus. mcnsura illius durationis. Item, alter
Tertio, quia motus coeli est primus mo- potest respondere, quod per tcmpusde-
tuum, ut palet 8. hujus, iext. 75. et coclionis ponis in furno, et sic per mo-
inde ; modo rationabile est, quod pri- tum alterationis judicat de quantitate
mum in aliquo genere sit mensura alio- successiva^ durationis ; et perconsequens
rum ejusdem generis. Quarto, quia motusalterationis est tempus. Ilem, alii

motus cocli est invariabilis, quia non certificantur, quanta sit duratio succes-
potest velocitari, aut retardari : modo siva, per ea, quic consequuntur motum,
de rationc mcnsuraa est, quod sit inva- ut per sonum quamdiu , ut siqua^ratur,

riabilis, ut dictum fuit prius. Quinto, legisti respondetur, per horam dicendi
;

motus coeii est minimus, ut patet secun- unumnocturnum,autunum Paternoster.

do Cceli,text. 28. eM-. Physic. iit. 33. SimiliterpermotumhoroIogii;etaliquan-
et\0. Meiaph. text. 3. et4. quiaest ve- doper quantitalomoperalionis mensura-
locissimus; et sic patet, quod motui mus motum coeli, de quominus videtur,
cceli conveniuntplures conditiones mcn- quodsitmensurabilisalio motu.Etsicpa-
suHL^ quam alicui alteri motui, et per tet,quod quilibet motus alicui cognosci-
consequens motus C03li est tempus. bilis potest esse tempus, cujuscumque
Secunda conclusio : Non cognoscen- generis fuerit ille motus ; attameninter
iscfph' tibus motum coeli, motus coeli non est omnes motus, motus coeli propriissime

Zs%- tcmpus. Probatur, quia de ratione tem- dicitur tempus, eo quod sibi conveniunt
poris et mensurasest, quod sit notum plures, et principaliores conditiones
"°Jg„. ;

'"*•
igilur quibus aliquid non est nolum, mensurae, quam alicui alteri motui.

illud nonest eis tempus, vel mensura. Nunc ad videndum,quis motus cceli, 7.
i-
Ex quopatet,quod
. . 1 •

existentibus
. 1-1
m
•

car-
. • .1-1
vel cujus sphaira^motusdicatur
1
Tpropne
• Mntus no-
nce spfue-

ccre, vel intenebris, motus coelinonest tempus, ponuntur Q\ix\^^p°llf^^

et cujus non.
tempus. Secundo, sequitur quod, cum conclusiones. Prima est Motus nonas :

tales percipiant mensuram durationis sphajne, quam ponunt Astrologi, non

successive, quod aliquis alter motus a est lempus. Probatur, quia ille motus
motu coeli cst eis tempus,et ideo sit non est tempus qui considerantibus du-
, orn- Tertia conclusio : omnis motus (^) ali- rationes successivas, quantae sunt, est

K"' cui cognoscibilis, potest esse tcmpus. minime notus scd ; inter omnes motus,
is
Probatur ; omne illud potest esse tem- motus nona^ spluerie est minime notus
pus, per quod aliquis potest certificari quia a mullis negalur aliquam talem
de duratione successiva, quanla est; sed esse, nec de ipsa potest haberi experien-
perquemlibet motum alicui cognosci- tia sensus : ergo, etc.
bilempolesl aliquis certificari de dura- Sed objicitur :quiaprimuminunoquo-
tione successiva, quanta cst ; igitur que genere debet esse mensura aliorum
quilibet motus alicui cognoscibilis, ejusdem generis ; sed motus ultima3
polest esse lempus. Major palet ex sphferatjestprimusmotuum, igiturmolus
^uiU noiniiiis temporia, et probatur, uUimiB sphteraj dcbet esso tempus. Uc3-

Uat. itt, B
 130 LIB. IV. PIIYSICORUM

pondetur, quod molus ullimcc splui^raB Ad secundum ct tertiam dictum est

non estprimus motuum, sed motus to- in quji^stione. Ad quartam, tempus est

talis diurnuscoeli, estprimus motuum ; idem in coslo, et in terra, etc. hax cst

et illetotalismotus principjliter esttem- impropria locutio, scd debet inlelligi,

pus secundum partes, vel spha^ras, qu;\3 quod omnis motus, sive sit in coclo, sive

sunt maxime not;^, ut patebit per con- in terra, est mensurabilis uno et codem
clusiones sequentes. motu, scilicet molu coeli.

Tempus Secunda conclusio. Motus [-) sphferas Ad quintam respondotur, quod (e) si
est motiis
sphcprce Solis inter omnes motus ca^Iestes, est coelum non moveretur, dum tamen aliud
Solis,
propriissime tempus. Probatur quia mo- : moveretur, esset tempus ; sed si nuUus
tus sphaerie Solis est maxime notus om- esset motus, concedendum esset nullum
nibus ; et estcausagenerationis in istis essc tempus
inferioribus ; ut patet. 2. de Generatio-
ne, text. 58. ergo, etc. Et Imjus signum
ANNOTATIONES
est, quod permotum Solis mensuramus
aetates rerum, et quod nomina signifi-
(a) De 7'atione mensurx est quod sil, etc.
cantia motum Solis suntnomina tempo- 9.

Nola quod conditiones mensurie sunt sex Menm :

ris, ut annus, mensis, dies ; igitur, etc. conditi

Prima est, quod de raLione mensurae csl ncs su
Tertia conclusio. Pra^ter motum Solis, sex.
prioriLas, quia nullum prius dependet a
motus Luna^ propriissime dicitur tem- pooLeriori, sed potius e conLra mensura- :

pus quiaprasterSolem, Luna inler ca3-

:
tuiu autem dependet a mensura. Secunda
tera astracoeli est maxime nota, et ideo conditio est, quod de ralione mensurffi est
aliqui mensurant a^tates, et durationes noLoreiLas Nam illud, per quod aliquidco-
rerum temporalium por annos, et men- gnosclLur, esL noLius illo quod cognoscitur;

ses Lunares ; et propter hoc dicitur alibi, sed per mensuram res mensuraLa cognos-
quod Sol, et Luna sunt duo luminaria ma- citur. TerLia condiLio est, quod de raLione
mensurae est simpIiciLas : quoniam quanto
gna, Gen. l.
plus aliquid accediL ad sinipliciLalem, tanLo
Ex istis sequitur primo, quod illud
plus habel raLionem mensurse. Quarta con-
quod est tempus uni, non est tem-
dlLio est, quod de raLione mensurai est uni-
pus alteri, et ideo sicut mensura formiLas, et regularilas quoniam
: nihil
dicitur ad aliquid, ita etiam tem- polesL mensurari per illud, quod est irre-
pus dicitur alicui tempus. Secundo, gulare, eL diffornie.QuinLa condilio est,
sequitur quod plura tempora possunt quod de ratione mensurse est independen-
esse simul, imo de facto plura tempora tia : quoniam de ratione prioris ut prius,

sunt simul. Tertio, sequitur quod pne- est independentia ; sod mensura est prior

ter motus Solis, motuset Luna^, alii

mensurato, ex prima conditione : ergo,clc.

coelestes dicuntur tempora, secundum

llanc tamen independentiam intelligas non
absolute, ita ul nullo mododependeat,quia
quod sunt magis, vel minus noti.
sic nulluni creaLura es.seL mensura, sed in-
Ad rationes Ad primam, negatur :

telligas respecLu mensurati. Sexta conditio

consequentia,quia (^i) per unam parlem
est, quod de raLione mensurae est unige-
motus coeli minorem, potest numerari,
neitas, quoniam, ut ait Philosophus 10.
et mensurari alia pars major, ut per Mctaph. text. 4. quodlibet mensuratur per
diem potest mensurari mensis, et per aliquod sui generis et hoc non solum se-
:

mensem annus. cundum ralionem an:dogiiu, ul pcntt

i
 ,,

QU.E STIO XVI 131

Alexander. 9. Metaph. sed etiam univoca- Ad hoc dico, quod mulaliones, et molus 11.

lionis. non dicunlur fieri simul, quia fiunt in eo-

^
(b) Omnis molus alicui cognoscibilis po- dem instanti temporis, vel in eadem hora
'ws testesse lempus. Nota, quod cum tempus temporis particularis, vel quia intrinsece
consequatur motum, sicut dislmguitur mensurantureadem parte motus, sed di-
motus, ita et lempus ; atque adeo si- cunturfieri simul, quia fiunt in eodem

cut motus est duplex, scilicet generalis, ^n^^ic, vel in eademliora temporis univer-
qui est molus piimi mobilis , et specialis, mensurantur eadem parte ipsius,
salis, et

qui est motus istorum inferiorum : ita du- non quidem intrinsece, sed extrinsece :

plex est lempus, scilicet generale, et est quando ergo duae aliquae actiones simul
propria passio primi motus, scilicet primi existunt, et mensurantur eadem parte tem-

mobilis : et speciale,quieestpassio motuum poris primi, tunc dicuntur factii? simul :

inferiorum ; atque adeo sicut omnium mo- quando vero factae sunt in alia.et alia parle
bilium est unus motus generalis, scilicet temporis primi, tunc dicuntur non esse
molus diurnus primi mobilis, itaest unum factae simul : Quare non inconvenit, ut
tempus generale mensurans inlrinsece docet liic Scotus in secundo corollario
illum motum, et exlrinscce omnes motus terliae cjnclusionis, esse simul plura nunc,
islorum inferiorum, et de isto tempore et plures horas, atque dies particularis mo-
dicit Aristoleles quod impossibile est ipsum tus,et temporis. Nam aliud Jiunc numero est
plurificari, sicut nec mobilia prima, nec illud, quo mensuralur ??ii<<««?<m esse hujus
motus primi. omni enim genere enlium
In mobilis, ab illom^«cquomensuraLur micta-
est dare unum primum, ad quod omnia alia tiim esse allerius mobilis ; et alia hora est
reducuntur.Etsicutcuilibetrei temporaliest qua mensuratur cursus Iiorarius Francisci
unus proprius motus, ita etiam est unum ab illa, quamensuraturcursushorariusAn-
proprium tempus ipsum mensurans, et hoc tonii ; ct alius est dies numero, quo men-

lempus particulare, vel speciale necessario suratur molus diurnus Petri, atque adeo
plurificatur, ita ut ad multiplicationem illa wm«c, illae hora?, et illidiessuntsimul,
motuum talium, necessario sequalur pluri- esto quod illa mobilia simul mutenlur, vel
ficatio lemporum; et hoc non polestfacilius moveantur, neque hoc est contra Aristote-
probari, quam per hoc, quod tempus isto- lem ponentera tantum unura tempus om-
rum inferiorum polest esse realiter, non nium,qu8e sunt in coelo.terra, et mari,quia,
existenle tempore primo, sicut patet Josue sicut dixi, Philosophus loquitur de tem-
10. et per arliculum Parisiensem dicentem, pore primo, quod est mensura intrinseca
Dicere fjuod cessante motic cxli ignis non primi raotus,etextrinseca omnium aliorura
comburertt slupam, errorest. Etsidicatur, moLuum.
si essent plura tempora, ita ut cuilibet mo- (c) Motus sphvrae Solis inter omnes motus
t2.
lui corrcsponderet proprium tempus, se- cwlestes, est propriissime tempus. Nota,
querelur primo, quod etiam essent plura quod ideo ponilur poLius tempus in motu
nuyic simul, plures horre siraul, alque primi mobiIis,quam in raotu alterius orbis:
eliani plures dies, cum omne tempus ha- quia orbes proprii planetarurasuntabOcci-
beat proprium nunc continuans suas partes denle in Orienlem, quoe non sunt ita velo-
ad invicem ; et esscnt plures moLus uni- ces, nam Luna raovetur in mense, Sol in
formes, qui durarent per horam, diera, vel anno, et alii aliis teraporibus, ut As-
mensera, etc. Sed hoc est impossibile, quia trologia docet : nec sunt ita uniformes,
alias duo homines, non possent simul cur- neque per illos dislinguuntur dies
rere, necetiam duie actiones possent simul et noctes. Sed primum m.obile, quo-
fieri, quod non essent factiE in eodem
eo tidie facit integrura circuluni secum ra-
instantijVel in eadem hora, sed in diversis. piens omncs orbes.ct ideo raotus illeSoIis,
 .

132 LIB. IV. PIIYSICORUM

qiio dislinguimus dies, et nocles, est pecu- tantam quanlitatem essequietis, etdicimus
liaris primi mobilis ; et idcirco illic est durare quietem per unum diem : quia
tempus. In liac ergo couclusione non loqui- igitur molum illum, si es el tempus, men-
tur Scolus de motu proprio, el naturali suraret per se, ideo et quies, cujus quan-
splioerae Solis, sed de motu quo rapitur a titas mensuratur ex quanlitate motus, qui
primo mobili, eo quod motus primi mo- posset fieri in tanto tempore, dicitur men-
bilis maxime innolescit nobis per motum surari tanlo tempore, et hoc est per acci-
raptum Solis, et ideo Sol, sive cursus ejus dcns : sicut si imaginaretur vacuum, ita ut
est nobis, ut temporis signum. nullum corpus esset infra lalera domus,
(d) per iniam partem cceli mhiorem potest cerle tunc vacuum esse tantse
dicerem
mimerariy et mensurari alia pars mnjor. qiiantitatis, puta decem pedum in longi-
Nota quod tempus, co quod quantitas est, tudine, non quodsecundam veritatem illud
est suimensura passiva, id est, est men- illam quantitatem liaberet, cum nihil sit,

surabile, et mensura activa illius est ista sed per accidens ;

quia corpus tantoe quan-
pars indivisibili?, qufe realiter idem est titatis natum est in tali loco recipi. C;Tele-

cum tempore mensurato, sola intellectus rum non posset tempusmensurare quielera
abslractione separata ad ipsummet lempus per accidens nisi per se mensuraretaliquera
mensurandum : sicut, verbi gratia, in motum, quia nullo existentemotu, nullum
quantitate istius continuoe tabuluc possumus esset tempus, ut scite hic docet Scolus,
intellectu parlem, quK unius sit palmi,
abstraliere, et intellectu hanc retinentes,
quantitatem tabula^ tali palmo monsurare, EXPOSITIO TEXTUS
secundum quod caeteris partibus tabulae
correspondet; et quod Aristo-
hoc forle est Accipiendum (1) est aulem , etc 14
teles ait tempus, sine intellectu non esse. Toxl.
Hoc est secundum capitulum hujus
Quasi dicat, quod, cum tempus seipso
tractatus , in quo inquiritur definitio
mensuretur, adhoc neces^e est, quod in-
temporis ; et primo facit hoo. Secundo
tellectus aliquam partem temporis abstra-
solvitrationes, quibus probabatur in alio
hat, ut caeteras illa mensuret. Intelligen-
capitulo, tempus et nunc non esse, ibi:
dum est taraen quod illa pars est temporis
mensura intrinseca, aliorum autem extrin- Et moius semper. Item, primo probat
seca. Quemadmodum in ulna lignea si- duas conclusiones. Secundo infertdefini-
gnantur tres pedes, quoe sunt tres tertiae : tionem temporis, ibi Hocestenimtcm- :

illa pars tertia est intrinseca mcnsura illius pus. Primo ponitduas conclusiones. Se-
lignese bin[E,extrinsecaautem panni,et alio- cundam ibi At vero et tempus. Prima
:
Temn
rum, quseS^tla tertia mensurantur; ita una conclusio est ista, quod tempus est ali- ali
mo
hora est intrinseca mcnsura illius motus quid ipsius motus. Probatur, qtiia illud
coeli (nam vicies quater multiplicata meti-
eslmotus, vel aliquid ipsiusmotus,quod
tur totum circulum diurnum), sed extrin-
non potest percipi sinc perccptione mo-
seca mensura[^no3trarum actionum.
tus scd tempus ( ) non potest percipi
;

(e) Quod si coelum non moverelur, etc.

sine motu, et non est motus quorum ,

Nota,quod juxta verba Philosophi in hoc 4.

utrumque probabatur in alio capilulo :

13. quies per accidens mensuratur tempore ;

Quiesmen- g^Q^ gic imaginor, quia eo quod tantus igitur tempus est aliquid ipsiu8 molus.
suralur ^ o ^ n >

tempore motus posset ficri in tanlo tempore, ideo Cum autem{2)rjuodmovetur. Ilic po-
per hoc quod aufertur motus por tantum nit secundam conclusionem et primo : Toit 9.

^dens^^'
tempus, secundum mensuram motus, qui praBmittit tres suppositiones. Secundo,
posset fleri in tanlo tempore, judicamus ponit secundam conclusionem, ibi : Ai

I
 QUiESTIO XVI 133

vero, et tempus. Prima -suppositio est, prius et posterius in motu, percipitur

quod tam (b) magnitudo, quam motus, tempus ; et si non if) percipiatur prius,
quam tempus sunt continua, tamen con- et posterius, non percipitur tempus ;

po- tinuitas magnitudinis prior est continui- igitur tempus est aliquid ipsius motus se-
)0S-
on- tate motus, et continuitas temporis cundum prius et posterius. Major nota
lie
el posteriorest continuitate motus.Secunda est, et minor apparet : quia in motu ve-
u-
suppositio est, quod in tempore (c) est hementis delectationis bene percipimus
prius et posterius. Probatur, inmagni- motum,tamenpropterdeIectationem non
tudine, etin motu est prius etposterius ;
attendimus ad distinguendum inter

igitur et in tempore, quia ista se invi- prius, et posterius in illo motu ; ct ideo

cem consequuntur. Notandum (d) circa non percipimus tempus nisi valde modi-
hoc, quod dicit, quod continuitas poste- cum, dato adhuc quod sit magnum et ;

rius est in tempore, quam in motu, vel sic patet, quod quando percipitur diffe-

in magnitudine quod hoc non debet

;
rentia prioris et posterioris, quod tunc
intelligi, quantum ad rem, quia secun- percipitur ternpus, et quando non, non
dum multos eadem res est magnitudo, percipitur.
on-
0- motus, et tempus ; sed intelligiturqunn- Hoc enim{A)est tempus. Hic infert de- Ten. lOi.
Zi-
tum ad rationes, a quibussumuntur ista fmitionem temporis ; et primo ponit de-
nomina, moius et lempus : quia ratio fmitionem. Secundo infert corollarium.
secundum quam aliqua res dicitur tem- Tertio declarat definitionem. Secundum
pus, pra3supponit rationem, secundum ibi : Non ergo moius. Tertium ibi; Sig-
quam eadem res dicitur motus, et una num autcm. Definitio est ista, quod tem- Definitio
'^^p°^^'-
est posterior alia. Tertia suppositio,quod pus est numerus moius secundum
prius et posterius in motu, sunt idem prius, et postcrius. Et potest sic decla-
ens quod motus, differunt tamen a motu rari ex priT^dictis, quod tempus est ali-

secundum rationem, et dicit Aristoteles quid motus sccundum prius, et poste-

quod motus est in quantilate, et prius, rius, ut probiitum est : et manifestum
et posterius in numero. Ad quod intelli- est, quod omuis motus est mensurabi-
gendum, notandum, quod ad intelligen_ lis temporc, vel secundum totum, ut si

dum prius, et posterius in motu,oportet motus sit finitus, vel secunduni partem,
uti ratione distinctiva unius partis ab ut si motus sit infinitus : ideo patet,
alin,secundum autem inlellectionem mo- quod tcmpus est mensura motus secun-
lus non oportet uti tali ratione distinc- dum prius, et posterius. Sed dubitatur,
tionis; ideo propler illamrationem dicit quare Aristoteles non tempus per definit
Commenlator quod prius etposteriuscst mensuram, sed per numerum ? Respon-
in numero. detur,quod causa est, quia solemuscom-
At vero (3) tempus. Hic ponit secun- muniter mensurare alios motus per mo-
.0.

dam conclusionem, quod tempus est ali- tum corporis coelestis ; et hoc non potest
d
se- quid ipsius motus secundum prius et esse secundum totum motum ejus, et se-^
m
ct posterius. Probatur, quia secundum il- cundum aliquam partem , cui motus
us.
lud tempus est aliquid ipsius motus,per mensuratos jequamus, vel proportiona-
cujus perceptioncm in molu, percipitur mus ; et ideo in definitione temporis
tempus, et quod si non percipiatur, tem- ponitur numerus, etnon mensura.
pusnon potestpercipi ; sed percipiendo Non ergo motus. Infert corollarium, 17,
 134 LIB. IV. PiIYSICOllUM

Tempus quod tempus non est motus, scd nume- mobile, videbitur in quffislione de molu
7ione-tmo- ^ ,,...,,•
I
•
i i
t,js, sed rusmotus;et debet mtelligi, quod ista locali.
numerus ^ t
i
Jpsum (7) aulom nunc. Hic solvit ra-
. • , •
, .

motus. non est definitio tenipoi-is : tempus est i^

^"''
motus ; etvidetur lioc explicare in par- tiones, qua3 probant nmic non essc, et

ticula sequenti, quando dicit, Sf?(/ est ponit duas conclusiones.Secunda ibi :

motussecundwnnumenim, id cst, est Sequitur enim ut dictum est Prima .

motus secundum quod motus est nume- conclusio est, quod nunc aliquo modo

rus, vel mcnsura alterius motus. manet idem per totum tempus, quia se-
Text. 102.
Signum (^S) autem. Hicdeciarat defi- cundum quod nunc est ipsum mobile,
nitionem, videlicel, quod tempus debeat secundum hoc manet idem. Secunda

esse motus, signum est, quod sicut nu- conclusio est, c|uod n?/«c secundumra-
merus dicitur multus, vel paucus, ita tionem non manet idem, id est, secun-

tempore cogiioscimus motumessemajo- dum denominationem extrin.ecam.

Senuiturenim ut dictuni est Hicpro- Vide
rem, vel minorem. Et tunc ad oslenden- ^
.

traatc
dum qualis numerus est tempus, dis- bat dictas conclusiones : quia (•?; sicut se nem
Numerus quod
^jj^o^yit duplcx est numerus qui- : habet mobde ad motum, ita nunc ad
est duplex on jt

dam est numerus numeratus, et alius nu- tempus sed mobile manet idem perto-
;

merus, quo numeramus et ille quo ;

tum tempus secundum rem, et est con-
numeramus, accipitur aliquando solum tinue aliud, et aliud secundum extrin-

pro actu anima3, et aliquando pro re secam denominationem : igitur similiter

numerata, mediante qua mensuramus nunc manet idem per totum tempus se-

aliam rem,connotando cum hoc actum cundum rem, et est continue aliud, et

animre : modo tempus est talis numerAis aliud, sccundum extrinsecam dcnomi-
numeratus per animam, mediante quo nationem. Major patet : quia sicut per

mensuramus alia, id est, alios mo- mobile cognoscimus prius, et posterius

tus. in motu, ita per nunc cognoscimus

Text. 103. Etut motus semper. Hic solvit ra- prius, et poslerius in tempore. Minor
(6)

tiones adductas in alio capitulo ad pro- etiam patet, quia denominatione extrin-
bandum niinc, et tempus non esse ;
et seca, Goriscus denominatur alter, quando
primo solvit illas de tempore. Secundo, est intheatro, et alter quandoestinforo;

illas de nunc ibi : Ipsum autem et ideo ita similiter mobile, quod dicitur

nunc . Unde in alio capitulo fact^e nw/zc,manet idem per totum tempus, sed
fueruntduui rationesad probandumtem- continue dicitur aliud, et aliud extrin-
pus non esse, quarum prima erat illud : scca denominatione.
totumnonest,cujuspartesnonsunt,etc.et ANNOTATIONES
secunda, illud totum divisibile, quod ha-
(a) Tempus non potcsl percipi sine molu.
bet aliquaspartes nonest,nisi illa3 partes
Nota, quod non soluni tempus per motum J^^
etc.Respondetur negando majorem
cognoscimus, veram et e conversoper lem- w«
sint,

iitriusque quia (f) sicut motus consistit Quemadmodum a

;
pu3 molum cognoscimus. e

in hoc, quod semper est aliud, et "aliud

enimqui aliqua (Julci contemplalione, aut
ipsius motus, ita etiam esse temporis quod non senlit labo-
studio delojlalur, eo
consistit in hoc, quod continue est alia, rem motus, non cognoscit quantum tempus
et alia pars temporis ; et qualiter hoc studuit : ita e contrario infirmi, qui gravi-

debeat intelligi, tenendo quod motus sit ter ferunt molum febris, pulanl majus tem-
 : ;

QU^STIOXVI 135

pus translsse, quam transivit, etideo neu- quod vero magis distat, sit poslerius. In
Iri bene judicant tempus pcr motum, sed motu vero, quia non est res permanens, non
utrique e conlrario per lenipus cognoscunt est pcr se prius et poslerius, positione ;

quantum motum passi sunl ; ut cum Iiora sed per respectum ad magnitudinem, ut illa

pulsat, qui dulciier studet, inlelligit plus pars motus sit prior, qua transitur prima
sLuduisse, quamputarat ; elfebricilansmi- pars magnitudinis ; et illa posterior, qua
noiem molum febris transisse, quam cre- transitur posterior ; in tcmpore autem est

dijeral : atque adeo, cum adeo sint con- prius et posterius propterea, quia alterura
juncla tempus et motus, vel tempus erit sequitur alterum, id est, quia tempus in-

motus, vel aliquid ejus, el cum non sitmo- sequitur motum, ct e converso.

tus, nempeformaliter, sequitur ut sit ali- {'^^Notandum circa Aoc,etc.Nota quod Scotus
quid ejus, nimirum aut pars, aut passio dat hic modum sustinendi opinionem No-
ejus. minalium affirmantium tempus, et motum
(b) Tam magniliido,quam moliis,qnamtem- idem esse quod mobile, quam tamen in 11-
ilini/o-
m Iria pus st/.nt coiili^iua.^^^iold, quod Iria sunlcon- bris SenLentiarum sequitur, utdiximussu-
nt gc-
linuorumgonera,scilicetmagnitudo,molus, pia.
a.
lempus verumsicutcontinuitas magni- (e) Si non percipialur prius et posterius, ^^*
el ;

tudinis estcausa conlinuitalis motus, ita 7ion porcipitur tempus.lHolaquod Themis-

continuilas motus est causa continuitatis tius et Philoponus in hunc textum dicunt,

temporis; verbi gratia, motusnonest nisi quod dupliciter cognoscimus tempus sci- ;

transitus abuno Lermino in alium, el ideo iicet aut cognoscendo duo mcnc tanquam

molus sequitur magnitudinem, id est, ex extrema unius successionis aut cognos- ;

eo, quod mobile attingit priorem partem ccndo unum 7iu)ic tanquam terminum pri-
spatii, nempe sibi propinquiorem, quam oris, et iniliura posterioris ; nara etiam isto
posteriorem illicontinuam, motus ipse lia- modo cognoscimus tempus, ulpoLe pra^te-
bet partes continuas ; et quia motus est ritum, et futurum, adeo quod sensus litte-

conlinuus, et tempus est oontinuum, nam quod si non cognoscamus vel me-
rse est,

quantus est motus, tantum est tempus. dium inter duo )iu)ic, vel unum )iunc tan-
Primo ergo convenit conlinuilas magnitu- quam continuativum prioris, et posterio-

dini ; secundo, motui; terlio, tempori. ris, non cognoscimus tempus si tamen ;

20 () In lempore esl ])rii{s,':t posl^rius. NoLa cognoscamus vel medium inter duo )iunc,
ius et
quod sicutnon aliunde est actio conLinua, vel duo exLrema ejusdem successionis,
lcrius
'priii.o nisiquia magnitudo est continua, et quia, tunc cognoscimus tempus. Caeterura, si
nagni-
diue, actio est conlinua aggregatum ex priori,
;
scntiamus solura )iu)ic prcesens absolute,
ide iu
11, pos- et posteriori, inquo ratio temporis consis- non considcrando, quod est terminus prcTe-
w in
tit, est etiamcontinuum ita prius et posLe- ;
teriti, et initiura futuri, non cognoscimus
tpore.
rius in loco, per quem mobilemovetur, est tempus.
causa prioris et posterioris in motu, et {^) Quiasicut )notus co)isistit in hoc, etc.
prius et posterius in uiotii est causa prioris, NoLa quod esse temporis non est secundura
et posterioris in tempore ; ila ul prius et permanentiam parlium ejus simul, sed esse
posterius reporiantur primo in magnitudi ejus consisLit in essendo aliud post aliud :

ne secundo in motu, et tertio in tempore

; nam, ut dictum est, esse temporis scquitur
est tamen prius et poslerius in magnitu- esse motus, tara secundum continuitatera,
dine per quam mobile movetur secundum quam secundum prioritatem, et posteriori-
positionem el situm partium. In magnitu- tatera ; esseautera motus et specialiter rao-
dineenim, quam liabes onte pedes jacen- tus localis,non est secundura permanentiara
tem, prius et posLerius accipilur rcspectu partium simul, scd iu esse aliud postaliud
tui ; ut quoJ tibi est propinquius sit prius, non est tamen totaliter siraile de motu, et
 136 LIB. IV. PIIYSIGORUM

temjiore : estenim differenlia in hoc, quod pormanens, piiLi, ad pimcLum, vel ad mo-
apud diversa molanon esl idem moLus, sed bile : eL propLer hujusmodi difficultatem
bene idem tempus, Philosophus in hoc 4. text. 421. loquitur

22 (°) '^*<^^^^ ^^ motum, elc.

habel mohile ad proportionaliler de puncto, ct instanti.
Nunciofem ^fota, quod sive quanlilas et puncLum dis- Secundo observandiim e.st, quod instans
quomodo
sit in loto tinguanlur a requanta, sive non,imagman- (ut docet Joan. Gan. 4. Physic. quest. 6.
empor^.
^^^^ ^^^^ quod si punctus trabatur per ali- quantum ad quid nominis
artic. 3, dub. i.)

quam planitiem, vesligium ejus est linea : uno modo dicituridem quod non stans ;

et ideo ad imaginationem ex puncto eodem ideo dicitur de aliquo homine, quod est
numero indivisibili fitmagnitudo. Et quia instabilis. Alio modo idemest, quod immi-
continuitas motusresullat ex continuitate nens vel appropinquans, unde dicitur de
magnitudinis, per quam res movetur, ex aliquo festo, quod imminet, vel appropin-
priori et posleriori in magnitudine cog- quat, vel instat ; et utroque modo accipi-
noscimus prius, motu eslo
et posterius in ;
tur instans : est eniiu primo modo non
ergo quod id, quod movetur, quod fingi- stans, sed raptim transiens, et est secundo
tur esse puncLum, siL lapis cognoscimus ;
modo imminens, vel appropinquans, quia
tunc prius, eL posterius in motu, propterea de tempore non habemus nisi nunc. i

quod eadem res aliter, et aliter se habet in Tertio observandum est, quod sicut se

diversis partibus spntii, ut existentia mo- habet punctum in linea, elmutatumesse in

bilisin priori partespatiisitprius inmotu, motu, ita instans in tempore ; horum au-
existentia vero in posteriori parte sit poste- tem quodlibet habet esse reale, incomple-
rius. IUud autem prius, etposLeriusin suc- tum tamen.
cessione motus est tompus atque adeosic- :
Quarto observandum quod inter ins- est,

ut punctum unum fluens facit magnitudi- tans et instans debet tempus mediare ra- :

nem, ita ad imaginationem, unum nunc, tio est,quia duo iustantia cum sint indivisi-

puLa una eademque exisLentia mobilis, bilia, non faciunt extensionem nec unum :

quatenus fluens secundum prius, et posLe- instans additum instanti facit illud majus,
rius, faciL tempus. Sicut ergo tompus se- sicutpunctum in lineaalteri additum, non
quitur motum, ita nunc sequitur mobile :
extendit lineam, aut facit illam majorem;
et sicut ipso nunc distinguimus pnieteritum unde sicut inter qufelibet duo puncta in
afuturo, ita ipso mobili distinguimus spa- linea daturlinea, ita inter quajlibet duo
tium pertransitum a transeundo.Undespa- instnntia, datur tempus.
tium, quod est a principio sui usque ad Quinto observandum est, quod inslans 24.
Insiiiri
mobile, dicimusesse pertransitum, etquod est quxdam mora indivisibilis partes tem- quidsit

est a mobili usque ad finem, esse pertran- poris conlinuans inter sese : idem enim ins-

seundum. Unde constat, quod sicut per to- tans est hujus Iiorse finis, et sequentis
tum motum ipsum mobile, sive illud,quod principium, ila AristoLeles inhoc 4.el pro-
movetur est idem, differens solum secun- baLur, insLans esL aliquid temporis;ergo
dum esse, scilicet, secundum quod ipsum aliqua mora : sed non extensa, quia non
est in alio, et alio situ ita est idem nunc ; esl tempus ; ergo indivisibilis. Et quod sit

in toto tempore secundum subslantiam ;

conlinuans partes temporis, patet : quia
diversum autem secundum esse, quodquo- sicut se habet punctum in lihca, ita instans
modo debeat intelligi, explicandum est. in tempore ; sed punctum continuat partes

23 Unde observandum est primo, quod nunc lineoe ; ergo et insLans partes temporis.

Ji«{l^^^* est minimyo entilatis, et non permanens, SexLo observandum e^t, quod instans insiw
lii.aiis.
idco cum sumuia difricultale potest mani- nou est pars temporis : quia sicut se habet „^74' t

festari quid sit ; el an unum, vel plura, mutalum ess3 in motu, et punctum in li- P<"''''

nisi compareLur ad aliquod indivisibile nea, ita instans in tempore; sed mulatum
 ;

QU^STIO XVI 137

ease non est pars motus, nec puncLum csl niunt qua^dam post alias, et non simul
pars lineae ; ergo nec instans est pars tem- sunt , sicut esl dispositio in partibus mo-
poris, ergo motus est pars molus, el linea tus quoniam quJBdam inveniuntur post
:

pars linea3 : et similiter Lempus pars tem- alias, non sunt ergo res permanentes.Quod

poris. Nam linea addita parti linese, facit etiam sit falsum, quod instans non sit nisi
ninjorem lineam, et parsmotusadditaparti mobile, ex eo apparet quia secundum :

motus, majorem motum, et temporis

facit Philusophum, inst:ms cst numerus ejus,
pars parti temporis addita majus tempus quod fertur, id est, ipsius mobilis sed ;

conslituit sed mntatum esse additum al-

;
mobile non est numerus sui ipsius. Item,
teri mutato esse non facit majorem motum dicit Aristoteles quod instans continuat par-

et punctum alteri puncto additum non fa- tes temporis, et discontinuat , ita ut sit ibi

cit majorem lineam ; et instans alteri ins- continuatio partium temporis, et divisio ;

tanti additum non facit majus tempus ;

sed ista non conveniunt mobili. Similiter
ergo nec mw/a/wm es.se est pars motus, nec dicit Philosophus quod non contingit uti
punctum est pars lineae, neque instans est uno nunc pro duobus, quia nunc non per-
pars temporis tunc ultra motus additus
; manet, sed si mcnc essel ipsum mobile, se-
motui, facit illum majorem, ct linea ad- queretur quod nunc pcrmaneret, et posse-
dita linea3 illam extendit, et similiter tem- mus [uti uno nunc pro duobus. Scotus
pus tempori additum : ergo motus est
et etiam in secundo disp. 2. quaest. 3. opposi-
pars motus, et linea line;e, ettempus tem- tum sentit, ut stalim videbimus.
poris est pars. Aureolus in 2. sentent. dist. 2. dicit,

25.
llisobservatis, quidam dicunt, quod si- quod cum tempus non habeat esse praeter
nioNo-Qyi[ motusnon importat nisi mobile, et tem- animam, imaginatur Aristoteles continua-
alium
vmdo pus importat motum, ita hoc nomen ins- tionem temporis esse ab anima, eo modo
« ^oto ^^^*^' ^'^'® ^"O^ adverbium nunc, non impor- quo imaginatur Mathematicus punctum
^por^'
lat aliquam rem distinctam sccundum se per fluxum suum causare lineam nam ;

loLam ab ipso mobili ; hoc tamen non obs- sicut apud Mathematicos punctum fluens
tante, ipsi mobili conveniunt diversas in- causat lineam, sic quod idem punctus se-
tentiones, sive diversa praedicata ; et hoc cundum substantiam manet idem in toto
estquod dicit hic Philosophus, «?<?jc esse fluxu, et solum variatur secundum me,
idem secundum esse, ct diversum secun- prout intelligitur esse in alio, et alio situ :

^.^
dum rationem haec est opinio Nomina-
: ita nunc fluens causat lempus, et est idem
aiium lium, quam hic defendit Scotus. Ca?terum, secundum subslantiam, diffe-
in toto fluxu
haec senlentia est conlra Philosophum et rens secundum esse. Nam sicut Mathemati-
Commentatorem ejus ; tum quia dicit Aris- cus volens imaginari lineim rcctam, ima-
lotelcs motum esse actum mobilis, et esse ginatur fluxum unius puncti in reCT,um :

in mobili sicut in subjecto ; et similiter et volens imaginari lineam circularem, ap-

motum essemobilis passionem, et contradi- prehendit fluxum puncti circularem , sic

cit Commentalori S. P/u/sic. comment, 3. secundum Arislotelem est de instanti quo- :

quod molus est actio motoris in

iibi dicil, niam si velim facere tempus praeteritum in
motore, et non habet esse nisi inmoto.Tum actu, imaginabor nunc fluere usque ad is-
quiacontradicit Philosopho in lextu prae- tum prsesens signatum et si velim facere
:

senti ; ubi dicit, quod sicut motus semper tempus futurumin actu, imaginabor quod-
est alius, et alius, sic et tempus ; ubi ex- dam indivisibile fluere ab isto mutato esse
presse vult, quod tempus et motus sunt semper in posterius, ille fluxus est ipsum
successiva et continua ; non sunt ergo res tcmpus.
permanentes, sicut illi fingunt, et Coni- Sed haec positio stare non potest, dicit OpinioAu-

inentator dicit, quod partes temporis ve- enim tria falsa: Primum, quod tempus sit probatur.
 138 Lin. IV. PIIYSIGOUUM

ab aiiima : lioc eiiim prselerquam quod partes temporls, et instans permanens so-
conlradiciL Arisloleli in hoc 1. lexl. 108. ut lum appellanda est exislenlia mobilis, non
probant, sublililer Alberlus de Saxonia, et quod continuet partes tomporis, sed quod
Joan. Canon. 4. Pliysic. qucvsl. 6. est etiam suo fluxu ad imaginationem inlelligitur
arliculus excommunicatus Parisiisab Epis- facere tempus. Addit tamen ipse, quod si

co^o Parisiensi, et a tota universitale, et tempus (ut ipse opinatur, et defendit 3.

ponilur sub 94. errore. Secundum falsum Physic. quajst. 2.) non distinguitur nume-
est, quod instans fluat, quia indivisibile ro a molu et mobili, sed solura ad hunc
non polest fluere, nec moveri,ut palet 6. sensura realiter, quod est res alterius Prae-
Physic. text. 86. et inde : et imaginalionem dicaraenti a mobili, quam vocat distinctio-
Mathematicorum credo esse falsam, ncc nem formalem, et quidditativam ; tunc
Aristoteles in hoc 4. loquitur de mcnte non ust opus ponere infinita instantia nu-
sua ;
sed forte hoc dixit juxia opinionem mero dislincta ; sed ipsaraet existentia rao-
Matliemalicorum. Terlium etiam falsum bilis sub qua nunc est in ali-
illa ratione,

est,quod inslans per fluxum causat tem- qua morula, et momenlo, in qua imme-
pus, quiaquod est lerminus rei, non potesl diate ante hoc non fuit, nec immediate
esse causa ejus ; inslans est terminus lem- post hoc erit,est nicnc indivisibile prxvsens,
poris ; ergo, elc. atque illa ratio primi mobilis, quae nun-
27. yEgidius in 4. Physic. in expodtione text, quam perseverat in eodem loco, et morula,
104. quem sequitur Tartaretus 4. Physic. sed semper succedit, ac fluit a praeterito in

5.dicit quod Philosophus per inslanssecun- pr;Dsens, et a prassenti in fulurum, est

dum substantiam intellexit mobile : et tempus.
certum est, quod primum mobile manet Et hic (inquit) est planus sensus verbo- 28

idem in tolo lempore. Et appellat priuium rum Aristotelis quod ipsum

in text. 104.

mobile instans extrinsccum, quia primum nuiic sequitur id, quod fertur, ut tempus
mobile motu suo, etsuo fluxu causat tem- motum, id est, quemadmodum tempus se
pus. Per instans vero secundum esse, intel- habet ad motura, ita nunc ad mobile, quod
lexit indivisibilo in tempore, quod indivi- est dicere, quemadmodum mobile unum
sibile continuat partes temporis ad invi- et idem, illa ratione, qua est successive, et
cera : et tale inslans non manet idem in continue in alia parte spalii, qua3 sunt po-
lolo lempore, sed plura debent esse in sitione, et situ priores et posteriores, ha-
tempore hujusmodi indivisibilia. llanc opi- bet rationem motus ; ita existentla ipsius
nionera explicans Solus 4. Physic, qua3S- mobilis una et eadem in alio moraento, et
tione 4. ultima dubitatione principali, in- morula, quoe sunt priores et posteriores
quit, quod planus sensus Aristotelis est, duralione, et ordine pra^teriti, et futuri,est
quod tiuemadmodum punctum motum per nunc,ex cujus fluxu fit tempus.
aliquam pU.nitiem a Mathematicis fingitur Javellus 4. Physic. qusest, 25. alio modo
facere lineam, ita existentia mobilis conti- respondet, quem dicendi modum tangil
nuo fluens per omnes morulas, quas mo- eliam Burleus 4. Physic. in expositione
bile facil in .spatio, intelligitur facere text. 107. Isti dicunt prirao, quod duplex
tempus. Itaque ipsamet exislcntia mobilis, est instans in tempore, scilicet extrinse-
quae in se considerata realiterest una, et cura, et intrinsecura : extrinsecura est,

eadem numero, considerata ut in diversis quod suo fluxu iraaginalio causat terapus,
morulis est, et diciturplura instantia sola sicut apud Geometram punctusextrinsecus
ralione diversa: igitursi teneatur, tempus causat 1 neam, et hoc instans extrinsecum
esse acciden.snumero distinctum a mobili, non est pars lemporis, nec terminus, nec
et motu, solura sunt ponenda inflnita ins- continuans tempus : inslans autem inlrin-
tantia nuraero dislincta, quae conlinent secum est illud, quol terminat, continuat,
 QlJ^STlO XVI 139

el dividit Lempus, el csl de inlrinseca ra- modo imaginatus esL csse unum insLans
tione lemporis. Secundo dicunt, quod nio- secundum subsLantiani in toLo Lempore,
bile, ut est sub motu, potest bifariam con- cl diversum secundum esse. Dicit namque

,^j ^^^
siderari : Primo, quoad substantiam, vel quod mobile bifariam considerari polest,
•sf sub quoad suum esse substantiale praecise. Se- uno modosecundum se alio modo quan- ;

im co> -cundo quoad esse accidenlale, quod sibi tum ad suum mutalumesse. Mobilis socun-

3^«^'* accidil, quatenus est sub motu, prout ali- dum se sumpti cst aliqua mensura, quoe
ter, et aliter se habet in toto molu, ul,verbi non poLest esse tenipus, quiatempus est
gratia, in prima parte motus,est in hoc ubi, mcnsura raotus. Unde relinquitur, quod
et in alia parte in alio ubi. Si mobile consi- illa mensura sit instans secunda n sub-

deretur primo modo, sic est unum, et idem stantiam, et per insLans secundum subslan-
in toLo motu, nam moLus habet uni^alem ab tiam intelligit mensuram mobilis secun-
unilate mobilis,ut dicitur quinto Physic. at dum se ; et per instans secundum esse

si consideretur secundo modo, sic est di- intelligiL mntatum esse ipsius mobilis se-
versa, et accidcnLaliter plura, secundum cundum actum : sicut enim idem fluxus
illa diversa esse sibi accidenlalia, quae realiter est motus et tempus sic unum et
,

solemus appellare momenta, vel mulata idem indivisibile est terminus motus, et
esse. temporis. Unde mutatum esse actu exisLens
29,
quod
Tertio, dicunt illud instans extrin- in moblli,dum movetur est idem quod ins-

secum temporis non cst subsLantia primi tans secundum esse sed dicitur instans in
:

mobilis, nec pura ncgatio, ul aliqui opi- habitudincad lempus, et in liabiLudine ad

nantur: sed cst unitas de genere QuanLiLa- motum, mutatum esse. Et subdit, quod j^jQi^njg gg^
lis ipsius mobilis, non secundum subsLan- mobilis cst duplex esse: Unum est esse pri- duplex es-

liam immediate, et simplicilcr, sed unilas mum, ct subsLantiale, et aliud est esse ac-

mobilis accidentalis prout est sub forma, cidentale modo constat, quod mobile per
;

secundum quam est motus, puta sub ubi totum manet unum, et idcm secundum
fluente. Instantia aulem intrinseca sunl esse subslanLiale primum sed non manet ;

diversa esse instanlis cxtrinseci, quia si- unum, et idcm sccundum esse accidcntale ,

cut se habent mutata esse ad ipsum mo- inio divcrsificatursccundum talia esse. Sic
bile, ita instanlia intrinseca ad extrinse- etiam ipsum insLans habcL unum esse sub-
cum ; mutati esse sunt diversa esse, quoe stantiale,et aliud esse accidentale ; essuqui-
accidunt mobili, ut aliter, et aliter se habet dem substantialeipsius instantis secundum
in motu ; ita et inslantia intrinseca sunt subslanLiam, est ipsum esse quod id, est
diversaesse instantis extrinseci, prout suo mensura ipsius mobilis secundum se : esse
fluxu imaginario causat tempus. vcro aocidcntalc, est mutatum esse hoc, vel
Ex his dicunt ad difficuUatem, quod si illud, vel aliquid hujusmodi; ita ut secun-
fiat sermo de instanti extrinseco, sic est dum istum virum, idem instans qualenus
tanlum unum secundum subsLantiam in est mensura mobilis, secundum esse mobi-
toto tempore ; si autem loquamur de ins- lis subslanliale manet idem secundum
lanti intrinseco lerminanLe, et continuanLe subslantiam in loto tempore, sicut sub-
tempus, sic non est unum lantum ; sed sLantiale esse mobili> idem manet in toto
plura realilcr, duo quidem realiLer lermi- motu sed non manet idem secundum esse,
;

nantia omnem signatam temporis partem : quoniam cumdiversa sint esse accidenlalia
verbi gratia, in una hora est primum, et mobilis, hoc est, diversa mutata esse , sunl
ultimum instans ; et alia sunt infinita in etiam diversa instantia secundum esse.
polenLia, prout hora esl divisibilis in par- Isloe opiniones, pra^Lcrquam quod multa
tesinfinitas. falsa dicunt, quaj impu-
non est hic locus
30. Jandunus 4. Physic. quijestione 21. alio gnandi, non salvant quomodo idem nunc
 140 LIB. IV. PIIYSICORUM
sit idem sccundum subslantiam, ct diver- aliud mutatiim esse habet idem subjectum;
sum secundum csse, ut vult liic Aristote- ita in tempore, quamvis primum nunc,
les. sive instans sit formaliter diversum abalio
31. Idco Burlcus, loco supra relato, inducit nunc, subjeclive tamen, id est, ratione sub-
alios tres dicendimodos Frimus est, quod : jecti, sunt unum nunc realiter : et ratio
idcm instans numero manet realiler in est, quia sicut in tempore sunt niullae par-
omni differenlia temporis successive, quo- tes, et tamen tempus est unum ratione mo-
niam iliud idem instans, quod prius fuit tus , ita instantia formaliter sunt plura,
futurum, postea est pntsens, et deinde est ratione tamen subjecti unum.
praeleritum ; atque ita instans manet idem modus dicendi est, quod sicut
Tertius
secundum substantiam in omni differcntia punctum ductum per planum facit lineam,
temporis ; sed variatur secundum m?,quia quod dicitur primum nunc in
ita instans,

aliud esse liabet, cum est futurum, quia tempore, ductum facit lempus est tamen :

tunc Iiabet essc in potentia, et aliud esse aliud, et aliud, ut est prius et posterius,
cum est praesens ;
quia tunc habet e<se in prseteritum et futurum : et hic modus di-
actu, et aliud esse liabct cum est praeteri- cendi est modus Aureoli, quem supra im-
tum. II ic modus dicendi potest sic expli- probavimus.
quod sicut molus est alius, et alius
cari, Joannes de Magistris 4. Physic. quaest. 7. 33.

secundum prius et posterius et tamen esl ,

art. 1. in primo sciendum, difficultate
idem secundum omnes suas partes ita ;
quinta, supponit duo : Primum,quod quoe-
instans est aliud, et aliudsecundum prius, libet pars temporis componitur ex duabus
el posterius est tamen idem secundum se
;
pariibus, inter quas est unum instans rea-
totum, id est, quod instans, ut est in alio, le, lealiter continuans illas partes ad invi-
et alio tcmpore, scilicet in proelerito, vel cem, quia quaelibet pars temporis est tem-
futuro, est diversum ; manet tamen sem- pus. Secundo supponit, quod in distinctis
per idem in toto tempore sublata conside- partibus temporis sunt instantia realiler,
ratione prioris, et posterioris. et entitative distincta. Patet, quia instantia
32. Secundus modus dicendi est, quod idem corrumpuntur ad corruptionem partium in
instans manet idem secundum substantiam, quibus sunt sed una pars temporis potest
;

id est, secundum subjeclum quia omnia : corrumpi alia non corrupta ergo unum :

instantia temporis sunt in eodem subjecto instans potest corrumpi alio non corrupto ,

successive sed lamen instans variatur se-

; et per consequcns distinguitur realiter.
cundum esse, hoc est in entitate : quia Dicit insuper, quod tolum
potest bifariam Totwn bi-
unum instans non est idem
quod aliud ens, sumi : Primo, categorematice, et valet tan- (ffj,"^^"'
mitur.
instans, quamvis succedat sibi in eodem tum sicut perfectum. Secundo syncategore-
subjecto. Et potest hic modus dicendi ita matice, et valet idem, quod quoelibet pars.
explicari, scilicet quod in tempore sunt Ex his tria dicit ad difficultatem ;
primum,
plura instantia formalia ; realiter tamen, quod ista est vera : In toto tempore est

el subjective unicum inslans in toto

est loium, el idem instans realiter, et entitati-

tempore nam sicut in motu sunt plura

: ve : accipiendo totu7n syncategorematice.
mulala esse formalia, quia aliud mutalum Patet, quia illa aequipollet huic universali,

esse est, quo nunc moveor, et aliud quo in qualibet parle lemporis est unum, et

postea movebor, ita in tempore aliud ins- idem instans rcaliter, et entitative conti-

lans formaliter est,quo nunc dicor esse in nuans partes temporis ; cujus quoelibet
lempore, et aliud, quo postea ergo forma- ; singularis est vera. Secundo, dicit quod
liter in tempore sunt plura instantia. Tunc ista est falsa : ttnum et idem instans est in

ultra, sicut in motu est unum mutatum quolibet tempore, quia ly instans supponit
esse ratione subjecti, quia illud aliud, et determinate, modo nullum determinatum

i
 QU^STIO XVII 141

instans est in tolo tempore, Terlio, dicit mulatur secundum substantiam in aliud,
quod ulraque illarura e.st falsa, accipiendo et aliud mobile in quavis partespatii, alias

toliun categorematice ; nam sensus esset, deficeret unitas molus ita si instans, vel ;

quod in uno lempore, quod est ens comple- nunc in temporenon esset idcm secundum
tum et perfectum, non est nisi unum ins- rem, quod continuat partes temporis, pra3-
tans, quod est falsum. teritam scilicet cum futura, illasque non
Bonetus 6. suse Pliysicoe, cap. I. dicit, distingueret, tempusnon esset unum ergo :

quod est idem nunc secundum substanliam sicut mobile manet idem secundum sub-
in toto tempore, accipiendo substantiam stanliam in toto motu, et ditYert ratione, ut
pro ratione definitiva, seu pro quidditate est in hoc et illo ubi, atque ita facit unum
specifica, diversum tamen secundum esse, motum, quia ubi mediiim. terminat motum
id est, secundum singularia, et indivisibi- secundum tcbi prius, et partes ejus distin-
lia. guit ita temporis nunc idem manen^ se-
;

Scotus vero in 2. senlent. dist. 2. qurest. cundum substantiam per omne tempus, et

2. sub lilt. D. §. Ad Philosoph. dico, dicit differens tantum ratione, ut est in hac, et
quod, considerando quodcumque nunc in illa parte tempjris, facil unum tempus, et
tempore, illud poLest considerari, vel se- distinguit partem prceleritam a futura.
cundumse, id est, qaantum ad suam enti-

tatem et rationem formalem ; et sic non

comparando ipsum, nec ad futurum, nec QU/ESTIO XVII
ad praeterii.um est unum in se, secundum
substantiam, ncc a seipso diversum se- Utrum tempus sit numerus motus secun-
cundum eniitatem : si vero comparetur dum prius, et posterius
idem 7iunc ad pra^leritum et futurum, sic

diversificatur secundum diversa esse, quia Aristot. cap. 13. lext. 102. Averroes. Mayron. et

ut sic dicitur finis prtEterili, et princlpium interpretes ziirf. Albertus 0"act.3. cap. 6 D.Thom.
lecl. 17. ranonic.4. Physic. qiumt. 5. art. 1. Go-
futuri. IIoc der'_,ratur per simile ad mo- nimbr. rap. 14. quasst.l. Gomplut. disp. -21. qucest
4. Ruvius tract.l. de tempore qu. 2. Roccus qucest.
bile existens sub mutatione ; nam mobile
12.
existens sub mutationo (si absolute consi-
deretur, non comparando ipsum ad aliquid
aliud) e.st utique inaliquo ibi acquisitoper
Arguitur primo quod non ;
quia nu-
motum localem, et est unum secundum i^ei^t-is est ab anima ; sed tempus non
substantiam, sino quacumque dislinctione. ^st ab anima igitur tempus non
; est nu-
Si vero comparetur ad proeterilum motum, merus. Major patct per Aristotelem in
et ad futurum dicitur esso in priori et pos- isto 4.te.xt. 131 . ubi ponit quod si nume-
teriori ubi, alque ita alibi, et alibi : et ratio rans non numerus non est. Et mi-
est,
est quia, mz//a?'iest aliquid ulriusque e.\- nor probatur, quia tempus est motus
tremi, nam quod movetur est partim in coeli, quia nuUo modo dependet ab ani-
termino a quo,el parlim in termino ad
ma.
quem : extrema autem sunt praeteritum
Secundo, quia tempus est quantitas
ubi, et futurum ubi, per respectum ad ubi
continua sedomnis numerus est quan-
;
pra3sens, quo mobile esse intelligitur ; at-
titas discreta igitur tempus non est nu-
que ita mobile secundum subsLanliam di- ,

citur esse diversum, seu aliud, et aliud

"^^^"'- ^^ tenetconsequentia, quia ali-

secundum diversa me. Sicut ergo se habet ^er quantitas continua, esset quantitas
mobile ad molum, ita instans ad tempus discreta.
;

sed molus ideo est unus, quia mobile ut Tertio, quia omne tempus est divisi-
esl sub molu, esi unutn et ido:n, ot non bile in somper divisibilia : sod numdrua
142 LIB. IV. 1'llYSICORLJ.M

nonestdivisibilis in semper divisibilia, esse mensuram durationis suecessivas,

imo in indivisibilia, scilicet in unita- scilicet connotando animam numerare

tes : igitur tempus non est numerus. motum secundum prius et posterius, et
Quarto, aliquodtempus est infinitum, per motum sic numeralum mensurare

ut patet 8. hujus, text. II. scd nullus aliquam durationem successivam. Unde
numerus est infmilus, ut probatum est isVi iermlmnumenis ei tempiis noncon-

in tertio ,' igitur nullum tempus est nu- notant actumanimai : quiaistetcrminus
merus. ^on connotat, quod multitudo pro qiia
Quinto, sequeretur quod par et impar supponit, sit actu nunierata, sed quod

essent passiones temporis, et prius et sit numerabilis. Similitcr istc lerminus

posterius essent passiones numeri. Con- tempus non connotat motum esse actu
sequens est falsum, quia nos non dici- mensuratum, sed quod sit mensurabilis
mus tcmpus est par vel impar, sed ab anima; et ideodicit Aristoteles 4. hu-

sequale vel inajquale : et patet conse- quod si nulia essetanima,

jus, text. 131.

quentia ex quo tcmpus etnumerus sunt adhuc bene esset tempus sed si nulla ;

idem. potnst esse anima, nullum potest esse

Sexto, vel tempus estnumerus numc- tempus innuens quod numerus notat
;

ratus, vel numerus quo numeramus; mensurabilitatcm, et non actum mensu-

non numerus quonumeramus, quia ille ratum.
est actus anima? modo cum tcmpus sit
: Ex quibus soquitur, quod, quando di- 3.
Tcinpus
motus cocli, non est actus anim?c, nec citur tempus dependere ab {^) anima, quomodo
numerus numeratus, quia dicit Com- non intelligitur, quod illa res, quae est abanima
mentator, com. 20. quod numerus cst tempus,aliquomodo dependeat abanima
comprehensio numerati motus modo ; nostra, sed quod iste terminus tempus
hujusmodi comprehensio non est aliud, connotatactum animae;quiasupponit pro
quam numerus quo numeramus. motu, connotando animam posse per ip-

Septimo, contra illani particulam, se- sumsuccessivam durationem mensurare,

cundum prius et po^terius : quia par- Secundo, sequitur quod nunquam per- Temput
tcs quantitutiva3 nondebent poni in de- cipitur tompus sine adjutorio [^) virtutis ^',°,"/«rS'

fmitione totius ; sed prius et posterius interioris. Patet, quia nunquam percipi- '^f , f.'^''.^

sunt partes quantitativa? temporis ideo : tur tempus, nisi anima consideret prius

non debent poni in definitione temporis. et posterius in motu, scilicet primo

Major patet 7. Melaph. text. 33. et inde. aliud, et postea aliud : modo hoc non
Opposilum arguitur per Aristotclem in potcst facerc anima sine virtute memo-

isto 4. rativa, necetiam sinecogitativa.

In quajstione, propter primam ratio- Terlio, sequitur quod si esset aliquod

nem, primo videbiturqualiter tempuset animal ita imperfectum, quod non ha-
numerus dicuntur esse ab anima. Se- berct aliquo modo virtutem memorati-

cundo videbitur de qu£esito. Quantum vam, iliud animal non posset percipere

ad primum, nolandum.quod iste termi- tempus, aut motum, tunc quantum ad

nus numerus supponit pro multitudine longitudinom, et brevitalem, quas anima

connotando ipsam cssc numerabilem ab percipitin tempore diversimode propter

diversas passiones anima3, sunt duae
anima. Simililer iste terminus tempus
supponit pro molu, connotando motum conclusioncs:

I
 QU^STIO XVII 143

'Aaiio Prima conclusio est ista, quod prop- quia mcdiante adjutorio virtutis interio-
judl ter delectationem, et uniformitatem ris. Tcrtio, qualiler tempus percipitur
'el"e imaginationis, anima judicat tcmpus diversimode secundum longitudinem et
'" esse brevius. Et causa hujus est : quia brevilatem propter aliquas passiones
quanto estmajor delectatio, tanto major anima3, scilicet propter delectationem,et
est quiefatio imaginationis, et propter tristiliam. Et ha3C de primo.

majorem quietationem minus percipitur Quantum ad secundum, notandum 5,

successio. Secundo, quia nunquam per- primo de modo, quo mensuramus mo- mensura-
cipitur tempus nisi percipiatur motus tum tempore quod aliquid mensuratur
; d'upUciie>\

imaginationis, ut declarat Aristoteles de alio dupliciter: Uno modo, sicut totuni

dormientibus : igitur quanto minusper- mensuratur pcr partcm suam, verbi gra-
cipitur motus imaginationis, brevius ap- tia, per ulnam panni replicatam, sa^pius

parebit tempus. mensuramus tolum pannum, et sic tem-

4- Ex quo sequitur, quod, cum anima pus (<=) mensuratur tempore, ut dies

existens in delectatione judicat tempus mensuratur per horam, mensis per diem,
esse brevius, et non judicat spatium per- annus per mensem, licet hoc non sit per

transitum esse minus, sequitur quod replicalionem ejusdem mensura?, sicut

judicat motum, quo spatium pertransi- est in magnitudinibus. Secundo modo

tur, esse velocitatum. mensuramus aliquid alio corresponden-

Secundo, sequitur quod motus unifor- ter : verbi gratia, per gradus coeli men-
mis potest apparere alicui difformis, et suramus spatium in terra , scilicet in-

continue velocitari proptersolum motum quirendo quantum spatium in terra

delectationis. correspondet uni gradui coeli : et isto

Tertic, sequitur quod, cum habens modo mensuramus motum per tempus,

majorem delectationem judicet tempus verbi gi'atia, si aliqua operatio duret per

esse brevius, et motum velociorem, se- volumus scire quantum

Cjuatuor dies, et

quitur, quod qui haberet infinitamde- duret, consideramus quantum illiusope-

leclationem, quod judicaret motum fieri rationis correspondetuni parti temporis,

subito ; et hoc si cognosceret per eum- ut uni diei : deinde quantum alteri parti

dem modum cognoscendi, quo nos co- correspondet, et sic consequenler de

gnoscimus. Et dico notabiliter istud omnibus partibus temporis, quibus du-
propter Deum, qui licet inflnite delecte- rat illa operatio, et tunc nota quantitate
tur, altamen non judicat motum fieri su- partium temporis, judicamus de quan-
bito. titatc durationis illius operationis.

risiuia Secunda conclusio. Tristitia fucit ani- Ex quo scquitur, quod diversimode
',^'j°|^'I mam judicare tempus esse longius : judicanms, seu mensuramus longitudi-

* Vise *1'^'^ propter imaginationis inquietatio- nem magnitudinis,ct longiludinem tem-

ngiu3 nem percipitur major successio quam poris ;
quia in mensurando longitudi-
sit in rei veritate. nem magnitudinis, ut pannum, non ad-
Ex pra^dictis apparet, quod tempus vertimus ad discretionem partium men-
non dependet ab anima nostra, nisi so- sura3, ut ulna3, sed bene advertimus ad
lum in quantum iste terminus tempus, discretionem mensurati,scilicet panni ;

connotat actum animas. Secundo patut, sed in mensurando motum quantum du-
qualiter tempus percipitur ab anima, rat, distinguimus inter partes mensuras,
 144 LIB. IV. PIIYSIGORUM

scilicet temporis, inquirendo quantum Pro secunda conclusione notandum, Numerxu

numeraiu
ipsius motus correspondet cuilibet parti quod duplex est ( ) numerus numeratus: est dupit

temporis. Quidam est rerum indivisibilium, ut

6. Secundo, notandum, et sequilur ex Intelligentiarum. Alterest numerus re-

Temmis
dirilurnu- prffidictis,quod('i) tempusnotabiliter dici rum divisibilium separatarum ab invi-
merus pro-
ptev duas tur numerus propter duas causas: Prima cem numerus lapidum sed ter-
loco, ut :

caums. tius est rerum divisibilium continuarum

causa est, quod illa mcnsura convenien-
tcr dicitur numerus, secundum quam ad invicifm, ut verbi gratia, sicut nume-
in^ mensurando, exigitur discretio par- rus graduum cceli. Tunc secunda con-
tium mensura3 ; sed in mensurandomo- clusio est isla, quod tempus est nume-

tum tempore exigitur discretio partium rus isto tertio modo, quia omnis nu-
temporis, utdeclaratum est : igitur tem- merus, quo numeramus tanquam instra-
pus est numerus. Secunda causa est, mento, esteliam numerus numeratus, et
quod motus coeli principaliter est tcm- non rerum discontinuatarum ab invicem,
pus, ut patuit prius : modo cum infmi- qiiia est numerus parlium motus conti-

tum tempus sit, ut patet 8. bujus, text. nui, mediante quo mensuramus dura-

45. per totum illud tempus non potest tionem successivam.

mensurari motus parvus et fmitus : ideo Tertiaconclusio. Tempus est (o) nu- 8.
Definiti"
oportet accipere aliquam partem iliius merus motus secundum prius, et pos- tempon
explicatu
temporis, perquam mensuremus motus terius. Et dicitur esse numerus ad dif-

mensurabiles et fmitos ; et ideo ad deno- ferentiam mensurae, secundum quam in

tandum bujusmodi discretionem conve- mensurando non exigitur discretio ; hu-
nienter tempus dicilur esse numerus. jusmodi mensurae sunt ulna, libra, et

Numerus Terlio, notandum ad videndum quis consimiles. Et ponitur ibi, nwmerws loco
est triplex
numerus sit tempus, (e) triplex dicitur generis : et ponitur M,motus tam pro

esse numerus Quidam est actus anima3,

: motu, quam pro illo quod consequitur
quo numeramus. Aiter qui est numerus motum : quia omnis duratio successiva

quo numeramus tanquam instrumento, est mensurabilis tempore. Deinde poni-

ut numero fabarum numeramus bomi- tur ibi, secundum prius, et posterius ;
nes et tertius est numerus numeratus,
:
quia si alio modo mensuramus motus,

ut liomines numerati peranimam. dicendo, illi motus sunt duo, vel illi mo-
Tunc est prima conclusio, quod tem- tus sunt trcs , tunc illo numerus non di-
Tcmpus est
nuinerus pus numcrus, quo numeramus tan-
est ceretur tempus. Et sic patet ex pr^edic-
quo niime- tempus numerus molus
ranms tan- quam instrumento. Probaturprimo,quia tis qualiter est
quam ins- secundum prius, et posterius.
truruento.
tempus estnumerus, ut patet ex pra3ce-
dentibus per duas causas assignatas aut ;
Nunc ad rationes. Ad primam dico,
igilur cst numerus quo numeramus, aut quod numerus non est ab anima plus-
numerus numeratus, sic quod ipso non quam motus, sed intelligitur, quod isti
numeramus aliud non secundo modo, : termini numerus
tempus connotant
et

quia tempore mensuramus motum si : rem,pro qua supponunt, esse mensu-

primo modo, cum tcmpus non sit actus rabilem, sive numerabilem per animam.

anim[e,quo numeramus, sequitur quod Ad secundam, concedo, (^') quod quan-

tcmpus cst numerus, quo numeramus titas continua est discrcta tertio modo ;

tanquam instrumento. et ideo quantitas conlinua esl numerus

 OU.-ESTIO XVII 145

suarum partium, capiendo numerum

ANNOTATIONES
pro numero numerato tertio modo.
Ad tcrtiam, concedo, quod tempus est (''>) Quando dicitiir tempus depcndere ab 10.
(af
anima, quod tempuspotestaccipi
elc. Nota, po/«r ocoi
;,'^^. divisibile. in semper divisibilia. Etquan-
j^"^^"-'*'
dupliciter Primo modo,ul cstduratio suc-
:
^'
do dicitur, quod numerus est divisibilis
cessiva molus. Secundo modo, ut est dura-
in indivisibilia, respondelur, quod uni-
lio cerla, et ab intellectu perscripta, quo-
tasnon estindivisibilis et ideo quando ;
modo dividimus lempus in arinum,vel men-
solet sic dici, intelligitur istomodo,quod sem.Primo modo, eslens reale, quiasublata
unilas, scilicet res una non cst divisibi-
omni operatione intcllectus, Iiabet esse.
lis quorum quDdlibet sit
in plura, tan- Secundo modo, est ens rationis formaliter,
tum, quantum alterum illorum cst. quia ut sic pendet ab intellectu, et hoc
Ad quartam, ista potest negari .-
Ali- modo locutus est Aristoteles de tempore in
qiiod iempus esl infniitum ; sed ista hoc quando dixit tempus non esse sine
4,

bene potest concedi : infinitum tempus anima. Primo modo intelligiturliic Scolus,

est ;
quia non tantum tempus est, quin cum dicit, quod illa res qua3 est tempus
majus tempus sit. Et eodem modo con- non dcpendet ab anima nostra. Vel dicas,
quod quando Aristoteles dicit tempus non
cedilur de numero, quod infinitus nu-
esse sine anima, non intelligit, quod tem-
merus est, licet nullus numerus sit inli-
pus sil ens rationis, sed quod intellectus
nitus.
est causa sine qua lempus non esset men-
Ad quintam, negatur consequentia,
sura motus quia cnim motus est enlitas
:

quia non oportet, quod propria passio successiva divisibilissolum in partem, quo3
superiorum sit propria passio inferio- proecessit et quoe fiitura est : nisi illae par-
rum : et quod tempus est par, potest con- tes intelleclu retineantur .secundum con-
cedi, quia est suae quatuor quarta3 ; et siderationem, ila ul una consideretur ut
quod tempus est impar, quia est suae prior, altera ut posterior, non poterunt
tres tertias. mensurari : hoc tamen non est causa enti-
Ad sextam, dicoquod tempus cstnu- tatis temporis, movet agens ad
sicut finis

merus numeratus, quo numcramus suc- operandum secundum esse reale, non quod
existal a parte rei, sed ut apprehensum
cessionem tanquam instrumento, sicut
per intellectum. Similiterdicitur de tempo-
numero fabarum tanquam instrumento
re, quod ipsum secundum esse reale est
mensuramus homines.
mensura motus tamen partes quas :

Ad septimam, dico quod licet eadem mensurat necesse e.st, ut intellectus illas,
res sit tempus et motus, et eaedem sint
ac si e.-senl praesentes consideret : et hoc
partes leniporis,et motus, altamen se-
est,quod hic dicit .*>colus, quod fempus
cundum aliam rationem illa res dicitur connolat actum aniniae, quo anima polest
esse motus, et sccundum aliam tempus :
successivam durationem mensurare.
modo dico, quod prius, et posterius po- (b) Nunquaiii percipitur tcmpus sine n.
nuntur in definitione temporis non ea aJjulorio
•^
Nola, quod
virtutis interioris.
^
^/'"/'"'
potest SH- '

ratione qua sunt partes temporis, sed tempus potest considerari, vel sumi dupli- »nt dupU-
ciler.
secundum illam rationem, qua sunt citer : Unu modo, quanlum ad ejus conli.
nuitatem, sive pro illa conlinua exten-
partcsmolus.
sione in fluxu,et sic circaejuscontinu;ilio-
nem nihil facit anima. Alio modo quanlura
ad ejus discretionem, praescindendo scili-

cel^ cl dislinguendo illud, quod praeteriitj

T«M.nii in
 146 LIB. IV. PlIYSiCOKUM

quasi jam acquLsiLmn, el pcrlransilum, ratio successiva motus primi mobilis

ab illo quod fulurum est, el unumquodque ut dicitur in hoc 4. cujus esse consistit in
islorum considerando inler lerminos pro- fieri, quare partcs non sunt simul, sed una
prios prselerili ut proelerili, el fuluri ut post aliam : atque ita realitas motus, quae
fuluri, non considerando ipsorum connexio- praeteriit, et quoe futura est, ut est in
nem in prsesenli indivisibili ; el sic iiabet potentia passiva, ul accipiatur ab inlellectu
naluram discrelorum, et isto modo anima ad mensurandum durationem prioris et
se habet ad ista non solum ut cognita sunt postcrioris motus, est formaliter tempus ;

ab ea, sed quasi in tali esse cognoscibili quare rc-alitas illa molus, quoe proecessit,
praeciso, el discreto posita: talem cnimdis- et quse futura est, apprehensa ab inlellectu,
cretionem, et praecisionem non liabet nisi mensurat durationem prioris et posterioris
ab anima. Nam cuicumque cx natura rei motns^cthoc est,utdiximus,fbrmaliter tem.
non inest conlinuitas, eidem ex natura rei pus unde apparet, quod tcmpus est enti-
;

non incst discretio, cum sint oppositLe dif- las rcalis, et cst realiter mensura molus,

ferentiai quantitatis; tcmpori autem ex veinumerus motus, quod idem est.

natura rei inest continuitas; ergo impos- Kota secundo, quod realitas, quoe est
sibile est, quod ex natura rei insit moLus et tempus, est divisibilis secundum
discrctio, alque adeo discretio accidit tem- prius etposterius : quaproptor in sehabet,
pori ab anima, et per consequens sine ani- quod pote.4 accipiabintellectuutnumerus,
mve adjutorio non percipitur lempus. vel ut mensura talis prioris, et posterioris :

12. (c) L't sic lempus mensuratur lempore. entia enim successiva solum habent dura-
Ptxiis €t
posterius Nota, quod prius, et posteriussunt in tem- tionem sccundum prius, etpostcrius; quare
^ia'^et rationem mensunri, duratio nec erit aliter divisibilis, nec
^su^Tun P^"^^' ^^ et ut talis
intempore tcmpus mensural omnes moius, et dura- mensurabilis, nisi secundum prius et po3-
liones omnium rorum corporalium : quia terius. Numcrus ergo,quoeestquantitas dis-
enim res mensurare non possunms, nisi creta, estmensura numerabilium unitate ;

peraliquam quantitatem,qua ulimur.ut in- sed tempus diciturnumerus motus,quia esl

divisibili,et ut regula,sicut triticum modio mensura rei, qute est mensurabilis, vel
metimur, ila illud prius et posterius, numerabilis secundum prius et posterius ;

quod tcmpus vocamus,partimur per annos dicitur ergo tempusconvenienlernumerus,

et annos per menses, et menses per dies, et quia in mensurando motum tempore cxigi-
diem per Iioras et hora utimur tamquam
; tur discretio partium tcmporis, ut docel
mensura indivisibili quamvis enim ut ;
hic Scotus.
continuum est, sit in semper divisibilia Nota tertio, quod tempus, cum sit quan- Quanti
divisibilis, tamen ut ea utimur ad mensu- Utas continua, et non discrcta, oportet ex. <''"}*"

randum, mensura est regalaris et indivi- plicare quomodo numerus, qui esl
sit

sibilis, quamensuramus quemlibet molum quanlitas discrcta. Ideo adverte, quod du-
cujuslibet rei temporalis, atque successio- plex est quantilas continua qucedam inde- ;

nem , ut cognoscamus quot horas duravit ;

terminata, ut quantitas non reducta ad
et similiterdie utimur utmensuraindivisi- certum numerum et mensuram , ut cum
bili, et regulari ad mensurandum duratio- dico lineam absolutc, vel supcrficiem : alia
nem dierum et idem dicendum est de
: vero est quantitas determinata, ut quanti-
mensibus ctannis. las rcducta ad certuin numerum et mensu-
13. ('') Tempus nolabiUter dicitur numerus ram, ut cum dico bicubitum, Iricubitum,
*'"f"*^*' Nota primo. quod idem est dicere, tcmpus vel iineam triumpalmorum,veI quatuor,et
aiis. estnumerus motus, et dicerequod estmen- sic de aliis. Etquia secundumPhilosophum
sura motus, quia metimur motum pe- 10. Metaph. text. 2. prima ratio mensurae
prius et posterius tempus enim est du: invenitur in quantitatediscrcta,et transfer-

!
 QU^STIO XVII W
tur ad quanlilatem conlinuam, liinc est, differenliaeoppositccquantitatemdividentes,
quod nunquam quantilas conlinua potest ul patet inPncdicamentis capitulodeQuan-
aliquid mensurare, nisi ut reducta ad cer- tilale. Imo quod tempus sit
possibile est
tum numerum vel mensuram ; sicut linea formaliler et essentialiter continuumetdis
absolute non dicitur mensurare, sed linea cretum, sed bene tempus, quod est essen"
duorum palmorum, vel trium, olc. quoe tialiter quantilas conlinua, induit modum
est reducta ad certum numerum, dicilur quanlilatis discretne, quia inest sibi acci
mensurare. dentaliter discrelio, in quantum scilicet

^
lla proporlionabiliter dicitur de tempore, anima inleliigit unam parlem, ul pra3ci
?ra- quodpotest sumi dupliciter : Uno modo, ut sam ab alia, modo supra explicalo.
„a- est quanlilas indeterminata : modo
alio ut () Ttiplex dici/u?' esse iiumerus. No[ai,[vi
f5.

^'l^"
est quantitas determinala. Primo modo est plic^em esse numerum: Primusestnumeru , jXumeruf!
"' "'/''<'•«
<-^c- ajjsolute ipsa successio, adliuc tamen non numerans, et est inlellectus. Secundus est
ata.
rcductaad certumnumerum etmensuram. res numeralae, in quibus est numerus, et
Secundo raodo, esi quanlilas reducta ad dicuntur numerus materialis. Tertius est
cerlum numerum et mensuram ; el islo numerus formalis, qui dicitur numorus
niodo tempus est prius et poslerius, ut nu- numerabilis, et est quanlitas illa, quoe tres
merantur in motu, vel est ipsa successio sic homines, vel quatuor lapidesdenominat, et
numerala : et ut tempus est sic quantitas numerat formaliler. Nam in numero inve-
numerata, dicitur annus, vel monsis, niuntur unitales, ex quibus compcnitur, et
vel dies. Ex quod lempus,
Iiis scquilur, ordo inter ipsas, quia non sunt sicut acer-
ut est quantitas indelerminala, non est vus lapidum. Primo, forma, quse ut sic

aliud, quam successio, et quanlilas conli- numerus, ex quo se-

resultat, quoe dicitur
nua, cujus partes, quoe sunt prioritas el quilur, quod numerusformalis est species
poslcrioritas, vel projteritumfuturum et Quantitatis, ut docet Aristoteles in Prspdi-
copulantur ad inslans, ut ad terminum camtntis capitulodeQuanlitate,el5.Melaph.
communem.Secundo sequitur,quod tempus tcxt. 18. Secundo, sequitur, quod numerus
acceplum per modium quantilalis dclermi- dicitaliquodaccidens supra unitatos mate-
nali3e cl mcnsuratiB, ultra lioc quod esl riales, ex quibuscomponitur. Tcrtio,sequi-
quantitas continua, induit modum quani- tur, quod numerus est ratio partium dis-
tatis discrctiE : quia impossibile est quanli- cretarumperinanentium,vel successivarura
latem cerlificari el delerminari, nisi redu- cujus peculiaris passio est numerabilitas
calur ad cerlum numerum ; nam impossi- ordine quodam. Probatur, quia numerus
bile esl de linea certificari quantasil, nisi est quanlitasdiscreta, qua formaliter qu?e-
reducla ad certum numerum vel monsu- cumque res quantae numeranlur ergo est :

ram, ut dicamus lineam duorum palmo- ratio parliam discretarum permanentium,

rum : ita in proposito, impossibile est reci. vel successivarum. Probo consequentiam,
pere annum, ut est quanlitas determinata, quia tam res permanentes quanlae, quara
nisi reducendo ad cerlum numerum et res successivae quantae possunt numera-
mensuram. Et adverle, quod nolanter dixi, ri. Secunda pars probatur, quia nume-
qaod tempus acceptum per mocium quan rus est ratio formalis, qua res numeran-
titatis determinatae induit modum quanti- turordine quodara : erj;o numorabilitas,ut
lalis di.scrctae ; et non dixi, quod sit quan. dicil potenliam passiva n ad numerari, hoc
litas composita ex continua el discreta, ut ordine est ejus passio.
aliqui dixerunt : quia impossibile est uni (0 Duplex est numerus numeralus. etc.

Nota, quod sicut duplex est quantitas,

'
spcciei detcrminati generis inesse duas op- sci- •

positas differentias ejusdem generis divisi- licet quantitas virtulis, etquantitas molis :

vas : modo continuitas, et discretio sun'' ita duplex est numerr.s qui consequitur
 . .

148 LIB. IV. PHYSICOHUM

ad quantilalom virlntis, qui fil ad divisio- mum quantum ad reguIaritaJem, et mini-

neni securuium diversus raliones formales, muai, quantum ad velocitatera.
et dicilur namerus Iranscendentalis. Est (^-) Concedo quol quantHas continua est

ctiam numerus, qui sequitur quantitalem discreta, elc. Nola, quod Scotus in P):'e'li-

molis, el nt ad divisionem materice quan- ; camentis, quasst, 20. solvendo 3. argumen-

do enim dividitur continuum fit muUiludo, tum quod numerus aliquando tran-
dicit,

in qua consistit numerus pra*dicamenlalis. sumitur ut generaliter sumatur pro men-

Defir)itio {z} Tempus €st numerus motus secundam sura, forte propler hoc, quod ralio mensu-

eJplicaiMr prius, et jjosterim. Nota primo, quod hsec rce in quanlitatibus primo convenit nume-

definitio temporis non debet sic exponi, ro, et ila ponitur in definitione temporis,
tempus est numerus motus, id est, motus non autem ut est qunntitas discreta, et est

numeratus, secundum prius et posterius, sequivocatio penes secundum modum.

sicut aliqui exponunt : sed sic, tempus est

numerus motus, mensura ipsius id est, EXPOSITIO TEXTUS

motus. Nec debet intelligi, quod tempus
Et notum niaxime(l)hocesi ,cic. IIoc 18
sit numerus malerialiter captus, ut puta
cst tertium capilulum hujus tractatus,
res numeratoe, necnumerus quo primo, et
in quo Philosophus proprietates tempo-
per se numeramus, sed est numerus, quo
numerato, alia numeramus, ut in hac ris assignat. Et dividitur, quia primo
qua^stione docet Scolus : velut per ulnas assignat proprietatcs ipsius nunc. Se- cond

numeratas numeramus alia, ita per lem- cundo, proprietates temporis, ibi : Qaod ""
pus numeratum numeramus motum. Sen- igilur tempus. l^nmum dividitur in sex,
sus ergo definitionis est lempus est nu- :
secundumscx conditiones. Sccunda ibi:
merus, quo plus vel minus discernimus rnanifestum autem. Tertia ibi : Etcon-
motum : et quia molus est alius, et alius
tinuam. Quarta ibi: Secl cum s?7.Quinta
secundum prius et posterius, ideo tempus ibi Et adhuc. Sexta ibi Secundiim
: :

quo motum numeramus, est numerus

quidem. Prima conditio, quod nunce?,[
motus secundum prius et posterius.
notius, quam sit motus. Probatur, quia vide
17. Nota secundo, quod motus dupliciter
illud est notius motu, per quod motus „^
^fi^L^^' considerari valet, uno modo utliabet prius, '"^''
cor.sidera- q[ posterius respectu spatii sicut est mo- :
cognoscitur ; sed per nuac, scilicet per
ri potest , , ,
tus localis, vel respectu lormas,
. -? •

si est
. i
alte- mobile,cui est idem ipsum ?m/2C, cognos-

ratio, vel augmentalio : etsic est sola ratio cimus motum ; igitur nunc est notius

motus. Alio modo consideratur motus, ut motu. iMajor nota est : ct minor patet,

habet prius et posterius in duratioue, et quia per hoc, quod mobile prius et pos-
sic est tempus quatenus ergo tempus
: terius est alibi, ct alibi, cognoscimus
mensuratur secundum quod durat in motum. Et tunc concluditconclusionem
prius et posterius, est tempus. Unde tem- uUimain alterius capituli, scilicet, quod
pus essentialiter est duratio motus, et 'nen-
nunc manet idem secundum esscntiam
isura ipsius motus secundum prius et pos-
per totum tempus, licetsit aliud, etaliud
erius, ct sic intelligilur ScoLus in 4. d.
sccundum extrinsecam dcnomlnatio-
48. q. 2. quandodicit : tempus ultra mo-
nem.
tum motus includit propriam succes-
(ut
Manifcsium est autem. IIIc ponit se-
gioneml nonaddil nisi rationem mensurae
tbrmaliter, et fundamentaliter rationes il-
cundam proprietatem, scilicet, quod si
las, qua3 requiruntur ad mensurandum, lempus (») noii sit, nuac non est. Et e
quce sunt uniformitas seu regulariias,et ve- contra, si nunc non sit, tempusnon erit.
locitas, eo quod mensura G3t quid certissi- Probatur, quia nunc se habet ad tem-
 QUilESTIO XVII 149

pus, sicut mobile ad motuni, ot unitas proprietates temporis : et sunl sex: Prima tes (empo-
ris.
ad numerum : modo mobile non potest est, quod tempus est continuum. Proba-
essc sinc motu, nec e contra, et nume- tur, quia tempus est mensura motus se-

rus non potest esse sine unitate, et per cundum prius et poslerius ; igitur tem-
consequenssi tempus noncsi, nunc non pus est continuum. Tenet consequentia,
est, et si Jiunc non est, tcmpus non est. quia motus est continuus; igiturnon po-
'• Et continuum icmpus cst. Tertia pro- test mensurari, nisi per continuum.
prietas, quod (^) simile est de niinc ad Minimus {\)autcm 7iumer us.Secunda Text. 108.

tempus, sicut de puncto ad lineam: quia proprietas est,quodin tempore estquo-

sicut linea continuatur per puncta, ita dammodo dare minimum, et quodam-
etioni tempus continuatur per7n/nc,sci- modo non quia ea ratione, qua tempus
;

licet per instantia, et divisio temporis est numerus, in tempore est dare mini-

fit perinstans. mum, quia minor numerus estbinarius,

106- Sed cum (2) sic quidem. Quarta pro- et minimum numero est Vide cori'
simpliciter in
iradictio-
punctum et
prietas est difTerentia inter unitas, ut in numero annorum unusan- nem Zi-
marcB.
mniCy quia exquo dictum est jam, quod nus; sed secundumquod tempusestcon-
simile sit dc puncto, et nunc. Et ideo ne tinuum, non est dare minimum in tem-
crcdatur, quod sit omnino simile, dicit pore, imo est divisibile in semper di-
Aristoteles quod punctus et nunc diffe- visibilia.

runt inhoc, quod propter suipermanen- Manifeslum (5) aulem es^.Terliapro- 21.
Teit 109.
tiam potest bis sumiidemnumeropunc- prietas, quod tempus non (^^) est velox,
tus, et pluriesnumerari ; sed idem nunc neque tardum. Probatur, quia velox et

non potest bis sumi, quia mobiie conti- tardum, non altribuuntur motui nisi ea
nue motum non est pluries in eodem rationequa motusest mensurabilis tem-
loco praicise, scilicet a?quali : modo iste pore, modo ea ratione, qua motus est
terminus nunc supponit pro mobili con- tempus, motus non estmensurabilis, sed
tinue moto, connotando ipsum esse in mensura igitur tempus non est velox,
;

loco sibi ffiquali praicise. vel tardum, sedtempus bene dicitur

:. io7. Et adhuc manifestum est. Quinta
(3) multum vel parvum, eo quod estnume-
proprielas,quod nunc nonest pars tempo- rus; et diciturlongum velbrcve,eo quod
ris. Probatur, quia punctus nonest pars est continuum.
linere, nec mutatum esse pars motus ,
Et idem {QJeiiam ubique. Quarla pro- Text. ilQk

quia jam linea componeretur ex punc- prietas, quod eorum (^) quas simulsunt,

tis ; nunc non est pars temporis.

igitur est idem tempus et eorum quae non
;

!0.
Secundum quidem tenninus. Sexta suntsimul, nonestidem tempus sicut :

proprielas, quod ipsi 7iunc ^^) non con- illorum quaj pertransita sunt, et eorum
venit ratio temporis, scilicet mensurare, quae sunt, non est idem tempus, sed om-
secundum quod est terminus temporis; nium simul exislentiura est idem tem-
sed sibi convenit ratio mensurie, secun- pus, quia tempus est mensura extrin-
dum quodaii(]uidnumeralur poripsum, seca modo diversorum bene potest esse
:

sicut tempusest mensura omnium tem- eadem mensura extrinseca.

poralium, nunc est mensura om-
ita Amplius {l)autem ut contingit. Quin- Text. 111.

nium momenlorum. ta proprietas, quod (f) sicut contingit

prieta- Quod igitur tempus. Hic assignat motum iterari, ita etiam contingit idera
 150 LIB. IV. PllYSIGOUUM

tcmpus ilerari, ut aulnnnuini, ver, iiye- ergo mobile movctnr ; et e converso, 63l
iiieni,et jDstaiem ; et ijeljet inlelligi vere, mobile in quanlum mobile, crgo niotus e^t ;

id est consimilo, quaiiLuni ad proprieta- (nam ratio mobilis exercetur in motu) ila

tes, et conditioncs rerum existentium iii

&Qq\x\\.\xv, t2mpus est; ergo nunc tomporis

temporc ut si uno vere conlingat clc-

e^/, conjungens praeLeritum cum futuro;
;

et e converso sequitur, Instans est, crgo

menta esse vcntosa et sicca, possibile
tcmpus est nam mmc connotat
: conlinua-
esl quod iterum alio vere sintconsimilcs
tionem pra^teriti cum futuro.
dispositiones et lioc est pro tanto, quia
;
C^) Simile cst de nunc ad tcmpus , sicut
tempus est motus ca>li, quem contingit
depunctoad li?icam. Noia, quod in qua-
redire consimilem. tuor comparantur ?zu»c temporis, cl mo- Nunc tt
22. solum (8) autem. Sexta proprie-
A"o)i bile : Primum est, quod nunc sc habel in porit e
Text. 112. mobile i
tas, quod non soluin lempore mensura- tempore, sicut mobile in motu : nam sicut quatuor
compara
mus motum, imo etiam motu quan- fluxus mobilis est motus, ita fluxus ins- tur.

doque mcnsuramus tempus. Probatur, tantis est teinpus. Secundum est, quod
quia motu mensurare teinpus non cst nunc se habel sicut unitas numeri ; nam
licet prius et posterius in motu, quae sunt
aliud, nisipercognitionem motus,quan-
tempus, sint continua, numerantur tainen
tus esl, cognoscerc, quantum est tem-
Vidc coTi^ per modum plurium : quoniam unum
pus, sed sic accidit ergo, etc. Proba-
iradictio-
nem Zi-
marce
. ...
tur, quia sicut
:

numcro cquorumcognos-
7iunc, puta exlstentia in hac parte spatii,

(juxla opinionem quam hic defendit Sco-

cimus quot sunt equi, ita e converso
lus) habet se sicut una unilas, et exislenlia
primo per unum equum, deinde per inaliaparte, sicutalia unitas. Terlium est,
alium, et sic consequenter devenimus in quod partes temporis conlinuantur ipso
rationein distinctam multitudinis, co- mcHC ; et pr?elerea quarlo, dividuntur ipso
gnoscendc quanta multitudo est. Secun- nunc, quemadmodum et partes motus con-
Text. 113
do (9) palet, quia motus (°) magnitudo, tinuantur, et dividuntur quodammodo ra-

et tempusseinvicemconsequunturquan- tione mobilis enim non esset unum nu-

: si

tum ad magnitudinem, et divisionem : mero mobile quod movetur,non esset idem

motus, ita si idem instans nonconjungeret
igiturnotaquantitateunius, scilicettem-
prseteritum cum futuro, non esset idem
poris, cognoscetur quantitas alterius, et
tempus. Et rursus, sicut idem mobile exis-
econtra. Tertio, patet ad experientiam,
lens in hoc puncto spatii determinat, et se-
quia motu horologii cognoscimus quanti-
jungit pra3teritam, et futuram partem mo-
tatem temporis, ut quota hora est. Quar-
tus, ita et idem mmc discernit elapsum
to, quia operariicognoscentespervisum» tempus a futuro : quatenus ergo est finis
quantitatem sun3 operationis, quando unius et principium alterius, habet utrum-
non vident Solem, ex quantitate sua) ope" que, quod dislingual inter prffiteri-
scilicet

rationis, arguunt quantilatem temporis, tum et futurum et rursus ex ambobus ;

et judicant quantum tempus est transac- faciat unum tempus continuum, quemad-

tum. modum punctum medium magnitudinis

utrumque facil, scilicet distinguit inter
ANNOTATIONES partem priorem et posteriorem, et copu-
latambas.
23. (a) Si tcmpiis non sit, nunc non cst. hola, (c) Ipsi mmcnon convcnii ral o temporis, 24.

tempus di- quod 1'atio Uujus est, quia nunc el leinpus scilicet mensurare. Nota, quod, cum ins-

g""j,^^^g'^. dicuntur ad couvertentiam, sicul mobilc, tans sit terminus temporis, et sit subjec-
tiam. et motus : ut enim scquitur, motns est tive in ipso tempore, quod est in primo mo-
;
 QU^STiO XVII 151

hili; vidclurquod non possitessemcnsura quis objiocre, quod quemadmodum nu-

motuum infcriorum. Idco dicit Aristotcles merus denarius in genere] Quantitatis,
quod qualenus instans est tcrminus dura- est idom, quo numeramus decem equos,
tionis, aut conlinuativum parlium Cjus, aut dccem lapides, ideoque, cum tem-
non est tempus, sed accidens temporis , si- pus sit numerus, idem tempus est praete-
cuti punclus est accidens linei)e : quatenus ritum ct futurum. Rcspondet, quod tem-
autcm numcral (id est, quatenusduratione pusnonest numerus formalis abs-
ut
et successione motus illius primi mobilis traclus per intellectum, quo numeramus,
mclimur durationem moluum inferiorum) sed est numerus numeratus, qui accipitur
illa duratio, et numerus.
successio est secundum prius ct posterius quse qui- :

Quod si quis dubilet, quod nunc indivisi- dem partcs sunt diversa?, quia instantia
bilc nullalenus sit numcrus et mensura, initiativa et terminativa prDelerilse partis
scd duratio ipsa motus, dicitur, quod il- alia sunt ab instantibus futuris, alque
lam duralioncm causaliter appellat ?iz<7»c adeo, ctsinumerus formalis, quo numera-
fluens et numerans quia fingitur resul-
: mus, est idem centum equorum, et cen-
lare ex codem mmc fluente, sicut linca ex tum hominum niliilominus, cum numeri
:

ductu puncti. Vel, ut hic dicit Scotus,quod nunierati sint diversi, puta, equi et homi-
nunc aliud mensurat a lempore mcnsu- : nes, fil, ut prius et postcrius etiam sint
ral cnim onmia momenla simul existentia. diversa. Nomine numeri formalis non in-
(ti) Tcmpus non cst velox, ncque lardum. telligas animam numerantem, scd objec-
Nota, quod tempus consideratur secundum livam illam rationem numcri per inlellec-
duplicem rationem Primo, ut est quanti-
: tum abstractam ab his, et illis rebus nume-
las conlinua. Secundo, ut per intellcctum ratis. Vide JoannemCanon.^.P/iysjc.gwa^s^
induit modum quantitatis discreliTe ;
qua 7. artic. ^.
ralionc dicitur numcrus. Secundum prio- (f) Sicul contingitmotum iterari,ita etiam 26.

rem rationem dicitur longum et breve, ii???2/)2«s. Nota, quod sicut motus, ita et tem- rerfiTffim
^*
quce sunt accidentia quantitatis continuoe; pus redit idem in specie, non tamen idem J^^"j
secundum vero posteriorem dicilur mul- numero sicut enim annoelapso Sol motus
;

tum et paucum, quae sunt accidcntia sub Zodiaco ab uno certo signo, verbi gra-
quantitatis discrettc. Vclox autem, aut tar- tia, ab initio arietis,quoadusque rediret ad
dum non dicitur nisi illud, quod numera- idem punctum, facit unum annum ; ita

tur aliqua mensura. Dicitur enim velox modo incipiens ab eodera puncto, rediens-
motus, quo in parvo tempore percurritur que in idem, sicut facit eumdem motum
magnum spatium : tempus autcm non in specie, facit annum
eumdem,nu- specie
mensuratur, sed est aliorum mensura, et mero vero diversum. Et eodem modo, ut
ideo nonest velox ncque lardum. anno prai^tcrito fecit quatuor tempora, ver,
('^) Eorum qicm simul sunt, est idem tem- oeslatem, autumnum, et hyemem, facturus
pus. Nota, quod tcmpus pnesens, ut dies est isto anno eadem tempora portionibus :

praesens,mensis pra3sens,etc. est unumcon- molus per eadem signa Zodiaci distinctis,
tinuum, sicut unum lignum, aut unus neinpe ab initio Arietis, usque ad initium
homo ; scd praeteritum et futurum sunt Cancri describitur ver, et inde usque ad
altera , id est, sunt partes distincta? : atque initium librse a^stas, indeque usque ad ini-

adeo eorum, quoe simul existunt,est unum tium Capricorni autumnus, et indc usque
lempus : eorum autcm, qua3 pertransie- ad Arietem hyems, ut in tractatu sphoerae
runt, el quce modo sunt, vel qu;\3 sunt est videre.
futura, non est idemtempus; quia prte- (g) Quia majnitudo motus et tempus,
leritum tempus, et prajsens, vcl futurum etc. Nam, cognito motu, facilitcr cognosci-

sunt tempora diversa. Sed quia pos.^et mus quantilatcm vicc ; et e contra si co-
 152 LIB. IV. PllYSICORUM

gnoscamu.s quaiiUi esL via, facililer (^ogno^- modo quia est, quando lempus est. Alio iriplicit

ceinus quanlus e.st motus. modo, quia dicimus ipsum esse in tem-
pore, qiiemadmodum dicimus aliquid
EXPOSITIO TEXTUS
esse in numero, et hoc dupliciter : Uno
^, Quoniam {[) autem lempiis. Uoc c^i modo, quia est in numerotanquam pars
T«it. 114. quartum capitulum hujus tractatus, in numeri, vel passio attributa numero :

quo Pliilosophus determinat de tempore et secundo modo dicitur aliquid esse in

per comparationem ad ea, quas sunt in numero, quia mensuratur numero.
tempore. Etprimo ostcndit, qualiter mo- Quoniam autem numerus. Declarat
tus est in tempore. Secundo, qualiter istamembra, dicens, quod sicut (^) uni-
quies. Tertio, qujB entia sunt in tempo- tas est in numero tanquam pars, ita

re, et qua) Secundum ibi Quo-

non. : nu7ic est in tempore tanquam pars in
niarnauiemtempus.TevimniM-.Quare toto, quemadmodum dicimus, quod
qucecumqKe. Primo pramittit supposi- dies est in anno ; sed aliaj res sunt in

tionem. Secundo prosequitur, ibi Et : tempore tanquam in illo, quo mensuran-

lide con-
tradictio-
est motum in temporc esse. Suppositio tur.
nem Zi- est ista, quod tempusest ( ) mensura mo- Manifestu7n{3) autem. Ostendit, quod
tnarce. Text. I

tus : et hoc per istuni modum, quia de niiiil est in tempore primo modo, sciH-

tempore oportet accipere aliquam par- cetquod niliil est intempore,exeo quod
tem denominatam et notam, cujusmodi est, quando tempusest. Probalur, primo
est una hora, qufe est ortus vigesima3 dupliciter, quia nihil est in loco, ex eo
quart<^ partis a^quinoctialis : et tunc per quod quando locusest necin motu,
est, ;

illam partcm sa^pius replicatam mensu- ex eo quod est, quando motus est; igi-
rabimus totum motum, quemadmodum turnihil est in tempore ex eo quod est,
per cubitum sa^pius replicatum mensu- quando tempus est. Gon.sequentia tenet

ramus magnitudinem. per simile; et antecedens apparet : quia

Et est motum in tempore esse. Prose- sic omnia essent in motu et in loco.

quitur, et primo ostendit, qualitcr mo- Secundo, si sic, sequeretur, quod quse-
tus, et res permanentes sunt in tempore. libet res esset in quoHbet, et quod coe-

Et primo facit hoc. Secundo infertcorol- lum esset in grano miiii, quod est fal-

larium ibi : Quoniam autem numerus sum. Etpatet consequentia,quia aliquid

tempus est. Prim.o ponit conclusiones. dicitur esse in aiio, ex eo quod est,

Secundo determinat, ibi In tempore : quando illud aliud est, modo quodlibet

enim esse. Prima conclusio est ista: Mo- est, quando quodlibet aliud est.
Text. llo. tum esse 2) in tcmpore non est aliud, Quoniam {i)autemestinnumero. In- 29.
quam motum mensurari tempore. Se- fert tria corollaria Primum est, quod
: Text.l

cunda esi, quod alias res amotu esse in omne illud quod est in tempore, excedi-
Vide con- tempore, non est aliud, quam cs.se ipsa- tur a tempore, scilicet a duobus extre-
tradictin-
mis, ante et post. Probatur, quia omnia Vfdc c-
nem Zi- rum mensurari tempore, ita ut per tem-
tradic •
mara\
poracognoscatur, quantum illasunt, vel existentia in lempore, necesse est conti- nemZA
•

rai, .
quantum durant. ncri sub tempore,sicut omniaexistentia

In tempore enim esse. Ilic declarat in loco necessc est contineri sub loco ;

23.
Aliqind distinguendo, dicons, quod aliquid po- et sicuL locus e.xcedit locatum, capiendo
diciiur es-
te in lem- test dici essc in temporctripliciter :uno locum pro corpore locante, ita etiam
pore
 QU/ESTiO XVII 153

tcmpus excedit illuil, quod csl in tcin- tcmporc ; igitur similiter quies mensu-
pore. Sccundum corollarium e.st, qiiod ratur tcmpore.
entia,qu^esunt sub tempore, patiuntur Mensurabii autem tempus id, etc.

a tempore. Probatur primo, ex usu lo- Infert quod motus secundum et quies,

qucndi. Unde consuevimus dicere, quod suas (^) rationes absolutas non mensu-
tempus facit tabescere, et senescere om- rantur tempore quia per fempiis non ;

nia qwcQ sunt sub tempore, et est causa cognoscitur, quod motus est, et qu£e sit

oblivionis ;ideo (c)potius solemusdicere, ratio motus ; sed per tempus cognosci-
quod tempus est causa mali,quamboni. mus quantus fuit, scilicet motus et

Secundo. patet corollarium, quia iliud, quies, ita ut tempore cognoscatur quan-
quod est per se causa corruptionis illo- litas durationis motus, et quietis.
rum quae sunt sub temporc, est causa Quare (G) q uoicumq ue neque moven- .11.
.^
^,^^^ ,

quare entia subtempore patiuntur : sed tu7'. Infert,qua3 sunt in tempore, et qua3 Jmmobiua
' '
nonsunt
tempus est pcr se causa corruptionis, non : et est primum dictum, quod illa, hitempve
quia tempus est coelum continue motum, qu;i3 neque moventur, neque quiescunt,
quod alterat res naturales a dispositio- non sunt intempore. Probatur, quiae.sse
nibus sibi convenientibus, secundum na- in tempore, est mensurari tempore :

turam, et tandem facit corruptionem. modo tempus est mensura motus et

Tertium corollarium, quod illa qu<i3 quietis. Secundo infert, quodillud, quod
semper ('') sunt, secundum quodsemper (0 nunquam non mensuratur tem-
est,

sunt, non sunt in tempore. Probatur pore quia non esse ipsius non potesfc
:

quia tempus non excedit e.sse ipsorum, cxcedi a tempore, eo quod semper non
nec esse ipsorum est sub tempore sicut est. Tertio, quod ex quotempus est men-

mensuratum sub mensura cujussignum : sura aliquorum per se utmotus, etalio-

estquod hujusmodi nunquam patiuntur rum ma-
per accidens, scilicet quietis ,

a tempore plus, quam si non essent in nifestum est, quod omnia illa quorum
tempore. esse mensuraturtempore, natasuntmo-
30. Quoniam auiem (5) iempus. Hic os- vcri vcl quiescere. Quarto, quod omnia
i. 118.
tendit qualiter quies est in tempore ; et generabilia et corruptibilia, et univer-
est ista conclusio, quod quics est intem- saliter omnia, qua? aliquando sunt et

pore quod mensuratur tempore, eo

sic, aliquando non sunt, necesse est esse ip-
modo quo motus, et res permanentes : sorum mensurari tempore. Probatur,
et primo pra^mittit, quod non omne im- quia tempus excedit esse ipsorum, ideo
mobile quicscit ; sed illud, quod priva- mensurat ipsum. Quinto, quod tempus
tum est aptum natum est mo-
motu, et est mensuraeorum, quasnonsunt :verbi

veri. Tunc arguitur sic motus mensu- : gratia, eorum, qua3 non sunt, quasdam
ratur tempore ; igitur et quies. Antece- sunt futura, et quc-edam sunt prastcrita,
(lenspatuit prius;consequentiaprobatur, et islarum non esse mensuramus, post-
quia mensurari tempore non est aliud, quam fuerunt : verbi gratia, dicimus,
quam cognosci per tempus, quanturn mille anni sunt, quod Aristotelcs fuit.

est : modo motus, etquies suntprivative Sexto, quod illorum, qua3 semper sunt,
opposita ; et privatio cogno.scitur per non est mensura : et patet pro tanto, quia
habitum, sed motus cognoscitur quan- esse ipsorum non potest mensurari tem-
tus est, pcr tempus ,
quia mensuratur pore.
 154 LIB. IV. PnYslCOROM

propria unitas, sicul propria passiosuum /oc. 295.

ANNOTATIONES proprium subjectum. Unde sicut unitas in

col. 3.

Teinpus cst maisura molus. Nola, generali consequitur ens in generali ; ita
n2. (')
Tempore quod (iupliciler mensurantur lem-
aligiia determinata unitas determinatum nume-
mcnsvran- ^ ^
tur aiiqua pore : quaedam enim sunl qua3 lempore rum, et etiam ipsum numerum in gene-
dupliciler.
mensurantur, non solum quantum ad suam
,
,
, ,
rali, et haec unitasnon est principium nu-
existentiam el duralionem, sed etiam meri, sed magis e converso : quia numerus
quantum ad id quod sant, secundum suam est suljjectum talis passionis ; modo nuUa
essentiam et Quredam vero
quidditatem. passio est principium sui subjecti, cum
quse mensuranlur non quoad qui<lditatem, sit posterior, sed potius e converso. Alia

sed quoad duralionem. Alia sunt, qua? neu- cst unitas, qua3 non consequitur sic nume-
tro modo mensurantur tempore, ut Deus et rum, sed pra^cedit omnem numerum natu-
Intelligentioe. Prinii generis sunt motus ;
raliter;etha3C al duplex : Altera estalicujus

tempus enim est mensura molus, id est, divisibilis, ox cujus divisione aliquo modo
ejus quidditalis, et ipsius moveri, id est, causatur numorus ; et ista non est per so
durationis motus. Et ratio est, quia quid- principium numeri, sed per accidens : quia
motus est esse ens suc-
dilas, et essentia hujusmodi unitas corrumpitur ad genera-
cessivum. Est autem tempus mensura mo- tionem numeri nam secundum quod con- :

tus, quemadmodum cubitus est mensura tinue crescit numerus, siccontinue dccres-

panni vel stadii : metitur enim unam par- cit, vel corrumpitur illud unum, ex cujus
tem aliquotam, quaj aliquoties sumpta fa- divisione fit numerus. Altera vero est uni-

cit totum ita tempus mensurat motum,

:
tas abstrahens a divisione, et indivisione,

determinando unam particulam motus, licet utrumque possit sibi accidere, ad

quae aliquotiessumpta reddit totum velut :
quam terminatur divisio pra^cedentis uni-

una hora temporis mensurat vigesimara tatis : et ista est per se. Iloec etiam unitus
quartam partem motus unius diei, quse vi- est aliquo modo numerus, et aliquo modo
cies quater multiplicata facit motum tolius non ; potest dici numerus quatenus nume-

circuli diurni. Secundi gencris sunt, qune rus sumitur generaliter pro omni mensura

non mensurantur tempore secundum quid- discreta permanente, nam hoc pacto prima

dilatem, quia non sunt entia successiva, unit.TS estprimusnumerus: at non polesl di-
ci numerus,quatenus numerus sumitur spe-
sed permanentia, ut homo,lapis, et similia,
nec etiam secundum eorum quantitatem. cialiter pro mensura permanenle divisibilj

Nam, quantus sit homo non mensuratur et discreta : quia hoc modo accipiendo nu-

tempore, sed palmo aut cubito, sed quan- merum, primus numerus est numerus bina-
tum ad durationem. Tempus ergo primo rius et ex hoc intelligitur id quod Philo-
;

et per se est mensura motus, aliorum au. sophi antiqui loquenLes de numero, dice-

lem ratione motus, id est, 'quatenus mobi- bant, primum numerum esse unitalem, et

lia sunt. Unde quia quidditas hominis, alii dualitatem ; utrique enim verum dixe-

aut lapidis non est successio, existenlia runt, accipiendo numerum diversimode, ut

aulem, et duralio illorum consistit in mo- dictum est.

lu et successione, ratione illius sunt in Ex his dico, quod sicut aliud esl subjec- 34.

lempore. tum accidcntis, aliud ipsum accidens , ita

33 .
(h) numero tanquam pars.
Sicut unilas est in aliud esl esse intrinsecum subjecto, el

aliud est esse par-

nume7o% ^^^^^ ^^^^ vnum repertum in numero
est aliud accidenli ; vel
dupiex. duplex: quoddam est quodconsequitur ge- tem subjecti, et aliud est esse partem acci-

neraliter omnem numerum, sicut propria dentis ; el aliud hujus, et aliud illius uni-

Vide Zi- passio scqultur suum subjectum. Ita cnim las; atqueadeo unitas, qua3 cst principium
mnram in • numeri, ut nunierus
numeri, non
.

est pars
,

tab. lii.ii. quamlibet speciem numeri consequitursua

 QU^STIO XVII ^55

est acoidons dcgenpre Quanlitalis, sed est niis est in tcmpore, ulpote, cum siLejus
aliquid subjecli nunv^rinumerus enini esl mensura, imo lempus proprie est accidens
quoJdam accidens fundatum super unila- illius regularissimi moUis, vel saUem pro-
tes.sicut unilasfundalursuperquanlilat'mi pria passio ejus. Iluic objectioni respondet
conlinuim. Quod autem unilas nonsitpars Sempilerna non esse in
Aiisloleles dicens,
numei'i, proI^aLur, quia pars intrinseca rei tnnpore, qnatenm sempjr sunt, id est,
semper estejusdem generis cum suo tolo, quantum ad eorum <?i-.5e, et durationem, cui
cujus est pars ;
sed unitas, qu;E est princi- non obslat eorum acciden^, id ost, motum
pium numeri, non semper esL ojusdem ge- coeloruni esse in lompore : nam quamvis
neris cum ipsonumero, quia unitas lapi- ex nalura sua siL porpeLuus, ut lempus,
disnon est ejusdem goneris cum numero : nihilominus quia sua essentia consistit in
ergo, etc. successione prioris eL posterioris, potest
(c) Polins i^U'mHS di'cr:?, quo l lemjnc^i esl numerari per horas et dies.
causa mali. Nuta, qucd lemoorc res tabe- (e) Motus, et quies secundum suas rationes
fiunL,id est,puLretiunt aut nuircoscunt cL so- absohUas non monsurantur lempore. NoLa,
nescunt,el hominesrerumubliviscunlur: ta- quod mobile non mensuratur simpliciter
befiunlquidem res inanimaLuc,senescunt res tempore secundum quanlilatem mobilis,
omnes animatas, cL liomines rerum oblivis- sed secundum quantitatem eL duraLionem
cuntur. Et quamvis tempus vernum videa- moLus non enim Lempore mensuraLur
:

tur esse causa germinationis, et novitatis quiddiLas, auLquanLilas, auL qualiLas ho-
contra senoclutem, ac floriditatis arborum minis, sed mensuraLur quantus sit eorum
contra tabem ;cum enim pulcliriores sint moLus auL quies, aut existentia el dura-
adolescentes quam infanles, et pueri, vi- tio. Cum ergo inquit Aristoteles quod mo-
detur lempus esse incausa ; sapientiaeLiam tus, et quies non raensurantur tempore se-
atque scienlia major est in sene, quam in cundum suas rationes absolutas , vult di-
juvene, atque adeo tempus est scienliae cere, quod tempus non mensurat illud
causa contra oblivionem, tamen non e.t quod movetur, vcl quiescit, quantum ad
tempus causa per se nisi corrupLionis : quia id, quod est, neque quantum ad suam

se solo ex natura sua est directe illius cau- quantiLaLem, sed quanLum ad quantitaLem
sa, nam eo ipso, quod est mensura motus, sui moLus vel quieLis.
facit res elongari a suis principiis : et per Ulu Iquod nunquam est,non m^ensuratur
(*")
36.
hunc modum est perse causa corruptionis, tempore. Nola quod per ea, quae nunquara
non obsLante, quod sunL etiam ali;c cor- sunt, intelligit Aristoteles impossibilia, ut
ruptionis causa3, quas Aristoteles non ne. diametrum esse commensurabilem costae :

gat. (^jcterum tempus non est directe se ha3c autem impossibilia non possunl tem-

solo, et ex natura sua causa perfecLionis, pore mensurari, quia nihil est in tempore,
sed concomiLanLer. Nam causa scienLiae non nisi cui aliquando inest moveri, et hujus-
esL cerLe tempus, sed magisLer, ingenium, modi. Unde notanLer dictum est, quae sunt
eL oxperienLia, qua^ sunL in lempore ; oL in impossiblia. Quia non entium quiedam
huc sensu vulgo fertur tempus mulLa do- sunt, quoe aliquando fuerunL, uL Ilomerus ,

cere, et pariler generationis, et augnienti el talia qaidem raensuranLur quidem te:n-

rerum, et pulchritudinis, non lempus, sed pore ; aliqua erunt, quae nec sunt, nec
Sol cum causis secundis, quoe sunt in tem- fuerunt, ut .\ntichrisLus, eL ip>a etiam
pore, sunt directe causa. lempore mensurantur. Alia vero sunt quoe
('1) llla qux semper secundum quod
sunt, nunquam sunt, et quorum opposita per
setnper sunt, etc. Nola, quo contra hoc
I semper sunl. DiameLrum enim esse com-
diclum Aristotelis videLur esse, quod mo- mensurabilem costae nunquam est, sed
lus cocli, quamvis sit perpetuus, nihilomi- suum oppositum semper est, scilicet dia-
156 LIB. IV. PHYSIGORUM

niclnun esse cosloe coinmensurabilem. quies est raensurabilis tempore : igitur

Asymmelrum enim esse diamelrum sem- omne tale corporeum est mensurabile
per est, et non eril hoc in tcmpore : quia tempore.Si incorporeum, igiturtaleens
verilates proposilionum ubi praHlicaluni
est motor, sed omnis motor est simul
csl de essenlia subjecti, vel proprium ejus,
cum mobili, ut patet 7 liujus, text.2.
lioc est, verilates primi et secundi modi,
igitur sicut mobilo est in tempore, itaet
sunt sempilernte, adeoque, si nullus fuis-
motor.
set mundus et tempus, adliuc fuissent ve-
Quarto, si aliquod ens non esset in
rae, alque ita non sunt in tempore, sed
tempore, maxime esset ens seternum,
sempcr ex necessilate el eliam symme- :

sicut esset coelum, vel Deus, vel Intelli-

Irum esse costa) nunqiiam erit in tempore,
quia non est factu possibile. Alia vero quo- gentia, sed quodlibet taleestin tempore,

rum conlraria nun sunt semper, sunt in licet esse ipsorum non sit mensurabile
lempore, sicul sua contraria , ut Anticliris- tempore, secundum totam suam dura-
lum non esse, Lunam non eclipsari, ho- tionem, bene tamen est mensurabile se-
minem dormire, contingunt in tempore, cundum partem suss durationis ;
que-
quia eorum contraria non semper sunt. madmodum dicimus, quod motus coeli

infmitus secundum se totum, non est

mensurabilis tempoi-e, sed bene secim-

QU.ESTIO XVIII
dum partem ejus. Oppositum arguitur
per Aristotelem in isto quarto, text. 120
Ut7 nm cmne ens sit in tcmpore
ubi ponit quod non omnia entia sunt in
Arist. c. i4. ff.vr. 120. Themist. Simpl. Averr./i/rf. quia
tempore, et patet per simile : si-
Alb. Iract. 3. c. II. D.Thom. lcct. 20. cl opt^sc.
4i. Scolus in 2. dii^t. 2. q. 4.rurand. ibid. g. cut est de loco, ita et de tempore ; sed
G. Gapreol in 4. dixt. 43. art. 3. Canoii.^. 5. art.
3 Fonseca 5. Met. c. 13. q. U. sect.'o. Conimb.
non omne ens estin loco, igitur nec in
4. /Viys. c.ii. q. 3. Compliit. disp. 21. q. 7.Ru- tempore. Tertio, quia non omne ens se-
vius tracl. 1. de tetnporc, g.S.Roccus 4. Physic.
q. lo. ncscit in tempore ; igitur non omne ens

est intempore.Tenetconsequentia : quia

Arguitur quod sic : quia omne quod tempus est causa senectutis, el corrup-
est, est in priesenti nunc, sive in pra3- tionis. Antecedens patetde Deo, et Intel-

senli instanli ; igitur omne quod est, est ligentiis.

in tempore. Tenet consequentia : quia primo videbilur de di-

In quasstione,
2
hoc verbirtn est connotat tempus, aliter versitate entium,etnominum significan-
Diviiio
non esset vcrum dicere, quod motus est, tium durationes. Secundo, videbitur qucpslio-
nis.
vel quod tempus est. qualiter illa entia sunt in tempore, et
Secundo, omne quod est, vel est ali- qualiter non. Et terlio, specialiter dice-
quando, vel nunquam ; sed non est di- tur de motu et quiete.

cendum de aliquo quod sit, etquod nun- Quantum adprimum,n()tandumprimo, Entiatt

in quadi
quam sit igiturquodlibet quod est, est
: quod sunt aliqua enlia corporalia,etcor- pticidif,
rentia.
aliquando, et per consequens omne quod ruplibilia, quai movenlur, ut homines.
est.est in teinpore. Secundo, sunt aliqua perpetua, qua3
Tertio, omne quod est, vel est corpo- moventur, ut coelum. Tertio, sunt aliqua
reum, vel incorporeum ; si incorporeum, corruptibilia, quaB quiescunt, et lalia

igitur est mobile, igitur vel movetur, possunt imaginari quiescere quiete infi-

vel quiescit ; sed omnis motus, vel nita aut fmita, quamvis secundum Aris-
 . :

QU^STIO XVIII 157

totolem niilla possit esse quios infinita. bume^^dicitur deDeo,proprieIoquendo,

Quarto, sunt enlia perpetua imrnutahi non connotat tempus : verum est tamen
lia, ut Deus, et Intelligentiae, secunduni quod iste modus durandi est satis diffi-

Aristotelem ; sed secundum rei verita- cilis ad apprehendendum, quia difficile

tcm nihilest simpliciterimmulabile,nisi est apprehendere, quod aliquid sit per-

solus Dous : quia omnia alia sunt muta- petuo, et tamen sit solum indivisibiliter:

bilia, et sunt annihilabilia, et sunt per- et ha3C de secundo.

petua solum a parte post. Quantum ad tertium de motu, et 4.

'empus, Secundo, notandum quod nomina iata quiete notandum, quod motus potest m r<-m/>ore
vum et
j. dupliciler.
'.erniias
rationes
tcnpiis, xviiu, setemitas sunt nomina dici
.

esse m
. ,

tempore
1 1-
dupliciter
•!
: uno
. ._ . , ,. ,
. ,.
in>f'can( sigmficantia durationes , et possunt dis- modo, quia est proportionaliter divisibi-

tingui isto modo quod tempus ; (a) si- lis tempori ; et isto modo omnis motus
gnificat durationeni rei corruptibilis, ut est in tempore, et sic intelligitur Aristo-
hominis ; sed aevum (b) significat dura- teles in isto 4. quod omne quod movetur
tionem rei perpetua), qujB movctur, ut est in tempore. Alio modo dicitur esse
durationem cceli ; sed felernitas (<^) signi- in tempore ex eo, quod est mensurabile
ficat durationem rei simpliciter immobi- tempore, quod per quantitatem tem-
sic

lis, cujusmodi est duratio ipsius Dei : poris nobis notam devenimus in nolitiam
tamen secundum Aristotelem solum sunt quantitatis motus, quoniam prius erat
duo genera durationum,scilicet tempus, nobis ignota.
^ Ettunc deistomodo scien- .,
Motus trt'
et a^ternitas ; ita ut duratio rei mutabi- dum, quod motus potest mensurari (d) pUdterpo.
.
test men- .

lis sit temporalis, et duratio rei immu- tcmpore tripliciter uno modo intrm- surarnem:

tabilis sit asterna. Et hajc de primo. sece, sicut totum mensuratur per par-
'•
,.
entia
Quantum ad secundum, discurrendo tem. Alio modo extrinsece per mensuram
u(F
unt in per ista entia, dico primo, quod omne extrinsecam adsequatam, seu per ad£e-
mpore
ens mutabile, quod non est perpetuum, quationem mensurae extrinsecas, ut pan-
est in tempore. Probatur, quia esse ip- nus mensuratur per adsequationem et

sius mensuratur tcmpore,et exceditur a replicationem ulnae. Tertio modo per

tempore in utroque extremo. mensuram extrinsecam, non per ada3-
Secundo, dico quod omne ens muta- quationem, sed per correspondentiam,
bile, licet sit perpetuum, est in tempore ;
sicut declaratum fuit, quod spatium
sed hoc tamen non est ita proprie esse in terra3 mensuratur per gradus coeli.

tempore, sicut res corporalis est in tem- Tunc, primaconclusio est, omnis mo-
pore. tus est in tempore, primo modo : quia
Tertio, dico quod res simpliciterirnnm- omnis motus est proportionaliter divisi-
tabilis non est in tempore, nisi valde im- bilis tempori : igitur omnis motus est
proprie, scilicet capiendo esse m tem- in tempore. Tenet consequentia ex des-
pore, pro esse, quoniam tempus est. criptione ; et antecedens apparet sexto
Patet, quia xtemitas est duratio semper hujus, text. 37.
manens tota siinul interminab ilis yWi dicit Secunda conclusio. Non omnis motus
Boetius, et ideo vocatur momenlum, vel est in tempore secundo modo, quia non
instans a^ternitatis, non debet et ideo omnis molus est mensurabilis tempore
dici, fuit eterit,sed debetdici, quod est. ergo, etc. Tcnet conscquentia ex quid
Ex quo sequitur, quod quando hoc ver- nominis, Et antecedens apparet : quia
 168 LIB. IV. PllYSICORUM

aliquis est motus ita parvus, quod p; op- sic in proposito loqui conditionaliter, eo
ter ejus parvitatcm impossibiie est pcr quod priorcm casum aliqui non admit-
aliquam mensuram ccrlifieari de ejus terent sccundum naturam, sicut diceba-
quantitate ; et proptcr lioc mensura de- tur de motu locali supcr 3.
bet esse minima quantilas, aut mininia Aliter respondetur, quod A fuit prius, 6.

quam B, non quod fuerit in tempore tum inSn

Vide
duratio, secundum quam alia debent
priori, sed quia A fuit, B non existenle
d. 3 q.%
mensurari, scilicet, vel minima sim- {'^)
al prtr ;

pliciter, vcl minima secundum huma- eodem modo dicitur de C et D, mum ptit
quod cipale
nam institutioncm. vel consuetudinem, fuerunl simul, quia nullus istorum fuit,

ut dictum fuitalias. alio non existente. Prima tamen soiutio

^ .
5.
Tertia conclusio ;
quies non mensura- est melior : quia si poneretur,
r quod
Qutesmen- -i i

....
'

surafurai- iur alio modo, quam cssc rei quiesccn- Deus primo crearet yl, et poslea ipsum
cnl mobUe . .

quiescens. h^ : XQYm gratia, mensurare quietem anniliilaret, deinde anniliilato /1 crearet

mobilis non est aliud, quam cognoscere B, et postea ipsum anniliilaret ; tunc
quantitatem temporis, quo illa res du- qua ratione A esset ante B, eadem ra-
rat. tionc B fuissetante^l ;
quiasicut A fuit,

Sed dubitatur, posito per imaginatio- B non exislente, ita U fuit, A non exis-
nem, quod Dcusantecreationemmundi, tente ; et sic si propter hoc unum dice-

creet unum Angelum, et postea unum retur prius altero, unum esset prius al-

alium, et vocetur primus yl,et secundus tero, et e contra. Rationes sunt solutas
B ; deinde creetalios duos simul, scili- pcr pr^dicta.
cel C et i) ; tunc qua^ro utrum .4 fuit Expliciunt quasstiones 4- libri Physi-
prius quam B, vel non ; si sic , cum corum.
prius sit differentia temporis, sequitur
quod antequam crearet motus, crearet ANNOTATIONES
tempus : igilur tempus nonest motus, (a) Tempv.s stgnifical duratimem rei cor- /.
quod est contra totam determinationem rvplibilia. Nota, quod lempus est niensu- Tempus
est »iensU'
pra3cedentem. Item, quasratur utrum C ra mobilis et molus.el per accidens quielis, ra mobilit
molus,
et D fuerunt simul ; et si sic, igitur ut liabeLur 4. hujus lexl. c. 108. eL inde.
ei
et quielis.

idem erat tempus in quo C el D fue- Unde tempus solum est mensura successi-
runt et tamen nullus erat motus, igi-
;
vorum, de quo dicit Dionysius lib. de Di-
tur tempus erat antequam esset motus. vinis norainibus, cap. 13. tempus vocant

Ad islud respondetur dupliciter: (f) uno aliquid, quod in generalione, cL corrup-

A major, lione, eL variationo aliLer se habeL. Unde

modo, sicut duratio ipsius fuit
sequiLur primo, (juod tempus nou esL por
et prior duratione ipsius B,'m certa pro-
se mensura alicujus ouLitalis permaneuLis,
portione, positocasu, quod Deus annihi-
quia nulla enLitas permanens potest men-
laret ambos simul : quia si aliquod tem-
surari mensura formaliter successiva, lum
pus coextit;sset6'55eistorum Angelorum,
quia mcnsura durativa non debot habcre
quod et extitisset esse ipsius^l, fuisset
modum opposilum suo mensurato, men-
duplum vel triplum ; aut in alia certa sura autem successiva h:ibet madum op-
proportione ad tempus, quod coextitis- posilum enli permanenLi, quia successi-
set B, si aliquod tempus ei coextitisset ; vum el permanens sunL opposita tura ;

et eodcm modo dicerelur de C et D, eLiara, quia omnis enLiLas essenlialiLer ea-

quod ffiqualiter duraverunt ; et oportet dem cum aliqua enLilate permanente, esl
 QU^STIO XVI II 159

riecessario permnnens : quia ideni non po- j^lernitas est inlerminahilis vitce lota &iii ul
test essG successivum et permanens : mo- et perfecta possessio ; el subdit, quod nec
do mensura durativa, et duratio sunt ea- a.'Lerniias, nec aliquid in aiLernilate prie-
dem essentialiicr cum quolibet duralivo, teriit, nullumque in, tempore reperire
cum per ejus durationem sit extra niliil, et contingit ; et ideo solus Deus secundum
per annihilalinnem durationis est nihil ;
Theologosest a^ternus. Vcrum est Lamcn
namquantum res durat, tantum cst ens. quod aiLernitas non habet proprie rationem
Secundo, sequitur quoJ tempus potest es- mensuroerespejtu Dei, quia mensura ha-
se mensura permanentis per accidens, hoc bet rationem perfeclionis et independen-
est, ralione motus. tis. Undo observa, quod quintuplex est ge- Mensu rx

uin esi (^) -'Evum significat duralionem rei per- nus mensurse:una estmensura perfectionis, ,-?""*'""
nsura peiuce. Nola quod aevum mensura cu- de qua habetur. genus.
nanen- ^ est 4. quod species
Metaph.
<»V. juslibet permanentis, sive sil substantia, sunt sicut numeri quia sicut unus nume-
:

sive sit accidens, dummodo praescindat a rusest perfectior alLero, iLa una species est
muLalione quacumque quod suum
: ita alLera perfecLior,atque ita perfecLius in uni-
subjectum est a^viiernum, de quo dicit verso est mensura aliorum, ut patet per
Boetius 3. de Consolationo : CommcntaLorem 12. Metaph. text. 5. et

qui pcrpclaa mnndum ralione qxiheynaa, per Auctorem de causis. Secunda est men-
Terr<iru)n ccelii/ue salor, f/ui tempus ob cevo sura causaLionis, de qua dicitur 9. Me-
IreJubcSjSlabilisquc manens,da' cuncla movcri.
taph. quod scibile cst mensura scienLiae,
Ex hoc sequitur primo, quod oranis sub- quia scibile causat scientiam. Tertia cst
stantia mensuratur aevo.Palet quia non est ab mensura coordinationis de qua dicitur
,

a^lerno ; tum quia oet:'rnitas proprie debe- 10. Metaph. text. 7. quod primum in uno-
tur Deo ncc eliam lenipore,quia tempus esj,
quoque genere
:
est mensura aliorum, vo
solum mensura successivorum : nec etiam lut unitas omnium, qua^ordin.iLur in ge-
insLanti, quia instanti mensurantur solum nere quanLitatis ; et ista addit aliquid
durantia per insLons : ergo omnis sub- supra mensuram perfectionis, quia isla po-
stantia quatenus permanens, cl i;t t..slia-
diccre imperfectioncm
test aliquam, quia
hit a quieLe et motu, mensuraturaevo. Sc- unitas dicit privaLionem. Quarta cst mcn-
cundo, sequilur quod operaliones imnia. sura innotcscenlioe, ut ulna, vel cubiLus,
nentes Angelorum mensurantur levo. Palel vel canna, quae est mensura innoLescenLioe,
quia hal)ent eumdem m odum cssendi cum quia per quantitatem ulna?, vel cubiLi co-
eorum substanlia quia utrumque est per- gnoscoquantitalem panni. QuinLa
,
men- est
maaens ergo habent eamdem mensuram.
:

sura durationis, sicut lempus mensurat

Ilem operatio beatifica Angeli mensuratur motum, et oevum est mensura Angelorum,
a^vo : ergo el quoelibet ejus operatio im- et onmjum permanentium.
manens, cum habeant eunidem modum (d) Motus potest mensu7\iri temfoi^e tri- io.
essendi, et unigenca sinl. Antecedens cst
pliciter. Nota primo, quod in generali tri-
D. AugusLirii, et noLanLer dixi operalio im~
plex cst genus mensurarum, secundum
tnanena, aaremovendum operationes Iran-
modum triplicem mensurandi : quia ali-
seuntes, ul motus localis ejus, el omnes quando aliquid mensuratur replicativc ;

operationes successionem habentes, quia

aliquando cxplicalive, et aliquando cxpli-
hujusmodi mensurantur tempore. cative et replicalive : quia interdum men-
(c) .£lernitas signifi al durationem rei
suratum excedit mensuram, ut pannus
9. simpliciter immobilis. l^oidi qwod a^terniLas
excedit ulnam, et ideo mensuratur por
estmensura divinae essenlia?, ubi nec est replicationem interdum excedit el excedi-
:

principium, nec est finis, de qua loquitur tur,et aliquando ocquaLur mensura mcn.^u-
Boetius, quinto de Consolatione, dicens. ralo.
 130 LIB. IV. PHYSICOUUM

Secundo ii' ta, quod Arisloleles 5. el 10. tificalio. Tertio sequitur, quod mensura
Metajih. text. 3. ralio monsurae primo importat triplicem re^peclum, unum ad
compelit uni, quod est principium nume- intelleclum, alium adlem mensuratam, et
ri, cx lioc transfertur ad aliagenera, ut ii- alium ad mensuram.Quarto,sequitur quod
lud scilicet sit mensura in qaolibetgenere. non omnismotus mensuratur tempore,tan-
quod liabet rationcm primiet unius in illo quam per mensuram adcequatam, ut hic
genere ; modo unum in comparationo ad dicit Scotus, et ratio patet in litlera.
Prius,
numcrum li;ibct duplicem rationem, sci- (I) Ad isliul respondelur dvpUciler. Nota, tt
posleriuf
liccl ratiouem mensurantis per replicatio- quod prius, et poslerius possunt sumi du- possuntbi-
fariam tu
ncm ct ralionem declurantis, cl causanlis pliciler Uno modo realiter, formaliter, et
:
mi.

cognitionem de numero, eo quod habel ra- positive ; et isto modo sunt tempus, et ar-
tionem principii, quo ipsum numerum guunt tempus. Alio modo, quasi modo
cognoscimus : unitas eniin aliquolics sum- imaginario et privativo, et quasi per

pla adoequat oinnem datum numerum, quamdam coexistentiam tempori possibili,

et mensural ipsum per unilatem, et sic co- si esset modo non arguunt tem-
; et isto

gnoscitur numerus narn pcr unitaiem pus. Unde imaginor sic, quod ante mundi
o ;

habet definiri ; ex ipso ergo uno transfer- initium non fuit prius el posterius, nisi

tur lalio mensurse ut sit in quoliJDct ge- solum modo imaginalivo et privativo ; si-

nere. cut diciraus de spatio vacuo, quod dicitur

Tertio nota, q\io\ ea quoe sunt in tom- tantam quanlum esset istud, quod recipe-

pore mensuranlur a tempore, et vincun- retur , cum lamen nuUa sit ibi quantitas

tur a tempore, id est, minus habenl dura- positive. Dicimus etiam quod illud prius
lionis quam tempus, et patiuntur a tem- et posterius suntinajternilate, non tamen
pore, id est, allerautur et corrumpuntur formaliter cum indivisibilis sit, sed qua-

tempore. Unde omnis motus successivus si virlualiter, et per quamdam coexislen-

est in temporc, id est, mensuratur timipo- tiam temporis, siesset, quoesi essetcoexis-
teret sibi.
rc ; sed non per adoequationem mensuroe
extrinsecop, ut hic dicil Scotus.
EXPOSITIO TEXTUS
(e) Vel minima simpliciter, etc, Nota
11,
quoedam ex Ipsum autem (1) nunc est continuatio
idensura quod mensura est duplex ;
12.
Te-.t. 2L
est (lupicx
j^yjvipa Yei, qutedam a nobis. Mensura,quoe
tenporis. Hoc est quintum capitulum
esl ex natura rei, est qua3 est ab ipsa na- hujus tractalus, in quo Aristoteles com-
tura, el non ex aliqua alia inslitutione hu- plet determinationem quorumdam, de
mana ; mensura a nobis dicitur, quse quibus prsedixerat : et primo de nunc,
non mensurat ex nalura rei, sed ex ins- et tempore. Secundo, quantum ad hoc,
titutione humana, et per quamcum- quod dixit tempus esse causam corrup-
que mensuram ttccipitur nolitia de men- tionis : ct terlio, quantum ad hoc, quod
nam per illud accipitur notilia de
surato, dixit omnem molum fieri in tempore.
mensurato per quod inlellectus veridice Secundum ibi : Mutatio autein omnis.
certificatur de mensurato; hoc autem ilt
Terlium ibi : His autem nobis. Primum
per quamcumque mensuram. Ex quo se-
dividitur, quia primo determinat de
quilur primo, quod mensurare nihil aliud
nunc secundo, de
; aliis dictionibus si-
est, quam aliquid sccundum
quantitatem
.^ ,., ., •
r
gmficanlibus tempus, Ipsunautem
ibi
minusnotam, pcr aliquam magis notam
:

Secundo, sequitur tunc.Primo dicit, quod ipsum nunc (")

certificare et notificare.

quod mensuranihil est aliud, quam intel- sccundum propriam significationem est

leclus de quauLitale rei doterminata cer* continuatiO; et divisio temporis ; sed hoc i

I
 QU^STIO XVllI 161

diversimode, quiasecundumquodintel- omne illud tempus est finitum, cujus ad

ligitur nwic esse idem prajteriti, et fu- prcesens est determinata distantia. Res-
turi,secundum hoc est continuatio tem- pondetur ibi : Sl quick.n semperesl mo-
poris; sed secundum quod intelligitur ^w. Primo conditionaliter, quod si mo-
esse finis pra^teriti, et initium futuri, tus sit infinitus, ita ut semper fuerit ali-

secundum hoc est divisio lemporis non ; quis motus, semper fuit tempus ; et si

quod per ipsum fiat actualis separatio non, non ;

quia vel tempus est motus,
partis temporis a parte, sed secundum vel consequitur molum. Secundo solvit

imaginationem tantum ; et in hoc est categoriceibi, Qiion>aii{o)autemnunc:

"^®^*- ''^-
similede ««/?6' ad punctum, quia sicut quod tempus nunquam incepit, ita ut
per punctum continuatur linea, et super ante illud non fuerit aliquod tempus.
ipsum fit divisio Iinea3, ita est de nunc Est igitur prinia conclusio talis. Proba-
ad tempus ; dilferunt tanicn, quia punc- tur : quia omne tempus finitum ternii-
tus est res permanens in linea, et nunc natur ad nunc, etde ratione ipsius nunc
non est res permanens in tempore. Alio est, quod sit finis pra^teriti, ct initium
22. (2) modo intelligitur Iia3cdictio ;?«/?cim- futuri ; et ista ratio debet tractari in 8
proprie pru parvo tempore, quod est hujus.
prope ???/??c proprie acceptum ; et isto Ipsum {Q) autemJam.lWc deievmimi
modo dicimus, quod Socrates nunc ve- de aliis dictiunibus signifwantibus tem- Text.^126.
niet, quia satis cito veniet : sed nun ili- pus : et primo de ista dictione Jam, di-
cimus, quodnuncest facta///o??, id est, cens,quod jam significat idem, quod
destructio Troja3, eo quud jam diu est, «««cimproprieacceptum, dequodictum
quud fuit facta. estprius. Item, iste (7) terminus modo
Ipsum (3) autem tunc. Hic determinat significat tempus propinquum pra^senti,
'^^^^- ^^^-

n. de aliis (b) dictiunibus significantibus et iste terminus aliquando significat

tempus : et primo de ista dictione tunc. tempus prteteritum reraotum a pr;i!-

Secundu de aliis ibi : Ipswnautemjan. sente : et iste terminus repente signi-

Item, primo describit. Secundo, renKs- ficat tempus ita parvum^ quod est in-
vet dubium, ibi : Sivero nullum tempus. sensibile propter parvitatem.
Primo dicit, quod /^»?c significat tem- J/«/a//o (8) «;</em om??/.'?. Hiccomplct
pus determinalum, cujusmodi est certa ^ide <:on-
determinatiunem illiusquod prasdixerat,
distantia ad pra3sens /?//;?c. Undeadhoc, enlia naturalia pati a tempore. Primo ncm zi-
htaiiV.
quod dicatur tunc, upurtet luqui deali- facit hoc. Secundo, removetdubium, ibi: Text. 128.

quo tempore, cujus distantia ad pra3sens At vero neque liane. Pro conclusione
estnota, etdeterminata, ettuac ista dic- principali supponitur, quod omnis mu-
tio tunc, est relativum identitatis illius tatio est remotiva rei a sua natura, id
temporis ; verbi gratia, si dicatur, j-am est, quando res naturalis est in disposi-

sunt du(j anni, quod Socrates fuit Pari- tiune perfectissima sibi conveniente se-
siis, et tunc IMato fuit Romge. .. cundum naturam omnis mutatio adve-
;

2i.
Sivero {^^)nullun t emp > (s est. Eemo- niens sibi removet ipsam ab illa dispo-
vcl dubium : quiasi /?<?i6'describaturper sitione. Secunda suppositio, quod omnia
certam distantiam ad rpntsens, tunc se- fiunt, corrumpuntur et mutantur, Vido con
^
qua)
^ •
traaiciio-
quilur, quod omne tempus cst finitum, fiunt, corrumpuntur, et mutantur in «^"t^jr.--
maree.
eum deomnitempuredicatur iunCf quia tempore. Etideoquidam («) antiquorum

TQmi Ilt. li
 162 LIB. IV. PIIYSICORUM

dicebant, tempus esse sapientissimum, Primo, omne velocius, vel tardius fit in

80 quod per studium temporale acquiri- tempore; sed omnis motus aliquo alio

tur cognitio, et scientia : sed olii dice- est velocior vel tardior : igitur omnis
bant esse stultissimum, et indisciplina- motus fit in tempore. Major patet per
bile, eoquod in tempore fit oblivio eorum, defmitiones velocioris et tardioris : nam
quas prius fuerunt scita ;
quasi dicerent, velocius (d) est, quod motu uniformi in
quodtempus potius est causa oblivionis, eodem tempore pertransit majusspntium,
et ignoranti^e, quam scientia3. et tardius e contra : et minor apparebit
15« Tunc ponitur ista conclusio, quod tem- in 6 hujus, te.rt. 12. et 13.

pus est magis per se causa corruptionis, At vero prius in tcmpore est. Secunda
quam generationis. Probatur : quia in ratio,omneprius etposterius e^t intem-
tempore est mutatio rei naturalis a dis- pore, loquendo secundum successionem ;

positione quam babet, et nonpotest nm- sed in omni motu est prius, et posterius :

tari ad generationem, quia jam genita igitur omnis motus est in tempore. Ma-
est, sed bene potest mutari ad corrup- jor patet : quia prius et posterius defi-

tionem : igitur tempus potiusdebetdici niuntur secundum distanliam ad prae-

causa corruptionis, quam generationis ;
sens 7?/<;?c,quod est terminustemporis :

nisi dicatur, quod per accidens est causa modo illa quaD defmiuntur per distan-
generationisiilius, quod sequi debetex tiam ad terminum temporis, sunt in

corrupto. Secundo, declaratur conclusio tempore, vel secundum quod partes sunt
persignum, quia nunquam videmus ad in toto, vel secundum quod mensura-
aliquam rem naturalem generarj sine tum per tempus est in tempore. Minor
movente manifesto distincto a teniDore, est nota pev quid nominis motua et mu-

sed videmus ipsas corrumpi per solam tationis : nam mutari est aliter, et ali-

vetustatem in tempore sine extrinseco ter se habere secundum prius et poste-

corrumpente ; ergo, etc. Unde propter rius.

hoc non attribuimus corruptiones illas

tempori, inquibus apparet corrumpens ANNOTATIONES
manifestum aliuda tempore, cujusmodi (a) Ipsum nunc secundum propriam si-
est interfectio, combustio, ethujusmodi. gnificationem. Nola quod mtnc bifariam
At vero rieqiie hanc tempus facit. Re- samitur Uno modo proprie.et slcnunc si-
;

movet dubium quia dictum est, quod

:
gnificat indivisibile lomporis, et est ipsum
tempus sit causa corruptionis, crederet pra3sens, quod est continuatio proeleriti
aliquis, quod tempus ageret hujusmodi temporis cum futuro, quia finis proeleriti,

corruptiones. Respondet quod non ; sed et initiuni futuri, sicut ternnnus utriusque
accidit istas corruptiones fieri in tcm- communis, copulans actu temporis partes,

pore per agentia naturalia, quorum atque illa dividens in potentia, copulatque
ali-
qua habent in se principium
ut idem et unum : dividit autem ut duo,
su^e cor-
id est, quodquatenus dividil consideralur
ruptionis, ut heterogenea : aliqua autcm
ul duo quatenus autem copulat. est idem
;
alterantur a continente, ut elementa
et unum. Et dicit Pliilosophus quod nunc
simplicia, et mixta homogenea.Tandem differat a puncto,quod C(jntinuat partes li-
recapitulat, et patet liltera.
nere, tum quia punclumestnecpernianens,
^^^^ autem (9) nobis. Hic pro])at, quod ut linea ipsa instans vero est semper
Text?'l29. :

omnis motus sit in tempore dupliciter : fluens, el indivisibiliter durans tumetiam

;

I
 QU^STIO XVill 163

quia piincLum non solum in potenlia divi- (c) El ideo quidam antiquorum dicebant. Opiniones
dil parLe.s, quas acLu copulal, sed cum aclu Nota quod de tempore fuerunt d\ini opi- "unt d«

dividunLur,esl eliam finisin aclu, Lanquam niones:lJna dicc-bat, qiiod lempus esset '*"^P°'"^-

exlrcmum linea^, sed 7iunc temporis non causa generationis et disciplinpc : altera

polest esse finis Leraporis, acLu divisi, sed quoe fuit cujusdam Philosophi Pythagorici
dividit in potentia per lioc, quod conside- dicti Pharon, dicebat, quod tempusest ma-
raLur uL finis unius, eL principium alLe- gis causa oblivionis quam scientia?, et

rius. Et ideo licet idem mcnc siL continua- corruptionis quam generationis ; et quam-
tivum et divisivum, lioc tamen est sub vis utraque isLarum opinionum habeat
diversis rationibus : nam quatenus dividit, apparenLi<mi,eo quod omnia et generantur,
alterum esl, id esl, consideratur ut duo, el corrumpuntur in tempore, tamen se-

nempe ut finis unius, et initium alterius ;

cunda est verior ; et ratio patct in littera.
sedquatenuscopulat,consideraturutunum, (d) Velocius est quod motu uniformi in e - 19.

scilicel, ut unus terminus communis utri- dem tempore, etc. Nota quod notanter dic-
que. Secundo modusumitur 7innc, quate- tum est motu ^m^/ormijhocest^comparando
nus significattenipus tam praBteritum,quam molum rectum ad motum rectum, et cir-
futurum, sicut quando dicimus de aliquo, cularem ad circularem nam si unum mo- ;

quod veniet nunc, quia vcniet liodie, et de bile moveretur per chordam ab ad B, et -l

aliquo quod nunc discessit, id esL, tempore alterum per arcum semicirculi, licet quod
proximo proeterito : atnon dicimus bcllum
Trojanum,aut diluvium Thessalicum,quod
magnam partem Groeciae inundaviL,facLum
esse nunc, quia licet tempus belli Trojani
sit continuum prresenli, tamennonest pro-

xin.um.
(b) I/fc dcicnninal de aliis dictionibu^,
etc. Nota primo, quod antiqua translatio
liabet alias dictiones, ubi enim trans- movetur perchordam,citiusveniat ad idem
latio, quam sequitur Scotus, habet nunc,
punctum non tamen velocius movetur,
:

antiqua habet instans et ubi tunc, habet

;
quam quod movetur per arcum : imo, si
quando et ubi;am, habet esse ubi vero
; ;
in eodem tempore, quounum transit chor-
modo, paulo ante, ct ubi olim, pridem^ el
dam, aliud transirel arcum, velocius mo-
antiquitus, et ubi repenle, snbito. veretur per arcum, sicut suprema sphaera
Nota secundo, quod olim, aut aliquando velocius movetur quam infima,Ticet ambae
significat tempus terminatum ad aliquod quolibel die faciant circulum ab Oriente in
nunc prseteritum, aut futurum, ut si dica- Orientem, quia suprema majorem circulum
mus, olim fuit diluvium, olim erit univer- describit.
sale judicium. Sed haec dictioya?nsignificat
idem, quod nunc in secunda significatione: EXPOSITIO TEXTUS
accipitur etiam pro tempore longe prcete-
Dlgnum autem (1) consideralione.WoQ. 20
rito, utjam Troja fuit combusta, multis '''"* ^^"'
retro lemporibus. Ila^c autem dictio nuper
estsextum capitulum hujus tractatus, in
significat tempus pra^teritum, non tamen quo Philosophus ostendit qualiter tem-
longe ab hoc prae.senti, ut nuper veni, id pus est, et qualiler est unum ; et dividi-

est, non multo ante. Iloc vero adverbium tur,qaia primo (a) movetduas dubitatio-
quondam significat tempus valde proeteri- nes. Secunda ibi: Dubitaverit autemali-
tum, at repente significat tempus insensibi- quis. Primo, movet dubilation^s se- ;

liler transactum, ul fulgur repenle transit. cundo solvit, ibi Aut qula ipsius mo-
:
 164 LIB. IV. PHYSICORUM
tus. Primo, solvit primam. Secundo, aliciijus sic, et alicujus non : et ponit
secundam ibi : Utrum autem cum. Pro duas solutiones secundam ibi, Quo- tradicHo
"^'
solulione secunda? ponit conclusionem, niam autem cst loci mutatlo. Item, pri- "^!"

quod in omnibus rebus naturalilius in- moponil solutionem. Secundo replicat ;

vonitur tempus, quia in omnibus (}^) et tertio solvit dubitationem. Secundum

mobilibus invenitur tempus ; sed om- il)i : Alterum igitur temjms erit. Ter-
nesres naturales suntmobiles: erg"o,etc. tium ii)i : Si enim sint hi canes : est con-
Majorpatet, quia omne mobile aut sem- clusio ista, quod cujuslibet motus tem-
per movetur, et tunc motus ipsius tem- pus est numerus. Probatur,omnis motus
pus potest esse mensura saltem quan- mensuratur tempore, ut probatum est
tum ad partem, si quandoque movetur, prius ; igitur cujuslibet motus tempus
et quandoque quiescit, tunc tam motus est numerus seu mensura, quia non
ipsius, quam ejus quietis tempus potest intelligimus aliud per tempus esse nu-
essemensura secundum se tritum et ; merum motus, quam quod motus sit in
minor notaest ex secundo hujus, text.i. tempore, et mensuretur tempore.
Text. 131. Utrum autem cum (2) non sit anima. Alteruni igitur tempus erit. Hic re-
Solvit primam dubitationem per duas plicat, quod non cujusliljet motus tem-
conclusiones : Prima est, si impossibiie pus est numerus, cum simul sint mulli
esset animam esse, impossibile esset motus, et numerus sit idem rebusnume-
tempus esse.Probatur quia : si {f) impos- ratis, sequitur quod simul erunt diversa
sibileesset numeratumesse, impossibile tempora, quod est falsum, quia idem
esset numerum, aut numerabile esse ;
est annus mihi, ettibi.

vide oo„, sed omne numerans est anima. Secunda Si enini sint hicanes. Hicdictam tiu-
tradictio-
nem Zt-
conclusio : IJcet anima non sit, adhuc '
bitationem solvit perduas conclusiones:
marcc. tempusest, dum tamen sit possibile ani- Prima quod omnium if) motuuni
cst,

mam esse. Probatur, quia datoquod ani- simul existentium, et «qualium secuu-
ma non sit et possit esse, adhuc motus dum idem tempus. Pro-
durationem est

ille, qui est tempus, vel qui consequi- batur, quia diversorum secundum spe-
tur tempus, est mensurabilis ab anima: ciem, et separatoruin ab invicem, bene
verbs Jiatla, dalo quod nullum combu- est idem numerus : igitur et motuum
rens esset, attamen bene esset aliquod simul existentium bene idem tem- est

combustibile ; sed posito quod nullum pus, non obstante quod unus illorum
comburens possit esse,tunc nullum com- motuum sit velocior alio, velquod unus
bustibile posset esse, et sic est in propo- sit motus augmentationis vel alteratio-

sito : quia tcmpus, Iicet('') actu non nu- nis , etaltermotus localis. Etantecedens
meretur ab anima, tamen numerabile patet : qiiia idom est numcrus decem
est, et ex eo quod est numerabile, dici- canum, decem equorum. Ettenetcon-
et

tur tempus. sequentia quia sicut numerus est men-

:

Duhitaverit (3) autem aliquis. Ilic sura illorum,qua3numoranlur, ita tem-

21.
Text. 1*32. movet secundam dubilationem. Secun- pus mensura motuum.
est

do, revertiturad declarandum quoddam Secunda conclusio est i.sta : iMotuum 22.

dictum ibi ; Dicitur autem rcctc. Dubi- non simul exislenliuni noii est ideni tem-
tatio est ista, cujus et qualis motustem- pus. Prubalur quia non est idcm lem- :

pus est numerus, utruni cujuslibct, vel pus prius et poslerius ; sed motuum
 QU.^STIO XVIII 165

non simul existentium unus est prior, mensuratum mensura^ Se-

est plures
ct aller poslerior Notandum : crgo, etc. cundo, de ratione mensura) est quod sit
circa liuc, quod Aristoteles dicit eum- regularis. Et tertio, quod sit nola, alias
dem esse numerum deccmcanum, et de- enim j)er ipsam non posset cognosci
cem equorum, (luod ibi non accipitur mensuratum modo ista tria conveniunt
:

numerus pro actu anima:', quia alio actu motui coeli. Prima, quia motus cceli est
anima) numeramus canes, et alio equos. primus in genere motuum modo ratio- :

iSimiliternon accipiturpro rebus nume- nabile est, quod primum in unoquoque

ratis, quisuntcanes et equi, quia cerlum genere mensura aliorum cjusdem ge-
sit

estquod nulli canes sunt equi , ideo ac- neris. Secundo, quia motus coBli est re-
cipituribi numerus pro numero nume- gularissimus : quia nec augmentatio,
rato, quo numeramus canes et equos, ut nec alteratio est adeo regularis sicut

si numeremus eos per digitos, aut fa- mutus localis, et tamen motus coeli om-
bas. nium motuum localium est regularissi-

f. m. Quonia'n (i) aiiteni est loci niutatio. mus. Tertio, niotus cocli est notissimus,
tpuscst Hic ponit secundam solutionem, qujD scilicet apud omnes, licet apud aliquos
us c(e-
Vidr, specificat primam et ponitur ista con-;
aliquismotus alicui homini sit magis
Iradic-
\eni Zi- clusio: Tempus est primus motus, scili- notus, tamen apud omnes homines nul-
ird'.
cet motus circularis coeli et primo eam ;
lus est adeo notus. Ex quibus sequitur,
probat ratione. Secundo, signiset auc- quod motus coeli est mensura aliorum

toritatibus ibi : Quapropter et videtur. motuum, et per consequens motus coeli

Conclusio probatur sic : quia illud est est tempus.

tempus, quo mensurantur omnes mo- Propter /loc auteni. Hic declarat dic- 24.

tus ; sed motu coeli mensurantur omnes tam conclusionem auctoritatibus anti-
motus : igilur motus coeli est tempus. quorum. Primo, huic conclusioni con-
Major est nota : quia lioc fuit probatum cordant dicentes, ciuod tempus est mo-
prius esse proprium tempori, ut patet tus sphairte, quia tempus est motus
per defmitionem temporis ; et minor pa- sphaora? ca^Iestis, quo alii motus men-
tet, quia motus coeli saltem secundum surantur et tempus mensuratur illo
:

partem minorem, ut annus mensuratur motu, secundum signum, quia propter

per diem,dies per horam, et si(' de aliis. lioc quod tempus est motus circularis
Similiter patet de aliis motibus, quia C(jeli, dicunt populares res humanas, id
per quod cognoscitur quantitas
lioc, est, temporales, venire secundum cir-

temporis motus coeli, cognoscitur quan- culum, eo quod mensuratur tempore,

titas durationis aiiorum motuum. oportet quod tempus sit circulus, seu
23. Si iijitur priniuni mensura . Probat motus circularis. Et subdit, quod me-
sccundoconclusionem per tria,inquilnis tra, seu multa^ mensuras sunt unum
motuscoeli convenitcum mensura. Unde mensuratum, eo quod totum est sua3
de ratione mensura) est, quod sit pro- partes : verbi gratia, multge partes unius
xima, id est, ejusdem generis cum rcbus revolutionis sunt una revolutio tota, et
mensuratis : verbi gratia, longitudo multas ulnajsunt una tota longitudo.
mensuratur longitudine, pondus pon- JJicitur (o) autern recte. Ilic declarat
dere, et ila de Ideo dicit quoddani dictum, "^**'* ^^^
aliis. (i) Aristo- scilicet, quod idem sit

teles 10. Metaph. text. 4. quod unum numerus equorum et canum, scilicet
 166 LIB. IV. PIIYSICORUM

decem ; et lotum slal in hoc, quod equi, res, qua3 est Lempus, est sine anima, el lioc

el canes (s) conveniunt specie, et licet esl,qu.o(i aiil: .yisi hoc gindaliqHando exis-
non conveniant specie de genere Sub- tenstempusest,utsicontingatmotume:^se,
stantia3,tamen bene conveniunt specie de elc. id est, conceditur tempus formaliter

genere Quantitatis discreta3. Explicitex- non esse sine anima, nisi materialiter hoc,

id est, illa res, quoe aliqiiando existit tem-

positio 4. libri Physicorum,Deo gratias.
pus, puta motus, qui est realiter idem
ANNOTATIONES quod tempus, ut diximus supra.
25.
{^) Primo movct duas dubitationes. Nota (e Omnium motuum sequalium, el simul
quod prima dubitatio est, quomodo tempus exislentiwn est idem tempm. Nota, quod
sehabeatad animam. Secunda, propterquid h^cc conseqaentianon tenet,si tempus esset
tempus est ubique, scilicel in terra, mari, mensura cujuslibet motus ergo simul :

et in coelo. Et nomine terrje intelligit om- essent duo tempora oequalia, quia ad mul-
nia terrestria, etcunclaquoenosexperimur tiplicationem motuum non sequitur mul-
moveri; aeris autem et spha^r^Te ignis,quo- titudo temporum. Nec oportet quod duo
rum motas non experimur, non facit men- motus habeant duo tempora nam diver- :

tionem, quia adhuc non tractavit de eorum sorum numerabilium,et invicemsequaliuni

motu. secundum multitudinem, est idem nume-
(^) In omnibus mobilibus invenitur tem- rus, sicut decem canum et decem equo-
pus. Nota quod huic dicto non ob3tat,quod rum; nam et si hi sint canes, et illi sint
supra dixerat iej:^. 117. Sempiterna; et equi, tamennumerus denarius est idem,
per consequens coclum nou esse in tem- supple secundum speciem, in canibus et
pore, quiaintelligit illic,quantumadsuum equis. Ita est de tempore, quia tempus est
esse et durationem, hic vero quantum ad numerus, atque adcolicet in motibus sit

suum motum. diversitas ex eo, quod unus sit velox et

(c) Si impossibile esset numeratum alius tardus, vel quod unus sit loci muta-
esse,
impossibile esset esse numerum. Nota quod tio et alius alteratio, vel quod unus fiat in
hoc argumentum procedita p^osse ad esse uno loco, et alius in alio loco multura dis-
in hunc modum: Si nulla esset possibilis tanti ,tamen omnium motuum sequalium
potentia numerans, nullus esset possibilis et simul existentium esl idem tempus,
numerus, quia numerus dioit respectum quod intelligas de tempore, quod est
adnumerantem;(estenim numerusid,quod mensura intrinseca primi motus, et ex-
vel actu numeratur, vel in potentiaest nu- trinseca omnium motuum inferiorura. Nam
merabile.) ergo si de facto nulla essel po- sicut omnium mobilium est unus motus
tentia numerans, nuUus esset numerus. generalis, nempe motus diurnusprimimo-
Potentia autem numerans esse nequit, nisi bilis, ita est unum tempus generale mon-
intellectus, cujus est comparare mensu- surans intrinsece illum mo!,um, et extrin-
ram ad monsuratum, et congerere unitates sece motus istorum inferiorum et sicut :

numcri ; et tempus est numerus nume- cujuslibet rei temporalis est unus proprius
ratus ; ergo si nuUus esset intellectus, nul- motus, ita etiam unum proprium tempus
lum esset tempus. ipsum mensurans de primo tempore in-
:

26. Quia tempus, telligit hic Philosophus quando ail, quod

(ci)
licet aciu non numerelur
ab anima. Nota quod solutio Aristotelis impossibile est ipsum multipIicari,non de
videtur in hoc consistere, quod tempus ac- secundo, ut diximus supra.
cipiendo formaliter, ut dicit numerum,non (f) Ideo dicit Arisloteles 10. Melaph. Nota
re>np
esset, nisi intellectus esset : accipiendo au- quod. ut docet Aristoteles 10. Melaph.text. habet
11 es co
tem materialiter pro re quac est tempus, 3.mensura debet esse congenea, id cst, lionesi
surce.
potest esse sine aniraa, nani motus qui est ejusdem rationis cum mensurato, simpli-
 QUyESTlO XVI II 167

Cissimci, alque nolissima siii generis, quoe signo unilalis, aut idenlilalis liaud praedi- tatts, vet

condilionesoplimecongruunUempori,quod catur. Exemplum ponit Arisloteles in Ma-

niensurat molum primi mobilis, (est enim thematicis de duobus Iriangulis, quorum
idem realiterilli motui, alque adeo inler- alter est sequilaterus, alter vero scalenus,
dum tempus mensuratur motu, et motus id est, inoequalium omnium laterum, affir-

tempore : nam acceplo aliquo molu deter- mans, quod sunt eadem figura: et ratio

minato, sive aliqua parte motus, per ipsam est, quia figurarum alia circularis, alia

mcnsuratur quanlitas ipsius motus, et to- quadrangularis, alia triangularis, etc. at-

tius talis) sicut ergo motus primi mobilis que adeo figura non dividitur immediate
est ejusdem generis, id esl, ejusdem Proe- per has differentias sequilaterus, et sc2-

dicamenlicum aliis omnibus molibus, est- manet eadem in

lenus, et ideo ratio figuriT;

que omnium primus, simplicissimus atque ambabusspeciebus: atqueita illi duo trian-
iiotissimus, ita et tempus ; atque adeo guli non differunt ab invicem in ratione
sicut ille molus omnium aliorum
est figurae sunt ergo eadem figura. Negamus
;

mensura, ita omnium motuum numerus, tamen quod sint idem triangulus, propte-
et mensura esl tempus illius primi mobilis, rea quod triangulus immediate dividitur
Quod autem ille motus sit omnium primus, in icquilaterum, qui appellatur isosceles,ei

manifestum est, cum sit omnium causa. alium trium laterum incequalium, qui di-

Quod autem sit simplicissimus, patet, quia cilur gradatus, et alium duorum inoe-

numeri irregulares eL difformes, sunl ve- qualium, qui vocatur sca/(?n«s, atque adeo
luti compositi ex dissimilibus partibus; ratio trianguli non manet eadem in illis

motus vero coeli propter suam uniformi- ut contracta per illas differentias ; et hoc
tatem est simplicissimus, et ideo habet se quod
est, dicit Aristoteles quod illud est

inter molus, sicut unitas in numero. Et idcm illi, a quo non differt differentia, et
quod sit nolissimus, palet ex motu Solis, non est idem illi a quo differt differentia :

perquem judicamus de duratione nostra- scd isosceles differt differentia trianguli a

rum operationum, ex quo sequitur primo, gradato, et non differt ab eo differentia fi-

quod neque alteratio, neque augmentatio, gurffi, Et ex lioc sequitur, quod genus
neque generatio erit tempus, quia nullus quandoque pra^dicabitur de individuis
istorum motuum (eo quod sunt rerum cor- ejusdem speciei, quoe sub illo continentur :

ruptibilium) esse potest ita continuus, aut nam duo sequilateri non solum sunt eadem
ita uniformis etregularis : et idem est ju- figura, sed idem etiam triangulus, non ta-
dicium de motu locali recto, quia est ma- mensuntidem oequilaterus, quia Species
nifeste irregularis : si cnim est naturalis, materialiter dividitur per diversa indi-
velocior est in fine quam in principio ; si vidua, sicut Genusformaliler per suas dif-
vero violentus e converso, Secundo, sequi- ferentias. Eodem modo possumus dicere,
lur quod tempus convenit primo motui ul- quod Petrus et Paulus sunt idem animal,
tima3 spha?ra}, imo ipsum est talis motus, non tamen sunt idem homo Petrus tamen, :

modo supra explicato. et Brunellus non sunt idem animal, ta-

(g) Kqui et catics conveniunt spscie. metsi dici possint idem corpus. Eodem
s re- Nota quod genus remotum praedicatur de ergo modo motus omnes, scilicet alteratio,
1"^". speciebus remolis, quoe sunt sub genere generalio, augmentatio, et motus localis
'«^P«j inferiori cum nota unilatis, vel identitatis, eodem tempore conveniunt, quod est om-
! cxm de quibus tamen genus proximum cum tali nium mensura, licet non sint idem motus.
uni-

FINIS LIBRI QUAUTI

 1 QUINTUS
PHYSICORUM

licet, quod dicitur moveri ex eo, quod

EXPOSITIO TEXTUS
pars sua movetur, ut dicimus hominem
^ }
Text. 1.
Tv^A^^s^^WTXTiJn [l)
\
autdm /
quod
j
fmns- sanari, co quod digitus suus sanatur :

ferliiro^/we.Me e&i quintiis liber, in aliud cst mobile perse, et primo, quod
quo Philosophus dcterminat de motu secundum se, etquodlibet sui movetur ;

ipso, quantumadejusdivisionem in par- et dilTerunt ab invicem mobile per so, et

tes subjectivas, et dividitur in ti-es mobile per accidens, quia mobile se-
tractatus : Primus tractatus crst de cundum partem potest esse mobile per
speciebus mutationis, et motus. Se- se, et primo ; sed mobile secundum ac-
cundus est de unitate motus. Et cidens nunquam. Eodem (2) modo dis- Texi. 2

tertius de contrarietate motuum. Secun- tinguitur de movente nam quoddam :

dus ibi : Post Imc autem dlcamus. Ter- est movens secundum accidens, ut si di-

tius ibi : Amjjlius autemdeterminandum ceremus : musicus sanat ; aliud est

est. Primi tractatus sunt tria capitula :

movens secundum partem ut honio ,

in primo ostendit, qua3 requiriintur ad percutit, quia manus sua percutit ct ;

motum secundo determinat de spc-

: in aliud cst movens per se, et primo, ut

ciebus. Secundum ibi Quoniin autem : dicendo, medicus sanat.

omnis transmutatio. Tertium ibi Siigi- : Oiionia
^ n (3) aiiten est quidem. Hic
Text. '

tur Prxdicamenta. Primum capitulum ostendit.quotrcquirunturad motum. Se_ uo\v*

dividitur : quia primo pra^mitlit quam- cundo, ponit dilTerentiam interilla, ibi: '^'/.j"

dam distinctionem tam de mobili, quam Sed esl mwms.Vnmvi quod ad dicit,

de movente. Secundo, ostendit quce re- omnem motum requiruntur movens, ut

quiruntur ad motum. Tertio, movet patct 7 hujus. Secundo, mobile, Uj;

dubitationem. Quarto, abjicit unum patet per defmitionem motus datam in

membrum divisionis a suu considera- tertio. Tertio,tempus, in quo lit motus,

tione. Sccundum ilji : Quoniam autem ut probatum estin quarto. Quartorequi-
est quidem. Tertium ibi : Aitamen dubi- ritur terminus a quo, et quinto terminus
tabit aliquis. Qxidiriumihi: Que igitur ad quem : nam omnis motus est a ter-
secundum accidens est. Divisio quam mino in terminum, ut calefactio a frigi-
ponit, est ista, quod illorum, qua? (a) dilate in caliditatem.

transmutantur, id est, mobilium, quod- Sed est (4) movens. Ponit differentiam
"r"*-
dam est mobile secundum accidens, sci- intcr ista ;
primo inter mobile, et ter-
licet, quod non inhaeret mobili per se, minos, quia mobile denominatur mo-
ut albedo, vcl Musica, inh<i:3rcns mobili ;
tum, nullus autem terminorum deno-
aliud est mobile secundum partem, sci- minatur motus, sed est illud a quo, vel
 QU.ESTIO I 169

inquodfit motus. Secundo ponit diffe- monstrativa nnn est determinandum de

renliam inter terminos motus undc mo- ; aliquo secundum propositiones contin-
tus determinatur a termino ad quem, et gentes,sed propositiones secundumtales
non a termino a quo, ut mutatio, qu^e conditiones per accidens, sunt contin-
est a caliditate in frigiditatem, denomi- gentes : ergo, etc. Secunda conclusio
natur frigefactio et non calefactio : tunc est: Determinanduni motu secun- est de
recapitulando, subdit Pliilosophus quod dum conditiones, qua? per se competunt
(b) passiones, scilicet qualitates, sunt sibi. Probatur, quia tales propositiones
immobiles, ut calor ; et hoc est verum, sunt necessarijB, ut quod omnis motus
nisiad motum suorum subjectorum. est de contrario in contrarium ; vel de
3. Attamen (5) duhUahit aliquis. Hic contradictorio in contradictorium, et
movet dubitationem. Secundo, ostendit hoe est manifestum perinductionem, ac-
qualiter dicta dislinctio inveniturin ter- cipiendo contradictionem, vel conlrarie-
minis motus, ibi : Est autem et in illis. tatem large, prout se extenditad repu-
Dubitatio est utrum aliqua passio sit gnantiam, quns mediorum ad
est

motus : verbi gratia., ut albedo. Res- extrema : quia medium comparatum ad

pondet Philosophus quod non quia di- ; aliquod extremorum habet vicem alte-
cit quod albedo non est motus, sed rius extremi,utfuscum comparatumad
albatio ; sed per hoc non vult negare, album habot vicem nigri, ete contra.
quinmotus ad albedinem sit motus, sed
ANNOTATIONES
intendit, quod ista non est quidditativa,
alhedo est ynotus. {^) Illoiim quse transmutanliir, elc. Nola 4.
Mobilia
Est autem et in illis, Applicat distinc- primo, ea quoe inoventur, Iripliciter mo- {HpUcHpr
vcri: Per accidens, secundum partem, eL »«oi'e«tur
tionem positam terminis motus : unde
per se primo. Primo, el per se aliquid ali-
quidam est terminus motus secundum
cui convenit, quia habet causam propriam,
partem, ut quando dicimus albiOcatio
et principium,cur primo illud sibi conve-
est mutatio ad colorem, eoquod cst mu-
niaL ; ul habere tres angulos lequnles duo-
tatio ad partem subjectivam coloris,
bus reclis, convcnit primo ipsi triangulo,
scilicet ad albedinem. Alius estterminus quia triangulus habet in se causam, quare
per se, quemadmodum dicimus albi-
hffic affeclio sibi convcniat. Per accidens
ficatio est mutatio ad albedinem. Scd aulem illud convenit alicui, quod conve-
alter est terminus secundum accidens, nit propler illud, cui primo, et per secom-
ut quemadmodum dicimus, quod albi- pelit : lioc autem dupliciter contingit aut :

ficatio est mutatio ad illud, quod Socra- quia est conjunctum illi, cui primo et per
tes intelligit, quia accidit, quod albedo secompoLit, aul quia eliam competiL illi,

ad quam est motus, intelligatur a So- lamen propter illud, cui primo et per se
compeLit : ut sanari competit homini per
crate.
accidens, quia sanari primo et per se
Que igitur (6) secundum accidens est.
competit ejus pnrli ; ct hfec est divisio
Hic abjicit primum membrum prgedictaB
quam mo-
hic intendit ArisloLcIes dicens,
distinctionis a sua consideratione; et ponit
veri tribus modis posse conLingere Uno :

duas conclusiones :Primaest, quod non

modo per accidens ut si Musicus movea-
;

est determinandum de motu secuDdum tur, accidit enim mobili, quod sitMusicus,
conditiones, quae conveniunt sibi perac- quia mobili conjuncla est Musica. Secundo
cidens. Probatur, quia in scientia de- modo, quia est pars illius quod movetur.
 170 LIB. V. rilYSlCORlJM

Tcrlio modo, lU ipsum lolum, cui primo aliquam in aliis parlibus, ut, infirmitas et

et per se compelit moveri, qiiia liabet in saniLas ; et in talibus, si pars alicujus to-

se principium molus. lius moveatur ad talem dispositionem,con-

Totum Seddubium est, quomodo toLum dicatur ceditur tolura simpliciter moveri ; unde
quomodo
dicalur moveri ad molumpartis; nam ex lioc se- corpus diciLur sanari, quia oculus, aul
moveri ad querclur, quod idem simul posset moveri, tliorax sanatur, ut patct in lexlu. Similiter
motum
parCis ? et quiescere,eadom enim ratione, qua dici- sequitur, caput hominis est infirmum,
tur moveri ad motum unius partis, dicitur ergo homo est infirmus.
quioscere ad quieLem allerius; alque ita {^) Passiones, scilicet qualilates sunt im-
scqui vidclur idem simul moveri contra- mobilcs. Nota quod Aristoleles 1, Physic.
riis moLibus, ut caloficri et frigencri : et text, 6. docuit, in transmulatione quacum-
cx hoc ullra, cum omne quod calefiL in Ler- qiie subjeclum proprie enunciari in reclo,

mino calefactionis sit calidum, et orane ut homo fit niger ; sed terminus a guo\)TO-
quod frigefiL in termino frigefactionis sit prius explicatur in ablativo, utdicimusex
frigidum ; eequitur idem simul posse esse albofit nigrum potius, quam albura fit ni-

frigidum et calidum, quod taiuen esl im- grum : cujus ratio est, quia subjectum ma-
possibile. net sub termino ad quem ;
privatio autem
Tro sulutione noLa, quod duplex est dis- qua3 est terminus a quo non manet ; et ideo
Diifosilio quod motus est in mobili subjec-
tecundum positio,
secundum quam fit motus : Qua3- hic dicit,
qvam /il
dam est quoe solum n.ta est inosse uni live, et non in specie, id est, in forma ad
ri.otu!!, est
dvplex. parti deierminata?, uL simiL;,s, et talis dis- quam est motus nam id quod movetur al-
:

positio ratione partis denominat loLum ;

terum est, et a termino a quo, eta termino
atque adco si pars moveatur ad talem dis- ad quem, ut in aqune calefactione tria con-
posilionem, tolum eLiam dicitur ad eam sideramus, scilicet frigidum, et c-didum,
moveri : nec sequitur,si una pars non mo- ct aquam, quoe successive sul^jicitur utri-
veatur ad illam, totam quiesccre ad quie- que qualitati, dum aqua ex fngida fit ca-
tem illius, quia illa pars non quiescit lida. Et non solum aqua realiter distingui-

quiete opposita tali moLui, cum tali motu tur a frigiditate et caliditale, sed aqua in

non sit nata moveri. quantum aqua disLinguitur ab aqua in

Aliaest dispositio, quoe potestindifferen- quantum frigida, aut in quantum calida,

ler inesse pluribus partibus : et talis dispo- et hoc est quod concludit ; Manifestum est,

silionon semper denominat tolum, ex hoc quod motus in ligno est, non in specie, id

quod denominat alleram partem, ideo non quod proprie calefit, neque est fri-
est, id

oportet, quod si pars alicujus totius mo- gidum, neque calidura sub tali ratione,sed
veatur ad talem dispositionem, concedere, lignum. Speciera autera appellat forraam,
quod totum simpliciter ad eam moveatur, el eam, qua^ acquiritur, et eam, qujE cor-
sed solum hac determinatione, qitx
cum rumpitur, vel subjectum sub tali forma.

est secundumpartem; non enimsequiLur,si

dealbatursecundum manum, quod
EXPOSITIO TEXTUS.
aliquis
dealbetur simpliciter, sed solum secundum Quoniamautem{yjomnis transmutatio. f
quid, scilicet secundum parLem.Patet ergo Hoc estsecundum capitulum hujus trac- '^***- ^*

ex his, quod non est necessarium

idem
tatus, in quo determinat de speciebus
simpliciter posse calefieri, et simul frige-
mutationis : et primo pra^mittit quam-
fieri nec idem posse esse simul calidum,
:

dam suppositionem, cum una divisione.

et nec idem moveri simpliciler,
frigidum ;

opposita tali motui.

Secundo ostendit, quod sunt species mu- ^
el quiescerc quieto
tationis. Et tertio,ostendit, qua^ illarum
Sunt eliam et aliii) dispositiones, qua3 si
specierum sit motus. Secunda ibi
insunt uni parti, relinquunt dispositionem
:
 QIL-ESTNO I 171

Quare necesse est ex iis. Tertia ibi: Qiwe Secundaibi Quodautem simplicitemon
:

igitur ex non suhjecto est. Siippnsitioest est hoe. Tertia ibi Quoniam autemom- :

ista, quod omnis miilatio est a quodnm nis motus. Prima suppositio est, quali-

inquoddam. Istud patct per quid nominis ter vocentur illae dua3 mutationes, qua-
mutationis : nam mutari estaliter se ha- rum una est ex subjecto in non subjoc-
bere prius quam poslerius.Tunc est divi- tum ; et alia ex non subjecto in subjec-
faf/o «?.T sio ista, quod omnis^ mutatio, out est tum, et dicit, quod mutatio quce est de

p«c<u»i, de subjccto insubjectum, aut est ex sub- non subjecto in subjectum, vocatur ge-
?n Von jecto in non sul*jcctum,aut cst denon sub- neratio ; quaj vero est de esse ad non esse,

io7isu6- jeclo in subjcctum, aut est de non sub- corruptio : et utraque {^) est duplex ;

jectum,
jecto in non subjectum : et explicat quid quia qua^dam est generatio substantia?,
intelligat pcrsubjectum.Unde persubjec- et corruptio substantia) ; alia secun-
Tcrio^
onsub- tuni jion intelligitur illud quod subjici- dum quid, ut gencratio, et corruptioac- (iencralio
alia sim-
turmutotioni, sed debet intelligi dispo- cidentis. Secunda suppositio, quod non pliciter.

sitio affirmativa, ut albedo vel nigredo, ens dicitur muUiplicitet' : uno modo ac- aliasecun.
dum id
a qua, vel ad quam fit mutatio ; et per cipitur non ens pro falso, ut patet 6. Mj-

non subjectum intelligitur privatio Iiu- taph. t2xt.\.SX\Q modo pro illo, quodest
jus dispositi'^nis. pura potenlia, sic quod non est in acLu ;

Quare necesse est ex iis.lWc infert quot et sic dicimus, quod materia prima est
.Vo)i tns
sunt species mutationis : ct ponitur non ens, scilicet actu. Terlio modo acci- sumilur

prima conclusio capiluli, quod solum pitur non ens non simpliciter, sed cum 'nuUiplici-
cr.
sunt species mulationis, ad istum sen- additione sicut dicendo non album,
,

sum, quod sunt tres species transmuta- non bonum: modo contingit aliquid esse
tionis, et non plures. Probatur, quia non ens simpliciter, et tameu esse non ens
est imaginabile fieri mutationem, nisi isto modo, quia homo est ens, et tamen
h con- ''^liquo dictorum modorum quatuor ; sed est non albus.
"^""'^'^.^
tm
impossibile est, quod quarto modo sit Quod{2)autem simpliciter non est hoc.
9
rcE.
aliqua mutatio : igituromnis mutatio est Goncludit qua3 species mutationis non Text. 8

aliquo dictorum trium modorum, et per sint motus ; et ponit duas conclusiones,
consequens sunt Ires species mutationis, qua3 sunt secunda, et tertia capituli :

et non plures. Major patct, quia mulatio Prima quod generatio (<=) non
est ista,

debet fieri inter opposita saltem contra- estmotus. Probatur, quia illud quod ge-
Generatio
rie, privative, vel contradictorie ; modo neratur non movetur igitur generatio ;
non esi mo-
tus.
illa mutatio, qure fieret ex non subjecto non est motus. Tenet conscquentia per
in non subjoctum, nullo modo fieret in- locum a conjugatis. Antecedens proba-
ter opposita, quia de necessitatcopposita tur, quia omne quod movetur est ens ;

requirunt alterum extremum affirmali- sed nullum quod generaturest ens ; igi-

vum. tur nullum quod geueratur movetur.Te-

Qu.-B igiCur ex 7ion subyecto est.llicos- net consequentia in Camestres : et ma-
specierum Sur/jec-
tendit, quae illarum sit motus: jor probatur, quia motus est actus entis,
lum »iotus
etdividitur, quia primo pra3mittit duas etc. Et minor patet, quia quod gcnera- esL inactu.

suppositiones. Secundo, ostendit quic il- tur nmtatur ad esse : modo si esset, frus-

larum specierum non sit motus. Et ter- tra mutaretur ad esse, quia ut patobit G.
tio, quae illarum spccierum sit mutus. hujus, impossibilc cst alicjuid mutari,
 172 LIB. V. PIIYSICORUM

ad lioc, ci(l quod jani ocUi mutalum cst, movctur ab albcdine ad nigredinera. Se-
ct quod actu habet. Secuiida conclusio :
cunda, de noii subjecto ia no:i subjectum :

corruptio non est motus. Probatur, quia el lioec non e^t proprie nuilatio, quia oai-
Corruptio
non nis mutatio debel esse inter terminos ali-
motus.
est
corrupiio opponitur generationi, modo
omne quod quo modo oppositos, vel contrarie, vel con-
est contrarium alicui muta-
tradictorie, vel privalive : omnis namque
tiorii vel motui, illud est mulalio, mo-
^
mutatio, aut est ex conlrariis, ul cum ex
tus, vel quies ; sed corruplio non es
albo nigrum; aut ex contradictoriis, uL
liL
quies, ncc generatio cst motus igilur
:

cum ex non albo fit album^aut e converso;

corruplio non est molus.
aul inLcr privationeni el kabiLum ; Lermini
Quoniam[S) aulc'.'n o/nnis ))iOtus . Ilic auiem hujusmodi non opponunLur cunLra-
Teit. 9.
ostendit, qua^ specierum nmtalionis sit rie, quia inter duo exLrema innniLa non
motus ; et ostendit quod illa sola mula- esL cunLrarielas : quia po.ssunL am])0 eidem
tio est motus, quie est de subjecto in simul convenire : lapis enim est simul non
subjectum. Probatur,quia mutationis so- sanus, cL non aeger, quia, cum non liabeaL

lum sunt ircs specics : una qua3 est de apliLudinem ad Lalcs qualiLaLes, nec est sa-

subjecto in subjecluni ei alia qu.e est

nus, nec a>ger : eL eadem raLionenon oppo-
;

nunLur conlradiclorie, nec privalive, quia

generado ; et alia, ({uaj est corruptij :

ex duobus cunLradictoriis semper unum

sed nec generatio , nec corruptio esL
esL verum, el alLerum falsum, eL de quo
molus, ut probatum est : igitur sola
dicilur liabiLus, cL ab eodem negaLur op-
illa mutatio est motus, qua? est de
posiia privaLio, et e contra. TerLia, de non
subjecto in suijjectum. Et exponit si-
subjeclo in subjecLum, el Ikec esl genera-
cut prius, quodper subjecta solum intel- tio, qufE non est motus, sed subsLanLialis
ligit dispositiones, aut media inter con- muLaLio. EL noLa, quod non appellaL non
traria ; et ideo illa mutatio, qua3 esL de subjecLum, propLerea quod niliil subjicia-
privationein habitum, vel e contra, ita tur fornia), qua) per generationem acquiri-
quod non sit de una dispositione aflirma- Lur (alias esseL creaLio,) sed appellaL non

tiva ad aliam dispositionem affinnati- subjecLum illud, quod significaLur sub ne-

vam, non est motus. gaLione formoe. QuarLa, de subjeclo in non

suljjecLum,. quse esL corrupLio, quae sicut
generaLio est inLer Lerminos conLradicLo-
ANNOTATIONES
rios.
(<i)
Oinnis mu!a'io, aul esl de subjecto in (h) Kl nlrarju" eslduplex. Nota, quod du-
11.
10. subjecLum.^ol?L quadrupbciLer aliquid pos- plex esL generaLio ;
qmBdam est generaLio Geuerc
Mohile po- '
tcst rjua- se movcri .•
Primo, de sulDJecto in subjec- simpliciLer, qufe esL ad subsLanLiam, eL
druplici-
tcr inove-
luni, id esl, a termino posiLivo ad Lermi- procediL ex non esse simpliciter, id est,

ri. num positivum : nam per subjectumintel- substanLiali ad esse subslanliale. Et dici-
ligiLur Lerminus MniLus, hoc est, aftirma- tur generalio simpIiciLer ; vel quia fiL ex
tive monsLratus, eL non quod utrique
id non enLo simpliciLer, nimirum ex non
termino sul)jiciLur : et per non subjectum subsLanLia in aclu formali, uL cum ex aere
inLelligiLur lerminus negaLus, quem 1. generalur aqua, auL ex semine animal ; id

Perihermenias, appellaviL Lerminum infi- quod ibimancL sub uLroque Lermino esL

niLum : per sul)jecLum ergo debet intelligi sola maleria prima, qua3 non esL ens in

disposiLio posiLiva, et per non subjeclum actu formali, sed pra3cise in poLenLia sub-
privaLio illius disposlLionis. Prima ergo jcctiva : auL quia secundum eam aliquid
muLalionis species esLa Lermino posiLivoad dicitur lieri simpliciter, hoc esL, sine ad-
lerminum positivum, ut quando aliquid diLo. Alia est generatio secundum quid.

i
 :,

;qu^stio I 173

qnvc esl ad accidens, etprocedil denon e>so tatio successiva, tamen non esset motu
secundum5?«'(/,ad esse secundum qnidf^^ci- proprie dictus ex eo, quod non esset ex ali-
licel ex non esse lale ad e.">se tale ; ut cum quo subjecto pra3supposito. Ex quo sequi-
ex non albo fit album.In liac mutalione non tur, quod de ratione motus est, qu;jd ha-

producitur ens simpliciler, id est, substan- be t pro subjecto ens completum, el quod
lia, qu-ie e.st ens in actu formali : imo sit inler terminos positivos oppoutos con-
sub.stantia perfecta, quae erat sul) termino trarie, ul album et nigrum : et tandem,
a quo, manet sub termino a •'
quem, atque quod fiat successive, eL in tempare : modo
adeo voca!ur generatio secundum quU, generationi deficit primum ,
quia subjec-
quia por eam non dicilur aliquid fieri nisi tum generationis est materia prima : defi-

cum addito, ut puta, quale, vel quanlujn, cit etiam secundum, quia Lerminus « quo
'uplio vel aliqui'] liujusmodi. Simililer duplex generationis est privatio: deficitet terlium,
est corruplio ; qutedam est subslantialis, quia generatio fit in instanti ; est ergo ge-
quoe dicitur corruptio sinipliciter, quia id neratio muLatio haliens pei' se terminum
quod manct sub utroque termino est sola a'l quem, a quo specificatur.
materia prima, ut quando aqua corrumpi-
tur in aerem, quia generatio uniusest cor- EXPOSITIO TEXTUS
ruptio alterius quaedam accidentalis,
: et
Si igitnr ( ) P/'tedica)Hen ta divisa sunt.
qu8e dicitur corruptio sccundum quid, ut 1
^3

cum ex albo fit non album, manenteeadem Hoc est tcrtiuni copituluni, in quo phi- Texi.u.
substantia. Et nota, quod aliud est dicere io.suphus determinat de speciebus niotus :

ju generatione substantice, quod aqua fiat et prinio proponit in quibus est motus.
ex non ente simpliciter, ut negatio feratur Secundo ostendit in quibusnon e.st mo-
in totum; et aliud, quod fiat ex simpliciter tus : et tertio regreditur ad ostenden-
non ente nam primus .sensus esl verus
:
, dum, quod in illis est motus, de quibus
quia aqua fil ex materia, quae non est ens proposuit ante. Secundum ibi : Secnn-
simpliciter secundum speciem, sed ens in
dum Substantiani auieni. Tertium ibi
potentia. pula aqua in potenlia sed tnnen :

Qnoniani ante.n neque snbstanti e. Primo

falsum est, quod materia sit sirapliciter
dicit, quodex quo sunt plura PnDdica-
non ens, quia est ens exislens extra cau-
menta, ut dictum est in 3. lib. Physic.
sam, et intellectum.
(c) Gewratio non e^t motus. Nola, quod
te.rt. 3. et ;3. Metaph. tert. \\. de
12.
H.< bi- motus bifariam sumi polest : unomodoge- quibus enumerataliqua inlittera^necesse
am sii-
wlest. neraliter, ut se extendit ad mu'ationem est, quod in tribus Praxlicamentis inve_

quamcumque, et hocmodo definitur terlio niatur motus, scilicet in Quantitale

hujus. Alio modo sumitur specialiter pro Quaiitate, etUbi.
mutUione succe.ssiva, quai est de subjecto Secunduju (2) substanliani autcni. Hic
^ext 11
in subjectum, id est, de forma positiva in Gstendit in quibus non est motus : et
forniam positivam, et sic accipit rnotum primo ostendit, quod ad Substantiam
Arisl.oteles in hoc quinto . el Iioc m^^do ge-
non est motus. Secundo, (juod nec ad
neratio, et corruptio non STiiit mo!us, eo
Ad aliquid. Terlio, quod nec in Aclione,
quod non sunl de sul^jecto iii subjectum,
nec in Passione. Sccundum ibi Xcqueel
ita ut subjectum sil unum individuum :

demonstratum
quod ad aliquid. Tertiuni ibi : Xiujne
in utrisqae extremis eju-;-

dem raotus, in quo sibi invicem suc-

Prima conclusioest
aijentis,antpaticntis.

cedunt conlraria quomodo fit in nioLu (piod ad Subsiantiamnonestmotus. Pro-

,

alteruLionis. Unde si Deus creareL aliquid batur quia omnis motus estdecontrario gj a"*.sub'!
:

succeisivo, qujmvis illa crGalio es^G. ma- incontrarium,utpatuitinpra}cedenti ca- "*"*'«'"•

 ,

174 LIB. V. PllYSIGOUUM

pitiilo ; sed Substantiamihil cst contra- motmn motum potcst inlclligi du-
esse
riuni , igitur ad Subslantiam non cst pliciter uno modo quod motus sit sub-
:

motus. Sed objicitur, prinio de niotu jectuni motus, ut quemadmodum move

cooli, qui est ab eodeni in ideni. Secun- turdealbo in nigrum, aut calefit, vel
do, quia in Prjedicanienlis dicitur, quod frigefit ; ita etiam motus moveatur, aut
quantitati nihil est contrariuni : igitur calefiat, aut frigefiat. Alio modo, quod
si ad Substantiani non fit niotus, co ad motum sit motus tanquam ad ter-
quod Substantite niliil cst contrariuni, ndnum, ita ut unus motus sit terminus
sequitur quod ad quantitalcni non est alierius.
motus : quia quautilati nihil est contra- Sed neque (3) hoc possibile cst. Hic 15.
Text. 12.
rium. De istis, ct aliis diflicuUalibus ponit conclusiones ; et primo ostendit,
circa istani ralioneni videbitur in qua?s- quod ad motum non (c) est motus tan-
tionibus. quam ad ternnnum : secundo oslendit,
Xeqiij ci ([11011 adaliriiiid.Voini secun quod ad motum non est motus tanquam
3/om* «on dani conclusionem,
est in ail
quod in .1.'/ M (di- ad subjoctum : el tertio ostendit, quali-
aiiquid. qiii '

nou cst niolus. Probatur, quia ad tcr ad molum sit motus, Secundum ibi :

illud non est motus (}uud acquiritur in Ainplius ejusdeni cst. Tertium ibi : Om-
aliiiuo quiescenle ; sad Ad afiqidd, seu nino autem, quoniam movctur omne.
relatio ac([uiriturinaliquo,ipsoquiescen- Est igitur conclusio quarta : ad motum
^e ; igitur in ///'/ aliquidwoix est motus. non est motus tanquam ad terminum.
Major patct, (iuia illa lispositio, ad quam Probatur qu.adrupliciter : Primo, in-
est motus, si acquiratur in aliquo, ne- ductione : quia generatio nonest ad mo-
cesse est illud, in quo acquiritur moveri tum aliquem tanquam ad terminum,
secundum illam dispositionem. Et mi- imo est ad rem permanentem, scilicet
nor probatur nam si Socratcs nunc sit : ad essc alicujus rei : et similiter corrup-
dexter Platoni, et Plato moveatur quies- tioest ad non csse alicujus rei, et ita in-

cente Socrate, tun(,- Socrates elficilur si- ducendo in aliis motibus, et mutationi-
nister, ipso non moto. bus.

,, Neqiie
i
aienlis,
) aut ipulientis. Ponit ' Similitcr autem. Secunda ratio est: si
Molus
,
r.on
est ad ac- tcrliam con motus motus tanquam termini,
•iiisionem. Secundo declarat esset
ttonein. et
paxsio'H7n majorem'Sua3 probalionis ibi : Primnni tunc esset processus in infmitum in mu-
qnidem. Tertia conclusio est ista : Ad ac- tationibus : nam si sanatio esset ad
tionem, et passionem C^) noa est motus. aliam, eadem ralione, illa aliaadaliam ,

J^robatur, (pua ad nullum motum est et sic in inilnitum , et per consequens

niotus ; sed onmis actio est motus, vel qu£e mutarentur unica mutatione, mu-
mutatio : igiturad nullam actionem, vel tarentur ad quamlibet, quod est impos-
passionem motus tt hujus est ; ralionis sibile ;
quia aliquando contingit mo-
Aristoteles supponit minorem. bile quiescere.
Primuni quideni. Hle probat majorem Et amplius. Tertia ratio, quia si una
11.
dicta^ rationis : et primo ostendit quali- mutatio sit ad aliam mutationem tan-
ter ad aliquid, vel in aliquo potest esse quam ad terminum, tunc non posset esse
motus diversimode. Secundo de unoquo- ad quamlibet indifferenter, scd deter-
jVo<u« ^Mo que ponit conclusioncs ibi Scd neque : minate ad suam oppositam, ut sanatlo
ponsit au' ^''^c possibilc est. Dicit igitur, quod ad ad a^gritudinem, igitur cum sanatio sit
indtufh
 OU.tSTlO I
175

ad sanilatem tanquam a<l tcrminum, et aliud subjectum, et sic in infinitum, quod

cum hoc per te est ad asgrotationem, est impossibile, quia tunc esscnt motus
cujus terminus est aegritudo, igitur sa- infiniti ad invicem ordinati.
natio simul est ad sanitatem, et aegritu- Simulautem, quomodo erit. Quarta
et

dinem, sicut ad terminos contrarios, ratio, sequcretur quod doctrinatio esset

quod est impossibile. subjectum doctrinationis, et generatio
Lt. 13. Amplms (4) autem. Ponit quartam subjectuin generationis : consequens est
rationem : quia si mutatio esset ad mu- falsum, quia idem non est subjectum sui
tationem, (d) et illa ad aliam,sequeretur ipsius, etiam quia anima est subjectum
quod nulla esset mutatio ; consequens doctrinationis. Et consequentia proba-
implicat, scilicetquodaliqua sit mutatio tur, quia non videtur cujus alterius mo-
ad aliam mutationem, et tamen quod tus doctrinatio possit esse subjeclum,
nulla sit mutatio. Consequentia proba- quam doctrinationis.

tur : quia si una sit mutatioad aliam, et Amplius si (8) tres species motus. !><
... .. .
',
\ . Text 17.
illa ad aliam, et sic in infinitum, tunc Qumta ratio, quia tres sunt species mo-
sunt illa3 infmittc mutationes ordinata? tus, ut dictum fuit prius ; tunc quaero
ad invicem : igitur cum infmitis non sit utrum quilibetillorum indifferenterpos-
dare primum, neque ultimum, sequitur sit esse subjectum alterius, vel unus
quod non est dare aliquod intermedium. motus detcrminatus alterius molus de-
17. AmpUus (o) ejusdcm est motus. liic terminati, et utrumque apparet impossi-
prubat quintam conclusionem, scilicet, bile.

quod ad motum non sit motus, nec ad Omnino nutem quoniim nijvetur omne.
mutationem mutatio tanquam ad subjec- Ilic oslendit qualiter possil coiicedi, quod
tum. Probatur quinque rationibus. Se- ad motum sit motus, dicens, quod tri-
cunda Amplius oportet. Tertiaibi:
ibi : pliciter dicitur aliquid moveri, ut dic-
Et rursus aliquid. Quarta ibi Simul : tum fuit in principio hujus quinti: Uno
autem, et quomodo erit ? Quinta ibi : modo, secundum partem. Secundo modo
Amplius sit res speciest?iotus. Prima ra- secundum accidens. Tertio modo per sc,
tio est : quia si motus esset subjectum et primo. Tunc quod si aliquo dicit,

motus, sequeretur quod motus esset sub- modo debeat concedi, quod mutatio sit
jectum corruptionis : consequensest fal- subjectum mutationis, hccest secundum
sum, quia tunc motuni quiesceret,et il- accidens : modo de iliis, qua3 compctens
lud quod generatur corrumperetur, quod mobili secundum accidens, non est nos-
est falsum. Gonsequentia probatur, quia tra consideratio, ideo dimissa erant
motus, et quies opponuntur privative, et prius.
per consequens habent fieri circa idem. Quoniam autem (9) neque substantix. jg,
» "^**^'' ^^'
15. Ainplius (6) oportet. Secunda ratio, liic oslendit in quibus generibus invcni-
quia videmus in omni motu, quod est tur motus : et primo facit hoc. Secundo,
subjectum motus, esse allerum a motu, ostendit qualiter in unoquoque illorum
ut homo, qui movetur, aut corpus, aut generum motusinvcnitur. Tertio, redu-
aliquid hujusmodi. cit motum, qui est de minus ad magis,
t. 16.
2i/ rursus (7) aliquid. Tertia ratio, vel e contra in eadem specie ad motum,

quia si motus esset subjectum motus, qui est de contrario in contrarium : et

eadem ratione illius alterius motus essct quarto, detcrminat de immobili, quod
 : ,

176 LIB. V. PHYSICORUM

iVor?««^ oppQnitur niotui.Secundum Motus men commune vocatur tamen
ibi : ; latio, sed
taiitumad
Quaniita- iqitur secuiidum qualitatem. Terdum lioc est improprie, quia proprie lo-
tem, Qua- ^
.,
litatem, et ibi
.

:
,
Qu.v autem m specte.
. .

Quarium ibj quendo latio solum dicitur de illo, quod

Immobileautemest. Est igitur sexta con- movetur motu veliitionis, sicut quando
clusio ista, quod solum in Quantitate, homo movelur in navi.
Qualitate, et Ubi invenitur motus. Pro- Que (10) autem in eadem specie. Hic Xext. 19.

batur, quia in istis generibus est per- reducit motum, qui est de minus ad ma-
fectacontrarietas : igiturcumomnis mo- gis, vel e contra in eadem specie, ad
tus sit de conlrario in contrarium, se- motum de contrario in contrarium : et
quilur quod in quolibct islorum gene- ponitur ista conclusio, quod omnis mo-
rum invenialur motus, et non invenitur tus, qui est de minus ad magis, vel e
i:i aliis Pra^dicamt^ntis, utprobatum cst contra, est de contrario in contrarium.
prius ; igitursulum invonilur iu istis. Probatur, quia illud dicitur minus lale,

Sed (a dubilatur, quare non faeit mon- quod magis habet de contrario et ma- ;

tionem de Silu, Habitu, et Quando ? Res- gis tale, quod minus habet de contrario ;

pondetur de Situ, quod pro tauto non fa- igitur omnis motus, qui est de minus
cit mentioncm de Situ, eo quod Situs ad magis, vel e contra in eadem specie
non acquiritur vel deperditur, nisi con- est de contrario in contrarium.
secutive ad aliquem motum localem ; et Immohile auteni est. HIc determinat
21.
ideo licet in illistribus generibus ropc- de immobili, dicens, quod aliquid ^\(i\- mot
immobiie
""
riatur motus, tamen motus reperti in tur immobile tripliciter : uno modo, w;iL"''

istis Iribusgeiieribus sunt consecuti ad quia omnino impossibile est ipsum mo-
aUa genera. Item de Habitu, quia Ilabi- vori, vel mutari ; et sic Deus est om-
tus est corum, qu;i:' sunt adjacentia cir- nino immobilis. Alio inodo dicitur im-
ca corpus, aut circa partes corporis, <iui mobile, quod vix movetur, vel in nmlto
non acquiritur nisi consecutione ad ali- tempore parum movetur, aut quod inci-
quem motum iocalem, necctiamdeper- pit moveri ; et tale non dicitur proprie
ditur. Item, Quando est tempus : modo iiimiobile, sed graviter mobile. Tertio
tempusost motus, ut patet 4 /lujus, ct modo dicituriminobile, quod aptum na-
ad rnotum non est motus, ut jam pro- tum est moveri, et de facto non ino-
batum est. vetur, scilicet in mensura, qua natum
20. Motus i'jiliir secundu:)). quaiitaie n. est nioveri ; et hoc tangit per hoc, quod
Kic (1) ostenditqualiter in quolibet dic- dicit. Tunc cum aptum natura est, et ubi
torum trium generum invenitur motus, et quomodo, et dicit tunc pro tanto

dicens, quod motus ad- qualitatem ap- quia licet coelum non moveatur in ins-
propriato nomine vocatur alteratio et ;
tanti, eo quod in tans non est mensura,

dico iiotanter appropriato., quia quilibet ({ua ccjelumnatu :iestmoveri,etquiaterra

molus dicilur ab aliter so habere, et sic non est locus, in quo coelum natum est l^
est nomen coniniune cuilibet motui, li- moveri : cl dio isic ad denotandumqua-
cet appi-opiietur motui ad Qualitatem. litatem motus, et ideo licet ccelum non
Sedmotus ad Quantifatem non nomina- moveaturmotu rccto, propter hoc tamen
tur uno nomine, sed denuiuinatur aug- non sequitur quod quiescata motu rec-
luentati.j vel diminutio. Motus autem to ,
quia non est nalum moveri tali
Becunjum locum, non habet aliquod no- motu,
 :

QU/ESTIO I 177

aliqua forma absoluta terminet aliquem

ANNOTATIONES motum.
Secundo sequilur, quod licet ad relatio-
22. (*) In ad aliquid non cst motus. Nota
oium es-
quod aliquo Pra?dicamentoesse per
nem non sit per se primomotus, utex dic-
prifQo,
tis jam palet, est tamen bene per accidens
lopradi- se molum potest inlelligi dupliciler uno ;

amenlo , . , . ... i , acciditenim, quod moveturde albo in ni-

ifarimn modo, ut Loec delerminalio per se, deter-
grum, quod ipsum fiat simile, vel dissi-
i////.'^*
minet motum, et sic in omni Praedica-
mile alteri. Et si dicas, quod Scotus hic di-
mento est per sc motus, cujus entitas est
modo sic,quod cit, quod illud quod movetur ad relalio-
successive acquisibilis.Alio
determinet esse, ct ita in illo Proedica-
nem transmutatur se quiesccnte, ergo quod
acquiritrelalionem de novoquiescit, etnon
mento est per se motus, cujus entitas gra-
mutatur, nec per se nec per accidens.
non alicujus alterius, terrainat
lia sui, et

molum. Secundo, nota quod aliquid dici- Dico, quod Scotus, et Commenlator, cujus
sunt verba, non intelliguntaliquid simpli-
rminare tur pcr se terminare motum duplicitcr ;

'^'^^ inodo pcr se primo, adeo quod non citer quicscere, et cum hoc ad relalionem
Itciter'
itivgii. transmulari quia hoc contradictionem
praesupponit necessario aliquid aliud ter- (

minare illura motum, vel alterum. Alio involvit) sed intelligunt, quod illud, quod
transmutatur ad relationcm, quiescit, id
modo per se secundo ; et sic illud tcrmi-
nat aliquem motum, quod nihil aliud quam est, non moveturdenecessitate, mutatione,
ipsum terminat, tamen necessario praisup- quJE est ad forraam absolutam, id est, non
movetur ad se, licet moveatur ad alterum,
ponit aliquid aliud terrainare illum mo-
de quo infra.
tum sicut similitudo per se secundo ler-
:

minat assimilationem, nihil enim terminat (b) Ad Aclionem et Passionem non est m)- *,

assimilalionem, nisi similitudo tamen ;

tus. Nota, quod non videlur bona conse- Ad aciio-

ipsa non potest eam terminarc, nisi aliqua qucntia : Ad motum 7ion cst pcr se motus, patsionem

errjo ad actionem, el passionem non est per ""^* "'

qualitas prius terminaverit aliquam alle- motus.
rationera ; cum cnim similitudosilrelatio, se motus, nam hoec consequcnlia ex hoc vi-

necessario pra^supponit suum fundamen- dctur tenere, quod actio et passiosunt mo-

tum, quod est qualitas. tus, quod est conlra Aristolelem in 3. hu-
Nota tertio,quod ad hoc,quod aliquid per jus. Dicuntaliqui, |quod htec consequentia

se primo terminet motum, tria requirun- tenet ex hoc, quod actio, et passio sunt mo-

tur : Primo, quod terminet illum motum tus saltemmaterialiler, licet non sint mo-
inlrinsece, et ideo locus non terminat mo- tus formaliler. Sed hoc non valet, quia ac-
lum localem per se primo, sed ubi. Se- tio, et passio malerialiter nihil aliud est,

cundo rcquiritur, quod ratione sui, et non quam forma fluens, et ad illam bene estmo-
ratione cujuscumque sibi accidentis, ter- tus : sed si accipiantur formaliter, mani-
minct motum, aliter enim terminarct per festum quod ipsa non sunt motus. Ideo
cst,

accidcns, et non per se. Terlio requirilur, dicunt alii, quod praedicta consequentia le-
quod non necessario praesupponat aliquam net pcr locum a simili nameadem est ra- :

aliam mutalionem lerminari ad aliquem tio, quare ad actionem, et passionem non

lerminum. est motus, et quare ad motum non est mo-

23. Ex his sequilur primo, quod cumrelatio tus ad hcc enim quod aliquid sit subjec-
;

non suscipiat magis et minus, nec h ibeat tum, el tenninus motus, requiritur, quod
contrarium, nisi gratia fundamenli, vel quoddam perraanens potens esse
in se sit
termini,quod ncc cliam lerminat pcr se sub quiele, quantum est ex parte sui :

motum, gratiasui, sed solum ratione fun- modo sicut raotus non esl perraanens, sed
damenti vel lermini, cum ipsa non pos- quoddara successivura, ila nec actio, nec
Sit in aliquo de novo acquiri, nisi prius passio ; consistunt enim inquadam succes-
toa. 111,
 178 LIB. V. PHYSICORUM

sione. Possel eliam dici, quod praedicla in acLione et passioiie consisLit, aLque adeo

consequenlia lenel per locum a majori, si osLenso, quod ad acLionem eL passionem

enim moLus non est motus, nec a fortiori non esL moLus, facile ostendiLur, quod ad
aclionis, el passionis erit molus, eo quod ipsum quando non esL moLus. SimiliLer,
per quemlibel motumconsequitur acLio et non probal Philosophus, quod ad HabiLum
passio ; si ergo ad actionem, et passionem non sit motus, quia sicut relatio potest ac-
esset motus, etiani motus esset motus. quiri in aliquo sine sui muLaLione, ita el

(c) Ad motum non est molus tanquam ad Ilabitus ; probalo ergo, quod ad relatio-
terminum. Nota, quod seusus liujus conclu- nem non est motus, facile probatur, quod
sionis est, quod molus non acquiritur per ad liabilum non sil molus. El quia siLus
moLum, neque muLaLio per mulationem ; non acquiriLur de novo, nisi per molum
et ralio est, quia omnis muLalio procedil in localem, certum est autem, quod moLus
suis terminis per se, alque adeo, posiLo ter- localis non esL per se ad siLum, sed so-
mino ad quem estmoLus per se, non requi- lum per accidens, ideo cerLum est, quod
ritur alia mutatio habens alios terminos ;
ad siLum non esL per se moLus. Nec valel
et si dabitur, hoc eril per accidens. Hoec dicere, quod ubi acquiriLur in aliquo, ex
deductio paLeL, quia Lali Lermino unius mo- sola adjacenLia alterius, et alterius super-
tus, vel mutalionis acquisito, polest quies- ficici sine sui mutatione : ergo nec ad ubi
cere mobile, atque ita non esL per se mo- erit per se moLus. AnLecedens palel, sup-
tus, neque rauLaLio ad motum, et ad muta- posiLo, quod superficiem turris B. Virgi-
tionem. nis circumdet alia, etalia superficies aeris,
(d) Si mutatio esset ad mulalionem, nulla ipsa immobili permanente, acquiritur
esset mutatio. NoLa, quod hoec consequen- alius, et alius respecLus ubicanlis, ad ubi-
lia exGO tenet, quia res dum fit, nondum catum seu locanLis ad locaLum, cum fun-
est; si ergo nioLus fiL per molum, ergo damenLura ejus, scilicet superficies aeris
dum fiL, nondum esL. Tunc ullra, ille alius locanLis sit aliud, et aliud. Hoc, inquam,
moLus quo fiebat, si per alium fiL.nondum non obstat, quianon est similedcr6i, el

est, dum fit, et parilerde infinitis ;

quare aliis Prsedicamentis respecLivis : nara Ubi
nullus est, quia non datur primus moLus, non polesL acquiri in aliquo sine mutalione
quo moLus fiaL, cum quilibet fiaL per mo- locali sui vel alLerius, eL esL terminus per
tum : nullus ergo erit motus. se primus ipsius muLaLionis, nonestaulem
26. Nota secundo, quod sequenles rationes, sic de aliis PrjedicamenLis.

quse habentur a text. 14. usque ad 17. (f) Hic oslendit, qualiter in quolibet dicto- 27.

communiter adducuntur ab expositoribus rum trium genemm, etc. NoLa, quod si

ad probandum, quod ad moLum non sil sumaraus moLura communi, in quan-

in

moLus, ul ad Lerminum ScoLusautemuLi- : tura comprehenditsubse tamraoLus, quara

tur eis ad probandum, quod non sit motus inslantaneas mutationes, quatuor habet
ad motum tanquam ad subjecLum, id est, sub se species, scllicet generationem et

quod motus non possit esse subjectum mo- corrupLiouem ad subsLanLiam augmenta-
tus, nec mutaLio muLalionis, eL est satis sub- tionem et diminutionem ad quantiLatem;
tilis deducLio, et ut credo magis ad aures alLerationemadqualiLaLem, eL moLura loca-

Aristotelis. lem ad wii :nam raoLus sumiL denomina-

(e)Sed dubitatur, quare non fac il mentio- tionem a terminoacZ quem: modo quatuor
nem de Situ, etc. Nota, quod ex eo Aristo- sunt Praedicamenta, quae sunt termini mo-
teles non probat moLum non esse ad quaiido, tus seu raulaLionis, scilicet Substantia,
quia quando acquiriLur in aliquo sine sui Quanlilas, QualiLas, et Ubi. Si autem su-
mutatione ex sola adjacenLia temporis nara ; matur molus presse,quatenus liabel tres
tempus est mensura motus, molus aulem illas conditiones, quas assignat Philoso-
 QU.^^STK) I 179

phus in hoc 5. text. 3. et quas nos su- provenit successio propter partes quan-
pra relulimus in 3. annotatione ad secun- litativas subjecti.
dujn cap. Folum habet Iresspecies, adquas Quinto, arguitur per definitionem nio-
est per se molus, videlicet Quanlitatem,
tus, quia moius cstacliis entis in potcn-
Qualilalem, et Ubi.
iia, sccunduin qiiod inpotcntia, sed ge-
neratio cst actus, etc. quia est actus ge-
nerabilis, secundum quod general)ile ;

QU.ESTIO I
sed gcneratio estmotus adsubstantism:
ergo, etc.
Ulrum ad substantiam sit motus
Sexto, nisi sic, hocesset in proposito,

Arisl. /tic text. 10. P. Thom. 5. Pliysic. cap. 2.

quia substontiasnihil esset contrarium ;

Averroes, et omnes interpretes ilidcm. yEgidius sed propter hcc ncin, quia in unoquoque
Romanus in 5. Phys. lect 3. Flandria in 11. .

Meiaph. q. ullima. art. 1. Conimbric. in 5. Phy- genere est una prima contrarietas, ut
sic.q. 1. Complulen. ,•/«;;. Physic. q. S.
^12.

Hurlado rfi.^75 11. P/iysic. sfc^ 11. Aversa tom.

patet 10. Metaph. tcxt. 12. modo Sub-
1. Philosoph. qiitrst. 2ti. scc(. 1. Fuentes 5. stantia est quoddam Genus, igitur Sub-
P/iysic. (jiKrsi. "2. diffic. 1. art . 1. Ruvius ibid.
cap. 'i. qucest. unica par. 2.
stantiaa aliquid est contrarium.
Opposilum arguitur per Aristotelem
Ahguitur quod sic, per Aristotelem in in isto quinto, icxt. 10. et probatur ra-

Postprapdicamentis, qui enumerando tione, quia omnis motus est de (a) affir-

species motus numerat generalionem. mato in affirmatum ; sed nulla mutatio

Secundo, patet per Aristotelem 3, ad substantiam, est de affirmato inaffir-
hujiis, qui declarans definitionem mo- matum, nam generatio est ad affirma-
tus per inductionem in divei sis generi- tum, sed non de affirmato, et e contrade
busmotum, inducit de generatione, quae corruptione ; ergo, etc.

est motus ad substantiam. Secundo, illud quod movetur, est ;

Tertio, quia motus est generatio par- sed illud quod generatur non est : igitur
tispostparlcm cjnsperfectionis, adquam quod generatur non movetur, et per con-
mobile tendit donec perficiatur, ei sit in scquens generatio non est motus ; modo
actu /igitur motusest generatio. Ante- si sd subslontiam esset aliquis motus,
cedens apparet per Commentatorem 3. maxime esset gcneratio : igitur ad sub-
hujus, qui sic definit motum. Tenetcon- stantiam non est aliquis motus.
sequenlia, quia genus positum in defini- Notandum, quod motus accipitur tri- .^.

tione alicujus debet praedicari de definito; pliciter

r unomodo rpro omni mutatione,
:
7
*^o.'"«
cipltur
a^-

modo ad istam : jnotus cst gcneratio, se- sive sit subila, sive successiva, sive sit tripUdter.
quitur per conversionem, iyitur genera- in subjecto in actu, sivesitin subjectoin
tio est motus. potentia : et isto modo isti termini mo'
Quarto, onmis mutatio successiva, qua tus, et mutatio cunvertunlur. Alio modo
subjectum se habet aliler quam prius, accipiturmotus proomni mutalione suc-
est motus ; sed generatio est hujus- cessiva ; sive sitin subjecto in actu, sive
modi : ergo, etc. Majorpatet : quia mo- in potentia : et isto modo definit Aristo-

t)(?;*^ estaliter, et aliter se habere quam motum in 3

teles . hujus, et etiam isto
prius, et ideo quod prius et posterius modo sumitmotum inPostprfedicamen-
aliter se habet, movetur ; et minor pro- tis, ubi distinguit species motus. Terlio
batur : quia in generatione substunliali modo, sumiturmotus propriissime, pro
 i80 LIR. V. PIIYSIGORUM

mutatione successiva facta in subjecto mutatione, in qua tota successio prove-

in actu de termino a quo positivo, ad nit propter partesquantitativas subjecti,

terminum ad quem "^o&iiivum, et sic ca- niliil movetur primo : igiturtalis nmta-
pit Aristoteles motum in isto qninto, tionon estmotus. Major probatur, quia
text.X'^. quando probat, quod solum m omne quod movetur, autmovetur primo,
tribus Generibus invenitur motus, scili- vel non primo : si non primo moveatur,
cet in Quantitate, Qualitate, et Ubi : et hoc est, pro tanto, quod aliqua pars ejiis

sic isti termini motus et mutatio se ha- movetur primo, a qua totum denomina-
bent sicut superius et inferius : nam tur moveri non primo. Et minor patet,
omnis motus, est mutatio, et non e con- quia illud subjectum, inquo est succes-
tra. sio propter partes quanlitativas, vel ip-

i.
Secundo notandum, quod mutatio ad sum totum movetur primo, vel aliqua
Generatio, substautiam, ut ffcneratio et C°)/ corrup- pars ejus non ipsum totum, quia jam
et cortup-
' o \ r :

tio diffc- tio.differunt ab aliis motibus : nam per esset completa mutatio, vel nondum in-
runt ab . . ,
aiiis moii- generationcm mutan respondetur ad ,

ciperet : si aliqua pars ejus, tunc vel

"*'
interrogationem factam per quid est : sed pars illa, in qua dispositio secundum
per alios motus, vel mutationes mutari quam est motus, esset introducta, vel
respondetur non ad quid est, sed solum alia pars, in qua est introducenda. Non
ad quale, vel ad quantum, aut ad ubi, primo modo, quia illa pars non movetur,
veladaliquid hujusmodi. Secundo per sedjam mota est, quia habet terminum
generationem mutatur nomen et defini- ad quem motus nec secundo modo, :

tio, sed per alios motusnon, sed solum quia illa pars non mutatur, sed est mu-
mutatur pnedicatum accidentale, quod tanda , etper consequens sequitur, quod
prius verificabatur. Tertio, quod de ra- tali mutatione, in qua provenit succes-
tione generationis est, quod sit ad ter- sio propter partcs quantitativas subjecli,
minum ad quem, nihil connotando de nihil movetur ; sed omni motu aliquid
termino a quo^ et e contra, de ratione movetur : igitur nulla talis mutatio est
corruptionis est, quod sit a termino a motus.
quo, nihil connotando de termino ad Secundo, quia si per aliquod tale sub-
quem ; sed de ratione aliorum motuum, jcctum continue induceretur caliditas
ut alterationis et augmentationis est, summa eadem parte sub-
tota simul in
quod sint aterminis a qu'bus^ ad termi- jecti, successive tamen secundum partes
nos ai quos. Quarto differunt, quod in quantitativas subjecti ; tunc illud sub-
mutatione substantiali non est aliquod jectum mutaretur, et tamen non move-
subjectum in actu manens idem ante retur ;
quia si sic, moveretur secundum
mutationem, etpost, sed solum in poten- caliditatem, scd lioc est falsum : quia
tia, ut materia prima ; sed in aiiis moti- nulla parsillius subjecti est prius minus
bus manet idem subjectum in actu post, calida, et postea magis.
et ante. Tertio sequcretur, quod illuminatio
Tunc ponuntur conclusiones. Prima consequens umbram terrae esset verus
est Nulla mulatio, in qua solum est
: motus ; sed hoc est falsum, quia omnis
successio propter partes quantitativas verus motus de sui natura est successi-
subjecti, est motus. Probatur : quiaomni vus, ettamen illa mutatio, scilicet illu-

motu aliquid movetur primo ; sod in tali minationis, quantum est ex natura sua,

i
 :

QU^STIO I 181

esset subita. Secunda consequentia pro- ad substantiam tota successio provenit

batur, quia in illa mutatione estsucces- propter partes quantitativas subjecti
sio propter partes quantitativassubjecti. igitur nulla mutatio ad substantiam est
Contra primam rationem objicitur, quia motus. Antecedens apparet per prasce-
per eamdem rationem potest probari, dentem conclusionem et consequentia :

quod nihil moveretur, quia non totum tenet per primam. Secundo, quia illa
mobile, per quod fit mutatio : quia una mutatio non est motus, qure de sui na-
pars ejus est mutata, et alia mutanda, tura non est successiva, sed tota ejus
et per consequens, cum nulla pars ejus successio provcnit consecutive ad alios
de facto mutetur, sequitur quod iilud motus ; sed mutatio ad substantiam de
subjectum non mutatur, vel saltem illa sui naturanon est successiva, sed ex eo
ratio probat evidenter, quod nihil muta- solo est successiva, quia consequitur
tur primo. Respondetur, quod non est motum successivum ; ergo, etc. Major
simile de motu, et mutatione : quia non palet, quia de ratione motus est, quod
est inconveniens concedere, quod nihil sit successivus. Et minor probatur,quia
movetur primo. Tamen aliler potest dici, si caliditas summa esset simul intro-

quod in toto tempore, in quo fit mutatio, ducta in totum subjectum, ita quod non
illud subjectum mutalur primo : quia prius in una parte quam in alia, tunc

secundum se, et quamlibet partem sui, subitointroduceretur forma substantia-

licet secundum niillam ejus partem mu- lis ignis : sed ex quo nunc de facto in-
tetur simul, imo successive per par- troducitur caliditas successive secun-
tem post partem. dum partes subjecti, ita etiam succes-
Secunda conclusio. In mutatione (c) sive introducitur forma substantialis
7.
tnuta-
ad substantiam non est successio, se- ignis. Et sic patet, quod ad substantiam
mc ad
^slan- cundum gradus formfe, sed solum se- non estmotus, scilicetaccipiendo motum
m non
succes- cundum partes quanlitativas subjecti. tertio modo prius dicto.
secun-
i gra- Probatur, quia nulla forma substantialis, Ad rationes, omnes soIuta3 sunt pcr
formce
secundum quam est mutatio, suscipit distinctionem. Ad ultimam dico, quod
magis et minus igitur in nuUa muta-
:
Aristoteles 10. Metaph. text. 12. acci-

tione secundum substantiam provenit pit contrarietatem large, prout se exten-

successio propter gradus formje. Gonse- dit ad oppositionem, qua3 est inter pri-
quentia tenet , et probatur antecedens, vationem, et habitum.
quia si substanlia susciperet magis et
minus, hoc esset consecutive ad inten- ANNOTATIONES
sionem, et remissionem primarum qua-
(a) Omnis motiis est de afp.rmalo in affir-
litatum ; sed propter hoc non, ut po- 8.
mattim. Nota, conlrarietatem requiri inter Contrarie-
test induci per experientiam in multis : tas requi-
terminos motus proprie dicli, qua3 non in- ritur tnter
quia aer ia hj-eme est multo frigidior,
venilur in substantia : requirilurenimesse niotus?^2i
quam calidus, et per consequens potius
duo extrema affirmativa, quoe inter se ita
esset aqua, quam aer. Item, ferrum igni- distent, ut habeant per se, et exnalura sua
tum potius esset ignis quam ferrum, lalitudinem quamdam, ralione cujus ab
et ita de aliis. uno ad allerum possit esse successio cum- ;

\usnon Terliaconclusio. Ad substantiam non que substantiae non sint divisibiles, quia
adsub-
itiam, est molus. Probatur, quia in mutatione quantum de se est, in instanli inlroducl
 .

182 LIB. V. PIIYSIGORUM

possunt, ideo carcnt lali laliUidine, ralione de non esse ad esse, etcorruplio e contra :

cujus ab um in aliam Iransitus successi- sed omne quod generatur, ex aliquo cor-
vusfieri possit. rupto generatur, quia generatio unius esl
Alteraiio (b) Generatio ct corniplio differnnt ab corruptio alterius, ut dicitur, primode Ge-
quid sit.
aliismot.bus. Nola, quocl aHeratio est mit- neratione : ergo impossihile est, quod in
tatio siibjecti sensi nlispermanentis in suis generatione permaneat idem subjectum
affectibus : verbi gralia, quando homo sensibile, et eadem perfecla substantia ; et
Iransit desano in segrum, manet idcm ho- hoc quod dicit hic Scotus, quod per
est,

mo, mulatur vero secundum affectus, id generationemmutatur nomen et definitio,

est, a sanitate in [cgritudinem. Ex quo duo el quod in mutatione substantiali non est
colligimtur : primum, quod alteratio fit in aliquod subjectum in actu manens idem
qualitatibus accidentalibus, quod insinuat ante mutationem, et posl.
Aristoteles in Postprxdicamentis , cap. de Ex hoc sequitur primo, quod alteratio
motu, ubi dicil, secundum omnes affectio- differt a generatione ex parte subjecti, quia
nes accidit nobis alterari, et in hoc 5. cap. subjectum alteralionis est ens in actu, et
2. ubi loquilur de hujusmodi qualitatibus, substanlia completa ; subjectum vero ge-
Bi^. Metaphys. text. 18. cap. de Qiialit nerationis est ens in potentia, ut materia
Secundum, quod sequitur, est quod sub- prima.
jectum allerationis dicitur sensibile, ad Secundo, sequitur quod generatio differt
10
differentiam materine primse, quoe quamvis ab alteratione ex parle termini ad quem,
sit subjectum, non tamen est sensibile : quia terminus ad quem generationis est ens
quod docuit Aristoleles I. Physic. cup. 7. simpliciter, et substantia completa ; ter-

et 2, de Anima, cap. 6. text. 63. numerans minus autem ad quem alterationis est ens
universa sensibilia, asserens in triplici esse secundum quid, ut docet Aristoteies 7. Me-
differentia, videlicet, sensibilia propria, taph. text. 7, et deinde, ubi dicit, quod ip-
quoe unico senliuntur sensu, ut sonus, qui sum quid est, id est, prima substantia, est
solo auditu sentitur ; sensibiliacommunia, ensin actu atque simpliciter, caetera vero
quse pluribus sensibus cognoscuntur, ut ex eo dicuntur enlia, quia entis entia sunt,
magnitudo et motus : et sensibilia per ac- id est, qualitates aut quantitates.
cidens, ut quselibet substantia, qua3 ra- qaod generatio, et alte-
Tertio, sequitur
tione accidenlium sensibilis est : materia ralio differunt ex parte mutationum quia :

autem prima nullo istorum modorum sen- generationem immediate praecedit aliqua
sibilis est. alteratio, quae disponat subjectum ad ge-
Nota secundo, qwodGeneratioest 7nutatio nerationem ; sed secus est in alteratione,
9.
Generatio- hujus totius in hoc tolum eodem subjecto quia aliqua alteratiofitsine dispositione.
^^^iio.'^' PGrmanente.^SommQ totius intelligitur per- (c) In miUatione ad substanliam non est
fecta substantia, quae mutatur in aliam to- successio secundum gradus forma». Nola,
tam prima corrupta ; manente eodem quod praeter discrimen, quod est interge-
subjecto, id est, eadem materia prima ma- nerationem et alterationem, causans diffe-

nente sub utraque forma : estque sensus, rentiam essentialem inter illas, ut scilicet
Generatio est transmutatio unius perfcctoe termini ad quos sint diversi, inler genera-
substantia3 in alteram perfectam substan- tionem, ct alios motus datur aliud discri-
tiam, nulla substantiamanente eadem nu- men, videlicet, quod ca^leri denominant
merosub utroque extremo transmulationis, subjectum ;
generatio vero denominat ter-
licet maneat aliqua imperfecta substantia minum. Item,qaod terminus a quo in moli.

inutrcque extremo. Ilfcc definitio genera- bus, est positivus et contrarius, ut ex ni-
tionis dcsumitur ab Aristotele in hoc cap. gro fit album; in generalione vero est pri-

text. 7. ubi &\c\iq\iodGeneratio estmutatio valivus et contradictorius, ut ex non ho-

 QU.12STI0 II 183

mine gencralur homo, et ex non leonc leo. cie specialissima. Proprie ergo magis, et
Assignalur etiamaliud discrimen, videli- minus accipiuntur in forma ejusdem spe-
cel, quod molus fiunl in lcmpore, genera- ciei.

tio vero in instanti ; et hoc discrimen ve- Nola quinlo, quod majus et minus, et 12.
Mijus et
rene assignetur examinandum venit, quam magis et m/nus, differunt et conveniunt. mi7ws et
difficultatem explicat Scotus in sequenti Conveniunt quidem dupliciter: Primo.quia magis it
minus dif-
qufestione, et etiam nos ibidem.eam expli- utrumque est comparatio quajdam. Se- ferunl el
conve-
cabimus. cundo, quia utrobique est comparatio dis-
7iiunl.
* . Pro nunc, nota secundo, quod substantia quiparantia?, qmcoritur ex disquiparantia
riam pole?t accipi dupliciter : uno n.odo quan- et difformitate terminorum. Sed differunt
lum ad proprium modum essendi, qui est quintupliciter : Primo, quia majns et mi-
esse per se et noninalio, qui quidem mo- nus important comparalionem unius ad
dus non est positivus, sed negativus ; et unum prcecise in se ; sed magis et minus
quantum ad hoc subslantia non suscipit important comparationem unius ad unum,
magis nec minus, nec infra eamdem spe- non prjBcise in se, sed in comparatione ali-

ciem, nec in diversis : et hoc modo pytest cujus tertii, quod participant, puta alicu-
intelligi Philosophus in Proedicamentis, jus fornioe. Secundo, quia wia<7S el minus
qui dicil substantiam non suscipere magis, sunt adverbia, et ideo distinguuntur sicut
et minus. Alio modo polest accipi substan. modi ^e&majvs elminus sunt nomina
\
,

tia quantum ad enlitatem substratam huic ideoaccipiuntur non modaliter, sed nomi-
modo essendi et isto modo est dubium,
: naliler, el significant formas, et non mo-

utrum sul)stantia infra eamdem speri-"m dos formas. Terlio, quia tnagis et minus
habeat latitudinem graduum, secundum non dicuntur de formaparticipaLa sed ma- ,

quos suscipiat magis et minus. gis de ipsis participantibus ; sed majiis et

^"* Nota tertio, quod gradus idem est, quod mimus e contra. Quarto, quia magis et mi-
Isit. gressus : dicitur enim 'dgmdior, graleris, nus sumuntur penes intensionem,et remis-
et ex hoc transumitiir ad plura alia ;
quia sionem formoe ; sed majus et minus pe-
secundum istos gressus ilur de uno loco ad nes extensionem, et intensionem. Quinto,
alium ; ita etiam quodammodo per istos quia magis semper prassupponit majus in
gradus mobile sive forma gradilur quo- forma, et non e converso , sicut patet de
dammodo de uno gradu in alium : dubium quanlitate. Ex his facilecoUigi potest,quod
est ergo an forma substantialis habeat hu- substantia non habet in entitale sua gra-
jusmodi gradus secundum quos successive dus, secundum quos suscipiatma^^s et yni-
acquiratur. nus ; atque adeo productio formge substan-
)ara- Nota quarlo, quod comparationum qujE- tialis est in instanti, nam alias generatio
est
plex. dam est abusiva, ut cum dicitur, lux est non distingueretur a raotu proprie dicto,

clarior tenebris : quaedam est excessiva, quod cst contra Philosophum in hoc 5.

ut cum dicitur, infinitum est majus finito:

quaidam est a?qnivoca, ut cum dicitur, so-

nus esl acutior sapore : qua^dam analoga, QU.^^STIO II

ut cum dicitur, quod substantia est per Ulrum omnis mutatio ad subslanliam sit
fectius ens, quam accidens : et ista analo- successim
gia non loUit omnino univocationem Me-
taphysicam : quiedam est tmivoca, ut Vide Suarem disp. 49. Met. sect. 4. Flandr. 11.
Metaph. qu. 11 arl....Ite)n ai\xclores citatos quwst.
cum dicitur, unum ons est albius alio, 1. el 5. hujus libri.

et hfcc est propric comparatio secundum

formam unius spcciei, de qua dicitur 7. .\aGuiTURquod non Iquiaomnis mu- :

hujus, lext. 31. quod comparalio fitin spe- tatio, quae cst tcrminus mutationis divi-
184 LIB, V. PHYSICORUM

sibilis et successivff', est indivisibilis et aliquod contrarium : igitur nulla muta-

subila ; sed mutotio ad substantiam est tio ad substantiam est successiva. Tenet
terminus mulationis divisibilis et suc- consequentia : quia tota causa succes-
cessivas : igitur mutatio ad substantiam sionis est conlrarietas, vel susceptio ma-
est subita ct indivisibilis. Major proba- gis et minus. Antecedens patet in Prae-
tur, quia si mutationis divisibilis termi- dicamentis.
nus esset divisibilis, jam ilJius termini Oppositumarguitur per experientiam:
esset alter terminus, et sic in infmitum. quia successive generatur ignis in li-

Et minor patet, quia omnis mutatio ad gno, vel in candela, quia primo in una
substantiam est terminus alterationis, parte, et consequenter in alia.

qufe est divisibilis mutatio. Notandum, quod omnis mutatio ad

Secundo, omnis mutatio inter contra- substantiam vel est generatio, vel cor-

dictoria est subita et indivisibilis ; sed ruptio, et istae sunt naturales ; vel crea-

omnis mutatio ad substantiam esl muta- tio, et ista est supernaturalis, et miracu-
tio inter contradictoria : ergo, etc. Ma- losa : unde creatio si sit rei indivisibilis,

jor probatur : quia contradictio est op- tunc est subita ; si rei divisibilis, tunc
positio, cujus secundum se non est dare est subita vel successiva, secundum
medium, ut patet primo Posteriorum, quod placet Creatori ; et ideo de ipsa
text. 13. et 5. Physic. text. 2G. et 4. non plus ad pra3sens.
Metapli. text. 22. Et minor patet : quia Secundo, notandum quod in muta- 3-
Succetsh
mutatio ad substantiam est generatio, tione ad substantiam (*) potest imaginari in mutai
tione a
vel corruptio, et utraque est contradicto- successio provenire tripliciter : Primo, siibstan
ria, scilicet inter esse et non esse. propter gradus formae, secundum quam tiam ex
tribus pi
Tertio, quia cujuslibet rei, quae de est rnutatio, ut primo introducatur in venire
potest.
novo generatur,est dareprimum instans subjecto remissus gradus albedinis,
sui esse , ut in generatione Socratis est quam intensus. Secundo, propter partes
dare unum instans, in quo verum est quantitativas subjecti ; ut primo intro-
dicere ; nunc Socndes esf, et nunquam ducatur caliditas in partem propinquam
ante hoc fuit, ut patet 8. hujus, text. passi, quam in remotam ab agente. Et
63. igitur mutatio ad substantiam est tertio modo potest provenire successio
subita. Tenet consequentia : quia ex quo utroque modo.
substantia nunc est, et nunquam ante Tunc ponuntur conclueiones. Prima
In mu
hoc fuit, sequitur quod subito sit facta est : In mutatione ad (b) substantiam tione i

substa
mutatio de non essed.& esse. non provenit successio propter gradus tiam 7J
proven
Quarto, quia in substantiis est dare formae. Probatur, quia nulla substantia success
propte
minimum naturale, ut patet primo hu- suscipit magis et minus : igitur in mu-
gradu
illud minimum ge- tatione ad substantiam non provenit forma.
jus, text. 36. igitur
neratur subito, quia si generaretur suc- successio propter gradus formae, secun-
cessive, prius esset genita mcdietas, dum quam est mutatio. Consequentia
quam totum ; et per consequens esset nota est ; et antecedens probatur : quia
dare minus minimo, quod est impossi- termini de Prcedicamento SubstantijB,
bile. quae sunt substanti* specialissimae, non
Quinto.nulla substantia suscipit ma- ponuntur cum istis adverbiis mngis et

gis et miaus ; nec alicui substantije est minus, (et loquor de terminis concretis,

\
 QUi€:STIO II 185

ut homo, equus, et hujusmodi) quia noc prius disponit partem sibi propinquam
etiam abstracta aliorum generum po- passi quam remotam, et per conse-

nuntur cum hujusmodi adverbiis : verbi quens prius introducit formam in par-
gratia, ut patet de istis tcrminis albedo, tem propinquam quam remotam : quia

nigredo. Dico eliam noi-MWiQV species nunquam introducitur forma, nisi in

specialissimie, quia concreta aliorum subjecto disposito. Et antecedens appa-

generum, quas non sunt species spccia- ret ex praecedenti conclusione.

lissima;, non ponuntur cum hujusmodi Contra primam conclusionem argui- 3.

adverbiis : verbi gratia, non dicimus, tur:Primo,auctoritate Commentatoris 3.

quod aliquid sit magis quale, quam Cali, comm. 07. ubi ex intentione pro-

aliud, nec etiam convenienter dicitur bat, quod in generatione elementorum

aliquid esse magis coloratum alio. provenit successio propter gradus for-

^ Secunda concIusio.NuIla qualitascon- m». Probatur : quia nisi ita esset, se-

veniens, (<^) et naturalis alicui subjecto queretur quod ignis posset stare sine

agitinillud subjectum, nisi reducendo caliditate. Consequens est impossibile.

ipsum ad qualitatem propriam. et natu- Probatur consequentia : quia remisso
ralem : et ista conclusio ponitur prop- uno gradu caliditatis ignis, quaero an
ter sequentem. Probatur, quia frigiditas remittatur aliquid formae substantialis
aquae nunquam agitin aquam, nisi aqua ignis, vel nihil : si aliquid, habetur pro-

fuerit extra suam dispositionem natura- positum : si nihil, contra ;

quia eadem
lem : quia sisic , tunc agit in ipsam, ut ratione potest remitti alter gradus sibi
reducatur ad qualitatem convenientem, gequalis sine hoc, quod aliquid formae
etnaturalem. Nec valet instantia, quae remittatur, et eadem ratione tertius et

fieret de helerogeneis, quae habent in se quartus, cum omnessint ejusdem ratio-

principium intrinsecum suae alteratio- nis : igitur stabit forma ignis, tota cali-

nis : quia ut patet 2. hujus, text. 3. he- ditate remissa, et habetur consequens.
terogcneum non agit in se primo, sed Secundo,sequereturquodmixtum non
una pars agit in aliam partem, ut cor in esset plus mixtum, quam simplex ele-
cerebrum, vel e contra. Ex quo patet, mentum. Consequens est impossibile :

quod omnis corruptio est ab extrinseco, quia jam non diceretur mixtum. Proba-
et ideo cum omnis corruptio ('i) unius tur consequentia : quia in mixto, vel
sit generatio alterius, sequitur quod om- manent form^e elementorum, vel non :

nis generatio fiat ab extrinseco. Et tenet si sic, et non maneant sub esse intenso,

consequentia per hoc, quia ab eodem de- quia jam mixtum esset formaliter ignis,
sinit esse corruptio,a quo fit generatum. et formaliter aqua ; igitur oportet, quod
Tertia conclusio. Omnis mutatio ad manent sub esse remisso. Si dicatur,'
Jtaiw
siib- substantiam est successiva,scilicet prop- quod non maneant in mixto tunc sequi- ,

iucces- ter partes quantitativas subjecti, sive il- tur, quod mixtum non esset plus mix-

pa'r°S lius, quod generatur. Probatur quia : tum, quamsimplex elementum, et habe-
7ubjec. omnis generatio fit a principio extrin- tur consequens. Ista^ sunt rationes Gom-
'*•
secp, et etiam omnis corruptio, scilicet mentatoris.
substantiai : igitur omnis mutatio ad Tertio, propriae passiones elemento- -

substantiam fit successive. Consequen- rum intenduntur , et remittuntur : igi-

tia probatur : quia agens extrinsecum tur et formse substantiales eorum. Tenet
18- LIB. V. PIIYSICORUM

consequenliu : quia sicut forma substan- Contra sccundam et tertiam conclu-

tialis liominis non suscipit magis cl mi- siones objicitur, quia aliquod subjectum
nus, nec eliam propria passio liominis subito, et totum simul alteratur : igitur
consequens formam liominis. Unde non per aliquod subjectum totum simul po-
dicimus, quod unus homo sit magis ri- test introduci forma substantialis. Tenet
sibilis quam altcr. Antecedens patet : consequenlia : quia alterationem conse-
quia propria^ passiones elementorum quitur generatio, et corruptio substan-
sunt calefacere, et frigefacere ; modo ali- tialis. Et antecedens probatur per Aris-
quid calefit magis, et aliquid minus, et totelem in lib. de Sensu, et Sensato.
ita de frigefacere. Secundo, quia aliqua est generatio ab
Ad isla respondetur. Adprimum, nc- intrinseco : ergo, etc.Antecedens proba-
gatur consequentia ; ad probalionem tur in illis, qua^ generantur ex semine :

dico, quod, remissouno gradu calidita- quia in semine est virtus generativa,
tis, non lemittitur forma substanlialis qufe vocatur seminalis virtus.
ignis nec adhuc remissu uno alio
;
sed ; Tertio, patetper Aristotelem 1. Meteo-
sic remittendo (^) est devenire ad unam rorum, qui ponit, quod generatio semi-
caliditatem ita parvam in intensione, nalis fit ab intrinseco.
quod sub ipsa non potest slare forma Respondctur, ad primum negatur an-
ignis, licet bene sub qualibet majori : et tecedens ; videlicet, quod aliquod sub-
quando dicitur, illi gradus sunt ejusdem jectum alteretur subito, et totum si-

rationis, concedo ; sed propter hoc non mul ; sed Aristoteles intelligit, quod in
sequitur, quod si remisso uno gradu, alteratione subjecti ab extrinseco non
maneat forma substantialis ignis, quod est successio secundum partes approxi-
etiam remisso alio, maneat : verum est matas asque agenti.
tamen, quod si ille, qui secundo remit- Ad secundum, et tertium simililer,
titur, fuisset primo remissus, primo ma- dicitur quod aliqua generatio fit ab in-
nente grodu, adhuc staret forma ignis trinseco ; sed illud principium intrinse-
sicut prius. cum non sufficit ad generandum "sine
Ad secundum, concedo consequens ;
adjutorio principii extrinseci , ut virtus

quod mixtum non est(f) substantialiter in semine non sufficit ad producendum

mixtum,ex eo quod in eo maneant for- foetum sine calore extrinseco matris ; et

mee substantiales elementorum sed ex ; illud principium extrinsecum plus juvat

eo, quod determinet sibi quamlibet pri- in una parte, quam in alia ; et ideo dicit

marum qualitatum in gradu circa sum- Aristoteles de Partibus animaIium,quod

mum. cor inter partes animalis, primo vivit,
Ad tertium, negatur antecedens. Ad et ultimo corrumpitur.
probationem quod proprise passio-
dico, Ad rationes principales. Ad primam
nes(?) elementorum non sunt calefacere, negatur major. Sed Commentator po-
et frigefaccre, absolute loquendo ; sed nens eam sic intelligit non quod sit

propria passio ignis est intensissime cale- simpliciter indivisibilis, sed cum addi-
facere ; aquje summe frigefacere, et ita tione, scilicetindivisibiiis secundum ra-

de aliis. Ad auctoritatem Commentatoris tiones forma^ : quia in mutatione sub-

in proposito non est credendum sibi,quia s'anliali non provenit successio perhu-
alibi contradicit. jusmoili gradus.
 QII.ESTIO II 187

Ad secuiidam, negatur major : quia materia aeris : nam quando ex aere gene-
per idem probarelur, quod alteratio es- ratur ignis ,
primo inducilur forma ignis
sctsubita : quiaest mutatio inter album, in una parle malerioe, deinde in alia, et

et non album, inter qu;\3 non cadit me- sic successive : nam in illa parle maleriae
primo inducitur forma ignis.quae prius
dium.
disponilur ad susceptionem formse, el quae
Ad tertiam, conceditur antecedens in
est ad formam ignis magis disposita ; illa
rebus permanentibus ; et negatur con-
autem pars, quae est propinquior igni ge-
sequentia, quialicot sit dare primum neranti, priusnaturaliler disponilur quam
instans esse rei permanentis, tamen res parsremolior,alqaeadeo inilla prius nalu-
illa priusacquirebatur per partem ante raliter introducitur forma iguis. lloc tamen
partem. non obstante, quaelibet ejus pars acqui'-itur

Ad quarlam, negatur antecedens ; sed in instanli, et ideo licet aliquae generatio-

bene est dare minimum potens per sc nes, vel corruptiones suljslantiales possint

subsistere longo tempore, et hoc dice- fieri successive, modo praeexposito, tamen

batursuper primum. propler lioc non sunt molus proprie dicti,

eo quod non sunt desubjecto in subjectum,

Ad quintam, dico quod licet substan-
vel ab affirmato in affirmalum , cum nul-
tia non suscipiat magis et minus, nec
lum sit demonstratum sub
indivicluum
substantiie sit aliquid contrarium , at-
utriusque terminis ejusdem motus et :

tamen in mutatione substantiali prove-

lioec annolatio facit etiam pro secunda con-
nitsuccessio propter partes subjecti, 11-
clusione.
cet non propter gradus forma?. (•j) In mutatione ad substantiam non pro-
11.
venit succ^ssio propter gradus formse. Nota,
ANNOTATIONES
quod inler Pliilosophos dubium est de for-
3. (a) Ad substantiam polest imaginari suc- mis substanlialibus, utrum possintintendi,
••alio
tcon-_
cessio proveni7'e tripliciter. Nota, quod ge- vel remitli : nam Gommenlator suslinet,
riri neralio potest duplicilor considerari uno : quod saltem formoe substantiales imperfec-
citer.
modo pro alteratione praevia disponenle tae, sicut sunt formoe elemenlorum, pos-
subjectum ad formJE substanlialis suscep- sunt bene inlendi et rcmitli. Alii vero sus-
tionem, alque ita est motus proprie dictus. linent lioc idem in aliis formis, ut Ganoni-
Alio modo pro introductione formse sub- cus 5. Pliysic. qmestione 2. arliculo 1. et

slanlialis in maleria , et sic non est motus, Tarlarelus in Praedicamentis, cap. de Sub-
sed subita mulatio ; et eodem modo potest stanlia, et alii Scotistse, imo Scotus ipse de
dici de corruptione. hoc copiose dispulat 8. Metaph. 9. Unde
Nota secundo, quod in generationibus quidam modernus, scilicet Ludovicus Le-
mera- subslanliarum potest reperiri triplex suc- mosius in Gommenlariis supcr librum
: po-

repe- cessio : Prima esl in qualitatibus formae primum de morbismedendisGaIeni,quaest.

tri-
corrumpendffi. Secunda in generalione ali- 7. tenet hanc conclusionem : Generatio fit
suc-
o- cujus compositi ex diversis membris, in in lempore, et non instanti ; cujus sensus
animali enim prius generalur cor, quam est, forma substantialis acquiritur, aut
alia membra minus principalia. Tertia, deperditur successu temporis, habetque
quando forma substantialis prius inlrodu- quosdam gradus, qui successive acquirun-
citur in parle propinqua agenli quam re- tur sicut qualilates, quae per motum ac-
mola et Iioc modo quoedam sunt formJB
; quiruntur.
substanlialcs,qu;p partibiliter acquiruntur, Probatur hoec senlenlia primo ex Arislo-
sic quod una pars prius acquiritur quam tele lib. 4, Physic. cap. 14. dicento, omnis
alia , sicut patet in generatione ignis in mutatio in quani cadit comparatio celerita-
 188 LIB. V. PIIYSICORUM

tis aut tarditatis, fit in tempore ;

sed in in tempore. Minor probatur quando ex
:

generalione cadil hujusmodi comparatio somine fit animal, necesse est corrumpatur
ex eodem Aristotele 7. Pliys. c. 4. ergo, semen in aliam rem : ergo illa muLatio se-
etc. minis non est alLeraLio, sed generaLio res-

Secundo, probatur ex 6. Pliys. cap. 5. pecLu formse subslantialis, quse acquiritur.

et 6. ubi Arisloteles demonslrans motus Et quod illa pra^paralio materiae non sit

divisibilitatem, ostendit divisionem nomi- alleraLio, sed generaLio, inde paLet, quia
nalim in generalione, et corruptione ra- quondo natura aliquid generat, aut inten-
tione lemporis, in quo fiunt : ergo genera- dit generare formam subslanLialem, aut
tio, et corruptio in tempore fiunt. non : si inLendit, ergo dato, quod pruepa-
11 Tertio, probatur ex Arislolele lib. 2. de ratio materiae sit alteratio, imprudenter
Generalione animalium, capile 3. ubi di- facit, siquidem Lantum quaerit muLaLiones,
cit,quod partes animse non simul acqui- ex quibus primo, et per se formae acciden-
runtur, sed primo pars vegetaliva, deinde tales emergere possint, ex quibus forma
sensitiva, et demum rationalis :ergo homi- subsLanLialis non possil nisi per accidens

nis generatio fit acquirendo successive nasci.

formam propriam. Ex quod mutalio, qua dispo-
his elicit,

Quarto probatur, si forma substantialis nitur materia ad formam subsLantialem,

non acquiratur successive, non fiet mulatio estgcncraLio simpliciter, habens propter se
ad formam subslantialem nisi per acci- termino formam subsLantialem. Secundo,
dens , et per consequens generatio non erit elicit mutaLionem illam instantaneam, qua
mulalio per se ; hoc autem est contra Aris- forma substanlialis in matcriam introduci-
tolelem in 5. Physic. cap. 1. Et sequela tur, sive introductionem ipsius formoe,
probatur, non fit mulatio per se ad illam dici potiusullimum generatum esse,quam
rem, ad quam fluxus antecedens terminum gencrationem, sicuL in fine motus dicitur
ad quem primo, et per se non perlinet ; sed mulatum esse. Et si conLra illum objicias
nuUa alleratio polest primo, et per se per- ex octavo McLiph, capitulo tertio, rerum
tinere ad formam substantialem, sed ad essentias in indivisibili consistere sicuLi
qualitatem est omnis alteratio primo, et numerum, cui si addas uniLaLem vel de-
per se : ergo si universus fluxus antecc- mas, speciem varias ; si ergo rei subsLanLia

dens formam subsLantialem est tantum al- fiercL successivo, illi aliquid adderelur, et
teralio, talis fluxus antecedens formam non consisteret in indivisibili. Respondet,
substantialem non pertinel primo, et per in hoc esse verum, rerum essenlias in indi-

se, ad formam substanlialem , et per con- visibili positas esse, quod scilicet, neque

sequens pertinebit per accidens ad talem unus homoestmagis homo quam alter, ne-
formam, alque adeo ad illam non erit mu- que una albedo, est magis albedo quam al-
tatio perse, sed per accidens. lera;si tamenmagis el minus dicat plures,

Ullimo probatur, Arisloteles lib. 1. de seu pauciores habere numeros, tunc non con-
Generalione, cap. 4. docet differre genera- sistunt in indivisibili, non solum acciden-
tionem ab alleratione in hoc, quod in alte- tia, sed et substanlise ; verbi gratia, ho-
ratione manet subjectum sensibile, et idem mo in primo mense suse generationis est

mutatur in suis effectibus in generalione ;

minus homo quam in secundo, el in quar-
aulem, praeparatione scilicet materioe, qua3 to est magis quam in tertio. Unde dislin-

formam substantialem antecedit, non per- guit inter acquirere formam, et generatio-
manet subjcctum sensibile idem, sed ne- nem : forma enim, inquit, in instanti ac-
cessarium esL corrurapi ; sed illa praepara- quiritur, generatio vero in tempore, et suc-

tio materise, quae in tempore fit, est gene- cessive fil.

ratio et non alLeratio : ergo generatio fit Opposita sententia est doclrina Peripate-
 QU^STIO II 189

tica, et communis omni schola doclissi-

in titativas subjecti : quia prius in una parle
morum virorum, scilicet, quod generalio subjecti introducitur forma, quam in alia^

sit mulalio instantanea, et non successivn. et eodem modo exponil |illud de 7. Physic.

Et probalur ex Aristotele in isto 5. text. 8. Posset etiam dici, notando verba Aristo-
el 9. ubi dicit, quod impossibile est, quod telis, quoe ibi in 6. interponit, scilicet,quoe-

generatio ct corrupliosint molus. sed sunt cumque divisibilia, et continua sunt, ut

mutaliones, quia secundum conlradictio- alia sit consideratio generalionis subslan-
nem tiunt, scilicel ex non subjecto in sub- tise in homogeneis, et alia in heterogeneis ;

jectum : ex qua auctoritate sic arguitur : in illis id quod generatur tempore, quo
Impossibile est quod generalio sit molus, forma extenditur permateriam, secundum
ergo impossibile est, quod sit id, quod est eamdem rationem generatum est secun-
de essentia motus sed de ratione et essen-
; dum partem; et sicquando fortna ignisex-
lia motus est successio ergo impossibile : tenditur per maleriam anle quemlibet
est, quod generatio sit successiva. Restat ignem genitum, generabatur ignis, et ante
modo rationes ejus diluere. qaodlihel gcnerari cral ignis genilus atten-
Ad auctoritatem 7. Phys. c. 4. lext. 34. la successione penes parles quantitativas
ubi Aristoteles comparat in velocitate, et materiae. In heterogeneisautemsecus, quia
tarditale, etc. dico, quod generatio du secundum parles generatur : prius enim
pliciter accipi polest : Primomodo propriis- generatur cor quam caeterae partes, et sic
sime, pro acquisilione scilicet formae sub- in istis partibus, cum non sint infinitoe,
stantialis, et sic, cum sit instantanea mula- aliqua prius generatur, antequam nulla
tio, una non est velocior alia. Secundo mo- generabatur. Sed nihilominus dicendum
do, pro alteratione praevia ad generationem est, quod semper praecedit alteratio quam-
simul cumgeneratione, et in hoc sensu ac- libel etiam partialem generationem, et sic
cipit Aristoteles ; velocius enim generatur accipiendo generationem, est divisibilis,
masculus quara fcemina in hominibus, non autem accepta pro ipsa formoe intro-
nam homo generatur 40 diebus, foemina ductione quamvis enimextrinsece altera-
:

vero 60, propler majorem calorem in mas- tio non terminetur ad substantiam, sed
culo, ct id ipsum apparet in aliis semini- ad qualitatem,'sati3 esl quod extrinsece
bus arborum, quia propter diversas tempe- terminetur ad illam, ut nomine generatio-
ries potest hujusmodi praevia alteratio vc- nis potiatur.
locius fieri, et sic substantialis forma citius Ad auctoritatem de Gcneratione anima-
16.
introduci. lium, respondetur, quod generatio anima-
Ad secundam auclorilalem 6. Physic. lis totalis fit praecedentibus partialibus ge-
cap. 6. text. 59. quoc clarius videtur loqui nerationibus partium heterogenearum, quae
contra nos. Sic enim ait Aristoteles : Ne- quidem, ul supra dicebamus, suas habenl
cesse est id quocl fit, factum esse, et id quol partiales formas substantiales mixtionis :

faclum est, necesse est fieri prius, et ait, quoelibet autem illarum in inslanti intro-
semper enim est ipso corrumpi corruptum ducitur in materia prius disposita per al-
autem con^uptum esse cor-
esse prius, ipso lerationem, atque ita nunquam datur,quod
rumpi. Respondetur secundum S. Thomam, generatio sit successiva.
Toletum ct alios, quod Aristoteles accipit Ad rationem respondetur, concedendo
hic generationem pro prseviis mutationi- quod primo et per se alteratio non habot
bus et alterationibus, quGC continuantur pro lermino formam substantialem, sed
cum generatione ; Scolus vero ibidem di- accidentalem concedendo etiam, quod
;

cit, quod in generatione formae substantia- universus fluxus successivus antecedens

lis non est successio, secundum gradus formam substantialem, est tanlum altera-
*ormae, sed solum secundum partes quan- lio ; non tamen inde sequitur, quod per
 190 LIB. V. PIIYSICORUM

accidens acquiralur formasubstanlialis.Se- unum se habet, ut magis perfectum quam

querelur quidcm, si nulla alia esset muta- aliud.
tio per se ad formam substantialem, et hoc Nota quod non est in"onveniens
terlio,

sibi restabat probandum est tamen mula- ; aliqua essesimilia secundum aliquas qua-
lio per se ad illam, videlicet generatio,qua3 litates et dissimilia secimdum alias. Ideo,
,

est mulatio instantanea, per quam acquiri- cum quaeritur, utrum qualitas similis agat
tur per se forma subslantialis. in aliam qualitatem sibi similem, vel
17 Ad ultimam rationem, respondetur quod utrum subjectum alicui simile, agat in
illa praeparatio materia? e l alleratio, et suum simile secundum suam qualitalem,
quidem natura per alterationem intrinsece secundum quam est ci simile, non debet
non intendit formam substantialem, sed intelligi, quod secundum qualitalem dissi-

accidentalem per generationem autem

; milem fiat actio, de Iioc enim non est du-
per se intendit formam substantialem : bium, sed supposito, quod aliquse sint dis-
pra^mittit autem illas dispositiones per ac- similes et aliae similes quaeritur utrum ,

cidens, ut tantum disponat materiam, qua acLio fiat secundum qualitates similes.
disposita, possit introducere formam. Si Nota quarto, quod agens naturale agitin At,
enim agens naturale dispositam inveniret quantum est in actu. Quod tripliciler in- J7>
"''^'
materiam, prius produceret formam sub- telligi potest : Primo in actu formali, ut
stantialem, el sic ignis prius igniret quam quando quod formaliter est calidum, ca-
id

calefaceret. lefacit. Socundo modo, virtualiter, utquan-

Aciio esf /c\ i\uUa qualilas conveniens, et naluralis doaliquid habet virtulem ad producendum
dvplex. ^
. . , . , - ,
agil proprium subjeclum. ^ota primo,
in
,

id, quod formaliter non habet, ut Sol vir-

quod duplex esl actio quredam est uni- : tualiter est calidus, quia poLest producere
voca, et qusedam est ffiquivoca. Actio uni- calorem, quo formaliter caret. Tertio modo
voca est, qua agens producit formam sibi dicitur aliquid in actu eminenti:ie, quo
similem in specie, cum forma sua, qua pacto Deus continet omnia, nullaque est
agil, ul cuni Iiomo gencrathominem, et perfectio in creatis, quae emiiientius non
calidumgcnerat calidum. Actiovero aequi- sit in Deo.
voca est, qua agens generat formam speci- Nota quinto, quod mullis modis contin-
fice disLinctam a forma, perquam agit. git agere. Primo modo id dicitur agere, Aye'

Agens. et Nota secundo, quod agens et patiens quod movet localiter. Secundo, quod gene- ^[^]
latiensdu-possunt bifariam sumi uno modo f..rma- rat et corrumpit. Tertio, quod alterat se-
pUnlersu- ^
:

, .,.•,•
mipossunt uier, et sic non solum suntdissimilia spe- cundum qualitates sensibiles sive primas,
cle, sed etiam genere ; et hoc modo non in- sive secundas. QuarLo, quod auget, seu
lelligit Philosophus 1. de Generatione, movet motu augmentationis. Ullimo, quod
quando dicit, quod agens et patiens sub secundum animam operatur, sentiendo et
eodem genere reponuntur, quia sunl con- intelligendo.
traria. Alio modo possunt sumi pro mate- Nota sexto, aliquid posse Iripliciter mo-
riali scu pro denominatis, et sic ea dif- veri, et movere, scilicet, per accidens, per
uno
fcrre specie poLest inlelligi dupliciter: parLem, eL secundum se tolum, quffidivisio

modo specie essentiali, sicut homo, et in superioribus exposita est.

equus el hoc modo non oportet quod dif-

; Ex his dico primo, quod in motu locali
ferant specie. Secundo modo, specie acci- aliquid potest se movere per accidens, per
dentali, ut corpus calidum et corpusfrigi- partem, et secunduin se totum. Per acci-
dum. Tertio, quia sunt dissimilia in gra- dens, patet de anima, quia in animalil)us
dibus ejusdem speciei, ut corpus habens movet se per accidens, dum movet per se
Ires gradus, et corpus habens sex : talia corpus : de secundo, patet de animalibus,
enim quodammodo contrariantur, quia quse dicuntur movero se ipsa secundum
 QU/ESTIO II 191

animain tanquam per parLem, quae movet dum se totum au^elur, id est, secundum
corpus : lerlio, palet de gravi el levi,qu8e omnes suas parles formales, scilicet, quia
secundum se tolum moventur a seipsis ;
in omnibus est virlus augendi, et receptiva

ut docet Scotus in 2. Sent. dist. 2. q. 10. augmeali.

Dicosecundo, in generatione niliil se per Dico septimo, quod idem potest agere in
accidens, aut secundum se lotum generat, seipsum actione perfectiva, et directa, et

quamvis per partes se generet. Prima pars de per se : nam intellectus in seipso pro-
probalur : quia generatione acquiritur ducit actum intelligendi, et volunlasactum
simpliciler esse, etquod generat debet lia- volendi,
bere esse simpliciter, nihil autem potest (dj Corrupiio unius est generatio alierius. 22

esse -et non esse simpliciter. Secunda pars Nota primo, quod generatio subslantialis unius^^quo-
patet in nutritione, quoe dicitur partialis est forma substanlialis genita, et comiptio ^^^uJil
generatio. Idem de corruptione dicendum substanlialis est forma substmlialis. qaa3 aiteriut.

est : nihil enim potest agere per se et di- corrumpilur; modo non est possibile raate-

recle in seipsum, actionecorruptiva ; sed riam esse sine forma substantiali, atque
bene per accidens, et gratia parlis. adeo recedente una foriua substantiali,
Dico lerlio, quod idem potest seipsum necesso est aliam produci, nam duae for-
per accidens allerare, quia videlicet, alte- moe nequeunt eamdem infonnare mate-
rat per se id, ad cujus alterationem allera- riam : quando una formaacquiritur,
igitur
tur. IIoc palet in anima, quae dum corpus alia deperditur. Unde sequitur, quod cor-
alterat calefaciendo el infrigidando, per ruplio uniusformoe, alterius est generalio,
accidens ipsa alteratur. licet non semper e contra. Primum patet :

Dico quarto, quod idem secundum se to- quia si una forma a materia expulsa, alia
tum non alterat scipsum idemenim pror- : non generaretur et introduceretur, mane-
sus non calefacit, et calefil, quia, quod al- ret maleria sine forma, quod cst naturali-
lerat, debet habere formani actu, et quod ler impo^sibile. Secundum probatur : quia
alteratur, debet carere illa ; sed impossi- quando homo moritur, inlroducilur in
bile est,quod idem sic habeat et non ha- matGria forma cadavoris, et tamen non
beat eamdem formim. Opposilum hujus corrumpitur forma hominis, scilicet ani-

conclusionis quibusdam probabilissimum ma rationalis, quia incorruptibilis et ira-

videlur, atque etiara mihi ,

quia satis est mortalisest.
habere calorem : verbi gr.itia, virtuali- Nota secundo, quoi in hac proposi-
ter, carereque illo formaliter, atque ita ip- tione, generatio unius est corruplio al-
sura totum caletieri a se toto. ^er/ws, potest esse duplex prcnedicatio, sci-

Dico quinto, quod simile potestagere in licet formalis,ita ut propositio significet il-

sibi simile secundumaliaraqualitatemsibi lud esse, pro quo supponit subjectum, et

dissirailera, vel in specie, velin gradu in- pro quo supponit praedicalum el praedi- :

tensionis; idera taraen non poLest agere in catio consecutiva, ita ut propositio signifi-
sibi similesecundumgradura.etqualitatem cet illud, pro quo supponit subjectum, se-
sibi sirailem, et hoc loquendo de actione qui ad illud pro quosupponit praedicatura.
proprie dicta et reali, qnve est secundura In primo sensu haec propositio negativa est
qualitates primas contrarias, et etiara lo- vera, tiulla generatio unius est corruplio
quendo de actione directa el non reflexa : alteriu<i.E[ in secundo sensu generatio sub-
et in hocsensu intelligitur conclusioScoti. stantialis unius est universaliter corruptio
Dico sexto , in augraentatione idera se aUeriu>, scilicet consecutive et concorai-
auget secundum partera : quia anima au- tanler, quia oporlet quod generationein
get, et virtus augmentativa, et corpus au- substanlialem concoinitetur corruptio, et
getur. Potestetiam dici, quod idem secun- oportet corruplionom substanlialem gene-
 192 LIB. V. PIIYSIGORUM

ralionem sequi. quando comimpi-

Nam si Dico secundo, quod in accidentibus per-
lurformasubstanlialis, quam nune habet manenlibus, quae non liabent contrarium,
maleria, non generaretur alia, talis malc- non est necesse quod generatio unius sit

riamaneret sine forma substanliali et si : corruptio alierius, ut produclio luminis

quando generatur forma substantialis in nuUius est corruplio.

materia, forma substantialis non corrum- Dico tertio, quod in accidentibus, a quo-
peretur, sub qua modo est, essent simul rum utroque potest subjectum denudari
plures forma3 substantiales in maleria, ( itaqueneutrum neque ejus medium ne-
quod est impossibile. Vide Scotum in 2. d. cesse inest subjecto, ut scientia et error )

l.q.3 ad lertium principale, generalio unius nonest corruplio alterius,

23 Ex lioc seauitur, in senlenlia Aristotelis polest homo esse neque sic sciens, neque
Aristote- generationes esse perpetuas, quia data qua. sic ignorans, neque aliquo medio modo se

da<ur uri- cumque generotione, fuit pra^cedens cor- habens, constato ex his extremis : atque
T7ia, nec consequens jam aliud primo adeo quando sciens non corrumpitur
j-uptio ; et per fit

niraiio genitum, et alia prior generatio, et sic m aliud.

infinitum : et similiter in posterum quamli- Dico quarto, quod in accidentibus haben-

bet corruptionem subsecuLuram esse gene- tibus contrarium, a quibus subjecluni non
rationem in perpeluum, adeoquesecundum potesl denudari, generalio unius est cor-

ejus opinionem nonest dabilis prima, nec ruptio alterius, el e contra ; ut genita sani-

ultima generalio. tate, corrumpitur aegritudo, et e contra, et

A cciden- Nota lertio, quod in accidentibus non est ad generationemalbedinissequiturcorrup-

'
dup*iZ;V" propositio universaliler vera. Nam duplicia tio nigredinis, vel alicujus medii coloris.
^**^"'^""'"
sunt accidentia; quaedam enim sunt acci- Dicoquinto,quodin generatione acciden-
dentia successiva, sicut sunt motus, et tem- lium, quando comproducuntur simul cum
pus, quorum esss consistit in continuo fieri substantia, tunc quia ad generationera
aliud, et aliud. Aliasunt accidentia naturae mixii generanlur, eorum generatio nullius
permanentis ; et istorum qusedam non ha- est corruptio utquando cum mixto produ-
;

bent contrarium, sicut lux, visio, actus in- cuntur colores, et odores. Ex dictis coUi-
lelligendi, et multa talia. Quaedam sunt, gere licet, quare quaidam dicanlur simpli-
quoe Iiabenl contrarium,ut sanitas el segri- citer generari, aut quoedam vero
corrumpi ;

tudo, albedo et nigredo, dulcedo et amari-
ludo, etc. et haec sunt duplicia
dam sunt a quibussubjectumnonpotestde-
nudari alia vero sunl a quorum utroque
;
secundum quid, quia secundum omnes,
: nam quse- motus denominantur a termino, et termi-
norum quidam sunt substantiaj, quidam
accidentia substantioe autem sunt simpli-
;

potest subjectum denudari. ter entia, ideo earum produclioest simpli-

24. Ex hoc, dico primo quod loquendo de ac- citer generatio ; accidentia vero sunt entia

cidentibus, sicut esse talium eotin conlinuo secundum quid, ideo eorum generatio est
conlinno corrmnpi etita vi-
fieti, ita et in ; secundum quid. Observa tamen ex Scoto in
detur quod in talibus idem sunt esse, ficri, 1. dist. 3. quaest. 6. quod accidens est ter-

et cornimpi ; atque itaverum est, quod in minus mutationis et alterationis, non la-
eis generatio sit corruptio ;
nec tamen in eis men productionis : et ratio est, quia muta-
verum est in praEdicatione formali, quod lio est per semutabilis, et alteratio est per
generatio unius'sit corruptio allerius :imo se allerabilis, et motus mobilis : illud au-

generatio unius est corruptio ejusdem, tem proprie alteratur et mulatur, quod de
cum in talibus universaliter generatio uni- non tali fit tale, ut quod de non albo, fil
us sit corruptio alterius concomitanter. album : forma ergo, qua fit tale, non mu-
quia non esl dabilo primum, aut ultimum tatur, sed subjectum ;
ipsa vero forma esl

in ipsis. terminus mulalionis, productio aulem est

 QU/ESTIO II 193

solius termini, qui per produclionem acqui- quod pul;U formas elementorum subslan-
rilur. Cum ergo torma non habeal proprie tiales remitti et intendi pos^e, sicuL et

esse, sed sit illud, quo compositum liabet qualitales : quare confiletur elementa in

esse, non dicitur produci, ne-

igilur ipsa mixlo tbrmaliler mnnere, eorum aulem
que terminus produclionis, sed tanlum formoesunt remissae.
composilum, quod liabet esse per produc- Scotus vero in 2. distincl. 15. qua^sl. 1.
^^'^^'^
lionem : el lioc de rigore, et proprie lo- sic '
mixlionem et modum, quo
explicat
^ '
quoinodo
quendo. elemenla sunl in mixlo dicilque quod in ; fiat.

(e) Sed si: remillendo, esl devenire ad omni genere est invenire medium, quod
iinam calidilatem ilaparvam. etc. Nola, cum extremis convenial, ut in coloribus
quod corpora non vivenlia, via corruptio- rubor inler albedinem et nigredinem ; non
nis, terminanlur terminis extrinsecis in quidem laliler, quod albedo et nigredo
qualitaliljus : quia alias res substanliales sint partes actuales ruboris ;
quia rubor
do^^inerenl esse per ultimum sui esss, quod esl simplex qualitas sicut albedo, alque ila

est absurdum. (lorrumpatur enim, verbi isla compositio r;on est nisi convcnientia
graLij; aer per diminutionem bumiditalis, naturalis medii cum exlremis, non extremi
non dnbiUir minima Iiumidilas, qua; sit ad extremum : ila simililer forma mixLi
minimum temperamentum, sub quo aer dicitur continereolementorum formas, non
conservari poLesL, quia tunc lalis minima quia illas conlineat aclu, sedquia naturali-
humidilas esset uILimum esse aeris, si am- j^erhabeL convenienliam cum illis. Secundo,
plius diminaaLur talis IiumidiLas : erit hoc ipsum explicat ArisloLeles, dicit for-
Q\nm yQvwm i}i\Q,eYe, nuncestminima linmi- mam mixLi esse perfecLiorem formis ele-
ditas, el posl hoc non eril : eL similiLer, menLorum ; omne auLem imperfecLum
niinc est aer, el post hoc non erit : quod est continetur virLualiter in suo perfecliori ;

desinere esse per ultimum sui esse, quod formtTC ergo elemenLorum virLualiler in
non esL dicendum daLur ergo maxima hu.
: forma mixti : sicut enim ibrma animne
midiLas sub qua non aer conservaLur, uL sic vtgeLalivae , ei sensiLivae eminenter , et
via corrupLionis LermineLur aer, el reliqua virtualiter conlinenLur in inLellecliva ,

corpora vivenLia Lerminis exLrinsecis, quod laliLer quod inLellecLiva cxerceaL ope-
est primum non esse, il-
desinere esse per rationes aliarum, iLa cLiam formae ele-
lud inslans enim medium Iransmulationis, menLorum sunt virLualiLer in forma
quod est primum essc rei, quye generatur, niixLi, quia habet operaLiones consimiles
est primum non esserci,qua3 corrumpitur. operationibus elemontorum ideo post- ;

IIiuc sunt diffusius explicala in prirao hu. quam ArisLoLeles dixit quod elementa ma-
jus, in annotationibus qutts;.. 12. cL lo.vide neiiL in mixto, subjunxit; salvaLur enira
ibi. virlus eorum : quia virluLes elementorum
(t) Mixlum non esl subslantialiler mix- sunt virLualiLer in forma mixli. IIicc sen-
lumexeo, quod Aviccnna opina-
etc. Nola, LcnLia Scoti esl etianiD. Thomas lib. 2. de
tus esl elemenla formaliter manere in mix- Generat. text. 94. et 1. parL. quKst. 76.art.
lo, quamvis divisa in minulissimas partes, 4. quamsecuLi sunt .'Egidius, Marsilius, et
qualitales lamen eleniefltorum sunLin ipso Albertus de Saxonia.
niixlo remissae, el lemperatae. Quam sen- Observa tamen, quod esl discriraen in-
lentiam secuti sunt Albertus Magiuis tract £8
ter Thomislas et Scotum, an dispositio
6. cap. 5. .Ijndunus 4. Physic. qutustione qualitaliva ad raixti forraam necessaria,
4. el alii, qui diversimode eam explicant, (quam vocant teraperieni, seu complexio-
ut videre est apud ToIeLum, de GeneraLio- nem) sit forma composiLa, videlicet qua-
ne, lib. 2. Eamdem sententiam defendit luor qualilales elementorum ad temperiera
Averroes, qui ab Avicenna differt in hoc, redaclae, an unica siraplcx qualitas ex il-

totii. in. 19
 Lir,. V. PIIYSICOIUIM
194
aqua
qualuor eminenter ratur ignis ox aqun, prius alteraLur
lisresultans, aliaque ejus
ut rubc:lo, ad caliditatem, removendo successive
conlinens, eLabipsisdislincta, sub-
albodine, el fria-iditatem, manente adlmc a^que
quae esl distincla qualitas ab
quodammodo continet.Nam stantia, in quam ab agente nalurali caluU-
nigredine, quas
tas inducitur, quiB esl opposita suae quali-
TUomistoe, asserunt, quod !emperiesilla e:st
primoe, cujusmodi est frigiditas,
qua
primarum, tati
combinalio qualuor qualilatum
quatiior qualitates e\c- generetur ignis, cum generatio siL termi-
ila scilicet, quod
quam- nus secundum Philosoplium, el
alterationis
mentorum sinl formaliter in mixto,
Et hoec senten- CommenLaLorem in pluribus locis. Ex lioc
vis temperatffi el remissre.
igitur manifesLe appareL,
quod frigidiLas
lia partitur m duas ; nam quidam eorum
similiLer
asserunt, quod qualiH^es esedem numero, non siL proprium ipsius aqua?, el
eorum formn, dicendum de alii^.Vide Scolum in Posl-
est
quce erant in elemenli^cum qvuBSl.
speciei prffidicamenLis, cap. de oppouLione,
corrupUc sunt aliteque ejusdem
,

IIu- qu-m-iL, uLrum po^sibile siL aliquod

qua
in mixto cum ejus forina inlroducta). 4.
a natiira,
jussententiajestJavellus. Alii autem,
ul eontrariorum deLerminaLe inesse
quod ipsi^meL in soluLione lerlii princip.\lis.
Marsilius et Toletus, tenenl
poolea
qualitalesquffieranl in elemcnLi^,
reuns-
manenl in mixLo, quamvis ingradu
illa sit composila ex QU.ESTIO III
so, ila ul temperies

quatuor qualitatibus remissis.

qucesL. 1. asse-
19.
Scotus vero in2. dist. 15. Utrum iii (ina.ilUale sit molus
temperamenlum esse unam simplicem
riL
oL cminenier Thom.
qaalitalcm, qu;r virtualitcr A.-lst. hic lext. IS. Aver.co.-. l'J. D-
/c-c/.

continetquatuorprimasqualitates ; el quod 4 n-Ao in Dlalogo Euliupho, ct vi

Ta-elcto.

Gal. /<b. 1. Alb. Ma-. 5. Phnslc.

.1/er c. 0.
sed
ipsa? primie qualitates non formaliter, truct 1 c. S. controv. 29. ad Ti/ron.
Vales.
tanlum manent in mixto.Ex Ins Comnlut. disp. 22. Phu^. q.2. i 2.
^yxh. 1>LJ>
virtualiter Ph>js.q. 2. </(/-
Phy-. c. 2. q. unica.
Fueates 5.

inlelligere facile potes,

quomodo mixtum
^c. I. cirt. 1.

determinat sibi quamlibet primarum qua-

summum, ut hic dicit Sco- quia in motu
litatum citra Arguitur quod non :

lus. aliquid movetur primo ; S3d mutatione

non
ProprUo pns^iuupx olcmenlorum movetur priino :
(g) ad quantitatem niliil

simt calefacers, etc NoLa,

quod li*c res- nou est
io-iiur mutatio ad quantitatem
aures Doctoris:
ponsio non esl vera, noc ad
inotus. Major paluit prius. Et minor
pro-
quidera vera, quia gradus non
va-
non est
quia vel augmentatur pra^exis-
ergo si calefacsre batur,
riat rationera formDO ;

tens vei superveniens non piveexis-

:

non esl passio ignis, n?c summe

calefacere;
qua3stione tcns, quia illud non est majus post
tum eliam, quia, ut dicit Scotus,
responsione ad augmentationem quam ante : nec su-
ultima Universalium, in
elemento- quia illud ante non erat.
primum principale, qualitales pcrveniens,
rumnonsunt eorum passiones. Et ralio Secundo, quantitas non suscipit ma-
subjectum esse minus;igiturad ipsam non est
est,quia impossibile est gjs et
proprii, vel
sineproprio, velsubopposito motus. Tenct consequcntia: quia in illis,
opposito;modo ele- et miuus,
eliam inlelligi sub ejus (jua^ non suscipiunt magis
menta nedum inLelligi possunL sine repu- tota successio provcnit propter partes
oppositis qualiti-
gnanlia intellectus sub quantitativas; inodo successio propter
oppo-
lum primarum, sed realitsr esse sub mo-
partes quanlitativas nonsufticitad
in transmulationibus
silis earum, ut patet fuit prius.
n:nn cum gene- tum, ut probatum
elemenlorum ad invicem :
 QIJ/ESTIO III 195

Tertio, omnis mutatioestde contrario neat idem, vel non, et post etiam simi-
in contrariuni; sed quantitati niliil est liter inquirendo, an qua^libet pars aucti
conlrariuni ; ergo, etc. sit aucta. Item qualiter potest salvari

Quarto, nullum aggregatum ex di- augmentatio sine penetratione ?Sed ista

versis motibus est aliquis motus simplex perlinent ad librum de Generatione. Op-
et unus ; sed augmcntatio est hujus- positum arguitur per Aristotelem inislo
modi : ergo, etc. Major nota est. Et riii- quinlo, text. 18. qui ponit niutum esse
nor probatur, quia ad augmentationem in tribu.s generibus.

requiruntur motus localis nutrimenti, Notantlum, quod ad motuin proprie

ejus decoctio, consequentor extensio dictum requiruntur aliqute conditiones. ^"'J',j'.\l'^

qua?dam, sive rarefactio ; et per con- Prima est, quod acquisibile per motum, p/f»^'';?"»-

sequcns nuUus unus motusest augmen- per se et de nalura sua sit acquisibile tim,

tatio, sed ao-o-reoatum ex diversis; et successive et non subito, ita quod non
pcr consequens augmentatio non est possit totum simul acquiri. Secunda
motus. • conditio, quod illud cui fit acquisitio,

Quinto, augmentatio est ideni, quod vel deperditin, maneat idem ante et
motuslocalis; igitur pra^er motus, qui post, ita quod acquisitio, vel deper-
sunt ad k^j/. etad qualitatem, non opor- ditio fiat alicui manenli idem. Tertia
tet ponere motum dislinctum, qui sif ad conditio ut illud sit acquisibile sibi

quantitafein. Anlecedens probatur, quia permotum sui ipsius, et non ad

illiid quod augmentatur, mulat locum, motum alterius ; et propter hoc po-
etoccupat majorem locuui, quam antc : nit Aristnteles quod in (k/ aliquld wuw
io-ilur nutrimentum movelur localiler. est motus, quia pra^dicata de ad ali-

Sexto, arguitur de dindnutione, quia «//^/</ mutantur de aliquo non propter

onmis motus est acquisitivus, sed di- inututionem sui ipsius, sed propter mu-
minutio nonest acquisitiva : igitui' non tationem factam in aliquo alio. Quarta
est motus. Major palet : quia in li«(C est conditin, quod motus ille sit de termino
diflerentia inter mufationem etmolum; pusitivo ad terminum positivum, inter

quia omnis motus ad qualitatem est ac- quos terminos est distantia inedia; et
quisilivus uniusqualitalis, licet sit de- ista sequitur ex pra?cedenti conditione,
perditivus allerius : tt simililer motus quia nisi sit distanlia, secundum ({uam
localis est acquisitivus, ut iiolum est. Et posset fieri successio, tunc non repugna-
confirmatur, quia in diminutione non re! ninlui. (piod pi>sset fieri subito ct in
apparet aliqua mutatio, nisi corruplio, instanti ; et tnlis distantia terminorum
aut remotio alicujusparva3 partis ; modo vocatur conlrarietas, quas in qualitati-
corruplio, cum sit a substantia, non est bus iion est distantia secundum si-

motus, nec reactio est motus distinctus tum, sed secundum gradus qualitatis.

a motu locali. Secundo, notandum quod augmenta- ^

Seplimo, quantitas est ajtcrna, utdicit tio accipitur

1
multipliciter
r : Uno modo ^"i"'*'''V*f-
' ' '
^jy arctpi-
Commentator in libro de Substantia or- pro quacumf|uemaiorationequantitatis, lur tnHins
^
.
modis.
bis : igiturad quantitatem non est mo- sive fiat adveniente aliquo, sme non : et

tus alius a motu locali, quia in aHernis sic rarefactio dicitur augmentatio, el ta-

non potestcsseacquisitio.nec deperditio. lis non est nd quantitatem, imo ad (jua-

Cctavo, potest quceri an auctum ma- lilalrm ; cujcs signum est, quod per ra-
 196 LIB. V. PHYSICORUM

refaclionem miitantur pra^dicla de ge- bilis successive alicui, scilicet, viventi

ncre Qualitatis, iit rarum, densum de manenti eidempor mutationem viveuli3,

illo, quod sic augmentalur. Alio modo et non alicujus alterius : igitur adquan-
accipitur augmentatio pro majoralione tilatem estmotus.Majorpatet par condi-

quantitatismediante aliquo adveniente ,

tiones prius positas. Et minor 'proljatur,

et lioc multipliciter ; uuo modo per ag- quia impossil^ile est aliquid sul)ito mu-
gregationem, ut cuniulus lapidum dici- tari de minori quantitate ad majorem.
tur augmentari per appositionem lapi- Secunda concliisio : Inijusmodi aug- Aitr/men-
tulio potesl
dum. modo, per continuationem,
Tertio mentatio polest fieri secundum quodli- ficn secun-
(him c/uod-
ut quando aqua apponitur aqu e. Quarto betgenus Quanlitatis; quia potest lleri
lihet (jenus

modo, per generationem, utquando ig- tam sccundum longum, quam laium. quuii:i'.u-
tis.

nis augmentatur per appositionem com- vel profuudum.

bustibilium. Quinto, quando auctum est Gontra ista arguitur primo : quia :id il-

continue aliud et aliud. utquando prop- lud non est motus, quod non acquiritur

augmentum potentia3, vel diminu- nisi consecutione, ct ex consequonti ad

ter
tionem resistentia^, continue est alia, et alios motus ;
sed quantitas non acquiri-

aliaproportio, et continue major, et ma- tur nisiex consequenti ad alios motus :

modis non accipitur aug- igitur ad quantitatem non est molus.

jor. Et istis

mentatioin proposito quia sic augmen- : lAIajor patet : quia per eamdem majorem
pnil)at Aristotcles in littcra, quod in ad
tatio non est aiiud quam motus localis,

vel alteratio ; autgeneratio vel corrup- aliquid non est motus. Et minor proba-

tio. Sexto modoaccipitur (^^) augmenta- tur, quia augmentatio non fit nisi conse-

tio pro majoratione quantitatis viventis cuiive ad alterationem, ad molum loca-

lem, et generationem et corruplionem.

facta, adveniente aliquo, scilicet nutri-

mento, virtute animie, mediantc calore Secundo, quia non minus csset aug- 6.

naiurali ; et sic accipitur in proposito. montatio motus, si tantum deperditur

Etad talem augmentationem requirun- alj una parte viventis, quantum acquiri-

Primo, tur ab alia, qua:' nunc fit de facto, quo-

tur aliqui motus,vel mutationes :

decoc- niam nihil deperditur, sed si tantum

enim requirituralteratio, scilicet

tio nutrimenti. Secundo, motus loca- deperditur ab una pai'te, quantum ac-

lis nutrimenli decocti ad mendjra. Ter- quiritur al) alia, nonessot augmentatio,

corruptio substanlialis nutrimenti. eo quud niliil augmentaretur :

quia ma-
tio,

Et quarto,ilIam (b) corruptionem sequi- norct tantum post, quantum erat ante :

tur partialis generatio anima^ viventis. igitur nunc de fiicto augmentatio non

Et quinto, requiritur facta generatione est motus.

extensio qu;i3dam totius corporis ; et hoc Tortio, soquereturquod illumina.io
fitvirtute calorisnaturalis. esset motus. Gonsequens est falsum :

Nunc ponuntur conclusiones. Prima quia est do privatione in Irabitum. Con-

5.
.s/otM. «« ggt .
^\j quantitatem est («^) motus. Pro- soiiuontia probatur per eamdem ratio-

nou', pcr ({uam probatur tle augmenta-

"tUal"nT batur ; ad illud cst motus, quod de sui
naturaest acquisibile successive alicui tiono,(iuia lumonest acquisibile succes-
manenti eidem per mulationem sui ip- sivo alicui subjecto manonti eideni per
mutr.tionem illius subjecli, et uon ahe-
sius, et non per mutationem alterius ;

sed quantitas est de sui natura acquisi- rius.

 :

QUESTIO III 197

Quarto, dicatur quis istorummotuum ter dicitur ('^) quod illa extensio, quiis ul-

debeat dici augmentatio, scilicet decoc- timate consequi(ur, est augmentatio; ct

tio nutrimenli, vel motus localis ipsius si fiat consimilis extensio in inanimatis,
ad membra, vel generatio,veI corruptio, non oportet quod illa sit augmentatio,
vel exlensio consequens generationcm : 60 quod non provenit a consimilibus cau-
etquodcumque istorum motuum pona- sis ; idco hocnomen a//^;«e??/a//osuppo-
tur. tuncauffmentalio non est motus.vel nit pro illa exlensione, connotando illos
nonestmotus distinctusa motu ad qua- molus esse antecedentes.
litatem, vel a motu ad udi. Ad rationes priiicipales : ad primam
Ad ista rcspondetur. Ad primum ne- dico, quod pra;existens {'^) augmentatur,
gatur major : quia dealbatio est motus, et ipsum manet idem ante et post, iit

et tamen non fit nisi conseculione ad al- patuit supra, primo liujus : ei etiam il-

terationcm secundum primasqualitates: lud idem est pi"imu minus, et postea

etquando Aristoteles ponit illam majo- majus, ut dicebatur de intensione quali-
rem, dico quod sic intelligit, quod ad tatis super tertio, qute est omnino simi-
illud non cst motus, quod solum acqui- lis quantum ad lioc.

rilur alicuiconsecutione ad aliosmotus, Ad secundam, conceditur antecedens;

et non solum per motum sui ipsius, sed et negatur consequentia. Ad probatio-
etiam per motum allerius, ipsononmu- nem, (juando dicilur, quod successio se-
Xalo ,ei kloo in adaliqitid non est mo- cundum partes quantitativas non suffi-

tus. cit ad motum, ut probatum fuit ; res-

Ad secundum, negatur major : quia pondetur, quod dupliciter potest esse

in augmentatione necessario requiritur motus secundum partes quantitativas
quod non fiat tanta diminutio ab una Uno modo, quod totum mobile simul
parle, quantaaugmentatio in alia ; imo moveatur, et secundum
sic successio
semper requiritur, quod fiat major ad- partes quantitativas sufficit ad motum,
dilio quam resecatio, cujusmodi est in proposito quia quod :

Ad tertium, negatur consequentia : augmentatur, totum simul movetur de

quia lumen de natura sui est acquisibile mincri quantilate ad majorem. Alio
subito : quia si luminosus esset subito modo est successio secundum partes
pra^sentatus medio, iu quo sufficeret quantitalivas, ita ut nunquam simul to-

agere, tunc subito produceret lumen : tuiu mobile moveatur, sed primo una
motlo diclum est, quod illud, ad quod pars, postea alia, et sic consequcnler ;

C8l motus, de sui natura est acquisibile et tunc successio talis non sufficit ad
succcssive, et non totum simul. molum, ut probatum fuit prius.

Ad quartum, dicunt aliqui quod aug- Ad tertiam de contrarietate, videbitur

mentatio non est aliquis istorum mo- postea.
tuum vel mutationum, sed omnes istos Ad quartam, respondetur sicut ad
consequitur. .feed istud non valet, quia quartum contra conclusionem.
praater motus enumeratos, non apparet Ad quintam, negatur anlecedens.
aliquis molus, vel mutatio consequens. Unde, licet augmentatio pra^supponat
Alii dicunt, quod augmentatio non est motum localem antecedentem, altamen
aliquis unus motus, sed est aggrega- ex Iiuc non sequitur, quod augmentalio
tum ex omnibus motibus praedictis. Ali- sit motus localis.
 LIB. V. rilYSlCORUM
198
negatur aui I ((uia in augmeutatione convertitur sed *vc- urt-

Adsextani de diiiiiuulioue,
alimentum iu substantiam alili ;
sed om- •

major, et potest concoili quod diminutio

est generatio.
uis conversio in substanliam
non cst ita proprie motus sicutaugmen-
Pvursus suppositum, quod augemr, non fil
Ad conrirmationem dicilur consi-
tatio.
simpliciter, sed fit majus
ergo nou esl :

De non pertinot ad pro- quid

simpliciter generatio, sed secundum
militer. aliis (0 ;

posituni. ol lioc est quod dicit Scotus in disl. 44.

y«a>s/. 1. videlicetquod in nutritione est

ANNOTATIONKS aii(iua generatio,extendendo generationem
ad inductionem formse suljstantia-
omnem
Soxto modo acvpHur augmeukiti
),elc.
(a)
10. privationem quia
lioc scxto lis iu maleriam post
;

Definilio Nota primo, quod augmentalio alimenti,

augmen-
accepta sic doiiairi solel
.iugm^jnti- alimentum non manet sub forma
(ationis. modo :

adJMiopneeristcnti neque sub atiqua alia, quam sub forma

lio est novte qua>uaatis
n alimenti nutriu et addit Scotus, quod, cum non sil
quantitati per iiitus susc3pt'one
;

illud
generatio per se entis, prout dicitur
conversiinmajorem cctrnsn, qnam fuerat
pars alterius,
Et ideo augmentatio proprie per se esse, quod non est
deperdtta.
non esl generatio simpliciter, sed po-
dicta non fit sine nutritione, etalicujusge-
aggeneralio, id esl, alicu-
enim est rcparatio hu- lest dici
neratione. Nuirilio
quod per generationem
nattt.raU jus generatio,
midiradicalis consumpt^ a cahre
alicui pra3existeuti, cui
aggeuera-
in subitan- idem
per humidum cibale conversum
fil
ingeneratio quia est
addil ad iioc lur. Vel potest dici
:

tiam viventis et augmentatio

cujus anle non
;

generatio partis in toto,

reparari, quam fueril dcperditum,
at-
plus
fuit pars. Dicit insuper
Scotus, quod pars
queadeononfit augmenlalio sine nulri-
adveniens per nutritionem est aliquo
modo
generatione,
lione,nec per consequens siue per
simitis parti pr?eexistenti,
quoe infuit
alterius-
quia corruplio unius est generalio
gcneralionem, el aliquo modo d.ssuvu ,.

e sauiemcovnunpiUu- iu slomncho, ot
cii)u>.duic 1
,:...„ .,„,„i_ ;„ forma
.:.,.;ii. in .^n(-c fica etcorporeilatis
fnvinn specifica et corporeilatis :
etmul simiiis
ejus formasuljslantialisdeperditur,
dissimilis, qula impurior. Nam quia omne
lipliciter Iransmutalur maleria :
nam ex
in naturale in agendo repatitur,
quantoagens
ciboiuslomichofil ciiylus. et rursus
magis
goneratur naturale magis continuat actionem,
hepate corrumpitur ciiylus, et
ejusvirtus debilitatur; cum ergo
virtus
et Imec
cliynms seu massa simguinaria, actionein,
ixv,. -
nervi et
-^ nutritiva
x...v.... .- seinper
--
continuet
ui caro,
>-aiu,
adlmc corrumpuur,
corrumpitur, et
ei fit . _

augmentatio non fit sine ge- agendo in nutrimentum, tanto magis debi-
ossa atque ita
^^' consequens, ge-
1^'^^^^^' ^j^^' ''^'^'''' ^^
neratione
quae fuil
ad auguienta- nerat carnem imperfectiorem illa,
'"'Notrstcundo, quod licel
corrup- acquisila per generationem m prmcipio :

tionem requiratur motus localis, nnper-

vera nutri io, ipsa imo eademmet manens in toto, erit
tio generatio, et ctiam
fectior seipsa, quam prius fait in prmcipio,
tamen reaiiter distinguitur ab omnibus
ii-

per consequens generabil carnem

imper-
quia illi motus sunt realiler distincti, el
lis
reaiiterdistinctos: fcctiorem qualitates enlm consequentes,
:

qui sunl ad termiuos mutua

sunt principium aiterandi ex
modo generatio est ad sulJ3tantiam,el aug-
quiX3

qua- reactione erunt imperfectiores, quodexem-

mentatio ad quantitatem, alteratio ad
localis ad ubi, qua^ rea- piomanifestatAristolele3l.de Gen. text.
litatem, et motus
42. sicutvinum, quanlo plus aqutie illi ad-
liter distinguuntur a se invicem.
miscelur, tanlo magis debili atur, et ejus
(h) Etquarto, illam corruptionsm ssqici-
11 actiones sunt imperfecLiores : ilalnc.
Quod aug - tur partialis generatio aninvv viventis.^S^oid.
mentatai propria dicitur Ex hoc sequitur, quod primi parentesin
primo,quod augniumauu
augmenlalio 1^^1/1 ..a v^.. -
non yene nrimo.quoa ,. .1 lif?no
. ,
edcrenl de
paradiso ox,,-,leutcs,l,cel
ratur nim senoraUo,seu generalio sccunauui
purliaii'
pliciier,
 ;,

QryESTlO III 199

«

illo viUu, quo luiniidiun radicale reslau- duui, quodsecuridum lales formasfiat aug-
rareUir,si Deusderelinquereloosaclionina- mentalio. Et si contra arguas, quod etiam
turali,ex condilione su;e naturoe moveren- in materia manet idem situs ; ergo etiam
tur,quiacalornaturalis agendorcpaterolur, in materia fil augmontatio. Ilespondelur
ettandem ex conlinua actiono,et repassione secundum lianc doctrinam, quod non est

deficeret:verum tamen est,quo(l mors non eadem ratio quia licel maloria maneat
: ea-

sequeretur aclu, quia antoquam fieret tota- dem hoc modo, lioc non habet a se, et qua'
lis consumplio calorip, Deus assumeret eos tenus materia : quia qualenus materia, ef-

ad beatitudinem. Ilsec docet Scotus iii 2. thiit, sed Iioc habet a se, et ratione ipsius ;

disUnct. 19. contra Bonavent. ibil. artic. 2. ideo eliam in imperfectis viventibus aug-
vide quae dixinms in (^ommentariis nos- mentatio fit sccundum formam, et non se-

tris super Gen. cap. 3. fol. 189. cundum materiam.

Nota secuudo, quod forma^ specificoe vi- Ca3teriim nobis, qui cum Scoto ponimus U.
Foynw
7/aiUum
ventium,qua3 suntanim8e,suntinmuUiplici formam corporeitalis, alia via incodendum
sioit m dit^erenlia.Alice namquesuntindivisibiles ; est : atque primo dicendum es*, quofl om-
'ifferentia aliae vero divisibiles sccundum aliquos.Pn- nos anmioe viventuim sunt indivisibiles,ut
mi ordinis est anima rationalis, de qua nou iti sccundo de Anima examinavimus, for-
est dubium, quod sit omnino indivisibilis, ma autem corporeitatis, qu« et mixtionis
et independens a maleria ;
quare quando est, otextensa, et quanta, et secundum ip-
liomo augetur non acquiritur nova pars sam fiunt organa : quare dicendum, quod
anim;!e, sed eadommot de njvo informat inaugmontatione acquiritur nova pars for-
novas partos materiye ex nutrimento acqui- mre corporeitatis cum nova parte materiae
sitas : el simiiiter indiminutiono non de- quia hujusmodi forma corporeitatis est di-
perditur parsaniuKTe cum parte materiae. Secundo,dicendum est,
visibilis, etextensa.

Alia3 sunt animse, qu* talitor informant quod quando augentur viventia sensibilia,
matoriam, quod dependent ab oa licri et et vogeLabilia perfecl':i, sivo imporfecta,non
conservari, ut animne sensitivse et vegela- autem requiritur nova pars animoecum no-
tiv« ; et de istis sinlno indivisibiles, an va parle materioe. Et hoc est, quod dicit
non, disputatio est ad 2. l'b. deAnima por- Aristoteles 1. de Generat. quod augmenta-
tinens. Modo opinio ost S. Thom;»?, 1. part. tio fit secundura formam, quse semper ma-

quuisl. 76. arlic. 8. quod animaliiun por- net eadem. Et probatur hoc, quia alias non
fcctorum, cujusmodi sunt leones, el cqui, essct discrimen inler augmentum viven-
ot hujusmoJi aniuuB sunt indivisibiles : tium et non viventium ; ignis enim auge-
imperfectorum voro, ut anguium, ot lacer- tur per hoc, quod cum nova parte materiae
torum et plantarum sunt divisibilos. acquiriturnova pars formoe ; si ergo et vi-
Unde juxta docLrinam,dicerelicebit,quod vons hoc modo augeretur, non essetdiscri- •

13.
iu augmentatione in auimalibus perfectis, men inter illa. Adde, quod unitas subjecli
eadem manens forma exLenditur ad infor- sumilur ab unitate forraae,a qua et entitas

raandas novas parLes raateriae. In aniuiali- si ergo forniae viventiura crescunt, et de-
bus vero imperfeclis siraul cura niateria crescun', ita ut cum nova parte raateriiB
acquiritur novapars fornuB : et juxta hanc nova pars formoe acquiralur et deperda-
sentonliamloculusestforte.Scotushic,dicens tur, poterit dari status, in quo vivens ha-
qnod corruptionera sequitur partialis ge- beataliam forniam nuraoro dislinctara ab
neratioaniraio viventis ; et secundura hanc illa quam prius habuit. Dicendum est ter-

sentenLiara dicitur etiani fieri augmentatio tio,quod augmentatio fit secundura for-
secunduni formam raanentera,quia raanel raaui, et non secunduni nialeriara, pio
iderii modus, et figura ipsarum formarum: quanto augmcntatio in vivente fit per ad-
et haec permanentia sufiicit ad affirraan- venientem sibi novam partera niateriae cura
 ;

200 LIB. V. PHYSICORUM

nova parle forniae corpjreilalis, manento siHone aUorius ; crgo cujusque minimi
eadcm forma vivenlis; et lioc secundum il- conversio fit in insLanti, el per consequens
las parles, quoe liabent virtuLem, et effica- augmentatio estdiscontinua,quia residuum
ciam, etdebitam quantitateni ad propriam cibi non conversum, quod manet, est dis-

actionem, ad convertcndum scilicct sub- continuutn, ut diclum est in primo nota-

slantiam alimenli, qu?e appellantur partes bili. Secundo probaLur ; augmentalio non
secundum formam, ut subtiliter explicat Iiabet unum subjectum, ergo non est con-
Scotus in 4. dist. 44. qxuvU.. l.at non fil se- tinua. Antecedens patel, quia aliud sub-
cundum materiam, id ost, secundum illas jecLum est caro, aliud norvus, aliud os, et
partes, quoe propter sui defecLum Iiujus- aliud caput, et aliud manus : h:i!C autem
modi aclionem noqueunt habere. continua non sunt ; ergo augmentatio non
15. (c) Ad quantitalem csl molns. "^oln, quod est continua. ProbaLur consequonlia, quia
'Yolein^^primo de Gsneratione tenet, aug- augmentatio unius partis non est eadom
mentationemnon essc motum conLinuum, numero cum augmentatione alterius, si-

sed instantaneam mutationem quam dicit cuLIi;iec pars est illa.

esse Commentatoris, 8. PJvjsic.comm. 23. et Tertio probatur ; augmen'aLio supponit

16.
S. Tliomoe ibidem.et Alberti Magni. Pro cu. generationem, ct fit simul cum gencra-
jus intelligenlia, notat Tolctus, quod cibus tione ; sed generatio est instantanea, er-
quando disponilur et aUeratur, non csl go et augmcntatio : et confirmaturex Aris-
continuus sed contiguus, et juxLapositus totele 8. Physic. tevt. 23. ubi probat aug-
carni, et dum, verbi gratia, una pars san- mentationem nonesse continuam. Fit ergo
guinis converlitur in carnem, disconlinua- secundum hanc opinionem, augmentitio
tur ab alia parte, quse adhuc conversa non sic : disponitur cibus,et alteratur in tempo-
est, ^ed manet sanguis. Secundonotat.quod re,eL in fine disposiLionis converUtur in ins-

dalur minimum substantia3 productJE na- tanti in substantiam aliti, et similiter aug-
luralis, ita ut, cum caro producilur, sit mentuni ; et rursu^ iterum disponitur alia
sub certa quanLitate, sub qua primo pro- pars cibi sicut prior in tempore,et disposita
ducitur : si ergo datur minimum sub- in alio instanti post tempus dispositionis,
slanlia3,dabiLur cLiam minimum secundum convertitur in substanLiam, quse, cum sit

extensionem in accidenLibus disponenLi- quanta, simul nutrit, et auget est ergo

busad substantiam, et per consequens in augmentum interpolatum, et ex pluribus
quantitate ; alias daretur pars minor mi- augmentis congrcgatum.
nima disposita, in qua Untroduceretur for- Oppositam sententiam tenet hic Scotus,et
ma substanUalis. lloc posilo, sic probat in 4. loco supra rclato, sub lit. L. ^. se:l

suam sententiam : aut pars sanguinis sic e.r /s^/s, quam seculi sunt Marsilius lib.l.

apposita carni nutriendiB disponitur, et al- deGencrat. qunest. 14. AlbertusdeSaxonia,

teratur successive, aut non ; non succcs- qn. 13. et .landunus 8. Phijsic. qu.vsf. 7.

sive, quia Umc data quacumque par- et probaturex Aristotele in hoco. text. 18.

te disposita, adhuc minor dabilis es- docentc, ad tria Praedicamenta esse per se
set, quod secundum notabile
cst contra motum, videlicet ad Quantitatem, Qualita-

datur namque primum, vcl minimum in tem, et llbi ; sed augmentalio est ad quan-
substantia ; ergo disponitur instantanee, ct titatem ; ergo est per se motus.
per consequens augmentum non flt succcs- Ad primum in oppositum, respondetur
sive, sed in instanli. Probatur consequen- quod dubium e3t,an detur minimum sul)- ^)„;„V,7
slanUoe, imo ipsemet Toletus, quv^t. 4. leti rejk
tia, quia non potest disponi nisi in detcr-
tur.
minata quanUlate ad minimum : cujusque co;jd?ts/o»e 2. asserit opposiLum esse pro-
autem minimiconversio supponitalteratio- babilius. Secundo, dico quod esto, quod
ncm, ct disposiUoncm distinctam a dispo- hoc sit verum in generalioiie subslanlia)
 QU.ESTIO III 201

non tamen in nntriliono, et in .'iugmonti- (•1) Alilerdic-fur, qno l iUa extensio,clc. Maierla
,, , . , . , . ,. cst diiplex
tione ;enim quamvis siL parlialis
nutrilio Nota pmno, quodsicut nigcnerationeprcic- composido
generatio, quia tamen non est simpliciter ter materiam composilionis, est etiam mi- ^leraiionit
generatio, sed poliusaggeneralio vel inge- tcria alterationis, scilicet lerminus a quo,
neratio, ideo etiara fil successive; alteralur et aer est lerminus a quo, et maleria alLe-
ergo successive alimenlum, et succossive aqmr, quando aer convertitur in
rationis
converlitur in substanliam vivenLis,et suc- aquam, et maLeria qmB erat sub forma ae-
cessive ipsum vivens augetur. Ratio autem ris, estmaieria composilionis aqmie : ita in
diversilatis in nutritione, et generalione augmentatione, matcria alterationis est ci-

substanlioe compleloe, lia23 est, quod sub- l)us extrinsecus sumptus, qui corrumpi-
stantiacompleta indiget detenninatis acci- tur ; et iu hac materia allerationis conve-
dentibus, et delerminata quan!itate ; sub- niunt generatio et augmontatio : cL talis

slantia autem, quae est pars alterius, qua- niatci'ia in uLraque est corpus compositum;
lis est, quae in nutriLione acquiritur, non maleria tamen compositionis in generatio-
indigetquanlitate cerla et determinata, in ne, diffcrt a materia compositionisin aug-
qua generetur, et iJeo non generaUir iu menlatione, quia matcria gencrationis non
tam parva, quin in minori generetur. est corpus, sed materia prinia : at in aug-
Ad secundum solum probare aug-
dico, mentatione mnterioe composilionis est cor-
montationem, qu?e fit incapite, non conti- pus in actu : nam cibus, qui est Uiateria
nuari cum augmentatione, quae fit in ma- alterationis, convertitur in propriam sub-
nu de hoc tamen non est
;
qunesLio, sed stantiam rci viventis , et sic conversus, et

utrum augmentatio, quse fit in manu, voj-- factus actu caro, auget ; in augmentatione
bi gratia, sit continua ; et rursus sicut crgo, tam materia alterationis, quam com-
omnes partes sunt conLinu.Te etiam disLan- posiiionis est corpus i:i actu. Undepro ma-
lcs aliis iutermediis partibus, itaeLiam ac- jori luce :

cidens extensum pcr onmes parles dicitur Nota sccundo, ex Scoioubi supra ,
quod lo,

conlinuari ad continuationem subjecti, si delur in tolo aliqua pars, qufXB sit pars
quamvis non sic fit augmentatio per par- secundum formam. ct dicalur .1, cL h;icc

te ; quod augmentatio succedat

successivc, pars habeat decem partes, quarum quaeli-
augmentalioni alterius, quia omnes simul bcL haljcat a^qualem virLutem ad convor-
augenlur secundum cxigentiam cusjusque tendum cibum in sui subsLantiam, post-
virtutis. quam nutrimenLum fuerit deductum per
Ad lertium, dico quod generatio sub- quascumque depuraliones, ita ut jam sit
stantiaj per se existenlis, est instantanea ; sub forma proxima formoe introducendae ,

generatio vcro parlis substanlia3 in alio tunc istud tale alimentum sub illa forma,
exis'enLis est successiva. Ad auctoritatem verbi gratia, sanguinis, approximatum
Philowphi, dico quod Aristoteles loquiLur parti nutriendoe, et receptum in quibus-
ibi contra Ileraclitum asserentem omnia dam poris dimissis ex fluxu quarumdam
esse incontinuo niotu, et fluxu : probatque partium secundum materiam, qurB pra?.fue-

ibi Aristoleles in motu augmentationis, et runt ibi, et nunc ex fluxu suo reliqucrunt
alterationis illud non esse verum nam ; in poros repletos aliquo humore subtiIiori,ex
quolibet augmentabili datur terminus, ul- quo ipsum totum caruit densitate in parti-
Ira quem amplius non augetur vivens, bus requisita ad bene esse ejus ibi exis-
imosa^pe augmentatio impeditur propler tons, tunc, inquam, alimentum converti-
infirmitates ; at non negat ibi Aristotcles lur in ipsum nutriendum, ut scilicet repa-

augmentalionem quamdiu durat, non esse retur illa densitas in toto requisita ad bene
motum conlinuum, cum ex professo hoc esse ejus ibi existens : et ex lioc sicut anle
docucrit in hoc 5. Phi/sic. conversionem, juxtaponebatur alimentum
 202 un. V. PJlYSlCOllUM

conligueparlibus nulriendi, ila posl con- augmentatione vivenLis qua^libet pars au-
versionem juxlaponilur conlinue aliquibus geLur proprie ; et quando Aristotcles dicit,

in poris enim quod qua^libet pars augetur, intelligitur

parlibus pcrmanenlibus ;

parlis augendce recipiunlur parle.s nulri- de pirLe formali, qune proprie"etproporLio-

menli, el ibi exislenles aggeneranUir par- nabiliLer augcLur proprie, inquam, quia
;

libus illius parlis nutriendsc. Unde parli, habeL virLutem ad converLendum nuLrimen-
nulrilur, non esL Lum in sui sul)sLanliam proporLionabili-
qmic proprie augeLur et ;

juxLaposilio alimenli lanlum, scd in Lali Lcr auLem, quia quanta esL proporLio capi-
parlealia pars fluxiL, elalia de novo res- tis addigitumanLe augmenLationem, lanLa
tauraLur, el fit quacdam ingeneratio, id esL, esL post augmenLationem : partes vero ma-
intrinsecageneralio parLis nova3 loco par- Lcrialesnon augeniur proprie per hujus-
tis anLiqujie qiue fluxiL; in parLibus
vero il- modi conversionem nutrimenli, sed pcr
lis, quae propler defecLum sua3 virLuLis juxtnpositionem vide ScoLum ubi supra.
:

proprie non nuLriuuLur, esL juxLaposiLio. Ad Lertium,dico quod non datur penetratio
poris, virLus dimensionum, quia in^raigmentalione". non
RccepLo ergo nuLrimenLo in

vivenLis alleraL, et re olviL vaporem, qui acquiritur nova qu nlitas, sed prceexislens

resulLat ex concoclione , et ille vapor fa- extenditur, qme extensio nihil aliud dicit,

ciens novum porum,propellit parles viven- quam alium, et alium ordinem parlium ad
tis, quae exLendunLur, eL dilaLanLur versus parLes loci. Vel dicas cum Canonico, li-
exLeriorem locum, et tunc cibus converLi- bro quinlo, qu.vstione i.ad secundum prin-
tur, eL alimentum fiL pars vivenlis, el tunc cipale.

vivensfil rnajus et augeLur ; eL hoc esL

augmenLum, eL novi loci occupatio, quia

ubi eraL nuLrimenLum, esL jam vivens. QU.ESTIU IV

„-)
(e) rnvexislens avgmentalur, el ipsum
In aiig- w«»?n'.'7em. Nola, quod in augmcnlatione Clrum omnis molussitkhcontrar^o in

manet idem subjectum. Uuoniam, etsi in conlrarium

''nemanet
idem sub-
^.iypn^e omnes parLes maLeriales successu •

r. Tlum. lcct. i^.Albert. Mnga

temporis fluant eL varienLur, unde idem
•
Ai'ist.//*c le.rt. 10.

lih. Plnjaic. tract. i- c. '6. /Kgicl. Rom. H>id.

subjeclum non potest dici manere omnino te.ct. coyiiin. 54. ci 59. Mayr. e.ijos. lib. u. Phy-
Rub. cap. 4. (/lucst. 1. Aul.Rocc.
invariabilo tamen dicitur mancre idem,
;
sic. G. riiijsic.
in te.ct.cilaio IhiJks 5. libri.
quia manet eadem forma specifica invaria-
ta, a qua sumiLur idenLiLas et insuper, :

Arguitur quod non : quia aliquis

quia quamvis parLes materiales fluant et
rnoius est de privationc iii habilum :

refluanL, Lamen imperccptibiliter,

fluunt
io-iUir nou omnismotus est de conlrario
quasi eo modo, quo unus populus diciLur
idem semper manere, aliis, aliisque lionii- iu contrarium. Tenet conscquentia, quia

nibus succedenLibus, eL similiter unus flu- sunt diversai spccies oppositionis. Ante-
viusalia, el alia decurrente aqua. Adde cedens probatur, quia in onmi transmu-
quod, quia toLum non est sufc partcs, sed tatione naturali, privatioest principium
dicit tertiam entilatem realiler distinctama molus requisilum necessario, ut patet
suis parlibir.s simul sumpli.s, ideo quamvis igitur omnis transmuta-
primo liujus :

parLes,
in augmentaLione advenianL novix) naturalis est de privatione in habi-
tio
tamen manet idem lotum anle augmenta-
tum, vel saltem e conlra.
tionem, eL posL. motus inter est
Secundo, quia aliquis
(r) De aliis, non pertinet adproposilmi.Kd
relative opposila igitur non omnismolus
:

primum, jam dicLum est quomodo auctum

*'*

est de contrario in conlrarium. Proba-

maneat idem. Ad secundum, dico quod in
 Ql)/EST10 IV 20:5

lur anteccdens, quia ad (juantilalcni est subjectoin actu ; ct sic accipitur in pro-

niotus, ut patet in isto quinto. Similitcr posito.

'^^'"*'''''^'?'
de minus ad magis in cadem specie est Secundo, est nolandum, (luod contra- ' ' tas sumi-
motus, vcl e contra ; modo magis ct rietas(*) accipitur dupliciter: Uno modo '«'" (/w/^'«-

niinus sunt relative opposita. Similitcr propi'ie, et sic ad contrarietatem rcqui-

motusad quantitatem est inter magnum ritur maxima distantia, ut palet 10. Me-
etparvum modo magnum et parvum
; taph . text. 52. cujusmodi est repugnan-
sunt ad aliquid. tia intcr summam caliditalem, et sum-
Tertio, motus estdeminus ad magis niam frigiditatem. Alio niodo contrarie-

in eadem specie, vel e conlra, ut patet tas accipitur pro incompossibilitate ter-

in isto quinto, ct hic non est de contra- nunorum, iiitcr (juos est distantia me-
rio in contrarium, quia niagis ct minus dia, secundum quam proceditur et in ;

non diCferunt specie, et tamen contraria sic procedendo fit successio propterdis-
differunt specie, ut patet 10. Mctapli. tantiam mediam : et isto modo capitur
text, 52. contrarietas in proposito, licot hoc sit
2- Quarto, si molus de minus ad magis imprnpric.
iu eadeni spccic essjt de contrario in Tcrtio notandum, quoil hujusmodi in- ' "^
3.
Tcnnino-
contrarium, sequeretur quo l unum con- C(»nq30ssibilitas terminorum. inter quos mm m-
ktrariaretur pluribus. Gonsequens est fal- est distantia, est triplcx : qutcdam se- biuins esi
triplex.
sum (luiatantum unum uni est contra-
: cundum locum
, ,

;
1
quajdam secundum
I

rium, ut patet 10. Met. text. 19. Conse- formani ; et (jua^dam secundum quanti-
qucntia j^robatur, quia si fiat niotus de tatem. Contrarietas secundum locuin,

rcmi.sso calido ad sumrae calidum, ct ({UiCiIam major, et qua}(.Iam minor, se-

ft mobile quicsceret in medio motus, tunc cundum majorem vel minorem distan-
giadus caliditatis, sub quo quiesceret, tiam localcm, propter quam causatur
m esset contrarius termino a quo motus. successio in nidtu locali.Etsi quccratur,
Similiter essetcontrarius summe calidi- qualiter attenditur hujasmodi distantia
fieret ulterius adsummam calidi- in motu circulari, ex quo est de eodem
ItatijSi
tatem ; aliter enim non esset uterque inidem, respondetur, quod hoc est se-

illorum moluum de contrario in contra- cundum diversitatem partium niobilis

rium. Oppositum arguitur per Aristote- secundum situm : quia mobile nunc est
lem in isto quinto, text. 10. in uno situ, et inq^itssibile estipsum se-

i,-j„-,„o
In qu^estione, primo videbitur in ge- cundum eamdem partem, secundum
ttiioiiis
i^ei.;,i|^ Qi^ omnis motus sit de contrario quam est in uno situ, cssc pro tunc in
in conlrarium. Secundo, inquirctur spe- alio situ : igitur secundum diversitatem
cialiter de motu, qui est de minus ad situum respectu ejusdem partis, motum
magis in eadeni spccic, qualiter sit de circulariter movetur successive ; et

conlrario in contrarium. ha3c est repugnantia, secundum quam

Quantum ad primum, recolligenda causatur successio in motu locali. Alia
est distinctio de motu, quod motus ac- est incompossibilitas terminorum, inter
cipitur dupliciter : Uno modo,pro onmi quos est distantia secundum formam ;

mutatione subila vel successiva, facta et isla inconipossibilitas facit provenire

insubjecto in aclu, vel in potentia. Alio successionemin motualterationis.cujus-

modo pro mutationesuccessiva facta, in modi est dislantia inter caliditatem, et
 20 i LIB. V. PIIYSICORUM

frjoidilateni, vel ctiam distanlin c:ra- Tcrlia conclusio. ILtc consequentia

dualis iiiter magis caliduin,etii;inus ca- non valct, hvc nv/fatio fit conseaitive
lidum. aJmolion ; hec igilnr }niilatio von est
4^ Tertia est incompossibililas lermino- motns . Pro qua conclusione est scien-

rum, inter quos est quantitas iiiterme- dum, qnod repugnantia secundum for-

dia,et propter inccmpossibilitatom isto- mam subdividitur ;

quia quasdam est Repiigi
tia tei

rum terminorum quantiiatis pmvenit inter qualilatcs in invicem activas,ut dum

main
successioinmotu ad quanlitatem. Unde inter calidilatem et fi'igiditatem : alia dupUi

quia impossibile es.t aliquod totum esse est intcr qualitates contrarias, qujc non
sul) minori quanlitate, et essc sub ma- sunt aptai natae in invicem agere, sed
jnri totaliter, ig-itur necesse est, quod sunt natiT) sibi invicem succedere in eo-
procedendo ab uno ad rcliquum, fiat dcm subjecto.nonper actiones proprias,
successio. sed concomitanter ad actiones aliarum
.\fitict:o Nunc ponuntur conclusiones. Prima qualitatum. Nunc probalur conclusio ,

dictvrioin ^^^'- NuUa mutatio facta deprivatione m (juia albefaclio est motus, et tamen fit

Irhunnon JiyJjil*-"!^^' vcl e coutra, vcl dc contradic- consecutive ad alium motum : igitur,
motus.
eai
\(^y\q ji^ contradictorium, in quantum etc. Major patet, quia albefactio est de
bujusmodi, e.st inolus. Probntur, quia contrario in contrarium, facta succcs-
omnis talis mulatio fit subito , sed nul- sivc in subjecto inactu. Minor probatur,
lus motus fit subito : igitur nullus mo- quia fit consecutive ad acliones qualita-
lus est hujusmodi mutatio, sciiicet de tum primarum. Et sic patet, (piud om-
contradictorio in conlradictorium, aut nis iiiotus cst decontrario incontrarium,
do privatiune in liabitum, vel e contra. accipiendo scilicet contrarietatem large
Major probatur :(iuia inter privationem, pro incompossibilitate tcrminorum, in-
et liabilum non cst distantia mcdia, ncc tcr quos est dislantia iiitermcdia, se-

ctiam intcr contradictoria, secundu:D cundum quam proceditur successive de

quam, proccdendo ab iino a<l reliquuin, uno termino ad alterum. Et ha3C de
possit ficri succcssio. Et minor patet primo.
per qiiid no))iinis motus, ({uia de ra- Quantum ad secundum, dubitatur
tione motus est, quod fiat successive. primo, unde provenianl; magis et mi-
,,
Moi.us est.
,
Secunda conclusio. Omnis motus est nus in eadem specie, vel etiam in di-
de conira- (}q contrario in conlrarium ; quia omnis versis spcciebus. Secundo, dubitatur, an
rio tn con-
trarium. motus fit succcssive, aut secundum magis et minus sint in eadem specie.

sccundum qualitatem,
quantitatem, aut utrum includat repu-
Tertio, dubitatur,
vel secundum ubi sed quocumque is- ; gnantiam, quod aliquis motus sit de
torum modorum fiat, cst inter contra- minus ad magis in eadem specie vel e ;

ria : ergo, elc. Major patet in isto quin- contra, et lamensit de contrario in con-
to, text. 10. Et minor probatur ;
quia trarium.
in quolibet illorum generum est incom- Ad primum dubium videtur Aristo-
possibililas terminorum, inter quos est teles rcspondere, in isto quinto, text.
distantia intermedia, quia si per ipsam 19. quod magis(b) et minus proveniant
procedatur, facit succes.sionem in motu. ex admixtione contrarii, ita ut illud di-
Sccundo, patet conclusio ista ex prima catur magis tale, cui minus miscetur
conclusione. de contrario, et illud minus tale, cui
 QUv^^STIO IV 205

plus miscetur de contrario ; sicut. illud album unde quia isti termini allmm et
:

dicitrr niagis calidum, cui minusdo fri- album sunt ejusdem spsciei, ideo dici-
giditate est adniixtum, et illud minus, mus, quod isti termini majls 'et minus
cui plus mixtum est do frigiditate. Et sunt in eadem specie.
iiocvidetur etiam dicere Aristoteles 3. Ad tertium dul)ium, dico quod repu-
Topic. ubi dicit, quod albius est,quod gnat, quod motus sit de magisadminus
est nigro impermixtius. Isto tamon non in eadem specic, et cum lioc sit de con-
obstante, respondetur ad primum du- trario in contrarium secundum eamdem
bium, quod magis et minus non pro- rationem ; sed secundum diversasratio-
veniunt ex admixtione contrarii, sed es- nes boc est bene possibile, quia in motu
sentialiter et intrinsece proveniunt ex secundum qualitatem, considerando
additione, vel remotione pluriuui gra- pra3cise qualitatem, qua? abjicitur, tunc
duum de eatlem specie in eodem sub- est mutatio de magis ad minus, et est

jecto, sicut manifeste patet de lumine. sola corruptio : sed considerando, et at-
quia illuddicitur magis luminosum, in tendendo solum de qualitate, qua3 acqui-
quo sunt plures gradus luminis, et il- ritur, tunc est mutatiode minori od ma-
lud minus in quo sunt pauciores ; et ita jus, etest solageneratio ; sed attendendo
similiter de qualitalibus liabentibus ad utramque simul, scilicet ad illam,
contrarium, quia si a caliditate esset qu;e acquiritur, et ad illam qu^e abjici-

omnino separala frigiditas, adhuc illud tur, tunc est alteratio, et ost de contra-
esset magis calidum, in quo essent plu- rio in contrarium : et sic motus altera-
res gradus caliditatis, et illud minus, in tionis componitur cx generationo, et

quo es.sentpauciores ; verum esl tamen corruptione. Et sccundum praKlicta

quod in qualitatibus, secundum quas procedunt rationes ante opposilum.
proprieesl alteratio, semper pluralita-
tem graduum eadem specie conse-
in ANNOT.VnONES
quitur major, vel minor adniixtio con-
(a) Contraivetai accipitur dupUciter, etc. 8.
trarii quia semper quot gradus ad-
:

Noia, in illis Iribus Proedicamentis, ad ^^°;^",7„u'^"

duntur de uno contrariorum, tot remo-
quie
^ est per se moLus, dari conlrariolatein, ^odem mo-
'

ventur de rcliquo, et e contra. do est in

alio lamen, et alio niodo. In qualila- Pnvdica-
Ad sccundum dubium respondetur ... . ,• , . menlis ad
:
tiDus enim aliqucii dantur, qua^ pro- quwftimo-
Pro quo sciendum, quod res quce non priissime sunl conlrarI;e, inlerquai eil'"'-
sunt (c) termini, non dicuntur ejusdem maxima dislaniia, non quidem localis sed
speciei, vel diversarun.i specierum, vel formalis, ut inler albedinem et nigredi-
diversoB spccies, nisi ea ratione qua si- nem : quia cum subjeclum ab una ista-

gnificantur per terminos, qua3 non sunt runi recodit, nec ulteriu^ pergere, quim
diversarum specierum, vel diversa? spe- ad alteram conlrariam, polesl, adeo ul re-

cies moclo isti [QYmxmniagis et uiinus

pugnet d;iri aliquid oemoLius, aut dislan-
;

Lius in quod tendal. In qu uililale tamen

sunt diversae species in genere liclatio-
non est distanlia raaxima simpliciter, sed
nis, tamenmay/^ et wi/iW5dicuntur
sed
est distanLia, et conLrarieLas secundum
de eadem specie, quando termini, qui-
quanLitaLem magnatn el parvam, habito
bus applicamus islos terminos mj/is et rospr-ctuad entia naturalia, qua3 nalurali-
minns, in comparando, sunt ejusdem ter ad magnitudinem, et parsnLileai suuL
speciei, ut dicendo magis albuin, minus delerminala. Inubicalionibus ilem non esl
 20G LIB. V. IMIYSICORUM

simpliciler maxima laliludo el disl.tnlia : quia cum illa dispositiosil major, vel mi-

aiqm\ esAcl, es,s,Q['m[evubi snrsnm, el, ubi iior : ei'go el es<ie form;ie, cui poniLur esse

deorsum, lurc auLeiii distantia non est nia- idem : si non est idem, qu*ro de illo,

xima, ({uoniam non repugnat ralioni exis- ulrum secundum suam essenLiam susci-

lentitv inloco, esse alias exislentias in lo- piaL magis el minus vel non ; si sic, ha-

majoremque betur projJOsiLum si non, ergo eriL pro-

co magis se dislantes, ;
inter
cessus in infinilum. ILem, habiLo termino
lalitudinem habenles.
Oitinio {]y) Magis, minus proDcniunt ex ad-
el secundum rationem, qua Lerminus, cessat
mo!us, quoniam habitibus prdesenLibus in
decavm mixltone coulrani .Nota quod de cau^a .

suscipieudi magis, et mlims fuit mulli- ma'eria cessat motus, ex primo de Gener.
dl^maili'
sed per in principio calefacLio-
piex opinio. Quidam dixerunt, quod aug- lext. 55,
tt viiiins'. te

mentum, tldecremcntum suhjecti vel ac- nis liabeLur calidiLas secundum ralionem,
cidcntis, id est, major vel minor extensio qua esL terminas calefactionis : ergo in

subjecli, vel formtie est causa suscipiendi princlpio cessabit moLus ille, quod est im-
magis minus. Alii dixcrunt, quod ac-
et possibile. Minor probatur : quiaonmequod
cessus, etrecessus ad impositioncm vocis. movetur habet aliquidde terminj a quo, cl
Alii, quod forma suscipit magis, et minus aliquid de termino (fd quem, ex 6. hujus,

secundum disposilionem in subjecto ;

vel LexL. 7. eL 87. ergo in principio cahifacLio-
secundumm'e in su!)ji'clo, romaneuLe ejus iiis in ip calefacLibili esL aliquid de esse

essentia imuuitata. Alii,quod radicatio for- caloris :si ergoesseuLia calorisnonsuscipit

mse in materiaesl causi suscipiendi m i- magis et minus, sequitur quod in prin-

gis, et minus. Alii vero, quod approxima- cipioest calor peifectus, secundum ({uem
lio, et remoLio a suo conlrario est causa, modum esl terminus motus.
quare forma suscipiaL magis et minus. Ad AristoLelem el Boeti:im dico, quol
Primaopinio sLare non poLesL quia Lunc : cssentia speciei in se considerata absLra-
9.

sequereLur, quod cquus albus css.>L alb.or hendo a supposiLis, esL indifferen; ad om-
quam margariLa, quod esL falsum ; eL quod nem gradum, sed ipsa in uno suppositoest
perfecLior seipsa in alio supposito, et ul
quanLo aliquis Iiomo esseL major, LanLo es*
sel magis, quod esL eliam falsum. esL in supposiLo sic denominaL subjoctum,
esL GilberLi i:iuia per se supposiLumejus non esL
sub-
Secunda etiam opinio, qniM
iecLum, sed qualitas in hoc subjeclo n on
Poretani ni libello de sex Principiis.esL fal- ;

quiaexea sequeretur, quod nibil es'' igiLurjusLilia,abstracteinLelligendo,sedjus-

sa :

albedine album, nisi esseL albissiuuim Lum,id esL.haec justitia, uL denominat islud

quod esL falsuni,quia Lunc albam remis' subjejtum, esl majoralia. El siquieras,aut

sum non esseL album. EL probaLur conse- isLe gr.Kius,eL ille sunL iuLra essenliam hu-
jus qualitaLis, auL non si sic, el isle gra-
quentia non conveniL signiiica-
: cui enini :

lum nominis, non convenil ipsum nomen ;

dus esl diversus ab illo ;
ergo luec essen-

si ergo ulbumimponitur ad significandum Lia esL diversa ab illa peraUquid, quoJ e.st

albedinem in ultimo gradu, nihil erit al- iuLra essen'iam : igiLur majisf^.Wicvl a mi-

bum nisi sit albissimum. nus s[)ecie, tum quia omnis diversitas es-

Tertia opinio, qua' videtur esse Aristote- seuiialis diversificaL speciem, Lum quiaes-
lis, el Boelii in Praedicamentis^cap. deQiia- senlia primo est speciei, non individui,
lilate, ubi dicunt quod justilia non di- alioquin individuum posset habere defini-
minus alia juslitia scd tiouem specialiorem definitione speciei :
citurmagis, vel ;

aliquis dicitur justior altero.Est etiam falsa, isiilur differentia in essentia non esl soluui

quia illud esse in subjeclo, vel illa disposi- differentia numero, sed specio. Uico quod

fo formae, aul est idem cum esse forniae , gradus isli sunt inlra essenliam non spe-
vel no.i : si idem, habet,ur pioposilum >
cici, sed individui, quia natura specilica
 OU.E.STIO V 2V
abslraliil ab onini gradu, et esi indifterens parlicipat, idci secun/um ejus mlionon
ad onniem gradum ; el idco non sequilur /ta''el, qnod suscipial magis et minus, et

lalesgradus ditTerre specie, sed numero non ex participantibus. Ikicc ille.

lanlum, quia per solam differenliam indi- (c) Mes, quse non sunt termini, non di-

vidualem, el non specificam ad invicem cuntur ejmlem speciei, etc. Nota, quod
distinguuntur. propria appellatione illi dicuntur termini,
Quarta opinio de radicatione formas in qui sunl perse signiticalivi, ulsunt termi-
subjecto ex eo rcjicilur, quoniam ista ra- nicategorematici, qui posrant per se esse
dicalio, vel est aliud a fornia radicata, vel subjectum, el privdicalum in propositione:

non ; si non,liabetur propo3itum,quoniam, termini vero qai non suni per se significi-
cum illa radicatio sil major vel minor, tivi, ut sunl termiui Syncaegorenatici,
ergo et forma. Si est aliud, vel est forma magis appellanlur terminoruni inadi,quam
absoluta vel respectiva : si absoluta, lia- termiui, velut sunl adjectivaadjeclive ten-
betur propositum ; si respectiva similiter, ta, signa universalia^ vel paracularia, et
quiamagiset minus in forma respeetiva, in proposito adverbia. Unde magis et mi-
oritur ex magis et minus in forma absolu- nus, utsunt de Pi\Tedicamento Relalionis,
ta. Adde,quod si major radicaliofornije es- sunt termini, quia sumuuUir nominalilor,
sel causa suscipiendi magis et miniis, se- et ut sic, distinguuuLur sp?cie : ul auLem
queretur quod ubi forma esset niagis ra- sunt adverbia, non sunL. proprie termiui,
dicala, ibi sul)jectum esset magis tale,quod sed terminorum modi ; oL suntejusdem,
tamen est falsum : quia secundum Medi- vel allerius speciei, prout tormini, quo-
co>, febris hectica est magis radicata quam rum sunt modi, sunt ejusdem vel alte-
lertiana, ettamen tertiana est inlensior, et riusspeciei. Unde sicul similitudo est rela-
ideo tertianarius est magis febricitans.Simi- tio proprie fundata super esientiam quali-
liter verecundus est aliquando rul)icun- tatis, ita magis el minus ; fu:idamentum
dior, et tamen rubor est in eo minus radi- autem majis est essentia .specie] sub perfec-
catus, quam in aliquo alio minus rubeo, to gradu qui gradus est aliquid ab-iolu-
;

qui est sanguineus naturaliter. tum de genere Qualitatis,licet ipsum con-

11. Ultima opinio optime impugnatur hica sequatur respectus magis ad alium impor-
Scoto : ideo dicendum est cum Scoto, quod fectum in eadem specie, quem sequitur
prcecisa ratio suscipiendi minus
inagis, et relaLio minus.El ideo, licet istie relationes
est latitudo graduum in forma, sive, quod majorilas,c\ minoritai opponantur specie,
idem est, illimitatio forma?, qiise partici- quia tamen fundamenla sunt ejusdem spe-
patur : quia impossibile est formam parti- ciei, dicuntur esse in eadem specie, sicut
cipari secundum magis el minus, nisi in istiE relationes simile,et dissimile secuudum
se sit ad aliqualiter illimitata : nam oppo- se considerata?, distinguuntur specio, et
situm priudicati infert oppositum suljjec- tamen prout fundantur in eadeai qualita-
ti ; da enim, quod iion sit illimitata, quo- te specie, dicuiiLur esse in eadem specie.
modo particlpabilur secundum alium, et
alium gradum ? Et hanc sententiam docuit
etiam Simplicius in Praedicamentis, cap. de
QU.-ESTJO V
Qualitate, ubi multas opiniones
referens
Utrum in tribus Pr;e licamjntis sit motus,
de causa suscipiendi magis et minus, et
et no/i in a'iis, scilicet Quiii'.Hale, Qua-
improbando pmefert, el commendat opinio-
litate, et Ubi
nem Arcliytte, dicens sic , Archylas brevi
sermone causam ejus, quod est magis et Arist. 3. P/iijs. te.vf. com. 4. Kiidem. Alex. apiid
niinus, mirabiliter insinual, dicens : Qua- Siinplic. et ipse Sim,jl. :}. Phijs. com. 5. et 15.
el lib- com. 20. Alb. fj. Phjsic. tva-.l. 1.
.5. c.
liias cnim quoninm viftnilaiem quamJam 8. D. Tiiom. lecl.2. et 11. M-ilaph. lect, \.2.
 203 LIB. V. PilYSlGOUUM
Mayr. passu 2i. di/ fic. "y.Comp]. ,lisp. 22. PJn/s.
etomnis proportio est ad aliud propor-
q. .1. g. 2. Majoret. in cmpos. pnrdin Qtia>iiita-
lis, tcj.t. 7. Hurt. disp. '21. Plu/sic'. scct.
tio.
10.
Rub. lib. :,. Phys. c. 2. q. u/iica, p. 2. Avers.
tom. 1. Phi/los. q. a;. sect. 10. Fab.
Qiunto, arguitur quod in Uhi non sit
Theoremate
45. c. ull. Vide ciiaiulos infra Lib. 7. q. 4. motus quia omne ubi, sivc locus, est
:

quanfitas igitur pra^ter motum, qui est

;

1.
ad quantitatem, non debet poni motus
ARiSunrii pi-imo quod non : iino distinctus ad uhi. Etsi dicatur, quod li-
quud in J.c/ aliquid ii\{ molus quia om- cet ubi, siveIocus,sit quantitas,
;
attamen
nis mutatio succcssiva, qua3 non est go- aliud connotatur per boc nomen uhi^
neratio nec corruptio, est motus scd
; quod non connotatur per lioc nomen
in Adaliqiiid cst nuitalio successiva qure
quanlilax ; boc non valet , quia illud,
non est g'cnerat;o neccori-uptio igiiur quod connotatur per
:
lioc nomen locus,
h\ Ad aliquideni motus. Major patet in seu per banc dictionem est ad ali- tihi,
isto quinto, {ext. 0. Et mini.r probatur, qu.id, quia per ipsumdenotatur babitudo
posito, quod Socrates sit albus, et Plalo adlocatum ; igilur si ratione connotati
niger tunc muletur PJato d.e nio-redine
;
sit motus ad uOi, sequitur quod in Ad
ad albedinem , tunc mulaiio isla, scili- aliquid est motus.
cet, assimilatio, est successiva, et non Sexto, arguitur quod in qualitate non
est generatio nec corruptio, sed cst de sit motus, quia qua ratione in una spe-
affirmalo inaffirniatum, sciliccl de dis- cie qualitatis reperiretur motus, eadem
simili ad simile ; igitur cum similo. et ratione in alia ; srd certum est, quod
dissinnle sint ad aliquid, igitur in Ad in aliquibus non invenitur : igitur nec
aliquid est motus. in aliis. .Major probalur per simile ;
Secundo, quia in Ad aliquld est con- quia ad uhi dicitur esse motus ex eo,
trarielas, et susceptio magis et m.inus <juod ad (piandibet ejus
:
speciem potest
igitur in Ad aHquid est molus. Tenet esse motus. Minor probatur, quia ad
consequentia, quia per islud medium qualitates de prima specie non est mo-
probat Aristoteles quod iii Iribus gene- tus, ut palet SiipliniD hujus, text. 17
ribus est motus, quia in ipsis invenilur nec ad alias de terlia specie, nec de
contrarietas. Et antecedenspatet in r'ne- quarta.
dicamentis. Septimo, quia^yc/r S:j)afiest motus;
Tertio, arguitur cxpositorie, posilo igiturin aliis, quam in ilEs tribus in-
quod de nigro tiat album : ad banc al- venitur motus. Consequentia nota est :

bedinem cst motus, liiec albedo est ad ct antecetlens patet, quia in actione, et
aliquid : igitur in Ad aliquid est motus. passioneinvenitur contrarietas. Oppo-
Minor palct, quia ba?c albcdo est simi- situm arguitur pcr Aristotelem in isto
litudo ; modo omnis similitudo est ad quinto, te.rl. 10.
aliquid siinilitudo. Notandum, quod motus (a) nondicitur
Quarto, sanatio est quidam motus, ut esse in aliquo genere ex 3.
eo, quod per ^/^,,,, „,
saspc exemplidcat Aristoteles in isto motum acquiritur, vel deperditur res ^' ,^'^.H
.... qiiodsKk
quinto, text. 12. et tamensanatioestmo- ilhus generis. Probatur dupliciter «'«>"'» 9\
: pri-
lus in Adaliqind : igilur in Ad aliquid mo, quia si sic, sequeretur, quod omnis
est motus. Minor probatur : quia sani- motus esset motus ad aliquid, quod est
tas est proportio primarum qualitatum, falsum ut patet in isto quinto.
:
Gonse-
 QU^STIO V 209

quentia probatur, quia omnis res mundi dissimile, tunc ille motus est ad ali-

est eadem, vel diversa causa, vel cau- quid.

satum : igitur omnis res mundi est ad Sed dulnlatur, qualiter cst hoc, quod moIus po-
aliquid. Tenetconsequentia; quia omnis tu ponishi Ad aliquid esse motum, eiai%uTg7-
res eadem dicitur ad aliud esse eadem, tamon Aristoteles hoc negat. Respon- nucitcr^*^'
etomne diversum ab aliquo diversum, detur, quod in aliquo genere potest esso
et omnis causa dicitur ad nliud causa, motus dupliciter Uno modo, per se,sci-
:

et sic de aliis. Ex quo patet, quod omnis licet quando per talem motum, et om-

res mundi est ad aliquid : igitur si in nem consimilem denecessitate mutatur

aliquo genere sitmotus exeo, quod ac- responsio ad qua^situm illius Prajdica-
quirilur, vel deperditur res illius gene- menti ; et sic calefactio diciturmotus per
ris, sequitur quod omnis motus sit ad se ad qualitatem, quia necessarium
aliquid. est, quod percalefactionem mutenturde
Secundo, supposito quoj:l quantitas mobili pra^dicata de genere Qualitatis.
non sit res distincta a re quanta, tunc Eodem modo ambulatio motus per est
sequiturquod omnis motus essetmotus sc ad locum, quia necesse est, quod per
ad quantitatem consequens est falsum.
: omnem ambulationem nmtetur locus.
Et consequentia probatur, quia qua?libet Alio modo dicitur esse motus in aliquo
res seu dispositio, secundum quam est genere per accidens, ex eo quod contin-
motus, est divisibilis : igitur persuppo- git quandoque per iilum motum mutari
situm, quajjibet talis est quantitas ; et priEdicata illius generis de mobili, sed
per consequens omnis motus est in ge- non de necessitate : verbi gratia, per
nere Quantitatis. motum and3uIationis contingit aliquando
Secundo, notandum quod ex eo mo- variari pr£edicata de genere Ad aliquid
tus dicitur esse in aliquo genere, quod de ipso mobili, ut mobile ante ambula-
nmtatur responsio ad qua?situm illius tionemest asgrum, et post sanum, et

generis de mojjili post motum et ante :

sic ambulatio est quodammodo ad ali-

verbi gratia, ex hoc dicitur motus, vel quid, licet per accidens, eo quod non
mutatio ad substantiam, quia mulatur neccssario per ambulationem mutantur
responsio ad qua3stionem qua^rentem, pra3dicata demobili de Adaiiquid. Et
quid est hoc ; ut quia hoc
nunc est aer, sic palet, quod in Adaliquidnon^tst per

et priusfuitaqua, judicamusipsumesse se motus, sed bene per accidens.

mutalum substantialiter. Similiter dici- Tertio, notandum, ut patuit prius, 5.

tur motus ad quantitatem ex eo, quod quod ad motum proprie dictum requi-
per illum motummutatur responsio ad ritur, quod fiat secundum dispositionem,

quantum est /loc, quisi post augmenla- quie de sui natura est acquisibilis suc-
tionem respondetur, quod est bipedale, cessive alicui subjecto in actu per motum
ettainen ante erat pedale solum. Exquo illius subjecti, et nullo modoper motum
patet, quod si per aliquem motum nm- alterius illo subjecto quiescente.
Nunc ponunlur """
telur responsio demobili per pra^dicata Prima
cunclusiones. '!{?'J"

de Ad ali(juid,tunc ille motus potest conclusio est, in Ad aliquid i^) non esl ^" «^ «""

dici ad aliquid : verbi gratia, si per ali- per se motus. Probatur, quia secundum
quemmotum sit verumdiccre, quod hoc illud, genus non est pcr se motus, cujus
est simile, et post non erit simile, imo pra^dicata variantur dc mol.iili por

T<R), m. )4
 . :

2.0 LIB. V. PIIYSICORUM

ifolus ett
mutationem factam in aliquo alio, Quarta conclusio . In tribus generibus tinium ad
Ira gene-
ipso mobili non moto ; sed praecli- solum invenitur motus, scilicet in Quan- ra.

cata generis Ad aliquid variantur titate, Qualitate, et Ubi. Probatur, quia

de mobili per solam mutationem solum in illis tribus reperiuntur condi.
factam in aliquo alio : igitur in tiones requisit^ ad motum ; igitur in
Ad aliquid non est per se motus. Major ilHs tribus solum invenitur motus. An-
patet per conditiones requisitas ad mo- tecedens apparet, quoniam in quolibet
tum: et minorprobatur, quia si Socrates illorum generum est dispositio acqui-
nunc sit dexter Platoni, ipse potest fieri sibilis successive in subjecto in actu per
sinister, moto Platone sine motu sui motum illius subjecti, et nonper motum
ipsius. Secundo, quia nulla est mutatio, alterius ; sed quod in aliis non repe-
vel motus, quem denecessitatesequitur riantur, patet ex qu^eslionibus prasce-
mutatio prtedicatorum generis Ad ali- dentibus.
^'MiW deipso mobili : igitur nuUus est Ad rationes. Ad primam.concedoma-
motus per se ad aliquid. Consequentia jorem,et nego minorem. Unde, licetdeal-
tenet per descriptionem motus per se, batio sitmotus successivus, attamen non
et antecedens apparet inducendo, ut est motus per se ad aliquid, ex eo
dictum fuit prius de ambulatione. Simi- quod solum per accidens contingit prae-
liter per albefactionem contingit ali- dicata de genere Ad aliquid variari
quando variari pra3dicatade^lfl?a%?aW, de mobili ante dealbationem, et
ut simile vel dissimile; sed hoc non est post.
de necessitate, quia potest fieri albefactio Ad secundam, conceditur antecedens,
sine hoc,quod hujusmodi praedicata va- et negatur consequenlia. Ad probatio-
rientur. nem quod Aristoteles ponit illud
dico,

Molus non Non ad omnem

Secunda conclusio. medium, sed non sufficit, nisi in illis, in
estadoia- specicm Quantitatis est motus. Probatur,
quibus reperiuntur alise conditiones re-
ciemQuan- quia potcst fieri mutatio de minori nu- quisit» ad motum.
tilatis.
^
mero ad majorem, sine motu igitur : Ad tertiam, concedo quod ad illam
non ad omnem speciem Quantitatis est rem, qua^ est motus
ad aliquid, est
motus. Tenetconsequentia, quia Nume- imo sic potest concedi, quod omnis mo-
rus est species Quantitatis: et antecedens tus est ad aliquid, ut diclum fuit in
apparet, quia potest fieri majornumerus primo notabili.
Intelligentiarum, aut aliorum indivisi- Ad quartam, dico quod ad sanationem
bilium sine motu, quia nullum indivi- non est motus, nisi per accidens, scili-
sibilemovetur. cet in quantum contingit sanationem
Motus non Tertia conclusio. Secundum aaere et esse ambulationem, vel alterationem
eslad aC' ^
tionemet pa 1 1 noTi cst per se motus. Probatur, aliquam, qua^est inter qualitates, quae
passtonern
quia nulla est mutatio, quam de neces- sunt de tertia specie.
sitate consequatur variatio pra^dicatorum Ad quintam, dico quod licct omne (c)
de genere Agere vel Pati-^ igitur secun- ubi sit quantitas, attamen secundum
dum nulhim illorum generum est per se quantitatem, et ubi sunt diversi motus,
motus. Et istam conclusionem diffuse eo quod aliusest motussecundumquem
probat Aristoteles in littera : etper idem variantur pra^dicata de genere Quan-
probatur, quod in Quando, Situ, et Ha- titatis, et alius est secundum quem va-
bitu non est motus. riantur praedicata de genere ubi^ per
 QU/ESTIO V 211

pede,alque adeo si ita esset.vesligium csset

quem tamen non varianlur prsedicata dc
per se terminus actionis, et non esset pcr se
genere Quanlitatis.
terminus mutaMonis. Ex quo sequitur, quod
Ad sextam, de qualitate videbitur in
omnis forma coceva suo subjeclo, etrealiler
7. Adaliam (^) in agere, etc. dico quod
distincta ab ipso est pcr se lerminus actionis,
non ; nec admotumsufficitcontrarietas,
et tamen non est per se terminus mulatio-
nisi cum hoc sint alias condiliones re-
nis, quoniam alias subjectum esset simul
quisitae ad motum. Et hoc de quaes-
subutroque extremorum, scilicet sub non
tione. esse et ess^eformae; nam,cum niutatio sit ha-

bitudo inter extrema, et habitudo esse ne-

ANNOTATIONES
queat sine extrcmis, et fiat mutatio in ins-
(a) Motus yion dkiiiir esse in aliquo genere lanti, in eodem instanti temporis esset sub
ex eo, elc. Nota, quod Scolus ponit hoc no- jectum sub utroiue extromorum.
tabile, ut doceat modum suslinendi quanli- Ex ho3 sequitur primo, quod res cujus-
lalem non dislingui a se quanta, et relatio- c imque Praedicamenti potost esse per se
nem onmem esse eamdem rem cum funda- terminus acliimis dislinctae ab actione alte-
mento, quam tamen scntentiamipsenon te- riusPra?dicamenti, exceptis actione el pas-
net, ut annotavimus supra. Etquandodicit, sione. Tum, quia rea unius Praedicamcnti
quod omnis res mundi esl ad aliquid, con- est essentialiler, et realiter distincta a re al-
cedipolest realiier etdenominative,sed fal- terius Proedicamenti, et per consequens res
sum est formaliler, et quidditative, ut ipse unius Prsedicamenti non accipit esse per
oslendit/nl. d. 3. q. 5. contra Ilenri- actionem terminatam ad rem alterius Pree-
cum, el in 2. d. q. 5. ad primum princi- dicamenti, sed per propriam actionem, ex-
palc. cepta aclione, qua3 non est terminus actio-
(b) In ad aliquid non est per se motus. nis, quia tunc esset processus in infinitum.
Nola, quod diffcrentia est intcr aclionem, Tum, quia om.ne quod accipit medenovo,
mutalionem, el motum : quoniam mutatio accipit esse per actionem immediate termi-
et motus continent duos terminos, a quo, et natam ad ipsum, resautemcujuslijyjet Pr?e-
ad qncni ul , i)iilei in hoc 5. lexl. 7. Aclio dicamenti accipiles^e de novo.
aulem per se, non continet nisi terminum Sccundo, sequitur quod relatio accipil
ad qnem el si conlinet terminum a qv.o,
; esse per propriam actionem, hoc est, per
hoc est per accidens ,
quatenus scilicel con- actionem terminatam ad ipsammet relatio-
currit cummulatione, quae duos lerminos nem, quia cum relalioaccipite.sse , velergo
concernil quod autem est per se, potest
; per actionem lerminalam ad absolulum,
absolvi ab eo, quod est per accidens, atque hoc est, ad fundamentum vel terminum ;

ila polest actio rcperiri sino mutalione, et nonperactionemterminatamad terniinam ;

nio!u, quod palet exD. Aug. 6. de Trinit. qaia actio, qutenon altingit subjectum ali-
cap. 1. ubi inquil, quod si ignis esset cujusformoe, non attingit illam formam,
aelernus, et splendor qui ab igne diffundi- sc-d actio, qua3 est ad terminum, non attin-
tur, essel cplernus, atque adeo splendor gitsul)jectumrelationisopposit;E :ergo non
ignis esset per se terminus actionis ab attingit relationem oppositam. Tum, quia
ajterno ; et tamen non esset lerminus mu- actio cujuscumque agentis limitati concer-
talionis nec per se, nec per accidens, quia nil certam distantiam agentis ad.effect um
non transissel positive de non esse ad esse. sed unum correlativum non concernit cer-
Idem p;!tet per aliud exemplum D. Augusl. tani dislanliam alterius correlativi : ergo
10. de Trinit. cap. 31 : Si pes esset ab non accipil esse per productionem ipsius,
SBlerno in pulvere semper, ei subesset ves- nec pera tionem lcrminatam ad fundamen-
tigiura, quod quidem essel causatum a tum. Tum,quia relalio accipil esse de nov.o
 212 LIB. V. PIIYSICORUM

post generationem fiindamenti. Tum, quia cante, non in locato tamen ipse motus de-
:

formeT contrarise non accipiunt esse per nominatura loco, communiter enim appel-
eamdem actionem numero sed idem fun- ; lamus islum motum, motum localem et :

damentum refertur ad diversos terminos una causa est, quia locus est nobis notior
conlrariis respectibus, sicut eadem quan- quam ubi. Alia causa est, quia locus est
litas est sequalis respectuunius,et ina^qua- undique corpori locato adsequatus, sicul si
lis respectu alterius, qui sunt duo respec- esset forma sibi inlicerens.
tus contrarii. Similiter eadem qualitas est Nota tertio, quod aliler est in motu lo-
Disi
similis et dissimilis respeclu diversorum ;
cali, et aliter in aliis motibus ; quoniam inte

sequitur ergo quod rclatio non accipit esse in aliis motibus terminus acquiritur quan- tum
lem
immediate per actionem fundamenti,nec ter- (^um ad suum esse formale partibiliter moi :

mini, sed per propriam actionem. quoniam terminus habet partem et par-

jQ_
Tertio, sequitur quod fundamentum cui tem, licet acquisilum esse cujuslibet par-
noviter advenit relatio, necessario mutatur tis sit in instanti. In motu autem locali, li-

in adventu relationis. Et ad Aristotelem cet terminus extrinsecus, scilicet locus,

qui in hoc 5. videtur dicere oppositum,sci- acquiratur partibiliter , quia habet partem
licet quod sine mutatione fundamenti, ip- et partem, cum sit ultima superlicies cor-
sum fimdamentum factum est simile alte- poris continentis, quce divisibilis est, cum
ri, dico, quod mutari est dupliciter Uno : sit quantitas, tamen terminus inlrinsecus
modo, ad se alio modo ad alterum. Primo
: motus localis, scilicet ipsum ubi, cum non
modo, est in absolulis. Secundo modo, in sit, nisi quidam respectus extrinsecus ad-
respectivis et primo modo intelligit Aris-
;
veniens, causatus a loci circumscriptione
toteles quod secundum relationem non est activa, acquiritur in instanti, non quod ejus
mutatio in subjecto, vel fundamento. acquisitio, seu ejus via acquisitiva, qui est

^^^ Omnevibi sit quantUas, qIq,. Nola pri- motus, sit in instanti ,
quia motus est in
DefinUio
ubi. mo, quod ubi esl circumscriptio corjjoris tcmpore : sed ipsum 2ibi acquiritur in ins.
locali a circumscriptione loci proceiens. tanli , Iioc est, suum acquisitum esse fit

Per hanc autem circumscriptionem possu- in instanti. Quod patet, quia variatur ad
mus intelligere tria: Primo ipsam circum- variationem ipsius loci, atquo adeo cum
scriptionemactivam loci quatenusintelligi- mobile in quolibet instanti sit in alio, et
tur active a loco procedere. Secundo, pos- alio loco, adeo quod non est dare instans
sumus intelligere ipsam circumscriptio- in quo mobile, nec aliqua pars mobilis sit
nem passivam, ut passive est actus corpo- in eodem loco, sicut prius, aliter quiesce-
ris circumscripti. Tertio, possumus intelli- ret in tempore intermedio : sequitur quod
gere quoddam esse relictum in corpore a sicut in quolibet instanti locus eU alius, ct
loco circumdante, nec ut est actus eftective alius, ita in quolibet instanti sit aliud, et
p.rocedens a loco, nec ut est passio locati ,
aliud 1^6/. Ubi ergo quantura ad suum esse
sed ut est quidam actus inliairens mobili, formale impartibililer acquiritur ; lamen
capiens diversitatem et distinctionem a lo- quantum ad cssf frindamentale, scilicet
co circumdante locatum, non tamen consi- quanlum ad ipsum locum partibiliter ac-
deratur, ut esteffective ab illo, et ut sic est quiritur nec oportet quod in o:nni moLu
;

genus. terminus intrinsecus partibiliter acquira-

Nota secundo, quod terminus raoLus lo- tur. QuoJ dico, propter motuin localem,
Motus lo-
cy^is egt quidam intrinsecus, qui
duplex : quoniara in aliis est bone dare terminusn
minua esi acquiritur mobili tanquam subjecto ct : intrinsecum parlibiliLer acquisilu;n, via
quidamextrinsecus, et illcest ipsc locus: lo- tamen ad ^«i/parLibilis est , quam partibi-
cusenim non acquiritur mobili, nisi sicut litatera habet ex spatio, super quod est
mensura extrinseca^ quia locus est in lo- motus, ut patet 6. hujus. Et si dicas : nul-
 yUi^iSJiu V •^ia

lum in Inslanti acquisitum, esl terminus est diversitas situs, et idem proportionabi-
motus, dico, quod verum est, sumendo ly liter dicendum est de modis Ilabere.
acquisitum pro acquisitione primaria ; ut
si dicamus, cujus acquisitio est in instanti, EXPOSITIO TEXTUS
ipsum non est terminus motus, boc est ve-
rum sumendo autem acquisitionem pro
;
Post (1) h,vc auieni dicaniiis.lste est 13.

acquisito esse, non est verum. Et si iterum secundus tractatus hujus quinti, in quo
dicas ergo motus localis non differt a
: Philosophus determinat de unitate nio-
mutatione, quoniam per te terminus motus tus, et dividitur in duo capitula: In pri-
acquiritur in instanti, licet ejus via sit in mo describit quosdam terminos, quibus
tempore, ita dicam de generatione, quod utetur postea : et in secundo determinat
via acquisitiva forma3 substantialis est in
de unitate motus, ibi : Umts aiitem mo~
tempore ejus aulem inlroductio, et ac-
;
tus. Primum capitulum dividitur : quia
quisiium csse est in instanti. Dico, quod
primo describit terminos. Secundo, os-
quantum ad hoc non est differentia, sed
tendit in quibus reperiuntur aliqui illo-
in hoc,quod motus est a subjecto in sub-
rum, comparat eos ad ijivicem, ibi
et :
jectum, mulatio autem a non subjecto in
subjoctum, ut generatio, vel a subjeoto in
Quoniam autem omnis mutatio. Primo,
non subjectum, ut corruptio. Vel dicas, priemittitintentionem, et patet in litte-

quod differentia est quantum ad aliquos ra. Prima definitio, quod (2) lUa dicun- Text. 22.

terminos motus, quoniam in motu termi- tur {^) sitnul, quxcumque siint in eodem
nus acquiritur quoad
parlibiliter, vel ter- loco,primo ; ut materia et forma ejus-
minum intrinsecum, vel saltem quoad ter- dem speciei, substantia et sua acciden-
minum exlrinsecum, ut in motu locali. tia. Secunda definitio, Illa dicuntur se-
Forma autem subsLantialis, quse est termi- paratim., qumcumque sunt in diversis
nus generationis non sic, sed imparlibiliter locis ;
prtecipue si loca sua propria in
acquiritur. Et etiam est differentia, quia
nullo convenient. Tertiadefinitio, Illa se
generationem, et corruptionem semper
(^^)tangunt, quorwnultima sunt simul,
prsecedit alteratio, non sic autem oportet
scilicet simul per privationem corporis
inquolibel motu, licet aliquando contingat
intermedii. Quarta d.ei\m\AO,Mediiun est
in quibusdam.
Ad (fi) aliam in affere,eic. dico, quodnon, in quod continue mutans natumestprius
etc. quod ita dici posset de situ et
Nota, attingcre quam ultima, secundum (c)

haberc, quod etsi in eis inveniatur con-
trarietas hffic tamen non est conditio suf-
,
ficiens ad motura, prseterquam quod con-
trarielas, quse invenitur in Prajdicamen-
lis Situs et Ilabere, provenit
rum, alque adeo hujusmodi positiones,
scilicet jaccre, et stare. Item,
naturam continue mutans : et dicit con-
iinue mutans ad differentiammutationis
instantaneie, in qua non est medium se-
cundum motum. Etsubdit, quodad hoo,
ratione loco- quod dicatur medium, oportet quod
sint duo extrema, inter qua? sit illud
et illis mo- medium et illa extrema sint contra-
,

dis esse vestitum vel nudura, non acqui-

ria. Quinta definitio (3) lUud continue j,^^^ ^s
runtur per se per molum, sed oranes illse
movetur,cujus motus non interrumpitur
diversitates consequuntur loci mulatio-
per quietem mediam ; et quandoque {^)
nem quod sic videre licet. Nam si quae-
;

apparet nobis motus continuus, qui non

ratur, quo pacto ex jacenLe aliquis factus
est stans, non alia dabilis est ratio, quam
estcontinuus propter hoc,quia interrup-
quod aut totum corpus, aut parles corporis tio quielis est insensibilis.Sexta definitio,

locum mutavere, ex qua rautatione secuta Contraria (4) secundum locum sunt iUa, Text. 24
/
 214 LIB.V. PHYSICORUM

qux maxlme (e) distani secundivn Hneam habitum, quia inter puram privatio-
rectam, qiiia, ut patet 10. Metaph. con- nem,et habitum perfectum bene est me-
trarietas est distantia porfecta. Et quod dium.
illa est sumenda secundum lineam rec- Continuum (7) quidem cst. Ilic osten-
Texl.^
tam, patet, quia linea recta est mensura, dit in quibus (^) invenitur continuum,
qufc potesc duci intor duo puncla : mo- dicens, quod in illis inveniturcontinua-
do ista3 sunt proprietates convenientes tio, quas nata sunt se invicem tangere,
Text 25.
mensur^e. Septima definitio ;
quod (5) et tangendo uniuntur, ita ut ex eis fiat

Illa dicwntitr (') cousequenter, inter qux ununi extrenmm, quia quamdiu rema-
nullum est medium ejusdem generis ; nent duo extrema, non sunt continua, et

sicut duo homines sunt consequonter eo m<ido, quo nata sunt uniri, sive na-
se habentes, inter quos nuUus est alter turaliter, sive artificialiter, sive pro-
homo, et dato quod aliquid sit interme- prie, sive improprie, illo modo nata
dium altcrius gencris, non propter hoc sunt ad invicem continuari.
oportet, quod iila non se habeant conse- Manifestum (8) auton est. Hic com- Tani
quenter quia dicit Aristotelos quod
: parat ad invicem Qonsequenter , tangere,
duae domus dicuntur consequenter se et continuuin ; et est conclusio ista:Co«-
habere, inter quas non est domus me- sequcnter est prius quani tangere, et

Teit. 26.
dia. Octava (6) de{iniiio. Iludilum {s) est. tangere prius quam continuum. Proba-
quod non solum consequenter se habet tur, quia illud est prius,a quo non con-
ad aliquid, imo cum hoc iangit ipsum, vertitur subsistendi consequentia ; sed
ita ut ultra rationem consequentis, ha- a consequenter ad tangere non converti-
bitum aldat tang.-rc. tur subsistendiconsequentia, nec a tan-
14. Quoniam autem omnis mutatio.lUcos- gere ad continuum ; ergo, etc. Major
tendit in quibus inveniunlur pr.^dicti patet 5. Metaph. text. IG. et minor pro-
termini : et primo, ostendit in quibus batur ;
quia sequitur, ista tangwit se ;

invenilur mediuni mulationis. Secundo, igitur conseqiienter se habent, et non

in quibus invenitur continuum. Tertio, scquitur e converso. Similiter sequitur,
comparat ad invicem tangere, conse- hta sunt continua, igitur se invicem
quenter, et continuum : et quarto, in- langunt, (i) et non sequiture converso.
fertcoroliarium, text. 13. et 4 Metaph. Quare si (9) est punctwn. Infert co-
T«;
Secundum ibi, Continuum quidem est. rollarium, quod si unitas, et punctus

Tertium ibi, Manifestum autem est. sint resseparatas a sensibilibus, sicut

Quartumibi : Quare si est punctum.Fri- posuit Plato, impossibile est, quod ea-

mo, ponit istam conclusionem; Medium dem res sit unitas et punctus : quia
mutationis invenitur in contrariis. Pro- puncta(j)nata sunt se tangore,et unitates
batur, quia omnis mulatio est inter op- consequenter se habere, non autem tan-
posita ; tunc igiturmedium mutationis, gere. Et tnnc(lQ) in fine recipitulat, et Te
vel invenitur in contradictoriis, ct hoc patet in illera.

non : quia inter contradictoria non

estdare medium, ut patet 1. Post. text.
ANNOTATIONES
17. vel inter contraria ; ethabetur pro- (a) llla dicunlur simul, quse sunl in eodem
Qii
positum. Et accipitur contrarietas large, loco. IIoc intolligiLiir do loco proprio, et
tu '

prout se exLendit intcr privationem, et non comniuni : nam ad esse siiiiul non esl
 ,:

QU^STIO V 215

salis esse in eodem loco communi, alias tum, licet pedom non figat in mcdio
Mantua, riorenlia et Roma essenl simul, spalio inter lapidem et lapidcm. Aristote-

I cura sinl in eodem orbe ; requirilur erg>, lesaulem dat exemplum de pulsante ci-
quod sint in eodem loco adwquato, que- tliaram cum enim citliaroedus posl hy-
:

madmodum exemplificat Scotus de mate- palem, hoc est, firmam et gravissimam

ria el forma, substantia et accidenle. cliordam, continuo tangit netem, id est,
(b) Illa se tangunt guoj^m ultima-sunt si- primam acutissimam, sonus lit continuus,
gurit."^ 'fnul. Nota, quod extremum linese estpunc- tametsi mediae chordoe
non tangantur :

tum, extremum superficiei est linea, et quia non interrumpilur lempus, quamvis
extremum corporisest superficies. Si ergo interrumpatur magnitudo.
I in plano duas deducas lineas, quarum al- () Quns maxime
secundum lineam
distant 18.

lera incipiat, ubi altera desinit, postrema rectam. Nota, quod mensura debet esse debet eu»
puncta sunt simul, eo quod ambobus idem finita, id determinata '7»«»«<»^0'
est, et certa : mi- et certa,

I respondet punctus in plano : nam cum nima autem linea, id est, linea recta, est
punctum additum puncto non reddat ma- finita, id est, certa et invariabilis. Unde
j.us, possunl duo eidem respondere puncto. minimadistantia, quce estinter duo puncla
Proportionabiliter duae superficies se lan- signata, est linea recta quam contingit
I ,

gunt, quando lineoe extrerase correspon- esse unam tantum inter duo puncta. Li-
dent eidem linefi3 loci, ac denique duo neas autem curvas conlingit interdum i'n

corpora se tangunt, quando extremae su- infinitum multiplicari secundum quod ac-
perficies respondent eidem lineoe circura- cipiuntur, ut arcus alioium majorum, vel
stanlis loci ; ul si manus jungas, videbis minorum circulo:nim ; atque adeo distan-
internas superficies eidem lineoe circum- Ua, quse est inter duo puncta, sive inter
stantis aeris in circulum respondere, duo ultima magnitudinis supra quam fi

17.
(c) Secundum naturam continue mutans. motus, debet mensurari per lineam rec-
tedium Nota, quod id(0 hoec verba addit Aristote- tam verbi gratia,
id $it.
: distantia inter duo
les, quia si esset Angelus, qui non depen- puncla A et B, judicanda est secunduni li-

det a loco, posset ab extremo ad extremum

mutari sine medio, sicut cogitatione ego
possum de coelo ad terram mutare non co-
gitando de raedio. Medium ergo est, ad
quod prius natum cst pervenire id, quod
movetur, quam ad terminum : verbi gra-
tia, ignis est medium inter Lunam et

aerera ; quia quod continue descenderet

a concavo Lunse, prius transiret per ignem
quara per aerem. Et notanler dixi, ad quod
prius natum estpervenire, QinoTx pervenit
neam rectam ab uno in aliud, quae qui-
quia omni motu cessante, ignis nihilomi-
dera esse non potest nisi una : circulares
nus mediat inter coelum et terram.
vero, quse protrahuntur per modum arcus,
(d) QuandoQue apparet nohis motus conti-
non sunt certa mensura, quia ilte sunt,
r moius nuus. Nota quod ad hoc, quod motus sit
vel esse possunt majores, vel minores in
uiraL continuus, oportet, quod nulla sit inter-
infinitum secundum quod alius semper
ruptio in tempore polest tamen esse rao-
;
circulus polest super alium descri-
dica interruptio in magnitudine, super
bi.
quara sit motus : ut qui per lapides
Illa dicuntur consequenter, etc. Nota,
(9 ^„^ pp„.
qui in transitu torrentis^ propinque eri-
quod
lod ad hoc, quod aliqua sint consequen- '^^^''^J^^
guntur, transit, facit continuum mo- r, duo requirunlur
ter, Primum, quod in-
:
*
 ,

216 LIB. V. niYSICORUM

quod esL exLreraa esse ununi, sed saLis est exLre,

lcr ca non siL medium ; vel si sil, siL

railiLum, raa esse simul, uL paLeL in coelo eL igne

allerius generis, uL in plialange ;

quos non eL in equo" eL sella aL quoruracunique ex-

se conscquenLer habenL, inLer
;
illi

Lamen obsLaL si Ireraa sunL unura, necesse esL a forLiori,

mediaL aliusmiles ;
niiiil

medieL liasLa, vel aliquid aliud ;

sed La- quod sinL siraul, uL paLeL de surculo, qui
men Lerlius miles consequenLer se liabeL ad ramo inseriLur; uL enira coalescaL, eL con-
Se- tinucLur arbori, necesse esL ul LangaL arbo-
primum, eo quod inLercediL secundus.
reni, non Lamen si tangat, statira sequitur,
cundum, quod consequenLer se liabens sil

ut recipiathuraorera, et coalescat, quianon

posLerius eo, cui diciLur consequenLer se

habere eL ideo unum non se habeL conse- qut^curaque arbor apta est cuivis conseri,
;

Puncta nata sunt se tangere. Nota,

quenter ad duo, neque nova linea ad se- (j)

cundam lineam. quod Aristoleles duplici ratione probat,

19. Habitiim estMc. NoLa, quod liabiLum
(g)
quod si punctus, et unitas essent res a cor-
poribus separatre (uL eraL in opinione Py-
idem"^^ idem esL in proposiLo quod conLiguum. Boe-
pro contiguum verliL habitum,^e& thagorseorura) non essent eadem res. Prima
cmtiguum ^i^s vero
aLLingil, uL quidnm dicunL, ArisLolelis raLio est, quia puncta contingit se tangere,
non
inLenlionera : nam Groece esL kXovivov id esL, sunL in his, quse naLa sunt se tan-
gere secundura puncta, ut patet in duobus
quod significaL, el id quod habcLur, et id
punctis extremis duarura linearura, quae
quod alLeri hiereL, quod esL esse conliguum
sibi essent contigua?. In unitatibus vero
in qua significalione accipiLur hic. Ideo
ThemisLius significanLius verLil adhibiiwn, non invenitur conLacLus ; nam licel uniLa-

tibus conLingaL consequenLer se habere,

vel hserens, quo idem poUeL, quod conLi-
non Laraen se Langere. Secunda raLio esL :
guum.
(h) In Quibus invenilur contimium,e'iQ..'^o\ai quia inLer qucecumque duo puncLa e>t me-
ConttJiu- , ..,.., ,. ,
dium, sciliceL linea sed non oporLet, quod
um unde quod nomen continui diciLur a continenao :
:

mul- inter duas unitates medium, nam inter

sit
dicaufr.i ^iciLur enirn aliquid conLinuum, quia
La3 parles conLinenlur in uno, eL quasi si- primam unitalem binarii, et secundamnon
mul se LenenL ; sed hoc non posseL esse, si est medium.

ulLima solum essenL simul : ergo oporLet

quod siL unum. Unde, in illis, in quibus EXPOSITIO TEXTUS
non esl naLum fieri unura, nisi secundum
Umis autem (1) motus dicitur multi-
contacLum, non poLesL esse conLinualio. 21.

Commentator, pliciter. Hoc est secundum capitulum Teit. 30.1

Ideo, ut hic bene notat Lri-

plex esL conLinuatio : Alia esL arLificiaIis,uL hujus tractatus, in quo Aristoteies de-
duo ligna clavo auL gluline, el duo lapi- terminat de unitate motus : et dividitur;

des in parieLe caemenLo calcis, el arLe con- quia primo, distinguittriplicem modum
LinenLur, id esL, simul Lenenlur : eL hsec, unitatis motus. Secundo, agit de unitate
uL-inquil ThemisLius, non esL propria con- motus ibi, Quoniam autem
materiali :

Linuatio, nisi forte Lerapore longo csemen- contimms omnis motus est. Primo, de-
lum verlaLur in lapidem, Lunc enira ex
terminat de imitate generica motus. Se-
duobus lapidibus fiL vere unus. Alia est
cundo, de unitate specifica. Tertio, de
conLinuaLio naluralis, uL quando arbor ar-
Specie
unitate numerali. Secunda ibi:
bori inseritur. Alia esL conLinuaLio MaLhe-
autem unus est. Tertia ibi Simpliciter :

maLica, uLpartes lineae conLinuanLur punc-

autem unus motus cst. Primo, dicitquod
to, parLes vero superficiei linea, el parles Afotus
illi motus sunt idem genere, qui sunt iint ejust
corporis superficie.
dem gen\
(i) El non sequitur e converso. NoLa, quod ad res ejusdem generis ut omnis mo- ris. ;

20 non quorumcumque se LangenLiura necesse tus localis cuilibet alteri motui locali est
 , ;

QU-ESTIO V 217

ejusdem generis, et omnis alteralio pliciter, scd extrinseca denominatione,

omni alterationi. quia ipsoruni est idem genus, vel eadem
Specic autem (2) um(s est. Hic deter- species ; sed illa qua3 sunt eadem secun-
minat de identitate specifica motus. Et dum numerum dicuntur idem simplici-
primo, de specie specialissima.Secundo, ter. Unde, ad idenlitatem numeralem Moius nu-
de specie subalterna. Et movet
tertio, molus, requiruntur tria Primo, unitas ideZitas :

dubium. Secunda ibi :Si antem sunt mobilis, quia motus quo Socrates mo- ^''luS^
qu-mlam. Tertia ibi : Duhitabit autem velur, est aller a motu Platonis. Secun-
aliquis. Primo, dicit quod iili motus do, requirilur unitas termini a /. quem ,

sunt ejusdem speciei specialissimse, qui quia licet Socrates in eodem tempore
sunt ad res ejusdem speciei specialissi- albeliat et calefiat, propter hoc tamen
mae ut quia omnis albedo omni albedini
, non oportet, quod albatio sit calefactio ;

estejusdemspeciei;ideo omnesdealbatio- propter hoc, quod isti motus sint ad di-

nes sunt ejusdem speciei specialissimje. versos terminos. Tertio, requiritur uni-
Siautem sunt qumlam. Hic ostendit, tas temporis, in quo fit motus nam mo-
;

qui motus sint ejusdem speciei subal- tus facti in diversis temporibus per in-
ternfe, dicens quod illi motus sunt ejus- tcrruptionem quietis mediiB, non dicun-
dem speciei subalterna3, qui sunt ad res tur unus motus, sed bene (6) possunt Text.x;.

ejusdem speciei subaltern» : et sic alba- dici motus habiti vel melius possunt ;

tio, et denigratio sunt ejusdem speciei dici motus consequenter se habentes.

subalternae. Socratem (7) autem. Hic movet duas

23
Duhitahit (3) autem aliquis. Hic po- dubitationes. Secunda ibi : Ilahet au- "^"^^- ^^-

nit dubium quod aliquis movea-

;
posito tem. Prima est : Posito quod Socrates
tur de uno loco ad alium, motu vectio- nimc alteretur ad aliquam qualitatem,
nis, deinde abeodem loco moveatur ad postea in alio tempore alteretur ad qua-
eumdum locum, motu deambulationis, litatem eamdem secundum speciem
utrum isti duo motus sint ejusdem spe- utrum isti duo motus sint idem. Res-
ciei? Videtur quod sic ; quia identitas pondet Aristoteles (J^)
quod non,nisicon-
motus est ab identitate i^vxmmad qucm, tingat idem in numero corruptum
ut jam dictum est, etin illisduobusmo- reparari, et respondet conditionaliter :

tibus est idem terminus ad quem : ergo, quia nondum manifestum est, sed ma-
etc. nifestabitur in 2. do Generatione, quod
Aut determinatum (4) cst. Responde- impossibile est corruptum rcgenerari.
tur, quod isti motus (*) non sunt idem Habet (8) autem. Secundum dubium Text. 38.
secundum speciem, quia non solum est est : utrum sit eadem sanitas de mane,
attendendum ad terminum motus et de vespere,et movetur propter opinio-
imo etiam ad modum movendi, ut si nem Heracliti, qui ponebat, quod omnia
unus sit motus rectus et alter circularis. sunt in continuo fluxu, et si maneat ea-
Simpliciter (5) autem iinus motus est. dem sanitas, non est ratio, quin rev^er-
Hic determinat de unitate motus sim- tatur id>3m motus. Respondetur, quod
pliciter. Et primo facit hoc. Secundo propter continuam resolutionem ada3-
movet dubitationes, ibi : Socratem au- quata3compIexionis, in qua consistitsa-
tem. Notandum, quod identitas specifica, nitas,non manet eadem sanitas secundum
vel generica non dicitur identilas sim- se totam;potest tamen dici cadem propter
 218 Lli^. V. PliYSlCORUM

continuam successionem partium illius batur, quia si de lampadc [^) effundatur

sanilatis ad invicem. oleum in aliam lampadem, ita ut conti-
«4. Qiioniam nulcrn (9) continiius omnis nue fiat intensio, et alterius materiEe,
Tcxt. 39.
motus est. IIlc detcrminat de unitate tunc licet isti motus sintadeamdem dis-
molus simpliciter ; ct dicit quod motus posilionem secundum speciem, et etiam
dicitur unus, ex eo quod est continuus. tempus illius intensionis sit continuum,
Sccundo, quod dicitur unus ex eo, quod tamcn non C3t idem motus, ex eo quod
Qu(e re- est pcrfectus. Tcrtio, quod dicitur unus non est identitas mobilis.
quiruntur
ad unita- ex eo, quod est rcgularis. Sccundum Quarto conclusio est : Ad unitatem Text
lem nume-
ralem mo- ]I)i : xXmpUus autem dlcitur umis. Ter- (II) motus requiritur unitas temporis,
lus.
iium ilii : Amplius autem pneter liictos. in quo fit motus. Probatur,quia illemo-
Primum dividitur, quia primo, cslendit tus non est unus, qui interrumpitur per
quod ad unitatemmotus requiriiur,quod quietem mediam motus non fie-
; sed si

motus sit continuus. Secundo, quod re_ ret in codem tempore continuo, jam in-
quiritur identitas spccifica disposiiionis terrumperctur per quietem mediam :

secundum quam est motus. Tertio, quod ergo, etc.

23
requiritur identitas mobilis. Et quarto, Amplius (12) autem dicitur unus. Hic Text.
quod requiriturcontinuitas temporis.Se- ostendit, quod motus (f) dicitur unusex
cundum ibi Non cn i/ti /iet. TeYilum ibi:
: eo, quod est perfectus. Probatur, quia
Et vduti lampas. Quartum ibi Qua- : motu
sicut est de aliis rebus, ita est de ;

propter nccesse est. Ita quod sunt qua- sed in aliis rebus aliquid dicitur unum,
tuor conclusiones: quando est perfectum; et non esse unum,
Prima conclusio est ista : Ad unita- quando non est perfectum ; igitur ita

tem motus requiritur, quod mo- dobet dici de motu.

tus sit continuus.Probatur, quia (<=) om- Amplius autem [\2) prxter dictos Hic .
^^^j
nis motus est divisibilis : igitur partes ostendit,quod motus ex eo dicitur unus,
ejus non dicunlur unus motus, nisi quia quod est regularis. Secundo, ostendit

ad invicem continuantur. in quibus invenitur regularitas. Terlio,

Secunda conclusio : Ad unitatcm mo- distinguit modos irregularitatis. Et

tus requiritur identitas specifica disposi- quarto, concludit corollarium. Secun-
tionis, secundum quod est motus. Pro- dum ibi : Est autem in omni motu. Ter-
batur, quia motus, qui sunt ad disposi- tium ibi : Irregalaritatis autem di/[e-
tiones diversas secundum speciem, non rentia. Quartum ibi : Quare neque gra-
possunt ad invicem continuari : igitur vilasj etc. Primo, ponit istam conclu-
ex ipsis non potest esse unus motus. Te- sionem : Motus dicitur (^ unus ex eo,
net consequentia per pra^cedentem con- quod est reguiaris. Probatur, quia mo-
clusionem; etantecedens probatur : nam tus dicuntur diversi propter hoc, quod
dealbatio non potest esse continua am- ex ipsis resultatunus motusirregularis:
bulationi, quia istorum ultima nonpos- igitur motus dicitur unus, ex eo quod
sunt esse simul ; tamen isti motus bene est regularis.
possunt esse iiabiti, id est, consequenter Est autem in omni motu. Ostendit in
se habentes. quibus reperitur regularitas, et irregu-
Tertia conclusio : Ad (10) unitatem laritas, dicens, quod in omni motu repe-
T«xl. 40
motus requiritur identitas mobilis. Pro- riuntur tam regularitas quam irregula-
 .

QU^STIO V 219

ritas, ut in motu locali, tam recto quam versas secundum speciem,non possunt
circulari, etiam in augmcntatione et di- esse unus motus, et continuus. Proija-
minutionc, et in motu alterationis. tur, quia omnem motum, et continuum
Irrcgalaritalis (14) autcm diffcrcnfa. contingit osse regularem, et irregula-
Hic ostendit (?) modos, quibus provenit rem ; sed non contingit motus, qui sunt
quod irregularitas
irreguiciritas,dicens, ad disposiiiones diversas secundumspe-
motus provenit primo ex difformitate ciem, esse unum motum regularem :

illius, supple medii, in quofitmotus.Se- igiturnon contingit illos motus esse

cundo, ex augmento potentia3, remanen- unum motum, et continuum tamen illi ;

teresistcntia, vel eliam diminutione. Et motus possuntesse consequenter se ha-

tertio, ex augmento vel diminutione re- bentes, ut dictum fuit prius. Sed dubita-
sistentia?., rcmanentc potentia : et isti tur de majori hujus rationis : quia mo-
tres modi reducuntur ad unum, qui pro- tus coeli est unus et continuus, et tamen
venit ex velccilate et tarditate : nam ilie non contingit ipsum esse irregularem
dicitur irregularis, cujus in una parte Respondctur, ut dicit Gommcntator,
temporis motus est velocior, quam in quod non repugnat motui csse regula-
alia. reni quantum est ex
vel irregularem,
Quarc nequc gravitas. Hlc infert co- ratione ,-;OneraIi motus, sed quantum est
26.
rollarium. Et primo, infert unum corol- ex ratione speciali corporum, quorum
larium. Secundo, removet dubium. Ter- suntilli motus.
lio, infert duo alia corollaria. Primum
ANNOTATIONES
corollarium est istud ; quod velocitas et

tarditas non sunt species motus quia (a) Isti motus nonsunl idem secunium spe-
: 27.
ciem. Nola, quodadidentitaLem motus spe- -^fotua cir-
tunc omnis motus iy) differret specie ,

cificamrequiriluridentitas iermini adquem reciiu dif-

quia omnem motum contingit esse velo-
^^''""' *P*
secundum speciem, et etiam idenlitas rae-
ciorcm, aut tardiorem aliquo alio. Se-
dii, per quod fit raoLus linea autem circu- ;

cundum corollarium, quod velocitas et

laris, et liaea recLa differunL specie ; et ideo
tarditasnon sunt idem, quod gravitas,
eLiara raotus circularis et recLus differunt
et lcvitas. Probatur : jam (') idem
quia specie ,
quanLumcumque sint ad eumdom
esset grave et leve, nam omnis motus Lerrainuni.
aliquo motu est velocior, et aliquo alio (h) Respondet Arisloleles quod non. Nota
tardior. quod quidani quod esL corruptum re-
lioc,

45. Unus igitur (15) irregularis est. Hic c??>e referunt ad terminum, scilicet sanita-
removet dubium: quia dictum fuit prius, lera, inter quos est Divus Thoraas el Sco-

quod m^otus irregularis non est unus, tus hic, atque ita respondent ex Aristotele

imo ex irregularitate provenit diversitas ad dubium ;

quod si contingatid quod est

motus imo crederet aliquis, quod mo-

:
corruptura fieri unum numero , videLur
quod saniLas,qua3 secundo acquiritur, sit
tus irregularis nullo modo esset unus.
eadom cura sanitaLe prius acquisila, et per
Dicit Aristoteles quod imo : quia motus
comjcquens, quod illa alleraLio eraL eadem
irregularis potest esse continuus secun-
nuraero at si corrupLum non poLest repa-
;

dum tempus, attamen est minus unus, rari, nec sanitas secundo acquisita siL ea-
quam motus regularis. Tunc infert ter- dem numero cum sanitaLe prius geniLa, et
tium corollarium,ibi : Si autcm omnemy corrupta, alteratio non est una secundum
quod motus secundum dispositiones di- nuraerum.
 220 LIB. V. PHYSICORUM
H8 Cseterum, quod non sit eadem alteratio quia sunt diversorum generum, sicut ne-
secundum numerum, esto etiam quod esset que qualitas et relatio cursus etiam, et :

eadem sanilas, probal Aristoteles ex eo, quia fabricatio non possunl ad invicem conti-
ad unitalem molus, vel alterationis sequi- nuari.
tur uhilas termini et qualitatis ; sed ad uni- (d) lampjde effiindatur oleum,
Qiiia si de
tatem termini, et qualitatis non sequitur etc. Nota, quodThemistius ait, Aristotelem

unitas quod patet de motu locali.

motus : hocexemplo alludere ad Cerealia,qu3e erant
Si enimaliquis ambuletadaliquem locum, Cereris sacra, ubi lampadem accensam
et facta quiete iterum incipiat moveri ad unusquisque proximo tradebat in circu-
eumdem , ambulalio erit alia et alia , et lum ; et quia in illo puncto, quo quis ab
terminus erit idem in natura : aliter con- alio quo minus
accipiebat, fieri nequibat
tingeret idem multoties corrumpi et esse, tantisper cessaret moLus lampadis, ait, quod
quod est impossible. Tliemislius vero hoc, lationes illoenonfaciebant unum continuum
quod est corruplum re-Hre refert ad subjec- motum. Alii referunt ad illam impressio-
tum quod verisimilius est nam de ter-
,
; nem inetoorologicam, quoe dicitur lancea
mino statim movet similem duljitationem : cadens, ubi flamma non cadit continua, sed
quia ergo dixerat ad unitatem motus re- interpolatim, inflammando grossiores par-
quiri unitatem subjecti per se, et singula- tes exhalationls ; sed reveraneuter istorum
riler, subjicit dubilationem ex opinione an- videtur esse sensus exempli : tum quia
tiquorura, nimirum Heraclili et Cratilli, Aristotelesintendit exemplura ponere mo-
quos 4. Metaphys, text. 22. opinatos esse in- tuum diversarum specierum : tum etiam,
quit, omnia esse in continuo motu, etper quia moLus nec continui sunt, nec con-
isli

consequens, Socratem qui modo sanatur, et tigui, siquidem interpolanlur. Sanctus

qui hinc ad horam sanatur, non esse eum- Thomas intelligit de motu olei sursum per
dem, sed jara priorem esse corruptum, et lychnum, quo nutritur flamraa lanipadis.
alteruni succedere. Deinde in text. 37. con- qui est conLinuusflaramasIampadis, exein-
sirailem movet dubitationem ex parte ter- plum tamen Scoti videtur satis ad proposi-
mini, an scilicet una et eadera numero sa- tum.
nitas duret per tempus in homine sano. Ex (e) Motus dicitur unus ex eo, quod est per-
istisautem propositis duabus|dubitationi- fectus. Nota, quod tripliciter motus dicitur
Molustri.
bus primam, quse est ex parte subjecti, non unus Primo rao:lo simpliciter, quia Qi,ipliciterdU
:

, ,
citur unus
curat hic solvere, quia non est hic locus dis- contmuus. Secundo modo, unus numero,
putandi, an omnia sint in conlinuo fluxu. quia est perfectus : nam perfectum, et to-

Secundara vero solvit raodosupraexposito. tum sunt de ratione uniiis, non enira dici-

29.
(c)Omnis motus est divisibilis, etc. Nota, mus rera esse unara, nisi sit tota et perfec-
Unum di-quod dupliciter aliquid est unum autquia : ta, perfectura vero et totura idera est. Ter-
ciiur ali-
qidd du- non est divisibile in plura, ut Angelus, vel tio raodo dicitur motus unus, quia regula-
^ punctus aut quui esl unura continuum,
;
ris : non enim videlur motus irregularis
motus autem non est unus primo modo, esse unus, quia est divisibilis in partes dis-
cumsit divisibilis sed solum secundomo- ,
similes : cumergo ostensum sitmotumesse
do. Ex quo sequitur, quod, cum illud sit unum, quia continuura, ostendit secundo
continuura, cujus ultiraa sunt unura du- motum esse unura, quiaestperfectus : nam
plici de causa duae res continuoe esse non totum idem est quod perfectum, et perfec-

possunt, nempe, aut quia non Iiabent ulti- tura est, cui nihil deest. Cceterum, cura
ma, ut duo puncta, et duo Angeli aut quia : perfecturarecipiat magis et minus , ita et

licet habeant ultima, sunt tamen specie dif- unura, aut secunduragenus, autsecundum
ferentia, et diversarum rationum ; utlinea, speciem, autsecundum substantiam, idest,
et ambulatio non possunt esse continua, secundum numerum. Exempla ponit Gom-
 .

QUiESTIO VI 221

mentator, ut inter motus, localis est genus dem speciei simul convenire , ut homo non
perfectius, atque adeo ille est magis unus, est simul ralionalis et irrationalis ; ve-
quam alii motus. In lioc vero genere circu- locitas autem, et tarditas cuicumque spe-
laris est perfectior species, quam molus ciei motus conveniunt, scilicet alterationi,
rectus ; sed in liac specie molus coeli est motui locali, tam circulari quam recto , at-
proecipuum individuum, et lioc, inquit, que adeo non sunt species essentiales ; alias
contingit in molibus, sicuti in aliis rebus. omnis motusa seipso differret specie.
Ilomo enim dicitur unus, quia perfectus (i) Jam idem esset grave et leve. Nota,
est omnibus suis membris, et pariter do- quod levitas determinatur ad motum sur-
» mus est una, qaia estabsoluta, et consum- sum, et gravitas admotum deorsum ; cum
mata : nihilominus dicitur unus liomo, li-
ergo velocitas, et tarditasin omni motu re-
cet sit mancus, aut oculis orbus, per conli- periantar, tam motus sursum, quam deor-
nuilatem parlium. Eodem modo in motu sum potest esse et velox, et tardus : si ergo
unitas, quiB provenit ex continuitate motus levitas, et gravitas essent idem, quod tar-
sufficit ut dicatur simpliciter unus, nihilo- ditas et velocitas, jam ideni esset grave, et
minus tamen qui perfectior est, magis unus leve.
est : quia, ul inquit Themistius, propius
accedit ad finem, et unitas motus sumitur
a fine imperfectum vero videtur habere
;
QU/ESTIO VI
rationem parlis, et partes ad pluralitatem
spectant.
Utrum ad iinilatem numeralem motus re-
31. (t) Motus dicilur u)ms,ex eo quod est regula-
quiratur tcnilasmobilis, unitas ionporis,
'"^^* ^0^''% quod dupliciter aliquis motus di-
fariarndl et unitas termini ad quem
%iur irre- cilur irregularis : Primo,ex partemagnitu-
mlaris. ,. . r> , ,
dinis super quam fit ; et hoc est verum de Arist. hic. c. i.ieM. 31. et 34.D. Thom. ibid. leci,
motu locali , ut quando magnitudo est 7. el 8. Major. in exposil. lib. 5. Ph.ysic. Alb.
Iraci. 3. c. 1. Javel. ctcDi. D. Thom. supra q.l.
difformis, scilicetpartim recta, partim cur-
Soto Astudillo ibid. q. propria super hoo.
q. 3.
va. Secundo modo dicitur motus irregula- VeracruK spcc. 4. Tolet. q. 4. Bruxel. q. i. art.
4. Pecer.lib. 13. c. 9. q. 8. iMas. et Couimbr. 5-
ris ex parle velocitatis, et tarditatis in mo-
Pliijs. c. 4. q. 5. art. 2. Ruvius ibid.q. 2.Hurt.
tu quod ille motus dicitur regularis,
, ita disp.M. Phi/s^sect. 8. AvevscL lom. 1. Fhil. d.
26. scct. 13.
cujus est eadem velocitas per tolum, el ir-
regularis cujus non.
Ostendil modos qiiibus provoii-t i?Te- Arguitur primo quodnon requiritur
V I df ^'^^

"ormitas gularitas. Nota (ut Commentator hic admo- unitas mobiiis : quia si aliquod animal
xguatuor ,, ,
t,v •,
cattsis net) quod quataor de
, ,
causis diltormitas ve- caderet ab aliquo loco valde alto, ita ut

'«oie"r'^
locitatis, et tarditatis motus provenire in medietate vi£8 moveretur, tunc ille
potest, scilicet ratione spatiidifformiter re- motus esset unus et conlinuus, ct ta-
sistentis aut ralione motoris, sicutin mo-
;
men mobile non esset idem : quia non
tibus liberis, ut cumfigulusrotam, utvult,
est idem mobile vivum, et mortuum
circummovet ; aut rationetermini «(/^t^em,
Secundo, quia si una virga descendat
ut qualitas spiritualis velocius producitur
a sursum usqiie ad deorsum, cujus una
quam corporalis, et calor velocius quam
inedictas est virens et alia arida, tunc
frigus ; aut ratione virtutis intrinsecie ip-
motus est continuus ; et tamen mobile
sius mobilis, ul gravius velocius descende-
ret, vacuum quam levius
etiam per : sed non est idem : ergo, etc.

hic modus ad secundum reducitur. Tertio, quia s"i aliqua aqua fluat super
(i>)Omnis molus differret specie. Nota, spatium calcfactum, ille motus Iluxus
quod ditTerentise essentiales non possunt ei- esset unus, et tamen mobile non est
 . :

222 LI13. V. PilYSICORUM

unumet idem imo continue aliud, et

: bile quievisset, tunc gradus sub quo
aliud propter conlinuam resolutionem quievisset, fuissetterminusad quem, et
aqua3 factam a caliditate spatii, super modo non est minus terminus ad quem,
quolluit. quam tunc fuisset igitur istius motus
:

Quarto, arguitur quod non requiritur plures sunt iermini ad quem et per ;

unitas temporis ;
quia si aliquod mo!)i}e consequens ad unitatem numeralem
continue moveatur per unam diem, et motus non requiritur unitas termini ad
in tertia, et quinta parlibus diei nulla quem.
anima numeret motum, tunc per defini- Nono, quiamotornullumterminum
si

tioncm temporis, in tertia et quinta par- intenderet, non minus ille motus esset
tibusnullum est tempus. Tunc arguitur uiius igiiur ad unitatem numeralem
:

sic, iste motus factus per diemest unus, motus non requiritur unitas termini ad
ettamen tempus in c{uo fit non est unum, quem. Oppositum arguilur per Aristote-
quia tempus, circumscriptis tertia et lem in isto quinlo, text. 31.
quinta partibus, non est tempus conti- Notandum, quod ista quKstio intelli- g.

nuum. gitur solum secundum polenlias natui a-

Quinto, tunc sequeretur quod calefac- les, quia non est dubium, quin motus
tio, et frigefactio non possent esseunus possit esse unus sine aliquo mobili per
motus. Conscquens est falsum, pcr defi- potentiam supernaturalem ut patet de ;

nitionem continui, quia continua sunt alteratione, vel de motu locali in Sacra-

quorimi ultima sunt unwn : modo cale- m.ento Eucharistiag. Secundo, notandum Unitas est
'"^"-^-
factionis, et frigefactionis ultima sunt quodaliqua (^) dicuntur unum genere,

unum, scilicet caliditas ad quam termi- vel numero, vel specie, ut patet 5. Me-
natur calefactio, et incipit frigefactio, et taph. unde illi motus dicuntur iidem
tamen non sunt eodem tempore igi-
in : genere, qui sunt secundum dispositiones

tur ad unitatem motus non requiritur ejusdem generis, ut omnis alteratio om-
unitas temporis. ni alterationi est ejusdem generis, eo

Sexlo, quia motus cosliestcontinuus, quodomnis secundum qua-

alteratioest

et tamen fitin diversis tempo: bus ejus- litatem. Sed illi motus dicuntur idem
dem diei : ergo, etc, specie, qui sunt secundum dispositiones

Septimo,arguitur quod non requiritur ad eamdem speciem, et praecipue tunc

unitas termini ad queni ; quia motus dicuntur molus idem specie, quando
coeli est motus continuus et unus, et ta- dispositiones secundum quas sunt, sunfc
men nullus est terminus signabilis, ad in eadem specie specialissima ; sed ad
queni sit ille motus ; igitur ad unitatem unitateni numeralem motus requiritur
motus non requiritur unitas termini ad omne illud quod requiritur ad esse mo-
queni tum. Unde aliquid dicitur unum nume-
Octavo, quando fit motus ab uno con- ro dupliciter uno modo, quia est, et
: ^^^0 uiei-

tradictoriot um ad reliquum, tunc iste non est plura \ solum indivisibile

et sic ^"c»/«-.^'"

motus est unus et conlinuus, ettamen dicitur unum. Alio modo, quia est unum
nullus cst unus terminus adquemest licet sit plures partes , et hoc dupliciter
ille motus : igilur ad unitatem motus quia vel partes suae sunt simui existen-
non requiritur unitas termini (^ja? quem. tessecundum permanentiam, quemad-
Minor patet, quia si in medio motus mo- moduin dicimus Solem esse unum aut ;

f
 : ;

QU.ESTIO VI 223

partcs sibi invicem succeduat, et sic motus p.on requiritur unitas motoris.
vocatur unum numero secundum conti- Secundo, quia si Socrates moveat na-
nuationem partium in successione. Et vem, deinde Piato, remoto Socrate con-
isti modi identitatis, scilicet, quibus ali- tinue, et sine interruptione quietis, tunc

qua dicuntur idem numero, differunt a ille motus navis est unus, ettamen esta
duobus pra^cedentibus dupliciter quia : motoribusdiversis.
de illis qua3 suntunum genere, vel spe- Secunda conclusio. Ad unitatem mo-
cie solum, non dicitur absolute, quod tus non requiritur unitas resistentiaeper

sint unum , sed cum additione, quod quam fitmotus. Probatur, quia si grave
sunt unum genere, vel specie ;sed deil- simplex descenderet per ignem,etaerem
lis, quas sunt idern numero, dicimus ab- et aquam continue,tuncmotus ejus esset
solute, quod sunt unum , sicut Socrates unus et conlinuus, et tamen fit per di-
etalbussuntunum. Secundo differunt versas resistenlias ; ergo, etc.
quia illi motus non dicunlur idem, Tertia conclusio. Ad unitatem motus,
quia sunt unum, sed quia habent idem nonrequiritur uniformitas et regularitas
genus vel speciem ; secus est de idem motus : quia difforme et irregulare so-
numero. lum diversificant motum secundum ma-
Item, notandum quod ad motum re- gis et rainus, sicut velox et tardum.
co/i- quiruntur seu concurruntmulta:Primo, Item, motus cceli dicitur unus, et tamen
" tevmmus ad qiiem, et mobiie ; et ista motus cceli est difformis, licet sit regu-
dicit Gommentator esse intrinseca mo- laris.

tui. Secundo requiritur motor, et tem- Deinde ponuntur conclusiones affir-

pus ; et ista dicit esse extrinseca motui. mativjB. Prima conclusio est : Ad unita-
Tertio, concurrit resistentia, licet non tem ('') numeralem motus requiritur
ad omnem motum, quiamotus coeli fit unitas numeraiis mobilis. Probatur,
sine resistentia mobilis ad motorem ; quia moius est actus mobilis : igitur
verum est tamen, quod resistentia poni- unusmotus est actus unius mobiiis.
tur sub mobili , et ideo semper Aristo- Secundo, quia si Socrates, et Plato
teles vocat resistentiam mobile in 7. mutentur ad caliditatem simul ineodem
hujus, tect. 53. et inde. Quarto, con- tempore,adhucdicimus istos motus esse
currunt regularitas et irregularitas mo- diversos eo solo, quod mobilia sunt di-

tus, quantum ad tempus. Et quinto, con- versa.

currunt uniformitas vel difformitas Gontra conclusionem objicitur : quia
motus, quantuna ad partem subjecti. capiatur aliquod flexibile sicut virga,
Tunc, inquirendo an omnia ista, vel ali- cujus una pars primoflectatur aliispar-
qua requirantur ad unitatem numera- tibus non motis, deinde secunda, postea
lemmotus, primo, ponunlur conclusio- tertia, et sic continue ; tunc motus
iste

nes ii-Q^ativae est unus, et tamen non est unius mobi^

equi Prima conclusio. Ad unitatem nume- imo continue alterius,
lis, et alterius.

lem ralem motus non (b) requ'ritur unitas Secundo, quia motus navis, et omnium
ly"^
motoris. Probatur, quia si multi trahant existentium in navi, est unus ; et tamea
navem, motus illius navis est unus et non est unius mobilis. imo multorum
continuus ; el tamen non fit ab uno mo- mobilium ad invicem aggregatorum :

tore, sed a diversis : igitur ad unitatcm igitur non ad omnem motum unum re-
 ,

224 LIB. V. PIIYSICORUM

quiritur unitas mobilis . Respondetur ad unus et idem motus, quod est falsum ;

primum, quod illemotus est unus du- et patet consequentia, posito quod in eo-
pliciter, scilicet, et secundum successio- demtempore Socrates fiatalbus, et cali-
nem continuam partium in tempore, et dus.
secundum successionem partium mo- Ex istis sequitur quarta conclusio,
bilis modo ad unitatem motus non re-
: quod ad unitatem motusrequiritur uni-
quiritur permanenlia omnium partium tas termini ad qiiem. Probatur, quia
mobilis simul, sed sufficit quod partes ex eo solo albefactio, et calefactio dicun-
mobilis sibi invicem succedant conti- tur mutus diversi in casu pra^dicto ,

nue. quia sunt ad diversos terminos : igitur

Ad secundum, dico quod sufficit Iiu- ad hoc, quod aliqui motus sint unus,
jusmodi unitas per aggregationem ad oportet quod sint ad eumdem termi-
unitatera numeralem motus. num.
Secunda conclusio. Ad unitatem nu- Sed objicitur, posito quod centrum
meralem motus requiritur unitas tem- mundi esset perforatum, et descenderet

poris. Probatur, quia illi motussunt di- unum grave continue usque adcentrum,
versi, qui interrumpuntur ad invicem et adhuc ultra propter impetum acqui-
per quietem mediam ; sed motus facti in situm tunc iste motus est unus et
;

diversis temporibus sunt hujusmodi : continuus, quia super eamdem lineam

igitur motus non sunt unus motus.
illi factus, et sine interruptione quietis ; et

Et patet in exemplo quia si Socrates : tamen non est ad eumdem terminum,

hodie calefiat, et cras quiescat, deinde quia primo , est motus deorsum, et se-
post cras calefiat, tunc istae calefactiones cundomotus sursum. Respondetur, quod
sunt divers^,exeo quod fiunt in diver- ille non est unus motus, sed estduomo-

sis temporibus. tus contrarii, qui sunt inter contrarios

Contra conelusionem objicitur : quia terminos. Ex hocinfertur,quodnoninter
ad unitatem alicujus non requiritur uni- quoslibetmotuscontrarios est quies me-
tas illius, quod est sibi extrinsecum ; dia. Ex quibus patet, quod ad (^) unitatem

sedtempus est extrinsecum motui : ergo, numeralem motus requiritur, et sufficit

etc. Major probatur, quia quodlibet unitas numeralis mobiIis,unitas termini
unum esset unum, quocumque extrin- ad qitem, et unitas temporis.
secocircumscripto, minor patetex 4.
et Ad rationes : ad primam dico, quod
hujus, text. 97. et inde, quia tempus illemotus non est unus et continuus
est mensura extrinseca motus. Respon- sed est duo motus contigui et eodem :

detur, quod ad unitatem motus non re- mododicitur de virga, cujus una me-
quiritur unitas temporis, nisi arguitive dietas est virens, et alia arida. Tamen
ad istum sensum ex eo quod motus est aliter dicitur, (e) quod quilibet illorum

unus, habemus arguere, quod tempus motuum est unus. Unde de animali di-

coexistens illi motui, est unum, et e quod manet idem mobile, quia
citur,

converso. manet eadem materia prima et hoc :

Tertia conclusio. Ad unitalem motus suflicitad identitatem motus. De virga,

non sufficit unitas mobilis, et unitas dicitur quod molus ille virgte est unus,

temporis. Probatur, quia tunc sequere- non obslante, quod partes ejus sint di-
tur quod calefactio, et dealbatio essent vers(e secundum speciem, quemadmo-
 QU^STIO VI 225

dum (f) et motus animalis est unus, cu- Icm esse sine unilale reali sibi propria ; et

jus tamen muUa3 partes organica) diffe- ideo diversitas unitatum necessario sequi-
runtsecundum speciem. tur ad diversitalem entitatum : si enim ali-

x\d tertiam (o)deaqua, dico quod licet

qua entitas sit transccndens ipsam, conse-
quitur unitas sibi propria : et si entitas sit
non maneat ibi idem mobile secun-
quidditas generica, ipsain consequitur lalis
dum permanentiam onmium partium
unitas, quse estgenerica ; si est fquiddilas
simul, tamen est idem mobile secun-
speciiica, liabet unitalem specificam ;

dum continuationem partium in succes- si numeralis, numeralem : et ratio hujus

sione. est, quia unitas est propria passio entis.
Ad quartam, dicitur uno modo, quod Nota secundo quod aliquid potest dici Aliquld
non estpossibile naturaliter, quin ali- unum uno modo extrinsece, unum du'
dupliciler :

^*^* " *
quapersona numeret, ut Intelligentia, alio modo intrinsece. Unde motus intrin- ^

vel Deus : et dato, quodnullaanimanu- sece dicitur unus propter unitatem forma-

meraret, adluic non obstaret ad conti- lem sibi intrinsecam extrinsece vero;

nuitatem motus, tempus

quia licet propter unitatem sibi extrinsecam, quseest

coexistens illi motui, de facto non esset

unitas alicujus exlrinseci, ut puta mobi-
lis, temporis, vel termini acl quem.
ununi, attamen si sibi coextitisset, tem-
Nota tertio, duplicem esse terminum ad
pus per totum illud fuisset unum.
quem motus, principalem, videlicet, et ul-
Ad quintam, dico quod impossibile
timatum minus principalem, et non ul-
:

est, quod calefactio, et frigefactio sint

timatum. Terminus principalis, et ultima-
unus motus et quando dicitur, quod
;
tus est, ad quem mobile non impeditura,
illorum motuum ultima sunt unum , pervenire potest, et sub quo mobile primo
dicoquod non sufficit, sed requiritur, quiescit, ut mobile recedens a calido, si

quod sint continue tendentia ab uno non impediatur perveniet ad frigidum, et

contrariorum ad reliquum ; ut patet per recedens ab albo, perveniet ad nigrum : et

defmitionem motus. in motu augmentationis terminus ultima-

Adsextam, dico quod licet fiat in di- tus erit, ad quem illud quantum, quod au-

versis temporibus, tamen illa tempora getur naturaliter poterit pervenire, videli-

sunt unum tempus. cet quantitas illa, quam viribus naturse

acquirere poterit,et inmotulocali illud itbi
Adaliam de motu coeli, dico quod in
ad quod mobile naturaliter pervenire valet,
motu coeli non est assignandus aliquis
nisi concavum orbis Lunae
impediatur, ut
terminus, adquemterminatur ille motus,
est terminus ullimatus, ad quem ignis ten-
sed signandi sunt diversi termini, ad dere valet. Terminus non ultimatus est
quos terniinantur motus parlium coeli,
quicumque alius ante ultimatum, sicut in
licetnon ultimate. motu alterationis, quselibet forrase pars ac-
Ad octavam et nonam, dicitur consi- quisita durante motu.
militer. Nota tertio, motum considerari posse et ^o.
sccundum propriara naturam, et rationem
ANNOTATIONES motus, quo paclo consideratur in ordine
ad terminum ad quem. Secundo, considera-
« r«- (a) Aliqua dicuntur unum genere^ vel spe- tur secundum suas qualitates, et acciden-
wi- ^'^'
^'^^ numero, etc. Notaprimo, quod uni- tia ut quod sit naturalis, vel violentus.
,

"• las realis ost proprietas necessario conse* Ex his dico primo, quod illi motus sunt
quens onlilatem realem, ita ul implicct iidera genere, qui ad terminoj ejusdem
oontradioUonemi bll^uam eniiiaiom m* PrGtidioanuintl lendunt. Pntet) quiu unitas
 .

226 LIB. V. PHYSICORUM

motus accipitur a termino ad qucm : ergo specierum, quamvis habeant eumdem ler-
si in termino ad qucm est unilas genericn, minum ultimatum. Exquo sequitur, quod
motus erit unus genere. motus violenlus dupliciter contrariatur
Dico secundo, quod unitas specifica mo- motui naturali : Prirao, ratione principio-
tus sumitur per se primo ab unitato speci- rura ; enim mobile naturaliter recipit
si

fica termini ad qiiem ultiraati. Probatur, motura, talis motus est naturalis si vero :

quia si unitas specifica motus non sumere- non recipit naturaliter motura, est violen-
tur per se primo ab unitate specifica ter- tus. Secundo, ea ratione, qua motus est,

mm\ adquem ultimati, sequeretur, quod scilicet ralione terraini ultiraati. Concavum

ascensus ignis ad concavum orbis Lunoe enim Luna?, verbi gratia, non est terminus
non esset unus motus : quia termini ad ultiraatus lapidis ad ipsum ascendentis, est
quem non ultimati Iiujus ascensus, sunt vero terminus ultimatus motus ignis. Po-
multi, et differentes specie. test etiam hsec conclusio probari a simili :

Dico tertio, quod unitas specifica motus homo enimalbus, et equus albus suntejus-
non requirit unitatem specificam termino- dem speciei ratione albedinis, et horao al-
rum a quibus, etsi quandoque per acci- bus, et homo niger, sunt diversae speciei
dens inveniatur talis unilas. Primum pa- ratione albedinis et nigredinis. Similiter,
tet, quia alias motus aeris a concavo Lunye motus lapidis sursum, et motus ignis sur-
ad suum locum, et a terra ad eumdem lo- sum sunt diversse speciei, ratione acciden-
cum, differrent specie, quod est falsum , tium, quce sibi accidunt, videlicet,quia ta-

quia terminus ad quem ultimus esl idem. liter, vel taliter recipiuntur in subjectis.
Secundum etiam patet, quia contingit lioc Dico sexto, quod, cum raotus sit una
nigrum moveri ad albedinem,et illud sirai- entitas praedicaraentalis distincta ab aliis,

liter nigrum a 1 albedinem et tunc ilke ipse nec esl unus, nec differens intrinsece,
dealbationes erunt motus ejusdem speciei, et formaliter per mobile, vel terminura,
et ratione terrainorum ad qicos, et ratione vel tempus,vel aliquid aliud ab eo realiter
terminorum a quibus. di3tinctura,imo omnibusilIissecIusis,oranis
11.
Dico quarto, quod in motu locali non so- raotus esset unus nuraero unitate sibi in-
lum sumitur motus ab uni-
unitas specifica trinseca, quse est ex differentia individuali
tate specifica termini ad quem ultimati, sed contrahentequidditateraadesseindivisibile:
etiam ab unitate spatii formalis : dicitur quaravis enim corarauniter dicatur, quod
formalis, id est, secundum figuram rec- accidentia nuraerantur ad nuraerationem
tam, aut circularem. Palet, quia si fiant subjectorura, et ab eis habeantunitatem et
duo motus ab A in B, unus per lineam rec- distinctionem, tamen hoc non est verum,
tam , et alius per circularem seu obli- nisi fiatsermo de unitate, et distinctione
quam , ille molus, qui declinat a linea extrinseca, cum non sit possibileaccidcntia
recta, declinat elianV a fine ultimalo lineae diversa tam genere, quam specie,quamsoIo
rectse ; el sic si demum perveniet ad B nuraero in eodera subjeclo siraul esse.
lioc erit per accidens : quare, cura ratione (b) Ad unitale n numeralem molus non re-
spatiinon habeant per se euradem ulliraa- quirilur unilas ^no/or^s. Nota,quod hoc dic-
tum terminura non sunt ejusdem speciei
, tiim estverum, prout in conclusione ex-
Dico quinto, quod si raotus considorelur plicatur quia si essent plures raotores,
:

secundumsua accidentia, non est inconve- qui raoveant, unus post aliura, motus non
niens aliquos motus esse diversos specie, erit unusnumero, sicut patet per Philoso-
et habere terminum ultimatum unura se- phum quod motus projec-
hujus, qui dicit
cundum speciem. Probatur ex Aristotele tionis non est unus, eo quod in illo molu
cap. 6. hujus, docente motum ignis el la- non est tanlura unura raovens.
pidis ad concavum Lunae esse diversarum (c) Ad unitakm numeralem molus requiri-
 ;

QU.ESTIO VI 227

(Ur tini/as numeralis mobilis. Nola, quod inteliigit liic de molu animalis progressivo,
unum accidens numero non polest esse in sed de motu alteralionis et augmenta-
duobus subjeclis numero,nec potest cx uno tionis.

in allerum migrare ergo unus molus nu- : (g) Ad lertiam de aqua^ dico, elc. Nota,
mero nequit esse in duobus subjectis nu- quod illa pars motus, quse fuit subjective
mero, ncque migrare de uno in aliud ; at- et adaequate in parle movente usque ad
que adeo mobile, quod est subjectum mo- finem, est continua et una numero, et lia-

tus debet esse unum ad hoc, quod motus

, bet subjectum unum numero; tamen partes
sit unus. moLus, quse fuerunt in aliis partibus mo-
13. (ti) Ex quibus patet, quod ad unitatem nume- bilis, terminatse sunt, et desierunt esse,
ralem motus, etc. Nota, quod ad unitatem cum partes mobilis corrumpebantur.
numeralem motus exlrinsecam requiritur
unitas numeralis temporis, et unilas nu-
EXPOSITIO TEXTUS
meralis termini ad quem principalis et
ultimati , non lamen requiritur unitas
Amplius (1) autem determinandiim 14,
numeralis cujuslibet termini ad qiiem
'^^'^^' 24.
cst. Iste est tertius tractatus quinti, in
requiritur eliam unitas mobilis per se,
et non per accidens oporlei enim se- :
quo Philosophus determinat de contra-
cundum Philosophum quod mobile sit rietate motus et quietis, et dividitur in

unum perse, eo quod idera subjecLum per tria capitula : In primo determinat de
accidens poiest simul moveri diversis mo- contrarietate motuum inter se. In secun-
tibus illud aulem est mobile per se res-
: do de contrarietate motus ad quietem,
pectu alicujus motus, quod gralia sui, et quietum inter se. In tertio determinat
et non gratia allerius est subjectum de solutione quorumdam dubiorum cir-
motus mobile aulem secundum acci-
;
ca contrarietates motuum, et quietum.
dens est mobile gratia partis, sicut pa-
Secundum ibi Quoniam autem motui.
:

tuit superius. ld( m eliam motusnumero

Tertium ibi : Dubitabit autem aliquis.
polest esse in diversis subjeclis per acci-
Primum dividitur : quia primo pra^mit-
dens.
tit quamdamdivisionem. Secundo, pro-
(e) Tamen aliler dicitur, quod quilibet il-

lorum motuum est quod qui-

unus. Nola,
sequitur de contrarietate motuum, ibi ;

dam dicunt, quod ad unitalem motus non Est autem qui ex contrario. Divisio est
requirilur unilas numeralis subjecti de- ista,quod ex quo motus non sunt ad in-
nominationis, sed subjecti inhKsionis. Ibi vicem contrarii ratione temporis, vel
autem est idem subjecLum inhsesionis in subjecti in quo fiunt, necesse est quod
lolo molu, scilicel maLeria informata forma sint ad invicem contrarii ratione termi-
corporeitatis, quse potest esse eadem inge- norum, et hoc multipliciter Primo :

nito, el corruplo. Vel dicatur, quodsinulla modo, quod motusab aliquo termino sit
forma subslantialis maneteadem ingenito,
contrarius motui ad eumdem terminum.
et corrupto, lunc ibi sunt plures motus
Secundo, quod illi sint contrarii, qui Motusmodi
non conlinuati ad invicem, sed habiti.
sunt a contrariis terminis. Tertio, quod Tim"ette'
(') Quemadmodum et motus animalis est ^''""^''"
uiius, etc. Nola,quod motus progressivus
motus sint contrarii, qui sunt ad contra-
animalis non est conlinuus, aut unus sim- rios terminos. Quarto, quod motusab
pliciter componilur enim ex multis moli-
;
uno contrario sit coiitrarius illi, qui est
bus, ul motu pulsus, el motu Iractus, et in aliud contrarium. Quinlo, quod illi

forle etiam ex mullis quictibus, et ideo motus aunt contrarii, qui sunt a contra-
non eslconLinuus, aLque adeo Scotus non riis terminis ad contiuriosterminos , e
 ;

228 LIB. V. PHYSIGORUM

ista divisio est sufficiens, nec potest fie- contrarietas, C|ui maxime intenduntur
ri variatio pluribus modis. per motum, sed per motum intenditur
I
Text. 47. £^st autem (2) qui ex contrario. Hic terminus ad quem ergo, etc. Secundo,
;

prosequitur ; et prlmo, de contrarietate quia motus denominatur a termino ad

motuum, qui sunt ab extremo ad extre- quem, et nona termino a quo, ut patuit

mum. Secundo, de contrarietate muta- prius: igitur potius attenditurcontrarie-

tionum et tertio de contrarietate mo-
;
tas penes terminos ad quos, quam penes
tuum, qui sunt de extremo in medium, terminos a quibus.
autde medio in extremum. Secundaibi Relinquitur igitur. Hic ponit quartam
Quibusautem. Tertia ibi Qui autem ad : conclusionem ; et primo ostendit, quot

medium. Primo, ponit quinque conclu- membra restant, dicens, quod non res-
siones. Secunda ibi : Xeque qui ex con- tant nisi duo membra, scilicet de moti-
trario ei. Tertia ibi : Sed magis in con- bus, qui sunt ad terminos contrarios ,

trarium.Qmriai ibi : Relinquitur igitur, et de illis, qui sunt a terminis contrariis

Quinta ibi : Quoniam autem differt. Pri- ad terminos contrarios ; et tacet de pri-

mo dicit quod motus (a}qui est ab uno mo membro, quod est ab eodem in

contrario, non est contrarius illi, qui idem, quia de illo faciet postea mentio-

est in aliud contrarium. Probatur : quia nem ; et subdit, quod impossibile est

idem motus est ab uno contrario in aliud motus illos, qui sunt ad contrarios ter-

contrarium ; modo idem non contraria- minos, esse a contrariis terminis,tamen

tur sibi ipsi,tamen dicit Aristoteles quod esse non idem, id est, non sic dicuntur

licot sit idem motus, qui est ad sanita- secundum eamdemrationem. Et ex hoc
tem et ad a3gritudinem, tamen secun- sequitur quarta conclusio, scilicet, quod

dum aliam et aliam rationem sic deno- ex eo pr^ecise non dicuntur motus con-
minatur. trarii, quod sint ad contrarios terminos.
Neque (3) qui ex contrario. Secunda Patct, quia quantum est ex ratione ter-

Text. '48-
conclusio est, quod motus (^) ab uno minorum, possunt esse mutationes, et
contrario non est contrarius motui, qui per consequens non motus contrarii. j^

est ex alio contrario.Probatur, quia pos- Quoniam (4) autem differt. Quinta Test,

sibileest, quod sint ex terminis contra- conclusio est, quod illi motus (^) sunt

riis, et tamen non sint nisimutationes; contrarii, qui sunt a contrariis terminis

modo mutationes non sunt motus, ut ad contrarios terminos. Probatur dupli-

prius patuit, et per consequens nec mo- citer Primo, quia motus determinat
:

tus contrarii. Verum est tamen, quod sibi, quod sit de subjecto in subjectum,
ista conclusio est falsa ; sed intelligitur utjpatuitprius :igitur illimotus suntcon-

sic, quod contrarietas motuum non suf- ^ ad su- _

trarii.qui sunt a subjectis contrariis
Text. .

ficienter attenditur penes hoc, quod sunt bjecta contraria. Secundo,patet (5)mduc-

ex terminis contrariis. tione; etinducendo dicit quod addiscere

Sei magis in contrarium. Ponit ter- (")etdecipisunt contraria, et Iioc est ve-

tiam conclusionem, quod magis est (c) rum quia addiscere per seipsum est con-

attendenda contrarietas motuum penes trarium ei,quod cstdecipi per seipsum :

tenninos ad quos sunt motus, quam pe- et eodem modo addiscere per alium esfc

nes terminos a quibua sunt motus. Pro- contrarium ei,quodest decipi per alium.
batur i quia peiies illos magia QtienUltur Qnika (0) auim, Ilio detorminat Ua jifii,
 QUiESTIO VI 229

contrarietate mutationum ; et ponitur (b) Motus ab uno contrario non est contra- Motut qui
ista conclusio, quod mutatio, (f) quae est rius motui^ etc. Sensus hujus conclusionis
^"'mlmlZ'
ab aliquo termino, est contraria muta- quod motusquatenus liabent terminos
est,
^^^'^^^-^^
eumdem terminum. a qiiibus contrarios non sunt contrarii non sunt
tioni, qu« est ad Et :

^^"'^^'^''^^-
verbi gratia, motus ab albo, et molus a ni-
probat exemplariter de generatione et
gro non suntconlrarii, Ratio est, quiaambo
corruptione, quarum una est ab aliquo
possunl tendeie ad eumdem terminum ul-
termino, et alia est ad eumdem termi-
timatum ; moLus aeris a concavo Lu-
et sic
num. nse ad concavum ignis, et motus ejusdem
it. 52. ad mediiim. Determi-
Qiii aiitem (7)
aeris a centro terrae ad idem concavum ig-
nat (o) de contrarietate motuum, qui sunt nis, non sunt contrarii quia contrarietas
,

ab extremis ad medium, aut de aliquo non sumitur a terminis a quibus. Patet

mediorum acl extremum, dicens, quod etiam, quia duo motus in idem tendentes
eodem modo illi motus sunt contrarii, non sunt contrarii duo autem motus, qui
;

quemadmodum illi qui sunt ab extremo sunt a terminis contrariis, possunt in idem

ad extremum : nam medium compara- tendere, nam motusex albo non semper

tum ad extremum, habet vicem alterius terminatur in nigrum, sed in medio colore

extremi, ut dictum fuit prius : verbi coloralum, puLa in rubeum : et pariter

motus qui est ex nigro potest terminari in
gratia,fuscum comparatum albo ha-
rubeum, motus autem, qui sunt ad eam-
bet vicem nigri, et comparatum nigro
dem formam, non videntur esse contrarii.
habet vicem albi.
Adde quod, ut hic dicit Scotus, motus non
ANNOTATIONES differrent a mutationibus, nam et duse

ab uno contrario, mutationes sunt a terminis contrariis, ut

(a) Motus qui est etc.
17.
generatio a non esse, et corruptio ab esse.
otus in Nota, quod sensus hujus conclusionis est,
» termi- {c)Magis esl atlendenda contrarietas motuum,
I a quo quod motus in quo terminus a quo est con- 18.
contra- etc. Nota, quod illi motus sunt contrarii, Motus illi
'xs lermi-
Irarius termino ad quem, non potest dici
lid^uem contrarius ei, qui est in suum contrarium,
quorum termini ad qicos sunt contrarii, ut trarHquo-
tenus ''^"* '*'"'"*"
lus non id est, motusquorum terminus aquo unius motus ad sanitatem, et ad segritudinem;
° nt ad quos
illicon-
est terminus ad quem alterius, tantum etillimotus sunt contrarii, quorum {qv- sum con-
iw. '^''"*

abest ut sint contrarii, quod sunt unus, mini a quibus, et termini ad quos sunt
contrarii, ut motus a sanitate ad segritudi-
idemque motus realiter; nam idem motus
esl de termino a quo ad terminum ad quem,
nem, et motus ab segritudine in sanitatem.
qui sunt termini contrarii idem enim est ;
Illi etiam nioLus sunt contrarii, quorum
motus secundum rem, qui est a sanitate et terminus a quo unius est terminus ad quem

qui est in segritudinem, differens solum alterius, ut si moveatur aliquod mobile a

ratione : quia est generatio unius, scilicet calore, et aliud ad calorem, sunt motus

segritudinis et corruptio alterius, scilicet contrarii. Etex hoc sequitur, quod gene-
sanitatis. Et ex hoc sequitur, quod motus, ratio opponitur corruptioni, hoc ultimo

in quo terminus a quo, est contrarius ter- modo, quia lerminus a qiio generationis

mino ad quem alterius motus, non est illi hominis, verbi gratia, est terminus adquem
conlrarius verbi gratia, si motus aliquis
:
corruptionis ipsius, cisteri autem duo modi
sit ab albedine, et alius ad nigredinem, non conveniunt motibus contrariis Scotus ta- ;

sunt contrarii ea ratione, qua terminus« mennolat unum in quarta conclusione ,

quo uniusopponitur terminoai^ quem alte- quod non dicuntur prsecise motus contra-
rius ; et ratio est, quia in eodem uiotu in- rii,quia sunt ad terminos contrarios, quia
venitur hujusmodi contrarietas termino- etiam mulaliones sunt ad terminos contra-
rum. rios, et^tamen non sunl motus.
 330 LIB. V. PIIYSICORUM

Conirarie- (d) Hli molus siint cmtrarii, qui sunt a proprie non habent contrarium, quales sunt

Nola, quod sensus hujus generationes substantiarum, contrarietas

\umiixTaContrarus, elc.

quod conlrarielas molus sumitur respectu ejusdem termini, qui est

VaieZiri- conclusionis
est,
terminus a quo unius mutationis, et termi-
usque ier- sumitur a contrarietate utriusque lermino-
minorum. nus ad quem alterius ut corruptio aeris
^^^^^ ^^^._^ contrarietas aliquorum sumi-
_ ;

lur secundum speciem, et rationem ipso- contrariatur generationi ejusdem, quia cor-
quod sit ruptio est perditio ipsius esse, generatio
rum ; sed propria ratio motus esl,

Aliter enim vero ejusdem acquisitio terminus enim

inter duos terminos positivos. ;

censenda est contrarietas motuum, et aliter ad quem corruptionis non exprimitur posi-
mutationum : cum enim inter mulationem, tive, sicut nec terminus a quo generatio-

et motum hsec quod illa sit

sit differentia, nis.
10.
inter terminum affirmatum, et negatum (s) Determinat de contrarietate" motuum,

contradictorios, hic vero inter duos posili- elc. Nota, quod motus procedentes a termi-
vos contrarios, ut dictum est supra text. nis contrariis ad medium, et a medio ad
lerminos contrarios, sunt oppositi verbi
7, sequitur contrarium, quod contrarius ;

sit ei, qui e converso habet terminos con- gratia,motus ab albo in fuscum, et motus
cegriludi- a nigro in fuscum et similiter motus a
trarios, ut motus ex sanitate in :

nem contrarius estei, qui est ex [Bgritu- fusco ad album, et a fusco ad nigrum. Pro-

dine in sanitatem. batur, quiamedium habet rationem utrius-

19. (e) Addiscere, et decipi sunt contraria. que extremi. Ex his sequitur contrarietas,
per studium motum primo, el per se sumi a terminis ad
fJomodo Nota, quod scientia fit aut
fi'^*- sine doctore, et hsec dicitur inventio : aut quos, quamvis consecutive sumatur a ter-

accipitur a doctore, et haec dicitur disci- minis a quibus. Sed videtur Aristoteles
quatenus recipitur in discipulo esse sibi contrarius hic, et in text 48 . .
plina, :

doctrina vero prout procedit a magistro, ubi arguebat contrarietatem motuum

^^^ ^ doctore. Et pariter error, sive igno- non attendi penes terminos a quibus, eo
Errorquo-
modo cau- rantia, aut fit ab intrinseco per amissionem quod nonnunquam tendunt in eumdem
S6t%iT
scientise , et hsec dicitur oblivio ,
quse con- terminum, scilicet in medium hanc con- :

ab alio tradictionem tollit Scotus illis verbis : fuS'

trariatur inventioni , aut fit : et
cum comparatum albo habet vicem nigri,
hsec dicitur deceptio, quee contrariaest dis-
ciplinee, et hoc est quod ait, discere contra- et comparatum nigro habet vicem albi :

rium esse ipsi decipi non per se ipsum,

,
quibus verbis vult dicere, quod licet motus
ab albo in rubeum, et a nigro in rubeum
sed per alium.
Generatio /n Mutatio quas est ob aliquo termino, sint non tamen propter con-
contrarii,
'
duplex.
trarietatem illorum terminorum a qui-
^

etc. Nota, quod duplex est generatio, scili

bus, sed propter contrarietatem termi-
cet, generatio simpliciter, quse est ad esse
est esse substantia^ etge- norum ad qiios nam rubeum est quo-
:

Generatio- simpliciter,quod ;

nes quo- neratio secundum quid, quae est ad esse se- dammodo nigrum contrarium albo, et
modo sint / \^ j ,
contrarics. cundum quid, scilicet ad esse accidentale.
i
•

quodammodo album contrarium nigro et ;

Unde generaliones secundum quid, in qui- ideo utimur eo,ut duobus contrariis, atque
bussimplicitersuntcontraria,contrariantur adeo motus ab albo in rubrum est ab albo
solum ratione terminorum adquos, quia quodammodo in nigrum et motus a nigro ;

termini a quibus non sunt positivi, sed ne- in rubeum est a nigro quodammodo in al-

gativi, ut generatio albi ex non albo con- ;

bum, et propterea sunt contrarii et ea- ;

Irariatur generationi nigri, ex non nigro, dem ratione motus ex rubeo in album est
ratione albedinis et nigredinis, quia non quodammodo ex nigro, et motus ex ru-
beo nigrum, quodamtnodo ex
album, non nigrum nihil dicunt positi-
et in e.st

vum. Mutationum autem simpliciter, quse albo.

 QU^STIO VI £31

""'^'"- ."^^^"^^^ ^"^^^^^

EXPOSITIO TEXTUS ^.
^''''f.
esse acl invicem f'
contrarias, et ponitur Quies
Telt%4.
con-
Qiioniamaiitem (1) motiu non solimi isia conclusio: quies contrariatur quieti. ^qi^etV^^'
53
motiis, etc. Hoc est secundum copi- Et capit liic quietem pro dispositione,
tulum, in quo Aristoteles determinat de secundum quam mobile quiescit in al-
contrarietale motuum, et quietum inter tero tcrminorum motus. Probatur con-
se : et dividitur, quiaprimo,determinat clusio, quia motussunt ad invicem con-
de contrarietate motus ad quietem. Se- trarii igitur et quietes sunt ad invicem
:

cundo, de contrarietate quietum inter contrariaB. Tenet consequentla, quia non

se. Et tertio,decontrarietatemutationis, apparet possibiie, quod motus contra- •'^

et immutationis. Secundum ibi : Simul rientur, sine hoc quod contrarientur

autem, et invicem. Tertium ibi : Qiiibus quietes; et tunc exemplificat Aristoteles, .'h

autem non sunt contraria. In primo os- quod motibus contrariis,quies in ter-
in
^*'

tendit, quod motus et quies contrarian- mino a auo unius non contradatur
tur. Sccundo, ostendit qualis motus quieti in termino «(^./.'^««alterlus , sicut
quali quieti sit contrarius, ibi : Qualis sanatio, et «grotatio sunt motus con-
on- autem quali. Prima conciusio est, quod trani, et tamen terminusa quo unius est
motus etquiescontrariantur. Probatur, idem cum termino «i/</f^e;«alterius,sci-
quia non solus habitus contrariatur ha- licet sanitas : sed quies in termino rtt/

bitui, sed habitusetiamcontrariaturpri- «/«e^^^ unius contrariatur quieti in ter-

vationi, accipiendo scilicet contrarie- mino «a? (/^^e/^ alterius, et eodem modo
V,
tateni large, prout se extendit ad de termino a quo, et universaliter res-
oppositionem inter privationem et ha- pectu ejusdem motusquies a qua incipit
bitum; sed quics privative opponitur iHe motus, contrariaturquieti,adquam
motui igitur motus et quies contra-
: terminatur ille motus.
^i^^^tur. Qnihus {^)autemnon sunt contraria.
jg
Qualis autem quali. Hic ostendit qua- Hic determinat de contrarictato muta- Text. 55.

lis motus quali quieti sit contrarius. tionis, et immutationis. Et primo, pra3-
Ubi sciendum, quod respectu ejusdem mittitunamsuppositionem,dicens, quod
motus sunt du« quietes una ; scilicet in terminus privativus mutationis, ut ter-
termino a quo, et alia in termino ad minus a quo generationis, non debet
quem. Tunc ponitur ista conclusio, quod dici quies, sed immutatio. Tunc movet
^^
on
'o- motus non contrariatur quieti in ter- dubium, quia si generatio esset ex sub-
no mino ad quem. Probatur quia motus ad jecto in subjectum, tunc non esset du-
er
.. aliquem terminum, et ille terminus sic bium, c^uin quies in termino a quo
uo
'•se habent, sicut fmis et ordinatum ad contrariaretur generationi; sed quia non
fmem,qua3non contrarianturadinvicem. estde dispositione affirmativa, ideo du-
Secunda conclusio, motus (a) contra- bium est , an quies sibi contrarietur.
riatur quieti in termino Probatur, Respondetur,
fl /72^0. ponendo istam conclu-
quia motus et quies contrariantur,
primam conclusionem
per sionem, quod immutatio in termino a SrS
scd motus non quo generationis est contraria
;
gonera- l^l^uonu
contrariatur quieti in termino ad quem, tioni. Probatur, quia sicut se habet quies '^'''gene'-
per secundam conclusionem : igitur ad motum, ita immutatio ad mutatio-
''""'""'•

contrariatur quieti in termino a quo. nem sed quies contrariatur

;
motui :
 LIB. V. PHYSICORUM
232
naturam, et tamen non in aliis motibus,
jgitiir immutatio contrarialiir mutalio-
non vel mutationibus verbi gratia, grave
Secundo arguitur, quod quies
:

ni.
naturoliter descendit, et
violenterascen-
contrarieturmutationi, quia omne illud,
ascensus et descensus
est motus vel dit, ita ut ejus
cui contrariatur quies,
praicedentibus non simpliciter, sed quan-
sint contrarii,
quies, ut patet ex ;

motus, nec quies tum ad hoc, quod est esse secundum

sed mutatio nec est ;

et ta-
naturam, vel prajter naturam,
ergo, etc.
in aliis motibus vel mutationibus
men
ANNOTATIONES sicut dicimus aliquid
non est ita, quia

generari naturaliter ita dicimus aliquid

Otnn{smo-{^) Motus contrariatur quieti in termino
quod omnis motus est contra- et ita de aliis mu-
"^lral-hT a quo Nota, . corrumpi naturaliter ;

^uieti quoi j^j^^is quieti, qufie est sub termino a qito : tationibus.
contrarius
Sitotquo verbigratia, motus sursum est Ant sl (2) e5/.Hic solvitdubitationem, ^^j
quieti quse est deorsum, et
motus calefac- quod in
ponendo stam conclusionem, ^/«J
contrarialur quieti, quas est sub fri- invenitur contra- to»"
tionis omni genere motuum
Nam motus conlrariatur quieti eiprseter na- hjJj
giditate.
rietas secundwn naturam,
quietiqune
ejusdem generis motus vel ergo Secundo, „««.
turam. Et primo, probat eam.
;

vel quieti, quse

est sub termino ad quem, quibusdam qua- f/a^
sub t. ostendit in speciali de
termino a quo quieti .u.
guo non quieLi ter-
est sub termmo :
:
secundum pra^dictum
simul liter conti ,ntur
ai laniu
^^^t,,^ i

minoac? r.t.em, quia contraria non

terminus modum, ibi ^r.«i^ eigo, Prima con
acquiruntur ;
motus autem et :

corruptmne
clusio probatur primo, de
.

adquem, et quies sub termino wl quem,

^,,r.^^oi-r, »ct
„„-.^ qusedam (a') naturalis,
fnrriintio (a)
i,,r. ^r^,Tt,.oT>;a-
ergo motus contraria
.

nam est corruptio

simul acquirunlur :

a quo.V>\^i et alia violenta, ut in-

tur quieti, qua^ est sub termino qua3 fit ex senio ,

motus contrariatur quieti ejusdem vel combustio, et

hujusmodi :

notanter, terfectio
esse ejus- corrup-
generis, quia contraria debent modo respectu ejusdem rei istte

dem generis modo quies et motus oppo- non simpliciter,

;
tiones contrariantur
nuntur in radice contrarietatis, scilicetpri-
quia sunt eadem, sed
quantum ad hoc
Unde motus dealbationis non oppo- naturam, et
vative.
quod est esse secundum
in nigre-
nitur quieti in sanitate, sedquieti de ge-
prseternaturam. Secundo, patet
dine.
neratione nam quEedam est naturaUs,
;

et
EXPOSITIO TEXTUS utnotumest, et qusedam violenta,
inordma-
Dubitabit[\)autemaliquis. Hoc est ^— naturam,- ut si propter
pr^ter -
-
;
.
o-pnprentur
n. tractalus, in
Text. 56. tertium capitulum hujus t-"^™.'-^^P°™,;f/XiTu,prX n
na-
qu^dam dubia istagener t>o d cHu p.=eter
flores.
quo Philosophus solvit

circa contrarietatem motus et quietis : turam, eo quod fl t ^''^'^' ''~;^^e

cursum natura., et non potest expecta
PtBrimo movet tres duWtationes. Se- ,

fructuum. S.mi-
debitum flnem, scilicet
,ndo movet al s ibi
DMtavcrit :

:":l P:Sa in tres, seeundum

Habet
iiter potest dici,
corruptionem violentam est <f^^^^;^^
etiam pr^ter
tresdubitationes. Secunda ibi :

Ilabet naturam.
mitem dubitatlonem. Tertia ibi :

augmentaUone et d -
Tertio, patet de
ZtZ Primo, movet dubitationes. Se-
augm
cu Xsolvit ibi Aut si est.
Dubitatio
:

n motu locali invenitur

nnnutione, nt
veldiminnatur proptermflrm,
si
atem, u
aliquid ntetu

est st^ an e
multum post
^^,t^ZZndumnatu,„.te,- accidit juvenesaugmentar,
 :

QUiESTIOVI 233

febrem acutam, propter excessum calo- provenit ex contrarietate terminorum,ut

ris Quarto,patet (3) in alteratione : quia patuit prius.
Ilabet (6) autem duhitationem. Hic ^eit. 6i.
sanatio dicitur naturalis,sifiat (^) in die-

bus criticis ; et dicitur pra3ter naturam, movet secundam dubitationem, et est

si non fiat in diebus criticis. ista: utrum omnis quietis, qu^e non sem-

reit. 58. Erunt ercfo corruptiones contrariie. per est, sit generatio? Arguitur quod
Hic declarat in speciali, qute contra- sic quia omnis illius, quod aliquando
:

riantur ad invicem pra^dicto modo, sci- est, et aliquando non est, est generatio :

licet, secundum naturam, et prgeter ergo, etc. Respondet Philosophus, po-

naturam. Et primo, ostendit, qua3 mu- nendo istam conclusionem, quod non
tationes sunt prtedicto modo contraria3. omnis quietis, quae non semper est,
Secundo, qui motus. Tertio qu?e quie- est generatio naturalis. Ubi sciendum,
tes. Secunda ibi : Omnino igitur. Tertia quod per stare intendit inclinari ad
ibi Et quietes etiam similiter. Prinio
:
quietem. Hoc supposito, probatur con-

dicit, quod non solum corruptio est con- clusio : quia quietem generari non est

traria generationi , sed etiam corruptio- aliud, quam mobile motum inclinari ad
nes sunt ad invicem contrari^ non sim- quietem ; sed non omne mobile motum
pliciter, sed secundum prasdictas condi- inclinatur naturaliter ad quietem, scili-

tiones, quia qu^dam est secundum na- cet ad quam tendit ille motus ; igitur

turam, et qujedam pr^eter ; et vocat non omnis quietis est generatio natura-

Aristoteles corruptionem (c) secundum lis. Major patet ex supposito , et minor

naturam, dulcem; et vioIentam,tristem. probatur dupliciter : Primo, quia mo-
Unde corruptio naturalis dicitur dulcis, bile, quod inclinatur naturaliter ad
scilicetminus tristis, quam violenta ;
quietem, velocius movetur in fme mo-
tamen secundum antiquos in corruptio- tus quam in principio. Secundo, quia
ne naturali non est tristitia. mobilemotum nunquam tradit naturali-
Text.59. Omnino (4) igitur. Hic ostendit, quod ter ad quietem, nisi moveatur ad suum

motus sunt ad invicem contrarii, dicto locum naturalem, sed non omnis quies
modo, dicens, quod respectu ejusdem alicujus mobilis est in suo loconaturali

mobilis, ut gravis, motus contrarii, ut igitur non omnis quietis est generatio

motus sursum, et motus deorsum, non naturalis.

solum sunt contrarii simpliciter, imo Ilabet (7) autem dubitationem. Hic „
etiam secundum prasdictas conditiones, movet tertiam dubitationem, et est ista: Test. 62

quia terra naturaliter descendit, et vio- utrum quies in termino a quo, sit con-
lenter ascendit. traria motui ? Arguitur quod non quia :

^^ quietes (5) etiam similiter. Hic os- quies in termino a quo, et motus sunt
T xi^&O
tendit, quae quietes sunt ad invicem simul ; igitur non contrariantur. Tenet
contrariassecundum prasdictas conditio- consequentia : quia nunquam contraria

nes dicens, quod universaliter quies in sunt simul. Respondet Aristoteles quod M»ius ma-
. . . . qiscontra-
termino ad quem motus naturalis, est motus magis contrariatur motui, quam riaturmo-

contraria quieti in termino ad quem mo- quies quieti quia illa magis contra-
:
quies^quie-
ti.
tus violenti et causa est, quia motus
:
riantur, quse non possunt esse simul se-

qui sunt ad illas quietes sunt ad invi- cundum se totum, nec secundum par-
cem contrarii, et contrarietas motuum tem, quam illa qu« possunt esse simul
 ;
:

234 LIB. V. rilYSICOilUM

secundum parlein modo conlrarii mo- ; Forte (10) autem. Hic movet tertiam Test. 65.

tus non possunt esse simul, nec aliqua? dubitationem, omnino eadeni
cjujb est
partes eorum ;et tamen motus et qui.es cum tertia dubitatione prius mota in
slanl simul, saltem secundum partem , prima parte Habet autem dubitationem
:

quia mobile, quamdiu movetur, habet si contraria, etc.

aliquid de quiete in termino a qiio : Explicitexpositio S.Iibri Phj-sicorum.
quia babel aliquid de dispositione, sub
qua quiescebat ante motum. ANNOTATIONES
Dubitavcrit (S) autem fortassc (d) quis.
(a) QuaBdam est corruplio naturalis, quse Senescers
Text. 68.
est contra
Hic Aristoteles movet alias tres dubi- fit ex quod Aristoteles 2. de
senio. Nota naturam.
Ccelo text. 37. ait, quod senescere est contra
Secundam ibi Quoniam autem.
tationes. :

. nalurara. Dicas quod illic loquebatur Phi-

Terliam ibi Forte autem 'E.i \?Xdd du-
:

losophus de natura particulari, qua

bitationes sunt valde propinqure duabus
unaquseque res appetit se conservare in
prius motis. Prima dubitatio est : Gum esse, nihilominus senectus estab inlrinseco
quies praster naturam, ut quies gravis
ex aclione el repassione calidi et humidi.
sursum contrarietur motui utrum fiat , (Ij) Si flal in diebus crilicis. Nota quod
illa quies videtur quod sic, quia illa
:
critici dies idem sunt, qui judiciales, puta,
quies est, cum ante non fuerit igitur ; quibus sumitur judicium iniirmitatis, et
fit. Sed contrarium arguitur : quia quie- in illis solent morbi naturaliter terminari
tem fieri non est aliud quam stare, id quoniam ergo in aliis diebus insperalo in-

est, inclinari ad talem quietem ; sed firmi liberanlur, dicuntur sanationes quo-

mobilenon inclinatur adtalem quietcm, dammodo violentae.

ut dictum fuit prius : ergo. Respondet

(c) Corriiptionemsecundum natura^ndul- Corruptio
dulcis
ccm, etc. Nola quod per corruptionem
quoenam
sicut solvebatur ante, quod iila quies
dulcem, D. Thomas intelligit eam corrup- sit,atque
non fit naturaliter, id est, secundum etiam Iris-
tionem, qua imperfectum corrumpitur,per- tis.
naturalem inclinationem mobilis, sed fit
foctumque generatur , ut cum aer corrura-
violenter, scilicet contra ejus naturalem
pitur in ignem : sed Iristis, inquit, est illa,
inclinationem.
qua e converso ignis convertitur in aerem.
28.
Quoniam [Q) autem
Secunda dubita- .
Quidam vero dicunt quod Aristoteles lo-
Text. 64. tio est, quia ex quo motus sursum con- quitur de corruptionibus accidentalibus,
trariatur motui deorsum, et duplex in- utcorruptio aegritudinis dicatur dulcis,cor-
veniatur motus sursum ; unus scilicet ruptio vero sanationis, tristis. Scolus vero
ignis, qui ascendit naturaliter ; et alter universaliter dicit corruptionem naturalem

dubium
terrse, qu£e ascendit violenter, esse dulcem, id est, minus tristem, quam
est, quis istorum motuum sursum con- sit ea quoe est conlra naturam. Unde coUi-

trarieturmotui deorsum ipsius. Respon- git Aristoteles quod corruptio simpliciter,

id est, ea ratione, qua corruptio non oppo-
det Pbilosophus quod uterque sibi con-
nitur alteri corrupLioni, sed generationi
trariatur, sed diversimode : quia motus
corruptio autem talis, id est, quatenus ha-
sursum ipsius ignis contrariatur sibi se-
bet talem qualitatem , puta quod est na-
cundum secundum distan-
terminos, et
luralis aut suavis, opponitur corruptioni
tiam sed motus sursum terra3 contra-
;
habenti conlrariam qualitatem, ulpote
riatur sibi dupliciter, scilicet secundum
violenta3 tristi.
terminos, et etiam socundum natu- (d) Dubilaveril aulem jortasse quis, elc.
29.
ram, et prasternaturam. Nota quod, ut dicit S. Thomas, in exempla-

I
 QU/ESTIO VII 235

ribiis GraBcis, sequentes texlus non ha- pio, etomnis motus violentus e cont ra.Cum
benlur, nec etiam (ut dicit Commenlator) ergo omnis motus sit naluralis, vel vio-
habentur in omnibus Arabicis ; videntur lentus, sequiLur quod ncc motus coeli, nec
autem hic assumpti, vel ex Eudemio, vel aliquis aliusmotus est regularis,
ex Theophrasto. Et certe nec materia, nec Dicendum, quod duplices sunt partes 30.
Motus par-
dictio gravitatem refert Aristotelis, neque moLus: Quoedam accipiuntur secundum di- tes sant
Argyropus, nequeVatabus,nec boni traduc- visionem mobilis, quia alia, et alia pars duplices.
tores transferunt. motus est in alia, et alia parte mobilis et :

Nota secundo, quod cum Philosophus qufEdam accipiuntur secundumdivisionem

et
quo- dicit m to/. 3.3. lineam rectam, et lineam temporis, secundum quod dicimus unam
dif-
tspe 1
circularem non esse ojusdem speciei, hoc partem motus esse prcT?terita:n, et aliam fu-
debet intelligi ex parte rectitudinis, et turam : ille ergo motus dicitur uniformis
curvilatis. Unde esto quod eadem linea et regularis, qui e:d uniformis in omnibus
aliquando sit recta, et interdum circularis, suis parLibus acceptissecundum divisionem
ut puta, si incurvetur, vel in rectum ex- temporis, cujus scilicet, nuUa pars est ve-
tendatur, recLitudo tamen et curvitas alia, locior in uno tempore, qaam in alio : vel
et alia specie est. quia nulla pars mobilis velocius movetur
s om- Nota tertio, quod, cum Philosophus di- in uno tempore quam in alio.Ex quo patet,
f^Js^
'.aris.
cit, quod oportet omnem motum
iext.41. quod motus coeli sive primi orbis, est re-
esse r gularem, et irregularem quod se- ;
gularis, quamvis una pars ejus velocius
cundum Commentalorem est proprium moveatur quam alia, tamen nulla pars
corporis coelestis, secundum quod e.st ejus velocius movetur in uno tempore,
coeleste quia motus ejus semper est
,
quam in alio. Et cum dicitur, omnem mo-
sequalis, sed non est proprium corpo- tum naluralem esse veIo?iorem ia fine
ris, secundum quod est moLum nuUi ;
quam in principio, hoc debet intelligi de
enim corpori secundum quod est mo- motu naturali recto et hoc suppo3ito,quod
;

tum repugnat quod motus ejus sit sequa- non sit aliquod violentum impediens in-
lis et insequalis, regularis et irre- tentionem ejus. Similiter, cum dicitur,
gularis nunc autem est sermo in hoc libro
: quod motus violentus est tardior in fine
de motu non secundum quod est motus quam in principio, debet intelligi, nisi sit
alicujus corporis, sed secundum quod est aliquid impediens remissionem ejus : po-
motus tantum. Et si arguatur, quod motus test tamen talis motus fieri regularis per
est irregularis, qui non est uniformis, se- impedimentum remissionis ejus in fine.

cundum omnes suas partes in velocitate, et Nota quarto, quod, cum dicit Pliilo-
tarditate ; sed omnis motus est hujusmodi: sophus motus secundum speciem, vel ge-
ergo quilibet motus est irregularis, etnul- nus disiinctos non posse ad invicem
lus reguIaris.Minor patetdemotu sphcera^, continuari, hoc debet inteIIigi,quod per se
qui dicitur esse regularissimus ;
quia par- et intrinsece, et secundum suas formas non
tes ejus circumferentiales velocius moven- possunt ad invicem continuari ; extrinsece
tur quam partes centrales : quanto enim tamen possunt. Unde calcfactio, et frige-
aliqua pars ejus est proprinquior circum- factio bene continuantur gratia temporis,
ferenticC, tanto cilius movetur, cum ma- sed Iioc estextrinsece. Similiter, quodduae
jorem circulum describat in oequali tem- virgss, quarum una est arida, et alia viri-
porc, quam pars centralis in eodem dis, possint continuari gratia quantitatis,
tempore. Similiter, probaretur de qualibet non tamen gratia suarum formarum.
sphoera cujuslibet corporis coelestis. De
aliis motibus patet, quia omnis motus na-
turalis velocior est in fine quam in princi-
 .

236 LIB. V. PHYSICORUM

quia unum contrarium non est via in
QUyESTIO VII reliquum minor probatur, quia per
; et

motum dcorsum acquiritur quies deor-

Utrum quies contrarielur motui
sum.
Arislot. 5. Physic. lext. 53. el sequent. Averroesm Sexto, illa non contrariantur, qua3 se
comment. ejusdcm te.vt. et coeteri interpretes
compatiuntur ; sed motus et quies sunt
ibid. D. Tliomas 5. Phync. lect. 9. Doctor su-
pra in e.vposit, te.vl. 53. A\hevt. Mag.ibid.lract. hujusmodi : nam aliquid quiescit a motu
3. cap. 6. yEgidius Romanus ibid. te.vt. comm.
oi. et 59. Major e.vpos. lib. 5. Physic. fine. locali, et movetur motu alterationis.
Conimbr. et Ruvius in e.vposit. cap. 6. Anton. Septimo, quia motus et quies sunt
Roccus in text. ciiato hujus 5. libri.
privative opposita : igitur non contraria.
Arguitur quod non : quia qaies et Tenet consequentia, quia sunt distinctas
motus non suntejusdem generis igitur : species oppositionis.
non contrariantur. Tenet consequentia, Octavo, nam quies contrariatur primo
quia contraria debent esse ejusdem ge- motui : igitur non alicui alteri. Tenet
neris ; utpatet 10. Metaph. text. 14. et consequentia, quia primus motus est

antecedens patet, quia motus est de causa respectu aliorum motuum :

genere Passionis, et quies non. et antecedens notum est, quia

Secundo, nulla perfectio contrariatur impossibile est esse quietem a primo
suo perfectibili ; sed quies est perfectio motu. Oppositum arguitur per Aristote-
motus : igitur quies non contrariatur lem iii isto quintOy tractatu ultimo,
motui. Major patet, quia unum contra- text. 53.

riorum non potest esse perfectio alterius :

In quffistione ista supponendum est, ^. ^.

et minor probatur per Gommentatorem ex tertio libro, quod motus est idem, quwstio

5. hujiis, comm.Qi. ubi dicit, quod mo- quod mobile continue aliter, et aliter se

tus non differt a termino al quem, nisi habens respectu alicujus quiescentis ;

sicut minus perfectum a magis perfec- vel saltem est mobile, quod aliter se ha-
to : modo terminus ad quem motus est bet, vel aliter se haberet ad aliquod
quies. quiescens, si aliquod quiescens esset.
Tertio, quies vel contrariatur motui, Secundo, supponitur ex eodem, C|uod
quando motus est, et hoc non ;
quia tunc motus alterationis nonest aliud quam
nonest quies.Vel quando non est,et tunc qualitas, secundum quam est alteratio,
non quia : illi quod niliil est,niliil estcon- ut calefactio non est aliud quam calidi-
trarium. tas, secundum quam mobile continue

Quarto, sequeretur quod unum con- alteratur.

trariaretur multis ; consequens est fal- Tertio,supponiturquod quies a moin QuiesiM

sum, ut patet 10. Metaph. text. 14. et locali non est aliud quam mobile locali- "^l^ojj
17. et primo Cce//. ife^/. lO.ubi dicitur, ter eodem modo se habens prius et pos-

quod tantum uni unum est contrarium. terius, respectu alicujus quiescentis, si

Consequentiaprobatur : quia quies sicut aliquod quiescens esset.

contrariatur motui sursum, ita debet Quarto, supponitur quod quies in
etiam contrariari motui deorsum. motu alterationis, non quam
esset aliud

Quinto, illud quod acquiiitur per mo- dispositio seu qualitas, secundum quam
2.
tum, non contrariatur motui sed quies ; mobile quiescit in termino motus ; ut
est hujusmodi ergo, etc. Major patet.
: quies in calefactione est frigiditas in
 . :

QU.ESTIO VII 237

termino a quo, et caliditas in termino semel de eodem subjecto manente in

ad quem. actu ; et uterque terminus significat af-
Ex quibus sequitur, quod ista conse- firmative ; et illi duo termini significant,
quentia non valet hoc mohile quicscita: vel- connotant res contrarias altero pr^e-
motu locali igitur quicscit, quia hoc
: dictorum modorum ; et sic isti termini,

Yerhumquiescerc,mc\udii negalionem; album, 72igru))i, snnt termini contrarii.

modo ab inferiori ad superius negative Alio modo, sumitur contrarietas, pro re-
non valet consequentia pugnantia duorum terminorum, qui non
arie- Notandum, quod contrarietas est du- possunt dici simul de eodem subjecto ;

'**'"
plex quoBdam inter terminos,
: et alia et unus illorum significat affirmative il-
inter res extra animam existentes ;
quia ludidem, quod altersignificatnegative :

de illa, qua3 est inter propositiones, non et isto modo contrarietas se extendit ad
est ad propositum. Contrarietas quas est oppositionem, quae est inter privationem
inter res extra animam, accipitur dupli- et habitum : et isto modo isti termini
citer : uno modo pro repugnantia dua- cxcum, et videns contrariantur.

rum formarum intensibilium et remis- Tunc sit secunda conclusio Isti : ter- ,
termi-
Isli
,.

sibilium, quse non possunt esse simul mini motus et quies sunt contrarii ^
pr^e- motus,
'"'

. , ,
et quies
in eodem subjecto, attamen nata? sunt dicto modo. Probatur sic : quia illi ter- sunt con-
ivciT*ii
sibi invicem succedere per actiones mini sunt contrarii, quorum unus si-

suas proprias, et non consecutive ad ac- gnificat aliquam rem affirmative,et alter
tiones aliarum qualitatum ; et sic dici- significat eamdem rem negative : et sic
mus, quod caliditas et frigiditas sunt est de istis terminis motus et quies :

formae contrarige. quia iste terminus motus supponit pro

Alio modo accipitur contrarietas pro mobili, connotando affirmative motum
hujusmodi repugnantia duarum forma- ipsum , sed iste terminus quies suppo-
rum intensibilium, etc. sive sint nata3 nit pro mobili, non connotando motum
succedere sibi invicem per actiones pro- et istam conclusionem intendit Aristote-
prias, sive per actiones aliarum qualita- les in isto quinto, cum dicit, quod mo-
tum ; etsic dico, quod albedo et nigre- tus et quies contrariantur.

do contrariantur ad invicem. Dubitatur primo : quia Aristoteles di-

^ua Tunc de ista contrarietate, sit prima cit in isto quinto, quod quies contraria-
con
atur conclusio:AIiqua quiescontrariatur mo- tur quieti : modo hoc non potest exponi
!ui.
tui. Probatur, posito quod albedo, vel de terminis, quia isti termim, quies et
caliditas quiescat, et frigiditas movea- quies non contrariantur.
tur, sive motu alterationis, sive motu Secundo, dubitatur de illa contrarie-
locali, ad motum subjecti , tunc istae tate motuum, quam tangit Aristoteles in
qualitatcs sunt ad invicem contraria3, littera, quce est secundum naturale et
pra3dicto modo ; ista3 qualitates sunt mo- violentum, et unde motus dicatur natu-
tus et quies : igitur quies et motus sunt ralis, et unde violentus, et qualiter con-
ad invicem contraria3. trarientur.
Tertio notandum, quod contrarietas Tertio, dubitatur de aliis contrarieta-
1,^^^^- terminorum
I.
accipitur dupliciter uno : tibus, qua3 sunt secundurn velox et tar-
»» *«• modo, pro repugnantia
duorum termi- dum, regulare et irregulare , uniforme
ir, norum, qui non poisunt dloi liinul, ot et difTormei
 ;;

238 LIB. V. PIIYSICORUM

Qiuesquo- Acl ista respondetiir: acl pr]mum,qiiies seco, passo conferente vim agenti, ita ut
modo cst .
x^ 1
cGutraria contranatur quieti, Respondetur, quod ex hoc dicatur motus naturalis, quia fit
^"'^^'
hoc potest exponi altero trium modo- secundum inclinationem passi ; et ex
rum uno modo de rebus, quod ejus-
: hoc violentus, quia fit contra ejus incli-
dem motus quies in termino ad quem nationem, et istie differentia), scilicet

contrarietur quieti in termino a quo, ut nalurale et viohntum, possunt inveniri

in motu de summa caliditate ad sum- in quohbet genere motuum : nam qui-
mam frigiditatem, summa caliditas con- dam est motus naturalis, quidam vio-
trariatur summas frigiditati. Secundo lentus.Item C{ua3dam alteratio naturalis,
modo exponitur de terminis; quia isti quasdam violenta.
terinini cjuies in termino a quo, et quies Ad tertium dubium respondetur,quod
in termino ad quem contrariantur ;
quia ist;i3 differentia) velox et tardum, sunt ^a^^rft
sunt
impossibile est illos terminos verificari differentias relativas ; et faciunt contra- fereti
relati
de eodem mubili, et respectu ejusdem rietatem relativorum, et istas differen-
motus. Tertio inodo supponitur, quod tias consequuntur ali£e, regulare et ir-

quies contrariatur motui, non simplici- rejulare, uniforme ei difforme ; &{ isfa3

ter loquendo, sed secundum istas condi- contrarietates differunt, quia dicitur re-
tiones naturale et violentum : quia gulare et irregulare, secundum partes
quandoque mobile quiescit naturaliter, temporis : sed dicitur uniforme et dif-
et quandoque violenter. forme, secundum partes subjecti.
Vioientum Ad secunduni dubium respondetur, Quarto dubitatur, ex quo quies con-
fe a^quivo- quod violentum,^ et naturale dicunlur trariatur motui , utrum possibile sit An V
Tur^dTmo- £equivoce de molu nam quandoque ex ; idem simul moveri et quiescere. Argui- mui\\
^"-
eo motus dicitur naluralis, quia fit se- tur quod sic quod Socrates mo-
;
posito ''^^«vj

cundum consuetum concursum naturas veatur per primam partem proportiona-

etviolentus, cum fit pra3ter communem lem horae, et quiescat modicum in fine
cursum natura? et i.sto modo sumendo
; partis. Item moveatur per secundam,

naturale et violentum, est minus pro- et quiescat in fine illius, et sic in infini-

prieloqui. Alio modo sumitur naturale, tum per omnes partes proportionales ho-
quod secundum inclinationem passi
fit ra3 ; tunc in instanti terminante horam,
et violentum, quod fit contra inclinatio- verum est dicere, quod immediate ante
nem et talis motus violentus, qui fit
;
hoc Socrates movebatur, et immediate
contra inclinationem passi, quandoque ante hoc quiescebat : igitur simul mo-
est a principio extrinseco, ut patet in vebatur, et quiescebat. Antecedens pro-
projectis; et quandoque a principio in- batur, quia nisi ante hoc Socrates mo-
trinseco, facto tamen ab extrinseco, ut vebatur etquiescebat, fuisset dare ulti-
quando ferrum movetur ad magnetcm, mam partcm proportionalem, quod est

hoc est per inclinationem receptam ab impossibilc. Secundo, sint duo lapidcs

extrinseco a magnete. adamantini a duabus partibus unius ferri

6- Ex quibus infero primo, quod violen- aeque distantes ; tunc istud ferrum non
tia, et naturalitas motus nullo modo at- movebitur ad aliquam partem,quia quan-
tenditur ex parte motoris, sed ex parte ta virtute trahitur ad unam partem,tanta
passi ; et ideo dicitur, 3. Et/iic. quod trahitur ad reliquam : igitur ad nullam
naturale est, quod fita principio intrin- partem movebitur, sed quiescit in me-
 ,

QUiESTIO VII 239

dio. Deinde, ponantur alii duo lapides duo, unus a parte superiori, et alius in
a>qualis viitutis, unus a parte superiori, parte infei'iori, licet addanlur a^qualia,
et altor a partoinferiori,probotunc,quod attarnen non ajqualiter, quia lapis posi-

illud ferrum movebitur et quiescet. Pri- tus a parte inferiori trahit tanta virlute,
mo, quod quiescet, quia prius quiesce- quanta trahitlapis positus a parte supe-
bat,et nunc ab utraqueparte additasunt riori, et cum virtute tractus lapidis in-
aequalia igitur non plus movebitur ad
: ferioris est tractus gravitatis naturalis

unam partem quam ad reliquam ; sed illi ferro : igitur illud ferrum movebitur
quod movebitur, quia a parte inferiori deorsum, et non quiescet.

est eequalis tractus adamantis, sicut a Ad quod sphsera ignis

tertium dico
superiori , et cum hoc est inclinatio na- circumposita centro mundi «qualiter,
luralis ad deorsum : igitur illud movebi- nullo modo movebitur et quando dici- :

turdeorsum.Tertio arguitur, positoquod tur, est extra suum locum naturalem,

in centro terrfeessetunasph^erulaignis, verum est, sed tamen impeditur a situ

tum illa movebitur, quia est extrasuum in quo est quia una medietas sphserie
;

locum naturalem non impedita, sed ab una parte centri detinet aliam par-
quiescet. Probatur,quia qua ratione mo- tem, ne ascendat sursum, et e converso.
veretur ad unam partem, eadem ratione Quinto dubitatur,anpossibiIe sit idem
ad alteram. moveri motibus contrariis. Arguitur Anidem
Ad ista respondetur,quod impossibile quod sic : et projiciantur duo lapides 93- ^%7 .imi-
estaliquid simul moveri, et quiescere ; quales ad aquam, tunc videmus ad ex- ^^\^us!^^
sicut patet in expositione quaastionis , perientiam, quod ab illis duobus lapidi-
quia motus et quies contrariantur. Et bus fiunt circulationes oppositge, e t ta-
ad argumenta : Ad primum casum ad- men secundum quemlibet istorum mo-
mitto, ad imaginationem, licet non sit vetur tota superficies aquse : igitur Ila

possibilis naturaliter, et tunc quando superficies aqute movetur motibus con-

probatur, quod in fme horae verum est trariis. Secundo, sit una virga, vel lan-
dicere, etc. respondetur, quod in fme cea, quas debeat descendere deorsum
horse verum quod immediate
est dicere, tunc pono, quod quanta velocitate des-
ante hoc Socrates movebatur, et quies- cendat deorsum, quod tanta velocitate
cebat et negatur consequentia, qua in-
, rarefiat a parte superiori : tunc illa virga
ferebatur ; igitur simul movebatur, et movetur, ut patet per casum, non so- et

quiescebat ; imo
quod im- stant siniul, lum deorsum, quia nunquamerit magis
mediate ante hoc Socrates movebatur, deorsum, quam nunc est de facto ; nec
et quiescebat,et immediate ante hoc prius solum sursum, eadem ratione,quia sem-
movebatur quam quiescebat.Item,quod per ejus medius punctus a^que distat a
immediate ante hoc successive moveba- centro igitur sinml movetur sursum,
:

•tur, et successive quiescebat, et tamen et deorsum, et per consequens motibus

nunquam simul movebatur, et quiesce- contrariis. Tertio, potest argui de alte-

bat. rabiliposito asque distantcr inter summe

Ad sccundum dicitur, quod illud fer- calidum, et summefrigidum : et de hoc
rurn positum inter duos lapides aequalis tactum fuit supra tertium, quasstionede
virtutis, et aeque dislantes, nullo modo Gontrariis.
movebitur ; sed quando apponuntur alii Respondetur, quod impossibile est
 240 LIB. V. PIIYSICORUM

aliquod mobile simiil moveri motibiis et sic diceretur, quod sicut iste termi-
conlrariis.Ad primam rationem de duo- nus lumen pertinet ad tertiam speciem
bus illis lapidibus, dico cjuod illarum Qualitatis, ita etiam iste terminus tene-
circulationum una supponitur alteri, et brie.

illte circulationes fiunt secundum diver- Ad secundam, concedo majorem ; et f

sas partes aquce : et si unus iliorum la- ita similiter concedo, quod quies in
pidum faciat majorem impetum reliquo, termino ad quem, capiendo quietem
circulatio facta a minori rumpitur per pro dispositione, secundum quam mo-
majorem ; et simile est de aere, quando bile quiescit, non contrariatur motui,

audiuntur voces a^quales, vel ina^qua- imo solum differunt secundum magis
les. et minus sed hoc non obstante, isti ter-
;

10. Ad secundam, quod il-

dico primo, mini motiis eiqicies, contrariantur prae-
lius lance^e medius punctus manet in dicto modo.
eodem situ, ita ut ejus medius punctus Ad tertiam,'dictum est supra in ter-
continue sit seque distans a centro. Se- tio, quod neutro modo, quia forte iste

cundo, quod conlinue ipsius est

dico terminus contraria est terminus amplia-
alius, et alius medius punctus. Tertio, tivus.
dico quodilla lancea secundum diversas Ad quartam, negatur consequentia :

sui partes movetur motibus contra- quia eadem quies, loquendo de rebus,
riis, quia secundum ejus medietatem non contrariatur motui sursum, et mo-
superiorem ascendit per rarefaclionem, tui deorsum sed tamen iste terminus
;

et secundumaliam descendit. motus, et iste terminus quies opponun-

Ad rationes principales : Ad primam, tur privative sive contrarie, et neuter
dico quod isti termini, motus et quics, illorum opponitur alteri eodem modo.Et
sunt ejusdem generis ,
quia sunt de ge- consimiliter potest dici ad sequentes.
nere Passionis : nam ad idem Pra^dica- Expliciunt qua?stiones quinti libri

mentum pertinent privatio et habitus ;

Physicorum Magistri Joannis Scoti.

FINIS LIBRI QUINTI

 :

QU.-ESTIO 11 2S7

quaslibet quarta in duns, et sic ininfini- quocl est impossibile. Alio modo sumi-
tnm. (ur collective, et tunc denotat terminum
Nono, sequerelur, quod in loto non comniuncm, cui additur accipi pro rna-
essent plures partes, quam in parte ; jori numero suppositorum contcntorum
consequensest falsum , quia totumhabet sub i!lo numero, designando cum Iioc
omncs partes, quas habet sua pars, et quod nulium sit suppositum contentum
cam hocaliasalteriuspartis.Consequon- sub illo termino, nisi sit aliquid nmlti-
tia probatur : quia infmitis non suntali- (udinis. Exemplum, si in ista proposi-
qua plura, et tamen tam in toto, quam tione : onines ApostoU sunt duodeclm, ly
in parte sunt infmita} parles. omnes accipiatur collectivc,, et tuncsen-
Oppositum arguitur per Aristotelem sus est, quod major numerus supposito-
m isto G tert. 3. quia nisi continuum Yi\m\^{\uiiievYi\\mApostolies,iduodecim,
esset divisibile in semper divisibilia, ip- et cum hoc, quod nullus sit Apostolus,
sum esset compositum. ex indivisibilibus, qui non sit de numero illorum duodecim.
cujus oppositum estprobatum prius. Tunc in proposito est concedendiim de
Secundo, arguitur, suppositis defini- aliquo toto habenteinfmilas partes, quod
tionibus velocioris in isto G textAI. aliqua3 sunt omncs illius totius : verbi
datis, quia quolibet motu dato potest gratia, si aliquod habet prajcise quatuor
dari motus tardior , ut patet de motu partes, tunc illis verum est di-
signatis,

sphasrge super polos immobiles ; tunc si cere, quod istas partes sunt omncs partes
aliquod mobile pertranseat aliquod spa- hujuscontinui.
tium in aliquo tempore, mobile in duplo Secundo, dico quod de nullo toto ha-
tardius pertransibit idcm spatium in bente infmitas paries, verum est dicere,
duplo tempore, et medietatem in eodem aliqua? partes sunt onmes partes illius
tempore, et mobile in duplo tardius totius, quia quibuscumque partibus da-

quam illud pertransibit medietatem me- tis, adhucsunt alia? quas sunt partes il-

dietalis, et sic in infmitum,quod non es- larum partium : et sicpatetquod secun-

set, nisi illud spatiumesset divisibile in dumnuIIumsensumha3cestconcedenda,
scmper divisibilia. aliqiije partes coniinui, sunl omnes par-

In ista qua3stione sunt tres dubitatio- tes continui ; ei hoc de prima dubita-

)/!ij,- ncs : Prima est, an ista sit concedenda ;

tione.

AH(pLV.partcs contimd sunt onmes par- Desecunda, nota, quod ha3C dictio in- 5.
, • • •
'. I . • . y •j •! !•••. 1 , Inftniium
tescontinui. hQcmmQ,uiv\\m\?>idiii\ico\\- finitum accipitur duplicuer : uno modo svmitur
''""'"'^-
cedenda de praisenti, Infinite sunt par- categorematice ; et sic est terminuspri-
tes continui, vel ciidiYii partes continui vativus oppositus huic termino //«i7«/;2

sunt inftnite. Tertia, an ista sit conce- modo de rationc privativi est significare
denda depossibili, Corli)tuwnpotest di- idem negative, quod suum positi-
illud
vidi in infinitum. vum significat affirmative, connotando
'm- Quantumadprimun!, nolandum, quod cum hoc aptitudinom ad suum posili-
^n- luBc {\'\ci\o omnis sumitur quandoque vum ; et sic illud,de quo dicitur isteter-
L. (listributive ; et sif lucc csset falsa : minus /^?/?^?i7«/V<, extensum sine ter-
est
alique partes continui s}>nt omnes partes mino, vel carens terminis, aptum natum
canlintii, nisi esset aIi({U(Ki continuum tamen esse terminatum.
tale, quod pra^cisc haberet duas partes, Verum est lamen, quod licet dc yi\- ^^njiart$s

T»m. nt. i:
 ^ ,

LIB. VI. PHYSICORUM

258

conira ?
"
c«n,M.. ,ione privalivi sit

•;S"if ;-™en non u,in,ur isto termino ..finUun^

ncet°dem quod
n^
tolite.-

s.™pto, nisi ,uo;, signi-

ista oratio
signinc»re, .»-

: carens tcr-
tan,enmuUi negant
Quantumod
Oo.uendo
l.ili,
^^^^^^'^,
aut de priBter.to,
:

i„ p..opositioni.us
et l.oe

aut de
de secundo^

de possi
fuluro
negulx
e.

proposili
.^_^^.^^ ^
,
oportet uti duabus regul.s, quas
mult «4
1 t modo sumitur sjnca,ego:.e-
ponunt universales : l>runa regula
es j;,-
na c'e e tunc quidam sic exponunt,
;ttm quin^majus igitur inflni- ista : « ^-^^;f; ^^:
non ;

quia indefhuta «f
dc-jmsM debd pom^!:; J^
m csse
tum Sed is,a expositio non valet,
unam jr.-oposit.oncm de pr.c
unc' s ue etur quod Cl,im.^ra esset j,er
ut ista. Socrates potest cur-
iLra non est tan,a, scnti,
Mnita r»'> Cl
per unam pro-
et ideo rere, ponenda est in ....
cu 1;, ,
iaitur est infinita :

scl ce
quodli- positionem. et non per plures,
e nto sc'i.,/r,u-/„,«, id est,
quot- Socrates currit. Secunda .-egula
quod
betqu ."to maius et infinita, idest,
oo.ni propositione de possJnh,
a,.l d
nt plura, e quibuslibet plura ; et ita
ap-
pr.,erito. .el de futuro. prccd.c.tun
,&,/.. p.rles sunt in c.ntinuo,
non subjeCu.n
ista o.-atio m.ot- pellat suan.formam, ct
s "lifieat ide,n, quod :

tal.s propos.t.o debet

li^^Ls^lLpartes sunt in con- hoc est dictu.quod
unum de cons.m.l. p.vB-
t f- eru.n esl ta.nen, quod
ad istam
anirmativam sequatur iUa
poni in esse per
dicato, et .,on oportet quod per unam
Zi^im em sul>jecto et potest exen.-
;'ep.-obata. Nunc ponuntur con- de consimiU :

ncrtiv alMun p.test esse n,-

nulU. par- pUlicari de ista :

clud nes Prima conclusio :

,run>. Dico tamen quod .sta reguU^ s nt

nui sunt infinitae, su.nendo hanc
coM fr.n.o, s. alterum ex e-
catego.-emalice n.odincanda, :
,

dTctTonem
dict.onem /«^».7«.«
>n,i =,
;

n.um sit iilu,-aUs nume,-., non opo,-tet,

patet, quia omnes partes conti..ui sunt
quod illa p.-opositio ponatur in esse per
terminata) , nec aliqua, sunt extensas s.ne
veibi gratia, islt
una.n de p.-ajsenli :

termino : igitur o,nnes sunt finit». vera,

capiendo hanc cnrrebant, ad hoc, quod ha;e sit
Secunda conclusio ;
fuerit
non oportet, quod ista aliquando
dictione.ninftnitum syncategorematice, quod
ciirninl sed sufficil,
pirtes sitnt tn con- ve.-a, isti ;

infinil-Ji
ha;c est vera ,
fus.-it ve.-a, tstJ citrrtt
et
parte prffidicati, tn hicc una vice ;

tinuo, et etia.n a citrrit. Secundo, si

iila alia vice isle
Pi.obatur: ,

cntinuo sunt infinitepartes.

':::'Zm:7:^^'^^-^^
?

ra:::: ::::
M

nem. Et antecedensapparet
cumaue partes
i

i;:
—
confmuo
'p^r

co.itimii signentur
io-itur

:
infinit:^

desciptio-
quia quot-
se-
al,erumextremu,nsitcopu,atum, tu,.
.,on oportet,

.,em po..atur
.s,a :

quia nu,iquam
ecUj.ses
quod per unam propos,t,o-
>,,

Sol
..,

.sta
sed .,.
'-^ /«;™
"'. ^*"'»
,u.^

''' f
u

sunl Tert.o, quando b

adhuc Solis ct l.itnc
^ram
curu.n ve,a,
cundum desc.iptio..e.n,
,
.

„„0 extremo p.-opo3it.on.s pon.tur te,-

nu.nc-alis, tunc i.la ponenda est

irceX .^'icmr^quia in minus

quodincludenss,nca,e6orema,tunc..on
;Xti::;::sirt:p:riesubjecU;U
 QU^STIO 11 259

oportct, quando illa proposilio ponitur concedoquodsunt infinitaepartes in actu

in esse, quod iiiud syncategorema ma- ab invicem distinctic, licet non in actu
neat sub propria foima a parte pr^edi- ?b invicem separatai ; et hoc intelligit

cati : imo, si illud syncategorcma sit Xvi^ioieXe^ ^. hujus^ text. Ql. et indej
signuni universale, debet poni in esse quando negat partes continui esse infi-

per plura signa particularia sibi corres- nitas.

pondentia : verbi grrdia, ba^c est possi- Ad secundam, negatur antccedens,

bilis naturaliter, vldebo omne a^^tnim ;
nisi una medietas vocetur ultima, aut
et ha:c est impossibiiis, video omne as- una tertia, aut unaquarta,et sic de aliis.

/m;??, ideoilladefuturo debetalitcr poni Ad proijationem dico, quod ^, et 2?

in (?5s-e per plures propositiones, expli- a^que cito vcnient ad punctumi),nec ista
cando signum universale per plura si- consequentia valet : quamlibet partem
gna particularia. Et istis quatuor condi- spatii pcrtransimt A prius quam li,

tionibus observatis, illa) reguIcB sunt igiiur omnes parfes spatiiperlransivit A

universaliter concedendii). prius qua)n B, quia per antecedens non
Et secundum hoc rcspondetur ad du- designatur, nisi quod per quamlibet
bitationem ;
primo, quod ha;c est falsa ;
partcm^l prius piairansivit, quam B in
in injimtas partes potest dimdi conti- aliquo instanti ; modo ex hoc non sequi-
jiuum., inssmper dioisibilia potcst dioidi tur, quod prius in aliquo instanti per-
continuum. Causa hiijus est, quia si ta- transivit omnes partes, quani B\ quia
les propositiones ponerentur in esse per antecedens est verum, et consequens
unam, vel pcr plures, opnrteret pra^di- falsum : sicutnon sequitur, Deus prius
catum salvare sub propria forma per creavit Adam, et Noe quam Petrum:
regulam secundam propositam, et sem- igitur in aliquo instanti creavit illos.
per ista est falsa : in aliquas partes est Ad tertiam, concedo casum : et dici-
divisum continimm, quiix si sit divisum tur unomodo, quod i^ tangit J, secun-
jam non est continuum. Secundo dico, dum superficiem terminantem ipsum /?,
quod h;i3C est concedenda : in in/initas quje est immediata A tamen
; dato,quod
partes continuum cst divisibile, in sem- non considerentur istc^ superficies , dici-
p3r divi^iibilia continuum est divisibile : tur quod nulla essetpars proportionalis,
et probatur inductione. Tertio dico,quod nec hoc est inimaginabile, nisi ponere-
istfB sunt concedcndcB : continiiwn est tur quod in continuo solum essent finitas
divisibile in semper divisibilia , conti- partes.
nuum cst divisibile in infinitum , nec Ad quartam, concedo, sumendo cate-
oportct quod prasdicatum salvetur in gorematice iianc dictionem in/initum.Et
propria forma, quando ponitur in esse, sic similitcr sumendo conclusionem,
eoquod prffidicatum conlinct manifeste quod nulla} partes continui sunt infini-
aliquod syncategorema ; et sic patet, ta3. P]t si quffiratur qualiterest hoc,quod
quod continuum est divisibilein semper Aristjteles in 3 hujus, text. 68. con-
divisibilia. cedit numerum esse infinitum, dico
Ad rationes. Ad primam,tunc in con- quod ipse sic intelligit, quod non est
tinuo essent infinila3 partes, concedo, tanta multitudo continui secundum
capiendo syntegorematire. Et quando unam discretionem, quin possit esse
arguitur, vel in actu, aut in potentia, major multitudo partium continui se-
 360 LIB. VI. PHYSICORUM

cundum aliam discretionem ; sed sic non sunt plures partes in toto quam in
non est de magiiitudine, (juia de facto parte.

est maxima magnitudo,qua3 potest esse. ANNOTATIONES

Ad quintam, concedo quod infinitis
Nota primo, quod lota difncultas in 10.

repugnat esse accepta : quia quodlibet hac quffistione consistit, an incontinuo sinl
eorum seorsum, et separatim sit accep- infinila? parles, et qaomodo? Unde, qui-
tum secundum distinctionem, infinita dam dicimt, quod plura actu divisa sant
tamen bene possunt esse accepta secun- simpliciter plura : caeterum plura actu in-
dum aliam distinctionem. divisa, ut ab-strahunt a dlvision^, sunl
Ad sextam, negatur consequentia. Ad plura secundum quid, et unum simplici-

probationem, negatur quod infinita non ter propler indivisiono:n. Qiiare in conLi-

possunt pertransiri sumendo ly in/ini-

nuo sunt infinitoe partes secunduui quil,
at non simpliciter alque adeo quodlibet
;
tum syncategorematice quia sic su- :

continuum secandam
potest dici infiaitum
menc\o,\s.ti iermim /initum et infinitum,
quid, et poiiere intiniluui secundum
non sunt oppositi plusquam omnis et
quid, nuUa est repugnantia. Quidam vero Iti con\
aliquis. nuo
dicunt, quod in conlinuo sunt duplices
parteA
9. Ad septimam, negatur consequentia. parles : quseJam actuales quoedam po- ;
phce»\
tuala
Ad probationcm : Plures partes, etc. nc- tentiales. Partes actuales dicuntur partes potem
gatur, nisi ill^e partes sint ajquales, aut ejusdem numero,
quantitatis, et ex et
majoris quantitatis ;
quia duas quartas quantitate talium consurgit magnitudo to-

non faciunt majorem extensionem, quam tius. Partes vero potentiales dicunlur par-

una medietas. tes ejusdem proportionis ; et secundum

Ad octavam, negatur consequentia. numerum illarum partium non variatur
corpus secundum magnitudinem, et par-
Ad probationem, dico quod, licet sicdi-
viLaLeiu quia tol sunt partes tales in gra-
videndo, posset concedi, quod sint infi-
,

no milii, vel in millesim.a parle ejus, quot

nit£e partes ejusdem quantitatis, atta-
in toto universo, quia utrobique sunt in-
men hoc non contradicit Aristoteli, quia
finitoe, adeoque secundum hanc sentenliam
ipse dicit sic, quod accepta aliqua parte
in continuo sunl infiniLa3 partes potcntiales
continui certiB quantitatis, impossibile sive ejusdem proporlionis sed non infini-
,

est, quo*d in eodem continuo sint partes tos actuales sive ejusdem quanLitatis.
infmitae ejusdem quantitatis, quia tunc Alius cst modus dicendi. quod in conti- Inco\
qiiom
totum esset infmitum. nuo non sunt partes infinilcie, sed finitse in
sunl\
Ad nonam, concedo consequens, quod infinitum, ila quod nunquam est devenire ta

patet : quia in gequinoctiali non sunt ad ultimum. Allier dicit quidam Doctor,

plures partes quam in tempore, in quo quod non sunlpartes infinitce,

in conLinuo

pertransitur, scilicet in una die natura- nec finit?e numeroactu, quia nullum nu-

li. Item, tot sunt partes in uno parvo

merum constituunt divisio euim conli- ;

circulo versus polum, sicut in circulo

nui numerum causat. Nam ex divisione
continui causatur numerus, teriio hujus.
arctico, quot etiam in die nalurali ;
quia
Gum ergo non sint partes divisoe, sequitur
cuilibetparti diei naturalis correspondet
quod nuUum numerum consliluanl, el
una pars illius circuli, quae pertransibi-
juxta hunc modum dicenli po .set respon-
tur in illa parte diei, et sic in majori deri adquar;am hujus qujesLionis.
circulo, et in minori non sunt plurcs AliLer dicil quidam sic,quod aliquid esse
InfiA
partes in uno quam in reliquo, ct sic Infinilum poLeslesse dupliciter: primo mo- potel
 ;

QU.ESTIO II 261

'i
do. in facto esse, et in acce pto esse.Secundo certa, per cujus replicationem redduntur
modo, in fieri, el in accipiendo. Primo mo- omnes consummatur totum
illaepartes, et

do dicitur infinitum,cujus tot sunt accepta, illud secundumduas partes;namcum illae

quod non possuntplura accipi ut dicatur ; partes non sint in numero cerlo et deter-
linea infinita sic, cui nulla potesl fieri ad- minato, imo ponantur communiter infi-
ditio : et lioc modo probat Aristoteles in 3. nitae, et infinito repugnet talis mensura, et
hujus text. 42. et inde ad 55. quod talis consummatio, ideo non reperilur ra-
non possit corpus infinitum esse. Secundo tio mensurae.
modo dicitur infinilum, cujus post aliqua Ideo dicitur communiter,quod continuum
plura accepta, sunt plura, et plura in in- est divisibile in infinitas partes ejusdem
finitum quod accipiendo successive
; ita proportionis, non autem in partes cjus-
unum post aliud, non est dare terminum. dem quanlitatis; quoniam si aliqua magni-
Primum appellatur infinitum in actu se- ; tudo quanlumcumque magna,divi(latur in
cundumveroin polentia et in fleri. Ulte- partes digitales,consumeretur;sed si divide-
rius dicit, quod divisibile non denorrinat retur continuein parles ejusdem proporlio-
actum, sed polenliam : quia divisi- nis, nunquam consumeretur, dividendo
bile quod
dicitur, potest dividi , atque vel si dividatur aliquod continuum in duas
adeo continuum non liabet partes infinitas modietates, vel in duas partes,^et ita alia
in accepto esse, quce constituant infinitum pars in alias duas medielates, et sic in in-
in actu, habet lamen infinitas in fleri, et in finitum, nunquam eril devenire ad indi-
accipiendo unam post aliam, el ideo suffi- visibile.

cil quod sit infinitum in potentia. Nota tertio, quod sicut esse in potenlia pote7tia\t
Nota secundo, quod parles
'^*'*'^
in continuo accipitur dupliciter, ita esse in actu : Pri- "J.«c-

sunt duplices : qusedam sunt sequales in mo modo esse in potenlia accipitur pro es- ''^'" «"-
quantitate, vel oequaIisquanLitatis,sicquod se virtuali, scilicet, pro esse, quod habent
una est sequalis alteri Kqualitate quanti- res in virtute sua3 causae : et res quoe tale
latis ; alioB sunt aequales in proportione, sic esse habcnt, nihil sunt in se, sed habent
quod una est oequalis alteri in proporlione, denominationema potentia Dei activa, in
et habent proportionis sequalilalem. Exem- qua actualiter conlinentur et : isto modo
plum primi, omnes linese bicubitaj, vel creaturae antequam crearentur, erant in
tricubitas sunt ejusdem quanlitatis. Exem- polentia. Secundo modo, esse in potentia
plum secundi, si primo accipiaturmcdium idem est, quod importare aliqua in actu
quantilatis datae, poslea medium medii, non distincto, nec determinato : et isto mo-
deinde mediumalterius mcdii, alque ita do dicimus, quod genus importat species
semper accipialur secundum medietatem; in potpntia ,
quia implicite el indelermi-
priores partes appellantur partes ejusdem nate : isto etiam modo totum homogeneum
quanlitatis, quse sunt parles determinatae importat partesin potentia, quia indistinc-
mensurie, qua^ per ipsarum replicationem te. Similiter actus polest dici dupliciter :

possunt reddere totum, et per eas totum uno modo, ut opponitur primae potentiae,
ipsum consumitur : verbi gralia, sit una et islo modo actus idem est, quod in se
quantitas decem palmorum in hoc quanto ; exislcre, et esse extra nihil ; et isto modo
potest reperiri una cerla mensura, quae unaquseque res creata ponitur extra nihil,
reddil certas parles in numero, ut quanti- etin actu, itaquod non est in virtute suse
las unius palmi per replicationem ejus,de- causse tantum, et hoc modo partes sunt in
cies reddit detenninatas partes in nume- conlinuo , nam continuum constituunt, et
ro ;
posteriores vero appellantur partes ut sic dicuntactum hoc primo modoaccep-
ejusdem proportionis, et sunt illae, in qui- tum, eo quod actu exisLunt cxtra nihil.
bus non potest reperiri aliqua una mensura Alio modo esse in actu idem est, quod esse
 |l

262 LIB. Yl. PHYSICORUM

es-
clausum iu sua propria en- queretur, quod aliqua multitudo finita
lerminntum, cl

quod est a quocumque alio se- setmultitudo infinita quodest impossibi-

,
titate, sic,

paratum, eL in propria realitate subsis- le.Quod autemullra omnem multitudinem

finitam dalam, esset dare maltitudinem
fi-
lcns et hoc modo non sunt in continuo
in-
;

et niLammajorem, si muUiLudo cre cere pos-

.finitse parles, scilicel in actu distinclo,
s?t in infinitum, patet, quia quoelibet sin-
determinato. Unde omnia isla sunt vera,
acLu gularis hujus universalis esset vera
nam
scilicet quod partes in continuo sunt
;

datam,
quod actu consLiLuunt continuum ulLra hanc muUiLudinem finiLam
ens, et ,

esset dare nmlLiLudinem majorem finiLam,

et quod sunt actu in continuo non tamen :

in infi-
quod sint in actu disLincLo eL de- et ultra istam,aUam majorem,et sic
sequitur,
terminato, et ideo non possunt constiLue- niLum.

re actu infinitum.
AdisLam rationem respondetur, quod
hicestfaliacia figuroe dictionis,
quoniam
13. Etsi dicas, anle divisionom quailibet
miiUUudo in prse-
in majori iste terminus
pars existit in continuo ergo ante divisio-
:

dicato primse propositionis

supponit confu-
nem habet propriam formam a forma alte- minori
in
se tantum, et dicii qualo quid ;
rius partis disLinctam, quia actus est for-
ma, dico quod, liceL quoelibet pars in con- autem propositionesupponiL Lantum deter-
im-
linuo ante divisionem habeat formam, non
minate respecLu ejusdem mulLiLudinis
ideo
tamen habet eara om-
distincLe, quinimo portaLa3per signum universale, et

nes partes concurrunt ad unam formam mutatur, quals quid in hoc aliquid.
esse di-
totalem, quseest in actu sunt autemmul- Nola posLremo, quod conLinuum £<
"""
;
infini
um
visibileininfinitum, nonesthabere
tae formae in potentia, et quando
dicitur, ini

tas parLes simul acLu

categorematice, ne- P
quod forma est actus, et aclus est forma, qu
que habere iufinitas partes in potentia, ita
dico quod actus disLinctus est a forma to-
tali et compleLa, non tamen a forma par-
quod per divisionem tales partes de novo
fiant. Divisio enim non
producit de novo
tiali, quinimo eo quod est pars, non est
aliquam quanLiLaLem, sed est habere in-
actu distincLo et determinato , nisi talis
id est,
ipsemet actus. Unde, licet una pars finitaspartes syncategorematice,
pars sit
non tot, quin plures; quia
non in tot poLest
vere negetur ab altera, pula,dicendo hoec ,

quin in plures dividi possit et hoc

non est illa non propler hoc sunt distinc-
;
dividi, :

tDBjSed disLmguibiles. soleL dici habere infinitas parLes in poten-^

Ex his sequitur, quod,cumcontinuuai
., Nota quarto,
^i
pro
r quibusdam rationibus lia.
Nola hanc
, ,
^ j
ut
regulam. solvcudis in hac materia, quod quando ar- componatur ex partibus divisibiUbus,
erit
probalum est in proecedenti quoestione,
guitur ab aliquo termino communi sup-
lales partes unum-
ponente confuse lanfum respectu alicujus etiam divisibile in ;

quodque enira dividiLur in ea, ex quibus

multitudinis ad eumdem terminum, sup-
cum ipsoe tales partes eam-
ponente personaliter respecLu alicujusma- componitur : et
quia sunt conti-
habeant,
gnitudinis, non est bona consequentia , dem ralionem
in parles, ex
quoniam commiltitur fallacia figurae dic- nuoe, rursus erunL divisibiles
quoe
lionis. Quod declaratur in hac ratione :so-
quibus unaquoeque pars componiLur,
et per conse
partes adhuc sunt continuaj,
let enim probari a quibusdam, quod mul-
ex
titudonon possit crescere in infinitumrquo- quens divisibiles in parles continuas,
et sic in infinitum
niatn si sic, tunc ultra omnem muILiLudi
quibus componuntur, ;

nemfinitan; uatam,esset dare finitam raajo- orgo quot partes a continuo

nent divisibiles, atque adeo
conLmuum
^^^^^
rem;sed rauUitudo major orani raultitudine
finitaest multitudo inlinita ergo si uILra ;
divisibile m seraper divisibilia.

omnera multitudinem tinitam datam, esset

dare multitudinem finitam raajorem,. se-

 ;

OU.ESTIO I!I m
terminandum lineam, ex quo seipsa est
QU/ESTIO III
terminata.
Vli nm in ccnlimw sinlaliqnoe res indivisi- Tertio, sequeretur quod indivisibile
biles, lit puuclus moveretur loculiter ; consequcns est
Arislot. /,/c-. cap. 1. et 8. F/tysic. (O.p. S. et 3. falsum, ut patet in isto sexto, te.xt. 87.
Meliiph. cap. 5. Tlieniist Averroes. et alii in-
ttrjreles fi Physic. D. Th' m. hc(, 1. el"^. Mc- Consequentia probatur : quia molo cor-
lapii. lact. j3. cl opusc. ^(j. AleDSis'S. Met. cap.
pore moventur omnia, qu^e sunt in cor-
5. Tcoph. 3. de Anirr.. ad te.ct. S6. Scotus in 2.
disp 1. qiupst- 3. e< dist. 2. ijiia^sl. 9. Capreol. pore : modo punclus est in corpore ;

diAl. 2. (jncpst. 1. art. 3. Hispaleu. qi(asi. 2.

art. 4. Duraiitl. qucest. 4. Occ! aiu /;i logica
ergo, etc. Nec valet, si dicatur, quod
cap. de q%(anlilote,in iract. de Eucliarisiiacap. indivisibile potest moveri per accidens,
1. ^f i'. fi quodl. 1. quwst. 9. Cajf^faii. 3. par^.
qu(psl. 4. ar^. £. (?/ c«/5. dc quanlitate. Satns m licet non per se, omnes quia rationes
pnvdicameiito dc quajilitale. Snarez tom. "l.Met.
Aristotelis quibus probat, quod indivisi-
disp. 40- s<'c/. 5, nura. "2S. Conimbnc. 4. P//?/-
sic. cop. 2. qua;st. 1. Ruviiis iract. dc comp. bile non movetur, ^eque probant, quod
continui n. 7. e< sequcnt. Complulen. disput. 25.
qua^st. l. Fuenle quipst. [.diffic. 1.
non movetur per accidens, sicut quod
non movetur per se, sicut est illa omne :

i. Arguitur qiicd non: quia si flat divi- quod movetiir est parti.ii in termino a
sio linea) super punctuni continuantem quo, et partim in termino ad quem.
tunc quaero, utrum punctus conlinuans Quarto, si in continuo sit aliquis punc-

vadat ad unampartem, vel ad alitim, tiis , vel hi.c est ad continuandum, vel
vel corrumpatur, vel vadat ad utram- ad terminandum : non ad continuan-
que. Non ad unam partem , nec dum ,
quia circumscriptis omnibus
aliam ;
quia nulla est ratioc{uare potius punctis continuantibus alicujus Iinea3 ,

iret ad hanc partem quam ad illam, ex qua^ro utrum aliquid linea) remaneat
quo super ipsoa^qualiter fiat divisio.Non vel nvn. Si sic; igitur aliquid essetlinea,

ad utramfjue, quia jom esset in diver- in quo non esset punctus. Si non, igitur

sis locis, quod est impossibile. Si dica- linca non esset aliud prteter illa puncta
tur, quod corrumpatur, hoc est falsuni ;
continuantia ; et per consequens illa li-

quia ponamus, quod illa linea sit linea nea componebatur ex illis punctis. Nec
materia? prima^ : modomateria prima ad terminandum, quia quantitati com-
est fiigenerabilis, et incorruptibilis, ut petit, quod sit seipsa terminata, vel in-

patet priuto /iitjus. terminata.

Secundo, circumscribatur per poten- Quinto, sequeretur, quod c|uodlibet

tiam divinam, vel imaginationem punc- continuum esselinfmiteperfectum, quia

tus terminans aliquam lineani ; tunc in quolibetcontinuoessent infmitapunc-

quasro utrum linea sit finita, vel infini- ta, quorum quodlibet esset certa3 per-

ta : non infinita, quia prius erat fmi- fectionis modo ex infmitis; perfe.ctioni-

ta, et non est sibi aliquid additum, nec bus compositis resultat unum infmitum
estrarefacta : igitur nuncnon est infmi- perfectum.
ta. Si dicatur, quod sit fmita, tunc vel Sexto, cjuia vel punctus csset substan-
fmitur per punctum alium a pra^cedenti, tla, vel accidens : non sjbstantia ;
quia
vel non Si sic ; igitur illa dun puncta ncc materia, nec forma, nec composi-
erant immediata, scilicet, punctus cir- tum, ut patet inducendo ; nec accidens,
cumscriptus, et iste. Si non ; igitur quia omne accidens habet subjectum
frustra ponebatur punctus terminans ad sibi adcequatum ; sed punctus non ha-
 ,

264 LIB. V!. niYsiGonuM

bethuJLismoLli subjectum, quia velillud 1. ef 2. Coiiiirmatiir quarto ; si in

subjectum esset accidens , et tunc qua)- continuo sunt aliqua puncta, sequitur,
reretui- de subjecto iilius uccidentis, et quod si punctus Hueret, vel etiani sl se-
sic in inllnitum procederelur. Si sub- paratum moveretur superplanum, quod
siantia, hoc est falsum,ut faciliter potest tunc describerot lineam compositam ex
deduci, quia nec materia, nec forma, punotis.
nec compositum. Octavo, ad pi-incipale arguitur : seque- 4,

3. Septimo, sequeretur quod continuum retur, quod aliquo moto infinita veloci-

esset compositum ex indivisibilibus ;

tate, aliquid aliu;l moveretur velocius;

consequens est falsum etprobatum estG. consequens est impossibiie, quia ex

hujiis, qiiesf. 1. Gonsequentia probatur : quo velocitas est infmita, non potest dari
quia in lineaest dare punctum maxime velocitas major. Gonsequentia probatur,

remotum, scilicet punctum in exti-emo quia si esset unus punctus infmitus in

linea3 remotiori : igitur similiter est vacuo, ille moveretur infinita velocita-
dare punctum propinquissimum ; tunc te, quia non haberetresistcntiam, et ta-

igitur vel inter punctum terminanteni, men aliquid aliud moveretur velocius,
et punctum sibi propinquissimum est ut si unum corpus grave simplex ibi-

aliquod intermedium, vel nullum : si dem poneretur ;

quia in corpore gravi
aliquod, cum illud non sit nisi linea,vel sunt infinitics infinitaa tanta^ gravita-
punclus, sequitur quod punctus datus tes.

non erat propinquissimus si nullum ; Xono sequeretur, quod unus punctus

igitur illa puncta erant immediata, et alteraretunum magnum corpus exten-
per consequens ex ipsis componitur con- sum, sicut unam magnam sphajram ;

tinuum. Conlirmaturconsequentia, quia consequens est falsum, quia agens na-

vel inter puncium terminantem , etoni- turale quanto est minoris virtutis, caste-
nia alia puncta estaliquodintermedium, ris paribus, tanto ad minorem distan-
vel non ; si aliquod, cum illud non sit tiam sufficit agere : igitur si omnino
nisi punctus vel linea, et in qualibet careat magnitudine, ad nullam distan-
linea sint puncta, sequitur quod non tiam aget ; sed punctus caret magnitu-
omnia pnncta praster terminantemerant dine, igitur punctus non alterabit ali-

accepta, quod est contra posilum. Si quod corpus. Gonsequentia probatur :

nullum tunc sequitur, quod punctus

,
quia si punctus poneretur in centro
terminans sit immediatus. Secundo unius spha3ra3 remisse frigidae, et ille

conflrmatur consequentia : quia si sint punctus esset summe calidus, tunc alte-

dua3 spha3ra3 immediate se tangentes se- raret punctum post punctum, donec to-
cundum convexum, tunc in linea recta tum corpus esset alteratum.

terminante per locum contaclus erunt Oppositum arguitur ex Aristotcle in ;

duo punrta immediata ; igitur ex illis Istosc.rfo, tcxt. 1. ct in(lc,qm in pluri-

cornponitur continuum. Tertio confir- bus locis ponit tam puncta, quam ins-

matur ;
quia puncta, qu^ sunt in conti- tantia. Secundo, patet per definitionem
nuo, vel sunt continua, vel contigua, vel puncti, quisi jj/aictics est, ciijus parsnon
se consequentia : non continua, quia cst habcns posiiioncm in contini^o.
ipsorum non sunt aliqua ultima, etc. Dc ista quKstionc sunt dua3 opinioncs ^ .^.^

ut deducit Aristoleles m is/o G. fcxf. opposita3, quarum prima {^) ponit, quod P'-exde
 QU^STIO 111 265

ibth- incontiuuo nonest aliquaresindivisibl- per qui^ fii divisio linea3 ; nam in'er

uo. lis, imo, quod nulla resmundi est indi- duo puncta non polest fieri divisio, quia
visibilis , nisi intellectus, subslanticij jam illa puncta fuissent immediata, et

separatfe, et actus intelligendi ; et istam ex eis componeretur continuum.

opinionom probant rationes ante oppo- Ista positio probatur : nam si anima
situm. Notandum, quod isti sunt diver- intellectiva ponatur super aliquam ma-
sificati in salvando dicta Matliematico- gnitudinem, ita utsit in uno loco,etnon
rum et Aristotelis, qui ponunt puncta in pluribus, tunc qua^ro, utrum anim?e
esse. Nam quidam dicunt, quod omnes intellectiva? correspondeat portio divisi-
istae propositiones sunt Mssd ,p>inctus bilis illius magnitudinis, aut indivisi-
esl, linca est, loiigltitdo est, et cajtera ;
bilis. Si divisibilis,igitur indivisibile est

nam in omnibus istis est aliquis termi- ^quale divisibili, quod est impossibile ,

norum, qui pro nullo supponunt. Ideo quia jam indivisibile esset divisibile,
dicunt, quod propositiones Mathemati- quod implicat. Gonsequentia probatur,
cse, et qua3dam, quas Aristoteles ponit quia illa sunt a^qualia, quorum unum
m /5^0 6. solum sunt intelligendie con- supponitur alteri, nec excedit ipsum,
ditionaliter. Alii dicunt, quod non opor- nec exceditur ab ipso : sed indivisibile,

tet hanc esse veram,/>»?^;?6'//« e.9/; sed ad scilicet intellectus, superponitur parti
intentionem Mathemalici sufficit imagi- divisibili magniludinis, quas sibi cor-
nabile punctum esse, quia
esse dicit respondet. Et sl dicatur quod sibi cor-
Commentator 3. Metaph. comm. GO. respondet portio indivisibilis, habetur
quodpropositionesMathematicaa sunt in propositum, quod in magnitudine est

capitulo propositionum imaginabilium. aliquod indivisibile , etillud voco punc-

Aliidicunt, salvando istadicta, et sup- tum.
ponendo, quod isteterminus/».'(5»c/«5 sit Secundo , aliqua est superficies indi-
terminus privativus, et ideo sicut iste visibilis secundum profundum ; igitur
terminus magnitudo, supponit pro cor- aliquis est punctus indivisibilis. Gonse-
pore connotando extensionem, ita iste quentia tcnet, quia de superficie, linea,
terminus /;/«?c/«5 supponit pro corpore et puncto est idem judicium, quia ne-
non connotando extensionem sed sup- ; gantes unum, negant et reliquum. An-
ponit pro corpore secundum quod conci- teccdens probatur ; et sit ignis unus
pilur sub isto conccptu, quod est termi- punclus summecalidus, qui debeat age-
nus distantia3, vel magnitudinis : et isto re in aliquod passum tunc iste ignis ;

modo quailibet res mundi potest dici agit in passum secundum partes appli-

punctus, quemadmodum Astrologus calas passo, et non secundum omnes

Yolens mensurare distantiam inter parles inprofundo, ut probatum fuit in
duas stellas, quamlibot illarum stella- 3. A^yw^, ^//.-e^/. 4.igitur agit secundum

rum vocatpunctum. aliquam partem, et non nisi secundum

Secunda opinio est contraria pra^ce- superficiem indivisibilem approxima-
denti , et ponit quod in continuo sunt tam passo : igituraliqua est superficies
partes indivisibiles sicut puncta , ita ut indivisibilis. Minorprobatur : quia pars
duplicia sint puncta : qua^dam termi- infraillamsuperficiem non potest agere
nantia lineam, et sunt in extremitati- inpassum distans, nisi agendo per par-
bus linea}. Alia sunl continuantia, su- tem intermediam modo hoc estimpos-
:
^53 LIB. VI. PIIYSICORUM

sil^ile, qiiia illa assimilala sil)i. Nec va- nem :vel igitur ille est punciui-: quanli-
let si dicalur, quod ignis agit secundum tatis, vel materife, vel forma), aut qua-
aliquam sui paiiem inillud passum, ta- litatis, et sic de aliis, et quocumque
mcn secundum nuUam tolam partem ; dato, sequitur quodlibet aliorum ;
quia
quia contra, iste ignis agit in illud pas- si sit punctus materia?, sequitur quodsit
sum, el non agit primo in ipsum, quia punctus fornite ipsam informantis ; et

nonqujrlibet parsignis agit iu ipsum ; si est punctus forma^, sequitur quod es-

igitur iile ignis agit per aliquid sui, punctus qualitatis, quia non est dare
quod agit primo. Consequentia tenet per formam substantialem sine qualitati-

Aristotelem 5. hujus, texl. 1 . quia illud bus, quaj ipsam naturaliter consequun-
quod movetur non primo, denominatur lur. Item, si sit punctus quantitatis, se-
molum ratione partis, quas primo move- quitur (cum quantiti.s non possit esse
tur. separataa materia, nec etiam punctum
Tertio, sequeretur, quod aliqua cor- quantitatis) quod est punctus matericB
pora nunc essent contigua, et postea correspond ens illi puncto quantitatis; et

continua, non facta mulatione ; conse- sic quocumque dato,sequitur reliquum.

quens est lalsum. Probatur consequen- Tcrlia conclusio ; F&t aliqua linca \win qm.

tia, posito quod sint duo corpora conti- secundum latum, et secundum ^uoTl
divisibilis
vifinH'
gua immediata, ita ut sine motu locali profundum inio in quolibet continuo
:
linea.

alterante, positione partium fiant conti- sunt line;i3 infmita^. Probatur ex prima
nua, tunc ista corpora sunt continua, conclusione. Secundo, quia si columna
quas prius erant contigua, ettanien nul- rotunda ponerelur super planum, ipsa
la est mutatio facta, nisi quod corrupta) tangeret planum non primo, quia non
:

sunt duiB superficies terminantes : igi- secundum quamlibet partem ejus igi-
tur si nrm ponerentur hujusmodi super- tur tangit planum sccundum aliquam
ficies, nulla est ibi mutatio facta. partem, quas tangit ipsum primo, et illa
Quarto, potcst argui de visibili opaco, parsnon est nisi linea indivisibilis. Mi-
quod videtur, cujus nulla pars in pro- norpatet, quia si illa pars esset divisi-
fundo vidctur : igitur sequitur quod so- bilis,jam aliqua pars esset circulata,
la superficies videtur ,et per consequens vel columna non esset perfecte rotunda.

aliqua est superficies indivisibilis. quod est contra positum.

Quinto, quia aliter multa^ propositio- Quarta conclusio : Aliqua est super-
nes Mathematicas, qua3 sunt demonstra- ficies longa, et lata, indivisibilis tamen
ta), vel qure sunt principia demonstra- secundum profundum. Probatur, quia
tionis, essentfals^, quod non est conce- nisi ita esset, sequeretur quod quando

dendum ; et sic patent qujustionis opi- duo corpora tangerent se, quod unum
niones. penetraret reliquum. Consequens est

Ideo sit conclusio : Aliquis est punc- falsum, ut patet 4. hujus, lext. 53. et

tus materite prinue, et aliquis form» )5. Consequentia probatur, quia vel

substantialis, et aliquis est punctus qua- tangerent se secundum superficies in-

litatis, et aliquiscompositus exmateria, divisibiles, et habetur propositum ; vel

et forma. Probatur, quia aliquis est secundum partes in profundo, et habe-

punctus, pcr prsecedentem conclusio- tur conscquens.
 QUyESTlO III 2(j7

8- Ex quibus sequiUir, quod sicut ali- et genei-antur duo puncta de novo ter-
quis est punctus compositus ex materia minantia partes lineae diviste. Tertio,
et forma, ita etiaiii est aliqua linea supponitur quod non potest dividi linea
composita ex materia et forma, et cum maieria3 prim;e, nisi cum Iioc dividatur
lioc etiam aliqua siiperficies. Et si obji- linea forma^ quia impossibile est mate-
ciatur : tunc sequeretur quocl punctus riam esse sine forma. Ex quibus patot,
esset divisibilis, quia posset dividi in quod quando linea materia) dividitur,
mdMii- materiam, et formam ; respondetur, tunc punctus formas supra quem fit di-
Misin qu,^(^l non est inconveniens punctum di- visio corrumpitur, et generantur duo
partes es- ^ '

sendaies. yiji [^^ partcs essentialcs, sicut in ma- puncta terminantia ita dico quod ex
;

teriam, et formam : tamen non est di- puncto materia?, super qucm fit divisio,

visibilis in partes quantitativas. fiunt duo puncta terminantia, corres-

Contra primam conclusionem argui- pondentia illis duobus punctis forma?,
tur : quia si in continuo esset aliquis c|uorum unus vadit ad unam parteni li-

punctus indivisibilis, sequeretur quod neas divisaa, et aller ad aliani. Terlio

punctus esset divisibilis, vel quod ma- modo respondetur, quod ex illo puncto
teria prima esset generabilis. Prima continuante fit portio divisibilis ma-
pars consequentis implicat contradictio- teria^, scilicet portio lineaj, cujus una
nem. Et secunda est falsa, ut patet pri- parsvadit ad unam partem, et alia ad
mo liujus, text. 82. Consequenlia pro- alteram : nec hocest inconveniens, cuni
batur ; et capiatur una linea materias materia de sui natura sit quantumlibet
prima3, quie dividatur super punctum divisibilis: etsicutdicitur dedivisioneli-

continuans ,
quia impossibile est ipsam necc super punctum, ita conformiter di-
dividi inter duo puncta, nisi puncta sint ceretur de divisione superficiei super
immediata. Tunc igitur ille punctus lineam.
continuans, vel vadit ad unam partem, Ad rationes principales . Ad primam
vel ad aliam ; et hoc non, c|uia qua ra- dicitur, quod punctus continuans cor-
tione, etc, sicut argutum est ad princi- rumpitur, si sit linea fornia3, vel qua-
pale : vel corrunipitur, et habetur pro- litatis ; et duo puncta de novo generan-
positum, quod materia prima est cor- tur : sed si sit linea materia3, tunc ille

ruptibilis. Respondetur ab aliquibus, punctus efficitur portio divisibilis, vel

quod non est incunveniens unum punc- saiteni fit duo puncta, quorum unum
tum matericB prima3 corrumpi, vel unam vadit ad unam partem, et aliud ad
superficiem, vel lineam, quia pj'opter aliam.

Materta
hoc non minuitur materia ^prima. Aliter Ad secundam, dico quod hoc non est
prima non respondetur. Proquoprajmittitur, quod possibile, nisi altero duorum modorurn,
determinat
^
sibi aii- uiateria prima, quantum est ex parte scilicet quod vel porlio Iinea3 destrualur.

quantiia- sui, non detcrminat sibi aliquam quan- Et tunc residuum remanet terminatum
titatem, imo (sicut patuit primo hujus) puncto terminante, quod non erat im-
nun repugnat sibi, quod condensetur mediatum primo puncto, sed porlio di-
usque ad indivisibilc, aut extendatur ad visibilis resecata erat intermedia. \'el

quantitatem coeli. Secundo, suppunitur, quod si punctus terminansauferatur,

quod cj[uando linea forroa? dividitur, vel corrumpalur, oporlet quod unus al-

tunc corrumpitur punctus continuans, ter de novo generetur. Alii dicuiit, ad-
 268 LIB. VI. PHYSICORUM

mittendo simplicitor, quod punctus ier- aliquanlJB o^qualis, velmajor, alicui per-

minans potestremoveri. Et tunc dicunt, fectioni dat;e : igitur continuum cst in-

quod linea remanet terminata seipsa, fmitc perfectum ; sed modo antecedens
P punctum non
nec ex hoc sequitur, quod frusira poni- est falsum, quia est ali-

turpunclus tcrminans. quanta^ perfectionis, sed indivisibilis.

Ad ierliam, sequeretur quod indivisi- Ad sextam dico, quod utroque modo.

bile, etc. De hoc fiet quasstio postea , la- Ad probationem dico, quod est punctus
mcn pro nunc concedo consequens. Ad tam materia} quam formos, vel qualita-
probationem, omne quod movetur, par- tis, cujus subjecium ada?quatum est

tim est,etc. si intelligatur, quod habeat punctus indivisibilis materias prima3.

unam partem in uno loco, qui est ter- Similiter punctus compositus ex mate-
minus«*7/^o, et aliam in alio, qui est ria et forma.

terminus adqnem; illa major est falsa ;

Ad septimam, negatur consequentia :

sed si intelligatur,quodomne quod mo- imo inter quEelibet duopuncta est linea
vetur, est in aliquo loco, vel situ, qui media in eodem corpore continuo. Et
respective dicitur terminus a quo, et lioc dico notabiliter, quia in discontinuis

cum hoc Xevmmu^ nd qiieni , tunc con- possunt esse puncta immediata. Item,
cedo ; modo sic est in proposito, quod inter quascumque duas lineas est super-

indivisibile bene est partim in termino ficies media, et inter quaslibet duas su-
a qno, et partim in termino ad qncm ;
perficies corpus medium. Ad probatio-
et istud magis declarabiiur postea. nem, est dare punctum maxime remo-

10 Ad quartam, dico quod uiroque modo. tum, concedo : igiturmaxime propin-

Et quando dicitur:non ad terminan- quum ; negatur consequentia.
clum, eic. dico quod imo, quia quaniitas Ad confirmationem, si linea recia n.
estseipsa terminata, scilicet seipsa, vel transeatper duas sphasras se contingen-
parte sui : niodo punciusest pars quan- tes, dico, quod si illa) spha^ra? sint dis-

titatis, ideo exquo terminatur puncto, coniinuii3, non est inconveniens, quod
parlesui tcrminatur. Exquo patet, quod puncta contactus sint immediata ; et

ista divisio nonest sufficiens : omnis pars tamen linea per illas sph^ras transiens
alicujus totius est quantiiativa, vel es- non esset continua, quia si fuerit linea,
sentialis, supposiio quod quantitas sit una necesse est illas sphteras esse con-

res distincta a subsiantia,et qualitaie. nuas.

Tunc enim punctusnon essetparsquan- Ad secundam confirmationem, velin-

titativa, nisi valde improprie ; nec esset ter punctum, etc. dico, quod interpunc-
pars esseniialis, et eodem modo de ium terminantem, et quodlibet aliud est

puncto composiio ex materia, et forma. lineamedia. Vel si formetur ratio sic ;

Ad quintam negatur consequentia. vel inier punciumterminantem, et om-

Ad probationem dico, quod non sequi- nia alia, est aliquod intermedium, vel

tur, in continuo sunt infmita puncta, nihil. Respondetur distinguendo, quia

quorum quodlibet est perfectum, vel vel accipis hoc signum, omne, collecti-

perfeclio : igitur quodlibet coniinuum ve, vel distributive : si distributive ,

est infmite perfectum ;

quia debet addi tunc concedo, quod inter puncium tcr-
in anlecedentc, in continuo sunt infi- minaniem, et omnia alia est aliquod

nita, quorum quodlibet est perfectionis medium, scilicet linea ; sed si accipia-
 ;;
,

QUi^STlO III 569

tur collective, dico quod non , quia nul- vicemconlinuas.Et valde bene possibileest
la suiit omnia alia puncta a puncto ter- quod secundum tales fict.as imaginationes
minanle, ut patet in pra?cedenti qua3S- imponantur nominaad signiticandum,quoe
tione signum autem universale collec- tamen pro nulla resupponunt, sicut estlioc
;

tive sumptum non potest addi termino nomenvacuum, \el hoc nomen chimxra
et Lunc sicut dicimus chimoeram nihil e.sse
communi liabenti infmita supposita.
secundum talem significalionem, de vir-
Ad aliam, dico quod nullo modo quia ;
tute sermonis , ila quod punctus
dicilur,
non habsrentinter se ordinem situs ali-
nihil est, alqueadeo neganlur omnes pro-
quo modo. posiliones afiirmalivoe, quibus dicitur,
Ad octavum principale, negatur con- punclus esl in linea, punctus est cenlrum
sequentia. Ad probationem, concedo ad circuli, punctus esl lerminus lineae, punc-
imaginationem, quod si punctus gravi- tus est indiiusibilis , quia omnes de rigore
tatis poneretur in vacuo, vel non move- sermonis sunt falsae. Similiter negarcntur
retur , vel moveretur subito; et dico islse : loc^is est superficies corpjns : linea

quod supposito, quod esset unum grave ^«^ longiludo, elc. Sicut etiam istaest falsa;

infmitum juxta positum, ipsum non Vacuum estlo2us prioatus corpore.

moverelur velocius nam in vacuograve Secundo dicunt, quod, hoc non obstante, 13.
;

hoec oratio, locus primlus corpore, et haec

simplex non moveretur velocius, quam
longitudo sine lalitudine, et profunditate
faceret quarta pars ejus, si esset sepa-
sunt bonae descripLiones liujus nominis va-
rata.
cuum , et Iiujus nominis linea. El si dica-
Ad nonam, negatur consequentia ;
Lur : igiLur male negabas islas p:'opositio-
quia proptcr multitudinem agenlium nes, linea est longitudo sine latitudine, etc.
approximatorum statim [corrumperetur. vaciium est locus privatus corpore ;
quo-
niam vera descripLio debeL prijedicari de
ANNOTATIONES
descripLo vere. KespondenL, quod bona
12. ja) Prima ponit, r/uod in conliniio non est descriplio dicens quid rei, debet prsedicari
wnitur aliqua res indivisibilis. Nola, quo 1 lenen- de descripto vere ; sed bona descripLio de-
*"*
tes istam opinionem dicunt, quod duplex clarans solum qxiid nominis, non prsedica-
est usus hujus nominis punctus,cl uterque tur vere de descripto medianle lioc verbo
conveniens.Unusest usus Malhema.icus, et est, si descriptum pru nuUa re supponal
est fictus per imaginaLionem..\Iius estusus conceditur tamen vere praedicari de des-
naturalis, prout hoc nomen punclus habet cripto ad hunc sensum Vacuum est locus
:

in re correspondenLiam, ita quod supponiL privalus corpore.xd esL,hoc nomen vacuiim

pro aliqua re. Usus iLaque MaLhemalicus omnia ea significat et connoLaL, quoe signi-
est, considerando, quod inLer parLes lineae ficaL et connotal illa oralio, locus privatua
sibi invicem continuas sil res indivisibilis, corpore. Sic etiam linea est longitudo, etc.

ad quain parLes lineai Lerminanlur, qui vo- id est, hoc nomen linei omnia eadcm si-

caLur puncLus, eL quod etiam cujusIibeL li- gnificat et connoLal, quoe hsec oralio, lon-
neae finitue extiemilas sit res indivisibilis, gitudo sinelatitudine.
quae vocalur punctus : et ita similiter ima- EthancsenLentiamconfirmantauctoritate
ginatur, quod iuLer parLes superficiei siL CommenLaloris, qui 3. hujus, com. 60. di-

longiLudo indivisibilis secundum laliludi- cil, quod MaLhematicus poLesL uLi talibus

nem eL profundilaLem, ad quam parlessu- ficlis imaginationibus, el quod proposiLio-

perficiei sibi invicemconlinuaecopuIanLur, nes Mathematicae sunt in capitulo proposi-

eL quod hocvoc^tur linea. £ ita iniagina- lionuin imaginabiliuin,qu8e suntquasi fun-
tur de superficie inter parles corporis ad in- damenla Geomelriae, absque hoc, quod sit
 270 LIB. VI. PIIYSICOIIUM

ila in re. Dicit eliani Commenlator quo Quarto, dicunt, quod nomen privativum
Malhemalici possunt ponere mensuram requiritin sua significalione subsLratum,et
majorem coelo, cum non sit differentia in- circa illud substratum significat, vel con-
ter magnum, et parvum in eo quo indi- notat carentiam alicujus dispositionis ; et
genl. sic signiiicat, vel connolat illam disposi-
Et si dicatur ; si tales propositiones de tionem negative : modo in significatione
14.
virlute sermonis sunt falsce, et illa? sunt hujus termini pnnctns, magnitudo est
fimdamenta Geometrice,sequiLur quod fun- substratum, et divisibilitas est dispositio,
damenla Geometrioe sunt falsa atque ila ; quam hocnomenp?o?c/ifs significal nega-
per ea non potest aliqua conclusiodemons- tive circa hujusmodi magnitudinem , ita
trari, quia quamvis ex falsis sequatur ve- ut punctus significet carentiam divisibili-
rum, tamen nunquam ex falsis polest de- tatis , vel negationem divisibilitatis in
monslrari verum, saltem oslensive, ul pa- magnitudine. Quod bifariam inlelligi po-
tet 1. Posteriorum, text. 10. Respondent, test : uno modo, quod hor^. nomen punctus
quod nunquam Ma'liematicus supponit ali- significet simpliciter non divisibililatem
quod falsum atque adeo non est verum,
; in magnitudine ; et hoc non est verum,
quod Mathcmaticus supponataliquam ma- quia tunc punctus niliil esset, cum nulla
gnitudinem esse majorem coelo sed solum , sit magnitudo carens divisibililate. Alio
supponit quod imaginari possumusmagni- modo po'est intelligi, quod hoc nomen
tudinem majorem ccelo. Minor probatur : p?n2c/Hssignificet negationem divisibilila-
in prima conclusione Geometri;B dicitur, tis in magnitiidine, non simpliciter, sed
quod super omnem lineam datam conlin- divisibilitatis dislributive in ejus partes
git triangulum sequilaterum constituere, quantitativas, per hoc nomen totum sump-
et non essel vera de virtute sermonis quia ;
tum distributive ; et sic debet intelli"'i si-

si poneretur diametralis tolius mundi, non trnificatio hujus nominis punctus, ita quod
posset super eam triangulus cTquilaleras significatio Touncti explicetur per istam
coUocari, nisi esset magnitudo extra coe- orationem : maf/nitudo, et nulla lota ma-
lum ; igitur Matliematicus non ponit talem gnitulo. Similiter, significatio inslantis ex-
propositionem secundum intellectum cale- plicetur per lianc orationem : tempus, et
goricuni, sed secunduni inlellectum hy- nullum totiun lempus, et ideo quidquid at-
polhelicum, quod si esset tanta
scilicet, tribuitur isti suijjecto magniludo, el nulla
magniludo, quantam possemus imaginari, tota magniludo, potest atlribui huic nomi-
rtl
tunc super omnem lineam finitam datam mpunctus; verbi gratia, aliqua niagnitudo
contingeret triangulum aequilaterum col- est extremum magnitudinis finita3, ct nul-
locare ; tamen Mathematicus scribit illas la tota magnitudo est extremum ejus igi- :

propositiones, et conclusiones categorice tur punctus dicitur esse extremum ejus.

propter breviloquium. Similiter, temporis finiti aliquod tempus
Tertio, dicunt quod hoc nomen punctus est principium, et tamen nuUum totum
secundum usum naturalem, est nomen tempus est ejus principium igitur dici- :

privativum, quod patel 3. de Anima, text. mus quod insLans est ejus principium ; et
15. ubi dicit Aristoteles quod punctus est ita similiter de fine.
onmis divisio , et sic indivisibile nomina- Quinto, dicunt, quod ista nomina, cor-
16.
lur, sicut privalio , et ipse vocat punctum, pus, superficies, linca, cl ptmctics, pro ea-
aut instansdivisionem ;
quia linea intelli- dem re supponunt quoe ,
est divisibilis se-
gitur dividi per punclum, et Commenta- cundum longum, latum, et profundum ;

tor exponendo dictum. Aristotelis dicit, secundum enim quod intelligilur divisi-
quod punctum significat privationem di- bilis, et mensurabilis secundum Iriplicem
visibililatis in magnitudine. diametrum, ut dicilur 3. Coeli, text. 13.
 QU^STIO IV 271

illa magnilulo vocatur corpus : sed voea- gari quod corpus sit locus
simpliciler,
tur superficies, secanduiTi quo:l inlelligilur proprius sed debet dici, quod quaravis
,

divisibilis, el mensurabilis secunduni dii- corpus sil locus proprius, tnmen non dict-
plicem diametruni, circumscripla divi- tur locus proprius secundum illam ratio-

sibilitate, vel mensurabilitale secundum ncm, secundum quam dicitur corpus , sed
lertium diametram. Dico circumscripla secundum illam rationem,secundum quam
secundura inlellectum , verbi graiia ,
dicitursuperficies ; sicut, licet Socrates sit

quando mensuramus pannum secundum homo et albus, tamen non dicitur homo
longitudineranonmensurandolalitudinem, secundum illam rationera,secundum quam
vel profanditatera, pannus, utsic,hab3l ra- dicitur albuSjSed secundura aliam rationem.
lionem linese ; sed quando mensuramus Hcec opinio, licet sit satis apparens, est
ipsum secundum IongiLudinem,et latitudi- tamen aperte contra intentionera Philoso-
nem, sic habet ralionera superficiei. Et si phi, sicut patetper lolum istum sextum ;

cura hoc addanius raensurani promndita- non enim videtur quare Philosophus fecis-

tis, scilicet spissitudinis ejus , tunc ut sic set tantam difficultaleni de indivisibilibus,
convenirel sibi ratio carporis , ilautqaan- nisi essent aliqua talia ; suffecisset enira
do proprie volumus loqui de linea, super- ostendere, quod nulla sunt in livisibilia,
ficie, et corpore, tan.i si sunt aliqua pra^r quod taraen non facit imo dicit manifes-
;

dicata, quye conveniant huic subjecto io- tum esse, quod in tempore est aliquod in-
tum corpus, vel tota niagnitudo, prouthoec divisibile, qaod dicimus esse ipsum nunc ,

dictio tolum distribuit partes secundum ct manifcstum est ex his, quce dicta sunt,

tripliceradivisionem ; tunc illud praedica- quod in ipso nunc nihilmoveatur.Teneatur

tum debet altribui huic noraini corpus ; si crgo senLeatia Seo'.i in hac quoestione quae
vero priedicatum conveniat magnitudini est senlenLia omniuni Peripateticorum. Vi-

toti prout hoc noraen tolum distribuit par- de Scotum in 'i. dist. 2. quasst. 9. sub. lit.

tes se?undum duplicem dimensionera ,

L, %. Ad secundara probationem.
tunc proprie non debet attribui huic no-
mini corpus, sed huic no nini superficies ;

verbi gratia, unuin corpus tangit aliud QU^STIO IV

corpus secunduni se totura, prout hoc no-
men loticm distribuit soluraraodo parles Utrwn dijinitiones velocioris, qiia^i pj-
divisas secunduui longitudinera, et latitu-
nit Aristoteles in isto 6. sint bonje
dineni , quia tangit qaanilihet earura, sed
non tangit corpus secundum se totura,
Aristot. c. 2. lext, 12. Averr.iiiti et alii interpre-
prout hoc noracn totum distribuit partes tes.D. Th')in. Itct 3. Alb. tract. \.c. 3. Suar.
secundura trinam dimcnsionera, quia non Icm. 2. Mel. disp. 50. sect 9. n. ^3. Gonirabr. et
Ruvius in e.cposilione, cap. 2. Rocc.is in Para-
secunduni profunditalera, iaio si solura
phrati, cap 2.
tangeret priraara medietateui et non se-
cundara vcl priraam tertiam, et non
;
Arguitur quod noa : quia prima de- 1.
alias duas, vel priraam centesiraam, et non
finitio dicit, quod velocius est, quod in
aliam aliarum, et sic in infinitura ; illud
corpus non diceretur tangere alterum cor-
eodem tempore quod
pertransit majus,
si ila esset, lunc sequeretur, quod ul-
pus, nisi secundum superficiem.
Et ex hoc inferunt, quoJ quia locus non tima sphfcra non moverelur velocius,
\<
dicilur locus proprius, nisi in quantum quam orbis Luna3. Gons^quens est fal-
tangit locatura, ideo Aristoteles non dixit, falsum. Consequentia probatur : quia
quod locus esset corpus , sed quod locus ultima sph«ra, et orbis Lunce transeunt
esset superficies ; sed taraen non debel ne- tequale spatium in eodem tempore, quia
272 LIB. VI. PIIYSICORUM

in eodem tempore circum.eunt omnia. est ista, Velocius esl, quod in codem tem-
Secundo, quia vclocius in eodem tom- pore pcrlransit majus. Secunda,Ft'/oc/«5
pore pertransit a^quale ; igitur non per- est, qujd in minori tempore pertransit
transit majus. Consequentia tenct ; ali- quod inmi-
cequale. Tertia,F67oc/?« est,
ter enim spatium esset majus,et a^quale. nori tempore pertrnnsit mnjus elistam ;

Consequentia probatur, posito quod ali- Aristoteles ponit secundimi. ,

quod mobilc moveatur super aliquod Notandum, quod velox et tardum.aut

spatium, ita ut continue per mobile spa- eliam veiocius, et lardius non dicuntur
tium rarefiat, ita ut in fme totum spa- nisi in comparatione ad alium motum ;

tium sit rarcfactum ad duplum, et mo- et ideo si in toto mundo non esset ali-

vealur unum aliud velocitate dupla, quis raotus nisi unus, ncc aliquis fuis-

spalio non rarefacto ; tunc istud move- seL in pra'terito ad quem poluisset com-
tur indiiplo velocius, et lamenspatium parari, ille motus non diceretur velox,
pertransitum ab uno cst pra^cise a^quale ncc tardus.
spatio peitransito ab alio : igitur vclo- Hoc slante, ponilur istaconclusiorDe- Dcfinitio-

cius in codem tcmpore perlransit pra3- fmitiones prjedicta:} sunt bonii3, observa- ms velo-
cioris ex-
quibusdam conditionibus,qua3 dicen- plicantur
cise cTquale. tis

Tertio, moveatur mobile duplo velo- tur.Probatur,quianisivelocius in asquali

cius per aliquod tpatium ad aliquem ter- lempore pertransiret majus, sequeretur,
minum, el ab eodem termino revertatur quod velocius non esset velocius. Conse-

ad terminum undc venit ; tunc istud quens est falsum. Consequentia proba-
movetur in duplo velocius per casum, tur, quia velocius in agquali lempore,vel

et tamea pertransit pra3cise a^quale spa- pertransit majus, vel minus,vel asquale:
tium. si majus, habelur propositum. Si «qua-
Quarto, sequerelur quodmotus factus le, tunc iion esset volocius, sed a^que
in instanti non essi.'t velox, neque tar- velox. Si minus, tunc essel tardius, non
dus. Consequens cst falsum, quia muta- velocius. Secunda defmitio probatur,
tio instantanoa est onmium velocissima. quod velocius in minori tempore per-
Tenet consequentia, quia tu definis ve- transit majus, quia velocius in asquali
locius per tempus, et cuni moveatur su- tempore pertransit majus , igitur in mi-
bito,non movetur in tempore. nori tempore perlransit majus. Conse-
Quinlo, moveanlur duo mobilia, sic quentia probatur, quiaexcessus ille, quo
quod mobilc tardum describat unam par- spalium pertransitum a velociori exce-
vam splia^ram in una liora ; et mobile dit pcrtransitum a tardiori, est divisibi-
velocius describat duas hujusmodi par- lis, et per consequens medietas illius

vas sphagras, tunc istud movetur in du- prius pertransibilur quam tolum, et

plo ve!ocius,et tamen non pertransit ma- per conseciuens in minori tempore per-
jus spatium, quia spatiumperlransilum transitur majus. Tertia defmitio proba-
ab uno cst pra^cise jequale spatio per- lur, scilicet c{uod in omni temporo velo-

transito ab alio ; igitur prjecise a}que ve- cius pertransit gequale, quia in minori
lociter movetur, quod est contra casum. tcmpore velocius pertransit majus ; igi-
Oppositum arguitur per Aristotelem tur in minori tempore pertransil sequa-
in isto sexto, te.xt. 12. ubi probat Ires le. Consequentia tenet : quia prius per-
defmitiones vclocioris ; quarum prima transitur a^quale quam majus.
 QU.^STIO IV 273

Sccunda conclusio.PrcTdictap dcfinilio- orilur, ex eodem tempore ince-

quo in

nes sunt veia}, spalio quiescente, aut perunt oriri,et tamen ille arcus nondes-
imaginato quicscere ;
quia si spatium cribit majus spatium, ex quo in eodem

conlra moveatur, ilia^ definitiones simt tcmporc ambo sunt orti, et antecedens
falsa\ Secundo, intelligenda3 sunt de apparet per Auctorem de Spha^ra, qui
spatio non condensato, ncc rarefacto ,
ponit de duabus quartis, quarum una
quia per rarefactionem spalii tardius in est pars a^quinoctialis, et alia zodiaci,

minoritemporepotestpertransiremajus, quod istaj quart» simul incipiunt oriri,

et per condensationem spatii velocius in et continue major pars est perorta de

majori tempore pertransiretminus. Ter- quarta zodiaci, qunm de quarta a?qui-
tio, intelligendcesuntdefmitionesde spa- noctialis,et tamen ilhe quartas simul sunt

tio lincari, et non de spatio corporali, perortic.

quia sic totum sempermovcretur velo- Secundo, unus triangulus ortho-

sit

cius sua parte, quod est falsum. gonus J, B, C, et descendat A, C latus

Ex hisscquitur, qiiod si aliquod mo- per latus B, C, ct e contra, utrumque
bilcpertransibit aliquod spatium pluries ajque velociter sicut reliquum , donec
in eodem tempore, quod illud movetur conjungantur cum basi A ; tunc istfe

vclocius, sicut ponebatur in uno argu- diia3 linea? moventur asque velociter per
mento, quodmobilemoveturad aliquem casum, et tamen una earum pertransit
terminum, et ab inde moverctur ad ter- majus spatium, quam reliqua igitur ;

minum unde venit. Secundo, sequitur non semper velocius pertransit majus
quod illud movetur velocius,quod ineo- spatium. Minor probatur, quia linea^l,
dem tempore pertransit plura spatia a3- C descendit per lineam oppositam ma-
qualia ; sicut si unum mobile describat jori angulo, scilicet per lineam opposi-
duasspha3ras,etaliud non unam tantuni tam angulo recto ;. sed linea B, A des-
sicut aliqua illarum. Tertio, sequitur cendit per lineam oppositam angulo
quod vclocius movetur illud, quod in acuto soluni, igitur iinea A, C pertran-
eodem tempore pertransit tantum spa- sit majus spatium in eodem tempore,
tium,cuni aliqua portionealterius spatii, quam linea B, C, et tamen a^que velo-
sicut si aliquod mobile describat splia3- citer movetur per casum, ut patet. Si
ram in aliquo tempore, describat eam- dicatur, quod ex quo asque velociter
dem spha3ram cum porlione alterius moveretur, quandolinea B, C erat con-
spha3ra3, ipsummovetur velocius. juncta cum basi,nunquam A, C conjun-
Contra conclusionem arguitur ;
quia gelur, ex eo qucd .1, C pertransit per
ista consequentia nonvalet : Isti duoar- majorem lineam. Hoc non valet quia :

cus simul incipiunt oriri, et continue ex quo qu£elibctMlIarum linearum move-

viyor pars pjroritur de uno, quam de tur per aliam, impossibile est, unam
alio ; igilur ille arcus est citius perortus prius conjungi cum basi, quam reli-

cujus major pars erat cjntinue perorta ; quam ; igitur necesse est, quod ambas
igitur defmilio non est bona, qua dici- simul conjungantur.
tur, quod velocius est, quod in eodem Terlio, sint .1, B, dua3 virga3 perpen-
tempore pertransit majus. Probatur dieulariter erecta3 super aliquod planum,
consequentia : quia ille arcus, cujus qua3 causent umbras a^quales ; et sint

major pars continue cst perorta,veIocius duo luminosa a^qualiter approximata vir-

T m. in. 18
274 LIR. VI. rilYSICORTJM

gis, quiB continuo ascendant aiqualiier, aliqualiter iucurvetur non incurvata B ;

donec uniini supcrponatur nsqualiter al- tunc isto casu posito, trabs C velocius
teri, et aliud alteri tuncsint duo mobi-
; movetur quam D, et tamen in oodem
lia, scilicet C, Z>in terminis umbrarum, tompore pertranseuntur a^qualia ; igitur
qua-; causantur in virgis A, B, et movean- non oportet, quod in eodom tempore ve-

tur ilia mobilia proportionaliter ad divi- locius pertranseat majus. Major proba-
sionem umbrii3 ; tunc pono ultci-ius, tur, quiacolumna.l, perquam descendit
quod virga .1 continue diminuatur S3- C, a^qualiter movetur sicut B ; igitur

cundum quod luminosum proportioaa- quantum est ex pnrte consumptionis co-

liter ascendit ad punctum sibi perpen- lumnarum C et D, requaliter descen-
diculariter superpositum. Tunc istis dunt, sod ultra hoc C liabet juvamen-
suppositis, argaitur sic mobile C, quod : tum ex mutatione columnas .1 igitur ;

ponitur intermino umbriB virg^e .1, mo- pro tunc velocius descendit.
vetur in duplo velocius quam mobile D, Quinto, sequeretur quod aliqua a^que
et tamon prtecise pertransit asquale spa- volociter moverentur per unam horam,
tium ; igitur non oportet quod velocius ettamen nullo gradu velocitatis a3que
in ajquali tempore pertranseat majus moverontur volociter. Consequens est
spatium. Major probatur, quia Iiabet falsum. Consequentia probatur, posito
duas causas velocitationis sui motus, quod unum mobile continue intendat
unam, scilieet diminutionem virga3 .1, motum suum per horam, et aliud con-
et aliam, scilicet accessum luminosi ad tinue romittat, ot incipiat unum moveri
punctum perpendiculoriter supra posi- ab illo gradu velocitatis, ad quem ter-
tumvirga3 A ;
quia per quamlibet ista- minatur motus alterius, et sic sequitur
rum causarum, dato quod alia non ossot, consequens.
a3que velocitor moveretur C, sicut D ; Ad illarespondotur. Ad primum dico,

igitur ex quo nunc habet utramque, ve- quod vorum est, quod ista consequentia
locius in duplo movetur. Minor proba- non valet ; et negatur consequentia,
tur : quia in principio illa3 umbriB erant quod propter hocdefmitio velocioris non
a3quales, et asque cito erant consumptie valeat. Et ad probationem dico, quod

per casum, et mobilia C, D moventur ibi fit recompensatio in partibus poste-

secundum divisionem umbrarum ; igi- rioribus temporis, quia licet sit major
tur pra3cise in aequali tempore descri- pars continue pororta, tamen hoc est

bunt tequale spatium. continue minus, et minus. Et si qua^ra-

Quarto, sint dua3 columna3 A, Ji, tur, quando incipit fieri recompensatio,
erectae perpendiculariter super planum, istud est difficile tamen potest
dicere ;

super quas cadunt duae trabes aequales dici, quod in primo instanti, quo ista3
in magnitudino, et in pondere concur- incipiuntoriri,incipitfierirecompensatio
rentes in medio puncto plani inter duas Ad secundum dicitur, quod casusnon
columnas, qu^e trabes sint C, D, et ima- est possibilis naturaliter ;
quia impos-
ginentur ilhe trabes descendere a^que sibile est, quod quodlibet illorum late-

velociter per divisionem illarum colum- rum doscendat per reliquum, et hoc
narum, ita ut ilhe column;c continue a3que velociter ,
quia ex hoc infertur
asque velociter consumantur ot tunc ; cvidenter, quod nomeque velociter mo-
volo, quod in isto descensu calumna A vetur, ut deducium fuit in ratione.

\
 QU^STIO V 275

Ad tcrtium, Je lumino.sis, dico quud Sccundo, sequcrelur quod totum mo-

licet umbra virga^ A in principio dimi- veretur velocius sua parte. Consequens
nuatur velocius, tamen versus finem estfalsum, quia in continuis pars et to-
diminuiturtardius,etideodivisio virga?, tum moverentur eodem modo ;
quia, ut

qua3 in principio fuitcausa diminutionis patet 3. liujus, text. 48. et 51. idem est

divisionis velocioris umbrc^, in fme est motus totius et partis.

causa retardationis illius diminutionis. Tertio, ponaturquod inter duas lineas

Aliter dicitur, quod quando dua? causa3 £eque distantes, ponantur duae trabes ;

concurrunt ad aliquem effectum, qua- unamajor, et alia minor secundum lon-

rum amba3 non pkrs facerent ad illum, gitudinem, et utraque trabs secundum
quam faceret altera illarum, tuncamba^ unum extremum tangat alteram linea-
ilUe causa3 non sunt reputanda3, nisi rum, et motu continuo moveatur, donec
quasi uniuseffectuscausa : modo sic est reliqua simul tanget ; tunc certum est
in proposito, ascensio luminosi et dimi- quod minor movetur velocius, et
trabs
nutio virga3, ista3 duie simul sumpife tamen trabs longior tantum spatium
non plus faciunt ad diminutionem um- describit, sicut brevior : igitur si penes
bra3, quam faceret altera iilarum. spatium descriptum attendatur veloci-
Ad quartum, dico quod trabs C prius tas, sequitur quod ill^ trabes asque ve-
movetur velocius ratione illius incurva- lociter moverentur.
tionis, sod postea fit recompensatio, et Quarto, sequeretur quod sphasra, vel
movetur tardius in quantum postea des- circulus major circuiret velocius quam
cribit lineam circularem illius incurvi- sphasra, vel circulus minor. Consequens
tatis sou incurvationis, ubi si non fuis- est falsum: quia uterquein eodem tem-
set facta incurvatio, non oportuisset pore circa idem centrum praecise com-
dcscendisse nisi per lineam rectam. plet suam circulationem, et per conse-
Ad quintum, conceditur consequens ; quens a3que velociter moventur.
tamenin illocasu dicitur, quod sub gra- Quinto, quia in motu alterationis non
dibus movetur a^que velociter. Rationes pertransitur aliquod spatium ; igitur
principales sunt solutce in qua^stione. ejus velocitas non attenditur penes spa-
tiumin tanto tempore descriptum.
QU.ESTIO V Sexto, potest arguideaugmentatione,
et diminutione, in quibusnon attenditur
IHrimi vdocilas molus sit altendenda penes velocitas penes spatium pertransitum,
spalium in lanto lempore pertransitum g^d potiuspenesquantitatemacquisitam,
vel deperditam.
Arislot. Itictext. 12. Vide Auctores cilat s (/««if. ^^ ., .•^i.^»^i^.^
., .

aniecedenti. Opposituni arguitur pcr Aristotelem

in isto sexto, text. 12, et patet ex defini-
ARGUiTun primo quod non : quia tunc tionibus fvelocioris : nam velocius est,

sequeretur, quod majus mobile, ca^teris quod in asquali tcmpore pertransit ma-
paribus, movereturvelocius quam mo- jus spatium, et in minori majus, et

bileminus.Consequensestfalsum :quia in minori asquale ; igitur ex hoc, quod

quadriga non movetur velocius equo majus vel minus spatium pertransitur,
trahente quadrigam. Probatur conse- est major vel minor velocitas, et per

quenlia, quia majus mobile describit consequens penes hujusmodi spatium

majus spatium quam minus. est attendenda velocitas.
 .

276 LIB. VI. PHYSICORUM

Divisio In qua?stioneprimo videbitur, quid est noscere longitudines corporls, itautista
quivstionis
vclocitatem attendi penes aliquid in ge- quasstio penes quid attenditur velocitas
nerali. Secundo, videbitur specialiterde motus, pelat certificarideillo, quo noio,
motu locali recto. Tertio, de motu circu- possemus cognoscere de motu quantus
lari. Quarto, dealils motibus consequen- sit in velocitate.
ter. Quarto, notandum quod illud penes
In omni Quantuma:! primum, notandum quod quod attenditur velocitas, debet esse no-
motu con-
sideranda in motu quolibet est consideranda via, tum invariabile, immobile, quemadmo-
est dislan-
tia lermi- seu distantia secundum
terminorum, dum mensura magnitudinum debet esse
narum .

quam procedendo ab uno terminorum sine augmentatione, et diminutione. Et

ad reliquum, est successio in motu ;
si dicatur nullum est tale, quod sit sim-
et hujusmodidistantia in motu locali vo- plicitcr invariabile et immobile, pcr
catur spatium, et transumptive in aliis quod possit cognosri velocitas, igitur
motibus potest vocari spatium, et sic in frustra ponuntur illa3 conditiones. Res-
omni motu est imaginanda distantia lo- pondetur, quod licet nullum sit tale,

calis, vel formalis interterminos motus. hoc tamen non obstat, quin pcr hujus-
o.
Secundo, notandum quod sicutin qua- modi lineam imaginabilem immobilem,
I7i molu litatibus est extensio qualitatis, et inten- possimus certificare de motu quantus
est exien-
tio, et
tensio
i?i-
sio, ita est etiam in motu : nam extensio est in vclocitate, quemadmodum per li-

subjecti in qualitatibus vocatur extensio neas imaginatas certificamus depropor-

qualitatis ; et multitudo graduum in ea- tione magnitudinum.
dem parte subjecti vocatur intensio qua- notandum quod duo concurrunt
Ttem,
litatis, sed duratioillius vocaturejus ex- ad velocitatem motus, per quorum quod- Ad Z'^
tensio ; et ideo sicut differunt qualitas libet potest cognosci quanta est vcloci- '"/^'rfj
major et qualitas intensior, ita etiam tas, scilicet proportio potentire motoris ^runt
differunt motus major et motus velo- ad resistentiam moti ; etqualiter penes
cior, quia ille motus est major, quima- hoc attendatur velocitas, dictum fuit su-

jori tempore durat, et ille motus velocior, perius. Secundo, concurrit spatium per-
quo in minori tempore majuspertransi- transitum a mobili, et magis proprie
tur. Ex quo patet, quod velox, et tardum attenditur velocitas pene.s spatium des-
defmiuntur in comparatione ad tempus, criptum amobili, quampenes proportio-
et ad spatium, quod acquiritur tanto, ncm potentiaj ad resistcntiam. Primo,
vel tanto tempore. Et ex isto sequitur, quia illud spatium est nobis notius ; sed
quod motus instantaneus non est velox proportio potenliaj ad resistentiam non
neque tardus, quia velox et tardum de- cognoscitur nisi arguitive et ex conse-
fmiunturtempore. queni.i, eo quod talis proporlio non son-
Tertio notandum, quod velocitatem titur. Secundo, quia spatium ponitur in
motus attendi penes aliquid non est defmitione v^locloris ; etideo spatium vi-
aliud, quam scire quid est illud, pcr deiur magis de intcnsions velocitatis,
quod possumus cognoscere unum esse quam proportio potentia3 ad resisten-
velociusalio , verbi gratia, si qua^ratur tiam. Tertio, quia hujusmodi proportio
penes quid attendatur longitudo corpo- po!entia3 ad resistcntiam est causa velo-
ris ; ista qua?slio petit ccrtirieari dc citatis, sed spatium (a) portransitum est
mensura, mediante qua possumus cog- quasi effectus : modo in naturalibus cf-
 QUiESTIO V 277

fectus sunt nobis notiores causis ; igitur subjecti , et ideo dicit Auctor sexPrinci-
potius devenimus in notitiom velocitatis piorum, quod margarita est albior,

per spatium, quam per proportionem quam albus equus.

potenliajad resistcntiam ; et sic patct in Secunda conclusio. Penes spatium li-

generali quid est velocitatem attendi pe- nearc descriptum a toto corpore moto,
nes aliquid : et ha^c de primo. non est attendenda velocitas motus loca-
lociias
us lo-
Ouantum ad secundum, sit prima
^-
lis recti. Probatur, quiatunc sequeretur,
spoies conclusio ista : ^'elocitas motus localis quod velocius motum moveretur tar-
datten
ur. recti non est attendenda penes maximum diu.s, vel a^que velociter. Consequens
spatium corporale, vel superficiale des- est falsum. Conscquentia probatur per
criptum a corpore moto. Probatur, quia unam rationem ante oppositum, scili-

si ita esset, tunc sequeretur, quod nul- cet, posito quod inter duas lineas asque
lus csset motus uniformis, nec posset distantes sint dua3 trabes inasquales se
esse. Consequens est falsum. Conse- cundum longitudinem , tunc minor
quentia probatur, ex definitione mo- trabs velocius movetur, et tamen aequa-
tus uniformis : nam
motus unifor- (b) le spatium lineare describit spatio des-
mis cujuslibet pars movetur a^que ve- cripto a trabe majori.
locitcr sicut totum ; sed nullius totius Tertia conclusio : Velocitas motus (°)

aliqua pars describit totum spatium cor- localis recti est attendenda penes spatium
porale vel superficiale, quod totum des- lineare ab aliquo puncto sui moti des-
cribit ; igitur si penes hujusmodi spa- criptum, et ita sequitur ex prascedenti-
tium attenderetur velocitas, nullius bus. Sed tunc restat difficultas, an hu-
totius pars moveretur icque velociter si- jusmodi velocitas sit attendenda penes
cut totum, et per consequens nihil mo- spatium lineare descriptum a puncto ve-
veretur uniformiter. Secundo, sequere- iocissime moto, vel a puncto medio, sci-
tur quod semper majus mobile movere- licet centro corporum motorum. Tunc
tur velocius minori. Consequens est ponitur ista conclusio : Penes lineam
falsum, quia unum parvum plumbum descriptam a puncto velocissime moto
descendit in una hora de sphasra ignis est attendenda velocitas motus localis
usque ad centrum ; et si unum magnum recti. Probatur : quia penes illud co-
lignum moveatur ex transverso in eadem gnoscitur velocitas, quo notopotest co-
hora, certumest, quod illud plumbum gnosci de velocitate quanta sit, sed nota
movelur velocius , et tamen majus spa- linea descripta a punctovelocissimc mo-
lium corporale describitur a ligno, quam to, cognoscitur velocitas quanta est; igi-

a plumbo. Tertio, quia iilud alteratur tur, etc. Major patuit prius, quia hoc in-
velocius quod pcr niajorcm parlem sui telligimusper velocitatem attendi penes
recipit qualitatem, quam illud, quod aliquid. Minor probatur, quia punctus
per minorem , igiturillud movetur velo- velocissimus est punctus notissimus
cius, quod describit majus spatium cor- corporis moti ; ideo linea ab ipso des-
porale. Consequentia tenet per simile ,
cripta est notissima , sicut patet in
et antecedens apparet ;
quia penes ex- sphairis de lineamedia interduos polos,
tensionem qualitatis per subjectum non ut de linea a^quinoctiali. Secundo, quia
altenditur intensio qualitatis, sed pencs quodlibet mobilc tantum spatium per-
pluralitatcm graduum in eadem parte transit, quantum ab aliqua sui parte
 ,

278 LIB. VI. PIIYSICORUM

pertransitur ; sod maximum spatium nandum subjectuxii , sed quilibet motus

descriptum abaliquomobili estspatium bene sufficit. Ad secundum, dico quod
descriptum a puncto velocissime moto ,
non oportet, quod talis linea describa-
igitur liujusmodi spatium estmaximum lur sed sufficit imaginata ,
quia perhoc
spatium descriptum a mobili, et pencs cognoscipotest quantitas velocitatis. Ad
talia attendilur velocitas ; ergo, etc. Mi- tertium consimiliter ;
quia licet sit con-
nor patet per defmitionem vjlocloris ; tinue alius, et alius punctus velocissi-
nam velocius est, quod in minori tem- me motus,tamenest idem aequivalenter.
pore pertransit majus spatium. Ad quartum, potest concedi quod B mo-
6. Gontra conclusionem arguitur primo, vetur velociusj quam .1, licet a^que cito
quod non quodlibet est ita album, sicut veniant ad terminum ; et hoc idem ha-
aliqua pars ejus est alba ; igitur ita nec bet concedere ponens, quod velocitas
quodlibet ita velociter movetur, sicut attendatur penes lineam descriptam a
pars ejus velocissime mota. Antecedens medio puncto. Quod probo, retento eo-
apparet de albcdine uniformiter diffor- dem casu ;
quia illud movetur velocius
mi, qua5 non est intensior quam gra- a cujus medio puncto describitur major
dus ejus medius. Secmido, quia possi- linea ;
quia si B non fuisset condensa-
bile est, quod alicujus mobilis nullus sit tum, tunc fuissent asquales linea3 des-
punctus velocissime motus •, ergo, etc. criptic per media puncta A q{ B ; sed
Tertio, posito quod mobile rarefiat se- tunc major linea describitur a medio
cundum partes anteriores , tunc conti- puncto ipsius B, de quanto medius
nue est alius, et alius punctus velocissi- punctus plus appropinquat ad partes an-
me motus ; igitur penes nullam bujus- teriores : igitur, etc. Ad quintum, con-
modi lineam est attendenda velocitas. ceditur quod extendens digitum versus
Quarto, posito quod sint A et B duo fmem motus velocius movetur ; sed hoc
mobilia, quorum superficies anteceden- non est nisi in quantum motus digiti

tes^qualiter procedant, sed superficies per expulsionem vclocitatur ultra mo-

seu pars anterior ipsius B condensetur ; tum corporis ; et sic patet penes quid sit

tunc ista duo mobilia a^que cito venient attendenda velocitas motus localis recti:
de termino ad terminum ; igitur a^que et ha3c de secundo.
velocitermoventur, et tamen ipsius B Quantum ad quod pos-
tcrtium, nota 7.
Mobilei
aliquis punctus velocius movetur, quam sibiie est, quod aliquod corpus moveatur "1""^
vel

igitur penes circulariter, et non alio motu et quod ^'^^^:)no

alius punctusipsius ^l ; li- ;

neam, etc. Quinto, sequeretur quod si velocius moveatur quam circumeat

^
;'''"*. I
cwmrt.
Socrates, et Plato aeque velociter move- et possibile est e contra, quod velocius
rentur de termino ad terminum, quod circumeat quam moveatur : verbi gra-
tunc, si motus Socrates
in illo termino tia, in exemplo, sint duo gravia, quo-
extenderet digitum, Socrates movere- rum unum descendat perpendiculariter
tur vclocius Platone. ad centrum, et aliud asque velociter

Ad ista respondetur. Ad primum,con- descendat, non tamen perpendiculariter,

cedo antccedens, etnego consequentiam: sed ex transverso, et sit primum ^l, sc-

quia non consimiliter fit denominatio cundum // ; tunc A movetur a^que velo-
ab albedine et a motu ;
quia non quili- cilei' cum B, et tamen descendit velo-

bet gradus albcdinis suflicitad denomi' cius, quia plus appropinipiat ad cen-
 QD.^STIO V 270

trum ; ita similiter est de motu circu- Ad secuiidam dujjitationem responde-

lari vel sphairico ; nam circulus a^qui- tur, ponendo istam conclusionem : Cir-
noctialismovetur velocius, quam circu- cuitio, (^^) seu velocilas circuitionis est
lus minorin spluTra, et non circuit ve- attendenda penes angulos descriptos
locius, imo prgecise aeque velociter, circa conlrum, ita quod illud
scilicet,

quia pni3cise in eodem temporemajor duplovclociuscircuit,quodineodemtem-

circulus, ctminor complent suam cir- poreduplum angulumcircacentrumdes-
culationem. cribit. Probatur, quia penos hujusmodi
icitas
us cir-
Ideo hic est duplex dubitatio : Prima, angulos descriptos circa centrum, Astro-
iris, et
penes quid attendatur velocitas circula- logimensurant ad invicem omnes mo-
uitio-
penes ris motus. Secunda, penes quid atlenda- tus corporum coelestium. Secundo, se-
d at-
'attir. tur velocitas circuitionis scu circuitio. queretur quod Sol non moveretur duplo
Ad primom respondetur sicut de motu velocius Mai'te. Consequens est falsum,
locali recto, quod hujusmodi velocitas ut patet in spha^ra, quia Sol complet
est attendenda penes lineam descriptam suam circulationem in anno, Mars vero
a puncto velocissime moto : verbi gra- in duobus. Consequens probatur, quia
tia, coelum a^que velociter movetur, si- Sol nonpertransit duplum spatium, imo
cut circulus ajquinoctialis. Patet, quia cum sphaera Martis sit multo major
ille punctus est notissimus in ccelo ,
quam sph^era Solis, multo majus spa-
quia medius inter duos polos. Et si ob- tiumpertransitur a Marte quam a Sole,
jiciatur, tunc sequeretur, quod si uni nisi attendendo velocitatem penes angu-
rota? circiimducla3 colligareturunus ba- los descriptos, et penes numerum angu-
culus a centro adcircumferentiam,quod lorum descriptorum. Sed objicitur :

tunc illa rota a^que velociter movetur, Mars movetur velocius Solc, quia per-
siciit extremapars iliius baculi. Secun- transit spatium plus quam in duplo ma-
do, sequeretur quod per solam altenua- jus spha?ra Solis, et non movetur velo-
tionem roti^ velocitaretur motus circu- cius nisi circumeundo ; igitur velocius
laris. Consequens est falsum : quia ad- circuit, qiiod est contra prajcedentem
huc maneteadem proportio potentia3 ad conclusionem. Respondetur, concedendo
resistentiam. Tenet consequentia : quia antecedens, et negando consequentiam:
per solam attenuationem pars circum- quia non sequitur A movetur velocius
majorem lineam describeret.
ferentialis quam B,ei non nisi descendendo igitur ;

Respondetur, nogando consequentiam ;

A velocius descendit quam B,pos\to quod
(|uia conclusio intelligi debet de corpore B descendat perpendiculariter ad cen-
reducto ad sphjericilatem. Aliqui ta- trum, et J moveatur velocius ex trans-
men concedunt consequens, quod tale verso et indirecto versus centrum. Et
mobile movetur velocius, sicut extrema sic patet penes quid sitattendenda Velo-
pars ejus. Ad secundum, conccdo con- citasmotus circularis, et motus circui-
sequens : quia ex attenuatione rola3 quo- tionis. Et heec de tertio.
dammodo diminuitur resistentia, et Quantum ad qiiartum de augmenta-
9
ideo intenditur velocitas. Et sciendum, tione, est prima conclusio ista : veloci VelocHas
quod non attenditur simplici-
velocitas tas augmentationis non est attendenda uonis pe-
ter penes hujusmodi lineam, sed penes pcnes acquisitum adistum sensum,quod 'c!iauen-
illam lineam, etnumcrum replicationis illud non augmentatur velocius, cui '^'^"'^'^-

illius linea3. major quantitas acquiritur in codem

 280 LIB. VI. PIIYSICOIIUM

tempore ; nec illud lardius. rui minor quiapenes spatium corporale non atten-
quanlitas acquiritur; nec illud a?quaii- ditur velocitas, quemadmodum pra^sup-
ter, cui acquiritur a^qualis quantitas, (et ponit ratio.
proportionaliter dicitur de diminutione.) Ad secundam, negatur consequentia,
Probatur, quia si parva Ixerba, ct mu- propter eamdem causam.
gna arbor augmententur in eadcmiiora, Ad tertiam, dico quod illa ratio pra3-
ita ut utrique acquiratur quantitas pc- supponit velocitatem attendi penes li-

dalis, certum est, quod ista? magnitudi- neam descriptam a toto corpore moto ;

nes suntimequales. Primo, ad experien- modo hoc est falsum sed attendenda ,

tiam, et communem usum diceremus est penes spatium lineare descriptum a

herbam multoplus augmenlatam,quam puncto velocissime moto.

arborem. Secundo, quia illie augmenta- Ad quartam, negatur consequentia ;

tiones sunt ina^quales, quarum ima est quia licet sphrora major velocius movea-
insensibilis et immanifesta, et alia sen- tur, tamennon velocius circuit, eo quod
sibilis et manifesta ; modo augmentatio spha3ra vel circulus major, et minor
herb£B est sensibilis, et arboris insensi- possunt in eodem tempore describere
bilis ; ergo, etc. angulos a^quales circa centrum.
Secunda conclusio : Velocitas aug* Ad quintam, dico quod licet non sit

mentationis attenditur penes proportio- ibi spatium locale, atiamen cst ibi spa-
nem acquisiti ad pra^existens, seilicct, tium, id est, distantia formalis inler

quod illud est cT.quc velociter augmen- terminos, secundum quamest successio
tatum, cui in eadem hora est acquisita ab uno termino ad reliquum.
a3qualis propositio magnitudinis ad- Ad sextam de augmentatione, dico
venientis ad praicxistentem ; ct idco si quod nec attenditur penes spatium, nec
unum parvum animal ut musca, aug- penesquantitatem acquisitam vel deper-
mentetur ad duplum, et unum aliud ditam, sed penes proportionem quanti-
animal magnum in eadem hora augmen- tatis ac!:[uisita3, vel deperdita^ ad pra3-
tetur ad duplum, ista duo a^que veloci- existcns.
ter augmentantur, non obstante, quod ANNOTATIOxNES
multo major quantitas acquiritur uni (a)Spalium iJcrlramUum est quasieifec.lits.
' {j"
quam alteri. Nota, quod duplex est via rem aliquam ' '" '*'P

Vclocitas Tertia conclusio : Velocitas rarefactio- cognosccndi, iit adnolavit ArisloLeles in cof/«osC(J

lionis un- i^is non cst attcndcnda penes extensio- Prologo hujus : Prima, quoad no3 per ef- .pUx.

*^^niau'^'
nem, sed penes proportioncm, Cjuse est fecLum, quod cst nosso quia est, id est, hoc

acquisiti ad pra^existens, quiaquantum esse hoc, iit videntes hominem ridere cog-

ad hoc estidemjudicium de augmenta- nosclmusesse risibilem; et secunda,ordine

tione et rarefactione. De altcrationc

nalurse por causam, quod esl cognoscere
propter quid, in quo proprie consisLit ralio
dicetur super 7. hujus. Patet igitur in
scienlia3. ScoLus in liac quoeslione investi-
quolibet genere motuum, penes quid,
gat velocitalem motus ex effectu,tumquia
tanquam penes effectum, sit at-
scilicet
prius tractala est ab ArisLotele, tum
tendenda velocitas motus et h;cc de :
quia cognitio nostra incipit a sensu. In 7.
quarto. aulem, quresl. 6. scrutaLur viam quaj est
Rationcs,' licet sint satis sohita) , la- per causam.
10.
men ad primam ncgatur conscqucntia, (1») Nam molus uniformis cujusUbel pars j^y^J
 QU^STIO VI 281

moli movjlur ,vque velociljr. Nota, quod ris oequas itidem pertran^it longitudines
moLiis esl duplex : uniformis et difformis, spatii, ut in regalarissimo moLu coelorum
el ulraque differentia pote?t considerari res- perspectum esl, spaLii vidi^Ucet veri, vel
pectu subjecti, et respectu lemporis. Ile3- imaginarii, quia secundum Philosoph os
pectu subjecti molus est uniformi:^,, cujus movetur primum mobile, super quod pu-
omne partes oequu inter so velocilate mo- tant non extare locum. Molus aulem diffor-

ven',ur, ul estvidere in continuo recte molo mis quoad tempus est ille, quo partibus
per planum enim lapis pedalis per pla-
; si oequalibus temporis inoequalia pertranseun-
nilalem moveatur, omnes ejus partes mo- tur spatia, vel insequalibus oequalia; et est
vcntur aequaliter : difformis vero molus, uti superior, vel uniformitor difformis, vel

quoad sulDJectum est, quo non omnes par- difformiter difformis. Motus uniformi-
tes mobilis moventur nequaliter, qui du- ter difformis quoad tenipus, est mo-
plexest :unitbrmiter difformis, et difformi- tus ita difformis, ut si dividatur secun-
ter difformis. Motus uniformiter difformis dum tempus, secundum prius et
scilicet

est motus subjecti, ita difformiter nioli, ut po.=!terius, cujusque partis punctum me-
cujuscumque portionis linea3 secundum ta- dium illa proportione excodit remississi-
lem extensioneai punctum medium ea pro" mum extremum illius parlis, c^ua excedi-
portione excodilur ab extremo intensissimo tur ab intensissimo. H;iec motus species
talis porliunculoe,qua exceditalterumejus proprie accidit naturaliter motis et projec-
extremum remississimum, qui quidem in- tis, ubi enim moles ab allo cadit per me-
ter motus locales solum convenit circulari- dium uniforme, velocius movetur in fine,
ter motis, et illis omnibus, ut apparet in quam in principio ;
projectorum vero mo-
mola frumentaria, cujus centrum indivisi- tus remissior est in j3ne quam in princi-
bile immobile starct, si motus esset per- pio, alque adeo primus uniformiter diffor-
fecte circularis, et si circumferentia rno- miterintenditur; secundus vero uniformiter
vereLur ut 8. punctum medium inter difformiter remitlitur.Motus vero difformi-
ipsam el centrum moverelur ut 4., et rae- ter difformi3,quoad tempus est motus taliter
dium inter circumferentiam et 4. movere- difformis, ut si dividatur secundum
tem-
lurulG.,el medium inter 4. et centrum pus non ciijuscumque partis medium ca
moverctur ut 2. Molus difibimiter diffur- proporlione excedit unum extremum, qua
mis quoad subjectum, motus subjecti, est exceditur ab alio, ut si ita res aliqua mo-
ita difformiter moti, ut non cuju-cumque veretur per horam, ul per aliquam partom
portionis secundum talem extensionem, uniformiter moveretur ut unum, per
punctummediumaequaliterexcedat, et ex- aliam ut duo vel tria, et caetera, ut videri
cedatur, ut si quadrupedale ita in una potest inmotibus progressivis animalium,
liora alteretur, quod prima pedalitas acci- quoe quidem species motus crebro accidit
piat calorem uniformiter ut unum, secunda in alteratione corporum animalium, et po-
uniformiter ut 2 vel ut 3 etc. nam punc- test forsan contingero in motu augmenti,
lum medium talis pedalitatis, neque exce- et decrementi.
13.
dit unum extremum, neque exceditur ab (c) Velocitas moius localis recW, etc. Nota,

altero ; cceterum moLus localis non potest quod hsec conclusio potest hoc exeinplo ex-

essc difformiter diiTormis quoad subjec- plicari ; ut sint duo mobilia A et B, quae
tum, quoniam rectus ncquit ullo modo non seque velocitermoveanlur,si conferan-
esse difformis, cum omnes partes continui tur in velocitate, qualis proportio fuerit
aequalitcr moveantur, circularis vero om- inter lineas eodem tempore perlransitas,
nis est uniformiter difformis. lalis erit proportio inter velocitates ; el ea-
Motus uniformis quoad tempus est illc, dem motus ejusdem mobilis,
est ratio, si

quo idem mobile oequis porlionibus tempo- quo uno tempore movetur, comparetur ad
 ,

28^ LIB, Vl. PllY.SIGOllUM

quo niovelur in alio ul si A n;obile

euni, ; splisera onmia puncta circumeunL aequali-
i n una hora porcurral milliaria quaLuor, Ler, li(;eL quanLo sunL propinquiora polo,
in quo B percuiral Iria, inoveljilur ni ses- tanto minori velociLale moveanlur.
quilerlio velorius ; el sl B percurral duo,
niovel)iLur in duplo velocius, el si tanLum EXPOSITIO TEXTUS
u num, in triplo. Xecesse autem (1) est, ct ipsnui nnnc. 14
(d) Circtnlio, sm velncitas circufionis est Iste est secundus traclatus hujus sexti,
"^*"^*- ^'

(I t(e}idenda,eiQ.. Nota, quod non penesidem in quo Pliih:)sophus determinat de divi-

a llendilur velocilas circulalionis, et velo-
sione motus;et dividitur in sexcapitula.
In primo capilulo praamittit duopra^am-
bula necessaria ad suum propositum. In
secundo determinat de divisione mo-
tus. In tertio determinat de mutato esse
sccundum se. In quarto, determinat de
mutaio cssjm comparatione ad motum.
In quinto, determinat de divisione mo-
tus in comparatione ad tempus, et ad
magnitudinem. In sexto, detQrminat de
divisione status et quietis. Secundum
cilas molus, quifit percirculum. Nam ve-
ibi : Motns ante n est. Tertium ibi : Qno-
locitas circulaLionis, ut hicdicit Scotus, at-
tendiiur penes magniLudinem angulorum, niam autem omne qnod mutatur. Quar-
qui describunLur circa cenLrum : exempli tum ibi Qiioniam antem omne qnodmu-
:

graLia, si tria mobilia circumirent in eo- tutnr in tempore. Quintum ibi Qnoniam :

dem lempore Ires circulos, taliter, uL quo autem onine kl, quod mov:tur. Sextum
tempore infimum mobile moveretur ab A ibi: Qnoniam antem omne,qnod movetur,
ad medium percurraL a C ad D, eL su-
B, ant qniescit. Primum capitulum divi-
p remum ab ^^ad F, fequaliler circumirenL ditur in quatuor partes, secundum qua-
quia in eodem lempore cTquales angulos tuor conclusiones, quas ponit. Secunda
describunl circa idem conLrum Instmt
omnes ;
ilji : Quod
7 . .

igitur
.

s/t.
rr. •

lertia ibi
-1 •

:
A'
Aecesse omnim
enim sex illi anguli descripLi in tribus
ergo, et movjri id. Quarta ibi : Qwmiam
circulis sunl a^quales, quippe quibus idem
enim, et quodda:n in qnodlam. Prima 1

opponiiur in centro, et ideo eodeni tem-

conclusio est, quod nnnc seu instans,
pore singula peragenL suos circulos. Sed
Lamen non movenLur sequaliter, quoniam est omnino indivisibile. Probatur, quia

velocius movetur medium mobile quam illud (^) est omnino indivisibile, quod
infinmm, multoque celerius supremum sic est finis prasteriti, ita ut nihil sit ip-
,

quoniambases illorumangulorumnon sunt sius pr;i3teriti, et quod ita est initium fu-
acquales, quapropter quanto per majorem turi, ita ut nihil sit ipsius futuri ; sed
circulum eodem tempore unum quodque instans est unum et idem, quod sic est
movetur, Lanlo majorem describit lineam, initium futuri et finis pra^teriti, quod
ita omnes orbes fcqualiLer cir-
ut coelesLes
nihil est ipsius futuri, sive etiam ipsius
cumeanL, tamen tanto quisque vclocius,
prcTteriti, igitur instans sive nnnc, est
quanlo aliis superior nam eodem die om-
;
omnino indivisibile, iMajor probalur,
nes complent suoscirculos ad motum primi
({uia si esset divisibile, non esset divisi-
mobilis, tametsi longc in;rquales, et ideo
bile, ni.si in prasteritum et futurum ct ;
quan'0 orbis estinterior, tanlomotu diurno
lardius per consequens, non sic esset linis pra3-
fertur. Eadem ratione in eadem
 ; ;

QUJESTIO V 283

teriti, quinesset ali({iiid i[)siusprietei'iti At v^ro (G) ner/iu quiesc^r^. Ponit ler- 16.

nec initiuni futuri, (luin esset aliquid ip- tiam conclusionem, quod in inslanti non qu?Vj non
sius futuri. p^test fieri quies. Probatur tripliciter :
iniZunU.
Xecjsse {^) est aute n. Probat nuno- quia in illo non potest fieri motus ; sed
rem ;
quia vcl est idem instans,quod est in instanti non potest fieri motus : igi-

finis praHeriti et initium futuri, vel di- tur, etc. Major probatur, quia illud di-

vcrsa ; si idem, habetur propositum ; si cilur quiescere, aptum natuni

quod est

diversa, (^) vel sunt mediata vcl imme- moveri, et non movetur, quando aptuni
diata : non immediata, ut probatum est natum est moveri eo modo, quo aptum
prius; si mediata, tunc inter ipsa cst natum est moveri, ut patuit in quinto.
tempus medium, et per consequens nunc Et minor patet per pra3cedentem conciu-
acceptum non sic erat fmis praHeriti et sionem.
initium futuri, quin e.sset aliquid ipsius AnipHus (7) sl vleni. Secunda ratio : Text. 3i.

futuri. Secundo.(3) probatur conclusio : quia si in instanti poss^t fieri quies, se-

quia nisi nunc esset indivisibilo, seque- queretur quod idem simul moveretur et

retur quod aliquod existens in pra^terilo quiesceret. Consequens est impossibile.

esset in futuro, ete contra, quod est im- Consequentia probatur, posito quod ali-

possibile. Consequentia probatur : quia quod mobile moveatur per aliquam lio-

illud, quod habet esse in wmc, habet ram, et quiescat per aliam immediate
es.se totum simul igitur si nunc %\\(S\-
; sequcntem ; tunc si mobile natum est

visibile in pr^eteritum et iu futurum, quiescere in instanti immediato, sequi-

sequitur quod aliquid siiuul estin pricte- tur quod in illo instanti simul movetur,
rito et futuro, quod est impossibile. Ter- et quiescit, quia qua ratione moveretur,
tio,(4) quod si nunc sitdivisibile,tunc non eadem ratione quiesceret.
accipitur nunc nisi metaphorice, pro Amplius (8) autem quiescsre. Quia
parvo tempore ; et sic non est ad propo- quiescere est similiter sc liabsre prius
situm, ct tunc intelligit conclusionem etposterius; sed in instanti non est

cum probatione : etpatet in littera. prius nec posterius-, igitur in instanti

Quod auteni (5) nihil in ipso nunc non potest esse quies.
movjtur. Hic probat secundam conclu- Xecesse esterqo. Ponit quartam ratio- ,, ,

sionem ; et est primum pra^ambulum nem, scilicet quod omnis motus est in ''«» est in
tempoi e.
principaliter intentum in isto capilulo. tempore. Probatur, quia omnis motus
noH Et primo, ponit conclusionem. Secundo, est in tempore, vel aliquis in instanti
fie,
aiUi
^j7/!
poi^it unam aliam,ibi : J/y.'/*o. Secunda sed nullus est in instanti, ut jam pro-
conclusio est, quod in instanti non po- batum est ; igitur omnis motus est in
testfieri motus. Probatur, et sitita,quod tempdre.
mobile {^) velocius pertranseat magnitu- Quodautem mutatur.Prohni quintam.
dinem A,B in instanti ; igitur tardius Et secundo removet dubium, ibi : Dico
in eodem instanti pertransibit minorem autcm. Quinta conclusio est, quod nul-
magnitudinem, scilicet A, G tunc ex ; lum indivisibile potest moveri. Proba- ,

quo tanhus m toto nunc sive instanti, tur, quia si sic, sequeretur quoo in- dun^tOiie-

eamdem magnitudinem in
pertransibit divisibile essjt divisibile. Gonsequens '
veri.

mensura minori, quam in instanti igi- ; est impnssibile. Consequentia probatur,

tur instans erit divisibile, quod est con- quia omne quod movetur de aliquo ter-
tra pra!cedentem conclusionem. mino in aliquem terminum, partim est
 284 LIB. VI. PllYSICOFxUM

in terniino a qno, ct pnrtim in termino ipsura nunc, vel inslons, vel ipsum
ad qucni ; sed per te, in(livisi])ile move- conlinuans partem prfBLeriLi cum fulu-

tur, igitur indivisibile est partim in ter- ro ; nam quodcumquo dicitur esse pne-
sens, dicilur esse nunc,el e conlra igi-
mino « ?/,vo, et pnrtim in termino ad Quomod
;

tur nunc, et pracsens sunl idem. Observan- hora, dk

qitem. Mujor probatur, quia si esset to- iuensis,
dum est tamen, quod non solum est ins- annus si
taliter in termino a quu, jam nondum prwsenle
tans proesens, sed et Iiora, et dies, et men-
moveretur, imo nondum inciperet
annus sunt priesentes, sed
sls, el diiferen-
moveri ; ct si esset totaliter in termino ter, quia hora non esi nunc per se primo
adqacn, jam non moveretur, sedcsset prassens, quia non esLpraesens secundum se
motum. tolam, sed secundum instans, quo pars
Dlcu aulcni Id, quod niulaiur. IIIc re- ejus pr^Blerita continuatur cum fatura ; et

movet dubium : quia si iiat mutatio de pariter dies, men^i-;, el annus. Instans vero
albo in nigrum, tunc si mobile sit par- est pr.x3sens per se primo, quia est nunc,
tim in termino a (luo, et partim in non ratione alterius, sed per se totum, eo

termino ad qucui, tunc sequitur, quod mo lo quo indivisibile dicitur totum, idest,
quod nihil illius esl nisi modo, el hoc esl,
mobile essct sub albedine, a qua mo- est
quodinteadil Ii:c AristoLeles, quia prreteri-
tus, et sub nigredine, ad quam est mo-
tum esL termin dum a parte post, et futu-
tus. Respondet, quod non oportet mo-
rum est terminatum a parte ante, cum non
bile essein quocumque terminorum ul-
extendat sead aliquid de pra^lerito: ergo in
timorum, seilicet in termino ultimato, a
prjeteritoest terminusiinatis,et infuturoest
quo estmotus nec etiam in termino ul-
;
lerminus initialis; sed nihil aliud est nunc
timato ad quem est niotus, sed sub in- nisi Lcrminus, ultra quem nonest prasteii-
termedio interista duo , ut inmutatione tum, et ante quod non est futurum ; ergo in
de nigro ad album, mobileest sub fusco utroqne temporo,sciIicet pr.ieLerito,etfuturo
aut pallido, aut alio colore intermedio. est nunc, sicut Lerminus in terminato. Et
ex hoc sequitur,quod ft?«ice3t indivisibile,

ANNOTATIONES quia, cura nunc sit distinctura a tempore,

etsit terminusprcCleriti et fuLuri, cum in-
18.
Nunc, sive (a) Quia illud est omniiio indivisibile, elc. fra Lerminum prijeteriti sit totum prcieteri-

^non^ell
^o^^' quod per tempus liicintelligilurproe- tum, terminum fuluri sit totum
et infra
tempus tcritum et futurum ;n<«cenim, sivo prfB-; fulurum, sequitur quod nuncnWiil includit
sens non est tempus, sed illud quod praece- de praeterito, neque de f iituro, et per con-
dit, est proeterilum, el quod sequitur, esl sequens ipsum esl indivisibile. Si enim es-
futurum. Quod autem praisensnon sit pars seL divisibile, habercL parlem priorem et

temporis, probalur: quia omnis pars tem- poslerlorem, et per conseqiiens haberet
poris habelpartes ; sed pra3sens non liabet in se prselerUum eL fuLurum ;
quia cu-
partes, quia cujuslibel successivi habenlis jusIibeL, quod est in tempore,pars prior esL
partes una pars succedit alteri, et una est procLeriLa respecLu posterioris, et posLerior
ante aliam, el una est facta ante aliam in ; pars est futura respectu prioris.
praesenti autem non potest assignari, quod (i^) Si diversa, vel sunl mediata, vel inime-
una pars succedatalteri, nec quod unapars diata. Nota,quod sicut impossibileest ima-
siL facta ante aliam, quia quidquid estpars ginari aliquam partem lineoe, quin ipsa
praesentis, esl quod vero esl
pra^sens ;
terminetur duobus puncLis, eL claudatur
factum, vel est fiendum, non cst pr;esens. inter duo puncta, per modum cujusdam
Ex Iioc sequitur, quod pnesens non inlervalli ; nec etiam possunt inuiginari
est aliud, quam ipsum indivisibile, vel duo puncta, quin inler ipsa cadat medium,
 ; ;

QU^STIO VI 285

sive media linea, quojiiam indivisibile non mobile tardius, quod in ipso D transil A,

esl immedialuin indivisibili. SiceUampro- B ; sequitur quod mobile velocius pertran-

portionaliter non potest imaginari aliqua sibit.l.Z^, in minori mensura, quam sit

pars temporis, quin ipsa cadat inler duo D sive nunc et per consequens aliquid
;

indivisibilia; cum enim quffilibet parstem- est minus ipso nunc, atque ila ipsum
poris sit continua,opor!el quod partes lem- esL divisibilo; sed probatum est esseindi-

poris pcr aliqna indivisibilia copulentur, visibile ; ergo moveri in illo quidquam est

et conlinuentur, quoniam ha^c esl descrip- impossibile.

tio continui. Cum igitur pirs pra^terita sit

quid continuum, oporlet quod in parte

pra3terita sinl infniita indivisibllia, sicuL et

QU/ESTIO VI
infinita3 partes; de nullo autem indivisibili
Utrum in inslanti possil fierimolus
estverum dicere, quod sintduoprasscntia,
quoniam sicut illa pars in qua sunl, proe-
Aristot. hic text. 29. Averr. com. 30. AlhiH.
teriit, ita et indivisibilia ipsapra^Lerierunt iract. 2. c. 8. Scot. ui 2. ilist. 2. 9- 9. l Ad
aliud Richard. in 1. Durantlus
disl. 31. q. 3.
solum ergo de illo indivisibiii est verum
in 4. disl. 43. q. nlt. Joan. de Colouia q. .264.
dicere, quod sit praesens, quod copulat par- Tart. 6, Pliys. in hunc lext. Rada tom 2. con-
trov.l. arl. 3. Yas'[. 1. p. disp. 197. c. 2. Sua-
(^em pra^tcritam cum fuLura. Etex hoc se-
rez tOM. 2. Met. disp. 30. scct. 4. Coiiimbr. et
quilur, quod idem est nunz, quod est finis Ruvius in expositione c. 3, lib. 4. Physic. Hurt.
disp. 11. Physic. sect. 10. g 70. Fuente6. Phys.
prffiteriti, eL initium fut uri ;
quiasie^set
q. z. diffic. 1. Roccus in Paraphrasi,summa 2.
allerum, et alterum, vel illa essent imme- q 1. efl. et q.3.
diata, quod prius improbatum esl, vel dis-

tantia a seinvicem, et tunc inter ea esset Arguituk quod sic posito quod sit :

'cmpus medium, quod est impossibile , aliquod opacum sphasricum minuslumi-

quia tunc proeLeritum et futurum, quae noso, cui objicitur et moveatur unum
;

sunt conlinua, non haberenl se consequen-

mobile ad motum umbrie illius opaci,
ter; tum quia tempus omne cum sit
ita utponatur in extremo umbr« ; tunc
divisibile, ipsum nunc esset divisibile :

pono quod opacum continue augmente-

cumenim quidquid inlercipitur inLer proe-
tur usque dum sit sequale luminoso ;
teritum, ct futurum sit nunc ; Q[a.v3L nunc
tunc per secundamconclusionem secundi
nihil aliud est, quam praesens, quod nec
pra3terilum, nec futurum est, consequens Perspectivje patet, quod umbra corporis
est, utipsum nunc&ii divisibile. opaciessetin infmitum protensa, et ta-

(c) Qtioi mobile velocius perlranseat, etc. men sempcr ante terminabatur ; igitur

Pro intelligentia hujus probalionis, signe- iilud mobiio nunc dislat a corpore opaco
tur magnitudo, quam niobile velocius per- pcr spatium infinitum, et immediate
iraniit in «i<,7c ; et sit mignitudo J, B ; ante distabat solum per spaliumfinitum
nit^tcveroinquo magnitudopertransitur rit
igitur illud mobile mutatuni est subito,
D, supponatur, quoi in quo:umque tem- et habelur propositum.
pore est moLus, esse proinde potest, et vo-
Secundo, quia alteratio fit subito ;

locior el tardior, quoe sunt accidentia

omnis alteratio est motus, igitur motus
moLus. IIoc supposito, sic formetur ratlo :

fit ininstanti. Minor patet in 3. hujus,

In quocumque tempore est motus, in eo
text. 81. Et major probatur tripliciter:
potcstesse velocior et tardior ; sed in ipso
Primo, per Arislotelem in lib. de Sen-
nunc motus nequitesse velocior et tardi )r,

ergonequesimpliciter motus. Minor proba- su, et.Sensato, ubi dicit, quod contingit
Uir,si in ipso mci c qnod vocalur D, esse aliquod totum simul alterari, et dimi-
potest motus velocior et tardior, sit ergo diuni prius. Secundo, quia illuminatlo
 280 LIB. VI. PIIYSICORUM

fit ia instanti, ut patet in secundo de Secunda conclusio: Quiclibet illumi- •^^^"""«a

Anima, text. 72. Tertio per Arisiotelem natio fit successive. Pro])atur, quailibet ceLiw
8. Ethicor, ubi dicit quod deleclatio fit iiluminatio fit consequenter ad niotum
in instanti. successivum, quia vel fit per generatio-
Tertio, adprincipale : quia augmenta- nem lununosi, aut ejus approximatio-
tio fit subito, quia sine resistcntia mo- nem, vel remotioncm obstaculi, aut ali- I
bilis ad motorem; unde nec estresisten- ter qualitercumque est possibile per
tia extrinseca, nec intrinseca, quia mo- agens naturale, et quocumque modo di-
vens in augmentationc extendilur per catur, semper fit successive. Unde de
totum corpus , scilicet anima vege- motu alterationis, ut de illuminatione,
tativa cum calore naturali, et tamen est et aliis hujusmodi alterationibus sunt
motus : ergo, etc. alire spcciales difficultates. Ideo nunc ad
Quarto, quia generatio fit in instanti, pra^sens solum est dicendum do motu
eo quod estterminus nutritionis divisi- locali, et est :

bilis, ut dicit Gomm. 5. liujus, et tamen Tertia conclusio : Impossibile est mo 3.

generatioestmotus, ut patet in PrcBdica- tuui localem fieri subi to. Probatur sic ; ca^/s")

mentis. .Similiter patet 3. hujus, tcxt. 6. quiasi sic, scqucretur quod aliquid mo- ^°sulli
ubi Aristoteles deliniens niotum inducit vereturvelociusinmensuraminori,quam
de generatione, quod non essct, nisi ge- in divisibili. Gonsequens implicat. Et
neratio esset motus. consequentia probatur, quia si .1 mobile
Quinto, sequeretur quod nunquam pertranseat aliquod spatium ininstanti ,

esset verum dicere, motus est ;

quod est tunc capio aliud mobile duplo velocius,
falsum, utpatuit 3. hujus. quaBst. G. quia et quairo an illud pertransibit idem spa-
nunquam esset verum dicere, nisi mo- tium in eadem mensura, vcl in minori,

tus fieret ininstanti, quiade tempore non vel in majori ; si in eadem, tunc esset
habemus nisi instons. a^que velox, quod est contra posilum ; si

Sexto, sequeretur quod non possemus iu niajori, tunc essettardius, quod ctiam
videre motum localem. Gonsequens est est contra positum ; si in minori, habe-

contra experientiani. Gi»nsequentia pro- tur propositum.

batur, quia visio fit in instanti ; ideo Secundo, sisic ; sequereturquod idem
nisi motus fieret in instanti, jam non sinnd nioveretur, et quiesceret. Gonse-
posset esse visio motus. quens est impossibile. Et consequentia
Oppositum arguitur per Aristotelemin probatur, et moveatur aliquod mobile
2
Divisio
isio sexto,text. 29.1n qua^stioneprimo vi- per Iioram, et quiescat per sequentem,
quwsHonis
debitur,quid est possibile virtute agentis tunc probo, quod in instanti medio illud
naturalis. Secundo, videbitur quid est siniul movetur, etquiescit. Probatursic :

possibile virtuto agentis supernaturalis. quia illud, (piod movetur in aliquo ten>
Aiteratio Quautum ad primuni, prima conclu- pore, movetur in quolibet illius tempo-
"/Zcrr/"' sio cst ista :NullaaIteratio ad qualitales ris, in quo natum est moveri sed per ;

iusianti.
ppjj^iyg^ a^it iiias^ quR^ primas consc- te, mobilc natumest moveri in instanti,

quuntur, potest fieri in instanti. Proba- et illud instans est pars temporis, in quo
tur, quia qua^Iibet talis fit cum resisten- mobile movetur, quia idem inslans est

tia, qua; est causa sufficiens successio- fmis pr;eteriti el initium futuri ; igitur

nis. in illo instanti mobile movetur, eteadem

 QU-^STIO VI 287

ratione probabitur, quod in illo instanti setmoveri subito, nisi indivisibile. Con-
illufl mobile quiescet. sequens est falsum, quia illa potentia

Nolandum tamon, quod ista3 rationes quam tuponisposse movere indivisibile,

sunt satis probabiles, loquendo pra^cise potest eliam movere divisibile. Gonse-
virtuteagentis naturalis ; attamen non quenlia probatur : quia si mobile sit

sunt demonstrativa3, quia ad primam divisibile, tunc in ipso est prius, et pos-

diceretur, quod illud, quod movetur su- terius secundum partes magnitudinis ;

bito, nec est velox nec tardum. Secundo, igitur est etiam prius et posterius se-

diceretur, quod motu subito non potest cundum partes motus. Tenet consequen-
esse aliquid velocius. Tertio, diceretur tia ;
quia motus et magnitudo dividun-
quod esto quod essetaliquid velocius, ta- tur : modo ubi est prius et posterius,
mennondermiretursic:Velociusest,quod ibi est successio ; igitur in instanti est

in minori mensura pertransit a^quale ; successlo, quod est impossibile.

sed defmiretur islo modo : Velocius est, Tertio, sequeretur quod illius moti
5,
quod inajquali mensura pertransit ma- subito qua^Iibet pars esset infra aliam

jus et ideo illud, quod subito pertransi-

; partem, et quailibet pars penctrarefc
ret lineam, moveretur velocius, quam aliam. Consequens est falsum,quia tunc
illud quod subito pertransisset pedem non haberet partem extra partem,et per
pra3cisc. consequens esset indivisibile.
4.
Ad secundam rationem diceretur, ne- Quarto, quia tu negas delinitionem
gando consequentiam ;
quia diceretur veIocioris,sciIicetquod velociusest, quod
quod in illo medio instanti mobile non ia minori mensura pertransit a^quale,
moveretur, imo est primuminstans non quae tamen prius erat universaliter con-
esse motus : et hcec de primo. cessa.
Quantum ad secundum ,
ponitur Quinto, si aliquod moljile potest mo-
us po-
pcr ista conclusio : Por potentiam (^) super- veri subito, ponatur quod co^lum cir-
rtid iii

rna- naturalem possibile est, quod subito fiat cumvolvatur ab Oriente in Occidentem,
ilem
i in motus localis. Probatur, quia talis po- et iterum in Orientem subito ; tuncqure-
nti.
tentia supernaturalis, est inlinita ; igi- ro, cujus coloris sit coilum . Si dicatur

tur in infinitum modica mensura potest quod illius coloris, cujus nunc est : con-
exercere suam operationem. tra, quiasolumest per totum admedium
Contra conclusionem arguitur: quia circuli ab Oriente in Occidentem , et

si ita esset, tunc sequeretur quod in iterato ad Orientem. Si dicatur, quod sit

tempore fmito possetpertransiri spatium coloris Solis : contra, quia quaelibet pars
infinilum motu uniformi. Consequens coeli esset ubi est alia ; igitur cum alias

est falsum, ut probabitur quajst. 8. partes coeli non coloratce ut Sol, sintplu-
Consequentia probatur, quia si in quo- res et majores, sequitur quod coelum po-
libet instanti alicujus temporis mobile tius apparebit coloratum colore aliarum
pertranseat pedale, tunc pertransitum partium, quam colore Solis.
in fme esset infmitum, et tamen motu Sexlo, quia si coelum posset circum-
uniformi, quia in quolibet instanti tem- volvi una completa revolulicne, eadem
poris pertransilur tantum, quantum in ratione posset bis circumvolvi in eodem
alio instanti. instanti ; modo inimaginabile est quod
Secundo, sjquerctur quod nihil poa- bis fiat circulatio coeli, quin una fiat
 288 LIB. VI. PIIYSICORUM

ante aliam ; igitur ia iiistanti esset ante mobile moveatur sccundum motum
et post, qiiod est inipossibile. continuum talis umbn^.
Septimo, qiiia si coelum circumvolve- Ad secundam de alteratione, dico,
retur subito, probo quod non circum- quod non fit subito, et etiam in propo-
volverelur, quia non haberet se aliter, sito intendimus de motu locali.
quam prius. Ad tertiam dc augmentatione, dico,
Ad istas rationes respondctur. Ad quod ibi estresistentia, tam in motu ali-

primam dico, quod in molu subito non menti, quam etiam in corruptione.
est inconveniens, quod subitoet unifor- Ad quartam de generatione, dictum
miter pertranseatur spatium infinitum fuit In quinio.

in tempore fmito ; modo hoc negabitur Ad quintam, negatur consequentia ;

de spatio, cujus quadibet pars pertran- nt patet super tertium, hoc ( ) verbum
sitursuccessive ; in hac vero qua^stione e^/ connotattempus, et non instans.
pono quod partes spalii perlranseantur Ad sextam, concedo, quod motus vi-
subito, etsic non cst inconvcniens. detur, etsi aliqua vi-io fiat in instanti,
Ad secundam, negatur consequentia. illa esset alterius visibilis quam motus.
Ad probationem dico, quod motus ct

magnitudo consimiliter dividuntur, lo- A NNOTATIONES

quendo de motu successivo quia non ; (a) Per poientiain supe^^naluralem possibi-
nisi motus successivus potest fieri vir- le est, e/c.Nola, quod(sustinendo Lempusesse
tute agentisnaturalis. durationem,velc.ontinuaLionemsuccessivam
Ad tertiam, concedo, sed ex hoc non motus ipsi motui inlioerentera, per quam
sequitur, quod una pars sit extra aliam ;
formaliter dicitur conlinuus, et successivus
et ex hoc conceditur, quod idem sit in etquod lalis duralio,vel continuitassucces-
diversis locis. siva moLus realiter distinguaLur abenlitale

Ad quartam, concedo quod moLus, atque adeo, quod sine implicaLione

velox, et

tardum non dicuntur contradiclionis siL moLu separabilis) fa-

a
nisi de motu suc-
cile sustineri posset molumposse neri in
cessivo ,
quia deliniuntur tempore ; et
insLanti. Nam sicut subsLantia consisLit in
sic de motu successivo i!l,i3 dcfmitiones
indivisibili, eLiam a quanLitaLe separaLa
sunt bonaj.
realiter sibi inha^rente, a qua formaliter
Adquintam, dico quod coehjm colo- dicilur quanLa et divisibilis, iLa si tempus
rarctur colore medio. separeLur a molu, moLus esseL indivisibi-
Adsextam, concedo, quod bis potest lis ; eL lioc divisione opposila divisioni,
fieri revolutio coeli, tcr, vel quater sine quse esL in parLes sumplas sccundum divi-
hoc, quod unapr^ecedataliam. sionem temporis, eL raLio est, quia succes-
Ad septimam, dico quod aliter sc ha- sio esL relaLio parlis prioris ad parLeni
bet, sed hoc non potest percipi secun- posLerlorem fundaLii in lempore mensu-

dum difterentiam mensura?, in qua fit

ranLe unam parLem molus, eL terminata ad
parLem Lemporis mensuranLis aliam parLem
revolutio, sed secundum differentiam
moLus aLque adeo sicul posita cjuanlitate
;

situs partium cadi ad partes magnitu-

in duabus substantiis sLaLim consurgit re-
dinis, circa quam volvitur.
laLioffiqualitaLis, vel magniLudinis, et par-
Ad rationes principales. Ad primam, viLatis, eL eaablaL.i, sLaLim etiam aufertur
dico, quod non est possibile virtute ali- talis relaLio , iLa eLiam posita una parte
cujus agentis naturaiis, quod aliquod motus in una parte temporis, et alia in
 QUiiiSTIO VII 289

alia parle temporis, slalim ponilur relatio

parlis prioris ad parlem posleriorem, ita
QU^STIO VII

ut ea ablata inter partes molus, non sit

Utrum indivisibile moveri possit
prioritas aut poslerioritas.
Ex quibus sequitur primo, quod non Aristot. fiictext. 32. Averroes, et reliqui interpre-
implicat conlradiclionem motum fieri in tes j6j7. Alber. iract. i.cap. 7. Scotus i>i 2.
dist. 2. qucrst.O. Lichetus et Tartaretus ibid.
inslanli, cum omncs parles ejus possint
Mayron. ibid.qucest. 12. Gregorius^wcssf. 2. art.
essG in inslanti. Sequitur secundo, quod 1. Rada to.n.2. controv. l.art. 3. Tolot. G.Phy-
sic. qiicest. 4. Valles. co7ilrov.b8. ad tyrones.
non implicat contradictionem motus esse Fuente 6. Physic. qucest. "2. diffic. 2. Ruvius et
sine tempore, nec omnes partes motus si- Conimbric. ibid. cxposit. cap. 3. Roccus ibid.et
cap. 4.
mul esse in eodem instanli. Quod autem
motus posset fieri in instanti, et sine tem-
Arguitur quod sic : quia si aliquod
pore, patet primo, quia motus, et tempus
corpusfrigidumcondenseturusqueaddu-
realiter disLinguuntur, nec motus depen-
plum, ejus frigiditasessetin duplo inten-
det a tempore in genere causJE intrinsecae ;

unum sior quam prius ; igitur adhuc est poten-

imo, secundum multos, non est nisi

tempus, et illud est passio primi motus

tior ad condensandum, quam prius erat;
;

cuin ergo non sit impossibile, cessante sed prius potuit condensaread duplum ;

primo motu, alium motum fieri, sicut su- igi tur adhuc potest condensare ad dupium

perius patuil, sequitur, quod secundum eos et tunc esset in duplo intensior frigiditas,
oportet diccre motum posse fieri sine quam prius ; igitur adhuc poterit con-
lempore, quamvis non sit verum, quod di- densare, et sic in infinitum usque ad
cunt tantum esse unum tempus omnium indivisibile. Tunc arguitur sic ; istud
temporalium. Posset etiam probari ;
quia quando erat divisibile poterat moveri
successio in motu non provenit nisi ex re-
deorsum igitur et nunc quando est in-
;

sistenlia : cum ergo virtuti divinae, quse

quia
divisibile, gravitas sua est in
esl infinita,non po33it aliquid resistere,
infinitum intensior quam prius, et in
sequitur. quod poterit movere per instans,
infinitum minus de Vnedio sibi resistit.
et sine successione, si velit prima tamen ;

Secundo, quia materia prima est in-

responsione|videtur conformior.
divisibilis, quia non est quid, necquale,
0- (b) Uoc verbum est connotat lempus. Nota,

quod ista propositio, molus est, habet du- nec quantum, ut patet. 7. Metaph. text,

pliccm intellectuni : unum quod nunc sit 8. et larnen potestmoveri.

mensura actus designati, et illo modo est Tertio, quia intellectus noster est in-
falsa quia motus instanli non mensura-
; divisibilis, et tamen movetur quia mo- ;

lur. Alium inlelleclum potest habere, tis nobis moventur omnia, quse sunt in
quod nunc dical mensuram compositionis nobis.
praedicaU cum subjecto, vel hujus verita-
Quarto, aliqua magnitudo movetur ;
lis pra.'dicali ad subjectum, et islo modo sed in omni magnitudine estaliquod in-
est vera ; nam in omni propositione vera
divisibile ; igitur aliquod indivisibile
de praesenti, praedicatum unitur subjecto
movetur.
pro instanti indivisibili, ita ut ejus veritos
Quinto, quia aliquod indivisibile po-
mensuretur instanti indivisibili : non ta-

men quod actus designatus per

oporlet,
lest quiescere , quia est, et non mo-
praedicatum mensuretur indivisibili sed vetur ; igilur potest moveri ,
quia sunt
;

ista stant simul, quod aclus designatus privative opposita, quae possunt fiori

inensuretur tempore, et tamen quod in circaidem.

inslanli unialur prjedicalum subjeclo» Se.xto, quia indivisibile, nt intcllectus,
 290 LIB. VL PIIYSICORUM

patitur , vjibi gratia, ab objecto ;

igi- liter, partim est in termino a qico, et

tur movetur ,
quia pati est moveri. partimin termino adquem\ sed nullum
Septimo, aliquod indivisibile geiiera- indivisibile est partim in terminoo! quo,

tur ; igitur mutatur. Oonscquentia tcnet, et partim in termino ad qucm ; igitur,

et patet antecedens de actibus intelli-. etc. Major probatur, quia vel est tota-
gendi, et speciebus intelligibilibus. liter in termino a quo, et hoc non ; quia
Octavo, quia indivisibile moveri non jam non movetur; sed movebitur vel ;

implicat contradictionem, et ipso posito totalitcr in termino ad quein, et hoc

in esse nullum sequitur impossibile ;

non quia jam motum est, et non mo-
;

igitur potest moveri. Oppositum pro- vetur ; vel in utroque, et hoc est impos-
batur ex Aristotele m. isto 6. text. 32. sibile ;
quia jam esset in diversis locis ;

ubi ex intentione probat quod nullum vel nullo modo est in aliquo termi-
Divisio indivisibilemovetur. In qua^stione primo norum, et hoc non; quia movetur de
quwsti^nis
videbitur si indivisibile potest moveri' uno ad reliquum ; igitur reli.nquitur,

localiter ; et secundo, si potest alte- quod est partim in termino a quo, et

rari. partim in termino ad quem : et mi-

Quantum ad primum,notandum,quod nor patet, quia tunc indivisibile ha-
2.
Indivisibi- aliquid dicitur indivisibile multipliciter: beret partem.
le dicitur
multiplici- Primo modo per carentiam divisionis in Secundo, sequeretur, (a) quod indi-
ter.
partes diversarum rationum ; et sic ma- visibile esset divisibiie ; consequens est

teria prima dicitur indivisibilis, et etiam falsum. Consequentia probatur, quia in-
forma . Secundp modo per privationem divisibile movetur; sit igitur quod per
divisionis, scilicet separationis partis a aliquod tempus moveatur super indi-
parte, licet actu babeat partes, et sit ex- visibile ; igitur. cum quocumque motu
tensum modo coelum dicitur m-
; et isto dato possit dari. tardior, et illo non per-
divisibile. Tertio modo per privationem transibitur, nisi unum indivisibile, quia

extensionis, et hoc dupliciter :unomodo non minus indivisibili, quia jam esset

sicut punctushabens positionem in con- seque velox, vel velocior ; ergo, etc.
tinuo ; alio modo sicut intellectus, vel Tertio, sequerctur, quod continuum
Intelligentia. esset (b) composiium ex indivisibilibus ;

Aliquid Secundo, notandum, quod aliquid di- consequens est faisum, ut patuit m isto
diciturmo-
veri tripli- citur
moveri tripliciter : uno modo per 6. text. 1. et inde. Gonsequentia pro-
citer.
se, quiaindivisum a se, et divisum a batur, quia indivisibile motum prius
quocumque alio movetur, ut homo. Alio pertransit indivisibile,;et consequenter
roodo dicitur moveri secundum partes, . aliud, quod non esset nisi pertransilura

utillu.d, quod denominatur. moveri ex componeretur ex indivisibilibus.

eo,- quod aliqua pars ejusmovetur et ; , Secunda conclusio : mo*
Indivisibile /ii,|l!

tertio modo dicitur moveri aliquid per vetur per accidens. Probatur, quia mo* ^^1

accidens, ut qualitas ad motum sub- tis nobis moventur omnia, quae sunt in
jecti ... nobis;3ed in nobis sunt indivisibilia ;

Indivisibi-
, Istis praemissis, ponit Aristoteles duas ergo, etc.
le non po- cojQclusiones Prima est, indivisibile non
: Tertia conclusio est specialiter de in*
tesl move-
ri locali- potest moveri localiter pcrse. Probatur, tcllectu humano, et Intelligentiis, quod ^j
ter ptr se
quia ojmi^ quod per se movetur .loca- hujusmadi indivisibilia possup.t per! se *jj}

r.T i
 QU^STIOVII mi
moveri ; unde imaginandum est, quod Quantum ad secundum, notandum, ^

hujusmodi indivisibilia occupent ali- quod si qualitas alicujus corporis pone-

quem totum locum, ita qiiod in isto loco, retur in puncto indivisibili, ipsa esset
et in qualibet parte est totum illud, et infmita intensive. Quod patet, quia si

quaelibet pars ejus ,

qucmadmodum tota qiialitas uniformis alicujus corporis per
humana intelligentia est tota in corpore imaginationem moveatur in sua medie'
humano, et tota in qualibet parte ejus; tate, ipsa esset in duplo intensior quam
et tunc hujusmodi indivisibile movelur ante, et in sua quarta ipsa esset in qua-
cum toto illo corpore, quod occupat non druplo intensior, et sic in infmitum ;

per inhaBrentiam, sed per appro- igitur si ponatur in puncto, ipsa esset
priationem, et hujusmodi indivisibi- infmita. Secundo, prgemitto, quod cle

Jium quanto aliquod est perfectius, facto est aliquod indivisibile qualifica-

tanto majorem locum occupat , et tum, quia, ut patuit prius, in quolibet

ideo Deus, cum sit summe perfectus, est continuo est indivisibile, modo quodlibet
ubique. Ideo non obstantibus istis con- continuum est qualificatum ; igitur
clusionibus est notandum, quod illastres etiam quilibet punctus materise continui
rationes adductae non sunt demonstra- est qualificatus; et hoc patuitprius, quia
tiva3, et «que probant, quod indivisibile concedebatur, quod esset dare punctum
non movetur per accidens, sicut quod materias, punctum formas, et punctum
nori movetur per se. Ideo ad primam ; qualitatis.

quando dicitur., on^i^e (^) quod movetur, Ex istis sequitur ista conclusio, quod
est partim,etc. dico,quod hoc non conce- impossibile est aliquam qualitatem exis-
ditur, nisi ad istum sensum, quod omne tentem in puncto extendi per corpus di-
quod movetur, pertransivit partem de visibile. Probatur, quia qugelibetqualitas
ierminoaq 1(0, etpertransibitpartem de alicujus puncti est fmita intensive, quia
termino «(/(/z^ew velisto modo, omne
: non est intensior qualitate, aut parte
quod movelur est in aliquositu, qui res- qualitatis illius totius, cujus ipse est
pective dicitur terminus a quo, et res- punctus ; sed si esset posita extensive,
•peclive dicitur terminus at/ j^wem,- sed per subjectum divisibile, probaretur per
non oportet, quod illius, quod movetur, primum notabile, quod si pioneretur in " ^- -

una pars sit in termino a quo, et alia in puncto, esset infinita ; ergo, etc.
tennmo ad fjuem. Secunda conclusio indivisibilia, cu- ; . .^: ...

Ad secundam, negatur consequentia. jusmodi sunt intellectus, possunt 3ille- ua quomo-

Ad probationem (^) dico, quod impossi- rari alleratione, qua3 est receptio quali- rlpoJuTt

biIeest,quodaliquod indivisibilemotum tatis. Item, secundum fidem alio modo,

pertranseat in tempore prscise indivisi- quia intellectus est passibilis a qualita-
bile, imo in quolibet tempbre pertran- tibus primis.
sit divisibile, et quodlibet indivisibile Tertia conclusio : Indivisibilia haben-
perlransit subito. tia (f) positionem in continuo, possunt
Ad terliam, negatur consequentia ; alterari ad alterationem suorum subjec-
quia- seniper (e) punctus motus pertran- torum, sive ad alterationem illorum, ih
sibit lineani, ut dictum fuit pfiUs. Ex quibus habent positionem.
quo patet, quod ist<B rc*itiones non ob.s- Quarla conclusio : Nullum tale indi-
tunt, quiii aiiquod indivisibile possit visibile polest alterari per se separatirn

nioveri iocalitel'; et hoc de primo. existens a toto? Patet, quia impo^sibile

 m LIB. VI. PHYSICORUM
est aliquod tale separatum existere. Ex que adeo successio in motu locali sufficien-

quibus patet, quod non repugnat, quin ter causalur, vel a divisibilitate spalii, vel

indivisibile possit moveri localiler, et adivisibilitate mobilis. Istarum tamen ru-

etiam alterari ; tamen naturaliter hoc tionum essentialior est magnitudinis divi-
sibilitas, Iioc est, successio in motu, quae
non est possibile de puncto indivisibili
sumitur ex divisibilitate magnitiidinis, est
existente seorsum, etseparatim ab aliis.
motui essentialior. Quod p^tet ex Aristote-
Ad rationes. Ad primam dico, quod
le 5. Metaph, c. de Quanto, text. 18. in fine
nullum ens naturale potest in tantum
illius capituli, ubi docet, quod motus est
condensari per aliquam virtutem natu- divisibilis non propter nubile, sed prop-
ralem. Unde licet per condensationem termagnitudinem; etistasunt verba ojus :

frigiditas fiat intensior,
cum qua stat, repugnat ampliusconden-
sari. Ad secundam, soluta est in textu.
Tertia de intelligentia, concessa est. Si-
militerquarta, quod indivisibile move-
attamen formae Dico autem non quod movetur, sed quod
molum est, etc. Ubi vult Aristoteles, quod
motus sit quantus, et divisibilis non ab eo,
quod movetur, quodestmobile, sed ab eo,
quod motum est intelligondo per illud
;

tur per accidens. Ad quintam, negatur quod motum est, illud secundum quod fit
antecedens nec sequitur : est, et non motus, et mobile movetur illud autem se- :

Ad cundum quod motus est, est ipsa magnitu-

movetur ; igitur quiescit. sextam,
do, et spatium. Verum est tamen, quod
concessum est, quod intellectus est alte-
Aristoteles in hoc 6. ponit utramque conti-
rabilis, et etiam indivisibile est alterabile
nuationem necessario ad motum requiri,
ad alterationem continui in quo est. Ad atque adeo negat indivisibile posse moveri
septimam consimiliter. Ad octavam, non localiter, quia ex parte ejus non potest ac-
implicat contradictionem ; igitur est cipi continuitas motus ; et hoc probant ra-
possibile : negatur consequentia ;
quia tiones suse, quarum secunda, quse hic po-
sic probaretur, quod Deum non esse es- nitur ab Scoto, et quse habetur ia ho^ 6.
setpossibile. iext. 88. in hoc omni
consistit, quod in

tempore est accipere minus tempus, in quo

ANNOTATIONES potest minus mobile moveri igitur omni ;

, (a) Secundo, sequeretur, quod indivisibile mobili potest accipi minus mobile in infini.
CaMtasuc. esset divisibile. Nota, ex Scoto in 2. d. 2. tum, et ita nullum indivisibile est mobile
in motu qudsst. 9. m responsione ad tertmm prmci- Consequentia patet, quia indivisibili non

^°dui\,J*^
duplex»
pale, quod motu locali duplex
in est suc- est accipere minus.
cessionis causa una sumitur ex
: divisibi- (b) Continuum esset compositum ex indi-
lilate mobilis ; altera vero ex divisibilitate quod haec ratio stat
visibilibus. etc. Nota,
spatii, et quaelibet istarum causarum, per in hoc, quia omne quod movetur, prius
se et solitarie sumpta, sufficit ad causan- pertransit spatium sibi ajquale, vel minus
dam successionem motus, ita ut si mobile se, quani majus se indivisibile autern non
;

esset divisibile, et moveretur super spa- prius pertransit minus se, cum nihil sit eo
lium indivisibile.nirairum super punctum, minus ; igitur pertransit prius aequale,
prius pertransiret illud punctum secundum quam majus se sed quod est aequale indi-
;

unam sui partem, quam secundum aliam, visibili, est indivisibile, ergo si indivisi-
alque ita successive. Si vero mobile esset bile movetur per se continue, pertransit

indivisibile, divisibililas spalii sufficeret semper aequale, el per consequens indivi-

ad causandum motus successionem, quia sibile ; atque adeo in magnitudino, supcr
mobile indivisibile somper prius pertran- quam moveretur, esset continue indivisi-
siret unam parlezn spatii, quam aliam ; Qt* bilepost indivisibile, esseLqae in magnitu*
 QUiESTIO VII 2oa

dine indivisibile immediatum indivisibili, in 2. d. 2. et est eadem cum responsione

et sic magnitudo esset composita ex indi- Scoti in hac qu3est. ut patet consideranli.
visibilibus, quod est impossibile. Ad probationemdico, etc. Nota, quod
(d) 10.

(c) Ad primam,guando dicitur omnequod illa propositio, omne quod movetur prius
movetur, etc. Nota, quod licet Angelus sit pertransit minus, vel oequale quam majus,
indivisibilis, tamen quia occupat locum di- vera est de mobiIi,penes quod accipitur con-
visibilem, ut probat Scotus in 2. d.2.qusest. tinuilas motus,hoc est, de mobili divisibili,
6. ideo polest moveri localiter molu con- sed non est vera de mobili indivisibili, cu-
linuo, successione accepta ex divisibilitate jusmodi est Angelus, et punctus. Et si di-

spalii, ita ul successive pertransiret illud catur, semper indivisibile dum movetur
spatium ; esto etiam, quod esset in loco in- est in spatio sibi aequali, et si perlransit
divisibili, ut si esset in loco punctali, ad- totum, commensurat, vel describit tolam
huc moveri posset motu continuo. Undead lineam suppositam, atque ila illa linea
primara rationem Aristolelis dicitur prirao, supposita erit composita ex indivisibilibus;
quod concludit de mobili divisibili lale ; dico quod ly semper, aut distribuit pro
enim si movetur secundum partem, et quolibet instanti praecise, aut pro quolibet
partemsui,est in termino, et termino; non instanli et tempore ; ut sit sensus, inomni
est tolaliter in termino a quo, quia tunc instanti, et in quolibet tempore. Primo
quiesceret ; nec lotaliter in termino ad modo verum est, quod in quolibet instanti
qucm, quoniam esset molum, et non est in spatio sibi sequali, hoc est, in ali-

moverelur, ul patet a Philosopho, ubi su- quo indivisibili sibi supposito : at secundo
pra : sed loquendo de mobili indivisibili, modo est falsum, nam in A instanti est in
illud non potest esse partim in termino a spatio sibi sequali, et in lempore immediate
quo, et partim in termino ad quem, loquen- habito ad inslans est spatio sibi insequali ;

do de partlbilitate, quoe est ex parto mobi- nam indivisibile non est immediatum in-

lis; at loqucndo de secunda partibilitate, divisibili, atque ita post indivisibileimme-

quae se tenet ex parte spatii, falsum est diate non est in spatio indivisibili, sed di-

quod non sit in aliquo medio, quod medium visibili : licet ergo in quolibet instanti sit

est aliquid ulriusque extremi, et sic sub in spatioindivisibiIi,tameninquolibet tem-

mutatione ; atque ita potest continuare par- pore, et in qualibet parte temporis est in
les motus, quse continuitas sumitur ex spatio divisibili,quia impossibiIeest(ut hic
parte spatii. Dicitur secundo, quod pat'- dicit Scotus) quod indivisibile motum per-
tim quandoque opponitur ly totaliter ; et transeat in tempore prsecise indivisibile,
sic Angelus, dum movetur, est partim in quia non movetur de puncto in punctum,
termino a quo, et partim in termino ad el de indivisibili ad indivisibile super spa-
quem, quia non est lotaliter in termino a tium magnitudinis suppositse, sed move-
quo, nec lotaliter in termino ad quem. tur potius conlinuando omnia, quae sunt
Alio modo ly partim opponitur ad lylotus, in spatio, nempe punctum magnitudini, et
et sic idem est, partim est in termino a magnitudinem puncto, et hanc parlem ma-
quo, id est, secundum unam partera est in gnitudinis alteri parti magniludinis per me-
termino a quo, et hoc est falsum de mobili dium punclum atque ; ita in quolibet instan-
indivisibili ; sed tantum est verura de rao- ti teraporisest in punctosibi sequali: in tem-
bili divisibili, et sic procedit ratio Arislo- pore autera est in magnitudine accepla in-
telis, qui accipit successionem in motu, ter duo puncta ;
nam instans in tempore
lam ex parle spatii, quam ex parle raobi- correspondet puncto in magnitudine, el
lis. Et hsec responsio est Joannis Canonici tempusraagnitudini, sicut mutatum esse
1. Physic. qucpst. 1. arf 3. principale, quam in molu, instanli temporis, et puncto in li-

dicit esse Scoti, et eam accipit ab Ocham nea correspondet, raotus autem tempori
 294 LIB. VI. PHYSieORUM

et linese ; et iJeo dicit hic Scolus, quod sibile, quod successivoe sit quantitatis sus-'
quodlibet indivisibile pertransit subito. ceptivum ; in alteratione vero bene polest
!!• (e) Semper punctus motus pertransibit assignari, -quia punctus habens positionem

duplex. lineam, etc. Nota, quod duplex est mobile, in continuo, alteratur successive, ex suc-
scilicetdivisibile, penes quod potest accipi cessione parlium formae : et est etiam suc-
continuitas motus ; et indivisibile, penes cessio mobilis divisibilis, quod alteratur.
quod non potest accipi motus continuilas. Unde si quferas, an indivisibile possit t2.

Indivisibile moveretur, utique

autem, si alterari, dico quod indivisibile de genere
moveretur in tempore. El si inferas, quo- Substantise, ut Angelus, el anima, potest
cumque tempore dato conlingit dari minus, alterari ; quia Angelus, et anima possunt
concedo, quia tempus est divisibile in in- recipere aliam, et aliam opinionem ; et si-

finitum : et si subinferas ; ergo mobile mi- mililer gaudium eL tristitiam, atque ita
nus mobili indivisibili poterit moveri in possunt alterari, fuse accipiendo alteratio-
illo minori tempore, nego consequentiam ;
nem, pr.) mutalione ad qualitatem.
quia non est dare mobile minus mobili in- Et si quceras, an indivisibile de genere
divisibili, nec proportionantur mobile in- Quanlitatis, possit recipere aliquam quan-
divisibile, et tempus ;
quia omne tempus titatem, sic quod muletur de una qualitate
est divisibile in infinitum, et punctus, vel in aliam, Sc Jtus hic dicit quod si tale indi-
Angelus, et anima sunt indivisibiles ; sed visibile esset separatum a quanlitate, non
bene sequitur consequens demobili divisi- posset alterari, quia impossibile est ali-
bili. Nam si A mobile divisibile moveatur quod tale separatum existere ; indivisibile

in B tempore, et B tempus est divisibile in tamen habens positionem in continuo po-

duo tempora igitur minusmobile ;
ipso A, test alterari ad alterationem suorum sub-
poterit moveri in tempore minori ipso B jectorum, sive illorum in quibus habent
tempore, quia talia mobilia, et tempus positionem. Nota tamen quod punctum esse
possunt proporlionari in divisibilitale. alterabile, potest bifariam intelligi : priori
(i) Indivisibilia habentia posilionem in modo sic, quod recipiat certam qualitalem
In" motu '

aiteratw- quod etiam m motu

continuo, dt ccB/(??'a.Nota delerminatse intensionis, et sic potest pro-

poiestassi- alterationis potesl duplex causa successio-

babiliter dici, quod non est alterabile, ut
gnaricau- ^^^ assignari, scilicet tam ex parte mobilis, docere videtur Scotus in 4. dist. 10. quasst.
sa succes- o ^
?

sionis' quam ex parte formse. Patet, quia ex divi- 9.ad secundum principale, ubi dicit quod
sibilitate formae, mobileprius recipitunam nullum lumen estpunctale.Posteriorimodo
partem formoe quam aliam : cum enim for- intelligi potest indivisibile alterari quali-
ma sit divisibilis, ideo mobile, quod alte- tate, qua partesalisealterantur, quas taraen
ratur secundum eam, prius recipit unam continuat ad invicem ; et ut sic dici polest
partem formoe quam aliam, atque ita suc- probabiliter, quod punctus est allerabilis,
cessive ; et hoc si intelligatur mobile reci- sed hoc est per accidens, scilicet ad altera-
pere formam secundum se totum. Posset tionem partium, quas conlinuat ad invi-
etiam causari successio ex parte mobilis cem.
habenlispartes; sicquod prius alterentur Et si quaeras postremo, an punclus pos-
secundum unam, quam secundum aliam, sitaugmentari? dico quod non; quia punc-
etforte etiam in molu augmenlationis pos- tus non polest moveri motu augmentatio-

set assignari hoec duplex causa succes- nis el diminulionis, quia hoc sibi repugnat

sionis : et dixi forle, quia est magis difli- ab intrinseco.

cileassignare inmoUi augmentationis,quo-
modo successiosit lantum ex parle formDe,
etnon ex parte mobilis quia non videtur, ;

quod possit ibi assignari mobile indivi-

 .

. ::; QUJisTia vn : .205

-vetur. Tertia ibi ; Amplius autem> si

EXPOSITIO TEXTUS o/nnis. Quarta ibi : Amplius auteni M
Motus (1) autem cat divisibilis, etc. est quidem. Probatur, quia partes (b) mo- ..^

33 bilis A, Cmoventut partibus •'^' ''-?

Koc est secundum capilulum hujus trac- i),' i*^ ; igir •'•

tatus, in quo Philosophus determinat de tur totum mobile ^l, C, 'movetur- toto

divisionemotus : etdividitur,quiaprimo motu D, F. Consequenlia tcnet, quia to-

ostendit, quod motus est divisibilis ad tum se habet ad totum sicutpartes

divisionem tempdris, et magnitudinis. ad partes, prgecipuc cum partes nori sint

Secundo ostendit, quod motus, m.overi, aliud a toto.

mohile, et dispositio, secundum quam Nulla enim movetur. Secunda ratio : - -.^z

est motus, proportionabiliter dividun- quia nulla pars mobilis A, C, movetuf

tur. Et tertio ponit quoddam incidens. toto motu D, F, quia neutra pars mo«-
Secundum ibi : Quoniam autcm omne. vetur motu alterius partis igitur motus ;

Tertium ibi : Et in hoc quod /inita esse. D, F, est motus totius mobilis A, C
Primo ponit duas conclusiones. Secundo Amplius (2) autem si ofnnis. Tertia Text. 34.

gjj
probat ibi Ut si ipsum A, C. Prima
:
ratio, qua? est propinqua praecedenti,
conclusio est: Motus (^) estdivisibilis se- quia motus D, F, est motus alicujus
^ium
n^»i cun^um divisionem mobilis. Secunda mobilis ; vel igitur est motus A, C, vel
*.
est : Motus est divisibilis ad divisionem alicujus partis ejus, vel alicujus extra-
temporis ; et per istas conclusiones non nei : si ipsius A, C, habetur propositum;

debet imaginari, quod motus sit res dis- si alicujus partis ejus, hoc est falsunii

tincta a mobili ; sed Aristoteles intelli- quia neutra pars ejus movetur motu al-

git, quod dato, quod motus essetres dis- terius portis ; si alicujus extranei, hoc
tincta a mobili, adhuc motus esset divi- est impossibile, quia partes motus D,
sibilis ad divisionem mobilis, et divisio- F, suntpartium mobilis A, C, et ndn
nem temporis. alicujus extranei.
Ut si ipsum A, C. Probat dictas con- Ampliusautem (3) si est quidem: quod Text. 35.

Primo primam. Secundo se-

clusiones. mobile A, C, movetur ahquo motu : vel
cundam ibi Alia autem est secundum
: igitur movetur motu D, F, et habetur
tcmpus. Item, primo praemittit aliqua. propositum ; vel aliquo alio, et sit ille

Secundo probat quod restat probandum G, H, tunc igitur illimotus sunt

ibi : Necessc igitur .^\[^Y)Om{ igitur,quod Eequales, aut unus major alio si :

totum mobile, quod movetur, sit A, C, aBquales, tunc sicut partes motus D,
et una pars ejus sit A, B, et alia B, C ;
F, sunt motus partium mobilis A, C,
deinde ponatur quod ' motus D, E, sit ita quod partes motus G, II, essent
motus partis A, B, et quod motus E, F motus earumdem partium, qudd est
sit motus partis B, C ; istis suppositis falsum quia tunc unus illorum mo-
;

non restat probare, nisi quod totus mo- tuum superflueret,ex quo unius mobilis
tus D, F, sit motus totius mobilis A, C. debet esse unus motus. Si vero G, H,
Necesse igitur totum in quo D, F. Pro- sit major, et hoc per excessum /, A",

bat quod restatprobandum,sciIicetquod sequitur quod motus /, K, nullius esset

totus motus D, F, sit motus totius mo- mobilis, quod est falsum. Si dicatur,
bilis A, C ; et hoc probat quadru- quod e contra, tunc aliqua esset pars
pliciter. Secunda ibi : Nulla enimmo- mobilis, quae moveretur, et tamen ip-
 296 LIB. VI. PHYSICORUM
siusnulius estmotus, quod est impossi- Et in hoc quodfinita esse. Ponit quod-
bile. dam omnia pra3-
incidens, scilicet quod

j.^
Alia (4) aufem. Hic ponitui* secunda dicta consimiliter se habent quantum ad
Texi. 36. conclusio, quod motusest divisiljilis ad divisionem, et quantum ad fmitatem et
divisionem temporis. Probatur, quia infmitatem. Probabitur postea ; et hoc
semper in niajori tempore fit major mo- notum est deonmibus, quod consimili-
tus, quam in minori ; igitur necesse est ter dividuntur mobili, nisi de tempore ;

quod motus proportionabiliter divida- et ideo probatur de tempore, quod si-

tur tenipori. gnato aliquo termino prfeterito in spa-

Texi. :^7. <
Quoniam autemi^) umne. Hic ponit tio pertranseundo, ille terminus in mi-
tertiam conclusionem, scilicet, quod nori tempore pertransibitur a minori
motus, moveri, tempus mobile et dispo- parte rnobilis quam a majori, quod non
sitio, secundum quam est motus, consi- esset, nisi ista consimiliter divideren-
militer dividuntur; et licet aliqua ista- tur.
rum non sint ab invicem distincta, ta-
men non est cura in proposito; quia Aris- ANNOTATIONES
4
toteles intelligit, quod, dato quod essent (a) Motus est diinsibilis secundum divi- 16.

distincta ab invicem, adhuc consimiliter sionem mobflis. Nota, quod molus bifariam farian
distinguerentur. Ista conclusio probatur considerari polest : uno modo gene- y^^pJl"^
singillatim quantum ad partes ; etprimo raliter, qualenus accidens ; allo modo se-

quantum ad motum et tempus ;

quia si cundum propriam rationem motus, quse
aliquod mobile moveatur per aliquod Primo modo, cum mo-
est res successiva.

tempus aliquo toto molu, in medietate tusextendatur per totum mobile, quemad-

temporis movetur media parte motus, modum albedo extenditur per totum
subjectum, motus dividitur secundum di-
et in minori parte temporis movetur
visionem mobilis ; loquitur enim Aristo-
minori parte motus, et sic semper ;
quod
teles de motu, ut hic dicit Scotus, ac si
non esset, nisi ista consimiliter divide-
essel res distincta a mobili, sicut albedo.
Text. 38. rentur. Secundo (6) probatur, quantum Nam Scotus in his quoestionibus, et in hac
ad motum, et moveri quia semper mi- motum
;
expositione libri Physicorum, tenet
nori motui correspondet niinus moveri, non distingui a mobili, ut vidimus quid :

et majori majus, et sic semper; quod autem sit tenendum explicavimus supra.
non esset, nisi ista consimiliter divide- Secundo modo motus dividitur divisione
quantum ad mo-
rentur. Tertio probatur temporis, qua mobile priori parte motus
tum et dispositionem, secundum quam transit priorem partem spatii,et posteriori

est motus, quia non consimiliter divi- transit posteriorem.

derentur, tunc esset aliqua pars motus, Nota secundo ex D. Thoma, quod divisio
motus secundum diversas partes mobilis,
cui non corresponderet dispositio, se-
tripliciterpotest intelligi uno modo,quod:

cundum quam est motus, vel e contra,

una pars primo movetur, quam alia ; et
Texf ' (\^^^ est impossibile. Quarto probatur
hoc non quando totum con-
est possibile,
(7) de mobili et motu eo modo, quod tinuum homogeneum movetur ut si lapis
dictum fuitprius ; et sic patet, quod om- tripedalis moveatur eodem instanti, in quo
nia ista consimiliter dividuntur, nisi incipit moveri prima pars, incipit moveri
quod unum {^) dividitur per se, et aliud secunda. Quare isto modo non est divisio
per accidens. motus secundum partes mobilis. Secundo
 QU^STIO VII 297

modo potesl inlelligi secundum aliquod si- oequales, et per consequens sunl idem mo-
gnum fixum in spalio, ut quando Sol ori- tus. Sivero illoe parles non adaequant totum,
tur per lineam Horizontis, prius apparet sed deficiunt, ita ut supersit aliquid, verbi
prima medietas Solis quam secunda ; et gratia, /, //, sequitur quod illa pars motus
neque de ista loquitur Aristoteles, quia nullius mobilis erit motus, quia neque to-

pertinet ad successionem teinporis, sicut tius illius mobilis, neque partium, si-

quando lignum calefit, prius recipit calo- quidem singulis parlibus mobilis jam si-

rem pars propinquior igni quam remotior. gnatfie suntmolus neque partes ; erit
Tertio ergo modo inlelligitur divisio mo- motus allerius mobilis, nam, cum totus
tus, sicut aliorum accidentium ut enim ; motus G, H, sit conlinuus, non potest esse,
aliam partem caloris Iiabeo in facie, aliam nisi unius mobilis; et jam probatumest ad
in manu, ita et aliam parlem motus habeo unitatem motus necessariam esse unitatem
in facie, et aliam in manu ; demonsLrat mobilis. Simililer, si partes illae mo-
ergo primo divisionem motusad divisionem tusnon adaequant totum G, //, sed exce-
mobilis hoc pacto : sit enim mobile bipe- dunt, sequitur quod illa pars, in qua ex-
dale/1, /?, C, si totum movetur, sequitur cedunt, nullius mobilis erit motus : cum
quod et prima pedalitas A, B, el secunda autem hsec omnia sint impossibilia, sequi-
B, C pariler moveantur. Signetur ergopars lur primum intentum, quod ille totus mo-
motus, qune subjectatur in parle A, B, et tus Z), £", F, esl adoequatus illius mobilis
sit illa /?, C, et pariler signetur pars mo- A, //, C, et per consequensmotusdividilur
tus, quae subjectalur in parte B, C, et sit ad divisionem mobilis.
£, F; ex his sequilur, quod totus molus (^) Nisi quod unum dividitur per se, et
quoJ, 5, C, movetur, sitZ>, £',/', siquidem aliud per accidens.Nola, quod aliqua di- ^upleiper
partibus mobilis singillatim respondent viduntur per se, et aliqua per accidens ; *^ f^ P"^
jiartes motus ; ergo sicut mobile A, B, C, nam illud quod sequantum, est per
est per
dividiturin partes yl, 5 et 5, C, ita totus se divisibile : quod autem non est per se
motus D, E, F, dividiturin D, E, et in D, quantum, est divisibileperaccidens,atque
F, et per consequens ad divisionemmobilis adeoquamvis mobile,motus,tempiis,moveri,
sequitur divisio motus. Ilae ratione bene et illud, in quo est motus, scilicet 5/?«^»«??,
intellecta facillime intelliguntur sequen- et dispositio, secundum quam est motus,

tes. proportionabiliter dividantur, non tamen

('») Partes mobilis A,C movenlur partibiis similiter dividuntur, quia mobile, et
D, F. Nota, quod hac ratione inlendit pro- spatium, et motus, et tempus, et quan-
bare Aristoteles, quod totus motus D, E,F, titas, dividuntur per se, tametsi divisiones
sit adiequatus motus tolius mobilis,!, D, C. istae pullulent ex divisione mobilis,
Sienim non est ita, detur, inquit, alius quod est subjectum et temporis, et
motus ejusdem mobilis, qui sit adaequa- motus ; nam diviso subjecto dividuntur
lus, et sit, verbi gratia,Tunc de- -S", r. omnia, qua3 in ipso sunt ;
qualitas vero.
m-intur duse partes A,G,H, quaesint motus quae est terminus alterationis, quia non est
partium A, B, elB, C, quas quidem partes de genere Quantitatis simpliciterdividitur
motus necesse est esse aequales partibus ; peraccidens ad divisionem motus altera-
D, E, et E, F, siquidem, istae ut probatum tionis.

est, sunt motus illarumpartium mobilis.

Tunc rursus, aut partes istae, quae de- EXPOSITIO TEXTUS
muntur, A, G, H, adaequant totum G, //, et
inde manifeste sequitur, quod totus motus Qnonlam autem (1) omne, quodmuta-
6?, // est aequalis toti motui D, E, F, quan- iur. Hoc est tertium capitulum iiujus 19.
Teit. 40.
doquidem partes adaequanles tolum sunt tractatus, in quo Philosophus deternii-
 LIB. VI. PHYSICORUM

Tiat de mntatd esse, et lioc pro tanto ;

rumpitur, quoniam corruptum est, ha-
quia sicut linea imaginalur dividi supra bet non essc. Et dicit Aristoteles, quod
punctum, ita motus supra mutntnm esse. sicut est de istis mutationibus secundum
Et dividitur, quia primo ostendit, quod contradictionem, ita est de aliis,

omne quod mutatur, quando mulatur, Amplius (3) ei per se. Ponitur secun- 20,
***
est et in illo quo mutatuni est. Secundo da ratio : quia si fiat i^) mutalio de^ in "
'

ostendit, quod illud, in quo est aliquid B, lunc quando mobile mutatum est in
primo mutatum, est indivisibile. Et ter- B, vel ipsum est in B, vel in A, vel in
tio ostendit qualiter in moiu est muta- aliquo intermedio. Si in B, habelur pro-
tiim esse, etqualiter non. Secundum ibi: positum : si in .1, vel in C, hoc est im-
In quo aulem primo, Tertium ilM Dlci- :
possibile, quia posset adhuc mutari in
-lur autem id in quo primo. Primo pro- B, ex quo mutatio est continua, sine in-
bat conclusionem. Secundo prasmittit terruptione de^lin^, modo impossi-
unam suppositionem : et tertio probat bile est aliquid mutari ad illud, in quod
intcntum. Quod muta-
Secundum ibi : jam mutatum cst.
Omnequod tum est. Tertium ibi Quoniam ergo :
Manifestum (i) iqitur est. Infert co- ^!'^^'- *'•
mutalur . . • • .
' \ / j Omnequoi
esiineoin una. Est igitur conclusio ista omne i

:
rollarium, quodomne quod factum est, factumui
habel etse.

?u?nS'. quod mutatur, quando mulatum est, est quando factum est, habet esse, et omne
in illo in quo mutatum est. quod corruptum est, quando corruptum
Quod mutatum est. Prtemittit istam est, habet non esse, et ita universaliter
suppositionem, quod ) mutatum esse ( de omni mutatione, licet sit magis ma-
est recessisse ab aliquo termino, seu nifestum de mutatione, qufe est secun-
eliam defecisse ab aliquo termino, et si dum contradictionem ; nam si fiat mu-
ista non sunt idem, attamen se imme- tatio continua de uno termino positivo
diate necessario consequuntur. Proba- in alium terminum positivum, ut de ca-
tur : quia sicut se habet mutari ad de- liditate in frigiditatem, tunc quandoest
ficere, seu ad receJere, ita se habet mu- complete mutatiim, mobile est sub fri-

tatum esse ad defecisse; modo mutari est giditate , et quando est medio modo mu-
recedere ab aliquo termino; ergo, etc. tatum, et incomplete, tunc partim est
T«xt. 41. Quoniam (2) ergouna. Hic probatdic- sub caliditate, et parlim sub frigiditate.
tam conclusionem dupliciter. Secundo In quo (5) autemprimo, Hic ostendit,
Teit 44.
ibi : Ainplius, et per se. Prima ratio quod illud, in quo aliquid primo mu-

est ista: Illud, quod mutatum denon

est tatum est, est indivisibile ; et intelli-

esse ad esse, est in esse, et illud, quod git per ly in quo mensuram, in qua
mutatum est de esse ad non esse, est in primo mutatum est; et exponit primum,
non esse ; igitur quod mutatum est, est scilicet in qno toto mutatum est, et non

in illo, in quod mutatum est. Conse- solum in parteejus. Tunc probatur con- J
quenlia est nota, quia tam generatio, clusio : quia si illud in quo primo muta-

quam corrupiio est generatio. Antece- tum est, sit divisibile,timc sit^, B, C,
dens probatur : quia quod generatur re- ita ut partes ejus sint A, B, eiB, C, tunc
cedit a non esse per suppositionem ; igi- igitur illud, quod primo mutatum est,

. tur habet esse, per illud principium de aut primo mutatum est in neutra parte
quolibet esse, vel non esse. Eodem ipsius A, B, C, aut solum in parte A,
. modo arguitur, quod illud, quod cor- B, autsolum in parte B, C, vel in utra-
 ;

QII^STIO- VII 29^9-

que. Si dicatur, quod in neutra, tunc esse motus est primum mulatum esse eD

non est mutatum primo in A, C, quod parte principii ; sed primuminstans, in

est contra positum ; si in parte A, B, quo motus est completUs, est primum
solum, tunc non est mutatum in toto, mutatum esse a parte fmis.
sed solum in parte ejus, et in toto A, C, Quod (7) igitur circa finsin. }Iic po- Teit. 48

ratione partis solurii, quod est contra nit concIusiones;et primo ostenditquod'
positum ;
quia ponebatur : iilud in quo est dare primum mutatwn essj a parte-

toto non ratione parlis aliquod pri- finis. Secundo ostendit, quod impossi-
mo mutatum est, est indivisibile. Eo- bile est dare primum mutatuni esse a

dem modo probatur, quod non est parte principii, \h\ : Quod auteni.Vv\mo p,.imum
mutatum in parte B^ C, solum. Si ponit istam conclusionem, quod est da-
J^^J^Jal]],.
im- primum mutatuin esse a parte fmis a pnrie
dicatur, quod in utraque, hoc est re fi-
7il«.

possibile, quia prius mutatum est in transmutationis, hoc est dictu, est dare
parte priori, et posterius in posteriori primum instans non esse motusa parte
igitur illud non est primo mutatum in finis. Probatur, quia necesseest muta-
toto tempore A, C, quia prius mutaba- tionisesse aliquem finem, scilicet inquo
tur in parte ipsius. Et per istam con- primo motus fmitusest, et illum finem
clusionem Aristoteles non intelligit necesse est esse indivisibilem, per prje-
aliud, nisiquando aliquod mobile jam cedentem conclusionem ; igitur in mu-
motum est, mensura, in qua primum tatione, sive inmensura mutationis est
verum est dicere, hoc est mutatum, sit dare instans indivisibile, in quo primo
indivisibilis, ut si fiat mutatio de cali- facta est mutatioilla, et illud instans
ditate ad frigiditatem, tunc instans, in non est ultimum esse motus, sed est

quo primo est verum dicere, frigiditas extrinsecum motui, quia est primurri
summa est generata, est instans indivi- instans non esse ejus.
sibile. Quod autem secundum principium'.
22.
Manifestum (6) est igitur. Infert co- Hic ostendit, quod impossibile est dare
rollarium, scilicet quod illud, in quo illud, in quo aliquid primo mutatum est
aliquid est primo corruptum, est indivi- a parte principii, id est, non est dare
sibile. Similiter, quod illud in quo ali- primum instans esse motus. Et primo
quid estprimo factum, est indivisibile ;
probathoc ex parte temporis, in quo fit

et sequitur corollarium ex pr«cedenti mutatio. Secundo ex parte mobilis,quod

conclusione. mutatur.Et tertio ex parte dispositionis,

Dicitur autem id, in quo. Hic osten- secundum quam est mutatio. Secunda
dit qualiter in motu est mutatum esse, ibi Amplius si in C. Tertia ibi Quo-
: :

et qualiter non : et primo distinguit.Se- niamautem. Prima ratio est ista quia :

cundo ponit conclusiones juxta membra si estdare primum mutatum esse a par-

distinclionis. Secundum ibi : Quod igi- te principii, tunc capiatur primum ins-
tur circa finem. l-*rimo dicit, quod illud, tans, (^) in quo est motus ; tunc vel il-

in quo aliquid («) primo mutatum est po- lud instans est immediatum instanti in
test imaginari dupliciter : uno modo initio motus, vel mediatum si me- :

a parte principii ; et alio modo a parte diatum ; igitur inter illa duo instantia
finis, verbi gratia, si fiat mutatio de ca- mobile movebatur, et per consequens
lidojn frigidum, tunc prinium instans instans datum non crat prlmum instans
 ;

800 LIB. VI. PHYSICORUM

esse motus. Si immedlatum, lioc est medietatis, quam a tota medietate, etsic
impossibile, ut probatum fuit prius. in infmitum ; igitur quacumque parte
Amplius si in C. Secunda ratio, quia mobilis data, a qua pertransibatur illud
si esset dare primum instans esse mo- signum, prius pertransibatur a parte
tus, sequeretur quodidem simul move- minori, et per consequens nulla fuit pri-
retur, et non moveretur ; consequens ma, a qua pertransibatur ; et habetur
implicat contradictionem. Consequentia propositum.
probatur,quia iliud instans primuniesse Illud autem (10) quo mutatur. Hic '^'^'^^ 49.

m ls, cum non possit esse immedia- probat dictam conclusionem ex parte
tum instanti in initio motus, oportet dispositionis, secundum quam est mo-
quod sit mediatum tunc ; in illo instanti tus ; et dividitur, quia primo prsemittit
mobile nonmovetur, necinalio instanti quamdam differentiam inter alteratio-
sibi immediato, nec in tertio, et sic de nem, etalios motus. Secundo probatin-
aliis ; igitur in nullo instanti initiativo tentumibi : Quoniam neque. Primo di-
motus movetur, et per consequens non cit, quod ad motum tria requiruntur
movetur; igitur aliquidsimul movetur, scilicet mobile, quod movetur disposi- ;

et non movetur, quod implicat. Et ista tio, secundum quam est motus et tem- ;

ratio evidenter probat, quod tempus non pus, in quo est motum. Unde quantum
est compositum ex indivisibiiibus. ad illud, secundum quod est motus, est
T»xt, 47. QHoniani{%)autem. TQviid. ratio quia differentia inter alterationem et alios

omne (") quod movetur, prius moveba- motus; nam dispositio, secundum quam
tur ; igitur non est primum mulalum est alteratio, est divisibilis non per se,

e55<? a parte principii. Gonsequentia te- sed per accidens solum ad divisionem
net, et antecedens probatur ;
quia motus sui subjecti ; sed dispositio, secundum
est divisibilis in semper divisibilia, cum quam est aliquis alter motus, est divisi-

proportionaliter dividatur tempori, et bilisper se, ut spatium secundum quod

magnitudini, ut pjobatum fuitprius. est motus localis, et magnitudo, secun-
2.3. Xeque (9) igiturejus Hic probat dic- . dum quam est augmentatio et diminu-
Text 4«
tam conclusionem ex parte mobilis et ,
tio, et ita de aliis. Potest etiam addi
vult probare istam conclusionem, quod differentia alia, quia dispositio secun-

non est dare primam partem mobilis, dum quam est alteratio, est dupliciter

qu« pertransivit aliquod signum signa- divisibilis : uno modo per accidens ad
tum in spatio pertranseundo. Probatur divisionem subjecti ; alio modo est divi-

supponendo, quod mobile debeat succes- sibilis secundum gradus form«, sed
sive pertransire spatiumillud ; tunc ar- spatium seu magnitudo non est divisi-
guitur, quod illapars mobilis, quse per- bilenisi uno modo.
transivit signum, vel est divisibilis, vel Quoniam neque in iis erit primum. 24

indivisibilis non indivisibilis, quia jam

: Hic probat conclusionem principalem
non esset pars mobilis, cum mobile non ex parte dispositionis, secundum quam
componatur ex indivisibilibus, ut proba- est motus ; et intendit istam conclusio-
tum est si divisibilis,
: tunc signum nem, quod non est dare primum partem
pertransitum ab ilia parte, prius per- spatii pertransitam a mobili. Probatur,
transibatur a medietate illius partis quia cuni illa pars sitdivisibilis, et mo-
quam a tola parte, et prius a medietate tus successivus, medietas partis spatii
 QU^STIO VII 301

prius pertransibatur quam tota pars ;

test intelligi dupliciler. Nota quod quidquid
igitur et prius medietas medietatis, incipit esse per primum esse, incipit esse

quam tota medietas, etsic in infmitum per indivisibile, quia nunc est, ct imme-
;

igitur quacumque parte spatii pertran-

diate ante hoc non fuit ; et eadem ratione
quidquid desinit esse per primum sui non
sita data, prius transibatur pars minor,
esse, desinit per aliquod indivisibile ; et
et per consequens nulla erat pars prima
hac intentione docet Philosophus id tempo-
pertransita ; et consimiliter argueretur
ris, in quo mobile per se prirao mulatura
de magnitudine, secundum quam est
est, esse indivisibile.
augmentatio vol diminutio, et de qua- (<i)
Primiim inslans in quo est molus. Nota
litate,secundum quam est alteratio Nec quod hac ratione Aristoleles ducit ad duo
est differentia, nisi quantum ad hoc so- inconvenienlia, si primum esse molus
illud
lum, quod spatium et magnitudo sunt sit indivisibile. Primum inconveniens est,
per se divisibiles, sed qualitas (^) est per quod tunc duo instantia indivisibilia essent
accidens divisibilis. contigua, et immediata et hoc inconve- ;

niens sic deducit Sanct. Thom. Si enim in

ANNOTATIONES hoc est in inslanti indivisi-
A, B, est raolus,

nque- (^) Mutatum esse est i^ece.^sissri ah aliquo bili, quod designat sub duabus litteris, quia

'aquo termino. Nota, quod Aristoteles in hac ra-

est finis praeteriti temporis, et initiura fu-
nutari tJone supponit, quod quidquid rautaturdis- turi, ,1, B, est terapus, et per consequens
cedita termino a quo, aut, quod idem est, constat ex duobus indivisibilibus. Sed ego
I
relinquit ipsum. Nam relinquere aut est non video hanc consecutionera nara qui ;

idem quod mu/ar«, aut relinqu^re sequi- diceret A, B, esse unura indivisibile, nega-
tur ipsum mularl relinquere enim et mu-
: ret proinde esse terapus, et esse duo indivi-
tari idem motiis realiter sunt, et sola ra- sibilia.

tione differunt ; nam mutari est acquirere Themistius itaexponit, quod si est indi-
lerminura ad quem, et relinquere estdisce- visibile, in illo non est motus, ut text. 29
dere a terraino a quo ;
prius autera natura ostensura est, non taraenexpIicat,quomodo
est intentio in finem, quam discessio a ler- duo instantia essent contigua.Quidaraneo-
mino a quo, eo enira discedo ab hoc loco, tericusThoraista ita consequentiamdeducit,
quia tendo in aliura. nerape quod si delur motura futurura ter-
(b) Quia si fiat mutatio de A in B. Nota rainari intrinsece per priraura instans, esse
quod in hac ratione Aristoteles duo suppo- indivisibile, eadem ratione quies praeterita
nit: Priraura, quod mutatio fit sine inter- terminaretur intrinsece per ultimura ins-
ruptione de uno loco in alterura. Secun- tans, et sic duo instantia essent iraraediala.
dura, quoi irapossibile est, mutatura, Quod ita explicat ; nara cum A, D, sit ler-
quando rautatum esl, adhuc rautari in ter- minus, ct prasteriti lemporis, et futuri, de-
niinura ad quera rautalura est imo si ; tur quod illud mobile in toto tempore
ultra rautetur, rautabitur ab illo, et non in proeterito C, A quieverit. tunc si tem-
illura. Arguitur orgo sic illud quod rau- : pore praeterito quievit, in quacumque
tatura est de A in B, vel est in A, vel in B, parte et instanti illiu^ quiescit. Consequen-
vel in aliquo interraedio, ut in C, sed non tia haec revera non tenel, quia in inslanli
esl in A, quia separatura est ab eo, nec est non potest esse quies ; valet tamen ad ho-
in interraedio ;
quiaadhuc rautaretur in B, minera, concesso, quod in instanti potest
cum ponatur continue raoveri, et sine inter- esse raotus, nara tunc eadem rationc, qua
ruplione de /1 in 5 ; relinquiturergo, quod molus incipil intrinsece per primum ins-
illud raulatura est de A in B. tans, dosinit etquies per ullimum, et irame-
(o) IUud,in quo aliquid mutalum diatead instansquiGlisiainstantimovetur;
est, po-
 303 UB. VI. PHYSIGORUM
ergo instans est immediatum instanti ; et qualitatem esse per se divisibilem secun- »« 7«ali.
''"'
hoec expositio est Scoti in hoc textu, si per- duni gradus formae, ut supra notavit Sco-
pendalurejussensus, quod Scotusjuxla nisi tus ; et ex hac ratione sequitur, quod non
sensum Aristolelis probare intendit, quod datur minimum in qualitate, sive secundum
non est dare aliquod indivisibile, in quo cxtensionem, sive secundum intensionem ;

aliquid movetur, quia vel sequeretur, quod nam quando lignum applicatur igni, non
Hlud inslans esset indivisibile, vel quod datur minima pars ,
quse primo habeat
instans esset imniediatum inslanti. Conse- calorem, sed quacumque data, rainor
quentia in hunc modura deducitur, quia prius est calefacla, et quocumque dato

in instanti in quo primo incipit molus, ni- gradu intensionis, anle illuiH fuit alius
hil adhucmulatum est, illiautem inslanti gradus.
Iiullum indivisibile est immediatum, quia Et si qua^ras, anqualitas separata a quan- 28.

indivisibilia non sunt sibi proxima, et ta- tilate sit divisibilis, dico quod divisibile ^"^'«»i>f«

tnen si esset, in quo aliquid primo muta- bifariara surai potest : uno modo pro divi- fariamnt
mi.
tum est, oporteret illud esse immediatum sibili putentia propinqua ; alio raodo pro
illi primoinslanLi ; ergo illud primum, non divisibili poteutia reniota. lllud dicitur di-

eril indivisibile. sed divisibile. visibile potentia reraota,quod habet for-

(e) 0)7me qiiod movetur prius tnovebaiur. raara sufticienlera, non tamen sub modo
Hffio ralio sic posset deduci, si esset dare il- convenienti, sub quo pportet eam haberi,
lud, in quo primo aliquid mutatum est, vel ad hoc quod dividatur. Divisibile autem
illud' esl divisibile, vel indivisibile ; sed polentia proxima dicitur, quod sic habet I
neutrum estdandum ergo, etc. Minor pro- : eara, quod cessante impedimento stalira Quaiitu
*""""'""
batur, et primo quod non divisibile quia ; posset sequi actus ad dividendum. Dicc
si ponalur mobile quiescere in toto tempore ergo quod qualilas separata a quantitate Quomoi
C, A, tunc adhuc in instanti A, ipsum non est divisiliilisin partes ejusdera ratio- biUs.

•rhobile quiescit, id est, non mutatur, nis potentia propinqua, est tamen divisibi-

hec mutatum cst. Ponatur ergo secun- lis in potentia reraota.

dum adversarium, quod sit primum muta- Et si dicas, ergo talis qualitas esset spi-

tura m A, B, tunc sic arguitur ; si /1, 5, est ritualis ; nego consequentiara,. eo quod
'indivisibile, vel idem cuni/l, vel est proxi- nata est inforraare corpus, modo puUa
mum ipsi A : non proximum, quia indivi- forma accidentalis spiritualis nata est in-

sibile non est proximum indivisibili ; nec iormare corpus.

fetiami, B, el A sunt idera, quia positum
est, quod in A, nondum mutatur, nec mu-
taluni est ; tamen in yl, B, ponitur primo QU/ESTIO VIII ,

esse mulatum ; ergo, etc. Minor veroquan-

lum ad aliam partem, sciUce', quod illud, -Utrum iii molu sil dare primum mutatum
in qiio primo mutatum est; ncn sit divisi- : esse a parteprincipii
bile, probatur sic, quia sicut priiis argue-
batur, vel in utraque parte miilatum est, Ai;istot.hic lext. AG. D. Thom. lert.G.et reliqni in-
terpretes ibid. .Mbert. tract. ^.cap. 4 Tliemist!
-vol in neutra, vel in allera tantuni ; si in
lext. 48. Tartaretus'/(fc et in 2'. diist; 2. qul^sL
iieutra, tuncnon est mutatum in toto ; siin 9. Valles. controv 4(i. ad riyronw SotuB 6. Phy-
sic qucest.iS. Tolet. qucest. 4. Pererius /.14. cap.
allera tantum, tunc non primo mutalum in
.

b. Coniinbr. cap. 5. qucest. tirirca. Ruviuscap. 8

•toto ; si vero mutatumest in utraque, lunc cjucest. unica. Roocus qucest. o. Fueute quwst. %.
diffic. 3. Aversa lom. 1. Philos. quiest. 30.
i^rius mutatum est in priori parte quam in
"posteriori, et sic non est mutatum in toto.
(f) Sed qualitas est per accidensdwisibi- ARGUiTUR.primo quqd sic quia sicut :

1.

mTdaiui''li^' Nola -quoi h4c Arisloteles -noh nrgai ae habct puncltis ad imeam/et insla^>s
•
 QU^STIO Vlll 303^

ad tempus, ita et mutatum esse ad mo- grave occupat ; igitur, etprimum muta-
tum ; sed in liiiea est dare punctuni in tum esse in motUi quia sibi invicem
utroque extremo, et in tempore instans ; correspondent prima pars spatii pertran-
igitur in motu est dare mulatum esse in seundi, etprimum mutatum esse.

utroque extremo, et per consequens a Septimo, si non esset dare primum

parte principii. mutatum e5i'ea parte principii, hoc esset
Secundo, omnis motus fmitus termi- pro tanto, quia omnei quod movetur,
hatur in utroque extremo et non nisi prius movebatur, et postea movebitur,
ad mutatum esse omni motu
; igitur in ita ut ista consequentia esset bona : hoc
fmito est dare primum mutatum essea movetur, igllur hoc movebitur ; sed
parte principii. consequens eat falsum, quia vel move-
Tertio, in motu est dare primum mu- bitur necessario, vel contingenter : sed
tatum essedi parte fmis ; igitur et a par- non necessQrio, quia hoc est futurum
te principii. Antecedens patet per Aris- contingens, quod per iiberumarbitrium
totelem in isto sexto. Consequentia pro- potest impediri : si contingenter , igitur
batur, quia sicut motus terminatur a possibile est, quod non movebitur, et

parte fmis, ita a parte principii. per consequens, tunc ista consequentia
Quarto, descendat aliquod vivens a non erat bona : hocmouetur ; igitur hoc
concavo orbisLunas, usquead deorsum, movebitur.
et in medio illius descensus moriatur, Octavo, si est aliqua mutalio indivisi-
tunc est dare primum instans non esss bilis, est dare primum mutatum esse a
iliius viventis ; igitur in illo instanti, parteprincipii; sedsic est:ergo,etc. Ma-
vel iilud movetur, vel quiescit ; non jorprobatur,qula sialiquid mutetur su-
quiescit, quia poncbatur, quod descen- bilo, tunc verum est dicere, quod in illo
sus esset continuus : si movetur, hocest instanti movetur, et prius non moveba-
primum instans, quomovetur, quia nun- tur ; igitur hoc est primum instans, in
quam ante movebatur, eo quod nun- quo movetur, et per consequens est dare
quam ante fuit; igitur hoc est primum primum 7nutatwnesse(X^Qx\Q principii.
mutatwn esse a parte principii. Minor patet ex prfecedenti qua^slione,
Quinto, circumducatur aliqua rota, saltem quoad hoc, quod est possibile.
cui figatur aliquis clavus ; tunc est dare Item, patet de illuminatione, de delecta-
primurn instans, quo ille clavus est affi- tione, et visione ;
quia licet visio fmt
xus ; igitur in illo instanti ille clavus subito, et licet continuetur successive,
movetur, quia ponebatur motus rotas est dare priumm instans, in quo orga-
continuus, sed ante ille clavus non mo- num alteratur secundum visionem, et

vebatur ; igitur hoc est primum instans, per consequens illud est primum muta-
in quo iste clavus movetur, et per con- tum t'55ealterationis.

sequens est dare primum mutatum esse Deinde arguitur, quod non est dare
a parte prinripii. primum mitatum essed^ parte fmis,quia
Sexto, arguitur specialiter de motu non est dare primum mHtatum esse a
loeali, quia si ex aliquo levi existente parte principii ; igitur nec a parte finis.
sursum fiat grav6, tunc est dare pri- Gonsequentia probatur, quiasicut motus
mum instans esse illius gravis ; igitur terminiitur a parte fmis, ita a pa^te
et priniam partem spalii, quam illud principii. Secundo, quia no« c-St dar-e
 .

304 LIB. VI. PHYSIGORUM

ultimam partem spatii pertransiti igi- ; tans non esse mutationis indivisibilis,

lur nec ultimum instans esse motus, quia est dare ultimum instans sui esse ;

et per consequens non est dare primum quia in eodem instanti, in quoest, desi-
miitatwn esse a parte fmis. Oppositum nit esse , aliter enim non esset indivisi-

arguitur per Aristotelem in isto 6. text. bilis ; igitur si cum hoc esset dare pri-
46. ubi ponit quodestdare primum mu- mum instans non esse ipsius ; igitur

tatnm esse a parte finis, sed non a par- instantia essent immediata. Ex quo se-

te principii. quitur quod de mutatione indivisibili

Inquajstione primo (^) videndum est, ista consequentia non valet ; hoc muta-
3.
Divisio tur igitur postea mutabitur.
guceslionii
de mutatione instantanea, seu indivisi- ;

biii. Secundo de mutatione successiva. Ex quibus conclusionibus sequitur,

Quanlum ad primum,notandum,quod qualiter exponendie sunt propositiones
per primum mutatuni esse a parte prin- de istis verbis, inclpit, et desinit in mu-
cipii intelligitur primum instans esse tationibus indivisibilibus ; nam ista ,

molus, ita quodinillo instanti verum est hoc incipit mutari, exponitur sic : hoc
dicere, lioc movetur, et ante non move- mutatur, et immediate ante non muta-
batur ; sed per primum mutatuni esse a batur et ista, hoc desinit mutari, expo-
parte fmis intelligitur primum instans nitur sic : hoc mutatur, et immediate
non esse motus, ita quod in illo instan- post non mutabitur. Ex quo sequitur,
ti sit verum dicere, mobile non move- quod est unum instans, in quo hujus-
1 1

tur, et immediate ante movebatur. modi mutatio indivisibilis incipit esse,

Mttlatio- Nunc de hac mutatione indivisibili, sit et desinit esse et hoc non est inconve-;

nis indivi-
aibilis cla- primaconclusio ista: Cujuslibetmutatio- niens, quando ly incipit exponitur ali- I
tur pri-
mum inu- nis indivisibilis est dare primura muta- ter, quam contradictorie de ly desinit.
tatuin esse
tum esse a parte principii, ita ut sit dare Et hoc de primo.
a parte
principii. primum instans, in quo illud mutatur. Quantum ad secundum, prima conclu- M^tatio^
Probalur, quia in illo instanti, in quo sio est ista Non est (^) dare primum
:
"^„*"^*^J**
mobile movetur subito, illud mobile mutatum esseiw mutatione successivaa '">' p»"«-
muin mu-
movetur, et ante non movebatur ; igitur parte principii, exponendo sicut prius. tatum etu
illud est primum instans esse motus, et Probatur, quia vel illud instans esset prmciy».
per consequens primum mutatu^n essc, immediatum instanti in initio motus
ex quo sequitur quod in mutatione in- vel mediatum non immediatum, quia :

divisibili, non valet ista consequentia; tunc continuum componeretur ex indivi-

hoc miitatur, igitur prius movebatur sibilibus ; nec mediatum, quia tunc in
Secunda conclusio est ista : Impossi- tempore intermedio mobile mutabatur,
Mulatio-
ni« indivi- bile cst dare primum mutatum esse mu- et per consequens mutatum erat ; igi-
tibili* non
parte fmis. Pro-
potest da- tationis indivisibilis a tur mutaium esse datum non erat pri-
riprimum sequeretur, quod con- mum.
mutalum batur, quia tunc
<*j« a par- tinuum esset compositumex indivisibi- Secundo, nunquam (c)aliquod estmu-
te fmit.
libus, ettempus ex instantibus conse- ; tatum, nisi prius mutabatur, tunc ca-
qucnsest falsum.Consequentia probatur, piotempus, in quomutabatur ; tunchoc
quia ^v\vci\\m mutatum esse ^ parte fmis mutabatur in isto tempore : igitur erat

estprimum instans non essc motus ; mutatum in isto tempore, et hoc mu-
modo impossibile est dare primum ins- tabatur immediale ; igitureratmutatum
 ;

QUJilSTIO VlII 305

immediate, et sic in infiriitum, et per imitvjdtatc post hoc non mwjbltur. Se-
consequens ante quodcumque mutatnm cundo sequitur ex pradictis, quod ista
m6>datum, erat aliud mutatiim csse, et est falsa motus inclpitess3 quia expo-
,
;

per consequens nullum erat primum. nitur sie ; motus non est,et immediate
'ans Ex conclusione sequifur, quod non est post hoc erit, io-itur
^ motus incipit esse:
'llUYl *

«0/U.9 dare primum nistans esse motus, sed modo prima exponens est falsa, scilicet
est dare ultimum in quo non est. Secun- ista, motus non est, quia sua contradic-
do, sequltur quod in motu locali non est toria est vera, scilicet ista, omnis molus
dare primam parfem spatii, qua^ per est. Et sic patet qualiter in molu suc-
motum acquiritur, quia quacumque cessivo est dare prinmm uiutatum csse
parledota, ejusmedietas prius acquire- a parte finis, et non a parte principii

batur, et prius medietas medietatis, et et iitec de secundo.

sic in infmitum ; et eodem modo dici- Ad rationes. Ad primam, cuncedo («)

tur de forma, quie acquiritur vel de- quantum ad lioc, quod sicut punctus est
perditur successive, quod non est dare terminus linea}, ita instans est terminus
primam partem formaB acquisitam, vel temporis ; et sicutprreter punctum ter-
deperditam. minantem lineam non est dare primum
Secunda conclusio est : Non est dare punctum intrinsecum linea), ita nec
primum mutatum csse a parte fmis in etiam est dare primum mutatum esse
cces- motu successivo. Probatur, quia vel est intrinsecum motui.
'p,"_ dare primum instans, in quo aliquidest Ad secundam, concedo, sed alio mo-
'j^j^ complete mutatum, vel ultimum in quo do terminatur, quam tu ponis quianon ;

'* /^"
non : si primum in quo sit, habetur terminatur ad ultimum instans non esse
propositum ; si ultimum in quo non, motus a parteprincipii, sed ad primum
igitur adhuc re^at aliquid acquiren- instans non esse a parte fmis ; et sic in
dum ; et cum illud non possit acquiri neulro extremo terminatur affirmative.
subito, sequitur quod tempus est ante- Ad tertiam, negaturconsequentia. Ad
quam illud esset acquisitum, et per probationem dico, quod vcrumest, quod
consequens in medio illius temporis is- sicutterminatur in fine, ita in principio,
tudmovebitur :igiturinstans datum non sed diversimode ;
quia in fine termina-
erat ultinmm, in quo illud mobile com- tur ad primum instans, in quo mobile
plete erat mutatum. Ex istis sequitur, est completemutatum sed a parteprin- ;

qualiter in terminis significantibus mu- cipii non terminaturadprimum instans,

tationessuccessivassuntexponenda^pro- in quo est mutatum, sed ad ultimum,in

positiones (d) de istis verbis, incipit et quod nonest mutatum.

desinit. Unde ista, A incipit movjri, Ad quartam, admitto casum, et quan-
est sic exponcLda : A nunc non move- do qua^ritur, an in primo instanti esse
tur, et immediate post hoc movebitur ; cadaveris ipsum movetur, vel quiescit ;

et ista exposilio est impossibilis : .1 dico quod neutro modo, sedincipit mo-
nunc movetur, et immediate ante hoc veri, quianuncnon movetur, et imme-
non movebatur. Item ista .1 dcsinit ; diate post hoc movebitur. Et si objicia-
nwvri, igitur A nunc non movetur, et tur, quodmateria prima cum qualitati-
invncdiat i unte hoc movjbatur ; Qi isla bus symbolis, qua3 fiunt in corrupto,
est impossibilis : ^l nunc mov2tur, et nunc movetur. igitur et form.a inhas-

Tom. in, W
 ;

806 IJB. VI. PIIYSICORUM

rens illi mat<M'i;u ; n^gatur consequen- moveri successive, el sic capitur m pnmo ^foiut ei

sed surficit, quod illa forma incipiat articulo hujus quaeslionis. Alio mocto uL miturduo-
tia,
^*'" ^iodu.
idem esL qiiod moveri molu successivo, el
moveri cum illa maleria.
iLa sumiLur in secundo arLicuIo. Moverian-
A(l quintam, dico quod in primo ins-
te;n, et 7nolus possunL capi dupliciter : uno
tanli, in quoille clavus est aflixus, iile
m:jdo pro denominaLo ; eL sic non sunt ad
clavus non movetur, sed incipit moveri
aliud, quam subjecLum quod moveLur, aut
una cum rota.
muLalum esL. Alio modo pro per se signifi-
Ad sextam, concedo quod est dare moveri non
caLo, auL pro formali; eL sic est
primam partem spatii, quam illud aliud quam quidditasmotus concreLive de-
grave occupat per generationem novam signaLa; moLus auLem oL moveri proecise
ex levi, sed non est dare primam par- idem significanl, diversimode Lamen ; sod
tem spatii, quam acquiritper molum in muLati esl entiLas indivisibilis realiLer con-
descendcndo. tinuans parLesmolus, et ab eis realiLer dis-

Ad septimam, concedo quod hoc est Lincia.

omne quod movetur, (b) Non esl dare primiimm.uii\i\im esie in In omni
pro tanto, quod itnota ttt
mulitione successivj. NoLa, in omni moLu mutatun
prius movebatur, et postea movebitur.
esse
reperiri instans indivisibile, quod est me-
Etquandoprobatur, quod non, dicoquod
dius Lerminus parLem praiLeriLam cum fu-
h£ec consequentia est neccssaria : /toc
lura copulans, quod dicitur mulatum esse,
movjtiir ; ig^tur hoc nin^ebitur. Et quan-
habeLque se ad motum sicut tunc ad tem-
do quasritur, vel moveljitur necessario,
pus, et sicuL puncLum ad lineam. Unum-
vel contingenter, dico quod sicut move-
quodque enim horum conLinualivum esi
tur contingenter, moveljitur contin-
genter. Et quando
ita

dicitur,
esse, quod non movebitur, dico quod
si ponisin csse quod non movebilur, eo
ponatur in
parLium seu conLinui; eL de hoc mutatum I
esse asserit conclusio ipsum non dari in
principio motus, bene lamen in fine, hoc
esL, daLur primum non esse moLus, quando

ipso ponitur inessc, quod nonmovetur finiLur moLu:^ in quo est verum dicere,

et sic ponis oppositum antecedentis,quia nunc non esL moLus, et immcdiaLe anle hoc
fuiL moLus, quod conLingiL, quando jam
bene sequitur : Jioc non movibitur,iijitur
perfecLus eL finitus est motus non tamen ;

hoc 7ion movctur.

in incepLionemoLus daLur primum esse
Ad octavam, dictum est.
moLus, quja moLus non ii^cipiL per pri-
Ad nonam, qugeprobat quod non est
mum sui esse, sed anLe quodcumque muia-
dare a parte finis, etc. negatur conse-
ttim esse esl n\iu.d mutatum esse usque in
quentia. Et quando dicitur, sicut termi-
infinitum. ProbaLur : quia si in principio
natur, etc. verum est ; sed lioc est di-
moLus dareLur tale mutaium esse, vel illud
versimode, sicut dictum est. esset illc terminus primus, a quo incipit
Ad decimam, ncgatur consequentia ; moLus, vel esset mutatum esse lerminans
quia hocnon intelligimus per prinmm primam parLem moLus ; sed ille primus
?nui'itum essc n parte fmis, sjd intelli- Lerminus moLus non diciLur mulaium esse,

ginms primum instans, in quo mobiie uL paLel ; neque poLesL dari mufatum esse
terminans primam parLem moLus, quia si
est complete mutatum.
darcLur primum mutainm esse terminans
ANNOTATIONES primam parlem molus, dabilur eliam

7. (>) Primo videnlum eil de miUatione ts- '

prima pars moLus ; sed ^prima pars motus
Malari Jii dari non polesL, quia quacumque
fariam SW'
'Jaatanea. 'Solaquod mntari accipitur da- daLa, da-
milur. pliciler uno modo uL distinguiliir coulra
:
bilis osl prior usque in infinilum, cum
 QU^STIO VIII 307

motus sit divisibilis in infinitum ergo ; se, nec ante aliquid aliud sui habet aliquid
neque polest dari primum miitatum esse. prius. Altero modo dicitur primum secun-
Quod non detur prima pars motus patet; dum alterum, et esl iUud quod habet aliud
quia si daretur, etiam daretur prima pars ante se, quo est aliquid prius, et aliud quo
teraporis, in qua fieret illa prima pars mo- nihil est prius.
tus ;
sed prima pars temporis dari non po- (d) Propositiones de isiis verbis incipit, et 9.

test, ergo neque prima pars motus. Major desinit. Nota quod dupliciler res incipiunt, b^f^oit
patet; quia partes temporis correspondent et desinunt esse vel enim incipiunt per incifiunt
;

partibus motus, et e contra. Minor proba- primum sui esse, vel per ultimum^sui non num esse,

tur : quia, aut illa prima pars temporis esse ; et desinunt per] primum non esse,
esset indivisibilis, aut divisibilis : primum vel per ultimumsuiesse.Res illse incipiunt
dici non potest, quia pars temporisest lem- per primum sui esse, quae sine motu inci-
pus et per consequens divisibilis : neque piunL, quales sunt substantiae, tam genera-
divisibilis, quia tunc, cum jam habeat biles quam spirituales. Similiter et indi-
parles, ergovelin neutra erit motus, aut visibilia, ut instantia (quamvis substantia-
in utraque, autinallera tantum : quocum- lis formae corporalis, quse extenditur per
que dato, sequiturmotumnon fuisse primo subjecti] partes, hoc est, in matcria; quia
in tota illa parte temporis; nam si motus hoc per motum contingit, quoad hoc non
sit inaltera tantum,aut in neutra, manifes- Iiabet primum sui esseper accidens tamen).
tum est motum non esse primo, id est, Illud autem diciturprimum esse rei, quia
ad:Fquate in tota parte. Si autem sit in in nullo instanti anle hoc res erat, et in hoc
utraque, cum prius fuerit in prima, effici- tola res totum suum esse^ habt^t, atque ita
tur etiam, ul non fuerit primo in tota exponitur : res nunc est, et ante non eral.
parte divisibili ; non ergo datur primum Illaj autem |ultimum sui
res incipiunt per
miitalum esse in motu in principio, sed non esse, inquibusestassignabileultimum
ante quodlibet miitatum esse, jani aliud et inslans inter alia, in quibus talis res non
aliud est miitatum esse. erat, post quod talis res jam erit, et sic ex-
omne (^) Nunquam aliquoi est mulatum esse, poni solet ; res nunc non est, et immediate
u\an
n'si prius mufabaiur. Nota quod ha^c pro- post hoc erit. Hoc pacto incipiunt motus
9>'.o- positio, antc omne mutari est mutatumesse, et tempus, et aliqure qualitates, quae cum
Hur. potest bifariam exponi : uno modo sic, motu incipiunt. Desinunt etiam res per
quod quocumque tempore, in quo verum primum non esse, quando videlicet datur
est dicere,quod aliquod mutatur, praeces- instans, in quo res non sil,^ante quod ins-
sit aliquod inslans, in quo verum erat di- tans, in tolo ante tempore existebat ; et
cere, quod aliquod mutatum est, et sic est sic exponitur hujusmodi lerminus desitio-
vera quia significat, quod non est dabile
;
nis; nunc non est, etjmmediate anle hoc
aliquod tempus, inquo verum est dicere, erat: et hoc modo desinunt tam motus
quod aliquid mutatur, quin illud pra^ces- quam omnia, quas per motum desinunt
serit aliquod instans, in quo fuit verum esse. Similiter et substantiae, qua3 per con-
dicero, hoc mutatum est. Alio modo polest trarii pugnam corrumpuntur. Res tandem
exponi, quamcumque entitatem, quoe est desinunt per uKimum sui esse, qunndo
mutari pr^cessit aliqiua entitas, quae est datur instans ultimum, in quo est res,
mutatum esse, et sic adhuc est vera, etsi post quod immediate non erit, et sic expo-
illi, qui dicunt mntari, et mutatum esse nitur res nunc est, et immediate post hoc
;

non disLingui a mobili, hoc non concedant. non erit. Ilocpacto desinunt esse res, quae
num Nota secundo, quod aliquid potest esse sine contrarii pugna corrumpuntur, vide-
dl'j"
primum dupliciter uno modo secundum : licet substantise spiriluales, ut Angelus, si
ter. se, et sic illud est primum, quod ncc anle Deus illum perdeiet, et similiter anima
 ; ;

308 LIB. VI. PIIYSICORUM

rationalis, nec non et inslantia, el indivisi- illud oniin mulaluin esse quod in fine mo-
bilia qu»que; licTcnamque suum esse et tus dalur, exlrinsecum est motui, quia

in inslanli simul liabenl, el in inslanii si- tuncjam.non esl molus, el vocalur pri-

mul perdunt. mum non esse niolus, sieut instans incep-

iO/ (e) Concedo quo.nlum ad hoc. qnol sicul tionis Yocalur ullimum non esse motus.

puncius, elc. NoLa quod Arisloleles mm in-

omnem mutationem claudi EXPOSITIO TEXTUS

tendit negare
duobus lerminis, eo scilicet, in quo desi- Quoniam autem[{)o'nne qujd niuta- Text. ;jl.

iiil,quiesl primum non e '.se mulationis^ tur, in tempore mutatur. Hoc est quar-
et eo, a quo incipiL, qui esl ullimum non tum capitulum hujus tractatus, in quo
esse mutalionis; sei q-ioniam nuUaluin Phiiosuphus determinat de mutato esse
esse vocatur terminus anle quem praecessit
in comparatione ad niolum : et dividi-
aliquis mo'us, quo
ideo ille Lerminus,
tur in Si3x secundum quod ponil
partes,
finitur molu?, appallatur recle miaalum
S8X conclusionos. Secunda ibi Noc au- :

esse; illevero aquo incipit raoLus non di-

tem ostmso. Tertia ilji : S^on solum.
citur mutalHin es^e, quia anle illum non
Quarta ibi : Manifeslutn est igitur.
prcTecessil molu?, quia qaamvis anle illuai
Quinta ibi Similiter autem et in eo.
nonfuerit moLus, nequo in illo, tamea im-
:

mediate p.ist illum fulurus est motus Sexta ibi : Qnarc in quocumque sit. Pro
omni mutaLione
vult ergo AristoLeles in prima conclusione prasmittit unam suppo-
dari ultimum mHtalum esse, post quod sitionem,quod cum omne quod mutatur,
nullum aliud sequatur, non tamen dari in tempore mutatur. Aliquod polest dici
primum mutatum esse, ante quod nulb.un mutari in tempore dupliciter : unomodo Mutari in
proecesserit. aliquid dicitur mutari in aliquo tempore aHquid
Ex habere punc- .... dtciturdu
his sequiLur, aliLer se
pnmo, scHicet
,

quod mutatur
. ,

m
.

quah-
,.
puciur.
tum in linea, eL aliLer mulalum esse, in bet parte illius temporis. Alio modo non
molu punctum enim non necessario ante-
;
primo, scilicet quod mutatur in parte
cedillineam, ideo dalur in linea primum
illius tcmporis, ut leciio dicitur fleri in
punctum muialum esse necessario prse-
; at
ista (be, eo quod fitin parte hujus diei.
cedit motus, ol ob id moLus non potesL in-
Xunc ponitur ista conclusio prima om- I
necesse enim
:

cipere ante mutaium esse :

est ut antecedat moLus, quia mulatnm essc

ne quod iiitvjtur in ;diquo tempore pri-
mutationis est finis. mo, mut.tur in qu.alibet parle illius

Secundo, sequiLur quod omnes hae pro- temporis. Probatur ex defmitione illius,

posiLiones sunl verae in Pliysica, cL pei- quod est moveri in aliquo tcmporepri-
tritse : Anle quodiibet moverl prse?edit mo. Secundoprobatur, (2) et sit tempus Ta:i. 5J.

mutalum esse. Anie quodlibei mutalum esse in quo allquid movetur primo, .1 B C,
prxcedit moveri. quod dividatur sccundum D, ita quod
Tertio, sequitur quod tale muiaium esse,
11. partes temporis, in quo fit motus, sint
conferatur ad alia mutcita. esse, quas
si
A B, ei B C, tunc mobile quod move-
prsecesserunt in motu, uliimum dicitur ;

tur, vel movetur in utraque parte tem-

si vero consideretur secundum tempus se-
poris .1 Ji C, vel in altera tantum, vel
quens post finem moLus, esl et diciLur pri-
in neutra. Si in utraque, habetur propo-
mum mutatum esse, ita ut sensus sit, in

quod est primum omnium se-

situm : si in neutra, hoc est falsum,
hocinstanti,
quentium, molus dicitur factus. Qaario, quia tunc non moveretur in .1 B C, ex

sequitur principium, et finem motus Cisc quo in nulla parte ejus moveretur : si

exlrinseca molui, non autem inL"in?eca in altera tanlum, tunc mobile movere-
 ;;

QU^STIO VIII 309

tur iii illo tcmpore non primo, quod est ti, ut probatum fuit prius ; igitur in

conlra positum. quolibet instanti mutatum est, et cum

Iloc autem (3) ostenso. Hic ponit se- quodlibet instans sit prius, quam illud

cundom conclusionem, quam prol^at tempus sit transactum, sequitur quod

tripliciter. Secunda ibi : Amplius autem. priusquam illud instans sit transaclum,
Tcrtia ibi : Am.plius aut^m sl id. Con- in quo aliquid movetur primo, ipsum
clusio est ista : Omne quod mutatur in mulatum est, et habetur propositum.
aliqiio tempore primo, necesse est ip- Xon solum {Q)) autem id. Hic ponit ^3.
16X1. Xi-do

suni esse motum prius. Probatur sic: lertiam conclusionem,quam probat pri-
sit A mobile, quod movetur in tempore mo de motu locali. Secundo, de gene-
B C, primo por magnitudinem /) E ratione, et corruptione, et alteratione,

et sit B niobile, quod moveatur aDque ibi '.Eademenim demonstratio est. Pri-

velociter in medietate iilius teniporis, mum probat dupliciter. Secundo ibi :

et incipiant duo ista mobilia moveri in AmpUus autem. Tertia conclusio est
eodeni iustanti ; isto posito, probatur ista : solum omne quod muta-
Non
ista conclusio secunda, scilicet quod tur prius est mutatum, sed necesse
omne quod movetur, estmotum necesse est etiam omne mutatum prius mu-
esse primo ad istum intellectum, quod tari, ita ut non solum rnutatum sit,

omne quod movetur in aliquo tempore sed in mulari. Probatur, supponendo

primo, necesse est motum esse prius, quod omne quod movetur de aliquo
quam illud tempus sit transactum, quia termino in a iquem terminum, movetur
in quocumque (^) tcmpore movelur //, in tempore. Probatur suppositio : quia
movetur etiam A, cum a^que velociter si fiat mutatio de A in B, tunc in
moveantur, et incipiant in eodem ins- eodem instanti nonpotest esse in A, et

tanti; sed B est motum prlus quam tem- in B, ut ostensum est prius ; igitur
pus B C, sit transactum, ut patet ex oportet, quod in aliquo instanti sitin J,
casu ; igitur J est motum prius quam et in alio in B ; vel igitur illa instantia
tempus B C, in quo movetur primo, sunt immediata, vel mediata : non im-
sit transaclum, et habetur propositum. mediata, quia tunc tempus componere-
Amplius (4) autem. Secunda ratio, sit tur ex instantibus : si mediata, tunc in-
tempus, iy) quomobile movetur A C
in ter ipsa cadit tempus medium, et per
tunc in instanti medio illius temporis, conscquens mutatio facta de A in B, fie-
quai^routrum mobile movetur, vel jam bat in tempore. Tunc isto supposito,
motum est : non movetur, quia in ins- probatur conclusio ; quia cum om-
(7) Text. o7.

tanti non potest ficri motus ; igitur jam nis (c) mutatio fiat in tempore, et omne
motum cst, et per consequens prius- tempus sit divisibile in partem priorem
quam tempus, in quo movetur primo, et posteriorem, sequitur quod omnis
sit transactum, ipsum est motum, mutatio est divisibilis in partem prio-
Amplius (5) autem si id. Terlia ratio, rem et posteriorem ; igitur si in aliquo
quia illud, quod continue movetur in tempore aliquid mutatum est per conti-
aliquo tempore primo, et in nuUo ins- nuuni motum, prius movebatur in me-
tanti illius temporis desinit mos^eri ;
dietate illius temporis, et prius in me-
tunc vel in quolibet instanti illius tem- dietate medietatis, et sicin infmitum ;

poris mutatur, vel mulatum est ; sed et per consequens omne mutatum pras-
mpossibile est, quod.mutetur in instan- cedit mutari.
 :

310 LIB. VI. PHYSICORUM

Amplius auteiu. Secunda ratio est tum subjectum modo inter ista duo
14.
Text. 58. .,./,.
magnitudo,
sit
(8)

in
.
qua pertransitur in
•, •

bene est medium, scilicet esss formas

:

aliquo tempore primo C D ; tunc vel secundum partem subjecti.

C D, sunt indivisibilia sibi invicem Quare necesse est id quod muiatum
conjuncta, vel inter ipsa esl medium : esse. Infertcorollarium, quod omne mu-

si sibi invicem conjuncta, tunc magni- tatum esse pra)cedit mutari, et omne
tudo esset composita ex indivisibilibus, mutari praicedit mutatum esse. Et causa
quod est impossibile, ut probatuni fuit hujus est ;
quia nullum indivisibile est
prius ; si inter ipsa est medium, tunc immediatum alteri indivisibili, sed
sequitur, quod magnitudo C D, est quodhbet continuum est divisibile in

in infmitum divisibilis ; igitursi aliquid semper divisibiha.

est mutatum super magnitudinem C D, Manifestum (10) igitur. Quarta con- lo .

prius movebatur superejusmedietatem, clusio est : quod omne quod factum est,

et prius supra medietatem medietatis, necesse est fieri prius, et omne quod est

quam supertotam magnitudinem, et sic mfieri, necesse est factum fuisse, scili-

in infmitum igitur ante omne mutatum

; cet secundum partem. Probatur quia :

esse super istam magnitudinem prius omiie C) quod fit, mutatur, et omne quod
erat mutari ; ethabetur propositum. factuni est, mutatum est sed omne ;

Text. 59 Eade)n {S))enim demonstratio. Hicpro- mutatum esse pra3cedit mutari, et omne
bat dictam conclusionem in aliis mo- mutari praacedit mutatum esse, ut pro-
tibus a motu loeali, dicens, quod in (d) batum est igitur omne factum pra3ce-
;

aliis mutationibus, ut in generatione, et dit fieri, et omnefieri pra3cedit factum

corruptione, et in mutatione in contra- esse.

riis, ut in alteratione, per eamdem ra- Similiter autem et in eo. Quinta con-
tiunem probabitur, quod omne mutatum clusio est omne quod corrumpitur est
:

Generatio pra^cedit mutari. Sed dubitatur primo, prius corruptum, et omne corruptum
tit succes qualiter generatio sit successiva, ex quo est prius corrumpi. Probatur, quia tam
siva.
forma secundum quam est generatio, corrumpi, quam corruptum esse est di-

non habeat partes graduales. Secundo visibile in infmitum ; et ideo sicut nihil

dubitatur de hoc, quod secundum dicit, fit nisi prius factum fuerit, nec aliquid
contradictionem omne mutatum priece- factum fuit nisi prius fiat, ita nihil cor-

dit mutari, quod est falsum, quia su- rumpitur, nisi prius corruptum est, nec
bito fit mutatio de uno contradictorio in aliquod corruptum est, nisi prius cor-
reliquum enim inter contradic-
; aliter rumpatur.
toria esset dare medium. Respondetur Quare in quocumque sit. Sexta con-
ad primum, quod in generatione formfo clusio : In nullo motu est dare primum
sulDstantialis non est successio secun- mutari^ aut primum mntatum esse ; quia
dum gradus forma?, sed solum secun- si sic, jam esset aliquod mutari, quod
dum partes quantitativas subjecti, quia non priecederet mutatwn essa, vel ali-
prius in una parte subjecti introducitur quod mutatwn esse quod non prcBcede-
forma, quam inalia. Ad secundum res- ret mutari, quod est contra prius po-

pondetur, quod per mutationem decon- sita.

tradictorio in contradictorium intclligit

nmtationem de pura privatione forma3
ad e55ecompletum forma3 secunduui to-
 OU^STIO VIII 311

ANNOTATIONES pus inler ultimum (?ss(3 ligni, et primum

(i)
esse ignis, sed idem instans, quod est pri-
16. in qiiocumq^-e tempore movelur B, elc.

Nola quod queinadiiioduiii in linea consi-

mum esse ignis, esl primum non esse pri-
vationis ignis, puta ligni. Si autem acci-
derantur puncla, ila el in uiolu sunt mu-
piatur gener.itio pro toto motu alterationis
tala esse indivisibilia, atque adeo sicut in
proDcedente in ligno, qui terminatur ad
linca puncta continuantia non sunt actu,
esse ignis, ille fit quoque in tempore.
sed potentia quando tamen linea acLu di-
;

viditur, punctum lerminativum est aclu (ii) In aliis mutalionibus ut in gcneraiione,

quia torminat divisionem, (sicut parJes etc.Notaquodexduabusdcmonstrationibus,

quando sunt actu continuie,,. sunt entia in quas fecerat Aristoteles,priorem,quoe ex di-
potentia; quando vero sunt actu divisas, sunt visione temporis proccdit, dicil liabere lo-

entia in actu) ita et mutala cssc contiKuan- cum in alteratione, et goneratione,et corrup-
Mutataes
s-i contl-
tia molum sunt in potentia quando vero tione ;
nam altera qua3 ex divisione spatii
nitanlia ;

niotum mulalum es^c actu terminat motum, tunc sumebalur,in solo motu locali verumhabet,
sunt in
potcnlia. cst inaclu.Demonslratio ergo Aristotelis est,
etapplicari etiam potestmolui augmenti,et

quod sicut in linea ante quamlibet parlem, decrementi. lU enim ante quodlibet punc-

e t punctum, motu ante quamlibet

ita et in
tum quod mobile mutatum est,
spatii, in

proecessii spatium per quod mutabatur,

partcm motus est mulilum esse sed quia ;

et anle quamlibet partem spatiipniecesserat

mulolum esse evidentius apparel, quando
aclu terminat et rumpit motum, demons- punclum in quo fuerat mutatum, ita et in
trationem format in duobus mobilibus, ut augmento quantitatis ante quemlibet ter-
in littera patet.
niinuni, el punctum acquirebatur quan-
titas;etante quodlibet acquiri prsecessit
('') Sit tcmpui iti quo mobile 7novetur, elc.

Nola quod Arisloteles ex hac ratione terminus, ad quem res augmentata est.
18.
coUigit, quod, cum omne tempus quan- In intensione autem qualilatis, non est

lumcumque minimum, sit divisibile, ct adeo patens quomodo ex parte rei acquisitse

inter duo nunc semper medial tempus, et ante quodlibet mutatum esse sit moveri, et

cuilibet nunc correspondet in inotu, mu- ante quodlibet mcveri, mutatum esse, et

fatum esse, atque adeo inter quaecumque ideo evidentius indicatur ex parte tem-
mufala esse, mediat motus, scquitur quod poris : omnis enim intensio et remissio
veluti ante quamlibet particulam lemporis fit in tempore, et ante quamlibet partem
prsecesserunt infini'a uunc, ita ante quam- temporis prsecessit instans, in quo res est
libet particulam motus pra3cesserunt in- mutata, et anle quodlibet instans pra^cessit
finita mutald esse, et per consequens tempus in quo movebatur ;
gencratio vero
quidquid movetur, infinities fuit mu- et corruptio, licet accepta pro inceptione,
tatum. el desitione substanti^ie, non fianl in lem-
17. (c) Quia, cum omnis mitfalio fial in tem- pore, tamen, si accipianturpro motu alte-
pore. Nota quod Aristoteles non accipit liic rationis, qui terminatur ad desitionem,
mutalum esse ut hactenus, pro terminomo- verbi gratia, aquae, et inceptionem aeris,
tus, qui est in instanli, sed pro eo quod est in tempore fiunt,ut saepius alibi dicit Sco-

mutari : et loquitur de motu proprie,uL dis- tus : vel sicut dicit hic, in generatione non
tinguitur a mutatione. Nam generatio,quae, secundum gradus formae, sed
est successio

verbi gralia, est mutatio de non esse ligni solum secundum partes quantiiativas sub-
ad esse ignis, si accipiatur pro incep'.ione, jccli.
1!».
ipsa non fit in lejnpore, quoniam, ut vide- (c) Omne quod fll mulatur etc. Nota, quod Generatio
l)imu.s///>. S. generatio fit perprimume.vse, alia est consideratio substantiie in homo- ^^('^'aniiits
alto modo
ct quia non datur ultimum ligni, undc geneis, et alia in lieterogeneis. In liomoge- «« hom',-
ijeneis et
generatur ignis, nuUum esl medium tem- iieis namque, cujus partes sunl ejusdem
. . ,
 312 LIB. VI. PHYSICORUM
alio in he- ralioni^ id ({uod generaLur lompore, quo test moveri velocius ; ergo, etc. Priiiia
terogoncis
considcra- forma exlendilur per maleriam, secundum pars anteccdentis patet ad experientiam,
lnr.
eanidem ralionem generaLumest secundum et secunda pars probatur ;
quia nullum
parlcm, uL cum forma ignls exLendilur per invariabile motum a motore immobili
materiam ligni, anLe quemliijel ignem ge- potest moveri velocius sed coelum est
;

niLumgenerabaLur ignis, eL anle quodlibeL

invariabile, et movetur a motore immo-
generari eral ignis aliquis geniLus ; sed in
bili : ergo, etc. Major patet, quia major
helerogeneis, uL verbi gratia, in animali,
velocitasnon potest provenire nisi vel
non semper id quod gcneraLur praecessiL
ex diminutione resistentia?, vel augmen-
secundum eamdem raLionem, sed secun-
dum parLeni alLerius raLioni>, ul quando talione potenti^e motoris, et quocumque
in animalianimantur pedes, priusfuit ani- modo detur, est variabilitas et mutatio.

maLumcerebrum, cL anLe cerebru n fuiL Minor probatur pro prima parte in 1.

animatum cor el I103 tsl quod in^inuaL

;
Cieli, texl. 20. et 120. et pro secunda

exemplo domus, cujus fundamenLum pra3- 8. /nfjns, te.rt. 34. et inde. et 2. Me-
jaciLur parieLibus. AL vero quia minimum taph. text. 35. et indj. Gonflrmatur
uLriusquesub3Lardiye proJuciLur in insLanLi, antecedcns, quia si coelum posset mo-
anLe mutalum e>;e non pra?cediL
illud veri velocius, sequeretur, quod centum
moveri secundum eamdem forraam, scili- anni durarent pnecise tantum, quantum
cet subitanLialem, sed priEcediL aUeraLio,
nunc durat unus dies ; et consequens
quia prior corrumpebaLursubstantia, quie
videtur impossibile. Gonsequentia pro-
quidem alLeraLio quodamniodo conliniiaLur
balur, quia si eadem proportione mo-
in
cum generaLione aLque ila verum esL quo-
;

tus coeli velocilaretur, in qua centum

dammodo semper, quoio nnequod facLum
est, secundum parLem, aut secun-
prius aul
anni se habent ad unam diem, tunc

duni alteraLionem fiebaL, eL omne quod tantum durarent pra3cise centum anni,
fiL parLim facLum oraL ; cL pariLer in cor- quantum nunc durat una dies. Tertio
rupLione,omne quod corrupLum esl, cor- sequeretur, quod aliqua potentia toto
rumpebaLur, cL omno quod corrumpiLur tempore a^terno esset frustra ; conse-
partim corrupLum eraL : cLcnim alLeraLio quens est falsum, quianatura nihil facit
ipsaqua? terminaLur non solum ad quali- frustra, ut patet 3. de Aniim,, text. 45.
tatem, sed eLiamad desilionem unius sub- et 1. Cciili, te.ct. 32. et 2. Cueli, 50.
stantise, et generalionem alterius, vocatur
ct 59. Consequentia probatur ; quia po-
non solum alLeraLio, sed cL corrupLio, cL
tonlia a qua coelum potest moveri velo-
generaLio.
cius, nunquam reducetur ad actum.
Quarto, sequeretur, quod coelum de fac-
tomoveretur velocius, quam moveatur
QU.^STIO IX ;

consequens implicat contradictionem.

Vlrum omne quod mooelur poisil velocius Gonsequentia probatur, quia motus coeli

et tardius moveri estseternus; modo in asternis non dilTe-

runt esse et posse.

Anslot. Iitc cap.2. te.ct. 11. Averroes, Themi tiu^, Secundo, arguitur ad principale ; si
Siinpliciur, ibidcm. All)artiis tract. 1. cap. 3. ]).

Thom. lcct. 2. Vide aiictor.'s citatos in qq. 4. ct 5, omni motu dato contingeret dare velo-
ciorem, scqueretur quod spatium inflni-
1. Arguitur primo, quod non onme tum pertransiretur in tempore finito,

quod movetur possit moveri velocius ; vel saltem posset pertransiri ; conse-
quiacoelum movetur, et tamcn non po- quens est impossibile, ut patet in isto
 QUyESTIO IX 313

6. text, 65. Gonsequentia probatur ;

prol)atur, quia motus non rctardatur,
quia si in prima medietate horge aliquod nisi per augmentum resistentiie, vel di-

mobile moveatur aliqua velocitate, tunc minulionem potentice.

ex quo motus potest velocitari, quan-

iste Secundo, aliquod movetur infinita ve-

tumUbet ponatur, quodin secunda parle locitate ; igitur non omnimotu dato po-
proportionali hor» moveatur in duplo test dari tardior. Gonsequentia tenet,

velocius quam in prima, et in tertia, quia aliter infinito posset esse aliquod
in duplo velocius quam in secunda, et majus.Antecedens probatur; posito quod
sic in infinitum ; tunc in qualibet parte aliqua linea non moveatur circulariter

proportionali hora^ pertransitum erat circa suum extremum, tunc punctus

tantum, quantum erat pertransitum in terminans secundam medietatem move-
prima parte, ut potest faciliter demons- tur tardius, quam punctus tcrminans
trari ; igitur pertransitum in tota illa primam medietatem. Item terminans
hora esset compositum ex infinitis a^qua- medietatem medietatis movetur tardius
libus,et per consequens esset infinitum, in duplo, quam terminans primam me-
et tamen hora est finita ; igitur in tem- dietatem, et sic in infinitum ; igitur

pore fmito pertransitur spatium infini- aliquis punctus movetur infinita veloci-

tum. tate.

Tertio, sequeretur quod nulla potentia Tertio, sequeretur quod supra spa- 3.

activaesset terminata ad maximum,nec tium finitum posset fieri motus tempore

aliqua resistentia ad minimum conse- ; infinito ; consequens est falsum, ut pa-
quens est falsum,ut patet, 1. Coeli, text. tet in isto sexto, text. 6! . et 62. Gonse-
63. et inde. Gonsequentia probatur ;
quentia probatur, quia si aliquotj mo-
quia mutus veJocitatur per augmenta- bile pertranseat pedem in una die, dein-

tionem potenti.E et per diminutionem de retardetur motus in duplo, tunc in

resistentia3 modo si potest velocitari in
; duobus diebus pertransibit medietatem
infinitum per augmentum potentia),tunc pedis, iterum retardetur in duplo, non
potentianon est terminataper maximum. pertransibitnisi medietatem medietatis,
Si per diminutionem resistentia^, tunc et sic in infinitum ; igitur tempore infi-

resistentia non esset terminata ad mini- nito movebitur, et tamen non pertransi-
mum. bit nisi spatium unius pedis. •

Quarto, si aliquid moveretur motu Quarto, capiatur una virga flexibilis,

velocissimo, non omne quod movetur super cujus uno extremo ponat pondus
potest moveri velocius sed aliquid mo-
; minimum, quod illa virga non potest
vetur velocissime : ergo, etc. Major pa- sustinere, tunc arguitur sic : isla virga
tet, quia aliter esset dare motum velo- deprimitur infinita tarditate ; igilur
ciorem velocissimo ; et minor patet 4. impossibile est, quod aliquid tardius
hnjus, text. 133. ubi ponitur, quod coe- moveatur, aliter enim essetdare tardita-
lum movetur velocissime. tcm majorem maxima. Antecedens pro-
Deinde arguitur, quod non omni nio- batur, quia si aliquid potest moveri tar-
tu dato potest dari tardior, quia tunc dius, vel hoc esset a pondere majori,
sequeretur quod potentia non esset ter- vel minori, vel non a majori,
ab^quali :

minata ad minimum, nsc resistentia ad quia ab illo velocius deprimeretur vir-

maximum ; consequens est falsum, ut ga : nec a minori, quia minorem suffi-

palet/)nmo Cceli, text.Q'^. Gonsequentia ceret virga sustinere, ut palet per deli-
 314 LIB. Vi. PIIYSICORUM

nitioncm ponderis mininii quod non po- do hoc est impossibile, quia impossi-
test, qiiia ab a^quali pondere asqualiter bile est secundum Aristotelem coehmi
deprimeretur. quiescere ; igitur ipsum non potest
Quinto potest argui ;
quia coelum non quiescere ad quietem alterius. Quarto,
potest tardius moveri per easdem ratio- est eadem difficultas de ratione, per
nes, quibus probabatur, quod coelum quam probat Aristoteles 8. hujus, ter.t.

non potest velocius moveri. 3i. quod in moventibus, et motis non

4. Oppositum arguitur per Aristotelem est processus in infinitum ;
quia in illa

G. hujus, text. 11. et inle, qui hoc sup- ratione supponit, quod ex omnibus mo-
ponit, quod omni mota dato, contingit bilibus contiguis fiat unum continuum ;

dare velociorem, et etiam tardiorem. sed hoc seeundum Aristotelem est im-
Secundo probatur ratione : quia omni possibile, quia impossibile est, quod
medio (a) medium sub-
dato potest dari sphfera'' coelestes ad invicem continuen-
tilius secundum quamcumque propor- tur, quia jam non esset diversus motus
tionem, et eliam mediiim densius ; igi- coeli, quod Aristoteles repulat impossi-
tur omni motu dato polest dari motiis hile, 2. deGeiieratione.

velocinr, el etiam tardior. Consequentia Ad omnes istas difficultates nititur(^)

tenet ;
quia ad subtiliationem mcdii se- Commentator respondere sic quod li- :

quitur proportionaliter augmentatio ve- cet non repugnet motui, mobili, et quieti

locitatis. et ad ejus condensationem se- quantum est ex ratione generali motus,

quitur proportionaliter motus retarda- mobilis, et quictis, quin omne mobile
tio, saltem in gravibus et lcvibus, ut moveatur vclocius, et etiam tardius,
patuit per Aristotelern /y? 4. hujus, text. attamen repugnat mobilibus cx ratione
71. ct antccedens apparet in isto scxto. speciali talium, vel talium mobilium :

Notandum, quod tenendo opinionem modo quia in proposito insistimus so-

Aristotelis, difficile est salvare dictam lum in rationibus generalibus motus, et

suppositionem esse veram, de qua fit mobiJis, igitur quod est impossibile se-
qua?slio ; quia secundum opinionem cundum istam rationem gcneralem, et

suam ipsa est impossibilis, ut probant etiam quod est possibile, debet reputari
plures rationes ante oppositum. Se- impossibile, vel possibile, et ideo mo-
cundo, est eadem difficultas de quadam tum velocitari, el retardari quantumli-
ratione, quam facit Aristoteles 4 hujus, bet debet reputari possibile simpliciter

text. 71. ad probandum quod grave sim- in proposito, ex quo est possibile per

plex moveatur subito ;

pro qua ratione rationes generales motus et mobilis.

supponebat, quod omni medio dato po- Sed contra istam solutionem argui-
test medium subtilius secundum
dari tur : quia quodlibct illorum, de quo
quantamcumque proporlionem et ta- : argutum est, est simpliciter impossibi-

men lioc est impossibile secundum le ; igitur ex nulla tali suppositione po-

Aristotelcm, quia igni puro, vel ctiam test pr^Tdicari. Consequentia tenet: quia
coelo, impossibile cst dari corpus sub- ad impossibilc sequitur quodlibet, quia
tilius. Tertio, estidem judicium de ra- quanta evidentia per taleni rationem
tione quam facit 7. hujus, texl . 1. ad probareturaliquid, tanta evidcntia pro-
probandum, quod omne quod movctur, baretur suum oppositum.
movctur ab alio, quia omne quod mo- Sccundo, quia ex lali suppositione

vctur, quiescit ad quietem allerius :mo- possibili secundum rationes generales

 QU^STIO IX 315

motus, et mobilis, impossibile tamen polos, et quandoque elongatur ; sed

secundum rationes speciales mobilium, quandocumque appropinquat ad illam

potest inferri simpliciter irapossibilc ;

lineam, movelur velocius quam prius, et

igitur nullum tale debet supponi ad ali- quando elongatur ab illa linea, movetur
quid probandum. Gonsequenlia nota tardius ; ergo, etc. Verum est tamen,
est, et antecedens probatur, quia ista quod hoc non obst.ante, totum mobile
est vera, aliqnod mohlle ni')03tnr, et semper movetur uniformiter.
cum ista capio istam possibilem secun- Secunda conclusio est Supposito quod :

dum rationes generales mobilium eo motorcoeli, et coelum sint invariabilia,

modo, quo loquiturComnientator, vide- ut videtur Aristotelesinnuere 8. hnjns,

licet : onine mobile fjuiescit ; tunc ar- text. 3i'. et 65. impossibile est quod
guatur sic in Disamis, nimirum, rjnod- coelum moveatur velocius, quam dc
dammobile movetnr onne mobileqnies- . facto movotur, vel etiam tardius. Pro-
cit : igitnr quoddam qnod quiescit mo- batur, quia nunquam potest provenire

vetnr. Gonclusio cst falsa : igitur aliqua major, vel minor velocitas nisi cx varia-
pra^missarum, et non major, quia illa tione motoris.

ponitur esse vera ; igitur minorest sim Tertia conclusio : Supposita invaria-
pliciter impossibilis, quocumque modo
lo bililate motorum, et moJjilium coeles-
ex quo conclusio sequens ex illa est sim- tium, de factoest aliquis punctus velo-
pliciter impossibilis secundum quam- cissime motus, quo impossibilo cst ali-
cumque rationem. quid movcri velocius. Patet de quolibet
Ex quibus patet, quod ilhe probatio- puncto describente a^quinoctialem cir-

nes Aristotelis de quibus taclum est, culum, quia quilibet talis punctus des-
non valent, nisi in quantum illie sup- cribit lineam maximam possibileni des-

positiones sunt possibiles, quas tamen cribi.

Aristoteles reputat impossibiles secun- Sod dubitatur primo, quia aliquis cst
dum potentias naturales. molus circularis insensibilispropter ve-

Ideo advidendum qunliter supposilio locitatem, ul patet de trocho circum-

/«V/uoffio'/o de (jua fit qua3stio, est possibilis, et ducto, qui apparet quiescere, et tamen
^vdociTr^ qualiler sit vera.et qualiter non, ponun- motus circularisagquinoctialis est valde

tur conclusiones, discurrendo per di- sensibilis ; igitur videtur, quod iste

versa genera motuum ; et primo de mo- motus trochi est velocior motu a^qui-

tu circulari, supposito quod ejus veloci- noclialis. Secundo dubilatur, quid sit

tas attendatur penes arcus descriptos, et dicendum, attcndendo velocitate.m pe-

non penes angulos circa centrum. nes angulos descriptos circa centrum.
Prima conclusio : QuilibctC^) punctus Ad prinmm respondelur, quod dato
alicujus spha3ra3 coelestis priiiterquam (|uod ille motus sit inscnsibilis, attamen
ultimfe, movetur aliquando velocius, et in valde magna proporlione, et quasi
aliquando tardius. Probatur, quia in incomparabiliter motus a^quinoclialis
qualibet splrera pra^ler ultimam, mo- cst velocior; et hoc pro tanlo, quia
vetur super diversos polos, et super po- linea a^quinoctialis est linea maxima
los muudi, et super polos Zodiaci ; igi- possibilisesse, nec linea trochi adlmc
tur quilibel punctus alicujus spha^ra) multoties replicata, estsibi comparabilis.
ca3lestis pra^ter ultimam, quandoque Adsocundum dico, quod attendendo
appropinquat ad lineam mediam inter velocitatem motus circulai'is penes an-
 316 LIB. VI. niYSlCORUM

gulos descriptos, nullLis punctus alicu- locior, et etiam tardior. Et eodem modo
jus sphaMTB movetur velocius qu;.m al- probatur de gcneratione et corruptio-
ter, imo quilibet ivque velociter, quia ne, de augmentatione et diminutione;
c|uiliLet in a^quali tempore describil quia quilibet talis motus successivus fit

ongulum a^quulem circa ccntrum. cum resistentia, quam contingit dimi-

Quarta conclusio : Supposito quod nui, vel potentiam augmentari ; igitur
molor coeli, et coelum sint variabi- contingit talem motum velocitciri.

lia ; ccelum potest moveri velocius, Ad raliones. Ad primam dico, quod

et etiani tardius. 1'robatur, quia si coelum non potest velocitari per agens
motor coeli potest velle velocius mo- naturale agens secunduni consuetum
vcre coelum, et cadum non resistat,
cuni cursum : et Iioc admisso, negatur mi-
imo polius inclinetur ad motum, se- nor probationis. Ad confirmationem,
quitur quoil Cffilum potest nioveri qua- concedo consequens. Ad tertiam, ne-
lib.t velocitate ; et eodem modo {'^} ar- gatur consequentia : tamen Gommenta-
guilur de tardilate. tor diceret, quod non est inconveniens
Cuinta conclusio : De facto, coelum de potentia ad individuum. Ad quartam
est variabile, et eliam motor potest vello confirmationem, negatur consequentia.
movere C(jelum velocius, et etiani tar- Adprobationem : ina^ternis nondifferunt

dius, sicutplacet sibi, et istud habemus esse ei pssse, dico quod si coelum mo-
credere ex fide. verelur velocius, quam nunc moveatur,
Ceniwn Ex isto scquitur, quod possibile esset, ille gradus velocitatis non esset ^eternus.
^ ' ^
anni du-
tare pos- quod ceutum auui durarent pr^ecise tan- Ad secundam principalem, concedo
seni ian- ^

tHmpr(eci- iwm, quantuui modo durat unus dies : possibilitatem consequenlis ad imagina-

tuw modo et ha3c de motu circulari. tionem de motu difforrni ; et de hoc fiet
ii^^ratunui
De motu autem rccto sit prima con- qua^stio.
QuoUbet clusio ista Quolibet motu recto dato
;
Ad tertiam, concedo, ut patuit super
viotu rec- , , , . , . , .• ^ i-
to dato polest dari velocior, et etiam tardior. primo ; sed illa aiictoritas intelligitur,

velocwr^' Pcobatur, supponendo quod quilibet quod est dare maximum numerum
motusrectusfit a potentia motoris, con- in integrum, ut in ponderibus, vel in

currente resistentia mobilis intrinseca. aliquo tali, in quocl potest potentia

Secundosupponitur, quod intensio velo- activa, sed non est verum de fractioni-

citatis provenit ex intensione potentias bus.

motoris vel ex diminutione resistentise, Ad quartam, concedo minorem ;
quia Puiicfut
describens
manenle potentia, vel quandoque ex aliquid movetur velocissime de facto, cpquinoC'
tialem, le-
utraque. Ilis suppositis, probatur con- scilicet punctus describens a^quinoctia- locissinie

quia cujuslibet motus localis movelur.

clusio ;
lem, ex hoc tamen non sequitur, quin
recti contingit potentiam diminui, et ipso possitaliquid moveri velocius, sal-

resislentiam augmentari, igitur et mo- tem per potentiam supernaturaliler

tum retardari : et e conlra contingit po- agentis.
tentiam augmentari, et resistentiam mi- Ad alias rationes, quibus probatur,
nui, igitur et motum velocitari. quod non omni motu tardo dato possit
Secunda conclusio : Supposito quod dari tardior. Ad primam, concedo quod

motus circularis, et rectus sint compa- potentianon est terminata ad mini-

rabiles in velocitate, tunc quocumque mum. Ad secundam, negatur antcce-
motu rectodatopotestdaricircularisve- dens. Ad probationem moveatur ali- ;
 QU^STIO IX 317

qua linea circa ejus extreinum,concedo, slat in duabus conclusionibus. Prima est :

et cIico,quocl ista est concedenda : in/inita Motus primi mobilis est velocissimus, qui
tarditale aliquid movclur , et tamen poLest esse per naturam; est namquemen-
semper ista neganda est : aliquid move- suraomnium corporaiium raotuum, ut U-
bro quarto dictum est. Secunda conclu-
tiir infinita tarditate. Ad lei"tiam, po-
sio, si divinara potentiara specLe,^, nuUus
test concedi ad imaginationem de motu
eslmolus adeo velox, noqae 63 53 poLest,
I difformi. Ad quartam de virga, conce-
quo velocior esse non possit quse cjnclu- ;

do, et dico quod iiia virga deprimeretur

sio notissiraa esL iis, qui norunL non esse
ab illo ponderecoadjuvante propria gra-
possibilera motum velocitalisinfinitae, nara
vitate et illa virga potest moveri tardius
;
citra illum, quocumque dato, ciim virtus
ab uno alio motore, cujusmodi esset Dei sit infinita, potesl oadera virtute citius
agens lib^iiim, vel aliud tale. Ad quin- quidquara raoveri ; nam quocuraque teni-
tam, dictuni est in quccstione. pore dato, quo res aliqiia a certo in certum
punctura moveaLur, poLeriL in parte illius
ANNOTATl ONES teraporis, (quod absque fine esL divisibile)

10- (a) Oiwu meiio dato polist dari medium per idem spaLiuni moveri. Addas, quoi

iunt qaa- subliiius. Nola quod in moLu quatuor sunt quncuraque magniLudine coelesLis orbis
id, quod movetur, et data, poterit Deus majorem orbem desu-
^devanda^' consideranda, scilicet
virtus a qua, e', lempus in quo, et spitium per creare, qui die naturali perageL circu-
per quod movelur. Virlus esl id quod effi- lum diurnum, qua raLione in infinitum
cit molura : id quod movelur est rcsisten- syncaLegorematice augeri po'erit moLus
lia, quae a virUUe molrice superanda est ;
velocilas.

nara est regula hic supponenda, quod a (cl) eodem mo.lo arguiliir de tarditale.
l!:t
11.

proporLione cequalitaLis, aut niinoris in-Te- NoLa quod loquendo de tarditale motus,
qualitatis nuUa fit acLio, nenipe ubi resis- sunt quidain senLientes revera esse in orbe
tentia sit aequa, aut raajor, quam virtus coelesLi. Aiunl enim aliquam partem, verbi
agentis, sed solum ubi proportio est majo- gralia, prirai mobilis,aliqua tarditate mo-
ris insequalilatis agentis adpassum. Virlus veri, quod neraini dubiuiii est, pjstquam
aulem lam activa, quam quae resislit, esse nuUa est, quae infinita velociLate moveatur.
potest aut interne inhoerens mobili, auL Elquuein duplo propinquior est polo, in
extrinsece adjacens, ut duui grave cadit, duplo movetur tardius id quod pariter ;

gravitas ipsa est interna virtus motrix, et concedimus,supposito polum esse punctum
quse illud expcUit est extrinseca. Itera, iramotum, quoniani in nioLu uniibrmiLer
medium ipsura per quod cadit, seu aqua difformi incipicnli a non gradu, qua pro-
sit, seu aer, exLrinseca esl resistentia : vir- porLione puncLura quo.lque propius acce-
tus prseterea acliva esse polerit, aut spiri- ditnon gradui, quam alLerum tardius mo-
tualis aut cjrporalis ; naturali? aut li- veLur : at vero, cum sic colligunt, hoc
bera ; fatigabilis et corruptibilis, ut in punctura tarde moveLur, eL quoi in du-
eleraentis, et elementalis, atque infatigabi- plo est propinquius polo, movetur duplo
liselincorruptibilis. In hac quaestione pro- tardius, et quod in quadruplo esL propin-
miscuecomprehendit Scolusomnes species, quius, in quadruplo movoLur lardius, et
tam virtutis quam resistentiae. sic in infinitura ; ergo daLur puncLum Lar-
(b) Commenlator responlere. Vide
yititur dissirae raotum. Non solam nulla est con-
supra aunoLaLionora ad texlum 15. sequentia, verum conlraria prorsus infer-
(c) Quilibjt punctus alicujus Hphc rae ae- tur inde conclusio; eo enira quoi in infi-
lestis, elc. Nota, quod solulio hujus qua^s- nitura procedit illa divisio, aliquod punc-
tionis quanlum ad molum circularem,
,
Lura moveLur lirde, ol aliui in diiplo lar-
 ;

318 LIB. VI. PHYSIGORUM

dius, ol aliud in quadruplo, elc. sequiLur tola magnitudo pcrtransita in tempore
quud nulluin dabilur lardissime motum, infinito sc habeat ad illam partem in
sicul non dabilur ullima pars proporliona-
cer!a proportione, ut pula in ccntupla,
lis mobilis versus polum. Slat ergo senlen-
sequitur quod in centum partibus tem-
lia Scoti, quod de poLentia absoluta, ut non
poris a^qualibus parti tcmporis acceptje
dalur sunnna velocitas moLus, ita ncque
pertransi])itur tota magnitudo, ex quo
summa larditas, Imo amplius dicimus dc
motus est uniformis igitur totum tem-
tarditate, quod cum actu nunc detur punc-
;

molum pus, in quo pertransibitur tota magni-

tum velocissime per naturam, uL
est punctus describens a^quinocLionalem tud(», cst fmitum, quia compositum est

circulum, nullum tamen esl actu tardissi- ex linitis partibus secundum multitudi-
me motum versus polum. nem, et secundum magnitudinem.
Sed et si (2) non leqne velociter. Se- 13
EXFOSITIO TEXTUS cunda conclusioest ista Impossibile est :
Teit. C2.

12. Qnonlam (1) autem omnc Id. Hoc est magnitudinem fmitampcrtransiriintem-
Text. 61.
quintum capitulum hujus tractatus, in porc infmito, rnotu difformi et irregu-

quo Philosophus determinat de finitate lari. Probalur, quia si sic ; tunc seque-
etinfinitate motus : et dividitur in no- rctur quod tcmpus fmitum esset infini-

vem partes, sccundum quod ponit novem tum. quod est impossibile. Etconscqucn-
conclusiones; partes patebunt.Item primo tia probatur ; et sint A B, magnitudo
pra3mittit conclusionem. Secundoprobat fmita, qua3 debet pertransiri in tcmpore
ibi Qaod IgilKr. Primo prasmittit, quod
:
infmito C D ; tunc, cum sit necesse

omne quod movetui', movetur in tem- prius pcrtransire parlem magnitudinis,

pore, et quod in majori tempore pertran- quam totam magnitudinem, accipiatur

situr major magnitudo, supple, a?que dc magnitudine A B, pars .1 E, quas

motu tunc ponit istam conclusio-
veloci ;
aliquoties sumpta numeret magnitudi-
nem primam capituli Impossibile est :
nem A B, et sit ita, quod centies
Magnitu- magnitudinem fmitam pertransin motu sumpta numcret ipsam totam ; tuncpars
dinem /¥• A C
niiam per unifnrmi, lempore infinito. Et exponit pertransitur in tcmpore fmito,
iransiri
teinpoi e
conclusioncm supponendo, quod non fiat quia in tempore minori, quam
in/iiiito rciteratio super eamdem magnitudinem, sit tempus C D, et onnie tempus
iinposnibi-
le est. quia si inlinilics fieret reiteratio, lunc minus infmito, est fmitum ; igitur pars
esset possibile, quod in tempore inlinito A E, pertransitur in tempore finito

pertransirctur magnitudo fmita. Se- igitur cum pars .1 E, centies sumpta,

cundo, exponitur conclusio, quod mo- reddat magnitudincm A i?, sequitur
bilenon denominatur muveri in aliquo quod in ccntum partibus temporis, per-
temporc, ex eo, quod movctur in parte tran.siliitur tota magnitudo, et niliil res-

illius temporis, quia si sic, tuncmobile, tat, sivc il!a^ partcs sint a^quales, sive

quod in una die pertransiret spatium li- inaHjuales ;

quia ex centum fmitis, sive
nitum, in temporc infinito pertransisset aequalibus, sive infcqualibus, impossi-
spatium finitum. bilc est resultare infmitum : igitur to-

Quo l ifjilnr. Ilic probat conclusionem tum tempus, in quo pertransitur mag-
exposilam, quod si magnitudofmitaper- nitudo .1 B, est finitum, et tamen
transeatur in tempore infinito, tunc po- ponebatur esse infmitum, et habetur con-
natur, quod in una parle fmitaillius per- scqucns. Et notandum, quod conlra is-

transcaturpars magnitudinisillius, cum tas duas conclusiones possunt lieri ius-

 QU^STIO IX 319

tantiaj quasi insoliibiles. sed dimiltantur mobile movcatur, spatio quiescente,sive

usque ad quaesliones. spatium movoatur, mobili quiescente :

SlmUiter auton et in qnielc. Tertia modo certum est, quod si mobilo infini-
conclusio est : Jmpossibile est mobile tum poneretur (juiescere, et spatium fi-
quiescere tempore inlinito super magni- nitum ponerelur moveri, ita ut pcrtran-
tudinem finitam. Et scicndum, quod per siret illud in tompore finito, jam sequi-

quietem intelligit tendere ad quietem, tur propositum. Secundo, quia mobile

sicut exponebamus de statu in qiiinto infinitum totum occupat; igitur non po-
hujus, text. 54. Probalur, quia talis test moveri de unoloco ad alium locum;
quies, id est, tendentia ad quietem, est non movetur, sequitur quod non
et si

motus ; modo impossibile est quod in movetur per spatium finitum in tem-
tempore infmito fiat motus super magni- pore finito. Et sciendum, quod rationes
tudinein fmitam per pra3cedentes conclu- hujus conclusionis ponuntur in parte se-

siones. quenti ; et conclusio sequens debet con-

14 Quare neque fieri. Quarta conclusio: cludi in parte prtecedente istam.
iTiipofsil^i-
le est ali- Impossibile est aliquid generari, velcor- Quoniam auteni (p) finitum. Ilic po- 15.
Text. 6;i.

^rari^vd Tumpi tcmpore infmito. Probatur, quia niturseptimaconclusio, scilicetquod mo- ilobile fi-
nilum non
^Zmpore
^^^'^^^^ generatum, vel corruptum est bile finitum non potest pertransirc spa- poiest per-
transire
iufiiiilo.
magnitudo fmita ; modosuper magnitu- tiuminfinitumintemporefinito; etistaest spaiium
iyifinitum
dinem fmitam non potest fieri motus eadem cum quinta conclusione, vel evi- tempore
fi'
nito.
tempore infmito. denter sequitur ex ea : ct potest probari
Texf.. 63.
Eadem (3) autem ratio est. Quinta sicut secunda, signando partem finitam
conclusio est : Impossibile est aliquod spatii infiniti, quaj pertransitur in parte

mobile moveri tempore finitosuperspa- temporis finiti, et arguatur sicut prius.

tium infmitum. Probatur sicut secunda At vero (G) ncque infinitum. Octava Texf. 66.
conclusio probabatur : quia illius tempo- conclusio est : Impossibile estmobile in- Impossibi -
le est mo-
ris fmitiaccipiatur unapars, in qua per- finitum pertransire spalium infinitum bile infini-
tum per
transitur aliqua pars magnitudinis infi- in tempore finito. Probatur : quia si mo- transire
spatium
nitae, supra quam fit motus in tempore bile infinitum pertranseat spatium infi- infinitum
in lenipore
K- fmito, tunc illa pars temporis aliquoties nitum in temporefinito, sequeretur quod finiio.

sumpta reddet totum tempus fmitum ;

pertransiret spatium finitum in tempore
igitur in toto illo non pertransibitur nisi finito ; consequens est contra sextam
magnitudo fmita, quod est contra posi- conclusionem, et consequentia proba-
tum ; et deducatur consequentia, sicut tur, quia spatiumfinitum est pars spa-
in probatione pracedentis conclusionis. tii infiniti ; modo in eodeni temporo, in
Text 6'. J/is autem{^) demonstratis. Sexta con- quo pertransiturtofum, eliam perlransi-
Moble m-
finiium clusio : Non est possibile, quod mobile tur pars ejus. Secundo, quia accepla una

^\na(n>ftu- infmitum pertranseat magnitudinem fi- parte temporis finiti, in qua pertransi-
1'mV^r- i^iti^ini in tempore finito. Probatur, quia retur una pars finita spatii, tunc cum
['J""*jJ;^
iMunc sequoretur, quod mobile finitum totum lempus aliquoties praicise con-
nito. pertransiret spatium infinitum in tem- tineatillam partem, sequitur etiam quod
pore finito, quod est contra prieceden- tolies illa pars magnitudinis replicata
tom conclusionem. Gonsequentia proba- et non pluries pertransiretur in illo
tur quia quando aIi((uod mobile move-
: tempore, per consoquens non totum
et
tur, non cst differentia in proposito, sive pertransilum in illo tempore esset in-
 LIB VI. PlIYSlCOUUiM 320

fmilum. Tertio, motus potest velocitari in infi-

Quoniam aiitcm {l)neqiie finitum. Po- nitum, ut patetexpr^ecedentiquasstione,

Texf. 67. motus infmituspotest fieri in tem-
iiiturnoiia conclusio, quod impossibile igitur

est motum infinitum fieri in tempore fi- pore fmito.

nito,aute contra.Probatur, quia vel mo- Quarto, aliquis motus fmitus fit tem-
tus esset infmitus ratione mobilis, vel pore infmito ; igitur possibile est, quod
ratione spatii, aut ratione temporis : non e converso aliquis motus infmitus fiat in

ratione spatii, quia impossibile est,quod tempore fmito. Consequentia tenet per
tempore fmito pertranseatur spatium in- simile ; et antecedens apparet, quia mo-
fmitum, ut probatum est prius : nec ra- tus coeli esl finitus, quia est mobilis fi-

tione mobilis, vel temporis, ut simililer niti, et tamen fit tempore infmito, quia
proltatum est ; ergo, etc. Ex quibus in- aliter non esset perpetuus.

fert fmale intentum in hoc capituIo,quod Quinto, quia motus in infinitum tar-
magnitudo, motus, et tempus similitcr dus, fit in tempore fmito ; igitur etiam
se habent, quantum ad finitatem et in- motus in infmitum velox. Antecedens
finitatem. apparet de partibus sphajrse mota3, quas
sunt prope polum immobilem, quia qua-
cumque parte data, qure aliqua tarditate

QU/ESTIO X movetur, est dare aliam, quae movetur

in duplotardius, et aliam, qua^in triplo,
Utrum in tempore finilo possit fieri motus et sic secundum quamlibet proportio-
infiniliis nem. Consequentia probatur : quia
quanto eundo versus unum extremum
Aristot. cap. 7. iext. 63. Themistius, Philoponus
et alii ibidem. Averroes comm. 66. D. Thomas
una pars movetur tardius, tanto eundo
le t. 9. Albert. Ixtcl. 2. cap. 9. Mayroa. 7. versus reliquum alia pars moveturvelo-
P/iyyic. jjart. Conimbr. et Ruvius in exposit.
cap. 7. cius ; igitur si aliqua pars movetur in
infinitum tarde, sequitur quod alia mo-
1. Arguitcr quod sic : quia mutatiosu- vebitur in infinitum velociter.
bita fit in mensura fmita, et tamen mu- Sexto, sicut se habet punctus ad li-

tatio subita est infmita ; igitur mutatio neam, ita finitum ad infmitum, ut dicit
infmita fit in tempore fmito. Major patet, Commentator in Prologo 8. hiijiis sed ;

quia multi ponunt, quod instans non sit punctus pertrausit lineam tempore fi-
res dislincta a tempore ; igitur si fiat in nito, ut si punctum moveatur super pla-

instanti, oportet quod fiat in tempore, num ; igitur super spatium fmitum po-
et non in tempore infmito, ut notum est, test fieri motus infmitus. Oppositum
et minor patet quia fit in infmitum mo_
; arguitur pcr Aristotelem m isto 6.

dica mensura. Notandum, quod motuspotest esse in-

Secundo, A potest moveri in hora, et fmitus uno modo, quia esl mobilis infi-
D potest moveri in eadem hora, et C et niti. Alio modo, quiaiicet sit mobilis 11-

D, ct sic de infinilis igilur motus infi-

; niti, et cum hoc fiat tempore fmito,

nitus potest fieri in tcmpore finito. An- attamen ipso pertransitur spatium infi-

tecedcns apparet, quia unum illorum nitum.

non impediret reliquum. Et patet conse- Nunc ponuntur conclusiones. Prima
quentia, quia motus aggregatus ex om- est : Motu uniformi impossibile est lem-
nibus illis esset infinitus. pore fmito pertransire spatium infini*
 QU/ESTIO X 321

tum. Probatur, qiiia si ita sit, oportet tempore infinito ab utraque parte. Pro-
quod aliqua pars spatii finita perlransea- batur, et ponatur quod A debeat moveri
tur in aliqua parte temporis ; aliterenim secundum casum positum in probatione
qua^Iibet pars spatii pertransiretur su- secundai conclusionis : deinde pona-
bito, et per consequens totum spatium, tur ulterius,quod A in die pra3cedenti
quod est contra positum : sit igitur una pertransivit dimidium pedis, et in die
leuca, quse pertransitur in centesima ante dimidium dimidii, et sic in infini-
parte temporis finiti, tunc cum illo tem- tum ; et sequitur propositum.
pore sint preecise centum partes aequales Tertia conclusio : Motus infinitus, Motut in-

parti temporis acceptte, et cum motus scilicet mobilis infiniti, potest fieri tem- est, ^mobi-

sit uniformis, sequitur, quod in qualibet pore finito, Probatur, si imaginaretur ^,'^,^"/^'//4

parte temporis non pertransitur plus, una columna in infinitum protcnsa ad

'''''^nUol^'
quam in parte temporis accepta ; et per Austrum, possibile est, quod illa tota
consequens in tota hora pertransibuntur columna, in una hora approximaretur
prfficise centum leuCtT;, qu^e non faciunt ad Orientem.
spatium infinitum. Quarta conclusio : Supra spatium in-
Secunda conclusio : supra spatium finitum potest fieri motus continuus
finitum potest fieri motus continuus dif- tempore finito. Probatur, posito quod
formis tempore infinito. Probatur, po- Socrates in prima medietate hora? per-
sitoquod aliquod mobile pertranseat transeat pedale, et in secunda parte
dimidium pedem in una die, deinde proportionali hor£e velocitetur motus in
super secundam partem proportionalem duplo, et in tertia in duplo plus quam
retardelur motus in duplo, tunc si se- in secunda, et sic in infinitum , tunc de-
cunda pars esset a^qualis prima?, ipsa monstratur probabiliter, quod in quali-
transiretur in duobus diebus ; igitur bet parte proportionali horae pertransi-
cum nunc sit subdupla, sequitur quod tum est pedale ; et cum in hora sint in-
pertransibitur in una die Deinde super finitfB partes proportionales, sequitur
terliampartem fiet motus in duplo tar- quod in hora pertranseantur infinita
diorquam super secundam, et sic in in- pedalia, ex quibus resultat spatium infi-

finitum.Tunc probatur sicutprius, quod nitum.

qua?Iibet pars proportionalis pertransi- Ex istis sequitur, quod tempore finito
tur in una die ; igitur cum sint ibi infi- potest pertransiri spatium infinitum ab
nita3 partes proportionales, sequitur, utraque parte, posito, quod Socrates de-
quod in infinitis diebus pertransibilur, beat moveri in hora sequenti secundum
et per consequens in infinito tempore casum jam positum, et quod in medie-
pertransibitur praecise spatium pedale tate horje pr^ecedentis pertranseat
motu continuo. unum pedem, et in medietate alterius
Ex isto sequitur, quod talis motus medietatis alium pedem, et sic in infini-
irrcgularis non correspondet alicul re- tum ; tunc sequitur propositum, quod
gulari, quia jam aliquis motusregularis in duabus horis Socrates pertransivit
fieret tempore finito, super spatium in- duo infinita, unum ad unam partem, et
finitum, quod improbatur in prima con- aliud ad aliam.
clusione. Secundo, sequitur, quod hujusmodi 4.

Secundosequitur, quod superspatium motus irregularis non correspondet ali-

finitum posset fieri motus continuus cui regulari, qui fieret in eodom tem-
Tgm. m,
322 LIB. VI. PHYSICORUM

pore, et super idem spatium, ex prasce- tium cum hoc esset infmitum, quia ex
denti conclusione. infmitis aqualibus esset compositum.
Tertio, seqaitur, quod ratio, quam fa- Tertio, sequeretur, quod esset dare ulti-

cit Aristoteles in 6. hujus, text. 67. in mam partein proportionalem ; conse-

contrarium, non valet ; ideo dico, quod quens est impossibile, quia illa pars ad-
Aristoteles intelligit de motu regulari, huc esset divisibilis in duas medietates,
et non de irregulari. quarum posterior versus partes mino-
Quinta conclusio, licet pra^dictai con- res, adhuc haberet proportionem cum
clusiones sint possibiles ad imaginatio- aliis partibus igitur pars data non erat
;

nem, et per potentiam divinam, attamen ultima. Gonsequentia probatur : quia

non est ita de facto ; ideo sufficit Aristo- qua ratione Deus potest sic velocitare

teli, quod hoc non est possibile secun- motum in duplo in qualibet parte pro-

dum potenlias naturales. portionali hor^e, eadem ratione potest

Gontra quartamconclusionem arguunt in qualibet parte proportionali produ-

quidam sic : si Deus potest illo modo cere unum lapidem bipedalis quantita-
velocitare motum per plures partes pro- tis, et quemlibet ordinate ponere juxta
portionales hor«, tunc sequeretur, quod alium, et cum hoc ordine retrogrado
aliquod mobile in hora pertransiit plus illos lapides destruere ; tunc primo la-
quam infmitum consequens ; est impos- pidi destructo, correspondebit ultima
sibile, imo implicat contradictionem. pars proportionalis horge, et eliam ulti-

Gonsequentia probatur, posito quod duo ma pars spatii.

mobilia ^ eti?, in hora velocitent mo- Ad ista. Ad primum, responsum fuit

tus suos per partes proportionales horje supra 3. negando consequentiam. Et di-
in duplo, ita quod pertransitum ab ^l in co ultra, quod qui pertransit unum infi-
prima parte proportionali, sit pedale et ; nitum ,
pertransit infmities infinita ;

pertransitum a i?,sit una leuca, ita quod sed ex hoc non sequitur, quod pertran-
continue per totam horam pertransitum seat plusquam infmitum, quia infmities
a B plusquam pertransitum ab A
est : infmita non sunt plus, quam infmitum.

sed in fme horae pertransitum ab A est Ad secundum, negatur consequentia,

infmitum igitur in fme hora3 pertran-
; quia illud in fme non esset signatum,
situm a B est plusquam infmitum. Se- sed esset excessum sine termino.
cundo, sequeretur, quod aliquod infini^ Ad tertium, dictum fuit in 2. quest.
tumesset fmitum, quod implicat, quia 6.

jam non esset infmitum. Gonsequentia Ad rationes. Ad primam, dico, quod

probatur ;
quia qua ratione Deus posset mutatio subita non est infmita,nisi se-
in qualibet parte proportionabili honie cundum quid ;
quia nec per ipsam per-
velocitare motum Socratis in duplo, ea- transitur spatium infmitum, nec est

dem ratione posset Deus in qualibet par- mobilis infmili, nec fit in tempore infi-

te proportionali hor£e creareunamsphae- nito, sed denominatur infmita impro-

ram spissitudinis unius pedis : et cum prie, eo quod fit in mensura in infmitum
hocsphaeram secundo productam duce- modica.
re sphaericecirca primam, et produotam Ad secundam, dico, quod non est ita

tertiam circumducere aggregato cx pri- de facto, quia non sunt hujusmodi infi-

ma, et secunda, et sic in infmitum ,

nita, tamen si essent, concederem, quod
tunc in fme corpus resultans, ct spa- esset possibile.
 QUiESTIO X 323

Ad motus posset velocitari

tertiam, non quiescit ; igitur, quod stat move-
in infmitum, verum est, sed non per po- tur. Major nota est, et apparuit m 5.
tentiam naturalem. Minor probatur quia quod : stat, nondum
Ad quartam, concedo reiterando su- quiescit, sed tendit ad quietem.
per idem spatium, c[uemadmodum fit IIoc autem[^) demonstratio. Secunda Text. 69.
motus coeli. conclusio omne quod stat, stat in tem-
;

Ad quintam, negatur consequentia. pore. Probatur, quia omne quod move-

Ad probationem dico, quod ibi non fit tur, movetur in tempore sed omne ;

comparatio semper ad eamdem partem, quod stat movetur igitur omne quod :

quia deberet argui :move-

aliqua pars stat, stat in tempore. Secundo, omne (3) Teit. 70.

tur certa velocitate, et una alia movetur velocius, et tardius fit in tempore ; sed
dupla velocitate ad illam, et tertia mo- omne quod stat, stat velocius, et tardius
vetur quadrupla velocitate ad eamdem, respectu diversorum ; igitur omne quod
et sic in infmitum ; igitur infmita stat, stat in tempore. Major patet per
velocitate aliquid movetur ; concedenda defmitiones velocioris et tardioris : et

esset consequentia, sed negandum esset minor est nota, quia stare est tendere in
antecedens. quietem modo aliquid tendit velocius
;

^ Ad sextam, verum est, quantum ad in quietem, et aliquid tardius.

proportionem ;
quia sicut nulla est pro- In quo (4) aiitem tempore. Ponitur 7.
Toxto 7'
portio Iinea3 ad punctum, ita nec est tertia conclusio : Illud quod stat in ali- '

proportio infmiti ad fmitum. quo tempore primo, stat in quolibet il-

Expliciunt quasstiones 6. lib. Physi- lius temporis. Probatur, quia iIlud,quod

corum. movetur in aliquo tempore primo, mo-

vetur in qualibet parte illius temporis,
EXPOSITIO TEXTUS ut probatum est ; igitur quod stat in
Qnonia/H (1) aiitem omne. Hoc est aliquo tempore primo, stat in quolibet
T«xt. 68. sextum capitulum hujus tractatus, in illius temporis. Consequentia tenet per
quo Philosophus determinat de divisio- conclusionem primam hujus capituli ;

ne status, et quietis ; et per statum in- et probatur antecedens, sicut probatum

tendit tendere ad quietem ; et primo de- erat prius. Secundo, quia dividatur
terminat de divisione status. Secundo tempus, in quo aliquid stat primo, in
de divisione quietis \ et tertio infert duas partes ; tunc igitur vel illud, quod
corollarium. Secundum ibi : Neque stat primo in illo tempore, stat in neu-
igitur quiescens. Tertium ibi ; Quo- tra parte illius temporis, vel in utraque,
niam autem o)nne. Primo ponit quatuor vel in altera tantum. Non in neutra,quia
conclusiones. Secunda ibi : autemIIoc tunc non stat in illo tempore ; nec in
demonstratio. Tertia ibi : In quo au- altera tantum, quia tunc non staret in
tem tempore. Quarta ibi : Sicut dictum illo tempore primo, quod est contra posi-
quod .siat est. Prima conclusio est ista : Omne quod tum : si in utraque habetur propositum.
moveiitr.
^^^^^ movetur, intelligendo per stare ten- Sicut (o) dictum est. Quarta conclu-
T«t. 72.
dere ad quietem . Probatur : quia omne sio : Non est dare mensuram secundum
illud, quodaptum natum moveri,
est instans, in quo aliquid stat primo. Pro-
quando aptum natum est moveri, aut batur sic : quia non est dare primum
movetur, aut quiescit sed illud quod ; mutatum esse motus, scilicet primum
stat est mobile aptum natum moveri, et instans, in quo aliquid movetur ; igitur
 :

324 LIB. VI. PHYSICORUM

non est dare primiim instans in quo ali- medietate medietatis, et sic in infmi-
quid stat. Antacedcns apparet ex capite tum, sicut arguebatur de statu, et mo-
praecedenti ; et consequentia tenet ex veri.

illo, quod omne stare est moveri. Se- Quoniam autem (7) omne. Hic infert Text. 74.

cundo, quia omne quod stat in aliquo corollarium, scilicet quod impossibile
tempore primo, prius stetit iii medietate est illud, quod movetur omnino, simili-
illius temporis, quam in toto illo tem- ter se habere prius et posterius, quia
pore, et prius in medietate medietatis, tunc sequeretur, quod moveretur, et

quam in tota medietate, et sic in infmi- quiesceret ; consequens est falsum, et

tum ; igitur quacumque mensura data, impossibile. Consequentia probatur :

in qua aliquid stat, prius stelit, et per quia mobile quiescere, est mobile, simi-
consequens non est dare instans, in quo liter se habere prius et posterius ; se-
aliquid primo stat et liabetur proposi- ; quitur, quod illud, quod movetur,quies-
tum. cit.

Neqiieigitur {Q) quiescens. Hic Aris- Zeno autem (S) male ratioci^iatur.lsie 9.
•

toteles determinat de divisione quietis : est tertius tractatus hujus 6. in quo Aris- ^ • '

8.
^
etdividitur secundum
in tres partes, toteles reprobat rationes destruentium
Quiescens quod pouit trcs conclusiones. Secunda motum ; et dividitur in tria capitula. In
intempore -^ n, t.•
/^ • ,- -i •

quiescU. 1'Ji i^t in quavis. lertia ibi

'• Quare ni- : primo destruit opinionem Zenonis, et

hilprimum. Prima conclusio est ista : solvit ejus rationes, quibus probat non
omne quod quiescit, quiescitin tempore. esse motum. Secundo destruit opinio-
Probatur dupliciter, primo : quia omne nem Democriti, ponentis indivisibilia

quod movetur, movetur in tempore ; moveri ; et in tertio destruit opinionem

igitur omne quod quiescit, quiescit in Heracliti, ponentis omnia continue mo-
tempore. Consequentia tenet : quia illud veri. Secundum ibi iDemonstrafis au-
quiescit, quod est aptum natum moveri, tem his. Tertium ibi : Mutatio autem
etnon movetur ct in ; illo tempore, in nulla. Primum capitulum dividitur :

quo natum est moveri, et ubi natum est quia primo solvit rationes Zenonis, qui-
moveri,etc. Antecedens probatum fuit bus probat non posse esse motum loca-

prius. Secundo, quia quiescere est simi- lem rectum. Secundo, rationes quibus
liter se habere prius, et posterius ; sed probat non posse esse mutationem se-
in instanti non est prius, et posterius ; cundum contradictionem : et tertio sol-

igitur non est possibile aliquid quiescere vitrationem contra motum circularem.
in instanti. Secundum ibi :At vero secundum eam.
Et Secunda conclusio est
in quavis. Tertium ibi : Rursus in circulo Item,
Illud quod quiescit in aliquo tempore primo ponit unam rationem. Secundo,
primo, quiescit in qualibet parte illius ponit alias quatuor eo ordine, quo pone-
temporis. Probatur eodem modo, sicut bat ipsas Zeno ibi Quatuor autem sunt. :

probabatur destatione, et tnovsri. Prima ratioest, quod illud non movetur

Quare nihil primum. Tertia conclu- localiter, quod continue est in loco sibi

sio Non est dare primam mensuram,

: asquali ; sed illud, quod dicitur moveri
ut primum instans, in quo aliquid qui- motu recto, est continue in loco sibi

escit. Probatur, quia onnic, quod quics- asquali ; ergo. Et major patet, quia su-
cit in aliquo tempore, prius quievit in per locum, asqualem mobili, non potest
medietate illius temporis, et prius in fieri motus rectus ; et minor probatur,
 QUiflSTIO X 325

quia mobile, quod dicitur moveri motu seundam sccundum partes proportiona-

locali recto, continue est in loco : modo les, esset procedere in infmitum, prius
quod est in loco, est in loco sibi «quali, quam mobile velocissimum attingat tarde
Teit. 7G. cum locus sit cequalis locato. Responde- motum attamen considerando divisio-
;

tur (9) concedendo (^) quod quod

illud, nem spatii secundum partes magnas,qua-
est continue in loco sibi «quali, movetur rum posterius acceptne suntsque magnas,
localiter, non quod supra spatium sibi vel majores prius acceptis, tunc mobile

asquale fiat motus, sed quia est continue velox cito attinget mobile tardum.
in alio, et alio loco sibi a^quali. Tertia autem (13) qufe imnc. Hic ponit iii.i
Text. 80.
10. Quatuor{iO) autem 5?<n/.Hicponit alias tertiam rationem ; et est illa eadem,qu£e
Text.77.
quatuor rationes. Prima est ista : si ali- fiebat in principio capituli, etratiofiat,

quid moveretur (b) motu recto locali, se- et solvatursicut ibi.

quereturquod infmita pertransirentur in Quarta (14) autcm. Hic ponitur quarta rext. 81.

tempore fmito consequens est falsum,

,
ratio, et est ista : si aliquid posset mo-
ut probatum fuit prius.Consequentiapro- veri motu recto, sequeretur, quod aliqua
batu, quia illud motum recte pertran- duo mobilia asque velociter moverentur,
siret aliquod spatium modo ; quodlibet et tamen unum illorum moveretur in du-
spatium habet partes infmitas, et sic in- plo velocius, quam reliquum ; conse-
fmita pertransirentur. Respondetur (c) si- quens implicat contradictionem. Et
cut dictum fuit prius m isto 6. ad istam consequentia probatur ; et moveatur
eamdem rationem, quod sicut sunt infi- unum mobile super spatium quiescens,
nita^ partes in spatio pertranseundo, ita aliqua velocitate, et moveatur aliud
sunt infmitffi partes temporis, quibus tanta velocitate supra spatium contra
spatium pertransitur. motum, asquali velocitate, tunc mobile
T«xt. 78. Secunda aulem (II) est. Secunda ratio motum supra spatium quiescens per-
Zenonis fuit ista, quaspropter sui (d) dif- transit praacise subduplum spatium ad
ficultatera vocabatur Achilles : quia si illud, quod movetur supra spatium mo-
aliquid moveretur motu recto, sequere- tum ; igitur movetur subduplo velocius
tur, quod aliquid vclocissime motum per definitionem velocioris, et tamen po-
non posset attingere, aliquod tarde mo- nebatur asque velociter moveri ; igitur
tum, verbi gratia, equus velocissime aliqua duo mobiliamoventur a3que velo-
motus non posset attingere formicam ; citer,quorum tamen unum movetur in du-
consequens est falsum. Et consequentia plo velocius, quam reliquum. Responde-
probatur : quia si formica sit ante equum tur (15) negando consequentiam ; et dico, y^t g?.
velocissime motum per unam leucadem, quod illa mobilia aeque velociter moven-
tunc priusquam equus perveniat ad ter- tur.Quod stat, si unum pertranseat du-
minum illius leucadis, formica aliquid plum spatium ad reliquum, sicut po-
pertransivit. Et quando equus adhucve- situm est attamem hoc non estpermo-
;

nit ibi, adhuc semper aliquid pertransi- tum sui, sed per motum spatii, quod
vitformica, et sic in infmitum ; igitur contra movetur.
nunquam equus velocissime motus, at- At vero (16) secundum eam. Hic ponit ^j^
tingit formicam tardissime motam. rationemprobantem,quodimpossibiIeest ^"'* ^^'

Text. 79.
Est autem (12) etlnec ralio. Hic solvit esse aliquam mutationem secundum con-
rationem, («) negando consequentiam •
tradictionem, qualis est de 7ion esse ad
quialicet dividendomagnitudinem tran- esscy vel e contra ;
quia si esset aliqua ta-
 . ; ;;

326 LIB. VI. PHYSIGORUM

lis, sequeretur, quod aliqua nec essent, cali, elc. Nota, quod hoec ratio potest in
nec non essent, quod est impossibile, et hunc modum deduci : omne, quod move-
contra primum principium. Consequen- tur per aliquod spatium, prius pertransit

tia probatur : quia illud, quod mutatur medium quam attingat finem sed istud ;

ab aliquo termino inaliquem terminum, medium est divisibile in duo media oequa-
lia ergo prius pertransibit illud medium
non est sub aliquo illorum terminorum; ;

illius medii, quam attingat finem et :

sed illud, quod mutatur de non esse ad

eodem modo arguam de medio illius me-
esse, nec est in esse^Tiec, in non esse. Res-
dii in infinitura, cum continuum sit divi-
pondetur, (f) negando consequentiam, sibile in infinitum ; sed pertransire infini-
quia ut patuit prius, si generatio sit suc- tasmagnitudines est impossibile in actu ;

cessive, tunc illud quod generatur, non ergo impossibile est moveri molu locali
est, sed erit. Similiter illud quod cor- recto.
rumpitur est, et statini non erit. {^) Respondetur sicul dictum fuit prius.
T«xt. 84, Rursus {Vi) et in circulo.Uic ponit ra- Nota, quod haec solutio est solum ad homi-
tionem contra motum circularem ,
quia nem, qui eodem modo debet concedere
illudnon movetur, quod continue estin tempus esse infinitum, quo spalium. Unde
eodemloco sed illud, quod diciturmo- nil prohibet spalium habens hoc modo in-
;

finitas paries, pertransiri tempore, quod

veri circulariter, est continue in eodem
eodem modo liabet infinitas.
loco ; igitur illud, quod dicitur moveri
Cseterum, vera solutio est, quae habetur 14.
circulariter, non movetur. Respondetur
lib. 8. text. 68. quod in magnitudine non
T«xt. 83. (18)quod licet motum circulariter non
sunt infinitae partes in actu, scilicet divisae
mutet locum secundum totum, tamen (nam illae non possent transiri) sed sunt
bene mutatlocum secundum partes ejus tantum in potentia. Nam, ut docet Gom-
modo ad quod aliquid moveatur,
hoc, mentator 3. hujus, cap. de infinilo, et 6. hu-
sufflcit quodalitersehabeatquam prius, jus, Comment. 6. et 8. in quolibet continuo
vel secundum totum, vel secundum par- sunt partes duplices, scilicet ejusdem
tes. quantitalis, et ejusdem proportionis, et se-

cundum hoc in quolibet continuo sunt

ANNOTATIONES
partes duplices : quoedam finitae, et quse-
13. (a) Respondetur concedendo, etc. Nota, dam infinitae, et utrumque est de ratione
quod potuisset statim argumentum repel- continui. Verum infinitas inest sibi secun-
lere,negando quidquid est in loco moveri, dum partes ejusdem proportionis, quia est
aut quiescere, si tanlum sit in illo per ins- secundum illas divisibile in infinitum
tans, ut jam modo dicebat Zeno; at quia finitas vero inest sibi secundum partes
satis fuisset Zenoni, si in nullo instant^ ejusdem quantitatis, atque ita finitas,el pinitas, et
moveretur, nam ex illo argueret, quod infinitas sunt passiones quantitatis, quae »"A'"'««
neque in tempore moveretur, ideo
toto etsi videantur contrariari, eidem tamen stones
..... . . quantUa-
consequenliam, nam ut ineratur
,

negat quantitati competunt,non conve- quia us.

mobile in aliquo lempore non moveri, as- niunt ei secundum idem. Ex hoc dico,
sumendum est, quod
nuUa parte talis in quod transire infinita in actu, solum ac-
temporis movetur nam momenta non sunt ; tualitate prsesentiae (quemadmodum infi-

partes, ex quibus tcmpus constat, atque nitas partes sunt in actu in continuo) non
adeo non sequitur, in nuUo nunc hujus est inconveniens, saltem per accidens
lemporis fit molus ; ergo neque in hoc nam istae partes, nimirum ejusdem pro-
tempore portionis, comprehenduntur a partibus
{}>) Si aliquid moverelur mottc recto lo- ejusdem quantilatis, modo pertransitio
 QU/ESTIO X 327

quse fit per motum super aliquam magni- prius, arguo, antequam mobile velox ven-
tudinem,per se competit magnitudini se- tum sit ad C, vel mobile tardum transivit
cundum quod est finita ;
quam finitatem aliquid extra C, vel nihil ; si nihil, ergo in
capit a partibus ejusdem quantitatis, ila toto tempore in quo mobile velox movebatur
quod illa infinita non possunt pertransiri a 5 in C, mobile tardum quievit in C ; sed
in quantum talia, sed in quantum cora- suppositum erat, quod conlinue movere-
prehenduntur a partibus ejusdem quanti- tur : ergo necessario transivit aliquid ul-
lalis, quae constituunttolum, et secundum tra C; tunc sit, iste terminus D, et arguam
quas totum est finitum. Breviler non est sicut prius, et procedam in infinitum.
inconveniens concedere infinitas partes (e) Hic soloit rationem, negando conse- ^^-

spatii actualiter, actualitale prsesentialita- quentiam, etc. Nota, quod in hac ratione
tis, non actualitate rationis, aut termina- coramittiLur fallacia a secundum quid ad
tionis, esse perlransitas, dummodo per simpliciter. Nam concedo, quod mobile
accidens. Nam id quod nos dicimus esse in tardius pertransivit aliquid ultra B ; et
actualitate prsesentialitatis, Aristoteles, et quando ullerius arguitur per eamdem ra-
Commentator dicunt esse in potentia, ut est tionem, ergo nunquam attinget; dicoquod
indivisibile continuans partes alicujuscon- non sequitur, sed est fallacia secundum
a
tinui, quod dicitur esse in potenlia res- quid ad simpliciter : solum enim istud se-
pectu actualilatis, secundum quam termi- quitur attendendo ad illum processum,
nat. secundum quod mobile velox, et mobile
15. (d) Quse propter sin difflculfatem
// vocatur tardura, dividunt spatium secundum par.
Argumen- ' ' ' ^-

tum diffi- Achilles. Nota, quod in proverbium abiit tes ejusdem proportionis ; et secundum hoc

JjVni/* "' inler Peripateticos , argumentum, quod verum esl, quod nunquam attingetur.
Achiiles fortissimum ab adversario Unde, non secundum istas partes,
censebatur, '
attingiticr
appellalnr
Achillem nuncupare. Idco ut vis hujus ra- ergo non altingilur ; non sequitur, ut dic-
tionis proptcr quam Zeno vocabat illam tum est. Unde ista infinitas ejusdem pro-
Achillem, appareat, sic deduco rationem : portionis accidit magnitudini, ut ipsa est
Si motus localis esset possibilis, velocissi- perlransita. Attendendo autem ad alium,
mum nunquam attingeret tardissimum. etalium ordinem partium, videlicet ejus-
Probatur, et pono, quod mobile velocius dem quanlitatis, secundum quas totum est
excedat in decuplo mobile tardius in velo- finitura, et pertransibile, quse partes com-
citate, et cum hoc pono quod simul incipiat prehendunt illas ejusdera proportionis,
moveri a principio magnitudinis A, B,C, bene est attingibile, et pertransibile. Ista
et mobile tardius a medio, scilicet ab ipso est responsio quam hic assignat Scotus.
B, tunc arguo sic : antequam mobile velo- Posset etiam aliler responderi. Quando 17

cius ventum sit ab B, mobile tardius aliquid dicitur quod mobile tardius aliquid per-
pertransivit de spatio extra B. Quod probo? transivit, concedo et quando ulterius di-
:

quia si adhuc mobile tardum sit in B; citur, quod per eamdem rationem, etc.

ergo fuit in B per totum tempus, per quod respondeo, et primo imaginor,quod mobile
mobile velocius movebatur de A m B; ergo tardum quantamcumque minimam partem
in toto illo tempore quiescebat, et per con- transeat de spatio, ipsam transit in tem-
sequens non simul incipiunt moveri, quod pore. Secundo imaginor, quod mobile ve-
est contra positum ergo sequitur, quod ;
lox in acquali tempore plus pertransil de
mobile tardum aliquid pertransivit extra spatio, quam mobile tardum. Tertio imagi-
B ; lunc accipio terminum illum, in quo nor, quod mobile velox in minori tompore
est mobile tardum, vel ad quem est motum pertransit majus spatium, quam moljile
mobile tardum, quando mobile velox est lardum et ex his dico, quod antequam
;

m B, et vocetur iste tcrminus C ; tunc sicut mobile velox sit in B, mobilu tardum ali-
 ;

328 LIB. VI. PHYSIGORUM

quid porlransivit de spalio el quando : et dicit, quod ipse intelligit de indivi-

ullra procedis, dico, quod falsum imagi- secundum quantitatem.
sibili

naris, quia si mobile tardum transivit di- Etenim partium lyiotus alteri sunt. yi^g con-
gilalem quantitalem in toto tempore, in Removet dubium quiadictum est, quod :
^^ntm^zl
eodem tempore velocissimum pertransivit indivisibile potest moveri per accidens, m<^^'<^-

bicubitalem quantitalem. Vel dicas, quod sicut pars termini ; et cum pars, quas
quamdiu tardius praecesserit, non attingi-
movetur per accidens ad motum totius,
tur, adraisso tamen (ut rei veritas est)
possit moveri per se, sicut dictum est
quod lempore finito transibitur aliqua pars
in quinto, sequitur quod indivisibile po-
spalii tandem attingitur a velocissimo
,

test moveri per se. Respondetur quod

nam si velocitas, verbi gratia, est in duplo
non sequitur, quia partes, quse moven-
major, transibit velocissimum in eodem
tempore in duplo majus spalium, quam tur ad motum totius, sunt in multiplici

tardissimum. differentia : unde ejusdem totius una

(t) Respondeiur neganio consequentiam. pars moveturvelocius quam alia, ut pa-

Nota, quod consequentia forte procederct tet de motu coeli. Ita similiter, qua^dam
contra eos, qiii dicerenl indivisibile rao- sunt partes motiB per accidens, quae
veri ; nam indivisibile non potest esse nata3 sunt moveri per se, ut partes di-

partim in terraino a guo, et partim in ter-

alia? non, ut indivisi-
visibiles ; et
mino ad quem sed Aristolelis argumen-
:
bilia.
tum nihil impossibile concludit, qai asse- Movsetur enim (2) e,r A. Hic probat Test. 87
rit tantum divisibile moveri et ideo, quod ;

dictam conclusionem quatuor rationibus.

movetur in neutro est totum, sed parlim in
motu Secunda ibi Quare non contingit. Ter-
:

uno, et parlim in alio, ut apparet in

aliam tia ibi Amplius autem, etexhis.Q\\<iY\.di
:

locali. Coeterum in 8. hujus, text. 67.

nimirum ibi Amplius autem si omne. Prima ra-
:
adhibet Aristoteles solutionem ;

quod in mutationibus instantaneis non est tio est ista, omne quod movetur, vel est

nece.ssarium, quod moveri prsecedat ^nuta- totaliter in termino a quo, vel totaliter

tum esse ; nam minimum formoe substan- in termino ad quem, vel partim in ter-

lialis incipit in insLanti, et nullum

ideo mino a quo, et partim in termino ad
est instans, aut tempus, in quo res move. quem sed indivisibile
; si movetur, nec
tur motu generationis, est totaliter in termino a quo, nec tota-
liter in termino ad quem, nec partim in
EXPOSITIO TEXTUS uno, et partim in reliquo ; ergo, etc.

Major nota est, quia aliter non potest se

18. Demonstratis (1) autem his. Hoc est habere mobile. Et minor patet, quia si
'
secundum capitulum hujus tractatus, in indivisibile sit totaliter in lermino a
quo Aristoteles ostendit, quod nullum quo, tunc quiescit, quia eodem modo se

indivisibile potest moveri, contra opi- habet posterius et prius. Nec totaliter
nionem Democriti, ponentis indivisibilia in termino ad quem ; quia tunc non mo-
moveri ; et dividitur, quia primo ponit veretur, sed motum est. Nec partini in
conclusionem. Secundo probatur ibi : termino a quo, et partim in termino ad
Nuiiumin- i][ntctur enim ex A. Ponit igitur istam quem, ut notum est ;
quia tunc indi-
divisibile . . .

movetur conclusionem, quod nulluni mdivisibile visibile liaberet partes, et per consequens
movetur per se. Et dicit notabiliter joer esset divisibile, quod implicat ; et Aris-
56', quia indivisibile (^) potestmoveri pcr toteles ponit in litteris, scilicet .1, /^, sit

accidcns, sicut pars ad motum sui totius; terminus a quo, D, C, sit terminus ad
 QU^STIO X 329

qnem, E,D sit tempus in quo mobile,

ANNOTATIONES
id est, indivisibile movetur, F, G.
Qiiare (3) non contingit id. Secunda (a) indivisibile potest moveri per accidens. 20.
19. Aliquiddi-
Text. 8S Nola, quod aliquid dicilur moveri per ac- cilur mo'
ratio, quia si indivisibile moverctur,
veri per
cidens dupliciler : Uno modo tanquam res
tunc sequeretur, quod continuum esset accidens
separata existens in eo, quod per se move- dupliciter.
compositum ex indivisibilibus; conse-
tur, ut naula movetur ad molum navis.
quens est falsum, utprobatumestprius.
Alio modo tanquam formalilcr inhyerens
Gonsequentia probatur : quia indivisi-
ei, quod per se moveLur, vel tanquam
bile est in spatio sibi asquali, scilicet in
pars, vel tauquam accidens, ul caput, et
indivisibili ; quando movetur,
igitur albedo, et punclum movenlur ad motum
prius pertransit spatium «quale illi, in hominis.
quo prius erat, scilicet indivisibile , et Nola secundo, quod indivisibile mul- est Indivisibi-
le est mul-
per consequens indivisibiie esset imme- tiplex estenimindivisibile, aulsecundum
: tiplex.

diatum indivisibili ; et probetur propo- speciem, ut homo, qui non potest dividi
situm. in plures species; aut secundum nume-

Text. 89. Amplius aiitem (4) ex his. Tertia ratio, rum, ut Pelrus, et quodlibet individuum
dicitur indivisibile, quia non dividitur in
omne quod movetur, prius pcrtransit
plura integra supposita, et ha3C indivisibi-
spatium sibi «quale, vel minus, quam
lia niliil vetat per sc moveri. Aliud est in-
majus ; sed indivisibile movetur, et non
divisibilesecundum quanlitatem, ut punc-
est possibile, quod priuspertranseatspa-
tum, et hoc est, quod non per se movetur.
tium minus, quia non est dare motum Parsnwve-
Nota lerlio, quod non est imaginandum,
tur pro-
in indivisibili igitur semper pertransit
;
quod non sil alius motus parlis a motu to- prio motu
alio, a rno-
spatium sibi ajquale ; igitur totum spa- tius ex eo, quod dictum est partom moveri tu tolius.
tium, per quod movetur, componiturex ad motum totius; nam loto quantitativo
spatiis asqualibus indivisibili, et per motoalius est motus partis, et alius est

consequens illud spatium componitur ex molus totius ; est namque molus partiura
indivisibilibus. alius secundum quod partium, licet motus
Text. 00. Amplius (o) autem si omne. Quarta ra- totius sit etiam parlium.Patet, quia sphsera

tio, si indivisibile potest moveri, tunc ccelesti mota, quajlibet pars ejus movetur ;

attamen diversarum partium sphLErae sunt

sequitur, quod indivisibile dividetur,
diversi motus partes enim qua3 juxta po-
:

quod est impossibile. Gonsequentia pro-

lum sunt, tardius moventur, quam illae
batur,supponendo expra^cedenti ratione,
quse sunt a polo remotse.
quod indivisibilc motum priuspertransit
spatium sibi ^equale, (|uani majus. Se-
EXPOSITIO TEXTUS
cundo supponitur, quod omne quod mo-
vetur, movetur in tempore. Tunc istis Mutatio{\)autem nulla est
^^^A^^^^^'- Text^^gi.

suppositis, arguitur sic : Indivisibile, Hoc est tertium capitulum hujus tracta-
quod movetur, prius pertransit spatium tus, quo Aristoteles reprobat opi-
in

sibi aequale, quam majus igitur illud ;

nioneniHeracIiti, ponentis omnia con-
spatium sibi ^equale pertransit in tem- tinue moveri et dividitur, quia primo
:

pore; igiturin partetemporis pertransit probat quod nulla mutatio alia a motu
partem spatii illius, et per consequens locali, potest esse infmita. Secundo os-
illud spatium, quod est indivisibile, est tendit,quod nullus motus rectus potest
divisibile habenspartes, quod est im- esse infinitus; et tertio ostendit, quod

possibile. motus circularis potest esse inlinitus.

 : .

330 LIB. VI. PHYSICORUM

Secunda ibi : Loci auteinmutatio. Teriidi impossibile est ipsum moveri motu recto
ibi Sed siesset. Primodicit, quodnuUa
: infmito. Major patet, quia illud est im-
mutatio alia a motu locali potest esse possibile fieri, quod impossibileestfac-
infinita, quia nulla mutatio inter duos tum esse, aliter enim frustra fieret et :

terminos potestesse infmita; sed omnis minor probatur; quia si aliquod motum
mutatio alia a motu locali est inter duos est motu recto infmito, tunc illud spa-

terminos ; ergo, etc. Major patet ;

quia tium infmitum non clauditur duobus
si infmitum clauderetur inter duos ter- terminis, scilicet termino a quo est
minos, jam esset fmitum, quod implicat motus, et termino in qucm mobile est

et minor est nota, inducendo ; nam ge- mutatum

neratio, etcorruptio sunt inter esse, et Sed si essepossit sic. Tertia conclusio Teit 94.

non esse ; alteratio inter qualitates con- est : Impossibile est circulationem esse
trarias ; augmentatio, et diminulio sunt infinitam, et primo declarat hoc in di-
inter ejusdem rei quantitatemperfeclam, versis motibus, ut scilicet primo sit al-

et imperfeclam. teratio, deinde corruptio, et iterum

Text. 92. Loci atctem {2) mutatio ponitur. Se- generatio, et sic semper circulando, ut
ca°t-r rec- cunda conclusio : Nullus motus localis patet secundo de Generatione, text. 63

^tesus^ebi-
rectus potest esse infmitus. Probatur : el inde, tamen impossibile est aliquem

T'"t"*93
^^^^ impossibile est mobile moveri tali unum motum fieri infmitum, nisi mo-
motu, quali impossibile est ipsum mo- tum coeli, ut patebit in 8 hujiis.
tum esse ; sed impossibile est mobile Explicit e.xpositio C. libri Physico-
esse motum motu recto infniito ; igitur rum.

FINIS LIBRI SEXTI

 .

LIBER SEPTIMUS
PHYSICORUM

tio, quam ad hoc adducit, et dicit quod

EXPOSITIO TEXTUS
in illis, quse non moventur a principio

1
Om7ie (i) quod movetur necesse est intrinseco,hocnon est dubium, quia ibi
'^"'' ^-
Iste est septimus (a) liber Pliysicorum, manifeste apparet movens distinctum a
in quo Aristoteles determinat de compa- moto.
ratione motuum ad motores, et mo- Siauteminse ipso. Hic probat dictam
tuum ad se invicem : et dividitur in duos conclusionem ; et praemittit tres suppo-
tractatus. In primo ostendit, quod in sitiones. Secundo, format rationem
moventibus et motis non proceditur in ibi : autem cum manifestum sit.
IIoc
infmitum ; et hoc pro tanto, quia in in- Prima in tres secundum tres suppositio-
fmitis non accidit comparatio. In se- nes. Secunda ibi Primum igitur. Ter-
:

cundo determinat de comparatione mo- tia ibi Amplius id. Prima suppositio est
:

tuum. Secundus ibi Dubitabit autem : positio adversarii, quae non supponitur
aliquis. Primus tractatus dividitur in tanquam vera, sed accipitur ut conclu-
quatuor capita. In primo ostendit, quod datur falsitas ejus ; est igitur suppositio
omne quod movetur, movetur ab alio. quod A B moveatur tanquam a se ipso
In secundo ostendit, quod in sic moven- a motore, ita quod A B, primo movea-
do unum non est processus in
ab alio, tur, ei A B primo sit movens vult ;

infmitum in moventibus et motis. In igitur probare, quod hoc estimpossibile

tertio ostendit, quod omne movens est scilicet quod A B secundum quamli-

simul cum moto, quia hoc supponeba- betejus partem moveat, et moveatur.
tur in secundo capitulo. In quarto osten- Primum igitur. Secunda suppositio 2.

dit, quod solum secundum qualitates est,quod causa quare aliquid apparet
sensibiles est alteratio, quia hoc erat motum a se ipso, est ista quia una pars ;

suppositum in tertio capitulo. Secun- ejusdem totius movet aliam partem, et

dum ibi : Quoniam autem omne quod pars movens simul movetur cum parte
movetur. Terlium ibi : Primum qui- mota, ut anima movet corpus, et moto
dem igitur movens. Quartum ibi : Quod corpore simul movetur : et ponit in lit-

autem ea que alterantur. Primum capi- teris ; sicut ejusdem totius pars, DE
tulum dividitur : quia primo proponit movet partem E F, et quia moto toto
conclusionem , et ostendit in quibus DE F simul movetur D E, credimus
non est dubium. Secundo, probat eam propter hoc, quod D EF moveatur a
in illis, in quibus est dubium. Secun- se ipso.
hnneqMod dum ibi : Si autem. Proponit igitur Amplius (2) id. Tertia suppositio,quod
^ext. t
6a^om#-istam conclusionem : omne quod mo- illud non movelur a seipso, quod quies-
*'"'"
vetur, movelur ab aliquo, et debet addi cit ad quietem alterius. Probatur : quia
alio a se ipso, quia lioc probat ra- illud quod inest alicui primo non remo-
 .

332 LIB. VII. PHYSICORUM

vetur ab illo, dato quod removeatur a mobilium, quoad celeritatem,et tarditatem
quocumque quod non est ipsum,
alio,. suorum motuum. Et in oclavo perquirit
ut mobile,quia primo inest homini;ideo quidnam sit hoc, primum motum, qua-
dato, quod a quocumque alio removea- lisque sit primus ille molor.
tur,non oportet propter hoc, quod re-
moveatur ab hominc.
Hoc autem cum manifestum sit. Hic QU^STIO I
format rationem, supponendo quod om-
ne quod movetur, est divisibile, ut pro- Ulrum omne q^iodmovelur, moveatur ab alio
batum est in 6. hujus ; tunc arguitur
sic omne
: illud movetur ab alio, quod Ariat. lib. 7. Phys. c. l. text. 1. et H. Phys. texi.
29. Aver. Mayr. et interpretes t6»(/. Alb. tract.
quiesceret ad quietem alterius ; sed om- \. c. !. D. Thom. lect. 1. et 1. cotil. Gent. c.

ne quod movetur, quiesceret ad quietem 13. et 1. p. q. ± art. 3. et 5. Met. lcct. 14.

Scot. 9.Melh.et2. dist. S. 7. 1. et in 4. dist. 12
alterius, si illud aliud quiesceret ; igi- q. 3. /Egidiiis qtiodl. 6. q. 12. Greg. 2. dist. 6.
q. 1. art. 3. Ferrar. i.cont. Gent. c. 13. Jandua.
tur omne quod movetur, movetur ab 8. Phys. q. 12.Plaza 2. Phys. disp. 1. q. 7.
alio. Major patet per illam tertiam sup- Conimbr. 7. Phys. cap. 1. q. 1. Compl. disp.
28. q. 1. Ruvius in expos. c. 1. Rocc. in Pa-
positionem. Et minor probatur ;
quia raphrasi, et qucest. i

per suppositionem, omne quod move-

tur est divisibile, et omne divisibile Arguitur quod non : quia projectum
quiesceret ad quietem sua3 partis, si movetur postquam est remotum a pro-
pars sua quiesceret ; igitur omne divisi- jiciente, et tamen non movetur ab ali-

bilemovetur ab alio : et cum omne quod quo primo : non a projiciente, quia pos-

movetur sit divisibile, scquitur quod sibile est, quod projiciens jam sit cor-
omne quod movetur, movetur ab alio. ruptum nec a medio, quia saepe me-
:

Manifestum est igiiur. HIc recolligit dium movetur ad partem oppositam.nec

conclusionem cum sua probatione ; et a virtute impressa. Unde non apparet
patet in littera. bene possibile, quod talis virtus gene-
retur per solum motum localem.
ANNOTATIONES Secundo, quia aqua ascendit in phia-
3.
(a) Isie est septimiis liber, etc. Nota, quod la, vel in urinali, ut patet ad experien-
Arislolelesperacta in prsecedenli libro dis- tiam, si urinale calefiat, et os ejus pona-
putalione motus, quoad se, jam in hoc tur ad aquam, et tamen non movetur
seplimo, et in sequenti ad ipsum movens ab aliquo primo non a forma aqu[e,aut
;

permolum ipsum indagandum accedit, ila dispositionibus consequentibus illam

ut unum priraum movens immolum, qui
formam, quia omnia illa inclinantur
solus Deus e§t, probet necessario esse, et
ad motum oppositum , nec apparet ali-
similiter unum primum mobile, et unum quid aliud, a quo moveatur ; ergo, etc.
primum motum hujusmodi autem primi
:

Tertio, animal movetur ex se, ut pa-

moventis, mobilis, et motus tractationem
tet 8. hujus, text. 29. et 30. igiturnon ab
in8. perficit, in quo primum movens im-
mobile, primumque motum aefernum alio : modo Aristoteles in isto 7. intendit
esse
manifestat. Ilicliber septimus, ut probare quod non solum omne quod
Iiic dicit
Scotus, in duos secatur traclatus. In quo-
movetur, movetur ab aliquo, imo quod
rum primo probat Arisloteles dari primum omne quod movetur, movetur ab alio.

movens, primumque motum : in secundo Quarto, gravia et levia naturaliter

vero agitde comparatione moventium, et mota moventur, et non cxse, utpatet 8.
 QU^STIO I 333

hiijiis, text. 31. et 32, nec ab alio, quia se pisa non ab alio igitur
frigescit, et ;

tunc non moverentur naturaliter ; igi- se ipsa condensatur, et non ab alio. Eo-

tur a nuilo moventur. Quod autem non dem modo aer frigescens ultra naturam
ab alio nisi violenter, patet, quia vio- dcbitam, calefit ex se ipso ; igitur se ipso

lentum est cujus principium est extra. rarefit, quia ad calefactionem consequi-
ut patet 3. Ethicorum. tur rarefactio, et per consequens ali-

Quinto, arguitur de alteratione : quia quid rarcfit, et non ab alio. Oppositum

aqua calefacta reducitur ad frigiditatem, arguitur per Aristotelem in principio
et non a medio ;
quia aqua reducitur ad hujus 7. text. 1. ubi nititur probare,quod
frigiditatem intensiorem quam sit frigi- omnequod movetur, movetur abalio.
ditas medii, et tunc aqua reducta ad il- In ista qua3stione primo ponenda est DMsio
^"'^* '"""
lum gradum intensiorem, nulh^ modo («) perquam nititur de-
ratio Aristotelis,

potest assignari, quod producatur a me- monstrare, quod omne quod movetur,
dio ; igitur aqua alteratur, et tamen a movetur ab alio, cum quibusdam objec-
nullo alteratur. tionibus contra illam rationem. Secun-
Sexto, quia voluntas movetur ex se ,
do, respondebitur ad qucesitum et sol-

igitur non ab alio , consequentia nota ventur illa^ dubitationes.

est, et probatur antecedens ,
quia ali- Quantum primum, supponitur
ad Omne
ter voluntas non esset domina suorum primo, quod omne quod movetur est di- veiur est

actuum, nec esset libera, quod est fal- visibile, et istud probatum fuit super

sum. sextum.
Septimo,quia anima alteraturde scien- Secundo, supponitur quod illud,quod
tia in ignorantiam , et tamen a nullo al- inest alicui per se et primo, non remo-
teratur ; ergo, etc. Gonsequentia nota vetur ab illo, dato quod removeatur a
est, quia omnis alteratio est motus : et quocumque alio, quod non est ipsum,
probatur antecedens, quia per solum verbi gratia, risibile inest homini per
lapsum anima obliviscitur eorum, quae se, et non removetur ab ho-
primo ; ideo
prius novit. mine, dato quod removeatur a quocum-
Octavo, medium alteratur de lumine que alio, quod non est homo.
in tenebras , et tamen a nullo alteratur, Tertio, supponitur quod pars est 4.

quiamaxime esset a corpore luminoso : aliud a suo toto. Islis suppositis, for-

modo hoc est falsuni, quia corpus lumi- matur sic non
ratio Arislotelis ; illud
nosum potius est causativum lucis, movetur a se ipso per se, et primo, quod
quam tenebrarum. quiescit ad quietem alterius, quod non
Nono, quia videmus, quod si aliquis est ipsum sed omne quod movetur,
;

inspicit viridarium multie spissitudinis quiescit ad quietem alterius, quod

herbarum, super quo cecidit lux fortis non est ipsum ; igitur nihil quod
Solis, tunc si dimittat se ad locum te- movetur, movetur a se ipso per se,

nebrosum, remanet impressio in organo et primo, et •

per consequens omnc
visus, et tamen illa impressio deperdi- quod movetur, movetur ab alio. Ma-
tur, et non ab alio ; igitur oculus alte- jor patet per secundam suppositio-
ratur per illam impressionem, et tamen nem ;
quia ex quo movetur a se
a nullo alteratur. ipso, quod inest alicui perse, et primo,
Decimo, potest argui de rarefaclione, non removetur ab eo, dato quod non re-
8.
et condensatione : quia aqua calefacta moveatur a quocumque alio. Et minor
 ;

334 LIB. VII. PHYSICORUM

probatur, quia omne quod movetur est tur, movetur ab alio, vel motum fuit.

divisibile, per primam suppositionem : Contra istam viam arguitur per rationem
modo omne quod est divisibile, quiesce- Aristotelis factam post oppositum. Se-
ret ad quietem suse partis, et pars est cundo, sequeretur quod ad continuan-
aliud a toto, per tertiam suppositionem dum motum non requireretur potentia,
igitur omne quod movetur, quiesceret quod est contra experientiam. Tertio, in
ad quietem alterius. Contra istam ratio- motu projecti non potest assignari,
nem arguitur primo : quia prima sup- quare tanta velocitate movetur uno tem-
positio est falsa, quia anima intellectiva pore, et postea majori, vel minori.
movetur. Intelligentia, et etiam punc- Quarto, quia tunc esset actio sine agen-
tus, quia moto corpore moventur om- te, et motus moti sine motore, quod est

nia, qu£e sunt in corpore igitur non ; falsum, ut patet tertio hujus.
omne quod movetur est divisibile. Se- Secunda via est,quod Secundu»
prasmittendo,
'^ * modus dt-
cundo, suppositio secunda est falsa,quia entium naturalium quaedam sunt com- cendi.
per istam probaretur, quod nihil move- posita ex materiaet forma, sicut mixta,
tur per se primo, quod est falsum, ut et elementa ; sed alia sunt omnino sim-
patet quinto hujus, text. 1. Gonsequen- plicia, ut Intelligentia, et intellectus
tia probatur : quia omne quod movetur, noster, vel una quantitas pura separata
quiescit ad quietem alterius, scilicct ad a prima materia, vel a forma substan.
quietem sua) partis ; igilur nihil quod tiali, et hoc per potentiam divinam, vel
movetur, movetur a se ipso per se, et per imaginationem. Tunc dicunt isti,

primo. Tertio, quia ista ratio videtur quod nullum ens naturale compositum
supponere, quod cujuslibet mobilis pos- ex materia et forma, potest movere se
sibile est aliquam partem quiescere : ipsum ; imo quodlibet tale movetur ab
modo hoc est impossibile de coelo,secun- alio, scilicct a forma sui. Secundo, di-
dum Aristotelem ; igitur ratio est in- cunt quod una gravitas pura si per se
sufficiens, quia per impossibile nihil esset separata a subjccto, moveretur a
potest probari, eo quod ad impossibile se ipsa, ita ut qu^edam pars esset mo-
sequitur quodlibet. Quarto, quia suppo- vens, et mota. Probatur, quia si aliqua
nitur, quod omne mobile quiescit ad talis gravitas poneretur in vacuo, vel in
quietem suae partis, modo est falsum ;
medio, super quod obtineret dominium,
quia arbor movetur agitata per ventum, non apparet prohibens, quin moveretur
et tamen pars ejus quiescit, scilicet ra- deorsum et conformiter imaginantur
;

dix. de motu locali Angeli, quod ipse est mo-

5. Quantum ad secundum, scilicet an ali- vens, et motus omnino.
modus^di- quid possit moveri a se ipso per se, et Contra istam viam objicitur quia tunc 6. :

'^aiiqufd pi'imo, ita ut omnino totaliter idem sit sequitur, quod per nullam viam posset modus %
movens, etmotum. De hoc sunt aliqua? probari aliquam substantiam separatam
/'^''""' \
?,^.iVi^Jl''
veri a se- ^
ipso. viae et modi dicendi. Primus modus est, esse. Consequcns est falsum, ut patct 8.
quod non omne quod movetur, movctur hujus. Consequentia probatur : quia si-

al) alio. Prol)aturper rationes ante oppo- cut tu ponis, quod gravitas pura a se
Primus silum, prgecipue per primam, quas fuit ipsa moveretur, ita diceretur de coelo,
jicitur. de motu projecti. Etquandoobjicitur eis imaginando, quod coelum esset una for-

Aristoteles in isto 7. respondent, quod ma simplcx inclinata ad motum circu-

ipse intelligil, quod omne quod move- larem potens movere seipsam,quemad-
 QUiESTIO I 335

modum tu ponis cle gravitate pura. in quo Intelligentia est motor, et non
Secundo, gravitas pura si esset separata movetur, et orbis est motus, etnon mo-
a materia, non moveretur aseipsa. Con- vet. Secundo, in motu gravis, forma
sequentia est nota, et antecedens pro- gravis, mediante gravitate est motor, et
batur : quia nulla qualitas virtute pro- praeter motorem concurrit motum, quod
pria liabet aliquam operationem, inio nullo modo movet, scilicet materia
omnis sua operatio est principaliter a prima. Item, praeter formam gravis,
forma substantiali in existente materia, et gravitatem, requiruntur alii moto-
ut patet secundo de Generatione. res, scilicet generans, aut removens
Terlius mo Tertia via est, qutB ponit primo, quod prohibens, ut patet 8. hujus. Tertio,
ius dicen-
di. aliquid movetur a se ipso. Probaturper patet de intellectu, qui non move-
aliquas rationes ante oppositum, ut ani- tur, nisi prima actione objecti exte-
mal movetur ex se ;
grave movetur na- rioris, et primo motus intellectus a

turaliter a se deorsum, et ita de aliis. phantasia. Item, si intellectus moveat

Secundo ponunt quod licet idem
isti, se ad intellectionem, hoc est, mediante
moveat se, tamen non secundum idem specie intelligibili agente in intellectum ;

sui est movens, et motum imo movet ; et sic concurrit ibi movens, quod non
secundum quod est in actu, et mo- movetur secundum illam actionem, sci-

vetur secundum quod est in potentia. Et hcet speciei intelligibilis. Quarto appa-
hoc probatur, quia motor non movet, ret de voluntate, de qua minus apparet,
nisi quia est actu sub dispositione se- quia voluntas nunquam fertur nisi in
\
cundum quam est motus ; sed movetur cognitum ideo cum idem sit intellectus,
;

quia est in potentia ad talem dispositio- et voluntas, nunquam intellectus movet

nem, et caret ipsa; modo impossibile se ad volendum, vel nolendum, nisi

est, quod aliquid secundum idem sui mediante specie intelligibili, vel actu
habeat aliquam dispositionem, et careat intelligendi ; et sic ad hujusmodi voli-

eadem. tionem concurrit species intelligibilis,

7. Gontra istam viam arguitur, probando quae nullo modo movetur secundum il-
Tertius
viodus in\- quod secundum idem aliquid est mo- lam actionem.
probatur .

vens, et motum primo ;

quia animal Sed objicitur de Intelligentia, quando
movet se per animam, ita ut anima movet se ipsam localiter ; et tamen ni-

sit secundum animam mo-

motor, et hil potest signari ibi movens, c|uod non
vetur, quia non solum corpus movetur, movetur, nec motum quod nonmoveat.
imo compositum ex materia, et forma. Respondetur, quod nuUa (c) Intelligentia
Secundo, quia intellectus movet, et mo- movetur nisi assumpto aliquo corpore,
vetur, et hoc secundum idem sui, quia cui comparatur sic, quod est in toto illo

est indivisibilis : modo nulhim indivi- corpore, et in qualibet parte ejus; et

sibile potest moveri secundum aliud, et sic Intelligentia est motor, et illud cor-

secunchim ahud movere. pus assumptum estmotum.

Uodus di- Ideo, istis dimissis, ponitur ista con- Tunc ad rationes. Ad primam, dico
zendi Sco '
ti, quem clusio : Impossibile est (b) idem moveri quod movetur ab impetu infuso, ut patet
beiie pon- '
dera. quod nulio modo sit aliquod
a se ipso sic, in 8. text. 82.
movens, quod non movetur,vel aliquod Ad secundam, dico quod ibi est quo-
motum, quod non movet. Ista conclusio dammodo motus tractus propter conti-
probatur inductione, quia in motu coeh. nuationem aqua3 ad aerem ;
quia aer,
336 LIB. VII. PIIYSICORUM

qui unitur per condensationem, est ma- Ad secundam, quod illa non est
dico
jor aqua per modum tractus. Aliter di- falsa ad istum sensum, quod illud quod

citur, quod frigiditas aqute est causa inest alicui per se et primo, non remo-
illius motus, sed hoc est per accidens in veturab illo, dato quod removeatur a
quantum condensat aerem. quocumque alio, quod non est ipsum,
Ad tertiam, dico, quod animal move- vel pars ipsius, vel aliquid, quod est de
tur a motore distincto, scilicet ab anima; ratione ipsius : modo de ratione mo-
sed dicitur moveri a se, eo quod ha})et in bilis est quod moveatur, sed non de ra-
se principium inchoativum sui motus. tione motoris. Ideo posito, quod movere
Ad quartam, dictum est. insit motori per se, et primo dato quod
,

Ad quintam, dico quod aqua calefacta removealur a parte ipsius, non oportet
reducitur ad frigiditalem a so ipsa, et quodremoveatur a toto motore.
in illomotu estmotum, Cjuod nullo modo Ad tertiam, dicoquod licet hoc non 10.

movet : et hoc sufficit in proposito. Et sit possibile de quolibetmobili secundum

si quasratur, quid movet , dicitur quod potentiam naturalem, attamen, simpU-

forma aqua3, mediante quadam frigi- citer loquendo, est possibile.vel, ut dicit
ditate virtuali, qua3 non corrumpitur ma- Commentator, non repugnat rationi mo-
nente forma aqua3. tus et mobilis.
Ad sextam, de voluntate, dicitur quod Ad quartam, dico quod non oportet,
ibi concurrit species intelh"gibilis, vel quod, simpliciter loquendo, quiescat ad
actus intelligendi active, et nullo modo quietem partis, sed sufficit Aristoteli
passive, secundum illam actionem. quod non moveatur secundum quodlibet
Ad scptimam, anima intellectiva mo- sui, scilicet per seprimo.
vetur dico quod ille motus provenit ex
;

defectu conservantis, eo quod anima non ANNOTATIONES

advertit, et sic diceretur, quod anima
(a) Ponenda esl raUo ArisloteUs. Nota,
esset causa illius alterationis, quemad-
quod ralio Aristotelis supponit duo, ultra
modum dicitur 2. liujus, text. 30. quod
ea, quoe notat hic Scotus. Primo, supponit
nauta est causa submersionis navis.
aliquid tripliciter moveri : scilicet per ac-
Ad octavam, dico quod ille motus pro-
cidens, uti iliud, quod ad alterius motum
venit propter defectum conservantis, ut movetur et per partem, ut quando ali-
;

prius. Eodem modo diceretur ad aliam quid dicitur moveri, quia caput ejus,
de impressione manente in sensu post vel manus movelur; etper se primo, et tale
impressionem viarum fortiter illumi- est quod secundumomnes suaspartes move-

nato. Ad aliam de rarefactione, et con- tur. Secundo,supponit quod quando aliquod

densatione, dicitur sicut ad illam de mobile quiescit ad quietem alterius, ejus
aqua calefacta. motus depenrlet a tali quiescente. Unde si

rationem Aristo-
mobile A moveretur, quiescente D parte
Adrationes contra
ejus, et C allera pars moveretur ; tunc to-
telis.
tum dependerct in motu a C parte ejus, se-
Ad primam dcanima intellectiva ; dico
cundum quam moveretur, el tunc non
quod Arislotelcs loquitur ibi de mobili,
moveretur a se per se primo, sed ratione
quod movetur motu locali circumscrip- qua mota, movctur et sic B
illius partis. ;

tive, et non ad motum alterius ;

quia de quiescente, totum quiescit adhuc non a ,

tali mobili potest suslineri ratio Aristo- se primo movetur, quia dependet ejus mo-
telis esse bona. tus a B parle ejus ille namque motus de-
;
 :

QU^STIO I 337

pendet ab eo, quo quiescente, et mobile (b) Impoi^sibile est idemmoveri ase ipso,

quiescit. etc. Nota,quod haec conclusio debet sic in-

llis suppositis, ^ic formetur ratio Aristo- tcUigi : quod aliquid mo-
Impossibile est,

telis, omne quod movetur, vel a principio veatur a sc ipso perso, et moveat se ipsum
intrinseco, vel extrinseco movelur ; sed per se nam licet grave secundum se totum
;

omne tale niovetur ab alio, ergo omne moveatur, forma tamen est quse per se
quod movotur , ab movelur
alio Ma- . movet sed non movelur per se, sed per
;

jor est nota, et minor quoad secundam accidens ad motum totius, adeo quod for-
partem Quoad priorem vero proba-
.
ma est, quoe per se movet, et totum est,

tur omne quod desinit moveri ad quie-

: quod per semovetur at quia ad motum :

tem alterius rei diversse movetur ab ,

totius moventur et partes, etiam formamo-

alio ;sedomnequod movetur ab intrin- vetur ad motum totius. atque ita salvatur
seco, desinit moveri ad quietem alterius sufticiens distinctio inter per se movens,
rei diversae : ergo universaliter omne quod quod ita est movens per se, quod per se non
movetur, ab alio movetur. Major probatur movetur et inter per se motum, quod ita
;

per oppositum : quoJ enim a se movetur, moveturper se.quod non movet. Qaomodo
non desinit moveri ad quietem rei diver- autem ratio ArisLOlelis ostendat dari unura
sae ; ipsum enim est causa sufficiens sui priraum movens, videbimus in 8 loco su-
motus, quapropter non desinit moveri alio pra relalo.
quovis quiescente : si ergo desinit moveri, (c) Nullaintelligentiamovelurnisiassiimpto 7.

quia aliud quiescit ab alio quippe, et nou , aliquo corpore. Nota, quod hoc dictum
a se ipso movebitur. Minor, scilicet quod Scoti debet intelligi de motu corpo-
id quod movetur ab intrinseco, desinit mo- reo, sive de locali circumscriptivo cor-
veri ad allerius rei diversae quietem, pro- respondente loco dimensionali . Angelus
batur, orane divisibile in partes, quale est enim potest moveri, ut prius dictum
quodlibet Physicum, desinit moveri, si ali- est in 6. hujus ; et si hoc est verum,
qua pars quiescit ; ergo desinit moveri ad polost moveri a se ipso per se, et primo,
quietemalteriusrei.Probo consequentiam quocumque modo sumatur Angelus ; non
quia pars diversa est a toto. Antecedens enim habet partes, propter quas hoc impe-
ultimi discursus probatur ;
quiasiid, quod diatur. Et quomodo ergo mo-
si quaeras,
in partes dividitur, quiescentealteraparle, vens erit simul cum moto ? dico quod est
adhuc moveretur, jam non moveretur per simul per indistantiam. Sic videlicet, quod
se primo secundum omnes suas partes. ab eo non distat localiter, vel quod inter
Quandoautem Aristotelesdicit, omne quod movens proximum, et ipsum nihil sit
movetur, ab alio moveri et non a se, in- medium. Vide Scotum in 2. dist. 2.
telligit quod per se primomovetur;
de eo, quaest, 9. et 10.
tale autem secundum omnes suas partes
movetur. Quare, si quiescente una parte EXPOSITIO TEXTUS
adhuc moveretur, nonper se primo mo-
Quoniam autem (1) omne quod move- Text. 3.
veretur.
tur. Hoc est secundum capilulum hujus
Nota secundo, quod ex hac Aristotelis
conclusione, ejusque ratione^ infert Soto 8.
tractatus, in quo Aristotelcs ostendit,
Physic. quipst. 3. male Scotum tenuisse in quod in moventibus, et motis non est
2. distinct. 2. quaest. 10. gravia ei leviaa processus in infmitum. Et primo ponit
se ipsis moveri :de Iiac autemre erit nobis conclusionem. Secundo, probat, il)i : Si
sermo prolixusin 8. hujus, inannotationi- enim non Proponit igilur quod quia ita
.

bus ad quaest. 6. ubimonstrabimus Scoti est, quod omne quod movetur, movetur

senLentiam Arisloteli nonesse contrariam. ab alio, ut patet ex pra?cedenti capitulo;

T«a. III.
 338 LIB. VII. PIIYSICORUM

in moven- ic^itur si iUud aliud moveatur, necesse vens simul incipiat movere, et mobile
tibus et ^ ,1-
ab alio,
. -11 ]
moveri, tamen prius motor potest desi-
moiis cor- est quod moveatur et illud
poreis non ,.,,,..
eit proces- •d\\\\(\. ab ali<» si moveatur
,

;
.

et sic pro- nere movere, quam mobile desinere

'finiium!"^' cedendo in moventibus, et motis non moveri. Et dicit Gommentator quod hoc
est processus in infmitum, sed est deve- non percipiens Galenus, posuit, quod
nire ad aliquod, quod primo est causa prinms motor corporeus in animalibus
motus. est caput, sive non cor
cerebrum, et ;

Si enim (2) non. Hic probat conclu- quia dicit se vidisseunum animal, quod
Text. 4.
sionem : et primo prasmittit suppositio- movebatur extracto corde. Sed dicit Gom-
nes. Secundo, format rationem. Tertio mentator quod ista ratio non valet, quia

objicit contra rationem. Quarto removet licet animal movebatur extracto corde,
objectionem. Et quinto infert conclusio- attamen cor prius movebat, quam extra-

nem principalem cum rejectione cujus- iieretur. Item, ratio Galeni, ut dicitGom- Averroes l

contra Ga-^
dam cavillationis. Secundum ibi, Acci- mentator, potest retorqueri contra se ip- ^;;';,^ "^;

piatur igitur. Tertium ibi, Si igitur sum ;

quia Commentator dicit se vidisse ^^^^^^t^
*
videhitur.Quartum ibi, Sed si id. Quin- unum arietem, qui amputato capite ibat *"^.^'^f

tum ibi, Manifestum est igitur. Primo per duos passus, quod non esset si pri-

pr^mittit quatuor suppositiones. Prima mum motum esset in capite. Notandum

suppositio est positio adversarii ;
quia si secundo, quod si motor desinit movere,
in moventibus et motis sit abire in infi- et mobile moveatur, necesse est, quod
nitum, sit igitur quod /1 moveaturai/, si sit aliquis alius motor, quod moveat,
et i? a C, et C a B, et sic in infmitum. et si sit, tunc motor, et mobile non or-
Sed contra istani suppositionem argui- dinantur essentialiter : modo Aristoteles
tur : quia omnis suppositio debet esse intelligit de moventibus, et motisessen-
vera, ut patet 1. Poster. text. 14 et 77 et tialiter ordinatis.

inde, ex quo suppositio in scientia debet Et accipere igiturunumquodque Ter- .

9.

esse principium. Respondetur, quod non tia suppositio, quod si sint infmita mo-

semper oportet suppositionem esse ve- ventia et mobilia, quorum unum mo-

ram, imo quandoque potest supponi ali- vetur ab alio, et sic in infmitum, tunc
quod falsum, et cum ipso affirmetur ali- contingit accipere motum unius istorum
quod verum, et tunc ex illis duobus mobilium , et ille motus est iinitus ,

inferre aliquod falsum, vel impossibile, quia factus in tempore fmito, et supra
ex quo infertur falsitas suppositionis, spatium finitum.
quae erat positio adversarii. Quoniam quod moaetur. Quarta sup-
Ouoniam iqitur simul. Secunda sup- positio, quod omne c{uod movetur, mo-
"^
Movens st- "^

mui tem positio est, quod simul tempore movens vetur ab aliquo termino in aliquem ter-
pore movet ^.
et mobiie movet, ct mobde
., ,

movetur
,

:
,

verbi gratia,
.

minum : et prjemittit secundo, quod Text. 5.

simul movetur yl et Z^, movet ^l, et sic motus dicitur idem specie vol genere.
de aliis : et ex ista suppositionc sequitur, Et tertio prffimittit, unde motus dicatur
quod si in moventibus, et motis sit pi o- idem numero, et unde idem genere : et

cessus in infmitum, quod simul fierent hoc totum dictum fuit in (pnnto.

infmiti motus infmitorum mobiliuni in Accipiatur (3) igilur motus. Hic for- Text. 6.

eodem tempore, in quo fit motus uiiius mat rationem : quia si in moventibus,
illorum. Notandum, quod Gommenudor et motis essentialiterordinatisesset pro-
fluper istam partem dicit, quod licet mo- cessus in infmitum, tunc sequeretur,
 ;

QU^STIO II 339

quod iii tempore finito fieret motus infi- bilibus fiat unum mobile. Respondet
nitus ; consequens est impossibile, ut Aristoteles quod non, quia licet casus
probatum est in 6. text.64. Consequentia suppositus sit falsus, attamen est possi-

probatur ;
quia motus omnium illorum bilis : modo propter possibile nunquam
moventium, et mobilium fmnt in eodem sequitur impossibile, et ideo illud im-
tempore, in quo fit motus unius ipso- possibile sequebatur propter positionem
rum, et ille fit in tempore fmito per adversariiimpossibilem. Sed contra Aris-
tertiam suppositionem ; igitur motus totelem, quia secundum Aristotelem non
aggregatus ex motibus omnium illorum est possibile, quod omnia corpora se tan-
mobilium fit in tempore fmito, et ille gentia ad invicem continuentur, respon-
est infmitus, quia est infmitorum mobi- det Commentatorquod hocnon repugnat
lium ; ergo, etc. corporibus, quantum est ex ratione ge-
Sic (4) igitiir videbitur. Objicit contra nerali motuum vel mobilium, bene ta-

rationem, quia in 6 hujus probatum est, men repugnat quantum est ex ratione
quod nullus unus motus infmitus fit in speciali hujus corporis, vel illius.

tempore fmito modo hic non ducitur :

ad aliquod inconveniens, sed ad hoc quod

diversorum mobilium
QU^STIO II
motus infiniti

fmnt in eodem tempore ; et hoc non est

Utrum in moventibus, et motis sit pro-
inconveniens. cessus in infinitum
Sed(^) si id. Solvit objectionem, sup'
ponendo quod omne movens debeat esse Arist. hlc text. 3. ef 2. Met.text. 6. Averroes The-
mist. et alii iuterpretes ihid. Albert. tract. 1.
srnul cum moto, et ideo si unum mo- cap. 2. D. Tliom. lect. 1. Mayrou. 7. Physic.
Gouimbr. et Ruvius in exposit. cap. 1.
partit. 1.
bile moveat aliud, oportet quod nulla
Roccus in Paraphrasi summa2. cap. unico.
tangant se, et hsec suppositio probabi-
tur in capitulo sequenti ; et isto suppo- Arguitur quod sic ;
quia nisi ita es-
1.
sito, dicit Aristotcles quod non estcura, set, sequeretur quod generatio non esset
sive motus sit uniusmobilisinfmiti,
ille pcrpctua ; consequens est falsum, ut pa-

sive infmitorum mobilium se invicem tet 2 de Generat. text. 56 et inde. Con-

tangentium ;
quia si ex omnibus illis sequcntia probatur, quia dato aliquo ge-
mobilibus fieret unum, illud esset infi- nito, vel illud generabatur ab alio, et

nitum. illud ab alio, et sic in infmitum ; vel est

Manifestum (G) esl igitur. Hic infert devenire adaIiquod,quod ab alionon ge-
conclusionem probatam, scilicetquod in nerabatur. Si primo modo, habctur pro-
movontibus, et motis non est abire in positum : sisecundo modo, habeturcon-
infmitum, sed est devenire ad aliquod, sequens.
quod primoest causa motus. Et lunc re- Secundo, aliquod continuum movetur
movetcavillationem, quia aliquis dice- igitur in moventibus, et motis est pro-
ret, quod istud impossibile, scilicet quod cessus in infmitum.Probaturconsequen-
in tempore fmito fiat motus infmitus, tia, quia secunda parsproportionalismo-
non sequeretur propter impossibilitatem vet tertiam, et movetur a prima, et tertia

istius conclusionis, In moventibus, et movet quartam, et movetur a secunda ,

motis est processus in infinitum ; sed et sic in infmitum igitur in moventi- ;

propter falsitatem casus positi, scilicet bus, et motis est processus in infinitum.
quod exomnibus illismoventibus et mo- Tertio, si primum movens, et ullinmm
 ;

340 LIB. VII. PHYSICORUM

in infmitumdistent, in moventi- quorum

tur essentialiter ordinata, poste- accidenta-
motum
motis est processus in infmitum
.....
rms non moveret, movente nisi priori
, liler
bordinata
su-
bus et ;
;

sed sic est : ergo, etc. Minor probatur, sed illa dicuntur accidentaliterordinata,
quia primum movens est infmitum, et quorum non moyet,
posterius nisi prius

perpetuum ; sed ultimum motum est fi- alias movit, sed non oportet, quod si-

nitum, et corruptibile : modo in infmi- mul moveant, et sic tu, pater tuus, et

tum distat perpetuum a corruptibili, et pater illius dicuntur accidentaliter ordi-

infmitum a fmito ; ergo, etc. nati : modo de causisefficientibus essen-

Quarto, sequeretur quod non quilibet tialiter ordinatis intelligit Aristoteles se-

excessus sufficeret ad motum ; conse- cundo Metaph. text. 6. et etiam in pro-

quens est falsum, ut patebitpostea. Gon- posito, quia in accidentaliter ordinatis

sequentia probatur, quia si manus im- bene est processus in infmitum, ut ar-

pellataerem, illa parsdominabitursuper guit prima ratio ante oppositum.

unam partem aeris, igitur illam move- Tunc ponuntur conclusiones. Prima 3.
f^ . . . /i moven
bit,etilladominabitur super aliam,igitur est ista : In moventibus, sive efiicienti- tibus, et

illam movebit, et sic in infinitum, quixl bus essentialiter ordinatis non est pro s^ntiaiuei

non esset, nisi in moventibus, et mutis cessus in infmitum. Probatur, quia si in ^f/,!""//'

procederetur in infinitum. moventibus, et motis essentialiter ordi- ^[°f,^finl

'""»
Quinto arguitur per Aristotelem 2 hu- natis esset processus ininfmitum, seque-

jus, text. 50 ubi dicit, quod incausisper retur quod nullum esset movens conse- ;

accidens est processus in infmitum, sci- quens implicat, scilicet quod infmita

licettam in efficientibus quam in fmibus; sint moventia, et quod nullum sit mo-
sed cum efficiens, et fmis moveant, se- vens. Gonsequentia probatur ;
quia in
quitur quod in moventibus est processus infmitis (b) non est aliquo.l primum :

in infmitum. modo in essentialiter ordinatis, primo

2.
quod non omnemo-
Sexto, sequeretur quod primo movens est)
(scilicct illo,

tum moveretur ab alio consequens est : non movente, etiam alia non movebunt
falsum, ut patet in principio hujus sep- igitur cumnuUum sitprimum, sequitur

timi, text. 1. Gonsequentia probatur ; quodnullumsitmovens. Secundo,quia si

quia dato aliquo moto, vel ipsum move- in causis efficientibus procederetur in infi-

tur ab alio, et illud ab alio, et sic in infi- nitum, tunc sequereturquod impossibile
nitum vel est devenire ad unum, quod
: esset producere aliquem eftectum, nisi

non movetur ab alio et habetur conse- ; ille effectus sit infmitus ; consequens est
quens. impossibile. Gonsequentia probatur ;
quia
Moventia Oppositum arguitur per Aristotelcm in quaalibet illarum infinitarum causarum
sunt in du . ^ r^ ^t x i

isto septimo, cap. 2. text. 3. Notandum, aliquid facit ad productionem

, ,

piici <hf-
effectus ;

ferentia.
^^^ quoedam sunt moventia corporea, igitur cum iila) causai sint infmitix;, et a

et alia incorporea, et de utrisque potest qualibet aliquid producatur, sequitur

imaginari, quod sit processus in infmi- quod totum productum esset infinitum.

tum tamen Aristoteles in proposito in-

:
Secunda conclusio magis specialis est /„ movet

tellexit de moventibus corporeis, quia ta- isla : In moventibus et molis corporeis J,^oti*\oi

lia simul sunt movcntia et mota. non est processus in infinitum ; et istam ^g/"!''^"^!

Moventia Sccundo, notaudum quod quaedam sunt conclusionem ^probat Aristoteles in isto «M* '" •"/'
nilum.
sunf «sien- moventia (^) essentialiter ordinata, et septimo, supponendoaliqua. Primo, quod
tialiter, th t
quoedain qu£edam accidentaliter solum. Ilia dicun- in tempore fmito non potest fieri motus
 QUiESTIO II 341

jnfmitus, iit patet ex 6 hujus. Secundo tempus ad motum ejus quam nunc de ,

supponitur, quod infmitorum mobilium facto, quando erat parvum. Tertio, sup-

ad mvicem conjunctorum motus est in- posito quod ex illis infmitis fieretunum,

finitus, et hoc est verum, supponendo non sequitur quod esset motus infmitus,
quod quodlibet illorum sit majus, vel quia illud non movcretur, cum omnis
a-^quale alicui tertio dato. Tertio, suppo- motus fiat respectu alicujus quiescentis ;

nitur quod motus infmitorum mobilium et tamen si ex omnibus mobilibus fieret

fieret in eodem tempore, in quo ficret unum mobile, jam non esset aliquod
motus unius illorum. Consequentia pro- quiescens. Quarto, quia supra 6. conces-
batur, quia si in moventibus, et motis sum fuit consequens, ad quod deducitur,
ficret processus in infmitum , tunc cum scilicet quod motus infmitus fiat in tem-
aggregati ex omnibus illis moventibus, pore fmito, et non est
ideo propter hoc
et motis, motus sit infmitus per secun- inconveniens concedere, quod in moven-
dam suppositionem, et fit in eodem tcm- tibus ct motis sit processus in infmitum.
pore, in quo fieret unus illorum per Quinto, suppositoquod unum corpusmo-
tertiam, sed quilibet illorum fieret tem- veat reliquum,non sequiturquodcorpus
pore fmito, quod est contraprinmm sup- movens moveatur, ideo, dato quod essent
positum. infmita moventia et mobilia, ex hoc non
4. Tertia conclusio : In movcntibus et sequitur quod aggregatum ex ipsis esset
moi-rn-
nts et
motis localitcr non est circulatio. Proba- unum mobile motum. Consequentia nota
'^ loca- tur, quia tunc sequeretur quod a propor- est ; et probatur antecedens, quia A po-

ircuia- tionc mmoris fequalitatis Iieret motus, testmovere continue B, tangendo ipsum,
et proveniretactio, quod estimpossibile; sine hoc quod A moveatur, ut si unum
quia in omni motu movens est plus po- corpus moveatur circulariter circa reli-
tens ad movendum, quam mobile ad re- quum. Sexto, quia non sequitur, si ex
sistcndum. Consequentia probatur ;
quia infmitis corporibus fiat unum corpus,
si A moveat B, oportet quod sit poten- quod illud corpus sit infmitum, et per
tius quam B ; iterum, si B moveat C, consequens non sequitur quod motus
oportet quod C sitminuspotensquam B; ejus sit infmitus. Antecedens probatur,
igitur si e converso C moveat A, sequi- quia si A sit pedale, capiaturejusmedie-
tur consequens, quod scilicet minus po- tas, deinde illi medietatiaddaturaliame-
tens movebit potentius. dietas medietatis, et sic in infmitum ;

Contra secundam conclusionem, et tunc totum resultans non esset nisi pe-
ejus probationem arguitur primo : quia dale, et tamen aggregatum ex infmitis
per illam deduction^m non sequitur, quod corporibus.
motus infmitus fieret in tempore fmito, Ad ista. Ad primum, dico quod imo,
sed quod motus infmiti fiei-ent in tem- quia ex quo illa moventia et mobilia sunt
pore fmito : modo hoc est possibile, ut corpora, oportet quod sint ad invicem
quod Socrates moveat se ipsum, Plato se contigua; et sic ex ipsis omnibus estunum
ipsum, et sic de infmitis, ex quo nullus corpus, saltem per aggregationem, et
eorum impedit reliquum. per consequens unus motus. Et hoc pa-
Secundo, ad motum magni mobilis non teret manifeste, supposito quod illa cor-
sequitur majus tempus quam ad motum pora essent unum continuum, quod ille
parvi ; igitur si mobile augmentaretur motus esset infmitus, c|uia esset mobilis
in infinitum, non requireretur majus infmiti.
 .

342 LIB. VII. PIIYSICORUM

quia ad motum magni Ad rationes principales. Ad primam,

Ad secundum,
igitur mobile negatur consequentia. Ad probationem
mobilis, etc. conccdo ;
si

tu arguis de accidentaliter ordinatis, de

augmentetur etc. concedo consequens,
quibus est concessum
dum tamen motor proportionaliler aug-
Ad secundam, negatur major, quia
mentetur, ita ut continue maneat eadem
sed ex hoc non sequitur,quin in proposito solum loquimur de moven-
proportio,
tibus et motis totalibiis, quae sunt seor-
prsedicto casu posito, motus infmitus
sum separata, et non de illis, quse sunt
fieret intempore fmito et non dicitur ;

partes inexistentes toti.Item,posito quod

infmitus, quia in tempore infmito, sed
continuum alteretur successive, non
quia mobilis infmiti.
quaslibet pars est movens et mota, nec
Ad tertium, dico quod imo bene se-

quitur. Et quando dicitur, oporteret esse dependent ab invicem essentiali ordine,

aliquod quiescens, dico, quod non, quia sed una pars movens, et alia mota.

ut patuit supra 3. ad lioc quod aliquid Ad tertiam, negatur minor. Ad pro-

bationem, dico quod non est distan-
ibi
moveatur localiter, non oportet quod sit
tia nisi similitudinarie, quod in propo-
quiescens respectu cujus aliterse habeat;
sito solum valeret ratio de distantia lo-
sed sufficit quod aliter se haberet ad ali-
aliquod quiescens es- cali.
quod quiescens, si
Ad quartam, negatur consequentia.Ad
set.
probationem, quod ibi fit motus
dico
Ad quartum, quando dicitur quod con-
concessum, respondetur aeris usque ad aliquam certam distan-
sequens fuit
tiam. Et quando dicitur, quod ille aer
quod consequens concedebatur tanquam
habet dominium alterius , dico quod
possibile per potentiam supernaturalem,
naturaliter; non motus vadit continue remit-
quia
et tamen non est possibile
;

in proposito, quod tendo usque ad non gradum.

ita potest concedi
virtute agentis naturalis non est possi- Ad quintam, dico quod Aristoteles in-
telligitde causis accidentaliter ordinatis,
quod inmoventibus et motis sit
Hocest ve.hile,
attamen hoc de quibus non est ad propositum.
mSo'"; processus in infmitum ;

fimtum i^eneest possibile virtute agentis

infmiti, Ad sextam, negatur consequentia. Ad
^
probationem, dico quod est devenire ad
rematice,
q^jg^ Dgys potest crearc infmita moven-
quin quorum quodlibet essen- aliquod, ad quod est status, scilicet ad
tot tia et mobilia,
^'"'''''
primum motorem, qui movet, et non
dependeret, sicuti ista inferiora
tialiter
movetur.
dependent a superioribus.
6. Ad quintum, dico quod non est possi-
moveat reliquum
ANNOTATIONES
bile, quod unum corpus

conjunctum sibi motu locali, quin ipsum (a) Qudedam sunt movenlia essenlialiter or-

moveatur ; et dato quod non movetur, dinata. Nola quod Scotus in. 1. disL 2.

non obstaret in proposito, quia nos lo- quaesL. 2. poniL aliquas differenLias inler

quimurdc infmitis, quorum quodlibet causas essenLiahter, eL accidenLaliLer ordi-

per
movens, et motum. naLas quarum una esL, quod incausis
esset ;

se ordinaLis, causa secunda in quanLum

Ad sextum, dico quod imo bene se-
causaL, dependet a prima. At
quia omne
esse infmita
quitur, quia non possunt dependel
ens ciLra primum, sicuL a primo
hujusmodi moventia et mota, existentia ideo Anlo-
cu- in agendo, ila eLiam in esscndo,
seorsum, et a se invicem soparata, MeLaph. qiux^sL. 1. dixit, quod
nius And. 2.
jusmodi non sunt partes continui.
 QU^STfO il 343

in causis essentialiler ordinatis, secunda lem, ex quo ex resistentia non causatur ibi
in quantum causat, dependet a prima, et- successio in motu.
Cauicn es- si quoelibet quoad esse non dependeat. Nam (b) Qiiia in infinilis non est aliquod
senlialiter
ordmatw causffi essentialiter
. ,. ,.
ordmatoe sunt m
. ,

du- primum. Nota, quod Aristoteles 2

5"^?*'.'" ^"' plici ordiiie : nam quscdam sunt sic Metaph. text. 6. ubi probat slatum in cau-
ne. essentialiler ordinalse, quod inferior sis essentialiter ordinatis, facit hanc ratio-
dependet a superiori in esse, in agcndo nem : Si causse efficientes essent infinitoe,

et in causando, vel in genere causoe nulla esset causa efficiens : et ad probatio-

finalis, vel efficientis : quaidam vero sunt, nem consequenliae
proesupponit, quod
quarum inferior non accipit esse a supe- quando aliqua sic se habent, quod unum
riori, licet ab ea in causando dependeat ,
est primum, aliud medium, et tertium ul-

atque ila se habent pater, et mater respectu tinium, illud quod est primum, est causa
prolis ; nam una istarum causarum (po- aliorum : ultimum autem non potest esse
nendo aclivilatem in matre respectu pro- causa, et medium non potest esse causa
ductionis prolis) ab altera in causando de- nisi ultimi ; et dicit nihil referre,
pendet, et tamen una non recipit esse ab sive unum sit medium, sive plura ,

alia : at quia causalitas matris non potest quia si sint plura, illa accipiuntur
se sola attingere effectum, esto quod sua pro uno. Nec eliani refert si illa me-
virtus in infinitum augeretur, ideo depen- dia sint tinita, vel infinita : et cum
det essentialiter a causalitate palris, id medium dicatur illud, quod habet aliquid
quod non contingit in accidentaliter ordi- ante se, et aliquid post se, concludit quod
natis, ut si sint duo trahentes navim, sunt si causas efficientes essent infinitae, omnes
istae causae accidentaliter ordinatoe, quia essent mediae, et asqualiter mediae, ex quo
potest virtus unius in tantumintendi,quod non major accessus ad terminos ab
esset
aliussuperflueret. Etquamvis virtus activa, una parte, quam ab alia cum infinitum ,

quae immediate insequitur formam in pa- terminis careat. Et tandem concludit, quod
tre et in malre, sint ejusdem rationis, ta. si in causis procedatur in infinitum, nulla
men ab istis propter diversam complexio- erit causa, quia amota prima causa, omnes
nem seminum proveniunt virtutes alterius aliae removentur, quos ratio est fere ea,

rationis, atque ita dicuntur essentialiter quam hic adducit Scotus.

ordinatse. Quaedam etiam causoe dicuntur Sed videtur, quod haec ratio non conclu-
essentialiter ordinatse, quia una recipit in- dat, nam vis rationis in hoc consistit si ;

fluxum ab alia, sicut motio pihr, quoe fit datur processus in infinitum in essentiali-
a manu, mediante baculo, ista motio cau- ter ordinatis, omnes causae sunt mediae ;

salur a manu et a baculo, tanquam a cau- sed omnes causae media) habent cau-
sis essentialiter ordinatis nam in hac mo- ; salitatem ab aliqua una, et non ista

tione baculus recipit influxum movendi a est aliquid istius ordinis, quia tunc idem
manu, et ab ea quoad istam motionem es- esset causa sui ipsius, ergo estaltera, ergo

sentialiter dependet. Et sic forteestdeduo- prior ;

quia tota ista universitas causarum
bus moloribus movenlibusprimummobile, dependet ab ista : quia priusestprimopro-
ut habetur 12. Metaph. com. 41. nimirum pinquius. Nam arguam
ego similiter in et

de motore conjuncto, et motore separato. accidentaliter ordinatis. Si datur proces-

Nam negat Commenlalor quod motor scpa- sus in infinitum, ergo omnes causae sunt
ratus immediate attingat primum mobile, mediec ; sed tota causalitas est ab aliqua
quia cum ipse sit potentifc infinitoe, move- una causa, quae non est aliqua istarum;
ret innon tempore sed molor separatus ; ergo sequitur quod dabitur primum, a quo
movetmediantemotoreconjuncto, qui, cum istoe dependent, etcum prius dicatur primo
sil virtutis finita3, causat motum lempora- propinquius, ergo dabitur aliquod pri-
 344 LIB. VII. PHYSICOHUM
mum. Respondeo, et dico quod ralio con- quentia valet, Universitas causarion essen-
cludit de essentialifer ordinaLis, et non de tialiter ordinalarum esl causata ab aliqua
accidenlaliter ordinatis, quia inessenliali- unacausa; ergo nulla cst caus i. Probo,
ter ordinatis cujuslibet causoe medioe cau- quia siest universitas causarum essentiali-
salilas est ab alia una causa depondenler, ter ordinatarum, qu:3elibet causa causat in
quia non potest causa essentialiter ordinata virtute alterius ; ergo causa tandem istis
causare, nisi per dependentiam ad aliquid essentialiler prior, dabitur prior istis :

prius, Causalitas autem accidentaliter or- ergo cum non ab una, nuUa causat in
sint
dinatorum non sic dependet, quia non virtute alterius, atque ita nulla est causa
causat in virtute alterius ; ergo cum cau- essentialiler ordinata.
salitas essentialiter ordinata sit ab aliqua
una causa, oportet devenire ad primam, EXPOSITIO TEXTUS
quia aliter non esset essentialiter ordinata.
Primum (1) autem movens. Hoc est 11.
Et si dicas, istaestprior, et priusest primo Text. 10.
tertium capitulum hujus tractatus, in
propinquius; ergo daturprimum. Istacon-
quo Aristoteles ostendit, quod omne mo- Movens
sequentia non valet : quia in lempore da- aliud in
tur prius
vens est simul cum-moto et primo genere
et posterius, et tamen non dalur :

causrn fi-
primum. praemittit conclusionem. Secundo probat, nalis aliud
in genere
10. Dico quod in tempore partes ibi: Quoniam autem. Pro prima parte
sunt acci- causce effi-
cienlis.
dentaliter ordinatse, nec habent prioritatem, sciendum, quod duplex est movens :

nec posterioritatem essenlialem, ut dicit quoddam in genere causEe fmalis, ut sa-

Aristoleles 5. Metaph. text. 16. sed solum nitas movet ambulanlem ad campum
in ordine ad aliquod primum signatum ab propter sanitatem : aliud est movcns in
aniraa nostra ;
sed in causis essentialiter genere caus^B efficientis, ut projiciens
ordinatis datur aliquod prius, ergo datur
lapidem movens lapidem. Secundo
est
aliquod primum, quodest essentialiter pri-
est notandum, quod moventium in ge-
mum, et necessario, et ex natura rei, et
nere caus^ efficientis quoddam est pri-
non signatumab anima. Item,vi(leturquod
hsec ratio Scoti, vel Aristotelis petat prin-
mum, id est, immediatum et aliud est :

cipium, quia primo ponit infinitatem

non primum, sicut si tumoveas lapidem
in
moventibus, et motis, sive in causis, et
mediante baculo, tunc tu es movens
postmodum ponit eas esse medias : modo mediatum, etbaculus immediatum.Tunc
medium est illud, quod est inter primum, ponit istam conclusionem omne movens Movcns :

et ultimum ; ergo petitur esse medium. primum est simul cum moto et dicitur primum est
simul cum :

Respondetur quod ratio assumit medium essemovens primum ex eo quod inter moto.

non positive, sed privative, per abnegatio- ipsum et motum, non est alius motor
nem utriusque extremi. Item, hsec ratio intermedius.
Scoti : si non esset unum primum movens, Quoniam autem tres sunt motus. Hic
nullum| esset movens , non valet ,
probat conclusionem primo praemit-
: et
quia committitur fallacia figura^ dic-
tit quot sunt species motus quia secun-
tionis, commulando singulare in plu-
;

rale. Respondeo, et dico quod

dum quamlibet speciem motus, con-
ista conse-
conclusio est probanda. Secundo, osten-
quentia non valet, Qucelibet causa est cau-
sata, vcl quodlibet movens est molum ; ergo dit in quibus conclusio non est dubia.Et
omnes causoe sunt causatae ab illa. Dico, tcrtio probat eam in iis, in quibus est
quod non valet de forma, sicut non valet dubia.Secundum ibi Primum igitur. :

ista, Universitas causarum non est causata; Tertium ibi, Quod autcm ah alio. Prce-
ergo nulla. Tamen dico, quod ista conse- mittit igitur quod tres sunt species mo-
 .

QUiESTIO III 345

tuSjScilicetmotussecundum qualitatem, ne, dicens, quod vectio reducitur ad

motuslocalis,etmotus secundum quanti- alias tres species motus : nam omne
tatem. quod vehitur, movetur per accidens,
Prhnum igitur de loci mutatione. IIic scilicet vel quia defertur super mobile,
ostendit in quibus conclusio non est du- quod movetur aliquo illorum trium mo-
bia, dicens, quod in illis, quae moventur tuum, velquia est in ipso ; et ideo omne
a se ipsis, id est, a principio intrinseco, quod vehitur, aut est pulsu, vcl traclu,

conclusio non est dubia, sed bene est vel vertigine ductum.

duljia in iis, quae moventur a principio Tractio autem. Declarat quid cst trac- Tractio
quid sit.
extrinseco. tio, dicens, quod tractio est motus ali-

12. Quod autem ab alio movietur. Hic pro- cujus ad trahens, vel ad aliquod pro-
bat conclusionem in his, in quibus est pinquum sibi, et fit per colligatio-

dubia : et primo demotu locali. Secundo ncm trahentis ad tractum ,

quando
de motu alterationis : et tertio de motu scilicet impetus trahentis fortior est re-

augmentationis et diminutionis. Secun- sistentia tracti ; et sic patet quid sit

Inspiratio
dum ibi, -4^ uero. Tertiimi ibi, «S/m///- tractio. Et tunc Aristoteles reducitquos-
ett Iraclus
ter et in animatis. Item, primo enume- dammotus ad pulsum, et tractum. Unde et expira-
tio est pul-
rat species motus localis, qu£e fmnt inspiratio reducitur ad tractum, et expi- sus.

a principio extrinseco . Secundo, re- ratio ad pulsum ; et ita universaliter

ducit omnes illas species ad duas. Et omnis receptio nutrimenti reducitur ad
tertio, probat conclusionem principalem tractum, et omnis expulsio superfluita-
in qualibet illarum specierum. Secunda tis reducitur ad pulsum. Postea dicit,

ibi : Pulsionum igitur. Tertia ibi : Ma- quod GTu&ffif, et Kipxt^is reducuntur ad
nifestum igitur. Primo, dicit, quod qua- tractum, et pulsum. Et exponit Com-
jectes tuor sunt (a) species motuum localium, mentator quod ^'ntt.lmii est percussio cum
us lo-
s xunt qua? fmnt a principio extrinseco, scilicet gladio facta ; et KepKiffn est opus textoris,
tuor.
pulsus, tractus, vectio, et vertigo. quod fit per manus, et per pedes simul Congrega
tio etl irac-
Pulsionum igitur. Hic reducit omnes tractum, et pulsum, ct ad tractum re- tus, dis-

istas species ad duas, scilicet ad pul- ducitur congregatio, et ad pulsum dis- gregatio
pu/tut
sum et ad tractum, et ponit istam con- gregatio, et sic cum omnis motus loca-

clusionem secundam : omnis motus lo- lis factus a principio extrinseco videatur

calis factus a principio cxtrinseco est esse congregatio; vel disgregatio, sequi-
its>no- pulsus, vel tractus. Et primo determi- tur quod omnis motus localis factus a
localis
pulsus nat quid sit pulsus. Sccundo,devectione. principio extrinscco est tractus, vel pul-
7-actus
Tertio, de tractu. Et quarto, de verti- sus.

gine. Secunda ibi : Vectio autem. Ter- Veriigo autem. Hic declarat de verti- Verligo
quid sit.et
tia ibi : Tractio autem est. Quarta ibi : gine, dicens, quod reducitur ad trac- ad quem
moiuiH re-
Vertigo autem. Primo, dicit quod pul- tum et ad pulsum, ita ut componatur ducitur.

sionis duae sunt species : quaidam est ex tractu, et ex pulsu : ut, verbi gratia,
impulsio, et alia expulsio. Impulsio est, vertigo, sive versio faba3 componitur ex
quando movens non deficit mobili, sed tractu, et ex pulsu, quia invertcndo ip-

simul movetur cum eo sed dicitur ex- : sam, una pars trahitur,et alia expellitur.
pulsio, quia expcllens dcficit, nec si- Ex quibus sequitur secunda conclusio,
mul movetur cum expulso. quod omnis motus localis factus a prin-
ctio
Vectio autem. Hlc declarat de vectio- cipio cxtrinseco, est pulsus,vel tractus.
l sil.
 346 LIB. VII. PHYSICORUM

Hic probat conclu- et hujusmodi sed nullam istarum qua-

14. Manifestum igitur. ;

Inmotu lo-
caii mo- sionem
.

pnncipaliter
. 1-, i•

mtentam,
X
qiian- iitatumvidemus agere inremotum,quin
motum localem probat quod prius agat in propinquum. Etdico prius
TwnluTt' tum 8(1 : et
'"""'•
omnis (b) motus localis factus a princi- vel secundum naturam, vel tempore,
pio extrinseco est a motore simul exis- quia forte luminosum non prius tempore
altcrat propinquum, quam remotum,
tente cum moto. Probatur, quia in omni
Iractu, vel pulsu movens est simul cum sed prius natura solum.
Calefacta enim. Hic inducit in
moto ; sed omnis motus localis factus (3)
^^^J».^^
extrinseco est tractus, vel corporibus, quae alterantur. Unde cor-
a principio
porum, quag alterantur, quasdam sunt
pulsus ; ergo, etc. Major patet per defi-

quia tractus animata, quredam inanimata et anima-

nitiones tractus, et pulsus
:

fitper hoc, quod trahens simul coUiga- torum quffidam sunt partes animatae, et
tur cum tracto. Similiter pulsus, vel est qusedam inanimata^, ut ungues, et pili :

impulsio vel expulsio : si est impulsio, modo corpora inanimata, eteorum par-
etiam partes inanimata^ animato-
tunc movens est simul cum moto, quia tes et

rum alterantur, sed non secundum sen-

impellens sequitur impulsum, et simul
movetur cum eo si sit cxpulsio, tunc :
sum; sedpartes animatge alterantur se-

in principio movens fuit simul cum mo- cundum sensum, ut visus alteratur a
quia colore, auditus a sono, et ita de aliis.
to. Secundo, probatur conclusio ;

omni motu congregationis, et dis- Item, partes animatas, quaedam non al-
in
movens est simul cum terantur secundum sensum, ut partes
gregationis ,

plantarum, et etiam partes animalium,

moto sed omnis motus localis a prin-
;

cipio extrinseco factus est congrega- ahquando propter nimiam indurationem

tio, vel disgregatio, ut dictum fuit ;
nervorum, aliquando propter moHitiem
ergo, etc. Et vocat Aristoteles congre- nimiam, et ahquando propter pinguedi-
gd.t\onemffvicoffiv,ei disgregationem S^iafftv. nem, macrorem membrorum modo
vel :

Tertio, motu facto a prin-

si in aliquo inter omnia ista alterantia, maxime al-

cipioextrinseco movensnon esset simul terans non apparet esse cum alterato in
iis, quaj alterantur secundum
sensum,
cum moto, hoc maxime essetinmotu pro-
motu projectorum mo- et tamen alterationes, qu^e fmnt secun-
jectorum ; sed in
vens est simul cum moto ergo, etc. Mi- ;
dum sensum, fmnt abalteranteimmedia-
nor probatur, quia projectum movetur a to nam color est conjunctus medio et
:
,

movet medium, imprimendo suam spe-

medio, et ideotamdiumovetur projectum
quam ciem, et medium motum movet orga-
quamdiu impetusmedii estfortior,

inclinatio gravis ad deorsum. num, cui medium est conjunctum et ,

neque inter. Hic probat per consequens, cum in illis alteratio-

Text. ii. At vero (2)
nibus, de quibus minus apparet, mo-
conclusionem in motu alterationis. Et
vens est simul cum moto, sequitur quod
primo, inducendo in alterationibus, sive
omni alteratione, movens ^est simul
in qualitatibus secundum quas est alte-
in

ratio.Etsecundo, in corporibus, quas al- cum moto.

Calcfacta enim. Et id quod (4) augetiir etiam.. Hic Text. 1

terantur. Secunda ibi :

(c) qua- probat, omni augmentatione, et

quod in
Primo inducit sic quia omnis ;

litas, secundum quam est

alteratio, est diminutiono movensest simulcum moto.

qualilas sensibilis de tertia specie Qua- Probatur, quia omnis augmentatio fit

litalis ut gravilas, levitas, sapor, calor, adveniente aliquo, scilicet nutrimento ;

,
 QU^STIO II 347

sed omne adveniens alicui, mcdiante tur navi, quae per se movetur impulsa a
quo ipsum fit majus, est simulcum illo :
ventis,aut equo. Quarta species estverligo,

ergo, etc. Nota, quod illud adveniens in seu volutio utmotus circularis, qui com-
,

augmentatione, scilicet nutrimentum, poniturquodammodo ex pulsu, et traclu.

Si fingas enim punctum in circumferentia
non est augmentans, sed est id, in quo
rotse circulariter motoe, videbis illud di-
fit augmentatio ; sed ipsa anima est aug-
moveria puncto fixoin spalio, quasi inde
mentans, et de illa non est dubium,
expulsum et iade reverti in illud, quasi
,

quin sit simul cum moto.

illud tractum. Enumeral autem Aristoteles
Manifestum est igitur. Ilic recolligit
has quatuor tantum species motus localis,
suam conclusionem, scilicet quod inter quia si quse alise sint, ad has reducuntur.
movens ultmium, et motum primum, Nam inspiratio, quse est attractio aeris
nullum est interrnedium et intelligit ;
constricto pulmone, ad pulsionem reduci-
per movens ultimum illud movens, in- tur ; expiratio vero, quse est expulsio aeris
ter quod et motum non est alter motor extenso pulmone, ad expulsionem. Sicuti
medius, et per primum motum intelli- sputatio est expulsio sputi ; divulsio vero
git inter quod, et movens non est aliud est attractio radicum a terra, quoe Grsece
<7Tet9«sr/s dicitur, quod Commentalor putat
mobileintermedium.
dici a spatha, quod est ensis,non tamen di-
ANNOTATIONES citur nisi a a'7ra.(a, quod est divello ; et ra-

16.
(a) Quatuor sunt species moluum locali- diatio, siveut alii legunt KspKf.ffn, idem est,
Mobilia
alia ab in um. Nota, mobilia alia moveri a principio quod textio, quse est expulsio, et jactatio
trinseco, intrinseco, alia ab extrinseco ea vero quse radii,quo textores filum ducunt, atque re-
;
aliaab ex-
(rinseco ab extrinseco moventur, quadrupliciter ducunt. Motus autem progressivus anima-
motore mo
venlur. moveri possunt localiter, secundum quod lium nulla prsedict irum specie comprehen-
motus localis in qualuor dividitur species. dilur, quia animalia ab intrinseco moven-
Prima estexpulsio, sive impulsio ; impul- tur.

sio, ut quando^pellens non deserit pulsum, (b)Omnis motus localis factus a princi- i7.
sed est ei semper contiguum, ut cum ho- pio, etc. Nota, quod ratioAristolelis passet

mines lacertis magnum saxum e loco sum- in hunc modum deduci omnequodlocali- ;

movent. Expulsio vero, ut quando quis ter movetur, aut ab intrinseco, aut ab ex-
projicit Iapidem,aut sagitlam. Secunda est trinseco principio omne tale
movetur ; sed
tractio, quse in hoc a pulsione ditTert, quod esl immediatum suo moventi ergo omne ;

Traclio pellens est in termino a quo a tergo tan- quod movelur, esl immediatum illi, a quo
duplex.
gens mobile; trahens vero est in termino moveLur. Major est certa, et minor quoad
ad quem, vel quasi , et est duplex tractio : primam partera quoad posteriorem vero;

alia, quaedicitur attractio, ut quando quis probalur : quidquid ab extrinseco localiter

ad ipsum trahit, velutqui fune a portu
se movetur,aut movetur impuIsione,aul trac-
trahit navem aut quando quis ex puteo
, tione, aut volutione,aut vectione ; sed orane
hydriam aqute educit alia quoe dicitur : quod aliquo istorum motuum movetur, est
simpliciter traclio, quando quisnon ad se immediatumei, a quo raovetur, ut Aristo-
simpliciter, sed ad aliud trahit , ut cum teles probat explicatione illarura quatuor
quis capistro traheret jamenlum ad aquam specieruni ; ergo, etc.
aliquantulum distantem ab ipso trahente. (c) Omnis secuwlumquam est al-
qualilas,
Tertia est vectio aulem vectio ab
; differi teralio, etc. Nota, quod in hac ralione Aris-

aliis quia id, quod vehitur, non movelur

,
toteles duo supponit Primo supponit, om-;

per se, sed per accidens ad motum alterius, ne quod altoraturalterari secundura qua-
quod per se movetur ut cum homo vclii- , lilates sensibiles, et earuui gradus. Secun-
 .

348 LIB. VII. PHYSICORUM

do, supponit allerationum quasdam pro- tum, ct tamen nullum istorum moven-
prias, quasdam vero improprias esse. Pro- tium cst simul cum moto.
prise suntillse, qupefiunt secundum quali- Tcrtio, quia projiciens, trahcns, et
tatessensibiles receptas secundum esse re- IntcUigentia sunt qusdam moventia, et
ale, ut calefactio, Improprioe illce sunt tamcn non sunt simul cum suis motis,
quce fiunt secundum 'qualitates secundum ut patet manifeste primo de projiciente.
esse intenlionale , ut visio. Ilis suppositis,
Item, de Intclligentia, quia Intelligen-
sic potest deduci ratio : omnis alteratio est
tia est indivisibilis non occupat
; igitur
propria, aut impropria ; sed quidquid alte-
locum, et per conscquens non est simul
ratur hac, velilla alteralione est immedia-
tum ei, a quo alteratur ergo universaliter
cum aliquo
;

in omni alteratione alterans est immedia- Quarto, adamas attrahit ferrum, etnon

tum suo alteralo. Major patet. Et minor os- pcr qualitatcm infusam in mcdio ,
quia,

tcnditur in alteratione impropria, ut inde cum illa qualitas sit agens naturale,
etiam appareat in alteratione propria : in idco debct agere ad omncm differen-

visione enimvisui estimmediatus aer ; aeri ii im tamen non agit sic quia
situs, et ;

autem corpus visibile, superficies autem videmus, quod solum fit attractio ad
corporis visibilis est immediata lumini,sive fcrrum.
aeri illuminato, qui immediatus est visui ; Quinto, quia spha?r£e ctelestes supe-
ergo in hujusmodi alteralione impropria riores alterant ista inferiora, et tamen
allerans est immediatum suo alterato, et
non alterando medium quia sphjerae ;

per consequens idem erit in alteratione

coelestes non sunt susceptivae hujusmodi
propria.
actionis, ut patet 1. Coeli text. 22.
Sexto arguitur de quodam pisce, qui

QU^STIO III
vocatur stupor, qui stupefacit manum
piscatoris, et tamen non alteratur inter-
Vtrum omne quod movetur, moveatur ab medium ;
quia medium non cst suscep-
alio simul existente cicm ipso, ita iii mo- tivum hujusmodi stupcfactionis.
vens el motum sint simul Septimo, arguitur dc illis, quae fiunt
per sortilcgia ;
quia, ut dicitur, qusedam
Arist. hic text. 10. Averr, Simpl. ibid. Avic. lib.
de An. sect. 4. c. 4. D. Thom. lect. 2. et l. p. vetulEe alterant hominem distantem per
q. 8. art. 1. contr. Gent. c. 68. Cajetan.
et 3.
et Ferrar. eisdcm locis. Scot. in 1. dist. 37. q. viginti, aut trigenta leucades, et tamen
««ica. Occham, Bassol.Mayr. Lychet. ibid. Du- non apparet, quod ad tantam distan-
rand in 2. dist. 18. q. 1. Capreol. in 1. dist.
37. q. unica. Argent. q. 1. Conimbric. 7. Phys. tiam possit fieri aliqua actio per inter-
c. 2. q. 1. Compl. disp. 2^. q. 3. RuTius q. 1.
Rocc. sura. Vide
mcdium.
3. c. 1. et q. 3. cit. lib. 8. q. 5-
Oppositum arguitur per Aristotclem t.

Arguitur quod non quia impossi- : in isto 7. text. 10. Notandum, quod ali-
bile est duo corpora esse simul, scd qua possunt dici simul dupliciter : uno
quandoquc movens, et motum sunt, modo, quia sunt in eodem loco primo,
. .
,
Aliqua
duo corpora igitur impossibile cst
; et lioc dupliciter : uno modo pcr se, et dicuntur
., ., esse simul
quandoquc movcns, et motum esse si-
, ,
,
sic impossibile est, quod movens, et mo- duobua
'"'"''*•
mul. tum sint simul : aiio modo per acci-
Secundo, objectum appctibile movct dens, ita ut unum corpus sit per se in
animal, a quo tamcn est remotum, ut loco, et aliud per accidens ; et sic in
patet ad expcricntiam. Itcm, scnsibile omni motu facto a principio intrinseco,
movet sensum, et intelligibile intcilec- movens et motum sunt simul. Alio mo-
 QU^STIO III 349

do dicuntur aliqua simul per privatio- sic movens, et motum sunt corpora na-
nem distantia^ intermedia^ ; et sic duo taper se existere,etimpossibiIe est, quod
corpora inimediata dicuntur esse si- talia sint simul, ut patet quarto hujus.
mul. Secunda conclusio : In motu naturali
Movens Secundo notandum, quod aliquod mo- movens est simul cum moto secundo
aiciturme- ^ ^
diaium vens (^) >potcst dici mediatum moto tri- modo, quia quilibet talis motus fit a
moto tri- \ /

piiciier. pliciter uno modo, quando actio mo-

: forma intrinseca mobilis modo forma :

ventis non attingit passum respectu cu- est simul cum eo, cujus est forma.
jus movens dicitur mediatum, sed tan- Tertia conclusio : Omne movens est

tum attingit aliquid aliud, quod movet simul cum moto per privationem distan-
ipsum, et tale proprie non debet dici tiJB intermedire, ita ut capiatur ibi mo-
movens. Alio modo dicitur movens me- tum pro totali passo ab agente, ita ut
diatum id, quod est movens, seu agens nunquam agens agat in aliquod pas-
universale, eo quod agit mediaute agen- sum, non agendo in intermedium. Pro-
te particulari determinante ipsum ad batur, quia vel mediuai inter agens, et
hunc effectum, producendum
vel illum ;
passum juvat actionem aut impedit,
et sic Deus dicereturmovens mediatum, vel nec juvat, nec impedit. Si juvat aut
et Socrates immediatum ad actionem, impedit, hoc non est propter aliud, nisi
ad quam uterque concurrerent. Tertio propter aliquam dispositionem medii
modo dicitur movens mediatum, inter activam ab agente, mediante qua me-
quod, et motum est distantia media et ; dium juvat hujusmodi motum, et per
sic dicitur movens immediatum, quod consequens actio fit per intermedium.
est indistanspasso. Si impedit, hoc non est, nisi quia me-
3. Tertio notandum, quod
^ quidam
^ est dium resistit qualitati activ« ab agen-
ifotus
aiins na- motus naturalis, et est ille qui fit a prin- te. Si nec juvat, nec impedit, hoc est
Uhs vio-' cipio intrinseco. Alius est violentus, et impossibile, quia tunc agens posset ad
*""**•
est ille, qui fit a principio extrinseco ;
quodlibet agere.
et hujus sunt quatuor species, scilicet Secundo, sequeretur quod raritas, et

pulsus, tractus, vectio, et vertigo. Pul- densitas nihil conferrent in actionibus

sus dividiturin impulsum, et expulsum. naturalibus.Consequcns est falsum ;

Impulsus quando pellens continue

est, quia videmus actiones naturales variis
insequitur impulsum sed expulsus est : modis diversificari,propter medii varia-
quando non insequitur, sicut est in mo- tionem in raritate, et densitate. Conse-
tu projecti. Tractus dividitur in tractum quentia probatur, quia nec raritas, nec
ad se, et tractum ad aliud, ut dicit densitas juvant, vel impediunt, nisi in
Gommentator quod sempcr agens natu- quantum remittunt qualitatem activam
rale trahit ad se ; sed agens volunta- ab agente, aut in quantum ipsam inten-
rium quandoquc ad se, quando-
trahit dunt.
que ad aliud. Vectio est, quando vehi- Tertio, quaslibet virtus naturalis dif-

tur in alio, seu supra aliud, ul in navi, fundit actionem suam circa se sphajrice,
vel quadriga ; sed vertigo est motus ut dicit Commentator in 2. de Anima,
compositus ex tractu, et pulsu. et per Linconicnsem in tractatu de Re-
Uooens, et
Tunc ponuntur conclusiones. Prima fractionibus radiorum ; modo hoc non
qTiomodo
^^^ IiT^P^ssibile est movens, et
' motum potest esse, nisi agens indistans ageret
sinisimui. esse simul primo modo. Probatur, quia in irtermedium.
350 LIB.VII. PHYSICORUM

Quarto, probatur ratione Aristotelis tivae alterius, ut lucis, vel luminis, me-
in littera, qua? est quajclam inductio ; diante quo fit actio in istis inferiori-

nam omnis motus, vel a principio est bus.

intrinseco, vel extrinseco : si ab intrin- Ad tertium dicitur, sicut dicebatur
seco, tunc manifestum est, quod mo- de motu locali super 4. quod medium
vens et motum sunt simul : si ab ex- sic juvat, quod, ipso circumscripto,nuI-
trinseco, tunc patet inductive in quoli- la fieret actio in passum, quod non con-
bet generemotuum ab extrinseco, quod tingeret agenti, attamen sic impedit,
movens est simul cum moto. quod remittit velocitatem' actionis, et

Contra conclusionem arguitur ;

quia cum hoc intensionem qualitatis activae.
si aliquod corpus solidum, ut paries, Ad quartum dicitur, quod interme-
calefiat ab igne distante, tunc quaero dium simul est movens et motum,agens
utrum aer immediatus parieti producat et passum, et hoc non est inconveniens
totum calorem in pariete, vel non ; si diversimode.
non, tunc sequitur quod {quantum ad Ad rationes principales. Ad primam,
illud caliditatis, quod non producitur ab dico quod intelligitur siitiul in proposi-
aere immediato) agens non est imme- to, per privationem distantia3 interme-
diatum passo, ut movens moto. Si dica- dige.

tur, quod totum producatur ab aere,hoc Ad secundam, dico quod objectum

est impossibile, quia ssepe paries cale- movet potentiam remotam, alterando
fit ad gradum intensiorem caliditatis, medium, et inde objectum, mediante
quam sit caliditas aeris. medio moto, movet potentiam.
Secundo, quia aliquando intermedium Ad tertiam, dico quod in motu pro-
non est susceptivum actionis agentis ; jectionis acquiritur impetus consecutive

igitur tunc movens nonestimmediatum ad velocitationem ejus, ut declarabitur

moto. Consequentia tenet. Antecedens 8. hujus. Et quando dicitur de Intelli-
probatur, quia sphaera Luna3 non est gentia, dico quod Intelligentia est indis-
susceptiva actionis sph^rarum superio- tans orbi, quem movet ; et si moveat
rum. ista inferiora, hoc est movendo inter-

Tertio, quia medium inter movens, et media actione consimili, vel saltem dis-

motuni impedit, et retardat actionem simili.

agentis ; igitur non juvat. Ad quartam, dico quod hoc est impri-
Quarto, quia tunc sequeretur quod mendo medio quamdam qualitatem at-
intermedium inter agens, et passum es- tractivam , cujus signum est, quod
set simul agens, et passum. Consequens quando adamas fricatur alliis, tunc im-

est falsum ;
quia tunc esset simul in ac- peditur actio adamantis, nec potest dif-
tu, el in potentia. fundere hujusmodi qualitates.
Ad ista respondetur. Ad primum, di- Ad quintam, dico quod agunt in inter-
co quod agens illam caliditatem est to- medium, licet non consimili actione.
tale aggregatum ex aere intermedio, et Ad sextam, dico quod agit alterando
igne ; modo ille ignis est calidior quam medium, scilicet rete, et aerem; sed illa

paries, et hoc sufficit. actio non est stupefactio in medio, licet

Ad secundum, dico (b) quod licet sit stupefactio in vivente.

sphaera) inferiores non sint susceptivae Ad septimam, de sortilegiis, dicunt
hujusmodi aclionis, sunl tamensusccp- quidam, quod hoc est per invocationem
 QU^STIO III 351

da^monum, sed alii dicunt, quod hoc tutera, quam imprimit prqjectis, quorum
est per radios unde imaginantur, quod
: motusdurat,quousque talis virtus irapressa
qua?libet res mundi diffundat radios durat.
undique circa se, ad quamlibet aliani (b) Ad secundum dico, quoilicel sphaerre, 8.

rem, et tunc mediantibus hujusmodi etc. Nota, primo agentia naturalia in mul- naturatia

radiis fmnt actiones sortilegiorum. tiplici esse differentia. Nam qusedam sunt,
^^^"'l^^ni
quoe potentia, et actione ejusdem rationis differentia
ANNOTATIONES agunt in propinquura, et reraotura , sicut

(a) Aliqiiodmovens polest dici mediatum ignis potentia calefactiva, et calefactione

moto, etc. Nola, iminediationem agentis, ejusderarationis calefacitaeremproximum,

quoad propositum speclat, duplicem esse ;

et manum remotara.Alia vero sunt, quoe
virtutis videlicet, et supposili. Agensenim actior.e alterius rationis agunt in propin-
immediatum immediatione virtutis est id, quum et remolura, sicut piscis morti-

quodagitsua propria virtute, non aliunde ficans, et stupefaciens manum piscatoris,

mendicata quo pacto solus Deus dicitur

;
non mortificat, neque stupefacit rete. Ilic

agens immediatum. Illud autem hoc modo piscis a quibusdara dicitur slupor, ab aliis

diciturmediatum, quod virtuLe sibiabalio torpedo, ab aliis vero treraulus. Alia vero

communicata operatur, quomodo omnis sunt agentia, quae non agunt in proxiraum
creatura simpliciterest agens mediatum ,
passumeadera potentia,qLia inremotum, et

quia agit virtute a Deo communicata. Inter hoc pacto Sol,et coslumproducens aurum in

creaturas tamen, ea quae est superior, po- visceribus lerrse, producit illud sua forma

test diciimmediata respectu inferioris, ut substantiali iramediate ; virtute autera ca-

faber respectu instrumenti, quo operatur, lefactiva calefacit, et disponlt ipsam ter-

dicitur quodamraodo operari virtuLe pro- rara. Quia enira accidens non potest attin-

pria, et immediata; instrumentum vero gere ad substanti;« productionera, ut

fabri virtule. Illudest immediatum imme- subtiliterprobat Scotusin4.dist. 12. quaest.

diatione suppositi, quod ita agit inpassum, 3. ipso instanti, quo Sol disponit calore

utnullum supposilum,substantiave meJiet suo terrara, ita ut necessarias introducat

inter agens, et passum quo pacto homo dispositiones 'ad auri generationem, sta-
,

movet baculum, quem manu tenet et ;

tim sua forraa substantiali imraediate pro-
illudest mediatum hoc modo, quod ita ducit aurum : et hoc idem contingit in cae-

agitin passum, ut mediet substantia, sup- leris moventibus mutatione substantiali.

positumque aliquod inter agens et passum, Quando enira ignis sufficienter suo calore

ut si homo baculo moveat lapidem, dicelur disponit lignum ad ignis formam susci-

agere mediate, meJiatione suppositi; quia piendam, statim ipse ignis sua substan-
mediat baculus, agit tamen tunc immedia- tiali forma producit ignem in materia
tionevirtutis, non simpliciter, quia habet ligni.

virtutem sibi communicatam a Deo, sed Nota secundo, quod agens creatum prius
secundum quid, .scilicet respectu baculi :
agere aliqua actione in propinquum, quam
unde omne quod effective movet, sive ab in remotum, non ex ejus intrinseca ratione
inlrinseco, sive ab extrinsoco, est simul sibi provenit, sed vel ex eo, quod in tali

el immediatum suo mobili, sive imme- agente conjunguntur tales duae polentiae
diatione suppositi, vel virtutis, Et ideo activae, quarum una habet pro passo sibi

Aristoleles 2. de Generatione, cap. 6. do- proportionato rem propinquam, altera

cet, quod omne agens agit per contactura, vero rem remotam, sicut videre licet in
sive ille contactus sil suppositi, vel vir- polentia Solis generativa auri in visceribus
tutis. Et in hoc 8. dicit, quod projiciens terra, et in potontia illuminativa ejusdem
est simul cum projeclis propter vir- Solis, qua agit in coelum sibi propin-
 ;

352 LIB. VII. PHYSIGORUM

quum. Vel hoc accidit ex imperfectione obscure tangit Scotus. Neque obstat re-

agentis ; propter defectum enim virtutis plica, quod si daretur vacuum inter sub-
activse, secundum formam im-
prius agit stantiam Solis, el mineram, quod non
perfectiorem, quam secundum perfectio- generaret, quia hoc proveniret ;
quia dis-
rem, sicut apparet quod generans prius positio, quas est accidens,non posset per-

alleret, quam producat 'formam substan- venire ad patiens per vacuum; si autem
tialem. daretur passum summe dispositum, etiam
y.
Et ex liis patet responsio ad argumenta. dato vacuo interSoIem, et passum, gene-
Et primo, dicitur Aristotelem lioc in loco
raret Sol per suam virtutem substantialem
sic esse intelligendum, quod omnemovens aurum.
debet esse simul cnm Quarto dici posset, quod quando agens 10.
moto, vel immedia-
operatur virtute sua, talis virlus nonegre-
lione virtutis vel suppositi, quandomovet
mutatione proprie dicta accidentnli, ditur ab ipso agente in effeclum, sed per
non
tamen subslantiali. Sol enim movet ma- ipsam producit effeclum unde non opor- :

tet, quod talis virtus sit secundum rem

teriam, prodncendo in ipsamformam auri,
prpesens effectui,qui producitur,sed solum
et ibi qnidem non est prsesens immedia-
terminative etsic Sol prodiicenspersuam
neque virtutis, quoe sit ac-
tione suppositi, ;

cidens, quamvis bene prfecessit imme-

formam aurum in visceribus terrse, non
prsesensperrealemsuseformae prse-
est ibi
diatio virtutis disponentis materiam.
sentiam, sed tantum per operationem, et
Secundo, dicitur quod ibi coelum, sive
terminalive, quia ejus operatio termi-
Sol est immediatum immediatione vir-
tutis productivae substantise, quia
natur ad aurum ibi productum ; et sic
sua
forma semper salvalur diclum AristoLelis, quod
substantiali immediate produxit
agens esl immediatum passo, vel imme-
formam auri ; non tamen inde se-
diatione suppositi, vel virtutis, saltem
quitur, quod si non produxit mediis acci-
dentibus, quod necessario debet esse ibi
terminativo. Ex hoc sequitur primo,
simultas suppositi : aliud quippeest agere
aliudesse, movens esse immediatum passo
immediato in passum, secundumsubstanliam operando; aliudvero
et aliud est esse prss-
sens secundum substan{iam,et suppositum
esse immediatum secundum substantiam,
id est, secundum prsesentiam illud enim
illud enim convenit coelo, sive Soli respec- ;

potest esse sine isto, quamvis aliquando si-

tu productionis auri : istud vero repu-
gnat. Tertio, quod dictum Aris-
dicitur
mul concurrant. Secundo sequitur contra
Thomistas, quod Deus polest operari in
totelishabet hunc sensum, quod agentia
parte universi, in qua per impossibile non
naturalia, si in remotum agere debent,
prius eadem qualitate, vel diversa agunt esset secundum substantiam ; unde non
in propinquum secundum suam perfec- sequitur formali consequentia : Deum esse

tionem et effectum, quem producere in-

secundum prsesenliam in omnibus rebus,
tendunt, verbigratia,
co quod in omnibus operatur, quamvis
si Sol debeat pro-
ducere calorem, prius calefacit propin-
utrumque sit verum, quia est ubique per
quum, quod caloris est capax, scilicet essentiam, et operationem; vide Scotum in
aerem, et medio aere calefacit manum re- l.d.37.Tertio sequitur,quGd etiam Angelus

motam si autem effectus producendus est

:
potest operari, ubi non est prffisens sua es-

aliqua forma substantialis , tunc imme- sentia, quia Angelus, cum moveat per in-
diatc-sua substantia producit, non sic, quod telloctum et voluntatem, (potest autem in-
Sol ct passum sint simul simullate sup- telligere et velle motum in quocumque
positi,sed virtutis, non virtute accidentali, distantissimo loco) sequitur, quod polest

sed subslantiali, quamvis prius prsecedat secundum es-

operari ubi non est prsesens
simultas virtutis accidenlalis dispositive.Et sentiam. Quartosequitur, quod substantia
hoec est potissima responsio, quam hic sub- potest essc immedialum principium opG-
 QU^STIO iir 853

rationis, qiiod mullisAristotelis dictis Sco- habitus corporales, non motus quia sit ;

lus probal : naml. Melaph^c. 9. in fine dicil, majorapparet mutatio corporum natu-
quod necesse est praeexistere aliquam al- ralium secundum qualitates dequarta,
teram substaiitiam exislentem, qux facit
et prima speciebus Qualitatis, quam se-
ut sit animal, si sit animal, quale vero et
cundum qualitales de secunda specie,
quantum non necessario, nisi potestate so-
qu« sunt naturalis potentia, et impo-
lum ergo ex Aristotelis
; sententia, ad hoc
tentia ;
quia istae qualitates insunt a na-
ut subslanlia fial, necesse est utpraeexistat
tura, nuc cst secundum ipsas mutatio,
substantia, quse illam producat; ad lioc
quantum producalur, nisi mulaliscorporibus.
vero, ut quale, et

non oportet praeexistat aliud quantum, aut No7i est autem in his. Hic probat quod 12.

quale, nisi potentia ; ergo aliquid, quod secundum qualitates de quarta specie
non est actu quantum, neque quale, potest non est motus et hanc conclusionem;

esse principiumproductivum immediatum probat Secunda ibi

tripliciter. : Quoniam
quanti, et qualis, quod non est nisi sub- icjitur ex quo quidem. Terlia ibi : Am-
stantia. plius Prima ratioest,secundum
et alitcr.

illas qualitates ('^) non est per se motus,

EXPOSITIO TEXTUS qua? non acquiruntur, nisi per modum

sequela? ad alios motus sed qualitates ;

*'• , Qiioniam autem ea (1) qurv alterantur

-'
de qiiarta specie non acquiruntur, nec
axt. 14. ^ ^

omnia. Hoc est quartum capitulum hujus deperduntur, nisi consecutive ad alios
tractatus, in quo Aristoteles ostendit, motus ; ergo, etc. Major patet, quia
quod omnis alteratio est secundum qua- propter hoc dicebatur in quinto, text.
litates sensibiles ; et hoc facit pro tanto, 10. quod in Ad aliquid, non est motus.
quia in prascedenti capitulo volens pro- Et minor est nota : quia antiqui ponentes
bare, quod in omni alteratione movens rarum, et densumrerum esse principia
est simul cum moto, sokim induxit in naturalium, ponebant figuras corporum
qualitatibus in tertia specie Qualitatis : naturalium mutari a raro, et denso ; nos
uieratio et primo proponit conclusionem. Se- autem qui ponimus principia rerum na-
im gua- cuudo pfobat Aliornm enim ma-
ibi : turalium esse calidum et frigidum, Im-
ales sen- r» , • < • . • / \
\ibUes. xime. Prinia conclusio est ista omnia (a) : midum et siccum, dicimus corpora mu-
quae alterantur, alterantur secundum tari secundum figuras consecutive ad
qualitates sensibiles. calorem, et frigiditatem una cum qui-
>xt. 15. Aliorum enim (2) maxime. Prol)at busdam motibus localibus, cujusmodi
dictam conclusionem ; et primo ostendit, sunt appositio, vel remotio, vel trans-
quod ad qualitates de quarta specie Qua- positio partium.
litatis non est motus. Secundo ostendit, Quoninm igitur ex quo quidem. Se-
quod ad habitus corporales non est mo- cunda ratio est ista : quia in his, (^) quas
tus. Tertio ostendit, quodnec ad virtutes alterantur, subjectum denominatur a
morales. Etquarto quod nec ad virtutes qualitate, secundumquam est alleratio,
intellectuales. Secundum ibi: Neque igi- et hoc in concreto significante quali-
tur. Tertium ibi Xeque ilaque. Quar-
:
tatem, verbi gratia, dicimus quod sub-
tum ibi : ^^ vero neque. Prinio dicit, jectum est calidum, vel frigidum, sed
quod de aliisqualitatibus abilla detertia in iis, qu« mutantur secundum figuras,
speciemaxime apparet, quod secundum subjectum non denominatur a dis-
figuras de quarta specie, et secundum positione, imo e contra, dispositio de-

TcM.TIt. sa
 ;

354 LIB. VII. PHYSICORUM

nominatur a suhjecto, ut diciniusspha^- non est res distincta a figuris, et ma-

ram esse a^neani, et sic de aliis ; igitur gnitudinibus, et a qualitatibus de tertia

illa, quai niutantur per figuras, non al- specie ; igitur cum ad qualitates de tertia
terantur. specie sit per se motus, sequitur etiam,
Text. 16. Amplius (3) et aliter. Tertia ratio est quod ad qualitates de prima specie est

ista : In illis (j) qua3 alterantur, non di- per se motus. Antecedens probatur,nam
cimus alteratum fieri, verhi grotia, si sanitas non est aliud quam qualitates

homo fiat calidus, non propter hoc di- prim?e, et secund» ad invicem debite
cimus, quod lionio sit ; sed in iis, qua3 proportionata3, secundum quod animal
alterantur secundum figuras, dicimus potest, mediantibus illis, in operationes
alteratum fieri, ut dicimus fieri domum; proprias sibi prompte exercendas; sic

igitur qua3mutantur secundum figuras, pulchritudo non est aliud, quam magni-
non alterantur. Etsciendum, quod istas tudo et figura, et colores corporis sic
duai rationes sunt modica^ efficaciae, protracti, qualiter nati sunt delectabi-
quia solum sumptas sunt ex modo lo- liter sensum immutare. Respondetur
quendi. Unde prima ratio istarum dua- concedendo,quodsecundumqualitatesde
rumnon valet, quia sicutdicimus ignem prima specie,vel secundum partes earum,
esse calidum, ita dicimus terram csse est per se nontamen secundum
alteratio,

sphgericam ; et quemadmodum dicimus illam rationem, secundum quam dicun-

spha3ram esse ^eneam, ita dicimus ca- tur de prima specie. Et si quaeratur, se-
liditatem esse igneam ; ideo quoad hoc cundum quam dicuntur de prima specie,
non est differentia, et sic solum istas dua3 respondetur, quod onmes termini prsedi-
rationcs sunt persuasiones. cabilescum qualede prima substantia, si-

T«xt*'^l7
Neque cniin (4) in habitibus. Hic gnificantes virtutem, vel malitiam, sunt
Habitus Aristoteles ostendit, quod ad habitus de prima specie, vel de secunda. Unde
$unl in
muitipiici corporales non est motus. Ubi no- dicunturde secunda, si insunt a natura;
tia. tandum, quod habitus, (de quibus lo- et ideo Aristoteles in Pr^dicamentis dicit,
quitur Aristoteles) sunt in multiplicidif- ad primam speciem qualitatis pertinere,
ferentia : nam quidam sunt habitus calorem et frigus, quia calor est igneo-
corporales, ut pulchritudo, sanitas, vi- rum virtus, et frigus terreorum. Ex qui^
vacitas spirituum,et robur corporis. Alii bus patet, quod omnes qualitates de
sunt habitus morales, ut justitia, for- prima specie secundum illam rationem,
titudo, etc. Alii sunt habitus intellec- qua sunt de prima specie, sunt Ad ali-
tuales, ut scientia, sapientia, et Iiujus- quid, scilicet respectu operis exercendi
modi ; hic igitur probat de habitibus et secundum hoc ad ipsas non est per se
corporalibus, quod ad ipsos non sit mo- alteratio.
tus. Probatur sic ;
quia ad illas qua- Neque igitur (5) circa anime. Hic 14.
T«zt. 1S|
litates («) non est motus, qua3 sunt ad probat, quod ad habitus morales non
aliquid ; sed habitus corporales sunt sit per se alteratio ; et hoc probat dupli-
hujusmodi : ergo, et ca^tera. Major est citer. Secundo ibi : Fit igitur. Prima
nota m quinto, et minor p;itet ; nam ratio est,quod ad perfectionem (f) non est
sanitas est' commensuratio primarum per se motus sed virtus est quaadam
;

qualitatum, etsecundarum : inodo com- perfectio igitur ad virtutem non est

:

mensuratio dicitur Ad aliquid. yed du- per se motus. Major probatur a Gom-
bitutur, quia qualitas de pri.ua specie mentatore, quia perfectio rei consistit
 QUyESTIO III 355

in indivisibili. Sed aliter declaratur, dum utramque opinionem virtus acqui-

quia perfectio est Ad aliquid ; nam in ritur consecutive ad alios motus, scilicet

alio, et alio tempore natura diversa de- ad immutationem sensuum ab objectis

terminat uni, et alteri secundum diver- passionem inferentibus.
sitatem status eorum. Et in totum. Declarat secundo mino- 15.

19.
Fit (6) igilur. Secunda ratio, ad illas rem quia omnis virtus moralis, vel
:

dispositiones non estper se motus, quae vitium est cum delectatione, ettristitia;

acquiruntur per modum sequela^ ad sed omnis delectatio, vel tristitia, est

aliosmotus sed virtutes morales ac-

;
consecutive ad alium motum ; igitur

quiruntur per modum sequel^e ad aiios omnis virtus, vel malitia est consecutive

motus, quod declaratur dupliciter. Se- ad alium motum. Major patet per expe-
cundo ibi : Et
totumMd]ov probatur,
in rientiam, et est probata secimdo Ethi-

quia propter hoc dicebatur, quod in Ad cor ; et minor est nota, quia semper de-
aliquid non est motus et minor pro. :
lectatio, vel tristitia consequitur appre-
batur Pro cujus probatione (
. no- )
hensiones sensuum, vel memoriam ali-

tandum, quod quando nos scntimus cujus praisentati, vel propter speciem
objecta passionantia, scilicet delectabi- dealiquo bono, vel malo futuro.
lia, vel tristia, inducentia timorem, vel At vero (7) neque. Hic probat (^) quod Text. 20.

permutantia ad iram, tunc appetitus ad habitus intellectuales non sit per se

noster sensitivus natus est moveri ad motus, dupliciter. Secundo ibi : Qu3e au-
acceptandum, vel refugiendum ; et s«pe ^cvn. Prima ratio est ista, quia ad illos

movetur ita vehementer, quod impe- habitus non est per se motus, qui acqui-
ditur judicium rationis ex eo quod ac- runtur per modum sequelae ad alios
ceptat, quod non est acceptandum, vel motus sed habitus intellectuales sunt
;

quod refutat, quod non est refutandum: hujusmodi ergo, etc. Minor patet, quia
:

modo dicebant antiqui, scilicet Stoici, scientia fitperexperientias pra^cedentes,

quod virtus adeo per bonam consuetu- per sensus, et memorias, ut patet 2.
dinem detcrminat appetitumad bonum, Poster. text. lOi. et major declarabatur
quod virtuosus nullo modo movetur ab ante, quia propter hoc in Ad aliquid,
hujusmodi objectis passionantibus, ita non est motus. Item, si ad illud esset
ut virtuosus nullo modo dclectetur, vel motus, quod acquiritur consecutive ad
tristetur, ita ut virtus sit impassibi- motum alterius, sequeretur, quod ad
litas. iangere, seu ad tactum, esset motus.
Alia fuit opinio AristoteIis,sciIicet quod Item, sequeretur quod ad generationem
tam virtuosus, quam vitiosus movetur esset motus, quod est improbatum in
ab hujusmodi objectis passionantibus ,
quinto.
sed tamendifTcrunt, quia virtuosus mo- Qur-e {S) aufetn. Hic ponit secundam i6.

vetur ab ipsis, et patitur tamen ejus ; rationem, quae non est nisi confirmatio
virtus determinat ipsum ad non patien- prascedentis ;
quia si ad scientiam esset
dum citra, vel ultra, vel aliter, quam motus, vel hoc esset quando scientia de
oportet secundum dictamen rectjB ra- novo acquiritur, vel quando habens
tionis, sed vitiosus non sic determinatur scientiam exit in actum considerandi,
ad operandum bene et ideo dicit Aristo- ; postquam prius non consideravit sed ;

teles quodvirtus est passibilitas. Existis neutro modo ergo, etc. Non secundo
:

patet minor dict^e rationis, quia secun- niodo, quia si dormiens, ebrius, vel in-
 366 LIB. VII. PHYSICORUM

firmus, non consideret, hoc est

actu ria, quse expellitur, quamvis non in gra-
propter impedimentum aliquod, scilicet dibus intensis. Quod videtur docere
Arisioleles 5. Imjus,cap. 2. text. 19. dicens
propter perturbationem sensuum inte-
motum per se esse a minus tali ad magis
riorum, mediantibus quibus acquiritur
tale. Unumquodque enim magis minusve
scientia, quee perturbatio provenit a sen-
talc dicitur per sui contrarii admixtionera.
sibus, et a qualitatibus interioribus in-
Ut autem alteratio sit per se, et primo, alia
ordinatis; modo prius quam exeat in
requiritur conditio, videlicet quod ita sit
actum considerandi,oportet removereim- per se ad illam qualitatem, ut non neces-
pedimentum, et sic consecutive ad re- sario aliqua qualitas prius acquiratur, quo
motionem impedimenti fit exitus in pacto calefactio est per se primo ad calo-
actum considerandi. Nec primo modo, rem,et frigefactio ad frigus et hujusmodi ;

quia infantes similiter non possunt me- alterationes sunt propriissime alterationes

ditari, vel addiscere sicut senes, propter habentes pro termino qualilalem, quae sit

magnam perturbationem sensuum inte- via ad generationem, et corruptionem. Et

propter motus vehementes hoc est quod alii dicunt, quod alleratio
riorum, et
proprie dicta quatuor expostulat conditio-
potentia) nutritiva^, et augmentativag :

nes. Prima, quod ipsa sit mutatio realis

modo oportet istos motus repelli, et se-
successiva, ita ut fiat mediante contactu
dari, vel a caloredigerentehumiditatem
reali, et Physico. Secunda, quod sit desub-
superHuam, vel a virtute morah, et sic
jecto in subjoctum, sive de forma positiva
semper acquiritur scientia consecutive
in formam positivam. Tertia, quod sit de AUeratio
ad alios motus. Etdicit Aristoteles quod forma contraria activa, et passiva, in for- proprie
dicta qua'
in quietari fitanima sapiens, et prudens, mam conlrariam acLivam, et passivam. tuorpostu-
id est, in quietatione motuum inte- Quarta, quod non praesupponat aliam qua-
lat condi'
tiones.
riorum, per quos impediuntur sensus. litaLem prius terminare, vel illam muta-
Manifestum igitur. Recapitulat, et tioncm, vel aliam, sed ipsa perse, etprimo
patet in littera. terminet illam,
NoLa secundo, in qualitatibus tertise spe- 18.
ANNOTATIONES cieiquadruplicem contrarieLatem reperiri, Inter qua-
litatester-

17. (a) Omnia quse alterantur, etc. Nota primo, Prima est inter primas qualitates, ul inter tioespeciei
est qua-
Alli-ratio caliditatem frigiditatem,
dupliciler allerationem fieri adqualitalem. el, sicciLatem et druple.v
ad quali-
conlrarie-
latem fit Altero modo per se primo, sive immediale. humiditalem. Secunda, intersecundasqua- tas.
diiobus
7nodis. AUero, per se,sed non primo, sive mediale. litates, qujie solum oriimtur ex mixlione
Ut alteratio sit per se ad qualiLatem, duae duarum primarum, scilicet ex calore et

requiruntur condiliones prima ut natura-

:
frigore, uL inter graviLatem et leviLaLem,

liter illa alLeratio non possit fieri, nisi ex rariLalem eL densiLaLem, TerLia est inter
contrario ejus qualilalis, ad quam tendit, qualiLaLes resulLantesex omnibus quatuor
ut frigefactio ad frigus ex calore, et cale- primis, uL conLrariclas colorum, saporum
factio ad calorem ex frigore. Unde colligi- eLodorum, QaarLa inLerqualiLaLes, quse non
Definilio tur alterationis definilio : mo-
Alteratio est ex primis, sed ex motu locali causanLur,
alleraiio-
tus qui fieri neqiiit, nisi a contrario ad uL inter sonum gravem, eL acutum, qui ex
nis.
contrarium, estque existens inter duas corporum collisione, ct locali molu effi-
qualitates in eodemsubjectocompossibiles, ciunlur.
habetque pro termino, alterationem, qu8B Ex his sequitur primo, quodsi loquamur
est via ad corruptionem et gencrationem. de aUeraLione per se primo, eL innnediata,

Secunda conditio, ut qualilas, quoe acquiri- ad solas, non tamen ad omnes qualiLaLes
tur, possit se compati cum qualitate conlra- tertiue speciei, est per se primo alteratio.
 •

/ - QUiflSTIO III S57

Palct, qula ad quatuor, et solas primas (e) Ad illas qualitates non est molus, etc.
qualilatcs, est per se primo alteratio ; sed Nota, quod in prima specie omnis liabitus,
tales quatuor qualilates ad tertiam perti- sive virtus, sive vitium sit, est eorum,qua3
nenl speciem qualitatis, et nonsuntomnes, sunt ad aliquid, id est, consequunlur ex
quMt! ad praedictam speciem pertinent ergo ; habitudine multorum inter se. Quod patet
ad solas, non lam.in ad omnes tertioe spe- primo in habitibus corporeis, quales sunt
ciei qualitates, est per se primo alteralio. sanitas, aut segritudo :sanitas enimconsis-
Secundo sequitur, quod si loquamur de tit in quadam commensuratione plurium,
alferaiione per se (abstraliendo a per se scilicet in debita proportione calidi, sicci,
primo, vel ptr se non primo) ad solas, non frigidi el humidi ; oegritudo aulem indis-
tamen ad omnes tertiae speciei qualitates, proportione talium ; atque adeo ad Iias
est per se alteratio. Prima pars probatur, qualitates non est per se, et primo motus,
quia illae duse conditiones allerationis in seu alleratio, quia prius termlnaturmotus
solis qualilatibus tertiae speciei reperiun- ad illas priores qualitates, scilicet ad ca-
tur. Secunda pars inde probatur, quia ad lorem et frigiditatem, etc. exquarumpro-
sonos non est per se alteratio, quamvis sint portione resultant alioe, scilicet sanitas, et
terticie speciei ; non enim est alteratio nisi segritudo.
vel adprimas qualitates, vel ad lesultantes (r) Adperfeclionem non est, etc. Nota, quod 20
ex duabus, vel ex quatuor primis. quando dicit Aristoteles ad rei perfectionem
19. (!') Secundum illas qualilates non est per non esse motum, hoc deljel intolligi de
se motus, etc. Nota quod sic potest hsec ra- perfeclione, qu.ie est determinata, cui sci-
tio Forma, vel figura non est pri-
deduci : licet nihil potest auferri, nec addi, ma-
mus terminus alteralionis, sed aliud acci- nenle eadem natura in specie ; talis enim,
dens prius, ut densilas, aut raritas, sed ut refertAIbertus, et tetigit Commentator,
alteratio est ad qualitatem, quae sit primus in indivisibili consistit, et ad eam non est
ejus terminus ; ergo ad figuram, et formam per se motus ; ad perfectiones autem inde-
non est per se alteratio. lerminatas, sicut sunt magnum, parvum,
(cj In his, quse alterantur, subjectuin de- mulLum, paucum, bene potest fieri motus
nominalur, etc. Nota, quod in illis qualita- per se, sicut patet in Prcedicamentis : ubi
tibus est per se alteratio, quas praedicantur similiter dicilur, quod aliquae sunt quan-
desubjectoalteratosecundumsuam vocem, titates delerminatoe ad unum, sicut bicu-
in recto scilicet, et e contra ; hoc autem in bitum, tricubitum ; aliae sunt indetermi-
figuris non contingit. Nam etsi dicamus, natae ad unum, sicut magnum, parvum,
homo est frigidus aut calidus, et calidum multum, paucum.
est homo, tamen quando aes, sive lignum (g) Pro cujus probatione notandum. Nota, FnVMsmo-
fit statua, non dicinuis, aes est statua, ne- quod virtusmoraIis,verbi gratia,fortitudo,
J^oconsis-
que statua est aes, vel lignum, sed dicimus aut misericordia, stat in hoc, quod tempe- •'«'

slatua est serea, aut lignea. rat passiones, et consequitur ad abjectio-

(d) In Itis, quse allerantur, non dicimus, nem talium passionum; quare per se ad
etc. Nota quod quando res non dicitur
fit, illam non est alteratio. Tum etiam, quia
alterari, modo cum res accipil formam, virtus hujusmodi stat in mitigatione pas-
aut figuram, fit ; non ergo alteratur secun- sionum sensus, quibus composilis et paca-
dum formam aut figuram, nam alterari tis, consequitur virtus : et similiter ex ex-
rem perfectam in suo esse
praesupponit ;
cessu passionum insurgit vilium, halDent
cum autem domus acquirit figuram, non se igitur virtus et vitium in anima, sicut
praesupponimus domum esse, sed potius sanitas et oegritudo in corpore. Sicut enim
dicimus tunc fieri domum, atque adeo non sanitas rosultatex debita proportione hu-
alteratur. morum, ad quos est alteratio, et aegritudo
 ;

358 LIB. Vll. PIIYSICORUM

ex indebita proportione humorum, ita apertionem fenestr^ie, sine mutatione facta

virtus consurgit ex debita sedatione, etmi- in aere, sed solum per amotionem impedi-
tigatione passionum, et vitium cx immo- menti : et isto tertio modo intellectus nos-
derato excessu passionum. ter se habet ad scientiam, quia quantum
AdhabUv.s (h) Probat, quod ad habitus intellectuales, est de se, est in ultima dispositione ad re-
intellec-
tuaies non 6tc. Nota, quod tunc non est alteratio, ceptionem scientitc, et specierum intelligi-
est altera
tio
quando qualitas quse acquiritur, non im- bilium quando impeditur, propter
; sed
mediate acquiritur, nisi aliquo prius ac- indispositionem partis sensitivue, in qua
quisito, quod prius acquisitum sit ter- oportet esse molum, ut ipsa disponatur,
minus alteralionis : modo scientia sivo sed ea disposita, et phantasmatibus deter-
habitualis, sive actualis non primo acqui- minate inea receptis virtute luminis intel-
ritur.nisi aliquo termino alterationis prius lectus agentis, statim sine alleratione spe-
habito: intellectus enim non alteratur pri- cies intelligibilis repra^sentativa illorum
mo a primo alterante,scilicet abobjectoex- phantasmatum est prjEsens intellectui pos-
trinseco ; tale namque prius movet sensum sibili, et sic intellectus efficitur sciens, at-

perspecies sensibiles, et sic sensus altera- que ita non sequitur, quoJ scientioe sint no-
tur , intellectus vero non ; ad scientiam bis a principio concreatae, ul dicebat Plato.
igitur non est alteratio. Sed contra hoc videtur esse Aristoteles,
21. Et si arguas, quod in hoc sequeretur qui dicit, quod anima fit sciens, et prudens
scientias esse nobis innatas, et quod nos- maxime in quiescendo non ergo per mo- ;

trum scirenon esset nisi praeteritorum re- tum potentiarum sensitivarum. Respondeo,
minisci, sicut dixit Plato, contra quem est et dico, quod animamquiescere in partibus
Aristoteles 1. Post. texl. 1. et 3. de Anima, sensitivis potest esse dupliciter : uno modo,
text. 14. dico, quod receptivum alicujus quod quiescat ab occupationibus exteriori-
receptibilis potest se habere tripliciter ad bus, et passionibus partis appetitivae, puta
Recepti- illud receptibileUno modo potest se ha- concupiscibilis, et irascibilis modo,
alio
vumpotest
se habere
, ...
bere m ultima dispositione ad receptibile
,.
:

. . , ., .,
quod virtutes sensitivce
;

non moveantur ab
tripiiciter
respectu
gine impedimento, nec in se, nec in alio. objectis, de quibus scientiam capimus.
receptibi- et tunc receptivum fit in actu per pnesen- Primomodo loquitur AristoLeles, cum di-
lis.
tiam proximi activi, ut aer lucidus per cit, in quiescendo fit anima prudens, et
praesentiam luminis ; est enim in proxima sciens ; secundo modo non.
dispositione ad receptionem illius. Secun-
do modo potest se habere receptivum ad
receptibile sic, quod est indispositum per QU^STIO IV
indisposilionem contrariam receptibili, et
Utrum solum ad qualitatem de lertia
tunc antequam recipiat, necessarium est,
specie Qualitatis sit per se molus
I ut per alterationem disponatur ; sicut ma-
teria existens sub forma aeris, necessario Aristot. cap. 3. texf. 14. Avei-roes, Tlieniistius,
Simplicius, iTfid. D. Tlioin. lecl.li. et qucest. uni-
habet disponi antequam recipiat formam cade virtutibus art. W.AXbevi.tract. 1. cap. 5.
aquse, vel alterius elementi. Tertio modo Mayron. "1 Physic. in c.cposit. textus. Gan<;laven.
quodl.9. qunesl. 7. Conimbric 1. Phi/sic. cap.^o.
potest se habere receplivum in ultima dis- quaxif. unica. Compluten. di-^p. 22.qua?st. 2. Ru-
positione ad formam sine impedimento vius in exposit. cap. 3. et qucest. unica. Roccus
summa 3. cap. 2. et q. 4. Vide citatos lib. 5.
proprio impedimentum in altero,
; sed est qwrst. 5.
mediante quo oportet ipsum recipere for-
mam; ideo impedimento remolo, recepti- Arguituii quod non, quiain aliis spc- 1.

vum fit in aclu per potentiara receptibilis, cicbus Qualilatis cst per se contrarictas
etsolum fit mutatioin illo, in quo erat im- igitur secundum alias spccics Qualitatis
pedimentum, siculdomus illuminatur per estpcr se molus. Conscqucntia tenclper
 QU^STIO IV 359

Aristotelem m isto 7. qui perhocprobat, tum fuit,quod figura non estres distinc-

quod secundum qualitates de tertia spe- ta a re figurata, sed ad albedinem,quae

cie, sit per se motus Et antecedens pa-
.
est figura, est per se motus ; igitur ad

tet, primo de prima specie qualilatis, figuram est per se motus, et per conse-
quia sanitas et aegritudo contrariantur. quens ad qualitatem de quarta specie.
Item, de quarta specie, quia rectum, Oppositum arguitur per Aristotelem Divisio
qucestio-
et curvum contrariantur ; similitcr tur- in isto 7. text. 14. et inde. In quaestione nis.

pitudo, et puichritudo. primo videbitur, qua) sunt illa, qua3

Secundo, quia secundum illas spe- pertinent ad PriBdicamentum Qualitatis.

cies estper semotus,in quibus invenitur Secundo qualiterab invicemdistinguan-

resistentia, contrarietas, et distantia ter- tur species Qualitatis : et tertio quare in
minorum, secundum quas potest esse una illarum specierum dicitur esse mo-
successio in motu ab uno termino ad re- lus, et non in alia.

Quantum ad primum, notandum, quod Tetminus

liquum ; sed sic est de qualitatibus aliis aliquistri-

a tertia specie : nam de virtute in vitium tripliciter aliquis terminus dicitur de bus modis
dicitur es-

aut e contra, non potest fieri mutatio su- Preedicamento Qualitatia. Uno modo, sede Pra;
dicamento
bita, imo est ibi resistentia, et distantia quia est prsedicabilis de prima substan- qualitcuis^

terminorum, secundum quas est succes- tia in quale, et per ipsum potest respon-

sio. deri convenienter ad quagstionem de

Tertio, si ad qualitates de terlia prima substantia quserentem, quale est
specie Qualitatis esset motus, et non hoc : et isto modo pertinent ad Pr^edi-
ad alias, hoc esset pro tanto ,
quia camentum Qualitatis terniini concreti,^
qualitates de aliis spcciebus, sunt ad ut album, et nigrum.
aliquid ; sed hcc non obstat : ergo, etc. Secundo modo, pertinent ad Praedica- 3.

Major patetper Aristotelem, qui assignat mentum Qualitatis abstracta hujusce-

illam causam, et minor est etiam nota modi concretorum, ut albedo, nigredo.
per Aristotelem in Pr£edicamentis,rf«ycv- Tertio modo, termini superiores prsedi-
sorum genenim, et non subalternatim cabiles in quid de hujusmodi concretis,
positorum, eic. vel abstractis, et sic ad Prsedicamentum
Quarto, quia secundum caliditatem,et Qualitatis spectanthujuscemodi termini,
frigiditatem est per se motus sed cali- ; quale, qualitas, et hujusmodi ; unde
ditas, et frigiditas sunt de prima specie per istum terminum qiiale non respon-
qualitatis, ut ponit Aristoteles in Praedi- detur ad quEestionem., qualis est homo,
camentis : ergo, etc. sed jam quando qua^ritur, hoc supponi-
Quinto, quia sanatio, et doctrinatio tur. Quarto modo potest addi, quod ter-

sunt quidam motus, tamen sunt se- et mini privativi, scilicet, qui privativeop-

cundum qualitates de prima specie ;

ponuntur hujusmodi terminis positivis,

igitur secundum qualitates de prima pertinent ad Prsedicamentum Qualita-

specie est per se motus. Major patet in tis isto quarto modo, ut isti termini,
3. hujus, text. 12. ubi Aristoteles nu- cascum, surdum, tenebrosum, et consi-

merat isla inter genera mutationum. Et miles ; et consimilis distinctio potest

minor patet, quia sanitas, et doctrina, fieri de aliis Praedicamentis : et hcc de
secundum quas sunt illi motus, sunt de primo.
prima specie. Quantum ad socundum, notandum, Species
qualilatis
Sexto, quia in 2. hujus, qusest. 3. dic- quod species {^) Qualitatis non distin- quoniodo
 ;

360 LIB. VII. PHYSIGORUM

distin- o-uuiitur secuiuliim rationes quidditati- licet ad sua subjecta, et ad operationes
guantur. ^ , , .

vas,a quibiis sumuntur,sed dislmguuntur suorum subjectorum, verbi gratia, ea-

penes diversos modos, et proprietates at- dem, vel consimilis caliditas in gradu,
tributas quandoque qualibiis ejusdem quo est sanitas in corde, est segritudo in

speciei specialissima3. Et si qunf>ratur,(i') alio membro, ut in cerebro, et per con-

quae sunt illa3 proprietates ? dico, quod sequens inclinaret ad bene operandum
sunt ist^ : si aliquis terminus supponat in uno, et male operandum in alio , et

pro qualitate, qu^e per sc,et proprie nata secundum hoc vocaretur diversis nomi-
estimmutare sensum, tunc, si ille ter- nibus, quod non esset nisi hujusmodi
minus sit sumptus ab ilIaratione,secun- nomina includerent diversos respectus,
dum hoc pertinet ad tertiam speciem scilicet ad subjecta qualitatum, de qui-
Qualitatis. Secundo, omnes termini,qui bus dicuntur, et ad operationes hujus-
appropriate dicuntur de qualitatibus, ut modi subjectorum. Tertio, sequitur,
de numeris, et magnitudinibus, perti- quod ad qualitates de prima, vel se-
nent ad quartam speciem Qualitatis, ut cunda specie est per se motus, quemad-
par, impar, rectum, curvum, et hujus- modum ad illas de tertia, quia sunt ea^-
modi. Tertio illi termini pertinent ad dem qualitates; et htec de secundo.

primam, vel secundam speciem Quali- Quantum ad tertium, scilicet quare ad

tatis, qui supponunt pro aualitatibus, qualitates de tertia specie dicitur esse

quse sunt virtutes,vel vitia subjectorum, per se motus, et non ad alias, cum tameh
in quibus sunt, ita quod disponant vel sint egedem qualitates ? Respondetur,
inclinent ad bene, vel male operandum quod Aristoteles iii isto 7. tcxt. 10. tan-

tunc termini significantes qualitates, git duas causas, quare ad aliquam spe-
sumpti ab ista ratione, sunt de prima ciem non sit Prima causa
per se motus :

specie Qualitatis, vel de secunda, diffe- est ista, quia propter illum motum non

renter tamen, quia si hujusmodi quali- de necessitate mutatur responsio per

tas acquisita sit post generationem, tunc terminos de illa specie, licet quandoque
pertinet ad primam speciem ; sed si in- hujusmodi termini mutentur, ut patet
nata sit a generatione, tunc pertinet ad in exemplo ;
quia propter motum loca-

secundam. lem de necessitate mutatur responsio de

4, Ex quibus sequitur, quod eadem qua- mobili per terminos de genere iibi, et

litas numero est in tertia specie Quali- ideo dicimus, quod ad ubi, est per se

tatis, et cum hoc in prima. Nam calidi- motus sed quia propter motum localem
:

tas secundum quod est nata immutare non de necessitate mutatur responsio
sensum, est de tertia specie ; sed secun- per terminos de genere Ad aliquid,\icet
dum quod suum subjectum disponitur quandoque accidat illos mutari, ideodi-
per ipsam ad bene operandum, vel male, cimus, quod ad aliquid non est per se
secundum hoc pertinet ad primam spe- motus.
ciem, et secundum hoc vocatur alio no- Ila similiter in proposito, quia secun-
mine, utsanitas, vel aegritudo ; et si sit dum motum alterationis de necessitate

innata, ut caliditas in igne, tunc vocatur mutatur responsio terminorum de tertia

naturalis potentia. Secundo sequitur, specie, ut per calefactionem dicimus,

quod ratio, a qua sumuntur termini de quod est calidum, quod prius erat frigi-
prima specie Qualitatis, et de secunda, dum ; sed per calefactionem non de ne-
includunt inse quosdam respectus, sci- cessitate mutaturrespon.sio lerminorum
 ,

QUvfiSTIO IV 381

de prlma, vel secunda specie, licet quan- Ad quintam, concedo, quod sanatio,
doque accidat ; verbi gratia, quandoque et doctrinatio quidam molus, sed
sunt
accidit, quod caliditas, quas prius fuit tamen sanatio non est per se motus ad
sanitas, nunc est aggritudo ,
quia forte sanitatem, sed ad caliditatem, vel frigi-
magis intensa ; sed hoc nonest deneces- ditatem. Item, diceretur, quod doctri-

sitate, quia si illa caliditas fuissetin la- natio non est proprie motus, eo quod
pide, nec fuisset sanitas, nec ajgritudo. fit consecutive ad alios motus.
5- Secunda causa quam Aristoteles text. Ad sextam, dictum est in qu^estione.
17. tangit, est ista : quia ad illam dispo-
sitionem, immediate provenit a
qua? ANNOTATIONES
motore, dicitur esseproprie motus, utad
(a) Species Qualitatis non distinguunlur,etc.
caliditatem est calefactio ; sed ad illam,
Nota, quod ScoLus in Proeclicamentis, cap.
quas mediate provenit, et consecutive
de Qualitate, quaest. 1. dicit, quod Aristo-
non est per se motus, ut ad raritatem,
lelesnon assignat species Qualilalis, sed
vel albedinem et sic secundum istum
modos. Nam illse quatuor species non sunt
;

modum loquendi ad nullam qualitatem

suballernse, quia de nullis duabus earum
secundam esset per se motus, sed bene potest vere dici, quod quidquid est in una,
ad primam; et sicpatet quare secundum esl in alia, vel e converso ;
si ergo illie es-

aliquas species Qualitatisdicituresse per sent species, non essent subalternoe ; at

se alteratio, et hoc non secundum alias; species non subaUerna3 de se inviccm

et hoc de tertio. praedicari esl impossibile ; modo lias

Ad rationes. Ad primam dico, quod possibile est jiraedicari de eodem, quia

hoc non sufficit, sed requiritur cum hoc, possibile est eamdem qualitatem essen-

specie de necessi- lialiLer esse radicatam in subjecto, et

quod termini, de illa
ita habitum, et esse principium naLu-
tate varientur propter illum motum ;et
rale faciliter operandi, vel non faciliLer,
licet quandoque accidat illos terminos
eL per consequens in secunda specie,
variari, cum tamen non sit de necessi-
et esse per se objectum sensus, atque adeo
tate, non oportet quod ad illam speciem
in tertia. Non assignaL ergo Aristoteles
sitper se motus. Eodem modo ad secun- species Qualitatis, sed modos, quod patet
dam. per litteram ejus. Nam anLequam enume-
Ad tertiam dico, quod hoc est, quia ret illas, dicit Qualitas enim est eorum,
:

non de necessitate immutantur termini quse multipliciter dicuntur, id est, multis

de subjectis, qu« alterantur secundum modis ; et in fine his enumeratis, diciL : Et
qualitates, quas illi termini significant fortasse quidam alii apparent qualitatis
quia ut iste terminus sanitas supponat modi, sed qui maxime dicuntur hi sunt.

pro caliditate, vel etiam iste terminus Est auLem differentia inLer speciem etmo-

naturalis potentia^xiono^^oviei, licet sub- dum, quia species super illud, cujus est,
addit differenliamessenLialem, modus vero
jectum calefiat, vel frigefiat, quod hu-
differenLiam accidenLalem ; eL iLa isLi modi
jusmodi nomen mutetur.
dicunt diversara habitudinem qualitalis ad
Ad quartam, secundum caliditatem,
subjectum, peneshoc, quod est esse per-
etc. concedo ; et sic concessum est,quod non
manens, vel non ; esse anatura, vel ;

secundum qualitates de prima specie sit esse sensibile , vel non quoe lamen
;

per se motus non tamen sub illa ra-

;
omnia non varianL qualitatem esscn-
tione, qua sunt de prima specie, sed sub tialiter, quia omaes isLa3 habitudines,
ratione, qua suntde tertia specie. vel plures po3sunt esse in eadem qualilate
 362 LIB. VII. PHYSICORUM
secundum essenliam. Hanc eamdem sen- est illa, qua quissimpliciterpotest operari,
tenliam habet Scolus in 4. dislinct. 6, ut potentia sensitiva visus, vel audilus ,

qiisest. 10. sub lili. N . %. Sed hoc non va- vel potentia intellcctiva, ut intellectus, et
let, ubi liabethaec verba : Secundum vcri- proprise passiones, ut risibilitas ; et sic

taicm illa divisio Qualitalis in ciualuor spe- non loquitur Aristoleles in pnedicamento
cies non est proprie generis in species, sed Qualitatis de potentia naturali. 8.

est tantum secundum quosdam modos di- Secundo modo dicitur de potenlia nalu-
versos convenientes dive^^sis qualilatibus, rali habilitas, disposiiio, seii promptitudo
et forte eidem qualitati in se secundum es- existens in nobis a nalura, per quam su-
sentiam possent competere plures modi, mus habiles, et prompli ad aliquid facien-
qui ponuntur in diversis qualitatibus. Hoec dum, vel inhabiles et indispositi ; et hoc
Scotus. modo loquitur Arisloteles de polentia et Secunda
apecies
7.
Mot s
(^) ^^ ^* quseralur quse sunt illae proprie- impotentia naturali, quas facit secundam Qualitatis
quaiiiatis quod modus speciem Qualitatis, qure in hoc
trifariam
sumi po-
tates. etc. Nota,

mi
.

potesl,
,,.
velin ordme ad naturam
,
Qualilatis su-
sub- prima specie, quia ratio formalis
differt a ^iff°e7at °a

primae P^^^<^-
^*'*
jecli, aut in ordine ad ejus operalio- speciei est bene, vel male disponere sub-
nes, aut in ordine ad ejus quantilatem : jectum in ordine ad naturam ejus. Ratio
si sumatur in ordine ad naturam subjecli, vero formalis naturalis potenlioe, qu;e est
speclat ad primam speciem Qualilatis ,
in secunda specie, est esse principium ope-
verbi gratia, quia perfectio animalis in randi, abstrahendo a bene, vel male dis-
quantum animal, consistit in vita sani- ; ponere subjectum ;
quia bene, vel male
tas, quae est modus animalis ad istam rem disponere subjectum dicit convenientiam,
conservandam, pertinet ad primam spe- et disconvenientiam naturae subjecti, ideo
ciem Qualitatis. Item, quia vita hominis ea quoe ponunlur in secundo modo Quali-
in quantum homo, consistit in operari se- latis,non dicunthanc convenientiam, vel
cundum rationem ; habitus intellectus, et disconvenientiam. Aut lertio, consideratur
voluntatis, qui sunt scientiarum et virtu- modus Qualilalis secundura terminum
tum, spectant etiam ad hanc speciem, et operalionis, quse est qualitas producta per
etiam contraria virtutum, ut vitia, quo- actionem, ut calor, frigus, et alia id ge-
niam contrariorum eadem est disciplina. nus, et sic spectat ad tertium modum Qua-
Si vero modus qualitatis consideretur litats, qui est passio, et possibilis quali-
quantum ad operationem, aut modus est tas ; aut postremo qualitas est modus sub-
secundum principium faciliter operandi, stanLiae quantum ad ejus quantitatem , et
et sic est secunda species Qualitatis, quse sic est forma, et figura ; forma quae est ex-
est naturalis potentia et impotentia. Ob- terior effigies, quse est terminus quantita-
serva tamen maximum esse discrimcn in- tis in quantum subjective est in aliquo
lerScotum et D. Thomam, istius, illius- corpore, sive illa sit naturalis, ut forma
que scholam, quoad hanc speciem inlelli- humana, utforma domus;
sive artificialis,
gendam. Thomistse namque occasionem figura vero ut quantitas Mathematica se-
verborum Aristotelis putant omnes natu- parata a corpore naturali, ut figura trian-
rales polentias, et proprias passiones esse gularis, quadrangularis, circularis, elc.
hujus secundse specieiQualitatis, quod ta- Observa tamen, quod figura non solum ac-
men longe est a veritate ;
ponilur enim cipitur pro quanlitatibuscontinuis, ul pro
Naiuraiis quaelibet propria passio reductive in eo- triangulo, aut quadrangulo sed etiara
polentia,et
r r i- ,

impotentia dem Prscdicamento sui subjecti. Scoti ta-

,

pro quantitatibus discretis, ut pro numero

^S t (i H fi i fi T*
^ men doctrinam sequentes, duplicem dis- senario, aut denario. Nam quemadmo-
tinguimus, naturalem potentiam, et impo- dum triangulus est figura plana tribus li-

teritiam. Naturalis potenlia primo modo. neis clausa, ila novenarius numerus est
 QU.ESTIO IV 363

figura triangularis ; conslat enini ex ter comparabiles, tunc sequeretur quod mo-
tribus, qu:e tria ter iiabent se in novenario, tus localis, et alterationis cssent ad invi-
sicut tria latera in triimgulo, et quamvis cem comparabiles ; consequens est fal-
novenarius absolute ponatur in Proedica- sum, quia secundum quam est
passio,
mento Quantitatis lanquam species illius,
alteratio, et magnitudo, secundum quam
illa taraen compoutio triangularis, quae
est motus localis, non sunt ad invicem
resultatex unitalibus, ponitur in quarta
mensurabiles quia extensio non men-
;

specie Qualitatis sub figura.

suratur per intensionem, nec e contra.
EXPOSITIO TEXTUS In circulo (2) autem. Hic probat quod Text. 22.
9.
ratt. 21. omnes motus sunt ad invicem compara-
Diibitabit (1) aiitein aliquis. Iste est biles et hoc dupliciter primo si non :
;

socundus tractatus hujus septimi,in qiio omnes motus essent ad invicem compa-
Philosophus determinat de comparationc rabiles, hoc maxime esset de motu recto
motuum : et dividitur in tria capitula.
et circulari sed motus rectus, et motus
;

In primo capitulo ponit conditiones com- circularis sunt ad invicem comparabi-

parabilium. In secundo ostendit, quimo- les, quia motus circularis est velocior
tus quibus motibussint comparabiles. Et
motu recto : verbi gratia, si unus motor
in tertio determinat de comparatione moveretur per chordam motu recto, et
motuum ad Secundum ibi Sic
motores. :
b
et circa motum. Tertium ibi Quoniam :

autem momns. Primum capitulum divi-

ditur : quia primo proponit qu£estiones.
Secundo, arguit ad partes. Et tertio de-
terminat veritatem. Secunda ibi : Si igi-
tur omnis. Tertia ibi Sed quoecumquc. :

Dubitatio, quam movet, est ista Utrum :

alius per arcum motu circulari; tunc il"

omnis motus omni motui sit comparabi- lud, quod movetur per arcum, movetur
An omnis tlS ;
velocius per defmitionem velocioris,
motus owi- c -j
• •
TT> -x •
1
ni moiui Si iQitur omnis. Hic arguit ad qu£es- quia in eodem tempore plus pertransit.
Tabiiis^^' tionem ; et primo ad partem negativam. Amplius (3) nihil differt. Secunda ra- Teit. 23.
Secundo ad affirmativam ; et tertio re- tio, quia aliquis diceret, quod licet mo-

greditur ad negativam. Sccunda ibi : In tus circularis sit velocior motu recto, ta-
circulo autem. Tertia ibi : At vero. Primo men impossibile est quod sit aeque velox.
probat duabus rationibus, quod non om- Sed contra arguitur, probando, quod
nis motus motui est comparabilis ; quia motus rectus, et circularis sunt compa-
si sic, tunc sequeretur quod motus cir- rabiles secundum velocitatem, ita utsint
cularis esset comparabilis motui recto ;
agque veloces, quia ubi est dare majus,
consequens est falsum, quia linea circu- et minus, ibi estdare medium, et ffiquale ;

non sunt ad invicem

laris, et linea recta sed uno motu recto est dare circularem
comparabiles, quia non possunt sibi in- unum velociorem, et alium- tardiorem ;

vicem supponi, et supcrponi, et quod igiturest invenire aliquem aeque velocem.

superpositionem cognovisti, quantum- At oero (4) si sunt. Hic regreditur ad jg^f 24
una major alia.
est probandum, quod non omnis motus omni
10. Amplius alteratio. Secunda ratio est motui est comparabilis, et repetit eam-
ista ; si omnes motus csseut ad invicem dcm rationem, quai prius facta fuit.
 .

364 LIB. VH. PHYSIGORUM

tl. Sed quoecumque non sunt. Hic Arislo- secundum hoc, duplum, et dimidium
Condilio- . .

nex compa- \e\es ponil conclitiones comparabiimm ;

possunt dici de eis univoce, quiaaer po-
rabilium ... ,•,• •! •
.
, , i
qiiia lialjilis conditioniljus comparabi- test esse duplo magis extensus, quam
limn solvetur dubitatio in alio capite : aqua. Item, si comparentur secundum
et primo probat, quod comparabilia de- multitudinem materiae ;
quia aer et aqua
bent esse univoca. Secundo probat quod conveniunt in eadem materia, ideo pos-
requiritur uni^'ocatio secundum speciem sunt commensurari secundum multum,
specialissimam, ita ut non sufficiat uni- etpaucum sed si commensurentur ad
;

vocatio secundum genus, ibi : Xon igi- invicem secundum suas rationes substan-
tur. Item probat; secundo facit objectio- tiales, et formales, tunc non est proprie
nem, ibi :An primwn ; et tertio ponit comparatio, quia in hoc non conveniunt
secundam rationem ad probandum con- aer, et aqua. Et si de eisquantum ad hoc
clusionem, ibi : Quoniam propter. Pro dicatur duplum, hoc est aequivoce : et

prima parte notandum, quod ad compa- quando dicitur, quod duplum dicitur se-

rationem requiruntur tria : Primo, illa cundum eamdem rationem, quae scilicet
duo, quorum unum alteri comparatur ; est proportio duorum ad unum, respon-

et tertio, illud in quo fit comparatio ; et detur quod sicut iste terminus duplum
illud debet recipere comparationem, ita est sequivocus, ita isti termini joro/jor/to
ut possit pra3dicari cum istis adverbiis duorum ad unum.
magls et minus. Vult igitur Aristoteles Quoniam propter. Hic ponit secundam 12.

probarc, quod illud, in quo fit compara- rationem ad conclusionem : quia aliqua
tio unius ad alterum, debet dici univoce sunt comparabilia, et aliqua non ; et non
de quolibet illorum ; et ista conclusio est ratio, nisi quia de ipsis aliquid dici-

probatur, quia stylus, et vox non com- tur univoce, et aliquid gequivoce ; igitur

parantur ad invicem in acutie, sed sty- in hoc non suntaliqua comparabilia, quod
lus, et cultcllus bene comparantur, et dicitur de eis a^quivoce. Ad istud res-

non propter aliani rationem, nisi quia pondebat Plato, \h\ : An quia sunt, di-

acutum dicitur univoce de stylo, et cul- cens, quod aliunde provenit diversitas ;

tello : sed dicitur a)quivoce de stylo, et quia dicebat, quod qualitates quae sunt
voce ; igitur ad hoc, quod aliquorum sit in subjccto ejusdem rationis, sunt ad
comparatio in aliquo tertio, requiritur, invicem comparabiles, ut albedo Socra-
quod illud tertium dicatur de quolibet tis albedini Platonis ; sed quae sunt in
illorum univoce subjectis diversarum rationum non ; et

Teit. 2j. An primum (5) quidem. Hic ubjicit ideo, quia primum subjectum acutiei

contra rationem : quia aer, et aqua com- in voce est alterius rationis a primo sub-
parantur secundum mul-
ad invicem, jecto acutiei in cultello , ideo ista non
tum et paucum, et secundum duplum sunt ad invicem comparabilia. Sed con-
et dimidium quia dicimus, quod aer est
; tra istam solutionem objicitur : quia si

duplus, aqua est dupla, et hocsecundum sic, sequitur quod omnia essent ad in-

eamdem rationem, quia secundum ra- vicem comparabilia, quia omnia sunt
tionem, qua3 est proportio duorum ad in subjecto ejusdem rationis, scilicet in

unum et tamen videtur, quod ista non

;
materia prima. Secundo, quia in sub-
debent ad invicem comparari. Respon- jectis diversarum rationum est disposi-

detur, quod aer, et aqua comparantur ad tio cjusdem rationis ; ideo non obstante
^nvicem secundum extensionem. Tunc diversitate subjectorum secundum spe-
 QUyBSTIO V 365

comparatio dis- modo sunt ad invicem comparabilia,

ciem, adhuc potest fieri

positionum, quse sunt in illis sul^jeclis. quia nec unum est majus reliquo, nec
Non est ergo comparabik. Hic ponit minus, nec aequale.
secundam conclusionem : ad hoc, quod Quinto, non omnia sunt ejusdem spe-

aliqua sint comparabilia in aliquo, non ciei specialissimag ;

igitur non omnia
sufficit, quod illud tertium dicatur de sunt ad invicem comparabilia. Antece-

illis univoce, scd requiritur, quod illud dens est notum ; et consequentia pro-

tertium sit species specialissima, et non batur, quia proportio, qu£e est princi-

genus. Quod patet exemplariter : quia palissima comparatio, est duarum quan-
non comparamus aliqua ad invicem se- titatum ejusdem generis unius ad alte-

cundum coloratum, sed secundum al- ram certa relatio in quantitate , et per
bum et nigrum ; et causa hujus est, consequens, ad hoc quod aliqua sint

quia hujusmodi genera non recipiunt proportionalia, vel comparabilia, requi-

comparationem. ritur quod ejusdem generis.

sint

Sexto, aliqua sunt de quibus nihil di-

citur univoce igitur illa non sunt ad
;

QU/ESTIO V invicem comparabilia. Gonsequentia te-

net per Aristotelem in isto, 7. text. 24.

Ulrum quxlibst rescuilibet rei sit
quia quod ad hoc quod aliqua com-
dicit,
comparabitis
parentur in aliquo, oportet quod illud
Ai-ietot. ca/;. 4. Themist. Simplic. Alex-
le.cl. i\.. dicatur de illis univoce ; et antecedens
and. ibideni. Averroes coinm. 21. D. Thoni.
cap. 1. Mayroa. 7.
apparet, quia nihil dieitur univoce de
lect. 7- Albert. tract. H.
Physic. parlit. 2. Gouimb. iii t.cpoiil. cap. 4. substantia, et accidente, nec etiam de
Ruvius ibid. el qua;sl. unica. Koccna suinma 4.
cap. 1. et quivsl. 5. Deo et istis inferioribus.
Oppositum arguitur quia substantia ;
2.

Arguitur primo quod non : per Aris- est comparabilis accidenti, et Deus, et

totelem in islo, 7. tract. 3. text. 21. qui ista inferiora sunt ad invicem comparabi-
dicit, quod non omnis motus omni mo- lia ; igitur quodlibet cuilibet alteri, est

tui est comparabilis. comparabile. Gonsequcntia tenet, quia

Secundo per Gommcntatorem ibidem, de istis minus videtur, quod sint com-
qui dicit, qudd linea recta nun est com- parabilia ad invicem, quam dc aliquibus
parabilis lineffi curvse. aliis. Antecedons apparet, quia sub-
Tertio, quia tempus non est compara- stantia est nobilior, et perfectior acci-
bile lineae, nec angulus longitudini ;
dente, natura, temporc, et definitione,ut
igitur non quodlibet cuilibet e.st compa- patet 7. Metaph. text. 4. Itcm Deus est

rabile. Consequcntia est nota ; et antc- nobilior, et perfectior istis inferioribus ;

cedens prubatur, quia esset locutio abu- et sic patet, quod ista sunt ad invicem
siva dicere, quod linea est longior isto comparabilia, in perfcctione, et nobili-

die, vel quod angulus est major isto tate.

corpore. In qusestionc primo videbitur quid Divisxo

^"'^'^- "*"
Quarto, infiniti ad finitum non est est comparatio, et quse requiruntur ad hoc ms
proportio ; igitur non quodlibet cuilibet quod aliqua sint comparabilia ad invicem.
est comparabile. Fnibatur antecedens Secundo, videbitur, qufe sunt ad invi-
per Gommentatorem 3. hujus, Com. 31. cem comparabilia. Et tertio de diversis
et 40. ubi dicit, quod duo infinita nulh modis comparandi aliqua ad invicem.
 :

366 LIB. Vll. PHYSfCORUM

Defimtio Oiinntum
^ aa pnmiim, notandum qiiod ideo sufficit, vel quod duo comparentur
compara- .. . , i i •+ i
iionis. comparatio est duarum rerum haJjitudo ad invicem, vel idem comparetur sibi
ad invicem, vel collatio in aliquo. Ex ipsi, secundum quod diversimode se
quo sequitur, quod ad comparationem habet una vice, et alia, ita ut propter
tria requiruntur, videlicet illud quod hujusmodi diversitatem illud unum re-

comparatur.Secundo, illud cuifit compa- putetur in proposito quasi duo.

ratio ; et tertio, illud in quo comparan- Ad tertium, dico quod ad hoc, quod
tur. Sed contra hoc objicitur, quia nihil aliqua sint ad invicem comparabilia,
idem est in quohbet diversorum ; igitur non requiritur intellectus, quia posito

non est aliquod tertium, in quo aliqua quod nullus intellectus considerasset,
comparentur. Consequentia nota est, et adhuc quod totum essetmajussua
esset,

simihter antecedens ;
quia impossibile parte, et quod una res esset perfectior
est, quod sit in diversis locis. Secundo, alia, tamen ad hoc quod aliqua sintactu

quia eadem res quandoque comparatur comparata, requiritur intellectus.

sibi ipsi ; igitur ad comparationem non Ad quartum, ista qua^stio est imper-

requiruntur duo, quorum unum estillud, tinens. Dico quod non, propter trescau-
quod comparatur, et reliquum illud, cui sas : Prima causa, quia Aristoteles m
fit comparatio. Consequentia nota cst isto tractahi tertio dat conditiones ge-
et probatur antecedens, quia dicimus nerales requisitas ad hoc, quod aliqua
quod Socrates est albior, quam fuerit comparentur. Secunda causa, quiaCom-
heri. Tertio, illa tria quse tu ponis, non mentator in isto septimo supponit, quod
sufficiunt ad comparationem, imo ultra linea recta non est comparabilis linea3

requiritur comporans, ut intellectus. curvae ; et ideo ad inquirendum an hoc

Quarto, ut videtur, ista qu^estio est om- habeat veritatem, expedit assignare
nino impertinens, quia hic non deter- modum comparationis rerum ad invi-
minatur de comparatione entium in ge- cem. Tertia causa, quia Aristoteles in

nerali, sed praecise de comparatione isto tractatu determinat de comparatio-

motuum in velocitate. ne motuum in velocitate, quod non po-
3. Respondetur. Ad primum, concedo test sciri, nisi comparando illa ad invi-
antecedens, et negatur consequentia ; cem, quae ponuntur in defmitione velo-
quia ad hoc quod aliqua comparentur in cioris, ut spatium et res acquisita, sive

aliquo, ut in quantitate, vel qualitate, sit substantia, vel accidens.

oportet, qxiod illa habeant quantitates, Secundo notandum, quod duplex est
vel qualitates similes, vel dissimiles, (a) comparatio
^
qua?dam
^ scilicet imme- Compara-
:
^ ^
tio est dvr'
secundum quod ad invicem comparan- diata, qua scilicet aliqua duo comparan- piex.

tur ideo possumus dicere, quod illo-

; turin aliquo tertio, ut dicimus, Socra-

rum una qualitas, vel una quantitas

est tes est albior Platone ; ibi enim Socrates
eo modo, quo dicimus, quod similia et Plato comparantur ad invicem in al-

sunt quorum qualitas est una. Item, po- bedine. Alia est comparatio mediata,
test dici quod illud, in quo fit compa- qua scilicet comparantur aliqua duo ad
ratio, debct esse terminus dicibilis de invicem in (luol)us, de quibus dicitur

utroque illorum, qu3B comparantur. aliquod tertium, secundum quod ista in

Ad secundum, aliquando eadem res, illis comparantur, ut dicendo, Socrates

etc. concedo ; sed oportet quod hoc sit est albior, quam Plato sit niger ; Iiic

secundum aliquam diversitatem ; et enim Socrates et Plato comparantur ad I

 QU^STIO V 367

invicem in albedine et nigredine, de tiam, qiiia possibile est,quod illa ratio

quibus dicitur esse intensum, tn quo sit etiani asquivoca, sicut est hic in pro-
isla ad invicenl comparantur. posito ; nam acutum dicitur a^quivoce,
Condilio- pungitivum pun-
nes ilHi(s
Tertio notandum, quod illius (b) in iit est tactus, et ut est
m quo fit quo aliqua
^ comparantur, sunt aliqua? gitivum auditus. Et sic patet quid sit
zompara- ^ * x >^

tio. conditiones. Prima est ista, quod illud comparatio, quot requirantur ad hoc,
significet denominative, ita ut sit termi- quod aliqua comparentur, et quae sunt
nus denominativus pr^dicabilis in qua- conditiones illius, in quo aliqua possunt
le, scilicet de genere i^ccidentis ; et ideo comparari : et h£ec de primo.
secundum terminos quidditativos de ge- Quantum ad secundum, prima con- Quodlibet
nonestcui'
nere Substantias, non fit comparatio, clusio est ista Non quodlibet cuilibet
:
libet com-
parabile
nec etiam abstracta de gencre Acciden- est comparabile in quolibct. Probatur, in quoL-
bet.
tis, quas non sunt connotativa : verbi quia aliquid est, quod de aliquibus duo-
gratia, non dicimus, quod aliquis sit bus dicitur a^quivoce, ut longitudo de
magis homo, quam alius ; aut magis linea, et de tempore ; igitur in illo ipsa
albedo, aut nigredo, bene tamen dici- non sunt comparabilia. Secundo, ali-
mus quod aliquid est magis album, et quid est quod non recipit comparatio-
ideo secundum hujusmodi concreta be- nem igitur in illo nulla sunt compara-
;

ne fit comparatio. Secunda conditio est, bilia. Tenet consequentia per condilio-
quod illud, in quo fit comparatio, scili- nes prius positas. Tertio, patet exempla-
cet hujusmodi terminus connotativus riter, quia homo, et Angelus non com-
sit natus dici secundum magis et mi- parantur ad invicem in albedine.
nus et ideo dicit Aristoteles quod cir-
; Secunda conclusio Quodlibet : est com- Quodlibel
estcuilibet
ca genera non accidunt comparationes, parabile cuilibet in aliquo. Probatur, compara-
bile in ali
quia non dicuntur secundum magis et quia de quibuscumque dicitur aliquid quo.
minus verbi gratia, non dicimus,quod
: univoce denominative, quod suscipit
aliquid sit magis quale, quam aliud, magis et minus ; igitur quodlibet est
vel magis coloratum quia hujusmodi ,
comparabile cuilibet in aliquo. Gonse-
genera non recipiunt comparationem, quentia tenet ;
quia hoc sufficit ad hoc,
ideo in illis non potest fieri comparatio. quod aliqua comparentur. Et antece-
Tertia conditio, quod illud in quo fit dens patct quia de quibuscumque duo-
;

comparatio, dicatur univoce de illis, bus dicitur perfectum, notum, durans,

quae comparantur ad invicem, et ideo et hujusmodi, quorum quodlibet dicitur
dicit Aristoteles m isto septimo, text. secundum magis et minus : verbi gra-
24. quod acus, et sonus non comparan- tia, substantia est comparabilis acciden-
tur ad invicem in acutic, quia acutum ti in perfectione, quia, ut patet 7. Me-
dicitur de eis aequivoce. taph. text. 4. substantia est perfectior
Et si objiciatur, quod aculum dicitur accidentc, natura, tempore, et defmitio-
de utroque secundum eanidcm rationem ;
ne. Itcm, Deus est comparabilis creatu-
igitur univoce. Consequentia tcnet pcr ra3, quia est perfectior creatura : modo
dcfmitionem univocorum : et antecc- minus videlur, quod ista sint ad invi-
dens probatur, quia acutum est quod ccm comparabilia in aliquo, quam de
est pungitivum sensus : modo tam acus aliis, et tamen ista comparantur, multo
quam etiam sonus est pungitivus sen- fortius ergo omnia alia sunt comparabi-
sus. Respondetur negando consequen- lia ad invicem.
368 LIB. VII. PHYSICORUM

Sed contra hoc objicitur : quia aliqua nullomodo esset eligibile, et simplici-
sunt, qii£e in nullo conveniunt ; igitur ter bonum non esset fugibile igitur ;

in nullo sunt comparabilia ad invicem. bonum et malum non convenirent in

Gonsequentia tenet ex praedictis. Et an- eligibilitate, nec fugibilitate ; igitur in

tecedens probatur ;
quia bonum, et ma- neutro illorum essent ista ad invicem
lum in nullo conveniunt. Nec valet si comparabilia. Respondetur, quod licet

dicatur, quod bonum est perfectius ma- malum apprehensum sub ratione mali,

lo ;
quia jam malum esset periectum, et nullo modo sub ratione boni non sit

quod est certe falsum, ut patet. Secun- eligibile, attamen malum potest appa-

do, quia magnitudo et numerus in nul- rere alicui sub ratione boni, et sic esset

lo conveniunt. Item, linea et sonus ;

eligibile. Item, potest hoc negari, quod
igitur ista non sunt ad invicem compa- voluntas non possit acceptare malum
rabiiia. Tertio, circa genera non fiunt sub ratione mali. Item, diceretur quod
comparationes, ut patet in isto septimo, ista possent ad invicem comparari in
non sunt ad invicem
text. 24. igitur illa notoreitate, quia vel essent geque nota,
comparabilia, quas solum conveniunt in velunum notius reliquo.
genere ; mudo multa sunt talia, ut sa- Ad secundum, magnitudo, etc. dico

por, odor, etc. quod imo ;

quia magnitudo est prior

Dcinde arguitur contra hoc, quod di- numero, cum ex divisione magnitudinis
cebatur, quod in genere non fmnt com- resultet numerus. Item, possunt com-

parationes, id est, illud in quo fit com- parari in notoreitate. Similiter dicitur

non potest esse genus, quia ali-

paratio, de sono, et de linea, quod possunt com-
qua comparantur in magnitudine et ; parari in perfectione, vel notoreitate.
tamen magnitudo est genus. Item, dici- Ad tertium, dico quod hoc non debet
mus quod una res est magis saporosa, exponi, ut tu dicis, sed sic, quod illa

quam alia, aut magis udorifera et ta- ; quas differunt genere non sunt ad invi-

men tam sapor, quam odor sunt gene- cem comparabilia in aliquo, in quo non
ra : igitur in generibus bene fiunt com- conveniunt ; et sic accipiuntur ibi com-
parationes. Itcm, 7. hujus, text. 25. di- parabilia pro illis, in quibus debet fieri

citur, quod illa quse ad invicem compa- comparatio, quia illud, in quo ebet
rantur, debent habere susceptivum fieri comparatio, debet esse ejusdem
ejusdem ratiunis, seu naturas ; igitur speciei in utroque comparabilium.
8.
multa sunt quae sunt ad invicem com- Ad quartum, respondetur quod iste

parabilia. terminus magnitiido accipitur duplici-

Ad isla. Ad primum dicitur, quod ter : uno rftodo secundum conceptum
comparantur ad invicem in perfectione. absolutum ; et sic quielibet pars magni-
Et quando dicitur,quod sequeretur,quod tudinis dicitur magnitudo, imo etiam
malum esset perfectum ; conceditur quaelibet extensio, et sic magnitudo est
consequcns, quia nihil est simpliciter quoddam genus. Alio modo accipitur
malum. Item, supposito quod aliquid secundum respectum ad parvitatem et ;

esset simpliciter malum, adhuc ipsum sic qufcdam species de genere Ad

est

et bonum essent ad invicem comparabi- aliquid, et sic in magnitudine bene fit

lia in eligibilitate, vel fugibilitate. Et si comparatio.
objiciatur quod voluntas nun putest ferri Ad quintum, de sapore et odore, dici-
in malum ; igitur simpliciter malum tur quod si sit aliqua qualitas, de qua
 QUiESTIO V 369

necesse est ipateriam semper asqualiter panus in comm. 11. defmitionis, scili-

habere, ut forte de calore ; tunc in tali cet, Euclidis.) et talis forte est proportio
non fit comparatio, quia non suscipit quadrati ad triangulum inscriptum.
magis et minus sed si subjectum pos-: Quinta comparatio est improportio-
set habere in»qualiter, ita ut una vice nalis, cujusmodi est quantitas anguli
phis, et alia minus, tunc in tali bene rectilinei ad quanlitatem anguli ex una
potest fieri comparalio. Et quando di- recta, et una curva ; aut etiam qualiter
citur unum vinum esse magis saporo- se habent duo anguli rectilinei diversa-
sum aho, dicitur quod hoc est impro- rum curvitatum : hujusmodi enim an-
prie dictum ;
quia non dicitur magis gulorum comparatio ad invicem in quan-
saporosum, eo quod ibi sit plus de sa- titateest finita, sed improportionalis.
pore, sed ex hoc, quod ille sapor inten- Sexta comparatio est improportiona-
sius movet sensum, et magis delectabi- lis et infmita ultra omnem comparatio-
hter. nem, cujusmodi est proportio anguli
Ad sextum, dico quod hoc debet in- rectilinei ad angulum contingentia? ;

tehigi,quod comparabiha debent esse vel etiam superficiei ad lineam, aut cor-
taha, quod de ilhs dicatur ahquod poris ad superficiem, quia corpus est
unum specie, univoce, et denominative. majus superficie, plusquam in duplo,

Et sic patet quas sunt ad invicem com- plusquam in triplo, et sic in infmitum
parabilia, quia quodhbet cuihbet est ultra omnem proportionem.
comparabile : et hsec de secundo. Septima comparatio est improportio- 10.

9. Quantum ad tertium, scihcet de mo- nalis vocata infmita, sed citra omnem
Modi com-
oarationis dis comparationis, notandum quod (c) proportionem, ut, verbi gratia, sicut si

septem, vel octoinveniuntur modi com- diceremus quod aggregatum ex corpo-

parationis, quorum quatuor primi sunt re, et superficie est majus illo corpore
proportionales, ahi non. Prima compa- minus quam in quadruplo, minus quam
ratio est proportio infmita , sicut si in triplo, minus quam in duplo, minus
numerus infinitus comparetur ad unila- quam in medietate dupli, et sic in infi-
tem, aut totum tempus aeternum ad nitum citra omnem proportionem.
unam diem. Octava comparatio est modus alienis-

Secunda comparatio est proporho ra- simus ab quando aliqua com-

aliis , ut
tionahs finita quae scihcet immediate parantur ad invicem secundum ordinem
denominatur ab ahquo numero, ut du- prioritatis, aut naturae , ut dicendo, cau-
pla, tiipla, quadrupla, et ita de ahis. secundum naturam,
sa est prior effectu
Tertia comparatio est proportio irra- aut A est prius quam B, secundum or-
tionalis fmita et nota, cujusmodi est dinem situs. Et dico quod iste modus
proportio diametri quadrati ad ejus cos- est alienissimus ab aliis, pro tanto, quia
tam, qua? est medietas dupla3. Et voca- quilibet aliorum modorum comparandi
tur proporlio irralionalis, quia imme- est comparabilis secundo modo, scilicet
diate nominatur non a numero, sed ab proportione ralionali ;
quia quocumque
alia proportione, ut medietas duplas de- illorum modorum fiat comparaho, ista
nominatur a proportione dupla. consequentia est bona .1 est majus
:

Quarta comparatio est proportio irra- quam B igitur A est in duplo majus
;

tionalis ignota et inscibilis ; et multse quam B, vel majus quam in duplo, aut
sunt tales (ut dicit Gommentator Cam- minus quam in duplo ; sed ista conse-.

Tom, m. 21
 1

370 LIB, VH. PHYSICORUM

quentia non valet de comparatione fmi- ratus aut est fmitus, aut infmitus : si

ta, mediante isto comparata prius, lo- infmitus, tunc est prima comparatio,
quendo de prioritate ordinis, vei natu- scilicet proportio infmila ,
quia numeri
rae ,
quia non seqaitur, Sol est prior infmiti ad fmitum, vel ad unitatem est

natura lumine ; igitur est prior in du- proportio infmita : si fmitus, tunc est

plo, vel plus, vel minus quam in duplo. proportio secunda, scilicet proportio

Eodem modo non valet consequentia de fmita ]'ationaIis.

priori secundum ordinem situs, nisi Secunda conclusio : in quantitatibus

accipiatur ordo penes distantiam ad ali- continuis inveniuntur ali^ primae com-
quem certum punctum, et tunc non fit parationes : patet per Gampanum in loco

comparatio solum secundum ordinem, pra3alIegato, quod in

et idco solet dici,

sed secundum extensionem magniludi- quantitatibuscontinuis inveniuntur tam

nis. proportio rationalis, quam irrationalis ,

11. Secundo notandum, quod in omni sed in numeris invenitur solum propor-
comparatione oportet imaginari conti- tio ralionalis.
12.
nuitatem vel discretionem, intentionem, Tertia conclusio : Praedictae
j^ ^y»6ui
compara-
invenitur
vel ordinem, sed quia intensio qualita- tiones reperiuntur
^ in proprietatibus
^ ^ compara-
tis, vel virtutis imaginatur per modum quantitatum, ut in angulis, inintensio- tto etqua-
extensionis, et ordo per modum dis- nibus, etc. ut patuit exemplificando ; et

tinctionis ; igitur in omni comparatione sic patet quot sunt modi comparationis,
imaginanda est continuitas, vel distinc- et in quibus ipsae comparationes repe-
tio. riantur ; et hoc de tertio.

Tertio notandum, in quibus prsedict^B Ad rationes. Ad primam, quod

dico

conditiones reperiuntur : unde de hoc Aristoteles intelligit, quod non omnis

dicit Aristoteles 10. Metaphys. text. 2. motusomni motui est comparabilis in
quod mensura, proportio, comparatio, velocitate, bene tamen est comparabilis

aequalitas, inaequalitas, magis et minus, in aliquo alio , ut in esse perfectum,

primo et principaliter reperiuntur in aut in esse notum.

quantitate ; et secundario, etsimilitudi- Ad secundam, dico quod imo, linea

narie ad quantitatem, reperiuntur in recta, et curva sunt ad invicem compa-

aliis. Ideo primo et principaliter dictae rabiles, quia non est dubium, quin cir-

comparationes reperiuntur in quantitati- cumlerentia sit major diametro. Item,

bus continuis, vel discretis. Secundo in dicit Aristoteles quodcirculus est figura

proprietatibus quantitatum ut in an- ,

perfectissima, capacissima, et una, et

gulis, oblusionibus, et acutiebus. Tertio sic linea circularis bene comparatur ad ^

in intenlionibus qualitatis, vel virtutis. alias lineds. Tuncad auctoritatem Com-
Quarto, in perfectione. Quinto, in nobi- mentatoris, ipse intelligit, quod non
litate. Sexto, in ordine et ita conse- ;
sunl comparabiles proportionaliter, et

quenter in aliis. forte hoc non est universaliter verum.

Sed ad sciendum magis articulatim Ad tertiam, dico non com-
quod licet

qu£e comparatio, et in quibus reporia- parentur in longitudine, tamen in ali-

tur ,
ponuntur conclusiones. Prima quo alio, ut in perfectione,duratione,veI

conclusio : In numeris solum inveiiitur notoreitate.

prima comparatio, et secunda. Pioba- Ad quartam, infmiti, elc. verum est.

tur quia omnis numerus alteri Gornpa-

:
proportio fmita, tamen bene est propor-
 QUiBSTIO V 371
tio infinita et dato quocl finiti ad in- oplima est eomparatio
;
, quia susceptivum
fmitum non esset proportio, propter hoc albedinis immediatum est ejusdem ratio-
non sequitur, quin fmiti ad infmitum nis in utroque, est namque superficies :

sit comparatio, quia arguitur ab infe- non dices tamen recte, clarior est aqua
riori ad superius negative. voce, quia claritas non inest utrique ea-
Ad quintam, concedo antecedens, et
dem ratione habens susceptivum. Tertia

negatur consequentia forma in qua fit comparatio, non

conditio,
; quia ad hoc,
solum univoca, sed speciei specialissimse
quod ahqua sint comparabilia, sufficit
debet esse. Tres istae conditiones servantur
quod de eis dicafur denominative eadem
in comparalione Physica.
species, qua? suscipiat magis et minus,
(c)
Demodiscomparationisnotandi(m,etc. '•4.
ut dictum fuit prius.
Nota quod proportio est duarum quantita- p^iponit
Ad sexfam, negatur antecedens, quia tum ejusdem gcneris certa unius ad alteram ""•
licetde ipsis nihil dicatur (d) univoce habitudo. In defiaitione ponitur habitudo
quidditative, scilicet de substanlia, et pro genere, quoniam proportio estqusedam
accidente, de ipsis dicitur tamen bene relalio at vero quia non est
; quaecumque
aliquid denominative, ut perfectum, no. relatio,sed ea tantum quae cernitur inter
tum, et hujusmodi : et in aliquo tali
duas quantitates ejusdem rationis, ut inter
quodlibot est cuilibet comparabile. duos numeros, aut duas lineas , ideo reli-
quae particulae loco differentiae ponuntur.

ANNOTATIONES In quibus particulis hoc est advertendum,

quantitatem nonaccipi solum pro discreta,
13 (a) Diiplex est comparatio. Nota compara-
sed etiam pro continua ; loquimur enim
«Xt/- tionem multiplicem esse, Physicam scili- modo tam de proportione Arithmetica,quae
«-^- cet, etMetaphysicam, sive Logicam. Com- tantum cernitur in numeris, quam etiam
paratio Physica, de qua loquitur Aristoteles
de Geometrica, quae in magnitudinibus
in isto 7. debet esse specifica specialis- reperitur, imo sumitur etiam quantitas
sima specie :Metaphysica vero sive Lo- ,
pro quantitate virtutis ; quia tamen certior,
gica ea est, quae in aliquo communi ipsis
ac determinatior quantitas designatur
in
comparalis sive communitas sit specifica, quantitate discreta ideo in illa proportione
sive generica, sive transcendentalis ; et melius declarantur. Est auLem duplex
ratio hujus discriminis est, quia Metaphy- proportio : alia rationalis, altera irrationa-
sicus abstrafiit conceptus genericos, et lis.Uationalis est, quae cernitur inter duas
universaliores a speciebus. Physicus autem Divisi^nts
quantitales, quibus est communis '"'''.?"''"<*
aliqua
non abstrahit a spcciebus, sed a singulari-
pars aliquota, cujusmodi est inter
bus tantum. De hac secunda comparatione omnes
numeros omnibus enim est unitas tan-
;
loquitur Scotus in hac qua^stione.
quam pars communis et aliquota, quae vi-
" (*') ^^''"'^ 9^'o aliqua
J Toc compnrantnr.
*"'*
delicet aliquoties repetita reddit
adaequate
"^com-
°™"^ comparatione inveniri id,
^^^^' ^"
ipsum tolum ;
et idem contingit
in multis
^"^^ comparatur, et id in quo fit compara-
Z?/"*! quanlitatibus conlinuis, ut in linea
qua-
Mo <(.,- 'io- Ponilautem Aristoteles tres condilio- drupcdali, et bicupedali pedalitas
•"• nos requisitas, ut aliqua proprie, enira :

ac vere est pars aliquota utriusque, et

perinde in-
comparentur in aliquo tertio. Priraa est, ter illas est proportio rationalis.
ut
Proportio Proporuo
illud tertiura, in quo fit comparalio,' irrationalis est
habitudo duarum quantita- Ws^^qiTdli
debeat esse univocum ad ea, quse
Compa- tum, quibus non est aliqua coramunis
rantur. Secunda,et illud ipsum
debet com- pars aliquota, qualis est inler latus
pelore illis por unum omnino qua-
susceptivum , drati, et ejus diametrum. Haec
ut autera pro-
si comparemus cygnum cura pariete in porlio irrationalis reperitur solum in
albedine,dicentes albior est parietc
cygnus. quantitatibus continuis. Hac autem
relicta
 372 LIB. VII. PHYSICORUM

proportione, dividilur rursus proporlio duarum quanlitatura, quarura major se- superpar.
*"'"''''''*•
rationalis in proportionem aequalitalis, et mel rainorem continel, et unara ejus par-

incequalitatis. Proportio aequalitatis est tera aliquotam, qualis esl proportio terna-

habitudo inter duas quantitates, quarum rii ad binarium ; ternarius enim continet
alteram neulra excedit, ut proportio bina- binariura serael, et prceterea unum, quod

rii ad binarium, et cubiti ad cubitum. est pars aliquota binarii : et dividitur in

Proportioinoequalitatis est liabitudo inter multas species, quae sumuntur ex alia, et

duas quanlitales, quarum allera excodit alia parto aliquota. Si enim pars aliquota,

alteram ut intcr binarium et ternarium,

,
quam continet major quantitas ultra mi-

cubitum et tricubitum. norem, sit dimidium ipsius rainoris, est

^5. ^ Proporlio cequalitatis amplius dividi non priraa species hujus proportionis, quoe di-
solet. Sed proportio incequalitatis dividitur citur proportio sesquialtera, id est, altera

in proportionem majoris inDequalitatis, et et serais, seu dimidium, cujusmodi est

minoris. Proportio majoris inajqualitatis proportio ternarii ad binariura, et senarii

est proportio quantitatis excedentis ad il- ad quaternariura. Si vero pars aliquota sit

lam, quoe exceditur , ut ternarii ad bina- tertia pars rainoris, ita ut major quantitas
rium, et bicubiti ad cubiium. Proportio semel contineat rainorem, et prseterea ejus
'
minoris inoequalitalis est proportio quan- lertiam partem, erit secunda species, quae
titatis, quffi exceditur, ad illam, quse ex- dicitur sesquitertia, qualis est proporlio
cedit, ut binarii ad ternarium, et cubiti quaternarii ad ternarium, et octonarii ad
ad bicubitum : ex quo liquet tot esse spe- senarium. Quod si pars illa aIiquota,quara
cies majoris insequalilatis, quol sunt mi- prceter rainorem quantitatem major conti-

noris, et e contra. Explicatis igitur specie- net, sit quarta pars minoris quantitatis, |

bus majoris insequalitatis remanent expli- erit tertia species, quae dicitur sesqui-
catje species inssqualitatis minoris. quarta qualem proportionem habet bina-
;
j

Rursus dividitur proportio majoris inse- rius ad octonariura, el sic in infinitura. Ex

qualitatis in quinque species immediate, ]]is sequitur, quod quanto proportio hxc

quarum tres priores sunt simplices, et duae denominatur per vocabulura majoris nu-
posteriores corapositae ex simplicibus. Pro- meri, tanto est minor, et quanto a minori
portio ergo majoris ina?qualitatis, alia est est major, ut sesquialtera est major, quara
multiplex, alia superparticularis ; alia su- sesquitertia, et ha3c, quara sesquiquarta,
perpartiens, alia multiplex superparticu- et sic in infinitura ;
quia raagis excedit
laris ; alia mulliplex superpartiens. Pro- illa quantitas rainorera, quoe excedit in ,

porlio multipl"^, est Iiabitudo duarum dimidio, quara quae excedit in terlia parte, f
quantitatum, quarum una continet aiiara et hoec magis, quam qua3 solum excedit
adsequate aliquoties, qualisest qualernarii quartaparte, et sic deinceps; e contra vero
ad binarium, et lineoQ quadrupedalis ad se habet res in proportionibus raultiplici-
lineara bipedalem. Dividitur autem pro- bus ; raajor enira proportio est quadrupla,

portio multiplex in infinitas fere species, quam tripla, et ha3c, quam dupla ; quia
secundum quod reperitur infinitum in nu- dupla bis tantura conlinet rainorem, tripla

meris tot enim sunt ejus species, quot

: tor, quadrupla quater complectitur.
sunt species numerorum, a quibus illcK de- Proportio superpartiens est proportio
17.
nominantur. Si enim raajor quantitas bis duarum quantitatum, quarum major con- Propot

contineat rainorem, est prima species pro- tinet semel minorem, elejus aliquot par- '^{^ng,

portionis multiplicis, quai dicitur dupla, les aliquotas, id est, quarura quoelibet sit

qualis est quaternarii ad binariura : si con- aliquota, duramodo non faciant serael con-

tinet ter, erit Iripla, et sic in infinitum. junctae unam aliquotam : si enira faciant
Proportio
proporlio superparticularis est proportio unara aliquotam, erit proportio superparti-
 ;

QU^STIO V 373

cularis supra dicla ; hujusmodi proportio- estque proportio duarum quantitatum, superparU-
cularis.
nem habet quinarius ad ternarium. Quina- quarum major continet mmorem aliquo-
rius enim continet semel ternarium, et ties, et insuper unam ejus partem aliquo-
duas unitates, quarum quaelibet est pars tam, ut proportio quinarii ad binarium
aliquota ternarii, amboe vero simul nullo etin hujusmodi proportioneest considerare
modo sunt ejus pars aliquota : eamdcm proportionem muUiplicem in ipsa inclu-
proportionem habet septem ad quinque, et sam , videlicGt duplam, triplam, etc, Et
novem ad septem. Ilaec proportio dividitur etiam est considerare illara partem aliquo-
in species subalternas in proporlionem su- tam, qua quanlitas major superat mino-
perbipartientem, et supertripartientem, et rem, quae potest esse pars dimidia, tcrtia,

sic in infinilum.Si enim major quantilas vel quarta, et sic in infinitum. Unde fit ut
minorem contineat, et duas ejus partes, est duplcx sit divisio hujus proportionis : im-
prima species,quce dicitursuperbiparliens, mediate namque dividitur in species su-
qualis est proportio quinarii ad binarium : balternas juxta aliam proportionem mul-
si vero contineat tres partes, est alia spe- tiplicem, quam includit ; si enim major
cies, quce dicitur supertripartiens , cujus- quantitas conlineat minorem bis, et unam
modi est proportio octo ad quinque. Rur- ejus partem aliquotam, est species propor-
sus unaquocque istarum subdividitur in tionis multiplicis superparticularis, quae
species infimas, verbi gratia, superbipar- dicitur dupla superparticularis, qualis est
tiens dividitur in species infimas in infini- quinarii ad binarium : si vero contineat
tum, nam si illae partes, in quibus major minorem ter, est alia spccies, quae dicitur
quantitas excedit minorem, sint tertiae, tripla superparticularis, ut septenarii ad
prima species dicitur superbipartiens ter- binarium. Deinde quselibet ipsarum spe-
lias, quae quidemquando major quan-
est, cierum dividi polest in infinitas infimas
lilas continet minorem, et insuper duas species, habita ratione partium aliquota-
ejus lertias qualem proportionem habet
;
rum, ut si pars aliquota, quam major
quinarius ad ternarium. Si vero illoe duoe quantitas conlinet super minorem bis in-
partes sint quintae, fiet alia species, quae clusara in dupla proporlione superparticu-
dicitur superbipartiens quintas, qualis est lari, sit medielas ipsius minoris ; est prima
proportio scptenarii ad quinarium, et sic species proporlionis duplae superparticula-
semper pocede ndo per partes impares, ris, quae dicitur dupla supcrparticularis
scilicet tertias, quintas, septimas, etc. Si- sesquialtera ,
qualis est binarii ad bina-
mili modo poteris dividere alias species rium. Si vero sit tertia pars, est alia spe-
hujus proportionis, videlicet supertripar- cies, dupla sesquitertia, ut
quae dicitur
tientem, et superquadripartientem. Dixi- septenarii ad binarium, et ita de reliquis
mus autem proportionemsuperbipartientem in infinitum. Eodem quoque modo dividi
dividi in superbipartienlem tertias, quin- possunt caeterae omnes species proportionis
tas, septimas, etc. non vero in superbipar- multiplicis superparticularis, ut tripla su-
lientem quartas, aut sextas ;
quoniam si perparticularis dividatur in triplam ses-
duae partes illae sextae, aut quartae essent, quialteram, et triplam sesquitertiam, ct
jam ex illis fieret una pars aliquota : nam sic deinceps.

ex duabus sextis fituna tertia, et ex dua- Proportio multiplex superpartiens com- 19.

bus quarlis fit una media, quarum quseli- ponitur ex prima, et lertia specie; et e^imi^tipilx
bet est aliquota, et tunc jam talis propor- proporlio duarum quantitalum, auarum »!'P«'"pa'"-
tio contineretur in superparticulari, et non major mcludit mmorem aliquoties, et in-
in superpartiente. super aliquot ejus partes aliquoLis, non
Proportio muliiplex superparticularis facientes unam aIi.(uotam, qualis est pro-
oportio
Ttipiex est composila ex prima, et secunda specie, portio octonarii ad ternarium. In hac tamen
 ,,

374 LIB. Vil. PIIYSICORUM

specie triplex est divisio : Prima in species cula sub.-111 si proporlio quaLuor ad duo
subalternas ralione proportionis mullipli- dicitur multiplex ad duplam, proportio
cis, quae liic includilur. Nara si quanlitas duorum ad qualuor dicetur submultiplex,
major prseler aliquot partes, quas supra ad subduplam, eic. Solel autem assignari
minorem continet, conlineat minorem bis, hoec regula : Actio nunquam fil a propor-
est prima species proportionis multiplicis iio7ie sive aequalilatis, sive minoris insequa-
superpartientis, quoe dicitur dupla super- litalis, sed semper fieri debet a proportione
partiens, qualis estoctonarii ad ternarium : majoris insequalitatis, id esl, ab ajente ha-
si vero conlineat minorem ter, est alia spe- bente plus quam paiiens, seu
aclivilaiis,

cies, quse dicitur tripla suporpartiens mobile habeat resistentise nam si a^quales, ;

qualis est inter undecim, et tria , et sic in aut pauciores habuerit gradus activilatis,
infinitum. Rursus quaelibet istarum spe- non sub mobilis resistentiam supe-
poterit

cierum dividitur in species suballernas rare, atque adeo illud non movebit. Ilacte-

juxta numerum partium aliquolarum : nus de proportione.

verbi gratia, si in dupla superpartiente Modo de proportionalitate dicendum est. Definitia
„ ^. ,. proporliA
illse partes, quas major quantitas conlinet ProportLonalitas est proportio proportio- naluaiis?
bis supra minorenij sint duae, fit prima num, seu cojuparatio proportionum, sive
species, quoe dicitur dupla superbiparliens habitudo quasdam inter proportiones ; verbi
qualis est octonarii ad ternarium; si vero gratia, unius duplae ad aliam duplam, vel
sinl tres, fit alia, quae dicitur dupla super- duplae ad quadruplam.
tripartiens, qualis est inter tredecim, et Dividitur proportionalitas in Geomelri- 21.

quinque, et sic de reliquis. Deinde quseli- cam, Arithmeticam et Musicam. Proportio-

bet istarum specierum dividitur in infini- nalitas Geometrica est duarum proportio-
las alias infimas, pro diversilate parlium num similitudo secundum speciem propor-
aliquotarum : nam si duae illce partes ali- tionis, licet sit dissimilitudo secundum
quotae, quas major quantitas includit excessum : quaiis est illa, quae cernitur
prseter minorem aliquolies contentam, sint inler proportionem senarii ad quaLerna-
tertise ipsius minoris, ita scilicet ut qua^li- rium, et ternarii ad binarium, quarum
betsit terlia, erit unaspecies : verbi gratia, utraque est sesquialtera : excessus tamen
in proporlione dupla superbipartiente non est idem ; siquidem senarius supra
quse continet minorem bis, et insuper ter- quatuor duas conlinet unitates, ternarius
tias ipsius minoris, dicelur dupla superbi- vero super binarium unam tantum. Pro-
pariiens tertias, qualis est octonarii ad portionalitas AriLhmetica est duarum pro-
ternarium : si vero sint quinlae, efficitur por tionum simili ludo, secundum exce.ssum,
secunda species, quoe dicitur dupla super- licet sit dissimilitudo quoad speciem pro-
biparliens quartas, qualis est inter duode- portionis, cujusmodi est ea, quae est inter

cim et quinque, el sic deinceps : et hoc proportionem ternarii ad binarium, etqua-

niodo, quo divisa est proportio dupla su- •ternarii ad ternarium, quarum prima est

perbipartiens, dividi potest quoecumque sesquialtera, et secunda sesquitertia, ex-

aliarum, utsuperius de multiplici super- cessus taraen est idem ; sicut enim terna-

parliculari diximus. rius excedit binarium unitate, sic etiam

20.
De proportione minoris inaequalilatis quaternarius excedit ternarium unitate

nihil aliud dicendum restat, quam, ut su- tanlum ex hoc dicitur hoec proportio
: et

pra diximus, dividi posse in tot spccies, in Arilhmetica, quia scilicet ralio ejus con-

quot divisa esl proportio majoris inaequa- sistil in similitudine numerorum, seu in
litatis; accipiendaqueest specicruni appel- excessu oequali secundum numerura. Ra-
latio ex appellatione spocioram majoris tio vero proportionalilatis (ieomelricae in

inaequalitatis, praeposita tamen hac parli- similitudine proportionis polissimum con-

 QU^TIO V 375

sistit, qiise non magis reperilur in nume- physice, et logice loquendo, non est uni-
ris, quam in magniludinibus, et proplerea vocum, vel saltem non dicitur univoce de
ad difTerentiam Ariliimeticoe, quse in nu- Deo et creatura, substantia et accidente.
meris tantum reperitur, vocatur Geome- Vide ea quie diximus in Formalitatibus,
trica. Proportionalitas Musica est simili- articulo primo, ct in expositione quaestio-
tudo inter maximum, et minimum extre- nis nonoe Universalium Scoti, ad ultimum
mum duarum proporlionum, et intcr principale.

excessus utriusque proportionis, licet pro-

portiones illae non sint ejusdem speciei, EXPOSITIO TEXTUS

neque excessus sint iidem. Consistit nam- Sic {\)etclrca ^notum.Kocest secundum 23.
que haec proportionalitas in hoc, quod capitulum hujus tractatus, in quoosten-
sicutmaxima quantilas, quce in illis cerni-
dit quod motus sunt ad invicem compa-
tur, el minima se habcnt inter se, ita ex-
rabiles et primo proponlt in generali,
:
cessus, qui in una reperitur, et excessus
quod motus sunt «que veloces. Secun-
qui in altera, so habent inter se : verbi
do in speciali ostendit, quod motus rec-
gratia, sit proportio sex ad quatuor, item
quatuor ad tria ; maximum extremum, tus non est comparabilis motui circu-
seu maxima quantitas, qucic in his duabus lari in velocitate. Tertio, quod moluslo-
proportionibus reperitur, est sex, minima calis non est asque velox alterationi.
vero est tria : nam excessus qui reperitur Quarto qu^ alterationes sunt «que ve-
in una, nimirum in priori, qua scilicet sex loces. Et quinto hoc idem ostendit de
excedunt quatuor, est duo ; excessus vcro generatione. Secunda ibi : Si autem
in posteriori, qua scilicet quatuor exce- aliud. Tertia ibi Quare
: si. Quarta ibi :

dunt tria, est unum. Quamvis igitur istse

De alteratione autem. Quinta ibi : Et in
proporliones non sint ejusdem speciei,quia
generatione autem. Primo proponit quod
sex ad qualuor est proportio sesquialtera,
illi motus sunt seque veioces, qui in
quatuor vero ad tria est sesquitertia,quam- eo-

vis item excessus non sint idem inter se,

dem tempore moventur secundum £equa-
lia.
quia in una est duo, in altera unum, nihi-
lominus, quia sicut se habent maxima illa Si autem aliud. Hic ostendit~quod
(2) Text..so.

quantitas sex et minima, scilicet tria, inter alteratio non est asque velox loci muta-

se, ita se habent excessus, scilicet duo et tioni. Probatur, quia illi motus non sunt
unum inter se ; quia sicut inler sex et tria ad invicem comparabiles in velocitate,
est proportio dupla, ita inter duo etunum, qui non sunt ejusdem speciei sed al- ,

dicitur inter illa esse proporlionalitas, quae teratio, et motus localis non sunt ejus-
appellatur proportionalitas Musica, quia dem speciei : ergo, etc. Item, tunc ex-
solum apud Musicos (ut aiunt) illius est tensio spatii super quod fit motus loca-
usus. Haec brevite" de proportionibus an-
hs, et intensio qualitatis, secundum
notavimus , cum propter Scotum qui in
quam est alteratio, essent ad invicem
hac qusestione de proportionibus loquitur,
comparabiles, quod est falsum.
tum quia deserviunt ad intelligendas regu-
Quare Hic ostendit, quod motus
si.
las, quas docet Aristoieles pro motuum
comparatione. rectus non est comparabilis motui cir-

22. (J) Nihil dicatur univoce quiddilative de culari. Secundo resumit suppositionem

subalantin, et accidente. Nota quod hic Sco- pr^missam in principio. Tertio infert
tus loquiturdc univocatione Pliysica, vel coroUarium. Et quarto movet et soivit
eliam Logica, accipiendo univocalioacm quasdam duhitati.>ncs. Secunda ibi :

Logicam proprie, et in rigore ens enim. Quare qux. Terlia

:
ibi : Et significal.
 .

376 LIB. YII. PHYSICORDM 1

Moius rec- Quarta ibi

tus an ^
stt
Ouando
< iqitiir. F*rimum
:
,/
modum a?quivocationis
^ ; nam aliqua
^ si- ^quivo-
eum quid
caqueveiox proDonit per rnodum dubii, islo modo : gnificant asquivoce, quae nullam habent «« et quo-
motui cir' ... tuplex.
cuiari. Ex quo illa feque velociter moventur, ad invicem connexionem, proportionem,
qujE in eodem tempore moventur se- aut similitudinem , et illa vocantur a

cundum ^equalia dubium est utrum (a) ; casu. Alia est asquivocatio, per quam
motus rectus sit a^que velox motui cir- unum significatur in habitudine ad reli-
culari ; et respondet quod non. Dein- quum, et vocatur analogia, et est aaqui-
de movet de causa, utrum hoc est ex nam genus significat
vocatio generis,
60, quod motus sunt diversarum ra-
illi multa secundum unam rationem gene-
tionum, vel ex eo quod linea recta, et ralem, et est secundum illam divisibilis
circularis non sunt ad invicem compa- in diversas rationes speciales.

rabiles ? Respondet AristolGles quod Quando igitur. Hic movet duas quges-
utroque modo ;
quia incomparabilitas tiones ; et breviter prima est, penes
lineag rectEB ad circularem est causa, quid attendatur diversitas specifica,sci-
quod illi motus sunt diversarum spe- hcet vel ex diversitate subjectorum, in
cierum, et sic est causa mediata : qua- quibussunt, vel ex ipsismet, qu^e diffe-

re illi motusdifferunt specie, sed diver- runt specic? Respondet Aristoteles quod
sitas specifica motuum est causa imme- non provenit ex diversitate subjectorum,
diata. Et subdit Aristoteles quod non quia contingit idem in alio, id est, con-

e solum istis modis differunt motus ad tingit, quod in alio, et aho subjecto sint

invicem, sed etiam differunt instrumen- qualitates ejusdem speciei ; et ideo di-
tis, mediantibus quibus fiunt, sicut vo- versitas specifica provenit ex ipsismet,
latio differt ab ambulatione, eo quod qua3 differunt specie. Secunda qusestio
una fit per pedes, et alia per alas : et est : quis terminus, id est, secundum
subdit, quod sic non differunt motus Commentatorem, quas ars consulenda
rectus, et circularis, sed differunt penos est de aliquibus, an differunt specie vel
figuram magnitudinum, supra quas non ? Respondet Commentator quod hoc
fumt hujusmodi motus pertinet ad illam artem, qufe est de eo-

24, Quare quoe. Hic resumit suppositio- dem, et diverso, et illa data est 7. Topi-
nem pr^emissam a principio, ipsam cor- corum.
rigendo : unde ad hoc, (^) quod ahqui De alteratione (4) auteni. Hi(; ostendit 25
,^^^^ 3,
motus sint aeque veloces, non sufficit, qua3 alterationes sint ad invicem ^eque
quod per ipsos in eodem tempore per- veloces. Secundo ostendit, ad quid est

transeantur sequalia imo requiritur, ;

inspiciendum, cognoscendo comparatio-
quod illi motus non differant specie. Et nem alterationum ad invicem in velo-
ideo dicit Aristoteles quod diligenter est citate, ibi : Utrum ergo. Primo dicit,

observandum penes quid attendatur di- quod possibile est alterationes esse ad
versitas specifica motuum. invicem jeque veloces : verbi gratia, sa-

Text. 31. Et (3) significat. Hic infert corolla- nitas estqualitas, et sanari est alterari ;

rium : quia genus (^) non est simplici- ideo si duo subjecta infirma in eodem
ter univocum, imo est quodammodo tempore sanentur, dicimus illa jeque
sequivocum ad multa. Ubi sciendum, velociter sanari , et si unum reliquo ci-
quod asquivocum est, quod diversa si- tius, dicimus illud velociusalterari.Sed
gnificat secundum diversas rationes ;
objicitur, quia alteratio est secundum
et ideo Aristoteles distinguit tripliccm qualitatcm, modo secundum qualitatem
 QUyESTIO V 377

non dicitur aliquid requale, vel ina3-

quale, sed simile, vel dissimile ; igitur
ANNOTATIONES
una alteratio non est aequalis alteri, licet

bene similis, vel dissimilis. Respondet (a) Dubium est, utrum molus rectus, elc. ^6.
Incompa-
Aristoteles quod imo, quia licet secun- Nota quod incomparabilitas motuuin potest rabituaa
dum qualitates subjecta dicantur simi- provenire, vel ex parle ipsorum moluum ; ^id^^pio-
lia, vel dissimilia, attamen alteraliones quia videlicet moLus rectus, et circularis veniat.

secundum illas qualitates possunt dici differunt specie sub genere. Mofus localis,

a3quales,vel inaequales, considerato tem- vel ex parte magnitudinum, perquasfiunt;

porejinquofiunthujusmodialterationes. nempe quia linea recta, et linea circularls
specie differunt sub genereQuantitalis con-
t. 33. Utriim (o) ergo. Hic ostendit ad quid
tinuse, an forte ex utraque sit causa, scili-
est inspiciendum, comparando ad»invi-
licet, et diflferenfia specifica motuura, et
cem alterationes, et movet per modum
differenlia magnitudinum ; nam si magni-
dubii: Utrum sit inspiciendum ad quali-
tudines, super quas fit motus, specie diffe-
tatem, vel ad subjectum qualitatis.Res- runt, et molusspeciedifferunt.Nam tempus
pondet Philosophus quod ad utrumque, m quo fiunt, causa esse non potest, quia
quia inspiciendum est ad qualitatem, tempus species est specialissima. Resolulio
quanta est secundum intentionem ;
quia est, quod et differentia specifica moluum,
secundum intentionem qualitatis in gra- et differentia specifica magnitudinum, su-
du est successio alterationis. Secundo per quas fit motus, est causa incomparabi-
inspiciendum est ad subjectum ;
quia litatis, proxima quidem et immediata est

quandoque non solum est successio se- differentia specifica motuum recti, et cir-

cundum gradus qualitatis, imo etiam cularis ; remota vero, hoc est, mediata dif-
ferentia linearum, per quas fiunt, ex qua
secundum partes subjecti ; et ideo ad
nascitur differentia motuum.
sciendum an utroque modo alterationes
(b) Ad hoc quod aliqui motus sint. Nota, Velocitat
sint aeque veloces, oportet inspicere,
quod ad hoc quod alterationes dicantur ^'ione^unde
an in eodem tempore subjecta a^qualia «"^'"'«'"''
feque veloces, requiritur quod sint secun-
alterentur secundum qualitates a3que
dum qualitates ejusdem speciei, et secun-
intensas. dum sequales gradus ; nam si qualitates
i. 34 Et in (6) generatione. Hic Aristoteles essent diversarum specierum, sicutsuntal-
ostendit idem in generationibus. Unde bedo, et sanitas, motus essent diversarum
sicut dicebatur in qiiinto, in generatione specierum , atque ita non essent compara-
non est successio secundum gradus for- biles ; et si qualitates differant secundum
mffi, quas generatur, sed prascise secun- intensius, et remissius, nec erunt seque ve-

dum partes quantitativas subjecti ; ideo loces, imo illc erit velocior, quo acquiritur
(«^) illge generationes sunt ceque veloces, qualitas intensior. Et quia in motu allera-
per quas in eodem, vel in «equali tem-
tionis invenitur duplex successio,et duplex
velocitas una secundum intensionem qua-
:
pore formae generantur in subjectis
litatis, et alia secundum intensionem ejus
aequalibus. Et subdit, quod secundum
in partes alterabilis nam quamvis inmotu
:

antiquos, ( ) qui ponebant formas esse

locali omnes partes quantilativse mobi-
numeros, esset dubium ;
quia illa ge- lis simul moveantur, in molu tamen alte-
neratio esset velocior, qua major nume- rationis, non omnes partes alterabilis alte-
rusnumeratur, et illa tardior, qua mi- ranlur simul, ideo ad comparandum velo-
nor, et quod illte essent ffique veloces, cilatem alterationis, quoad intensionem
quibus numeri aequales acquiruntur. oporlet inspicere ad qualitatem, et ad com-
 ,

378 LIB. VII. PHYSIGORUM

parandam velocilalem extensionis, oportet esse cum uno, quod convertitur cum ente
inspicere ad subjectum. ct de omni substantia prsedicatur, omnes
27. (c) Quiagenus noji est simpliciler univo- naturas rerum censebat esse numeros quos-
Genus non
est simpli' ciim. Nota, quod genus non est univocum dam. Et eadem erat opinio Platonis. Siergo
citcr
univocum
sumendo univocationem propriissime, pro secundum istorum sententiam, substanlia
eo quod est univocum Physico, quia non est numerus, sequitur quod in forma sub-

dicit unam naturamaequaliter parlicipatam stantialiejusdem speciei esl dare majus et

ab omnibus suis inferioribus ; est tamen minus, scilicet major et minor numerus,
univocum univocatione communiter dicta, quod ipsi concedebant. Et si aliquis dixis-
qufE est Logica, vel Metapliysica ; dicit set, substantia non suscipit m.agis et mi-

enim unum conceptum realem realiter prse- nus, id negabant, sed dicebant non esse
dicabilem de omnibus suis inferioribus,di- nomeri impositum, et innominatas esse il-

visibilem per differentias formales et spe- las differentias in substantia, quse nomina-
cificas ; et ille conceptus non dicit entita- tce sunt in qualitate et quantitate ; nam in

tem completam in ullimo gradu naturse, qualitate intensior passio, aut excellens di-

sed adhuc est perfectibilis, et per differen- citur magis aut minus tale, in quantitate

tias determinabilis ideo non dicitur una

;
vero majus aut minus. Vel deducatur lit-

natura, dato quod species sit una natura. tera, ut deducit Scotus, nimirum, si sub-

(d) tdeo iWe generationes. Nota quod ad stantia esset numerus, sequeretur, quod
generationes seque veloces, non requiritur substantia haberet latitudinem majoris et

ex parte termini ad quem, nisi quod sint minoris numeri ; consequens est falsum ,

ejusdem speciei, quia in termino «i quem quia tunc reciperet differentias excellentiae,
generationis non reperitur diversitas secun- licet non essent nominatoe, sicut in quali-
dum intensius et remissius, vel secundum tate et quanlitate, cum tamen perfectio

magis et minus, sicut in aliis motibus. substantiae consistat in indivisibili.

Generalio- Dupliciter itaque possunt comparari gene-

nes dupli-
ciier com- rationes in velocitate uno
modo secundum:

pararipos' quod hic dicit Scotus penes partes quanti-

sunt in ve- QU^STIO VI
locitate. tativas subjecti, velut communiter dicitur

quantum ad alterationem pr3ecedentem,qua3 Utrum omnis motus culllbet motui sit

est via ad generalionem. Alio modo pro ac- comparahilis in velocitate

quisitione formse substantialis. Priorimodo
una generalio potest dici altera velocior ; Aristot. cnp. 4. tcxt. 30. Averroes, Themist. et alii
ibidem.D. Thom. lect. 8. Albert. tracl. 2. cap.
nam velocius generatur masculus quam 3. Vide auctores citalos quoestione antecedenti.

faemina in hominibus ; nam embryo mas-

culi animatur 40. die, fseminsie vero 60. Et Arguitur primo quod sic supposito ;
I.
prseterea potest esse velocior, aut tardior quod cujuslibet motus velocitas atten-
extensio formoe per totum subjectum, ut si
datur penes proportionem potentia3 mo-
animal incipiat animari a corde, et succes-
toris ad resistentiam moti tunc pos- ;

sive animetur ; sod posteriori modo una

sibile est, quod motus localis proveniat
generatio est altera velocior, aut minus
a proportione dupla, et etiam alteratio,
velox, quia nonest motus, sed instantanea
et etiam augmentatio , tunc illi motus
mutatio.
18. Secundum antiquos, qui ponebant, etc. sunt seque veloces, qui proveniunt ab
(e)

Nota quod Pythagoras inter Astrologos a3qualibus proportionibus ; sed motus

/Egyptios nutritusphilosopliatur per nume- Iocalis,alteratio, et augmcntatio, de qui-

ros, existimans enim uimm, quod cst prin- bus minus videtur quod sint compa-
cipium numeri de genere Quantitatis, idem rabiles, proveniunt ab aiqualibus pro-
 .

QUitlSTIO VI 379

portionibus ; igitur illi motus sunt a^que est, quod in aequali tempore pertransit
veloces majus, et in minori aequale, et etiam
Secundo, omnis motus est velox ; igi- majus. Ex quo patet, quod in defmitione
tur omnes motus sunt veloces. Vel igi- velocioris ponuntur majus, et etiom per-
tur tequaliter, vel in^qualiter ; et traiisitum, quae dicuntur ajquivoce de
quocumque dato, sequitur quod sunt intensione,secundum quam est alteratio ,

comparabiles. et extensione, secundumquam estmotus

Tertio, motum localem consequitur localis ; et per consequens velox, aut ve-
alteratio, ita ut quanto motus localis locius dicitur Eequivoce de motibus.

consequens Secundo notandum, quod in defini- VeiocUas

est velocior, tanto alteratio
motus pe-
est velocior ; igitur illi motus sunt ad tione vslocioris ponuntur duo, penes nes qiue est
,., atienden-
invicem comparabiles. Anlecedens ap- quorum comparationem attenditurcom- da.

paret: nammotum localem consequitur paratio motuum ad invicem in velocitate,

alteratio, ui pixtet primo Mefeororun. scilicet tempus, et pertransitum ;

quia
Quario, quia motuscircularis est com- dicitur in defmitione, quod velocius est,

parabilis motui recto ; igitur et quilibet quod in aequali tempore pertransit ma-
alter motus cuilibet alteri motui.Gon- jus, nam omne tempus omni tempori
sequentia tenet : quia de istisminus est comparabile. Ideo ex parte temporis
videtur, et etiam dicit Commentator, nonprovenit impedimentum,quin omnes
quod nonsunt adinvicem comparabiles. motus sint ad invicem comparabiles,
Antecedens probatur : quia linea circu- sed totum impedimentum provenit ex
laris est comparabilis Iinea3 rectte. Gon- parte pertransitorum. Ex quopatet,quod
firmatur, quia omnis linea est longior ex consideratione pertransitorum, an
quacumque alia, aut brevior, vel sibi sint comparabilia, vel non, potest sciri

aequalis ; igilur motus factussuper unam de motibus, an sint comparabiles in ve-

lineam est a^qualis cuilibet motui facto locitate, vel non.
super aliam. Tertio, notandae sunt qu^dam suppo- *•

Secundo confirmatur : quia si motus sitiones de secundum di-

pertransitis
rectus, et circularis non essent ad in- versa genera motuum. Prima suppo-
vicem comparabiles, hoccsset pro tanto, sitio est, quod velocitas motus localis

quod sunt diversarum specierum, nam recti attenditur penes lineam . Se-
istam causam assignat Gommentator ;
cunda, quod velocitas motus circularis
sed ista causa non obstat, quia motus attenditur penes angulos descriptos
sursum est comparabilis motui deorsum circa centrum. Tertia, quod velocitas
in velocitate, et motus naturalis motui motus circularis improprie attenditur
violento, qui tamen sunt molus diver- eliam penes lineam circularem, qua3
sarum specierum. Oppositum arguitur describitur, utsi stella imaginetur mo-
per Aristotelem, m isto septimo tractatu veri ad modum, quo avis volat in aere.
tertio, text. 30. et inde. Quarta,quodvelocitas alterationis atten-
In qujestioneprimo pr^mittendoe sunt ditur penes intensionem qualitatis, se-

quaedam suppositiones ; una cum qui- cundum quam est alteratio Quinta,quod .

busdam distinctionibus. Secundo res- velocitas augmcntationis attenditur pe-

pondebitur ad quaesitum. nes proportionem advenicntis ad praee-
Quantum ad primum, notandum ut xistens ; et omnes ista3 suppositiones
patuit supra, 6. text. 11. quod velocius patent ex 6. lilfro. Sexta suppositio.
 380 LIB. VII. PHYSICORUM

quod ciijuslibet motus velocitas est at- Probatur, quia omnis linea recta cuili- ett compa-
rabili*.
tendenda penes proportionem potentite bet rectas est comparabilis ; igitur et
motoris ad resistentiam moti, patet in motus facti super illas lineas sunt in-
isto septimo, text. 35 et in secundo vicem comparabiles. Consequentiatenet;
Cceli, text. 36 et in oclavo hujiis, text. quia comparatio motuum est secundum
78 et 79. hoc ibidem fuit declaratum. comparationem pertransitorum. Et an-
Corvpara- Quarto notandum, quod comparatio tecedens apparet, quiaomnes duae lineaB
m i'c/foct7a- motuum (a) in velocitate ad invicem recta3 sic se habent ad invicem, quod
le potest
fieri iri- potest ficri tripliciter : uno modo proprie, una est alteri a)qualis, vel inDequahs ,

quod illi motus sint £eque veloces, aut et quocumque dato, semper est com-
unus velocior alio. Secundo modo im- paratio. Ex isto sequitur, quod motus
proprie, non secundum asqualitatem, sursum est comparabilis motui deor-
vel ina9qualitatem,sed secundum quam- sum in velocitate, motus voluntarius
dam correspondentiam, itaut illi motus motui violento, et cum hoc etiam motus
dicerentur asque veloces, quiprovenirent violentus motui naturali. Secundo, se-

ab ajqualibusproportionibus, sive essent quitur quod isti motus non differunt ad

unius generis, sive diversorum gene- invicem specie propter pertransita, sed
rum, quemadmodum dicimus, quod propter terminos ad quos, vel a quibus
sapor est ^qualis colori; et hoc est cor- sunt illi motus.
respondenter. Similiter dicimus, quod Secunda conclusio, est de motu cir-
Motut cir-
culari$
sonus est requahs chorda^ ; dicimus etiam culari. Molus circularis {^) non est com- non
est

quod pondus mallei, et rigor cliord», parabilis motui recto in velocitate. compara-
bilit recto
sunt ad invicema^quales, velinasquales, Probatur, quia velocitas motus circularis in veloci-
tate.
eo quod ipsis correspondent soni seque attenditur penes angulos descriptos circa
acuti, et ita dicereturin proposito,com- centrum , et velocitas motus localis recti

parando motus ad invicem. Tertio modo attenditur penes lineam ; modo linea

fit comparatio ( ) motuum ad invicem est incomparabilis angulo in magni-

improprie proportionaliter, scilicet se- tudine.
cundum augmentum proportionale : Tertia conclusio, velocitate impropria
verbi gratia, posito quod motus localis motus circularis bene est comparabilis
proveniret ab aliqua certa proportione, motui recto. Probatur, quia linea cir-
etmotus alterationis ab «quali, et uter- cularis bene est comparabilis UnesG
que in eadem hora augmentarentur ad recta3, ut arcus chordge ; igilur et motus
duplum, tunc isti motus inhocdiceren- super hujusmodi lineas, etuniversaliter
tur sequales, quia £eque proportionaliter omnes motus locales sunt ad invicem
sunt augmentati : et eodem modo dice- comparabiles, quorum pertransita sunt

retur de diminutione. Et sic patet, quod adinvicem comparabilia, et non aliter.

tripliciter possunt motus comparari, sci- De alteratione, prima conclusio sit
Alteratio'
licet aut secundum acqualitatem, aut se- ista : Omnes alterationes ejusdem speciei nes quo-
cundum correspondentiam,aut secun- specialissimae sunt ad invicem compa- modo sint
ad invicem
dum proporlionalem augmentationem, rabiles, ut omnis dealbatio omni deal- compara-
bilesin ve-
vel diminutionem ; et hoc de primo. bationi. Patet, quia omnium hujusmodi locitate.
*• Quanlum ad secundum, prima con- alterationum pertransita suntad invicem
Omnis mo-
tu3 locaiis clusio est Ista Omnis niotus localis rec-
: comparabilia.
reclus cui- .,., , , , ...
libet recfotus, cuihbet recto est comparabilis. Secundaconclusio, Alterationes diver-
5.
 . .

QU^STIO VI 381

sarum specierum non sunt ad invicem cui motui locali est comparabilis. Pro- responden-
tiam.
comparabiles in velocitate, ut albatio batur, quia alicujus qualitatis intensio
calefactioni. Patet, quia albedo nec est congrue potest imaginari per lineam
aequalis, nec incequalis caliditati ; igi- pedalem, etnec per majorem, nec mi-
tur nec motus secundum albedinem norem; igitur alteratio facta secundum
motui secundum caliditatem. Verum est illam intensionem est aequalis corres-
tamen, quod ab ista conclusione aliqui pondenler motui locali facto secundum
excipiunt motus illos, qui sunt secundum illam lineam. Gonsequentia tenet, ut
contraria : verbi gratia, si in aliqua prius, secundum comparationem
quia
hora intendaturcaliditas usque ad cer- pertransitorum,est comparatio motuum.
tum gradum,deinde in hora fequali re- Antecedens probatur, quia aliqua qua-
mittatur secundum eumdem gradum, litascongrue imaginatur ad modum di-
qui in prima hora acquirebatur, tunc midia? sphaera^, propter hoc, quod om-
dicunt isti, quod ista frigefactio est nium punctorum ad invicem proportio
sequalis primte caiefactioni. Et ista ex- in intensione estsicut proportio linearum
ceptio esset vera, si intensio unius qua- erectarum super superficiem planam di-
litatis non esset aliud, quam remissio midi^e spha3ra3 ad circumferentiam ; et
suae contrarias ; modo hoc fuit probatum per consequens intensio puncti medii est
falsum esse terdo hujus, ubi probatum imaginanda congrue, sicut semidiame-
fuit, quod intensio qualitatis non solum ter illius sphEera3. Secundo, quia illi

est remissio contrarii, imo cum hoc est motus sunt ad invicem coraparabi-
acquisitio qualitatis, licet illam acquisi- les correspondenter, qui correspondent
tionem consequatur remissio contrarii aequalibus proportionibus ; modo sic
Omnis au- De augmentationc, ponitur ista con- est de motu locali, et motu alterationis ,
gmentatio
est omiii clusio Omnis augmentatio omni aug-
: quia possibileest, quod unus motus lo-
augmenta-
tioni com- mentationi est comparabilis. Probatur, calisproveniat a proportione dupla, et
parabilis
omnis proportio omni proportioni est cum hoc unus motus alterationis. Etper
comparabilis igituromuis augmentatio
; hoc potest conformiter dici de aliis ge-

omni augmentationi. Gonsequentia te- neribus motuum.

net : quia augmentatio attenditur penes De tertio modo comparandi secundum Modus
comparan-
proportionem, ut dictum fuit prius. proportionale augmentum vel secun- di motus ,

De omnibus istis motibus, est una dum dimmutionem proportionalem, est propor<io-
conclusio : NuUus motus (^) unius ge- conclusio ista : In quolibct genere mo- ""'^*

neris est comparabilis alicui motui alte- tuum motus potest esse
aliquis compa-
rius generis, quia pertransita non sunt rabilis alteri motui alterius generis cu-
comparabilia .•
verbi gratia, proportio juscumque, isto tertio modo. Probatur,
non est comparabilis intensioni quaiita- quia si aiiqua qualitas in una liora in-
tis, nec intensio motus
lineas ; igitur tendatur ad duplum,etcum hoc propor-
quorum ista sunt pertransita, non sunt tio acquisita per augmentationem in
ad invicem comparabiles. Et omnes istse eadem Iiora augmentetur ad duplum,
conclusiones positaesunt de primo modo tunc ista pertransita sunt non a^qualiter,
comparandi. sed aeque proportionaliter augmentata ;

(i.
Nunc de secundo modo, qui est se- igitursi motussecundumhujusmodiper-
ModuM
eompuraii- •cundum correspondentiam, coiiclusio transita in eadem hora fuissent propor-
di motus
penet cor- est ista Omnis motus alterationis ali-
: tionaliter velocitati, tunc illi motus se-
 382 LIB. VII. PHYSICORUM

cundum hoc fuissent comparabiles. Ex dens : nec valet probatio, quia hujus-
islo potest inferri, quod in quil^us non modi velocitas non attenditur pencs li-
essentaliqua summa, a quiljus mobilia neam, sed penes angulos, qui sunt ad
non possenta^que proportionaliter dis- invicem incomparabiles.
tare, in illis motus non esset compara- Ad confirmationem consimiliter. Ad
biiis isto modo ; et ideo remissio soni secundam confirmationem concedo, quod
in acutie, nonest comparabilis isto mo- illa causa sufficit, nisi diversitas speci-

do remissioni caliditatis, quia non est fica motuum provcniat ex diversitate

dare sonum summe acutum : et istomo- pertransitorum ; sed si proveniat prop-
do comparandi utitur Commentator, ter diversitatem modi pertranseundi,
quando quod agens tantum dat de
dicit, non oportet.
loco, quantum de forma, id est, propor-
tionaliter. ANNOTATIONES,
7.
Ad rationes. Ad primam, concedo
(a) Compa7'alio motuum in velocilale, etc. g.
suppositionem. Et quando arguitur ,
Nota quod dupliciter possumus motus ve- ^'otus^ti-
proportiones sunt asquales ; igitur et
locitatem considerare. Primomodo a pos- fariam
considera-
velocitates. Negatur consequentia, nisi terion, ut
,
quando mensuramus motus ve- r» -potest.
addatur cum hoc, quod proportiones locitalem a quando
spatio, et tempore ;

sunt sequales, et termini proportionum enim cognoscimusaliquodmobile unahora

sunt ejusdem rationis : modo proportio ambulasse duas leucades, velocius dicimus
dupla a qua provenit alteratio habet moveri, quam illud, quod in duabus lioris

qualitates pro terminis, sed proportio illas pertransiit. Altero modoa priori, se-

dupla, a qua provenit motus localis, ha- cundum radicem, et causam velocitatis, et

tarditatis motus. Est autem triplex radix

betmobile pro uno termJno, et qualita-
majoris, vel minoris velocitatis. Prima est veiocitatis
tem motam, aut gravitatem pro alio moj'^^ '7'*
excessus unius virtutisactivi3ead aliam.cK-
termino modo ista non sunt ad invicem
;
plex est
teris namque paribus, citius calefacit ma- radix.
comparabilia.
jor ignis, quam minor. et velocius projicit
Ad secundam, concedo antecedens, et
lapidem brachium fortius, quam debilius.
primam consequentiam, sed ncgo secun- Secunda radix est excessus unius resisten-
dam, scilicet, vel igitur a^qualiter, vel tioe ad aliam resistentiam enim agentia
; si

in^equaliter, sicut non sequitur sonus, sinl sequalia, illico mobile velocius move-
cultellus, et sapor sunt acuti ; igitur tur, quod minorem habet resistentiam, ut
vel aequaliter, vel ina^qualiter. Non valet lapisin aqua, et in aere. Tertia radix est

consequentia ;
quia istas acuties non excessus virtutum activarum, super suas

sunt ad inviccm incomparabiles. resistentias.Unde si sit unum agens exce-

Ad tertiam, motum localem, etc. con- dens suum passum in dupla proportione,
el aliud quod excedal suum passum in tri-
ccdo ; igilur illae velocitates. Negatur
pla,velocius movebit istud quam primum.
consequentia, nisi intelligatur de com- '

Nota secundo, quod duplex est compara- Comparatio

paralione pruportionali, aut correspon- ^•^'''"^'*'*'"'
tio ;qua3damest comparalio proprie dicta;
dente.
alia est comparatio abusiva. Ad compara-
Ad quartam, negatur antocedens, nisi
tionem proprie dictam tres conditiones re-
in quanlum velocitas molus circularis
quiruntur. Prima, quod illa qua3 compa-
attcndatur penes lineam descriptam, ranUir non sint jequivoca. Secunda, quod
quia si attendatur circa angulos des- comparabili i habeant idem subjectum pri-
criptos circa centrum, negatur antece- mum. Tertia, quod sint ejusdem specie
 ,

QUiESTlO VI 383

specialissimse ; et ideo secundum genus enim est,quod

citate, et tarditate; possibile

nontil comparaLio.quia sibi non correspon- corpus sphoericum moveatursuperspatium

detuna natura, et aequivocum physice. Et rectummoLu recto, et certum est, quod

ista requirunlur ad comparationem
non talis motus comparabilis est molui recto'.

abusivam, alque adeo illa comparalione Secundo modo a figura spatii, circa quod
multa possunt comparari, quoe non sunt esl motus, et sic corpus non circulare,puta
proprie comparabilia. quadratum, polest moveri circulariter;

(b) Terlio modo fit comparatio. Nota,quod potestenim moveri ab eodem puncto in
comparatio semper penes aliquam uni-
fit idem punctum super circulum, sicut patet
latem : unitas autem aliquorum potest du- de mu-ca ambulante super roLam, quae
pliciter accipi ; uno modo penes proporlio- potest ita tarde, vel velociter moveri, sicut
nem, alio modo pcnes proportionalitatem. musca ambulans super planum. Tertio
Unde illa uniuntur secundum proportio- modo dicitur motus circularis,tam afigura
nem, quae liabent ad se invicem aliquam subjecLi, quam a figura raagnitudinis,circa
habitudinem quantitativam nam propor- ; quam, vel infra quara est, vel secundum
tio estduarum quantilalum alterius ad al- veriLaLem, vel secundura imaginaLionem ;

teram habitudo. Ex quo patet, quod quali- enim aliquod corpus circulare
contingit
tas non habet proportionem ad lineam, vel concavum moveri circa magniiudinem cir-
spatium, atque adeo nec alteratio habet cularem, sicul paLet de orbibus coelestibus.
proportionem ad loci mulationem , et per Et contingit aliquod corpus circulare mo-
consequens neque comparationem, dalo veri circulariter infra magnitudinem cir-

quod duae qualitates habeant proportio- cularem veram, ut si corpus sphoericum

nem qualitativam, sicut duse quantitates solidum moveatur in aere, eL non circa
quantitativam, sicut linea ad lineam, nu- magnitudinera circularem,. sed infra. Si-

merus ad numerum. Alio modo attenditur militer corpus sphoericum potest moveri
unitas aliquorum secundum proportiona- circulariter infra magnitudinera circula-
lilatem, et hffic non est rerum ad se invi- rem imaginatam, ut si imaginemur ali-
ccm, sed rerum ad alias res est enim pro- : quod corpus sphoericum raoveri in vacuo.
portionalitassecundum Euclidem, scilicet Unde si totus mundus esset corpus solidum
Geometriae habitudoduarum proporlionum motum circulariter, ipsum non moveretur
adse invicem, sicut qualis est habitudo circa magnitudinem circularem, nec infra
duarum linearum, talis est duarum albe- m:ignitudinera circuiarera veram,sedraove-
dinum; et talis est loci mulationis ad loci retur infra imaginatam ; et partes ejus
mutationem, qualis est alterationis ad al- sicmotoe se habcrent aliter nuncquara prius
lerationem, et illa bene reperitur inter res respecLu partiura magnitudinis imaginaloe
diversorum generum.Cumparatio autem se- alque etiam ipsum dicerelur se habere ali-

cundum proportionalitatem non est com- ter nunc quara prius respecLu tolius ma-
paratio proprie dicta, sed abusiva, eo quod gnitudinis imaginatoe. Ex hoc sequitur,
non est duarum rerum ad se invicem, sed qiiod motus circularis, et motus rectus
solum habitudinis rerum, sed comparatio circulalione mobilis, vel subjecti tantum,
quae fit secundum proportionem est pro- vel spalii tantum, bene sunt comparabiles
prie dicta. comparatione proprie dicta. Sed motus cir-
(c) Motus circularis non esl comparabilis, cularis tam ex parle subjecti, quam spatii
elc. Nota quod motum esse circularem po- non est comparabilis motui recto compara-
OtKS pO-
t bifa- test bifariam intelligi : uno modo a signa- tione proprie dicla, et in hac secunda ac-
m dici
^^^"^^ ^"^ subjecti tantum, ut quia est in ceplione intelligltur haec conclusio Scoti.
wZar/"
corpore circulari tanquam iu subjecto, talis (d) NuUus motus unius (/e/ieris, elc.Nota
11.
bene potesl comparari mo'.ui recto in velo^ quod illi lantum motUs sunt comparabilcs.
 :

384 LIB. VII. PHYSICORUM

qui per idem spatium secundum speciem tes patebunt legendo. Prima conclusio, inotxis

infimam fiunt, ita ut molus rectus recto, et seu regula Si moveat

aliqua potentia
:
nmorept-o-
non circulari sit comparabilis, et alteratio aliquod mobile, per aliquod spatium in ^^"^^-

alteralicni, et non molui locali, et sic de aliquo tempore, eadem potentia, vel
cseteris, et ratio est, quia comparatio mo-
£equalis, movebit medietatem mobilis
tuum debet esse in specie velocitas autem, :

per duplex spatium in eodem tempore ;

aut tarditas motus recti est diversa secun-
et ista regula est falsa, nisi proveniat,
dum speciem a velocitate, seu tarditate
velocitas a proportione multiplici ad du-
motus circularis, sive alterationis, atque
plam, et si a tali proportione proveniat,
adeo hujusmodi motus non sunt inter se
comparabiles. Minor patet : quia velocitas probatur regula, supponendo ex quass-

ejusdem speciei cum altera illa est, quse in tione quarta, quod velocitas motus se-

majori, vel minori tempore fit per spatium quitur proportionem potenti* motoris
ejusdem spociei ; sed spatium circularis, el ad resistentiam moti : hoc supposito, si

recti sunt diversse speciei : ergo,etc. Ex his tota potentia se habeat ad totum mobile
sequilur, illas alterationes esse seque ve- in proportione dupla ipsa se habebit
,

loces intensive, et extensive, in quibus

ad medietatem mobiiis in proportione
tempore [equali acquirunlur in partibus quadrupla : sed proportio quadrupla
sequalibus subjecti qualitates eoedem se-
est dupla ad duplam ; igitur tota poten-
cundum speciem infimam, et secundum
tia movebit medietatem mobilis in du-
giadus. Similiter sequitur, et generationes
plo velocius pra3cise, et per consequens
substantiales,{sumpta generatione proprse-
per duplex spatium in eodem tempore. _
via dispositione,et introductione simul) esse
.

seque veloces, in quibus tempore sequali Ipsum (2) autem. Secunda regula est
introducuntur formae ejusdem speciei in- Si aliqua potentia moveat aliquod mo-
fimse eas vero insequales, in quibus tem-
;
bile per aliquod spatium in aliquo tem-
pore inoequali introducuntur forma^ ejus- pore,eadempotentia,veI aequalis movebit
dem speciei. medietatem mobilis peridem spatium in
mediate temporis; et sicut prius, ista re-
EXPOSITIO TEXTUS
gula est falsa, nisi proveniat velocitas a
12. Quoniam (I) autem movens. Hoc est proportione dupla vel multiplici ad du-
Test. 33.
^gptiuni capitulum de comparalione mo- plam. Quod autem non valeat in aliis

tuum ad motores ; et primo prajmittit proportionibus, probatur : quia non se-

unam suppositionem : secundo ponit quitur, quod proportio potenti^e ad me-

conclusiones, ibi : Inequali igitur tem- dietatem mobilis sit dupla ad proportio-
pore. Suppositio, quam pr^mittit, est nem totius potentiiB ad totum mobile ;

ista,quod omne movens movet aliquod imo quandoque est minor, quandoque
mobile usque ad aliquem terminum in major quam dupla : verbi gratia, sit po-

aliquo tempore, et omne movens simul tentia sicut sex ad mobile sicut duo ,

movet, et movit ; et hoc exponitur sicut tunc medietas mobilis est sicut unum,
exponebatur in sexto, quod omne, quod tunc potentias totius ad totum mobile
movetur prius movebatur, et ponit Aris- est proportio tripla, quia sex ad duo se
toteles in litteris, ut sit A movens, B habet in proportione tripla, sed propor-
mobile, C spatium, per quod fit motus, tio sex ad unum, qua3 ex sextupla non
et D tempus, in qiio fit motus. est dupla ad triplam, imo est minor
ReffulcB de Inxquaii igilur tempore. Ilic ponit quam dupla Iriph^, quia proportio no-
veioc\ia{.9
conclusiones, et sunt octo, quarum par- nupla est pra^cise dupla triplte, nam
 QU^STIO VI 385

componitur prsecise ex duabus triplis, pore per medietatem spatii; quia possibile
scilicet novemacl tria.et trium acl unum, est, quod potentia motoris nullo modo
quarum utraque esttripla. excedat resistentiam secundi mobilis :

13. Et si eadem. Tertia regula : Si aliqua verbi gratia, si sex moveat quatuor ea-
potenlia moveat aliquod mobile per ali- dem potentia, nullo modo poterit mo-
quod spatium in aliquo tempore, eadem vere mobile duplum, ut octo, quia jam
potentia vel sequalis, movebit medieta- a proportione minoris inasqualitatis pro-
tem mobilis per idem spatium inmedie- vcniret motus.
tate temporis et semper in proposito
;
5i vero.Sexta regula; etsecundo remo-
intelligiturper mobiletotalis resistentia, vet quoddam dictum Zenonis ibi. Propter
qua impeditur motor ad movendum. Et hoc regula est ista, quod si aliqua po-
sciendum, quod ista regulaest falsa, si- moveat aliquod mobile per aliquod
tentia

cut pra5cedentes,nisi proveniat velocitas, spatium in aliquo tempore, non oportet,

a proportione dupla, vel multiplici ad quod medietas motoris moveat ipsum
duplam. mobile, per idem spatium, nec per ali-
Et media. Quarta regula est, quod si quod ipsius cujus causa est, quia pos-
;

aliqua potentia moveat aliquod mobile sibile est, quod potentia medietatis mo-
per aliquod spatium in aliquo tempore, toris nullo modo excedat resistentiam
medietas motoris movebit medietatem mobilis, ut si 0. moveat 4. motor ut 3.
mobilis, per idem spatium in a^quaii nullo modo movebit 4. quia ipsius ad 4.
tempore. Et ista regula est universaliter est proportio minoris inasqualitatis.
vera ; et potest probari per transmuta- Propter hoc. Hic removet quoddam
tam proporlionem, scilicet per illam : dictum Zenonis, qui dicebat, quod sicut
quod sicut se habet totus motor ad me- modius granorum milii cadens deor-
dietatem motoris, ita se habet totummo- sum, causat sonum, ita etiam quodlibet
bile, ad medietatem mcjbilis ; igitur per- granum cadens deorsum causat. sonum,
mutatim sicut se habet totus motor ad qui se habebit in tali proportione ad so-
totum mobile, ita se habet medietas mo- num causatum a toto modio, qucmad-
toris ad medietatem mobilis. E.\ ista re- modum illud granum se habebit ud lo-

gula sequuntur alia3. Prima, quod si ali- tum modium. Ei ncm so'uni Zeno sic-

qua potentia moveat aliquod mobile per dicebat de gnmo inili, ;ii(>

aliquod spatium inaliquo tempore, tertia quiii.b<H |)Hi-le -'jdx 'Im 'iIi,

mo1oi'ismovel)ittertiammo!)iIis,etquarta dica. iioc rriiiiivet vr..-l')if < 1 1 ( (

• , I
-

quartam ; et probatur onmino eadem ra- quod per pra3cedentem regulam putet
tione sicut dicta regula. iSecundo sequi- quod est falsum, quia licet tolus modius
tur,quod si aliqua potentia moveat ali- cadens deorsum causet sonum, tamen
quod mobile per ahcjuod spatium in ali- possibile est, quod unum granum nullo
quo tempore, dupla potentia movebit modo suflicit medium
dividere igitur ;

idem mobile per duplex spatium in non oportet, quod unum faciat sonum,
aequali tempore. etper consequens multo minus de parti-
Fexi. 37. Et si (3) lie. Quinta regula, si aliqua bus grani.
potentiamoveat aliquod mobile, per ali- Si vero (4) duo. Septima regula : Si
quod spatium in aliquo tempore, non aliqui duo motores moveant duo mobi- Text. 38.

est necessarium, quod eadem potentia lia, aggregatum ex motoribus movebit

moveat duplum mobile in eodem tem- aggregatuin ex mobilibusa^que veiociter,
T«a. III.
2S
 386 LIB. VII. PHYSICORUM

sicutunus motorum movebat unum mo- imo quandoque est major et quandoque
bilium. Et potest probari ista regula ex minor.
prima quinti, quae dicil: Si sint quodli- Oppositum arguitur per Aristotelem et oimsio
?"^«'»°""-
bet quantitates aliorum totidem xque Commentatorem text.Comment.3o.et36.
multiplices, singulxsingulis sunt sequa- qui ponunt illas regulas veras. In qu^s-
les, aut quemadmodwn una earumadsui tione primo recitandge sunt illae regulse,
comparem, ita aggregatum ex omnibus quas Aristoteles ponit esse veras.Secundo
iis ad omnes illas pariter se habere. inquiretur an illas regulae habeant veri-
T«xt. 39, Non igitur (5) sic est. Octava regula : tatem ; movebuntur dubia.
et tertio

Eaedem regulae qute dictae sunt de motu Quantum ad primum sciendum (a)quod
locali, sunt ponendae de motu alteratio- Aristoteles ponit sex regulas, quarum
nis, et de motu augmentationis , ita ut quatuor primas ponit esse veras, et alias
quantum ad comparationes pra^dictas, duas falsas. Prima regula est, posito
estidem judicium deistis motibus, sicut quod A sit potentia motoris et B mobile,
de motu locali. tunc si A moveat B aliqua velocitate,
Explicit expositio scptimi libri Physi- movebit medietatem B in duplo velocius.
corum Joannis Scoti. Et ista subdividitur per defmitionem ve-
locioris ;
quia A movebitmedietatem B,
per duplum spatium in asquali tempore,
QU^STIOVII et per idem spatium in subduplo tem-
pore.
Vlrumregulse sintverse, quas ponil Arislo-
Secunda regula, quas sequitur ex pr^B- 2.
teles in isto 7. de compiralione motuum,
cedenti est : Si A moveat B aliqua velo-
el mobilium in fme
citate, dupla potentia movebit B dupla
Aristot. cap. 5. lext. 35. el 36. Averroes et reliqui velocitate, quia eodem modo sehabelilla
interpretes ibidem. D. Thom. lect. 9. Albert.
Auctores citatos qucest.
potentia dupla ad B, sicut se habet illa
tracl. 2. cap. 6. Vide 6.
potentia simpla ad medietatem B ; igitur

1.
Arguitur primo quod non : quia ex utrobique proveniet eadem velocitas, et

prima regula, quam ponit veram, potest istae duae regulce sunt falsee, ut postea
sequi secunda, quam ponit falsam ; igi- probabitur.
tur neutra est vera , cum illa, quam po- Tertia i^egula : Si aliqua potentia mo-
nit falsam,non sit vera. Consequentia te- veat mobile per aliquod spatium in ali-

net, quia ex vero non sequitur falsum, quo tempore , medietas motoris movebit
et antecedens probabitur in quaestione. medietatem mobiiis aeque veIociter,quia
Secundo, quia ibi ponitur ista regula: eadem est proportio totiusmotoris ad to-
Si aliqua potentia moveat aliquod mo- tum mobile, et medietatis motoris ad
bile per aliquod spatium in aliquo tem- medietatem mobilis.
pore, eadem potentia movebit medieta- Quarta regula : Si/4 moveat B, aliqua
tem mobilis in eodem tempore in duplo velocitate, et C moveat D a^que veloci-

velocius : modo lioc est falsum ,

quia ter,aggregatum ex motoribus movebit
velocitas sequitur proporlionem poten- aggregatum ex mobilibus a^quali veloci-
ti£e moloris ad resistentiam moti ; modo tate.

non oportet, quod potcntia? ad medieta- Quinla regula, quas est negativa, est

tem resistcnlia) sit proportio dupla ad ista : Non oportet, quod si aliqua poton-

proporlioncm potentiic ad resistcntiani tia moveat aliquod mobile aliqua veloci-

 QU^STIO VII 387

tate,quod medietas motoris moveat idem velocitate, caeteris paribus, ita scilicet

mobile in duplo tardius, quia possibile quod sit gequalis applicatio motoris ad

est, quod medietas motoris nullo modo mobile. Patet, quia semper est idem ju-
excedat resistentiam mobilis. dicium in proposito de eadem, et

Sexta regula : Non oportet si aliqua £equali.

potentia moveat aliquod mobile ab'qua notandum, quod quin- Compara^
Istis suppositis,

velocitate, quod eadem potentia moveat que modis potest fieri comparatio mobi- Uum ad
duplum mobile, duplo tardius et ista- ; lium ad moventia. Primo modo, compa- quinque

rum quatuor primarum regularum, ter- rando diversa mobilia respeclu ejusdem ^i potett'.'

tia et quarta sunt verae ; et haec de motoris . Secundo modo , comparando

primo. diversa moventia respectu ejusdem
Quantum ad secundum, praemitlendae mobilis. Tertio modo, comparando di-

sunt aliqu^e suppositiones. Prima suppo- versa moventia diversis mobilibus.

sitio est, quod velocitas motus sequitur Quarto modo, dividendo utrumque, sci-

proportionem potentiae motoris ad resis- licetcomparando motorem ad mobile, et

tentiam mobilis ; et hoc probatum fuit postea comparando partes motoris ad
supra, 4. qua^st. 11. ita ut semper pro- partes mobilis. Quinto modo congre-
porlio velocitatum sitsicutproportiopro- gando utrumque, scilicet primo compa-
portionum,a quibus proveniunt ill^e velo- rando diversa moventia ad diversa mo-
citates. Secunda suppositio est, quod bilia singillatim, et postea aggregatum
proportio extremorum componitur ex ex istis ad aggregatum ex illis.

proportionibus intermediorum : verbi Nuncponiturprimaconclusiodeprimo 4.

gratia, si ^, B, C sint tria ordinata se- modo comparandi. Proportio motuum yu!a iris
**'
cundum magis et minus, ita ut A sit non est sicut proportio mobilium res- liua.

majus quam B, et B majus quam C,tunc pectu ejusdem motoris , et per conse-
proportio ^ ad C componilur ex propor- quens prima regula, quam Aristoteles
tione A ad B, et B ad C, sicut patet 5. ponit veram, est falsa. Probatur, et sit

Euclidis. Tertia suppositio est, quod pro- A potenlia, et B mobile sicut prius ;

porlio composita ex duabus priportioni- tunc ponatur, quod A si! plusqii,.m du-
bus una niajuri, et alia minori, est mi- plum ad />', el // rsl ^t quii.iit i' .lup ii.u

nor quam dupla majoris, elmajor quam ad suam medietatem, qu£e sit C\ lunr
dupla minoris ; et hoc est univer- proportio A ad C est composila cx pni-
saliter verum in omnibus quantitati- portione majori quam dupla, el ex du-
bus . ut proportio sex ad unum compo- pla praecise per secundam suppositio-
nitur ex proportione sex ad duo, qua^est ncm ; igitur per tertiam suppositionem,
tripla, et duorum ad unum, quae est du- est minor quam dupla majoris, et major
pla ; igilur pioporlio sex ad unum, sci- quam dupla minoris igitur velocitas ;

licct scxlupla, est minor quam dupla Iri- proveniensest major, quam dupladuplae,
pla?, et mujor quam dupla duplae. Quarta per primam suppositionem et percon- ,

suppositio, omnes illae polentiie sunt sequens non oportet, quod si aliquismo-
asquaies, qu?e possunt movere idem mo- tor moveat aliquod mobile aliqua veloci-
bile, vel aequalejequali velocitatc. Quinta tate, quod moveat medietatem in duplo

supposilio : Si aliqua potentia moveat velocius : verbi gratia, A sit sicut sex,
aliquod mobile aliqua velocitate, poten- B sicut duo, C sicut unum ; tunc pro-
tia sequalis movebit idem mobile a^quali portio A ad C, scilicet sextupla, est ma-
 388 LIB. VII. PHYSICORUM

jor quam clupla dupl.T, et est minor proportio mobilium respectu ejusdem
quam dupla proportionis sex ad duo, potentijT?.

scilicet iriplce. No andum tamen, quod prinio egula

Secundo ponatur, quod A sit minus babet veritatem in uno casu, scilicet si

quam duplum ad B, et B sit a^qualiter motor moveat.4 proportione dupla,quia

dupliim ad C ; igitur proportio A ad C, tunc ipsius A ad B est proportio dupla,

est composita ex minori quam dupla ,

et ipsius B C proportio dupla igitur
ad ;

ct ex dupla per secundam suppositio- proportio A ad C est composita ex dua-

nem igitur per tertiam,
; proportio A ad bu3 duplis pragcise per secundam sup-
C est minor quam dupla dupla3 ; igitur positionem ; igilur per defmitionem du-
velocitas proveniens eritminor quam du- phr, ipsa est dupla ad quamlibet ea-
pla , et per consequcus non sequitur si rum ; igilur per primam suppositionem,
A moveat B aliqua velocitate, quod proveniet velocitas dupla, quod erat
movebit medietatem B, duplo velo- probandum.
cius. Secundo notandum, quod regula af-
6.1
5- Tertio, quia si illa regula esset vera, firmativa contradictoria negativae,quam
tunc sequeretur, quod quilibet motor ponit Aristoteles, habet etiam vcritatem
posset movere quodlibet mobile quan- in uno casu, scilicct si motor moveat a

tumcumque niagnum etper consequens , proportione quadrupla : verbi gratia, sit

regula affirmativa opposita negativfB, A potentia sicut octo, et B mobile sicut

quam ponit Aristoteles, esset vera ; con- duo, dico, quod in isto casu tenet ista
sequens est falsum, quia tunc a propor- consequentia : si A moveat B aliqua ve-
tione minoris inaequalitatisfieret motus. locitate, medietas B movebit ipsum sub-
Probatur consequentia, posito quod A duplo velocius, et etiam quod ipsum A
sit potentia, et C mobile, et D mobile movebit mobile duplum subduplo velo-
duplum ad C,et E sit mobile duplum ad cius. Primum patet, quia proporlio qua-
D, et sic ultra ; tunc ponatur, quod po- tuor ,
qu£e est medietas de octo ad duo,
B moveat D in duplo tardius,quam
tentia est dupla, quae est prascise subdupla
A moveat G tunc arguitur sic, B mo-
; quadruplse ; igitur velocitas est subdu-
vet D aliqua velocitate ; igitur per re- pla per primam suppositionem, et con-
gulam, quam tu ponis, B movebit E, similiter per secundam ,
quia octo ad
scilicetmedietatei),induploveIocius,sed quatuor est proportio dupla, qu« est

positum est quod A moveat C, duplo ve- subdupla proportionis octoad duo ; igi-

iocius, quam B moveat D ; igitur A et B tur velocitas est subdupla prijecise , ct

sunt potentia? aequales ; sed B potcs^ hoc de primo modocomparandi.

movere D, igitur per quintam supposi- Secunda conclusio, de secundo modo
tionem, A potest movere D, et per con- comparandi, sit ista : Proporlio motuum
sequens si aliqua potentia moveat ali- in velocitate non est sicut proportio po-
quodmobile aliqua velocitale, ipsa mo- tentiarum respectu ejusdem mobilis. Ex
ve})it mobilc duplum subdupla veloci- quo patet quod secunda regula est falsa,

tate , et Iiabelur conscquens. quam ponit Aristoteles, si aliqua poten-

Eodem modo probatur, quod .1 movc- tia moveat aliquod mobile aliqua veioci-
bit C, et ila de aliis, licet continue tar- tate, dupla potentia movebit idem mo-

dius, et tardius ; et sic patet, quod pro- bile duplo velocius. Probatur, et sit A
portio motuum in vclocilate non est sicut potonlia ut quatuor, et B mobile ut
 QU^STIO VII 389

unum , tunc dupla potentia est sicut oc- non est proportionaliter, nisi solum-
to; igitur proportio octo ad unum est modo in duabus proportionibus, ut in
composita exdupla, et majori quam du- quadrupla, et dupla ;
quia eadem est
pla, scilicet quadrupla per secundam proportioquatuor ad duo, et quadrupla}
suppositionem ; igitur per tertiam, cst ad duplam, quod in aliis non tenet. Pa-
minor quam dupla quadruplas, et major tet, quia sex ad tria est proportio dupla,
quam dupla duplas igitur major velo- ; cttamen sextupla, non est dupla ad tri-
citas proveniet, quam sit proportio po- plam in nonuplam, ut patet ordinanti
tentiarum. istos tres terminos continue proportio-
/. Secundo, sit A potentia ut prius, sed nales 9, 3, 1, quia proportio 9 ad 3. est

B ponatur sicut tertia, tunc proporlio prascise fBqualis 3 ad 1. quia utraque

octo ad tria est composita ex dupla, et est tripla , igitur proportio 9 ad l.com-
ex majori quam dupla , scilicet ex ses- poniturex duabus triplis pra3cise ; igi-
quitertia, persecundam suppositionem ;
tur pcr defmitionem dupl^e nonupla est
et per primam, velocitas proveniens cst dupla ad quamhbet illarum ; et hoc dc
major quam dupla. Verum esttamen, tertio.

quod ista regula habet veritatem,quando De quarto modo comparandi, scilicet

potentia A movet a proporlione dupla, quando tam movens, quam mobiie divi-
ita quodi? sit sicuti duo. Probatur, quia ditur, sunt ducB regulse : Prima regula
proportio octo ad duo componitur ex est ista , Si motor moveat mobile aliqua
duabus duplis pra^cise per secundam velocitate, pars motoris movebit partem
suppositionem ; igitur per defmitionem mobilis eadem velocitate, dummodo illae

dupla3 ipsa est priBcise dupla ad quam- partes, scilicet motoris et mobilis eam-
libet earum ; igitur per primam, veloci- dem habeant denominationem. Et istam
tas proveniens est prascise duplicata , et regulam ponit Aristoteles tertiam ; quce
sic patet quod proportio motuum in ve- probatur per transmutatam proportio-
locitate non est sicut proportio potentia- nem ;
quia sicut se habet totus motor
rum respectu ejusdem mobilis. Secundo ad suam medietatem, vel tertiam, ita

patet, quod secunda regula Aristotelis, totum mobile ad suam medictatcm, vel
quam ponit veram, non est vera nisi uno tertiam ; igitur permutatim sicut totus
casu tantum, quia in infmilis aliis ha- motor ad totum mobile, ita medietas
bet inslantiam : ct hoc de secundo. moloris ad medietatem mobilis, et tertia

Quantum ad tertium modum compa- moloris ad tertiam mobilis. Et si o])ji-

randi, scilicet comparando diversa mo- citur, quod velocilas debcat esse minor,
venlia ad diversa mobilia, est conciusio quia virtus unila est fortior seipsa disper-
ista : Quorum proportio est major, ab sa, respondetur,quod si propter unionem
eis provenit major velocitas ; et quorum virtus motoris erat fortiur, ita etiam et

est minor, ab eis provenit velocitas virtus mobilis, ideo utrobique manet ea-
minor , ut velocitas proveniens a pro- dem proportio.
portione tripla, est major velocitate, Secunda regula est : Si partes motoris
quaj provenit a proportione dupla ; et et mobilis non denominentur consimili-
universaliter omnis illa proportio est ter ; tunc si pars motoris a numeroma-
major, cujus denominatio est major, ut jori denominetur, quam pars mobilis,
quadrupla quam dupla, quia 4. est ma- tunc pars motoris movebit velocius
jor quam 2. Verum est tamen quod hoc quam totus motor totum mobile ; sed si
390 LIB. VII. PHYSICORUM
denominetur a nuniero minori, lunc tiis est sicut 3 modo major est propor-
:

movebit tardius, vel non movebit. Gausa tio 6. ad 2. quae est tripia, quam propor-
est, quia quanto aliqua pars denomina- tio 8. ad 2. qua3 est dupla superbipar-
tur a numero majori, tanto est minor, tiens tertias.
ut quadrupla minorest quam tripla, et Quarta regula est ista : Si A moveat
hoc de quarto modocomparandi. B aliqua veiocitate, et C moveat D
De quinto modocomparandi, scilicet jequali velocitate, deinde ab alia parte,
quando fit comparatio, congregando D moveat^" aliqua velocitate, et moveat
utrarnque, est prima regula ; Si A mo- F aBquali velocitate, ita ut B ei E sint
veat B aliqua velocitate, et C moveat D moventia, et mota ; non oportet quod
eadem aggregatum ex
velocitate, tunc aggregatum ex B eiE moveat aggrega-
motoribus movebit ago^^regatum ex mo- tum ex C et Ftanta velocitate, quanta
bilibus eadem velocitate quia similis ; aggregatum ex A et D, moveat aggre-
motor movet simile, quia eadem estpro- gatum exB ei E ; ei patet in numeris,
portio aggregati ad aggregatum, quan- quia sicut 6. ad 2. ita 4. ad 1. et ab alia

do est unius motoris ad ur im mobile, parte, sicut 4 ad 2, et 2 ad 1 ; et tamen

ut patet in numeris nam si octo moveat ; non oportet quod aggregatum ex me-
quatuor, et quatuor moveat duo, uter- diis, scilicet 6 moveat 2 aeque velociter,

que moveat a proportione dupla ; tunc quod est aggregatum ex C ei F, sicut

aggregando motores ad mobilia, est- aggregatum ex 16 et 4, id est, 20 mo-
proportio duodecim ad sex, quse etiam vebitaggregatum ex 4 et 2, scilicet 6,

est proportio dupla. namproportio 6 ad 2. est prsecise tri-

Secunda regula : Si A moveat B ali- pla ; sed proportio 20 ad 6 est tripla ses-
qua velocitate, et C moveat D alia ve- quialtera, quas est major quam tripla,

locitate ; tunc aggregatum ex motori- et per consequens velocitas inde prove-

bus movebit aggregatum ex mobilibus niens est major. Et omnino regulae con-
quadam velocitate media. Tertia regula: formes prgedictis possunt poni de motu
Si plura moventia comparentur singil- augmentationis, quemadmodum positae
latim pluribus mobilibus corresponden- sunt de motu locali. Ex praedictis om-
ter, non oportet quod aggregatum cor- nibus apparet, quod velocitas motus se-
respondeat aggregato : verbi gratia, sit quitur proportionem potentiae motoris
A motor sicut 4, ct B sicut 2, et utrius- ad resistentiam moti, et hoc declaratum
que mobile sit sicut unum ; deinde ab fuit super quartum ; et hoc de secundo.
alia parte sint C ei D motores, uterque Quantum ad tertium, dubitatur pri- 10.

sicut 4, et resistentia unius sicut duo, mo de motu recto, quod non sequatur
alterius sicut unum ; tunc ista sunt ad proportionem potentia3 motoris ad resis-
invicem comparabilia correspondenter, tentiam mobilis ;
quia ponatur quod ali-

quia sicut de A et B, unum movet a quis pertranseat aliquod spatium motu

proportione quadrupla, et aliud dupla, uniformi in una hora, et alius in eadem
ta simiiiter de C et D, et tamen aggre- hora motucontinue difformi pertranseat
gatum non correspondet aggrcgato ;
prgecise aequale, tunc istie velocitates
quia aggregatum ex motoribus A et //, sunt aequales, quia ipsis in eadem hora
est sicut B aggregatum ex suis resisten- praecise pertranseuntur aequalia , et ta-

tiis sicut 2 ; sed aggregatum ex C et D, men non proveniunt ab cBqualibus pro-

est sicut 8. et aggregatum ex resisteu- portionibus, cum proportio a qua una
 QUvESTIO VII 391

provenit, sit totaliter difformis, et pro- cise aequaliter convertent de nutrimen-

portio a qua pro^ enit alia, sit continue to, et si sic, sequitur quod parvum
uniformis. plus augmentatur quam magnum ver- :

Secundo, adamas et ferrum simul bi gratia, in numeris si parvum sit si-

juncta non moventur velocius ingequili- cut unum, et magnum sicut duo, et
brio quam alterum illorum per se face- ulrique addaturunum, tunc parvum
ret, ettamen aggregati ex illis ad resis- augmentatur ad duplum, et magnum
tentiam est major proportio,quam unius ad sesquialterum ; igitur velocitates

eorum ad eamdem; igitur a proportione sunt ajquales, et tamen proportiones a

majori et minori provenit a^qualis vc- quibus proveniebant, erant inasquales.

locitas, et per consequens velocitas non Ad ista respondelur. Ad prinium,
sequitur proportionem. dico quod ill£e velocitates sunt asquales

Tertio, instatur de motu circulari : correspondenter, sic etiam et propor-

quia si sit una rota genea ad modum ro- tiones a quibus velocitates proveniunt.
tae fabri, qu« attenuetur, ita ut fiat ma- Et diceretur, quod in medio instanti

jor, tunc patet ad experientiam, quod hor« proportio a qua provenit motus
facilius est ipsam movere quam prius, dilTormis, est prascise a^qualis propor-
et tamen proportio nec est major nec tioni a qua provenit motus uniformis ,

minor, quia nec augmentatur potentia, quia scmper motus continue difformis,
nec diminuitur resistentia. sive uniformiter difformis correspondet
Quarto, si in vacuo essent dua3 sphae- gradui medio, ita ut de ipso tantum
rsd, una major et altera minor, et es- pertransealur in eadem hora, quantum
sent posilas supra planum, tunc quse- pertransiretur, si mobile per eamdem
cumquepotentiasufficeretmoverequam- horam moveretur uniformitersecundum
libet tamen una, scilicet ma-
earum, et gradum medium.
jor haberetminorem resistentiam quam Adsecundum,dico quod ferrumjunc- it.

alia ; igitur ejusdem potenlice ad majo- tum adamanti non habet centrum suse
rem esset proportio major, quam ad mi- gravitatis, ideo sua gravitas non est
norem et tamen cum eadem potentia
; computanda pro potentia motiva.
moveret ipsas geque velociter, cum sit Ad tertium, dico quod licet illa res,
in infinitum facilc movere ipsas, sequi- qua3 est resistentia, non diminuatur, at-
tur quod velocitas non sequitur propor- tamen ipsa efficitur minus resistens per
tionem. hujusmodi attenuationem.
Quinto, arguitur de alteratione : quia Ad quartum, dico quod in infmitum
illuminatio estquaedam alteratio succes- facile estmoverealiquam illarum spha3-

siva, et tamcn ejus velocitas non sequi- rarum, tamen nulla potentia potest mo-
tur aliquam proportionem ; ergo, etc. vere ambas seque velociter, imo quae-

ij_
Sexto, sint duo viventia aequalis po- libet potentia moveret majorem tardius,
tentia3 ad augmentandum, vel ad nu- quam minorem.
triendum, ita tamen quod unum sitma- Ad quintum de illuminatione, dico
jus et aliud minus, tunc supponitur ex quod aliquis motus potest sequi pro-
6. quod velocitas augmentationis atten- portionem potcntije motoris ad resis-
ditur penes proportionem magnitudinis tentiam mobilis dupliciter : uno modo
acquisita3 ad praeexistens.Tunc arguitur: immediate, sicut est de motu locali, et

istas virtutes sunt aequales ; igitur prae- allerotione, quae estcum abjectione con-
 392 LIB. VII. PHYSICORUM

trarii. Alio modo mediate, quia scilicet telligit solam virtutem motivam non mix-
consequitur aliummotum,cujus velocitas tam cum resisLentia, et per spalium solam
consequitur proportionem, sic est in quanlitatem absque resistenlia, essetenim

quia illuminatio consequitur fallacia exislimare sola pondera esse re-

proposito ;

sistenliam cum enim lapis jacitur, non

motum localem , et ideo mediate con- ;

solum lapis resistit, sed densilas aeris, el

sequitur proportionem,
sic ab eadem virtule velocius movetur la-
Ad sextum, dico quod licet ilh^ vir-
pis major quam minor, quia si minuilur
tuL-s s.nt lequales ad convertendum nu-
lapis, crescil resistentia ex parle aeris.quia
trim 'ntum , attamen eadem, vel aBqualis minusei cedit aer ex quo sequilur, quod
;

virtus in rninori est plus augmentata, motus velocior erit altero tali proportione,
quam in majori. qua virtus movens unius excedit suam re-
Ad rationes principales, illge ante op- sislentiam, magis quani movens alterius
positum probant conclusiones positas : molus suam resislenliam, ilaut in propor-
sedtunc ad Aristotelem quod ipse dico, lione proporlionum, quas habent virtutes

intelligit duas regulas, quando motor moventes secundum excessum, quo suas

moveta proportione dupla,utdictum est excedunt resislentias, erit proportio ve-

locioris, molus
vel tardioris si enim,
in illo casu , et aliter illas regula? non ;

verbi gralia, una virtus movens sit ut oc-

habentveritatem.
to, movetque pondus ut quatuor, et alia
Expliciunt qu£est. V.Iibri Physicorum.
sit eliam virtus movens sequalis, sed re-
sistentia sit ut duo, prior virlus esL in du-
ANNOTATIONES pla proporLione ad suam resistenliam, pos-
terior in quadrupla ; tunc considera quae
'^(^i^^ndum quo l AHstoteles ponit sex proporlio siL inler has duas proportiones,
Aristoteles(^)
per mobiie requlas. Nota, ut ialas regulas inlelligas, quadruplam scilicet eL duplam, eL exces-
intelltgu "^
® °
resisten- quod ArisloLeles per mobile inlelligit to- sus quo excedit proporLio quadrupla du-
***"*
tam resistenliam, sive proveniat cx medii plam, eriL proporlio velocitatis motus
densitate,sive ex pondere;et per movens in- unius ad alLerum.

FINIS LIBRI SEPTIMI PHYSICORUM

 LIBER OCTAVUS
PHYSICORUM

motus, sic quod ante nullus ahus mo-

EXPOSITIO TEXTUS tus erat : et utrum aliquando corram-
petur motus sic, quod post illum motum
^- Utrum (t) aliquando factus sit motus. non erit alius motus. Vel utrum semper
Iste est octavus liber et ultimus, in quo fuit motus, et semper erit motus in iis,

Philosophus determinat de fmitate, et quae consistunt natura, sicut est vita in

infmitate motus, quantum ad ejus du- iis, qu£B vivunt. Et ista locutio non est
rationem : et dividitur in quatuor trac- simihtudinaria, quia accipiendo vitam
tatus. In primo determinat, utrum motus pro operatione vitali, tunc sicut vita
sit perpetuus. In secundo determinat de est propria operatio viventis, ita etiam
dispositione entium,qua3 est in non sem- motus est propria operatio rei naturalis.
per, vel semper posse moveri, vel quies- Et notandum, sicut innuit Commenta-
cere. In tertio ostendit, quis, et qualis tor, quod ista quasstio potest duphciter
motus sitperpetuus. Et in quarto deter- inteliigi : Uno modo sic, utrum ahquis
minat de separatione primi motoris. Se- unus motus, et continuus sit perpetuus ;

cundus tractatus ibi Principium autem :

et secundum istum sensum non solve-
considerationis. Tertius ih\: At vero aliis tur in isto tractatu, sed postea. Alius
facientibus. Quartus ibi : Quod autem sensus est : Utrum omnem motum
ante
hoc necesse. In primo tractatu sunt tria fuit motus, et post omnem motum erit
capitula : In primo movet quaestionem, motus ; etsecundum istum sensum sol-
utrum motus sit perpetuus, recitando vetur quaestio in hoc tractatu.
dicta antiquorum de ista quasstione. In Esse igitur motum. Hic narrat, in 2.
secundo ostendit, quod perpetuo fuit quibus antiqui conveniunt de ista qua?s-
motus, et perpetuo erit motus. Et in ter- tione, dicens, quod in hoc convenerunt
tio reprobat errorem antiquorum circa omnes naturahter loquentes, quod mo-
dictam qua^stionem, solvendo rationes, tus est. Quod patet ex duobus primo, :

quibus probant non perpetuo esse mo- quia ponunt mundum generari, et cor-
tum. Secundum ibi : Incipiamus aulem rumpi, quod non posset esse sine motu,
primum. Tertium ibi Similiter autem. :
etnmtatione. Secundo, quia omnes de- Antiquo'
Primo movet quasstionem. Secundo terminaverunt de generatione, et cor- ^'^"\°p^-
mo ae
'-' '
cb'
ostendit, in quo omnes antiqui conve- ruptione quae sunt motus, vel mutatio- ^^rnitate

niebant de dicta quasstione. Tertio os- nes.

tendit, in quo differebant. Quarto con- Sed quotquot. Hic ostendit in quo an-
cludit utilitatem quasstionis. Secunda tiqui differebant et differunt in hoc
, :

ibi : Esse igitur motum. Tertia Sed

ibi : quia quidam posuerunt mundos infini-
quotquot. Quarta ibi : Considerandum tos, quorum quosdam ponunt generari,
sempTr Primo igitur ponit hanc quaes-
igitur. et quosdam corrumpi sed alii ponunt :

s7mp^ tionem Utrum aliquando factus fuit

:
unum mundum, et isti erant diversifi-
it motu*
 394 LIB. VIII. PHYSICORUM
Text. 2 cati, quia quidam (2) posuerunt (sicut perpetuum. Secunda ibi : Eadem autem
Anaxagoras) quod a principio omnia en- est ratio. Tertia ibi : Si igitur hoec.
tia erant in quodam chaos confuso, et Item, primo probat conclusionem ex
postea supervenit intellectus divinus, et parte motus. Secundoex parte temporis,
segregavit ista ab invicem, et tunc ince- ibi Ad hocc autem. Item, primo pra^-
:

pit esse motus. Itaque secundum Anaxa- mittit suppositionem. Secundo format
goram aliquando tempore infmito entia rationem. Et tertio objicit contra ratio-
quiescebant, et postea tempore infmito nem. Secunda ibi Ergo et h^ec. Tertia :

movebantur facta segregatione. Sed Em- ibi Alia enim movent. Suppositio,quam
:

pedocles ponit infmities generari, et in- prgemittit, est ista, quod necesse est
finities corrumpi ; et sic ponit infmities omni motui pra?esse mobile, quia motus
fieri motum, et infmities desinere mo- est actus moti, et mobilis : modo ne-
tum, et per istum modum, quia super- cesse est motum, et mobile prasesse ac-
veniente amicitia generali entia natura- tui ipsorum. Secundo patet induclive,
lia ad invicem congregantur, et desinit quia oportet combustibile,et combustum
motus et mundus deinde superveniente
; esse prius quam comburatur, et sic in-
lite universali disgregantur ab invicem, ducendo in aliis.
et quodlibet movetur ad locum suum Ergo (2) et haec. Hic formatrationem ; Text. 5.
proprium, secundum suam naturam, et quia si non semper fuit motus, detur igi-

tunc incipiunt motus et mundus. tur primus motus, ante quem non fuit
Teit. 3. Considerandum (3) igiliir de hoc. Hic alius motus ; igitur per suppositionem,
concludit utilitatem qucestionis de ista mobile, et motum fuerunt ante illum
consideratione dicens, quod necessarium motum. Vel igiturfuerunt perpetuo ante
est scire veritatem de ista qu8estione,non illum motum, licet sine motu, vel ambo
solum ad scientiam naturalem, imo ad fiebaat de novo, vel saltem alterum ip-

scientiam de primo principio, scilicet ad sorum : si (3) ambo,vel alterum ipsorum Text. 6.

Metapliysicam ,
quiaex a^ternitate motus fiebat de novo, et non poterant fieri sine
devenimus in notitiam primi principii, mutatione ; igitur ante primam mutalio-
id est, primi motoris ; et in isto passu nem erat alia prima mutatio,quod impli-
dicit Avicenna quod per alium modum cat.Sidicaturquod perpetuoantefuerunt
non potest investigari primum princi- ]icet non movebantur, hoc est omnino
pium, quam in ceternitate motus, et in irrationabile, et quasi ab inscientibus
hoc Gommentator est sibi contrarius, dictum ;
quia si toto tempore quiesce-
tamen opinio Avicennag vera est, ut vi- bant, non apparet aliqua ratio, quare
debitur. motor et mobile potius tunc inceperunt
movere et moveri, et in uno instanti
EXPOSITIO TEXTUS plusquam in alio.Et confirmatur ibi At :

vero (4) magis. Quia ex quo tototempore Text. i\

3. Incipiamus (1) auten primum. Hoc a^terno quiescebant, aliqua erat causa
Text. 4.
est secundum caput hujus tractatus, in illius quietis, quam oportuit removere,
quo Philosophus ostendit, quod semper postquam movens moveret, et mobile
fuit, et semper erit motus : et dividitur; moverctur : modo illa causa quietisnon
quia primo ostendit, quod semper fuit posset removeri,nisi per motum ; igitur
motus. Secundo ostendit, quod semper ante primum motum erataliquismotus. 4.

motum Alia enim moveni. Hlc con- '•**• ^*

erit motus. Tertio concludit esse (5) objicit
 , ;

EXPOSITIO TEXTUS 395

tra probationem. Secundo, solvit. Et ter- tur est ibi aliqua mutatio facta ; igitur
tio, confirmat solutionem. Secunda ibi : ante primam mutationem, fuit alia mu-
Si igltur. Tertia ibi : Necesse est enim. tatio prior.

Primo dicit, quod quaedam sunt agentia Ad liec autem prius. Hic probat ex
(7) B.
. , ^ .
, .
T«xt. 10.
naturaliter, qua^ non possunt in contra- parte lemporis,quod semper fuit motus,
rios effectus : et alia sunt agentia volun- quia semper fuit tempus igitur semper ;

taria, quae possunt contrarios effectus fuit motus. Gonsequentia tenet, quia
agere ; modo in proposito contra ralio- tempus vel est motus, vel non est sine
nem diceretur, quod primus motor, sci- motu. Antecedens probatur auctoritate
licet Deus, est causa voluntaria ; igitur omnium antiquorum, excepto Platone ;

ipsa eadem existens, primo fuit causa omnes enim posuerunt tempus esse
quietis, et postea causa motus ; igitur asternum. Secundo probatur ratione,quia
non oportet removere causam illius si tempus fuisset factum, ita ut non Vide con-

quietis. prius fuerit tempus, tunc prasfuit factor, nem Zi-

^"'"''^*
Text. 9. Si (6) igitur. Hic solvit dictam objec- seu creator temporis, et illud ex quo
tionem, dicens, quod agentia libera, et creabatur, sed prius est differentia tem-
quodammodo
naturalia conveniunt, et poris ; igitur ante primum tempus fuit
quodammodo differunt . Conveniunt aliud tempus, quod implicat. Tertio,quia
primo quia utrumque potest agere con- (8) si aliquod tempus erat primofactum, "f***- *'•

trarios effectus, sed differunt,quia agens illud erat factum in nunc ; sed hoc est
liberum potest esse per se causa contra- impossibiie,quia 7mnc est continuativum
riorum, sed agens naturalenon; quia temporis ; igitur ante primum tempus
agens naturale bene est causa per se fuisset aiiud tempus.
unius contrariorum, et causa per acci- Eadem (9) autem est ratio. Hic probat Text. 12.

dens alterius, ut per antiperistasim, vel quod semper est motus ; et est quasi per
aliquo tali modo. Secundo, conveniunt, eamdem rationem qu» erat prius ,
quia
et ad propositum, quia sicut agens natu- si aon semper est motus, sequitur quod
rale non potest producere contrarios, et post ultimum motum esset aJiquis mo-
diversos effectus, nisi propter dispositio- tus ulterior. Consequens implicat. Con-
num diversitatem, mediantibus quibus sequentia probatur, quia vel post illum
agit, ita similiter agens liberum non po- motum, motor et mobile perpetuo ma-
test elicere actus contrarios vel diversos, nerent sine motu, vel alterum illorum
nisi per mutationem in voluntate, ita ut corrumperetur : non primo modo ,
quia
aliter velit prius et posterius ; igilur si jam non esset ratio, quare potius desine-
prima causa voluitprimum illud mo- ret movere in una mensura quam in
bile quiescere, et modo vult moveri, se- alia ; nec secundo modo ,
quia tunc post
quitur quod ibi est mutatio, et per con- ultimum rnotum datum esset corruptio
sequens ante primam mutationem erat motoris vel mobilis, et sic post ulti-
alia mutatio prior. De evidentia hujus mam mutationem esset alia mutatio ul-
rationis videbitur in quaestionibus. terior.
Necesse est enim. Hic confirmat ratio- Si igitur (10) h^c impossibilia sunt. T«xt. 13.
nem : quia in illis, quae aiiter se habent Hic concludit,quod motus est perpetuus,
ad aliquid, quam prius se habebant, est et sequitur ex praecedentibus ;
quia sem-
mutalio movens aliter se habet ad
; sed per fuit motus, et semper erit motus
mobile, quando movet, quam ante igi- ; igitur motus est perpetuus.
 ;

396 LIB. VIII. PHYSICORUM

tempore infmito fieri motum, et postea

EXPOSITIO TEXTUS quietem, et sic alternatim , tamen in

hoc errabat, quod istud assumpsit tan-
Et non (1) aliquando quidem est. Hoc quam dignitatem per se notam ; quod
T«it. 14.
est 3. caput in quo Philosophus reprobat tamen indiget magna declaratione.Quar-
opiniones antiquorum, et solvit rationes, tus defectus : quia licet experiamur,
quibus probant motum non esse perpe- quod in nobis amicitia sit causa congre-
tuum. Et primo, ostendit in quibus de- gationis, et lis causa disgregationis, ta-

fecerunt, Secundo, format rationes, qui- men Empedocles non assignabatcausam,

bus probant motum non esse perpe- quare lis plus movebat uno tempore,
Anliqui tuum. Et tertio, solvit illas. Secundum quam alioVItem, regnante amicitia, qua3
circa mO'
tus ceter- ibi : Contraria aule u his. Tertium ibi :
redditur pro causa ab Empedocle, ubi
nitatem in
quinque Ilorum igitur id. Primo proponit quin - latebat lis? Item, consequenter de modo
defecerunt expellendi amicitiam, et de nullo isto-
que defectus, in quibus antiqui defece-
runt. Secundus ibi : At vcro niliil. Ter- runi fecit declarationem, ideo in hoc de-
tius ibi : Dignius. Quartus, ibi : Ilabet fecit. Quintus defectus : quia tam Em-
quidem. Quintus ibi : Omnino autem. pedocles, quam Anaxagoras dicebant,
Primus defectus erat, quod uterque, sci- quod iii sempiternis non est qua^renda
licet Empedocles, et Anaxagoras fictitie causa, quare sic sit potius quam aliter?

dixerunt, asserendo sicut dixit Empedo- vel quare entia sempiterna sic agunt?
cles, infmities fieri motum, et quietem ideo non est quaerendum quare sic mo-
per iitem et amicitiam ; et etiam sicut ventintellectus divinus, Iis,vel amicitia,

dixerat Anaxagoras, quod tempore infi- qua3 sunt causte seinpiterni^. .Modo di-

mto entia quiescebant, et tunc superve- cit Aristoteles quod hoc est falsum, quia

nienteintellectu divino incipiebat motus, dato quod sit aliqua conciusij perpetuo

et tempus. Patet, quia illi fictitie dicunt, vera, tamen bene indiget declaratione,
quia asserunt aliquid in scientia natu- ut istaconclusio: Omnis triangulus h.tbet

rali, quod non est per se notum, vel tres lequales duobus recti.i, bene indigot
etiam quod non est per se magis appa- demonstratione, ad hoc quod fiat evi-

rens, quam suum oppositum. Secundus dens.

Text. 15. defectus,(2) quia innatura nihil est inor- Contraria (i) autem his. Hic format 7.
^^^^^' ^^
dinatum, imo in omnibus agentia natu- rationes, quibus antiqui probabant mo-
ralia sunt causae ordinis : modo ordo tum non perpetuum et sunt tres.
esse ;

lide Zi- natura? est, quod entia aliqua semper Secunda ibi Ampiius v.demus. Tertia
:

maratn in
tab. similiter se habeant, et alia entia aliqui- ibi Multo autem magis. I *rima ratio est
:

bus temporibus eodem modo se habeant, ista : omnis motus est de contrario in
et determinatis temporibus alio modo contrariuin, de subjecto in subjectum,
non autem est ordo secundum determi- seu de termino in terminum ; igitur nul-

nata tempora, quod tempore infinito lus motus est perpetuus. Antecedens pa •

facta sit quies, et solum tempore fmito tet 5. hujus. Consequentia probatur,quia

faclus sit motus ,

quia istorum tempo- inter duos terminos non potest esse infi-

rum ad invicem nulla est proportio.Ter- nitum.

tius defectus est, quod licet Empedocles Secunda ratio (4) est ista quia vide-
, ;
^^^^ ^^_
probabilius dixerit, quam AnaxagorasJl mus in corporibus inanimatis, quod ali-

in hoc quod alternatis vicibus ponebati»^quod quiescens postea movetur per mo-
 QUiESTIO I 397

tum alterius ab extrinseco, ut patet de et aliquando quiescunt : et hoc declara-

lapide quiescente ; igitur multo fortius bitur in tractatu sequenti.
possibile est, quod mundus primo quies- Maxime (7) autem id. Hic solvit ter- Text.

cat, et postea moveatur. Tertia ratio, tiam rationem, qua3 est majoris eviden-
quia videmus quod corpora animata mo- ticxs quam aliqua pragcedentium. Unde,
ventur a se ipsis sine motu aliquo pra?- quando dicitur, quod animal movetur
existente, quia in se ipsis habent princi- sine motore extrinseco, hoc negatur ; et

pium inchoativum suimotus, el percon- loquor de motu locali primo, quia forte
sequens postquam quievit mundus in continens extrinsecum movet ipsum se-
tempore infinito ex se ipso movetur, cundum aliquam dispositionem, virtute
quemadmodum posuit Anaxagoras. cujus animal intermovetur ad sic mo-
Etiam vocat Aristoteles corpus anima- vendum. Secundo, quia possibile est,
tum, ut hominem, minorem mundum ;
quod ill« dispositiones, secundum quas
Homo est quia sicut in mundo majori Deus, et In- movetur animal a continente, moveant
minor
mundus. telh"gentia3 regunt totum mundum per intellectum, et appetitum : modo totum
cognitionem et voluntatem, ita similiter animal movetur intellectu, et appetitu ,

homo regit se ipsum, per intellectum et ideo semper motum localem pniscedit
vohintatem. alius motus. Et declarat in exemplo, sit

Text. 18. llorum (o) i(jitur id. Ilic solvit dictas animal somno, movetur secundum
in
Motum in-
ter contra- rationes. Secundam ibi : Moveri auiem phantasiam, sic quando aliquando sur-
ria iinpos-
tibile est id. Tertiam ibi : Maxime autem. Primo, git,adhuc manente somno ; et istud est
esse per-
petuum. dicit quod impossibile motum inter
est manifestum in sequentibus, scilicet de
contraria unum et eumdem esse perpe- Somno, et Vigilia.

tuum, quia si fiat motus de uno contra-

rio in reliquum, et postea fiat reversio,
oportet quod inter istos motus cadat QU.^STIO I

quies media, ut postea probabitur ; igi-

tur non omnis motus est de contrario in Utrum ai selerno fuil mundus
contrarium, sed aliquis est de eodem in el motus
idem, ut motus circularis, qui potest re- Plato in Timceo et Critia. Arist. 8. Phys. c. 18.
verti unde venit, sine quietemedia; et eM. de arlo, c. 2. el 12. ifet. c. fi. Averr.Pro-
clus, Simpl. Avic. hic. D. Thom. lect. [. et 2.
sic patet quod motus circularis per ite- p. q. 66. art. t et 2 cont Gent. cap. 38. Ga-
preol. 2. dist. 1. ^^. 1. Hervaeus in tract. de
rati(jnem potest fieri perpetuus, et istud
mundi. Rub. 8. Phys.
ceiernitate q. 1. Conimbr.
declarabitur. in 8.Phys. q. 6. Complut. disp. 29. q. 1. .\versa
tom. 2. Phil. q. 31. g. 7. Rocc. 8. Phys. q. 1.
Moveri (6) autem id. Hic solvit secun- et 2.
Text 19.
dam, dicens, quod non est inconveniens
aliquod moveri, quod prius non move- Arguitur primo quod non : quia se-
batur, quoniam est movens extrinse- queretur, quod infinita essent pertran-
cum, a quo moveatur ; sed hoc non po- sita. Consequens est impossibile, ut pa-
test esse de mundo, quia semper anle tet 7. hujus, tcxt.9. Consequentia proba-
primum motum fuisset inotus priur, per tur : quia infiniti dies fuissent prreteriti.

quem applicarelur extrinsecum movens, Secundo, sequeretur quod unum infi-

et ideo necesse est, quod eorum qua? nitum esset majus alio. Consequens est
sunt immobiiia, qua^dam semper mo- impussibile, ut patet 3. hujus, text. 61.
ventur, qua?dam aliquando moventur, Gonsequentia probatur, quia si infinitaB
 398 LIB. VJII. PHYSICORUM
fuissent revolutiones Liinas, et infinitae ex eo quod ante quamlibet eclipsim
Solis, loquendo de revolutionibus, quas fuerat alia eclipsis ; et ita intelligitur in
faciunt contra firmamentum motu pro- proposito, utrum ante omnem motum
prio, et tamen revolutiones Lunae fuis- erat alius motus, vel mutatio.
sent multo plures, quam revolutiones Secundo notandum, ut patet 4. hujus, UO
D^^f.ati
Soiis. qu. 18. quod tripiex est duratio »*tirtpiex.
; et pa-
Tertio, sequeretur quod de facto esset tet magis expresse in libro de Consola-
multitudo actu infmita. Gonsequens est tione. Quaedam est temporalis, qua res
falsum, ut patet 3. hujuSjtext. 68. Gon- exceditur in utroque termino, scilicet
sequentia probatur : quia infmiti homi- ante et post. Alia est perpetua, qua res
nes praacessissent, quorum quilibet ha- durat per totum tempusquodfuit eterit.
buit animam, quse est perpetua, et sic Et tertia cst ^eterna, quae est tota simul
de facto esset multitudo ipsarum actu sine successione ; et istam durationem
infinita. asternam non comprehendit faciliter nos-
Quarto, quia Aristoteles 1. et 2. Mete- tra imaginatio, ex eo quod ipsa semper
ororum, videtur innuere, quod terra fue- apprehendit cum motu.
rat de novo habitata et 1. Politicae, ubi; Tertio notandum, quod de quaestione
- .
,
Fides quid
imagmatur fuisse primam domum, quse ponit fides (") nostra, quod mundus et doceai de
CBt6V7XXt(Zt€
non possent esse, si mundus esset perpe- motus inceperunt de novo, scilicet, quod mundi.
tuus. Deus creavit mundum de novo ex nihilo.
Quinto, sequeretur quod esset aliquod Secundo fuit alia opinio, quae posuit,
infinitum compositum ex duobus infini- quod motor et mobile fuerunt perpetuo,
tis praecise. Consequens est impossibile, sed tamen cum initio temporis motor
ut patet 3. hujus. text. 68. imo quodli- incepit movere, et mobile moveri. Tertia
bet infinitum contineret infinilies infi- opinioposuit quod motor et mobile in-
nita. Consequentia probatur ; quia tem- ceperunt de novo ; et ista tertia est im-
pus aeternum componeretur prsecise ex possibilistamloquendosecundumfidem,
tempore prgeterito, et futuro. quam loquendo naturaliter, quia pri-
Sexto, quia magnitudo mundi est fi- musmotor est a^ternus et cum hocim- ;

nita, et sic mundus est finitus secundum possibile est aliquid ex se ipso incipere
magnitudinem ; igitur est finitus secun- esse. Quarta est opinio (c) Aristotelis
dum durationem. Consequentia tenet, quod mundus est perpetuus, et etiam
quia ejus magnitudo non est aliud,quam motus : et ista est probabilior, stando in
duratio. principiis naturalibus, et pro qua addu-

t. OppositumarguiturperAristotelem in cuntur rationes,qu« sunt contra primam

principio hujus 8. text. \. et inde, ubj viam, supponendo quod primus motor
ponit,quod semper fuit mundus el mo- est omnino immulabilis, ut patet in isto
tus, nec motus incepit de novo, ita ut 8. text. 41. et 45. et 12. Metaph. text.
ante ilium non fuerit alter motus. 29. et inde,et per fidem nostram.

Sensut
Notandum, quod qiiasstio non intelli- Prima ratio est : Vel Deus ab a^terno
?u(E«/oni*. gitur,
utrum sit {^) aliquis unus motus potuit producere mundum, vel non : si

perpetuus,sed utrum perpetuo fueritmo- sic ; tunc vel ab a)terno voluit, vel non:
tus ;
el adhuclKicnon intelligitur conti- si voluit, et cum hoc potuit, sequitur
nue , sed intercise, quemadmodum di- quod ab a^tcrno produxit, et per conse-
cimus quod perpelua fueral eclipsis, quens non de novo. Si non voluit ab
 QUiESTIO I 399

asterno, et postea voluit quando produ- ante non fuerunt, sed ante est differen-
xit, sequitur quod Deus fuit mutatus de tia temporis ; igitur anle illud nunc erat
non velle ad velle, quod est contra sup- tempus,et per consequens molus ; igitur
positum. Si dicatur quod non potuit ab motus datus non erat primus.
aeterno producere, et postea potuit, erat Sexto, in illo nimc, in quo primo est
igitur aliqua mutatio tacta in Deo, vel in motus, verum est dicere, quod Deus fuit

aliquo alio ; quia impossibile est esse antequam motus fuit ; sed ante signifi-
mutationem de contradictorio in contra- cat tempus ; igitur tempus fuit ante-
dictorium sine aliqua mutatione factaex quam primus motus fuit. Et si dicatur,
parte rei , et quocumque dato, sequitur quod ista : Deus antequam primus
fuit
quod ante primum motum fuit aliusmo- motus fuit, vel est postquam primus mo-

tus prior,quod implicat contradictionem. tus fuit, intelligitur de prioritate secun-

Secundo arguitur ; fides nostra ponit, dum naturam, etnonde prioritatesecun-
quod Deus ab asterno voluit producore dum tempus. Gontra, quia aliter nunc
mundum, quia agens volens producere verum dicere, quod Deus fuit prius-
est

aliquid, et potens, non expectat nisi quam mundus, quam si mundus fuisset
propter aliquam indispositionem agen- aba^terno; sed dato quod mundus fuis-
tis ex parte agenlis vel passi, vel quia set ab ^eterno, adhuc fuisset verum di-

expectat donec pertranseat tempus, in cere, quodDeus fuissetpriusquam mun-

quo vult illum effectum producere ; sed dus secundum naturam , igiturnunc ali-

nullum istorum potcst fieri, scilicet nec ter est intelligendum de prioritate,quam
indispositio agentis vel passi, nec remo- tunc, et non aliter quam de prioritate
vere, nec adducere tempus sine motu ;
lemporis ; igitur Deus fuit prius tem-
igitur ante primum motum datum, erat pore , et per consequens ante primum
alius motus. tempus erat aliud tempus prius.
Tertio, quia si mundus et motus ince- Confirmatur, quia propter hoc, quod
pissent de novo, tunc inciperent in ali- aliquid sit secundum naturam,
priusalio
quo nunc ; sed de ratione nunc est,quod non oportet quod ipsum sit,iIIo alio non
sit continualivum temporis ; igitur ante existente, sed posito quod mundus ince-
illud nunc erat tempus, et per conse- perit de novo, et Deus sit aeternus, tunc
quens motus ; igitur motus datus non necesse est, quod Deus sit, mundo non
erat primus. existente ; igitur alio modo Deus prius
Quarto, si dicatur quod illud riwnc est estquam mundus, secundum naturam ;

initium temporis, sed non est finis alte- igilur est prius tempore. Et antecedens
rius, quemadmodum punctusterminans apparet : quia Sol est prior luce sua se-
lineam est inidum Iinea3, et non conti- cundum naturam, et tamen ex hoc non
nuativum partium ejus, hocnon valet; sequitur, quod Solest, sua lucenonexis-
nec est simile (le puncto, et linea, et de tente.
nunc, tempore quia punctus est res
et ; Septimo, si Deusproduxit mundum de
permanens, sed nunc est quid succcssi- novo, aut ex aliquo, vel ex nihilo : si ex
vum, quod non esset nisi alteri priori aliquo ; igitur illud prius mutabatur
succederet. quam mundus moveretur, et perconse-
Quiiito, si motus incipcrent de novo, quens ante primum motum erat muta-
tunc in instanti inceptionis est verum tio prior. Si ex nihilo, hoc est impossi-
dicere, mundus et motus nunc sunt, et bile, etimprobatum primo hujus.
 400 LIB. VIII. PHYSICORUM

Notandum, quod istge rationes {^) sunt quemadmodum punctus terminans est

probabiles, et evidentes satis, supposi- initium lineae, vel initiativus lineae.

tis principiis naturalibus , nec aliquas Ad quartam, quando objicitur (f) con-
sunt ita probabiles ad partem opposi- tra hoc, dico quod mmc non est res suc-

tam : non tamen sunt demonstrativfc, et cessiva, et quod alteri succedat ; sed di-
infirmiter concludunt contra fidem. citur disjunctive per alterum duorum,
Igitur ad primam est unus modus res- scilicet vel quia ipsum alteri succedit,
pondendi, quod Deus ab ^eterno potuit, aut quia alterum illi succedit ; modo in

sed primo non voluit et postea voluit ;

proposito verificatur pro secunda parte.
sed ex hoc non sequitur quod fuerit Ad quintam,concedo quod ante noniuit
mutatio : verbi gratia, in simili, po- mundus, nec motus modo ista proposi- ;

sito quod Socrates diligat omnem tio est negativa, et ad negativam non
bonum hominem, et odiat om- sequitur affirmativa : verbi gratia, po-

nem malum ; tunc Plato sit primo sito quod nullus homo esset, adhuc ista
bonus, et postea malus, tunc sequitur esset vera Ilomo non est, et ideo ad il-
:

quod Socrates primo diligit Platonem, lam nulla affirmativa sequitur. Similiter
et postea eum non diligit, et tamen ex nec ad istam Ayite mundus, et motusnon
:

hoc non sequitur quod Socrates sit mu- fuerunt ; igitur ante fuit aliquid.

tatus. Sed ista responsio non valet in Ad sextam, qua3 est difficilis, dicunt
proposito, quia sequitur, Socratesprimo aliqui,quod Deus fuit priusquam mun-
diligit, et postea non diligit ; igitur So- dus, vel etiamante mundum solum in- ;

cratesestmutatus, vel Plato, vel aliquid telligitur de prioritate secundum nalu-

aliud. Ita sequitur in proposito, si Deus ram, et non de prioritate temporis ; sed
primo non voluit, et postea voluit, sequi- oppositum istius probant satis duce ratio-

tur quod sit mutatus, vel aliquid aliud nes sequentes :

estmutatum, et quocumque dato, se- Alii respondentquod ista, Deussic,

7.

quitur quod primam mutationem pra3- fuit priusquam mundus, est concedenda

cessit alia mutatio. de prioritate £eternitatis,etnon depriori-

Ideo aliter («) respondetur, quod Deus tate temporis,aut secundumnaturam so-
6.

ab jeterno potuit, et voluit producere lum, sed hoc non valet, quia seternitas est
mundum, et hoc pro illa mensura, pro tota simul,qua3 est ipse Deus ; igitur in

qua de faclo produxit, sicutsi ego habe- aeternitate non est prius, nec posterius.
rem unam voluntatem continuam dehinc Ideo aliter respondetur, quod ille mo-
usque ad cras ad legendum cras ita si- ; dus prioritatis forte non est bene expli-
militer quodammodo est in proposito. cabilisper voces jam compositas propter
Tunc ad illam, qua arguitur coiitra hoc, hoc, quod ea quas concipimus secundum

dico quod nuUa causa est qua^renda, ordinem prioris et posterioris, nos con-

quare pro tunc produxit, et non alias, cipimus cum motu, et considerando dif-

nec indispositio agentis, vel passi, nec ferenLias temporis modus non
; igitur ille

expectatio temporis, sed sola voluntas est aliter explicabilis, quam isto modo :

Dei, quae est idem, quod ipse Deus. Deus fuit antequam mundus fuit, id est,
Ad tertiam, si sic ; tunc mundus, et Deus fuit mundonon exislente.C Vide Sco-
motus inceperunt in aliquo nunc. Con- tuni/u secundo, distinciione piina,,....
'
Viue CPD-

cedo, sed dico quod illud 7innc non erat questione

*
terlia ad sjcmidum princl- si"ain in
hbri pnn-
continuativum temporis,sed initiativum. pale.) cip;o.
 ;

QU.^STIO I 401

Ad septimam, dico quod ex nihilo

propter infinitatem suse potentia^. Et si
ANNOTATIONES
quajratur, prout qua^rit Commentator in
quo prtEcessit potcntia ante creationem
('^) Ulriim sil aliquis unus molus. No(a,
mundi et motus, dico quod sufficit so- quod CommentaLor conlra Avicennam, et
lam potentiam activam prfecessisse, nec reliquos Arahes lenet, quod intentio Aris-
requiritur potentia passiva, nisi in actio- tolelis non fuerit liic disputaro In genere ,

nibus naturalibus, quse fmnt a potentia an ab a^terno fuerit motus necne, sed in
fmita. particulari, utrum motus coelorum fuerint

Ad rationes principales. Ad primam, a^Lerni et ratio est, inquit, quia si solum

:

dico quod non sequitur, quod spatium in genere derminasset liic motum semper

infinitum sitpertransitum,etquod motus
perpetuus fuitcircularis
loquitur Aristoteles in isto 6.
fuissc, puta ante omnem motum fuisse mo-
turn, non sat.is probasset successionem mo-
; modo despatio
tuum quomodo scilicet connecteretur ca-
,

tena, ut semper unum moLum alius antece-

Ad secundam, negatur consequentia ;
deret, et alius subscqueretur, alque adeo
quia, ut probatum fuit tertio hujus, non
niuncus fuissel sermo Philosophi. Ca^terum
sunt plures revolutiones Lunte quam So-
Arabes omnes, Themistius, Simplicius, D.
lis, posito quod mundus fuit «ternus. Thomas, Scotus, et fere omnesconsenliunt,
Ad tertiam,de multitudine (?) infmita, qucestionem esse generalem ; utrum sci-
dico quod ratio demonstrat, suppo- licet semper fuerit futurusque sit motus.
quod quilibet homo habuisset ani-
sito Tum, quia mos esl Aristotelis ex universa-
mam sibi propriam perpetuam ita ut , libus ad particularia descendere; tum quia
plures homines non communicassent in forma ipsa qusestionis non proponitur in
eadem anima ; dico tamenquod hocnon particulari de molu coeli, sed in genere,

est probabile ex principiis naturalibus, utrum faclus est aliquando moLus, et cor-

rumpitur, an semper et semper erit

fuil,
imo vel quod anima corrumpitur ad cor-
tum quia niedia onmia, quibus utitur ad
ruptionem corporis secundum Pla-
, vel
hanc quffistionem, procedunt de motu in
toncm quod esset unus certus numerus
genere ; tum demum, quia text. 53. quaes-
animarum, vel secundum Commentato-
tionem disputat in particulari, utrum ali-
rem quod esset una anima in omnibus quid, puLa primum mobile, ab aelerno mo-
hominibus. veatur.
Ad quartam, dico quod terra bene fue- (b) Ponit fincs nostra. Nota ex D. Dionysio
rat de novo habitata secundum partem, de myslica Theologia, quod ascendentibus
et non secundum totam. nobis sermones contrahuntur, atque adeo
Ad quintam, concedo, quod esset quando Aristoteles ad seterna tractanda
unum infinitum compositum ex duobus se transtulit, verus illi sermo in plurimis

infinitis continuis pra^cise, tamen quod- defuit ;

quia humililer a scientiarum da-

libet illorum infinitorum, est infmities tore scientiam. non postulavit.qui a sapien-
libus mundi abscondit, quoe parvulis, et
infinita a^quivalenter, ut si sumatur dies
humilibus revelal, et communicat, ut sic
hodierna, et dies septima pra^cedens il-
etiam D. Hieron. cjus superbiam notans ex-
lam, et sic in infinitum, et sic de aliis
clamaret Aristoteles alias naturse mons-
:

quibuslibct diebus.
truni, pcrjxiuca de divinis, eaque erroribus
Ad sextam de duratione dicetur pos- jilena cognovit. Ideo pro verilate fidei,nota
lea. quod Deus est causa lilcra, ut producere,
et non producere possit mundum, aliosque
TOB. III.
26
 ;

LIB. Vlll. PIIYSICORUM

402
creaturo? esse, manerel niliil, quod ni-
erfoclus,qui in tompore produxil mundura, tur
per nullam causam veniret et hoc modo
ante, vel posLea vellel producere
hil ;

ila ul si
creatura est creata de niliilo.
juxta liberriuKie ejus volunlatis beneplaci-
Ex his sequitur primo, quod nuUa ratio
tum, potuissel neque ex lioc audendum
:
^,,^,5,;^^^,
poLest necaiiquis
mutatum fuisse in voluntate ; ArisLoLelis, aut alicujus Philosophi
esl dicere '
p Pkyloso- .

mundum demonsLrare mundum ab ceLerno luissc ^i/wrum ;

voluit enim ab selerno producere

quia demonstratio demonsLrat verum,
et ^;;"^»^^^';;-
vello
in tempore, id est, ab aeterno liabuit ,

«Hm^<^»»
ut si verum vero consonat, et non repugnat ;

ut mundus in tempore produceretur ,

conliteri crastina die, el pro- era'o non potest dari demonstratio contra cet.mo.
modo vellem subesse
resfidei, namrebus fidei falsum
ienderem actum voluntatis usque cras,sine
cum verissimaj sint, el divina cer-
novo velle crastina die aclu complerem,
nequil,

liodie volui. Similimodo imaginan- litudine infallibiles.

quod
Secundo, sequitur Deus poLuiL quod
dum est in Deo, in quo unicum velle sem-
mundum de novo producere quia Deus
per permanot, sine cujus novitate produeit
,

esL causa libera causa libera nulla ne-

aL
in tempore, quod ab reterno voluit.
;

facere; ergo
quod quando dicimus Deum cessiLaLe teneLur, uL pos.^iL non
10. Nola terlio,

de novo producere, (quod est potuiL non operari, alqueadeo potuit mun-
«/Srcof- aliquid
tingit iri- sumi Primo dus non fuisse ab ffiLerno.
(,^^^.^6) Iv de potest tripUciter :

maleria Tertio, sequitur quodDeuspotest aliquid

modomaterialiter, ita ut nilul sit

de nihilo producere quia poLest aliquid

effectus producendi, quemadmodum dici_ ,

gladius. Secundo modoef- immediate causare, id est, nulla causa

mus, de ferro fit

et isti priEsupposita cujuscumque gcneris causa3

fective, ila utniliil aliquid efficiat ;

Ante-
igitur potest facere aliquid denihilo.
duo modi sunl impossibiles. Tertio modo, primum
post nihil cedens probatur ; Deas est effi-
ut dicit ordinem, ila scilicet ut
ergo aliquid non potest facere
si
possil fieri aliquid, quemadmodum
dici- ciens ;

immediate, ncque etiam poLest illud facere

mus, de nocto fitdies, et hic modus est po?-
mediaLe. Probatur consequenLia ;
Deus
sibilis.
produxit, verbi gratia, A mcdiato
illud
No'a quarto, quod Lertius modus
adhuc ,

medium quid producLum

esL ergo fuit
or- ;

bifariam poLest accipi Primo, ut dicit :

productum mediale, vel immediate si im- :

dinem durationis, id est,quodpmecedatali- media-

mediaLe, habeo inLenLum si :

quod tempus, in quo nihil sit de effectu, et

rursus qusro de medio, ut prius ;

postea producatur.Secundo,ut dicitordinem

tc,

vel ergo deveniendum est ad aliquod im-

natuHB elsic adhucdupliciter,vel positive
:

prius, mediateproductum, vel dandus esLproces-

vel privative. Positive dicitur aliquid
sus in infinitum. Tanc uUra,
ex hoc quod
cujus esse prsecedit suum posLerius, sicut
et Deus producit aliquid immediaLe, illud tale
animal in homine respectu rationalis ;

nonhabeLex se formaUler esse necessa-

ad propositum si nihil hocmodo preecessis-
esse post non esss. Pro-
seL, esseLque positive
prius natura ante rium ergo habet;

batur consequentia quia quod

formaliler
esse creaturre reale, tunc
formaliter conve- :

et per habel esse necessarium, est sempiternum.et

niret creaturaj non e^^e ante es&e ,

nunquam conveniret esse &e- e contra 4. Melaph.text. 17. Siergo id,quod

consequens
privative, sicut pri- immediale producitur a Deo, non habet for-
cundo modo, scilicet
maliter esse nece^sarium, habet esse
post
valio convenit materire. Non enim ex se sibi

a causa ex- no)i esse ergo procedit de nihilo, alque

convenit, sed conveniret nisi
;

impediatur et sic adeopolest Deusaliquid de nihilo produ-

Irinseca, scilicet forma, :

praecedit dsse creaturae, cere.

in proposilo nihil
quod si a causa extrinseca, et Quarlo, scquitur quod Deus de facto ali- 12.
ita scilicet
quid creavit in tcmporc. Probatur quia
libera, scilicct divina voluntale non darc- ;
 QU^STIO I 403

Deus causat contingenler ad exlra ;

ergo non a Deo factum fuisse asseruit, quod
non nccessario ergo n jn ab ceLorno
, ; ergo falsissimus est error, sicuti etiam af-

in lempore. ProbaLur, quiaquod contingen- firmare mundura ab oelerno fuisse ,

ter causatur, non esl, nec potest esse sem- quod affirmaL, maleque probat ArisLo-
piLernum ;
quia si esset aeternum, essot ct teles in principio luijus libri. Kadix au-
necessarium, el per consequens non posset tem tam intolerabilis errorii , ut alia
non e;-SG, aLque adco non esset causatura prseter Deum fEterna firmassent, fuit hoc
contingenter. apud ipsos axioma communs : Ex nihilo
Quinto, sequiLur quod mundus, et te:n- nihilfieri polest, sed necessario aliquaprce-
pus, et totum universum facta sunt in tem- suppositu maLeria mundumcreatum fuisse.

pore ; licc est de fide, et palet Genes. 1. In Quare alii infinitum chaos, materiamque
'principio crcavit Deus aehim, et terram. oeLernam, sicut Anaxagoras, cx qua mun-
Et ex his omnibus sequitur, quod quando dus facLus est, dicebant. Alii, uL Deraocri-
dicimus mundum fuisse a Deo productum jus , ffilernos aLomos. Alii unum ; alii

do novo, non esl sic inlelligendum, quod plur dclcmenta ; alii Iitem,alii amicitiam ;

inter Deum, et mundum plures prsecesse- quoo omnia ex falso principio false proce-
rint dies, vel anni, vel quod Deus expecta- debanL.
rcl aliquam durationem, vel successionem, Nota secundo, quod primoe rationi pro 14.
ut facerot mundum, quia in Deo nulla cst sententia ArisLotelis potest addi hoc mcm-
successio ; sed est sic intelligendum, quod brum nempo, , aut poLuit, sed noluit, et

anLemundum prsccessit infiniLa Dei seterni- tunc fuisset invidus , quia non communi-
las lalilcr,quodetsi mundus creatus esset casset bonum quando poLuit, Tertia ctiam
centum mille annis antequam fuit factus, posset sic colorari si mundus incepil,eLiam :

adliuc fuisset faclus in tempore, et prosces- ternpus incepit ; sed tempus non potuitha-
sisset Dei octernitas. bere initium ; ergo neque mundus. Minor
13,
(c) Qnarta opinio estAristotelis. ^oiB.,q\\o& probatur, si tempus incepit ; ergo dabi-
'losoplii
Uiqui Philosoplii antiquiquoedam de hac re fir- tur primum nunc, ante quod non fuit tem-
lla di- mavere, qua3 noslrse fidei minimo adversa pus tunc ultra, cuilibet mcnc correspon-
;
ceruttt
lur fi- sunt. Primum est, quod aliquid ab seterno del mutatum ess3 in motu, eo quod non da-
conso-
quidquid illud sil, praecessit: si enim ali- turtempus sinemotu ; ergo iIIiprimo?m;jc
quando nihil prorsus fuisset, impossibile correspondet mulatum esse in motu ; sed
poslea aliquid staret ;
quia nec se idem, ne- ante quodlibet mutatum esse est moLus ;

que nihil aliquid facere polcst. Secundum crgo ante illud mutatum esse correspon-
dicLum eorum et verum, est, causam effi- dens primo maic, est motus ergo eliam
ilii ;

cienLemab selerno fuisse.Tertiura,quod ali- et tempus, quia motus non est sine tem-

quaeorum,qu3e facLa sunt,in oeternum sunt pore ergo nunquara dabitur nunc, ante
;

duratura , hcc ipsum et nos profileraur : quod non fuissel tempus atque ita tempus ,

mundus cnim secundum principales par- non habuit principium ; ergo neque mun-
les duraturus est, videlicet secundum coe- dus. Ilis rationibus duae aliae addi possunt,
los et elementa, quamvis sine moLibus et et prima sil isLa ; Gausa in aclu simul est

gcneralionibus ; ct sccundum iiomines cura effectu in actu, sed Deus ab ORLerno est
etiam infine soDcuIi per Dci polentiam re- causa in actu ; ergo debuit effeclus, nerape
t;urrecturos, quos juxla eorum facta, sanc- mundus, ab oeterno esse in actu. Major est
Lionesque divinas prajmium, vcl punitio in notissima minor etiara nogari non po-
, et

osLernum cxpeclat. Quartum dicLum, quod test : sienim Deus non sil causa in actu ,

mundus a Deo gcniLus facLusque est, quam- crgo crat causa in polentia ; ergo reductus
vis ab hac sentenlia aliqui Arislolelem ex- est in actu ab aliqua caus:i in aclu ,
quia
cludant ;
quia ArisLoLcIes (aiunt) mundum id quodest potenLi-i talc, rcducitur ad ac-
 404 LIB. VIII. PHYSIGORUM

tum ab eo, quod esl actu tale, et lunc vel producere, sed non voluit producere ab
in tempore hsec enim
dabitur processus in infinitum, vel Deus selerno, sed :

et per duo simul, quod Deus aliquid

erit mutabilis a potenlia ad actum ,
stant

consequens ab aliquo priori, quee minime producere possit de novo, et quod hoc ip-

dicenda sunt ergo fatendura est mundum

;
sum, quod producit, sit ab Eelerno volitum
ab seterno fuisse, ut alia effugiamus incom- ab eo, et non aliquo novo velleproductum,
Deus est quia in Deo uuicum est seternum, et im-
moda. Secunda ratio esl talis :

ergo mutabile velle ut, verbi gratia, si hodie

exemplar omnium creaturarum ;
,

conse- volo aliquid pro cras, possum eliam cras

creaturse sunt ab seterno. Probatur
quentia, relatio inter exempla et exem- eadem volitione id ipsum velle ut exem- ,

platum est realis , ergo inter extrema rea- plificat Scotus. Sicin Deoimaginandumest,

quod ab seterno voluit quidquid

ergo realiler creaturce sunl seternae. scilicet :
lia ;

Et confirmalur, nuUa relatio est dabilis sine modo vult eodem velle permanente, quo
fundamento et termino, quia ab utroque jclernaliter voluit in hoc, vel in illo tem-

dependel ergo ab oelerno in Deo sit

; cum pore producere nec propler individiam
;

rclatio rcalis exemplaris, quia de novo

ni- hoc fecit, sed quia sic ipse voluil, cujus vo-
acquirere realiler, ne luntas cum essentialiter bona sit, id quod
hil potest Deus

antea sit minus perfectus quam poslea ;^ergo vult, ordinatissime, et quandooportetvult,
seterna, et nccaliqua qucerenda est ratio, quia ipsaest
eliam relatio exemplali est
exemplaris primus fons totius rationis. Vide
etiam terminus adquem relatio origo, et
Scotum 1. q. 2. ad quartura.
Dei lerminatur, est selernus, videlicet crea- in 2. d.
Ad quartam quando objicilur. Nota,
ViiTX ergo creaturse sunt ab seterno.
;
(r) IG.

(d) Notandum quod istre rationes sunl pro. quod objectio est Commentatoris dicentis
diversam esse rationem partium lemporis,
13.
babiles, etc. Nota, quod lias rationes et quas-
talia probantes tenemur sol- leo quod fluxse sunt, el conlinuo cursus di-
cumque alias
quod falsum est, tabentes ab ea, quse est partium linese. Cse-
vere, eo quod probant id,
terum hcec coloratio, ut sci o hic nolat Sco-
et conlra fidem ; ut sic Lateranensi Conci-
tus, poLius est fucus nain tluxus partiura
sub Leone X. obediamus praecipienti
;

lio
Pbilo- solum facit quod idem nunc non perma-
Chrisliano Philosoplio, Ethnicorum
,

neat sicuti punctum linese sed tamen ni-

sopliorum rationibus contra fidem
faclis ;

sic enim hil velat, quominus possil ita initiumesse,

respondere, illisque salisfacere ;

atque ila finis ut non sit

Insuper omnibus et ut non sit linis;
ait sacrum Concilium :

universiiatibits stu- initium, quandoque terminatio, finilioque

singulis Philosophis in
alibipublice legenli- in omnibus continuis ejusdem sit rationis,
diorum generalium, et
sive fluentia sint, seu permanenlia.
bus districte prsecipimus, ut cum
-
Phihso-

phorum principia, aut conclusiones , in

Ad alias duas rationes:
quibusarccta fide deviare noscuntur au- ,
Ad primam, dico quod Deus ab ceterno

estcausa in actu, non tamen aclu causans,

ditoribussiUs legerint,aut explicaverint{qua-
unitate,et sed polens causare causa tamen activa
:

lehoc de immortalitate a;iimse,aut

mundi!Bternilate,etaliahujicsmodi)teneantur etiam increatisnulla sui mutatione redu-
citur adaclum causandi. Ilalio est,
quia
Christianae omni
eisdem veritalem religionis
et persuadcndo motus, sive mutalio non est in agente, sed
conatu manifestam facere,
in patiente ; et sic Deus sine sui
mulatione
siudio hujus-
{pro posse) docere, ac omni
cum causat, et creavit. Vide Scolum in 2. dist.
modi Philosophorum argumenta (

exclu- L adsecundum.
q. 2.
omnia solubilia existant) pro viribus
Concilium. Ad secundam, dico verum esse quod Deus
dere atque resolvere. Ilaclenus sunL exem-
Nota, quod esl exemplar, vel quod in Dco
(o) Ideo aliter respondetur.
omnium rerum ab seterno quoe vel
Deus potuit et voluit ab scterno mundum plaria ;
 QU^STIO II 405

simt idese in mente divina, vel simt quid-

ditales omnium rerum in esse intelligibili,
QU.ESTIO II
et possibili produclo peractum intellectus
divini. Intellectus enim divinus suo actu Utrum miindus sit geternus, aut aliquis
producit omnium quidditates in esse niotus sit ieternus, iit niotus coeli
cognito ante actum voluntatis ; vo-
luntas tamen divina libera ex his possibili- Albert.Maga. (ract. 1. cap. 2. Suarez tom. 2.

bus eligit, qua3 vult, et producit in esse Metaph. disp 29. sect. 1. num. 7. Et
auclores citati r/uwst. prcBcedenti, apud quo-
Unde quando voluntas di-
reali in tempore. rum aliqiios dispulatur etiam quiestio de pos-
sibili.
vina creavit hominem, creavit illum ad
exemplar, et ideam hominis in divino in-
tellectu et quamvis in re, ad extra in es-
;
Arguitur quod non quia Deus egit :

se reali oriatur relatio realis producti munduni ergo mundus non est aater-
;

ad producenlem, et exemplati ad exem- nus. Consequentia tenet, quia agere

plar in tempore, Deo tamen nulla ta-
in mundum est ipsum producere de non
lis relalio orilur realis ad productum, et esse ad csse. Et antecedensprobatur per
exemplatum sicut neque scibilis ad scien-
,
Gommcntatorem in lib. de Substantia
tiamest relatiorealis, quamvis scienliae ad Orbis, ubi dicit quod Deus non solum
scibile sit dicitur tamen Deus creator in
;
movet mundum totum, ut quidam di-
tcmpore non relatione reali in ipso exis-
cunt, sed agit.
tenle, scd in creatura, a qua denominalione
Secundo, per Aristotelem 12. Metaph.
extrinseca dicitur creator.
(o) De mullitudine infuiita dico. Nota,
text. 38. ubi dicit, quod a Deo depcndet
coelum, et tota natura. Nec vaiet, si di-
quod htec responsio est D.Bonaventarce in 2.
dist. 1. qusest. 2. ubi dicit quod Aristoteles catur ccclum dependere a Deo in genere

ponens mundum aeLernum ad evitandam fmis, et non in genere efficientis ;

quia
infinilalem actualem, necesse est, aut ip- dicunt ibidem Aristoteles et Commen-
sum ponere animoe irrationalis corruptio.- tator quod in idem
abstractis a mafceria
nem, cum Alex, Aphrodisa^o, aut unitatem est causa secundum movens, secundum
animarum cum Averroe, aut circulationem, agens, etsecundum finem, et agentem.
id est, transmigrationem cum Pythagora Tertio, omnis mutatio est de contrarlo
alque Platone ita ut posita mundi seterni-
,
incontrarium, vol de contradictorio in
tate ho3 argumentum juxta placitum D.Bo.
contradictorium ut patet quinto hujus,
,

naventuroD efficaciter infinitalem aniinarum

text. 9. et 4G. sed nulla talis est pcrpe-
concludat ; id quod etiamdicit hic Scotus.
tua, ut patet in isto octavo.
Sed quid ad hoc argumenlum sit dicendum,
vide ea, quae notavimus super Quarto, si aliquis motus esset aatcr-
2, sent.
Scot. dist. 3. ad quinlam rationem pro sent.
nus, maxime esset ille, qui est de eodem
Ilenrici de Gandavo. in idem ; sed hoc non est, quia talis mo-
tus esset frustra, quia frustra movetur
aliquid ad id, quod jam habet ; et ideo
dicitur G. hujus, text. 4i. quod impos-
sibile est aliquid, quod movetur, dum
movetur, esse in illo, in quod movetur.
Quinto, impossibile cstillud fieri,quod
impossibile est factum esse ; sed impos-
sibile est motum perpetuum a parte post
factum esse ; igitur impossibiie est la-
 . ;

406 LIB. VIII. PIlYSIGORUM

miUus est motus Notandum sicut in pr^ecedenti qua^s- Lumin,

lem motum fieri ; igitur
natural
perpetuus a parte post ; igitur nec a parte tione, quod fides (») contradicit Aristoteli ostendi
non pote
ante, in proposito; et dico nolabiliter /ides motum i,

...
quia stando m lumme naturali
.
, ,.
non po-
,

cepisse
2. Sexto, nullus motus est perpetuus, vei noni

quianecrevolutio hesterna,nec hodierno, test probari, quod quilibet motus ince- '^So'!

nec uliquis alius motus ; igitur nullus perit de novo, ut patebit solvendo ra-

motus est perpetuus, tiones ante oppositum ; nec etiam ra-

Septimo, quia videmus quod minor tiones probantesmotum esse perpetuum,

mundus, ut animal, movetur postquam sunt demonstrativas, licet sint multum

quievit, et hoc ex se ipso ; ergo, etc, probabiles.
quia a sua Tunc secundum Aristotelem prima AUquis
Octavo, gravia et levia,
motus I

natura intrinseca ; igitur possibile est, conclusio est ista : Aliquis motus est perpctui
. secunchi
quod ita fuit de majori mundo, quod perpetuus. Probatur sic ;
quia dato pri- Aristotei

moveaturpost quietem, et per conse- mo motu, vel ejus molor, et mobile fue-

quens motus ejus non est perpetuus. runt ab ^eterno, vel alterum incepit de
Nono, omnium natura constantium novo : si alterum incepitde novo, etnon
positus est terminus augmentationis, ct nisi per mutationem ; igitur ante pri-

augmentati ; sed motusest unum natura mum motum datum erat alia mutatio

constantium ; igitur motusest terminus, prior ,

quod est impossibile, si motor
et per consequens non perpetuus. et mobile fuerunt ab asterno ; sed mo-
Decimo, nulla est quies perpetua bile quiescebat, et postea movebatur,

igitur nec motus. Gonsequentia tenet, tunc erataliquacausailliusquietis,quam

quia motus, et ciuies opponunlur ad in- oportuit removere prius, quam mobile
vicem ; igiturquot modis, scilicet pcr- moveretur , et hoc non potuit fieri sine

petuo, aut corruptibiliter habet ficri rnotu ; igitur antc primum motum da-

unum, tot etiam modis habet fieri reli- tum, erat alius motus prior, quod est

quum impossibile.

Undccimo, vel motus perpetuus esset Secundo, impossibileestquod aliquid ^^

naturalis, vel violentus non naturalis,

; se habeat primo uno modo, et postea

quia talis est velocior in fme, quam in aliter, sine aliqua mutatione ; igitur

principio, ut patet 2. Coeli, text, 35. nec anle primum motum datum, erat alius
violentus, quia nullum violentum est motus prior, secundum quem motor se
perpetuum, ut patet 2. Goeli, text. 15. habet aiiter, quam prius. Major patet
Ultimo, si aliquis motus esset perpe- per (jidd nominis nmiOiiionis , et minor
tuus, maxime esset circularis ; sed nul- est nota, quia prius cst motor non mo-
lus motus circularis est hujusmodi ;
vcns, et postea motor movens.

ergo, etc.Minor probatur; quia motus Terlio, quia rationabile videtur, quod
circularis se habet ad motum rectum, semper Deus sit in perfectissimo slatu ;

quemadmodumlineacircularisadlineam sed status est perfectior dominari aliis,

rectam ; sed nulla linea circularis est in scilicet totimundo, quam esse solum ;

infinilum excedens lineam rectam ; igi- igiturvidetur, quod semper Deus domi-

tur nullus est motus circularis, qui in nabatur aliis, quod non esset, nisi alia
infinitum excedat motum rectum. Op- semper fuissent,

positum arguitur per Aristotelcm in 8. Quarlo, si molus et mundus ince-

hujus, text. 2. peruntde novo, vel in tcmpore, vel in

 ;

QU/ESTIO II 407

instanti, vel in aliqua alia mensura ;

mediante motu ; et de hoc fiet qua^stio
sed nuUo modo, quiatam tempus, quam specialis.

instans, et qua^libet alia mensuru incepit Secunda conclusio Aristotelis est ista :
moius cr,'-

cum mundo. Motus coeli est perpetuus. Probalur, f*

««^cjm-

Quinto, omnia duoagentia sunt ad in- quia coelum est perpetuum ; ia'itur ei '^'''^^"' ^"
. , ^ . perpetuus.
VJcem subordmata, sic quod unum est motus ejus. Anteccdens supponitur ex
sub alio, vel ambo sub tertio igiturest ; 1. Cali. Et consequentia probatur, quia
aliquid agens primum immutabile, ct nulla videtur causa, quare primo quies-
ffiternum, a quo omnia aiia dependent cerct, et postea moverefur ; nam dicit
sed ab illo agente immutabili non po- Commentator quod si ita esset, jam vi-
testdependere actionova, nisi medianfe deretur quod coelum dependeret ab en-
motu ieterno ; igitur aliquis est motus tibus alterius mundi, qua3 essent sibi
perpetuus. causa quandoque motus, et quandoque
Verumest tamen, quod ista^ rationes quietis.

in lumine naturalisunt valdeprobabiles, Secundo, quia molor coeli est perpe-

attamennonsunt demonstrativa?, etsunt luus, et immutai^ilis ; igitur et ejus
contra fidem. Ideo ad priniam, dico quod motusest perpetuus. Consequentia fenet,
mobile incepit de novo, sod motor fuit quia ex quo ejus motor est immutabilis,
[eternus. Et quando dicifur, non inccpit si una vice movet, semper movet ; ct an-
sinemutatione ; dico quod imo, nec est tecedens apparet 7. Iiujus, text. G. et
aliqua causa inceptionis mundi, et nio- inde, et 8. text. 40. et inde.
tus, nisi voluntas divina, qua3 est ipse- Tertio, quia pcrpetuo fiunt genera-
met Deus. Unde Deus creavit mundum tiones, et corruptiones in istis infeiio-
sine mulatione. Item, Deus poluit creare ribus ; igitur motus cocli est perpetuus.
mundum, et ipsum non movere, postea Antecedcns apparet, secundo de Gene- ^-
movercnullamutationepraecedenteillum ratione, f^xt. 58. ef inde. Consequenfia
motum. probatur ;
quia motus coeli estcausa hu-
Ad secundam, dico quod primus mo- jusmodi gonerationis et corruptionis,
tor non se habuit aliter prius et postc- cujus signum, quia approximante Sole
rius, imo eodem modo nec oportet esse , fiunt generationes, et ipso recedentc
aliam mutalioncm al) ilia, qua tunc mo- fiunt corruptiones ; modo si effectus est
vit. perpetuus, oportet, quod causa agens,
Ad tertiam,dico quod ante creationem ct conservans sit perpetua.
mundi omnia erant in potesfate Dei, Quarto, quia motus coeli est circularis

sicutpostea; ct ideo status erat tunc naturaJiter; igitur est perpetuus. Antc-
ajque perfectus sicut nunc. cedens apparet I. Ccrli, text. 8. Et dico
Ad quartam, dico quod non oportet, naturalifer circularis ;
quia si sit circu-
quod in tempore, vel ininstanti, nisi ad laris violenter, consequentia non valet,
istum sensum, quod mundus nunc cst, ut de rota fabri. Consequentia proljafur;
et prius non fuif, alio tamen existente, quia ex quo in circulonullus estpunctus
scilicet Deo. Vel potest concedi, quod in terminans, et super ipsum fit motus na-
instanti initiativo temporis fiebat mun- turalis, sequitur quod super quem-
dus. cumque punctum movebitur infinities
Ad quinlam, negalur quod a motore rcvolvendo.
immobili, non possit fieri actionova nisi Ad istasrationes. Ad primam,negatur
 ,

408 LIB. VIII. PHYSICORUM

antecedens, et cum hoc consequentia. nitur unus motus,qui est ab eodem in

'
Unde Deus per libertatem suasvoluntatis idem.
creavit coelum, et potuisset ipsum con- Ad quartam, concedo antecedens. Ad
servasse quiescens, et postea movere, improbationem, negatur ;
quia aliquod
sine hoc .quod ficret aliamutatio ab illa, est mobile,quod fmaliter movetur ad ac-
qua tunc moveret ; nec exhoc sequitur, quirendum terminum, et illud si per-
quod coelum ex hoc dependeat ab enti- petuo moveatur, movetur frustra. Aliud
bus alterius mundi sed a Deo praicise. , movetur fmaliter proptermotum, ita ut
Ad secundam, conceditur antecedens, ejus ultima perfectio consistat in moven-
et negatur consequentia. Ad proba- do , et tale nonmoveturfrustra, si mo-
tionem, dico quod motor immobiiis po- veatur perpetuo.
test movere postquam non movit, nulla Ad quartam, dicunt quod hoc
aliqui,

facta mutatione alia inmotore, vel etiam est verum in permanentibus, sed non in
in mobili, pra^ter illam qua tunc successivis ; dico tamen, quod motus
movet. coeli non est quid successivum, sed est

7_ Ad tertiam, negatur antecedens. coelum continue motum , et ideo negatur

Adquartam, concedo antecedens, et minor.
negaturconsequentia. Ad probationem, Ad sextam, dico quod inductioestin-
dico quod licet posset ita esse, quantum idem demonstraretur
sufficiens quia si

estexparte magnitudinis, super quam compositum ex omnibus revolutionibus

fit motus, tamenfirmiter credimus, quod factis, et faciendis toto tempore a^terno,

non sit ita ; imo Deus creavit de novo verum est quod iste motus esset per-
mobile, et motum , et illud mobile erit petuus.
perpetuum a parte post, tamen non per- Ad septimam, dicit quod
Aristoteles
petuo movebitur. non estsimile ;
quia nunquam movetur

^-••n-e bi- Ad rationes principalcs di«eret Aris- animal, nisi priEcedente alio motu, sci-

/'"'"J
^""
potest.
).'..'
toteles : Ad primam,
^ '
Dcus, '
etc. dico licet sensus ab objecto phantasige, vel
_

quod duplex est agere, sive dupliciter imaginationis, et cum hoc motu nervo-
accipitur agere : Uno modo specialiter, rum, musculorum, et juncturarum.
ut est idem, quod producere de non esse Eodem mouo est de elementis, vel

ad esse, et sic Deus non agit mundum. inanimatis, quia nunquam moventur
Alio modo magis generaliter, ut est sursum, vel deorsum, nisi prascedente
idemquodproducere, id est, conservare alio motu, quia hujusmodi moventur a
et sic Deus agit mundum, id cstconser- removente prohibens, vel a generante,
vat ; et hoc intendunt auctoritates Aris- quorum neutrum movere sine
potest

totclis. motu sed sic non

; esset de mundo, si

Acl secundam consimiliter. inciperet moveri,quia talemmotum non

Ad tertiam, conccdo quod omnis mu- pra^cederet aliquis alius, ideo non est si-

tatio secundum se totum, vel secundum mile.

partem sui, est de contradictorio in con- Ad nonam, hoc intelligitur dc ter-

tradictorium : verbi gratia, motus coeli, mino magniludinis, ut ibidem expri-

quatenus est de Oriente in Occidentem, mitur, et non de termino motus, autdu-
est de Oriente non in Orientem, sed in- rationis.

quantum est de Occidente in Orientem, Ad decimam, negatur consequentia,

etecontra; et ab istis duobus compo- nec est simile, ut paluit in isto 8.

« \
 QU.^STIO II 409

Adundecimam,dico quod naturaliter. est difficile solvere ; et postea ulitur sem-

Ad improbationem, tunc esset velocior pilernitate molus tanquam probata ad pro-

in fme, dico quod non sequitur, nisi de bandum sempiternilalem primi motoris.
Aliter auLeni dicunl alli, scilicet dupli-
motibus gravium, et leviuni simpli- 10.
cem esse faclionem ; unam naturalem el
cium.
Physicam, qufe fit pra3Supposito aliquo
Ad ultimam, dico quod non oportet
subjeclo. Alleram vero simplicem, qua3
nisi quantum ad comparabilitatem, ut
creatio,ve] simplex emanalioappelIalur,pcr
patuit 7. hujus, propter boc quod super quam'aliquid proceditdewort esse adessenul-
eamdem lineam circularem infmita po- losubjecLo prsesupposito. Unde si fiat sermo
test fieri revolutio. de factione nalurali motus non
eL Physica,

est factus, nec coelum, nec materia, quam-

ANNOTATIONiLS vis omnia alia sint facta a Deo Theologi- ;

ce et supernaluraliLer loquendo,ArisLoteles

9,
(a) Fides conlralicH Arisloteli in propo- iLaque ut Philosophus naturalis debito mo-
ristotehs
^llQ Nola,quod aliqui dixeruiit,quod Aris- do cstlocutus, ponendo motus et mundi
undi (V- totelis inlenlio non fuit mundum, vel mo- celernitaLem. CteLerum hsec responsio mi-
ipdcatur tum fuisse ab aeterno, eo quod dixil lib. 1. hi nunquam saLisfecit, eo quod ponat ve-
Topicorum, hoc esse problema neutrum, rilalem contrariam veritati. Ideo alii di-
de quibus rationes non habemus, nempe : cunt, primo, quod de menle Philosophi et
Utrum mundus fuerit aba3terno,quod non sui Commentatorisfuit ponere multa en-
dixisset, si opinioejus fuisset, quod mun- tia esse necessaria, et coseterna Deo, quam-
dus fuisset ab aeterno ; neque adduxit hoc vis non dixerit ea esse omnino irapioduc-
in loco ad probandum mundi oiternitaLem ta. Philosophus enim 5. Metaph.dicit quse-
raLiones demonstrativas simpliciter, sed dam necessaria hobere causam. Et Com-
secundum quid, ad confradicendum anLi- meuLaLor in de Substantia orbis ex-
lib.

quis docentibus inchoationem mundi mo- presse deLerminat,coelum et InLelligentias,

dis impossibilibus. ILa sentire videtur S. (quas dicit esse selernas) productas. Secun-
Thomas I. part. quaesl. 46 art. I. ubi eliam do dicunt, quod de intentione Philosophi
insinuat, neque eumdem Aristotelem exis- et sui CommenLatoris fuit negare omnino

timasse illas esse demonsLrationes, etsi 2. creationem esse possibilem, vel aliquid
conLraGent. cap. 81. dicat eum expresse possefieri ex nihilo ; et hoc patet primo
posuisse mundi ajLernitatem. At vero Al- perPhilosophum 1. hujus, text. 34. et per
berlus Magnus 8. Physic. tract. 1. cap. 4. Commentatorem in multis locis irridentem
ait Arislotelem in libro suo de natura Deo- eos, qui dicunt aliquid creari, vel fieri ex
rum, qui aliler inscribiLur de Subslanliis nihilo. Tertio, dicunt quod secundum Phi-
separalis, asseruisse mundum a Deo opi- losophum nulla substanLia de se possibilis
fiee fuisse creaLum ; at forsan intellexit ab alio perpeluari, sicut patet
esse, poLest

creatuni ab a^terno in hoc sensu, quod ha- ex primo de Coelo, text. 20. et 12. Metaph.
bet causam, ut creatio non dicat incepLio- text. 41. et ideo secundum cum nihil non
nem novam, sed emanationem, et conser- productum ab seterno, potest perpetuo ma-
vationem, quemadmodum ait et Avicenna nere per aliquampotentiam. Postremo di-
insua Melaph. et quod mundum AristoLe- cunt, quod secundum Aristotelem omne
les ajlernum posuerit. Ex hoc patet, quod possibile quandoque esse, et quandoque
non reprobat Democrili opinionem dicen- non esse, habet materiam, et habet contra-
Ijs, mundum esse perpetuum, alios vero ria in se, sicut patet primo de Generatio-
reprobat, et rationes eorum solvit, et vili- ne.
pendit, dicendo : Conlraria aulem his non Sed quidquid senserit Aristoteles (cum
11.
 ; ;

410 LIB. VIll. PIIYSIGOIIUM

Deus non fuerit, ut ait Albertus loco su-

pra relato, cap. 14. ) errare potuit, et de
facloerravit. Unde, dico primo, quod opi- QILESTIO III
nio Aristolelis, et sui Commentatoris de
seternitate motus vel mundi, est erronea, Uiruin a motore seterno, et immutabili pos-
falsa, et lioerctica ; quia,ut jam diclum est, sit provenire actio nova
quod niliil aliud a
ita est in rei veritate,

Deo est seternum, veritas autem non con- Aristot. Idc lext. 9. Averroes ibid. comm 9. Al- .

hert. tract. 1. cap. 3. Alensis l.^part. qua'st. 4.

tradicit veritati, quia una est veritas ; membr. 1. D Bonavenl.
1. disp. qu. 4o. art. 2.
ergo nuUo modo est verum,quod mundus, D. Thom. eM.
part. qua'st. 19. a7't. 7.
iecl. 9.
Cajelan. ii)id. art. 2. Grrcjor. 1. disp. 4o. Altis-
vel motus, vel aliquidaliud a Deo,sitseler-
siodor. 1. part.cap. 15 Ferrar. 1. contra Gen-
num. Et coniirmatur per ai'ticulum Pari- les. Her. quodlib. 1. qurpst. 1. Suarez disp. 3.
Metapli. sect. 9. Smis. de Deo uno Iract. 2. dis-
siensem, quo dicitur Quod mundus est :
put. 3. qucBSt. "2. num. 4.3. Roccus qiiwst. 3. in
xternus, quanium ad omncs s^^ecies in eo 8. Piiysic. Vide Averroem in Destruciiojie dest.
Alexandrum in iib. de ]'alo ad Antoninum, ei
(vnlentas, et quol (empus est aelernum, et
Severum Imperalorcs.
motus, ct maieria ,
quia est a potentia Dei
in/inita, et quoi impossibile est esse inno-
Arguitur quod sic ;
quiamotor reter-
vationem in effectu sine innovatione in cau-
nus et immutabilis est libera3 volunta-
sa ; error. Item, est alius articulus : Quod
tis ; igitur potest producere effectum
coslum tmnquam quiescet, quia generalio
novum, sicut placet sibi.
inferiorum, quse est finis motus coeli, non
Secundo, quia motor a^ternus, et im-
desinet, eoquod cwlum suum esse habet a
motore suo, et hic conserml ccehcmper mo- mobilis potest producere effectum a3ter-

tum suum. Unde si ccssaret a motu, cessa- num ; igitur et novum.Gonsequentia le-

ret et ab esse; error. Et liuicconcordat al- net per locum a majori, quia majus vide-
ter articulus quo dicitur: Quod Theologi di- tur, quod possit producere effectum
centes,quod coelum ciuandoque quiescet,ar- asternum, quam novum, et tamen aeter-
guunt ex falsa supjpositione, et quod dicere num producit ; igitur etnovum Ante- .

coelum esse et non moveri, est dicere con- cedens patet, quia producit motum coeli,
iradictoria ; error, Dico secundo, quod qui est ajternus.
Philosophus non solum ut Theologus, sed
Tertio, motor aiternus etimmutabilis,
etiam in quantum Naturalis male locutus
mediante causa secunda, potest effectum
est ; nec opinio ejus est cum fide defensi-
bilis, imo corrigenda est sua opinio, et suae
novum producere ; igitur et se solo.

ralionessolvendae uL patetper Concilium

Consequentia tenet per auctorem de Gau-
,

Laleranense superius relatum , et per arti-

sis ; et sequitur per Theologos, qui di-

culos Parisienses, quorum unus est : Qitod cunt quod causaprimapotestsuspendere

Philosophus naturalis debeat simpliciter omnem activitatem caus£e secunda3.
negare wierniiatem mundi, quia innititur Quarto, quia revolutio hodierna est ef-

caiisis supernaluralibus ; error. Secundus, fectus novus, et tamen immediateprodu-

Quod imjyossibile est solvere rationes Phi- citur a motore a^terno, et immutabili
losop)hide seternilate mundi, nisi dicamus, igitur a motore aiterno, et immutabili
quod voluntas primi implicat impossibilia potest provenire actio nova.
error. Tertius : Quod ralio Philosophi de-
Opposilum arguilur per Aristotelem
monstraus moiicm coHi esse Eeiernum,non
in isto 8. text. 9. et ponit lioc Gommcn-
est sophistica ; error. Ualiones autcm Phi-
tator comm. 9. etin 12. Metaph. 5. quod
losophi .sufficienter solvit h;c Scolus.
a motorc asterno, et immutabili non po-
test provenire nova actio, nisi mediante

I
 QUyESTIO III 411

Divisio molu a)terno. In qiuTstione primo viden- tum, ct cum fatigatione, et per conse-
'^"nil."^' dum est, qualiter ab uno motore immo- quens mutaretur ;
quod est contra sup-
bili potest provenire novus effectus. Se- positum, quia supponebatur, quod esset
cundo, qualitcr a diversis motoribus immutabilis.
immutabilibus possunt provenire novi Secundo, quia talis motor est a^ter- 3.

effectus. Et tertio, qualiter sit dicendum nus igitur movet motu aiterno
; ; sed nul-
secundum veritatem, circumscripta ra- lus alius motus a motu circulari potest

tione naturali. - esse perpetuus ; igitur talis motor non

2
Quantum ad primum, notandum quod movet immediate nisi motu circulari :

Agens Quoddam est agens universale, quod sci- et prima consequentia tenet, quia ex quo
dliHil XlTll-
versaie, licet agit in divcrsis temporibus, et in est immutabilis, semper eodem modo se

^cuiare'.^' eodcm temporc effectus diversosin locis habet respectu sui mobilis, sicut prius.
diversis ; aliud cst particuiare, quod est Sccunda conclusio : Alobile immedia- MohHeim-
medialum
determinativum agentis universalis ad tum illi motori debet esse mipassibile, pnmomo
tovi 6St
hunc effectum, vel illum immediate. et non motum nisi circulariter. Proba- impaskbi-
Ig st {stsV"
Secundo notandum, quod Aristoteles tur, quia tale mobile est aiternum, cum „j;^.

ponit primum motorem, et Intelligen- moveatur motu a^terno ; igitur est inal-

tias esse agentia universalia, a^terna et terabile, ingenerabile, et incorruptibile.

immutabilia ; et de agentibus universa- Sed quod non moveatur motu recto, pa-
libus pra3dicta3 dua3 conditiones sunt tet, quia est (^.orpus simplex secundum
supponendte, scilicet xternum, et imimi- naturam, ut patet primo Coeli, text. 3.

tnbile ; et hoc est verum de primo mo- Ex quod motor £eternus,

isto sequitur,

tore, sed non de Intelligentiis, licet hoc et immutabilis non movet nisi unico
Aristoteles crediderit, quia secundum motu uniformi, et ajterno immediate.
veritatem sunt mutabiles. Probatur, quia ex quo motor est immu-
Tertio notandum, quod
-a
actio,^ vel ef- tabilis, et mobile impassibile , et cum
7
Elfcclus, et
ocr/o essen- fectus novus potcst csse substantialis, motor moveat unavice, sequitur quod
tialis, el i i i •.
acciden- vel accidcntalis. Item, potest esse novus semper eodem modo movebit.
sccundum numerum tantum, vel secun- Tei'tia mobile immedia- g^ rnobHe
conclusio : Si

dum speciem , ita ut nunquam pra3ces- tum motori immobili sit uniforme in /JiJ"f,fo,o".
serit cffectus consimilis in specie specia- suis partibus, tunc ab ipso motore im-
(!j^j-"^l^.'
lissima. mobili nunquam proveniet actio nova. forme, a
molore
M
Molor m,r.
(P-
Tunc ponuntur conclusiones. Prima
r-
Probatur, quia
n 7
si coelum esset uniforme ?io«proce-
^^.^^ actio
tcrnus et
iminutaoi-
conclusio cst Motor a3ternus, et immu-
: in suis 'partibusquemadmodumnosima- ^-
nova, se-
^^^^ ^^f
lis 7ion po- tabilis non potest movere immediate nisi ginanun* de nova spha^ra, tunc nunquam
"^ si mobHe
test move- ^
. . „ . . . .
sit diffor-
re nisimo- moin cn'culari. Probatur, quia motor aliter respiccret inferiora una vicc quam „/j_

ri. a)ternus, et immutabilis movet infatiga- alia, nisi dicerctur, quod ista inferiora

biliteret sinepocna, propter hoc, quia moverentur alitcr respectu coeli ; sed hoc
movet sine resistentia , ct quilibet alter esset impossibile, quia adhuc oportcret
motus a motu circulariest cum resisten- quod iste motus provenirct a primo.
tia ; ergo hujusmodi motor leternus, et Quarta conclusio : Si mubile motoris 4.

immutabilis nonpotestmovere aliomotu immobilis sit difforme in suis partibus,

quam circulari, et hoc immediate. Et tuncab ipso motoreiminobili benepotest
probatur antecedens, quia si moverct provenire actio nova. Probatur, quia li-

cum rcsistentia jam moveret per cona- cet uniformiter moveat unum mobile,ta-
 412 LIB. V)1I. PHYSICORUM

men illud mobile aliter respicit ista in- quis effectus novus secundum speciem.
feriora una vice quam alia. Et hoc Tertia conclusio Si motus coelorum
:

propler diversitatem partium mobilis, sint ad invicem incommensurabiles,tunc

sicut patet de 8. spha^ra, cujus nunc in quolibet instanti co^Ium est in tali dis-

aliqua stella respicit unam partem terras, positione, quod nunquam ante fuerat in

postea pars non stellata, deindc aha dispositione sibi consimili, nec in poste-

steha, et sic consequenter ; et sic pa- rum erit, quia da quod sit, sequitur

tet ex duabus primis conclusionibus, quod omnes motus sunt ad invicem

illi

quod a motore immobili non potest pro- commensurabiles, quod est oppositum
venire actio nova immediata, sed bene positi. Ex quo patet,quod hoc supposito,

potest provenire novus effectus a motore motus coeli sint incommensurabiles,

jmmobili mediante motu a^terno per quar quod semper ista inferiora sint in tali
tam conclusionem, et hoc propter diffor- dispositione quod nunquam ante fuerant

mitatem partium mobihs;et hocdeprinio. in dispositione consimili, nec unquam

Quanlum ad secundum, primaconclu- postea erunt, et ideo possibile est, quod

sio est ista. A diversis motoribus immu- fiat aliquis effectus novus secundum
Effeciusno . .

ex diversis motibus regulan-

vus secu7i- tabilibus et speciem, cujus nunquam similis prasces-

ciTmlm'. bus potest provenire novilas. Probatur, sit. Et si qua^ratur, an motus coelorum i/(„„s ^a

pofsupost qiiia ahter non posset assignari unde sint ad invicem commensurabiles, ^'Q^lZlZYi,
ta nnindi
pi^Qveuirent retrograda tiones, stationes non, respondetur, quod hoc non potest ^,^''/,"^^^,?"

et directiones planetarum, et propter is- sciri per aiiquam experientiam ; nam in biies.

tam cdusam movetur velocius,quan-

Sol infinitum modica pars, ut millesima

do est in £equinoctiah, quam quando est unius partis mensurabilis potest reddere
in Tropicis; et causa hujusmodi irregu- duas quantitates commensurabiles, vel
laritatis potest esse propter diversitatem incommensurabiles, et sic patet qualiter

partium mobilis, et propter diversilatcm a motore immobili possunt provenire

velocitatis unius mobiiis, vel alterius. diversi effectus: mediante motu teterno,

Secunda conclusio : Si motus coeli sint propter difformitatem mobilis quantum

ad invicem comparabiles, nunquam est ad suas partes.
aliqua dispositio in ccelo, vel aspectus, Secundo, propter diversitatem velo- §.

vel conjunctio, aut aliquid hujusmodi, citatum diversorummobilium, et propter

quin alias infmities fuerit dispositio con. irregularitatem, et propter incommen-

similis, supposito quod mundus fuerat surabilitatem. Sed dubitatur, an motor

seternus. Probatur, quia si nunquam immutabilis potestnunc incipere movere

fuerat dispositio consimilis, aut non in- aliquod mobile ajternum, quod nunquam
fmities, sequeretur quod iHi motus non actu movit, et si sic, videtur quod a

sunt ad invicem comparabiles, ita utista motore inunobili proveniat actio nova
ad invicem convertantur. Ex isto sequi- immediate. Respondetur primo, quod
hoc non est possibile immediate quia
tur, quod cum omnia ista inferiora de- ,

pendeant a superioribus, quod nunquara vel ille molor immobilis moveret natu
est aliquis effectus in istis inferioribus, raliter, vel violenter non naturaliter,
;

quin infinities fuerit effectus sibi consi- quia cum priiis • non movebat, oportet
secundum speciem,et sic supposita quod aut potentia sit augmentata, vel
milis
motuum ca'Iestium,non resistentia diminuta, vel saltem quod
comparabilitate
potest csse, naturaliter loqucndo, ali- motor, et mobile sint ad invicem appli-
 '

QU^STIO IV 413

cata ; sed niilhim istoriim potest fieri verit tempore Eetcrno, et incipiat moveri
sinemotu primo igitur impossibileest,
; denovo mediante motu reterno igitur ;

quod incipiat primo movere, alio motu multo rnagis videtur, quod Deus sesolo
non pra3cedente si voluntarie, non ap-
; possitipsam incipere movere, vel saltem
paret ratio quare nunc debet movere, non apparet aliqua repugnantia, ex quo
et priusnon imo si nunc vult movere,
, Deus est infmitus.
sequitur quodprius volebat movere, et Ad rationes. Ad primam diceret Aris-
per consequens nunc non primo incipit toteles quod motor immobilis non est

movere. liberje voluntatis libertate contingentia3,

Secundo, dico quod possibile cst ad sed libertatecomplacentia^ , et illa est

imaginalionem, quod aliquod mobile libertas necessitatis.

a?ternum incipiat moveri, postquam non Ad secundam, negaret consequen-

movebatur , hoc mediante molu feter-
et tiam ,
quia ex productione novi effectus
no. Probatur, supposito quod motus videtur sequi ipsum esse mutabile, et

cccli sint incommensurabiles ad invicem nonex productione a3terni,capiendo pro-

tuncpositoquod essetuna rota perpetua, ductionem large pro conserv^atione.
cui motor esset applicatus, non potens Ad tertiam, negaret consequentiam :

igitur ipsam movere propter impedi- unde non oportet, quod si prima causa
mentum, tunc ex incommensurabilitate agataliquid mediantc secunda, quod se
motuum coelestium, potest provenire sola possit hoc facere.
quod aliqua sph^ra,vel aliquaconjunctio Ad quartam, diceret quod revolutio
esset propinquior illi rot£e,quam unquam hodierna non est aliud, quam ccelum
fuerat aliqua alia toto tempore «terno, hodierevolutum,etdatoquod essetaliud,
et ex approximatione posset contingere, tunc diceret, quod est effectus partialis
quod impedimentum removerelur, et continuatus toti motui aeterno , et ideo
moveretur rota verum e.st tamen sicut
; non diceretur effectus novus, sed an-
dictum est, quod hoc est impossibile, tiquus.
nisi motu seternopraecedente, et istasunt
dicta asserendo prascise secundum ra-
tionem naturalem ; et hasc de secundo. QU.^STIO IV
Quantum ad tertium, dico quod se-
Utrum seinper moveamur
A motore cundum fidem et veritatem habemus
immobili ,
.
,
. ....
immediaie conccdcre, quod a motore immobili,
Arist. ]\oc. 8. 3. texl. 21. Averr. cnm. 21.
Phys. c

potest ac- scilicet ipso Dco, potest provenire actio D. Thom. Simpl. in 8. Phy<, com, 20.
lect. 5.
Parm. et Meliss. apud Simpl. /tic. Item Hei"acl.et
JJcut?dum ^o^'^ immediate, imo de facto prove- Alex. apud eumdem comm. 22. Alb. tract. 2. cap.
finem.
totus mundus noviter et 1. ^Egid. R 'manus t/u6. I. in locum Philos, cit.
j^j^ gjj jpgQ
et serjq. Gouimbric. et Ruvius in cxpos. cap. 3.
hoc persuadetur ex hoc, quod Deus Rocc. m
Paraphrasi summa 2. cap. 1.
est infinitaj virtutis. Secundo, ex hoc
quod Deus est seternus ,
quia licet Arguitur quod sic, quia motus est in
ab ipso proveniat actionova,non propter rebus mutabilibus, sicut vita in rebus
hoc sequitur quod ipse mutetur , sed animatis, ut ponit Aristoteles in prin-
omnis mutatio est in rebus mutabilibus, cipio hujusS. text. 1. sed nullum ani-

qua3 ab ipso proveniunt. matum potest esse sine vita ; igitur nul-

Tertio, quia, ut patuit in sccunda lum mobile potest esse sine motu , et per
parte, imaginabile cst, quod rota quie- consequens omnc mo])iIe movetur.
 .

114 UB. VIII. PIIYSICORUM

Secundo, si aliquod mobile quies- riora contiaue alterantur. Antecedens

ceret, hoc esset pro tanto, quod esset in patet, propter varietatem aspectuum
suo loco naturaii; sed propter lioc nun ,
partium cooli, quia una pars ca3li nunc
est intensius illuminata, et deinde re-
quia ccelum est in suo loco naturali, et
iamen movetur, etiam ignis in sua missius, ct sic consequenter. Et tenet

splicTra movetur, ut patet i. Meteo- consequentia ;

quia alteratio in causa,

rorum. ponit altcrationem in effectu.

Terlio, quia semper centrum gravi- Nono, omnia ista inferiora senescunt;

tatis debet osso medium mundi igitur ; igitur continue alterantur. Tenet con-
perconsequens sequentia, quia senectus est alteratio
sompcrterra movetur, et

omnia alia, quia de terra minus vide- continua ad determinatum. Et antece-

tur. Consequentia proloatur : quia per dens apparet, quia in hoc est differentia

calefactionem a Sole continue aliquae inter coslum, etista inferiora.Oppositum

partes levefiunt , et per consequens arguitur per Aristotelem 8. hujus, cap.

22. ct inde, ubi probat, quod
continue variatur centrum gravitatis. 5. te-xt.

Ouarto, ignis movetur in sua sphagra aliqua sunt quas quandoque moventup,
raptus impetu coeli, aer movetur per et quandoquc quiescunt. Secundo, patet
ventum, aqua per fluxum igitur a si- ; ad oxperientiam, quia aliqua quiescunt ;

mili tcrra movetur igitur cum coeium

;
igitur ita est, quod illa quiescunt. Gon-

moveatur, scquitur quod omnia mo- sequentia tenet, quia hoc sufficit Aris-

veantur. toteli ad probandum motum esse, quia

Quinto, dato quod non omnia movean- videmus aliqua moveri

tur, attamen lioc per nullum sensum, Notandum, quod quasstio potest in- Semu^^^^^^^

aut experientiam potest deprehendi teliigi, vel generaliter de omni motu,

propter hoc, quod multi sunt motus in- vel speciaiiterde aliqua specie motus.
sensibiles, propter tarditatem et parvi- Item, potest intclHgi, vel de possibili,

tatem ; igitur ad minus non est evidens utrum possibile sit,

vel de facto, scilicet

quin omnia moveantur. quod omnia moveantur vel utrum ita ;

Sexto,arguiturquodomnia specialiter est de facto, quod omnia moveantur.

alterantur, quia coelum continue influit Tunc primo tangenda estuna via deinde ;

in ista inferiora , et hoc aliter, et aliter alia sibi opposita.

propter varietatem aspectuum coeli igi- ; Quantum ad primam, ponitur ista 0.»^«^^

turista infuriora continue alteran.tur , conclusio ; Semper omniamoventur.sci- ,«omi/Hr.

licet, vel motu locali, vcl alterationis

quia coelum est causa alteralionis isto- ,

ct sic de aliis motibus et de corpore

rum inferiorum. ;

quodiibet istorum inferio- coelesti conclusio non est dubia, sed so-
Septimo,
lum de istis inferioribus, de quibuspro-
rum, autest mixtum, vel simplex ele-
batur sic, quia Cffilum inlhiit aliter, et
mentum si mixtum, tunc continue
:

quam aliler in ista inferiora igitur ista infe-

alteratur propter contrarietatem,
;

falsum riora continue alterantur. Antecedens

includit;si simplex, hoc est ,

patet Meteororum. Sed quod continue

quia nullum cst elementum pure sim- 1.

aliter, et aliter, patet propter continuam

plex, quin sit alteratum propter conti-
variationem aspectuum coeli. Tenet con-
ncns' propinquum, aut remotum.
sequentia, quia inlluentia recipitur ab
Octavo, quiaccelumcontinue alteratur
infe- istisinferioribus; igitur secundum quo
sccundum lumen ; igitur et ista
 QUyESTIO IV 415

est alia, et alia, secundum lioc ista in- lum est principium motus, sed ctiam
feriora alterantur. quietis. Tertio, sequeretur quod frustra
3' Secundo, quia videmus quod Sol per fieret motus naluralis. Gonsequens est
ejus accessum calefacit ista inferiora,et falsum : quia natura semper agitpropter
per ejus recessum ipsa continue frige- finem,ut patet 2. hujus, text. 75. et inde.
fmnt igitur cum semper acccdat. vel
; Gonsequentia probatur : quia motus
recedat, sequitur quod semper alte- naturalis est propter quietem naturalem
rentur. in termino motus, et tamen per te nun-
Tertio, quia non solum coelum influit quammobile quiesceret. Quarto,aliquod
per lumen, sed per alias influentias. mobile movetur uno motu , deinde motu
Quodpatet, quia Luna frigefacit, et ta- reflexo ad terminum unde venit ; igitur
men non lumine, cum de natura lu- in intermedio quiescit, ut patet in isto 8.
minis sitcalefacere, et patet 1. Meteo- tcxt. 63.

rorum ; non
igitur ista inferiora, licet Quinto, non omne movens movet ;

omniailluminentur, possunt tamen om- igitur non omne mobile movetur. Gon-
nia alterari ; imo omnia alterantur de sequentia tenet, cjuia semper potentia
facto per illam influentiam, cujus si- activa, et passiva sibi invicem corres-
gnum est, quod profunde infra viscera pondent. Antecedens probatur, quia
terrse generantur metalla,ibi tamen ma- s£epe est gravitas lapidis,quando non
xime apparet, quod deberet esse quies. movet, et caliditas ignis, quando non
Quarto, si poneretur r|uod non omnia calefacit, ut puta quando passum non

moverentur, hoc esset pro tanto, quia est approximatum. Sexto, per Aristo-

sentimus aliqua quiescere ; sed illa ratio telem in isto 8. text. 2i. ubi dicit,
non valet, quia aliquis est motus insen- quod lapis manet, quod non fit durior,
sibilis propter tarditatem , ut patet de nec mollior, et sic de aliis qualitatibus

motu umbrae causato a parvo stylo. Item, per tempus , et per consequens per tem-
qua^dam sunt horologia artificialiter, in pus quiescit.
quibus ponitur unus circulus, qui in mi- Ad ista. Ad primum, aliquis est mo-
nori, quam in anno complet suam cir- tus finitus , concedo ; igitur terminatur
culationem. Item, velocitas, et tarditas ad quietem, negatur consequentia ;
quia
sequuntur proportionem, sed quacum- adhuc potest mobile moveri alio motu,
que proportione data potest dari minor; licet illo desinat moveri.
igitur quacumque tarditate data potest Ad secundum, negatur consequcniia ;
5.
darimajor, et per conscquens aliquis quia natura bene est principium quietis
motus est insensibilispropter tarditatem secundum quul, aut a motu locali, licet

nimiam , etsic apparetprobabiIiter,quod non sit principium quietis ab unini

omne mobilemovetur. motu.
Contra conclusionem ctbjicitur : quia Ad tortium, negatur consequentia ;

omnis motus est fmitus; igitur mobile quia sufficit, quod in termino mobile
motus et per con-
quiescit in termino , quiescat quiete oppositamotui, quoten-
sequens non semper quodlibet movetur. debat ad suum locum.
Secundo, sequeretur quod non quodlibet Ad quartum, negatur consequentia ;

mobile haberet naturam, quod est fal- et dato quod concedatur consequentia,
sum, ut patet secundo iiujus, text. 4. sufficit quod in intermedio quiescat se-
Consequentia patet,quia natura non so- cundum quid.
 ,;

416 LIB. VIII. niYSICORUM

Ad quintum, negatur consequentia; Secunda conclusio Xon semper est :

quia ut in pluribus movens non potest ita de facto quia non quilibet excessus
,

movere nisi unico motu secl mobilepo- ;

gravitatis suflicit movere aerem circum-

test moveri diversis motibus. Secundo, dantem terram , sicut in a^quilibrio si

quia ut in pluribus movens non potest appenderentur aequalia, non quodlibet

movere nisi unum mobile ; sed unum grave additum alteri eorum facit motum
mobile potest moveri a diversis moto- propter difficultatem, qua) est in descen-

ribus. dendo aerem, sed in vacuo quilibet ex-

Ad sextum, concedo quod manet per cessus bene sufficeret.

tempus, quod non sit sensibilis variatio, Deaugmentatione autem, generatione,

sed hoc non obstat, quin continue va- et corruptione, notum est quod ab istis

rietur. Et ad auctoritatem Aristotelis motibus aliqua quiescunt de altera- ;

post oppositum, dicitur quod Arisloteles tione vero est prima conclusio Non sem- :

vult,quod aliqua quiescunt secundum per omnia alterantur. Probatur, quia

quid,wi^ motu lorali, vel quod ipsorum multa sunt, quibus contraria non sunt
non apparet mutatio sensibilis. semper applicata igitur multa sunt quas
;

Ad secundum de experientia, dico non semper alterantur. Consequentia te-

quod non est simile de motu, et quiete net quia omnis alteratio fit a contrario
:

quia res applicato, ut patet 1. de Generat. Pro-

quia motus percipitur ex hoc ,

aliter se habent prius et posterius : modo batur antecedens, quia ut videtur, ignis
nunquam aliqua percipiuntur, aliter se in sua sphsera, scilicet in medio sphffir;©

habere, quin aliquo modo aliter se ha- non habet contrarium applicatum. Item,
beant, sed quiespercipitur exhoc, quod partes centrales terr£e, quibus nullum
contrarium videtur applicatum. Item,
reseodem modo se habent modo ali- :

qua videntur eodem modo se habere, partes intermediaB in mixtis solidis, cu-
habent propter di- jusmodi sunt lapides, et metalla. Gontra
quje tamen aliter se

versitatem insensibilem, et de hoc de istas conclusiones sunt rationes ante op-

prima via. positum.

Quautum ad sccundam, potest teneri Ideo ad primam, dico, quod Aristoteles
Nonom-
quod non omnia moventur hoc intelligit de motu C(eli, quem simi-
ierVoTen- probabiliter,
^"''
prima conclusio de motu locali : litudinarie vocat vitam, eo quod estcausa
et est

Possibile est omnia moveri localiter. vit?e istorum inferiorum. Ad secundam,

Probatur de massa gravium, de qua mi- concedo consequens ;

quia terra quiescit

nus videtur, quia dicit Commentator 2. propter hoc, quia est ia suo loco natu-
quod ad unam par- rali. Et si instetur de igne dico, quod ,
Coeli : possibile est,
ibi est impedimentum, et de coelo non
tem terrte fiat tanta additio gravitatis,
quod sufficiat movere aerem circumdan- est simile sicut de illis qure recte mo-
vcntur. Ad tertiam, negatur consequen-
tem terram et per consequens tunc va-
,

riabitur centrum gravitatis , et per con- tia ;

quia, ut dictum est, non quaslibet

sequens centrum magnitudinisterra), et alleviatio alicujus partis terr^e, sufficit

movendum terram, et hocpropterae-

per consequens tota terra movebilur ;
ct ad
possibile est, quod quandoque ita sit de rcm circumdantcm, qui resistit. Ad
facto, propter construclionem alicujus quartam, dico, quod non est simile,quia

proptermagnum tcrra est corpus solidum, fixum, etma-

civitatis, vel turris,aut

pulsum aqua) ad unam partcm terra3. nens, et ideo non estsimile sicutde aliis
 :

QU^STIO IV 417
clementis. Ad
quintam, dico, quod po- necesse omnc movens sempermoveri ad
test comprchendi per rationem deductam hoc, quod moveat. In quinto concludit,
ex sensu. Ad sextam, negatur conse- quod est dcveniread aiiquod movens im-
quentio, et conccditur antecedens quia
; mobile. In sextoostendit, quod est ali-
aliqua sunl in istis inrcrioribus, ad
qua3 quis motus continuus, ct perpetuus. Et
non attingitinlluentia coeli, sicut partes in septimoostendit, quod aliquasemper
cenlrules terrcC. Item, multa sunt, qua3 nioventur, et aliqua quandoquc moven-
licetattingitin.Quentia coeli, tamen forte tur, etquandoque quiescunt. Secundum
pro tunc non dominatur adalterandum; ibi lleliquum est igitvr. Tertium ibi
:

igilur possibilecst, quod tunc quiescat. Hoc autem diipUcitev. Quartum ibi Ad :

Ad septimam, concedo niodo dico, dicta autem. Quintum ibi

:
Non ergo :

quod possibileest, quod nec mixtumele- necesseest. Sextumibi: Quodautemnon

mentum alteret, nec mixtum homo^e- est ipswn. Septimum Esse igitur
ibi :

neum sed mixta heterogenea, et alia qu.cdan. Vvimmw

;
capitulum dividitur;
conjuncla cum contrariis continue alte- quia primo pra^mittit unam divisionem.
rantur. .Vd or-.tavam, potest conccdi ante-
Secundo prosequitur membra illius di-
cedens de de partibus ca?Ii, ex-
coelo, et visionis. Tertio proponit de aliis trac-
cepto Sole, cujusforte lux non intendi- tare in aliis tractatibus. Et quarto, re-
tur, vel remittitur per aspectus aliarum colligit determinata. Secunda ibi : Om-
stellarum sed negatur consequentia, nia igitur. Tertia
;
Omnia fere au-
ibi :

quia multa sunt inistis inferioribus, ad tem. Quarta ibi :Pnncipiumautemrur-

qua^ non attingit hujusmodi nis.
alteratio^ Divisio (a) quam pr^emittit, habet DMsio en
Ad nonam, negatur antecedens, quia duo membra. Nam entia naturalia, vel
SS*m'"«
simplicia elementa, et mixta
homogenea omnia se habent uno modo, vel omnia T^^'^'"
non senescunt, nec alterantur nisi con- ,

trilDus, vel
111
duobus modis
^^ motuniy
uno modo,
: si
trario applicato. Et si dicatur, quodnun- hoc est tripliciter ; quia vel omnia sem-
quam corrumperentur , negatur conse- per moventur, vel omnia semper quies-
quentia, quia vincet constellatio, per cunt, vel omnia aliquando moventur,
et
quam applicabitur corruptioni. aliquando quiescunt. Si autem entia na-
turalia se habent duobus modis,
hoc
EXFO.SITIO TEXTUS esttripliciter; quia vel aliqua semper
moventur, et omnia alia semper quies-
Pnnci2)iuin {[)nutem consideration is. cunt, vel aliqua semper moventur, et
Isleest secundus tractatushujus octavi, omnia alia quandoque moventur, et
in quo Aristoteles determinat de dispo- quandoque quiescunt.Si vero habeant se
sitione entium, qua? cst in semper, vel tribusmodis, tunc hoc est unico modo
non semper moveri, vel quiescere : et di- quia allqua semper moventur, et aliqua
;

viditurin septemcapitula. In primo ca- semper quiescunt, et aliqua quandoque

pitulo ostendit,
quodaliqua entia, quan
-
. - moventur, et quandoque quiescunl, et
doque moventur, et quandoque quies- istud membrum probabitur esse verum,
cunt. In secundo ostendit, quod in motu, ut postea patebit.
motoret mobiledistinguuntur. Intertio Omnia {^) igUur. Ilic prosequitur
ostendit, quod est devenire ad aliquod membra dictie divisionis, et primo os-TexL"22
movens, quod si moveatur, movebitur a lendit, quod impossibile est onmiaquies-
se ipso .
In quarto ostendit, quod non est cere. Secundo quod impossibile est om-
Tam. ni.
J7
 LIB. VIII. PHYSICORUM
418
cundum \h\ Et dicunt quidam. Ter-
nihil quiescat. Et
:

nia moveri, ita quod At-

quando- tium ibi Amplius. Quartum ibi :

ostendit quomodo aliqua

:

tertio
quandoquequiescant. que Quintum ibi Et de ipso.Sex-
lapis. :

que moveantur, et
tum ibi Amplius autem. Primum in-
\

Fere autem. Tertia ibi At

:

Secunda ibi :
:

conveniens est, quod sicut dicentes om-

Prima conclusio est ista Impossi- :
. .
npvn
.ta d.cen
dedu- nia quiescere, negant sensum
b eest omnia quiescere.Proba.ur
inconvenientia; quia la- tes omnia mover, d>cun falsum e
(c)
c ^lo inuqua
contra sensum nno non solum natma
qu..rentes rationem; :

es ne.on scnsum. efam quie-

est principium motus. m.o
mod !n mitas qulam
moaoinmmiw q
intellectus est
moveri, est mi-
Inflrmitas ,,„u„,..„ .v,-,a. tis; tamen dicere omnia
^

etl intel- qua^rere rationem, ubi habetur expe-

leclus qua nus contra scientiam naturalem,
quam
rere ratio- rieutia
entia sensus
sensus.
nem ubi
habetur Sed contra
. - - : quia saspe sensus errat m dicere omnia quiescere.
er Et dicunt quidam. Secundum incon-
,rS";. judiciis per rationem corrigimus
et
,
anti-
est mfirmitas veniens est et recitat primo dicta
rores sensus igitur non
e«. ,

quorum. Unde antiqui dicebant omm

;

ru"rererationem,ubihabeturexperien-
quod quando moveri, tamen de aliquibus non apparet
rasensus. Respondetur, Con-
rationem s^pe sensui propter tarditatem motus.
sensus errat, et quod per sem-
est per primo, quia non est possibile
corriffiturerror sensus sed hoc ,
tra
vel diminui sed est
mediantibus quibus perci- per augmentari, ,

alia sensata,
dare quietem intermediam unde isti
sed in casu, quo
:

pimus iUumerrorem; quoslibet

Inter^mo-
per alia sen- sunt motus contrarii, et inter tus coniri
sensus judicet aliquid, et rios cad
experiri oppositum motus contrarios necessario cadit quies quies HJ,
sata non possumus dia.
est assentien- media, ut postea probabitur. Secundo,
iUius judicii, tunc firmiter
qua3- quia
4„,„ „.„ dicere esset idem, sicut dicere
sic „.
dum iudicio, nec ultra hoc est
illi
,

imo ultra hoc qua^rere quamlibet guttam cadentem rernovere

renda alia ralio,
intellectus non aliquam partem lapidis modo hoc es
rationem est infirmitas
;

manifesto, falsum quia multa, gutta. d.sponunt Vide co

notentis meditari, de per se
,
tradictii

inconveniens, lapidem, et una cavat lapidem dispos, nem Zt

V dubio. Sec^ndum' tnarce.
sic dicentes, dicerent
dubium esset de ista univer- tum. Tertio, quia
quia licet
attamen de parti- quod ligna qua3 putrefiunt, vel a^difl-
sali omnia moventur,
cia quae corruunt, semper post
eorum
Tertium in-
culari nuUa est ambiguitas.
motum non factionem tenderent ad eorum corrup-
conveniens quia negans
imo tionem, alterando modo hoc non est ne^
0^«™ adicit scienli. naturali,
:

n m
cuilibet alii scien- cessarium, imo quandoque remanent
et am contradicit (»)
statu. Quarto, quia eadem rat.one
d,ce-
rnanfqulibe cientia saltem exer- quod pon.tur m
retur, quod semen
cendoacTu?nsuum,utiturmotu.Quartum
nconveniens,quiamotum esse est prin- terra, vel jacens m terra, statnn a pnn-

ut patet cipio, quando poneretur, ascenderet de

cioTum in cientia naturali,
qu,a p,-,mo
ZL huiu. tcxt. 11 . modo ad Natura-
e<;tatrep,-obaresuaprincipia,
terra ;
modo hoc
disponitur ad pul.ulationem,
est lalsum,
et totu,n
fennons
arguere simul dividitpostquam.acqu,ev,t.Qu,nto,
^ecad Metapl,yBicumspectat
sed nec v 3
^.^ diceretur, quod duo non poten-

quod est f»^BU„.

insufficienter,
qma
omnia mo- ;

T...'.s. dit q d in,possibile est

,

videmus, quod duo non sufficuat traha-

veri etducitadsexinconvenienUa.se-
 QU^STIO IV 419

re, et cum tertius superaclditur illi, Tertio, quia motus violentus non po- H-

sufficiunt. Sexto, quia tunc, quando test esse perpetuus, quia fit ex quiete
aqua congelatur, diceretur, quod sem- naturali. Quarto, quia generatio, etcor-

perante disponebatur adcongelationem; ruptio sunt mutationes, et tamen non

modo hoc est falsum, quia aliquandore- possunt esse perpetuao, quia sunt inter
mansit in statu, et modo congelatur pos- certos terminos.Quinto, quia fere omnis
tea simul omnia ista exempia pro-
; et motus est quodammodo generatio, et
bant non quod alleratio fiat subito, sed corruptio, ideo cum generationes et cor-
quod post longas quietes incipiunt fieri ruptioncs non possunt esse perpetufe,
hujusmodi alterationes. nisi per quietes interpositas, sequitur,
10. Amplius cum xgrotaverit. Tertium in- quod aliqua interpolatione quandoque
conveniens, quia cum infirmus sanatur, moventur, et quandoque quiescunt ;

jam mutatur ad sanitatem , etilla habita quod probandum.

fuit
'^^'^^-
quiescit, quia si moveretur, vel move- Censere (5) autem omnia. Hic pro- ^'^-

retur in sanitatem ; et hoc non, quia ponit reductionem de istis membris ad

jam habet sanitatem : vel in aliud , et loca alia, quia postea ostendetur. quod
illud non oportet. primum movens est mobile, et quod
At quodlapis. Quixrlum inconveniens, primum motum semper movetur.
quia videmus lapidem movere per longa Principium (6)autem rursus. Hic Text. zQ.

tempora, sine hoc quod fiat durior, vel recolligit praecedentia. Et primo recoUi-
moUior ;
quod non esset, si omnia essent git primam divisionem. Secundo recol-
in continuo motu. ligit conclusionem. Et tertio recolligit

'xt 24. ^^ ^^ i'^)

Quintum incon-
^P^^ ferri. alias duas. Secundum ibi : Quod igitur.
veniens, quia videmus, quod lapis multo Tertium ibi : Similiter autem. Primo
velocius descendens deorsuia, quiescit recolligit divisionem de verbo ad ver-
in termino motus, quod non esset,si om- bum, sicut ponebatur prius.
nia continue moverentur. Quod igitur. Hic recolligit primam
AnijHius autem terra. Sexlum incon- conclusionem, dicens, quod impossibi-
veniens, quia videmus, quod corpora le estomnia quiescere quia licet ali-
,

naturalia non removentur a suis locis, qui dicebant quod omnia sunt ens mo-
nisi per violentiam, et cum magno co- bile, hoc tamen non obstante, dicimus,
natu respectu movenlis, quod non esset quod aliquid movetur , et ad facien-
nisi in locis suis quiescerent, et recolli- dum fidem de isto, sufficit sensus ;
quia
git, et palet in littera. quaerere rationem de illo, ubi habemus
At vero neque. II ic ponil tertiam con- dignius ratione, est opus male judican-
esi uii- clusionem, scilicet impossibile est entia tis, eo quod non potest discernere,quod
amnrr sc haberc duobus modis, ita ut aliqua est melius, vel pejus credibile, aut quod
aiiqua sompcr quicscant, ct aliqua semper mo- est principium, vel deductum ex princi-
)/)r"'o-
voantur, et quod aliquando moveantur, piis.
aliquando f[uicscant , et ducit ad qua3- Similiter autem. Recolligit alias duas
dani inconvenienlia : Primo, quia hoc conclusiones, et dicit quod ad omnia is-
est contra expcriontiam, ut dictum fuit ta sufficit fides, quani habemus per sen-
prius in aliis rationibus. Secundo, quia sum.
augmentatio est motus in perfectam
quietem, qua habita, est motus.
 .

420 LIB. VIII. PHYSICORUM

tris motum Adde quod et Malhema-
equi.
ticusqui abstrahit a motu, nonnullam ejus
ANNOTATIONES imaginationem habet dum ait a quolibel in

habct dno quodlibet punctum lineun duci. Qui ergo ^^. motum
(a) Divisio qnam praemitif,
auferl,
42
motum auferl, omnes vuU scientias, el ar
omnes
Opiniones ,7ie,7i&rff. Nota, quodlia?c cUvisio liabel sex

—a='— tes de medio sublatas. scienlias,

nwtu! ^ membra, vel seplem ,
juxla septem opi- 1 et o.rtes
(c) ita dicejite? omwamoveri. Nota <1^^"-^ destrmt.
niones antiquorum de motu. Prima opinio
;;i;;;u;;;:q;;d NiphusIIeraclitiopinionemdefen.are<.on^
tendit, dicens Ans^.otelem luc ndul al ud
fuit placitum Zenonis cum Parmenide, et
condemnare, quamquod omniaper sesenv
Melisso;ethsecopinioest contra sensum.
A /» rrnnri spmnpr
mTinri semper per moveautur quod autem 3 se, vel ex-
quod omnia
• •
;
Secundaopmiofuit, i
,-'.;,..,•„ ^nvnphm mntn
trinsecus omnia sint in perpetuo molu, id
ir
esl
moventur, sicut dixil lleracliLus,quoe
(inquil) non negat. C-aeterum
Aristoleles
etiam conlra sensum ; et ist?e dune opinio-
quomodo sustineri possit omnia continue
nescontraria simpliciter affirmant,lam ex
moveri,oplime docel Scolus in quxsl. 4.
parte subjecti universalis ,
quam ra-

semper. Terlia viJe eum.

lione modi prsedicati

opinio est quod omnia quandoque

EXPOSITIO TEXTUS
,

moventur, et quandoque quiescunt, qutx3

fuit opinio Anaxagoroe et Empedoclis, ut 13.
Reliquum (1) est igitur considcrai}- t;^^^^' 27
supra. Et istiduomodisuntsub-
-
visum est •. . , i
•

^..n. Hoc est secunclum capitulum hujus

n r ratfone modificationis pr.dicati
tractatus, in quo Philosophus ostendit,
amuank sed contrarii ex parte subjectl,
omnia. Quarta opinio est, quod omnium quod in omni motu movens et motum
rerum qusedam semper quiescunt, et qure- distinguuntur et primo proponit inten-
:

dam semper moventur, sicuL dixil Pytha- tionem ingenerali.Secundo ponit quam-
dam divisionem. Tertio prosequitur
goras et post Epicurus ut refert Albertus. ,

Quinta opinio est,quod quffidam non omnia membra illius divisionis et : q : irto con-

quandoque moventur, quandoque qaies- et cludit propositum suum. Sec.uida il)i :

cunt. Sexta opinio esl, quod

quredam Tertium il). Et ma-
Movsntium igitur. :

quiescunt semper, el alia moventur quan- Si igilnr omnia.

xime. Quartumibi :

doque, et quandoque quiescunt. Seplima

Proponit igitur, quod nunc est conside-
opinio est, quod inveniuntur in enlium
di-
randum, utrum omnia quandoque mo-
versitale tres modi simul,scilicelquodqu-o-
et quandoque quicscant vel
veantur,
dam moventur semper, et quajdam quiev
;

qua^dam quiescunt quan- utrum sit aliquod semper motum, et ali-

cunt semper, et

doque, et moventur quandoque el de luic ;

quod semper mobile
sequentibus est prin- Moventium igitur. Hic pr£emittit duas ^^^1^ C(i
in prfficedentibus, et
cipalis intentio. divisiones : secundo combinat membra ';«^;f ^
'«^»'^'^-
(b) Imo etiam contrjdicit cuilihet, elc. divisionis in invicem, ibi : Q lod enim.

Nota, quod non solum Physicus

naturam Primo quod eorum qmc movent
dicit,

motus speculatur, verum et Melaphysicus et moventur, quaedam movent et

mo-
principiis, sed
de altissimis ejus causis et
ventur per se, et qua^dam per accidens ;

moralis Philosophia et Rhetorica de ac-

et ,
et accipit \\\cpcr accidens, prout hic dis-
tionibus docet, quse in motu consislunl, de
tinguitur contra per sc, et primo, ita
Dialectica ratiocinatur quin
quibus et ,
moveri per accidens,
quod illud dicitur
etiam et Mechanicae artes motuumsunt di-

extruendarum navium, et quod solum movetur secundum partem,

rectivse, ut ars
vcl quod movetur ex eo, quod estin
alio.
nautica motum navisconsiderant.et equcs-
 ;

QU^STIO IV 421

Secunda divisio : Eorum quee moventur tem. Primo dicit, quod maxime manifes-
per 86, qutedam moventur a principio tum est in his, qua3 moventur violenter,
intrinseco, et alia a principio extrinseco. quod movens distinguitur a moto, quia
Item, quajdam moventur naturaliter, et ibi movens est extrinsecum moto, ut pa-
alia violenter. tet in projectu lapidis.
Quod enim. Hic combinat membra Postea autem. Hic declarat idem in 15.
divisionum ad invicem, quodlibet decla- iis, qua3 moventur ex se, dicens,
quod
rando, dicens primo, quod illud quod post illa qua3 moventur violenter, ma-
movetur, a se ipso movetur naturaliter, nifestum est in illis, quie moventur se-
sicut animal movetur a se ipso et uni- cundum naturam ex
;
seipsis, quod mo-
vei-saliter omne illud, quod habet in se vens distinguitur a moto, quia in anima-
principium intrinsecum sui motus, mo- libus anima est movens, et residuum
vetur naturaliter.Secundo addit (^) quod motum. Sed dubitatur an in animalibus
animal contingit moveri naturaliter, et movens, et motum distinguantur secun-
violenter.Et potest exponi uno modo, dum situm, vel non, quemadmodum na-
quod animal potest moveri violenter, ut vis, et trahens navem situaliter distin-
si projiciatur sursum. Alio modo, quod guuntur? Respondetur, quod in moti-
animal movetur naturaliter, quantum bus animalium primum movens est ani-
est ex parte animas movetur tamen \ io- ma, sed non immediate
;
quia anima ,

lenter considerata natura elementi, de movet musculos, et mediantibus mus-

cujus natura est animal a dominio, nam culis motis movet nervos, et nervi moti
animal est de natura terras propter gravi- movent membra, ut pedes, et tibias,
tatem,et ideo quantum est ex parte terra3 quibus niotis, portatur corpus animalis
animal movetur violenter. Tertio,decla- modo anima, et corpus sunt movens, et
rat aliud membrum, dicens,quod eoruni, motum indistincta secundum situm, sed
qucG moventur ab qua^dam moven-
alio, alia membra, quorum unum est movens,
tur violenter, ut ignis deorsum, et terra et aliud motum, situaliter distinguun-
sursum ; alia naturaliter, ut partes ani- tur.
malium, moveantur secundum dispo-
si Maximeaiitem. Hic declarat intentum
sitionum, et juncturarum membrorum in gravibus, et levibus, quando moven-
exigentiam moveantur membra
;
quia si tur naturaliter et primo proponit esse
:

secundum juncturas juxta consuetum dubium de istis. Secundo ostendit quod

modum natiinG, tunc dicuntur moveri gravia, et levia non moventur a se ip-
naturaliter et si opposito modo, tunc
, sis. Et tertio ostendit a quibus motori-
dicuntur moveri violenter. bus moveantur. Secundum ibi Et nam- :

2g
Et (2) maximcMic declarat principale que. Tertium ibi Sed accidit. Primo
:

intentum,prosequendoin membris dicta3 dicit, quod maxime dubium est de ele-

divisionis : et ostendit, quod in omni mentis simplicibus, scilicet de gravibus,
motu movens, et motum distinguuntur. et levibus, de quibus manifestum est,
Et primo, in iis quai movenlur violen- quod moventur ab alio , quoniam moven-
ter. Secundo, in iis qua? moventur ex tur ad locos oppositos suis locis natura-
se. Tertio, iniis qucB moventur naturali- libus; sed immanifestum est a quibus
ter, licet non ex se, cujusmodi sunt gra- moveantur, quando moventur ad loca
,
via, et Secundum ibi
levia simplicia. : ad qua3 inclinantur secundum naturam.
Poalea aulem. Tertium ibi Maxime au- : Et (3) namque. Hic probat, quod gra-
T«t. 29.
 :

422 UB. VIII. PIIYSICORUM

Grayia, et yia, non moveantur a se ipsis,

et levia Primo ponit duas distinctiones. Se-
est.

moventur per quatuor rationes. Secunda ibi Et :

cundam ibi Quoniam a^^/em.Primadis-
:

a seipsis. tinctio est,quod quoddam est movens,

^.^^^^^^^ Tertia ibi Quare si in ipso.:
(^)

Quarta ibi Aniplius quomodo. Prima

:
sive motum quod de sui natura non mo-

ratio : non competit gravi et levi

Illud vet, ut si dicatur, quod baculus movet
simplicibus, quod est proprium anima- lapidem ; movens a natura pro-
aliud est

torum sed moveri a se est proprium

;
pria, ut quando dicimus, quod calidum

animatorum ergo, etc. Secundo, illa

:
est calefactivum, vel etiam movet poten-

qua3 moventur ex se, possunt ex se quies- tia calidum, scilicet frigidum. Similiter,

cere sine impedimento extrinseco,prius- quoddam est mobile ex natura propria

quam attingant ad terminum motus, ad in aliquem locum, ut ignis in sursum,et

quem naturaliter inclinantur, ut patet terra in deorsum ; sed aliud est mobile

de animalibus : sed gravia, et levia sim- violenter in aliquem locum , ut ignis

plicianon possunt quiescere, donec ad deorsum, et terra sursum.

Quoniani (6) autem. Secunda distinc- Text. 32,
illum terminum perveniant, ad quem
(c),
naturaliter inclinantur ; ergo, etc. Ter- tio quod aliquid dicitur in polentia

tio, illud quod movetur ex se, potest ad aliquid dupliciter : Uno modo in po- f//^l"fsf

tentia essentiali et sic non habens scien- inpoteM*

moveri naturaliter ad diversas differen-
;
duplicile\
tiam dicitur in potentia essentiali ad essentiau
tias positionis sed grave et leve non
;
vel acci-

moventur, nisi ad unam differentiam na- considerandum, qula prius oportet gene- dentaii.

turaliter : ergo, etc. rari scientiam, antequam consideret.Isto

Quarto,omne (4) quod per se movetur modo etiam ignis dicitur in potentia es-

sentiali ad movendum deorsum, et hu-

Text.'30 dividitur in partem per se moventem, et
partem per se motam sed grave et leve ;
jusmodi potentia non reducitur ad actum
nisi a generante, ut a doctore qui gene-
simplex nonsic dividitur ergo,etc. Ma- :

rat scientiam, vel a frigiditate, qua3 ge-

jor patet, quia animal dividitur in ani-
mam quae est per se movens, et in cor- nerat gravitatem. Alio modo aliquid di-

est per se motum, quia ha- citur in potentia accidentali, ut habeus

pus quod
bet in se dispositiones actuales potentes
gravitatem potest moveri deorsum,quan-

resistere, et causare successionem in do impeditur sursum , et talis potentia

motibus provenientibus ab anima : et reducitur ad actum a removente prohi-

minor patet, quia prajter formam ele- bens.

Attamen qugeritur. Respondet cuidam
menti simplicis non est in elemento nisi
17.

dubitationi quia aliquis quseret, qu£e

materia prima, cum dispositionibus na- ;

estcausa, quare grave existens sursum

turaliter consequentibus formam
ele-

quorum nullum potest causare movetur deorsum ; et eodem modo de

menti,
a contrario. Respondet Aristoteles
successionem in motu nato provenire a levi

quod hujus non est alia causa, nisi quia

forma elementi.
ista ex naturispropriis nata sunt sic mo-
T«t. 31 Sed (5) accidit ad hsec. Hic inquirit a
veri, ut hoc sursum, illud deorsum.
quo moventur gravia, et levia simplicia
Potentia aulem est. Hic ostendit a Cravia,
et primo pra^mittit duas
disiinctiones.
.
levia a i

quibus moveantur gravia et levia, di- moveant

Secundo, respondet cuidam dubitationi:
quibus moventur ccns, quod si grave moveatur, movetur
et tertio ostendit a
immediate a generante sed non mo-
gravia et levia. Secunda ibi Attamen
; si
:

quxritur hoc. Tertia ibi Potcntia autem : veatur, tunc vel hoc est, quia habet gra-
 QtJ^STIO iV m
vitatem, et prohibetur non ha- ; vel quia Ex hoc sequitur primo, quod uterque
bet gravitatem, sed potest habere, et mo- istorum motuura est animali naturalis, sed

veri deorsum, et tunc movetur grave a naiuralior est motus, cujus anima estprin-
cipium. De primo motu palet : quia motus
generante, vel a removcnte prohil)ens.
naturalis est a principio naturali ; sed in
Si igitur (7) omnia.Wic infert conclu-
animali esthujusmodi principium tam ae-
sionem principaliter intentam, scilicet
tivum, quam passivum ad hos motus ; ergo
quod omni motu movens distinguitur
in
sunt illi naturales. Secundum docet Scotus
a moto, sub istis verbis, In omni motu
in4. distinct. 49. qusest. 14. quod in hunc
invcniuntur movens, et motumdistincfa. modum probat : Quandocumque sunt
Probatur primo, in motu violento hoc aliquae potentiae ordinatie, naturalitas po-
est manifestum. Item in motu, quo ani- tenliae superioris est major,quam potentiae
malia moventur ex se. Item, in motibus inferioris , ut patet quando grave ascendit
naturalibus gravium, et leviuni simpli- sursum ne detur vacuum ; ergo naturalius
cium hoc est declaratum igitur cum ;
est corpori periSci quod motu ab anima, et

non sint alii motus, sequitur quod in moveatur competenti anima^, quam quod
moveatur motu proprio ad centrum, in-
omni motu erunt movens, et motum ab
quantum grave.
invicem distincta.
Secundo sequitur, quod motus progres-
19.

ANNOTATIONES sivus animalis, secundumquod lalismolus

anima est principium, est naturalis, imo
(a) Addit quod animal contingil moveri motus sursum, quando in patriam sancli
naturaliler. Nota, in quodlibetanimato du- volabunt, et non deficient, erit motus na-
plicem inveniri motum. Aller est secundum turalis ; est tamen modo secundum c[uid

quod est mixtum, et sic movelur ad mo- violentus ,

quia corpus est repletum hu-
tum elementi pra^dominantis. Alter est se- moribus grossis, qui reddunt hominem pi-

cundum quod est animatum, ut motus grum, et causant, ut defatigetur animal.

progressivus. Primi motus principium est Tertio sequitur, quod corpora mortua
mixlum,eo modo quo dicimus de gravibus apparent graviora, non quia plus habent
se movere, et Iiabere principia motus.Se- materia3 aut quantitatis, quam habeant in
cundi, scilicet motus animati principium vita , sed quia spiritus vitales corrum-
est anima. Secundo diffenmt ,
quia ille puntur, et inducuntur humores grossi,
motus non fit secundum cognitionem, sed quanto enim corpora habent spiritus sub-
secundum naturalem appetitum, sive in- humores minus grossos, agilius
tiIiores,et

clinationem provenientem a dominio ele- moventur, quia anima habet minus impe-
menti ; et sic est determinatus ad unum, dimenti : hoc intelligitur, si ca^tera sint
scilicet ad deorsum ,
quia corpora magis paria.

Iiabent de terra motusautem ratione ani- (ij)Quoddamest movens sive niotum. Nota,
;

mse proveniens, sequitur appreliensionom,

, .... . Moventia
quod prima distmctio sic nitelligitur •.sum. in
.

qua3 non esl semper respectu unius loci, Moventium quaedam movent per se, et se- dffferentia.
et situs ,
quia appetitus sequens cogni- cundum naturam qua^dam vero per acci- ;

tionem non est sempcr determinatus ad dens, etextra naturam. Exemplum secun-
unum. Tertio differunt ,
quia in motu di, ul vectis, sagitta, vel baculus movet
priori, scilicet naturali, non potest intrin- gravia, ut puta lapidem, se d hoc non est
sece se sistere, ut si animal a turri cadat, per suam naturam, et per se ; nam si ba-
non poterit in medio sislere, si velit sed ; culus poneretur extra lapidem, ct non mo-
in molu, cujus anima est principium, po- veretur ab alio, non moveret ipsum lapi-
lest sislere per intrinsecum. dem, sed cum eo quiesceret. Exemplum
 424 LIB. VIll. PHYSICORUM
primi, utsi actucaliduiu, putaignis, cale- secundum sine moLore exlrinseco, a quo
faciat potentia caliduni, puta aquani . ei. generatur actus primus ; frigidum enim
eodem modo distinguitur de mobilibus : non pol.est calefacere, nisi prius efficiatur
quaidam enini moventur secundum natu- calidum ab aliquo extrinseco generante in
ram, sicut ignis sursum, et 'erradeorsum : eo caliditatem ; nec aliquoJactugrave mo-
qupedam vero contra naturam, sicut e con- vetur sursum naturaliter, nisi fial levo per
trario. moLoreinextrinsecum generantem in eo
20 (c) Secunda disiinclio, quol aliquid di-^a- levilaLem , atque adeo ad hoc, quod leve
Poteulia
est iluplex tur in potentia. quod duplex est po-
Nota, incipialmoveri sursum, indiget moLore ex-
ad actum
Tprinnnn el tentia, qusedam adactuum primum, trinseco, scilicel generante ineo levitatem,
quoe
ad rictum est forma, vel dispositio alia estad actum : si sit in potentia essentiali, sive in potenLia
secuwfum.
secundum, quie est operaLio consequens ad aclum primum, vel indigeL removente
formam, vel cispositionem,sicut scientia est prohibens, si sit aclu leve, et in potentia
actus primus, el considerare actus secun- accidentali, sive ad acLum secundum. Et
dus.Prior potentia appellatur essentialis, quamvis grave, vel leve sic moveatur ab
quia est ad formam, quse est principium extrinseco motore, ipsum tamen existens
operandi; posterior dicitur accidentalis,qu:a solum in poienfia accidentali, movetur a
est ad operationem. Addiscens ergo est in sua forma, vel a sua gravitaLe vel levitate,
potentiaad aclum primum,sciensautempo- per quam natum esl naturaliter moveri
testesse inpolentia adacLum secundum.Si- sursum, aut deorsum effecLive, eL per se,

militer caliditas est actus primus, et ca- eL immediale, si fuerit grave sursum, et
lefacere actus secundus ; frigidum ergo est non fucirit impediens; leve enim operabitur
in potentia essentiali, seu ad actum pri- niox, nisi aliquid prohibeat.
mum , sed calidum est in polentia acci-

dentali, quia potest esse in potentia ad ac-

tum secundum. Et similiter gravitas et
QU.ESTIO V
levitassunt actus primi, sed molus sur-
sum, motus deorsum sunt actus se-
et
Utrum in omni motu niovens, et inotum
cundi aqua ergo est in poLenlia ad hunc
;
ab invicem distinguantur
actum primum, qui est levitas aer vero, ;

vel ignis aliquando eslinpotentia adactum Aristot. hic te.vt. 2(3. et 40. Averroes iOid. D.
Poteiitia! Thom. in locum Pliilos. citat. et 1. coiit. gent.
essenlialis secundum, qui est moveri sursum. Inler cap. 13.Scotus 9. Melaphys. qua-st. 14. Ant.
et acciden autem hujusmodi potentias ha3c est diffe- Andr. ibid .quotsLi. Gre.ijor. in 2. disl. 6. qucvst.
talis dis-
1. arl. 3. JandunusS. Phys. quiest. 12. Plaza 2.
cHmen. rentia ,
quiaquod est in aclu primo, el in Pltys. disp. i.quwst. 7. Conimbr. 3. Pbys. cap.
poLentia adactum secundum. potest statim 3. q. 3. art. 3. Gomplut. disp. 28. Pliys. qwnst.
1. art. i2. Roccus 3. Phys. qucest. 3. Vide auctores
secundum, si fuerit ei
transferri ad actuni
citatos lib. 7. quc&st. 3.
applicatum objectum, et non fuerit extrin-
secum impediens, nec ad hoc quod trans- Arguitur quod non : primo, quia
feratur ad actum secundum, indiget mo-
tunc sequeretur, quod intellectus non
tore extrinseco '^alidum enim sLatim
;

esset liber ; consequens nos experimur

calefacit, si siL ei calefacLibile approxi-
falsum, et patetetiam falsum per Aris-
malum, et actu sciens potest statim con-
totelem 1. Periherm. et 9. Mctaph. cap.
siderare, nisi sit aliquod impediens.
grave sursum, G. te.Jct.C). et 10. Gonsequeiitia probatur :
Sic etiam actu si sit sta-
21.
tim movetur deorsum,nisi sit extrinsecum quia de ratione agentis liberi est, quod
impediens. Illud vero, quod est in potentia moveat se sine distinctione moventis, et

essentiali, seu ad aclum primum, non po- moti ; etiamsi semper movereturabalio,
test exire in operaLionem, sive in acLum tunc (leterminaretur abilio, quodfortius
 QU^STIO V 425

inoveret , et per consequens non esset in motu aniuialis unum membrum mo-
agens liberum. vet aliud, et membra moventia movenlur
Secundo, quia in omni animali unum abanima. Ideo primo videndum est,

membrum movet aliud igitur in ; sic qualiter unum membrum moveatur ab

movendo unum membrum ab alio, est alio. Secundu qualitermembra movean- Divisio
qmcsiionis.
devenire ad aliquod membrum, quod tur abanima : et tertio a quoanima mo-
non movetur ab alio, aliter enim in veatur.
membris animalis esset processus iii Quantum adprimum, notandum, sicut Cov iiUer
omnia
infinitum ; sedillud membrum, ad quod patet iii lib. de Motlbus animalium, membra
animalis
sic devenitur, movctur , igitur a se ipso, quod inter omnia meml^ra animaIis,cor est princi-
prifius.
et per consequens non distinguuntur est mendjrum principalius,aquoreliqua
movens et motum. membra moventur, et a quo dependent
Tertio, animal dividitur in partem per omncs motus delectabilium, et trista-
se moventem, et partem per se motam ,
bilium, et universaliter omnis sensus, ut
et tamen movetur a se igitur ibi non ; patet in 3. de Partibiis animalia)n,qiiod
distinguuntur movens, et motum. Prima quidem movetur motu dilatationis et

pars anlecedentis probatur, supposito, constrictionis, sivetractus etpulsus,me-

quod in bruto non sit nisi unica forma diante quo mittit, et influit spiritus per
subslantialis ; tunc iila est per se mo- venas, et alia membra me-
corporis, et
vens,etnon remanet nisi materia prima, diantibus isiis spiritibus movet mus-
qua3 non potest esse per se mota, cum culos, et musculi moti movent nervos,
sit in potentia tantuni. qui})us motis, movetiir totum corpus
Quarto, animal incipit moveri a se, animalis ; quod in motibus
et sic patet,

sive ab objecto exteriori ; igiturmovetur membrorum animalium movens, etmo-

a se sine distinctione moventis, et moti. tum distinguuntur.
Consequentia tenet : quia Aristoteles Quantum ad secundum, scilicet a quo 3
Cor in a-
ponit, quod animal movetur inchoative illa membra moveantur, et estprtecipue nimali a
quo move-
ab objecto. Etpatet antecedens, quando dubium de corde, a quo cor moveatur. atur.
animal movetur immediate post exper- Pro quo est notandum, quod sicut ele-
gefactionem. mentis simplicibus insunt quidam motus
Quinto, aninia movet corpus, et mo- naturales a suis formis substantialibus,
vendo corpus, movet se ipsam ; igitur sicut gravi inest moveri deorsum, et
in motu aninne idem est movens, et levi sursum , ita similiter quibusdam
motum. mixtis, a suis formis propriis insunt
Sexto, arguitur de aliis motibus, quia quidam motus naturales : verbi gratia,
anima movet alterando. Item se ipsam ferrum a sua natura propria habet,quod
nutrit et augmentat, quod non esset movetur ad adamantem, sed a gravitate
nisi idem esset movens, et motum. habet, quod moveatur deorsum, et in
Oppositum arguitur per Aristotelem corpore humano, quidam humores ha-
.s. h
hujus text. 3i. et indc, qui declarat, bent a natura, quod moveant ad media-
quod omni motu movens, et molum
in tionem. Ita similiter dico in proposito,
distinguuntur aliter enim non essetvia
; quod cor a sua forma, scilicet a parte
ad prubandumaliquos esse motores im- animas, qua informatur, Iiabet (|uod sic
mobiles. movetur motu dilatationis, ct constric-
Sciendum,quodsecundumAristotelem tionis ; et sic patet a quo movetur cor
 426 LIB. VIII. PHYSICORUM

tanquam a moiore immediato, scilicet qualiter movet se, pra^cipue quan-

a sua forma propria, qua informatur. do exercet actum liberum, respondetur,
Grave mo- Secuudo notaudum, sicut in motibus quotl adliuc movens distinguitur a moto,
licet grave moveatur quia intellectus mediante forma, qua
melhJiea gi^avium ct levium,
««^/'o'"'"»- immediate a sua forma, tamen requi- informatur, est movens, sed solus intel-
runtur alii motores primi, scilicet aut lectus circumscripta specie est motum ;

generans, aut removens prohibens , ut et sic patet inducendo tam in partibus

patet iii isto octavo. Ita in proposito animalium, quametiam in motuanimge,
licet cor moveatur inmiediate a sua for- quotl semper movens distinguitur a

ma propria, tamen mediate movetur ab moto.

aliis, ut puta a generante, vel a moto- Ad rationes. Ad primam, negatur con-
ribussuperioribus, qua3 sunt causa3 uni- sequentia : quia licet moveat se, hoc
versales. tamen est mediante specie, et sic ibi dis-

Tertio sciendum, quod in hujusmodi tinguuntur movens, etmotum.

motibus cordis, est resistentia sufllciens Ad secundam, dico quod illud mem-
ad causandum successionem, scilicet brum movens, ad quod devenitur, ita ut
gravitas naturalis cordis, et continuitas non moveatur ab alio membro, move-
ejus ad alia membra ; et sic patet, quod tur a sua forma intrinseca, et illa move-
cor dividitur in partempersemoventem, tur ab objecto exteriori, vel asua specie
scihcet in formam , et in partem per se impressa.
motam, scilicct in materiam, quae prop- Ad tertiam, negatur antecedens : quia
ter dispositiones accidentales, quas cor materia propter dispositiones, quas de-
sibi determinat,dicitur parsper se mota, terminat animal, dicitur per se mota, eo
eo quod illaB dispositiones sufficiunt quod illse dispositiones natse sunt cau-
causare dispositionem inmotu nato pro- sare successionem in motibus, qui pro-
venire a forma cordis ; et ideo sicut for- veniunt a forma animalis.
ma gravis movetura seipsa per accidens, Ad quartam, dictum est. Ad quintam,
ita etforma cordis, et sic patet, qualiter anima movet corpus concedo quod mo-;

partes ax-"malium moventur ab anima ; vet ipsum per accidens, ita ut totum
et hoc de secundo. compositum sit motum, et sola anima
4
Quantum ad tertium, scilicet, a quo sitmovens, et sic adhuc distinguitur
Anima a jnovcatur auima dico quod anima mo- motum.
quo moce- ^ , movens, et
'"''•
vetur ab objecto exteriori, vel a specie Ad sextam, anima alterat se. Dico
reservata a virtute alias causata ab ob- quod non alteratse, nisi mediante spe-
jecto exteriori , sicut in expergefactione, cie, vel alia qualitate tanquam instru-
licet non sit objectum exterius, a quo mento, et qua^cumque sit illa qualitas,
animal movolur, attamenmovetur a spe- semper movens distinguitur a moto.
cie interius reservata : modo in isto

motu moveus distinguitur a moto, sci-

licet species, aut objectum exterius ab

animali, qucd movetur,nec oportet illud
agens moveii ad hoc, quod moveat, si-

cut non est necessarium quod objectum

moveatur ad hoc, quod imprimat spe-
ciem suam. Etsiquairaturde intellectu,
 QU/EStlO VI 427

Oppositum arguitur per Aristotelem

in isto 8. text. 32. ubi ponit, quod gra-

QUyESTIO VI via et levia non moventur a se, sed a ge-

nerante, vel a removente prohibens.
Notandum, quod aliquid (&) dicitur 2.
Utriim gravia, et levia moveantur Aliqiiid
moveri a se multipliciter : uno modo, dicitur
ex se moveri a
quia secundum se totum, et quamlibet se mnlii-
pliciler.
partem sui, est movens et motum ita
Aristot. r/n/sic.cap. 4. (ext. 18. et 2. de Ccelo
8.

vap. 2. te.vt. 9. Albertus Magnus /liciract .2. cap. ut non sit aliqua pars sui quantitativa,
4. Scotus2. dist. 2. q. 10. Gregor. disp. 6. qwvsi^
1. Ferrar. qucpst. 9. et 1. con. Gen. c. 97. Anton.
vel etiam essentialis, quom moveat,
Andr. 9. ifct. quasl. i Janclun. S.P/iync. qucEst.
. quin moveatur, nec aliqua mola, quin
12. Burid. in cap. 4. 8. P/iysicor. Augiist. \ipli.
moveat. Secundo mododicitur moveri ex
in comm. ejusdem cap. Rub. ibid, qua?st. 2.
Achill. lib. ?> de Elementis. Conimbr. ;ncap. 4. se, quia componitur ex movente, et mo-
P/iysic. qva'st. umca. Perer. lib. 7. cap. 6. Va-
les. cotitror. 11. et 14. to. Tcrtio modo dicilur moveri cx se,cx
eo quod componitur ex movente et
Arguitur quodsic: quia moven- illa molo, et cum hoc in suo motu non in-
tur ex se, quae movcntur quocumque digetmotore extrinseco , et sic illud di-

niolore extrinseco circumscripto ; sed citur moveri ab alio, quod pr£eter for-
gravia, et levia sunt hujusuiodi, ut pa- mam, qua movetur, indiget, vel indi-
a

*.et ad experientiam : ergo, etc. guit ad hujusmodi motum, motore ex-

Secundo, illud movetur a sua forma trinseco. Quarto modo dicitur moveri ex
propria, scilicetmediante gravitate ; igi- se, quiacomponiturex movente et moto,
tur grave movetur ex se. et cum hoc sufficit per .se incipere mo-
Tertio, quia aliter sequeretur quod tum et perficere, et cum hoc quiescere
grave non moveretur deorsum natura- sine pra3sentia motoris extrinseci ; et i>e-
liter. Consequentia probatur, quia in cundum istum modum ponit Aristoieles
lioc est differcntia inter motum natura- quod animalia moventur ex se, sed gra-
lem, et motum violentum, quia motus via et levia inanimata non.
naturalis fit a principio intrinseco, et a Tunc quantum ad primum modum est Impossibi-
le est ali~
se , sed motus violentus ab alio. ista conclusio : Impossibile
est ah- quid )HOve- (b)
ri a se
Quarto arguitur per Commentatorem quid moveri a se. Probatur ; quia siali- secimdum
tolum et
i'n secundo hujus, in principio, com. 1. quid moveretur a se pra^dicto modo, se- se
quamlibet
motum loca- queretur quod tuipartem
ubi ponit differentiam inter ipsumsecundum idemsui
Jem, et motum alterationis, dicens quod omnino esset in actuet in potentia ;con-
corporasimplicia habent iii seipsis prin- sequens est impossibile, ut patet 9. Met.
cipium suimotus localis , sed non habent et in Proa3mio de Anima. Gonsequentia

in se ipsis principium suas alterationis. probatur quia in eo quod movet, est in

:

Quinto,si gravia et levia non move- actu, et in eo qao 1 movetur, est in po-
rentur a se, sed ab aliis, hoc maxime tentia; igitur sisecundum idem sui mo-
esset a generante, vel a removente pro- veat, et moveatur, sequitur quod simul
hibens ; sed hoc non,({uia nec generans, sit in actu, et in potentia.
nec removens prohibens, est simul cum Secundo, sequeretur quod idem esset 3.

illo, quod movetur, nec ipsum inse- nobilius se ipso, quiaagens est nobilius
quitur ; igitur nullo illorum movetur passo, et movens moto. Tertio, quia om-
grave, et leve. nis motus est secundum proportionem
 428 LIB. VIII. PHYSICORrM
inajoi'is ina cnuiliditis , secl ojusdem m\ bet aliorum incipit de novo ; et ideo di-
se ipsuiii, el secinulum idem uon est la- cit Aristoteles quod magis proprie coe-

lis liroportio ; igitur impossibile est, lum dicitur molum, quam aliquod alio-

quocl idem, et secundum idem sit mo- rum mobilium.

vens, et motum. Quarto, probatur a pos- Quarta conclusio est de quartomodo : Animaiia^
teriori ;
quia si aliquid posset sic moveri Animal movetur a se cjuarto modo,ita ut c.v se ipsis

a se, tunc per nullam viam possemus pro- in suo motu non mo-
indigeat pra3sentia
bare aliquas esse substantias separatas, toris extrinseci ad inclioandum motum.
quod est falsum, ut patet in Islo 8. lext. Probatur, quia animal inchoat motum
21. ct iiide. ct 12. Mctaph. tcxt . 9. et post c[uietem sine motore extrinseco.
ijule. Consequentia probatur : quia dice- Item, animal movet se ad diversas, imo
relur, quod coelum secundum . se totum ad contrarias differentias positionis.
est movens et mcitum, quemadmodum Item, tendit ad quietem cum vult, quod
diceretur de una pura gravitate, si mo- ncm esset, nisi animal ex se moveretur,
veretur deorsum. Quinto, proljatur In quia animal habet species sensibilium
isto 8. inductive; c[uia ccelum ratione or- reservatas in ejus memoria et phantasia,
])is movetur, et ratione Intelligentite mo- a quibus pust quietem potest movere ad
vel, secundum diversa movet et
et sic locum apprehensum, per speciem reser-
movetur. Kem, animal movetur secun- \atam alisque hoc, quod tunc de facto
dum materiam, et movetsecundum for_ nioveatur ab ol)jectoextrinseco prassente;
^
mam et codem modo dc gravi, et levi.
, semper lamen indiget, quod alias mo-
Secunda conclusio est dc secundo tum fuerit ab oi)jecto sensibili, vel intel-

biiTmove- i^iodo : Onme mobile motum, quocl sci- ligibili, et a[)petibili.

iur asejp-
so quate-
\[qqi ggi; mobile i)er
^
se,' movetur a se Quinta conclusii •, quod isto modo gra- g
nus_com- ipso modo. Probatur, quia
secuudo via, et levia simplicia non moventur ex
^
ponitur cx ^
>rtovente onme mobile componitur ex movente, et se, neque etiam mixta inanimata. Proba-
ct molo.
moto, et patet mductive quia coelum ; non moventur ex se, qu£e
tur, ([uia illa
componitur ex Intelligentia et orbe , ad hoc, quod moveantur post quietem,
animal ex corpore et anima , mixta indigent praasenlia motoris extrinseci ;

inanimata, et elementa componuntur ex sed gravia et levia simplicia, et cum hoc

materia et forma ; et sic cum quodlijjet mixta inanimala, indigent motore ex-
m obile componatur ex movente et moto, trinseco praisente, ad hoc quod movean-
sequitur quod quodlibet mobile move- tur post quietem ; igitur non moventur
tur a se isto modo. ex se. Major patet per descriptionem da-
, Tertia conclusio est de tertio modo ;
tam quarto modo, minor probatur
et ;

Cwium mo- Mhii movctur a se tertio modo, nisi ca'- quia si grave deorsummoveatur, et prius
velu7^ a se-
ipso. lum. Probatur, quia praster motorem, a non movebatur, tunc vel hoc erat, quia
quo cajlum movetur immediate, non re- prius non erat actu grave, aul quia
quiritur alius motor extrinsecus me- prius erat actu grave , sed erat im-
diate, vel immediate
coelummo- ; igitur peditum nc descenderet . Si primo
vetur a se isto modo. Quod autem nul- modo, tunc requiritur priesentia mo-
lum aliorum moveatur a se isto modo, toris extrinseci , scilicet generantis
probatur : quia quodlibet aliorum,quod gravitatem ,
quia impussibile est, quod
movetur, indiget vel indiguit alio mo- non grave fial actu grave, nisi ab illo,

tore, scilicet, generante, ex quo quodli- quud generat gravitatem. Si secundo mo

 QU^STIO VI 429

do, Qdhuc requiritiii' pnpsentia mi)toris scripto generante ; ncc qiiando non esl,

extrinseci, scilicet ad removemlum im- quia tunc non movetur. Sexto, si unus
pedimcniiim illud, quia semper rcmi)- ignis generetur ab alio, etjuxla ignem
vens prohibens est motor extrinsecus. generatum sit aqua, tunc aqua calefit,

Et si dicatur, quod graA"e prius quies- et non a generante, ssd a genito ; ita si-

ccbat in loco naturoli, adhuc iliud non militer in proposito, si grave moveatur
obstat, quia limc rcquiritur prcPsentia deorsum, hoc est a gravitate generata,

moventis sursum, prius quam possit mo- sed non a generante. Septimo, quia tunc
veri deorsum. sequeretur quod generans insequeretur
Gontra istam conckisionem ultimam et grave deorsum, quod est falsum. Gonse-
preecedentem arguitur ;
primo contra quentia probatur, quia oportet movens
pr^ecedentem, quod animal nonmovetur cxtrinsecum csse simul cum moto, ct

cx se ,
quia illud non movetur ex sc, inscqui motum.. Octavo, si grave movea-
quod ad sui motum indiget pra?senlia tur deorsum a generante, qu^ero penes
motoris extrinseci ; sed animal est hu- quid attenditur iiujusmod.i velocitas ,

jusmodi, quia indiget Deo, a quo ejus nnn pcnes proportionem hujusmodi gra-
motus dependet. Secundo arguitur,quod vitatis generantis ad resistentiam illius,

grave movetur ex se, si aliquod grave quod movetur deorsum, nec alicujus al-

ponatur supra trabem, possibile est,quod terius.

ibidem quiescat, et postea frangat tra- Ad ista respondetur, tenendo sicut
bem , et mc)veatur deorsum ; igitur tunc prius,quod animal movetur ex se, sed
grave ex se movetur sine pra3sentia mo- grave simplex non, propter duo quia :

toris extrinseci ,
quia illud impedimen- semper grave simplex in suo niotu re-
tum non removetur a motore extrinseco, quirit prassentiam moti extrinseci, sci-

sed a se ipso. Tertio, arguitur de levi, licet medii, sine quo non fieret successio
posito quod ignis ponatur in aliquo vasc in motu gravis. Secundo requiritur mo-
faciliter combustibiIi,tunc ignis quiescit tor cxtrinsecus ad hoc, quod moveatur
violenter, quia prohibetur ab illo vase, sed post quietem, scilicet removens prohi-
non requiritur motor extrinsecus ad re- bens, aut generans. Quod autem movea-
movendum prohibens ,
quia ignis de se tur a gcnerante, probatur quia quando :

potestcomburcrevas per quod prohibe- mobile resistit, et motor obtinet, motus

tur ;
igitur ignis moveturex sesine pra3- fit ab illo motore sed quando grave ;

sentia motoris extrinseci. Quarto, ab illo contra mcdium rcsistit, ct etiam le-

non moveturgrave, quod non est simul vitas, qua) prius fuit, et generans obli-
cum gravi, et quo circumscripto adhuc net per hoc, quod successive intendit
movereturgrave;sedremovensprohibens gravitatem igitur motus ille provenit
;

non est simul cum gravi, et adluic ipso a generante. Secundo quia dans formam
circumscripto non minus moveretur dat omnia consequentia ad illam for-
grave per suam gravitatem naturalem ;
mam sed motus deorsum, et ejus locus
;

igitur ab ipso non movetur. deorsum consequuntur formam gra-

Quinto arguitur, quod grave non mo- vis igitur generans grave dat mo-
;

veatur a generante, quia vcl movc- tum, ac ejus locum deorsum. Sed ut di-
tur a generante quando est, vel quando cit Gommentator 3. Ccb/<, differentia est

nonest : non quandoest, quia tunc habet inler motum deorsum, et alias disposi-
gravitatem,aqua potest moveri circum- tionesqua^ consequunturformam gravis,
 430 LIB. VIII. PIIYSICORUM
quia potest impediri ne motus deorsum men movetur ab ipso mediate, et occa-
immediate consequalur formam, sedim- sionaliter, ita quod removens prohibens
possibile est impediri ne ali^edispositio- fuit occasio et causa quare grave des-
nes sequantur , ut caliditas, siccitas, ct cendit.
liujusmodi, ad quas consequitur forma Ad quintam, dico quod quando grave
gravis. est. Unde quando grave generatur suc-
Tuncad primam, dico quod nuJli mo- viessive, primo inducitur remissa gravi-
bili Deus est extrinsecus per indistan- tas, postea intensa , et gravitas primo
tiam, licet bcne per inluerentiam, quia inducta non sufficcret ad movendum,
ex quo Deus est ubique, cuilibet mobili nisi generans intenderet gravitatcm , et
est indistans. idco sicut generans continue producit
Ad secundam, dico quod si grave gravitatem , ita continue movet grave
quiescat supra trabem scmel, gravi et deorsum ; et sic jiatet quod gravc non
trabe simililer se habentibus, perpe- movetur a generante, nisi dum ipsum
tuo ibi quiesceret, et ideo ex quo grave est in fieri.
movetur, oportet quod ejus gravitas in- Ad sexlam, dico quod non est simile,
tendatur, aut quod diminuatur virtus quia ista calitlitas producitur in aliquod
trabis ab aliquo alterante , et quocum passum, quod sit effectus productus a
que dato, semper requiritur motor ex generantc, et sic non consequitur for-
trinsecus alius a gravitate. mam generati, et propter hoc nonopor-
Ad tertiam, respondetui- dupliciter : quod sit a generante
tet sed motus ;

Unomodo, quod leve nonremovet prohi- deorsum consequitur formam gravis et ,

bens per illam dispositionem, secunduin quia dansformam dat omnia consequen-
quamestmotumlocaliter, sed per aliam tia formam, ideo generans grave, mo-
dispositionem, secundum quam estprin- vet grave deorsum.
cipium alterationis, scilicet per calidita- Ad septimam concedo quod vel gene-
lem. et ideo illa cahditas debet repu- rans insequitur, vel quod continue est
tari in proposito tanquam motor extrin- aliquod tcquivalens : verbi gratia,
secus. Sed ista solutio non valet, quiaita quandu in media regione aeris ex va-
diceretur quod animal moveretur ex se, pore generatnr aqua continue, sicut a
quia species, a qua movetur animal,non frigiditate inducitur gravitas, ita conti-
est mola IocaIiter,sed est 'principium al- nue descendit grave deorsum et licet ;

terationis. Ideo dicitur aliter, quod ali- prima frigiditas producens gravitatem
qui tales casus partiales bene possunt non insequatur vaporem, tamen ille va-
conccdi, scilicet quod quandoquo ele- por continue invenit medium frigidum,
mentum movetur ex se sine pra^sentia a (luo intendilur continue ejus gravitas ,

moloris extrinseci . et hoc quando ele- ot sic vel generans insequitur, vel a^qui-
menlum removetper actionem propriam valenter invenitur aliquod proportionale
impedimiCntum , sed hoc raro accidit ; generanli.
ideo simpliciter Aristoteics dixit, quod Ad octavam, dico quod velocitas mo-
elementum non movetur a se, sed a mo- tus gravis a generante, sequitur veloci-
tore extrinseco. taieni gcncralionis, quemadniodum et
Ad quartam, quia ab illo, etc. Verum velocitas illuminationis consequitur ve-
est, quod ab illo non movetur imme- locitalem motus localis, quam ipsa con-
diate, sed a sua gravitate naturali ; ta- sequitur. Rationes principales solut*
 .

QU^STIO VI 431

sunt per distinctionem positam in prin- vol eftecius icquivoci, et carens co sic u
cipio qu£estionis. potest causare talem effectum in alio, ita
in se ipso : verbi gratia, lapis existens su-
ANNOTATIONES pra est in potenlia, ad ubi deorsum gravi-
0. (a) Aliquid dlcilur moveri a se muUipiiler. tas respectu istius ubi est principium acti-
Aliijuid vuui sequivocum, quia respectu cujuscum-
7toveri a
Nota primo, aliquid a se moveri maltipli-
;« multi- Primo quod secundum se tolum
citer dici: que ubi non datur pi-incipium nisi aequivo-
liciier di-
ilur. moveat, et moveatur eodem motu, et lioc cum, eo quod quando movens movel mo-
modo animal non se movets Secundo modo bile ad aliquod ubi,nQi\ idf^oipauni movet,

dicitur moveri a se, quod non indiget mo- quia formaliter est in actu in eodem iibi,
tore extrinseco aut intrinseco, elsic nihil sed tantum quia virtualiter quia igitur ;

a se movetur. Tertio modo dicitur a se ipsuranietgravc est receptivum ipsius ef-

moveri aliquid, quod componitur ex mo- fectus aequivoci, et caret eo, scilicel illo
tore et moto tanquam ex parliljus, quarum ubi,cQ.ViSixi in se ipsoprimo istum effectum.
una est movens, altera vero mota, et hcc et in nullo alio, nisi prius eausando in se,
modo animalia a se moventur. Quarto mo- et causare inse istud ubi est operatio gra-
do dicilur a se moveri, quod potest incipere vis, sic calefacere est operatio calidi. Istud
motum suuiu poslquam quiescit, nullo posset clarius sic videri, si grave manens
motore extrinseco concurrente,et terminare sursum posset propellere aliud ad cen-
motum, nullo etiam extrinseco superve- trum, tunc neuio dubitaret, quod illud
niente, et hoc modo animalia movenLur a grave fuit causa et principium descensus
se localiter. in allerum. Simili modo considerandum
'rmcipia Nola secundo, quatuor esse principia est, quod sit causa effectiva respeclu des-
iotus sunl
ualuor. molus, duo activa et duo passiva. Princi- census sui ipsius, quia e.-^t receptivura ta-
pium primum activum est quo, et est id, lis ubi, et simul causativum , et sic ablatis
quoaliquid movet, ut calor est principium impedimentis, statim sequitur actio.
aclivumcalefactionis.Secundumprincipium C^) rmpossibile esi aliquid moveri a se. Entia na-
activum motus est quod, etquod est id, Nota, quod entia naturalia tam animata, f "'?'•"' ^''^"
' oent tn se
movet seu molor et hoc debet esse com-
; quam inanimata habenl in se principium pr>nci-
positum ex materia et forma, cujus forma
• , . . pium in-
mtrmsecum activum sui motus naturalis
,

; trinsecujn
est principium quo, sicut el cujuslibet etquoad animata ab omnibus conceditur.
^^f/^J;/,'^
agentis forma, est principium quo agendi. Verum quoad inanimata, probalur a Scoto naiuralis.
Primum etiam principium passivum motus inS.dist. 2. qusest. 10. supposita illa
est quo aliquid, quod movetur, recipit mo- distinciione Philosophi in text. 22. hujus,
tum. Principium tandem passivum quod, 8. et 2. de Anima
texi. 55. de duplici po-
est id quod movetur, seu mobile, quod tentia, una ad actum primum, et altera ad
etiam debet esse compositum. actum secundum , ex quaargumenla- sic
Nota lertio, quod habens aliquam for- tur : Ignis est in potentia remota ut sit fri-
mam, qua3 nata est esse principium alicu- gidus, quia potest aqua ex eo generari ,

jus actionis univocae, potest per illam for- cum aqua genita, erit in potentia
fuerit
mam agere in recoptivum approximatum propinquaet accidentali ad infrigidandum,
et proportionatum , ita etiaui habens for- nisi impediatur ; ergo similiter dicendum
mam, quae nata est esse principium actio- est de gravi, et levi respectu motus ;
quod
nis aequivocae, potest per se ipsam agere quidem si actu est leve, vel grave, move-
lequivoce in passum approximatum. bitur quidem, nisi impediatur ,
quia esl in
10. Nota quarlo, quod si ipsuramet habens potenlia accidentali et propinqua , alias
illam formam, quse est principium actio- non eral grave, neque leve ; ergo per priu-
nis, sit aptum receplivum talis actionis, cipium activum movet se.
 432 LIB. VI ir. PHYSICORUM
11 Coiifinnalur, sicut ignis hobens calorcm ad aliquod movcns, quod si nioveatur
in actu primo, vore offeclive se Iiabcl ad ca- rnovetura sc ipso : et primo pra^rnittit
lefaciondnm, qu:i£ cst operalio ejus scciin- supposilionos. Sccundo ponit concliisio-
cb, ilo ignis actu oxislens levis effective
nes ibi Primo (li'.i!, quod
: Si ergo.
se liabet ad sursum, sivo ad aclum
esse
movenlium quoddam movet propler se,
sccundum, qui est ferri sursum. Prfelerea
id cst, viiiuie propria, id est, quod non
onmis effecLus, quando acti caus.Uur, acLu
movetur al) alio. Aliud movetur propter
liabeL cau^^am e.Ticientem, uLpaieL2. Phmi-
altcrum, id ost:, in virtute alterius ino-
cor. text. 37. ubi ponens differenLiam inLer
causai?! in actu el in polentia, dicit Pliilo-
vcntis, a quo movetur. Secunda suppo-
soplius: DiU^nniiil autem tantuni, quo-l ac.u silio ibi : Aut pjr jjlnra, quod aliquan-
cxistentes, el sin^ulares, et ea riuorvm sunl clomovens movet per plura intcrmedia,
cttusx simul sunt etnon sunt, nt hfc me- ut homo movet manus, manus baculum,
dens cum hoc, qui sanatur, ethic seiificator baculus aerem et
lapidem, et lapis ;

cum hoc autem sunt sec.un-

ivdificio, quse quandoque per unum medium, ut homo
dumpotentiam. non semper id esl,non sunL ;
movet manus, et manus lapidem.Tertia
simul cum iilis, quorum sunt causoe. l^bi
sappositio ibi : Ctrsiquj igltur, quod in
CommenlAlor : Inter causas in aciu, el in
hujusmodi moventibus ordinatis postre-
potentia differentia hsec cst quoniam ciux
suntin actu,
:

mum non mo^x-t, nisi primo movente:

inveniuntur ciimillis, quorum
verbigTatia,baculus iion movet^nisi mo-
sunt causse, et deficiunt cum illis itaqve
non potest dari operatio ventehomine;tamen primum bene movet
in actu ah agente ,

quolnon sit in actu. Ex Iiocsic argumen- non movente postremo. Scd dubi-
latur ;
descensus gravis esl in aclu, ergo tatur, quia Aristoteles videtur suppo-
aliquid est causans effective in actu : sed nere quod intendit probai-e. Supponit
hcc non est removens proliiben^, neque im- enim quod sit darc primum movens.Res-
pellens, quiataleesLcausaperaccidens,qu[e pondelur, quod Aristoteles non suppo-
reduci debet ad pcr se ; non influenl.ia cceli, nit, quod sit dare primum movens sim-
quia esset negare causas pa-ticulares ;
non piiciter, sed quodlibet vocat primum
generans, quia tunc potest non esse ergo
;
respectu sequentis,
oporlet dare aliqr.od intrinsecum ipsi gravi,
,S'/ (2) er.jO. Hic ponit conclusiones. Test. 35.
V( ipsummet grave per aliquod inLrinse"
1
Secundam il)i : Si ergo. Frima conclu-
cum, quod si! principium activum talis
sioest : In moventibus (•'») et motis es-
descensus.
sentialiter ordinatis, est devenire ad ali-
Nota secundo, quod grave non moveLur
a generante, nis' dum ipsum grave esL in
quod movcns, Cjuod si moveatur, non
ficri ; at postquam factum est, movetur movetur ab alio. Probatur quia vel in :

dcorsum a se ipso, ila ScoLus liic in respon- moventibus et motis estprocessus in in-
sione ad 5. Quomodo rationes ArisLoLelis fmilum, ve! ad aliquod movens est sta-
concludant, gravia et levia non moveri a tus : quod si moveatur, non movetur ab
se ipsis,vide ScoLum in 2. dist.2.qusest. 20. alio, sed in moventibus et motis non est
et ea qua3 ibi notavimus. processus in infinitum, sicut probatum
est septimo hujiis, text. 6 ; igitur est de-

EXPOSITIO TEXTUS venire ad aliquod movens, quod si mo-

veatur, non movetur ab" alio.

i2. Ifoc aiilem (1) dicitur. IIoc est ter- Si ergo. Ponit secundam conclusio-
Text. -yj.
tium capitulum hujus Iractalus, in quo nem : In moventibus et motis est deve-
Aristoteles ostendit, quod est devenire nire ad aliquod primum movens ,
quod
 QUitlSTIO VI
433
si moveatur, movetur a se ipso et ista le esset, quod
;
nihil moveretur. Conse-
patet ex pra^cedenti, quia ex quo non quens est falsum, ut patuit tractatu \.
movetur ab aiio, necesse est, quod mo- hujus, 8. text. 22. Consequentia proba-
veatur a se ipso, tur quia primo
a. 36.
:
movens contingenter
Amplius (3) autcyn. Probat secundo movetur ad iioc, quod moveat
dictamconclusionem,etest omnino ea- igitur ex quo contingenter
movetur
dem ratiosicut prius, licet sub aliis ver- possibile est, quod non moveatur et ;
bis etformatur sic Omne movens ali-
, ; si non moveatur, non movebit per
ad-
quod vel movet ipsum in virtute propria, versarium, qui ponit quod omnis
motor
vel virtute alterius a
quo movetur si vir- : movetur ad hoc, quod moveat et si pri- :
tute propria, sequitur quod est
devenire mus motor non moveat, nullus aliorum
ad movens, quod si moveatur, movetur
movebit, ut patet in pr^cedenti
capitu
a se ipso si vero omne movens moveat lo
:
;
igitur possibile est quod aliquando
virtute alterius, a quo movetur, tunc in nihil moveatur, quod est impossibile,
moventibus, et motis est processus in Et (2) ratiomihiliter. Hic interponit
infinitum, ^,,^/*3«
quod est improbatum 7. quamdam rationem ad conclusionem
hujus.
principalem, cum quadam auctoritate
Anaxagora3. Ratio est ista, aliquod est
EXPOSITIO TEXTUS motum, (b)
quod non movet igitur ali- ;

quis est motor, qui non

movetur. Con-
Adciicta{\)autem. Hoc est quartum
37. sequentia tenet, quiaquando
aliqua duo
capitulum hujus tractatus, in quo Phi
sunt («) conjuncta, si unum illorum in-
losophus ostendU, quod non est necesse
venialur separalum ab alio, el relinuum
omnemovensmoveriadl^oc, quodmo- potest invenin separatum ab ipso e"
veat et d.viditur; quia primo format ra-
: ponit Aristoteles exemplum,
» ut mel' et
tionem. Secundo eam prosequitur, ibi : aqua inveniuntur conjuncta in
mellicra-
Primum igfitur. Pvimoponit istam con- to, ita ut sicut mel
invenitur sine aqua,
clusionem Non est necesse omne mo-
:
ita aqua inveniri potest
sine melle et
vens moveri ad hoc, quod moveat. ;

Pro- antecedens patet, quia quando

batur sic quia si omne movens lapismo-
:
move- vet aerem, est devenire ad
aliquem ae-
tur, vel movetur necessario, vel contin- rem, quimovetur, et non movet
ali-
genter sed neutro modo ergo,
;
; : etc. ter enim esset processus
in infinitum,
Primum igitur. Prosequitur dictam et coelum expelleretur de loco
rationem suo.Con-
primo probat, quod non
;
et
tra probationem objicitur •

omne movens contingenter movetur ad quia sub

stantia, et accidens inveoiuntur
hocquod moveat. Secundo interponit coniu t
ta ad invicem ut in homine
quamdam etsubstan ,
rationem ad conclusionem tiainvenitur sine accidente, ut
patet de
principalem tertio ostendit, quod et
:
Deo, et tamen non propter
hoc sequ tur
non omne movens necessario movetur ad
quod accidens inveniatur sine
hoc, quod moveat. substan:
Secundum ibi Et :
tia. Respondetur, quod
rationabiliter.
illa consequen-
Tertium ibi At vero.
:
tia non est formalis, tamen valet in pro-
Primo igitur probat istam
secundam posito per locum a minori, quia mi-
conclusionem : Non omne movens con- nus videtur, quod motus possit inveniri
tingentermovetur ad hoc,quod moveat,
separatus a motore, quam e contra
quia si sic
cu- ;
esset,sequeretur quod possibi-
jus causa est, quia motus est
Tom. ni
posterior
2S
 434 LIB. VIII. PHYSIGORUM

modo minus videtur, quod movet moveatur, atque adeo primum mo-
movente ;

quam vens cum non moveatur ab alio, moveri a

posterius inveniatui- sine priori,
se ipso. Et ideo primum Philosophus us-
quod priusinveniatur sine posteriori.
que ad text. 29. constituit cumPlatone non
UndeAnaxagoras. Adducit ad pro-
esse processum in intinitum in moventibus
positum auctoritatem Anaxagora?, qui et motis, sed deveniendum esse ad primum
posuit intellectum divinum impassibi- movens, quodnonab alio,sed ase ipso mo-
lem, immutabilem, ad hoc,quod mo-
et vetur ; et deinde contra Platonem ex sua
im-
veat alia, et immixtum ad hoc,quod ipsius concessione infert perveniendum
peret aliis. tandem ad primum movensimmobile.Ideo
Text. 39. At vero (3) si non. Hic probat, quod observa, quod de immobilitate primi mo- fpf^^^^

non omne movens necessario movetur toris ...___

,^... aliter sensit Plato,
., et aliterAristote- dissenHv
immo
^^.^^^^^^
de
Nam Aristoteles primo convenit cum litale pr
ad hoc quod moveat, quia vel hoc
esset les.

Platone in hoc quia eodem modo probant

secundum eamdem speciem motus, vel ;

primum motorem esse. Secundo conve-

secundum aliam non secundum eam- ;

niunt in hoc,quod dicunt primum motorem

dem, quia tunc ledificator aidificaretur,
esse substantiam intelleetualem, sive Intel-
etsanans sanaretur, et sic de similibus,
ligentiam separatam. Tertio conveniunt in
quod est impossibile.Unde docens scien- hoc, quod dicunt motores corporum coe-
tiam, est habens scientiam, etaddiscens lestium esse indivisibiles, et non habentes
caretilla modosi docensdocerelur,ha-
;
magnitudinem , ideonec finitam, nec in-

bens scientiam careret scientia,

quod
finitam potentiam habent, qua3 sint virlu-
implicat. Nec secundum aliam speciem tes comparabiles, sicut gravitas et
levitas.

motus, ut quod movens localiter,

aut Sed disconveniunt in duobus Primo quia :

augmentans alteretur, et sic de aliis. dicit Plato, quod motores primi per hoc

Modo lioc est fictitie dicere, quod mo- quod movent, moventur a se, et hoc non
necesse est tantumintelligit de motoribus corporum
vens localiter, aut alterans
cceleslium, sed etiam de anima et ideo
augmentari. Item, species motuumsunt
;

dicit eam esse immortalem, sicut expresse

fmitaj; igitursi quodlibet movens
move-
patet legenti Phaedonem, et de Legibus li-

retur secundum aliam speciem

motus,
brum enim quod intellectus se-
10. Dicit
tunc fieret reiteratio, ut quod movens
paratus in eo, quod ipse facit formas, in-
localiter alterabitur, alterans augmenla-
tellectus movet se, quia nihil facit intelli-
bilur et iterum augmentatum ferretur
gibiha nisi intelleclus, sicut nihil facit ca-

localiter, et sic circumeundo, et jam sic

lidumnisicalor. Ad faciendum autem in-

ponere non esset aliud quam ponere, telligibilia in eo, quod sunt intelligibilia

quod movens de necessitate moveretur quia in

et tali
luovet se per intellectum,
niotu nonest contrarietas moventis, et
mo-
secundum eamdem speciem motus, se-
ideo dixit quodlibet
cundum quam movet, quod jam est li, neque distantia,

tale esse immortale et perpetuum, et quod

improbatum
sic movet se, esse causam motus localis in

habentiijus intellectum.
ANNOTATIONES Et quia lioc primitus est in coelestibus ,

ideo dicebat semen animarum esse in coe-

molis. Nota, ut obser- lestibus, vocans semen animarum animas

(a) In moventibus et
15:
Gommentator comm. 39. et Eude- separalas, quai descendunt a stelliscompa-
vat hic
quod Plato ribus. Secundum quo differunt esl, quia
in
mus proutrefert Simplicius,
quod omne quod Plato dixit, quod sicut anima est conjunc.
in iliu persistit senlentia,
 QUyESTIO VI 436

ta corpori, et movetur per accidens ad mo-

tum corporis, cujus est actus, ita similiter
EXPOSITIO TEXTUS
primus motor; sed oppositum dixit Aristo-
teles, nam primus motor non poLest dici
Nonergo (I) necesseest. IIoc est quin- 17
anima nisi JBquivoce. Unde Ptolemaeus di-
tumcapitulum hujus tractatus, in quo
cit in Almagesto, dislin. 13. cap, 2. quod
ostendit primum motorem esse omnino
non debet sumi judicium motas corporis
coeiestis ab aliquo corporum inferiorum
immutabilem et dividitur in octo par-
:

tes, secundum octo conclusiones, quas

simplicium, quia corpus ca>leste obedit in
omnem motum, quem vult in eo fieri mo- ponit. Secunda ibi : Xecasse igitur. Ter-
tus suus absque lassiludineet trisLitia, non tia ibi : Uoc auteni. Quarta ibi : Quod
aulem sic in corporibus inferioribus a se autem. Quinta ibi : At vero. Sexta ibi :

motis. Ipsius igitur. Septima ibi : Quoniamau-

(b) Aliquod est moLum, quod non movet. tem. Octava ibi : Manifestuni est igitur
Nota, quod triaest considerare in ordine Prima conclusio est Primus motor vel :

motus, videlicet id quod movelur, et id non movetur, vel movetur a se ipso. Pro-
quod movet, et quo movet. Id autem quod movetur, vel movetur a
^^^^^^ ^^^3 si se, yi^, z
movetur, necesse est moveri, nimirum in
vel ab alio : non ab alio, '
quia
^ tunc non
tn"["'l^^.
.

tcb. Ittt.
sensu composilo si movetur, non autem
esset primus motor, sed potius illud, a "», /"o^-ss.
necesse est uL moveat ; ei autem quo movet
quo moveretur ; si a se, habetur proposi-
utrumque necessarium esL, et movere, et
tum.Secundo,quia moverese attribuitur
quando movet, moveri quia pariter ins- ,

trumentum mutatur, et parLiceps fit mo- alicui in genere moventium ; igitur si

tus ejus, quo movetur. Illud autem quod attribuitur alicui potius debet attribui

non est, id qu?o movet, puta quod non est primo moventi, quam alicui alteri ,

instrumentum, vel intermediura movens, quia primum in aliquo genere est causa
sed movens primum. niliil vetaL non mo- aliorum ejusdem generis.
veri, alque adeo esse iramobile. Necesse (2) igitur. Secunda conclusio : Text. 41.
(c) Quaiido aliqua duo sunl conjuncla, etc. Impossibileestaliquididem esse morens leest idem
Nota,quod Gommentatordicit circa lianc re-
et motum, et secundumhoc omnino Xen*'!^et
gulam,quodquandoaliquidestcompositum
idem. Probatur, quia illud non movetur, ^1'^ndum'
ex duobus compositis, quorum uLrumque
et movet omnino secundum idem, quod ''^*'"-
existit per se, et alterum illorum fuerit se-
quiesceret ad quietem alterius,sed omne
paraLum a reliquo, necesse est ut reli-
quod movetur, quiesceret ad quietem
quum sit separatum : verbi gratia, terra
alterius. Et istaratio facta fuit in prin-
et aqua sunt simul, ct ulraque illarum
existit perse ; et cumneutrum sit necessa-
cipio 7. hujus, videatur ibi. Secundo,
rium componi alteri, sequitur quod si ter-
quia idem esset movens.et motumom-
si

ra fuerit .separata in aliquo loco ab aqua, nino secundum idem, sequeretur quod
quod etiam e contra. Vult ergo Commcnta- idem ferret,et ferretursecundum locum,
torsic intelligere, quod si aliquce substan- et hoc eadem alteratione. Ilem, sanans
tia3 per se existentes possunL inveniri si- sanaretur, docens doceretur.ut argutum
mul, et una possiL inveniri per se separaLa
fuit inpra3cedenticapite. Tertio sequere-
ab alia, reliqua poLest per se exisLere non non
tur, quod idem esset caiidum, et
conjuncta cum alia.
calidum; consequens implicat contradic-
tionem. Consequentia probatur, quia
movens, agens est in actu secundum
vel
illam dispositionem, secundum quant
 436 LIB. VIII. PHYSICORUM

movet, et mobile caret dispositione se- tore. Tertio, quia primum movens vel
cunclum quam est motus ; igitur si non movetur, vel movetur a seipso per
idem onmino sit et motum, movens, primam suppositionem ; igitur ab alia
sequitur quod idem habebit caliditatem, parte mobilis primo moti. Quarto, se-
etnon habebit caliditatem queretur quod calefaciens calefieret, et
Hoc autem. Tertia conclusio : Illius quod idem esset calidum, et non cali-
quod movelur, una pars est movens, et dum, quod est impossibile , ut argutum
alia mota, ut patet ex praecedenti conclu- fuit prius.

sione ; aliter enim idem omnino esset AtU) vero. Quinta conclusio : Primum i».
. ,. .. Text. 43.
movens, et motum. movens se ipsum,non ex eo dicitur nio- Primwn
18. Oiiod (3) autem. Hic proponit quar- vere se ipsum, quod qu^Iibet, vel non^^dia.
'"''
Prmdwo- tam conclusionem. Secundo, removet aliqua pars ejus moveat se ipsam. Pro-
^Tf^
hoc
pcrs movet cavillationem ibi Amplius non. Conclu- batur, quia vel priraum movens ex eo
:
«^
quod ali-
aitam. dicitur movere se ipsum, quod totum. 9«»^^^'*
gj^ ggj. jg|.g^ .
-pYim]. mobilis, scilicet illius
ejusmo-
quod semper movetur, non est verum movettotum omnmo, vel ex eo quod ali- veat tt ip^
*"
quod una pars moveat aliam partem, et qua pars movet se ipsam. Non secundo
quod e converso pars movens moveatur modo, quia tunc illud datum non esset
a mota. Probatur, quia si sic, sequere- primum movens, sed potius ilm pars
tur quod una illarum partium esset pri- movens se ipsam nec totum a toto om- :

mum movens : consequens est fulsum. nino, quia totum quiesceret ad quietem
Consequentia probatur, quia qua ratione alterius, ut argutum fuit prius, et in

una illarum partium esset primum mo- proposito per primum movens se ipsum
vens, eademratione alia, ex quo ulraque intelligit aggregatum ex primo motore,
moveret reliquam. Secundo, sequeretur et primo mobili.
quod idem moveretur a se ipso : verbi Ipsius igltur iotius. Sexta conclusio :

gratia, si A moveatur a ^, et e contra D Totius moventis se ipsum una pars est

moveatur ab A. Et quia loquiturde mo- immobilis, et alia mota. Probatur, quia
ventibus ordinatis, ideo ponit ordinem, si utraque pars esset mobilis, vel una
dicens,quod movens longius ab ultimo movereturab alia, vel econtra : velquas-
motu, est propinquissimum primo mo- libet moveretur a se vel ab alia, vel una a
tori. se, et alia ab aliis, et ita de aliis modis ;

Amplius non. Hic removet cavillatio- sed quilibet istorum modorum est im-
nem : quia diceret aliquis, quod una probatus ; igitur relinquitur, quod una
pars mobilis primo moti est per se mo- pars est immobilis, et aliamota.
vens aliam partem, etmovetur per acci" (^a^o/u'am(5)aM/em.Hicponitseptimam Text 44.

densab alia parte per semota. Gontra •

conclusionem. Primoproponit. Secundo
hoc arguitur, moveatur per
quia si probat. Tertio ostendit qualiter tolius

accidens, sequitur quod potest non mo- moventis se ipsum pars immobilis uni-
veri, et si non moveatur, non movebit tur cum parte mota. Quarto ostendit,
per adversarium ; igitur possibile est quod movere se non attribuilur alicui

quod primus motor non moveat, quod partitotius moventis se ipsum. Et quinto
est improbatum prius. Secundo, quia soivit dubitationem. Secunda ibi : Si
probatum est, quod non est necesse mo- enim. Tortia ibi : Totuin ergo. Quarta
vens moveri ad hoc, quod moveat ; igi- ibi : Si igitur. Quinta ibi : Dubitationem
lur hocmaxime est verum de primomo- autem. Septima conclusio est ista : Gum
 QU^STIO VI 437
sit aliqiiod movensimmobile, et aliquod illarumpartium primi motoris esset pri-
movensmotum, et aliquod motum non mus motor. Respondetur igitur, quod
movens, necesse est quod primum mo- primus motor est simpliciter indivisibi-
vens se ipsum componatur pra^cise ex lis, ut postea probabitur.
duobus, scilicet ex motore, et mobili Manifestum estiqitur. Hic concludit „'.!•
Primus
scilicet primo moto. conclusionem
, .

prmcipaliter intentam, ^^otor est

Sieniin. Hic probatdictam conclusio- qua3 est octava

, , •,,.„. ornnino in-
capituli. Primus motor divisibiUt
nem quia si non sit ita, ponatur, quod A
:
estomnino indivisibilis, quia vel move-
sit primus motorimmobilis, eti? sit pri- tura ab alio,
se, vel et quocumquemodo
mum motum, et sitC aiiud, ex quo ad- dato, est improbatum prius igitur re- ;

versariusdicit primum movens se com- linquintur, quod primus motor est om-
poni unacum^ et B, tunc arguitur sic ; nino immobilis.
Illud non est primum movens, nec pars
primi moventis, quo remoto adhuc re-
EXPOSITIO TEXTUS
manet primum movens se, et alio cir-
cumscripto ipsum non esset primum Quoniam (1) aiitem oportet. Hoc est Text. 46
movens sed circumscripto C adhuc re-
; sextum capitulum hujus tratactus, in
manet primum movensse, scilicet com- quo Aristoteles ostendit primum moto-.
positum ex A et ^,et circumscripto A,B, remesse unum, perpetuum. Et primo et

C, non esset primum movens per casum ;

pr^mittit intentionem. Secundo pr^emit-
igitur Cnonest primum movens se, nec tit duas suppositiones. Tertio ponit duas

pars primi moventis se. conclusiones. Etquarto recapitulat. Se-

Totum ergo.Wic ostendit qualiter primi cunda ibi : Manifestumenim est. Tertia
moventis separtes uniuntur, dicens quod ibi : Ipsius enim. Quarta ibi : Manifes-
utraque tangit reliquam, vel una tangi- tumest Primo pr^mittit, quod
igitur.

tur ab alia ; et hic loquitur de tactu na- aliquid est semper motum. Secundo, (2) Teit 47.

turali, qui attenditur secundum indistan- quod aliquid est semper movens. Tertio,
tiam motoris ad mobile. quod primum movensest immobile, sive
Si igitur. Hic ostendit quod primi sit unum, sive plura. Et quarto, quod il-

moti nulla pars movet se ipsam,ita quod lud.movens immobile est proprie £eter-
movere se non attribuitur alicui parti mo- num ; ethoc intendimus probare princi-
ventis se ipsum.Probatur,quiaestimpos- paliter iu isto capitulo. Et si dicatur
quod idem moveat se ipsum
slbile, to- contra, hoc probare, quia nihil esset
tum omnino, ita quod penitus idem sit statim apparet quod ista consequentia est
movens, et motum, ut probatum fuit necessaria: est immobile, igiturest per.
prius. petuum quia ;
si sit corruptibile, jam esset
Duhitationem (6) autem. Hic solvit du- materiale. Respondetur, quod non sequi-
bitationem, quae movetur sub conditione tur : quiasiessetdivisibiIealiquod,quod
scilicet, utrum si primus motor esset essetpostquam non fuit prius, vel quod
divisibilis, ettam primus motor, quam non esset postquam prius fuit, jam illud
primum mobile divideretur, utrum pars non esset perpetuum, ettamen non esset
primi motoris moveret partem primi materiale, quia probatum est in 6.
mobilis, et alia pars primi motoris mo- quod omne quod movetur, est divisibile.
veret reliquam partem primi mobilis ? Manifestuyni^) enim e^^.Hic praemittit ji.
Videtur quod non, quia non apparet quae duas suppositiones : Prima est, quod il-
^"** **•
 . ,:

438 LIB. Vlll. PIIYSICOKUM

lius, quod quandoque est, et quandoque Manifestum i(jitur. Hic recapitulat,

non est, necesse est esse aliquam cau- quod necesse cst primum movens esse

sam, quia impossibileest, quod aliquid unum, et perpetuum. Secundo, quod

transeat ex se ipso de non esse ad esse, necesse est primum motum esse conti-

Vide Zi- yel e coutra. Secuuda suppositio, omne nuum. Unde si sil continuus, est unus,
mara
laram xn
tab. lii. f. quod movetur iiabet magnitudinem, et et e converso, et ideo fit ab uno mo-
M- 138. ',...,., ,

vente.
est divisdjile, sed hoc non est neces-
, ,

coi. 3.

sarium de movente. Prima pars patet ;

quia est probatum 6. hujus, quod nul- EXPOSITIO TEXTUS

lum indivisibile movetur. Et secunda
pars antecedentis patet quia non est :
Ex his iqitur{[) crediderit aliquis.Uoc 23
Text 51
necesse movens moveri ad hoc quod mo- estseptimum capitulum hujus tractatus,

veat, ut probatum fuit prius. in quo Philosophus ostendit quod ali-

Omnequod enim. Hic proponit duas

Ipsuis (4)
quod est semper motum,et aliquod sem-
Unum au- per immobile, et aliqua sunt quae quan-
cTZtili- conclusiones. Secundam ibi :

est principalis liu- doque moventur, et quandoque quies-

*!"'*•
Prinium
,„ tem. Prima conclusio ^

movcns est ius capituli :Primum moveus cst perpe- cunt : et primo ostendit, quid de hoc est
nerpetuum. J ^
quid immanifestum. Se-
.

Probatur sic quia primum manifestum, et

tuum. :

aut igitur cundo, declarat immanifestum,ibi Pro-

mobile perpetuo movetur
:
:

cedentes aiitem. quod mani-

Primo
perpetuo movetur ab uno, et eodem mo-
dicit,

motoribus conjunc- festum est, quod aliqua quandoque mo-

tore, vel a diversis
quorum unus generatur post alium ventur, et quandoque quiescunt, et ideo
tis, ;

si primo modo, habetur propositum, non restat dubium, nisi utrum aliquod
est semper motum, et aliquod semper
quod primum movens est perpetuum si :

mobile.
secundo modo,tunc omniumillorummo-
Procedentes autem. Hic declarat id,
ventium,qui aliquando sunt, et aliquan-
quod est immanifestum et primo os-
do non sunt,oportet csse aliquam cau-
:

tendit,quod est aliquod movens semper

sam, quare aliquando sunt, et aliquando
immobile. Secundo ostendit, quod est
non sunt per primam suppositionem
causa non est nisi perpetua igi- aliquod mobile semper motum. Et ter-
et illa ;

primum movens esse per- tio recapitulat. Secunda ibi, At vero. AUquot
tur necesse est
Tertia ibi, Manifestum igitur. VTimd. semper
petuum^sive sit unum, sive plura i

"^'^''^-
conclusio est ista Aliquod est movens
Unum autem. Secunda conclusio est
:

Primum
movens est
Pnnium moveus est unum, ita ut non semper immobile. Probatur dupliciter.
ponenda plura prima moventia. Pro- Secunda ibi, Vilcmus autem. Prima ra-
sint
omnia possunt a^que tio posita fuit prius,quia omne quod mo-
batur sic; quia
unum vetur, movelur ab alio mo-
tunc in sic
bene, et melius salvari, ponendo
;

devenire ad aliquod immo-

primum movens omnium, quam po- vendo,vel cst
habetur propositum vel quodli-
nendo plura igitur tantum debet poni bile, et ;
;

bet, ad quod devenietur,movetur, et hoc

unum primummovens.Tenet consequen-
impossibiIe,quia tunc in moventibus,
tia,quia in naturalibus frustra ponun- est
motis esset processus in infmitum.
tur plura, ubiomnia ^que bene possunt et

ideo potius es- Videmus autem. Ponit secundam ra-

salvari paucioribus ; et

quam inlinita et tionem : et dividitur, quia primo, quae-

sent ponenda finita ,

dam prius dicta recoliigit, scilicet quali-

unum quam multa

I
 QU^STIO rl 439

ter animal movetur ex se. Secundo, dat ejus movetur totaliter a primo motore,
causam quare animal non movetur per- quia orbes inferiores moventur ab Intel-
petuo, et uniformiter. Tertio, ex hoc con- ligentiis inferioribus, ut patebit postea.
cludit propositum,quod primum movens At (4) secundam conclu-
vero. Ponit Text. 54.

est immobile. Et quarto, removet du- sionem, quod aliquod est mobile semper es/ »10627«

bium. Secunda ibi, Unde non semper. motum. Probatur dupliciter quia ali- ; "tum.'^

Tertia ibi, Ex quibiis. Quarta ibi, -Von quod est movens perpetuum et immo-
est autem. Primo recoUigit, qualiter ani- bile igitur aliquod est semper motum,
;

malia post quietem movenlur ex se , et quia mobile debet proportionari suo mo-
ideo crediderunt aliqui sic esse de toto tori in duratione. Secundo, quia gene-
'eit. 52. mundo. Secundo quod ille
(2) recolligit, rationes, et corruptiones fmnt perpetuo
motus, (^) quo animal movetur ex se, inistis inferioribus, et hocdiversimode,
non est primus motus, quo animal mo- sed hoc non potest esse a motoreimmo-
vetur imo ipsum prsecedunt multi alii
: bili igitur prseter motorem immobilem
;

motus inspirationis, et respirationis,mo- necesse est esse mobile semper motum,

tus alimenti, motus digestionis, et motus virtute cujus agentia, ut astra, applicen-

immutationis sensus, a specie existente tur diversis temporibus ad faciendum

in phantasia, vel in memoria. diversos effectus. Et quod hoc non possit
24. Undenon semjjer.Ulc ostendit causam provenire a motore immobili patet, quia
quare animal non semper movetur, di- semper movens immobile natum est eo-
cens, quod causa est, quia motor anima- dem modo agere, ideo ab ipso non pos-
lis non est immobilis imo mutabilis , sunt provenire immediate diversi, et op-
valde ; et ideo quandoque movet, quan- positi effectus.

doque non, et similiter (3) propter hoc, Manifestum igitur factum est . Hlcre-
quod motor est mutabilis, movet irregu- capitulat, et patet in littera.
lariter.

[eit. 53. Ex quibus. Hic infert propositum,

ANNOTATIONES
Primu*' quod primus motor est immobilis, quia
;to6.S. dictum est, quod causa quare animal (^) nie motus quo animal movetur. Nota
movetur irregulariter difformiter, est quod animalia non moventur, quoad om- Antaiia
ista ,
quia ejus movens
mutabde est ; nes niolus a molore intrinseco, sed quan-
ZrToad
igitur cum videamus, quod primus mo- tum ad aliquos moventur a motore extrin- °""'^* "'<'-

tus est regularis, uniformis, et perpe- seco, scilicet vel a corpore continente, vel torelntrin-
tuus, necesso est (b) primum motorem a corpore ipsa sublnlranle, utputa ab aere, *^''''"

esse immobilem, quia si mutaretur, in quo sunt, vel ab alimento, quod est in
quandoque moveret uno modo, et postea ^P^^^' ^^ '^oc propter motum augmenta-
aliter.
tionis, vel ab aere, qui ea subintrat prop-

Xon est autcm. Hic removet dubium ^^^ ™°^^"^ respirationis : hi enira sunt alii
;

^''''^'^'' ^ecundum quos non moventur per

quia ex quo dictum est, quod motor cceli
'" ^P''' .^^ ^^g/^eutum, decrementum, et
est immobilis, dubium est utrum in
respiratio, quibus movetur animal. Unum-
coelo {^) moveatur aliquid per accidens.
, . ,, ., quodqueenimhismotibusnaturalibusprae-
Respondetur quod sic, ut \^ per accidens
eedentibus animal incipit moveri motu lo-
distmguitur contra prvnum, quia totum cali. Nam calefactus aer calefacit animal,et
(d) coelum movetur immediate a primo infrigidatus infrigidat, elc. quibus altera-
motore, sed tamen non quselibet pars tionibus varie afficit, iuficitque animal, ut
 . ;

440 LIB. VIII. PHYSICORUM

modo benigna sit nutrit.io,
cujus utique gratia languiduni animal non
perinde se movet, ac ut est sanum. Et per
hoc solutum est argumentum, quo videba-
turmotum probari posse incipere inmundo,
cum prius non esset, sicut incipit in ani-
modo maligna ,
circumferri per accidenscirculationeorbis'
et ita intelligunt hic Aristotelem. At tunc
profecto nullum esset discrimen in hac
parte interanimam, etmotorem cceli, quo-
niam motor movendo orbem a se ipso per
accidens moveretur, cujus contrarium ait

mali, quod est minor mundus. Dicimus Aristoteles. dicendum

Indubie ergo est,

enim quod animalia non incipiunt sic mo- quod Philosophus non sensit motorem coeli

veri, quasi prius non movebantur, sed moveri per accidens ad motum sui orbis,
quia sic incipiantmoveri,quod prius non sic quoniam non inest illi tanquam forma, sed
movebantur,dum coquitur alimentum dor- est uno loco immobilis, in quo orbem mo-
miunt,digestum autem, surgunt, et movent vet, quare neque ab Oriente in Occidentem,
se ipsa. Quantum ergo ad aliquos molus nec e conlra movetur. Veruntamenaitquod
animalia moventur a motore extrinseco, improprie, et per abusura posset dici mo-
quod est quamvis quaiitum
mobile per se, veri per accidens ab altero, id est, ratione
ad alios motus moveantur a motore intrin- alterius, nempe sui orbis, quem movet
seco, puta ab anima,quoe quamvis non mo- qui quidem movetur per se proprio motu,
veatur per se, movetur tamen per accidens et per accidens motu primi mobilis cum ,

ad motum corporis. Et si dicatur, in ani- tamen Intelligentia sit simpliciter immo-

mali anima movetur per accidens, quia bilis ;
qua de causa perpetuo, continuo-
existens in corpore movet corpus ; ergo que motu, et sibi semper simili movet.
cum primus molor raoveat coelum, move- (•i) Totum ccelum movetur immediate a 27

tur per accidens ad motum coeli , dico quod primo molore. Nota, quod
' ^ multse fuerunt
'
•^*"'""
movens
non est simile : aliud enim est moveri per opiniones, an primum movens moveat pri- movcati
m<',diaU
accidens a se,et ab altero, et moveriabal- mum coelum immediate m genere causse primim
, . , .

"'"^'^*-
tero. Primum enim reperitur solum in istis efficientis ; nam quod moveat immediate
inferioribus,qu8esuntgenerabilia,etcorrup- in genere causse finalis, de hoc nuUus du-
tibilia,sed secundum bene reperitur in orbi- bitat, sicut quod moveat mediate in genere
bus coelestibus inferioribus, qui pluribus causae efficientis an vero moveat effective
:

motibus moventur, ut stalim explicabimus. immediate, est difficultas inler Philosophos.

26 (K Necesse est prinium motorem esse im- D. Thomas (referente Javello 12. Metaph.
mobilem. Nota, quod cum dicit Pliilosoplms qusest. 5. artic. 2.) tenet demente Philoso-
primum movens esse omnino immobile, phi, primum movens movere primum coe-
non repugnat sibi ipsi dicenti 3. Physic. lum effective mediate tantum, sed an ita

text. 16. quod omne movens movelur, et senserit Commentator, D. Thomas dicit
primo de generatione, quod omne agens in quod non, atque adeo ipse a Commentatore
agendo repatitur quia illse propositiones
,
dissentit. Antonius Zimara Theoremate 61.

intelliguntur de movente, et agente per et in quxstione de triplici causalitate primae

contactum, quomodo non movet primum Intelligentise, tenet expresse tam ad men-
movens. tera Aristotelis, quam Commentatoris, pri-

(c) Ulrum in ccelo moveatur aliquod per mum movens effective immediate movere
accidens. Nota, quod Aristotelis responsio coelum, Scotus vero qicvst. 7. Quolibct. sub

est multum anceps ; et dubium est, an in- litt. H H, tenet absolute tam Aristotelem,
motores ipsos orbium per accidens
telligat quam Averroem Deum posse
negasse im-
moveri ab alio, an vero solosorbes. Ale- mediate movere coelum, quem secuti sunt
movens xander enim. et qui putant motores orbium Antonius Andreas 12.Metaphys. qusest. 2.et

ru"p«r°ac- esse conjunctos

orbibus, veluti corporibus Jandunus 12, Metaph. quiiest. 12. Metaph.
cident. Scotum, ubi supra.
animas,aiunt,et motores ipsos sicuti animae quaest. 17. tu vide
 .

QU/^STIO VII 441

situm arguitur per Arislotelem in isto 8.

videndum Divisio
te.xt. 5.3. In quaDstione primo qu(estiO'

QU.^STIO VII est,si est devenire ad motorem primum nis.

Secundo, si ille est immobilis.

Utrum in ordine entium sit devenire ad Quantum ad primum,notandum quod

motorem immobilem isli termini, Prirmts motor, prima causa,

ultimus finis omnium, et Deus, pro eo-

Aristot. 8. Phys. cap. 8. Averroes ibid. Albert.
Magn. ibid. tract. 3. cap. 2. .'Egidius et Pau- dem supponunt, licet a diversis rationi-
lus Venetus ad text. G5. hujus. Mayron. '2. dist. bus sumantur illa nomina quia dicitur
;
13. qucest. 8. Javell. quccst. :2. hujus. Rub. 8.
Phys. cap. 8. qucest. unica. Vales. lib. 3. con- Deus eo quod est virtus invisibilis mun-
trov. medic. Conimbr. 8. Physic. cap. 8. quce$t.
1. Roccus S. Phys. qucest. 9.
dum ratione gubernans, quia sic conci-
pit quilibet audiens, et intelligens no-

Arguitur quod non, quia omne mor men Dei.

vens est simul cum moto igitur si mo- ; Tunc ponitur ista conclusio Aliquis AUquis est :

primustno-
bile movetur, et movens movebitur. est primus motor. Probatur, quia inmo- tor.

Consequentia tenet, quia eorum qu^e ventibus, et motis essentialiter ordinatis

sunt simul, si unum movetur, et reli- non est processus in infinitum, ut patet

quum , vel non amplius erunt simul. 7. hujus ; igitur est devenire ad primum
Antecedens apparet in 7. hujus, text. 10. motorem, qui scilicet si movetur, move- .

et inde. tur a se ipso, et non ab alio. Secundo,

Secundo, si aliquis motor esset immo- quia dato aliquo ente, aut ipsum est in-
bilis, maxime esset motor cceli ; sed ille dependens, aut dependens ab aliquo
non est immobilis. Probatur, quia coe- alio : si independens ; igitur est prima
lum movetur, et ejus motor est sibi causa, et per consequens primus motor,
unitus ; igitur ejus motormovetur. Con- quia idem sunt, ut pra^missum est. Si
sequentia tenet, quia moto aliquo cor- dependeat ab alio ; tunc qucero de illo

pore moventur omnia, qu£e sunt in illo. alio, vel ipsum est independens,vel non;
Antecedens probatur, quia motor est in- si sic, habetur propositum : si non, tunc
trinsecus ccelo, aliter enim ejus motus queeram sicut prius, etsic procedendo,
non esset naturalis. vel itur in infinitum, et hoc est impossi-
Tertio, omne per se motum potest mo- bile, 2. Metaph. text. 5. et inde ; vel ali-
vere ; igitur omne per se movens potest cubi est status, et habetur propositum,
moveri. Tenet consequentia per simile, quod aliquid independens ab alio, et
est
et etiam per Aristotelem in isto 8. text. per consequens prima causa, seu pri-
40. ubi ex hocquodestdare molum non mus motor. Tertio, quia in naturalibus
movens, concludit quod est dare moto- sunt multi fines sibi invicem subordi-
rem immobilem. Antecedens probatur ; nati, quorum unus est propter alterum;
quia omne per se motum est corpus et ille propter alterum ; tunc igitur aut
compositum ex materia, et forma modo : quilibet illorum finium est propter alte-

forma est per se movens. rum finem, aut est aliquis finis propter
Quarto, sicut est in minori mundo,ita quemsunt omnes alii : si primo modo,
in majori, ut ponit Aristoteles in isto 8. tunc in infinitum est processus in fini-

text. 17. sed in minori rnundo non est bus, et per consequens desiderium na-
aliquis motor immobilis, imo quodlibet turale est frustra. Si secundo modo,ha-
movens movetur, ita et in majori. Oppo- betur quod est aliquis finis ultimatus,in
 ;

442 LIB.VIII. PHYSICORUM

quem omnia alia ordinantm- , et ille est cerdotium est pars principalis commU-
primusmotor, seu primacausa. Quarto, nicationis.

quia in generatione oportet generans Octavo, et istam rationem facit Brag-

esse nobilius generato ; sed aliqua est bandam, quam m.ulti credunt demons-
generatio, in qua non apparet generans trationem, et capiatur ista,complexum
particulare nobilius ; igitur oportet po- tam bonum, et tam perfectum, quo ni-

nere generans universale, quod in hu- hil melius et perfectius esse potest : et

jusmodi generationeestprincipalis cau- sit illud complexum A ; tunc arguitur

sa, et illud estprima causa, seu primus sic : A potest esse ; igitur A est, et per

motor. Prima pars antecedentis patet, consequens Deus est, quia hoc intelii-

quia nihil agit ultra gradum proprium, gimus per Deum. Probatur antecedens:
quia nihil mJiius perfectum potest pro- quia -4 esse non implicat contradictio-
ducere magis perfectum. Secunda appa- nem, et cum omne illud quod non im-
ret in generatis per putrefactionem. plicat contradictionem, sit possibile,

Quinto, quia in igne sunt plures gra- sequitur quod A potest esse. Gonsequen-

dus caliditatis ceque approximati agenli; tia probatur ;

quia si A potest esse post

igitur qua ratione debet unus illorum 7io?i esse, A potest incipere esse post

primo corrumpi, eadem ratione et alter non esse ; non esset tam bo-
igitur tunc

igitur vel ambo corrumpentur, quod est num, et tam perfectum, quo nihil me-
impossibile ;
quia in alteratione est suc- lius, et perfectius esse potest, quod est

cessio secunuum gradus form;e,veI neu- contrapositum. Gonsequentia probatur,

ter eorum corrumpetur, quod est contra quia illud esset perfectius etmelius,quod
experientiam igitur oportet, quod sit
,
semper esset, et esset independens ab
aliquod causans, scilicet ipse Deus, ad alio. Et licet ista ratio credatur demons-
corruptionem unius, priusquam ad cor- trativa, tamen inter omnes alias est mi-
ruptionem alterius. Sexto persuadetur ; noris efficaciEe, imo nihil valet,ut pate-

quia omnes homines ubique,et in omni bit solvendo ipsam.

tempore, et in omni lege assentiunt. Et notandum, quod nulla istarum ra-
quod Deus est ; igitur sequitur quod ve- tionum probat Deum esse, praeter sex-
rum est Deum esse. Consequentia tenet, tam et septimam persuasiones, intelli-
quia ex quo a natura inest eis hujusmo- gendo per Deum virtutem invisibi-

di cognitio, non videtur, quod sit frus- lem. quas mundum ratione gubernat.
tra. Sed quod insit a natura patet, ex Unde prima probat, quod aliquis est

quo omnes sine coactione legis,aut diffi- primus motor et hoc potest concedi de
,

cultate studii, vel laboris hoc asse- ccelo, ita ut moveret se ipsum per se et

runt. primo, quemadmodum una pura gra-

Septimo, quia illud est, sine quo hu- vitas, si esset separata a materia. Se-

mana conversatio non potest esse, nec cunda probat, quod aliquid est in-

perm/anere, sed sine Deo, et cultu ipsius dependens ab alio, et hoc etiam conce-

Dei non polest esse humana communi- ditur decoelo. Tertia quod ali- probat,

catio ; igiiur vidctur concludendum, quis est ultimatus fmis, in quem omnia

quod Deus est. Major patet,quia commu- alia ordinantur, et diccretur, quod hoc

nicatio hominis est a natura, ut patet est coelum, vel perfectio universi, aut

primo Politicx^ et minor apparet inalio aliquid hujusmodi. Quarta probat, quod
ejusdem.ubi dicit Aristoteles, quod sa- in generatione putrefactorum praiter
 QU^STIO VII 443

agentia, quas apparent hic inferius, con- etperfectius esse potest ; igitur Deus
currit aliquod agens nobilius , et hoc est, quia negaretur consequentia, et an-
conceditur verum, quia coelum ad hoc tecedens de ccelo concederetur.
concurreret. Quintaprobat, quod non est Item.si qugeratur, in quo est defectus, Postibile
bifariam
aliquod determinans ad corrumpendum respondctur quod in isto ;
quia possi- sumitur.
unum gradum formagprius, quam alium bile accipitur dupliciter : quandoque
aeque approximatum agenti ; et hoc con- pro dubio, ut si unus proponat, nume-
ceditur verum de influentia, quas de- rus stellarum est par ; alter responde-
terminat. Vei diceretur, quod hujusmo- bit, possibile est. Aliomodu capiturpos-
dideterminatio provenit a natura formae, sibile pro eo, quod potest esse ; tuncigi-
de cujus natura est, quod aliqua^ partes tur per hociterum ad rationem, quando
superponuntur aliis, non sccundum si- dicitur, A potest esse , conccdo, capien
tum, sed secundum gradum formge. do possibile primo modo pro dubio,quia
Nunc respondendo ad oclavum dico, dubiuni est,quin sint plura teque per-
quod persimilem rationem probaretur fecta ; vel saltem dubium est, quin sint
quodlibet quantumcumquc inevidens , quorum neutrum est perfectius aIio,nec
verbi gratia, numerus stellarum, collec- aliudeslperfectiusillisduobus.Etsiintel-
tive sumendo, potest esse par ; igitur ligatur antecedens de possibili secundo
est par. Consequentia tenet ;
quia in modo,tunc potest negari antecedens, vel
perpetuis non differt esse,et posse. Item, saltem rationabiliterdubitatur,et sic pa-
qui ponerent, ut Philosophi, quod nihil tet,quod illa ratio estinefficax ad proban-
esset virtutis infmitae, et quod Deus non dum Deum esse. Patetigitur quibus mo-
esset liber libertate contingentia3, re- dis convincitur aliquem esse primum
putaret impossibile quod aliqua stella motorem et hoc de primo.
:

posset addi, vel diminui. Et antecedens Quantum ad secundum, sit conclusio Primus
Primus motor est immobilis, et motor est
probatur ;
quia numerum stellarum es- ista :
immobilis.
se parem non implicat : eodem modo supponitur quod primus motor sit in-
probaretur ejus oppositum, scilicet quod trinsecus mobili per applicationem, et

numerus omnimn stellarum sit impar, non per inhaerentiam. Unde scien- Moveri ab
intrinseco
et sic posset probari quilibet articulus dum, quod aliquid potest moveri ab in-
aliquid
fidei. Ad ralionem ergo, quando dicitur trinsftco uno modo : quia una pars inte- potest tri'
bus modis.
A potest esse ; igilur A est, negatur gralismovetur abalia,ut membrum ani-
consequentia. malis movetur a corde. Alio modo; quia
Item, non probatur antecedens, quia movelur a forma propria extensa, et sic
non sequitur, hoc non implicat contra- non movetur coelum, quia, ut patet in
dictionem ; igitur est possibile : quia isto 8, nullum tale potest movere, non
Philosophi concederent mulla esse im- concurrente alio motore extrinseco.Ter-
possibilia, qua^ tamcn non implicarent tio modo, quia movetur a forma in-
contradictioncm,ut quod linea esset aug- divisibili appropriata,et sic movetur coe-
mcntata ad duplum. vel quod ex om- lum. Nunc probatur conclusio : pri-
nibus motoribus et mobilibus fieret mo, quia motor coeli est indivisibilis,
unum. Item, dato quod concederetur A ut suppositum est, et patet in isto 8.
esse, adhuc non secjuitur igitur Deus ; text. 4o. etinde; igitur est immobilis,
est, quia non sequitur tam bonum ,
utpatet 6. hujus, text. [)2. Secundo,
et tam perfectum est, quo nihil melius, quia vel moveretur per se, vel per ac-
 ,

444 LIB. VIII. PHYSICORUM

cidens non per se, quia vel eodern
: lis sit primus motus : et dividitur in
motu quo movet, vel alio sed neutro ; quinque capitula. In primo capitulo os- Vide con
tradictio-
modo, quia non est necesse omne mo- tendit, quod primus motus est motus nem Zi-
marcB.
vens moveri, ad hoc quod moveat ; nec localis. In secundo ostendit, quocl non
peraccidens, quia quod per accidens contingit alium motum a motu locali

est, potest non esse et sic primus mo-

; esse perpetuum. In tertio ostendit, quod
tor potest non movere, quod est impos- non contingit alium motuma motu cir-
sibile, quia ejus motus est perpetuus. culariesse perpetuum. In quarto decla-
Item,nuilum tale movetur per accidens, rat, quod possibile est motum localem
quin dependeat ab aliquo alio motore esse perpetuum. Et in quinto concludit,

ut patet de forma animalis : alise ra- quod motus localis circularis est primus,
tiones videantur in littera. et perpetuus. Secundum ibi, Qus autem
G. Ad rationes. Ad primam, dico quod loci mutatio. Tertium ibi, Quod autem
omne movens est simul cum moto, vel conthigit.Quartum ibi, Quos autem.
situaliter, vel per indistantiam modo : Quintum ibi, Quod autem lationum.Pri- Vide con
primus motor est indistans mobili, sed mum capitulum dividitur quia primo tradictio-
nem Zi- :

marce.
propterhoc non sequitur, quod movea- preemittit intentionem. Secundo prose-
turad motum mobilis. quitur, ibi : Impossihile enim est. Pri-
Ad secundam, quando dicitur motor mo proponit, quod considerandum est,

coeli esl sibi intrinsecus, concedo per utrum contingat aliquem motum esse

indistantiam, vel applicationem ; et ex perpetuum,vel non ; et si sic,quis est ille,

hoc non sequitur, quod moveatur si- et etiam quis est primus motus, et ist^e

mul cum ccelo ; sed consequentia bene considerationes sunt annexaj, quia ratio-
valeret de iis, qu» sunt intrinseca per nabile est, quod si aliquis motus sit

inh^erentiam, vel etiam ut partes inte- perpetuus, quod ille sit primus.Deinde
grales. proponit, quod tres sunt species motus,
Ad tertiam, negatur consequentia ; motus secundum quantitatem,
scilicet

quia omne illud, quod est per se mo- moius secundum qualitatem, et motus
tum, componitur ex actu et potentia, localis.

scilicet forma et materia, aliter enim Impossibile (2) enimest. Hicprosequi- Teit 56.
Impossibil
non esset per semotum, secl per se mo- tur ; e1 primo ostendit, quod impossibi- est aug-
menlatiO'
vens non sic componitur, imo aliquis le est motum augmentalionis, vel dimi- nem etst
primum
propter ejus perfectionem est actus pu- nutionis esse primum motum. Secundo motum.
rus, utprimus motor. Et si arguatur, ostendit, quod impossibile est alleratio-

quod primus motor aliqua producit de nem esse primummotum. Tertio osten-
novo igitur est mutabilis, negatur con-
:, dit, quod motus localis est primus mo-
sequentia. tus, Secundum \b\,At vero si alteratur.
Ad quartam, dicoquod non est simi- Tertium ibi, Si ergo necesse est . Est igi-
le, sicut etiam dicit Commentator. tur prima conclusio : Impossibile est
augmentationem esse primum motum.
EXPOiSlTIO TEXTUS Probatur, quia ille motus non est pri-

mus, quem necessario pra^cedit alius

Ut vero (1) et alio facto priiicipio.lsie motus, sed augmentationem neccssario
7.
T«xt. 55. praeceditalius motus;ergo, etc.Major est
est tertius tractatus hujus octavi, in

quo Philosophus ostendit, quis et qua- nota, quia impossibile est augmentatio-
 QU^STIO VII 445

nem esse, quin sit alteratio pra3via, per Tertia ibi, Adkuc femjwre. Quarta ibi,

quam alimentum,quod in principio est Onmino autem videtur. Sexta ibi. Qua-
dissimile et contrarium,in fme efficiatur propter viventium nlia. Septima ibi,

simile. Et quia. Octava ibi Maxime autem. :

8. At vero si alteratnr. Secunda con- Prima ratio est ista quia omnis (b) mo- :

tsi lutera- Q\nB\Q : Impossibile est alterationem tus localis estpcrpetuus ; igitur ille est

^'prhnum" csse primum motum. Probatur,quia al- primus. Gonsequentia tenet ;

quia si a!i-
moiuni.
terationern necessario pnecedit alius quis motus est primus, rationabile est,
motus ; igitur alteratio non est primus quod motus perpetuus sit ille. Ante-
motus. Consequentia nota est,etantece- cedens probatur, quia vel estunus motus
densprobatur, quia alterationem pr^Bce- perpetuus, vel consequenter plures per-
dit motus localis, quo approximato petuo ; non consequenter plures, ita ut
passo alteratur. nullus sit perpetuus, quia semper in
Motus lo-
si ergo necesse est liic ostendit, naturalibus, de possibilibus illud est po- Z)epo«t6i-
.

primus quod motus localis est primus motus.P2t nendum, quod est modo di-
dignius :
esi%onln-
primoprobat conclusionem, secundum gnius est ponere unum motum con- g^^rfj/m'»*
opinionem antiquorum.Secundo, secun- tinuum, et perpetuum, et cum illud est
dum opinionem propriam ibi, 7lm/i/m5, possibile, ut postea declarabitur ; er-
Ubi sciendum, quod quidam antiquo- go, etc.
rum (a) reducebant omnes actiones na- Neque igitur . Secunda ratio, quia ille
turales ad raritatem et densitatem, tan- motus est primus, qui potest esse sine
quam ad principia, quorum densitatem aliis, et non e contra ; sed motus localis
dicebant fieri per congregationem, et potest esse sine aliis, et nulius aliorum
raritatem per disgregationem : rnodo potest esse sine motu locali ; igitur etc.
tam congregatio, quam disgregatio sunt Major patet ex distinctione. Et minor est
motus locales igitur si isti motus sunt
;
nota, quia augmentatio non potest esse
primi, ut antiqui ponebant, sequitur sine motu locali , nec alteratio sine ap-
quod motus localis est primus. plicatione agentis ad passum, quas fit

Text. 57. Amplius (3) aulem. Hic probat con- per motum localem.

ic,a,'(."p,.[J^
clusionem secundum opimonem pro- Adhuc (A) tonpore . Ulc ponit tertiam Test. ds.
'''^'^•;^','.'P^''
priam et primo ponit quamdam dis-
; rationemquc^ est eadem omnino cum
tinctionem prioris Secundo probat con- . prima, quam repeiit, ut solvat dubita-
clusionem, ibi Quare quoniam. Primo : tionem circa hoc incidentem. Unde pro-
dicit quod aliquid potest dici prius alio batur quod motus localis sit poslremus
tripliciter : uno modo, quia potest esse omnium. Unde videmus, quod in ani-
sine alio, sed e converso aliud non po- malibus, motus localis sequitur omnes
test esse sine ipso, etistud dicitur prius, alios motus. quia animal non movetur
a quonon convertitursubsistendi conse- localiter nisi cum est perfectum post
quentia. Alio modo aliquid diciturprius augmentationem, et alterationem, etge-
alio secundum substantiam, id est, per- nerationem.Respondetur,quodineodem
fectionem. Et tertiomodo dicituraliquid supposito alii motus bene prsecedunt
priusalio, tempore. motum localem, attamen omnes illos

9. Quare quoniam. Hic probal, quod necesse est pr.necessisse motum localem
motus localis est primus motus octo ra- alicujus alterius mobilis.
tionibus. Secunda ibi, Neque igitur. Quoniam aulem. Sequitur quarta
 :

446 LIB. VIII, PHYSICORUM

ratio ;
quia generatio (c) non potest esse mediantibus dispositionibus, quibus so-
prior motii locali ; igitur nec aliquis lum potest se augmentare, et alterare.
alius moius. Antecedens patet, quia ge- Quaproptcr vivcntiumaiia. Sexta ratio
neratio fit mediante alteratione prcTvia, est, ille motus secundum per-
est prior
quam prascedit motus localis appli- fectionem, qui invenitur in magis per-
cationis agentis ad passum. Consequentia fectis ; sed niotus localis est hujusmodi
tenet, quia magis videtur, quod gcne- ergo, etc. quia non solum invenitur in
ratio debet esse primiis motus, quam istis inferioribus, imo etiam inveniturin
aliquis alius pro tanto, quia oportct illa coelo.
esse generata, in quibus inveniuntur Et (6) quia. Septima ratio : ille motus Text. 60
alii motus. est prior, qui competit perpetuis, et
Text. 59. Omjiino (^) autem.QumiSi raXionrguit, semper perfectis ; sed motus localis est
quodmotus localis(d) estpriorsecundum hujusmodi, quia in eo quod aliquid mo-
perfectionem ,
quia illud est prius se- vetur localiter, non oportet quod mutet
cundum perfectionem in naturalibus, substantiam ; sed tamen si aliquid alte-

Posteriora ^uod est posterius via generationis in retur, vel augmentetur, vel diminua-
^*""'^'j'°' processu naturali; sedmotus localis est tur, ipsum mutatur secundum substan-
pr»o;a;3er- hujugniodi crgo, ctc. Major patct, quia
:
tiam, vel secundum partem, vel dis-
nalura procedit de imperfecto ad per- positive , nam alteratio disponit ad
fectum. Et minor apparet : quia primo corruptionem substantialem.
animal generatur, deinde alteratur, et Maxime (7) autem. Octava ratio, ille Text. 6i

augmentatur priusquam possit moveri motus est prior dignitate, et perfectione,

localiter et ultimo movetur loca-
, qui provenit a digniori motore, quam
liter. Contra istam rationem obji- aliquis aliorum motuum ; sed motus lo-
citur, quia si probaret, sequeretur quod calis est hujusmodi : ergo, etc. Minor
diminutio,etcorruptioessentperfectiores patet, quia motuslocalis, saltem aliquis,
aliis motibus naturalibus, quia sunt pos- provenit a motoreimmobili.
teriores in processu naturali. Secundo.
quia generatio est formse substantialis, ANNOTATIONES
sed motus localis secundum multos est

accidens inha^rens mobili ; modo forma (a) Quidam antiquorum. Nola, quod De- 12.

substantialis est perfectior accidente ; mocriti, et Anaxagorse opinio fuit, quod

motu lo-
igitur generatio est perfectior raril.as, el densilas non solum essent ora-

cali. Adista. Ad primum dicitur, quod niumqualilatum prima3, verum et propria

argumentum intelligitur in processu ad generationum initia. Nam rarilas fiebat se-

complementum, et perfcctionem quia cundura Democritura per alomorum dis-

,

gregationem,et densitas per earumdera con-

intalivia posterius estperfectius.
gregationeni per quod penitus differebant
11, Ad secundum, dicitur quod, dato quod
mixta, ul lana a ferro ; et a raritate eraa-
motus localis sit res distincta, quodnon
nabal calidum, humidum, leve, moUe, etc.
debet comparari simplex forma ad sini- a densilate vero frigidura, siccura, grave,
plicem formam, sed totum compositum duruni. Deceptio aulem Deraocriti erat,
ad totum compositum, sic quod animal quia non speculabatur causas nisi ratione
cum omnibus suis dispositionibus me- materise, el quidera ex parle maleria> ra-
diantibus, quibus potest se movere loca- runi, et densum, quai illi conveniunt ratio-
liter, est perfectius, quam ipsummet ne quanlitatis, prsecedunl cseteras qualiU'
 QUyESTlO VII 447

tes, etsic experimur quod mobile dura ralionem necessaria est alSoratio subjecti,
per calorem disponitur, rarelil , et dum ita illi alterationi prsefuit alterans, quod
disponilur per frigus, condensatur. Si au- per generationem recepit esse , et ideo

tem consideralionem ad causas retulisset quisnamsitsimpliciter prior, deprehendi

agenles, agens potius per calorem rarefa- non potest, nisi ex natura iorminorum ; ct

cit materiam, quam e converso rarefactio quiasubstanlia est prior accidente, gene-

sit causa caloris. Cailerum, quia usque ad ralio est prior aliis motibus. Etenim
libros de Generatione nihil de his defini- quaravis probavit motura localem simpli-

vit, accipit tanquam probabilem opinio- citer esse primum secundum tempus, non
nem illam, ut osLendat motum localem non tamen fuit revera ante totu:n genus gene-
solum alteratione priorem esse, sed etiam ralionis, et alteralionis , siquidem isto-

generalione, quam quis polest putare an- rum series tara perpetua fuii, quam coelo-

teire motui locali, quia per generationem runi volutiones ; tamen quia raobile
sed

fil substantia, quoe prima est rerum om- ipsius est seternum, quod suapte natura
nium PraedicamenLorum. corruptibilibus antefertur, intuliL lationes

(b) Onviis motus localis est perpetuus. esse priores tempore quare Coramenta-
Hotus lo-
;

calis est
Nola quod, simpliciler loquendo, m.otus tor non quod generatio non est prior
dixit,
prioy na-
txra, et localis est prior natura, et tempore omni- tempore, sed quod est prior natura, et per
lcmpore
molibus. Quod se alteratio vero secundum accidens,
omnibut bus aliis sit prior natura, ,

aliis moti- propterea quod ex elementis non generan-

bus. patet, quia motus localis, qui est circula-
prior natura, quia est Lur mixla nisi per eorum qualitaLes. Csete-
•
ris ipsius coeli, est

causa aliorum, et ab eo non converlitur rum secundum veritalem confitendo, coe-

subsistendi consequentia, et etiam ipse est
lum, seu munduni habuisse initium ;
quia

simplex autem prius res condi per generaLionem nequiverant,

simplicissimus ; est

composito. Quod aulem sit prior lempore, eo quod nullum prsefuerat subjectum, ne-
patet : quia solus motus localis est perpe- cessarium fuit per creationem, ut primus

tuussecundum Philosophum. Et si arguas, generabilium moluum esset alleratio facta

applicatione agenlis ad passura, quia ni-
quod generationes, et corrupliones sunt
hil goneratur nisi proevia alteratione.
perpetuse secundum eumdem in primo de
Generatione, dico quod ipsae non sunt per- C^) Molus localis estprior secuii:lum per-

petufe secundum continuationera, sed so- fectionem. Nota quod aliter suraenda est
perfectio in motu locali, et aliter in aliis
lura perconlinuamsuccessionem. Et ideo
nulla est generatio, aut corruptio, qua3 sit
motibus quia perfecLio motus locaIis,sal-
;

continua, et perpelua, nec aliquis alius tem primi mobilis, sumitur ex perfecLione
motus a motu circulari coeli. Irium, scilicet sui movenlis, quod est per-
fectissiraum, etsuimobilis, quod est per-
13. (c) Generatio non potest esse- prior motu
fectissimum mobilium, et suarum proprie-
risfn^^ll'. locali. Nota, secundum Commenlalorem,
nerabiii- rebus generabilibus tatum proprium enim est sibi, quodsil
:
q^od ratio prioris in
continuus, perpetuus, et regularis, et
aceipi pe debet accipi secund um ordinem rerum Prae-
nes ordi-
dicamentorum, qui sunt termini motuum causa omnium aliorum motuura. Perfec-
nem rt- ;

ru.n.
unde cum substantiasit prima, lit ut gene- tioautem in aliis motibus sumitur ex per-
fectione lerminorum licet ergo terniinus
ratio sit eliara prima, quod intelligi ne-
;

quit, nisi de prioritale secundum naturara.

motus localis non sit perfeclior terminis
Nam cura raundus, secundum ArisLotelem, aliorum motuum, priraum tamen movens
localiter perfecLius esl aliismoventibus, et
fuerit ab octerno, non potesL in hoc genere
nioLuura general)ilium, et corruptibilium ideo etiammotus localis est perfeclior aliis

signari prius simpliciter secundum tem- motibus.

pus , quia prius sicut anle omnem gene-

 ;

448 LIB. VIII. PHYSICORUM

contrarium : ergo, etc. Majorpatet ;
quia
EXPOSITiO TEXTUS contraria in se invicem agunt, el sunt
sui ipsius corruptiva. Minor apparet ;

14 Qhc nutem loci (1) mutatio.Uoc est se- quia omnis motus ahus a motu locali,
Text. (.2.
(.^jiijun^ capitulum hujus tractatus in iiabet terminos, vel saltem terminum.
quo Pliilosophus oslendit, quod non con- cui aiiquid contrariatur modo motus :

tingitalium motum a motu locali esse sunt contrarii ex contrarietate termi-

perpetuum. Et primo pra^mitit inten- norum. ut patet quinlo iiujus. Et quod
tionem. Secundo, prosequituribi: Omncs termini aliorum motuum sunt contrarii,
eniin. Primo, quod nunc conside-
dicit patet per inductionem pr^ecedentis ra-
randum es(, quis motus sit primus, et tionis.
perpetuus, et apparebit quod non con- Similiter autem sunt. Hic removet 15.

tingit aliquem motum amotu locali esse quasdam cavillationes, et sunt tres. Se-
continuum, et perpetuum. cunda Xec si non. Tertia ibi Non
ibi : :

Text. 63. Oi/Dies (2) e7?2^n. Prosequiiur, et vult oportet. Prima ralio est ista si aiiquis :

probareistam conciusionem, quod non dicat, quod proptercontrarietatem nihil

contingit aliquem motum a motu locali obstaret, quin generatio posset esse
essecontinuum,et perpetuum. Probatur perpetua, quia corruptio non contra-
tribus rationibus. Secunda ibi : Co7i- riatur generationi : modo niiiii prohibet
trarii nutem sunt. Tertia ibi : Ainplius mutationes continuari, quando una non
autem. Prima ratio est, nullus motus contrariatur aiteri. Respondetur, quod
terminatus certis terminis potest esse licet generatio,et corruptio non sintpro-
continuus, et perpetuus ; sed omnis prie contrarise, attamen non possunt
motus alius a motu locali est hujusmodi: continuari, nec aliqua iliarum, eo quod
e go, etc. Major patet : quia omne ter- sunt quodammodo oppositiB, quia oppo-
minatum est fmitum, et tamen motus sitio sufficitadmotus interruptionem.
continuus, et perpetuus est infmitus. Et Xecsinon. Hic removet secundam
minor apparet inducendo secundum di- cavillationem ,
quia mutatio non inter
versas species motus quia alteratio est; rumpitur, nisi mobile quiescat in ter-
interqualitates contrarias; augmentatio mino mutationis; sed generatio inter-
et diminutio inter magnum et parvum; rumpitur per corruptionem, si inter-

generntio inter esseet nonesse, etetiam rumpitur, et tamen in termino inter-

corruptio. ruptionis non quiescit ,
quia quod non
Contrarii autem sunt. Hic ponit se- est, non quiescit ; igitur nihil prohibet
cundam rationem. Et primo przemittit generationem, vel corruptionem esse
suppositionem. Secundo, removet cavil- perpetuam, ex quo non interrumpitur
lationem, ibi : SimiHter niitem. Suppo- per quietem. Respondetur, quod ad in-
sitio est talis, quod illi motus sunt terruptionem motus non oporlet quod
contrarii, qui sunt in contraria, id est, mobile quiescat in termino motus, sed
motus quorum termini sunt contrarii quod non moveatur quia si non
sufficit ,

etipsisunt contrarii, ut probatum est moveatur, postquam movebatur, motus

quinto hujus text. 48. Tunc sic Nihil : non est continuus.
cui aliquid est contrarium potest esse l\on oportet autem. Removet tertiam
continuum, et perpetuum ; sed omni cavillationem : quia jam dictum est in
motui alteri a motu locali aliquid est secunda ratione, quod unus motus con-
 QUiCSTIO VII 449

trariatur alteri ; et supra quinto hujus, tula sunt annexa, et tendunt ad eum-
text. 51". dieebatur, quies contrariatur dem fmeni ; dicit igitur, quod omnis
motui ; igitur ex istis duobus saquitur, motus continuus est infmitus, et ille est owms wio-

quod unum conlrariatur pluribus. Res- circularis. '"^ <'<^"'^;

nuics, et
pondetur, concedendo quod motus oppo- Omneenim quod fertur.YWc proseaui-
^-
^ ^"''^"'<^'''X
est infini'
nitur quodammodo tam motui, quom tur, et probat istam conclusionem, quod ««*•

quieti, ut dicit Aristoteles, quod ^equale nullus motus localis alius a motu circu-
quodammodo opponitur excellenti, et lari potest esse perpetuus. Probatur pri-
illi quod excellitur verum est tamen ; moper rationes Physicas. Secundo, per
quod diversimode motiis contrariatur rationes communes, et dialecticas, ibi :

motui, et motus quieti ,

quia motus con- Rationabiliter autem. Prima ratio est
trariatur motui, ut habitus habitui ; sed ista : omnis motus localis est rectus, vel

motus contrariatur quieti, ut habitus circularis,vel mixtus sed nullus rectus,

;

privationi, et ideo non est proprie con- vel mixtus est perpetuus : ergo, etc. Et
trarietas. primo, format rationem. Secundo, pro-
64. Ampliiis (3) aiitem. Hic ponit tertiam bat minorem ibi Quare si. Prima pars :

rationem, qua probat specialiter de ge- dicta est. Tunc ibi Quare sineque,pro- :

neratione, et corruptione, quod non bat minorem dictae rationis. Et primo,

possunt continuo perpetuari, ita quod ostendit quod nullus motus mixtus po-
continue generationem sequatur corru- test esse perpetuus. Secundo, quod nul-

ptio, et e contra ;
quia si ita esset, se- lus motus rectus potest esse perpetuus,

queretur quod statim, quando res esset ibi : Quod autem. Secunda conclusio ca-
facta, oporteret ipsam corrumpi. Con- pituli est, quod nullus motus mixtus po-
sequens est falsum. quia tunc nulla res test esse perpetuus. Probatur : quia il-

permaneret per tempus, quod est contra lud mixtum non potest esse perpetuum,
experientiam. Consequentia probatur, cujus unum miscibilium non potest esse
quia per generationem res producitur perpetuum motus rectus ex quo
: sed
in esse, et per corruptionemresmutatur componitur mixtus, non potest esse per-
de esse ad non esse ; igitur si continue petuus ; ergo, etc. Minor probatur in
generationem sequatur corruptio et e sequenti conclusione,
contra, statim continue quando res est, Quod autem id. Hic ostendit, quod
sequetur ipsam non esse.et e contra , et nullus motus rectus potest esse perpe- 47,

perconsequens non maneret per tempus. tuus ; et est tertia conclusio. Pro cujus
probatione supponitur, quod nulla est
magnitudo recta infinita, ut patet 3.hu-
EXPOSITIO TEXTUS
quod su-
jus, lext. 10. et inde. Secundo,

Quod autem (1) contingit esse. Hoc est pra magnitudinem finitam non potest
!.^ tertium capitulum hujus tractatus,in quo fieri niotus infmitus, nisi per reflexio-
Aristoteles ostendit, quod impossibile nem. Ex quo sequitur, quod si supra
est alium motum a motu circulari esse magnitudinem fmitam fiat motus perpe-
perpetuum, et pr£emittit intentionem. tuus, oportet quod hoc sit per reflexio-
Secundo, prosequitur ibi ; Omne enim nem. Ideo ponitur quarta conclusio ca-
quod fertur. Primo igitur proponit in- pituli, quod motus reflexi non suntunus
*
-i^"'"* re-
pexi non
tentionem non istius, sed sequentis ca- motus continuus imo inter quosli- ;
*««< unus
, .
„ . . motus con-
pituli, per hoc innuens, quod ista capi- bet motus reflexos necesse est essequie- nnuus.
Tom. II i. 29
 450 LIB. Vlll. PHYSICOIUIM

tem mcdiam. Et hoc probatur tluplici- in illo spatio non manet per tempus , ut

ler. Secundo ibi Ma.cime antem. Prima

: si aliquod mobile moveaturcontinue per

ratio est isla : quia motus contrarii non aliquod spatium , et signetur in illo

sunt unus niotus continuus , sed, motus spalio locus sequalis illi , luncdiceretur,
reflexi sunl contrarii ; ergo, etc. Major quod in illo spatio mobile est non actu,
nota est.Minorprobatur dupliciter : Pri- sed in potentia tantum.
mo, quia motus rellexi sunt ad loca con- Quare necesse.Wxo, probat propositum,

traria , ut si unus est sursum-, ct alter scilicet quod in termino reflexionis est 18-

deorsum,unusante,et aIterretro,et itade quies media. Et primo facit hoc. Se-

aliis differentiis contrariorum. Secundo, cundo, movet dubitationes, ibi : At vero.

quia proprietas contrariorum est, quod Item, primo format rationem. Secundo,
sintsui invicem corruptiva : modo mo- m()vet dubilationem. Tertio, ponitmino-
tus reflexi se invicem corrumpunt, ut rem dictse rationis. Etquarto, conclusio-
si Socrates, et Plato moveantur contra nem. Secunda ibi Inde et. Tertia ibi : :

se invicem supor eamdem lineam, uter- Sed in reflectenti. Quarta ibi Unde :

que facit alterum quiescere, aut unus stare. Ratio est ista In isto enim signo :

depellit reliquum. spatii mobile quiescit, in quo ipsum est

Maxime (2) autem. Hic ponit sceun- adsequate in actu per tempus , sed in

Text. 60.
dam rationem, quod illi motus nonsunt termino reflexionis mobile est adasquate
continui, intcr quos necessario cadit in actu per tempus ; ergo, etc. Major
quies media, sed inter motus rellexos patet quia quies non est aliud quam
;
Definmo
privatio motus in subjecto apto nato, ?"*^"*-
necesse est mobile quiescere in termino et

reflexionis ; ergo, etc. Majorpatet : quia inmensura apta nata : verbi gratia, si

ad unitatem motus requiritur unitas A moveatur usque ad punctum B, et

mobilis, et unitas temporis, et ideo ubi inde rellectatur usque ad punctum C,
non est unus mo-
est inlerruptio quietis, unde venit nccesse estquod in signo in-
tus. Et ad probandum minorem, primo termedio, si mobile sit in actu, ipsum
prtemittit duas suppositiones. Secundo, ibidem quiescat : et minor apparet ,

format rationem , ibi : Quare necesse. quia si in termino reflexionis mobile

Prima suppositio est, quod in motu tria non esset in actu, sed moveretur , vel

sunt consideranda, scilicet principium, moveretur motu primo, vel motu se-

medium, et fmis et mcdium, licet sit: cundo : non niotu primo ,

quia in ter-

unum, lamen potest dici duoin compa- mino reflexionis illo motu est complete
ratione, quia medium in comparatione mutatnm nec movetur secundo, quia
:

ad fmem potest dici principium, et in nondum illo motu movcretur, et sic

comparatione ad principium potest dici quies est principiumsequentis, et finis
fmis. Secunda suppositio, quod mobile pra^cedentis motus.
^'-
potest dici in principio, in medio, vel /^^c/c' (3)t'/ .Movetsecundam dubitatio- '^®''^-

in fme spatii, super quod movelur du- nem,quia si mobile^l moveatur continue
pliciter : uno modo in actu, alio modo supra spatiumZ^^CE et mobile/)debeat
in potentia. Tunc enim niobile dicitur moveri a^quali velocitate super |spatium
esse in aliquo spatio in actu, quando in F, 0, tunc si in spatioi^, C, JB^jSumatur

illo spatio est adcXiqualc per tempus Ui- parsi luquaiis l'\ G, qu;e sit B, CJtunc
visibile, ila quod in illo^sj^ali^» quiescit. dubiumest, posito quod I) incipiatmo-
Alio modo in potentia; scilicet quando veri super spatium F, G, quando veniet
 QU^STIO VII 451
A ad punctum C, utrmnA, ci Z) veniant /estu>n autem. Prima dubitatio est :quia
ad terminum, a^que cito. Arguitur quod aliquis diceret, quod interminoreflexio-
non : imo quod D debeat venire citius, nis mobile non quiescit, sed maaet ibi
quia duorum mobilium a^que velociter pr^cise per instans. Respondet Aris-
motorum super asquaiia spatia, illud ci- toteles quod non quia in
:
illo signo
tius veniet ad terminum ad quem, quod spatii nunquam e,st mobile in actu sed
citius recedit a termino a quo : sed I) in potentia tantum, super quod manet
citius recedit a termino a quo, quam .1; pra3cise per instans indivisibile modo :

igilur /J citius veniet ad terminum ad in termino reflexionis mobile estinactu,

quem. Majorpatet, aliter enim illi mo- ut probatum fuit prius igitur oportet ;

tus non essent a?que veloces : et quod maneat per tempus in termino re-
minor apparet quia quando A ve-, flexionis, et non solum per instans.
nit ad terminum C, tunc D incipit Eodemautemmodo. Movet secundam
moveri super spatium F, G. Sed prius dubitationem. Secundo, solvit eam ad 20.
A venit ad terminum C, quam supra hominem. Tertio, ponit veram solu-
spatium C, E ; igilur prius D recedit a tionem. Secunda ibi In primis ergo.
:

termino F, quam A a termino C. Res- Tertia ibi : Ad rem autem ipsam. Se-
pondetur quod A et Dasque citovenient cunda dubitatio erat de positione Ze-
ad terminos; et quando dieitur quod D nonis, qui ponebat, quod impossibile
citius recedit : negatur, Ad probationem est aliquod spatium pertransiri quia
,
dico,quod non citius A venit ad punc- in quolibet spatio sunt infmita : modo
tum E, quam recedatab eodem, jmo si- non contingit infmita pertransiri. Se-
mul venit ad B, et recedit ab E, quia cundo, in iis, qua3 successive pertran-
nunquam mobile e.st in signo Em actu, seunturunum post alterum, contingit
sed in potentia tanium. enumerare unum post alterum sed non ,

Sed in rejieclenti. lilc ponit minorem contingit infmita enumerare ; igitur non
119. dicta) rationis, scilicet quod in medio contingit infinita pertransire.
reflexionis necesse est mobiie esse in Inprimis{^)ergo. Hic solvit ad ho-
actu per tempus medio , et utitur ilio minem dicens, quod sicut spatium est Text. 69.
tanquam duobus, /Manquam initio mo- infinitum secundum divisionem, ita et
tus sequentis, et fine praecedentis et tempus, in quo pertransitur
;
; modo non
exemplificat, ut si mobile D reflectatur est inconveniens, quod infmit» partes
a puncto G ad terminum unde venit, spatiipertranseantur in infmitispartibus
necesse est, quod supra signum G quies- temporis. Sed dicit Ari,stoteIes quod ista
cat,et sit in actu. solutio non sufficit, sed est ad hominem
Unde starenecess- est. Hic infert con- tantum, nam si fieret ratio de tempore,
clusionem, scilicetquodneces.se est mo- solutio non valeret : nam in quolibet
bile quiescere in lermino reflexionis,
tempore sunt infinita, non contingit
et
ita quod non in eodem instanti, in quo infinita pertransiri ; igitur nullum tem-
mobile venit ad terminum, recedet ab pus pertransibitur.
eodem in motu rellexionis, sed quiescet Ad rem autem ipsam. Hic ponit veram
per tenqtus.
solutionem, dicens, quod in spatio sunt
1.8 Af vero (4) qwe olim. Hic movet du- infmita in potentia, non in actu ab
in-
bifationes, et sunt tres. Secunda ibi : viceni separata ; modo non contingit in-
Kodem autem modo, Tertio ibi Mani- finita pertran.siri,
:
numerando quodlibet
 452 LIB. VIII. PHYSICORUM

determinate post alterum, sed non nii- esse. Sed si e contra capiaturprimotem-
merando, hoc est bene possibile. pus, per quod aliquid est, et postea tem-
Manifestwn{ic,) autem cst. Ponit ter- pus, per qiiodipsum non est, tunc illo
Text. 70. tiamdubitationem, etvuU probare,quod instanti medio illud non est, quia non

impossibile est aliquod ens capere esse est dare ullimum instans e.v.s-e rei, sed

post non esse, ncc e contra non esse post primum instans sui non esse.
e.s^56'. Efc primo probat hoc.Serundo,ponil Manifestnm auteiu. Hic infert corol-
solutionem antiquorum. Tertio, solu- larium ; et est istud, quod tempus, per
tionem propriam. Etquarto, infertcorol- quodaliquid fiebat, et est factum, non
larium. Secmida ibi : Xon ergo. Tertia estmajus quam tempus, per quod fiebat
ibi:Et si. Quarta ibi: Manifestum igitur. tantum quia .solum propter additionem
,

Primo igitur probat, quod impossibile iustantis nihil est majus.

est aliquod ens esse postquam non fuit, Rationabiliter autem consideran-
(7)

vel non esse postquam fuit, quia si sic ,

^/6?^?. Hic redit adprobandum, quod ne- Text. 7i.
. , , ,, , . • Inler vio-
sequeretur quod idem simul, et semel cessario mter motus reilexos cadat quies

esset, et quodest impossibile.

non esset,
di la, et lioc
I

per rationes
i
•

communes :
iks
XOS
refie

^„/(,.,
C(l'lit
,;,c-
dia.
Gonsequentia probatur, etcapiatur totum et sunt quinque. Secunda ibi : Simul
tempus, per quod aliquod est, et totum autem. Tertia ibi : Aynplius autem,
tempus per quod non est. Tunc probo Quarta ibi : Amplius. Quinta ibi : Am-
c|uodin instanti medio simul est, et non plius non. VYxmd. ratio, si inter motus
est, quia quod est per aliquod tempus, reftexos non esset quies media, seque-
est per quodlibet illius temporis ; sed retur quod motus naturalis, et violentus

hoc est per istudtempus, cujus instans essent unus motus. Gonsequens est im-
medium est aliquid, scilicetpriucipium ;
possibile. Gonsequentia prob tur : quia
igitur est in illo instanti. Et per consi- si aliquid moveatur naturaH; .r sursum,
mile medium probatur, quod in illo tunc si rellectatur deorsum, motus ille

instanti non est, quia quod in aliquo deorsum, esset sibi violenlus ; igitur

tempore non est, non est in quolibet cum cx istis iiat unus motuo, per te, se-

illius temporis sed instans datum est

;
quitur quodmotusnaturalis, et violentus

aliquid illius temporis, scilicet fmis ;

essent unus, et habetur consequens. Se-

igitur in illo instanti non est. cundo, sequeretur quod aliquid move-
Non ergo dandum. Uic solvit secun- retur exaliquo termino,in quononesset.
2?. dum antiquos, qui dicebant ad majorem Gonsequens est falsum detolalitermino,
probationis: quando dicitur, illud quod a quo inchoatur motus. Gonsequentia
est per aliquod tempus, est in quolibet probalur, quia a termino rellexionis in-

illius temporis, verum est, dicebant ipsi, cipit mobile moveri novo molu tamen , et

nisi in ultimo instanti illius temporis. in termino reflexionis nunquamest mo-

Et si fiebat. Hic ponit solutionem bile, nisi in potentia tantum quia per ,

propriam, et stat in hoc, quod ultimum te motus est conlinuus.Tertio,(8) quiaex

instansest attribuendum posteriori pas- illis non est unus motus continuus, cum T. .1.

sioni : verbi gratia, si capiatur totum quorum uno slat quies totius speciei al-

tempus, per quod aliquid non fiut, et terius , sed motuum reflexorum cum
postea totum tempus, per quod ipsum uno stat quies tolius speciei alterius ;

est , dico quod iu illo instanti medio illa crgo, etc. Major patet ;
quia si cum uno
res habet me,et est primum instans sui slat quics alterius, non est possibile
 QU^STIO VIII
453
quod continuentur. Minor est nota, quia
tinuum, et perpetuum quia
cum motu deorsum slat quies ab omni , super li-
neam rectam non potest fieri motus con-
motu sursum,quemadmodum cum albe-
tinuus, et perpetuus, nisi
per reflexio-
factione stat quies ab omni denigratione. nem, et necessario inter
Quarta ratio quoscumque
(9) qua probat,quod non po- motus reflexos est quies media ; modo
test esse rellexio ejusdem mobilis de ge- illi motus non sunt continui,
n :iatione ad corruptionem,et inter quos
e contra ;
est quies media.
quia si ita esset,
tunc sequeretur quod Tertio, nisi ita esset,
sequeretur quod
idem mobile simul esset,etnonesset,quod
motus contrarii essent unus motus con-
est impossibile.Consequentiaprobatur ; tinuus, quod est impossibile
quia quando aliquid : et patet
generatur, ipsum consequentia, quia ex quo inter ipsos
est,et quando aliquid corrumpitur,ipsum
non est quies media.
non est ; igitur si continuo generatur et
Quarto, sequeretur quod aliquid
corrumpitur,sequiturquod continuo mo-
est, veretur motibus contrariis
etnon est. Quinta ratio, impossibile ; consequens
est, est impossibile, ut
patet 8. Physicorum,
quod motuum reflexorum ultima
sint text. 71. Gonsequentia
unum probatur quia ;
igitur impossibile
;
est, quod si aliquid ascendat, et postea
motus descendat
reflexi ad invicem continuentur. sine quiete media, tunc in
Gonsequentia tenet per defmitionem instanti me-
con- dio, qua ratione ascendit,eadem
tinuorum, quia continua sunt, ratione
quorum descendit igitur vel
ullima sunt unum. Antecedens
; utroque motu si-
pro- mul movetur, et habetur propositum
batur quia non est possibile, ;
;
quod vel neutro, et habetur
idem propositum, quod
sit ultimum contrariorum, ut al- ibi quiescit.
bedinis, et nigredinis.
Quinto, sequeretur quod aliquid
esset
in aliquo loco, et non esset
in illo ; con-
sequens implicat contradictionem.
QU.4!:STI0 VIII Con-
sequentia probatur, posito
quod A mo-
Utruyn necessario intcr quoscumque
mo-
veaturde B usque ad C, etpostea reflec-
tus re/lexos sitquies media
tatur per eamdem lineam tunc qufero ;

in instanti medio an A recedit a C, vel

Aristot. 12. Mei. cap. K>. et de ccelo. cap. 10 et non ? Si non
hic cap igitur ibidem quiescit, et
1 ei 2. D. Thom. 1. parl gua'sl.
;

i- art bcotus i.dist. habetur propositum

dm^ 3
\.
qM 8.
1. Ci.ster. (luce.i. unica,
u^sal. Ub. 1. de quadripartita
quceU. 5 Duiandus
artic.
1

non est in C, quia

: si

omne quod
sic ; igitur tunc
..
instil.cap. 10 recedit ab
Kub. 8. Physic. iract. 2. de l
niot. Smis' . aliquo termino, amplius non
iract. i. de Deouno qu. tS. est in illo,
Roccub 8. Phus '

qucest. 6. "^
ut patet in 6. text. 44. et
tamenpriuspo-
nebatur esse in illo ; ergo, etc.
Arguitur quod sic quia necessario
;
Sexto, omnis motuspr^eter
interquascumque quietes oppositas est circularem
est ad quietem tanquam ad
motus medius terminuir. ;
igitur inter quoscum-
;
igitur motus sursum, et postea
si fiat
que motus oppositos estquiesmedia.
Te- deorsum ejusdem mobilis, et per
net consequentia per simile, et eam-
antece- dem lineam, sequiturquod sursum
dens patet per experientiam. esset
quies, et habetur propositum.
Secundo arguitur per Aristotelem in
Septimo, ponatur quod A
isto 8. text. 5(i. qui perhoc moveatur
probat,quod de B, usque ad punctum C,
et deinde
impossibiie est motum rectum esse con- rellectatur per eamdem
lineam tunc ;
 .

454 LIB. VII. PHYSICORUM

qutero, ulriim aliquando fuit in C, vel motus sursum, et postea deorsum sine
nunquam. Si nunquam ; ergo non mo- retlexione , ut si fiat motus per lineam
vebatur per totum spatium, quod est curvam, ut patet de motu sagitt^ per
contra positum. Item, tunc A recedetab aerem. Alio modo iit primo ascensus, et

aliquo termino, in quo non fuit : si ali- postea descensus, pcr reflexionem ad an-
quando, igitur in aliquo tempore A fuit gulum, et hoc du-
in C, et per consequens in illo tempore angulns rectilineus pliciter : uno modo
A quiescit. reflectendo ad angu-

Octavo, ponatur quod aliqua magni- lum acutum rectili-

tudo, ut D sit continua puncto C tunc ; neum, aut curvili-

qua3ro utrum A in intermedio motuum neum, vel composi-

contrariorum tangit D, vel non ? Si sic : tum ex una recta,et aliacurva,vel etiam
cum omnis tactus sit temporalis, sequi- ad angulum obtusum, vel ad angulum
turquod per tenipus A tangit Z>, et per rectum. veniendo per unam lineam, et

consequens, per tempus quiescit in redeundo per aliam.

puncto C si nunquam tangit D, sequi-
:
curinlineus Alio modo fit refle-

tur quod non movebatur per totum spa- xio ad angulum rec-

tium, quod est contra positum. tum, ita ut mobiie

Nono,si aliquid flatcaliduminsummo, per eamdem lineam
et postea frigidum, tiinc in intermedio «™_ redeat, perquamve-
inter calefactionem, et frigefactionem, nit ; et iste motus

vel ipsum erat aliquando summe cali- est proprie compo-

dum, vel nunquam : si aliquando, igi- situs ex diinbus aiotibus contrariis, et

tur per tempus, et pcr consequens, per de talibus motibus reflexis intelligitur
illud tempus mobile quievit : si nun- quasslio.

quam, hoc est contra positum, quia al- Tunc ponuntur conclusiones. Prima
Non est
teratio ponebatur terminari ad summum conclusio Xon necessario (b) interquos-
:
necef!se in-
ter quos-
calidum. cumque motus reflexos est quies tempo- cumque
moms re~
Decimo, posito quod nunquam stet ralis media. Probatur, quia si faba pro- flexos esse
quietem
3. forma ignis, nisi sub cahditate sumnia , jiciatur sursum contra molarem descen- medium
tunc si aliquid calefiat ad summum, et dentem, tunc non apparet verisimile,
postea frigefiat sinequiete media, utpo- quod faba quiesceret, priusquam des-
nit adversarius , tunc per solum instans cendat, quia si quiesceret, per tantum
durabit ille ignis ; igitur est dare ulti- tempus arrestaret molarem, ne descen-
mum instans \\\ permanentis in esse, dcret, quod videtur impossibile.

quod est impossibile, ut patet 8. hujus. Secundo, posito quod Socrates movea-
Oppositum arguitur quia si grave ;
tur versus Occidentem in navi quies-
projectum sursuni quiesceret priusquam cente, tunc in quolibet instanti possi-
descenderet, tunc sequeretur quod grave bile estSocratem desinere moveri, et na-
quiesceret sursum non detentum violen- vem possibile estinquolibet inslanliinci-

ter. Secundo, quia non apparet ratio peremoveri ; luncponalurquodineodem

quare magis quiesceret in uno tempore, instantiSocratesdesinat moveri.et navis
quam in alio et sic vel per unum tem-
;
incipiat moveri vcrsus Orientem cum
pus quiesceret, vel per quodlibet. No- omnibus cuntentis infra navem , tunc
taudum (a) quod possibile cst, quod fiat immediate ante Socrates movebatur ad
 QU/ESTIOVIII 455

Occidenlem, immediate post Socrates

et sit approximatum diminuens ; tunc im-
movebitur ad Orientem igilur primo ;
mediate ante augmentabatur, et imme-
movetur uno motu, et postea motu con- diate post diminuebatur sine quieteme-
trario sine quiete media. dia.

Tertio ponatur, quod aliquis motor Septimo, confirmatur idom, suppo- .

moveat aggregatum ex duabus sphseris, nendo quod ante augmentationem est

uno motu videlicet ad Occidentem, resolutio quarumdam partium, et addi-

deinde sph«r« infra contentse applicetur tio aliarum. Secundo supponitur quod
alter motor specialis, qui moveat ipsam tunc fit augmentatio, quando plus addi-
motu contrario, scilicet ad Orientem , et tur quam resolvitur,et e contra diminu-
hoc in una hora velocius, et in alia tar- tio; tunc ponatur quod in aliquo vivente
dius, tunc in instanti medio verum est fiatresolutiouniformis per diem, tunc in

dicere, quod immediate ante sphffira in- prima medietatediei fit additio velocius,

ferior movebatur ad Orientem, et imme- quam resolutio, et in secunda tardius ,

diate post movebatur ad Occidentem ;

tunc in instanti medio verum est, quod
igitur primo movetur uno motu, et pos- immediate ante augmentabatur, et im-
teamotu contrario sine quiete media. mediate post diminuitur ; igitur non
Quarto, sint duo corpora luminosa, est quies temporalis media,':'et sic patet

quorum unum veniat ab Occidente, et conclusio, quod non est necessario, etc.

aliudab Oriente , et transeant localiter Sed notandum, quod ad duas primas

juxta se invicem in Meridie ; tunc in rationes solet responderi. Unde ad pri-
instanti, inquo eadem linea recta tran- mam dicitur, quod molaris pellit aerem
sit per centrum ipsorum ad angulos forliter ante se,etille aer pulsus arrestat
rectos, verum est dicere, quod imme- iabarn antequam attingat molarem. Sed
diate ante ista corpora approximaban- contra, quia vel impetus illius aeris,

tur, et immediate post elongabantur ;

quem tu dicis arrestare fabam, est asque
ergo, etc. Item, in puncto intermedio fortis,sicut impetus hbse ad movendum
aeris immediate ante intendebatur iu- sursum cum resistentia medii, vel for-
men, et immediate post remittebatur ; tior, vel minus fortis. Si fortior, igitur

igitur ille aer movctur motibus contra- faciet fabam descendere, et per conse-

riis sine quiete media. quens non quiescet ibidem. Si minus

Quinto, posito quod aliquid fiat cali- fortis, igitur adhuc faba ascenderet sur-

dum in summo, et in eodem instanti,in sum, et per consequens ille aer non
quo est summe calidum, sit approxima- arrestabit ipsam. Si seque fortis, hocdu-
tumununisummefrigidum;igiturin iilo rabit pra^cise per instans, quia quanto
instanti inciperet frigefieri, quia agente plusappropinquatmolaris,tanto aer plus
approximato passo suflicienter disposito impellit ; igitur in medio non est quies
fit actio ; igitur prius calefiebat, et pos- temporalis.
tea frigefiebat sine quiete media. Ad secundam ralionem solet respon-
Et per idem argueretur de rarefactio- dori, quod primo Socrates movetur per
ne et condensatione , de augmentatione se,et postea per accidens ad motum na-
et diminulione ,
quiaista consequuntur vis;modo nonestinconveniensquodinter
calefactionem, et frigefactionem. motus contrarios, quorum unus sit per
Sexto, ponatur quod aliquid augeatur se, et alius per accidens, non sit quies
usque ad duplum, et in eodem instanti media , sed hoc esset impossibile de
 ;
«r

456 LIB. Vlll. PHYSICOIUJM

duobusmotibus per se. Aliter responde- sexto huius. Secundo, quia

^ •'
nihil potest trarios es-
te qinijtem

tur, quod licet sit possibiie Socratem moveri ininstanti, saltem localiter ; igi- insta^ua.
neam me-
desinere moveri quocumque instanti,
in tur nec quiescere, quia non in alia men- dim.
et cum hoc possibile sit navem incipere sura nata est fieri quies .. quam motus.
. moveri in quocumque instanti, tamen Tertio ,
quia in nullo instanti medio
impossibile est, quod in eodem instanti inter motus contrarios verum est dicere,

illa duo fiant. quod mobile aliter se habeat, quam ante

primam solutionem arguitur
Contra : immediate sehabuit, et quam immediate
quia quantum est de ratione motus idem post so habuit igitur tunc mobile non ;

est judicium de motu per se, et motu quiescit. Quarto, quia qua^cumque ratio

per accidens, licet sit differentia quan- probaret quod inilloinstanti fieret quies,

tum est ex parte moventium ; igitur si eadi':a ratio probaret, quod in quolibet

inter motus contrarios, quoriim unus ins' nti motus mobile quiesceret, et sic

est per se, et alius per accidens, nonsit p:- et, quod non est necesse inter quos-
quies^media, sequitur quod nec est inter ( jmque motus contrarios esse quietem
motus contrarios, quorum uterque est mediam instantaneam, vel non tempora-
per se. Secundo,quia ratio Aristotelis et lem.
quaecumque alia, quae probaret de motu Tcrtia conclusio : Inter quoslibet mo-
per se, eodem modo concluderetdemotu tus ( ) naturales contrarios necesse est ^n,^^ ,.,;g,

per accidens ; igitur si concedatur de esse quietem mediam. Probatur, quia ['^a^Jl"'^]

uno, et etiam de altero. Gontra secun- omnis motus naturalis prteter motum *"'''^^' '"

dam solutio)iem arguitur ;

quia nulla cceli, est ad quietem tanquam in fmem ;
?«^ <?"'' cs
meilia .

videtur ratio repugnantise , quare non gitur si in tcrmino non quiescet, frus-

in eodem instanti, in quo Socrates desi- traretur a suo fme. Secundo, illud quod
nit moveri, possit navis incipere mo- movetur naturaliter, non solum habet
veri, ex quo in quolibet instanti potest inclinationem naturalem ad motum ,

utrumque fieri. Secundo probatur, va- sed etiam ad quietem in termino motus ;

riando casum et ponatur quod navis

: sed illa inclinatio naturalis in termino
moveatur uniformiter versus Orientem, motus non potest subito deperdi igitur ;

et quod Socrates moveatur motu proprio oportet quod sit tempus, priusquam pos-
in navi versus Occidentem difformiter, sit fieri inclinatio ad motum contrarium,
velocius prima medietate hor^
tamen in et per consequens per illud tempus in-

respectu navis, quam navis moveatur, termedium quiescet.

et tardius in alia medietate, tunc in Quarta conclusio : Quando aliquid

instanti medio verum est dicere, quod movetur sursum violenter, et postea
(J) ^
immediate ante Socrates movebatur ad descendit deorsum per camdem lineam, tum sur-
•11 . • suin, et . . •

Occidentem, et immediate posl move-

i.

necessario inter illos motus cst quies me- deorsum

batur ad Orientem ; igitur primo move - dia, nisi per obviationem alicujusextrin- "///"S
»»^^'"-
tur uno motu, et postea alio sine quiete seci impediatur illa quics. Probatur,quia

temporali media. tamdiu projectum movetur sursuni,

Secunda conclusio est Non est
ista : quamdiu virtus movens, quantacumque
necesse, quod inter quoscumque motus sit illa, excedit gravitatem naturalcm
Non est coutrarios quies instantanea media,
sit projecti, et cum hoc resistentiam medii
necesse in- ,,.., n . ,
•

ter quos- seu iudivisibilis. Probatur ; quia nulla sed quando impetus movens projectum
motus^^con. est quies in instanti, ut probatum est in est fBqualis gravitati naturali lapidis,

t
 QU^STIO VIII 457

tunc lapis clesinit moveri sursum. Sed moveretur uno motu composito ex motu
probo quod adiiuc non incipit moveri sui'suni, et niotu deorsum. Aliter dici-

deorsum, quia nondum gravitas natura- tur, quod non movetur,nec etiam quies-
lis obtinet supra medium ; igilur opor- cit, sed immediate ante movebatur,
tet quod tempus transeat, priusquam et immediate post movebitur : et

obtineat, et per consequens in illo tem- videatur plenius ista solutio in una
pore est quies media , et sic patet, qua- qUcBstione super 3. qusest. 5.
liter non est necesse inter quoscumque Ad quintam, negatur consequentia.
motus contrarios esse quietem mediam: Ad probationem, dico quod mobile non
tamen semper inter motus naturales cst in termino reflexionis, nisi per so-
contrarios respectu ejusdem mobilis lum instans ; et supposito quod non.
oportet, quod mobile quiescat in medio, concedantur instantia esse , tunc dicitur,
et cum hoc inter motus, quorum unus quod mobile noh est in actu in termino
est naturalis, et alter violentus, nisi per rellexionis, sed in potentia tantum. Vel
obviationem alterius sit impedimentum. secundum alium modum loquendi dici-

Ad rationes. Ad primam, negatur tur, quod mobile est in termino refiexio-

consequentia : necest simile ,

quiaquie- nis in aliquo terhpore, et in nuUo toto

tes oppositag non possunt fieri nisi in di- tempore, quemadmodum dicimus, quod
versis locis ; sed motus possunt fieri per sphasra tangit partem piani, et nullam
idem spatium. Item, potest dici aliter, totam partem.
negando antecedens, quia si terra nunc Ad sextam, omnis motus, etc. verum
quiescat naturaliter, et virtute Solis ca- est, sed tamen potest impediri ab alia
lefiat, et leve fiat ab alia parte , tunc quiete. Ad septimam, dico quod A ali-

aliud est centrum gravitatis, quam ante, quando est in E, non tamen in tempore,
et prius quiescebat terra naturaiiter, et sed in instanti. Similiter dicitur ad oc-
nunc quiescit violenter, et tamen non tavam, quod in instanti tangit D, et non
est ibi motus intermedius. Sed quod in tempore. Idem ad nonam, quod pra3-
nunc quiescit,patet : quia levitas inducta cise per instans illud mobile est summe
non sufficit movere ierram localiter calidum. Ad decimam, negatur suppo-
propter resistentiam rnedii circumdantis. situm ,
quia, ut patuit super primum,
Ad secundam, dico quod Aristoteles res naturalis potest conservari sub dis-
intelligit, quod inter quoscumque motus positione pejori, quam sit sub qua gene-
naturales contrarios est quies media ; et ratur. Vel ad penultimas tres dicitur si-

hoc sufficit ad intentionem suam, quia cut ad quintam.

si omnis motus esset continuus, et per-

petuus, oporteret quod ille motus esset ANNOTATIONES

naturalis.
(a) Notanditm quod possibile est, etc. Nola
Ad tertiam, negatur consequentia ;

primo, quod Aristoteles probat unum esse

quia si ignis, et aqua sint invicem im-
primum motum continuum, et perpetuum,
10.
mediati, non propter hoc oportet quod ipsumque circularem, quia inter molus
sint continui, ita etiam de motu ; igitur
contrarios debet intercedere quies qua
;

illimotus sunt contigui, vel ffwu^iii, ut occasione praesens excitatur qua^stio , cu-
vocat eos Gommentator. jus sensus e.st, quando, verbi gratia, lapis
Ad quartam. negatur consequentia. sursura ascenditet iterum deorsuni descen-
Ad probalionem, diceretur quod mobile dit, deturne quies in lapide inter illosduos
 ; ,

'458 LIB. VI IF. niYSICORUM

molus contrarios, et simililer inter quos- in conLrariu movere, eL sic cor, et puhno
cuwque duos motus contrarios,quii3US ali- necessario quiescit inter hos duos motus.
quod unum movetur mobile. Nota secundo, quod quando illi duo mo-
Nota secundo quod hujusmodi duo mo- tus sic se habenl, quod unus est violentus,
tus conlrarii multipliciler se liabere pos- et aUer naturaUs, ita tamen quod violentus

sunt : aut enim sunt nalurales ambo, aul estprior, et naturalisposLerior ut quando ,

unus est naturalis, et alter violcnlus, aut lapis sursum projicitur, et deorsum des-
uterque violentus. cendit, intcr tales motus necesse esL inter-
Qifomoiio (i,)^.'^;^ necessario inler Qicoscnmque 7notifs, cedalquies media, quia natura non potest
tvs contra- etc. Nola quod si motus naturalessint a di- piTobcre vim ad motum deorsum, nisi fi-
rios no)i . . ,.,
sit neceise vcrsis causis naturalibus, non esL neccsse nita virtute, quahipis ascendebat, atque ita

Quicunx' quod inler illos intercedat quies. Probatur, debel mediare quies. Nam motus violentus
quia moLus incipit per ullimum sui non fit dum impetus externus est major interno
esse, et desinit per primum sui non esse ; naturaUs aufem sequitur, quando impelus
ergo in eodeni inslanli potest unus motus internus vincit externum ; non potest au-
ab una virtute desinere, et alia virtus mo- lem internus impetus fieri major externo,
tiva in eudeni iustanli inciper^ aliuni mo- quin fiatnequalis, et tvqualisnonpoLestesse
tum ,
quod instans erit uUimum non esse nisi res quiescat , alque adeo quando pri-
motus, qui incipit, et primum non esse mo- mus motus est violentus, et secundus na-
tus, qui desinil, ita ut sit verum dicere, turalis, qui solum fit virtute propria, inter
nunc non est motus calefaclionis, verbi tales motus contrarios necesse est, quod
gratia,eL immediate ante hoc erat; et in eo- quies intercedat.
dem instanli siL verum dicere,nunc non est Nota lertio quod si illi motus sint vio-
moLus frigeiactionis, et imraedialepost hoc lenii, ut si pila missa ad parietem, a quo
erit ; sed hoc dato, nulla inlercedit quie^ repercussa revertatur ad projicicntem : vel
intcrcalefaclionem, et frigefacLionem ; ergo si duo ludant pila, non esL necesse in his
inter molus coiilrarios naturales a diversis molibus intercedat quies, quia si agens
causis naturalibus procedentes iion est ne- violentum sit efficax et magnffi virtuLis,po
cessequod intcrcedaL quies. Deinde moLus test in eodem instanti, quo tangit pilam,
augmentalionis est unuseL continuus modo ; facere, ut incipiat moveri , sicut diceba-

in augnientatione sunt plures allera'iones mus, quando magnumpondus lapidi ascen-

contrariiE , nam aniequam augeatur vivens denti occurebat : si vero agens non sit effi-

seu animal, dccoquitur et digeritur cibus cax, sed sit laUs naturaj et debilitatis, quod
seu alimentum, et vertitur in chylum, ct non possit continuare motum, tunc erit

deinde in massam sanguinariam , hasc au- quiesinter hos duos niotus violentos, ut si

tem omnia liabenL qualitaLes contrarias ;

pila perculeret lanam.
ergo fiunL per conLrarias alterationes ; tunc (d) Quando aliquid movetur sursum violen- 12.

sic , augmentatio est moLus conLinuus tcr, etc. Nota, quod si illorum motuum

ergo et illae alierationes continuantur, et unus sit naturalis, et alter vioientus, el

per consequens nuUa est quies inter illus. prior est naturalis, ut quando pila cadit
*!• (c) Inlcr quoHlibetvnotus natiirales conl7'a- deorsum, et rcsilit sursum, vel si prior esl

rios, elc. Nola, quod quando illi duo motus vioIenLus eL naturalirs, poslerior excitatur
naturalessunt ab una causa naturali, ut iii a mngna etforti virLute, magis quam ejus
motu dilatationis, et coinpressionis cordis natura requirebat, ut si lapis sursum as-

contingit, et eliam in motu aspirationis eL cendens violenter deprimatur a magna vir

respiraLionis in pulmone, inler tales motus tule et mole, inicr hujusmodi motus non
nece.sse est intercedat quies, quia uiia, el oportet uL intercedat quies ,
quia vel ille

eadcm nalura non potesl in eodem insLanti lapis, quando illi occurit magnum illud
 QUiflSTI > VIII 459

pondus, quiescit, vel non': si non, habeo dens esse verum in hoc sensu, quod natura
intenlum':si sic , ergo etiam illud mag- secundum ^enon intendit tbrmam, ut tan-

num pondus quiescit per tempus ; lioc au- lum per instans in illa quiescat. PotcsL ta-

Lem cst contra rationem, et experienliam. men aliquod agens esse tantoe virtulis, ut
Minor probatur, quia si lapis parvusquies- pellat raobile in eodeni instanti, quo attin-

cit, quando tangitur a magno, ergo etiam git virtuteni, ut patet in parvo lapidede-

magnus quiescit , nam quce se tangunt lia- presso a magno cadente.

benl ultima simul ; ergo, vel simul quies- Et si iterum dicatur, molus contraiii lia-

cunt, vel simul movenlur. Sed non cst di- bent Lerrainoscontrarios , ergo non possunt
cendum magnam molem delineri a parvo esse continui, atque adeo necessario inler

lapide ergo dicendum quod simulmoven-

:
illos intercedit quies. Dico verura esse,

tur, atque adeo in b.pide parvo sursum as- quod duo nioLus non sunt
contrarii de se

cendente, deorsumque sic descendente, non continui, possunt taraen continuari in uno

esl necesse intercedat quies. instanti, quod siLprimum non esse praece-

Et si contra Iiaec dicatur, impossibile^ est dentis, et ullimum non esse sequentis , et

aliquid raoveri, quinjprius quioscatin ter- sic non dabitur quies.

mino a quo ; ergo quando aliquid movelur
ex calido in frigidum, el iterum regredi- EXPOSITIO TEXTUS
tur a frigido in calidum, sicut prius quies-
cit in calido antequam moveatur ad frigi- Qiii autem (l) super circularem fit. ^^^

dum, ita prius quiescet in frigido, ante- Hoc quartum caput hujus tractatus,
est
quam moveatur ad calidura, quia alias iu quo ostendit, quod nihil prohibet
idem siraul moveretur motibus contrariis, motuni circularem esse unum, et perpe-
quoi implicat. Consequentia patet, quia tuuni. Et primo probat suam conclusio- '
cuiarL
quando aliquid movetur ex calido in frigi-
nem. Secundo infert quasdam alias con- ^cl^ntinuAxs
dura, et regrediturex frigido in calidura ,
clusiones, ibi, Quare neque. Primam ^^
^J^^^^^^"
vel calefit quando frigefit, vel posLea : si
conclusionem probat duabus rationibus.
poslea, habeo intentum, quod intercedat
Secunda ibi, Et qui in circulo. Prima
quies inler motus contrarios : si autem
conclusio est, quod nihil prohibet mo-
quando frigetit,oaIetit; ergo movetur simul
ad calorera, el frigiditatera.
tum circularem esse continuum, et per-

Ad hoc, nego antecedens ; non enira est

petuum. Probatur, quia illum molum
semper necesse, quod id quod raovetur, nihil prohibet esse perpetuum, qui est

quiescat sub terniino a quo, ut de lapide ab eodeni in idem sine reflexione ; sed
depresso ab alio raajori patet. Et ad proba- motus circularis est ab eodem in idem
tionem, dico quod illi duo raotus non sunt sine retlexione : ergo, etc. Major patet,
simul, sed sunt interrupti per instans,quod quia ex quo non est ibi reflexio, non est
est finis unius, et principiura alterius , ut ibi contrarietas, et oppositio, ratione cu- vide con-
quando'aIiquid generatur prnecedente cor-
jus fiat interruptio motus per quietem nemVi- :

ruptione, non sunt siraul genitura, et cor- ^"^'^-

et minor est nota ex quid nomi^iis motus
ruptura, sed instans non esse unius est in-
circularis.
stans esse alterius, et in illo iustanti fit
Et qui in circulo. wSecunda ratio : II-
interruptio.
Et si contra dicatur, nihil quod genera-
lum motum nihil proliibet esse conti-
tur, aut movelur, intendit illam forraani, nuum, et perpetuum, secundum quem
vel terminum, ut in uno instanti duret in mobile potest esse pluries in eodem situ
illa ; ergo debet esse per aliquod lempus, sine quiete sed sic est de molu circu-
;

el per consequens erit quies. Dico anlece- lari ; ergo, etc. Major est nota ;
quia qua
 460 LIB. VIII. PIIYSICORUM

rulionc potest mobile reverli inuiloties estprimus motus. Hujus rationis probat
ad ideni punctum, eadem lalione iniini- minorem. Secundo, majorcm ibi Quod :

ties. autem ea. Probatur primo, quod intcr

Quare neqiie si in senicirc ilo. liicin- motus locales motus circularis est pri-
fert quasdam alias conclusiones , et sunt mus, quia omnis motus localis est rec-
tres. Secunda ibi : Manifestum est au- tus, vel circularis. vel mixtus ; sed omni
tem. Tertia ibi : Manifestuni est igitur. motu mixto vel recto, mutus circularis
Secunda conclusio est ista : In semicir- est prior ; igitur motus circularis est
culo non potest fieri motus continuus, et primus. Majorpatei ex primo Cosli; et

perpetuus ,
quia in semicirculo non e.st minorem probat primo de motu mixto.
idem punctus, qui copulet ad invicem Secundo de motu recto, ibi : Recta au-
medium, et linem igitur in semicircuio ; tem. Primo igitur probat, quod motus
non potest fieri motus sine reflexione. et circularis cst prior motu composito per
per consequens, nec sine quiete media. hoc, quod simplicia sunt priora compo-
Manifestum (2) autem, etc. Tertia sitis.

Texi. 75 conclusio: Nullum motum almm a motu Recta autem. Hic probat quod motus i6.

locali, contingit esse continuum, et per- circularis est prior quam rectus, et hoc
petuum. Probatur, quia nunquam alius quinque rationibus. Secunda ibi : Am-
molus potest movere mobile sine re- plius motus prior. Tertia ibi : Rationa-
flexione, ut patuit prius ; modo non po- b iliter autetn. QunYia ihi : Acc''lit autem.
test esse reflexio sine quiete media. Quinta ibi : Atnplius autem. Prima ratio
Manifestum est igitur. Quarta conclu- est ista : Ille motus est prior, qui est
sio : Male posuerunt antiqui Pliilosophi perfectior et simplicior ; sed motus cir-
dicentesomnia moveri continue. Primo, cularis est perfectior, et simplicior motu
quia manifestum est, quod non omnia recto : ergo, etc. Major patet ;"
quia in
moventur continue circulariter, et tamen ordine entium simpliciora sunt priora
non est possibile aliquem motum esse aliis, ut Deus et InteIIigenti£e. Et minor
semper et continuum, nisi circularem. apparet, quia motus circularis est sim-
Secundo, quia dicentes omnia semper plicior, eo quod regularior. Item, quia
moveri, intendebant de motibus genera- est simplicioris mobilis, scilicet corpo-
tionis, et corruptionis, et cum hoc alte- ris coelestis. Item, quia est a simpliciori
rationis : modo probatum est, quod ni- motore, scilicet ab Intelligentia. Item,
hil contingit moveri perpetuo, et conti- quia in motu circulari non distinguitur
nue tali motu. principium, medium, et fmis, et quia
motus circularis est perpetuus, et rectus

EXPOSITIO TEXTUS non.

Amplius motor prius. Secunda ratio : Texi. •:

Quod (1) autem lationum. Hoc est CcBteris paribus perpetuum est prius

Molus^io. quintum capitulum hujus tractatus, in corruptibili sed motus circularis est ;

^f//'*'../'.''", quo Aristoteles ostendit, quod motus lo- ^^perpctuus, et motus rectus non ergo, :

primusmo- calis, et clrcularis est primus motuum etc.

tuum. ^ ;

et est conclusio principalis capituli, quae Rationabiliter (2) autem. Tertia ratio:
probatur sic : Inter omnia genera mo- Ille motus est simpliciter, et per conse-

tuum primus igitur simpli-

localis est ;
quen.'^ prior, qui est pcrpetuus et alter

citer loquendo motus localis circularis non ; sed motus circularis est hujusmo-
 ,

QU-^^STIO VIII 461

di. Quod probatur. quia motu circu- in muni modo loquendi. Secundum ilDi Et :

lari non distinguunlur pi-incipium, me- proprie autem. Primo dicit, quod motus
dium, et finis igitur molus circularis
;
localis est primu^ motuum , et hoc tes-

est perpetuus. Gonsequentia tenet, quia tanturomnes antiqui,qui determinarunt

ox quo uhique esl principium motus. de motu et hoc patet induc-ndo in
;

nullibi terminalur; et ex quo ubique cst quinque opinionibus: Prima fuit Empe-
linis, nuUihi incipit ; et ex quo ubique doclis, qui posuit prima moventia esse
est medium, nullibi incipit, nec desinit, litem, et amicitiam, quorum primos mo-
et per consequens est perpetuus. Et an- tus dicebat esse coneres^ationem, et se-
tecedens apparet ; quia in- circulo ubi- gregationem. Secunda opinio fuit Ana-
que potest signari principium, medium, xagorae, qui posuit primum movens esse

et fmis , et causa hujus est ,nam omnia intellectum, quem dicebat movere con-
ista attribuuntur centro ; nam centrum gregando, et disgregando : modo si con-
estmedium circuli, necpenesdistantiam gregatio, et disgregatio sint primi mo-
centri ad circumfercntiam attenditur tus, cum motus locales, sequitur
ilii sint

circuli magnitudo; modi^ motus circu- quod motus localis sit primus motuum.
laris non est a centro. nec ad centrum, Tertia opinio fuit Democriti, qui pone-
sed circa centrum ; igitur in ipso nt)n bat entia fieri, corrumpi, et alterari per
est principium, medium, neque fmis. motum localem corporum atomalium,
Accidit nuteni. Quarta i-alio : In illis, qua3 dicebat recipi in vacuitatibus inclu-
qu;i3 sunt mensurabilia, idem est pri- sis inter alia corpora ; modo si ita sit,

mum, et mensu!"a ; sed motus circula- sequitur propositum. Quarta opinio fuit
ris est mensura aliorum ; ergo, etc. Ma- quorurndam aliorum, qui posuerunt en-
jor est nota, quod
quia rationabile est, tia fieri, et corrumpi raritate, et densi-

in unoquoque genere primum sit me- tate , et dicebant raritatem fieri per se-
trum. et mensura aliorum illius gene- gregationem, et densitatem per congre-
ris. Minor patet -i. Jmjus, ubi dicebatur gationem : modo segregatio et conffre-
quod lempus est motus circularis, vel gatio sunt motus locales ; igitur si isti

consequens motum circularem. sunt primi, ut isti dicebant, sequitur

Amplius autein. Quinta ratio : Regu- quod motus localis est primus. Quinta
lare est prius irregulari ; sed motus cir- opinio fuit t^Iatonis, qui posuit primum
cularis est regularis ; ieitur motus cir- movens esse animam moventem so mo- ;

cularis est pi-imus motus. Major patcl. do anima prascipue movet se localiter,
quia regulare est simplicius irregulari quod non esset nisi motus localis esset
et ctiam, quia irregulare componitur cx primus.
regulari, et simplicia componentia sunt Et proprie autem. Hic probat idem,
priora compositis : et minor est nota. scilicet quod motus localis est primus,
quia alii motus a circulari sunt difTor- ex communi modo ioquendi ; quia ille

mes in velocitate, ut motus gravium, et motus est primus, secundum quem si

levium, sunt velociores in fme, quam in mohiie moveatur, dicimus ipsum mo-
principio. veri, et a quo si quiescat,dicimus ipsum
Quod {^) autem ea. Ostendit quod in- quiescere, dato quod moveatur aliis mo-
ter genera motuum motus localis est tibus; sed sic e.^t de motu locali. quia
primus : et piimo ostendit hoc ex opi- si aliquid moveatur localiter, dicimus
nionibus anliquorum. Secundo, ex com- quod ipsum movelur ; et si non moveatur
 462 LIB. VIII. PHYSICORUM

localiter, dicimus ipsum quiescere, dato enim potentiam motoris excederet po-
quod altereturauiimentetur vel diminua- tentia mdti, ([uoil cst falsum , et sit C
tur,et tunc recapitulat.et patet in littera. tempus infinitum. Secunda suppositio
est,quod ex quo A movet B, aliquapars
EXPOSITIO TEXTUS ipsius A, ut puta D, potest movere ali-
quam partem mobilis, quas sit E. Et ex
19. Qtiod auton (l) Jioc neccsse est. Iste ista suppositione sequitur, quod D mo-
Text. 79
est quartus tractatus hujus octavi, in vebit E in minori tempore quam sit C ,

quo Philosoplius delerminat de infini- et sit illud tempus minus F. Quod se-

tale, et perpetuitate primi motoris : et quatur patet : quia signato aliquo puncto
dividitur in quatuor capitula. In primo spatii pertranseundijillud in minori tem-
ostendit quod virtus fmita non potest pore pertransitur a parte mobilis, quam
movere per tempus infinitum. In secun- a toto mobili. Tertia suppositio, quod il-

do ostendit, quod in magnitudine fmita lud tempus F, quod est minus tempore

non est virtus infmita. In tertio ostendit, C, est fmitum . quia omne minus aliquo

quod primus motor est infmitus. YA in estfmitum. Quarta suppositio, quod re-

quarto ostendit quod prinms niotor est secando ab .1 continue partes gequales

indivisibilis. Secundum ibi Quodautein :

ipsi D, tandem ipsum A consumetur.
omnino. Tertium ibi : De his antem. Item per resecationem partium aequa-

Quartum ibi : Deterininatis auteni. Pri- lium ipsi E, tandem resecabitur totum
mum caput dividitur : quia pr?emittit C, sed per resecationem partium a^^qua-

intentum hujus tractatus, prascipue ul- lium ipsi /'""atempore 6', nunquam re-

timi capituli. Secundo proponit conclu- secabitur totum C, quia nunquam per

sionem principalem hujus capitis. Et ablationem fmiti consumetur infmitum.

tertio eam probat. Secunda ibi •.

Horwn Quurc omne. Hic ex dictis (a) prubat

autem. Tertia ibi : Tria enim sunt . Pri- conclusionem prius positam : quia D
mo dicit, quod nunc monstrandum est, movet partem mobilis, scilicet E, in

quod necesse est hoc, scilicet primum tempore fmito, scilicet F-, igitur una
motorem esse indivisibilem, et nullam alia pars motoris £equalis ipsi D, move-

habere magnitudinem. bit partem mobilis asqualem ipsi E in

Ilorum auteni. Ilic probat principalem tempore aequah ipsi F ; igitur cum per
conclusionem capituli, scilicet quod im- suppositionem iiujusmodi partes debeant
possibile est, quod virtus fmita moveat resecari,tam motor quam mobile, se-
per tempus inlinitum. quitur quod totus motor movet totum
Tria eniin sunt. Hic probat dictam mobile in tempore finito, quia in tem-
20
conclusionem primo praemittit quas-
: et pore multiplici ad ipsum F, quod est fi-

dam suppositiones. Secundo format ra- nitum ; igitur virtus fmita non potest

tionem, ibi Qnare onine. Prima suppo-

:
movere per tempus infinitum ,
quod erat
sitio est quod cum ad motum re-
ista, probandum.
quirantur tria, scilicet movens, mobile,
et tempus, ponatur quod A sit movens ANNOTATIONES.
finitum, et li sitmobile, quod movetur,
et etiam in infmitum ,
quia dicit Gom- {^)Ex dictis probat conchisionem, Nola,qiiod
21.
mentator quod sequitur, si movens est vis hujus r;i!ionis st'i' iii quod cum
huc,

fmitum. quod mobile est iinitum ;

aliter quiflibol pars ipsius A «qualis ipsi li mo*
 QU/ESTIO VIII 463

veat partem tequalem ipsi C, iii tempore fi- iiiaffnitu<Iine finita non potest esse vir- ^'^ Magni-
tudine fi-
nito, el ilIiX3 parLes sinl finilcie, sequitur quod tus innnita. nUa non
potfst esse
lotum tempus in quo .1 movet tolum D, est Sitenimniajor. Hic pr;emittit suppo- «twus m/?-
finitum : enim ex partibus, in qui-
resultat siiiones. Prima.est, quod semper major
bus parles movebunl partos qua3 quidem ,
potentia movet idem, vel asquale mobi-
lempora sant finita magMitudine, et mul-
le in minori tempore et hoc est pro ;

titudine, quare op rlel esse finitum,atque

tanto, quia major potentia movet velo-
adco impo^sibile esL movens finitum move-
cius. Secunda suppositio est, quod po-
re per tempus infinitum. Vel sic : delur ,1

movens virluLis finitje, verbi gratia, uL

tentia infmita est major, quam potentia

quatuor, quod moveat 5,mobilcquadrupe-

finito. Tertia suppositio est, quod oin-

dale, per C tcmpus infinitum, sit D pars ip- nis motus estin temporo , et non con-
sius D virtuLis uL ununi, quoe moveat E, tingit aliquem motum esse in instan-
quae sit quarta pars ipsius B in lempore F, ti.

quod est minus quam C, quia totum mobile Si enim. Hic format rationem : quia
majori lemporeindiget, quam minus; tem- si in magnitudine finita esset virtus in-
pus ergo F,in quo D moveL C,necesse est ut finita, sequeretur quod potcntia finita,
sit finitum, cum sit pars totius C ; ergo et infinita moverent idemmobile aeque
pars duplo major quam D movebit partem Consequens est falsum,
velociter. quia
mobilis duplo majorom quam E, in duplo
major potentia movet velocius, quam
majori tempore quam F, et pars tripla par-
minor ; modopotentia infmita major est
lem triplam in triplo majori tempore ; ergo
A movebit toLum
quam finita.Consequentia probatur, quia
tota virtus li in tempore
quadruplo ad quod finilum,
sumpto aliquo mobili, quod movetur
/•', eriL quia
a potentia infinita, quod quidem mobile
excedit F proportione finita : et lio" est
quod vult dicere S"otus in illis verbis, se- potest etiam moveri a finita, licet tar-

quitur quod tolus motor movet totum mo- dius , tunc uterque motus fit in tempore
bile in tempore finilo, quia in tempore mul- per tertiam suppositionrsm ; sit igitur
tiplici ad ipsuin F, quod est finili qme :
quod motus factus a potentia finita sit

verba placuit explicare, quia in textu sunt incentuplo tardior, deinde sumatur alia
corrupta, nec faciunt aliquem sensum potentia finita in centuplo major quam
illa potentia data, sequilur quod illa in
EXPOSITIO TEXTUS centuplo velocius movebit, et per conse-
quens, £eque velociter, sicut illa poten-
Quoi autem (1) omnino non contingit. tia finita aliter formetur ratio sic
; , si
u. 80. Hoc est secundum caput liujus tructatus, in inagnitudine flnita esset virtus infini-
in quo Aristoteles ostendit quod in ma- ta, sequeretur quod ipsa moveretsubito,
gnitudine finita non polest esse virtus quodest contra tertiam suppositionem.
infinita : et dividilur, quia primo facit Gonsequentia probatur, quia moveretul-
hoc. Secundo ostendit, (juod nec e con- tra omnem proportionem velocius.quam
tra, scilicet virtus finita potest esse in aliqua potentia finita.
magnitudine Secunda ibi Ne-
infinita. :
Xeque{^) igitur. Hic prubat secun- 2i.
que igitur. Iteni, primo proponit con- damconclusionem Text. 81.
: et primo proponit
clusionem. Secundo prsemittit supposi- conclusionem. Secundo, pra^mittit sup-
tiones. Et tertio probat. Secunda ibi :
positiones. Et tertio format rationem.
Sit cnim major. Tertia ibi : Si cn^ni. Secunda ibi : Se.l tamen. Tertia ibi /n- :

Gonclusio quam proponit est ista : In /iaita ergo. Proponit igitur, quod non
 464 LIB. VIII. PHYSICORUM
est possibile, quod potentia fmita sit in mobile D velocius, quam aliqua poten-
magnitiidine infinila extensa, scilicet tia fmila.

per totam magnitudinem ; et licet ista Est (3) anlem. Secunda ratio est :quia '^ **'^
conclusio sit nota,(^o quod nulia est ma- tunc sequerctur, quod virtus magnitu-
gnitudo infmita , altamen Aristoteles dinis finitaa, et virtus ma2'nitudinis
intendit ipsam probare, dato quod es- infmitfG moverent asque velociter,
set magnitudo infinita. quod estimpossibile. Et consequentia pa-
Sedtamen. Plic pr^emittit suppositio- tet : quia si magnitudinis infmitas poten-
nes. Prima est, quod licet quandoque tia sit finita,ipsa movebit in aliquo cer-
in minorimagnitudine sitmajor virtus, to tempore dato, et virtus magnitudi-
ut in modico plumbo major gravitas, nis fmita3 in alio, licet minori. Deinde
quam in magno iigno, attamen sumptis accipiatur alia virtus magnitudinis fmi-
corporibus ejusdem rationis et omnino tas, in eadem proportione, in qua tem-
similibus, pragterquam in magnitudine, pus so habet ad tempus, et sequitur
semper in majori corpore est major vir- propositum, scilicet quod virtus magni-
tus. Secunda suppositio est, quod ma- tudinis finitre, et virtus magnitudinisin-
gnitudo finita sit A, B, cujus accipiatur fmita^, movebunt cTque velociter.
una pars, scilicet B, qua; sufficit mo-
vere mobile D i\\ tempore E, F. Tertia EXPOSITIO TEXTUS
suppositio, quod si de magnitudine J,
m.
B, C, accipiam partem dupiam ad par- De his (1) autem. Hoc esttertium ca- Text 83.

tem B, C, ipsa movobit in mediola'e in pitulum hujus tractatus, in quo Philo-

minori tempore, quam fnciat pars B, C, sophus ostendit, quod primus motor
et sit illud tempus minus F, G , et si movet tempore infmito et : dividitur,
accipiam partemtriplam, ternpus etiam quia primo movet quamdam dubitatio-
in triplominus, et sic semper augmen- nem de motu projectorum. Secundo, se-
tando partem B, C, diminuiiur propor- quitur principale intentum, ibi : Q){o-
tionaliter tempus E, F. niam autem. Item, primo movet dubita-
U. In/inita ergo. Hic forniat duas ratio- tionem.Secundo removet cavillosamres-
nes. Secundam, ibi : Est auteni. Prima ponsionem. Tertio ponit solutionem.
ratio est ad probandum, quod potentia quam credit veram. Quarto concludit
niagnitudinis A, B, C, est infmita, quia corollarium. Et quinto responsionem
illa potentia est infmita, qua^- movet aliam cavillosam removet. Secunda ibi :

idem mobile, vel ^equale velocius, quam *S'/ autem. Tertia ibi : Xecesse est.

aliqua potentia finita ; sed potentia ma- Quarta ibi : ilic qnidam. Quinta ibi :

gnitudinis^, /y, C, est hujusmodi;ergo, Impossibile autem. Dubitatio quam mo-

etc.Major patet, quia jam si esset fmita. vet, est ista : ex quo omne, quod mo-
moveret velocius quam raoveret, quod vetur, movetur ab alio, et movens debet
implicat et minor patet
: quia omnis ,
tangere motum; unde dubium est a
potentia fmila, qua; moveret mobile D, quo movetur projectum post separatio-
haboret aliquam proportionem certam nem a projiciente.
ad partem B C
., ; sed polentia magni- Si aulem. Removet quamdam CdxW- projatum
tudinis A, B, C, ad partem /V,r,(initam, losam responsionem. Unde quidam di- leatvrT
nullam haberet proportionem.imo ipsam xerunt quod projectum movetur ab aere,
in infinitum excederet ; igitur moveret quia prqjiciensprimum, una cum hoc,
 QU.ESTIO VIII 465

quocl pellit projectum, pellit aerem, et primum movens est immobilc. Tertio,
ille aer pulsus movet projectum ; scd quodprimum movens est in circumfe-
ista solutio non valet, quia eadem dif- rentia primi moi)iiis. Et quarto regredi-
ficultas restat de aere, a quo movetur tur ad lioc quod primum movens est
post separationeni a projiciento. immobile. Secundum ibi : Movensau-
Necesse autcm.Wio, ponit solutionem, tem. Tertium ibi : Necesse est. Quartum
quam credit esse veram, dicens, qun 1
'

\h'\ : llabet autem. Tertia conclusio est primu m

viooens.
projectum post separationem a proji- ista Primum movens unum, et idem unum ci
?m exis
^•^'^*
ciente movetur a medio, et Iioc per is- existens movet semper, quia primus ^f^"^
ns, mo-

tum modum, quod projiciens cum pel- motus est unus,continuus, et perpetuus; ^«^^^mper-

lit projectum, simulpellitet aerem, cui igitur primus motor unus, et idem exis-

imprimit quamdam virtuteni motivam tens movetsemper. Consequentia tenet

projecti ; et sicille aer movet alium ae- propterduo: Primo, quia in qulnto hu-

rem, et illc alter alium, et sic continue, jus, dicebatur, quod ad unitatem mo-
donec gravitas naturalis projecta sit po- tus requiritur unitas motoris. Secundo»
tentior ad movendum deorsum, quani quia in parte pra^cedenti dicebatur,quod
virtus motiva aeris ad aliter movendum; motus projecti non est unuspropter hoc,
et sic potest hic assignari prima conclu- quod non est ab eodem motore, sed di-
sio,quod non estidemaer movens pro- versis.

jectuma principiomotus"usquead finem. Movensautem. Ponit quartamconclu- Primicm

_. . . , ., movens est
Et patet conclusio, quia aliter non po- sionem Primum movens est immobile.
,

: tmmobUe.
test salvari a quo movetur projectum. Probatur dupliciter Primo si movere- :

Wic quidem. Ilic iniert corollarium, tur, tunc movetur abalio; consequens
quod motus projecti non est unus, quia est falsum, quia tunc illud aliud potius
ad unitatem motus requiritur unitas nio- esset primus niotor, quam ille. Secundo ^*'^^
^Kin
maram
toris modo in motu projectorummotor
:
si movcretur, tunc sequeretur quod
^ ab '«^- ^'<'«-
fol. 271.
est continue alius, et alius,quiacontinue ipso non semper proveniret similis mo- coi. 4.

alter, et alter aer movet. tus ; modohocest falsum, quia motus

Impossibile autem. Hic removet aliam ejus est regularis unus,et continuus. Et
cavillationem. Unde aliqui dixerunt, patet consequentia, quia primus motor
quod projectum movetur per antiperis- si moveretur, aliter se haberet quam
tasin, scilicetquando projectum pellitur prius, et per consequens aliter moveret,

a projiciente in aere, vel aqua, tunc aer^ quam ante movebat.

vel aqua insequitur ita impetu a se ne Necesse (3) igitur. Ouinta conclusio: 27.
'^^'^^ ^'^*
fiatvacuum, quod movet projectum. Is- Primuin movens est circumferentia pri-
tud non valet, quia tunc nn>to uno ad mi mobilis, quia primum movens opor-
unam partem, moverentur omnia, qua3 tet poni ubl est velocior motus sed in ;

sunt in mundo ad eamdem partem, quia circumfereKtia primi mobilis, est velo-
quodlibet insequeretur aliud propter na- ciormotus :ergo, etc. Majorpatet, quia
turalem inclinationem ad ropellendum proxima moventi recipiunt fortius ejus
vacuum. influentiam etminor est nota, quiacir-
:

Quoniam (2) autem.lWc ostendit prin- cuniferentia primi mobilis majorem li-

cipale propositum : et primo ostendil, neam describit.

quod primum movens unum, et idem Jfabet (i) auteni. Ilic rcgreditur ad Text. 83.

existens movet semper. Secundo, quod quartam conclusionem, et movet dubi-

Tom. III. 30
 .

466 LIB. VIII. PIIYSICORUM

tationem, an aliquod motuni possit mo- conlinuo movet per infinilum lempus : et

vere continue, et dicit quod non, ut sic secundumeosquaelibet Inlelligentia est

ideo cum motus primus sit inflnita, quia quoelibet Inlelligentia secun-
prius ; et
duni Arislolelem movet orbem motu lo-
regularis, unus ct continuus, oportet
cali circulari infinito. Secundo, aliquid di-
quod primus motor sit unus, immobilis,
citur infinitum, quia imparlibiliter, et a se
et semper similiter se habens ad illud,
movelmutu locali per tempus infinitum, et
quod movetur. sic secundum eos, solus primus motor est

infinitus.
EXPOSITIO TEXTUS Nota secundo, quod duo sunt modi infi-

nitatis, quos Pliilosophus reputat impossibi-

Text. 87. Determinatis autem. Hocestquar-
{{) lcs : unusquo aliquiil diceretur infini-
est,

tum capitulum hujus tractatus, in quu tum actu secundum extensionem, etquan-
Pliilosophus ostendit, quod primus mo- tilatemmolis. Alius quo aliquid diceretur
tor est indivisibilis,nullamliabens mag- infinitum inlensive. Et hcet ali({ui dicant
nitudinern, et ista est unica conclusio secundum Aristotelem Deum neutro modo
capituli. Probatur, quia mag-
si haberet esse infinitum, scilicet extensive, el inten-

nitudinem, vel haberet magnitudinem sive, Scotus tamen in prima distinclione&e-

noii inllnitam, cicnia, qu^stione irima, et in septimo quod-
Rnitam, vel intlnitam ;

utpalet tertio hn- libet, et in tractatu cle primo j rincipio in-

quia nulla talis est,
complexo, tenet ad mentem Aristotelis
jus; nec fmitam, quiamagnitudinis li-

mo-
Deum esse infinitoe virtulis, infinitique vi-
nitse non potest esse virtus infmita :

goris intensive ; nec ex hoc sequitur ipsum

clo primus (^) motor est iniinitus ,
quia
movere in instanti, quia primus motornon
movet per tempus intlnitum, etsic nia- immediate movet ccelum ; imo molor ip-
nifestum est quod primus motor est
sius coeli est qufcdam Intelligenlia, qu;e
indivisibilis, nullam habens magnitudi- esL virtuLis finitoe, cujus tamen virlus con-
nem, ad quem i})semet nos perducat. tinuatur per tenipus infiniLum a primomo-
Explicit expositio librorum Physico- tore, qui est infinitae virLutis, tam secun-
rum lecta a Mufjistro JoANNE DUNS Sco- dum durationem, quam secundum inlen-

TO, Parisiis, Deo gratias. tionem.

ANNOTATIONES QU.^STIO IX

^ (a)Prinwsmotor est infl;:,itus. Nota,primo, 1'triiin plures sint jirimi motores

Aliquid quod aliquid esse infinitum potest inLelligi
^
esoe
es inflm- ,• ,

Uno modo secundum duraLiu-

,

tum pote^t dupliciLer :

Arislot. 8. Phy:iic: cap. 6. te.vt. 84. Alens. 1.
"cm, quia scilicet durat tempure infinito pari. guifsl. li. inembr. 3, D. Thom. 1. coul
mdllioL ;

gent. cap. it. Albj»'. tract. 6. qinvit. 2D. Gu-

et isto modo secundum Philosophum et
iielin. Paris. priiua purt. dt! uiiii^erso. Rub. 8,

Uommentatorem, primus molor et alite In- Pliysic. Iract. 1. di l. juoiore. Roccus 8. P/iy-
sic. quivst. 7. Smis trnct. 3. de Deo uno.
telligentia3 ab ipso, coelum, et multa alia

sunt infinita,quamvis secundum veritatem

Secmdo Arguitur quod S'C quia plures sunt :

solus Deus sit hoc modo infinitus.

niotores, quorum qu:libetest immobilis,.
iiiodo, quia movet motu infinitu seciuidum
et impartibills igiturplures suntprimi
durationem, non autem secundum velocita- ;

lem, etsic ctiamsecundum ipsos sola) In- motores.

lelligentioe, etcorpora coelestia sunt infi- Secundo, plures sunt InteiligentijB,

nila. Tertio, quia motor motu locali uno, et quarum qua^libet movet motu aHerno ;
 OIT.1^ST10 IX 467

igitur qucvlibet movet niolu primo : sed a?qualiter applicati, et patet anlecedens
motus primus non est nisi a motore pri- de tractu navis, cui sunl plures bomi-
mo ; igitur plures sunt motores primi. nes applicati, nec unus dependet ab
Terlio, plures sunt Inlelligenti;i3,qua- alio. Oppositum arguitur per Aristotc-
rum una est indopendens ab alia ; igilur lem in isto octavo, /exf, 83.

omnes sunl asque prima> et per , cunse- In qu.Tstione primo videndum est de Divisio
^"^*'*'*'""*
quens sunt plures primi motores. Ante- qua primitate intelligitur , cum dicitur
cedens apparet, quia Intelligenlia Solis primus motor. Secundo, qualiter pos-
non dependet ab Intelligentia Saturni, sunt imaginari diversimode plures primi
nec e converso. motores. Et tertio ostendetur, quodnullo
Quarto, in motu recto possibilc est, illorum modorum sunt plures primi
quod sint plures motores a?que primo motores.
applicati , igitur etiam in motu circu- Quantum ad primum,notandum,quod '^-

lari ; et cum motus coeli sit circularis, quando dicitur nK^torem coeli essc pri-
sequitur quod possibile est, quod ille sit mum, hoc intelligitur de primitate cau-
a pluribus moloribus cTque primo. An- salitatis, et independentia? in ordine es-
tecedens patet, quia possibilc est quod sentialium moventium, quic sic se ha-
in eodem sint plures forma^ elemento- Ijent, quod posterius n<in movet nisi in

rum, quarum qu;i?libet seqm primo mo- virtute primi moventis, et iutluentis,

veat. plus quam faciat movens posterius.

Quinti), plura simfc alterantia seque Nunc ponuntur conclusiones. Prima -i^^^'"*
<^^"
u est pri-
primo ; igitur possibile est, quod sint conclusio : Motus coeli est primus om- '''i'« om-
nium alio-
plura moventia a^que primo, et per con- nium aliorum motuum. Probatur, ille rum mo
sequens, quod sint plures primi moto- motus est prnnus omnium aliorum mo-
res. Antecedens patet, quia quatuor qua- tuuni, a quo omnes alii motus depen-
litates sunt alterantia a^que primo, nec dent, et ipse ab alio est independens ;

una illarum dependst ab alia. sed motus cwliest hujusmodi : ergo,etc.

Sexto, voluntas primum
nostra est Major patet.perdescriptionemmotus pri-
movens respectu sua^ volilionis, cum ip- mi;et minor est nota , quia generatio, et
sius sit totalis causa productiva, et cum corruptio, qucT sunt prima3 mutationes
hoc est aliquis alter motor primus ; igi- istorum infei-iorum, dependent a corpo-
tur plures suntprimi motores. re coelesti moto, ut patet secundo de Ge-
Seplimo, quia plura sunt ullimo mota neratione, qnia secundum accessum, et

non moventia ; igitur plura sunt primo recessum Solis in obliquo circulo fnint
moventia non mota , et per consequens generaliones, et corruptiones in istis in-

plures sunl primi motores. ferioribus. Secundo patet inductive in

Octavo, quia possibile est, quod eidem diversis motibus quia animal movetur
,

miibili applicenlur plures motores a?que al)appctibili seeundum diversasphanta-

l)rimo successive ; igitur unus illorum sias,et influentias, et inclinationes, quas
non dependet ab alio, ct i>er consequens recipit a corpore coelesti.

erunt ambo primi motores. Secunda conclusio : Motor coeli est Motor ccc-

Nono, quia eidem mobili sunt moto- primus motor primitate causalitalis, et nnd^pHrn^-
res applicati a^que primo moventes ;
independentic» , ita ut ille sit causa alio- '^'aS"^""
igilur possibilc est de ca>ln, quud sint rum, el independens ab aliis. Proba- j,?f<^''*""
bujusmodi motorcs plures simul, et lur, quia sicut se habet motum ad mo-
 468 LIB. VIII. PIIYSICOKIIM

tuiii, ila movens unius ad niovens alle- ul unus non sufriceret, nisi omnes con-
rius ; sed niotus coeli est i^rimus alio- currerent ; et sicpatet, quod tribus rno-

rum motuum : igitur motor coeli est dis in generali, et sex modisin speciali

primus, et hgec de primo. est imaginabile, quod sint plures primi

4. Quantum ad secundum, scilicet quot motores ; et ha^c de secundo.
modis m modis cst imaginabile, quod sint plu- Quantuni ad tertium. Prima conclu- ^-
Non sun
asex^mo- 1'es primi niotores. Dico quod Iriplici- sio : Non sunt plures primi motores, piin-es p.

S/!-"ma- ter in generali : primo niodo. quod sint propter hoc, quod sint plures nmndi, jw.
pl'-ii''T mobilia a^que prima, ipiorum cui- quorum uni sit applicalus unus motor
Vsi^^qxlod
sini piu- lijjet sit imus motor applicatus, quorum'
primus, et alteri alius. Probatur in 1
res priint ^

motores. neuter dependeat ab aliquo, nec ambo Cceii. text. 11. quia si essent plures

a tertio. Alio modo, quod eidem mundi, tunc terra unius descenderet ad
mobili primo applicentur successive di- terram alterius, et essentplura tempora,
versi motores. Tertio modo, (luod eidem et plures Dii, et inter illos mundos es-

mobili, primo sint diversi motores «que set vacuum, quorun:^ quodlibet est im-
primo Primus modus potest
applicati. possibile.

subdividi, secundum quod dupliciter Secunda conclusio : In isto mundo

possuntimaginari plura mobilia «que non sunt plures motores, propter hoc
prima. Uno modo, (juod sinl plures quod sint plura mobilia a^que prima.
mundi, in quorum quolibet sit unum Probatur, quia ordo corporum mundi
primum mobile, et cuilibet ilbjrum pri- in perfectione, etin causalitate, est se-

morum mobilium sit unus motor, pri- cundum eorum ordinem in situ, loco,

mus applicatus. Secundo modo, quod et tempore : sed nulla sunt duo corpora,
in isto mundo sint plura mobilia «que saltem coelestia, quin sint ordinata se-

prima, ita ut sint plures orbes coeli, et cundum situm ; igitur impossibile est,

quilibet illorum sit independens ab alio, quod aliqua duo sint agque prima , et

et sic motor cujuslibet, potest dici motor per consequens neque motores eorum
primus. Item, tertius modus dividitur : a3que primi. Secundo inter corpora coe-

quia tripliciter possunt imaginari plu- lestia semper superius velocius move-
res motores applicati a^que primo eidem tur ; igitur motor ejus non est ?eque pri-

mobili. Primo modo, quod unus motor mus motori orbis inferioris ,
quia tunc

applicetur ad unam partem, et alter ad ab ipsis provenirent motus asque primi,

aliam, et sic posset imaginari, quod et ffique veloces. Sed contra istud objici-
octava sph^ra esset primuni mol)ile, et tur : quia inter castera corpora coelestia

quod cuilibet ejus stellas esset applicatus corpus Solis est nobilius, et perfectius ;

unus motor admovendum.Secundo mo- igitursecundum situni corporum coeles-

do, quod illud totum mobile haberet di- tium non est ordo perfectionis, et de-

versas partes ab invicem diversas, et pendontiio. Consequentia tenet, quia

totum aggregatum; moveretur al) uno Sol non est corpus supremuni : et ante-

motore prinio, et aliqua ejus pars move- cedens probatur per signum , quia se-

retur ab alio molore a^que primo, uno cundum antiquos omnia astra tani su-

alio motu contrario. ut patet de motibus periora, quam inferior.i recipiunt lu-

planetarum contra rirmamentum. Ter- men a Sole, et ideo Aristoteles imagina-

tio m(3do, quod eidem mobili sint plu-

tur in lib.de proprietatibus elementorum,

res motores axjuc primo applicati, ita quod onmia astra alia sunt sicut specu-
 QlJyEbTIO IX 409

la, qiuB retlecUmt luiiien Solis. A<1 is- niotu (ulali, et ille molor secundarius,
tud dicitur, quod primus motor movet (jui moveret parlem. Et si oJjjiciatur,

totum co^lum, scilicet ex omnibus or- quod ab eodem fierent contrarii effec-

])ibus motu diurno, sed ipse plus influit tus, concedo mediate, vel etiam quorufii
in spha^ram Solis, sicut nobiliorem. unus fit immediate, et alter mediante
quam alterius planet<E, quia illam per- alio agente.

fectionem non habet Sol a motore pro- Sexta conclusio : Xon sunt plures pi i-

prio, scd illam a primo motore habet ; et mi motores ajque primo applicati eidem
sic licet concedatur, quod corpus Solis mobiIi,nonsoIum ad partes ejus,sedqiii-
sit nobilius, non propter Iioc sequitur, libet ad totum mobile. Probatur, quia
quod cjus motor sit nobilior. motitr coeli movet infatigabiliter; igilur

6_
Tertia conclusio : Non sunt plures inejusmotu non indiget adjutorio alte-

primi motores successive applicati, ita rius motoris.Secundo sequeretur, quod

utprimo unusmoveat, et postea alter. motus coeli non esset perfecte unus,cum
Probatur, quia vel ille motor, qui se- non fieret abunomotore.Tertio,cumqui-
cundo moveret, est denovogenitus, vel libetillorum motorum moveret libere,

antea fuit, et nunc est novitcr appli- sequeretur quod unus illorumimpediret
catus. Si primo modo, lunc non est pri- alium, et per consequens proveniret ir-

mus motor, sed potius ille a quo gene- regularitas motus, quod est cunlra ex-
rarelur. Kem, tum ille primusmotor es- perentium : et sic patet, quod nullus is-

set mutabilis, quia generabilis. Si se- torum modorum, quibus est imagina-
cundo modo, vel applicaret se ipsum, bile esse plures molores, sunt aliqui pri-
vel applicaretur ab alio : si ab alio.jam nii molores, imo solum unus prinms
applicans esset motor prior, et per cnn- motcr. VA non solum p^r dictas rationes
seqiiens iste non esset primus. Itemjam probatur unitas primi motoris,sed etiam
esset mutabilis, sive a se,sive ab alio ap- ex ordine universi, ex statu in causis
plicaretur. Secundo, unus primus mo- efficientibus et finalibus, ex unitate et
lorsufficit ad movendum prtecise, <um perfectione mundi, propter qung omnia
moveat infatigabiliter : igilur frustra concludit Aristoleles duodecimo Meta-
ponerentur hujusmodi plures motores. physiCcG. text. 55. quod enlia nolunt
Quarta conclusio: Xon sunt plures male disponi ; unus ergo Princeps : et
primi motores a^que primo applicati si- h<ec de terliu.
mul eidem mubili, ita ut unus appli- Ad rationes.Atl primam negatur con-
ceturad unom partem,et nlter ad aliam. sequentia : quia propter hoc non dici-
Probatur : (juia sicponcre plures mo- tur motor primus, quod sit immobilis,
tores esset proptcr pluralitatem mobi- et imparlibilis, sed ex eo, quod est in-
lium <Tque primorum : UKxio prius pro- dependens ab alio.

batum est, quod impossibile ost esse Ad secundam, ncgalur consequen-

plura mobilia nH\uc prima. lia molus a!ternusdepcndet a plu-
:quia
Quinta conrlusioXon sunt plures : ribus motoribus, quorum unus est inde-
primi mutores, quorum unus applicelur pendens, et a quo reliqua depcndent.
lolali mobili ad movendunT uno motu, et Adtertiam, quod licet neutrum de-
alter applicetur parli ipsius ad uioven- liendeat ab alio, tamen ambo a tertio,

dum motu jam

opiiosito. Probalur, (juia sfilicet a primo ; igilur seciuilur (piod
ille esset primus motor, qui moverct nullus illorum sit primus.
 .

470 LIB. VIII. PIlYSiCORUM

Acl quariam, cle moturecto,clico quod

quia omne movens mo- ANNOTATIDNES
non est simile ;

recto, clependet ab alio.

lii
Nola, qiiod primum movens habal om- Epiihet.
Ad quintam, negatur consequentia
nia hfec epitheLa. Prhn un, quo
;
I esl uiiiis, P']'^l\J"
quia iili sunt molores dependentes. quia si plura, vel alterum aUero perfeclius,
Ad sextam, de voluntate, dico quod el tunc Deus iraperfectus, vel sequaliter
ipsa dependet ab aliis in sua operatione, perfecla, el tunc dabituraliudinfinilumex-

scilicet a primo motore forte, et al) ob- tra unum, quod non est dabile. Secundum
jecto exteriori mediate, vel immediate. epitlielon, quode.st immobile, mobile enim
movetur, ul acquiral quod non habet sed
Adseptimain, negatur consequcntia ;
;

Deus esl priiesens omni loco, el omnem ha-

quia ordo essentialis bene incipit ab uno
])el perfeclionem ergo non movelur. Ter-
indepcndente, et terminatur ad multa, ;

tium, quod est lelernus, quia a^ternitas

sicut in numeris. '

nascitur ex immobilitale ;
Deus est
sed
Adoctavam, dico quod licet hoc sit QuarUun, quod
imnu)!)ilis ; ergo [elernus.
imaginabile, et verum de motibus isto-
esl iniinilus, non soluni intensive, sed ex-
rum inferiorum, tamon de motibus su- tensive, id est, iniiniti vigoris et virtutis,
perioribus lioc est inqDOssibile el infinitaj durationis, quia nulluni agens
Ad nonam, licet de quibusdam lioc sit
fl,^^m;,^ pyiest agere lempore infinilo ; sed
verum, dico tamen, quod hocest impos- Deus potesl ; ergo esL infinitus. Quintum,
sibile accidere de motu primo, scilicet quod est incorporeus, quod etiam testalur

de motu codorum. In sieculasaiculorum Arisloteles 12. Melaphysic. ubi dicit esse

actum purum autem esset corporeus,
sit cuelurum motur i^rimus benedictus. ; si

esset composilus ex actu, et poLentia. Sex-

tum, quod est causa voluntaria, et libera.
Expliciunt questiones Libri Physico-
lUec pauca secundum ingenioli mei imbe-
runi lect-e a Reder. Magislro Joanne
cillitatem ad comnumem utilitatem doctri-
DUNS SCOTO Ord. Minor. Parisiis.
nam Scoti amplecti volenlium annotanda
Anno Domini MCCC
duxi. Ingeniosus verolector addat, etomit-
tat ut expedire A^idebit, et ultimo redu-
Deo gratias.
cat omnia in obsequium Christi. Cui sit

honor, et gloria in fievum oevorum. Amen.

FINLS
 F. JOANNIS

DUNS SGOT DOCTORIS SUBTILIS, ORDINIS MINORUM

QU ESTIONES SUPER LimiOS ARISTOTELIS DE ANIMi

«11 ANfflWTiONIBUS R. P. F. liyCONIS CAVELLI, flllD. 1111 liiC. OBS.

AD LECTOREM
Qu. ESTiONEs ScjH de Animv (liu desi(Ie)\ilas, s:vpius diligenler quxsilas, laadem
inveni apud R. P. Lucim WalUngum Ilgbsrnum sacras Theologise Professorem,
et anliquilalis Franciscanorum magnuni in lagalorem, quorum hisloriam solidissimse
veritalis argumentis cjncinnatam prse manibus habet prxlo paratam, cum variis aliis
ejusdem Ordinis antiquorum Doctorum tractatibus luce publica donanlis. Horumunus
erat iste tractatus Doctoris Sublilis de Anima, aleo incognitus^ utab ipsis Scotistis tam
veteribus, quam recentioribus, vix aut rarissime citatum reperias. Semel editus, ut con-

jicere licet, psiulo post artis impressorise inventionem pro more antiquo sine nomine loci,

Typjgraphi, vcl anpositione anni, temporis lapsu ita evanuit, vt a pxucissimis. etiam
inter ij/sius Auctoris celeberrimos discipulos videri, vel legi potuerit, quem tamen invenil
prsedicti Patris in hoc rerum genere solertissima induslria, et quia aliis ipie occupilus
erat, eumdem mihi castigandum tradidit. Opus acceptavi libenter, quol scirem Scholse
Theolojorum et Philosophorum, maxime Scotistarum, futurum gratissimum, pretiosum
Iractatum ab oblivione vindicare, el novo Commentario ejus antiquitatem aiornare, el
velulinova veste induere. Prius tamen quam inchoarem, certum mihi feci opus esse ge-
nuinissimum sui Auctoris, non falso ei affictum quod quidem facile fuit. Omnes quica-
,

talogum ejus operurn intexunt, Itujus mentionem faciunt nec ullus unquam de eo dubi- ,

tavit, et habetur ejus nomine manu scriptum in Bibliotheca Vaticana, pluteo 4-5. num.
869. et in pluteo 4-2. ubi habentur indices qusestioniim omnium operum ejus per fratrem
Franciscum Ruver, postea Sixtum IV. concinnati. Inter hos recensenlur omnes qusestio-

nes hujus operis suo ordine dispositse, in quarum castigatione prsestUi sequenlia.
Textum innunieris, quibics ubiqus scatebat, mendis correxi, citationes Philosophi,
quse tibiqus deerant, non parvo labore apposui ;
qusevidebanlur a placitis Doctoris alibi
dissentire, cum iis quse in Theologia habet, /ro modulo meo concordavi , notas margina-
les adjecni, Scholia in textu ejus resolutionem breviter et clare continentia inserui, citatis
semner locis, quibus Doclor de eadem re in Theologia tractat : quia vero hunc tractatum
junior ante Theologiam s ripsit, standum judicavi iis quw in Theologia habet, si ali-

quando, quod rarum esi, sibi concordari non potuit {quod etiam observandum est in ejus

Melaphysica, ut in Prologo ejusdem bene notavit Mauritius Ilibernicus.) Deinde Com-

mentario singulas qusestiones exposui, et, quse ad propositum occurrebant, difflcultates

discussi et expeiivi. Quia vero materia adhuc restabat incompleta [fere enim de sensu
el intellectu dumlaxal disputavit Doctor) aijunxi supplementum, reliquas qusestiones, et
difficultates ai libros de Anima tam a veteribus quam a recentioribus venli-
spectanles,
lari solitas, complectens, et conformiter ai menlem ejusdem Doctoris SuOtilis resolvens :
 ;

— 473 —
brevilatem opxivi cuin clarilale conjunclam, aii assecutus sim, iu, beaigne Lector, judex
esto : in quVmsdam quxslionibus majoris controversise brevis esse njn pjiui, qiiin di/ft-

cullates fug irem. .Equi bonique consule, bcnevole Lector, et reliqua Doctoris Sublilis,
cpera castigata, correcta, annotationibusque illustrata, si Deus opportunitatem dederil,
exp2Cta. VALE.

Fr. HUGO CAVELLrS.

REVERENDI ADMODUM PATRIS

FR. FRANCISCI VIVERn, IIISPANI, ORDINIS CISTER.

[ PROCURATORIS GENERALIS CURI/£,

CENSURA
SuPEuvACANEUM (liaud inficior) opu-» ejusmodi coinmenda]'e judica^ois Leclor, nam
ad ScoLi laudes quis adjunget?
Sed laude ipse sonet
Et laureatus spiritus
Scriptis coronatur suis.
ScripLis eliam liissuper libros ArisLotelis de Anima, in quibus ejus subLiliLas mirum
in modum emicat, nempe de anima agendum fuit, quo nihil Lota nalura subtilius,
sive substanLiam, sive operaLiones, sive creaLionem, sive separaLionem ejus contemple-
mur. Quidni tali proposilo objecto, subtiliter scriberet, quem uILra omnem creduIiLaLem,
et fere liumanum caplum, subtilissima meditatum videmus? sed et ipse
in caeteris
stylus (quanlumvis Erasmianis simis non placeat) subtilitatem redolel vehemenLer
nequireL etenim, si politiorem pro Grammaticorum placito phrasim affeclaret, talia tam
pure, et subliliter promere, auL Iriplicanda sibi erant volumina, ne dicam multipli-
canda, et Lunc forsan exponi non valeret pro meritis, quidquid ipse conciso, ac pleno
sermone complexus est. .lure profecto cive tanto llibernorum regna gioriantur, nisi qiiod
quodammodoillis ablatus esl, ut universse Catholicce Ecclesije decjri sit, et fulcimento
Franciscanae familiae, quam late patet orbis, specialis, sed egregius Doctor totius Theolo-
gica3 facultatis patronus, et, quod maximi docti haberit, puritaLis originalis Virginis
matris singularis assertor, ac propugnator venerandus, eL nun:^ pro meritis magnus in

regno ccelorum. Reverendum quoque admodum Patrera Cavellum (cujus nunc prodeunt
in lucem commentarius supplementum ad qusestiones ScoLi de' Anima), quibus ego
el

laudem verbis non habeo nisi suis, neque enim lucem lucL afferre possumus, etei luci,
quae lucem ipsi Scoto dedit, si Scoto lux conferri valuit. Nonne egregiis ejus Casligatio-
nibus, eL NoLis ad universam DocLoris Subtilis Theologiam gratanter Lector frueris ? et

utilitatem non vulgarem Hugonis lucubraLionibusaccessisse negabit

rei liLLerariae ex P.
nemo; et certe tantam, uL ScoLus dignum videri possit commentaLorem cmsecuLus, non
aliunde emendicaLum, sed domi geniLum, ex familia sua,deniqueex Ilibernia sua, quem
si ScoLum necdum obiisse, auL denuo surrexisse puLabis, ila spiriLum ejus
legeris,
liausiL, quod vel pra^senLis operis pr<icsLantia abunde confirmat; nihil enim in eo deside-

ratur, nisi superfluil; quidquid veteres, quidquid neoLerici deejusmodi subjeclo scrip-
sere, hoc uno codice aucLor submiuistrat, nec profusis, ut alii, verbis, sed pro legentium
 — 474 —
utililatp, cont.raclis,dilticiles omnesqiursliones enodal ad unguem, nihil, erudilionem
adjuvans, inlacUim relinquens. Ergo quos universi lectores sola breviuscula lectione
laudabunt, opus non esl longa oraiione commendare. Lege, el laudabis. Vale. Datum
Uomae 24, .lunii 1624.
F)\ FlUNCISCUS VlVERIUS Om)lNlS ClSTER,
Procurator Generalis.

CtNSUUAR. P. F. LUC.« WADDINGl IIIBERNI

De hoc opere non est quod chibitem Scoti esse genuinum, pneterguam enim quod
omnes ferme Scriptorum nomenckitores cum in Aristotelis libros de Anima scripsisse
commemorent, et Possevimis operis cilet initium, in tribus codicibus Vaticanis MSS.
qui signanlur numeris 869. 890. 3092. et in aliis dnobus vetustissimis sub ipsa Typogra-
phice infantia^ sine loci, aui temporis notis, excusis, quwstiones istas inveni piwfixo

nominc Scoli. Ojms est mutilum et mancum. Quie desiderabantur supplevit lllustrissi-

mus Reverendissimus Dominus Fr. Ihigo Cavellus Archiepiscopus Armachanus, et Ili-

et

bernix Primas, de re lilteraria, et maxime de Scoti schola et doctrina optime meritus.

Quid in hac editione pra^stiterit, ipsc privfcdur in limine. Aliqua nos correximus, cor-
ruplosque textus cx emendatiori codice restituimus. Prius scripsisse Scotum hos libros,
quam in }Ietaphysicam,suspicari licet ex lib. 9. Metaphys. Quxst. 14. ubi consulendus est
Scholiasles, scholio li.

=^^>^>^^'(^
 ;

QU^STIONES
SUPER LIBROS ziRlSTOTELIS
DE ANIM4 FELlCITEIi INCIPIUNT
ergo unus esset alio perfectior , .sed hoc
videtur csse falsum ; tactus cnim a^que
perfecte sentit uiiam contrarietatem si-
QU.ESTIO I
cut et aliam.

Utrumscnsas taclus slt uuus, vjlj)iurjs Pra3terea : sensus tactus facit animal 2.

esse animal ,
quia est prinius sensus. Si
Ai'i.st. 2. de Anlma, c. il. lc.cl. 107 Avic. Ito. G.
ergo in uuo aiiimali sunt plures tactus
iXatural. qua'st. p. 2. c. de laclu. Averr. coni. ;

108. D. Thoni. 1. p. q. 787. at. 3. Albert. Mag. ergo unum animal erit plura animalia,
2.dc Anima, tracl. y. (lajet. iiic. 11. de Ani-
ma. -Kgid. co//i(ii. KlS. Jaadun. gtwsf. 27. Apo!- quod falsum est ; ergo^ etc.
linaris qaa-st. iO. Marcell. 3. de Anima. quwst. Pra3terea animal imperfectum
:
est
38. Fernelius (Ih. '). P/ii/siologicV, cap. 7.
unum ab unitatc unius natura), vcl for-

ViDETUR qu(Kl uiuis : quia si essent nia3, sed nonhabet formam, vel perfec-
plures, tuue cssent plures quani quin- tionom ultra sensum tactus ; ergo est
que sensus ; cujus oppositum probat unus tantum.
Philosopluis in /inc sccundi dc Aniuia. Pn^terea : sensus tactus est unius
Prteterea : sensus est unus, cujus or- contrarietatis ; ergo est unus. Probalio
ganum unum, quia sensus fundalur
est antecodentis ;
quia illai quatuor qua-
in organo organum tactus est unum,
; litates tangibiles sic opponuntur, quod
quia est corpus mixtum quod habet uni- qua3(lam sunt actiVcC, quicdam passivie
tatem ab una perfectione domiuante in sed hocest una contrarietas.
eo : igitur, etc. Item, probalur minor ;
In oppositum est Philosophus, qui .-5.

qua^cumque pars nervi,vel carnis (({uid- probatsensum taclus non esse uiium, ^mcil^uxL
^^^-
quid eorum sil organum tactus), senlit quia non csl uiiius conlrarietutis, et re-
unam conlrarielatem, senlit ot aliam ;
probat solutionem apparentem ad ra-
ergo est unuin organum tactus , el per lionem suam.
consequeiis unus sensus tactus. Praitera : oinnis potentia una habet
Pra3terea ; si sunt itlurcs, aut diffe- uuum subjectum sibi ada^quatum; non
runt numero, aut specic : non iiumero, si(_' aulein tactus, quia qua ralione di-

quia sunl eodem subjecto

iii quod imn ,
cores calidum vel frigidum, eadem ra-

esset verum, si solo numero diflcrrent. tioiie dicerem humidum vel siccum.
.Similiter aller eorum superllueret quia ,
Prteterea ; omnis potentia unaest res-

quaiido aliqua sunt ejusdem speciei, a pectu uniusgeneris objecti, unitate pra3-
quncum([ue potest pati unum, et aliud; dicationisde omnibus qua) a nulla i)o-

a quacuiiKiue ergo contrarietate,vel spe- tontia, nisi ab ista cognoscuntur, ut

cie sensibili immutaretur unus tactus, patet de colore respectu albi et nigri :

etiametalius : nonsunt ergo unius spe- qualitatcsautem langibiles iion habent

ciei , nec diflerunt specie. Probatio ; unum genus objectivum taclui univoce
quia species universi non sunt a^quales, praidicans de ipsis ; ergo potentia non
nec esse possunt secundum aliquos ; est una. Probalio; qualitates enim ac-
 ; ,

475 DE ANIMA

tiva3,et passivie sunl in prinmspecie Qua- malilcr diversorum non est idemactus;
litatis; durum, et nmlle insecunda , sed humiduni ct frigidum sunt ol»jecta

ergu, etc formaliter diversa : ergo, etc.

Pricterea, ab aqua in quantum fri-

gida recipitur una species in organo

RESOLUTIO
quantum humida, alia spe-
tactus, et in

TaciifS fonwiliter csse duos ;

unuin ciesin eodem organo; species enini fri-
tainen scnsuiii constituere ,
quia qua- giditatis non est species humiditatis;
litates disc.-etioe tangibilium, se in- sed species in organo est principium
vicein concomUanlur in eodeni nerw, actus, vel furmale, vel inclinativum ;

vd org ino. cum crgo ex duobus principiis dispa-

ratis non ordinatis ad invicem, non
(a) Respondeo, quod sensus tactus egredilur unus actus , sequitur quod
sunt formaliterduo, non tamen ila di- actus sentiendi frigiditatem et humi-
versi, et divisiab invicemsicut alii. Pro- ditatem aqua) sunt diversi.
batio primi, quia ('^) impossibile est Pra^terea, una potentia particularis 5,

unum sensum tactus habere simuL et sensitiva est tantum unius generis Phy-
semel duos actus perfectissimos : hoc sici, sicut patet perinductionem in aliis

enim non conceditur de intellectu, de sensibusparticularibus , etperrationem,

1. d. 3. q. quo mag'is videtur. Et ratio hujus est, quia objectum debet correspondere po-
6. ad 3.
quia unus actus perfectissimus ada^quat tontia^ ; si ergo est determinata, debet
sibi totam virlutem potentia^ in primo habere objectum generis determinati
actu si ;
ig'itur compateretur secum cummunis habet objectum
sicut sensus

alium actum perfectissimum, prior non cummunepluriuni generum sensibilium,

ad^quaret, et sicsimulesset ada^quatus, Patet ergu niajur : sed tactus n(»n est Tactus )ion
est unius
et non ada^quatus suc^ potentia3. Patet unius generis Physici, quia tale esttan- f/eueris
Taclus po- Physici
test habere ergo major; sed tactus potest simul tum unius cuntrarietatis, ut patet per Text. 12.
(luos a< tus 16. et 5.
haSjere duos aclus perfectissimos. Pro- Philosoph. 10. Metapli. et per rationem, jMetapli.
perfectos.
cap. 10.
])atio, tactus simul sentit aquam frigi- (juia qua? sunt unius generis Physici,

dam et humidam esse, sed non eodem sunt ad inviccm transmutabilia, utpatefc

actu. Probatii), quia impossibile est ac- iii prin.cipiu Metai)h. talia autem sunt
tum sentiendi esse respectutalisobjecti, contraria, aut media, ut dicitur ibidem;

quo rcmoto, esset ille actus sentiendi (ju.a) ergo sunt \mius cuntrarietalis, nun
sed remoia frigiditate ab aqua per im- sunt transn)uta])ilia per se in alia alte-

possibile, ^el per potentiam divinam, rius contrarietatis ad invicem , el per

adhuc tactus sentit humiditatem ejus ;
consequens nec ejusdem gcneris. Oer-
ergo si actus sentiendi humiditatem iumest auteni quud qualitatestangibiles
aquge,nonest respectu frigiditatis aqua3, nun sunt unius cuntrarietatis per Phi-
vel non est aclus sentiendi frigidilatem' losophum ; crgu nec unius gcneris Phy- Quulitalcs

sequilur quod remota humiditale aquie, cunsequens nec ubjecta sunt taiif/ibilts
sici, el i)er
non suiil
ergo, unius sensus particularis. (Unde (lom- unius coii-
adhuc sentit frigiditatem ; etc.
trarietatis
Sunt ergo duo actus perfectissimi, quo- menlator 2, de Anima, com. 108. dicil,

rumunusabalionon dependet, ut visum quod necesse est, si adus sit nna vii-lus, Non siint
in JNI So.
cst ; crgo, elc. ut mudis contrariurum (pios compre-
Praiterea, respectu objccturum for- hendit, sit uiuun sul)jecluin cis; ergo
 .

QU.^^STIO I 477

pra3dieatur de eis univoee, ut sonus, pondent ipsis oi}jectis ; sicul igitur se

etc). habenl ad invicem ol^jccta taclus, quai

6.
(^) Tertia ratio potest esse ratio C.nm- sunt qualitates activ£e, et pa*ssiva^, ita et

mentatoris superius posita , sed ista vi- pntenlia3 tactivie : modo ita est, qund
\
detur non valere enim duplex uni-; est qualitates activa? fundantur in passivis,

Univocatio vocatio, uua est Logica, secuudum quani et se invicem concomitantur, sicut

(jiafjina'- i>lura conveniuut in uno conceptu tan- furma in materia fundatur, el se con-
turaiis.
^jj^^communi alia est naturalis, se-
: comitatur, quia qualitates activas se-

cundum quam conveniunt aliqua in una quuntur cumpositum ralione formae ;

natura reali. Exemplum, ut in specie et passivae ratione materia3 ; ergo et po-

atoma, de qua loquitur Pliilosopluis 7. tentiie tactiviB se invicem cuusequuntur,
Pliys. text. ^i. dicens, illnd esse uni- et ubicumque, et in quucumque est

vocwn secimdwn quo l aliqua sunt com- una, et alia. Probatur ; exemplum :le sa-

parahilia. Si intelligat Goramentator de pore qui fundatur in qualitatibus tangi-

i prima univocatione , minorsuaest falsa, bilibus, ex quibus causatur tanquam

quia cunveniunt omnes qualitates tan- qualitas secunda ; et ideo gustus, cujus
gibiles inuno conccptu qualitatis si de ; ubjectum est sapur, fundatur in tactu ,

secunda, tunc sua major est falsa, quia iniu e;>t quidam tactus, causaliter lu-

plures spocies atomas sunt al) uno sensu quendu, sicut gustabile est quoddam
sensibiles ut patet de albo nigro tangibile.
^^ , et

^^ respectu visus tamen sua ralio

;
potest Ad prinuuii (^^) igitur in contrarium, 8.
Ad pri~
Md:aphysi- colorari. Quia pneter utramque uni- dicendum, quod sicut sunt quatuur mum
^uaiT^cst vocationem est una Melaphysica, secun- gradus viventium, ita sunt quinque ^eSfpo.
^^nt^arum.
"'(jn, ei •^^um quam aliqua uniuntur in genore gonera potentiarum, quia appetitivum
""/«!' ^'* propinquo , et est media inter utramque; non constituit distinctum gradum vi-
est enim minor prima, et major secunda. ventium a sensitivo et ubi sensitivum, ,

et de ista veritatem habet sua major, ut et appetitivum; tamen alteraest potentia

patet ratione superius posita pro ista sensitiva et appetitiva,sicut inproposito

parte ante rationcm. sunt quinque genera sensitiva ,

quia isti

7. Sed contra istam majorem sic intel- duo tactus non constituunt diversa ge-
lectam, adliuc potest argui de sensu nera sensuum, imo ubi est unus, et

communi, qui est unus, et non est tan- alius, sunt tamen diversce species tactus,
tum unius talisgeneristanquam objecli, ut probatum est.

Minus re- nec uuius coutrarietatis. Sed dicendum Ad aliud, dicendum est, quod orga- Ad secun-

addimr- quod aliquid potest diversificare poten- num non est unum f<jrmaliter, sed tan-

neminfe- tiaui iuferiurem, qu(jd non potest p<j- tum materialiter. Unde in eodem nervo
qJamlu- tentiaui superiorem ; (li\ersitate ergo est alia qualitas, secundum quam est * * ai. dis-
tmctivus.
perioris
o-eneris 1proiJinqui
" n sensibilium diversi- discretivus humidi et sicci, et alia se-
potenluv. 1

ficat potentias sensitivas proprias, vel cundum quam est *

discretivus frigidi * ai- dis-
tinctivus.
saltem concludit earuni diversitalem, et calidi ;
quia tamen se invicem conco-
non esse diversitatem sensus communis, mitantur ista3 qualitates, ideo non est

qui est superior, imo judicatde objectis, organum ita distinctum, sicut organa ^ii^^ or-
^ " ganuin gus
et actibus sensuum particularium. aliorum sensuum , sicut estnervus, ve\uis,aiiud
tacius in
(ii) Declaratio secundae conclusiunis vena lingua3(')secundumaham,et aliam vena Un-

principalis est ista : potentia? corres- qualilatem estorganumgustus, et tactus

 ,

478 m ANfAM

et sic liiimor, vel potiis per aliam qiia-

litatem est gui^tabilis, et tai\ail)ilis. ANNOTATIONES

^- Ad aliiul, (iiconihim qiiod illi lactuR
CONCLrSIO.
specie ditierunt, sicut et ol)jecta lorma-
lia.Ad objectionem dicendum,quod unus
Taclus p^isr duos, sed unum lantum
* al. (lis- ( porfectlor alio, id est, qui est *
dis-
sensum comtituere.
tincliviis
cretivus perfectioris contrarietatis, sci-

licet calidi et frigidi. Cum dicis (juod (a) Bespondetur quod sensus taclus sunl 11.

tam perfecte sentil unus objectum suuiii rcaliter duo, ctc. llabeUir ex IMiilos. 2. de

sicut alius , dicendum quod hoc est ve- Anima, text. 107. Il)i : Omnis sensus unius
conlrarielatis csse videlur. Et texl. 108
rum secundum aHiualitatein proportio- :

Sed qnod sit unum siibjectum sicut auditui

nis, non autcm secundum a^qualitatcm
sonus, sic tactui, non manifestum est. Se-
adfT^quationis et perfectionis ,
quia
quunlur Averroes, el .Egidius ibi, Jandun.
perfectior est immutatio a calido ct
q. 27. Avicenna 0. nat. pcirt. 2. de lactu.
frigido, quam al) humido et sicco. Pro-
Divus Thomas lect. 23. Tolelus 2. de Ani-
batur. Exenq)lum de visu aquilas res- ma, texl. 108. cilans pro eodem Albertum,
p(^cUi Solis, et oculi noctufc respectu et alios : horum aliqui ponunt plures tac-

objecti sibi proportionabilis, ulraque tus duobus. Tres rationes Docloris sunt
autcm visio est ipque proportionabili- salis clarre , sed suasivae tantum, quia hic

ter perfecta, scd aiisolute una est per- nulla est convincens pro una, vel altera

fectior ah"a. parte.

Priieter argumenta Doctoris contra con-
10. Ad aliud, dico quod ideo tactus facit
Ad quar clusionem :Arguitur primo, non obstal ra-
Him. esse animal, quia communior est scn-
tio Aristotelis^ scilicel quod unus sensus
feuum, et est hindamentum aHorum scn-
est unius priuioe contrarietalis, quia cons-
suum, sicut anima vegetativa facit c(ir-
latvisum non tantum album et nigrum,
pus esse animatum, non quod sit per-
sed pulchrum et deforme percipere el ;

fectior, nec qudd sensus sit perfectior ;

audilus non tantum gravem et acutum
in illa autem qualitate scnsus conve-
percipit sonum, sed etiam magnum et
niunt aml)0 sensus tactus ,
quia in ])arvum. Dices alias contrarietates reduci
quocumque; animali reperitur unus, ct ad primam, sicut reliqui colores ad album
alius, et in quacumque parte organi et nigrum, quorum parUcipationo conlra-
ideo non constituunt diversa animalia. riantur. (lontra : quia olfactus percipit plu-

Ad quin- Ad aliud, dicendum quod non suflicit ros odoros bono.s, et malos, qui tamen ad
tutn.
contrarietas qualitatis activa3, et passi- unam primamconlrarietatem non possunt
reduci, quia nulla talis est. Secundo, ideni
va3, qua? non conveniunt in uno gene-
est modus sensum immutandi, omnium
re naturali, sed tantum logico secun- ;

qualitatum langibilium, idem organum et

dum autem genus~naturale differunt, ut ac tempcramentum tangendi ergo unus ;

contrarietas tangibilium qualitatum ,

et
tactus. Terlio, ex Philosopho 3. de Anima,
ideo non est unum objectum. Et hajc
c. 1. ponenle quinque tantum sensus.Gon-
sufficiant. clusionom Iiarum rationum, (et quidem
probabiliter) tenenlConind). 2. c/e Anima,
(.. 11. (/. 2. Simpl. Philopou. d. text. 108.
1). Thomas \. p. q. 78. arl. 3. ad. 3. et alii.
Sed tenondo sententiam quam
Docloris,
Toletus supra lenet esse communem, et
 QUylilSTIO I 479

ArisLolcll conformem. salisfacienduni esl 10. Sic etiam Ires numeranturvirLutes mo-
argumentis faclis. rales, non inspecie, sed in genere, de quo

12.
Ad primum,respondco primo, non in illa idem Doctor ;}. d. 36.

sola ratione fundari conclusionem, sed in (h Impossibile esl nnum sensum luihere

aliis quas adducit DocLor. Secundo, bene duos actus perfeclissimos ; hoc enim non
jam rcsponsum e.sl. Ad replicam, inter concedilur de intellecUi.Diwus Thomns. l.

odores eLiam more allorum senslljilium, parl. qusest. S5. artic. 4. Lenel inLellecLuni
sunL aliqua primo conLraria, eL si iniiomi- nostrum non po.sse simul intelligere plura
nala nobis. Dices similiter in LacLu esse per moduni plurium sed LanLum per mo- ,

aliquam primam contrarielatem innomina- dum unius ,

quia non potest cognoscere
tam, ad quam ilUc dua^, qua3 censenlur nisi per unam specieiu simul. Contra, quia

prim;ie, scilicel caliduui eL frigidum, eL poLesL iuLellecLus simul duos homines co-

luuiudum ei siccum, rcducuuLur, et sic gnoscere. Item plura cognoscere facien-

lactus erit unus , sicut visus,eL alii sensus. do inter ea comparalionem. Item, potest

In lextu Hespondctur priuio, hoc esse contra Philo- simul album et nigrum intueri, quod ea-
v.on cst u
jia contra
'

sophum, cujus auctoritas in re non clara dem specie tieri nequit.

rielas pri •
magni facienda esl. Secundo dico, ubi est Dicendum ergo, licet iuLellecLus (idem 14.
ma.
una conLrarielas prima, eL unus sensus, est de sensibus) non possit plures ^c^Vi'& ^ansunui
experienLia consLat non posse elici simul porfecLissimos habere, quia unus perfectis- ^<^^'^«'

duos acUis perfectissimos non polesL ; simus poLenLi.T, cum sit limiLaLa, adoequa- <««•

enim visus perfecLissime videre simul al- lur ;

posse Lamen habere duos, vel forLe
bum eL viride, neque olfacLus duos odores plures, non iLa perfecLos ; iLa Doctor 4.

bonos, vel malos percipere ;nam quo disl. 49. quxst. 10. ad. 2. in opposit. et
Dcrfeclius unus sensus tendit inunum sen- alias ; neque doclrina allala, qusc est Divi
sibile, eo remissius lendit in aliud ; cuni TIiouifiB, congruere videLur jpsi 1. }mrt.
ergo tactus perfeclissime siniul eliciat duos quivst. 55. art. 2. eL 3. tenenti supremum
actus in frigidum et siccum, vel in horum Angelum per pauciores species, vel forte
contraria, dicendum esL hocc non rcduci pcr unam cognoscerc onmes quiddilates,
ad aliam priorem contrarieLaLem, neque quod late et efficacitcr impugnat Doctor 2.
aclus illos elici ab una, sed a duplici po- d. 3. q. 10. Si enim plura per modum plu-
tenLia. rium cognoscere ncquiL, absolute plures
13.
Ad secundum,nego esse eumdem immu- quiddiLales simul cognoscere nequiL, sed
tandi modum specificum, quoad illas duas tantum aliquod unum, in quo conveniunt.
conLrarielaLes, sed bene genericum, idque (c) Tertiaralio polest esserat^o Commen- Univocaiio
triplex.
conslaL cx jam dicLis. Nego eliam esse taloris sitpcrius ^JOsita; sedista videtur,e[c.

idem LemperamenLum (quidquid siL de UnivocaLio triplex est : Physica univocatio

identitate organi malerialiler) sed requiri convenit tantum natura) specificae, quK a
aliam qualitatem tactivam re.speclu humi- parterei esL una, non unitjte singularita-
di el sicci, el aliam respectu frigidi et tis, vel universolitatis , sed media, quse
calidi, ul in aliis sensibus, ut habet Doctor convenit natune.secundumse consideratye,
adsecundum; quod sufticit ad diftVren- de qua uuivocatione agiL Philosophus 7.
tiam gustus a LacLu,. liceL idem sit orga- Phijsic. text.^i.elSl. De unitate mcdia,
num materiale, vel remotum. seu minore numerlca late tradit Doctor. 2.
Ad tertium, vide Doctorem ad primum. distincl, quwsl. 4. ubi eam probat scptem
In Ecdesia secundum fidcm, sunt septcm argumentis. Univocatio .Melaphysica est
Sacramenta, tamen ordo non est unum sa- nalura a])slracta, non adjuncta socunda
cramentuui specitice, sed generice, ul iuLentiorje; in hac secundum Philosophum
tcnet Doclor4. dist. 21. quwst. unica, num. iiupra,latenta3quivocationes,scilicet ut uni-
 ;,

480 I)E ANLMA

voco Pliysico comparalur. Univocalio Lo- tiva duplex, sensitiva, ct intellectiva

gica convenil realilali, proiU acljungilur quia in appclitu niliil recipilur, quo mo-
inlenlioni secunda^, qua pluribus secun- dus tendendi diversificeLur ; .secus est in

duni unuui conceplum convenial, de qua sensu, et intellectu, ul dictum est.

Iriplici univocalione vide Antonium An- (0 Vena secundum

lingiix aliam et

dream 4. Melapli. qujrsl. L aliam qualitatem est organum gustus, et

(d) Declaratio secundse coHch(sionis,elc. El- tactus. Objicies ex Pliilosopho 2. de Anima,

1
Duo ? spe- si sint vere duo Laclus,utex adductispatet, cap. 10. Dicit quod gustus est quidam tactus.

unum sen- dicunair lamen unus sensus. Haic esl se- Kespondetur, ita esse supposiLive, quia

]uuwnt^^' cunda
conclusio, quam formaliter non po- gusLaLio fiL per laclura ad guslabile ; dif-

suit, quia ubi esL qualilas sensiliva calidi ierunt tamen realiter taclio, ei guslatio.
eL frigidi, ibidem est qualitas sensitiva sic- Quod vero per aliam et aliam qualilatem
ci et humidi, el sic censentur unus sen- tenditur in gustabile et tangibile, patet

sus; eadem ratione gustus non censeretur quia contingit tangibile, verbi gralia, cali-
sensus distinctus a tactu, si ubique ipsi dum qaando qua dulce,
perfecte senLiri,

intime assisleret. non senliLur, vel quando sentitur ut ama-

(e) Ad piimtim, etc. Sicut sunt quatuor rum, uL in febriciLante. Ex quo colligitur
gradus vivenlium, etc. Viventia ex diversis non eamdem qualitatera, vel temperamen-
vivendi modis distinguuntur. Hi autem tum utrique compelere, de quo posLea.

ex diversa vitaeperfectione, qu« quadru-

plex est vegetativa, sensiliva, locomoLiva,

intellectiva : et lisec se liabent sicut supe- QU.ESTIO II

riora et inferiora, quia priora sine posLe-

Giisius, et rioribus reperiuntur, non e conlra verbi : Utrum caro slt organum tactus
taclus,duo . ,. , M .
I
• 1

sensus. gratia, vegetativa sinecoeteris tribus; sen-

Arist. 2. de Anima, c. ii. text . 109. et lib. 1. de
sitiva sine locoraotiva progressionis, ut in
hist.a7iimal. c. i. et HIj. departib. animal. c.
piscibus saxis adliserentibus, de quo vide 1. et 5. Themiiit. in Paraphr. c. 39. el 40.
SimpL text.\.\&.(ja\.lib.\. de usu parlium^cap.
Aristolelem 2. de Anima cap. 2, Vis appe-
l(i. et 18. et lib o. c. 9. et lib. 12. c. "1 et lib.2.

titiva non constituitdiversum vitoegradum de tempercni}. Averi". com. 18. et lib. 2. de

partib. anirnal. c. 1 et 8. Philop ad text. 124.
a sensitivo si tamen vivens sumatur non
;
Aphrodisfeus lib. 2. de Anima, c. de conlactu.
ab operatione, sed a viLa substantiali, tri- D. Thom. 2. de Anima, lect.iZ. Alb. Mag. 2.
de Anima, c. 31. Fernelius lib. de anima^ fa-
IG. plex tanlum esl, sicut et Iriplex anima. cult. c. 6. Vesalius lib. G. c. 17. yEgid. text.

suntviden- Qwoil voro qumque smt poLentise, docet 108. dub. 2. Suar. Ub. :i. de Anima, c. 27. Zi-
mara. cl Dandinus de Anima, circa
'"2.
c. II.
''Ss^^rr Ariloteles 2. de Anima, cap. 3. et
Divus
Conimb.z^/c^. q. 1.
quinque 'Yiioiii^s \. partqusesl. 7S. art. l. Colligit
potenlice.
sic ex objectis, vegetativam, sonsitivam, ViDETUR quod sic, secundum Philo- l
Vide eum.
locomotivam, appetitivam, intellectivam. sophuin 2. /*('«;•/. animal. cap.'^. Dicit ibi, cap. i.

Prima agit in objectum iuternum, ut in cniin quod caro cst instrumentum tac- hist. Ani-
digesLione, et conversione alimenli ciX!te-
;
tus, sicut pupilla visus ;
pupilla aulem "*et t. de
rse in externum objectum et si habetur
;
est organum visus, ideo, etc. T^^^s^^^a
intra imago ejus corporea, erit sensitiva :
'^^-
Pra;tcrea, caro animalis cst animata :

si spiritualis, inLellccliva : si lendatur in

aut igitur anima organica, aut non or-
ipsura, uL in fmera , erit appelitiva ; si
ganica ; non polcst dici quod anima
ut in termhium motus, locoraoliva. Gene-
non organica (juia hujusmodi est intel-
rativa reducitur ad vegetativara, quia ver-
,

ex alimenlo lectiva tantuin;muUa aulcm sunt anima-

satur circa semen, quod fit

superfluo, cui imprimit vim formatricera. lia hal)cntla carnem animalam sine

Non esL duplex appetitiva, sicul est cogni- anima intcilectiva ; ergo anima organi-
 QU^STIO 11
481
ca et per consequens est pars organi-
,
turales, qua^dam animales. Naturales
ca animalis. bene fundantur in carne, quje est cor-
Pra3terea, ubi est sensus tactus, ibi pus mixtum, in quo sunt quaiitates ac-
est organum tactus ; sed non in omni tivjB et passiva3, saltem virtute. Virtutes
parte animalis, in qua est sensus tactus, autem animales fundantur in nervis et
ibi est nervus, et
tamen est caro er-
ibi venis sed virtus tactiva est virtus
; ; ani-
go caro magis est organum tactus, malis ; ergo, etc.
Ciuamnervus. Probatiominoris in ca- Ulterius est sciendum,
;
quod est qu^e-
piteest tactus, et non nervus. Prre- dam caro nervosa, qu^edam pura ner ;

terea aliquasunt animalia, qua3 non ha- vosa autem non tantum est medium, sed
bent nervos, ut pisces ,
tamen Iiabent etiam organum. Illi autem nervi coex-
sensum tactus ergo, etc. tenduntur
; toti carni animalis , nonquia
In oppositum est Commentator, dicens sint in qualibet parte carnis, cfuantum-
quod organum tactus est nervus coex- cumque juncta nervi, ita quod non sit
tensus toti non caro
corpori, sed et caro pura in animali
,
, sed quia juxta
est medium in tangendo. Hoc etiam pro-
vel prope quamlibet partem carnis, sunt
bat Phdosophus in proposito; quia sen- aliqui ramusculi nervorum, qui exten-
sibilepositum super sensum non facit duntur per totum corpus ad modum re-
sensationem sed posilum tangibile su-
, tis et hoc patet in folio arboris
:
adsen-
pra carnem facit sensationem ergo, sum, (b) Per
:
illos autem ramusculos,vel
etc. nervos derivantur testina a corde, vel
cerebroper totum corpus. Caro autem
RESOLUTIO pura est tantum mediuni in tangendo,ut
probat Philosophus 2. de anima, text.
Orgamim tacius nonesse carnempiiram,
IIG. necessitas autem ponendi
sed nervum, vel carnem nervosam.
sensum
tactus,vel organum esse coextensum toti
(a) Ad istam quKstionem dicendum,
corpori,est,quia qualitates tangibiles
pos-
quodcaronon estorganum tactus, sed sunt agere in quamlibet partem
corpo-
aliquid intra carnem, velnervum, vel ris,cum qua^Iibet pars mixta ex qua- sit
aliquid loco norvi extensum corpori.
tuor elementis,in qua reducuntur
ad me-
Probatio conclusionis :
dium et per consequens est in potentia
,

Quia oportet organum sensuum parti-

ad receptionem,et passionem
naturalem
cularium continuari organosensus com-
ab excellenliissensibilium qualitatum.Si
munis, quia sensus communishabet ju-
orgo in una parte non
dicare de speciebus receptis
esset organum
in organis tactusdiscretivum hujusmodi excellen-
sensuum particularium caro autem :
tiarum, lunc illa pars cito posset
non continuatur organo sensus com- cor-
rumpi ab eis, el similiter alia,
munis, quodest in cerebro, vel incorde, in qua
esset organum . Ad cognoscendum
ergo
imonervi, vel venas derivata^ a corde
convenientia ad conservationem anima- Vide Arist.
secundum Philosophum, vel cerebro se- 1- de hist.
lis, et fugiendum nociva, est organum anim.cap.
cundum Medicos,continuantorgana sen- 4.
tactus ita extensum, et etiam intrinse-
suum particularium organo sensus com-
cum propter eamdem causam, ne de fa-
munis, et ipsi nervi, vel vena3 ei con- cili corrumpalur ab excellenti tangibili.
tinuantur ergo, etc.
;
Ad primum, dicendum quod, ut dicit Ad pri-
Prteterea, quadam sunt virtutes na- Commentatur, Aristoteles tunc mum.
nescivit
Tom. lll.
3.
 .

482 DE ANIMA
^t
de Usu pnr(ium,cap. 16. et 18.
naturam nervorum; postea autem inqui- lib. l.

lib.5cap. 9. Albert. hlc tracl. Z.cap. 31.

sivit et probavit '2,.de Anima, text.
109.
tamen po- 34. D. Thom. 2. de Anim. lect. 32, Coriimb.
carnem non esse organum :

2. de Anim. cap.U. quaest. \. ubi cilant.

test curialius dici excusando Philoso-
alios. Salis probatur, et explicatur a Doc-
phum, quod non contradixit sibi, quia tore, el est expresse Aristolelis ibi text. 109.
statimpost in lib.de Animalibus ,^\x\i6.\\, ubi ponit carnem medium, et nervum or-
quod caro non est primum organum si- ganum.
cut nec pupilla est primum organum vi- Q^aluor argumenta,qu8e adducit Suarez, 5.

sus, sed pupilla non est primum orga- ^^^^^^ Y\d.\it conclusionem, facile solvunLur ^^y^ J^
numvisus, imo est interius est tamen , g^ iis quse habel Doctor, neque muUum i^rsenti

aliqualiter instrumentum : ita etiam caro differunt ab iis, quae ipse contra se addu-

estinstrumentum, scilicetsicutmedium. cit , ideo ea non solvo seorsim. Conimbr.

Vel potest dici quod inteUexit de carne utramque sententiam conciliant, neque
nervosa, quse non tantum est medium, Doctor omnino negat carnem senlire aliquo

sedoro^num- modo, sedad3. ait, Virtule nervi prope

existentis potest quaelibet pars sentire tan-
Ad sectcn (c) Ad secundum, dicendum quod caro
dum. Quibus verbis admittit ahquo modo
ffibile.
animalis est animata anima vegetativa
carnem sentire. Prima autem sententia om-
immediate, sensibili autem anima me-
ni caret fundamento, quia experientia cons-
diante nervototicarnicoextenso, et inte-
tat,non tantum in corde, sed in omni parte
pius existente corporis tactum inesse. Quando ergo Aris-
Ad aliud, quod ubicumque •
est tactus
toteles visus est illi sententiae favisse, tan-
4.
Adiertium [^i animali, ibi est nervus in ratione or- tum voluit peculiariter tactum correspon-
gani non autem requiritur quod sit ibi ner- dere cordi, quia est necessarius ad vitam,
vus formaliter in qualibet parte carnis. et fundamentum aliorum sensuum, et una
cum vel voluit tactum in
sed sufficitquodsit juxta, vel prope rea- corde perit,

liter, vel virtualiter ; et sic est in qual - corde maxime vigere.

(b) Per illos autem ramusculos, vel nervos
bet parte virtualiter, quia virtute nervi
derivantur testina a corde, vel cerebro per
prope existentis qugelibet pars potest sen-
totum corpus. Quidam exponunt Aristolclem
tiretangibile.
ideo dixisse tactum esse in corde, quia a
Adpropositionem,dicitur quodin pis-
Ad quar corde nervi derivanlur : sed Conimbr. mul-
tum. cibus (d)est aliquid proportionale nervis,
tisprobant 1. deOrtu^. et Interitu, a cerebro
et hoc sufficit.
derivari : sed quia ab hac quoestione absti-
nuit Doctor, neque ad rem multum facit,
ANNOTATIONES
eam pertranseo. Varius tamen puto a cere- ^ ^^,.^,
bro derivari quia ex dis>ectione constat
(a) istam quaestionem dicendum, quod
Ad ,
^'j*^'^^^^J

caro noii est o7'ganum, sed nervus, etc. Gir-

ex cerebro descendere, vel ex spinali me-
dulLa, quie soboles est cerebri, e qua velut
ca hancconclusionemvariae sunt sentenLiae:
organum tactus. rami ex arbore, hinc inde disperguntur,
quidam tenent cor esse
Organum Themistius cap. 40. Simplicius
\ text. i IG. et quo a cerebro, vel meduUa longius abe-

de Sen- unt, eo tenuiores sunL. Uem, obsLructo ce-

favet Aristol. de Senect. cap. 2. et
'
«M^-
carnem, et cu- rebro, efficitur quis sensus et motus ex-
8U, cap. 2. Alii volunt esse
pers, et remedia tunc appIicauLur, non
tem, Averroes 2. de Part. animal.
cap. 1.
de cordi scd cerebro.
et
8.'
Philopon. adtext. 124. Suar. lib. 3.

27. citans alios. Sed conclusio (c) Adsecimdmn,Caro animalis^^stanima- l^l'^'^'^^

Anim.cap.
Docloris communis est, quam Lonent Galen taanima sensiliva mediante nervo,elc. Con- vuni, ^
sentiiiiU
 QU^STIO III 483

sequenler ad conclusionem quoesUonis, ne- Arist. 1. de Ilist. anim.cap. 4, et de Part.

gat carnemhabereanimam sensilivam, ha- cap. 1. 5. 8. ubi dicit carnem esse organum.
bet tamen yegetativam, qualem habent Neque dici potest cum Commenlatore quod
dentes et ossa ,
quia nutriuntur, ut tenet tunc non novit naturam nervorum, quam
Phil. 2. de Gener. animal. cap. 4. el de exacte indagavit tractans de anima, quia
Part. cap. 6. Sed in homine, caro sicut et post libros de Anima scripsit de animali- '

reliquse parles ad veritatem naturae spec- bus, ut patet exordine operum ejus. Res-
tantes, anima rationali informantur ,
quia pondetur dupliciter ex Scoto ad primum.
In 60 non est distinctio vegetativoe a sensi- Ilic adde, esto quod scripserit Aristoteles
livaet rationali. de animalibus post libros de Anima, tamen
(d) In piscibus est aliquid proportionale magis standum esl iis, quce in hac rehabet
nervis, quod sufficit. Constat dum secanlur de anima, ubi ex profes^^o examinal, quam
pisces, apparere ramusculos a spinali me- de animalibus, ubi tantum refert, vel non
duUa prodeuntes per lotam carnem disper- examinat. Adde etiam quod dePart. anim.
sos, quos nervos dici, et esse, vix dubium cap. 10. dicitcarnem non esse sensorium
est, saltem sunt aliquidnervis proportione tactus ; ergo in illis libris non est sibi cons-

correspondens. Sic Phil. I. de llistor. ani- tans, sed concordat cum Scoto ad 1.

mal. cap. 4. ait, quod in aliis est sanguis, et

vena, in aliis quodhis proportione respon-

deat. Sed cumde hac re dubitassem, occur-
locus Aristotelis 3. de Ilist.animal. cap.
QU^STIO III
rit

5. ubi expresse tribuit nervos proprie

Utrum ad tactiim requiratur medium
sumptos, piscibus : Sunl (inquit) quae nul-
nt vevoi los habent articulos, privataque pedibus el
extrinsecum, et inquo fiat

manibus sunt, iis lertenues incertique ha-

Aristot. 2. de Anima,
113. Avicenna 6.Me-
texi.
bcnlur (nervi), quapropier in piscibus, qui taph. cap. 3. Averroes de Anima comm. 113. 2.

juxta pinnas positi sunt, ii praecipue ve- Philop. Simplic. Themist. circa le.xt. 113. S.
Thom. Suessanus et uterque Cajet. ibid. Albert.
niunt in conspectum. Ubi nonnegat nervos Magn. eodem Iraci 3. cap. 32. DaLndmus disgres-
in reliquis partibus piscium, sed quod non sione 5G. Provenzalis p. 2. desensib. c. 51 Jan-
dun. 2. de Anini. q. 28. Gonimb. ibid. cap. 11.
ita apparent ad oculum, sicut juxta pinnas. Aversa de Anim. q. 54. sect. 15.
q. 1. arl. 2.

Solvuntur argumenta contra conclusio-

nem principalem. ViDETUR quod non medium debet :
i.

Objicitur contra conclusionem quaestio- esse denudatum a sensibilibus illius sen-

nis ;
quia experientia constat carnem et sus, cujus est medium, ut patet induc-

cutem sentire, si pungantur. Respondetur tive ; aer vel aqua,qu£e sunt media ex-
cum Phil. 2. de Anim. cap. II. et Scolo hic trinseca, non sunt denudata a qualitati-
ad tertium, id fieri per nervum, esto non bus tangibilibus ; ergo,etc.
sit immediatus tangenli. Objicitursecundo, Praeterea, si qualitas tangibilis potest
in stomacho et venis fit tactus ubi nulli
immediate sentiri sine medio extrinseco,
suntnervi, Respondetur esse aliquas fibras
illudnon requiritur ; sed in hyeme sen-
nervis proportionatas , idque ad oculum
timus aeris frigiditatem immediate sine
patet in slomacho. Objicitur tortio, taclus

datus est animalibus, ut se tueantur a no-

alio corpore, quod sit medium vel ob-

civis, ut ait hic Doctor num. 3.Ergo in om- jectum ; ergo, etc.

nibus partibus corporis est, et non tantum Prasterea, Contigua sunt, quorum
ultima sunt simul sed tanerens et tac-
per ^" nervo. Respondetur nervos, vel eorum
;
'•vi

nes cor-
ramusculos, per omnes particulas corporis tum sunt conligua ergo eorum ultima ;

tparsi. diffundi, quod sufficit. Objicilur quarto ex sunt simul quorum autem ultima sunt
:
 . ; .

484 1)E ANIMA

simul eoruni iion est aliquod medium non requiritur ad suam alterationem
extrinsecum, quia eorum ultima sunt in aliquod corpus sil)i admixtum ssd , ip-

eodem loco primo ; ergo, etc samet potorit alterari , et per consequens
Prfeterea, qua3cumque potentiaimmu- alteraro sensum, sicut mixtum ergo ; in

tatur a sensibilimediante alio,prius im- a3state quando est aqua calefacta, et in

mutatur a medio extrinseco quam ab ob- hyeme quando aer est frigefactus, non
jecto ,
quia medium est ei propinquius sunt elementa pura in regionibus nos-
sed tactus non prius immutatur a medio tris. Pra3terea, sequeretur quod qualita-

extrinseco quam ab objecto, sedsimul; tes tangibilesnon sunt corporum sim-

ergo, etc. plicium, sed mixtorum tantum.
In oppositum est Philosophus et Com- Prieterea, secundum ipsum si esset ,

mentator. Ratio Gommentatorisest;quia vacuum ibi, posset esse motus animalis

animal vivens in aere non patitur ab progressivus ; ergo pes tangeret terram
aere , vel vivens in aqua non patitur ab et ejus frigiditatem non autem aerem
,

aqua. Gujus ratio est, quia passio natu- vel aquam ; ergo potest elementum sim-
ralis est a contrario : locus autem non plex immutare tactum.
est contrarius, sed conformis locato ;

quare, etc. Ulterius dicit, quod si senti-

RESOLUTIO
rentur talia media, hoc non esset ut
pura sunt, sed propter admixtionem ali- Qiialitas inhgsrens potest sentiri sine
cujus vaporis, vel alicujus corporis cum medio extrinseco ; et idem est de qua-
ipsis. libet adhaerente, si sit in corpore flui-
Gontra consequentiam primas rationis do, ut in aqua vel aere : secus si in
2.
arguitur sic Gorpora nostra non habent
: corpore non fluido, modo sit humidum;
locum naturalem, nisi ratione elementi si autem siccum sit, immediate senti-
dominantis sed quando unum elemen-
, tur
tum locatur ab alio, alteratur ab eo :

elementa enim alterant se secundum (a) Respondeo ergo, quod tactus potest 3.
Potest I

suas extremitates, secundum quas se comparari ad qualitatem aliquam inhas- )'i tact
sine m
invicem locant; ergo non obstante loca- rentem accidentalem, vel adhaerentem, dio extr
seco.
tione talium corporum, adhuc poterit id est, non in proprio subjecto, vel in

animal pati ab eis. alio sibi opposito : primo modo potest

Preeterea, quod est in potentia tale, fieri tactus sine corpore extrinseco me-
patitur ab eo, quod est actu tale ; cor- dio, sicut patet de dolore apostematis,
pora nostra sunt in potentia ad excellen- qui senlitur valde vehementer, non au-
tias qualitatum tangibilium, cum sint tem nisi per tactum, ut patet inductive.

ad medium reducta et temperata ; ergo, Loquendo autem de qualitate adhasrente

etc. quodammodo sentitur immediate sine

Contra secundum sic : generatio po- corpore medio, alio a corpore cui adh^e-
test fieri cum mixtione in simplicibus ;
ret, immediate tangente , sicut patet de

sed generatio requirit alterationem ;

qualitate existente in corpore noii ter-

ergo potest fieri alteratio in aqua, et ab minato, sed tluido , ut est aer velaqua,
aqua sine admixtione alterius corporis. quorum qualitates immediatetanguntur
Pra3terea, aut aqua calefacta est aqua sine corpore medio alio acorporibus sub-
pura, aut quid mixtum ; si pura, ergo jectis. Si autem qualitas adha^rens sit
 QU.ESTIO III 485

in corpore leriiiiiiaio iion tluido ; aut ex- liuniida sunt, eorum uitima non ian-
Irema langentis et tacli, sunt humida gunt se immediate, sed mediante cor-
vei sicca ; si liumida, tunc sentitur qua- pore humido.
litas iilius corporis mediante aiio cor- Ad aliud, dicendum quod aliquid^^o- 5

pore, sciiicet sul:)jectoiiumiditatisiliius, test esse prius aiio, vei causaiitate, vel^j^,,,^*"^'"

sive sit aer, sive sit aqua autem ex- : si tempore, vei situ : ita dico quod poten-
trema sunt sicca, tunc immediate senti- tia prius immutetur per medium extrin-
tur quod extremasint sicca.Potest etiam secum, quam organum potest esse ve-
esse vei propter caliditatem corporum rum et Iioc secundum situm, et se-
:

se tangentium consumentem liumidita- cundum causalitatem in aliis sensibusa

tem corporum circumstantem, vei prop- tactu, sicut in visu. Immutatur emm. in quatuor
,. •II- sehsibus
ter forteni appiicationem eorum ad invi- prius medmm a sensibiii secundum si-
1 •

prius im-
cem eam vioienter expelientem. tum, quia est ei propinquius ; et secun- "ned!u>n
'

4. Ad argumenta Commentatoris. Ad dum causaiitatem, quia immutatio ^Q-lanum^^'

primum, dicendum quod eiementa pos- dii est causa immutationis organi, iicet

sunt considerari secundum suas qualita- non prius tempore ,

quia visiofit in ins-
tes activas et passivas et sic non sunt ;
tanti. In auditu etiam estprior immuta-
similia, sed contraria se invicem alte- tio in causaiitate, et situ, et tempore , et

rantia, vei secundum quod unum iocat, in aiiqua sui parte, scilicet in remota ab
et continet aliquid, et secundum quod organo, quia sonus se multiplicat me-
sunt partes universi. diante motu locali, sicut etiam in ol-
Ad aliud, dicendum quod aqua pura factu et gustu : in quo gustu medii ex-
potest calefieri, cujus oppositum dicit, trinseci immutatio est causa immutatio-
iicet ignis non possit infrigidari, quia nis organi, iicet simul tempore immute-
ignis inter elementa estmaximeactivus. tur saliva, qua3 est medium extrinse-
Galor respectu aliarum qualitatum ha- cum, et organum
tactumedium : sed in
bet rationem fornite, ut dicitur quarto extrinsecum prius quidem situ immuta-
Meteororum, et ideo est minime passi- tur, quia est propinquius, non tamen

vus, non sic autem aqua, qu£e est mate- prius tempore, sed simul tempore, per-
riaiior. cutitur clypeus et clypeatus, non autem
\dpri- Ad primum principale in opposiium simul causaiitate ; ( nam ciypeus per-
cundum. dicendum, quod medium (b) debet esse cussus percutit clypeatum : ) nec aer
denudatum a qualitatil)us langiljiiibus vel aqua in quantum sunt media extrin-
omnino,vei secundum suas exceilentias. seca immutant organum tactus, licet
Ita se habent ista, aer et aqua, inquan- bene immutent in quantum objecta et ;

tum sunt media. Si enim iiaberent aii- iioc ideo, quia medium extrinsecum in
quam magna excelientia,
qualitatem in tactu est accidentaiiter requisitum,prop-
tunc magis sentirentur quam aliqua per ter hoc quod non potest animai vivere
ipsa. Imo impedirent sentiri alia, si- sine eis, nec tactusest nisi in aere, vel
cut patet de a^pia congeiata, vei valde aqua modo pradicto non quia de ne- ;

caiefacta , et acre vaide frigido. cessitate tangat per aerem et aquam,

iiertium Ad aiiud, dicendum quod si duo cor- tanquam per medium essentiaiiter requi-
pora se tangentia sint sicca in uitimis, situm, sicut caro, vel sicut requiritur ad
tangunt se sine medio, et suntcontigua, aiios sensus : imo magis sensibiiiter
et eorum ultima sunt simul : si autem tangerentur sensibiiia extrinseca sine ta*
 ,

486 DE ANIMA

libus mecliis quam in ipsis. Licet ergo calorem nervi undique per corpus dispersi,

non prius tempore, vel causalitate im- statim sentirent.

mutetur potentia tactiva a medio extrin- Objicies secundo, calor in organo potest

secoquam ab objecto, prius tamen se- in alio subjecto ejusdem rationis species
intentionales producere ergo et in suo or-
cundum situm immutatur, et hoc suffi- ;

gano. Nego consequentiam, quia sicut non

cit ad tale medium.
potest realiter suum subjectum, bene ta-

men aliud ejusdem rationis alterare, ita

ANNOTATIONES dicendum de actione intentionali ; est enira

concoraitantia inter hasactiones, ut unanon
{B^)Respondeo ergo, tactus, etc, Qualitas in- possit esse ubi naturaliter nequeat
^ esse al- , .

ActlO 7l>

hxrens sentitur immediate, elc. Non in- tera ; verura non se concomitantur secun- turalis t
1 .. ,
. .... intention
tendit organum tactus sentire qualitatem, (iuraproportionera graduura, imo contingit uj non
verbi gratia, calorem sibi, sed parti vicinae intensam esse actionera,' ubi realis est re- /^'"!/?"
3gcu tur
inhserentem. Primo, quia alii sensus non missa, uthabet Doctor supra : verbigratia, dum gr
sentiunt quaUtates sibi inhGerentes ; non quando manus intense frigida applicatur
enim sentit lingua sapida suum saporem. igni, ibi est intensus dolor , el taraen re-

Secundo, tactus majorem calorem sentit missus calor, propter excellentiara frigoris
quam sibi inhoerentem ergo non sentit in-;
quia contraria a contrariis magis sentiun-
Manus hoerentem, quiahunc solum sentiret. Ante- lur, inquit Aristoteles in Prohlem. secl. 8.
O07igelata
igni appli- cedens patet in manu applicata igni, quae q.8.
cata vti-
calefit sentit intensum calorem, eL amoto igne sta- quod
nus Objicies teriio, contra id ait Doctor,
(t maxime tim senlire desinit igitur non erat calor dolorem apostematis sentiri a tactu qui
; ,
doiet.
inhoerens, quem sentiebat. Tertio, tactus dolor et voluptas sunt appetitus actiones,
sentit duriliem et mollitiem, quas constat vel passiones ; et hoc secundura tenet ipse
non sibi, sed rei tactse inhserere. Quod vero Doctor 4. dist. 44. qusest. 3. vide ipsura
hoec sit mens Scoti, patetex adducto exem- quasst. 2. n. 5. Respondetur, de causa dolo-
plo de apostematis dolore, quem sentit tac- ris non convenitur. Galen. l2.Methodi, cap
tus, nerape existens in parte vicina parlis 7. ait esse notabilem mutationem prima-

^nfectoe, cui inhoeret nociva qualitas. rura qualitatum vel divisionum con-
Objicies: dum objicimur Soli, senti- tinui. Alii dissolutionem temperamenti.AIii
mus calorem, non calefacientis, quia nul- hanc cum divisione continui : tactus autem
lus est in Sole ; ergo nobis inhserentem. senlitprimas qualitales, et etiam divisio-
Respondetur, nos sentire calorem aeris, el nera continui seu motus localis, licet non

CofpiisSo- exhalationem etsanguinis calefacti.Contra, ut sensibile propriura, sed ut coraraune:

li applica-
tum unde
ponamus aliquem immediate Soliapplicari phantasia apprehenditex tali tactu inconve-
senliat ca- sentiet calorem, et non a causis relatis, nec niens, circa quod appetitus habet nolilio-
lorem.
a Sole. Respondetur sentire calorem virtua- nera, qua posita, causatur in appetitu do-
lem, quatenus Sol producit in eo species lor, quera Doctor vocat passionera,quianon
intentionales caloris et irapertinens estad
, est liberura eo carere, posito nocivo, vel
sensalionera,quod realem vel materialem polius, quia appetitus passive se habet ad
calorem producat posset enim mors sequi
; eam, est taraen qualitas. Si quoeras quoe-
ex sola operatione intentionali sensibilis,ut nara est ejus iraraediata causa ,
puto esse
habet Doctor nwn. 3.
4. dist. 44. qusesl. 3. nolitionem disconvenientis jam positi in
ubi tenet ut probabilius, ignem inferni esse, quae eum causat sicutactus habitum,
lantumintenlionaliter acturum in corpora de quo infra «(/ quiest. 11. num. 8. vide
damnandorum, dequopostea. Schol. noslrum 3. dist. 15, n . 8. et 12.

Prajterea, sanguis tunc calefieret, cujus et i. dist. 44. quxst. 2. Eatenus dicit
/•
 QU^STIO III

Scotus laclum senlire dolorem, qualenus Cajelanus et alii tenentad corporadura tan-
....
1
_
genda,requirimedium.Averroes comm.ilb.
.
, ,
Bura et sic
senlit ejus causam. Loculio igitur est cau- ca sine

salis seu virlualis, non formalis, quando quem sequitur Jandunus universaliter ad ^Q^ntur^"^'

dicit tactum gentire dolorem. omnem tactum requirant medium ;

quia
8. . Objicies quarlo, conlra idquod ait tac- verohoec sententia videtur expresse con-
tum sentire langibilia immediata sibi,quia tra experienliam de tactu aquse, et aeris,

sensibile positum super sensum impedit respondetur quod aer in sua naturali^ dis-
sensationem, 2. de anim. text. 15. 98. positione non agit in nos,quia est locus nos-

116. Uespondetur ad hoc, ^. se(?. ter naturalis , nec sentitur,et talis est sem-
{^)Ad prmum,principale medium debelesse per nobis immediatus. Idem aiunt de aqua
denudatum aqualitate tangibili. l^oneslsen- respectu aquatilium : quando ergo aer ca-

sus,quod non sit capax illius qualitatis se- Iefacit,vel infrigidat,ille nonest naluralis,
cundura mereale,sed tantum secundum es- sed aliis corporibus ut exhalationi, aut
se intentionale,eo modo quo organum visus vapori raixtus , et sic sentitur, non taraen
non possit recipere colorem secundum esse immediale, quia aliqua pars aeris natura-
materiale, sed tantum intentionale, ex 2- lis mediat.

^Medium de Anini. /exM26. de quo Scot. 2. dist. Contra hoc : et primo contra secun- Locus na-
turali*

quaiiilfe ^- Qusest.^. ad 3. num. iQ. Constatenim

,
a-im, ponantur pisces
,
.

m
,

aere, certura esl agit in lo-

<^**""'-
angibiie. experientia, aerem, quo mediante sentio quod aget in eos, nuUa aqua media quia ;

calorem ignis, esse calidum. Sensus est non est ipsorum locus naturalis. Secundo
ergo , medium qua tale, carere qualitate etiam locus naturalis agit in locatum, ut
tangibili , et si liabet eam, objectum est elementum unura in aliud contentum. Ter-

censendum, non medium. tio,elementum in sua nat urali dispositione,

Medium Ad quartum, in visu simul mutantur habet qualitates activas excedentes eas,qu9e

nurnvisus medium, et organum. Ratio, quia translatio sunt in raixtis ; ergo agit in ea. Quarto,
simul mu- falsura est, quando eleraentura est extra
gpgcigj yisibilisnon habet contrarium, nec
iicde au- fit per motum localem et sic simul tem- ,
suam naturalem dispositionera, habere
auditu €t !•«• 1-
oifactu. pore m
.

propmquum ,

et remotum .
ditiundi- semper corpora alia sibi mixta ,
quia Sol
tur ; sicutSol simul parles propinquas, et calefacit aerem et aquam nuUo , alio cor-

remolas medii illuminat , at non simul pore eismixto.

mutatur medium et organum auditus, et Contra primura, nerape ad dura tangenda
^^
olfactus ,
quia intervenit in his molio lo- requiri semper medium ,
quia sequeretur
calis : causatur enim sonus realis per im- quod gladius abscinderet alicui caput, aere
petuosam medii molionem. Unde experien- semper raedio inter ipsum et collum, et
lia constat sonum prius audiri a propin- sic aer esset iramediatum instrumentum.

quioribus, quam a remotioribus. An vero Secundo, ingentes lapides sustentarentur

sine reali medii excilatione, mittat species, in aere, quia non tangerent imraediate
postea dicetur. Similiter evaporalio, seu terram. Tertio, ferrum ignitum supposi-
substantia fumea deferens odorem, habet tum carni, illam urit nullo medio aere.
secum comilem motum localem. An vero Dicendum ergo cum Doctore, cbrpora
ad sensationes horum sensuum, requiralur solida sicca se tangere immediate etsi non
necessario medium extrinsecum, dicetur secundum se tota, et hoc secundum tan-
quaestione sequenti. tum voluit Aristoteles text. 113. Et ratio
Circa id quod Doctor ait, num. i. in cor- est,quia regulariter sunt in8equalia;at vero
9.
pore quxstionis, tactum sentire corpora si corpora solida sint humida, imraediate
fluida immediate; item corpora consislentia non se tangunt, ut ex Phil. jara citato,tenet

sicca, non tamen consistentia humecta, non Doctor et experientia testatur. Cajelanus dat
convenil inler Doclores.D.Thom.i/i text.Wi. frivolas solutiones ad rationes allatas. Ad
 48 S 1>E ANiMA
primam, admiUilaereiu esso jneiiium, ta- Pra3terea, aliqui humor potabilis po-
men giadium ail esse immedialum in>lru- situs super mediuni gustus, scilicet su-
montum abscissionis. Conlra, id quod im- pra carnem linguae, sentitur; ergo multo
mediate separal partes conlinui, occupans magis positus super organum. Ante-
locum inter eas, esl immediatum scissionis
cedens patet.Probatio consequentia^.quia
.
^^,^_ inslrumentum. Ad secundam,
mo- admittit
susthiere dicum aerem sustinere ingens suppositum
caro, qua3 est medium in gustu, est cor-
ingenssnp- . . pus mixtum compactum polabile au-
et
positum saxum, virlute universalis natur?e. Contra, ;

tem non est ita mixtum, vel materiale

titlwn!^''
"^^^'^ cliimsera est lioc dicere, cum nec ra- ,

lio, nec experientia faveat, sed utrumque nec compactum ergo species potabilis
;

sit in oppositum. materialius recipitur in medio quam in

*!• Dicimus merilo, gravia ascendere sur- organo, quia unumquodque recipitur
sum, et levia deorsum, ne detur vacuum secundum modum recipientis ; si ergo
quia experientia id conslat at liic nulla : species potabilis receptainmedio causat
experientia est. Pneterea, applicetur ignis gustum, multo fortius potabile positum
illi aeri intermedio,et corrumpelurnisi fin-
immediate super organum causat gus-
gas incorruptibilem esse.Sed objicitur exCa
tum.
jetano:Si duo corpora secundum superficiem
Pr^eterea, sonus habet esse reale in
se tangerent immediate, et alterum tollere-
omni parte medii; sed aurispotestaudire
tur ; aut aer circmnstans immediate reple-
in omne jaite medii, existentia etiam
ret lotum spatium inter illa, et daretur
in parte sibi conjuncta ergo, etc. Pro-
motus in instanti ; aut non replerct, et es-
;

batio majoris, quiaquod habet esse in-

set vacuum.Respondetur,naturaliter unum
non posse secundum omnes partes simul tentionale tantum, non manet absente

sejungi ab altero, sed bene successive,quod generante sed sonus manet in omni
;

sufficit : et sic successive polest unum pla- parte medii absente corpore sonativo ;

num supponi alteri, et illud tangere im- ergo habet in omni parte medii esse
mediate. reale. Minor est manifesta ergo,etc.
;

Praeterea^odor in fumali evaporatione

habet esse reale, sed quando fumalis eva-
QU/ESTIO IV poratio intrat nasum, sentitur odor;ergo,
etc.
Utruin sensibile posituni siqjet' senswn,
Gontra est Philosophus,et omnes com-
vel organwnsensus, sentiatiir
muniter concedunt in tantum, quod
Aristoieles lib. 2. deAnima, cap. 6. text. 75. et cap. dicunt aliqui quod si cultellus scinderet
Sanctus Thomas /fiu/. lect. ih. Alber-
8. rej^f.t-S.
tu8Ma^nus'2. partc summa; dc Homine, qucest. immediate nervum, in quo est sensus
detaclu. jrEg\di\i&2. de Anima,in cap. ii. et lib.
2. Hexameron, cap. 12. Uferque Gajetanus 2.
tactus, homo non sentiret.
de
A7iima, in cap. 11. Jandun. ibid. gua^st. 29. Ja- Istam autem conclusionem sic pro- n^r , ,.
vellus cjua^st. '60. ApoUin. qua-st. 34.
1 ne/ut.jtto
Fen-ar. bant aliqui Oportet sensum haberepro- »'•<»'«"».
:
qucfst. i9 ToletusS. de Anima. cap. 12.
qua-si.
2. Conimbr. 2. (/e Anima,. cap. \[. qucest. 3. Rn- portionem non tantum ad objectum, sed
vins3. deAnima,cap. i. qua-st. d. Gomplutenses
disp, 9. de Anima, qucest. 3. ad medium, ad hoc quodexerceat actum
suum, ita quod sicut ab excellenti sen-
ViDETUR quod sic quia cultellus :
j

improportionabili sensu, non

sibili, et
scindens nervum causat maximum do-
immutatur sensus, nec etiam a remisso
lorem, majorem, quam si scinderel car-
inproporlionato, ita nec sentit suum
nem nervus autem est organum tactus,
:
objectum, si medium sit nimis, vel pa-
qui senlit dolorem ergo, etc. rum protensum,
;
vel nimis remotum,vel
 gU/ESTJO VI
189
propinquum; quia ergo objecto posito cs.sc^ veisecundum eumdem modum es-
super organum. non servatur debita pro-
sendi, quomodo est in re extra ut cum ,

portio medii ideo, elc

:
sensus tactus calefit, vel alius sensus
Contra istam rationem arguitur sic :
aliqualiter alteratur, vel movetur se-
Caro immutata ab objecto tangibili, im-
cunduni locum. Alia est immutatio ani-
mutat immediale organum tactus. Si- malis secundum quam immutatur in-
militer aer propinquus pupilla? imme-
tentionaliter, vel spiritualiter a sensi-
diate immutat eam ergo propinquitas
;
bili, licet habeat modum essendi extra
medii non tollit ejus immutationem realcm et materialem : modo ita est, Visus
Aha ratio eorum est ha^c Species in or-
tan-
:
quod aliquis sensus immutatur spiritua- tum inten-
gano habet .... ab objecto, ergo me-
tionalitcr
Jitcr tantum, ut visus : tactus autem rnovccur.
diaiitecorporemedio^inquohabet esse utraque immutatione immutatur.
mmus matenale, quam m objecto ma- Ouod
;
naturaliter, probo ; quia organum
^^^^ ^^
elZT T' devemturperme-
extremo m extremum
^\^''§-^^^'^'
estcorpusmixtum,sicutmedium,quod
est caro ergo est passivum naturale, et
,

dium
receptivum passionis naturalis qua- :

Contra istam rationem arguitur sic

Re/iciiur
:
litates autem tangibiles sunt natura-
Caro habet esse materialius quam aer
, liter activie ; ergo, etc. Similiterimmu-
et per consequcns calor in Tactns
carne, magis taturintentionaliter quia si tantum immulalur
quam in aere ; sed calor carnis potest
,
nalurali-
naturaliter
immutaretur ratione, qua ter, et in-
immediate immutare organum tactus, tenlionali-
mixtum naturale, non plus sentiretqua- ter.
quia est ejus medium ; ergo multo magis litates tangibiles, quam lignum vel la-
calor aeris.
pis , quag naturaliter
immutantur quia :

ergo tactussentit hujusmodi qualitates

;

RESOLUTIO ideo, etc.

PrcTterea, hoc patet ratione Theologi-

Sensibile positum supra sensiim
visus, ca; in damnatis post resurrectionem Sensus tac
impedit sensationem lui dam-
: in aliis cmtem generalem erit sensus tactus, nalorum
et omnes non immu-
setisidus, quo sensu id verum sit, ex- sensus in actu suo, et tamen tunc tac- iabilurna-
plicatur turaliter.
tus non immutabitur naturaliler, quia
ista immufatio est corruptiva ergo ;

Respondeo, quod in uno sensu,

) sci- tantum intentionaliter, tamen ista etiam
licet visu, est causa specialis, quare maxime afflictiva ; ergo verissime po-
sensibile positum super sensum non fa- terit ibi esse una, sine alia ; tamen in
cit sensum, quia color non videtur nisi statu isto non est intenfionalis immuta-
tur medium illuminatum. Si autem co- quiacausatur ab ea. Immutatio ergo in-
lor poneretur super organum visus tentionalis sensus, non est naturalis,
obumbraret ipsum et ideo sequitur
,
cum sine naturali possit esse, scilicet
quod non posset videri. De aliis autem
in damnalis. Naturalis etiam potest
es-
sensibus conclusio Philosophi recte
ex- se in inanimatis, qu^e non sentiunt,
qu»
ponenda est. Circa quod sciendum,quod
tamen naturaliter irnmutantur ; et ideo
mutaiio est duplex immutatio sensibilis una est
sibilis
; tangibile positum super organum tac-
4ex. naturalis, scilicet quando immutatur tus, cum non immutet nisi naturaliter,
Bensus a sensibiii secundum illud tale, ipsum non facit sensum tactus, sed spe-
 490 DE ANIMA
Solus vi-
gustum excipiunt. Sed Suarez lib. sut
cies tangibilis recepta in eo intentiona- men, ' ® et '^
ntcet'
Sic ergo im- 3. de Anima, cap. 27. sequitur Scotum, et tano peut
liter facit sensum tactus. *"*
adducta hic, et qusest. prseced. a Doctore,
mutatio animalis in organo tactus, vel
et qua3 in annotationibus dicta sunt, id
aliorum, bene facit sensum, non autem
convincere videntur. Et certe si ponamus
Immutatio naturalis ; sed immutatio nctiiralis (b)
manum in medio ignis, chimsericum est di-
non'facU m organo non facit sensum, imo magis
cere, quod cutis ejus mediante aere, sentit
*""*"'"• posset
impedit quia si sine naturali
;
calorem, et oporteret dicere quod aer ille

esseintentionalis, magis sentiretur sen- non posset ab igne corrumpi. Item, in ol-

sibile, sicut patet in damnatis tamen :

factu vaporatio odorifera subit ad cere-
immutatio naturalis in carne, qufe est brum , et sic ad organum, ex Aristotele 16.

medium, bene facit sensum causando Prohlem. qusesl. 5. sonus etiam vehemens
immutationem sensibilem in organo propinquus penetrat usque ad auditum. De
nonde se tantum. gustu, res est clarior, quia ad saporem per-

Responsiones in oppositum bene pro- cipiendum requiritur humiditas ex Aristo-

5.

animalis est si- tele 2. de Anima, text. 104. ut gustabile hu-

ml7r\xn- bant, quod immutatio
sum, non j^jj^g ^^^ immutatione naturali pro sta- niectum in poros linguse transfundat vapo-
facit sen-
sum.expii- ^y yitge, quan-
rem sapidum et hac ratione infirmi, arente
,

nec sine illa potest esse,

catur. _ 1 -u lingua, saporem non percipiunt.
tum ad illos quatuor sensus, de quibus
Ad Arislotelem bene respondet Doctor, 7^
fuit argutum,licetde visu aliud sitprop- quod sensibile
ipsum inlelligendum esse, ^^;'*^,^!"
ter rationem superius tactam : non ta-
super sensum, quatenus eum im- super sen.
positum
^ ^ sum, etc.
men probant quod immutatio naturalis mutat realiter, non facit sensum, potest ta- exponitur

inquantum hujusmodi, faciat sensum, mea facere prout immutat intentionaliter,

quia magis impedit ut visum est sed si :

ut ex dictis patet. Suarez ait proloquium
sentiat hujusmodi sensibilia tangentia illud, quod tribuitur Aristoteli, verum
esse, si intelligatur sensibile inhaerens non
organura, hoc est ratione immutationis
animalis per se, quas causatur anatura- posse sentiri ,
quod patet in auditu, olfactu
gustu quorum sensibilia inepta sunt
li immutatione secundum quam tangunt et ,

inhserereorgano, quia sonus inest tantum

organum, et ideo secundum hoc, est ve-
aeri sapor, et odor, quia non sunt quali-
:

rapropositio Philosophi, quod sensibilia

tates activse, non disponunt subjectum, sed
tangentia sensum non faciunt sensum,
supponunt sibi proportionatum, cujusmodi
quia ratione immutationis naturalis, se- organum horum sensuum. De tactu
non est
cundum quam tangunt organum, non
autem, patet quodnonsentit tangibilia sibi

faciunt sensum. inhserentia. Quae doctrina placet, et est con-

formis Scoto, prseter id quod ait, organum
ANNOTATIONES gustus non esse subjeclum saporis nam ,

inter onmes partes animalis videtur nuUa

(vL)Respondeo, quod in uno sensu, scilicet vi- esse melioris saporis, quam lingua. Ratio
6.
su, etc. Sententia Doctoris solum visum re- ergo est, quod qualitas sensibilis inhoerens,

quirere necessario medium extrinsecum, sicut non agit realiter, ila nec intentionali-
reliquos sensus iion. Alii tres sensus indi- ter in subjectum ut fuse probavi qusestio-
,

gere medio volunt, sed communior id de ne prsecedenti.

omnibus asserit. Et probatur ex Aristotele Ratio Doctoris de visu optima est quia ; g.

2. de Anima, texl. 75. 98. IIG. Ita D. Tho- non potest videre nisi objectum illumina- ^^"[f/Jc

tum, neque illuminari polest nisi per me-

mas, Cajelanus in ullimum locum, Conim- ^^^^lJ'.
11. quaesL Z.art. 2. tactum ta- dium. Objectum visus est color secundum
bric. caj9.
 QU.ESTIO V 491

esse materiale seu nalurale, cujus subjec- aquo tamen parum immutaturnaturaliter,
lum esl superficies corporis lerminali seu propter frigus intensum resistens. Gausa
opaci : at secunduni esse intentionale, re- forte est, quia quando impeditur agere na-
ceplivum est corpus perspicuum, seu non turaliter per conlrarium prsesens, agit in-
terminatum secundum se totum, ut habet tensius tunc intentionaliter, diffundendo
Doctor2. distinct. S.quasst. S.ad S.num. 16. species : et hinc est quod manus illa, eo
Si autem color cum suo subjecto terminato casu, magis dolet, licet minus immutetur

supponeretur ipsi visui, obumbraretillum, naturaiiler, quia dolor sicuL

et voluptas
vel clauderetpalpebras, et sic impediretil- sequitur actionemintentionalera, non rea-
luminationem, et consequenter sensatio- lem, de quo Doctor 4. d. 44. q. 3. ubi ha-

nem, bet ut probabilius, corpora damnatorura

(3bjicitur, quia, teste experientia, et do» tantum passura actionem ignis intentiona-
cet Aristoteles de Sensu, et sensib. can. 2. lem. Vide eum 3. dist. 15. num. 8. Sed Q^are ma-
in tenebris fulgorquidamapparet inoculo. quare tunc manus dolet, cum dolor sequa- "}rigj7a'
Item, cum digito comprimitur oculus, hu. tur apprehensionem disconvenientis sensi-
JS, dl»'
Dum ocu-mor quidam concretus cernitur. Responde- bilis ut habet Doctor 3. dist. 15. 8. mm. ^^^-

nebris au tur ad primum, fulgorem illum cum ocu- et seq. et

hicsensibileconveniens est ? Res-
^^^ ^^ tenebris atteritur, diffundi ad ipsum pondetur, calorera tunc convenientera esse,
%i'7uil^0'
rein »1- organum, et non videri secundum illam modura tamen violenter ipsum causandi,
trime um.
partem quae in organo est. Ad secundura, resistente forti contrario, inconvenientem
per idem patet: si enim aliquishumor cer- esse ;
sic expulsio purisex apostematecon-
L nitur, distat ab ipsoorgano, et illuminatur veniens est, tamen violenta expulsio incon-
medium distanlias, ut videatur. veniens est, etsicapprehenditur causatque
9
Responsiones ad rationes pro resolutione dolorem.
hujus qusestionis rejectie sunt evidenter
Quale me-Q^fsest. jjrxc. annotat. 3. Ex dictis patet

taaum re-
P^i^^Oj ^^ tactum necessario nuUum requiri
quiritur. medium quando autem intercedit^ debet
; QU.ESTIO V
esse capax primarum qualitatura, ut istae
senliantur. Quoad alias qualitates, ut duri- Utrum sensus sit receptivus specierum
lies, asperitas, hoc non sufficit sed requi- ,
sine materia
rilur esse molle, qualis est cutis, tela. De
gustu, forte non tantum non est necessa- Arist. Z. de Anima, c. 12. texl. 121. et
124. Phi-
riura medium, sed irapedit sensationera lop. Simpl. Themistius, Averr. et Theoph.
,
ad
eumdemtext. 121. Gonimbr. in expos. ejusdem
quia sapor, experientia leste, non videtur c. «t text. et eod. lib. c. H. q. 2. art. 2.
diffundere species citra materialem contac-
lum. Idem judicium est de auditu, et ol- ViDETUR quod non omne quod
; re-
factu. Ilaque solus visus necessario requi- cipit aliquid
ab agente, patitur ab eo,
ritmediumextrinsecum : solus tactus per
secundum quod est ens actu sed agens ;

accidens requirit, reliqui omnino respu- in sensum objectum materiale, vel

est
unt.
forma existens in materia ergo, etc. ;
hiimuiatio (b) Immutatio naluralis inorgano,nonfacit
naluralis . . . Pra3terea, sensus recipit speciem ob-
impedit sensum, imo magis impedit. Constat ex-
Perientia, quando tactus habet calorem ma-
jccti, cum conditionibus materige, qua3
neTi!"''°"
gnum sibi inha^rentem, quod imperfecte sunt hic et nunc ; ergo cum matcria,
sentit calorem : e contra quando intensum quia conditiones materia) non separan-
habel frigus ( ut videro estin manu conge- tur ab ea. Praiterea, tactus est unus
lala igni applicata) perfecte sentit calorem, sensus, et tamen recipit calorem mate-
 49.> i)i: ANiMA

rialiler, el naturaliter, vel realiter, materia modo agentis est disposita ad

solum ergo, ete. eam et istud accidit in actione natura-

non intentionaliter ;
:

Pra3terea, exemplum Philosophide ce- li, in quaagens et patienscommunicant

ra et ligura, non videtur esse conve- in materia ; aliquando autem patiens

niens ,
quia similitudo sic sequitur, non est eodem modo dispositum, et tunc

quod sirut cera configuratur annulo, recipit sine materia, non quod forma
ita sensus uhjecto ; sed figura non est in ipso recepta sit sine materia, vel

aliquid al)Solutum super ceram ;

ergo prius fuerit sine materia, sed quia reci-

species ratione cujus configuratur ob- pit formam non cum materiali disposi-

jecto, non erit aliquid absolutum super tione prascedente, vel non recipiendo dis-

potentiam sensitivam, hoc est falsum, positionem materife praecedentis per

cum sit aliquale principium sentiendi. oppositum ad aiiam, modo quo patiens
Probatio assumpti ;
quia si ligura esset recipit formam realem vel materialem ,

forma absoluta, esset activa magis quia cum dispositione materiJB pr^ece-

quam passiva , et sic cera cederet figu- dente modo ita est in
;
proposito, quod
rte magis, quam e converso : quantitas sensus non est eodem modo dispositus

autem, cujus tigura est terminus, est ad recipiendum speciem, vel formam
magis passiva quam activa, cum sequa- ol)jecti sensibilis vel sicut materia ip-
,

tur compositum ratione materia^. sa , et ideo recipit speciem ejus sine

Pra?terea, hoc probo sic quandocum- ;

materia, et sine dispositionematerice.

que aliqua passio consequitur aliquod Sed contra, potentia sensitiva, ut dic- 3.

subjectum, circumscripto omniabsoluto tum est, est idem quod esse animce sed ;

alio a subjecto, illapassio nonerit abso- esse non potest id recipere aliud ab

luta ; sed figura consequitur quantita- agente pure corporali, sed tantum ab
tem, circumscripto omni absoluto alio agente superiori ergo cum objectum ;

a quantitate, quia posita aliqua quanti- sensus sit corporale, nec potentia sensi-

tate fmita, statim ponitur aliqua figura, ab eo speciem recipere di-

tiva poterit ,

quia figura secundum Euclidem non cendum, quod anima potest mediante
est aliud quam terminatio quanlitatis ; corporeo organo aliquid ab objecto cor-
ergo, etc. In oppositum principalis con- poreo recipere, licetanima non possit
clusionis est Philosophus 2. de Ani- immediate, ut concludit argumentum.

ma. Quia ergo potentia sensitiva propinqua

non tantum est anima, imo includit or-
RESOLUTIO ganum ideo potest ab objecto speciem
,

recipere, stante identitate reali ipsius

Accidit sensus rccipereformam secun-
potenti^e nuda^ cum anima, etc. Imo si pouniia
dum eumdem essendi modum, quo
esset realiter diversa ab annna, ^icwi '^sensima
est in agente, ct per se tantum requi- ^"' '

qualitasqujedam absoluta, sequeretur

riiur, ut intentionaliter recipiatur,
quod ipsa cum organo sine essentia ani-
ut conlingit in visii.
ma? posset sentire ;
quia posita causa
totali, ponitur ejus effectus potentia
2 (a) Respondeo, aliquando patiens reci- ,

modum sensitiva cum organo est totalis causa

Patiens pj|- foniiam
^ secundum eumdem
aupUctter
est sentiendi. Sed forte dices, quod potentia
recipit essendi, quo
^
est in agente : et lioc
formam: , i- -i i
sensitiva non posset exire in actum, ni-
maieriaii- quaudo cst eodem modo dispositum acl

in agente,vel quo in virtute anima\ qua^ est causa prin-

t^enuonaii' formam,quo cst forma si
ter.
 :

Om^STIO V 493

cipalis, dato quod ejus potentia esset gano, tanquam instrumento.

qualitas absoluta. Gontra ,
quod per se Ad primum in oppositum, dicendum, , ^ &• .

potest habere esse qualitercumque, sive quod si intelligatur major, quod patiens mum.
per naturam, sive per miraculum, per formam recipiatsecundum eamdem dis-
se naturaliter sine alio potest agere , si- positionem, qua est in agente, non est
cut patet de accidente in Sacramento Al- verum, nisi de patiente passione natu-
taris, quod non habet esse in subjecto,et rali et univoca, non autem intentionali,
tamen naturaliter aoit. Modus enim es- sicut est in proposito de sensibili. Si au-
vel subsistendi nonimpeditnatu- tem inlelligatur, quod agens non agit
Isendi,
ralem actionem, sicut etiam oculus res- nisisecundum quod e&t in actu, non se-
titutus per miraculum naturaUter potest cundum quod est in potentia, et per
videre : modo ita est, quod accidens consequens patiens non recipit aliquid
absolutum per miraculuni a subjecto ab agente nisi secundum ([uod in actu,
'

absolvi potest, quantum ad esse actu , ita quod receptum est procedens ab ac-
et ideo si potentia est qualitas absoluta, tualitate agentis, non potentialitate, ve-
agere sine ejus subjeclo, quod rum est, sed non concludit propositum
Ipoterit
est anima. sub isto intellectu.
Sed contra, potentia sensitiva non est Adaliud, dicendum quod conditiones Ad secwi-
4^
*
separabilis a corpore ; anima autem se-
. . ...
materia3 possuni accipi
,

prout opponun-
dum»

cundum suam essentiam est separabilis, tur universitati, et sunt conditiones sin-
Setisitiva scilicet iiumana. Dicendum, quod poten- gularitatis, et sic verum est, quod sen-
bUit-Tntii-^^^ propinqua ad sentiendum, qua? est sus recipit speciem cum conditionibus
'^.'^'"''""°"
et quare.
totalis causa eliciendi aetum, supposito
' ^ materia\ Alio modo, pro dispositione
objecto, est non separabilis ,
quia talis reali, qua materia recipit formam natu-
kincludit organum corporeum, quod est ralem et realem ,
qua^ dispositiones
aliud ab esse animae , et sic ipsa poten- sunt qualitates activ^e et passiv^ : isto

tia differt ab anima;sed potentia sensi- modo non est verum, quod sensus in-
tiva prascise, quD3 est remota, talis est quantum hujusmodi, et per se recipiat
separabilis, sicut et esse, quia idem sunt. speciem cum materia.
Sed causa quare sensitiva dicitur magis Ad dicendum quod tactus in-
aliud, ^^ ^^,..
"""'•
Sensttiva ii^scparabilis, quam intellectiva, est; quantum sensus, non recipit calorem
trremoia ^l"^^
sensitiva dicitur per respectum ad materialiter vel realiter, sed immuta-
actum sentiendi, quia potentia sensitiva tur intcntionaliler tantum in quantum
est, qua homopotest sentire , etintellec- sensus, licet illa inimutatio non possit
tiva, per quam potest intelligere ; modo separari a naturali mutatione pro statu
ita est quod ad actum sentiendi concur- \i'X, et non recipit speciem sine mate-
runt per se duae causae partiales ex parte ria, ut sic.

hominis, scilicet potentia sensitiva et (b) Ad aliud, dicendum, concedendo 6.

organum , et ideo utraque requiritur, argumentum, quod similitudo non tenet tum.
et neutra sufficit , et ideo sensitiva po- quantum ad id de quo procedit, quia fi-
tentia ut sic inseparabilis est ab organo gura cera"; non est forma absoluta, sicut
sed potentia intellectiva est tgtalis causa species, ut bene probatum est, sed est
intelligendi, nec requirit aliam causani similitudo, ita quod sicut mediante fi-
per se ex parte liominis , ideo dicilur gura, cera assimilatur annulo, et cera
separabilis, non enim per se utitur or- figurata est similitudo form« annuli,
 ,

494 DE ANIMA
non materi^e quia recipit tantum
,
for- Forma autem quae recipitur cum illis Forma »ia-
turalis, et
mam, non materiam ita mediante : spe- conditionibus, quas habet in suo subjecto, intenliona-
lis.
cie, sensus assimilatur objecto, et spe- ut in exemplo, dicitur realis et naturalis,

tantum repr^esentat formam objec- quia habel prsedicLas acliones independen-

cies
ter ab anima quando vero recipitur sine
tivam, sicut species coloris tantum co- ;

illis conditionibus, dicitur animalis inlen-

lorem, non parietem vel superficiem
tionalis ,
quia ejus actiones ab anima, ejus-
quia per se non faciunt ad subjecta im-
que intentione dependent. Vide Doctorem
mutationis, licet magnitudo et figura
2. d. 12. g. 3. Aliud exemplum de colore,
faciant ad differentiam ejus ; aliter enim qui secundum esse suum materiale, quo
immutat magna quantitas quam parva, visibile est in superficie corporis opaci, et
quia fortius , et plura colorata, vel alba, secundum esse inlentionale, est in oculo,
quam unum ; ideo, etc. et aere, aliove corpore interininato ; et

juxta hoc intelligendus est Philosophus 2.

ANNOTATIONES de Anima, text. 7. texl. 21, ibi : coloris

guidem susceptivum esty guod colore vacat,
CONCLUSIO soni autem id guod sono : est dicere quod
Sensus accipit formas, seu species si ne in organo horum sensibiliumnonest color,
maieria : et sensibile agit realiter, et
nec sonus materialiter, sed tantum inten-

intentionaliter, et singula bene expli-

tionaliter. VideScotum 2, dist 3. guasst. 8.

canlur. adS.
Ex his patet sensibile habere duas actio-
(a) Respondeo, aliquando patiens recipit nes diversas : alteram in contrarium, quse
formam secundum eamdem essendi mo- est realis, naluralis et materialis ; alteram
dum. elc. Ex quaestionibus praecedentibus in sensum, quse est animalis, immaterialis
patet,non requiri aclionem realem in sen- et intentionalis. Vide Doctorem 4. d. 12.

sum ad sensalionem, sed id esse omnino per g. 3.num. 19, ubi ex loco citato Philosophi,
Scotus.
accidens. Solum ergo explicandum est, docet quod est receptivum formse secun- Hecepti-
vum for-
Quid sit quid est formam recipi secundum mate- dum esse reale non esse regulariter mce realis,
,

^mmlum- riam, el sine materia, ut loquitur Aristote- receptivum ejusdem ab eodem sensibili, an recdpit
intentiO'
materia jgg j^qu est sensus simul cum materia secundum esse intentionale. Puto ideo di- nalem.
aut sine
ea. formam recipi, neque separatam a materia, xisse, regulariter, quia, ut habet hic guaest.
sed recipi cum materia, est habere in hoc 3. tactus utraque actione immutatur a sen-
passo, easdem conditiones agendi et pa- sibili. Dixi ab eodem sensibili, ut notavi
liendi, quas habet in sua materia, seu sub- gusest. prseced. organum gustus sapidum
jecto,quod est agens verbi gralia, calor : est, tamen saporem realem non recipit a
recipitur secundum materiam in tactu (et- suo gustabili, sicut tactus calorem realem
si non quatenus est sensus,) quia habet accipit a suo tangibili.
easdem conditiones in eo, ac in subjecto Sequitur etiam, actionem sensibilis in
Sensibile
calefaciente, scilicet calefaciendi, el fri- contrarium esse univocam ,
quia ejus ter- in contra-
cum rium agit
gori resistendi ; at recipitur sine materia minus est ejusdem rationis, et speciei
univoce in
in corpore damnati ,
quia ibi tantum est formacausantis; at actio ejus in sensum, semum ce-
quivoce.
ejus species intentionalis, cui non conve- est aequivoca ,
quia terminus, scilicet spe-

nit calefacere, vel frigus expellere ; quae cies intenlionalis, est alterius rationis a

conditiones competunt ei in suo materiali, forma producentis, Vide Scotum 4. d. 44.

quod est ignis, quia species contrariorum gugest. 3. /mm. 2.

in eodem compatiuntur ut habet Doctor , (b) Ad quartum de figura cerse, etc. Tota
4. d. 44. g. 3. haec quaeslio est circa dictum locum Aris-
 .

QUiflSTIO VI 495

totelis 2. de Anima, text. 21. ubi dicitquod

sensus sensibiles sine maleria formas reci-
pere polesl, el perinde atque annuli signum
sine ferro vel auro, suscipit cera, etc.
QU^STIO VI
Ubi vult, quod sicul cera suscipit figuram,
non ejus maleriale, ut ferrum, sic sensus Utrum tantum sint quinque sensus
suscipit species qualitatum sensibilium,
non aulem ipsas qualitates materiales, sen-
Aristot. 2.deAnima text. 128. Plato ThecBttto. m
su explicalo. InleDige Philosophum loqui Gregor. Nyss. Orat.Q. in Cant. D. Ambr. in
de sensibus de per se, vel regulariter quia Apoc. c. 18. D. August. lib. de quant. anirme
,

cap. 23. Origenes homil. 3. in Lemt. et homil.

de tacLu jam ostendi, quod ulroque modo 3. in Cant. D. Hieron. inPsal. 141. D. Greg. in

formam. Toletus de Anima, Ezechiel. hom. 17. Damasc. lib. 2. de fid.cap. iS.
recipit 3. q. 2.
D. Thom. 1. par. qucest. 78. art. 3. Conimbr.
tenet ut probabile, lactum non indigere 3. de A7iima, cip. 1. q. unic. Aversa q. 51. de
specie. Probat primo, quiainlense calidum Anima. sect. 3.

non sentit parvum calorem, et tamen ibi

ViDETUR quodnon quia ;
potentiae dis- 1.
reciperetur species si daretur ,
quia non
tinguuntur per objecta ; sed objecta sen-
repugnat calori in eodera. Secundo, alias
suum sunt accidentia extrinseca, quas
posset fieri tactio a distanti , et sic calor
non sunt tantum quinque generum, sed
tangeretur sine contactu. Tertio, illud sen-
plurium ergo, etc.
titur quod est causa doloris ; sed hoc, et ;

qualilas realis est hujusmodi. Praeterea, magnitudo et figura sunt

V WMVi^diO, de Aaima, dist. 12. num per se sensibilia, et differunt a colore

.
9_
idem^eQtrit de tactu et gustu, quia objec- plusquam sonus ,
quia sunt in alio, et

tia horum sunt eis proportionata ; ergo su- alio Praedicamento , non autem color,
perflua species. et sonus ; ergo cum sit alia potentia sen-
10
Ad primum,actio inlenlionalis tangibilis, sitiva respectu coloris, alia respectu so-
supponit realeni : et quia minus calidum ni, videtur quod alia debeat esse figurae,
non potest realiter alterare magis calidum
et magnitudinis ab aliis sensibus parti-
non senlitur abeo, ethsec est causa quare
cularibus.
lactio sit successive. Ad secundum, ex hoc
Praeterea, unus sensus est tantum
palet, quia tactusnon alteratur a distanli,
unius contrai-ietatis ; sensus tactus est
ideonon tangit distans. Ad tertium, osten-
plurium contrarietatum ; ergo non est
dit ut sic, speciem esse causam doloris, et
unus et per consequens sunt sex sensus
nonqualilatem realem ,
quia cum minima ,

qualilale reali disconvenienti, aliquando Prifiterea, quod non sint quinque, quia
est magnus dolor. Ad
negatur esse
aliud, inferius non distinguitur a superiori,
proporlionala, qaia nimis materialia, expe- nec ponit numerum cum eo ; sed gustus
gustum, ut percipiat sapo-
rentia constat est quidam tactus ; ergo, etc.
rem, debere mulari at non mutatur per
;
Contra est Philosophus, qui hic 2. de
saporem materialem, quia non est activus; Anima, probat ex intentione in illo ca-
ergo per specieai. Taclus etiam non sentit
pitulo quod autem non suntsensus ni-
:

per mutationem realem ; tum quia calor

si quinque.
qui sentitur, major est eo qui inhoeret ;

tum etiamqiiia durities et mollities non

RESOLUTIO
producunt qualitates reales in tactu; ergo
per species sentiiinlar.
Esse tantum quinque sensus , et ex- Operatio
potentice
plicatur, unde hic numerus colUgatur. per con- [

formita-
vide Doctorem 2. d. 3. q. 8. ad 3. tem ad ob-
jtctum.
 ;

49a DE ANIMA
fa) Respondeo, dicendum qaod proba- et conformatiunis, .-^umatur sic suffi-
tio Fhilosoplii non est a priori quia , sensuum quia aliquando sensus
cientia ,

probat propositum ex numero organo- immutantur tantum intentionaliter, ali-

rum ; organa autem sunt propter sen- quando cum hoc naturaliter. Si primo
sum, et non e converso. Probandum est modo, sic est visus si secundo modo, ;

ergo a priori sic : omnis potentia co- aut est transmutatio naturalis ex parte
gnoscitiva efficit operationem suam per objecti, aut ex parte organi. Si ex parte
quamdam conformitatem ad objectum ,
objecti, aut fit talis immutatio mediante
quod non potest facere potentia orga- motu locali,et sic est auditus,qui immu-
nica, nisi per receptionem speciei objec- tatur a sono se multiplicantejin aere us-
ti in organo. qiio est conformis objeclo: que ad auditum, mediante motu locali
e* est etiam determinativa potentia; ad aut ht mediante motu alterationis , sic Quareodo-
rabile in
cognoscendum hoc, vel illud objectum, est odoratus, qui sentit odorem proce- hyeme vix
secundum quod a diversis objectis im- dentem ab odorabili, secundum quod sentitur.

primitur diversa species in organo, per est alteratum per calefactionem, unde
diversas immutationes organi ab objec- in hyeme vix odoratur corpus odorabile,
Immutalio to : enim duplex immutatio in gene-
est pra3cipue si sit congelatum : non auteni
alia ani-
malis, alia re ;
quasdam naturalis, qua^dam ani- accipitur aliquis proprius sensus secun-
naturalis.
malis. Naturalis est secundum quam, dum quod immutatur per motum in
vel per quam forma recipitur in patien- quantitate, quia quantitas est sensibile

te secimdum illud esse reale, et secun- commune, non proprium et ideo se- ,

dum dispositionem materias consimilem cundum eam non debet assignari sensus
illi, quae est in agente; animalis autem proprius. Si autem immutatio sit natu-
est secundum quam recipitur secun- ralis ex parte organi, sic habemus gus-
dum esse intentionale species objecti tum et tactum ; sed differunt , quia or-
agentis in potentiam animalem , ista ganum tactus immutatur a colore, vel Tactus im-
mediate a
autem species sic recepta non denomi- qualitate sensibili, qua3 est ejus objec- sensibili
immutatur
nat subjectum : unde visus non dicitur tum immediate, vel saltem potest ab ea gustus non
coloratus proprie, sicut paries dicitur immediate immutari : gustus autem non
coloratus, quia non recipit colorem na- potest immediate immutari a sapore,qui
turaliter : sensus autem non tantum re- est ejus objectum, sed mediante humore
cipit colorem,vel immutatur naturaliter salivali conjuncto lingua?. Probatio is-

ab objecto ,
quia tunc inanimata, qua3 tius secundi ;
quia si immutaretur im-
sic naturaliter immiutantur, possent sen- mediate a sapore, semper judicaret sa-

tire. porem talem, qualis est ; hoc autem est

Si autem immutantur alicjui sensus falsum in febricitantibus, quibus vide- Febrici-

Immutatio tanti qua-
naturalii naturaliler, cum hoc tamenimmutantur tur dulce amarum, propter amaritudi- redulcesa-
impedit ama-
iensatio- intentionaliter, imo magis intentionali- nemhumoris conjuncti quare.etc. Pro- ;
pit
rum.
nem.
ter quam naturaliter ; immutatio enim batio primi quia in quodcumque pas-
;

naluralis impedit animalem et sensa- sum activum ejusdem rationis agere po-

tionem, ut visum est ; si enim csset test, et aliud ejusdcm rationis activum
I
immulalio intentionalis .sine naturali, in illud agere potest, specialiter si pas-
Unde su- sicut est in visu, magis sentiretur, et sivum sit extrinsecum. Quod dico prop-
miti.trsuf-
ficientia verius, quam cuni ea. Ex diversilate ter intellectum et voluntatem,qua3 pos-
sensuum
2. d. 3. q. igitur immutationis organi ab objecto. sunt pati in nobis intrinsece, quas tanien
S arl 3.
 OU.ESTIO VI 497

objecta movent intellectum et volunta- mus ordine generatioiiis, vel imperfec- j-^g,,,^.

tem unius hominis, non ino^ent prop- lionis, vel communitatis, quia
'
est fun- P'-""^'^
' '
soixus r/e-
ter hoc, nec possunt rnovere intellectum damentum omnium aliorum. et com- ncratione.

et voluntatem alterius , tunc enim di- munis omnibus habentibus sensum,

versoriim posset esse una intellectio nu- etiani imperfectum.
mero modo ; ita est, quod calor in aere, Ad primum in oppositum, dicendum 0.
Ad pri-
vel alio corpore extrinseco, et calor in quodobjectum sensus est tantum acci- mwm.

carne, qua? est medium intrinsecum, dens dc tertia specie (Jualitatis. Undc
sunt ejusdem rationis ,
quia unus gene- 1. Phijsicor. dicitur quod illa secun-
ratur ab alio generatione univoca; ergo dum qua? fit altcatio, non diffcrunt a
si calor carnis potest agere immediate sensibilibus : certum est autem per
in organum tactus, ita poterit immediate Phiiosophum Ibidem, c. de Qualit. quod
lic defi- calor extrinsecus. IIoc autem quod alteratio est in tertia specie Qualitatis.
quod est
Ms.va- dictum est de identitate caloris carnis Similiter in Prfedicamentis dicitur quod
auis Ibl.
. col. 3. et animalis, videtur falsum, quia ha- in tertia speeie Qualitatis est passio et
1. iO.
bent diversas operationes, scilicet calor passibilis qualitas, qua3 etiam dicuntur
carnis consumere, et calor animalis ge- passiones, quia passionem inferunt
nerare carnem. Xec potest dici quod sensibus : ista? autem qiialitates dif-

agat utinstrumenturn anim;e, quia qua3- ferunt quanlum ad immu-

formaliter,
ratur quid recipit ab anirna, etc. tationem sensuum et ideo secundum ,

Pra3terea, calor magis materialiter re- hoc accipiuntur diversi sensus, non
cipitur in carne quam in aere, cuni sit aiitem secundum genera accidentium,
materialior ; ergo si calor carnis potest ut supponit argumentum.
irnmediate immutare organum tactus, (c) Ad secundum, dicendum, quodma- Ad secun-

quod est receptivum speciei sine ma- gnitudo, et iigura non duterunt a pvo- Quare ma-
teria, multo magis calor aeris ,
quia, ut priis secundum rationem %urfvon
sensibilibus
probatum est, immutalio materialior objeclivam formalem et propriam, qn?esensuspro
^'''°''"
magis impedit ; spiritualior est sensibi- requiritur ad distinctionem potentia3
lior. sensitiva3 proprias, licet absolute, quan-
do sen - (b)
. Ex primliclis patet ordo potentia- tum ad suam entitatem realem, distin-
Uiu in
obililate.
rum quod visus cum immutetur tan-
;
guantur ab eis, magis quam ipsa inter
Scot.
rft-
i^j^-j intentionaliter, est nobilior sensus, se. Circa quod sciendum, quodsensibi-
.. 3. q.
»'i 3. et certior : post bunc autem auditus,qui lia communia media sunt inter sensibi-
minus materialiter immutatur ,
quia lia propria, qua? immutant sensus pro-
mediante motu locali, qui tantum est priosperse et primo, et sensibilia per
primus motuum : post hunc olfactus, accidens, qua3 nec per se, nec primo im-
quia immutatur materialiter ex parte mutant sensus, quia sensibilia commu-
objecti, quod est reniotius a potentia nia non immutant per se sensus pro-
quarn organum : post hunc gustus, quia prios, quia faciunt ad differentiam im-
immutatur materialiter ex parteorgani, mutationis : aliter cnim immutat ma-
sed non immediate cum suo objecto, sed gnitudo magna et parva, et unum quam
mediante humore intrinseco. Ultimus multa, et circulare quam triangulare,
autemquoad nobilitatem cognitionis est et quiescens quam motum, sed non
tactus, quia immediale ab objecto suo faciunt ad sul)stantiam immutationis
materialiter immutatur. Est tamen pri- sensus pruprii, nisi mcdiante sensibili
Tora.ni o.
 498 DE ANIMA
proprio , et ideo secundum illa non de-
bet sumi aliqua potentia sensitiva pro- ANNOTATIONES
pria.
CONCLUSIO
7. Ad dinendum quod tactus est
aliud I

Ad ler
tium. plures sensus secundum speciem, non
autem secundum genus ideo sunt tan- Qiiinque sunt tanturn sensus externi, quo-
,

tum quinque genera sensuum,sicut sunt rum sufficienlia ostenditur.

quinque genera potentiarum, licet non

sintnisi quatuorgradus viventium.Ita in (a) liespondeo quod probatio Philosophi

proposito, quia unus sensus super alium non est a priori ,

quia probat ex numero

gradum organorum, eLc. Philosophus 2. de Anima,

non constituit distinctum tan-
te.rt. 128. et sequentibtis probat tanfum
Quomodo gentium. Vel potest dici, quod tactusest
,

se;*sus <ac- yj-,jyg

quinque esse sensus externo^, idque a pos- Secundum
peneris
'^
Physici talia autemnon "^
:

tus est teriori, ul ait, Doclor liic : in hoc sensuum Grceces hic
nuus, i'i- solum sunt illa, quorum unum per se textus est
de q. 2. ' ^ ^
. numero conveniunt omnes Philosophi, et inilium
transmutatur in alterum, sed etiam terlii ti-
Theologi, etsi aliler ; et, aliler a variis de- bri.
illa, quiB transmutantur in tertium ;
ducalurejus sufticienlia. Scolus, ut videtur
omnes enim qualitates tangibiles sunt cffileris rem explicat, nec multum
clarius
transmutabiles in mixtum. Vel potest differt in hoc a D. Thom. 1, part. qusest. \
dici, quod habet unum fgenus propin- 78. artic. 3. Modus dicendi ipsius con- Deductik
numeri
quum innominatum, quod potest dici sistit in hoc discursu, quia quinque tan- quinque
sensuum.
omnes sensus
qualitas tangibilis , sicut Lum sunL sensibilia, quoe diverso modo per
habent unum genus propinquum inno- se immutanL sensus, eL nullum eorum a
pluribus sensibus percipiLur ergo LanLum
minatum, quod potest dici sensus in ;

sunL quinque sensus. Antecedens probaLur,

communi.
quiaquoddam objecLum pure intenLionali-
Ad qtiar- Ad aliud, dicendum quantum ad mo-
lum. Ler immuLaL sine acLione maLeriali comiLan-
dum immutandi, qui est realis in utro-
Le,etsicestobjeclumvisibiIe: aliud intenlio-
que, quod gustus est tactus, quia gus-
naliter, sed cum materiali immuLatione in
tabile tangit realiter organum, vel me- ip^o, et sic hsec est tantum laLio, eriLoljjec-
dium gustus, et gustatur tangendo ta- ,
lum audibile ; si alteraLio, eriL odorabile,
men quantum ad objecta formalia, sunt quod ordinarie calefit anLequain percipia-
Gustus, et diversi sensus sapor enim est objec-
; Lur, eL ideo, ul ail DocLor hic, hyeme odo-

'Jl'^'^^?^'^"^
tum sensus gustus, qui quidem sapor rabilia parum spiranL odoris ; aliud vero
sensus. est qualitas secunda causata a primis ,
objecLum immutaL inLenlionaliLer, simul
sedobjectum tactus sunt qualitates pri- cum immuLaLione subjecti seu organi ; et

m£e. Aliter etiam posset dici, quod gus- si hsec immuLaLio est per eamdem qualiLa-
tem sensibilem, est tangibile si per aliam,
quidam tactus ratione medii
;
tus est re-

idem re,sci-
quod
eri!, gustabile, cujus intentionalis immu-
quisiti utrobique, est
LaLio comiLem liabeL humecLaLionem, seu
licet corpus humidum,gustus enim capit
humorem salivalem : eL liinc esL, quod ali-
saporem mediante humido, seu humore
quando (ut hic adverLiL DocLor) dulcia sa-
salivali conjuncto tactus etiam fit me-;
piuiiL uL amara, quia luunor illo Lalis est,
diante aere vel aqua, quando extrema ul conLingiL in febriciLtuilibus'. Ilic discur-
tangentium se, non sunt sicca, ut dic- sus safis probabilis est, neque hic dari polest
tum est supra, quxstyif. tumen illud dic- convincens vel evidens, (quidquid dicanl
tummediumin tactuest rccidentaIe,non quidam interpreles ArisLoLelis, qui pulanl,

autem in gustu, ut dictuin fuit supra. tres ab eo pro lioc adduci demonsLraliones)
 QU^STIO VI 499

ut oslendit Tolet. cap. 3. qusest. 1. Conimbr. bilia et sensibilia tendit. Ideo enim orga-
3. de Anima, cap. 1. q. unic. ab hoc dis- num non potest recipere species omnium
cursu recedentes, alium, ut videtur, miniis sensibilium, quia requirit determinatam
probnbilem sequuntur. dispositionem ad recipiendum sensibile sine
Objectiones conlra quinarium numeriun materia,eL non polesthabere illudsimulcum
9.
s ensuum expe^liuntur. materia, regulariter loquendo, de quo dixi

Arguitur primo, pauciores esse sensus qusBst. prseced. et videndus est Doctor 2.

quam quinque. Aristoteles 2. de Anima, dist. 3. quxst. 8. ad 5. At intellectus non

cap. 10. et 2. de Partibus 3. ait quod gus- est organicus, ut docet Aristoteles 3. de

lus est quidam tactus. Secundo, una poten- Anima, text. 11. 11. 16. 19. et sic non re-

tia motiva estomnibus membris

in ergo ;
quirit ullam determinatam dispositionem
idem et unus sensus in omnibus organis. ad hsec, vel illa intelligibilia recipienda,

Terlio, unus intellectus sufficit ad omnia sed recipit omnia ; ct non oportet ipsum
intelligibilia ; ergo. Quarto, tot sunt sen- esse non tale realiter, quale illud est quod
sus, quot insunt animalibus perfectis ex recipit intellectualiter, sicut contingit in
Quare u-
Aristotele 2. de Anima, cap. 12. Sed qui- sensu ;
potest enim intelligere habitus nus sensus
se,
non cog-
busdam perfectis non insunt quinque, quia et actus, sibi inhserentes, quia talia recep- noscit Oiii-
nia senai-
(alpae non vident, ex eodem, 1. de Ilist. ta intelligibiliter, non pelunt oppositam
bilia.
animal. cap.9, balamre etiam non videnl, dispositionem enti intelligibili reali, ut
'
sed musculo pisciculo duce uluntur, ex species coloris in oculo, petit oppositam
Plin. lib. 9. cap. 62, unde est istud Clau- dispositionem ad colorem realem, et ideo

dian. lib. 2. ad Ealrop. oportet potentiam sensilivam communiter

Jmmensumque pecus parvo moderamine denudari a suo sensibili, ex Philosopho 2.

[caudse, de Anima, text. 71, 121.

Temperat, el tanto conjungit fsedera mons- Ad quartum, tantum vult Aristoteles tot
11.
[Iro. esse sensus non plures, quot in perfec-
et

Ad primum,communis interpretum Aris- tis animalibus invenimus sufficit ergo in ;

lotelisest tactuma gusturealiterdistingui. perfectissimo, nempe in homine, tantum

Tactus a Ita ipse habet, 2. lib. text. 112. e^ lib. 3. reperiri quinque, ut absolute negemus esse

afuer Ifs- ^^P' '• Q^^iod primo patet ex diverso objec- plures. Dc talpa,Simplic. et Philopon. 2. de
Talpa ha
tinguiiur. ^q, Secundo, ex diversa immutatione, ut Anima, Albert. lib. 22.de Animal. cap.id- bet visum
imperfec-
visum est. Tertio, ex diversitate organi, tim. putant eam habere visum imperfec- tUiil.

quia taclus est per totum corpus. Adlocum tum, Probat Albertus, quia alimenta quse-
Aristotelis, sensus est,quod gustus est runt. Ilaec probatio parum valet, quia odo-
quidam tactus suppositive, quia semper ratu possent quoerere. Puto tamen verum
supponit tactum. dicere hos auctores, quia, ut admittit Aris-
Ad secundum, potentia motiva eodem toteles citatus, habent oculoscute obductos.
10.
modo movet membra et alia externa, ct Praeterea vidi Lovanii facta magna inunda-
operaliones sensuum habent objecta specie tione, talpas natantes versus terram non
diversa, et modos tendendi specie diversos, inundatam, quod non possent facere sine
ita quod operatio unius sensus nullo modo visu : si enim caecus^ innon mari natet,
tendere possit in objectum alterius, exqui- sciet an versus terram, vel altum mare se
bus arguitur dislinctio specifica in sensibus, convertit. Itaque Aristoteles forle negavit
non autem in motiva potentia. tantum visum perfectum,
talpse si etiara
Ad tertium, quae sparsa sunt in inferio- imperfeclum negavit, negetur et ipse.
ribus, uniri contingit in superiori ; cum Quoad balgenam Conimbr. supra dicunt Bal(Bna
ergo intellectus sit longe superioris ordi- non onmino carere aspectu, sed gravi su- videt et
ynusculo
nis sine mulliplicatione, inomniaintelligi- perciliorum pondere obrui oculos, ne vada utitur.
 500 DE ANIMA

videat, et ideo ulilur illo pisciculo, nuUa Nos aper awUtu, lijnx visu, simia gustu,
ralione probant. Probari potesl, quia alio- Vultur odoratu, prxceditaranei tactu.
quin frustra natura dedisset ooulos, quos Tenendum tamen, in omnibus sensibus 13.

baliiense dedit. hominem superare ccetera animalia abso-

IUud certum est, omne animal habere lute, etsi secundum qu id exc\u.dt{lur ab ali-

lactum. Ita Aristoteles de Sens. et sensibili quibus. Aristoleles 2. de Aninvi, text. 94.
cap S.et ^. de Animal. c. uU. el lib. 2. et seq. et \. de hist. animal. 15. De tacLu
texl. 17. nonnulla carentguslu, scilicet im- patet juxta omnes ejus conditiones, de qui-

perfecta , ex eodem loco citato. Oppositum l)us Aristoteles 2. de Anima,cap.\O.Yji quia

lamen est probabile , ex eodem 2. de Parl. liomo habet perfectius temperamentum pri-
cap. 17. el 3. de A)iima text. 64. et expe- marum qualitatum , et sic est magis denu-
rientia faciet, quia omnia animalia discer- datus a qualitate tangiljili excellenti, etper
nunt alimenta sibi congrua a nocivis. Ad consequens, melius illa percipiet. De gustu
hoc pro alia parte, diceretur, imperfecla eadem ratio valet, quia cum tactu multiim
sapidis non mutari, sedcalidis ethumidis, convenit, et hominis complexio perfeclior
et per tactum ista discernere ; animalia per- indiget meliori cibo, et proportionatogustu
fecta habent omnes sensus, et de piscibus discretivo alimenti. In odore exceditur a
probat Aristoteles 4. de Hist. 8. vulture et cane secundum quid, scilicet

quoad facilitatem, vel ad majorem distan-

CONCLUSIO II
tiam. Sed perfectiusodorandi organum ha-

In perfectione, visus est primus, auditus bet homo ,

quia tamen est juxta cerebrum
frigidum, obturantur odorandi viae, distil-
secundus, olfaclus tertius, gustns quartus.
latione cerebri, et quo humidius et frigi-
{h)Ordo sensuum in nobilitale, etc. Resolu- dius est cerebrum, eo minus bene odora-
12.
Ordo sen- fio Doctoris hic est communis. Adde ejus tur. Vide Albert. lib. 2. de Anim. cap, 13.

perfec- rationi de visu, quod ejus objectum est in- llinc qui acutius olfacit, hebetioris est in-
tione.
ter sensibilia perfectissimum, quodque ad genii, quia habet cerebrum siccius.
majorem distaiitiam attingit, quam alii sen- Proeterea, quia bruta tantum percipiunt
sus. Ad auditum etiam adde, quodejus or- odores iunctos saporibus , sed homo alios Sensusho.
' '
^'
niinis,oru-
ganum est subtilius, quia aereum. perfectiores, quales sunt florum, et alio- lorwn per
auditum esse feciiores.
Objicies primo, hinc sequi rum multorum quse delectant, quia lempe-
perfectiorem visu ,
quia hujus organum rant frigiditatem cerebri, ut ait Aristoteles
est aqueum. Secundo, videtur auditura esse de Sens. etsensibilicap. S. Be auditu, pa-
caeleris imperfectiorem, quiaejus objectum tet in homine esse perfectiorem, quia per-
est qualilas transiens. Adprimum, mixtum cipit sonorum differentias, non tantum na-
illud non est semper nobilius, in quo prae- turales, sed etiam artificiales, habetque
dominatur elementum nobilius, sed in quo organum subtilissimum.
est perfectior mixtio. Ad secundum, etsi in Idem eadem ratione de visu dicendum
esse qualitatis sonus, sit imperfectior, in et de omnibus probatur, quia natura sensi-
ratione sensibilis et modo immutandi, per- tiva in homine, conjuncta est rationali, et
fectior est aliis tribus sensibilibus. sic est perfectior quam in bruto. Quoad ali-

CONCLUSIO III quos sensus tamen (ut dictum est) exce-

dunt bruta qusedam ex indispositioneorga.
Homo in sensibus absolute excedit alia
norum humani et quia operatio-
corporis
i
,

animalia.
nes unius membri, quandoque impediunt
Petes utrum sensus perfectiores sint in operationes aliorum. Per quod palet ad
homine, quam in brutis ? videtur quod iii vulgatum illud: Quod si quis teneat bruto-
brutis,juxta illudvulgatum : rum quorumdam sensus aliquot esse abso-
 01J.'ESTI() VI 501

lulo perfecliores, niliil est quo convinci dero, enim aquam transeunlem et
senlio

possil. manentem. Verum est, quod motus secun-

Peles secundo, qui sensus perfectiores dum collationem partium pra^teritarum
Quisemus
magisad sunt ad scienliam acquirendam ? Resnon-
^
cum futuris, non est sensibile, sed tantum
r-
scieniiam
deserviunt detur odoratum, et gustum parum deser- intolligibile. numerus, ut dicit
Similiter

vire : inler alios tres, qui deserviunt, visus replicationem unius post alium, non perci-
excellit.Prima pars experienlia,palet. Tac- pilur a sensu, sed ut dicit plura discreta ,

tus excedit visum universalilate subjecti, verbi gratia, trospanes, a sensuetiambruti

quia diffusus per totum corpus : et quando percipitur. Quies vero eatenus cognoscitur
est perfectus, arguit bonum temperamen- a sensu, quatenus modificat immutalionem
tum et complexionem totius corporis , et ojus, ut rem apprehendatcum consistentia,
ideo dicit Aristoteles 2. de Anima, text. 94. non cum motu.
molles carne esse ingeniosos, cujus ralio quod Doctor hic ait
Circa id sensibilia ;

16.

MoUiores
est,utex plicatD. Thom. lect. 3.quia mol- communia esse media inter propria et per
cariie lities arguit bonam complexionem, et or- accidens ; varietas opinionum est an impri-
ingenio-
siores. ganorum dispositionem. At visus excedit mant Jandunus
species in sensus,et affirmat
universalitate objecti, quia coelestia et ter- 2. de Anima, qusest. 18. imprimere species

restria, sensibilia propria etcommunia sen- communes in sensus, qua sensus, non qua
tit , idque facilius, distanlius, et immale- tales, vel tales scnsus. IIoc falsum est,quia
riulius , maxime deservitinventioni
ideo ;
motus cognoscitur qua talis sensus; a visu,
auditus autem maxime aptus est ad disci- ergo non per immutalionem sensus ut sic.
plinam, quia percipit voces explicantes Alii dicuntsensibilia communia imprimere
conceptus. Vide longiorem discursum de proprias specios in eos sensus qui ea perci-
his apud Suar. 3. de Anima, cap. 29. piunt. Albert. 2. deAnima, lext. 3. cap. 5.el
tribuitur Scoto4.f/. 12. qucest. 3. num.
CONCLUSIO IV 37. sed falso ut intuenti litteram ejus pa-
let quia ibi nil de hoc resolvil.
Qidnqiie siinl sensibilia communia, et per ,

Alii tenent non imprimcre. D. Thom. I.

se capiimlu?' a sensibus an vero per
;

part. quaisl. 17. arlic. 2. el quosst. 78. ar-

proprios necne, incerlum.
tic. 3. ad S. Et ratio est, quia non potest
(c) Ad secundum, magniludo et figura non sensibile commune imprimerespeciesejus-
15.
differunt a propriis sensibilibus, etc. Pro dem ralionis, in omnes sensus, a quibus
intellectione hujus, nota ex Aristotele2. c/e percipitur ,
quia sensus diversi actuari ne-
Anima, cap. 6. quod sensibile est triplex ;
queunt speciebus ejusdem rationis, quia
proprium, quod uno tantum sensu et sine organum cujusque sensus, ejusque tempe-
errore percipitur, utcolor commune, quod ;
ramentum commensurantur suo proprio
a pluribus per se, ut motus a visu et lac- sensibili ejusque specie, et hac ratione
tu per accidens, quod per se non movet
;
colligilur numerus sensuum, ut supra os-
sensum, sed prout unitursensibili proprio, lensum est ; neque potest species diversas
simt^senxi-
^^'' subslantia. Secundo, nola ex eodem imprimere, cum sit unum et idem sensi-
biiia corn- quinquo csse sensibilia communia, motum, bile, et eodem modo agens.
munia. . ^ . ,.
quietem, numorum, riguram, magnitudi- Sed si nulla species imprimunt sensibi-
nem. Ad rationem sensibilis communis suf- lia communia , explicandum quomodo
est
ficit pluribus sensibus cognosci , nec percipiuntur a sensibus, plusquam sensibi-
requiritur quodomnibuscognoscatur. Qui- lia per accidens. Prohoe, nota, quod unitas

m-r^cipiun-
'^''^"^ rejiciunt molum, et numerum ad hoc ad numerum
reducitur, et distanliaadma- ounmodo
tur senai-
bihaconi-
numoro, neganteseos a sensupercipiposse.
® '
1-11 gnitudinem. Magnitudo igitur a quolibet ''^P''^*^'»-
.
Uiiurnuig
munia. Sed verius est sub sensum impertecte ca- sensu percipitur per raodificationem spe- niiudo et
figura.
 502 DE ANIMA

ciei proprii sensibilis, quia ul sensibile pro-

priurn agal, requirit quanlitalera ,
el sicin

productione suse speciei includil reproesen- QUiESTlO VII

lalionem magnitudniis seu quantitatis ,
et

quia liaec non est sine figura, reproesenta-

Jolus, nu- tur simul figura. Ileliqua tria communia Utrum ralijne hujiis ,
quod dlcilur iii
merus,
fuies quo- aliter cognoscuntur.
Visus percipit ea per iittera, quod idem est actussensibilis,
modo a ad ea quse perse sentiuntur:
coaptationem passio sint idem
et sensitivi, actio et
sensibus
•ognoscun- sic numerus videtur, quia plures species actus, sine motusl
tur et an
ib omni-' imprimunlur : moLus, quia res motacerni-
')US.
tur propior, vel remotior ab aliquo alio
Aristot. 3. de Anima lect. 139. et 3. Physic. lect.
corpore, ideo navigans non videt motum, 18 et2L et9. Melaph. lect. 16. D. Tliom. in 2.
si niliil videta quo magis, velminusdistet. distiO. quiest. 2. arl. 4. et 2. cont Gent. cap.
l». et qUKsl. 7. de Potcnt. art. 9. ad 7. Gajet.
Videri etiam potest motus continua varia- \.part qua^st. 25. art. 1. Auraol. in 2. dist.
tione specierum visibilium. Quies videtur I. quivst. 2. et ?>. Baccoa
art. 2. \v- quaest 2.

geivt. dist. 19. q. 1. Valent. 1. p. d. 3. q. 2.

rem videndo in eadem distantia, et consis-
part i. Aatoa. Aadr. in lib. sex Prin-.ip. Pau-
.

tenlia. Tactus numerum senlit, quatenus a lus 3. PAys/c. </. 3. Masius 3 Physic.
Venetus
motum ut a cap. 3. sect. 1. ^.4. Ferr. q. 2. Soacia. 5. Me-
diversis sensibilibus afficitur,
taph. qucest. i. Gouiinbr. 3. Physic. cap. 1. q.
pluribus ejusdem tangibilis partibus suc- 3. Sitarez disput. 18. Metaph. Hurtad. disp.
II. Physic. sect. 2. Aversa q. 23- Physic.sect. 6.
cessive tangitur, quietem contrario modo;
tres alii sensus eodem modonumerum sen-
tiunt ; figuram forte nuUo modo motum :

Arguitur quod secundum Phi- sic : 1.

difficile sentiunl, nisi qualenus corpus so-
losophum, idemest actus motivi, et mo-
nans, vel odoriferum successive approxi-
bilis, actus acHvi est actio in mobili ;

matur, vol removetur. Sed gustus niliil ho-

actus est passio : ergo, etc. Prasterea,
rum discernit.
omnia cognoscuntur sine actio est in patiente , sed sl actio non
Sic sensibilia
speciebus ab ipsis impressis per modifica- esset idem quod passio, esset contraria

tioneni specierum propriorum sensibi- sibi, et sic non esset in patiente, cum
lium. contraria non possint esse eodem in ;

Isle modus dicendi probabilis est, sed ergo est idem quodpassio. Probatio ma-
18.
Sensibilia cum admittat sensibilia communia coope-
joris, quia si actio esset in agente, cum
communia, sensibilis, videLur
proprii
species rari ad
species fundetur in motu tunc agens in quan-
an ,

jjroprias seque probabile, quod imprimant proprias quia illud move-

habcnt. tuni agens moveretur ,

species imperfectas, subordinatas speciebus motus consequens

retur ; in quo est ;

propriis , et li3e possunt esse ejusdem ra-

est falsum ; ergo et antecedens.
tionis in diversis sensibus, sicut et illa
Praeterea, Philosophus probat 5. Phy-
modificatio, quia sensus non Ins, sed pro-
commensurantur per sicor quod ad actionem et passionem,
.

priis sensibilibus :

non est motus quia ad motum non est

quod patet ad rationem oppositae sentenlioe. ,

Hsec notare volui pro nolitia communium mutus sed ista probatio non valeret, si
;

sensibilium. actio et passio non essent motus, ergo

etc. Praiterea, actio est duplex ut dici-

tur9. Met. una transiens in materiam
exteriorem immanens sed actio
et alia :

transiens cum motu est continua, et per

consequens successiva sed omne suc- ;

cessivum, aut est tempus, aut tempore

 , .

QU^STIO VII 503

mensuratum ergo : et talis actio. Setl

non potest esse tempus, quia est in ge- RESOLUTIO

nere Quantitatis ergo est tempore men- ;

suratum : sed omne mensuratum tem- Actionem, qiias est Praidicamentum, esse
pore est motus ; ergo, etc. in agente, explicatur (/iiomodo, et

Gontra, potentia activa et passiva cjuanclo sit in patiente sicut passio,

sunt essentialiter distincta? ; sed poten- et idem cumpassione ? oide Doctorem
tiarum diversarum sunt diversi actus 4. d. 13. q. 1.

essentialiter ; ergo et actus talium po-

tentiarum sunt essentialiter diversi ac- (a) Respondeo, dico duo ;
primo, quod 3,

tus, potentige activge estactio,etpassiva3 actio, secundum quod est Praedicamen-

potentias cst passio ; ergo, etc Pra3terea, . tum. est in agente subjective. Secundo,
ignis agens in duo ligna, aut agit unica quod aliquo modo, actio et passio sunt
actione, aut duabus ; si una , aut illa in patiente. Probatio primi sic : relatio
erit in agente, et sic liabeo propositum ,
non separatur fundamento suo, vel a
a
si in passo, tunc erit in duobus lignis ;
ratione fundandi aliqua autem relatio, :

et sic sequitur quod unum accidens nu- ut de secundo modo, fundatur super ac-
mero erit in duobus subjectis, quod est tionem et passionem, sicut relatio cale-
inconveniens. iSi autem duabus actio- facientis ad calefactum,patris ad filium,
nibus agit, puta calefactionibus, lunc vel saltem rationes fundandi istas rela-
idem agens numero habebit plures ac- tiones, sunt actio et passio, vel secun-
tiones numero diflerentes, et ejusdem dum esse sicut in patre et filio ; vel se-
speciei. cundum fieri, ut in calefaciente et cale-
Prseterea, si actio est in passo, ita facto; vel secundum faclivumad facien-

quod actio et passio sint idem motus, dum, sicut calefactivum ad calefactibile,
sequuntur illa tria inconvenientia posita utpatetS. Metaph. ergo talis relatio
in 3. Pli\isicorum, quod diversorum non potest separari ab actione, et pas-
specie sitidem actus specie et numero sione subjecto : sed talis relatio est in
quia activum et passivum specie difTe- agente, ut est agentis ad patiens, vel in
runt. Similiter doctio erit doctrina, et patiente quse est patientis ad agens; pa-
actio erit passio, et ulterius, quod agere ternitas enim est in patre, filjatio in
erit pati . Pr^eterea, si actio et passio filio ; ergo et aclio est in agente.
sunt idem motus, accipiamus unum Praeterea, omnis respectus realis est
motum singularem, verum est, quod in eo, quod realiter refertur per eum,
hic motus erit passio ; hoc autem est in- licet hoc non oporteat de respectu ra-
conveniens ; ergo, etc tionis, sicut patet de scibili, quod non
refertur ad scientiam, sed scientia ad
scibile. Actio autem est respectus realis
agentis ad patiens ; ergo est in agente Pr^Jca-
sic relato. Probatio minorisperBoetium Tativa se-

de Trinitate, dicentem, quod septem Bo"tium\,

Pricdicamenta non dicunt resabsolutas; '^•'^- *i'
^-

ergo formaliter important respectum

realem : illo autem respectu refertur
agens ad patiens ; ergo, etc
 ,

504 DE ANiM.V

Prffiterea, iinpossibilc estaliquod caii- sum : nec motio dieit respectum nio-
saliim lieri tle non agente agens, nisi vcntis ad passum, sed passi ad mu-
immutelur ad aliquam lormam in eo vens ; niovere autem est agere ; ergo
exislentem secundum
; forma enim agere est respectus agentis ad passum,
quod est mutatio, est in eo quod muta- nun c converso, ut dicunt alii.

tur sed illa mutatio nonest ad formam

;
(1))
^
Dicendum est ergo
' ^ secundum ^pra3- ^ .^-
Quid aci m ,

z>t> »ou a-absolutam, quia de non agente non fit dicta, quod actio est respectus quidam P«^^-«^"^- «^'j

fit ai/cns ahquod agens i^er aliquid existens m agentis ad passum, in agente existens ; !|

^°'
fuiiDn'. co al)solutum. Sed certum est quod et passiu respectus quidem pa-

non fd agens formaliter, nisi per actiu- tientis ad agens in patientc exis-

nem ; ergo actio est furma respecti\a tens ; molus (i>) autem est forma tluens
existens in agente. materia), inlerutrumque vel est llu- ;

Pra^terea, novem genera accidenlium xus formje secundum quod ponit istos
habent esse in su])jecto , in hoc diffe- duos modos intelligendi motum Cum-
runt a substantia ; sed relatio habet in nientator3. Phi/slco)'. et dicit ibi, quod
sul)jecto esse, licet in respectu ad termi- iste secundus mudus est famosior, sed
num, actio est de illis ; ergo habet esse primus est verior. Secundum primum
in subjecto, et sic secundum suam ra- modum, motus est in genere sui termi-
tionem formalem est in subjecto : non ni ^el formci3 : moius autem secundum
autem putest dici quod sit formaliter in alium modum est in genere Ad ali-
patiente ,
quia accidens existens forma- qiiid, in qu« su-
primo modo relationis,

liter in subjecto, denominat ipsum , et mitur secundum numerum, vel unum ,

ideo si esset actio formaliter in patien- quia respectu termini a qiio, importat
te, patiens diceretur agens , sicut pa- talis lluxus multiplex, respectu termini
ries dicitur coloratus in quo est color ad quem, unitatem. Est autem intelli-

formaliter , hoc cst falsum , sed solum gendum, propter conclusionem princi-

agens denominatur ab actinne ; ergo palem, quod respectus quoad pra^sens,

est in eo, sicut in subjecto. est in duplici differentia. Est enim qui-
Prasterea, creatio est actio in creante, dam respectus intrinsecus adveniens,
ergo similiter actio agentis creati est in qui de necessitate advenit positis extre-
agente. Probatio antecedentis ,
quia si mis, et talis tantum est de genere Rela-
esset in creatura, cum creatio passio tionis, sicut positisduobus albis, de ne-
non differret a creatura,tunc creatio ac- cessitate seauitur similitudo. Similiter,

tio non esset prior naturaliter creatura posita activa et passiva generatione in
hoc autem est falsum, quia est ejus facto esse, de necessitate ponitur pater-
Respeclus
caiisa. Gonsequentia patet, quia sicut nitas etfdiatio. Alius est respectus ex-
se habet agens
o increatum ad suam ac-
tionem,ita agens creatumad suam: pra3-
trinsecus adveniens,7 qui
necessitate, positis
^
11
extremis
non ponitur de
, lalis est
«^'
secKS c.c-
pjican/ur.
de qvo >
scni
'fj*',^,';^

^•'''""

terea, per aucioritatem Avicennaa di- respectus importatus in sex aliis Pra^- ^i^ ^3. q. i

ceniis, quod secundum aliquos movere, dicamentis relativis ;

posita enim re
moiio et moius sunt idem secundum quandali, vel temporali et tempore, non
essentiam secundum veriiaiem
, sed dc necessitale punitur qaando , sed re-
hocest falsum, quia movere unu dicit quiriiur vel adjaceniia temporis ad lem-
respectum motus ad moventem, ut di- porale.
cunt, sed moventis ad moium, ul pas- IIoc viso, sciendum quod agens po-
 QUyElTlUVll 505

test comparari, vel acl lerminum pro- deiu seeunclum auctoritates ; ergo ista

ductuni, vel ad passum : si comparetur cM ({ua^dani actio facta in patiente,

ad terniinum productum, sive sit in cj[Ufe differt ab actione, C[ua3 est Prie-

/?6v/, sive in faclo esse, ut calefaciens dicamenlum , et de liac actione facta

ad calefactionem, sive ad calurem, lociuilur Philosophus 2. de Aniina di-
quod est idem, quantum ad hoc. cens, quod ideo, quod imprimitur a
Tunc sic includit relationem, vel sensibili in sensuni, est actio. Certum
refertur ad ipsum productum rela- est autem quod non imprimilur in ipso

tione, (\w<G est de e-enere Ad aliquid, aliquid de genere Actionis, sed ejus ef-
'^^''^° ^.'^'^

qui advenit positis extremis de necessi- fectus, (jui est in sensu, imprimitur ;
<«•

tate. Si comparetur ad patiens iste res- ergo est aliqua actio acta praHer illam,
pectus quem includit non est de genere qua3 est de genere Actionis.
Ad aliquid, non enim posito igne Sed potest qu«ri, quare sic nomi- 8.

agente absolute et lignis, de necessita- natur? Respondeo, quod actio, qua3 est

te sequitur calefactio, vel talis relatio, de genere Actionis, est rtspectus in

sed requiritur appropinquatio extremo- agente tantum, cjuia latens nos quan-
rum ; non est ergo de genere Ad ali- tumcumque de se manifestatur per ef-

quid, sed de genere Actionis ; talis er- fectum, qua^ est actio acta ; et quia sic
go respectus extrinsecusadveniens, qui resnominamus in aliis, sicut per sen-
est agentis ad patiens, in agente exis- sum apprchendimus, ut communiter
tens, est aclio, qua3 est Pra^dicamen- dicitur; etideo, etc. P(jniturexemplum
tum, et simile est de passione. de charitate, qua3 licet sit habitus nobi-
Quantum ad secundum articulum, est lis, quia tamen est latens in anima, no-
sciendum, quod actio C|ua3dam est de minatur per effectum, qui est dilectio.

genere Actionis, et ista cst proprie dic- Est ergo duplex actio secundum jam
ta actio, de qua dictum est immediate ;
dicta ; sed actio acta est illa, qufe est in
et estquaidam actio acta vel pruducta, patiente, qu^ est effectus actionis pro-
qua3 non est de genere Actionis sicut , prie dictie, et ideo non est actio Pra3-
intelligere et velle, sunt quasdam for- dicamentum qua3 est in agente, nihil
ma) absoluta3, non de genere Actionis, enim est caiisa sui ipsius. Et differunt
sed sunt acta% vel producta3 per actio- in hoc, quod actio, qua) esl Pra^dica- Pmrf^c»-
nes intellectus et voluntatis, qua3 sunt mentum, est secundum quam, vcl per et actio

de genere Actionis. Istam divisionem quam ab aliquo est aliud actio autem :
cribu7itur.

ponit Simplicius super Prasdicamenta ,

acta est secundum quam aliquid est ab
qua^rens quare /am-c ponitur Praadica- aliquo esse autem a quo est aliud, et
;

E/fectus acmenlum, et non factio. Et respondet quod est ab alio,sunt rationes opposilc^ ,

tioTcta'^' quod hoc ideo est, quia factio dicitur nec eidem possunt convenire sicut ;

de actione et effectu actionis ; utrum- idem per se non potest esse producens
que enim dicitur actio et factio, et ef- et productum, pater et lilius respectu
fectus ejus. Gertum est autem quod ef- ejusdem, pater enim est a quo est filius,

fectus actionis est actio, non qua3 est et fdius qui est a patre .
Non est ergo
Pra3dicamentum, sed facta. Commen- verum, quod dicunt aliqui,scilicetquod
tator etiamS. Physicor. dicit, quod motus, ut est ab agente, est actio, nisi
agens ct patiens, et actio et passio dif- intclligatur dc actione acta, qua? est ef-
ferunt , sed actio facta inter illa est ea- fectus actionis ; iioc enim est proprium
 , .

506 DE ANIMA
producto, ut productum est, per actio- qui est motus, sine motu prsecedente.
nem esse ab alio ; sed potius debet di- Ad aliud, dicendum, quod Philoso- ^druar-
ci e converso, quod actio est a qua, vel phus non intendit ibi distinguere actio- '"»»•

per quam ab aliquo est aliud. nem, qua3 est Prfedicamentum in illos
9. Ad primum, dicendum quod verum duos, ita quod uterque sit de genere Ac-
mum '
ost, quod idcm est actus motivi ac- tionis, imo uterque modus ibi positus,
tivi, qui est actus passivi vel mobilis est extra genus Actionis ; utraque enim
formaliter : sed ille actus non est actio, actio tam manens in agente, sicut intel-
qu« est Pra?dicamentum, qua? est in ligere et velle, quam transiens, est ac-
agente formaliter, sed est actio pro- tio producta. Sed differentia est, quan- ^^^.^ .

ducta effective ab agente. tum ad hoc, quod talium actionum quas- manens. et
' *
Iransiens
rfuHi!^^""' "^^ secundum, dicendum quod actio dam est perfectio agentis, licet non se- diffenmt.
acta est in patiente,ut dictum est, non cundunn quod agens est, sed secundum
autem illa, qua? est Pra^dicamentum. Ad quod perfectibile est, ita quod idem se-
probationem, dicendum, quod actio illa, cundum diversas rationes sit agens et
qu^eest in agente, non est motus, ideo recipiens quajdam autem est perfectio
,

non sequitur quod omne agens in quan- extrinseca operantis, sicut transiens.
tum hujusmodi moveatur, sed potius (c) Ad aliud, dicendum quod actio, Ad quin-
tum
quodsit motivum. qua3 est Prsedicamentum, qu« est res-

Ad ter- Ad dicendum quodconsequentia

aliud, pectus extrinsecus adveniens, manens
tium.
Philosophi non tenet per illud medium, in agente, non est successiva, quod
quod actio sit motus , sed tenet per si- mensuretur tempore, vel sit tempus,sed
1
mile, sic : si ad motum non est motus ; tantum quia coexistit tempori ex conse-
ergo a simili, ad actionem non est actio quenti, quia coexistit motui, cujus est
ex qua consequenter ulterius sequitur ,
causa, et manet cum motu ; non tamen
ad actionem non est actio ; ergo ad ac- est motus,quia nihil est causa suiipsius,
tionem non est motus, quia actio est et motus mensuratur tempore, non ta-
causa motus effectiva vel formalis, qua men quod propter hoc illa ac-
oportet,
agens agit, vel dicitur agens. Ulterius tio mensuretur tempore, sicut Angelus ^^,-^, ^„
dicitur per hoc, quod esset processus in coexistit tempori, non tamen mensura- ^u^r^^^il
infmitum in actionibus, quia si ad ac- tur tempore. p°''^-

tioncm csset motus, cum istius motus

actio sit aliqua causa, oporteret pr^esup- ANNOTATIONES
poni aliam actionem, aliam ab illa, ad
CONCLUSIO I
quamesset ille motus , et tunc quaeram
de illa actione, mo-
quae est causa illius Aclio non esi absoliitum, ul conslUuit Prse-

tus, utrum ad illam sit motus, vel non ? dicamentum, sed respectus extrinsecus,
in agente
Si non, eadem ratione, nec ad primum.
et

Si sic, erit processus in infmitum.

(a) Respondeo, dico duo ;
piimo, quod ac- n,
Prseterea, tenet per locum a minori
10. iio secundtcm quod est,, elc. Pliilosophus 2.
consequentia Philosophi ;
quia cum mo- de Anima, text. 138. et seq. ail aclum sensi-
tus sit actus potentia) passivaj, si ipsa
bilis, et sensus esse eunidem, et aclionem
potest exire inactum suum, qui est mo- passionemque esse in patienle. Pro hujus
tus sine motu pra^cedente, multo fortius rei explicatione notandum ex Doctore 4. d.
potentia activa potest in actum suum. 13. quxst. 1. num. 12. actionem varie su-

I
 : ;

QU^STIO VII 507

mi. Primo, pro operatione, qua3 tamen est quia Boetius de Trinit. tenelseptem ultima
qualilas, ut ostendit 1. d. 3. qusnsl. 6. num. Prajdicamenta non esse res absolutas , ex
31. et qu,vst. 9. nu7n. 10. Secundo, pro res- quo sequitur actionem esse respectum,
pectu producentis ad productum totale, quia non datur medium. Pro quo
ut patris ad tilium. Tertio, pro respectu Terlio notandum, respectum alium esse Respectus
i7itrinsecus
inducentis ad inductum, vel educentis ad inlrinsecum, alium extrinsecum : ille po- el extrin-
secus, quo-
eductum ; et isti respectus sunt intrinseci, sitis fundamento et termino, necessario modo dif-
quia posilis fundamento et termino, neces- resultat, ut positis duobus albis, simi- ferunt.

sario resultant. Quarto, sumitur pro re litudo, quse impediri nequit. llic non
acta, includendo respectum, quem explicat ita, sed requiritur applicalio unius ad
Iioc, quod est esse ab alio, quod colligitur aliud, ut positis locabili et loco, non se-
ex Philosoplio 3. Phijsic. text. 22. et tenet quitur locatio, nisi fiat applicatio ; et posi-
Simplicius hic citatus a Doctore. Quinto, pro tis veste et homine, non ponitur statim ha-
respectu transmutantis ad transmutatum , bitus, vel habere de quo Scotus supra num.
et in hac sisjrnificatione constituit Pri3edica- 9. et 3. d.\. quasst. 1. art. 1. actio autem
mentum Actionis ,
quia in prima acceptione estrespectus extrinsecus, quia positis agen-
est forma absoluta, in secunda et tertia est te et passo, non resultat nisi approximen-
de genere Relationis , in quarta est in gene- lur ;
quod vero respectiva sit, proeter supra
re Quantitatis vel Qualitatis, secundum allata, ex eo patet quia intelligi nequit,
connotatum : idque colligitur ex Philoso- neque concipi, nisi concepto ejus termino.
pho jam citato, ubi ait quod actio est opus, Prseterea agens et patiens sunt correla- 13.

et flnis activi, text. 19. id est, res acta. tiva ;

ergo eteorum abstracta. Antecedens
Unde cum ibi dicat Philosophus actionem patet, 5. Metaph. text. 20. dicitur quod
esse in passo, sumit eam pro connotato agens et patiens referuntur secundo modo
illius finis et operis, quod idem est ac res reiationis, de quo Doctor ibidem quaest. 12.
acta , vel pro respectu ejus, qui est esse ab Consequentia est clara.
hoc, et sic est passio. Vide Doctorem supra Nunc probatur conclusio Doctoris, quoad Actio est
in agtnle
a num. 13. ostendentem hoc esse de mente primam ejus parlem nempe actionem ut ,

Philosophi, de quo latius agit 3. Physic. constituit Proedicamentum, sensu jam ex-
exponendo text. 18. et sequenles. plicato, esse in agente, per suas rationes.
Ex quibus sequitur, quod quinta signifi- Prima, quia relatio est in eodem cum suo
catione constituit Praedicamentum Actionis. fundamento ; ergo et actio cum sua poten-
PrcCterea 5. Metaph. definitur potentia tia. Secunda,actio realiter refert agens ;

activa quod sit princijjium transmutandi ergoin eo est. Reliquaerationessunt claroe,

aliud,inquantumaliud; ergo transmutatio quibus adde primo, formam
et efficaces :

erit actio ;
productio autem, vel eductio non denominare nisi subjectum cui inest
forma3 substantialis, non erit transmuta- ergo actio inest agenti, vel patiens erit
tio, quia hasc non respicit aliud quan- in realiter agens, actione sibi inhaerente. Se-
tumaliud, ita ut sic maneat, sed potius de cundo, in eodem non sunt respectus oppo-
uno facil aliud. siti, saltem ad idem ; et universaliter, actio

Secundo, notandum ex MoGiovQibldem., et passio sunt hujusmodi, vel habent hu-

lestab- num. 5. actionem non esse formam absolu- jusmodi respectus annexos ergo. Vide
;
Uum.
tam, tum quia ad eam esset actio, et sic Antonium Andream 9. Metaph. quiest. 4,

processus tum etiam, quia si poneretur

; Fab. Theor. 41. et Joannem Canonicum. 3.

in agente, hocpriussemoveretquamaliud, Physic. qnsest. 2. qui latius de hoc agunt.

quod est absurdum, si vero in passo lioc, Secundam partem suadet, nempe actio- Acti') pro
prius moveretur forma absoluta actionis nem quodam sensu esse in passo, sumptam re acta, in
passo se-
quam quanlitate, vel qualitate : tum tertio, scilicet pro re acta, Quod vero sic sumatur, cunduin
Philosoph.
508 DE ANIMA

palelex primo iiuLabili, el ex Simplicio, et centis dicunlur docenlis ,

quia ipse signa lo.

Commenlalore a Doclorecitatis. qu?edam exliibet, quibus discens movetur

Perlioc patet ad argunienta, quoe addu- ul tales operalionescogniLivas efformet.

cuntur ex Pliilosopiio ,
quia quando videtur Ad secundum locum, male cilalur ,
quia
dicere actionem esse in passo, loquitur de non dicitur quod actio est in eo quod fit,

aciione -dcla, \mde2.de Anima, text. 104. sed actus : sed si poneretur actio, perinde

ait : Atque ut aciio passioque non in agente, esset, quia de re acla, sou de operatione
sed in eo qiiod palitur, sic et ipsius sensi- transeunte ibi loquitur Pliilosophus, scili-

bilis actio in sensitivo est. Ubi expresse lo- ceL de oedificationis termino. Vide Scotum.
quitur de operatione, quoe est actio acta, in illum text. el Antonium Andream 9.

manens in sensitivo, quod clarius Iiabetur Metaph. qusest. 4.

in translatione antiqua, ibi : sic sensibilis Ad tertium, ille locus est potius ad op-

actus, et sensitivi, in sensitivo est : sed sen- positum, maxime juxta translationemanti-
sitivum esl agens ; ergo si sumit actionem quam, ut jam dixi. Adde ibi Philosophum
proprie dictam, in agenle est. Sed de Iioc tantummodo disputare pro et contra, et ni-

nonloquitur, sed de operatione, quse est hil resolvere.

immanens, et sic in passo est, quod est ip- Arguitur secundo, actio est motus,3. Phg-
sum agons. sic. text. 19. ibi : cum igitur utraque (ac-
tio, et passio) sit motus : el text. 21. id ha-
Solvunlur argumenta contra doctrinam betur clare : sed motus est in passo, 3.
datam de actione el passione, earumque Physic. 18. ergo. Respondetur, procedit
subjecto. tantum do aclione pro re acta, sedde dis-

Arguitur primo ex Philosoplio, tevt. 20. tinctione actionis a mota, agetur conclusio-
inconveniens idem ne sequenti, et illa loca explicabuntur.
dicitur non esse ut
commune duobus, agenli, Arguitur tertio,actio estens successivum,
actu sit scilicet

et patienli quia agentis est, ut a quo, pa- saltom quando agens succes^ive agit ; er-
,

tienlis, uL in q:(o : et adducit exemplum de go est moLus, et per conscquens in mobili

doctione, qua3 csl a docente , sed est in quod est passum. Respondetur mensurari
discenle. Ilem 9. Metaph. text. 10. liabetur actionem non tempore, sed sevo, quia res-

sic : quorumque pr.vler actionem est aliud pectus non est successivum. Ita ScoLus

quodsit, horiim actio in eo quod fit est, ul hicadult.

cedificafio in eo quod ;edifi,catur. Item 2.
COaCLIjSIO II
de Anima, text. 140. sicut (inquit) actio et

non in agente,
Motus sumptuH pro forma fluente est in
passio in patiente esl, sic
Priedicamento termini ; sumptus pro
et ipsius sensibilis actio in ipso sensitivo
Respondetur, isia loca intelligi de fluxu formne, in Ad aliquid.
exislit.

actione, quse est operaLio, vel res acla (b) Motusautem estformafluens, etc. Ilic IG.
Motiis\
quod satis jam ostendi ex ipso Philosopho docetmotum esse in Prfedicamenlo sui ter- qito Fr

adductis ejus locis, ut videtur, ad propo- mini, verbi gratia, si est ad Qualitatem, dicamefi
est,
silum expressis, et exemplum de actione est in illo genere : si ad Vbi, similiter est in
sensibilis et sensilivi (ut habet translatio Vbl , sed intelligere reductive, et hoc su-
anliqua) quoe est in sensitivo secundum mendo motum pro forma fluente,secundum
Philosophum, satis demonstrant loqui Phi- Commentatorem. Si vero sumatur,etsccun-
losophum de operatione, quia non est alia dum eumdem, pro fluxu formte, ait Doctor
actio sensibilis et sensitivi, speciesenima esse in genere Ad aliquid. Uoc difficile vi-

solo sensibili producitur. Exemplum de detur, quia ille fluxus formri), est passio,
doctione est morale, quia docens nihil Phy- hsec autem est respectus extrinsecus adve-
sice efficit in discente : sed operationes dis- niens, 4. d. 13. qnxst. 1. et d. 43, quxst. 5. Aclio
 QU^STIO VII :m
SIO VI ergo noneslin Ad alir/uid^ sed in proprio
uibus
dantiir genero Passionis. Respondelur ex ipsoDoc- COXCLLSIO 11 1

tore qu!PSt. 1. num. 16. quod respeclus

Aciio, passio, el molus realiter inler se
fundalus super nioluin, est inlrinsecus ad-
differunf.
veniens , quia motus est ipsa forma induc-
18.
la, vel educta ; respectus ergo passionis Hinc incidit dubium, utrum actio reali-
proprie dictie fundatur super polentiam ter differat a passione, vel motu ? Commu-
ad transmutari , sicut actio super polen- nis Tlioniistarum negat. Item, Suarez 2,
tiam ad transmulare ; terminus autem non tom. Metaph. disp. 49. sect. 1. lial^ctur ex
transmutatur per actionem, quia non sup- Aristotele 3. Physic. texl. 19.ubi comparat
ponitur imo actio el passio pos-
ipsi, actionem,et passionem vioe Tlielns Atlienas,
sent abslraliere a molu el mulalione, ut et Athenis Thebas qui locus, inquit P.
,

tcnet Doctor 4. d. 43, qua,sl. 5. num. 9. Hurtado in Phjjsic. d. nullam 11. sect. 4.
ctio, et
isioabs- Exemplum est de maleria prima, cui si- expositionem admittit. Tenendum tnmen
ahunt a
ohi,
mul tempore concrearetur forma nam ; in liTC tria inler se realiter distingui. De ac- Actio.Tpas-
possent priori nalurae sio. et mo-
tantum habet materia res- tione et passione palet quui sunl in sub- tns reaii-
3 aine ,

peclum producti ad Deum, qui esl intrin- jectis realiler distinctis, ex dictis, el alio-
'''^'
'.^J',j^

secus adveniens ; in secundo instanti natu- quin idem esset realiier verberare et ver-
rae,quo informatur a forma, liabet res- berari ; et eadem ratione patet de actione
pectum extrinsecus advenienlem passionis, comparata ad motum , quia hoec tautum est
sine quo bene posset a Deo conservari :
in passo. De motu et passione suadetur,
quo casu habetur actio et passio sine quia sunt in divcrsis generibus. Prseterea,
molu, vel mutatione, quia ibi non est ubi non est molus, nec mutatio sensuum
Iransitus a privalione ad habitum vel for- secundum AristoteIem,ibiest passio,ut dic-
mam, qui ad mutationera requiritur. tum esl, Tertio, et efficacius quia respec- ,

Contra, quia sequitur non esse ibi aclio- lus passionisnon fundatur in motu, nec in
nem vel passionem ,
quia secundum Doc- termino actionis, ut optime docet Scotus
torem sunt respectus transmutantis et quwst. d. 13. qunest. 1. num. 16. quo casu
transmutati ; ergo ubi non est mutatio, non differret a motu, quia inseparabilis es-
ttns du-
citersu- non possunt esse. Kespondetur Doctorem set ab ipso secundum eumdem 2. d. 1.
litiir.
ibi presse loqui de mutatione, ut sumitur quwst . 4 . sed fundalur immediate in poten-
ab Aristotele, quatenus secundum eam res tia passiva mutandi ; ergo non est unde
aliter se habet nunc quam ante ,
quo sensu identificetur motui. Quarto, si sumas mo-
requiritur subjectum praecedere formam tum pro fluxu formoe, erit respectus intrin-
lempore ; sumendo mutationem,
at latius, secus adveniens, ut dictum est ; ergo rea-
et forte juxta Philo.sophum sufficit quod liter differt a passione, quse est extrinsecus
subjectum sit prius natura quam forma, adveniens. Si vero motus sumatur pro ipsa
ut mutelur, et patialur, et in illud agatur, formaproducta, vel educta, cum 1kt3c sit

de quo optime Doctor 2. d. 1. quipst. 4. ad subslantia, quantitas, cjualitas, vel ubi

5. Si tamen omnis prioritas receptivi tolla- (quia ad lni3c tantum datur motus, secun-
tur, non erit actio, nec passio, et ideo crea- dum Philosophum) nec passio in aliquo ho-
lio acliva entis simplicis ut Angeli, vel pri- rum fundetur, sed in mutato sequitur ,

mae partis compositi, non est actio, neque quod est distinctio realis inler ea et mo-
creatio passiva eorum passio, ut habet Doc- tum.
lor ibidem ,
quia nulla est ibi mutatio. Ad locum Aristotelis, dupliciter potest 19.

considerari via Thebis Alhenas, et e contra ;

primo pro spatiointerjacente, et certumest,

quod quantitas illa spatii eadem est,et quod
 , ,

510 DE ANIMA
ulraque via quoad lianc, est malerialiler ea- actiones, et ad actionem de genere Actio-

dem, et quantum ad hoc actio et passio nis. Si lamen sumas actionem de genere
sunt idem malerialiler in motu, quia po- Actionis, utdivisum, erit univoca ad im-
sito motu, uterque respectus aclionis et manentem, id est, cujus terminus manet
passionis resultat, qui tamen inter se,et a in agente , et ad transeunlem cujus termi-
motu realiter differunt. Secundo, pro res- nus est in alio. Communiler tamensumitur Operaiio
pectibus mutuis distantise Tliebarum ab aclio immanens pro operationibus quas sunt .^*'
f^"°
Athenis, et e contra ; et hi differunt inter verse qualitates, ut probat Doctor 1. d. 3. etquadta

se, et a spatio realiter, nonminusquam si- qusest. 6. ad terlium, et fusius quodlib.

militudines hujus, et illius albi, differunt 13.

qua fundantur.
inler se, et ab albedine in Proquo nota ex eodem 1. dict. 3. quaest.
Exemplum illud itaque magis est ad oppo- 6. ad pritnum j^rinc. ad aciionem proprie
siium unde subdit Philosophus, ieor^. 21. dictam tria requiri. Primum esse in conti-
Neque sispatium ununi distaalium, sic et nuo fieri. Secundum respicere aliquod sus-
distare hinc illuc, et iUinc huc idem erit. ceptivum in quo est. Tertium aliquid pro-
Ex quibus verbis habelur aperte nostra ducere. Duo prima conveniunt operalioni-
glossa, quidquid dicat P. Uurtado, et cla- bus , et ideo dicunlur actiones de genere
rius text. 22. Neque doctio cum disciplina, Actionis, sed quia terlium quod est essen- Ad actio

neque actio cum passione, idem proprie est, proprie dictse, deest, non sunt p/^„fj°"
tiale actioni

sed cuihsec insunt, 7notus. Ubi negat ex- actionesabsolutse. VideDoctorem qtnest. 13 requirun-
tur.
presse identitatem actionis cura passione, el 15. 21.
nullam ^^° «
sed tantum respectu motus, cui quasi in- Dices, ex '
dictis sequi in divinis '?'
sit actio a
_

sunt.Ilaec solutio est ad mentem Scoti dist 1. csse actionem de genere Actionis ,
quia ibi genere ac
,. . tionis ad
quiest.l.num. 16. ubi explicat ultima verba non est respectus exlrmsecus, alioqum pos- ;„<^^_

Philosophi adducta, text. 21. Cui lusc in- set non esse, quod repugnat omnibus qui3e
Actio, et sunt, (aclio, et passio)woi«s est : nonenim in Deo sunt ad intra. Consequens est falsum,
passio quo
modo di- insunt molui, ut subjecto, sed actioeiinest quia filius producitur actione de genere
cunlur in-
esse molui' lerminative, et passio quasi subjective Actionis, et Spiritus sanctus similiter. lles-

quia est in eodem subjecto, nempe in passo. pondetur, concedendo sequelam, quia nuUa
Quod vero non insit subjective proprie, pa- potest esse actio de genere Actionis ubi nul-

tet, quia omnis respectus motus ad agens, lum est potenliale, et Filius in divinis de
esl inducti ad inducens, et consequenter nullo polentiali producitur, ut late probat
intrinsecus adveniens passio autem estex- : Scotus 1. dist. 5. quwst. 2. Proeterea, actioni

trinsecus adveniens. Resolvit Doctor ni- proprie dictse correspondet passio, qufe pro-
hil cerli ibi haberi, de mente Philosophi, el cul est a divinis. Producit ergo Deus ad in-

idem ait Thien. 3. Physicor. quxst. 2. di- tra per realem relationem, et ad extra per
cens Philosophum hic magis inquisilive relationem rationis ,
quia non habet res-
procedere ipse autem cum Scoto sentit ci-
; pectum realem ad creaturam. alioquin ali-

eodem ./Egidium.
tans pro quid esset in eopassibile, nonnecossarium,

20. Ad quartum de actione immanente et quod repugnat de quo Doctor 1. d. 30.

:

Actio di- transeunte, adverte istam divisionem a Aclio no

viditur in
transeun- Philosopho non poni respectu actionis de (c)Ad ultimum,negat actionem mensurari f^,"f"''''"
tem, et irn-
manentern <j-enere Actionis sed sumendo actionem
, tempore, et ratio est,quianon habel parles, re.

oequivoce,
pro re acta quia huic convenit aliquando sicut nec alii respectus. Dicitur autem tem-
et univoce ,

perficereipsum agens, non qua tale, sed pore mensurari,quia tempori coexistit,quo

qua perfcctibile, ut volitio quandoque ,

sensu Angelus tempore mensuratur. Si
aliud, ut calefactio, in alio producens ca- qu8eras,qua ergo mensura proprie mensu-

lorem. Unde actio non est univoca ad has ratur, respondetur quod a^vo, utcolligitur 22.
 . . ;

QU^STIOVIII 511

ex Doclore 2. dist. 2. qincsl. 4. uln prncler etideo si simul sentit contraria, simul
motum, ponil fere reliqua omnia creata movetur a contrariis ad contraria
mensurari ffivo. Quod ait liic aclionem esse Praeterea, si ita esset, ut dictum est
causam motus, videtur non esse verum ,
sensus moveretur simul a duobus con-
quia posito molu resuUat respectus aclionis
trariis ; aut ergo sunt «qualis virtutis
ad mutatum ergo prius est motus. llos-
;
iila contraria, et tunc impediunt se, ne
pondetur, actione constituitur formaliter
utrumque sentiatur aut alterum est ma- :

agens, perquod fit molus, qui non prsesup-

joris virtutis,et tunc illud solum sentire-
ponitur actioni, quia lisec insurgit exlrin-
tur,quia major motus impedit minorem.
secus in agente dum se accingit ad agen-
In oppositum est Philosophus. Res-
dum, fundaturque in sua potentia. Contra,

actio est ab agente ergo non constituit il- pondeo, quod hoc est possibile, quia , .

;
2. de Ani-
lud. Ilespondetur, resultat ex eo quod est Dossibile est duo sensibilia contraria si- ma.

agens, non lamen ex agente, quia per eam mul offerri sensui : aut ergo sensus
tit agens , sic ignis si calore careret, pro- utrumque sentit, et sic luibeo proposi-
duceret eum, et calor non producere- talis tum. Si alterum, ergo eadem ratione et
tur a calido quia constitueret ignem cali-
, alterum, quia supponoquod sint aeque
dum, bene tamen ab illo quod nunc est propinqua, et ffiqualis virtutis ad mo-
calidum, per ipsum, sed pro illo priori,
vendum
non fuit tale sic actio resultat ex eo quod
:
Prasterea, experimur ad sensum, quod
per eam modo est agens, pro illo tamen
per unam manum sentimus calidum,
priori, non fuit tale formalitcr. Contra, pro
per aliam frigidum. Si dicas,sensus tac-
illo priori dabat esse ; ergo agendo. Hes-
tus non est u.nus, non valet, saltem res-
pondetur brevius, agendo se constituebat
agens, et conslituendo agebal, sic relalio pectu unius contrarietatis, quia est unus

divina constituil referendo, et refert consti- respectu ejus : calidumet frigidum sunt
tuendo. Pr.ieterea, neque prius est personam uniuscontrarietatis ; ergo, etc.
esse quam referri, vel e contra , ita non est Prc^eterea, potentia discernens inter
priusagens esse quani agere, neque agere duo, et cognoscens eorum differentiam,
quam esse. necessario cognoscit utrumque sed vi- :

sus cognoscitdifferentiam albi et nigri

ergo, etc.
Gontra hoc arguitur sic : si sentit al-
QU/ESTIO Vlll
bum nigrum aut una sensatione, aut
et ;

Ctrum scnsus parlicularis possit si-

pluribus non una, quia intellectus est
:

mul rccipcre contraria potior sensu attamen non potest plura

:

simul intelligere, imo si intelligat ma-

Arislot. 2. de Anima, cap. ult.D. Thom. l.fart gnitudinem, oportet esse unam actu ;
qiitpst. 58. ari . 2. elqucest. ?>'6. art. 4. et qmest
7i, art. 4. Cajet. et Sutus 2. Posl. cap. ult crgo, etc.
Suarez 3. de Anima, cap. 7. Vide Scot. in 4
dist. 44. qiKPst. 3.
Prasterea, diversitas actuum conse-
quitur diversitatem objectorum : objecta
ViDKTUR quod non : impossibilc est sunt plura; ergo et actus. Praeterea di-
ideuj simul moveri rflotibus contrariis ; versis motoribus sunt diversi motus; di-
.sed si sensus particularis simul senliret versa sensibilia sunt moventia diversa ;

contraria, moveretur sinud in contra- ergo, etc.

ria. Probatio, prius enim origine mo- Pneterea, de Sensu etSensatodicitur,
vetur sensus a sensibili quam sentiat, quod unum sensum sentire diversa
 . .

512 l^E ANIMA

objectn una sensatione est .siniile, et quadam differentia vel contrarietate,
ininm linenm terminari ad diversa qua3 est una ratio ol)jectiva cognoscendi
puncta : hoc est inconveniens ; er- simul utrumque.
go, etc. sed non pluribus sensationi- Prfeterea, idem ad secundum et ter- Ad sccun-
dum ei ter-
bus. Probatio : quia si ab eadem potentia lium, quia ut simul cognoscuntur, ha- lium.
possunt egredi plures operationessimul, l)ent rationem unius objecti, et unius
pari ratione et infinitag : sed hoc est in- motoris.
conveniens ; ergo et primum. Probatio Ad argumenta alterius partis, dicen- fc>.

consequentia3 per Philosoplium 4. Phij- dum ad primum, quod consequentia non Ad pri
muni.
sic. Si (kio corpora possunt esse simul, valet. Ad probationem Philosophi, quod
pari ratione infmita, quia sicut dimen- non est simile, quia non estmajoris po-
siones infmitorum corporum simul se tentite facere infmita corporaesse sirnul,
compali non possunt, sicnec duorum. quam duo : tantam enim repugnantiam
Pr^eterea, impossibile est idem cor- habent dimensiones duorum corporum
pus simul figurari diversis liguris ; er- ad invicem, quantam dimensiones in-
go, nec idem sensus diversis sensatio- fmitorum , sed major virtus requiritur
nibus simul. Probatio consequentifc ; ad sentiendum simul plura quam
quia species in organo assimilantur fi- unum, et infmita quam duo.
gura3 in cera, secundum Philosophum Ad aliud ,
quod similitudo quantum
Ad secun-
in hoc secundo. ad hoc curi"it, quod sicut cera per figu- dum.

ram assimilatur annulo, sicsensusetiam

per speciem objecto, sed non quantum
RESOLUTIO
ad propositvmi, ut ratio concludebat ,

quia figura est terminus Intrinsecus

Sensumunica sensatione senlire con- et ideo unius quantitatiscor-
quantitatis ,

traria, quando ista inter se dicunt ha-

porea^ est tantum una figura : .species
bitudinein. Vide Doctorem 4. d.
autem non est forma ex sensu intrinsece
49. q. 10. ad 2. in oppos. et 4i-.
procedens, sed ab objecto extrinseco in
qua3st. 3.
sensum
Ad primum principale in opposi- mumprin-
Ad pri-
(b)
cip.
4 (a) Dicendum, quod aliquando uni- tum, dicendu;ii quod sensus non move- Molus con
Scnsvs
sentit con-
ca sensatione sentit utrumque , sicut tur propter hoc contrariis motibus ,
quia tnirioruiii
in sensu
traria uni-
ca sensa-
quando cognoscit unum in habitudine motus contrariorum in sensu non sunt non sunt
contrarii.
tione, vide ad alterum, ut sciHcet differenlia, vei contrarii, sicut nec in medio imo ,
4.d.44.cl.3.
contraria, vel simiha : si sunt similia minus quam in medio : tamen in eo-
alteri, aut pluribus, scilicetquando sen- dem puncto medii species potest esse
tit utrumque absolute, et secundum albi ,et nigri, et hoc ideo est, quia spe-
se. cies sensibilium non recipiuntur mate-
Ad pri- Ad primum in contrarium, dicendum rialiter in sensu sicut in re extra, ubi
mniii
quo
q. 6.
De
1. d..3.
ad 3.
quod intellectus noster unica intellec- tantum sunt contraria Ad secun-
i
tionenon potest plura objecta intellige- Adsecundum, dicendum quodillimo- dum.
Molus re-
re si sunt disparata, sed Iioc tantum po- tus possunt esse a^quales, si objecta les se im-
pediunt ,

test sub una ratione objectiva ; sic etiam asqualiter non mutantur ; vel inaequa- intentio-
nales non
visus potest all)um et nigrum cognoscerc les, si inccqualiter. Ad improbationem, 4. d. 4i.
quaest. 3.
simul secundum quod conveniunl in (licendum quod duo motus reales corpo-
 QU^STIO VIII 513

rales se impediunt non autem intentio- possunt, patet ,

quia quandoque unum co-

nales sicut inproposito. Secl contra, lioc gnitorum non conferlur ad utquandoalia ,

etiam videmus in spiritualibus ; si in- video, vel intelligo duos homines, album
et nigrum, nulla facta inter ea collatlone.
telligere unum objectum impedit intel-
Sed tunc oportet hajc cognosci, per plures
lectum ab intelligendo aliud, et sic sen-
actus ,
quia unitas actus dependet ab unitate
sum a sentiendo, et e converso, dicen-
objecli, cui commensuratur, ut fuseprobat
dum ergo quod quando unus actus est
Doctor2. d. d.qu.-vst. lO.contraD. Thomam
ita intensus, quod adsequat sibi poten-
tenentem Angelum unica specie posse co-
tiam, tunc evacuat totaliter alium ac- gnoscere plures quidditates in esse pro-
tum ejusdem potentige : si autem sit mi- prio.
nus intensus,et citra terminum potentia^, Verum difficile est quomodo plura, vel ^»

licet aliqualiter impediat alium, et e con- contraria, unica sensatione cognosci pos-

verso, non tamen totaliter depellit, sed sunt ; et rationes adductse iri contrarium
secum ccmpatitur. Unus ergo actus sen- a Doctore, satis quod intellectus
urgent ;

tiendi unum objectum obtenebrat alium, plura per modum unius eadem intellec-
tione noscat, difficile non est quia attin-
non tamen sernper obfuscat. ,

gendo connexionem extremorum,et ferendo

judicium, necessario intelligit eodem actu
ANNOTATIONES
ipsa extrema repugnat enim videre con-
;

CONCLUSIO I
formitatem, vel difformilatem proedicati
cum subjecto, non visis terminis ; at sic
Sensus plura simul cognoscere potest visus non judicat componendo, vel divi-
dendo, quia conferre unum alteri, et de
6. (a) Dicendum, qiiod aliquando unica, etc. complexione judicium ferre, ad perfectam
De hoc agit D. Thomas I. part. quaest. 85. potenliam cognitivam spectat. Non videtur
art. 4. tractansdeinlellectunostro, et^-t^^s/. ergo quod plura permodum unius, vel per
58. art. 2. Iractans de inlellectu Angelico ;
unum actum cognoscerepossit; quia sicju-
resolvit polenliam plura per modum plu- dicaret.
rium non posse simul cognoscere, sed bene Pro hoc, nota quod post receptionem spe- Quid ap.
per modum unius , et hoc per unam tan- ciei intentionalis, sequitur actus vitalis,
^^'gl^auTd'
tum speciem. Notandum pro hoc, notitiam qui dicitur apprehensio ,
quia per eam composUio
dupliciter contingere esse perfectam. Primo trahitur quodam modo objectum in po-
ex parle potentise , ut quando adoequatur tentiam : si aliud objectum apprehen-
ipsi. Secundo ex parte objecti, ut quando datur, sequi potest alius actus vitalis, quo
per ipsam cognoscitur quantum cognos- comparatur unura ad aliud ; et is dicitur
cibile est. Certum esl potentiam non posse compositio, quia illos duos conceptus inter
cognoscere plura, si cognitio unius sit ei se componit, assertive vel negative. De
adaequata, quianulla potenlia potest exce- quo Aristoleles 3. de Anima, text. 22. ubi f^g^ ,-„,g^.

dere notitiam sibi adaequatam. Sed de co- ail intellectumplures conceptuscomponere,

^ ^ '^^'P ^P^'
rationes.
gnitione nonadtrquata potentise, conclusio et unumfacere; ista est secunda intellectus
Doctoris, nempe simul cognosci plura et operalio. Quando autem comparat inter se
contraria per eam,experientia palet, quia ipsas compositiones, considerans unam ex
simul videmus album et nigrum, et au- alia inferri posse, est tertia ejus operatio,
dimus sonum gravem et acutum, et in- nempe discursus.
telligimus simulplura, constituendo inter Nota secundo, ex Doctore4. d. 47. qusest.
g
illa differentiam, vel comparando ea inter 1. judicium varie sumi. Primo, late pro
se. Quod vero per modum plurium cognosci quacumque notitia, maxime quando aliquid

Tom. ni 33
 514 DE ANIMA
quomodocumque in ordine ad aliud, co- discursum, quem sic intelligit Cajetanuset
gnoscilur , et sic dixit Aristoteles 2. de Scotus 2.Poster. cap.ult. aliique Thoraistae ;

Anima, iexL 145. sensum communem ju- quod si verum esset, facilius intelligi posset,

dicare de sensibilibus aliorum sensuum. quomodo sensus etiam externi, aliquam

, ,. . Alio modo stricte, pro vero complexo per facere possintcollationem objectorum ; ve- .

varie su- aliud, id est, per terminos, vel principia, rum tamen non existimo, de quo
esse
"" " '
quando collato uno cum alio, po- videri potest Suarez 3. rfe iinma, cap. 7.
lioc est,

tentia judicat ita esse, vel non esse. Islse At objicies, Si visus una sensatione videt
acceptiones habentur apud Augustinum 21. album e t nigrum , ergo species utrius-

Civit. 27. et lib. S.cap. 7. Vide alias judicii que concurrit ad illum actum ;
quod
acceptiones in Scoto citato. In prima accep- videtur impossibile ,
quia sunt contrariae.
tione, non differt ab appreliensione, et re- FaLeor hoc esse difficile.Respondetur tamen, gpecies
non esse conlrarias quiasunt contrano-
peritur in sensu, et brutis. Pro quo illas species ^
: i ,
'
rum non
Nola tertio ex Scoto2. d. Q.qicxst. 1. ad in eodem subjecto et sicut non repugnant
: sunt con-
trarioi.
2. quod appreliensio etiam aliquando com- in eodem esse subjecto, ita neque ad eum-

parativa est, contingit enim apprehendi dem actum concurrere ; et sicut in actu
possibile quod vere est impossibile, et hoc primo non repugnanl, ita nec in actu se- Damnati-
sine errore, quia liic in judicio tantum re- cundo vitali unde verisimilius est damna- contrartis
:

pw^^m^^^-
peritur, non in appreliensione et sic : tos a contrariis simul passurof^, juxta id

intelligitur illud 2. Physfc. abstrahenlitcm Job. 24. Ad nimium calorem transeat ab

non est mendacitcm. IIoc modo, ibi bene aqicis niviicm, idque intentionaliler tantum,
probat Doctor contra D. Thomam Angelum non naturaliter, ut vult Scotus lanquam
sine errore appetiisse a3qualitatem Dei, et probabilius, 4. d. 44. q. 3.

voluntatem esse impossibilium, ut vult

Appreherx' Philos. 3. Elhic. text. 86. ei lib. i. Magno- CONCLUSIO II

^quando rumMoml.cap. i6. ubi ait,quod appelimus

Explicatur quomodo visus sinml videat
eompara- immortales esse. Isla compara liva appre-
album et nigricm.
hensiocommunis est sensui cum intellectu; ^
constat enim, quod interno sensu aliqui (b~) Ad primum principale, etc. Ilsec so- lo.

fingunt se esse Papas vel Caesares, quodque lutio satis difficilis est ,
quatenus ait visum
in eo delectantur, etsimulacrahuic fictioni cognoscere album et nigrum, ut conve-
conformia, atque corporea efformant, et niunt in una ratione objectiva contrarie-
sine judicio stricte sumpto. tatis, vel differentiae. Primo, quia sensus
^ Neque dubium mihi est hac Sedis vacan- non cognoscit universale, nec ens rationis,

tia per niortem felicis recordationis Gregorii ut probat Scotus 4. d. 4^.q. 2. «.11. et Aris-
XV. multos istud in se experiri : ut ergo toteles l.Phys. text.4-9. ef-I. de Animajext.
aliqua plura intelligantur cum compara- 60. dicit, quod inlellectics est universaliicm,

tione ad invicem, non requiritur judicium sensics singulariicm. Secundo, differcntia

strictesumptum, sed sufficit apprehensio et contrarielas sunt relationes ; sensus au-
plurium sub quocumque ordine, sic unico tem visus relationes non attingit, quia
actu appreliendit visus album et nigrum, non sunt coloratoe.

ut contraria, veldifferentia , nonjudicando Respondetur, Scotus tantum vult visum ^. ,

ita"esse, nisi sumendo judicium late ,
quo- videndo album simul cum nigro, ipso actu vit aibum,
... , . . . iion csse
modo Aristoteles 2. Topic. cap. 2. dixit ju- exercito videre nonesse nigrum, sicut cum nigrum.
dicare esse genus ad sentire ei intelligere. album tantum videt, formando ejus ido-
D. Thomas 1. p.quxst.li. art. 4. videtur lum, exercile judicat esse album. Itaque I
Iribuere humanaj cogitalivse compo- non habet judicium distinctum ab ipsa
sitionem el divisionem, et consequenter albi visione, vel rcflexivum quo videat
 ; ;

QU^STIO IX 515

differentiam, vel contrarietatem liorum; et de lib. symptomatum causis, c. 6. Averr. lib.

2. de payiib.animal. c.l. et lib. 2. Collect. c. 11.
hoc enim proprium est intellectui. Sic D.Greg. Nyss. lib. 2. de viribus a^iimo', c. 1. D.
visus percipit distantiam et magnitudinem, Thom. 3. de Anima, lect. 3. et 1. p. q. 78. art.
i. ad secundum. Ferneliiis lib. 5. Physiolog. c.
ut ostensum est supra qusest. 6. annot. 3. 11. Conimbr. 3. de Anima. c. 3. q. 2. Aversa g.
et quodammodo cognoscit tenebras 2. de 5o. de Anima. Gomplutenses disp. 15. de Ani'
ma. q. 1.
Anima, text. 103. ubi dicitur quod discer-
nimus tenebras et lumen.
^l* Ad primum, verum est sensum non co- QuoD non, propter primum actum
gnoscere universale, sed naturam a parte
probatur : quia sensus particularis suf-
Sensus rei neutram, ut liabet Scotus 2.c?. 3. qusest.
I» novit , ,. .
, j. . , ,. ficit ad cognoscendum actum proprium
liversaie 1- alioqum posset discernere mter radios
ergo ad hoc non requiritur sensus com-
quod falsum esse experientia patet
re^^sed' Solis,
uuram. gi enim sensibilia communia non differrent, munis. Gonsequentia patet. Probatio

de quibus supra qusest. 6. non distingueret

antecedentis, cum actus proprius sit me-
visus hoc coloratum ab alio ejusdem ra- dius inter sensum et objectum, oportet

tionis : sed ad intentionem argumenti jam quod sit propinquior sensui quam objec-
explicui, quomodo Scolusnon loquatur de tum : cum ergo sensus proprius perci-
universali. piat objectum proprium
quod tamen ;

^ensus ^d secundum, sensum non cognoscere est remotius, sequitur quod multo ma-
uomoao
ognoscit relationem nisi malerialiter, quomodo gis actum proprium.
<-elatio- ^ ,T • .

quaest. 6. explicui, motum,

.

m. supra quietem, Prasterea, operatio sensus proprii non

numerum ab eo videri, non per colla-
est sensibile per se ; ergo a nullo sensu
lionem, verbi gralia, parlium motus inter
potest sentiri nec proprio,neccommuni.
se , sed quia nunc propior, vel distantior
Gonsequentia patet. Probatio anteceden-
quam antea res apparet. Unde, sicut ibi
tis ; sensibilia per se sunt qualitates
dictum est, sensibilia communia sentiri
primse, vel secundas, vel aliquae qualita-
sine propria specie, per modificationem
tes sed actus sensus proprii neutrum
speciei sensibilis proprii , sic dicendum :

est de albo, ut contrario nigro, et sicut eorum est ; ergo, etc.

unica sensatione videt visus album cum sua Pr^eterea, si ponatur sensus commu-
magnitudine, figura, numero, motu, vel nis ad sentiendum nos videre, cum vi-
quiele, de quo supra quaest. 6. sic mirum dere non sit nisi respectu coloris, opor-
videri nondebel, si unica sensatione videat tebit ipsum sentire colorem sed hoc ;

album et nigrum. Vide Scotum q. seq. ad est inconveniens, ut videtur, quia tunc
ult. ubi habet sensum communem cognos- ejusdem objecti essent du£e potentias co-
cere aliqua differre, non tamen ipsam diffe- gnitiv£e, scilicet visus et sensus commu-
rentiam.
nis.

Praeterea, sen.sus communis aut sentit

QU^STIO IX actum proprium, aut requiritur alius
sensus illum actum cognoscens. Si sen-
Utrum necesse sit ponere sensiim com-
tit actum proprium ergo eadem ratio-
munem propter illos duos actus posi- ;

tos 2.de Anima, scilicet piropter co- ne sensus proprius, quia uterque est
et

gnitionem sensationis propriorum potenlia organi. Si autem sensus alius

sensuum, et propter distinctionem requiratur ad sentiendum actum sensus
sensibilium propriorum. communis, qutero de illo, utrum sen-
tiat actum proprium, et tunc erit pro-
Aristot. de somno et vigil. cap. et3.de Anima,
2.
cap. 2. Galea. Itb. 4. de usu partium, cap. 6. cessus in infinitum in sensibus , vel
 .

516 DE ANIMA
est standum in aliquo sentiente actum intellectus, cognoscit eorum differen-
proprium tiam, ut unum sensibile alteri prgeeli-
Prceterea, quod non requiratur ad co- gat, vel pr^acceptet ; ergo hanc diffe-
gnoscendum differentiam sensibilium rentiam cognoscere pertinet ad poten-
propriorum ; probatio ,
potentia co- tiam sed hoc non pertinet ad sensum
;

gnoscens differentiam aliquorum com- particularem, quia ad hoc quod aliqua

parat ea, quia differentia est qu^dam potentia sensitiva cognoscatdifferentiam
comparatio ; sed solus intellectus, vel ahquorum, oportet eam prius ordine na-
saltem cogitativa, sunt potentice compa- turae utrumque absolute cognoscere ;

rativae et collativ^, non autem sensus sed nullus sensus particularis cognoscit
communis, sensibile alterius sensus, sed tantum
Prgeterea, habitudo differentijB est proprium non autem per se potest co-
:

quaedam relatio : relatio autem non est gnoscere duo sensibilia propria ergo ;

sensibileper se ; ergo a nullo sensu po- nec potest inter illa cognoscere diffe-
test differentia sentiri. rentiam ; ergo sequitur ex prasdictis,
In oppositum omnium prfedictorum quod hoc pertineat ad aliquem sensum
est Philosophus 2 .de Ajiima, textu t45. communem.
et libro 3, text. 31. Secunda via sic patet : Experimur 4. I
sensibiliter nos sentire. Item, hoc pro- vtT^pro

RESOLUTIOJ batur ratione : posito effectu ponitur ^^mwm!'*"

ejus causa ; sed perceptio convenientis
Philosophiis ponit sensiim communem cum convenienti est causa delectationis
ad cognoscendum actus propriorum secundum Avicennam, delectatio autem
sensuum, ad discernendum inter pro- est in actu sentiendi tam in nobis quam

pria sensibilia. in brutis ; ergo est in nobis, et in ipsis

perceptio actus sentiendi nobis conve-

3.
(a) Respondeo secundumPhilosophum, nientis. Manifestum estautem quodbru-
habentur duae vias ad investigandum ne- tum non percipit se sentire, nisi per sen-

cessitatem sensus communis, scilicet sum, quia non habet intellectum ; ergo
per duas operationes praedictas, et pos- per aliam potentiam sensitivam, non au-
sunt ad hoc sic formari rationes. Prima tem per aliquem sensum particularem ,

sic : cum potentia sit proprium princi- quia secundum Pelum nulla virtus cor-
pium operationum animce, oportet om- poralis, vel organica est super se, vel

nes operationes animge ad aliquam po- super actum suum reflexiva : potentia

tentiam reduci : cognoscere differen- autem sensitiva est organica ; ergo sen-
tiam albi et dulcis, est operatio anim», susparticularisnon est proprie operatio-
hoc autem non reducitur ad potentiam nis perceptivus ; ergo communis sensus
intellectivam,qugetantum habet cognos- est tantum cognoscitivus operationis

cere de rebus intelligibilibus et eorum sensus particularis. Hoc autem habet

differentiis, ut intelligibilia sunt ; diffe- fieri per hunc modum: Primo enim sen-

rentiaautem albi et dulcis cognoscitur sus proprius a sensibili proprio immu-

abanima, non tantum ut differunt per tatur ; immutatio autem cujuslibet sen-
suas quidditates, quas pertinent^ ad in- sus ad sensum communem terminatur,
tellectum, sed etiam ut sensibilia sunt. sicut plures linea) ducta3 a circumferen-
Quod patet, quia brutum, in quo non est tia ad idem centrum terminantur ; scn-
 . "

QU^STIO IX 517

sus autem communis sic immutatus a larem percipere suum sensibile ubi non
diversis sensationibus, vel immutationi- est ; sed summitas virgge mot» non est
busparticularibus, judicat et cognoscit semper in eodem loco, in quo apparet
actum cujuslibet sensus particularis, et circulus ,
quia circulus apparet quasi
ulterius cognoscit differentiam sensibi- immobilis, illa autem semper movetur,
lium propriorum.Vias pr^edictae sumun- simile est de guttis ; ergo ille circulus
tur a Philosoplio. in illa linea non percipietur a sensu par-
ticulari ; ergo a communi . Simile est

RESOLUTIO de homine existente in navi mota, qui

• judicat adsensum ripam moveri.
Avicenna colligit dandum esse sensum Ad primum argumentum, dicitur 6.

communein ex consermtione specie- quod antecedens est falsum. Ad proba- mum^Sen-

rum sensibilium in absentia obiecti, tionem, dicendum quod non qua3cum- *!!*/"°"/
et ex circulari motu virgx, in cujus que propinquitas facit ad hoc, quod pro- """* actum

summitate appareat color a rdiquo pinquum sentiatur, sed tantum propor- iorem. 4.

ejus colore diversus, aliisque expe- tionabiliter, quia nec nimis remota, s! n. 12.

rientiis. necnimis propinqua. Unde medium in-

h^rens, vel conjunctum non requiritur
5. Sed sequendo Avicennam, prima via saltem in visu: quod
^ modo
actus ita est
'tia via . . .

0 sen- sumitursic natura non deficit inneces-

: sentiendi sensibile proprium est me-
'
sariis, sed ad vitam animalis perfecti re- dium inhgerens, quod est in sentiente,
quiritur conservatio s])ecierum sensibi- ideo non sentitur quia non est potentia
lium, etiam ineorum absentia (quiaali- reflexiva super se, nec sentit aliquid in
ter non possent moveri progressive ad se existens

sensibile distans, et absens) et medianti- Ad aliud, dicendum quod organum Ad secun-

bus speciebus sic reservatis, sicut appre- est aliqualiter coloratum per speciem et ^S^'?"'
per visionem, qua3 scnsibuis.
hensio sensibilis absentis per aliquam multum assimilatur
potentiam sensitivam sentit, non autem colorato, a quo est primogenita, et per
per particularem ,
quia talis sentit prae- consequens potest dici, quod non tan-
sente sensibili tantum ; ergo vel ipsaest tumest sensibile per se qualitas prima,
sensus communis, vel saltem prassup- vel secunda sed etiam aliquid causa-
,

ponit ipsum sicut imaginativa, vel re- tum a qualitate prima, vel secunda, ut
memorativa. sensatio et visio.
'^uarta Alia via Avicennse sumitur ex eo, Ad aliud, dicendum quod sensus ^^ ,g,..

quod ad sensum videmus, scilicet quod communis sentit et visionem, et colo-

^'"'"- '^*""

si attendamus ad guttas pluvige sibi rem. Ad probationem, quando

^ dicitur '"""'^' '"*
soitit colO'
mutuo succedentes, apparebit nobis una quod impossibile est duas potentias dis- rem.
linea de omnibus illis guttis quasi con- paratas esse respectu ejusdem objecti,
tinua. Similiter, si moveatur circulari- dicendum quod non est inconveniens, si
ter aliqua virga in cujus summitatc sit sentit ordinate, quod una sit supe-
ita
color aliquis, apparebit nobis circulus rior, vcl communior alia sic se habent ;

quidam in summitate ejus propter cir- sensus communis, et sensus proprius.

cularem motum percelerem summitatis, Ideo etiam verum
quod idemnonest est,
vel coni illius virgse. Ex hoc sic potcst objectum a^que primo utriusque, sed
argui :
Impossibile cst sensum particu- objcctum primum sensus proprii, etcu-
 618 DE ANIMA
juslibet potentias est illud quocl adse- tamen cognoscit habitudinem differen-
quatipsum, ut colorvisum; illud tamen tia3 secundum se, sed tanlum in funda-

non adgequat sensum communem, quia mento suo. 'Ponit exemplum de intel- sensus I
communta
potest aliud objectum sentire, et ideo lectu : quidquid intelligit, intelligit sub cognoscit}

non est ejus objectum per se primum. non tamen quodintelligen-

rationeveri, ferre, non

Ad aliud, dicendum quod imagina- do aliquam qualitatem intelligat ipsam fe^entiam.

Ad quar-
actum proprium imagina- tunc
tum.
Imaqinati-
vareflecti-
tio sentit
. ....imaginatos
mur eumi uos imagmari,
.

et
:

. .
rationem veri
esset in quolibet
,
quia
actu suo ;
reflexivus
ita licet sen-
'"'"'
fuisse, et memoramus nos memoratos sus communis cognoscat aliqua differre
fuisse, et somniamus nos somniare, si- etiam sub ratione differentioe, non opor-
cut experimur manifeste. Ita potest di- tet quod patiatur propriam immutatio-
ciquod sensus communis sentit actum nem ab ipsa differentia secundum se
proprium secundum modum aliquem quse est quasdam relatio , et ideo non
praedictorum. Sed per quem modum est sequitur quod relatio sit sensibilis per
possibile?Dicendum (^')quod sicutab ac- se,.licet ipsa relata sint sensibilia perse.
tu imaginationis defluunt quasdam spe-
cies in organo sensus particularis, sive ANNOTATIONES
interioris, sive exterioris, qua spe-
in

cie est similitudo illius actus,a qua spe- (a) Respondeo secunduyn Philosophum, etc.

cie potest potentia imaginativa tunc im- Duabus viis colligit Philosophus dandum
esse sensum communem. Prima, quia bru-
Sensus mutari; sic est de sensu communi, quia ,. .. ,, . , , . Undt %\
co>nmu7iis ta cognoscunt ditterenLiam albi a dulci , el dagaiHr\
g^j^ gj^g quasdam species in
^(.j-y deiluit
sic de sensibilibus propriis; ergo V^"^ communa
aliis
um actum orgauo scusus particularis, a qua spe-
et quomo- ^ ,. ^ . . , aliquera sensum communem, id esl, altin-
do. cie retinente sunilitudmem ejus, potest
gentem omnia aliorum sensuum objecLa.
sensus communis immutari et hoc non ,

Secunda via, quia experimur nos sentire,

est reflecti super actum proprium di-
id aulera nou potesfc competere sensui par-
recte, sedmediantespecie ab eo defluxa. ticulari, quia non refleclitur supra se; ergo
g^
(c) Ad aliud, dicendum quod sensus communi.IIanc rationem afTert Philosophus
Ad quin-
commuuis uou cst poteutia coUativa pro- de Somno et Vigilia, c. 1. si dicatur ad pri-
Sensus pj^je gjcut memorativa, vel cogitativa : raara viam, ipsara animam per diversos
communis ^
ancoUati- memoria enim cognoscit suum objectum sensus discernere oranium sensuura ob-
vu$.
ut distans apra3senti, non cognoscendo jecta. Contra hoc est, quia per eamdem
tempus medium est enim prjBteriti ut
,
poLenliam, oportet ea cognoscat, ut ea dis-

praeteritum est sed sensus communis

;
cernat ; visus discernit duos colores, et

auditus duos sonos sed neuler discernil

sic confert unum sensibile alteri, quod
,

inter sonum et colorera.

simul sentit ipsa sensibilia,et sentit ipsa
Si quceras, quoraodo una potentia corpo- 10,
differre sine intermedio aliquo, et talis Quomi
rea potest tam diversa objecta attingere ?
sensi
collatio, id est, compositio et divisio
Varie varii respondent. Themistius 2 de covunuA
non repugnat tam di%
non repugnat ei , sicut
Anima, cap. 8. ait sensum coramuneranon sa ap$
2. de Ani-
ma7 text, scnsui proprio afTirmare, vel negare ,. ., ... hendai
133.
recipere species diversorura sensibiimm,
proprium objectum de aliquo, ut dici- ged judicare de eis coram posilis. Sed hoc
tur 3. de Anima. est falsum, quia nonjudicat, nisi cognos-
(d)Ad aliud, dicendum quod licet sensus cendo, neqiie coguoscere potesl ;'
nisi per
communis cognoscat illa quae differunt, species insereceplas, Seeundocogno^citin

et cognoscat album differre ab aliis, non ^bsenlia objectorum externorum sensuum,

 QU^STIO IX 519

et tunc non sunt species in sensibus exLer- tu exercito,videmus nos videre, et postea
nis; ergo in communi. Alii lenent in varias experimentalem habemus notiliam, non so-
parles organi recipi diversorumsensibilium lum quid est album, quod vidimus, sed
species, ut Philoponus de Anima, fol. 79. etiam quid est vidissealbum ex quo habe-
Ilsec responsio supponit species recipi in tur, quod aliquo modo visa est visio : et

organo, cujus oppositum, nempe in ipsa sic intelligendum puto Scotum 4, dist.

potentia recipi, forte verius est. Melius di- 45. qusest. 3.

citur sensum communem lam diversa co- Etsi quoad secundam partem convenia- It

gnoscere, quia est potentia perfectior virtu- tur, nempe sensationes externas percipi a

te conlinens perfeclionem sensuum externo- sensu interno, quod eliam experientia

rum. Unde Augustinus 12. sup. Gen.adlit. constat, quia recordamur rei visse, et vi-
26. comparat quinque sensus rivulis a sen- sionis. Conlrovertitur Lamen an id fiiat
su communi, ut a communi fonte manan- per species proprias sensationum, et ratio-

tibus. nes jam adductae ad primam partem, sua-

dent quod non. Proeterea, sequeretur quod
CONCLUSIO I
videndo album, duoe species imprimeren-
tur sensui interno, scilicet albi et visionis,
Sensus externos non cognoscere
suos aclus et consequenler haberet duos actus , quod
est contra experientiam. Item, si haberetur
Circa secundam viam Philosophi contro- propria species sensaLionis, formareLur
11.
versia est ; an sensus cognoscant suos ac- proprium ejus idolum, quod esL conlra ex-

tus , et quidam affirmant etiam de exter- perienLiam.

Sensatio
nis. Themistius 3.c/e Anima, cap. 2. cont. 4. PropLer hoec satis probabiie videtur sen- txtemaan
. . . . , per pro-
Averroes iext. 136. Cajetanus, Venetus, saLiones externas percipi a sensu mterno priam spe-
.^gidius S.de Anima,cap.2.Comm\xnior sen- per species ipsorum sensibiiium modifi- ^**,^ '''^
^"]

tentia id negat de externis, sed asseril in- catas, quomodo superius dictum est, sen- dpitur.
ternum sensum, cognoscere externas sen- sibilia communia percipi per easdem spe-
sationes. ItaDivus Tliomas 1. paW. qusest. cies aliter modificatas : nec hoc est contra
S7.art. 3. ad 3. et art. 4. ad 2. Scolus 4. Scotum, quia ibi in utramque partem dis-
distinct. 45. quxst. 3. 7iwn. 12. ubi ait sen- putaL , nihil resolvens, ut vers. Aliter po-
sationemexterioremimprimere sui speciem test dici, recedere videtur ab illo dicendi
interiori sensui, mediante qua, in parle modo. Praeterea, 4. distinct. 43. quxst. 3.
sensitiva ponitur recordatio. Prima pars 7ium. 9. et 11. docet quantum non esse su-
suadetur primo, quia sensatio particularis per se reflexivum,sed hocnon muILumfaciL
sensus, non continelur sub suo objecto, ver- ad rem,quia cognoscendo aliorum sensuum
bi gratia, visio sub colorato, auditio sub sensaLiones, non reflectereLur.
sono, etc. Secundo, sensus non cognoscit
se ; ergo nec suum actum, quia eadem vi- CONCLUSIO II

detur ratio. Tertio, sensus non scntit qua- Probabile phantasiam seiitire sensationes
litatem sensibilem sibi inhserentem, ut
exlernas per proprias species
ostensum est q. 3. annoi. 3. ergo nec sen-
sationem suam. Probabile Lamen videtur, quod istae sen- 13.
Quomodo Objicies, Arisloteles 3. de Anima, text. sationes per proprias species videntur. ptr^pro-^
visio vide-
tur. 138. ait quod visus videt se videre ,
quia Primo, quia
^ id videtur Aristoteles tenere P'"'"^
•i^'':
ctes vidert
quodammodo colore delibutus est. llespon- lib. de Som. cap. uU. ubi ail, sumtnam po- «^ interm
detur visionem a visu cognosci non per re- i , I
testatem senlire
.• ^
Coriscum, et
...
simulacrum
sensu.,
babile.
pra

flexionem, vel speciem ejus, sed quia est ejus^ per quam potestatem intelligit ima-
vitalis actiocognosciliva, per illam in ac- ginativam, et lib. de Mem. el Reminisc. ait
 .

520 DE ANIMA
fieri memoriam sensilivam, dum imagorei naliter sine condiLione materioe.
permanens percipilur. Pr?eLerea, locus ille Ad primam, pro secunda parte, non est nit^^rma-
adducLus de visu id a forliori probat de inconveniens in sensationibus exlernis, *?*"* ^'^^'
' lum, sed
sensu inlerno. Secundu. inlelleclus se lia- duas species interno sensui imprimi ; ne- nnnadver-
ntellectus . .

id p/iaji- bet ad pliantasma, sicut visus ad colores , que est contra experientiam duos actus ab
'^iiPvisus de qu.0 Scoinsl. d/st. 3. qiiaest. 1. ad. 1. eodem elici, etsi ssepius hoc non contingat,
dcolores. g^ 4 distinct. 45. quaest. et ideo oportet
1. el quando contingit,nonsemperadvertitur.
inlelligentem phanlasmata rimari , de Ad secundam, tale idolum formatur, sed
quo idem 1. distinct. 3. qusest. 6. 7nim. quia magis occupatur poLentia circa objec-
19. ergo niliil intelligit intellectus pro hoe tum sensibile, quam circa sensationem
statu, quod non phanlasiatur phantasia ; ejus, quia in hanc per quamdam conse-
ergo cum intelligat intellectus sensationes, quentiam ad illud, tendit , ideo non ita
cognoscuntur etiam a phantasia. Tertio, paLenLer experimur nos efformare tale ido-
quia illa modificatio est concursus aliquis lum, vel simulacrum. FaLeor rera esse dif-
sensationum ad sui notitiam ; et non vide- ficillimam, neque raLiones pro hac vel illa
lur quomodo hoc esse possil, nisi produc- parLe quidquam convincere posse. Suarez 3,
lione speciei ,
quia iste concursus est vita- de Anima, cap. II. fusecontra hanc partem
lis, et assimilativa potentise ad sensatio- disputat, cujus rationes jamaliqualitersol-
nem ut ad objectum, quod proprium est vimus.
speciei officium. Quarto, difficile est, quo-
modo una numero, objecLa diversa
species (b) DicenduM quod sicut ab actu ima' 15.

specie repra3senLel, cujusmodisunt album ginalionis de/luunt elc. Hoc satis obscurum
et ejus visio,el sic de aliis. llaec pars magis est et difficile, quia tamenconjecLuris tan-
videtur ad mentem Doctoris 4. dist. 45. q. tum proceditur,videturnon esse alium mo-
3. et hlc ad\. et 4. dum cognoscendi proprii actus in imaginati-
Ad rationes in contrarium, quoe satis ur- va ,
quiaejus sensatio nonproducit speciem
gent, aliqualiLer responderi polest. Ad pri- in ipsa , et cum cognosci nequeat sine specie,

mam adductam pro prima parte, sensatio- non videtur ubi ponenda sithaec species,nisi
nem quodammodo esse sub objecto sensus, insensucommuni,quaealiamspeciemimper-
quia ait Aristoteles supra, visio est quo- fectam produci t in imaginativa,quia potentia
dammodo colorata. nonsentit nisi per speciem. Fateor hoc mihi

14 Ad secundam, ipse sensus non est qua- non adeo satisfacere, sed non occurrit pro
Quaiitas i^tf^g sensibilis, neque intentionalis simili- nunc alius explicandi modus. Fere admitti-
-^
)rinio ten-
ibiiis, si tudo ejus , sGCus esl de sensatione. Ad ter- tur speciem imprimi a sensatione in ipsum
inhu-ret, , ... . .,.,.. sensum internum, idque aliquale habet
lon senti- tiam, qualiLas per se primo sensibilis, m-
."'',•
^l^]'^ haerens, non sentiLur propLer raLiones ibi fundamentum ex solutionibus argumento-
•undo ten- adducLas : at bene poLest senliri qualitas rum 7ium. 5. et teuendo non esse plures
secundo sensibilis, licet inluereat ,
quia sensus internos, sed tantum unum, id ne-

sufficit qualitaLem primo sensibilem non cesse est dicere, juxta hanc solutionem

inha?rere : et sicest in proposito ,

quiasen- Quia Scotus in hac solutione mentionem
satio est sensibilis per subordinationem ad facit duorum vel trium sensuum interno-
qualitatem primo sensibilem, verbi gra- rum, explicandum venit, quot sint ponendi
tia, visio ad albedinem. Proeterea, ideo secundum ipsum, de quo parum reperio
qualitas sensibilis inha^rens non sentitur, ab ipso scriptum. NoLandum omnia haec, Varice po'
tenttce m-
quia inest cum conditionibus materioe ,
sensum communem, imaginaLivam, acsti- temfn cor'
• • •
1 vorece
qua ratione, ut oculus videat, debet esse mativam, cogitativam,
. I

memonam, phanta-
.

denudatus omni colore, de quo dixi supra siam, et reminiscentiam significare poten-
quaest. 4. et sensatio inhaeret inLentio- tiam aliquam corpoream, distinclam a
 QUiESTIO IX 521

quinque sensibus externis. Sed an istae po- q. 6. Secundo, sic w. 11. ponere expresse
tentioe sinl inter se distinctJB, et quot sint, sensum communem distinctum a pliimta-

non parva controversia est inter Exposito- sia ; sed Scotus ibi potius oppositum insi-
res Aristolelis. 3 de Anima, cap. 2. el 3. de nuat , tum quia ibi videtur dicere species
quo videri possunt Conimbr. cap. 3. qusest. conservari in sensu communi.propter quod
1. Ferrara 3. de Aninia, qusest. 3. Toletus tamen ponitur phantasia ab co distincta,
qusesi 6. tum etiam, quia pro eodem sumit sensuni
Prima sententia ponit quatuor sensus in- communem, etvirtutem pliantasticam.
17
lernos, quam Conimbricenses dicunt esse Adde quod eadem qusD^t. num. 26. dicit
comrauneni Philosophorum. Tenent Divus species servari in imaginatione, seu parte
Thoraas l.p. quaest. 18. art. 4. Cajetanus quod idem est ac sensus com-
sensitiva,
ibi. Ferrara citatus. Averroes 3. de Anima, munis. De raemoria nullum locum adducit
cont. 6. Secunda sententia tantum ponit Faber ex Doctore, nec adducere potuit. So-
sensura comraunem et phantasiara, quam lum tenet utprobIema4. distinct.AZ.qusest.
identificat cogitativaj, ffistiraativse, et me- 13. dari,vel nondari memoriam sensitivam
moria3. Ita Pererius 3. de Anima, cap 3. et si id assertive teneret, non ideo teneret
quxst 1. Venelus ibi. Alii ponunt quinque eara a phantasia, vel sensu communi distin-
cum Avicenna lib. 6. part. 4. Albert. tract. gui. Cum igitur Scotus2. dist. 16. et pas-
4. cap. 7. Anton. Andr. 1. Met. qusest, 5. sim, pluralitatemsine necessitate admitten-
dara esse cura Philosopho neget, neque ul-
CONCLUSIO III
libi pluressensus internos distinclos posue-

Verius videtur icnum tantum esse sensum rit.unicum tantura posuisse, censendus est.

internum, qui variis nominibus^ appel- Faleor hic ad quartum videri posset ponere

latur. imaginativam, ut distinctara a sensu com-

muni : verum nihil asserit, sed exeniplum
16^ Omissis rationibus harum sententiarum, adducitjuxta comraunem sententiam, de
cum entia non sint multiplicanda sine ne- harum potentiarum dislinctione, non resol-

cessitate, 1. Phys. text. 50. et lib. 3. text. vens quid esset tenendura.
48. videtur lenendura, unum tantum sen- Hsec sententia sufficienter probatur, res-
sum internum ponendum, qui tamen prop- pondendo ad rationes, quibus alii pluralita-

ter varia ejus munia, varie appellatur. tera ponuntin sententia Divi Thorace, ideo
Hanc tenent noster Alensis 2. part . quxst. poniiur phantasia dislincta a sensu cora-
70. in 2.Tartaretus 2. de Atiima^in fin. Sua- rauni, quia hic facile recipit species, iisque
rez 3. de Anima, cap. 30. earaque puto utilur in prsesentia objecti, illa autem eas
Scolo conformem, quia nullibi, quod sciara, conservat, et utitur in absentia objecti; ista
ponit plures sensus internos distinclos. aulem sunt adeo distincla, ut ab eadem po-
Philip. Faber Theor. 100. multura insudat, tentia provenirc ncqueant. Ponitur etiam
ut probet secundura eura, Ires esse, scili- cogitativa, seu fcstimativa ab his diversa,
cet sensum conmmnera, phantasiara, seu quia cognoscit intuitive per species insen-
iraaginalivam et meraoriara. Sed nihil satas, verbi gratia, ex sensibilibus lupi

T r«jici-
Pi^sestat, neque Scolura fideliter cilat. Dicit sensatis, cognoscit ovis rationem nocivi in-
r- enira Scotura 1. distinct 3. qusest. 2. § Dico sensatara : uiemoria autera, quia easdem
5. asserere corapositiones facere specierum, species insensatas servat, et abstractive eis
quaj sunt inimaginativa,munus esse imagi- ulitur, atribusrelatis polcntiis distingucn-
nativtc, nihil tale habet ; sed icstimativam, da cst. Itaque ratio raulliplicandi lias potcn-
qua3
^
ponilur ad cognoscendas
° intentiones lias, csl receptio ct conservatio specicrum,
Scotus
usquam non scnsalas, raerito ibi contra Henricura et earum usus intuitivus, et abstractivus.

t sensus rejicit. Secundo, dicit Faber Scotum 1. d. 3. Sed hoc nihil concludit, quia potentia
18.
ternot.
 522 DE ANIMA
Potentia cognoscens abstractive, cognoscit etiam in- repraesentatur, quomodoper spec.em pro-
abstracti- tuitive, seu m prsesentia objecti, quia sen- prii sensibilis modificatam, reprae.sentantur
t)c' coojiLs-
^'^^li^ exlerna tanlum mulant dum sunt communia. Ovis ergo per ipsam Quotnodo
sensibilia
cere po- proesentia, et cessante eorum pr3esentia,ces- speciem sensatam cognoscit lupum, ut ini- °^" '"'"?*'-
sant species et immutatio ; ergo cum micum, sicut avis etiam inexperta pluviae, picorjnos
cit.
phantasia, et memoria sic mutentur, eliam per speciem venti, fugit pluviam, de quo
inluilive cognoscunt, et consequenter non Scotus 4. distinct. 45. qusesl. 3. Sed proba-
dislinguunlur a sensu communi et aesti- bilius forte est talem speciem dari, nequo
mativa,in eoquod noncognoscantintuitive, satis intelligi potest, quomodo sine ea re-
sedtantum abstractive,quia pliantasia simul praesentari posset inimicitia, vel ratio no-
cum sensu communi immutatur, vel nun- civi, delectabilis aut tristabilis. Praeterea,
quam immulabilur ,
quia nihil habet, nisi eadem est species interna sensata lupi in
quod tunc recipit. Et idem est de memoria ove et alio lupo, et tamen a lupo appre-
respectu a3Stimativae.Pr8eterea,quod ponitur henditur ut amicus, ab ove ut inimicus ;

una potenlia ad recipiendum, altera ad con- ergo ab alia, et alia specie, quia eadem spe-
servandum species, contra rationem vide- cies non potest repraesentare contraria ; er-
tur. Primo, quia sic ponendi essent duo go pra^ter spccies
^ sensatas, habent alias P^'o^abiie'
° ^ darti spe-
sne-
visus,duo auditus, duo intellectus, etc. Se- non sensatas. ciem insen-
cundo, si una recipit speciem,non potest Adniissa ergo non inde
illa divisione, "20
transferre in aliam servandam, quia acci- sequitur potentiarumdistinctio, quia una
dens non migrat de subjeclo in subjectum. et eadem utrisque speciebus utitur nam :

Dividiiur Tandeni, illa distinclio specierumin sen- illa potentia, quae cognoscit extrema sen-
ne species „ ,. t^ . i

in sensa- satas, et insensatas, falsa videtur. Pro quo

.

sibilia lupi, cognoscit eliam ipsum esse

TeTisaiam. ^^^^> ^^^^ ^"^ solent distingui genera spe- inimicum. Quod patet, quia aestimativa non
cierum. Sensatae dicuntur, quae rem reprce- potest cognoscere lupum ut inimicum,nisi
sentant eodem modo, quo fuit in sensu ex- cognoscat ipsum lupum; ergo utraque spe-
terno , ut species interna parietis. Compo- cie ulitur, sensata et insensata.

sitae species sunt quando ex simplicibus fit De Aristotele, quid in hac re senserit,du- q^^-^
ununi , ut cum imaginamur mentem au- bium esl, et qucelibet sententia ipsum se- Arisfotciet
se)isit de
reum, species tali compositi non sunt in cum trahit, cap. 1. de Memoria, pro hac numero
sensu exlerno, sed tanlum parlium ejus. sententia stat, quia ibi loquitur de omni- ^^interm'
*'"'"•
Species insensatae repriesentant rem sensi- bus inlernis sensibus tanquam de uno. In

bus externis sub una ratione notam, sed aliis locis videtur favere aliis sententiis ,

sub alia ignotam utcura ovis appreliendit

,
sed explicari potest, quod tantum voluerit
lupum ut inimicum, species repnEsentat dictas potentias distingui ratione, vel ad
colorem, figuram, et alias hujusmodi qua- summum formaliter, et secundum diversa
litates sensibus externis notas , sed inimi- officia.

citiam prsesentat ovi ignotam, etsicspecies Scotus hic ad quartum et quintum fave-
reproesentans inimicitiam dicitur insen- re videtur sententijE ponenti tres sensus
sata. interiores, sed ex proposito remnon tractat;

19. Videtur quibusdam non dari hujusmodi sed respondendo argumentis, utitur com-
species insensatas ,
quia in exemplo dalo, muni sententia, non exaininans ejus verita-

inimicitia sic abstracto modo, non potest tem, vel explicari polest de distinctione
per speciem sensibilera repraesentari, quia formali harum potenliarum.
non aliter reprjesentare potest species il-

la, quam sub ratione talis figurae, colo-

ris, etc. Uatio ergo illa inimicitiae ,

ut
modus quidam fundatus in specie sensata
 ;

QU^STIO X 523

CONCLUSIO IV

Sensus 7ion judicat prop^He, neque compo-

nit vel dividit QUyESTIO X.

21- (c) Ad aliud dicendiim,quod sensus commu-

Utrum sensus communis sit unus vel
nis etc.ideodicit sensura communem non es-
plures
se ita collaLivum,sicut est cogiLativa,vol me-
moria (inLellige quomodocumque ista inter
*^ C7XSXJLS
communis se distinguantur:) quia memoria est prsete- Alexaiid. i. de Anim. cap. 19. Philop. lib. 2. cir-
catext. 144. Sunplicius circa text. 153. Tlie-
rue, diffe- nti ut prajteriti, comparans objectum cum mist. lib. de Memor. et Reminisc. cap. 6. et
reniKs. 10. Galen. lib. 2. de Micscul. motu. Aver. de
aclu,quo sensatum est, non cognoscendo 3.
Anima, comm. 6. 1). Tliom. 1. p. q 78. art. 4.
tempus medium, nec praesens, sed bene Aleasis t. p, q. l.mtmb. 2, Rub. 3. de Anima,
actumjam habitum, quo mediante cognos- cap. 3. tract. desensib. intern. q. 1. Suarez 3.
de Anima, cap. 30. Hurtad. disp. 17. de Anima,
citur ejus objectum; at sensus communis sect. 7. et 8. Fonseca 5. Metaph. cap. 28.q.l.
conferendo unum sensibile alteri, simul sect.4. Gonimb. 3. de Anima, cap. 3. q. 1. art.
2. Aversa q. 55. sect. 3. Gomplut. disp. 13. q. 2.
cognoscit utrumque, eorumque differen-
tiam, sine aliquo intermedio, vel actu ip-
1.
sius prsevio. Cum ait talem collationem
ViDETUR quod plures ;
quia una po-

esse compositionera, vel divisionem, loqui- teiitia est tantum unius organi sed sen-

tur de his late sumptis ,

quia nullus sen- sus communis non est tantum unius
sus proprie componit, nec judicat ; sed organi ; ergo, etc. Probatio minoris, per
eodera actu, quocognoscit suum objectum, Commentatorem dicentem, quod sensus
exercite cognoscit esse tale, et differre ab communis est plures secundum instru-
alio non tali ,
quae cognitio non est judi- menta.
ciura proprie sumpLum, sed mera apprehen- Pra^terea minor patet per rationem,
sio, qualis convenit etiam sensibus exter-
quia organum debet esse in media pro-
nis, ut hic dicit Doctor, de quo dixi q.
portione inter sensibilia ; sed nulla pro-
prseced. annot. 1.
portio media una potest reperiri inter
(d).4(i aliud dicendum,quod licet sensus com-
omnia sensibilia, qu£B sunt objecta com-
munis etc. Vult dicere sensum non cognos-
munis sensus, quia unius contrarietatis
cere relationem in actu signato, sed lantum
est tantum unum medium: sensibilia
in exercito ,
quod Lantura est cognoscere
fundamenta relaLionis;quod opLime exemplo autem sunt diversarum contrarietatum
declarat, juxla quod intelligi debet quod ergo, etc.
dixit qu.vst. proeced. ad primum : visum Prteterea, impossibile est idem esse
cognoscere aibum, etnigrum utconveniunt in actu per plura in actu ; ergo idem sen-
in una ratione diiYerentiae, vel contrarieta- sus non potest esse in actu per plura
tis; non enim sentit quod ipsam contrarie- sensibilia : sed sensus communis redu-
tatem, vel ditferenliam videat directe, quia citur ad actum per plura sensibilia par-
sic reflecteretur , sed quod actu exercito ticularia ergo, etc.
;

videndo hsec duo, videt eodem actu, hoc

Pra3terea, unus sensus est tantum
non esse illud, ut ibi explicui.
unius contrarietatis : sed omnia sensibi-
lia non sunt tantum unius contrarieta-
tis; ergo sensus communis, qui est res-

pectu omnium, non est unus.

In oppositum est Philosophus.
 . ;

524 DE ANIMA
(b) Dicendum ergo, quod organum ejus Organum
RESOLUTIO. est unum unitate naturas, non quidem communis
,. . 1 • , ,
. .• sicut cen-
sunplicis, scd mixtas, et quasi medias irum Une-
Se)isnm commimem esse unum,non pr;e-
inter naturas aliorum organorum : sic a-rcumff^
dicatione, snd singularitaie, ejusque
enim se habet organum sensus commu- [gndTn^
organum esse unum. nis ad alia, sicut centrum ad lineas pro- '^'""'-

(^) Responcleo, quod sensus commLinis cedentes ab eo ad circumferentiam,vel

Sensus
communis j^qjj pradicationis, sed
gg^ xm\x^ unitate ^ ad ipsum terminatas, quasi radix com-
quomodo
unus unitate singularitatis vel causalitatis ;
munis organorum particularium, et po-
est enim causa et radix omnium sen- tentia sensus communis in eo existens

suum particularium. Probatio propositi, est sicut Rex sedens in solio judicans

quia quod est unum prisdicatione tan- de actibus particularium sensuum ad

tum non habet operationem distinctam ipsum terminatorum reprfesentantium
ab operationibus particularium conten- sibi propria objecta . Sed ubi est situa-

torum sub ipso : sed sensus communis tum illud organum? De hoc est contro-

habet operalionem distinctam ab opera- versia inter Medicos et Philosophos ; di-

tionibus sensuum particularium, quia cunt enim Medici quod in capite. Quo-
distinguit inter sensibilia singularia di- rum ratio est, quia sensus communis
versorum sensuum ; ergo, etc. Est accipit suam immutationem ex sensibus
etiam unus unitate actus, qui est discer- particularibus, et ideo debet esse situa-

nere album a dulci, quod est actus ejus. tum organum prope organa parti-
ejus

Sed quod licet ejusdem potentiag

dices, cularium sensuum sedorgana omnium :

sit discernere album a dulci, tamen al- particularium sensuum sunt in capite ;

terius est discernere album a sono. ergo, etc.

3. Contra, si aliqua potentia discernit al- Prjeterea, expertum est quod per lae- ^ *•

bum a dulci, ab illa qua9 discernit al- sionem sensus communis, I^ditur phan- hoc ubi si-

bum a sono, tunc sequeretur quod ea- tasia, quod non esset verum, nisi esset

dem ratione du^e potenti^e non subordi- prope organum phantasiae, quod est in
natte cognoscerent album ,
quia nulla prima concavitate cerebri secundum
potentia discernit inter aliqua, qu« non Avicennam.
cognoscit quodlibet eorum : sed hoc est Oppositum hujus vult Philosophus in
impossibile de duabus potentiis non sibi lib. Somno et Vigilia, dicens, quod de Juven-
de

invicem ordinatis ; ergo, etc. Est etiam primum sensitivum est in corde. Pras- et \h'. 2!
una potentia sensus communis, unitate terea, alibi vult quod primum animalis ^^ ^^'"j"

organi. membrum est cor,' et ideo ibi residet ®'

V^"
c. 4.
^'

Dicunt tamen quidam, quod ejus or- potentia sensitiva, quae est sensus com-
''sJnsus ganum est tantum unum, unitate aggre- munis. Pra3terea, organum sensus com-

'^guomodl^ gatiouis. Contra, cum sensus communis munis est radix organi tactus, quse se
unum. organum ejus diffundit per totum corpus organum
g^ potentia organica, si :

esset unum aggregatione tantum, se- autem sensus taclus conliguatur cordi

querelur quod polentia csset una aggre- ergo organum sensus communis est in
gatione lantum, et per consequens non cordc
esset simpliciter distincta a particulari- Respondco, potest diciquod sensus a corde
bus sensibus, ex quibus aggregaretur ,
jmnumis iiaijet ab alio
c< ortum, et ab alio veTJ o^L
cujus contrarium est probatum. complemcntum quia ortum habet
, a^a",Jf;,°^'
 . .

QU^STIO X 525

cordeorganum sensus communis, sicut illud tamen est innominatum, et potest

etomniaorgana sensuumparticularium. vocari sensibile, sicut dictum fuit supra

Imaginandum est ergo, quod a corde ad de objecto tactus, quod potest dici tan-
cerebrum procedunt qua^dam venfe, vel gibile in communi ad diversas qualitates

nervi, in quibus originaliter continentur tangibiles, quod non est nominatum.

organa omnium sensuum , sed in cere- Ad primum dicendum in oppositum,
6.

bro faciunt conum ; a cerebro autem ad minorem quod Commentator per illa mum.
procedunt nervi ad organa exteriora fa- plura instrumenta loquitur de organis
cientes basim, et sic organum sensus sensuum particularium quas sunt con-
communis habet ortum a corde sed in , tinuata organo
^ sensus communis,ut sunt
Organum
Mavigans cercbro habet suum complementum. Et
T-i • •

ejus instrumenta
±
m nunciando
• • 1 •!
sibi im- sensus

larirrJmo- hoc videtur ad sensum ex hoc, quod mutationes sensibilium propriorum : unum for-
""^'
vIh. homo existens in navi mota, judicat res non autem loquitur de organo sensus ph!ra"ins-
tamen sunt im-
exteriores moveri, qu?e communis, quod est unum formaliter, i^^"^.^"'"'
mobiles hoc autem non est per sensus
: licet sit plura instrumentaliter, ratione
exteriores ut probatum est supra, nec prasdicta ; et hsdc est intentio Commen-
per motum cordis, sed per motum capi- tatoris, dicentis quod est receptivus a

Nimiuyn
tis ; crgo scnsus communis qui hoc ju- sensibusparticularibus,tamen est agens
studens dicat, cst iu capite. Hoc etiam patet ex iniudicando de actibus et obiectis eo-
i >- j j
quare do-
let capite. hoc, quod homincs dolent caput ex stu- rum. Adimprobationem dicendum,quod
dio excellenti, in quo vires sensitiv^e in- sicut in organo olfactus ahcujus anima-

teriores multum laborant, non autem lis dominatur aer, sic animalis viventis
ita sentiunt dolorem cordis. in aere, in organo olfactus piscis domi^

Quodob- ^^ objecto autem sensus communis, natur aqua, quia odor sentitur per
jectvm fiicunt aliqui quod sit sensibile com- utrumque est ; autem aliquod animal
o c TtSiXS
communis. mune ,
quia omne sensibile per se est quod odoratur, et per aquam et per ae-
objeclum alicujus sensus , sensibile au- rem et per consequens habens orga-
,

tem commune est per se sensibile non : num proportionatum utrique , ita orga-
autem est objectum sensus proprii, quia num sensus communis, cum sit radix
excellens sensibile corrumpit sensum aliorum, est virtualitercontinens omnia
proprium, excellens autem scnsibile organa secundum suam complexionem,
commune, ut magnitudo et figura, non est tamen formaUter determinatc^ com-

corrumpit proprium sensum ; ergo re- plexionis distinctse a prccdictis.

linquitur quod sit objectum sensuscom- Addicendum quod non est in-
aliud,

munis. conveniens idem esse in actu acciden- -^'^ "^un-

Contra, nullus sensus

...
proprms deci- tali,
, 1
per multa existentia in actu
.

, sic est
dum.

pitur circa propriumobjectum: sedsen- de sensu respectu objectorum. Contra^

sus communis magis distincte cognoscit omnes sensus proprii possunt simul sen-
illud quam proprius ; ergo, etc. tire sua sensibilia : sed sensus commu-
(c) Dicendum
quod aliquod sen-ergo, nis simul immutatur cum sensibus pro-
sibile commune communitate pr^edica- priis; ergo potest sentire simul omnia

„ ^ . tionis, non autem commune, ut accipit

^ ' sensibilia, quod
i
videtur impossibile.
^ Di-
2. de Aa. '
Sensut
text. 123. philosophus 2. de Anima, cap. 5. 6. cendum, quod sensus communis dato commwnu
Anim.text. sicut magnitudo, figura, etc. potest di- quod simul sentiat omnia sensibilia, non sentit"om-
^"
7. ci objectum proprium sensuscommunis, tamen Eeque perfecte, scd perfectius sen- 617%**^**'
 , ,

626 DE ANIMA

tit quo perfectius immutatur

id a , et est cognoscere differentiam aliquorum,
hoc non est inconveniens, ut dictum fuit non cognitis extremis.
supra. Sed dices, quod possibile est,
ANNOTATIONES
quod quilibet sensus proprius perfectis-
sime immutetur a suo objecto , et sic CONCLUSIO I

sensus communis perfectissime sentiet

Sensum communem esseunum singularita-
omnia sensibilia. Dicendum, quod non et causalitate, non proedicatione
te
Una po-
tentia mi' est quod visus ita perfecte
possibile,
71US per- (a) Respondeo, quod sensus, etc. Optime
fecte agit
immutetur sicut potest immutari a co-
quando probat sensum communem non esse prae-
lore, quando simul auditus immutatur
alice ejus-
dem ani-
dicatione unum alioquin non haberet ac-
,

perfecte a sono, nec e converso, prop-

mie si- tum distinctum ab inferioribus sensibus ;
mulagunt. ter magnam attentionem animjB in una
est ergo unus singularitate et causalitate
perfecta immutatione, et ideo non po- unum actum, quo ab exlernis
quia habet
test ita perfecte attendere in alia ; et
nempe discernere inter om-
distinguitur,
dato quod perfectissime sicut possunt, nium aliorum sensuum objecta. Tenendo
immutarentur simul a sensibilibus pro- eliam hanc non distingui a phantasia, sesti-

priis ,
quia tamen unum sensibile de mativa et memoria realiter, actus proprii
ratione sua nobilius, et fortius impri- harum potenliarum ipsi tribuuntur.

mit suam speciem quam aliud, sicut

color quam sonus , commu-

ideo sensus CONCLUSIO II

nis perfectius immutatur ab illo quam Organum sensus communis complete resi-
ab aliis. det in cerebro
Ad aliud, dicendum quod plus requi-
Ad ter- ritur ad diversificationem potenti^ su- (b) Dicendum' ergo quod oi^ganum, etc.
10.
tium.
perioris quam inferioris, quia superius Optime declarat organum sensus commu-
nis comparatione ad centrum respectu 11-
est communius ; licet ergo sensus pro-
nearum, et ad Regem sedentem in suo so- •

prius non sit cognoscitivus proprie nisi

lio.
respectu unius contrarietatis, potest ta-
De situ organi controvertitur. Philoso-
men sensus communis esse respectu
phus citatus a Doctore, ponit illud in cor-
plurium cognoscitivus. De ordineautem de, idem habet de Juventute, cap. 2. et
Ordo ac-
luum sen- actuum sensus communis potest sic dici, alias passim. Galenus autem lib. de Sym-
sus com-
munis. quod primus actus ejus est retlexivus ptoynatum caicsis, cap. 8. et lib. de Usu
super actum sensus particularis ; quia pulsivum, in cerebro illud collocat. Scotus
ab illo actu immediate immutatur sen- videtur velle concordare has sententias, ut
sus communis. Secundus est judicare si sermo sit de principio remoto sentiendi,
de objecto sensus proprii secundum se tribuatur cordi, ubi est officina nativi calo-

et absolute, non tantum unius, sed cu- ris, ubi etiam procreantur spiritus vitales
sine quibus nullus fit motus, nec mutatio
juslibet sensus et istum actum attri-
,

proximum tamen organum sensus com-

buit sibi Avicenna, licet non Philoso-
munis est in cerebro. Verum Aristoteles de
phus. Tertius actus ejus est cognoscere
proximo sentiendi principio locutus est,
difTerentiam plurium sensibilium pro-
ut ejus loca intuenti patet. Videri potest. 2.
priorum ad invicem, et iste actus sequi-
de Gen. animal. cap. 4. et lib. 5. cap. 2.
tur alium : prius enim est, cognoscere sed cum Galeno tenendum esl, organum
aliquid secundum se quam cognoscere sensus communis complete in cerebro
ut differens ab aliis, quia impossibile residere. Probatur primo, ratione illa
 QU^STIO X 527

Scoli, quia niniium studentes dolent ca-

pite. Secundo laesa phantansia medica- CONCLUSIO 111
^uarestu- ^
'entes do- menta capiti applicantur, non cordi, ut ha-

°%oitus bet *
Galen lib. 3, de Locis patienlibus, cap. Objectum sensus communis est sensibile
uam eor- ^ Tertio, somnus in capite causatur, et commune, et explicatur quo sensu id

cor in somno non quiescit, ex ipso Aristo- verum sit

tele de Respiratione cap. ult. Quarto, Iseso
cerebro animal privalur sensu, et motu. (c) Dicendum ergo, quod aliquod sensibi- ^^•.

Quinto, ex anatomia constat nervos per Nota sensibile dupliciter dici posse commune
le, etc.
^ . ., ., dupliciter
. ,

quos spiritus animales ministrantur, oriri commune. Primo, quia a plunbus sensibus sumitur
a cerebro. Adverte ipsum Aristotelem de externis percipitur ; et sic sunt quinque
Sensu et Sensibili, cap. 1. radicem visus, communia, de quibus agit Philo-
sensibilia

auditus et olfactus in cerebro ponere, li- sophus2. de Anim. cap. 5.et 6.Secundo,quia
cet aliorum duorum sensuum in corde col- prsedicatur de multis sensibilibus , verbi
'^uo sensu locet. Quod doctor ait, nervos quosdam et gralia, de colore, sono, etc. Sensibile com-
corde de- venas oriri a corde ad cerebrum, sumpsit mune hoc sensu, est objectum adrequatum
rivaniur.
^^ Aristotele 3. de Hisi. cap. 5. sed forte sensus communis, neque habet aliud no-
inlelligil dequodam nervorum initio, quia men sic tangibile, ut comprehendit om-
cor prius generatur quam cerebrum, ut nes qualitates tangibiles, est objectum tac-
habet Galenus lib. de Formatione fxtus, et tus, neque habetaliud nomen.
tunc habet aliquos sensus, quia animam Dices, hoc nihil aliud est quam cognos-
habet sensitivam, et consequenter aliquos cere omnia sensibilia propria externorum
nervos et venas, quae postea ad cerebrum sensuum ; ergo non habet unum objectum,
ascendunt. In esse tamen completo nervi a ac per consequens non est una potentia.

cerebro originem ducunt, ut ex anatomia Respondetur, sicut visus cognoscit multos

constat. colores sub ratione una sui objecti, quod
Objicies illud : /1 corde exeunt cogitatio- est coloratum lucidum, ita sensus commu-
jj^
nes, et id: quid cogitatis mala in cordibus nis cognoscitomnia sensibilia aliorum sen-
vestris. Respondetur, intelligi de anima, suum sub una ratione sui objecti quod ,

vel de appetitu, qui residet in corde, sal- quia nomine caret, vocamus sensibilecom-
tem secundum Aristotelem, qui in eo ponit mune. Unde non dicimus sensibile com- f^^^^j,*/*
raune esse obiectum sensus communis, ut ut absira-
omnes sensus, et 3. de Anima, text. 29. ait "^
htt a par-
.

sensum, et appetitum esse idem, quod de abstrahit ab his et illis sensibilibus, qua- ticulari-

subjecti identilate intelligi debet. Vide si in ista non tenderet, sicut universale ^^, J^ygc.

Conimb. in Elhic. disp. C. q. 2. art. 2. pro hoc statu, ut abstrahit a singularibus, '""^ *f"-
Objicies secundo, animalia qua3 secta vi- est objectum intellectus, sed omnia ista munis.

vunt, sentiuntin ulraque parte, quia mo- particularia sensibilia sentiuntur a sensu
tu animali cientur, et per appetitum ; ergo communi secundum proprias suas ralio-
per sensum communem cognoscunt ; ergo nes, et habent unam rationem immutandi
non residct in capite. Respondetur, in illis in qua conveniunt, et per quam specifi-

imperfectis non liabere certum locum, ut cant potentiam, sicut plures colores conve-
probat argumentum. nientes in unica simili ralione specificant
visum.
Contra, non habent ista unam rationem,
'13

in qua conveniunt, nisi per intellectum,

alioquin daretur universale a parte rei ;

sed sensus communis habet unum objec-

tura reale ; ergo Hon sumitur ab unitate

 ,

528 DE ANLMA

in qua conveninnt sensibilia propria, quia parte sensitiva hominis, controvertitur ;

est rationis. Respondelur, istahabere unam et ex variis aclibus brutorum, quales sunt
Ratio ob'
jecti sen- rationem a parte rei indifferentem, seu providentia, vindicatio, beneficatio, conser-
sua com- communem nec^alive in qua conveniunt vatio speciei et disciplinatio, videtur effi-
mums. ^ ,

et quia nomen non habel impositum, voca- caciter colligi ineis esse memoriam; idque
mus sensibile commune. Sic visus habet probabile est,et tenet D. Thomas i.Met. lect.
unam rationem communem omni visibili a 2, Suar. 3. de Anim. cap. 31. Scot. 4. dist.

parte rei, quse est lucidi colorati. Ita Scotus 45. 5.3. non negat hanc partem, ut Suarez
2.(1.3. q.l. ei imponit , sed problematicus est. Si tenea-

An autem prosler sensibilia propria, sen- tur pars negativa, salvat omnes illos actus,

sus communis sentiat aliorum sensuum sine memoria quia haberi possunt per
;

functiones ; et si sic, an per species pro- species rerum delectabilium, vel tristabi-
prias, vel per modificationem specierum lium in ^phantasia existenles. Unde formica „ . , '

Promden-
jpsorum sensibilium propriorum, dictum hoc anno genita, etsi experla non sit hye- tia an ar-
est supra, g. 6. annot. 3, An etiam ex spe- malem penuriam, non minus facit provi- fj^lntca
ciebus sensatis, ipse eliciat speciem insen- dentiam pro hyeme futura, quam aliae, ^«^oriam
satam, id est, quJE in nullo fuit sensu ex- quse prsecedenti hyeme vixerunt non est ;

lerno, dixi qusest. prsecedenli, annot. 2. ergo necesse ponere in his memoriam,
quod verisimilius visum est. quia non cognoscunt prseteritum qua tale.
Animagi- Hic peti potest, an sensus communis, Si tamen ponas, Scotus non vetat, imo di-

casum. seu imagmatio facit casum? Ad quod res- cit, quod melius salvantur illi actus, po-

pondeLur atfirmative. Ita Scotus. 4. dist. 44. nendo eam. Vide ipsum ibi, pro fusiori hu-
qusest. 3, D. Thomas contra Gent. cap. 99. jus rei notitia, ubi varia Philosophi loca,
Ratio est, quia ex vehementi imaginatione tam pro memoria intellectiva quam sensi-

magna commotio humorum,

fit et spiri- tiva expendit.

tumu vitalium, et excitatur soepe excessi- Peti polest tertio, an laedi contingat sen- „

vus calor et generantur morbi, et quando- sum communem, illsesis externis sensi- Sensus _

que sequitur mors ex nimio dolore, ex bus ? Ilespondetur affirmative, id testante ^i^dv"*""
et dementibus,
twsis^non
falsa imaginatione orto. experientia in phrenelicis,
in quibus soepe omnes externi sensus vi-
CONCLUSIO IV gent sani. Ratio hujus est, ut habet hic
Doctor, ad primum, quia sensus communis
In omni animali est sensns communis, et habet propriam dispositionem, seu comple-
probahilius dari memoriam in btmtis xionem distinctam ab aliis, et sic potest in
hoc laedi, aliis non laesis sicut unus exter-
Petes secundo, an sensus communis sit nus sensus eadem ratione laeditur, salvis
;

14.
omni animali ? Kespondetur affirmative ;
reliquis.

quia omne animal nocivum, et pro-

fugit Circa rationem, qua Doctor probat sensi-

sequitur utile, quod supponit operationem bile proprium, non esse objectum sensus
sensus communis quia istse rationes ab
,
coramunis ,
quia scilicet si sit excellens

externis sensibus non cognoscuntur. Sed corrumpit sensum, ut habet Aristoteles 2.de
non omnia animantia oeque perfecte habent Anim. et lib. 3. explicandum est, quomo- jg^j jg^
istum sensum quia multa carent multis
,
do hoc contingat ;
quia si immulatio est Teit. 145.

Memoriam aclibus cjus, ideo Aristoteles 3. de An. c. 3. tantum intentionalis, non erit corruptiva
an Aa^-^nt formicismemoriam, etaliis sed potius perfectiva potentioe. Responde-
apes
nesatapibuset
" ^
negat phantasiam, hoc est, sensum commu- tur, actionem illam intentionalem sensi- quomodo
«•»^ce(/eH*
nem secundum quasdam ejus operationes. communiter secum habe-
bilis excellentis,
senstotle

an 7aS De memoria,an detur in brutis, vel in re aclionem aliam physicam luesivam or- corrumpit
sensum.
bruta.
 QU^STIO X 5-29

gani ; in taclu et giistu miscetur actio pri- jusmodi esl substantia respectu visus. Cer-
marumqualitatuni ; in oltactu exUalatio tuni estautemquoad hujusinodi sensibilia
calida; in auditu veliemens aeris percus- per accidens, quia per se non movent sen-
sio qua pulsatur organum ; in visu emis- sus, facile commitli errorem : nam si lu-
sio vaporis nocivi. Si autem nulla talis na- pus pelle ovis legeretur, ovis putaretur. ^
turalis actio comitarelur intentionalem, De sensibili ergo per se potest esse qu;ics- pntest faiu
f xT £• 1.- cii ca objec-
non corrumperctur sensus. Possel tamen lio.
1 I
Nota tertio,_non posse
,.

falli sensum
.

cir- tumincom-
inuni.
sequi dolor, quia liic intentionalem tan- ca suum sensibile in conmiuni ; visus, ver-
tum actionem sequitur. Unde post jiuli- bi gratia, non potest falli, judicans hoc
cium, ignis tantum inlentionaliter aget in esse coloratum, et sic de aliis. Ratio est,
corpora damnalorum, qui tamen magnum quia potentia non excurrit extra limites
causabil dolorem , sed non corrumpet sen- objecti ad:icquati. De peculiaribus ergo ra-
sum, de quo Scotus 4. d. 44. q. 3. tionibus, sub objeclo adsBquato contentis,
Circa rationem ad oppositum dc objecto est qu?estio , et hoc tam de sensibili com-
sensus, scilicet quod sensus non decipitur muni quam de proprio.
circa proprium objectum, etsi Philosopluis

id habeat 2. d". An. cap. 7. magna occurrit CONCLUSIO V

difficultas. Primo, quia ipse Scotus. 1. d. 3.
Pofettfa^H sfn.ms in paiHtculari tam circa
q. 4,num. II. docel intellectum corrigere
^ensibile proprium quam commune, si
sensum errantemi, verbi gratia, visum
adsit impedimentum, vel desint requi-'
judicantem baculum, cujus una pars est
sita
in aere, et altera in aqua, esse fractum ,

et rem remotiu-; distantom esse minorem Dicendum est tam circa sensibilia pro- is-
quam esl. Sesundo, icl,ericis, alba appa- pria, quam communia in parliculari, sen-
rent pallida, ratione indispositionisorgani. sum posse falli. Patet ex adductis ; contin-
Ilem ratione medii, Sol malutinus appa- git enim speciem aliter reprcesenlare rem
ret rubaus, ob inlerjectos vapores ; et ra- quam est, ex indispo-^itione organi, medii, Quando
tione intervalli, turres quadratae eminus ....
vet distantia objecti: si tamen impedimenta
conlingtt
semum
videntur rotunda? et ratione ol)jccti, in toUantur et
;
adsint requisita, nullus erit ca^lwa^^oj-
speculis aliter collocatis vel factis, diver- scnsu error,
in et hoc tantum voluit Aris--^'^'^''^-
simode res videntur, nunc majores, nunc toteles. Et ratio ost, quia agons naturale
minores, nunc hujus, nunc illius figuric. recte agit nuUuin ponatur impedimen-
si
Ex quibus videtur falsum esse sensum tum, et adsint ni-cessaria. Advertendum ta-
non falli circa proprium sensibile. men faciliu^ decipi sensum circa sensibile
In hac re Academici tenuerunt nihil cor- commune quam circa proprium : unde
tum esse in sensibus. Contra quos disputat visus a longe videt allDedinem , sed decipi-
TertuIIianus lib. de .inima, cap. deo.sensi- tur circa ejus quantitatem. Ratio est, quia
bus, el Cicero in qq. .lcndeniicis. Epicurei sensibile proprium virtute propria immu-
aulem e contra sensus nunquam errare vo- tat sensum sed commune non, nisi per
,

lunt : contra quos idem Cicero, et August. connexionem ad proprium. Proeterea, forte
8. Civif. cap. 7. non habet commune propriam speciem, si-
Pro resolutione, nota, in sensunon posse cut habet sensibile proprium , de quo su-
esse proprie errorem, quia non est capax pra q. 6. annot. 3. .luxta hoc intelligi debet
judicii ; erraro tamen dicitur quatenus Aristoteles 3. de Anima, t?xt. 1(31. dum ait
per ip>ius notitiain intellectus inerroneum circa sensibilia propria errorem non contin-
judicium induci posset. Secundo nola, sen- gere, aut paucissimum.
sibile aliud esse per se, sive sit commune, 0])jicies primo, si sensus errat, nulla
sive proprium ; aliud per accidens . cu- erit certitudo in .scientia qua) dependet a
Tom. lU.
34
 ;

530 DE ANIMA

Visus pu- sensihus. Kesponiictur, ut plurimuin non coloris vitris Soli oppositis, manifestum est

sensu^, et quanclo errant, corrigun- ibi non esse veros colores, quia non est as-
\uin ^cujus erranl,
parscstin- inielleclu. Sic (inquit Scotus d.
1. 3. signare causam mixtionis primarum qua-
aquajrac-
lum :
^

et g, 4,
gj^

num. 11.) inlellectus

...
corngit visum litatum, unde generantur.
respondet 20.
corrigitlr putanlem baculum, cujus pars est inaqua, Suarez 3. de Anima, cap. 13.

^ss^ fracLum per hanc propositionem in colores apparentes videri a visu. (^ontra,
Uctuf^^'
ipso quiescentem, iiklependenter a sensi- quia gustusnon guslaL saporem apparen-

bus; imlhim duriun frangilur ad laciurn tem, nec auditus sonum apparenLem, et sic

mollis sibicedeniis. Ex quo necessario se- de aliis sensibus; ergonec visus viderepo-

quitur baculum in aqua non frangi. test nisi verum colorem, si hoc esl ejus ob-
10. Objicies sccundo, species talis est, quale jectum.
objectum, quia est ejus similitudo natura- Respondetur, quoad illos colores iridis,

lis ,ct sensalio correspondet speciei, et forlo esse veros, etsi id minus verisimile
haec commensuratur rei cognitse. quia spe- sit ; sed inaliis illis exemplis et similibus,

cies unius non repra?sentat aliud ergo ; colores illi apparentes sunt ipsum lumen,
nuUus polesl esse in sensu error. Respon- uL tenet Scolus 2, dist. 13. et posL eum in-

detur, quia species dependet a concursu sinuanL Conimb. 2. de Anima, c. 7. q. 3.

smJvT '\n

potentia} et etiani a medio, taliter et aliter art. 1. Si lamen ea varia opposilione vero-
dm'iu'r>
ex impedimentis poLen- rum colorum ad aliquod corpus termina-
rem repra;sental
tia3, el medii : verbi gratia, species baculi, tum oriantur, uL in exemplo de pariete,

cujus pars est in aqua, el pars in aere, re- qui apparet rubeus ex vitro rubeo opposito
pr;esentat baculum curvse, vel fraclse fi- radiis Solis illud permeanLibus,simul cum Coloresai
parente^
guraj ; error ergo contingit, quando obje;'- lumine, ibi est species coloris veri (ut Lenet sunt lu

lum repriEsentalur cum aliqua qualitate, Scotus ibid. num. 5.) qm videtur, et lu- men.

vel circumstanlia quam non habeL uL cum , men non esL secundum ipsum ibi,
aliud

febricitans cil)um dulcem putat amarum, quam species ipsius lucis. Quod probaL,

ratione biliosi, el amari humoris, quo quia si tantum esset sensibile et non ratio
gustus est infectus. videndi, positum super visum impediret
An oculus Objicies tertio, visus videt colores appa- visionem , de quo dictum esL qusost. 3. et

''\frVsap- renles in iride, et in collo columba?, et in lumen secundum Philosophum de Sensu et

parmtes Sensibili, paulo posl principium, eL Com-
?
parie;e per reflexionem lucis ex vitro ru-
beo, \el vinum rubeum conLinenLe ergo ; mentatorem, debel esse in oculo, ut reci-

falsum est quod dicebatur, sensum non piaL species colorum.

falli circa rationem sui objecti in communi ,

MulLa objici possunL conLra hoc , sed ibi

quia color apparens color, non est, sed ap- fere apud DocLorem virLualiter expedita

paret, ut habet Aristoteles de Sensu, et reperies. Videet.iam Philip. Fabr. Theorem.

Sensibili, cap. 3. et 3. .Meleor. cap. 4. ubi G(). qui cilat Zabarellara, ct Picolomineum
distinguit inter veros et apparentes colo- pro eadem Scoti opinione, a qua non vide-
res. Respondel Divus Thomas 3. Meleor. tur dissentire Cajetanus 1. part. quaest. 67.

cap. i. colores in iride et nubibus, esse art. 3. ubi concedit lumcn esse intentio-

veros. Sed id difficile creditu esL, quia co- nale, eL reale eminenter, vel virtualiLer. et

lor verus est qualitas permanens, resullans sic conciliat in hoc Divum Thomam et

ex primarum qualiLatum permixlione, ut Scotum. qui lamen inconciliabiles sunl

hal)eLur ex Aristotele lib. de Coloribus de ; quia Divus Thomas ibi, et 2. de Anima, I.umen
species
quo quidquid sit in aliis duobusexemplis, text. 70. non distinguit lumen a luce : Sco- cis.

cum in re posita nuUa fiat variaLio, sed ex tus autem lucem esse sensibile tantum, et

diverso situ varii videntur colores in collo liimen esse speciem ejus, atque eliara sen-

columba? : et similiter in pariele ex varii sibileni qualitatem.

 QUiBSTIO XI 531

Pra^terea, idem est dilectio et delec- ^-

tatio , sed delectatio est a corpore coe-

QU.ESTIO XI lesti ,"
ergo et dilectio, qu^ est actus
voluntatis. Probatio majoris, quia uter-
itnim corpora ccelcstia possint agere
que actus estejusdem potentige etrespec-
in intellectum nostrum. vel volunta-
tu ejusdem objecti, scilicet boni utcon-
tem ?
venientis. Prajterea, illi actus sunt ii-

Leo Papa epist. e< secjq.

91. c. Aug. 13. de
1 1 .
dem, qui immediate ab eadem causa
Trinit. cap. 4. Basil. homil. 6. in Hexamer. causantur : sed isti sunt hujusmodi,
Hionys. cxtp. i. de Divin. no//i.Concil. Bracar. 1.
can. 9 et 10. Theodor. lib. 6. adversxn Grcecos quia causantur ab apprehensione boni
D. Thom. 1. p. q. \ib.arl. 4. et 1. 2. q. 9. arl.
convenientis in quolibet ergo, etc.
5. Conimb. 2. de CaHo, cap.3. qua-st. "2. 3. et 4. ;

Aversa tomo 2. Philosnph. qua'st. 35. seclione Oppositum vult Philosophus. Dicen-2.de Aui.
iU.
dum, quod si sola phantasia moveret S' lii). 3.
"" ^'
ViDETUR quod sic : Astrologi dicunt intellectum et voluntatem per conse-
multa vera de agibilibus ab homine quens, ita quod intellectus, et voluntas
qua3 dependent ex intellectu et volunta- essent purae potentiaj passivfe, ut mo-
te ; hoc autem non esset nisi possent vent seipsas ad actus suos , sequeretur
agere in intellectum et voluntatem ; er- quod corpora coelestia possent illas po-
go, etc. tentias directione movere. Probatio :

Prasterea, corpora coeiestia possunt omnecorpus corruptibile movet de ne-

movere phantasmata nnstra, ipsa au- cessitate in virtute corporis incorrupti-
tem possunt movere inteliectum sicut bilis, quod est superius ; et licet posset
sensibilia sensum, secundum Pliiloso- esse motus corporis inferioris sine supe-
pluim ergo a primo ad ultimum sal-
;
riori, non tamen diulurnus, secundum

tem mediate possunl corpora ccelestia omnes sed organum phantasifB est
:

movere intellectum nostrum. corpus corruptibile, et phantasia poten-

Praeterea, de voluntate hoc probatur tia organica ; ergo si ipsa movet intel-

sic : si non pussent movere volunta- lectum, ut intelligat seipsum, et intel-

tem, hoc esset specialiter propter liber' lectus sicmotus movet voluntatem. se-
tatem, qua? tulleretur in tali motu , sed quitur quod directe corpus coeleste pos-
non propter hoc tolleretur ; ergo, etc. sit utrumque movere, licet mediante
Probatio minoris : quando duo actus sunt phantasia , et sic sequitur quod mala
ejusdem unus est liber et
rationis, si phantasia de necessitate causabit ma-
alius non, quia iiberumetnon liberum lam voluntaleni.
specie differunt : sed si actus volunta- Sed dices, quod in potestate volunta- ^-

tis esset a cnrpore coelesti movente vo- tis estcausare bonam, vel malam phan-
lunlatem, esset ejusdem ralionis et tasiam, et per consequens licet phan-
speciei cum illo qui est tantuin a volun- tasia sic forinata moveat voluntatoin ad
tate ,
quia actus ejusdeni potentiaj im- bonum et ad maluni, tamen totum erit

mediate est respectu ejusdem objecti : volunlarium ratione prima> voluntatis

et haec duo immediate concurrunt ad phantasiam formantis. Contra istum
unitatem specilicam acluum sed cer- circuitum, circa queni impii ambulant,
tum est, quod actus voluntalis tantum arguitur sic Quod movet inotuin ab ali-
:

est liber ; ergo et actus voluntatis nit)- (juo tantummodo, movet de necessita-

tae a corpore coelesli esset liber. te, sed si movetur de iiecessitate. volun-
 532 DE ANIMA

tas iiiov^M phanlasiaiii ad pliantasian- et ipso pnesentato voluntati, potest il-

dum boniiiu \c\ lualuni. quaj movetur lud velle, vel nolle propter suani liber-
tantum ab intcllectu, vel phantasmate tatem ; igitur corpora coelestia non pos-
movente de necessitate, cum non sit li- sunt suflicienter, ct directe agere in in-
berum, (non enim est in potestate iios- teilcctum et voluntatem.
tra quin visis tanganiur, secundum Au- Ad primum in oppositum, dicendum Ad pri-

gustinum) ideo voluntas movebit phan- quod Astrologi ut in pluribus, verum

tasiam de necessitate ad phantansian- dicunt ; el hoc ideo accidit, quia liomi-
dum bonum, vel malum. nes ut in pluribus, sequunlur suas
phantasias, in quas possunt directe

RESOLUTIO agere corpora coelestia , tamen hoc non

est necessarium, modo homines virtuosi

Corpora coclestia )wn agcrc dircctc, vel sequentes judicium rationis reprimant
indirectc in intcUectnni ccl volunta- hujusmodi passiones. Unde dicit Ptole-
teni ; ajnn/ tanicn nicdiatc in cos pjr m<Tus in Almagesto, quod snpicns do-
''
Sapiensdo-
.
,. . .
miiiabHiir
immntationon organornm sensuum, minabitur astris. id est,dispositioni cau- a5<rts .t-
^°"^ "''
et phantasix nunquam tamcn ncccs-
, satiT a corporibus coelestibus, et lioc per
sitant voliintatcm. \'ide Doctorem libertatein arbitrii, et rectum judicium
2. dist. 14.qua?sto. num . 6. rationis passiones refraenantis.
Ad secundum, dicendum quod phan- &
Ad secun-
*• (a) Dicendum igitur ad qua^stionem, tasia non proprie movet neque mtellec- dum (juo-
Corpora
cwicMa iion qnod corpora c(plestia non possunt di-
,

tum, neque
......
aliquid m ipso
.

imprimit,
-. inodop/ian'
/«„;,« „10-^

'^naciier- recte movere intellectum nostrum, ne- scd tantum portat, aut repra^sentat sibi /Jc/Vw.'*''"

voTimia- que voluntatem ,

quia ])ure corporale objectum, quo prajsente, intellectus ex
'^'"'
non potest directe agere in spirituale, eo virtute sua activa elieit suum actum ,

quod agens est nobilius patiente ; intel- sicut pra3sente sensibili, sensus actum
lectus autem, et voluntas sunt pure spi- elicit senliendi, el in hoc est convenien-

rituales, ideo corpora coelestia non tia, non quia phantasmata sint objectum Phantas'
..... mala ad
possunt directe in eas agere. intellectus, sicut sensibilia sensus, qufe intcUeciuir.

Prasterea, secundum pra^dicta potest iinprimunt, secundum aliquos, speciem ^bniaad'

probari propositum ,
quia corpora coe- sensibilem in sensu ; tamen requiritur f^ol^n,'!'/^

lestia non possuul immediate agere in phantasma ad intelligendum objec-

animam nostram,cum sint ei impropor- tum ,

quia sicut quidditasabsoluta, vel 1

tionata , sedmediante phanlasmate tan- universale, quod est directum objectum

tum,quodest objectum reprassentativum intellectus, noii Iiabet esse existens, ni-

tantum , sed pliantasia nostra non po- si in singulari, ut homo in Socrate , ita

test sufficienter movereintellectum nos- non potest repn\3sentari intellectui se-

trum neque voluntatem ,

quia pra^sen- cundum speciem intelligibilem pro sta-

te phanlasmate, adiiuc oporlet objec- lu viae, nisi in prajsentatione similitudi-

tuiu intellectus ibi assistens abstrahere nis ipsius singularis, quod lil in phan-
antequam intelligat, (luod fit per cou- tasmate. M
versionem primam inlellectus ad phan- (c) Ad aliud, dicendum concedendo, fi .

Ad hr-
tasmata, qua3 conversio (b), inq^eratur a quod si volunlas moveretur a corpore lium.

vokmlate, et elicitur ab intellectu agen- coelesti, sicut posset nioveri a Spiritu

le : pnvsente etiam objecto intollectui, sancto, quod actus ejus esset ejusdem
 ,

QU/ESTIO XI 533

rationis cum aclu tantum a voluntate bationem, dicendum quod identitas ob- idcn-
tilas objec-
ehcito, quia quod potest causa prmia jecti non sufficit ad identitatem actus ; a no« «u*-

mediante secunda, illud vel ejusdem ra- quia intelligere, et vellc sunt respectu dnailatein
"^'"'""*'
tionis potest sine secunda : et ideo si ejusdem oi^jecti formalis, scilicet ontis
voluntas polest elicere aclum volendi, in actu in quantum liujusmodi ; sed di-
cum sit causa secunda, actum ejusdem versitas objecti ])ene sufficit ad divcr-
rationis potest elicere Spiritus sanctus, sitatem actus. Seddices ullra, qiiod sunt
vel cum Spiritu sancto,. qui est causa actus ejusdem potentia) cum identilate
prima ; sed corpus coeleste non habet objecti. Dicendum, quod iioc est diver-
causalitatemsuperioremeliciendi actum simode, quia dilectio est in voluntate,
ejusdem ralioniscum ipsa, nam si cor- et.a voluntate ; delectatio (ii) autem est in
Dilectio.et
pus cceleste haberet causalitatem super voluntate, sed non a voiuntate, sed po- deiectaiw
illam, eliceret actum ejusdem rationis tius ab objecto . Probatio, quia eorum ^°/,j.*""

cum ipsa , et ideo dicendum est ad ma- contraria, qucB sunt odmm et tristitia,

jorem, quando dicitur, quod si unus non sunt idem, nec sunt ambo a volun-
\ctits li- actus est liber, et actus ejusdem ratio- tate causata, sed alterum tanlum, scili-
er et non
her av. nis est liber, quod verumest, si unus es- cet odium : quare voluntas complacet
iffcruut
yccie ? set hber per cssentiam, et alius ejusdem sibi in actu proprio ab ipsa libere cau-
rationis, quia liberum per essentiam, et salo tanquam convenienti, non autem
non liberum specie differunt ; et isto sibi complacet in tristitia , imo est vo-
modo voluntas, qua; est libera per cs- litioni contraria. Quare quilibet invite TristiHn a
caum-
sentiam, specie differt ab aliis potentiis tristatur, compiacet autem sibi in odio ;
f^",?

qua^ non sunt libera^ per essentiam, sed ergo tristitia tantuni causatur ab objecto,
libera) per participationem: liberum au- non a voluntate, quia tunc esset imme-
tem per participationem non differt spe- diate in potestate voiuntatis, et per con-
cie a non libero sicut; actus videndi,qui sequens nec delectatio ; sed objectum
est imperatus a voluntate est libcr per conveniens cum perceptione, cum sit

participationem, non tamcn differt spe- prsesens causat delectationem, et objec-

cie ab actu videndi non imperato, sed tum contrario modo dispositum causat
necessitato. Aliquando cnim accidit vi- tristitiani.

dere de nccessitate, sicut quando aper- Ad aliud, dicendum quod delectatio

lis oculis praisentatur objectum ; modo non immediate causatur ab apprehen-
ita est quod actus a voluntate elicitus sione convenientis, sed mediante actu
non est liber per essentiam, sed tantum dilectionis conjungente potentiam objccto
potentia volitiva, et ideo staret quod sibi convenienti ,
quai conjunctio est
aliquis actus voiendi causatus immedia- priorordine natura; ipsa delectatione
te a corpore coelesti, ut a causa necessa- licet non lempore : eodem enim modo
ria, esset ejusdem rationis cum velle quo voluntas conjungitur objecto suo
elicito immediate a voluntate, tjuia pra3senti per actum dilectionis vel frui-

neulrum illorum est liberum per essen- tionis, fit quaedam dulcedo in potentia
tiam. IIoc diceretur ad vim argumenti, volitiva, et haec est delectatio.

licet in illo casu alitcr esset dicenduni

secundum aliquos.
Ad aiiud, dicendum quod dilectio
Ad qiiar
tum.
et delectatio sunt aclus diversi. Ad pru-
 ?

534 DE ANIMA
coelorum. Ita Doctor 2. distinct.ii. qusest.
ANNOTATIONES 3. Divus Thomas 1. part. qitcest. 113. art.

4. et communis. de quo Auguslinus 13.

CONCLUSIO I
Trinit. cap. 4. Basilius hoinil. 6. in Ilexa-
mer. Dionysius cap. 4, de div. Nom. Vide
Caeli non agunt immediate in intellectiim
Conimb. 2. de CaHo,cap. 3. qnsest. 2. 3. 4.
vel voliintatem^sed mediate et remote sic,
Quod vero voIunLas acLibus imperaLis pro-
liherlate volunlatis servata
ducaL virtutes morales in concupiscibili,
(a) Dicendum igitur ad qusestionem, elc. el irascibili, docet fuse Doctor 3. dis-
8.

Katio conclusionis sumpta est ex Philoso-

tinct. 33. ubi conLra Divum Thomam os-

Quomodo tendit eliam virtutes morales ejus actibus

pjjo, qui luse probat conlra antiquos 2.
agunt ^
coeli
•"

,. ,
elicitis in ipsamet produci.
invoiunta' de Anima, cap. Ultimo, vel secundumaliam

%7lecium.' clislributionem lib. 3. cap. 3. intellectum

CONCLUSIO II
esse spiritualem,el non corporeum ; cons-
tat autem, quod corpora non possunt di-
Conversio inleUeclus ad hsec objecta prse
recte in spiritualia, quia liaec non sunt aliis, esf imperative a voluntate.
capacia accidenlium coiporGorum, necilla
producere po?sunt spiritualia accidentia. (b) Quse conversio imperatur a voluntate.
9.
Addidi, quod nec indirecte, sed inlellige etc. Difficile est, quod hic ait primam con-
immediale vel proxime,quiaremote,veI me- versionem intellectus ad phanlasmata im-
diate agunt cceli in has polentias spirituales, perari a voluntale. Pro quo nola primo, id

quatenus immutant organa sensuum ad gra- quod ex Philosopho Anima, text.3. de 2.

dumeis convenientem,veI disconvenieniem et 29. habeLur, nempe quod speculamur in

qua immutalione redditur intellectus faci- phantasmatibus,
'^ '
et quod phantasmata
ri j se „
Speritlari
lior, vel dilticilior ad suas operaLio- habent ad intellectum, sicut intelligibilia «« phan-

nes, et consequenter volunLas:constatenim, ad sensum, ita debere inLelligi (ut ex\)Vi- quidsit?
ex deordinaLione sensus, deordinari inLel- cat DocLor 1. distinct. 3. qusest. 6. n. i9.\

lecLum, ut videre est in lunalicis et phre- quod quando intelligimus universale,phan-

neticis, in quibus est imaginalio confusa ; tasiamur ejus singulare, non quod phan-
et hoc sensu inLelligitur id Philosophi 1. tasma, vel phanlasialio concurral ad ac-

de Anima, text. 66. Comimpitur intellec- tum intellectus, uL habet Scotus 4, dist.4o.

Corrtmpi- tus quodam interius corrupto. Deordina- quspst. 1 ad 3. pro opin. (quidquid sit ari
lunntri- j^^j. phantasma concurrat ad speciem
etiam voIunLas,quia difficuller dissen- inlelligi-
dam intc-
riorl cor-
m ab .,.,,.
appoLiLu sensitivo deordinate ten- hWem. de quo quspst. 17.) sed propler con-
rupto ;ex- deuLe m aliquod objeclum, qui ex immu- nexionem potenliarum, una pro hoc statu

^Qumrincio taLiono coeleslium corporum, iLa inclinari

debet prsecedere^sive Iioc sit ex natura po-
Astroiogi pQlesL. Unde Astrologi iudicare possunt tentiarum, sive ex peccaLo ; et secundum
judicunlde ^
iiominum de moribus hominum, ut quod sunl lu- puLat, ipse ex Augustino verius 2. distinct.
,„ori 'vs.
^^j.-pgj^ crudeles, ex conslellationibus na- 3. quaest. 3. num 21. et S.distinct. 3. qusest.

non quodne- adi. princ.

tivilatis,

cessario aliquem
aliisque influentiis ;

actum malum, vel bo-

8.

Nota secundo ex ScoLo

et dist. II. qusesl. i.a.l S.

1. disl. 3. quasst.
I
oc
num eliciant, sed quod sic, vel sic sunL in- S. num. Si. et alias saepe, ideo intellectum ''^","!-^,.s

clinati. Polesl tamen voluntas sua liber- hoc prius quam illud cognoscere, quia <?'""" ''-

lale contra pravas inclinaliones, dicLamen phantasma hujus forLius movel ; neque sc/no-

recla^ raLionis sequi, ad quod muILum fa- hoc esl, vel e.sse potost a voluntale, cum
cilitatur exercitio virtutum, quo acqui- tunc non habeat intellectus actum intelli-

rit habitus temperativos passionum , el sic gendi, et nihil possit esse voliLum, nisi

bberlas minime LolULur per influenliam pra^cognitum. Idem habet 2. d. 12. 7. 4.

 QU^STIO XI 535

elcommunis sentcnlia estcum Philosopho distincte, de quo

^ 'itolxx?, j . dist. '6. quiest. .
Quomodo
primam cogilalionem non esse in manu 6. ad S. et-i. dislin I. 4-9. quaest. 10. ad voiunias

nostra, quia, ut ait Xugwslinus S. de IJ/j. S. m opposit. Tunc ergo voluntas convcr- leiiectum.

arbitr. unpossibile est quin visis tan- tit inlellectum, quando ex pluribus aliquo
gamur. Falsum ergo videtur, quod hic te- modo, vel imperfecte intellectis, ip;a sibi

nel Doctor, priniara conversionem ad complacet in aliquo lunc enim ex poten-

phantasmata, imperari a voluntate, quia tiarum sympathia intenditur cognilio cir-

voluntas nihil imperat, nisi sibi proposi- ca id quod est a voluntale volitura, et in

tum ab inlelleclu, cujusmodi nequit esse quo ipsa sibi complacet, et sic voluntas
prima conversio ad phantasraala, seu pri- convertit intellectum ad illud et reniitti-

nia cogitatio. tur, omnino evanescit cognitio circa

vel

iO. Sed neque sibi, neqiie veritati conlradi- aliud, quod esta voluntale nolitum, vel in

cit Scotus. Pro quo quodnotandum est, quo non sibi complacet et sic voluntas ,

duplex est conversio ad phantasmata una ; avertilinlellectum ab illo et exeraplum ,

quae est aljsoUite prima cognitio, nullafac- hujus apparet in oculo, quando figitur in
la comparatione ad alia, et hcec (ut dixi, aliquo ex pluriljus visis, in quo appetitus
ex Philosopho, Augustino, et Scoto, (nuUo sibi complacet. liic niodus in re tara diffi-

modo imperatur a voluntate), ratione jam cili el obscura caeteris prseferendus vide-
assignata. Alia est conversio seu cognitio, tur, eo vel raaxime, quod alii raodi,

qua potius hoc quam illud attenditur ab non assignant aliquod cognitura, ad quod,
intellectu : et priraa hujusmodi conversio vel a quo conversio fiat.

subest voluntati, quia polest intellcclum Dices : Doctor hic loqui videtur de con- 12.

convertere ad unum objectum, etdivertere versione adphantasraatarespectuspeciei in-

ab alio : et secundum hoc, intelligilur id telligibilis , et hanc irapeniri a voluntate,
2. de Anima, text. 6J. el lib. S. cap. 18. in- quia imperalura, id est, conversionem di-
telligimusdum volurnus, el quod ait Au- cit fieri ab intelleclu agenle ; ergo noslra
gustinus II. Trinil. S. et iib. IS. cap. 27. glossa non satisfacit, quia loquitur non de
volZuas quod volunlas copulat parentem cum pro- speciei intelligibilis productione, sed de
copuiat
Ip^ Exeniplo
^ declarari potest : praedesli- cogniLione objecti per eara. Respondel.ir :
parenlem
um pro- natio Sanctorum ad gloriam secundum jara ostendi ex ips; Doctore conversionem
"
unam opinionem, est propter Christura,sed ad phantasmata consistere in eo,quod phan-
electio horura prae illis. non ; de quo Sua- tasiemur in singulari, quod intelligimus
rez /. p. Iracl. lib. 2. cap. !^l. e converso in univer.sali, quod non ad speciei intelli-
hic. Prlma conversio intellectus non est a gibilis productionem, sed ad cognitionem
voluntate. Secunda sic, scilicet conversio per eani producendara, spectal. Nec obs-
ad hoc, proe aliis. tat, quod dicat conversionera illani fieri

11. Sed tatcor difficile valde esse, quomodo per intellectura agentem, quia qua talis,

voluntas possit intellectum ad hoc, vel il- efficit eliara notitiara, et non soluni spe-
jud objectura converlere. Et ralio jam est ciem. Ait enini Philosophus S. de Aniina,
tacta, quia nil potesl velle quin praecogni- text. 18. quod inteUectusagens est, qvo cst

turasit. Scotus S.dislinct. i-i.quxst.i.qum- omnia facere, et inlelleclus possibilis, quo

que modos dicendi recitat, et breviter sed est omnia fieri, quod traclat Scotus quivst.

efficaciter refutat. Pro responsione adver- I. prol. ad Phijsicorum, et fuse probat

tenduni est, intellectum posse habere unam quodl. 15. ubi taraera problematicus est an
intelleclionem perfeclam, et plures iraper- cognitio efficiatur ab inlellectu agenle, vel
fectas : constat enim, quod visus in cono possibili : sed juxta eum liic, dicendum
pyramidis videt aliquid perfecle et dis- quod ab agente.
lincte, alia adjacenlia confuse et in- Quod hic ait Doctor, objeclo volunlati
13
 536 DE ANIMA
Deficit vo- prresorUalo per intellectum, ipsam pos- militudinem cum aclione. (arca hoc ad-
lunla.s
quan(lo(jue se illuil vclle, vel nori velle, qiiia verte ex Doctore 8. dist. l.l. nuui <V. quod
nullo jtoai-
to errove non
(lelerniinalurper inlellectum, lale Ira- activum, et passivum non sunt relativa,
in inlel- dit2. disl. 25. contra Gofred. sed naturae absolutai, quodque res objec-
Henric. el
leciu.
alios. Tradit etiam 3. disL 36. a num. 12. tne cx natura sua, sunt potentiis convenien-
contra Divum Tliomam, dari posse recLuni tes, vel disconvenienlcs, et potentiai ex na-
Voluntas diclamen prudentiae in intellectu sine rec- tura sua sunt ad eas inclinata), vel ab eis
nc^iiiit i-el-
ijtalum. ta eleclione sef|uenli in volunlale, quia ip- averssemec esthic quaerenda
^ ralio,nisi quia ^.
^
le Quomolo '

sa estdomina potens semper velle, nolle, hoc est lioc, et illud est illud posita au- causaiur :

,. ,• • 1 • deleclalio,
vel neutrum facere, non tamen polest nolle tem approximatione pcr notitiam,
, ,

si objec- ettrisiitia.

bonum, neque v.elle malum, ut habel Doc- tum est disconveniens, appetitus habet
tor 4. disl. 19. qiixst. 10. arl. 2. quamvis ejus nolitionem, quam slatimsequitur tris-

dubius manseriti. (i/s/. /. quwsl. i. el 2. titia : si conveniens, volitioncm, et sequi-

dist. 6. qnivst. 2. un voluntas posset velle turdelectatio,

malum. Adverte secundo, slrictius utendo termi- lo.

Aclus vi- (c) Ad terlium, quod ait causam primam, nis, tristiiiam,et gaudium pertinere ad vo-
lales a so-
lo Dco pos- posseproduccre actum volendi in nobis, luntatem, sed delectationem et dolorem
sunt pro- ad appetitum sensitivum, ut habet Scotus
etiam habet 1. dist. il. qiiwst. 8. %. ad 1.
cluci.
de secunda via, fundatur in eo, quod vel- 3. d. 15. n. 12, syepius tamcn haec confun-
le, vel intelligere non est producere voli- duntur.
tionem, vel intellectionem, alioquin His positis, difficile valde cst, quod hic Di/femnt
Deus non haberet actus improductos, ut ait Doctor, delectationem (idem est de do- tri'siitia,dc-

bene docel ipse d. dist. 3. quaest. 7. nicm lor?, gaudio, et tristitia) non esse a poten- ^gainlUim''^
87. et l. dist. 12. qusest. 3. ad J. Sed esL tia, sed ab objecto. Verum ita tenendum Deiectatio,
.
r, . . . ,. .
,
etdoloran
habere in se hujusmodi actus, quilicet ac- est: Primo, quia posita noIiLione disconve- immediate'
tiones dicantur, sunt qualitates absolulaj, nientis objecti applicati, habetur aliquid a '^ausentur

ut habet Scotus 19. dist. 8. qusest. 6. num nolle dislinctum, quod est tristilia. Se-

32. et i. dist 11 . q. 2. ad 2. el fuse rjuod- cundo, Deus et beati habent multa nolle,
lib. 18. minime lanien tristantur. Sed difficultas
non parva est, an gaudium et trislitia
CONCLUSIO III (idem de delectatione et dolore) sint im-
mediate ab objecto, vel ab cjus cognitione.
Dclcclatio dicilur passio, ct c/'/ici(itr ab ob-
Alii Iioc, alii illud dicunt. Milii videtur
jeclo,sed media volitione, sicut tristitia
volitionem. ct nolitionem quando adsunt,
media nolilione.
causare lias passiones. CoIIigo ex Scoto

14,
('') Deleclutio esl in voluntate, sed primo, quia 4 d. 14 q. 2.aiL proximam
Dcicctatio causam esse nolitionem Secundo
j,Qiin<; (ii) objecto. Delcclationem non tristitise :

pnssio, esi essc operationom, sed quasi passionem, in 4. d 44. q. 2. et i. d. 1. quu.'st. 6. expli-

litrxs. constanter tenet Doctor 1. dist. 3. qucvst. cat id Augustini /inc est plenum gaudium
3. et 3. dist. iJ. num.9. et 4. dist.49. qua>st. frui Trinitate, ut sit sensus causalis ; vult
7. Adverte tamen non esse passionem de crgo fruitionem causare gaudium. Tertio,
genere Passionis, sed qualitatem, ut habet ccrtum est, quando objectum cst privaLi-

expresse Doctor quodlibet. 13. art. 3. et 3 vum, ut formale peccati, vel pcena damni,
dist. 1~). num. 9. dicitur tamcu passio, quod non potest causare cnLitatem positi-
quia iii pra^sentia convenienlis objecti, non vain tristitia). Iteni, quando objectum est
est in potestale pa.ssi ea carere : qua ra- corporale, nequil efficere spiriluale, ut
tionc opcratio, quae qualitas est absoluta, causa totalis ex Scoto 2. d. 3. quaest. W.ad
ut jam (^x Scoto dixi, dicilur actio ol) si- 2. (lonlirnuiLur ex Doctorc \.d. 1. (ptw.st. 5.
 .

QU^STIO XI 537

Objectum Sacramentum nori causaL graliam Physice, lionem,eL sic eum inLelligiL Nemesius 4.
nnn causa
immediale quia ut corporale, non est ad id proportio- PhiL cap. 12.
i/olorem.
nalum ; ergo idem hic. Confirmalur se- Sed communis ThomisLarum Lenel oppo- 17.
cundo, quia entia rationis, et impossibilia, situm. Vasquez 1.2. disp. 14. cap. 2. unico
et pura omissio possunt esse objecta delec- hoc argumento, convincit suo judicio Scoti
tationis et Iristitioe, quae tamen nuUum sententiam esse manifeste falsam. quia
effectum realem causare possunt. Quarto, deleclatio et tristitia, sunt meritoriae, vel
hic ad quartum docet Doclor, quod objec- demcritoriae : sed nuUa passio est talis ;

tum cum perceplione causal deleclationem, ergo, etc.

el ad quintum, delectatio non immedtale Sed hoc argumentum videtur valde fu- Ad mer

causatur ab apprehensioneconvenientis,sed lile, quia ad raLionem ineriLi vel demerili, ,g"j",v,a;

mediante dilectione, quibus locis expresse non requiriLur libertas immediala, quia
.,^'„^^J/^'

videtur asserere objeclum non immediate Iia^c LanLummodo convenit actibus eliciLis-fa.
causare delectationem, vel dolorem. voIunLaLis et sic omnes actus intellectus,
:

10
Dixi volitionem, vel nolitionem, quando etaliarum potenLiai-um carerent merito et

adsunt, esse causam gaudii et tristitiae, demerito, quod manifesLe falsum est, et

quia dubiura est an ad lias passiones re- ul videtur conLra TridenL. sess. 6. cap. 10,

quiratur objectum esse libere volitum, vel et can. 24. et 32. ubi doceL omnia opera
nolilum, de quo Scotus 3. d. 15, nmn. 15. bona esse meriloria gratise et glorise. Quod
Mihi videlur id requiri, neque Scotus ibi ait passiones non esse meritorias, falsum
quidquam in contrarium asserit ; si lamen est, et absoluLe proIaLum, non nedificat;

teneatur objectum ut cognilum, imme- Sancti enim, et Scriptura^ clamant passio-

diate causare has passiones in appetitu nem Christi meruisse nosLram redemplio-
sensilivo, vel naturali, oportet consequen- nem. Si dicas passionem non fuisse meri-
ter lenere nolitiam oonvenienlis, vel dis- Loriam, nisi quatenus acceplata fuiL libere
convenientis approximali, causare eas. a volunLaLe, faLeor ; tamen supposita ac-

Actuiu in- Neque rejicit Scotus ut improbabilem ceplaLione voluntatis, ipsa in se meritoria
esL, alioquin, uL dixi, actus omnes boni a
tellectus
concurrire illam senlenliam, quae tenet actum inlel-
ad actum lectus concurrere ad acLus voluntatis 2. d. voluntate imperati nullius essent merili,
volunta-
lis, non est 25.num. 21. De quo quidquid sit, non est quod absurdum est, et ut videlur, contra
improba-
bile. unde improbetur, quod possint concurrere Tridentinum supra.
ad diclas passiones, qua3 non sunt actus Dicendum ergo, quod passiones, verbi
18.
eliciti ab appetitu, quando non inveniun- gralia, disciplinalio passiva, humi cubaLio,

tur alitc causa3, quibus assignentur. Sed, el similes, merilorioe sunt, etsi non sint

ut dixi, puto verius has passiones non actus eliciti voluntatis, quia suflicit quod s,"f< 'me)

causari, nisi pricvia nolitione disconve- mediante actu voluntatis liberae sint ; iino 'f'"^'.,^
aetnerito
niontis, vel volitione convenientis, et tunc pura omissio, quam dari probabilius est, ria; ei

. . actus ni
quodammodo causanlur, sicut habitus per meritoria esse poLesL, eLsi actus non sit, si?it.

actus. Sed in hoc differunt, quod non ma- quia sufficit a libertate voluntatis depen-

neant post actus, a quibus generantur, si- dere ; sufiicil enim, quod quis possit trans-
cut manerit habitus. gredi, et non sit transgrcssus, Eccles. 15.

Cum Scolo in hac sententia conveniunL Bene ergo stat delecLaLionem meriLoriam
Occam \. d. \. qiucst. 3. art. 3. quoest. 2. esse, licet non sit actus a voluntate elici-
Gabr. ibi art. 2. AIphonsusaToleto 4. disl, tus, quia subest volunlatis imperio : nec

1. quivst. 1. art. 2. et omnes Scotisloe, elsi requiritur, quod sit immediatc liber, sed
a nemine hoc nostro modo explicatuni vi- mediante voluntalis actu. Unde in univer-
derim. Favet Aristoteles 10. Ilthic. cap.i sum omnes actus interni, et externi in ar-

et 5. ubi ait delectationeni non esse opera- bitrio hominis positi possunt esse boni,
538 DE ANIMA
vel inali, quia conformes, vel (Jifformes tivum sensationis ; igitur et eadem sen-
legi et reclae ralioni. De quo Scotus 2. d. satio.
42 qiisest. 4. num. 16. et latius qiioil. 18. Pra3terea, cognitio fit per assimila-
ubi docet actus externos liabere distinctam
tionem, et conformitatem potentise co-
bonitaiem, vel malitiam ab internis.
gnitivas ad objectum, sed vera assimi-
latio ht tantum per impressionem spe-
ciei, vel siniilitudinis objectiinpotentia,

QU^:8TI0 XII qu£e impressio est causata effective ab

objecto et recepta in potentia ; igitur
Ctrumpoientise animse, sci/icet intcl- sunt tales potentia) receptiva^.
Itctiva et sensitiva, siiit tantumpas- In oppositum est Commentator 2. de
sivx Anima, cap. 2. dicens, quod sunt ac-
tivse et passiva? ;
passiv£e recipiendo im-
Aristot. 2. de Anima, cap. 2. 3. et 9. August. 9. pressionem ab objecto, activae judi-
cap. ull. et 11. Trin. cap. 2. D. Thom.
Tri7i.
2. de Aniina, lecl. &. et [. part. qmvst. 11. art. cando.
3. ef 79. art. 2. Cajet. ibid. et 3. de Anima, c.
2. Crninib. 3. deAn. c. 13. g. 5. ar/. 3. Gapreol.
4. d, 49. q. 4. Complulenses disp. 7. de Anima, SCHOLIUM
q. vide iJoct. in. 1. dist 3. qucest. 9. num.
1. .

20. Ferrar. 2. cont. Gent. cap. 0. Godelred.

quodl. 6, quwst. 7. Jandun. //6. de Anima,
Sen tentia tenens inlelleciivam esse passi-
qutBSt. i6 et lib. 3. qucest. 13. et 24. Venetus in vam, et speciem esseformale principiiim
sitrn. de Anima, cap. 3.
elicitivum actus, refulatur : de qua Doc-
tor 1. d. 3. q. 7, a num. 5. vide annoLa-
ViDETUR quod sic : sccundo de Auima,
tione.n 1,
dicitur quod seutire est quoddaui pati,
et idem tcrtio de iutelligere ; ideo, etc. (a) Ad istam quiestionem,dicuntquidam 2.
Prima
Praeterea, cum potentia3 reducantur quod sunt tantum passiv^e diversimode :
; •entenlta

ab aliquo extrinseco ad actum,illa3erunt tamen hoc ponitur a diversis. Quidam

passivjE tantum, nam si essent activa? enim dicunt ipsas esse passivas res-
cum hoc quod sunt passivas, sequeretur pectu speciei impressge ab objecto ; ista

quod sensus posset se sentire, et posset autem spccies informans potentiam co-
sentire sine objecto exteriori. Similiter gnoscitivam sibi subjectam, est princi-
intellectus intelligere, quia activum et pium elicitivum, sicut ratio eliciendi
passivum sine extrinseco sufficiunt ad operationom cognoscendi ; ipsa autem
actum eliciendum, hocest falsum ergo, ; potentia non est principium eliciendi

etc. Hanc rationem facit Philosophus actum istiuscognitionis, sed totumcom-

contra Empedoclem l.de Anima. positum ex potentia, et specie principa-
Praeterea, si sic omnes operationes
; liter in ratione speciei ;
potentia autem
ejusdem potentiae erunt ejusdemspeciei, non habet in actu hujus causando, nisi

omnes visiones, sed hoc est fal-

sicut rationem principii passivi primorespectu
sum alia enim est visio albi, alia nigri,
: speciei, et ex consequenti respectu co-
cum specie differant album et nigrum. gnitionis causataB ;
principaliter vero
Probatio consequentiai ;
quia manente tanquam a principali et formali principio

eodem activo et passivo, manet eadem operandi a specie impressa ab objecto.

actio, vel idem effectus, ut dicitur 2.Me- Ponitur exemplum de igne, qui, secun-
taph.Si autem eadempotentia est activa dum eos, non est principium activum
et passiva, manet idcm principium ac- calefaciendi, sed compositum ex igne
 .

QU^STIOXII 539

et calore, in ratione tamen caloris, qui tur habilus et inlfndunlur : i-od per

est principium calefaciendi active, sicut solam potenliam intendituractuscognos-

ratio fornialls calefacientis, ignis autem cendi, quia organo, specie, medio, ct
ratio tantum materialis. Hanc autempo- objecto, stantibus ineadem dispcsitione

sitionem sic probant : Quando de poten- in uno actu cugnoscendi sicut in alio,

tia essentiali aliquid reducitur ad poten- sola potentia intensius se ferente ad co-

tiam accidentalem per quod fit talis re- gnitionem objecti, et ab aliis intensio-

ductio, iilud liabet aliquem actum pri- nibus seretrahente, sequiturintensiorem

mum, qui est ratio eliciendi actum se- esse actum cognoscendi ; igitur, etc.

cundum sed : potenti» praedictse sunt Pr£eterea,impossibiIe est illud per se

in potentia essentiali ad actum cognos- ordinari ad operationem, tanquam ejus

cendi ; igitur reducuntur ad potentiam principium, quod se habet in potentia ^»'^^^«<:'"-
^-
esl in po
accidentalem per speciem eis impres- contradictionis ad principium principale, lentm con
, .,,. . . . ,. tradictio-
sam ; igitur i sta species est ratio eliciendi et lormale illms operatioms, sicut Ii- nis ad

actum cognosccndi. gnum, quia est in potentia contradic-

Prasterea, indeterminatum ad plura tionis ad calorem, qui est furmale prin-
3.
non determinatur ad unum, nisiperali- cipium calefaciendi effective, ideo non
quod sibi impressum determinans : po- ordinatur per se ad calefacere ; sed po-
tentias prasdictae sunt indeterminatae, tentia cognitiva est in potentia contra-
quantum est de se ad actus diversos ; dictionis ad speciem objecti cognosci-
igitur in eis est species impressa ipsas bilis, potest enim istam habere, et quan-
determinans ad agendum : tale autem doque non : si ergo sola species est
sic determinatum ab alio est in potentia principium formalc eliciendi cogni-
tantum passiva ; ergo, etc. tionem, et potentia materiale tantum^

Ilejutalur. Contra istum modum arguitur sic : ipsa per accidens, et non per se poterit

Actio magis debet attribui formaliprin- dici cognoscere, scilicet per rationem
cipio agenti quam materiali, secundum speciei, qu^e est sibi accidentalis , hoc
Gommentatorem8.A/e/a/?/i.quia non attri- autem est inconveniens ; ergo, etc.

buitur materiali, nisi propter formale ;

SCHOLIUM
si igitur species est formale principium
eliciendi actum cognoscendi, et potentia Sentenlia yonens intellectionem indistinc-
materiale tantum, sequitur quod actus tam esse a specie, alque causari ab ob-
intelligendi, et sentiendi magis debent jeclo, quam tractat Doct. 1. d. 3. q. 7.

attribui speciei quam potentia?, quod n. 12. 15. et 20. vide annotationem se-
falsum est, quia species non sentit, nec cundam,
intelligit sicut potentige. Pra^terea, se-
(b) Alii ponunt, quod sunt sicut pas-
quitur quod cum species illse per po-
tentiam divinam possint esse sine sub-
non distinguendo speciem
sivae, scilicet, secunda
•^^"*^"""-
ab actu cognoscendi re, sed tantum 1.^.
jectn, quod est ipsa potentia, etiam pos-
tione quia species est illud quodab ob-
set intelligere sine potentia intellectiva, ;

jecto imprimitur in potentia, et ut est

et sentire sine sensu, quia quod potcst
per se esse, per se potest agere, hoc au- in potentia , sed illud idem est actus co-

tem gnoscendi, causatus ab objecto tantum

est falsum ; ergo, etc.
Praiterea, ab eodem actus elicitur, et
effective : et quia potentia cognoscitiva
1'otentia
int'7u/'t
intcnditur 3. El/iic ab eodem generan- est tantum receptiva speciei, ideo est
acturn
 .

540 DE ANIMA

receptiva actiis cognoscendi non eli- tur aliud estreceptio speciei et auditio.
ciliva. Probant sic proposiliini : quando Item, isti contradicunt sibi, ut videtur ;

aliquid est in ultima dispositione ad ac- dicunt enim quod in patria Deus videbi-
tum aliquem, pra?sente activo, illum re- tur ab intellectu causato, non tamen per
cipit: potentia3 prgedictassunt hujusmcdi, speciem ; igitur aliud est spccies a vi-

respectu actus cognoscendi ; igilur prae- sione. Item, Deus potest actum imagi-
sente objecto activo, illa? recipiunt ac- nandi, et intelligendi sine speciebus ob-
tum cognoscendi sed ab objecto reci- jectorum causatis abobjectis in potentiis
piunt speciem illius ; igitur species in causare, ut patet in visionibus Prophe-
putentia cognoscitiva non est aliud ab tarum ; ergo, etc.
actu cognoscendi, et per consequens po-
tentia non elicit actum, sicut ncc spe- SCIIOLIUM
ciem, sed tantum recipit.
Potenlias anwi.v esse ve^^e activas, el non
Praeterea, secundo de Anima. text.
tanlum passivas. Vide Doctor. 1. d.qusest.
138. sensus in actu, et sensatio in actu
7. nnm. 20. et annotationeni 3.
idem sunt, sicut sonatio et auditio : sed
sonatio non est nisi generatio speciei, (c) Dicendum ergo, quod potentia3 ani-
soni ; igitur auditio non est nisi receptio ma3 respectu suarum operationum sunt
speciei. Sicut igitur respectu speciei est activse, aliter nimis vilescerent, ut pate-
in potentia passiva tantum ;
igitur res- bit. Probo autem primo, auctoritate

pectu aclus cognoscendi.Item' Augustinus Philosophi 3. f/e ^ln^ma, cap. 5. text.

5. dc Trinit. dicit, quod forma im- 19. probantis quod anima est princi-
pressa visui al) objecto, dicitur visio, pium effectivum, non solum vegetandi,
Sed contra hcc specialiter descendendo, sed etiam sentiendi, et idem est de ac-
arguitur sic : ciuia speciesrecepta in sen- tu intelligendi, licet ibi non cxprimatur:
su, est ejusdem rationis cum ista qua3 et expressc dicitur 9. Metaph. quodsen-
recipitur in medio, cum activum et pas- lire, et intelligere sunt actus manentes
sivum sint ejusdem ratiunis, scilicet in agente : certum est autem quod ma-
objectum activum, et organum, et mo- nent in sentiente et intelligente, non
dium, qua3 sunt passiva, ut patet 2. de autem in objecto extrinseco ; ergo ob-
Anima, texl . 118. igitur sicut spe- jectum non est causa activa saltem tota

cies est visio quando est in organo, ita lis talium, sed potius homo sentiens,

quando est in medio, quia eadem causa vel intelligens mediantibus suis poten-

manente, manetidem effectus : huc au- tiis. Commentator super 2.

Item, dicit
tem est manifeste falsum, quia me- de Anima, quod dicta3 potentiae sunt pa-
dium posset dici videns sicut visio; er- tieiites inquantum impressioneni spe-

go, etc ciei recipiunt, et agentesinquantum de

Pra^tcrea, in organo caeci, vel vigilan- objectis judicant. Secundo, hocpatet ra-
(3.

Oculi le-
tis ad aliqua intense distracti, vel dor- tionibus sic :

poris a-
'-pem' dum mientis oculis apertis sicut leporis, im- Agens inquantum hujusmodi, est no-
diOTTfiXi
r,uare non primitur visibiUs species, tamennullum bilius paticnle inquantum hujusmodi
DorndeL isturum vidct ; ergo, etc. Item, dor- 3. de Anima, sed si objectum sensibile

"/wm ""^Ji^i- miens non audit, tamen excitatur ad rationc forma) accidentalis est afi'ens et
tatur ? anima patiens
sonum, quod non fieret, nisi in ejus potentia anima3, vel co-

organo imprimeretur species soni igi- gnitionem per eos ; igitur etiam forma
 QU/ESTIO XII 541

accidentalis qutecuiiiquc sensibilis est sua, activa specie prasentata evocante

nobilior aniniJ, quod est falsum. Pra3- ipsam potentiam, et determinante ad co-
terea, operationes vitales sunt activa? a gnoscendum illud objectum, cujus est
principio vitali intrinseco : sed onines species, non lamcn aliqualiter ipsam
actus sentiendi, et intelligendi sunt ope- potenliam inlormante.
rationes vitales ; ergo a principio intrin- 8ed vidctur dubium, quare Philoso- 9.

1 scco eflective. phus vocat dictos actus magis pati,

Aclus
tenlinri
quure
Pneterea, si sentire est pati, sentiri quam agere. Dicendum, quod hoc ideo cunti
passion
est agere et intelligi : sed agere est no- est, quia denominanl formaliler suas po-
bilius, quam pati sibi oppositum ; ergo tentias quas informant, in quantum in
intelligi est nobilius quam intelligere ,
eis recipiuntur, non autem ut ab eis eli-

et per consequens inanimata, qua^ non ciuntur ; non enim aliquid dicitur for-

intelligunt, sed intelliguntur, sunt no- maliter tale, quia illud efficiat , sicut Sol

biliora Iiomine qui intelligit. Praiterea. non dicitur calidus, licet calorem effi-

nobilior differentia generis constituit ciat, sed quia talem formain recipit,

speciem nobiliorem sii^ut ralionalo ho- ab illa forma denominalur ;

quia igitur
minem, irrationale brutum ; sed poten- potentia sensitiva, vel intellectiva dicitur
tia activa est nobilior differentia po- formaliter sentiens. vel intellia'ens, vel

tentiai quam passiva, ut patet 5. et 9. homo per eas, ut sic denominantur, de

Metaph. sed vegetativa est potenlia ac- eis loquitur Philosophus , ideo Philoso-
liva : si igitur sensitiva, et intellectiva phus magis attribuit pati, vel rocipere

sunt tantum passivas, vegetativa crit no- talibus potentiis quam agere. Item,
bilior eis ,
quod falsum est ; ergo, etc. quia magis notum est tales actus esse
Passio a Sed quomodo possunt esse activaj cum in potentiis sul)jective quam in poten-
lia perfi-
ciens, a- hoc, quod sunt passivas secundum Phi- tiis effective, sicut de motu gravis, qui
lia non.
losophum ? Dicendum, quod est una magis petit esse, inquantum est in
passio realis, quse est objectio formiB a gravi subjective, quam inquantum ab
contrario, et passione tali non patiuntur ipso causatus effective , sic enim res no-
hujusmodi potentia3, ut patet 2. de Ani- minamus, sicut cognoscimus, ideo, etc.

ma. Est alia passio, qua3 est perfectio pa- Dicunt aliqui, quod licet ista signifi-

tientis, ut patet ibidem : sed ista subdi- centur per modum agendi, tamen res
viditur, quia quasdam est perfectio pri- significata est vera passio, sicut e con-

ma sicut actus primus habilitans, et in- verso, honorari et amari significantur

clinans potentiam ad actum secundum. per modum patiendi ; lamen honoratus,
Alia est perfectio secunda, qua? est ope- vel amatus nihil patitur ab amante, vel
ratio , et secundum hoc est duplex mo- honorante ,
quia iKjnor non est in hono-
dus ponendi potentias dictas esse passi- rato impressus, imo est in honorante
vas. Unus est, quod potentia recipit im- secundum Philosophum.
mediate actum secundum evocata, et de- Sed contra, prudentia est habitus di-
10.
terminata a specie objecti sibi pra^senta- rectivus in agibilibus directionem ra-
ta in organo potenlias sensitivte ad sen- tionis eliciens autem ista intellectio
; si

tiendum, vel in phantasmate ad intelli- causatur immediale ab objecto sic, re-

gendum talia, cum specie in potentia quirerentur habitusprudentice,quod fal-

nullatenusexistente ; istum autem actum sum est. Xec valet si dicas,quod habitus
secundum elicit ipsa potentia, ex virtute requiritur tantum,ut disponat potentiam
 542 DE ANIMA
ad recipiendum actum prudentice, quia muni habcat pro primo ohjeclo poten-
habitus est, quo quis utitur, cum volue- tiam passivam in cumnmni, non tamen
rit, uti est agere ,
perficit etiam agen- sequitur, quod potentia motiva, quse est

tem, et opus ejus bonum reddit , non au- hujus sensitiva habeat pro objeclo nisi
tem passionem tantum Item, intellec- . seipsam.
tus est sumnie dispositus ad recipien- Ad aliud, dicendum quod volitio qua
dum intellectionem ,
quia non habet dicitur volens, est qua^dam qualitas spi-
contrarium. Itom. actus intellectus prae- ritualis, libera tamen per participatio-
cedentes habitum prudentise, vel alium, nem, vel quia in subjecto libero essen-
sunt ejusdem rationis cum sequentibus: tialiter, quod est voluntas ; vel quia a

tamen pra^cedentes non praesupponunt principio elicitivo libere, scilicet volun-

istam dispositionem habitus in intcllec- tate , sicut alii actus imperati a volunta-
tu; igitur nec sequentes. te dicuntur liberi participatione. Dicen-
Objectio Conlra conclusionem in se potest sic dum igitur, quod si ly inquantum te-
contra ac-
iivitatem argui : omne motivum necessarium ali- neatur reduplicative, ita quod dicat il-
potenU'1'.
cujus passivi, est motivum onmium pas- lud cui additur, esse causam inhseren-
sivorum ejusdem rationis ,
quia omnis tia^ pra^dicati ad subjectum, falsa est
potentia habens aliquid communc pro maj<^r, quia volitio. ut dictum est, non
objecto primo et adaxjuato, habet om- est causa, qua voluntas sit libera, sed e

nia inferiora pro per se objecto : poten- converso. Si autem teneatur specificati- Voluntas
est libera
tia motiva habet pro objecto primo ad«- ve, hoc est dupliciter , aut enim speci- qua eli-
ciens.
quato potentiam passivam ; igitur habet ficat voluntatem ad hoc quod sit eliciens

pro objecto per se quamlibet potentiam volitionem, et tunc major est vera, quia
passivam ejusdem rationis : si igitur per voluntas sub ista ratione determinata,
se potentia sen.sitiva vel intellectiva est qua elicens volitionem est libera ; si au-
motiva suiipsius ad actum, cum sitejus- tem ut recipiens formaliter volitionem,

dem rationis cum potentia sensitiva, vel ut accipitur in minori, sic major est fal-
intellectiva alterius hominis, sequitur sa ,
quia necessario, non libere recipit

quod eadem ratione poterit movere sen- volitionem elicitivam libere a se produc-
sitivam per intellectivam alterius. tam.
11, At contra modum rationis sic : volun- (d) Ad primum principale, dicendum
Ad f.ri-
tas in quantum volens. est libera , sed quod pro tanto dicuntur pati, quia hu- mum.
dicitur formaliter volens per se inquan" jusmodi potentia3 non dicuntur formali-
tum passiva velreceptiva suas volitionis; ter sentire. vel intelligere inquantum ef-

igitur inquantum passiva est libe- ficiunt, sed inquantum illos actus reci-

ra quod est inconveniens quia libe-

; ,
piunt, vel secundum alios, propter hoc
rum inquantum hujusmodi,habet domi- quod in potentiis sunt duaj passiones ,
J>i polen-
nium sui actus, et non est subditum. una respectu objecli, a quo rec.ipiant spe- tiis dii-
plex pas-
Ad primum,dicendum, quod majorest ciem, et hasc est prima, et secunda res- sio.
An intel pcctu suiipsius, ut elicientis actum co-
lectus po I tantum vera do motivo, cujus motio
testprodu gnoscendi, et ha^c est receptio cognitio-
cere ac- transil in passum extrinsecum, non au-
A(l secuii-
tum in a-
tem de illo, cujus operatio est manens nis.
lio ?
du m.
intra non enim oportet, quod si movet
;
Ad aliud, dicendum, quod tantum
se, quod possit movere aliud. Vel potest concluditcontra Empedoclem, ponentem
dici, quod licet potentia motiva in coni- sensum realiteresse compositumcx scn-
 .. .

QU.^STIO Xfl 543

sibilibus , et per coiisequens sequitur, et quxst. 79. arl. S. ad 1. et quassl. 85.

quod posset sentire, cum habeat sensibi- arlic.2. adS.Thienen.S. de aiiim.text. ZS.

le realiter pra^sens. Nos autem ponimus .Invell. qu.-est. 22. sed lanlum loquitur de

sensum recipientem sensationem esse se/j52<,ineamdemincidit Cajel.l. parl.quxst.

aliud a sensibili.
M. art. 3. quxst. 79. arl. S. el qudcsl. 87
Ad art. 1. ubi ait, quod lota ratio agendi est a
ter-
Ad tertium, dicendum quod conse-
tium. specie.
quentia non tenet, nisi de operationibus
Haac refutat Scolus hic quatuor ratio ^"^j'''
transeuntibus cxtra, ut patet per Philo-
nibus satis claris ;
quas etiam habet 1. dist. esse »
sophum ibidem de artifice exemplifican- r> , p-, ,...11 . ... passivt
3. quaest. 7. num. 16. Adde ex ipso ibi,qmd
do, et de ligno et arca ; sed operationes efTectusaequivocus,cujusmoJiest intellcctio
intra manentes possunt diversificari ab comparata ad speciem, esset perfectior sua
objectis potentia passiva manenteeadem, causa. Secundo habiLus non ponitur ad re-
ut patet de visione albi et nigri, qua? cipiendum, et maxirae in subjecto .satis

diversee dicuntur species, quia causan- disposito, qualeesL intellecLus ad suani in-
tur a diversis specie .
tellectionem, sed liabitu uLimur cum vo-

Ad ultimum, dicendum, quod assimi- lumus. Tertio, non fieret discursus, neque
Ad quar
lum. reflexio intellectussuper suos actus, neque
latio bene requiritur ad cognitionem, sed
fierent intentionesLogicae, quia intellectus
non sufficit ad cognitionem, nisi adsit
non posset conferro unum subjeclum ad
judiciumde objecto, cujus habetur simi-
aliud , ex qua collatione tales intentiones
litudo impressa, vel expressa ; istud
fiunt ; vide Scotum loco cit. ubi rationes
perficit assimilationem et conformita-
illius sententise solvit num. 27, et 37.
tem, quasconstituitcognitionem. Confir- (b) Alii poniml quod stcntsicut, elc. Actum
maturconclusio principalis per Philoso- intelligendi, et senliendi non dislingui a
phum 2. de Anima, te.rt. 125. et seq specie Lenent /Egid. quoM. 3. qu.vsi. 12. et
quod odorare non est pati ab odorabili. 13. VeneLus 2. d3 Anima, lcxt. 60. Nyphus
quia tunc aer posset odorare,sed odorare Hl}. de sensu contra Jandunum. Cajetan. 2.
est sentire ; ergosentire non est pati ab de Anima, cap. .5. Gabr. 3. d. 14. quaf^st. 1.

objecto. Item, 3. ejusdem dicitur, quod Joan.deRipa apudCapreolum ibi.- quidara

sentire non est motus, quia est actus tamen horum de sensu loquuntur, sed ea-
perfecti : perfectum autem per se non dem est de intellectu ralio.

Hanc refutat Doctor quinque rationibus

est recipiens, sed pi>tius agens ; igitur
claris, et efficacibus et idem praestat l.d. .

magis est actio.

3. q. 7. num. 16. et 18. Oiiibus adde, quod

ex Philosopho 2. de Anma, text. llH.senlire

ANNOTATIONES esl quoddam pali ubi et iexl.
; 138. 1.39.

habet expresse, quod species causalur a

CONCLUSIO 1
sensibili ; ergo non est actus ,
quia res-
Senleniia Iribuens iotam aciiviialem quoad pectu actus, potentia est activa, respjctu
acium intelligendi speciei, refutatur. speciei non.
(c) Dicendum ergo quod potentiae, etc.
(a) Ad isiam quiBsiionem, etc. Prima sen- Hoecestsententia communis et vera, po-
13.
lentia tribuil lotam activitatera speciei, lentias animaeesse aclivas respectu suarura
ponitque intellectum principium materiale operationum, quam conclusionera probat
tantum, sicutaqua est resp?clu calefactionis, Doctor l. rf. 3- quaesi. 7. n. 20. et ex impu- Poten,
"
ratione caloris ipsi inhajrentis. Ita videtur gnationeduarum sententiarum praeceden- ^f**
tenere D.Thomis X.pari. quvi(. 56 . arl. 1 lium, efficaciter probatur ; et hic adducit

L
 .

544 DE ANIMA

oplimas raliones pro ea, el esl expresse d. 9. qu,vst. 2. num. 15. ubi ex hac pro- ""», no7i

Arislolelis 2. '/e .iniinn, cap. 2. ubi ait, ani- positione ;

Quod esi motivum respcctu ali- ^gre poiest

mam esse principiiim inlefligendi, el ]-a- cujus passi, tale est respectu omnis passi ^'"^^^ ^.^^'_

tiendi, sicut et vegelandi, non immediate, ejusdem rationis ; infert Angelum sicut dejn rutio-
}iis •

sed per potentias suas. potes' in se producereintellectionem, etita

Sed contra, "ex eodem Aristolele lib. 3. in alio Angelo autem videUir oppo-
; hic
text. 5. ubi ait intellectum esse puram po- situm habere sed non habet, quia in se-
,

tentiam, et non esse aliam ejus naturam, cunda solutione, dicit id fallere in potentia

quam quod possibilis sit. Respondetur, et- sensitiva, et lioc, ut pulo, quia non est ap-
si versio Argyropili sic liabcat, Pliilo- plicata nisisibi.Si dicas;ergo inlellectusliu-

ponum, Themislium, et Perionium aliter manuspoterit intellectionem inaliohomine

Inlcllecius
cst pura vertere. Verum, sustinendo illam versio- producere, respondetur, pro lioc statu de-
potoitia
exponilur. nem, tantum vultintellectum sinespeciebus pendet a suis phantasmatibus, quse non
esse puram potentiam,non simpliciter, sed movenl nisi ad operationes in eodem sup-
in geiiere intelligibilium ; unde subdit, posilo et a mullis actionibus imneditur,
nihU estaclu eorum, quseinlelligit, scilicet quDG ei convenirent secimdum se, non mi-
donec informetur speciebus, vide Scotum nusquam Angelo, ut motusnon organicus,
1. d. 3. quwst. 7. n. 38. quem secundum se exercere potest anima,
15. Objicies secundo ex eodeni Aristotele, ut habet Doclor 4. d. 10. q. 7. et fusius d.
Sensus est
activus aC' quia 2. Anima,cap. 1. absohUe vocat sen- 49. qxcvst. 14. et alia hujusmodi.
tus, sed
passivus
sum passivum. Uespondetur, comparasse
lantmn ad eum ad objectum, non ad operationem. Se-
speciem.
cundo, tani sensus quam intellectus dici-
tur passivus ,
quia patiuntur tantum in QU.ESTIO XIII
receplione specierum, et quatenus ope-
rationes eliciunt, non eatenus operantur, Utrwn de inteniione Philosophi fuerit
sed quatenus recipiunt eas, ut habet ponere intellecluni agentem aliquid
InteWge- Doctor 4, d. 12. quspst. 3. ad. 5, et 1. d. 3. anime nostrx, vel potius substantiam
re est
quoddam qu,TSt. 7. nu7n. 37. quo sensu dixit Philo- separatam?
pali, expu- sophus inlelligere esse quoddam pati, vide
nitur.
Doctorem 1. d. 3. q>i,TSt.(S. ad. 4. el qu:rst. ArJstot. 3.de Anima, cap. '\.text. 18. A.\evr. libello
de bealit. aninur. cap. 5. Avicen. 9. Meiap/i.
7. niun. 37.
cap. 4. et /i/j. nalur. part. '6. Alen. lib. 2. de
Polentia, Igitur juxta Scotum, tenendum est prin- Aniina.cnp. 20. Philop. 3. de Avima, cap. .'i.

specits si- Simplic. 2. de Ani):ig, cap. "2. qurpst.l art. 2.

niul cipium integrum produclivum operatio .

effi- D. Thcm. 1 parLquirst.~9 art. 3. Alensis. 2.p.

ciunt ope-
rationes
num esse potenliam, et speciem simul. Ita qua>st. 69. memb. 2. Ganduv. quodl. 8. quiPsi.
12. Herv. in "1. dist. 17. q. 2. Capreol. ini.
habet 1. d. 3. q. 7. num. 20. et est Aris-
dist. 41*. qucesi. 4. Ferrar. 2. conl. Gent. cap.
totelis locis citaiis, et Augustiniibi ab ip>o 76. Conimb. de Anima,cap.o. qucest.
•*?. art. 1

1. et 2. Aversa. tnm. 2. P/ii/. qucvst. o8. secl. 6.

citati 9. Trinit. cap ult. ibi : Liquido tenen-
dum rem quam cognoscimus, generare in
ViDETUU aliquilms secundum Philo-
nobis notitiam sui,quodab utroque (objeclo
sophiim esse aliquid animge nostra^ ut
scilicel, et potentia) notitia parialur. et 11
patet per rationes Thoma^ in secundo
Trinit. cap. Ex revisibili fil visio, non ta-
cont?'a Gentiles. cap. 77. el 78. sed con-
men ex sola. Idem habet D.Tliomas l.part.
trarium videtur aiiis esse de intentione
qurest. 14. arl. 2. et qucest. 54. art. 2. licet

locis antea citatis, totam activitatem tri-

Philosophi. (Juod probant sic : Acti-

buat, ut videtur soli speciei. vum, et passivum quae non sunt univo-
(•') Ad prinmmprincipale dicendum,elc. ca, non sunt ejusdem naturae ; seil in-
it;.
Movens u- (lontrarium hujus videtur liabere Doctor 2. tellectus activus, et possibiiis non sunt
num pas-
 QU^STIO XIII 545

3. de Am- univoca secundum Philosophum quia Prasterea, agens et materia nunquam 2- Physic.
ma
text.
5. c.
'20.
.

agens est incorruptibiiis, passivus mtel-

••XI ,

coincidunt : intellectus agens et passi-

lectus est corruptibilis ; ergo, etc. bilis sunt sicut agens, et materia secun-
Prasterea, nunquam ars et materia, dum Philosophum ; igitur non sunt
vel lumen et color, sunt ejusdem natu- ejusdem naturae partes secundum essen-
P rae ; sed intellectus agens comparatur tiam, sed tantum, ut dictum est, per
ad intellectum possibilem animae nos- inlluentiam, sicut movens est in moto,
trse, sicut ars ad materiam, et sicut lu- sic intellectus agens est in anima.
men ad colores, secundum Philoso- Alii dicunt quod est habitus principi- _^;.

phum 3. de Anima, iert. 17. ergo, etc. orum : quod sic potest intelligi ;
quia
PrfBterea,substantia nobilior habet no- sicut habitus est quo quis utitur cum
biliorem operationem : intellectus agens voluerit , ita intellectus agens est, quo
est nobilior possibili secundum Philo- homo utitur respectu possibilis, cum
sophum in 3 ; igitur habet nobiliorcm voluerit se ad intellectum possibilem
operationem : sed abstrahere quod at- convertere. Vel sic potest intelligi ;
quod
tribuitur agenti, non est ita nobiHs ope- sicut unum contrarium, scilicet perfec-

ratio sicut intelligere, quod attribuitur tius, dicitur habitus respectu imperfec-
possibili ; igitur habet operationem no- tioris, C|uae &\Q\i\XY privatio, sic intellec-

biliorem quam abstrahere, scilicet inlel- tus agens, qui est perfectior, dicitur ac-
ligere , et per consequens est qua^dam tus respectu possibilis.

substantia intellectiva separata ab intel- Item, dicit quod lumen facit potentia

lectu possibiii. colores, actu colores , cujus contrarium

^-
Praeterea, Phiiosophus m. 3. text. 18, videtur Philosophus innuere 2, de Ani-
et 19. dicit quod est semper in actu se- ma, text. 72. 73.

paratus et immixtus, etc. certum est Dicendum, quod sicut appropinquans

autem, quod anima nostra non est sem- agens ad patiens dicitur agere, vel dis-
per in actu intelligendi ; igitur non est ponens materiam ultimate dicitur in-

aliquid animce nostrae secundum Philo- formare ,

quia statim sequitur actio,

sophum. vel informatio ; sic lumen dicitur facere Lumen fa-

'"^"^
Dicunt ergo quod Philosophusper illi, colores actu, idactu visibiles in- "ctu!
est,

rationem positam in 3. de Aniina non quantum disponit mediumquo facto color

intendit probare, quod in anima nostra statim potest movere visum, et color sic

sit aliquis intellectus agens tanquam movensvisum, est actu color, non qui-
pars ejus , sed quod est in ea, sicut mo- dem actu primo tantum, sed etiam ac-
vens in moto, non per essentiam, sed tu secundo. Item, ex littera Philosophi
per induentiam, vel quantum ad ejus in illa parte,qiwniam in omni movente,
operationem ad quam concurrit intel- etc. volunt aliqui, quod non movet seip-

lectus agens , et hoc tali ratione : Quan- sum quod per rationem Philosophi pa-
,

do potentia reducitur ad actum, ad is- tet.

tum actum concurrit et agens et pa-

tiens : sed anima de potentia intelligen-
te fit aliquando actu intelligens ; igitur

ad actum intelligendi non tantum suffi-

cit intellectus possibilis, sed requiritur

intellectus agens.
Tom. 111. .3.S
 .

546 DE ANIMA
sunt idem re, ut dicunt, sed differunt
ratione, sccundum quod eadem potentia
RESOLUTIO
considerat necessaria et contingentia ,

Intellectum agere in seipsum de quo 1. et istie ratio superior, et inferior secun-

d. 3. q. 7. num. 5. et 27 Item, arjen- dum Augustinum

tem^ et possibilcm realiter minime
distingui. 2. d. 3. qufest. 10. Sed ANNOTATIONES
melius2. d. IG. et quodlib . 15. art.

1.
(a) Dicendum igitiir, qiiod movens, elc. 5.

Clare conslat prima pars resoluLionis,nem- ^t/^i" se,

"'
pe aliquid agere in seipsum, sicut, cum
4. (*) Dioendum igitur, quod movens ad ^^j^cg'*
aqua reducit se ad frigidiLatem,eL cum An-
movet ^ad actum primum, quod est generans, rea-
ac/wm pn- gelus se movet verum est nihil agit in se
:

jji^j, differt a moto, quia nihil generat

actione univoca,id est, inducendoin se for-
*''"'
seipsum, sed ad actum secundum po- cum quam
«^^*f-
cundumA. ^ mam ejusdem rationis, illa per
d- 3._q. 7. test aliquid movere seipsum, sicut gra-
agit, sed bene actione oequivoca, id est,

ve seipsum movet ad ubi. licet non quando non agitur per formam ejusdem
3. de
'6.
An. ad formam substantialem gravis sic ,
ralionis, cum illa ad quam agitur , ut in
c.

etiam intellectus et voluntas movent se exemplo. Neque sequilur hinc, aliquid esse
ad actus suos modo ita cst secundum
: simul in polentia, et in actu respectu ejus-

Philosophum, quod inteliectus agens dem ; sed agens esL virtualiLer tale in aclu,

movet intellectum possibilem ad actum quale est patiens formaliter in poLenLia, ut

primum, non tamen ad actum secun- in exemplo. Vide de hoc ScoLum I. rf. 3.

quxst.l. ad. l.pro 2.opin. et 2.d. Z.qusest.

dum , ideo realiter differunt seipsis, et
%. ad A. et d. 2 qusest. 10. ad 2. et d. 25.
ideo si intellectus possibilis est aliquid
qusesl. \. ad\.
animas nostrge, oportet ponere intellec-
Objicies duo loca Aristolelis ex 8 Physic.
tum agentem substantiamseparatam,se- text. 30. et 7. lext. 1. 2. quorum primo di-
cundum ipsum et huic concordat sa-
;
citur,quod movens se,habel duo alLerum :

cra Scriptura, qua^ ponit Deum ipsum, movens, alLerum moLum. Secundo dicitur
esseillud lumen quod ponit Aristoteles quod nihil movet se primo, RespondeLur,
intellectum agentem, unde Joannis pri. cum ScoLo cilato, ly primo dupliciter sumi:
mo, Ipse est qui illuminat omnem ho- primo, ul idem sit quod per se toLum, id

minem venientem in hunc mundum, et est, non recundum parLem, et sic accipiLur

Psalmo. 4 Multi dicunt, quis ostendit 5. Ptiysic. texl. 2. eL 6. Pliysic, text. 44.
in
nobis bona, et respondet, Signatum, est ubi diciLur, quod movetur in aliquo tem-

Domine, pore primo, moveri in quoIibeL illius tem-

super nos lumen vultus tui
poris. Secundo, accipiLur pnmo, ut dicit
etc.
causaliLalem pr8ecipuam,sic primo Posler.
Alii dirunt tamen et probabiliter,
in definilione (iniver.^alis.
quod intellectus agens, et possibilis non
Qiiando ergo dicil ArisLoteles, quod nihil
differunt re, sed ratione, vel officiis ,
movet se primo, loquiLur de hac duplici
nf^^:^,.-
quia intellectus, ut eliciens actuni intel- primiLaLe LoLaliLalis et causaliLaLis, et res- perscpri-
ut recipiens au- mo. du-
ligendi dicitur agens
. .
,
pecLu corporis nam si moveLur priinitale jo//ci>rsu
:

possibilis. Dicuntur autem "'""''

lem dicitur LoLaliLaLis, cum moLio sit homogenea, non
du?e potentia? a Philosopho, sicut scien- conveniL LoLi, nisi singulis parLibus conve-
tificum et ratiocinativum dicunturdua? niaL, ac per consequens, si pars quiescil,
potentiae diversas genere, qua^ tamen totum quiescit : at secundum primitatem
 QUi^STIO XIII 547

causalitatis praecisae, si corpus se movet, rum meminit Albert. insumma de homine negant ir
tellectun
non cessabit motus, quiescente parle, alio- q.S.de intellectu agente. agentem.
quin causalitasproecisanon conveniret loti. Dicendum est primo, contra Philosophos 8.
Intellectit
Verumergo est, quod nihil semovel primo illos, intellectum esse intrinsecum homini. est homi;
intrinse-
utraque primitate,motione corporea ; bene lla D. Thom. 1. part. quaest. 75. art. 2. cus.
taroen altera primitale, quomodo grave Scol. 4. d. 45. qusest. 2. num. 11. ubi reji-

movet se primo , quia quoelibet ejus pars cit rationes D.Thomse.Probatur ratione Sco-
movet et movetur, quod fuse prosequitur ti; homo formaliterintelligit universale et
Scotus supra , sed in motione spirituali, de entia rationis, et experitur se reflectere su-
qua agitur, non currit argumentum. per suos actus , sed hsec convenire ne-

Quomodo '^^ dices sensationem esse motionem cor- queunt cognilioni sensitivae ; ergo habet
sf/(SMswo- poream. Respondetur sensum movere se cognitionem spirilualem ; ergo anima est
vet se pri-
mo. primo, sicut grave primitate totalis ,
quia ejus forma, alioquin non essel capax illius
quaelibet pars ejus movet et movetur : at intellectionis ; ulterius, ergo intelleclus est

non movet se primo primitate causalitatis, illi inlrinsecus, alioquin actus non esset
sicut nec grave , quia non convenit illa vitalis. Secundo, illud est forma hominis
molio sensui, ut distinguitur a suis par- quo constituitur in specie. Tertio, si tan-
tibus. lum assisteret ut molor, corpus non esset
Ad aliud, quod alterum esl movens, al- vivum. Quarto AristoteIes2. de Anima,cap. Anima t

forma h
terum motum. Respondelur id contingere 2. demonslrat animam
actum corpo- esse minis.
tantum in motione locali, vel ubi partes ris quia ipsa vivimus, movemur, et in-
,

sunt heterogeneae, vel motio organica. Ita telligimus. Idem habet 12. Met. cap. 3.
Scotus 2. d. 2. qicxst 10. ubi causam formalem aliquando ma-
ait

7. Circa secundam partem, Grseci quidam nere sine suo effeclu ut in anima rationa- ,

putant intellectum agenlem et possibilem li, et 2. de Anima, cap. 1 ait omnem ani-

esse substantias separatas. Ita Theophras- mam esse formam , sive hoc ratione de-
tus et Themitius 3. de Anima. Arabesqui- monstretur, sivenon , scilicet animam esse
dam putant intellectum agentem esse formam hominis : saltem id de fide est,
Animat
aliquam subslantiarum separatarum, ut quia definilur in Viennen. Concil.C^em. un. esse for
Avempaces et alii, quos refert Albert. 3. %. Porro, de sum. Trinit. et in Laleran. main hc
minis ei
^"^ -^^'i de Anima, tracl. 2. cap.
^ 4. Averroes 3. de Sess. 8. sub Leone X. et antea in Lateran. de fide.
tanl tntel-
lectum a- A nima, lext. 5. 20. 21. .\vicenna 9. Mel. cap. sub Innoc. III. et habetur cap. Firmiter,
genttm es- , ,,.
se separa- 4. vult ultimam Intelligentiam, quae prae- de sum. Trin.

TanUam .
^idet sphaerse activorum et passivorum Quod si dicas, isla nihil probare de in-

es?e agentem, quse gubernat animas nos- tellectu agente : verum est non esse defi-

tras, et 6. Natur. part. 5. cap. 5. ait eam nitum, talem dari, neque species ab ali-

influere species in animas. Favet Aristo- quo inlrinseco principio fieri ; certum ta-
leles 3. de Anima, lext. 19. et 20. ubi ait men est inlelleclum agentem esse poten-
intellectum agentem passione vacare, et tiam animte , et habetur ex Arislotele 3.
separabilem, cum sil, substantia aclus, de Anima, cap. 5, Cujus ralio est, quia
Alex. 2. de Anima text. 20. 21. idem judi- cum anima ab intrinseco sit intellectualis,

cal secundum menlem Aristotelis. debet habere ab inlrinseco neccssarium ad

Plotmus (ut referunt Conimbr. 3. de intelligendum, nempe species, et conse-
Anima, c. 5. qusest. 1.) tenet agentem el quenter principium earum quam , ralio-
possibilem esse duas subslantias, et illam nem prosequitur D.Thomas 1. part. qua;st.

semper intelligore, hanc aliquando otiari. 79. artic. 4. Scolus 1. c?. 3. quaest. 6. num.
Durand.et ^lii omnino negant dari intelleclum agcn- 10. et 2. d. 3. qnxst. 11. Secundo, si spe-
Aibertus
° ^
tem, ita Durandus 1. rf. 3. q. 5. et alii, quo- cies fierent ab aliqua Intelligentia, non
 548 DE ANIMA

egeret phanlasmate. Tertio, ad species sen- trum potest dici. Tertio, chimsera est et

sibiles non ponitur aliquod extrinsecum contra experienliam. non cessare ab actu
principium ; ergo, elc. intellectum agentem.
Ad locum Aristolelis in oppositum, va- Dicendum tertio contra Duran ium, da-
rise sunt expositiones.sicut et varise transla- ri intellectum agentem, ita Aristoteles ci-

tiones, D.Thomas et alii exTponnnl substantia tatus, cujus ratio id probat, et sequitur

actus, id esl, secundum essentiam, agens Schola Theologorum et Philosophorum. D.

est actus, seu potentia activa ; et ealenus Thom. 1. pirt. qusest. 79. art. 3. 4. Alen.
dicitur passione vacare, quia non concur- 2. part. quxst. 69. num. 2. Scotug locis
rilad intelligendum ut recipiens, sed ut jara citatis : an autem distinguatur a pos-
agens sed verius est ex hoc textu agen-
;
sibili, (quod forte tantum negavit Duran-
tem non condistingui contra possibilem, dus) postea dicam.
sensitivas, ut ibi ex- Dicendum quarto, pro secunda parle inieiiectus
sed contra potentias
agens et
ponunt Conimbricenses ,
quia uterque in- conclusionis hujus qunestionis, agentem el possibiUs
tellectus separabilis est et immixtus, sci- possibilem non distingui realiter. Ita Sco- ^",^"y„/*^,

licet corporeis organis et passione vacat tus d. 2. 16. ubit negatpotentiasanimae in- reaiHer.
inteilectus corruptiva. Unde quando tejct. seq. 20. ait ter se, vel ab anima distingui realiter, el
passivus . , , , . . 1

exiingui- separatus vero, id solum esl immortale quoU. 15. artic. 1. ubi in parliculari, ut

^^it^^jf''''^^' perpetmimque, etc. intellectus vero passi- probabilius lenet,utrumqueintellectu'.nesse

vus exlinguitur . In prima parle per sepa- idem realiter. Sequuntur Major2. dis. 16.

ratum, utrumque intellectum comprelien- qurrst. un. Abul. Exod. 23. q. 70. Nyph.
dit, et per intelleclum passivum qui cor- lib. l.de intellectu tract 4. cap.ll.^Vol.traci.

rumpitur, phantasiam intelligit quse in- 3. de Anima. qusest. 20. Conimbr. 3. de

tellectus dicilur ,
quia intellectui minis- Anima, cap. 5. qusest. 1. utramque par-
trat et rationem participat, a qua et diri- tem probabilem putant. Ratio hujus est,

gitur ex 1. Ethic. cap. ult. et 1.6. cap. 7. quia pluralitas est fugienda, nec sine ne-
et sic exponit ipse D. Thomas hunc locum, cessitate urgenti, admiltenda, 1. Physic.

et convenit Scolus 4. d. 45. qusest. 1. ado, text. 50. el 3. Physic. text. 48. el 3. de Ani-
Falluntur ergo auctores penultimiX3 sen- ma, text. 60. Hic autem omnia quse attri-
lentioe, asserentes Pliilosophum posuisse, buuntur agenti, possunt convenire possibi-
quod intellectus agens movet possibilem li , una realis polentia, sed prop-
ideo sunt
ad actum primum. neque id ex eo probanl ter diversa munia, diversis nominibus ap-

illo textu, quoniam in omni movente, ut pellata.

Quomodo explicuiwm. 1. et 2. Ad locum Joannis ibi D, Thomas 1. parl.qusest. 79. artic. 7. el ^*-

Deiis iUu- citatum, illuminat Deus omnem hominem, 2. dist. 17. quse^t. 2. artic.l. oppositum
mtnat om-
nem homi- naturaliler dando inteilectum, et superna- tenere videtur , et sequuntur ejus disci-
"^"''
turaliter dando principia hujus ordinis puli. Fundantur iii quibusdam locis Aris-
aliquo modo proxime, vel remote in se, totelis cap. 4. et 5. lib. 3. de Anima, sed
vel in aliis de quo non esl hujus loci age-
,
tantum hsec probant intellectum nostrum
re. Per idem ad illud ex Psalmo 4. intel- habere varia munera, et quatenus cum I

lectus est lumen quo Deum naturaliter co- phanlasmate elicit species, vel cum specie Agms et
.. ,. .
,
.
,
possibilis
gnoscimus. operationem, dici agentem, el quatenus di/ierunt
fo)'^naii-
Dicendum secundo, falsam esse senten- recipit oporationes, dici possibilem : danda
RejMiur ^^^^"^ Plotini, quia pr.-Bter materiam et tamen est dislincLio formalis inter utrum-
iHotini duas substantias in homi- que intoUectum, ut illa loca facilius
sentenlta .
formam, ponil
^ '
sol-

ne, quod merum est figmentum. Secundo, vantur.

alisc substantioe necessario sunt tbrmoe in- Non repcrio cujus fuit illa opinio, quam '

formantes, vel naturce compleloe, et neu- referl hic Scotus, scilicet intellectum agen-
 QU.^STIO XIV 549

tem esse habilum principiorum. Meminit lectum esse posse separatum, et neutrum
ejus D. Bonav. 2. d. 24. art. 2. qnaest.i. Al- esseimmixlum corporeis organis.
berl. summ. de homine q. an delur intel- Ad quintum. Respondetur cum Scoto 1,
^^"^^J!^

lectus cf^ews.-^sedcujuscumque sit,falsaest, dist. 3. mim. 29. materiam nu- coindd

ciusesl. 7.
1 cuiii ef, .

quia liabitus principiorum, ut tenet Scotus dam, et einciens non coincidere, secus esl ciente ;

2. d. .?9. qi(a?si. 2. sive sit ipse intellectus, de materia secundum quid, quale est sub-
sive aliquid in eo productuni, respicit jectum ; constat enim quod passio acciden-
tantum principia praclica, eliciens circa talis prsedicatur de subjecto per se secun-
ea, dictamina, quibus recla voluntas con- do modo, et non posset praedicari per se,

Quid est formatur, ut Omne malum est fugiendum; nisi subjectum esset ejus efficiens, quia so-
habilus conclusionum lum ratio causse materialis nonfacitne-
prtHcipio-
sicut Conscientia est habilus
lum? et practicarum, qiabus conformanda est elec- cessitatem, ut hoc dicatur per se de illo.
Quid cons- ,, . .

At intellectus agens circaomnia

.

cientia^ tio recla.

intelligibilia versalur producendo species,

vel operationes ; non est igitur habitus

principiorum. Alii cuni llenrico, quem QU/ESTIO XIV
Scolus loco citato refutat, ponunl habitum
principiorum in voluntate, in qua sen- Utrum species maneant in intelleciu,

tentia clare patet non esse intellectum cessante aciu intelligcndi

agentem. Forte illa sententia fundatur in
Aristot. 3 de Anima, lexl. 18. 37. el 38. Avic. 6
eo quod Aristoteles 3. de Anima, text. 18.
Xatural. p.'6. cap tj. Aiigust. 10. Confess. cap. 8.
vocat intellectum agentem, habitum. Sed Magisler i. scut. dist. 3. D. Thom. 2. coU.
Gent. c. 74. et 1 p. 7. 79. ari. G. et de verit.
hoc nihil est, quia loquitur de hahitu lar-
q. 10. art. 2. Durand. 2. diit. 3. g. 6. Bacon.
ge, et comprehendil omne id, quod est q. 2. Prolog. Hennc. quodl, 4. qua-st. 7. et 8.
quo sensu Gocirred. quodl. q. 15. et quodl.XZ. q.^. Coaimbr.
principium agendi in anima ,
3. de Anima, c. 5. 3 5 art.2.
species sunt habitus, ex Scoto 1. rf. 3. q, 6.

12. Non solvit Boctor argumenla inilio

ViDETUR quod non ;
qiiia omnis qua-
cftw-^^ha- quoeslionis posila, quasi innuens nihil esse
litas mansiva in intellectu disponens
bitus.
certum de intenlione Philosophi, in quo
posuerit intellectum agentem. Placuit er-
eum ad intelligendum, est habitus in-

go illa solvere, quatenus faciunt contraea, tellectivus per definitionem habitus,qui

quae dicta sunt. est de difficili mobilis disponens po-

Ad primum jam responsum est secun- tentiam ad agendum , sed species dis-

dum utrumque intellectum

Aristolelem, ponit intellectum ad intelligendum ; si

esse incorruplibilem et quando ail intel- , ergo est mansiva cessante actu, est idem
lectum exlingui, loquitur de phantasia. quod habitus intellectivus. Hoc autem
Ad secundum, eatenus intelleclus agens patet esse falsum ,
per inductionem in
est ars respectu possibilis, qualenus hic liabitibus intellectivis, qui sunt sapien-
est veluti tabula lasa, donec excipiat spe- ars, et prudentia. Item,
tia, intellectus,
cies ab illo quibus quasi artificiose depin-
patet per rationem, quia species prae-
gitur neque hinc sequitur dislinctio rea-
habitus autem
,
ceditactumintelligendi,
lis, sed ad summum formalis.
sequitur.
Ad tertium, fateor intelligere esse nobi-
Praeterea, si species unius objectima-
liorem effectum abstractione specierum ,

sed uterque convenit eidem inlellectui :

neret ccssante actu, eadem ratione spe-

cies alterius sed impossibile est plu-

sicut calefacere, el ignire eidem igni , elsi
:

non respeclu ejusdem, quoad extrinseca. res species simul manere in eodem sub-
Ad quartum jam dixi utrumque inlel- jecto, quia, cum species assimilentur fi-
 :

550 DE ANIMA

guraesecundum Philosophum 2. deAni- objecti non habet cum voluerit ; igitur

ma, sequerelur quod idem subjectum absente objecto adhuc potest manere ha-
possit configurari diversis figuris, et ad bitus scientige : hoc autem non est sine
diversa objecta, quod falsum est ;
igi- specie intelligibili ; ergo, etc. Item, si

tur,' etc. prassente objecto tunc tanlum esset prae-

Contra, quando aliquid de potentia sens species, cum acquirere speciem sit

essentiali reduciturad potentiam acci- addiscere, semper homo addisceret,cum

dentalem, oportet quod hoc sit per ali- intelligeret actu , hoc autem est fal-

quid sibi formaliter impressum, quod 8um.

habet rationem actus primi, quod tan- Respondent ad hoc, quod ex frequenti
tum est in potentia propinqua ad sen- conversione intellectus nostri ad ipsam
sum:sed cessante actu intelligendi,intel- intelligentiam, generatur in anima nos-
lectus est in potentia accidentali ad tra qugedam habilitas, vel facilitas adin-
intelligendum, non autem essentiali tan- telligendum, quas vocatur habitus : non
tum, sicut erat ante intelligere ; igitur oportet tamen quod talis facilitas insit

habet speciem sibi impressam, vel sal- ei per speciem remanentem absente ob-
tem expressam. jecto. Contra ista sic arguit D. Tho-
mas:

SGHOLIUM Contra primum sic : Intellectus reci- 3

pit speciem ab intelligentia separata ; 79. &vt. 'e.

Senlentia quae videtur Avicennse,spccies non ergo frustra anima uniretur corpori. e[ g^; gf^.
^oi^tra. c.
manere post actum in intelleclu ; el reji- Quod probat sic corpusest propterani-
:

ciuntur rationes D. Thomce. contra eam. mam, non autem propter esse ejus quia ,

Vide Doclorem 1. d. 3. q. 6. a num. 23. potest esse sine corpore ; igitur propter
ejus operationem, quae est intelligere :

(a) Dicendum, quod secundum aliquos sed si posset anima intelligere per con-
j
Opi7iio A- opjnio Avicennae 6. naturalium, part. versionem ad Intelligentiam separatam,
VlC€7l7l >

5. cap. 6. est, quod species non sunt in non indigeret cognitione sensitiva, quae

intellectu nostro, nisi quando actu con- fit per organa corporalia ad intelligen-
siderat per hunc modum, quod quando dum , et per consequens frustra dare-
intellectus noster convertit se ad intelli- tur sibi talis cognitio, qua3 fit mediante
gentiam separatam, tunc tantum intel- corpore, et frustra uniretur corpori, hoc

ligit, quiaspeciem abea recipit. Et ra- est inconveniens ; igitur, etc.

tio hujus est, quia quando potentia est Contra principale sic: Receptum est
de se cognoscitiva, non requiritur in ea in recipiente per modum recipientis

species, nisi praesente objecto, sicutquia sed intellectus est potentia reccptiva

organum sensus de se non est organum multo nobilior sensitiva, et ad nobilita-

cognitivum, ideo est in eo species,etiam tem pertinet recipientis recepta conser-

absente sensibili ; sed intellectus noster vare , sensitiva potentia reservat species

est de se potentiacognoscitiva, ideo non sensibilium etiam in eorum absentia,

indiget specie, nisi praesente intellecti- ut experimento patet in memoria, et

Ethic. vo scienter existente. Si autem argua- phantasia ; igitur, etc.

et 2. cap.
^^^ .

j^ anin^a est aliquis habitus, vel Sed videtur, quod ista? rationes non
potest essc , habitus autem est quo quis concludunt ;
prima non valet, quia se-

utitur cum voluerit, sed praesentiam cundum illam, sequeretur quod post
 QU.flSTIO XIV 651

Homo post resurrectionem anima frustra uniretur onnem hominem venientem in hunc
resurrec-
tiojiem in- corpori, qula intelliget tunc perlectius mundwn, etc. Sicut igitur lux aerem il-
telliqet si- , , .
• .

ne phan. quam modo , et tamen non orietur sua luminat, et ad ejus prassentiam tantum
vide'"i!oc- intellectio a cognitione sensitiva non ;
manet lumen in aere, sic secundum ip-

igitur corpus, vel cognitio sensitiva est sum lux,qua3Deusest,veIInlelIigen-

d!°'4T
2. n. 14.
V tia
illa

separata illuminat de necessitatena-

propter intellectionem.

4
Dico igitur, quod anima unitur cor- tura3 animam nostram se ad animam con-
pori, ut constituat totuni perfectius, vertens, su£e lucis speciem imprimendo
quam si esset sola ,
quia est pars tan- prtesente actu anima et objecto. Si au-
tum, non autem corpus sibi unitur prop- tem arguatur sic contra eum : Aut illae

ter opcrationem, ut supponunt. Simiii- species sic influxae ab Intellisrentia, et

ter propter hoc unitur sibi corpus, ut causatas a sensibilibus sunt ejusdemspe-

per sensus corporeos cognoscat singu- ciei,autnon; si ejusdem,alteraearumsu-

laria , sed per conversionem ad Intelli- perfluitad intelligendum; si alterius,spe-
gentiam separatam cognoscit universa- cies influxje non valent ad intelligendum
lia, ut diceret Avicenna. Ralio etiam se- inferiora, nec e converso. Diceret ad hoc,

cunda non valet, quia eadem ratione se- quod utrceque sunt ejusdem speciei,non
queretur, intellectus scilicet est nobilior tamen superfluunt influxas quia per ,

durabilior quam sensus ; igitur intel- eas vigorantur species ali^e, ut per ip-

ket ligere est

sentire in
firmius in intellectu,
sensu. Similiter intellectus
quam sas intellectus intensius, et clarius
sit confirmari in intelligendo.
pos-

est firmior ligno ; igitur firmius retinet

speciem quam lignum figuram ,
quae
RESOLUTIO
falsa sunt.

Dicendum est ergo, quod opinio Avi- Speciem manere cessante actu in intel-
tur ^seti- cenuce fuit, aliquas species esse in in- lectu, de quo fuse Doctor 1. d. 3.
tentia A- etiam cessante actu dicit enim
vicennx.
tellectu, ; qujBst. 6. num. 23. et seqq.
quod in intellectu sunt species ipsum
decorantes , et subdit quod cum intel- (b) Respondeo, quod species potest ma-
lectus recipit aliquam speciem ab ima- nere, cessante actu. Quod probatur sic :

ginabilibus, non recipit aliam ejusdem quod estcausa alterius, et prius natura-
speciei. Sed ad modum positionis suae liter eo, non tamen necessaria, potest
videndum, sciendum quod ponit dupli- esse sine effectu : sed species inlelligi-
cem conversionem intelleclus, unain ad bilis est causa prior actu intelligendi,
sensibilia, a quibus recipit species in- nec est necessaria, quia quod est for-
telligibiles,qua3 sunt singulares respectu male principium intelligendi, id est,
intellectus quem informant, et univer- quod eliciatur actus intelligendi, sive
sales respectu singularium, quae uni- sit intellectus, sive species, est liberum
versaliter repraesentant. Aliam conver- per parlicipationem, causalitate, ne sci-
sionem ponit respectu Intelligentiae se- licet producat effectum ; ergo non est
paratte, a qua etiam recipit species ; sed causa necessaria producendi elTectum ,

illa3 non manent, nisi ad praesentiam intelligimus enim cum volumus, ut di-
influentiae illius, vel intellectus agentis, citur 2. de Anima, text. CO. Potest enim
quod idem est, secundum ipsum ;
quia liberum per essentiam, scilicet voluntas
ipse Deus est lux illa, quae illuminat impedire liberum per participationein a
 .

552
DE ANIMA
tet quod sit habitus scientia^, vel alius
effectum
sua causalitate, ne producat
quia species, scilicet ta-
species potest esse sine de prasdictis ,

suum ergo
hs, non disponit potentiam ad operan-
actu.
Prajterea, principium formale
potest dum, nec ad modum operandi, sicut
Perfectio-
nisestcon- ^ggg qqi^ siue actioue, sicut actus pri- habitus tahs, qui est scientia, vel aUus
jj^

qui est dispositio perfecti ad optimum,

servaie
apecies. ^^^ ^_^^ sccuudo ,
quia potest impediri
species autem est for- sed tantum est affixa potentiae, loco ob-
actus secundus ;

intelligendi in intelli- jecti repr^esentans ipsum

male principium
Ad aliud, dicendum quod non est si- ^^^^«'''^»"-
gente ; ergo, etc.
mile de specie et figura corporali fi-
est perfectionis in po-
;

Pra^terea, quod
superiori gura enim forma reahs, non
cum sit
tentia inferiori, debet esse in
sed perfectionis in imagina- comoatitur secum aliam. Species autem ^^^^ ^ ^^
potentia :
n.
est figura spiritualis, et non
habet csse 3^q. 6.

tiva potentia est habere objectum pra^-

objecto reali tale inanima, quale habetesseobjectum
sens in sua specie, absente
ideo
hoc ex- in re extra, ut diclum est supra, et
extrinseco. Quod patet, quia in
sensitivas particulares secum compatitur aham speciem, se-
cedit potentias
cundum Augustinum 9. de Trinitate.
et exteriores ;
igitur potentia intellectiva
objectum in specie, re-
potest habere ANNOTATIONES
mota ejus actuali consideratione.
po- (a) Dicendicm,quod secundum aliquos opi- ,

Pr^terea, aliquid potest reduci de inuniversum ne-

nio Avicennse. etc.Species ^^;^.^^
tentia essentiali ad
accidentalem sine qui^ ne-
gant, prseter quosdam antiquos Philoso-
sed per speciem informantem
in-
actu ;
Durand. 2. d. 3. quasst 6. Bacon.
phos.
potentia essen-
tellectum, reducitur de quxst. 2. Prol. Goffred. quodl. 9. quxst.
adintelligendumadpotentiam acci- Henric. quoll. 4.
tiali 19. elquodl. 13. quaest. 5.

dentalem q. 7. 8. Sed in hac quaeslione supponitur

in oppositum, dicendum- Quod fuse probat Scotus 1. dist. 3.
6.
Ad primum easdari.
quxst. 6. a num. 5. et est communis
large con-
Ad pri- quod species potest dici habitus,
mvm. quwst. 24.
sumendo habitum pro forma, ut
est sensus DD. Alens. 2. part.
distingui- memb. 2. et 3. D. Thom. 1. part. qusest. 55.
principium operandi, prout
arl. 5. D. Bonav. 2. d. 3. art. 2. quxs^t. 1.
disposi-
tur habitus a privatione et a August. 11.
materiae, quse Rich. ibi art. 5. quxst. 2. et
tione se tenente ex parte essede
Trin. cap. 2. dicit ingenii tardioris
est de difficili mobilis
non tamen opor- ,

his dubilare,
habitus intellectivus nume- ^

tet quod sit

Sed hoc supposilcD. Thomas et
alii tri-

ut ratio procedebat quia

G.i5;^/i/c.
buunt Avicennae, quod negaverit species
,
ratus
intel-
gurtlu si species sit formale principium manere, cessante actu inlelligendi.
Quam
concurrit ad
scof f Hgendi in intelligente, sententiam duplici ratione impugnat D.
substantiam actus habitus autem
scien-
^- ly^i-
^- ;
Thomas.Sed Doctor clare ostendit impugna-
vel aUus ibidem
nominatus non tionem nuUius esse momenti. Secundo
ex-
tise

concurritad substantiam actus, sed

tan-
plicat et solvit Avicennam,
quod non ne-
enim poten- post actum,
tum ad modum ; habilitat gaverit onmes species manere
intellectus
tiam ad bene vel male operandum ,
idoo sed tantum illas, quas acquirit

non est talis. Si autem sit spe- per conversionem ad intolligentiam, ma-
species
a sensibi-
Scot. 1.
tantum repr^sentativa objecti, non nenlibus speciebus, quas accepit
d. 1. q. cies
1. nec libus. Pro quo adducit
varia loca Avi-
autem informans potentiam agendi,
cenniBl. 3. 0. M. 24.
opor-
impressa, sed expressa adhuc non
rf. <?.
.
^
 ,

QU^STIO XV 553

conversione facta ad phantasma, etsicut ab

CONCLUSIO hoc dependet in fieri, et ita in conservari,

Species manere post aclum in-

et operari. Respondetur cum Scoto 4. dist.
Species
43. quaest. 2.quod lunc non essent frustra, jion de-
telligendi pendenl
sed per eas posset anima intelligere sicut in conser-
anlea, neque dependent in conservari a vari a
8. (h) Respondeo, quod species, elc. Resolvit
Species p/iantas-
manent cum communi, quam tenet D. Thomas 1. phanlasmate, sicut nec habitus ab actibus, mate, nec
post ac' de per se
parl.q. 89. art. 5. et 1. contraGent. cap. 74. quibus gignitur ; neque etiam in fieri de- in fieri.
tu>n.
Species manere post actum intelligendi, pendent ab eo, nisi quando anima est
probatque quatuor claris et efficacibu:; unila, et pro hoc slatu ; unde anima sepa-
rationibus. Idem liabet August. 10. Con- rala acquirit novas species, ut habet Scotus

fess. a cap. 8. et Magister 1. rf. 3. Est etiam ibi, sicut et Angelus, de quo agit 2. c^. 3.

expresse Aristotelis 1. de Anima, cap. 5. quxst. 11.

ubi ait intelleclum posse esse in actu primo At dices ; non erit tunc unde intelligere
sine secundo, et lib. de Mem. c. 2. tenet incipiatanima per lales species quia non ,

dari memoriam intellectivam. Scotus I. d. est recurrendum ad sensus parliculares

3. qu.Tst. 6. num. 26. pro eadem adducit muventes, neque ad phantasma efficacius
ex Philosopho duo loca, unum 2. de .inima, movens, quia ista non sunt. Respondetur
Unde de-
text. 15. et 55. quod habens habitum scien- cum Scoto, tunc inchoari intellectionem a
Quid po _ termina-
tentia ac - tiae, est in potentia accidentali ad scien- specie efficacius movente
quod , si oequales tur intel-
cidentalis lectus se-
et essen-
'
dum, quod est nullo intrinseco carere, ut sint species, ab ea ad quam magis inclina- paralus ad
tialis ? primaiH
exeat in actum, nisi ab aliquo extrinseco tur potentia, neque forte possibile est quin intellectio-
n«in ?
impediatur, ut ibi dicitur ; id autem dici- alterum horum adsit. Quomodo autem
tur ese in polentia essenliali, quod caret prima cogitatio sit in potestate voluntatis,
concausa intrinseca. Alter locus est 3, de dictum est supra quaest 11. annot. 2. et vi-
Anima, text. 18. 37. 38. ubi dicilur quod deri polest Docior 2. d. 42. quxst. 4.
intellectus potest esse sapiens de se ; sed ne- Objicies tertio, 2, Corinth. 13. dicitur
to.
quit sapiens esse si non habet objecta sibi quod scientia evacuabilur; ergo et species Qua'scien-
tia evacu-
proesentia in e.sse intelligibili quod fit per,
Respondetur, tantum vult Pauius quod ad- abitur in
patria ?
species. Alia duo loca Aristotelis adducit veniente beata scienlia, non erit necessa-
Scotus ad idem 4. dist. 45. q. 3. quibus rium ministerium «sensuum ad scientiam,
probat dari memoriam intellectivam, quam et quoad hoc cessabit scientia hic acquisita.

ibi fuse probat dari. Vide ipsum etiam ibi Ita D. Thom. tbi lecl. 3. Magister,D. Bonav.

quxst. 2. ubi probatanimam separatam co- Rich. Dur. et alii 3. c/. 31. manebit tamen
gnoscere quidditates, quas antea in via co- habitus et species scientiarum. Unde ex-
gnovit, quod aliter evenire nequil nisi ex pedit ul ait Hieron. in prologo biblise, ut
conscrvatione specierum. hic diicamus in terris, quorum scientia no-
Objectiones contra conservationem specie- biscum maneat in coelis. Vide Scotum 4. d.

rum solvuntur 45. g. 1. ubi de hac re exacte tractat.

y. Objicitur pro opposita parte, primo : Ha-
An opi-
nio ma- bilus opinativi non manent in anima sepa-
nct in a
nima se-
rata ; ergo neque species. Respondetur : Si QU.-ESTIO XV
parata ."•'

illa anima non habet aliam notitiam per-

fectiorem de objecto opinionis, incompati- Utrum intellectus noster sit inunateria-
bilem cum opinione, quod haec manel lis

quia non est quare desinat esse.

August. lib. di Trin.cap. 6. et inlib. Retract.cap.
'
Objicies secundo, species in anima sepa- 5ti. Greg. 4. Dialoy. cap.6. etlib. b.Moral. cap.

rata manent frustra, quia non movent nisi 26. Damasc. /(6. 1. fidei cap. 12. Nyssen. »n
 ;
,

554 DE ANIMA
lib. de Opificio hominis,cap. 4. et 15. D. Thom. sibi proportionata, aut non. Si sic, igi-
75. artic. 2. et 2. cont. Gent. 79. Julius
qiKvst.
Scaliger exercitat. 307. nion. 33. Conimbr. tracl. tur non potestcorpusmformare substan-
de Anima^aepai ata disp. i.art. 3. Complut. dwi. tialiter; si secundum unum
non, igitur
de Aninia
16. q.... g. 2. vide Doclorem in dispu-
tatis, q.l. gradum perficit materiam, et secundum
alium corpus, id est, secundumgradum
I. Arguitur quod secundum Com- sic,
quo excessit materiam propriam : cum
mentatorem 3. de Anima, comm. 12.
igitur anima separata nuUum corpus
omne recipiens denudatum est natura
perficiat, ille gradus ei supertlueret. Pra^-
recepti quia ut ipse probat, aliter idem
,

terea, operatio correspondet potentia?

reciperet seipsum, et esset movens et
sed operatio intellectus nostri est imma-
motum : sed intellectus noster intelligit
terialis quia est respectu objecti imma-
formas existentes in materia, recipiendo ,

terialis, scilicet universalis, quod ut est

earum spccies, ut vult PliilosoplmsS. de
objectum intellectus, est immateriale
Anima, text, 17. 18. et 19. igitur, etc.
quia secundum Philosophum 3. de Ani-
PraEterea, oportet inlellectum ad hoc
ma, text. 12. sicutres sunt separabilesa
quod intelligat, recipere formas univer-
materia, sic sunt intelligibiles : igitur,
sales et abstractas ; sed si esset materia-
etc.
lis, reciperet eas particulariter tantum,
Gontra ; secundum Boetium, forma in opposi
et ut particulares ; igitur, etc.
simplex subjectum esse non potest : ani-
Praeterea.anima est forma corporis aut
secundum se totam , et sic nihil ejus est
ma autem est subjectum multis acci-
dentibus igitur, etc. Praeterea, anima
materia ,
quia materia non potest esse ;

potest pati ab igne infernali, et recipere

forma alterius, aut secundum aliquid
operationem propriam, qua3 est prin-
sui tantum ; illud autem dicimus ani-
cipium patiendi.
mam secundumquod est forma , et ip-

sam recipiens dicimus animatum. Et

proprietas conve- SCHOLIUM
hoc confirmatur sic ;

niens toti ratione unius partis tantum,

Juxia fundamenta Philosophi, atque alio-
et non alterius, non convenit toti primo,
rum asserentium ad pluralitatem indi-
ut patet 5. supra, et 7. Physicorum, text.
viduonim requirimateriam, probabile vi-
2. verbi gratia, motus saltus, et pro-
deri animam et Angelum habere mate-
,

gressivus convenit animali ratione ani- rias. Vide Doctorem 2. d. 3. q. 6. 7. et

m£e tantum, non autem rationecorporis, annotat. 3.

quod quantum est de se movetur tan-
tum deorsum, quia grave est. Similiter, (a) Respondeo, quod probabiliter potest ^

motus deorsum convenit animali ratione dici quod in anima sit materia, et secun-
dum fundamenta eorum
Philosophi, et
corporis tantum, et ideo neutrum eo-
rum convenit animali primo, sed infor- qui ponunt contrarium; quorum unum,

mare convenit animce ratione formie, et quod pluralitas individuorum in una

specie requirit materiam in illis indi-
non ratione materi», quod oportet di-
compositio ex materia et viduis : quod patet 12. Met. text. 49. ubi
cere, si sit

forma ; et sequitur quod non sit primo dicit quod non sunt plura prima moven-
quod est contra defini- tia ccelum in eadem specie, quia pri-
actus corporis,
tionem ejus. mum non habet materiam.IIoc etiam pa-
Prseterea, si sit compositio, aut forma tet per adversarios ponentes materiam
2.

et principiumindividualionis, seil in specie

animae est adaequata suae materite,
 QUi^STIO XV 555

^ , ^ anim» rationalis sunt plura

'
individua, essentiali sine tali inclinatione , et per
)e hoc 2.
;. 3. q. 4. et ipsa a corpore separata ; igitur, etc. consequens distinguitur una ab alia es-
Dices sic : contrarii dicunt quod ani- scntialiter sine inclinatione ad diversa
L ma bene habet materiam quam perficit, corpora. Praeterea, anima non habet ta-
i vel quam est apta nata perficere, sci- lem inclinationem ad tale corpus ; igi-

licet corpus : et ratione aptitudinis ad tur, etc.

diversa corpora perfectibilia, ipsa sepa- Secunda ratio principalis est haec ; Si- Jaao.^''*
rata potest plurificari, non autem habet cut operatio arguit formam, ita proprie-
materiam ex qua fit. tas materialis materiam ; sed proprietas
Contra eos anima non : est propter materi» quantum ad suum esse, et quan-
corpus, sed potius e converso ; ergo nec tum ad/?e;'i, reperitur verius in spiri-
distinctio et pluralitas animarum, est tualibus quam corporalibus ; proprietas
propter distinctionemcorporum, sed po- enim materias, quantum ad esse est,
tius e converso. Unde Commentator 1. quodestingenerabilis et incorruptibilis,

de Anima, et 7. Met. dicit,quod membra sed in quantum ad /ieri, quod tantum

leonis differunt a membris cervi, quia producatur per creationem , hsec autem
differunt animai eorum, et non e con, magis reperiuntur in spiritualibus. Si-
verso. Pra3terea, destructis fundamento, militer substare accidentibus sicut qua-
vel termino relationis non est relatio : litatibus corporalibus corpus subest, ita
sed inclinatio ista, aptitudo ad corpus anim« spiritualibus, sicuthabitibus ani-
est quaedam relatio ; igitur destructo cor- mse. Quod autem haec sit proprietas ma-
pore post mortem, non est talis inclina- teriiB, patet per inductionem : non enim
tio animse ad corpus. Et confirmatur, est proprietas compositi nisi ratione prin-
quia entis ad non ens non potest esse re- cipiorum ; nec etiam formjE, quia ejus
latio realis : relativa enim sunt simul est actuare, quse est proprietas contra-
natura, anima separata est, non autem ria ; igitur ratione materife inest alicui
ejuscorpus quod informavit ; igitur.etc. substare accidentibus , ergo, etc. Tertio
Praeterea, si distinctio animarum esset sic : Angelus habet materiam ; ergoani-
tantum ex parte corporum, Deus non ma. Probatioantecedentis; quia in quo-
posset causare duas animas sine corpo- cumque genere sunt principia com-
ribus, si per corpora distinguerentur, munia, non tantum appropriata, sed
nec etiam per incllnationemad illa ; igi- etiam realiter differentia, oportet omnia
tur, etc. illius generis ex eis esse composita , talia
Praeterea, omnis forma respectiva sunt principia in genere Substantia^.
praesupponitaliquid absolutum priusse, Probatio actus et potenlia sunt prin-
in quo fundatur : sed inclinatio illa ad cipia communissima in quolibetgenere:
corpora est quaedam forma respectiva actus autem in genere Substanti^e est
fundata in animae essentia, quae sic in- forma, et potentiain eodem genere est
clinatur ; ergo essentia animaB est prior maleria ; igitur materia et forma sunt
illa inclinatione : prius autem non dis- principia communissima in genere Sub-
tinguitur per posterius, sicut nec cons- stantiai. Idem patet 8. Met. igitur cum
tituitur, sed e converso , ergo, etc. Angelus sit species substantiEe, est ex
Praeterea, ista inclinationonest de es- eis compositus. Sed ad hoc diceret Phi-
sentia anim», quia anima est absoluta losophus, quod Angelus non est in ge-
in se ; igitur potest intelligi intellectu nere aliquo, sed extra ; ideo, etc.
 ;

556
DE ANIMA
potentialius est imperfectius. Pr^terea,
Quarto, idem sic ostendo ;
siciit im-
August. 12. Confess. Duo fecisti Do-
possibile est aliquod agens secundum
coagente primo, ita impos-
mine,unwn prope te, scilicet Anfjelicam
agere, nisi
pri- naturam ; et unum prope nihil, scilicet
sibile est aliquid pati nisi in virtute
sed certum est quod Angeli,
materiam primam: sed si alia esset im-
mi passivi ;

perfectior, scilicet Angelorum, non est

et anima3 patiuntur, et bona sicut boni
prope nihil ergo, etc.
Angeli , et mala etiam ab igne corpo- ;

ergo, etc. Ad Prseterea, in linea Praedicamentaliest

rali sicutmali Angeli ;

unus processus a primo ad ultimum ,

lioc eliam est auctoritas Gommentatoris

quorum quiUbet est tantum unus, sicut
8. Met. ubi dicit quod corpora ccelestia
unius Unese duo termini tantum, quorum
non habent materiam generabilem, sed
quilibet est unus tantum sed termini :

est dispositio in
habent aliquam, sicut
lineae Pra^dicamentaUs, et contentorum
materia intellectus. Item, Boetius super
in ea sunt actus primus, et
materia pri-
Prgedicamenta dicit, quod relictis extre-
ma igitur cum sit una linea, est
una
mis, Philosophus agit de substantia com-
;

materia prima : si enimessent duoprin-

posita animaest de genere Substantias;
:

de Unitate et cipia potentialia, et duo ordmes entmm

ergo etc Item, Boetius
super isla fundati. Prgeterea, si una es-
Uno quod anima et Angelus quod-
dicit,
set nobilior alia, cum nobiliori per-
libet istorum estunumconjunctionema-
fectibili perfectioneessentiali
respondeat
teri« et formae. Possunt enim aliqua
perfectio nobilior, sequitur quodmateria
esse unum conjunctione, qu«
tamen
corporum cojlestium perficiatur forma
non sunt unum continuitate, ut dicit ul-
nobiliori,quam materia corporum infe-
terius.
riorumised materia corporalis corruptibi-
lium aliquorum perficituranima rationali
RESOLUTIO igitur materiacorporumcoelestium
peifi-

anima rationali, vel perfectio-

citur

In anima Angelo juxta prxdicta fun-

et ne nobiliori, et per consequens corpora
damenta, est materia ejusdemrationis sunt animata.Ad hoc est auctori
cffilestia

eum materia corporalium.Vide annot. tas Commentatoris

2.Me/.superiIIo capi-

et Doct. 2. d. 14. secundum antiquam translationem:

tulo
Quoniam in fundamento naturx nihil
est distinctum et Iioc exponit de materia
quaistionem, dicendum quod
:
si
(b) Ad
quod in prima, quae dese est indistincta: et Avi-
ex explicatione ita debet esse, , . .

materia qu^ est cenna in Physica sua cap. 3. dicit, quod

anima, vel Angelo est
in corporibus superioribus et mferio-
eiusdem rationis cum materia corpora-
ribus est materia ejusdem rationis. Ma-
lium Ouod probo sic : quia non diceres
teria,\^^vni,subjecUi fonmequ.vnon cor-
eas diversarum rationum, nisi una
esset
spiritualis rumpitur,est una, et subjecta form^qux
perfectior, et nobilior alia. Si
aut igitur cst per- corrumvilur, est apta nata succipere om-
est nobilior corporali ;

nem formam, et si non reciptt, hoc est

fectior in potentialitate, vel
in acluali-
nonest ma- ratione sux formx.
tate
•
si in actualitate, igitur

teria prima, quainihilactualitatishabet:

Sed contra praedicta potest sic argui
igitur est imperfec- quia tunc sequeretur quod Angelus et
si in potentialitate ;

tior, cujus oppositum supponcbas, quia anima essent corruptibiles,si essent ma-
 '

QU.flSTIO XV 557

teriales, hoc esl inconveniens;ergo, etc. in quibus est materia, ibi est potentia

Probatio consequentia?, materia est ex contradictionis, scilicet ad csse et norx

qua res potest esse et non esse, 7. Met. et esse; igitur omne tale est corruptibile.

2. deGenerat. text. 20. 21. Praeterea, Dicunt aliqui quod non est inconvc-
quod convenit aiicui essentiaiiter, con- niens, ccelum quantum est de se esse Cceium an

venit sibi semper et inquolibet tempore, corruptibile secundum quid, quia ratio- bue ? 2. d.
14
sed materiae convenitessentialiterappe- ne materia? tamen connexio ma-
;

titus formarum generabiIium,etcorrupti- terise et formae ejus est necessa-

bilium ; si igitur in Angelis velanima, ria ratione forma3 tantum ;
quia igitur
esset materia prima, appeteret natura- talis connexio non estcontingensexpar-
liter istas formas tanquam existens ad te utriusque extremi, sed ratione mate-
eas in potentia naturali. Pr^eterea, cui- rife tantum ;
quod tamen requiritur ad
libet potentiai naturali passiva^ corres- hoc, quod aliquid sit simplicitercorrup-
pondet potentia activa in natura, ut pa- tibile, ideo ccelum non est simpliciter
teiprimo Cceli et Mundi : si igitur in corruptibile , imo magis incorruptibile
spiritualibus, et istis inferioribus sitma- rationepartis principalis, et ita dicitur
teria ejusdem rationis, cum materia in- de Angelis et anima. Xec est inconve-
feriorum sit in potentia passiva redu- niens, quod aliquid divisim secundum
cibili per agensnaturale ad formam na- se consideratum sit defectibile, quod ta-
turalem, eadem ratione agens naturale men annexum alii est necessarium ,

poteril potentiam spiritualium passivam exemplum de anima viatoriset beati, vel

reducere ad actum potentiarum natu- in DTatia confirmati : sic materia coeli

ralium , et sic etiam corrumpere , et sic quantum est de se, est in potentia con-
erunt corruptibilia. tradictionis, tamen a forma coeli deter-
Scot. 2. d. (c) Ad primum istorum,dicendum quod minatur ad unam partem tantum.
4. '
illa non est defmitio materia^ secundum Ad aliud, dicendum quod intellectus 9.

se, sed ut est annexa formaj et contra- noster est in potentia naturali, et desi- ?og.'n!"2.'

rietati naturali ,
quia nihil corrumpitur derium naturale habet ad omnia intel- f^^ \^ ^;

quod ligibilia intelligenda, et adbeatitudinem ^- ^-^- ^•*

naturaliter, nisi alteratur : et de
tali forma naturali et materia sibi cor- consequendam ; secundum Augustinum
respondente loquitur ibi Philosophus, tamenex puris propriissibi,veI creaturje
ostendendo qua? requiruntur ad gene- cujuscumque nonpotest ad hoc attin-
rationem naturalem : materia autem gere non igitur omni potentia^ passivae
;

coeli et spiritualium non est annexa tali naturali correspondet activa naturalis,

formas, et contrarictali ; et ideo,etc. Un- qua3 possit effective ipsam reducere ad

de Avicenna ibi supra dicit, quod coe- actum , sed sufficit potentiac passivae na-
lum est incorruptibile, non ratione ma- turali, quod a natura sua habeat, quod
teriae, sed ratione formae, cui non est possit recipere illam perfectionem, ad
conlrarietas: ratio autem materiie secun- quam potentiam habet naturalem , et hoc
dum se nec cst quid,necquale,nec quan- sive ab agente naturali, sive supernatu-
tum, elc. sed est potentia unumquodque. rali ; sicut homo de natura sua habet
Sed contra; omnis potentia passiva potentiam ad fidem et charitatem, non
X. est potentia contradictionis, 9. Met.text. tamen potentiam habet qua de natura
Ilalio ma-
terirr xc-
com. 17. potentia materiasinquocumque sua tantum, et ex virtute propria effec-
cundum materia, est potentia passiva igitur tive possit eam habere sed a Deo gra-
sit ; ,
3€.
 558 DE ANIMA

tiam infundente. Unde Augustinus de sam. Unde materia, sub quacumque

Vera religione, posse habere fidem et forma ponatur, recipit aliquid secun-
charitatem, est de natura fidelium ; ha- dum conditionem illius formge, ut pa-

bere autem est gratige. Sicin proposito, tet, si materia aeris quiB propter for-

materia spiritualium quantum est de mam aeris recipit calorem spiritualiter,

se, est in potentia ad omnes formas sub- fiat sub forma corporis terminati, reci-

stantiales tam corporales quam spiri- pit calorem materialiter, non intentio-
tuales sed non est agens naturale quod
,
naliter.

iliam potentiam ad actum possit redu- Ad dicendum quod secundum ^^ (gr-

aliud,

cere, quia estconjuncta forma^ insepa- diversos gradus in formis, pluresformae reTformce
eodem
rabili, ut visum est. possunt
^ unam materiam jam informare, coynposito. •'
'""

Ad primum principale, dicendum per hoc quod forma praecedens tenet se Scot. i. d.

quod bene caret materia sensibili et ex parte materice , et hoc terminat po-
forma naturali , nontamen oportetquod tentialitatem ejus, disponendo ipsam ad
careat omni forma spirituali perficiente formam sequentem ; sicut e converso,
Recipiens materiam quia sic careret seipso. Vel
,
una forma potest plures materias infor-
a natura aliter, diccndum quod receptivum dici- mare per hoc quod altera se tenet ex
po3<r!"^' tur aliquid recipere, vel secundum esse parte formae, scilicet illa quas est sibi
3"^'' naturale et sic oportet illud esse denu-
,
immediatior et intimior, et sic totum
8 ad
3- datum a natura recepti vel secundum compositum ex forma et materia anim^,
esse intentionale , et tale si est recepti- informat corpus, non ratione materi^,
vum organicum, necessarium est ipsum sed tantum ratione formae principaliter
denudari a natura recepti, non totaliter, informantis materiam propriam. Ad
sed ab excellentia recepti, sicut sen- majorem igitur rationis dicendum, quod Eadem
sus tactus ab excellentia tangibilium. ipsa tota informat corpus , et isto modo '/eT^in^or-

si autem est receptivum non organicum, potest dici, quod secundum se totam,
J"^^/""'^"
ut intellectus, major non est vera ,
quia non tamen ratione totius, sed ratione
tunc denudaretur a propria nalura, cu- partis, et sic ly secundum 5e,pra3dicans

jus intellectum potest recipere. rationem informandi, non secundum se

10. Sed quare magis receptivum organi- totam informat.

c '?>">«>• co- cum, quam non organicum ? Dicendum, Ad confirmationem dicendum, quod ii.

quod in corporalibus receptivum habet aequivocat de primo\ uno enim modo

^^.'d^t Tc-
ciperc e- oppositam dispositionem respectu recep- dicitur ut opponitur ei, quod est per
ciem? ti,sicut recipicns colorem intentionaliter, accidens : alio modo, ut opponitur ei,

debet esse non terminatum ; sed color re- quod secundum partem. Loquendo
est

ceptusmaterialiter in objecto, habet esse de primo isto secundo modo, vera est
terminatum. Similiter sensusest in me- major , sed primo modo falsa est , quia
dietate, objectum autem in excellentia, quod alicui essentialiter convenit, ei

non sic autem cst in intellectu ; ideo, primo etnon per accidens convenit, si-

etc. cut rationale convenit homini primo isto

Ad dicendum quod minor est
aliud, modo sumplo, tamen convenit sibi ra-

dum. simpliciter falsa quia quod aliqua reci-

,
tione partis, scilicetanimae, non ratione
piantur particuiariter tantum, hoc non totius. Isto modo anima est primus ac- co^ivonr
est propter materiam tantum ejus in qua tus corporis quia est actus essentialis ^'pUcHer
,

'^°>'^'"y**-
recipitur, sed propter materiam exten- ejus , et ideo non oportet quod lioc con-

f
 QU^STIO XV 559

veniat ratione totius, sed sufficit quod

ratione suse forma?. ANNOTATIONES
Ad quar-
lum Ad aliud, dicendum quod non est in- Co.NCLUSlO I

conveniens eamdem formam perficere

plures materias, si in perficiendo exce- Secundum Philosophum, et Divum Tho-
dat suam vel aliam materiam sic de ,
mam probabile est in anima esse mate-
riam primam.
anima respectu corporis videmus enim ;

quod anima per diversas perfectiones (a) Respondeo, quod probabiliter potest di-
12

unam partem corporis perficit, et aliam c/, quoi in anima secundum

sit materia, et

etiam aliter dispositam. Sic in proposito fundamenta Philosophi, et eorum qui po-
non videtur inconveniens quod per for- nunt contrarium, scilicet Divi Thomae 1.
mam ejus perficiat diversas materias non part. quoest. 50. art. 2. Doctor non ponit

asque primo , et quae non sunt totaliter

hanc conclusionem ut suam, sed tantum
ait probabiliter dediici ex fundamentis
unius rationis, quia una est corporalis,
Philosophi, et Divi Thomse : ait enim ille
et alia non.
A'l quin- 5. Met. text. 12. loco hic citato, et alias
tum.
Ad aliud.dicendum quod forma animas
ssepe, quod unum numero sunt, quorum
excedit suam materiam, non tamen est
materia est una, et Divus Thomas 2. part.
divisibiiis, nec habens gradus reales,
qu!BSt. 7. art. 1. efi. et quxst. 50. art. 4.
sicut forma accidentalis, sed ipsa sim- ex Philosopho vult materiam esse princi-
plex existens informat materiam jam pium individuationis , et ideo negat plures
propriam et corpus. sicut tota essentia posse esse Angelos ejusdem speciei, quia
animae informat unam partem corporis, materia carent , de quo fuse Scotus 2. dis-
et aliam. tinct. 3. quasst. 7. ergo cura sint plures nu-
Ad ultimum, dicendum quod non meroanimae rationales, ex illofundamento
Ad sex-
tum.
concludit, quia Angelus intelligit sin- sequitur quod habent materiam.Quod vero

gulare, non tamen universale dicunt animas numero distingui per apti-
; igitur
tudinem, vel inclinationem ad corpus effi-
sequitur secundum hoc, quod sua cs-
caciter rejicit Doctor, primo : quia anima Anima'
sentia esset singularis et materialis,
non est propter corpus ; ergo nec distin- "°'^ '^"" ''

quia intelligit materiale. ... , ^ , .

tinguuntu
guitur per illud. becundo,
illa mclinatio ad numero
Prseterea, aut intelligisde omni modo corpus non existens, est relatio rationis. ^Zidhflm
operandi, quod correspondeat operatio forma respectiva
Tertio, inclinatio illa est "'^ corpus.
;

potentiae, vel operanti : fulsum assumis, ergo supponit fundamentura, nempe hanc
quia operatio habet modum transeun- animam; ergo non dislinguit eam. Ilanc
tem, operans autem est substantia, vel urget Scotus 2. dist. 3. quxst. 7. «.44.
potentia permanens aut de modo de- anima non plus inclinat ad hoc numero
terminato. Si autem intelligis de alio corpus, quara ad ilIud;ergo non fit una
modo, quam de isto de quo gssumis in numero per istaminclinationem.
minori, nihil est ad propositum si au-
Videtur ergo, cum Philosophus et Divus
:
13.
Thomas quod nou habet mate-
dicauL id
tem de primo, petis principium.
riam, mulliplicari non posse, et simul ad-
mittant esse plures individuas animas ra-
tionales, ex hoc eorum fundamento.admit-
tendara esse raateriara in anima rationali.
Secundura fundamentura, de proprieta-
tibus raateriae, scilicet quod sit ingenerabi-
lis el incorruptibilis, potius conveuit sub-
 , ?

560 DE ANIMA

stantige spirituali quam corporali. Prcete-

accidentibus,qu8e CONCLUSIO II
rea, proprielas substandi
conveniunt composilo ratione materioe, et Materia anim<r,si datur, est ejusiem ratio-
non ratione formK, cujus est tanlummodo nis cum materia corporalium.
actuare, reque bene convenit respectu acci-
dentium spiritualium, sicut corporalium ,
(b) Ad qusestionem, dicendum qiiod in 14.

ponenda erit materia subslans spiri- anima, vel Angolo esl materia,qu3e est ejus-
et sic
Materia
Hoc fundamentum commune
tualis.
est se- dem rationis cum materia corporalium.
subluna-

quentibus Philosophum. Terlium funda- Probat conclusionem tribus rationibus cla- rium, e-
jiisdem
ris, el ex Commentatore et Avicenna,
qua- ralionis
mentum ipse Scotus rejicit, quia facile es-
cum ma-
set, eo negato,sustinere Philosophum.Quar- tenus aiunt materiam coelestium et sublu- teria cje-
lestium.
lum fundamentum, sicut repugnat agens nariumesse ejusdem rationis. Tenet Scotus
in virtute agentis 2. distinct. 14. quxst. 4. ubi habet etiam
secundum agere nisi

primi, ila et passum secundum pati, nisi aliam rationem, nempe, quia non sunt duo
in virtute passivi primi ; cum ergo animce fines ultimi, neque duo prima efticientia ;

paliantur habent passivura primum, scili- ergo neque duoe materise primse. Vide Di-
difficultas, vum Bonaventuram 2. disiincl. 3. quaest.l.
cet materiam. In hoc tangitur

an secundum Pliilosophum admiltenda sil arl. 2. qui hanc partem tenet, et oplime

creatio, auia erat commune Philosophorum explicat.

losophus dictum ex nihilo nihil fit, et secundum

:
Adverte Doctorem non ponere conclusio-
nem hanc ex propria sententia, sed ut ex-
"^reailo- Scotum non negavit Philosophus creatio-
nem ?
^q^-^ 3)3 seterno, de quo late l. dislinct. 2. plicativam primoe conclusionis, per quam
qusest. 2. et 2. distinct. 1. qxiae^t. 2. negavit solvitur quoestio, nempe secundum funda-
in tempore, de quo Doc- menta Philosophi et Divi Thomse, proba-
tamen creationem
tor ibi, et 1. dist. 8. num. 8. ubi
qua^st. 6. biliter posse dici inanima esse materiam
ostenditex ipso Philosopho, el Commenta- licel Divus Thomas teneat non esse expli- ;

tore quod posuerunt Deum necessario cau- cat autem hac secunda conclusione, qualis
necessaria erant qua3 ab ipso materia esset illa, si poneretur, resolvens
sare, et sic
immediate erant. Sed quando producit ali- quod eadem fundamenta sustinendo,dicen-
quid mediante motu, secundum ipsos, est dum esset ejusdem esse rationis cum ma-
conlingens et difformis,Iicet uniformis sit teria aliarum rerum. Ex quo infertur, si

et necessarius prout est a

primo motore. quis Scotista hanc sententiam vellet tueri,

Unde licet concederet Philosophus animam non leneri respondere juxta Scoti princi- An tene-
tur Scotis-
de novo accipere esse (dubium enim est pia vel doctrinam, sed supponendo ilh la hanc
fundamenta Philosophi el Divi Thoma? te- sente?itiam
quid de ejus inceptione senserit) non ideo tueri

poneret eam creari, (etsi secundum ejus nenda esse sed neque tenetur ista susti-
;

principia non poneret eam effici ab aliqua nere, sed tanquam arguendo ad hominem

naturali quia 12. Metaphysic. text. ex ejus concessis, veluti per consequen-
Secundum ^»^5»
:

Phiioso- 17, ponitesse incorruptibilem qualis se- ,

tiam hanc sententiam defendere, quidquid

aliilna Z cuudum ipsum non est aliqua forma nalu- sitde ejus veritate tenendum. Sed pro ma-
eam pro- jori hujus rei declaratione sit sequens du-
i^Scuu raliter producibilis) sed diceret
essei crea-
^^pj g^j produclionem compositi, sicut se- bium.
Utrum Anima, vel Angeli sint corporeif
cundum eum producitur forma ignis,
Respondetur breviter, de quo latius in 15.
quod, explicando ipsum, tractat Scotus 4.
materia de Angelis, quidam Philoso-
distinct. 43. quaest. 2. mim. 19. Ex
quibus etsi

animam de materia phi posuerint animam esse corpoream,

videtur quod asserit
aliqua produci, et habere primum passi- quos secuti sunt Sadducsei negantes resur- 9
mortuorum Act. 23. et Apollina-
vum, sicut et primum activum. rectionera
 QU^STIO XV 561

rius Alexand. ex 5. Tripart. cap. 44. ac ralionale, et Methodius serm. de Resurrect,

TertuUianus lib. de Anima, et carne Chris- Ex Patribus Latinis idem expresse Au-
tl, teste August. hser. 86. el epist. 157. Op- gust. lib. 83. gg. gusesl. 47. et 7. de Genes.
positum tamen omnino tenendum, cum
est ad lil. 17. et alias sxpe. Bernard. serm. 2.

ratione supra posita in annolal. al quaest. in Cant.ail Patres in hoc esse varios, seque
13. ex operationibus ejus spiritualibus,lam ignorarequid tenendum. Sed lib. 5. decon-
intellectus, quam voluntatis ; tum ex Pa- sid. cap. 4. tribuit eis corpora ; ait tamen,
tribus Ambros. lib.de Noe, et Arca, Dio- aS"* guis dixerit id inter opinabilia ponen-
nys. 4. de divin. Nom. August. 6. de Tri- dum, non conlendo. Claudianus expresse
nit. 6. et 2. Retract. 56. et aliis, asserenti- lib. 3. de stalu animae circa med. tom. 4.

Animam bus animam esse spiritum. Et videtur de- JBibl. Patrum. Vasq. 1. part. disput. 193.
esse spi-
ritu.n, est finitum in Coricil. Laleranensicajo. Firmi- idem tribuit Fulgentio cap. 3. de ftde ad
tlefinitum.
ter, de summ. Trinilate, ubi dicitur Deum Petrum. llilar. can. 5. in Matth. et Cassian.
ex nihilo condidisse creaturam corpora- collal 7. cap. 13. negant aliquid creatum
lem et spirilualem, Angelicam et munda- esse omnino incorporeum, et in terminis
nam, deinde humanam ex spiritu, el cor- ita loquuntur. Quarto Garranea in annot.
pore conslilutam, etc. Neque obstat dictum ad VII. Synod. act. 5. tenel hanc contro-
Joannis Thessalonic. Episcopi, quod affert, versiam non esse definitam,quia Concilium
et non improbat, 17/. Synodus, Act. 5. ibi tantum intenditDeum omnia in tempore
princ. asserentis animas, el Angelos esse condidisse, reliqua autem obiter dixit, sine
corporeos; quia Concilium approbavitquod intentione definitionis. Idem tenet Canon.

intendebalur, usum scilicet imaginum ;

5. de loc. cap. 3. guaesl. 4. fin. Senens. lib.

nec curavit de ratione, quam ille Joannes 5. bihl. annot. 8. et communiter exposito-
adduxit, nempe Angelos, et animas esse res D. Thom. 1.^». g. 51. art. 1. ei gusest,

corporeos. Patres eliam qui quandoque vo- 51. art. 1.

Patres as-
sercntesa- cant animam rationalem corpoream, pie Stanlibusergo tot Patribus pro illa parte,
ntnias es-
exponendi sunt, quod comparalione Dei, sine expressa et clara Ecclesise definilione,
se corpo-
rea<i, pie sunt faece corporea aliqualiter alligalie. non est censenda damnata ;
quia tamen
e.vponen-
di. Ita loquunlur Pasil. Atlian. Damasc. Melho- communiter Patrum sententia oppositum
dius, Ilieronym. Auctor libri Eccles. dog- tenet, et consensus Theologorum accedit,

mat. ut referunt Conimbr. 2. de Anima, reprehendendus esset qui illam vellet tue-

cap. 1. qusest. 1. ri, et maxime, quia non facile se liberaret

An de fi- Verum, etsi hsec pars sit omnino lenen- ab illis definitionibus, quin periculo eis
de, An- contraveniendi manerel obnoxius.
gelos esse
da, non tamen censetur definita, vel dogma
iu' orpo- fidei : primo quia omnes lere Scholastici Sed quidquid circa hoc teneatur, non ideo
reos ? 17.
pobt illud Conciliura Laleranense scripse- periculum ullum est, si leneatur in anima,
runt, et t;imen nullus eorum indicavit huc et Ange o esse ma.eriam ; quia tunc mi-
esse detinitum. Secundo, Cajet. Eugub. et nim.e sequitur esse curporeos, sed ma-
alii non fuissent ausi tenere oppo. ituni, si teria illa censebitur spiritualis, (velforte

ita esset. Tertio, quia multi Patres illam verius, nec spiritualis, nec corporalis.

partem tenuerunt, Origen. lib. 2. Periar- ut postea dicam, sed ab utraque ab.stra-
chon, cap. 2. Csesarius dial. 1. post medium hens) sed spiritualis dici potesL negalive,

in fine operum. Nazian. Elias orat. W %. ni- quia non co: pu ea.
Pa.res
quidani le-
hil enim mihi, qui dicunt Angelos habere (c Adpnmim isloi um.diceniun> gvodilla
nuere a n corpora subtilia, vel aera. Id, m tenere vi- non esl c e/iu,tio n.a,ir ae, e.c. Licc t DLclor,
gelos esse
dentur Basil. li'). de Spiritu sa.iCio, cap 16. uL jam non asseral in anima, et An-
nutavi,
'
^>'Po-
reos. Athanas. lib.de communi essenlia Pa^ris, gelo dari maleiiam, sed tantum juxLa fun-
ct Filii, in fine, ubi vocat Angelum ;inimal damenla Pliilosophi ac D. Thomai id negan-
Tom.lll.
 562 DE ANIMA

In anima lis 1. parl. qusesl. 50. arlic. 2. probabililer corruptibilibusultrahoc, contrarielati qua-
esse mate-
riam non id posse dici ; quia tamen solvit exacte par- litatum, nam haec non loUit materiam esse
videturim- unam, et ejusdem [rationis quoad illas
ticulares objectiones, quas facit in contra- for-
probabilv
secundurn rium, et argumenta principalia, perexqui- mas ;esto aliquoe perfectius eam participent,
mentem
Scoti. sitam, et sublilem doctrinam, neque con- sicut ratio animalis perfectius participatur
clusionem improbat, vel impugnat, videtur ab homine, quam a bruto, et tamen est

tacite in eam consentire, ipsi enim inmore una, et univoca ad utrumque.

est dum opiniones aliorum refert, quodim- Secundo, nota ex eodem, quia Angelus
pugnat, quas non approbat. minushabet de mobilitate respectu forma-
Pro solutione argumentorum, quoe contra rum, quoe est proprielas materise, dici ali,
hoc fieri possunt, et fiunt, nota ex D. Bona- quando immaterialem.
Materia
venlura 2. (/?s/. 3. \. part. ariic. l.quwst. Tertio, nota ex eodem, materiam nude
'
non est '

2. materiam dupliciter considerari posse. consideratam, nequecorporeamesse, neque corpora-

n . lis, neque
Primo, sub privatione omnis formae sub- spiritualem, sed ad formas utrmsque spiritua-
'*''•
stantialis et accidentalis,etsub hacconside- generis indifferentem ;
qua ratione dici

ratione nuda, est ejusdem rationis in cor- poLest corporalis, et spirilualis virtua-

poribus corruptibilibus, et incorruptibili- liter quia spiritualitas, et corporali-

,

bus, in corporalibus et spiritualibus ;

quia tas in ea ab extrinseco venit, sicut et

non est unde distinguatur, si omnem for- corruptibilitas, vel incorruptibilitas com-
mam excludas. Quod bene suadent rationes positi ex ea, ut explicabo, quam doclrinam
Maleria Secundo consideratur in
Scoti hic adductse. habet Scotus, Ylde ad primum istorum.M
dupiiciter
sumilur analogia ad formam et sic diversimode ; ne hinc inferas Angelum esse corruptibi-
et quo
attenditur secundum diversas scientias. lera, quia ejus materia capax est aliarum
sensu ea-
dem est in Physicus eam considerat ut principium ge- formarum, et consequenter privationis for-
inferiori-
bus et su- nerationis, et corruptionis, seu ut recepti- moe Angeli.
periorilnts,
corpori-
vammobilis formse, et prout transmutabi- Nota quarto, ex Scoto hic jam cilato, et
ca^iiguo
bus ? lis ab una forma in aliam quo sensu non ; 2. dist. 14. quod coelum, quantum est ex se^isu m-
corrupti-
est una, vel ejusdem rationis cum materia parte materia% corrupLibile est ;
quia illa 6j7es?

non transmutabili ab una forma in aliam, quantum est de se, capax est aliarum for-
cujusmodi est materia corporum ccelestium. marum, et privationis formae coeli et idem ;

18. Philosophus superior considerat eam- est de Angelo, si respiciatur ad ejus male-
dem ut mutabilem, ad situm tantum, non riam tantum ;
quia tamen forma utriusque
ad formam, et ibi videretur esse alia ratio talis est na turse, ut anullo contrario vinci
materise ;
Metaphysicus autem considerat possit, neque dependet a dispositionibus,
eam ut fulcimentum formse in ratione en- quas agens naturale posset expellere, ideo
tis ; et quia in hoc, eodem modo respicit denominatione sumpta a parte famosiori,
Materia
omnes formas, secundum Metaphysicum,
secundum nempe a forma, simpliciter utrumque est
Melaphy- unica est ratio materias, quoad omnes for- incorruptibile, quia neulrum per actiones
sicum est
ejusdem mas tam spirituales quam corporales. Nam agentium naturalium corrumpi potest : non
rationis in
omnibus. sicut materia corporalium dal suis formis quod forma compleat appetitum materiae,
existere, et subsistere, etsi hoc diversimode quia repugnat hocfieri nisi dandoeiactum
a diversis expiicetur, ita et materia spiri- oppositum privalioni cujusque formae al
;

tualium facit quoad suas formas ;

neque nulla forma potest hoc proestare, nisi vir-
referl quod in ralione substandi, hic detur tualiter saltem contineat omnium aliarum
plusetminus; quia in spiritualibus sub- formarum perfectiones, quod est impossi-
slat materia formse substantiali, ejusque bile, de quo Scotus loc. cit. et 2. dist. 14.

habitibus, et actibus ; in corporibus incor-

ruptibilibus forma3, quantitati, et situi ; in-

 QU^STIO XV 563

Philosophise, sibi tamen contrarius 1. part.

CONCLUSIO I I I
quasst. 50. art. 1. id negat.

A'on esse improbabile, eliam juxta Scotum, Pro eodem etiam citari possunt Patres su- 21.

in anima, et Angelo essematenam. pra adducti, qui idem tenent. Licet enim tionaiL^
'''*"
minus vera sit eorum opinio, qualenus cor- ^"'.^.
20
Dicendum igilur viJetur probabile esse poreitatem tribuunthisspiritibus, ut supra fo?'po''«.

animam, el Angelum componi ex materia, visum est ; vera tamen videtur, quatenus
et forma, juxta fundamenta Philosophi, et virtualiter asserunt in eis esse materiam,
D. Thom. (etsi ipse id loco citato expresse qui enim corporeitatem eis tribuit, hoc
negel) a quibus non videtur Scotus in hoc ipso tribuit malerialitatem et aliquid
alienus, etiamsi in fundamentisnon conve- uUra, nempe formam constituentem il-

niat.Secundam partem jam ostendi ex lam materiam in esse corporis ; de quo

mente Scoti. Hanc non auderem ponere Scotus 4. dist. 11. qu.vst. 3. niim. 54.
nisi gravissimos Doctores pro ea reperi- neque enim hoc tribuere potest anima
rem. Ita tenuit Avicebron. lib. Fontis ntas, rationalis ;
quia corpus Christi in tri-

referente D. Thom. 1. part. qusest. 50. art. duo morlis erat idem corpus sine anima
2. et opusc. 15. cap. 5. Eamdem tenet rationali, ut ibi fuse ex Patribus probat
expresse D. Bonavenlura 2. dist. 3. 1. Doctor ; esto ergo quoad hoc secundum,
part. art. 1. quse. 2. Uich. ibi arl. 1. q, 2., eorum opinio rejicienda sit, teneri potest
Aureol. apud Capr. quxst. I. art. 2. quoad primum, quatenus adstruunt mate-
Alens. 2. p. q. 20. memb. 2. etsi aliter riam. August. 12. Confess. omne 8. ubiait,
rem explicet. Albert. etiam 2. dist. 3. mutabile habet informitatem, qua formam
artic 4. admittitexpressehancsententiam, capit, et 12. Confess. explicans id Genes. 1.
ubi ait Angelum compositum esse ex par- In pjrincipio creavit Deus ccclum, et terram,
tibus essentialibus ; et posita triplici diffe- id est, (inquit) in verbo creavitmateriam in-
renlia materia^, quara supra adduxi, ex formem corpQralis, et spirilualis creaturoe.
varia mutabilitate ad varias formas, negat Nazian. Orat. 34. in fin. Sintsane illiincor-
ibi esse materiam, ut in generabilibus, sed porei, aui quam proximea l hoc accedentes.
cum sit proprielas communis spirituali- In quo insinuat habere materiam, alioquin
bus, et corporibus, sustinere formam, ne- diceret esse puros spiritus. Daniasc. lib, 1.

cesse est (inquit) ponere substantiamcom- cap. 17. vocat Angelum crassum materia
munem in eis. Non vult tamen hanc pro- constanlem.Expressius Boetius citatus hica
prie vocari materiam, sed fundamentum, Scoto pro 1. cont. ral. 4. eilib. 1 de Trinit.
quia materiam- proprie dictam , tantum cap. 3. ubi ait expresse, quod nullu forma
ponit in generabilibus expresse Boe- suscipit accidenlia ; igitur cuni Angeius,
tius lib. de Lnitate et Uno : Augelus, et et anima ca suscipimt, aliquid habent prse-
anima sunt unum tonjunctiune malerix, a ter foriuam. Ad idern est Aviccnna 2. Me-
fortiori idem volunt Eugubinus de Perenni t pli . (ap. l.it)! : 'hnne ciU(<d a in <: b-

Philosophia, cap. 27. 30. 42. qui plure^s Vh.- /ecto, es in si bjCCiu >i ae> ia. vi 1. Iclnp.i.

losophos citat, quos secuti sunt Nyphus c. 2. Omne q oJ incip t esse, et p ie.-il non
lib. 3. de Ikemonib. cap. 13. Franciscus es.ie, habet materium.
Georgius /iT*. 1. Problem. cap. 57. qusesl. Rationes proecipuae pro hac conclusione 22.

4. Cajet. in ad Ephes. qui lenet Ange-

2. sunt illae, quas Docior supra adducit ex
los esse corporeos sic enim exponit Ca-
; Philosopho, scilicet ex in lividualitate, quae
jet. in 2. Ephes. Sd undvm principeni provenil secundum eum ex maleria . ita

potestitis aens hvjus spiritus, id esl, ut ubi non est maleria, repugnetesse plura
(inquil) aerei spiritus : unde dsemonescsse numero, quo eum sequitur D. Thom.
in
aercos spiritus, judicat consonare verae Item, ex possil.»ilitate, quia secundum Plii.
 564 DE ANIMA
operatio cujuslibet rei est secundum sub-
losoplmm 8. Phijsic. text. 30. moyeiis se
Antecedens patet, quia
habel parLem molam, partemque moyen- stantiam ejus.

unumquodque quatenus abs-

Lem, el2.Melaph. 12. aiL qnod materiaineo
intelligitur,

quodmovetur, intelligere necesse est, ei(Lom- trahilur a materia ,

quia formse in materia

mentaLor 12. Metaph. text. 30. aiL, quod sunt individuales, quas intelleclus appie-

M
bet
Ta. causa potentia^ (scilicet
passivae) esi mate-
mate- p^a ^t 8. Physic. text. 15. quod simplex
hendere nequit.
Tertia ex Dionys. cap. A.de divin. Nomin.
T 7*(X77t
Item, quia secundum ubi vocat Angelos incorporales, et imma-
est, caret poleniia.
Philosophum oiLne quod in tempore iit, teriales.

acLivum, Ad primum, patet ex Lertio nolabili. Ma-

habet suum passiyum, sicuL et
quantum est de se, capax est formae
quia si asolo Deo immediate esset, neces- teria
spiritualis, et corporalis, sed in se neque
sarium esset. Sed quia hoc fundamenLum
spiritualis est, nec corporalis sicutsuper-
omnmo falsum esL (uL osLendiL Scotus 1. ,

dist. 39. et ficies neque albaneque nigra, sed ad

esl,
dist. 8. quxst. 5. nicm. 13. et

43. probans Deum omnia ad exLra libere utrumque indifferens non est ergo yerum^ Materia
;

producere) non deserviL ad probandam materiam necessario dividi per quantila- sua fia.'c-
est cettate
.. . 1- • ]•

conclusionem absjluLe, sed Lantum in via tem, quia entiLative, sua hsecceitate dnidi- ^j^.^^.

qui forte non admitleret InLel- tur hffic materia ab illa, et formaliter diyi-
Aristotelis,
possibiles esse, ditur ab eadem per quamcumque for-
ligenLias incepisse.nequc
mam, quam susLenLaL, siye siL quanta,
sed necessarias. llis adde nullam esse ra-
sive non quanta. Argumentum proce-
ilnlma Lionem, quare maLeria denegeLur spirilua-
habenipro ^-j^ dit ex alia falsa opinione D. Thomse nem-
maxime cumin eis reperianLur pru-
LribuiL; pe malerii.m securidum se, esse puram
rnaterice. prieLaLes, quas Philosophus maLerise
incorrupLibi- potentiam, et nihil habere entitatis, quam
sunt enim ingenerabiles, et
refutat Scotus 2. dist. 12. quaest. 1.
les, et muLabiles,non ad formam sub-
eLsi solide
Ad secundum, quid valeret, ut bene
sLanLialem (quia qua3 semel informat ma-
si ^i.

advertil Durandus 2. dist. 3. q. 7. proba-

teriam, sibi appropriat, ita uL inde pelli
reL eLiam hominem esse inunaLerialem,
nequeal, sicuL faciL forma coeli ratione su-
praassignata)sed ad accidentalem, quod quia qusedam ejus operaLio esL Lalis. Res-

sufflcit in subslanliis, uL arguaLur subesso pondet Cajet. d. q 50. art 1. supponere D. f.^JfJZV

maLeriam, uL consLaL in corporibus coelesli- Thomam naturam Angelicam esse comple-

Quod vero non siL raLio, qua efficaci- Lam. Contra, tum quia quxst. seq. artic. 1.
bus.
probeLur maLeriam eis denegandam de hoc agit, disputans an Angelus habeat
ter
neque inconveniens ex ejus posiLione corpus naturaliter sibi unitum non ergo ;

esse,

sequatur, paLebit solvendo objectiones. id supponit. Tum etiam, quia si suppone-

i-et, nihil ad rem, quia non supponit alte-

Objectiones D. Thomse contra prsedic- cum hoc
ram partem non esse materiam,
lam seutentiam solvuntur.
probet non ergo magis sequitur ex illo
;

Prima ex D. Thoma 1. part. quasst. 50.

argumento, utramque partem Angeli esse
artic. 1. impossibile est quod forma spiri-
inmiaterialem, quam utramque parlem ho-
lualis, et corporalis recipi possint in eam-
minis. Succurrit Valentia 1. part, dist. 4.
dem parlem materiye, alioquin eadem res y^^^^^^.^^

ergo in quaest. 1. part. 4. rationem D. Tliomse bene rejicitur.

esseL corporalis, eL spiriLualis ;

probare intentum quia supponit illam

aliam, et aliam parLem ; sed non esL maLe- ,

operationem esse omnino immaterialem,

ria divisa, nisi per quantiLaLem ;
ergo ma-
ita quod non dependeat vel objective a
Leria spiritualium erit quanta, quod repu-
corpore.
gnat.
imma- quia quod anima dcpendeat a
Contra,
Secunda ex eodem : intelleclio esl
quia phanlasmate, non est ex natura, sed ex
Lerialis ; ergo et substanliacujus esi,
 .

QU^STIO XV 565

peccato imde in gloria non dependebit ab

,
occupet. ut nullam aliam informare sinat.
eo. Secundo eliam Angelus dopendet a con- quomodo coelum est incorruptibile, esto
cursu corporis ad cognoscendum corpu-, ejus matoria sit capax aliarum formarum.
ut probat Scotus2. dis^ 3. qnaest. 11. Ad Vide D. Thom. 1. part. qusc.st. 65. art. 0.

probati nem antecedentis, quod non nega- ubi habet etiam si anima esset ex materia,

tur, verum non est unumquodque intel- quod adhuc esset incorruptibilis.

ligi per abstraclionem a materia, et singu- Objicitur secundo, sequitur hinc ani-
laria intelligi possunt, ut ostendam gii/est. mam, et Angelum posse desinere aliter
22. quam per annihilationem, et consequenter
Ad terlium. Respondetur cum D. Bona- corruptibiles esse ,
quia non est tertius de-
venlura supra (et eamdem solutionem in- sinendi modus. Sequela patet; quia posset

Dionys. ex- sinuat Rich.) Dionysium loqui de materia Deus separare parte^, ex quibus compo-
ponitur. transmutabili ad formas subslantiales, seu nuntur, quo casu desinerent esse, sicut

corporeas ,
quia de materia incorporea, vel desinit homo parlibus .separatis. Responde-
non corporea, nuUa incidit ipsi quseslio, et tur,supra nolavi nos non teneri hanc quses-
Ath.inas. sic intelligitur Athanas. lih. de Testimoniis tionom absolute propugnare, sed juxta
exponiliir
Scripturx, de naliirali commumone, seu fundamenta Philosophi, et D. Thomse. Et
de essentia Patris, et Filii; ubi ait, Angelus cum juxta hoec spiritus individuetur per
est animal ralionale malerise expers, et materiam, repugnat eum separari ab illa,

Sophron. orat. de sanclis Angelis tom. 2. sicut repugnat aliquid manere, non ma-
^'Wio^/). ubi similia verba habet. Alia so- nente sua ratione individuante ; negandum
sensu
Angelus
lutio colligi potest ex eodem D. Bonaven- ergo esset posse Deum talem separationem
diciiur im- tura, ut dixi not. 2. quia Angelus qnando- facere.
materialis
que immaterialis dicitur, eo quod ejus Secundo, per D. Thomam, repugnat ma-
IQuo
materia inter alias minimce sit mobililatis, teriam primam sine forma servari ; unde
quoad formas quia neque ad formam sub-
; in illo casu desinerent esse per annihilatio-
stantialem,nequeadsitum,neque ad quan- nem alterius partis. Sed hoc nihil est, quia
tilatem, neque ad qualilates, a quibus de- sustinendo hoc falsum, quod solide refutat
1 pendeat forma, moveri potest, cum tamen Scotus 2. d. 12. quasst. 2. diceretur quod
omnes hae mutationes conveniant materise. jungeret Deus aliam formam illi materiae,
Adde D. Tliomam tenere quaest. 16. de et sic nulla parle desinente, desinerent.
Malo, artic. 1. arf 2. probabile esse, secun- Itaque,sustinendo conclusionem, .secundum
dum Dionys. dremones esse corporeos. Ex prsedicta fundamenta, prior solutio prsefe-
quo sequitur Dionysium in illa senlentia renda est, et tanta erit, ut videtur, ejus
non esse firmum. probabilitas, quanla illius fundamenti, ad
Solvuntur alise objectiones contra eamdem quam necessario sequitur , imo, forte ma-
sententiam jor.

Objicitur adhuc primo ; quia sequitur Sed quia (ul dictum est) conclusio hujus =)-

26. Angelum el animam esse corruptibiles, qusestionis non videtur displicuisse Scoto, -^!* possit
A»gelus, , . i , ,
qvo sensu quandoquidem habent materiam, quae, quin censeri possit aliqualiter probabilis, esse non
^^^'''"^"^''quinlum est de se, non plus petit lianc non esse dene- hiiaUonem
sine assertione potest dici,
''
formam, quam illam; consequensest dam- gandum omnipotenlise Dei, quin sic posset ^"ff^^^^
natum in Lateran. sub Leone X. sess. 8. destruere animam, et Angelum ;
quia po-
Respondetur, sumpta
corruptio proprie nendo partes esse duas entitates absolutas,
opponitur generalioni, et sic quod non est ut bene probit Scotus 2. dist. 11. qusest. 2.
generabile, non est corruptibile. Nec refert potest Deus eas separare. Sed tunc non es-
quod materia capax sit de se aliarum for. set corruptio proprie dicti , quia hsec tan-
marum, quia sufficit, quod forma eam ita tum convenit composito ex contrariis, ut
 566 DE ANIMA
num. 23. nihil faceret, de quo late Scot. 2. rf. 16.
lenet Scolus 4. dist. 45. quxsl. 2
passio compositi ex Item, secundum eosdem, si Angelus care-
et corruplibilitas est
mnn. ret speciebus, quae sunt ipsius accidentia
elemenlis, ex eodem 3. dist. 22. 9.

annihilatio, communia, nihil posset intelligere, aut

Si Ange- sed magis proprie diceretur
actiono agentis naturalis de- velle, saltem abstractive, neque posset in
^""refZiT quia sine ulla
pcr sepa- gji^eret unio partium, vel tertia entitas, si se producere species ,
secundum eos,
quia,

3. dist. 2. quu-sl. caret intellectu agente, de quo Scotus 2. d.

partiion, ibi detur, de quo hcotus
iUa desitio non esset cor- 3. g. Sed in casu noslro non videtur
11.
cS/Tu/'al 2. sed in rigore
quo isla minor dependentia formae a sua materia
ruptio, nec anniliilatio, eo sensu,
latiT''''''
communiter usurpantur. Sicut desitio pa- quoad suas operationes, quam animae, et

secundum commu- Angeli ab illis accidenlibus ;

igitur defectu
nis in consecratione,
annihilatio, neque etiam in materiae, videturquod eo casu, forma sim-
nem, non est
alte- plex nihil reciperet quia ut ait Phil. 2.
rigore corruptio (quia ex vi positionis
,

natura rei Met. 12. in eo quod movetur, inlelligere

rius formae ipsi repugnantis, ex
7naleriam, necesse est.
non desinit) sed distincla ab his, cui no-
Secundo Respondetur, et innuit D. Bo-
men impositum non est a Philosophis, qui- :
^o.
quod eo casu dato,
ignota. Ad argumentum ergo, non
naveiit. d. 4. 2. fine,
bus fuit
casu, illa forma simplex a materia separata, es-
videlur absurdum admiltere, dato
posse, quae set agens et patiens, eique convenirent cse-
illam desitionem a Deo fieri
tera ex quibus argiiitur materiam subesse
quasi media esset inter corruplionem,
et

separaretmateriam secundum Philosophum, neque inde seque-

annihilationem, sicut si
retur tunc ibi esse materiam, supposito
a forma coeli. Sed contra hoc :

dato illo casu formse miraculo, sed quod secundum rerum na-
Objicitur tertio,
^^ turam, et principia Philosoplii ibi pon?nda
animce Angeli sepanitoe a materia, con-
et
Doc- esset materia, quod sufficit. Sic Bonaven-
veniunt omnia illa fundamenta quie
prima annola- tura argumento concludenti accidentia se-
tor adducit, de quibus in
parata, juxta praedicta fundamenta, habere
lione, quia habet suam individualitatem,
proprietales materise quia ingenerabi-
materiam, respondet tantum probare quod
et ,

Et in ea est ratio agentis el passi,

secundum naturam suam petunt materiam,
lis, etc.

possetvelle, etintelligere ergo juxta cui inhoereant, esto miraculose separata ita
quia ;

habeant ac nihil a materia depende-

illa fundamenta animse forma separata a so si

materia habet materiam; (etsi rursus ab rent.

idem argumenlum cur- Dices, ergo similiter illa fundamenta

hac fiat separatio,

rel) vel dicendum eritquod ab initioeam tantum probant animam rationalemsecun-

Si forma non habuit. Respondetur, jam dixi secun- dum naturam suam, petere materiam,
de in- nempe corpus et per consequens separata
suaTate- dum primum ex illis fundamentis
,

ria sepa-
dividuatione, casum esse impossibilem ; nullam habebit materiam. Respondetur
sine asser- exigere materiam sibi proportionatam, seu
?h7i(7 e/^A-' sed 60 admisso, potest iterum
cere po.s-
^.^^^ ^.^.^ ^^^ convenire illi sic separatae non corpoream, cujusmodinon est corpus ;

perfectio enim universi, sicut petit sub-

illa fundamenta, quia non haberet ratio-
stantias corporeas, simplices, et composi-
nem agentis, et passi defectu materiae, ne-
videtur petere substantias incorpo-
que hoc, dato illo miraculo, vel forte im- tas, ita

mirum videri debet, quia secun- reas utriusque generis, qua ratione utitur ^^^i p^,.fe^
possibili,
Cajet. Et si daremus accidentia corporea ''O'^»^'.^^^.

dum D. Thomam et suos,si per possibile.vel

composita ex materia, et forma, idem con- spectat,
impossibile separarentur volunlas et intel- . , ... . esse sub
secundum eos, cedendum esset de accidentibus mcorpo- siandas
lectus ab anima, quae sunl,
qmcdam accidentia ejus, non haberet ra- reis; ergo eodem modo procedendum "^^-
,^^'s/mpli
detur in substantiis hic et ibi. Si vero te- ces ei com
lionem agentis, el passi, sed instar trunci posttas.
 .

QU^STIO XVI 567

neatur ciim Occham 4. q. 7. et Tract.de Eu- riam, et hoc tanlum intendunt quae hacle-
charist. cap. 28. Major. 4. d. 12. qiiaest. 2. nus adducta sunt.
Gabr. lect. 44. m can. Goffr. 4. p. swm. in Objicitur sexto, sequeretur quod Ange-
mal. de Euchar. nuUum accidens subjec- lus esset capax quantitatis ,
quia habet ma-
tari in alio, argumentura ab accidenti erit teriam. Respondetur, sicut forma mate-
I pro nobis confirmans primam solutionem. rialis adveniens materiae, facit eam inca-
30. Objicitur quarto, quia sequitur formam pacem accidentis corporei, ita forma spiri-
animae et Angeli educi posse de potentia tualis facit eam incapacem accidentis cor-
materiae, el per consequens Angelus, et porei, qualis est quantitas; de hoc Scotus
"anima erunt generabiles, saltem Deo sup- quodl. 9. ubi disputat an Angelus potest
plente vicem causae naturalis, quod vide- informare materiam. Haec de hac difticili
'4"
n^i^/T ^^"^ inconveniens. Respondetur, definitum quaestione ;
qui vero hanc partem durius
ducibiiis est cap. Finniter, de Trin. in Conc.
su)7i. censuerit, viderit ne in suo sensu nimis
stt de po-
tentia ma- Lateran. Angelos et annnas ex nihilo con- abundet, nimisque sit sapiens apud semet-
leriw
. dito?, et sic de facto non sunt geniti; an ipsum.
autem de potentia Dei eorum formoe edu-
cibiles sint de potentia suse materiae, non
est definitum verisimilius lamen est id
:
QU/ESTIO XVI
non esse possibile ob perfectionem harum
formarum ,
quia etiam quaedam formae ac- Utrum magis universale prius intelliga-
cidentales, ut gratia, educi nequeunt de tur a nobis, quam minus universale.
potentia subjecti, juxta multorum proba-
Arist. Posler. cap, 2. et 1. Phys. text. 3. et 4.
1.
bilem sententiam,quamtenet Scotus 4. d.\.
ft 1.Met. cap. 1. D. Thom. in prooemio Phys.
q. 5. et d. 13. q. 2. Alen. 2. p. q. 9. num. 8. in opusc de ente, et essentia, cap. 7. et 1. part.

Bon. q. 85. arl. 3. Aviceana 2. lib. succ Melaph. c.ip.

2. d. 26. art. 1. <?. 4. Rich. ibiart. 1.
1. Simpliclus 1. Physic. cap. Tiiemistius in
1.
q. 4. Gapr, A. d. 1. q. 5. ad arg. Scoti, Ma- sua Paraphrasi. supcr 1. lib. Phyiic. cap. 4.

jor. quasst. 1. Palud. quxsl. 1. Quo 1 si te-

Richardus in 2. d. 24. arl. 3. q. 4. Alensis m
Commentariis primi et qiiinti Met. Capreolus in
neatur educi posse de potentia Dei abso- p. 1. d. 3o. q. 2. ad 7. Ferr. 1. lib. contra
Gent. cap. 48. Veaetus, Nyphus, et Javellus 1.
luta, nihilinde concludeturcontra resoluta
Physic. cap. 1, Soncinas 6. Metaph. q. 12. Cajet.
in hac quaestione. Opusc. de ente, et essenHa, in principio. -i^gi-
Objicitur quinlo, Scotus 2. d. 12. dius 7. lib. Metaph. q. 1. Ruvius 1. Physic
q. 1.
cap. i. q. 3. Vide Doctorem in disputatis, qncest.
num. 6. ponit substantiam corruptibilem 13. etlib. 1. Physic. quiest.5.

cum Philos. i. Met. cap. 5. per hoc quod

habet materiam, quia materia est qito res Arguitur quod sic, 1. Phgsic. text.
polest esse, vel non esse , ut ibidem dicitur. 3. dicit quod innata est nobis via co-
Unde, inquit, Nidla forma simplex est gnoscendi a notioribus nobis ad notiora
corruptib'lis, ubi per formam simplicem, naturie, et subdit : Sunt autem nobis
intelligit animam rationalem, et 4. d. 43,
primo nota confusa magis, et magis
quaest. 2. num. 23. sustinendo secundum
universatia, minus autem universalia
Philosophum animam rationalem non esse
sunt naturse notiora, quia sunt perfec-
immortalem, dicit non inde sequi, quod
tiora; igitur, etc.
habeat partes separabiles, ut materiam,et
Praeterea, quod primo intellectui im- gcot. d
formam, ubi admittit esse simplicem, i.

primitur, prius intelligit ^' ^' °

sed secun-
ergosecundum eumnon est ponenda mate- ^^

ria in anima.
dum Avicennam, ens et unum, qua3

Respondetur, ita est ; verum non repu- sunt maxime universaiia, prius intel-

tat improbabile, juxta hic allata, si quis lectui imprimuntur quam omnia alia ,

teneat animam et Angelum habere mate- igitur, etc.

 , .

568 DE ANIMA

Prfetereti, illud universale prius in- tuhominis. Similiter distinctum potest Q^^^^J^^
confuse cognosci, sicut homo cognos- confme.
telligitur cujus singulare prius seiititur ;
et distincte

sed singulare magis universalis prius

cendoanimal, vel quod sitanimal. II-

sentitur quam minusuniversalis, secun- lud autem est confusum. quod est indis-
t:nctum,distinguibile tamen sicutgenus.
Scot. sup. dum Avic. in Metap/v/sicasiia^eisecun-
n. '21.
Ph;/sic. text. 4. ubi dici- Goo-noscere autem confuse est cognos-
dum Pliilos. 1 .

quod pueri appellant primo omnes cere quid dicitur per nomen, vel co-
tur,
virospatres;et prius a remotis sentitur
gnoscere in suo universali tantum sed ;

corpus, quam animatum, cognoscere quid distincte est cognosce-

aliquid esse
per principia propria posita in
re id
et quam homo
Gontra, composita sunt nobis prius sua defmitione.
Phij-
nota secundum Commentatorem 1.
Magis con- RESOLUTIO
sic. text. 4. exponeiido illud,

fusasunt nobis notiora, vel prius no-

cognitum nobis tempore cogni-
ta, id est, magis composita ;
sed minus Priiis
confusa, est minus universale,
tio7ie
universalia sunr, compositiora, quia lia-

quam magis universale. Vide Doct. 1.

bent se per additionem ad magis
uni-
Praeterea, qu« dist. 3. qu^st. 3. num 21. annot. 1.
versalia ; igitur, etc.

sunt difficillima nobis ad cognoscendum,

Dicendum igitur ad qua^stionem
non suntnobis prius nota, maxime uni-
(a)
quod
nobis difficillima ad co-
primo, quod minus universale est
versalia sunt
notum est nobis, prioritate tempo-
patet 2. Met. ergo, prius
gnoscendum, ut
ris et cognitione confusa, quam magis
etc.
universale. Probatio omne agens se-
secundum naturam,
;

Preeterea, priora
potentic^ sujb produ-
cundum ultimum
sunt nobis posterius nota, ut dicitur 1.
cit perfectissimum effectum, quem po-
Phijsic. sed universaliora sunt priora
test producere, quia ad
oppositum, quod
natura, quia ab ipsis non convertitur

consequentia, et quia etiam per ipsa de-

non producat effectum perfectissimum,
quempossit, sequitur quod agit citra
tiniuntur species, et minus universalia ;

ultimum potentia3 suee ;

sedomneagens
ergo etc.
dicitur prius naturale agit secundum ultimum poten-
2. Dicendum, quod aliud
A liquid generatione, per" tige suse quia non agit deliberative, de-
alio tripliciter, scilicet
,

dicitur
prius per terminando sibi quantitatem effectus,sed
feclione fectione, et adc^quatione. De duobus pri-
igitur agit per-
generutio- Met. text. 15. de tertio- dcterminatur ab alio ;

mis habetur 9.
!ne, adce-
quod uni- fectissimum effectum quem polcst ;
in-
quatione.
1. Post. text. 11. ubidicitur,
alicui pri- tellectus autem quantum ad actum pri-
versale est, quod convenit
et primum mum intelligendi, etomnia quaeconcur-
mo. Et vocat universale,
runt ad causandum intentionem
effecti-
adaequatione, ipsam propriam passio-
sive species intelli-
ve, sive phantasia,
nem, qua? praedicatur convertibiliter de
gibilis, sunt agentia naturalia igitur
sul3Jecto. De duobus primis
dicendum ;

intellectus in primo actu intelligendi

ad prajscns. Ulterius sciendum, quod
actum voluntatis intelligit
pi'£ecedente
Quid co- nonest idem cognoscere confusum et
gnoxcere
perfeclissimum intelligibile, in quod po-
coiifutum., confuse, nec distinctum et distincte ;

et confusei quod terminat actionem perfectis-

potest dislinclecognosci, test,
nam confusum
sicut animal, quod est confusum respec- simam queimpotesthabere;tale aulem in-
 : ,

QUiflSTIO XVI 569

telligibile est species specialissima ; bus abstrahitur quidditas coloris, scili-

ergo, etc. cet ab albo, etnigro, qu;e sunt opposita,

Metaphy PrEeterea, secundum Avicen.et Com- albedinis autem quidditas a duobus al-
sica uiti-
rxient. 6. Metaph. cap. 4. Metaphvsica bis, qua3 sunt similia ; ergo, etc.
ma scien- '
" ' ^

ttarum. est ultima scientia in ordine doctrinae ;

Pr^eterea, passibile est intelligeremi-
igitur principia aliarum scientiarum nus commune, non cognoscendo magis
prius tempore a nobis concipiuntur, commune ; igitur non oportet semper
quam Metaphysica ; principia autem universalius prius cognosci ab intellec-

aliarum scientiarum sunt minus uni- tu. Probatio antecedentis ,

quia Geome-
versaha, quia Metaphysica est de uni- ter cognoscit lineam, et multa de linea
versalissimis ; igitur, etc. probat, et tamen nescit utrum sit sub-
PrfBterea, si priusintelligimus magis stantia, vel accidens ; ergo, elc. Ad lioc

universale, quam singulare, quandosin- etiam est auctoritas Philosophi 1, P/nj-

gulare aliquod subito movet sensum, sic. f'3vf. .3. et i. dicentis quod defini-
erit magnum tempus antequam possi- twn priia cjgnoscitur,quarn partes defi-

mus cognoscere ejus speciem specialis- nitionis, &e^m\inm est minusuniversale,

simam, quia oporteret prius cognoscere cum sit species, quam genus suum,
omnia ejus superiora essentialia, quae quod est pars defmitionis ; igitur, etc.
cum sint multa, non possunt in instanti
cognosci : hoc autem patet manifeste es- RESOLUTIO
se falsum ; ergo, etc.
4. Prgeterea, si prius magis universale Prias cognosci magis universale cogni-
intelligitur, aut eadem specie cum mi- tione distincta, de quo Doctor l.dist.

nus universali, aut non eadem,

alia : 3. q. 2. num. 24. 25.
quia illud non est proprium reprgesen-
tativum alicujus quod cequaliter repree- (b) Secundo, dico quod prius cognos- 5.

sentat ipsum et oppositum, vel dispara- citur magis universale a nobis cogni- nwersafe
tum ; sed species repra3sentans animal, tione distincta. Probatio,' prius distinc- ?"""" '^'^-

^ gnoscitur
quod est magis uuiversale asquaiiter re- te illud cognoscitur, quod intrat defi- cognUione
mtionem
. ,,.,,.
quod ahud dis-
distincta.
pra3sentat homincm, et asinum ; et per alterius, per
consequens per illam cognosceret simul tinctecognoscitur;sed ens quod est uni-
utrumque intellectus, si illa sufficeret, versalissimum, intrat defmitionem om-
quod falsum est ; igitur non est eadem nium, cum conceptus entis includatur
si autem alia, tunc erunt tot species in in conceptu cujuslibet, ipsum autem
intellectu, quot sunt specics generis, si non habet conceptum nisi distinctum,
illa? debent cognosci, vel quot sunt su- quia non habet in quo possit confuse,veI
periora universaliora essentialia, ante- indistincte cognosci ; igitur, etc. Si-

quam species specialissima iutelligatur, mile autem est de aliis universalibus :

quod falsum est ; igitur, etc. quanto enim aliquid est universalius,

Absiraciio Prieterea, illud cognoscitur posterius tanto potest plurium definitionem intel-
iixnfjis nni-
ve7'satis
tempore, cujus abstractio est difficilior. ligere, et distinctiuscognosci, cumpau-
!?' «/'/A'*- quia " eius cognitio intellectualis abs- ciora superiora habeat, in quibus co-
Itor,ijuam * •'

miiiusuni- tractiva est difficilior : sed abstractio co- gnoscitur confuse. Praeterea, secundum
icrsalij.
loris, quae est universalior, est diflici- Avicen. 1. Met. cap. 3. Metaphysica est

lior quam albedinis, quia a dissimili- priorordinecognoscendi distincte, quae

 . .

570 DE ANIMA
Ordinedoc- tamen est universalior ; igitur, etc. Nec sed visio mearespeclu candelas est per-
trince pro-
ceditur a tameu contradicit sibi Avicenna, dicens fectior visione aquilae respectu Solis.
cognitione
confusa ad quod est postrema ordine doctrinae, quia Ista divisio habetur 10. de Animalibus Jib!^avSim"
dislinctam.
a Philosopho, dicente quod magis desi- c 5.
lioc ordine procedimus a cognitione con-
fusa ad distinctam ; modo est ita, quod dera>nus sciremodicum de substantiis
principia aliarum scientiarum propria- separatis,quam multum de inferioribus

rum ordine doctrinae sunt nobis nota ex Illud autem modicum attenditur secun-

confuso conceptu terminorum, sicut duni proportionem ad objectum, non

Geometer exconfuso conceptu lineas, et autem secundum naturam cognitionis
puncti procedit ad cognoscendum ejus absolute.

defmitionem, et passionem ; et ideo {^) Acl propositum est dicendum, quod Deus est
primum
Metaphysica est posterior ordine doctri- iliud quod
^ a cognoscitur
nobis
o prius cognitum
r -^ ,.
perfectw-
nae, cujus tamen principia sunt distinc- prioritate perfectionis cognitionis in se, ne

te cognoscenda ; sed scientia Metaphy- et absolute considerata3, est Deus, lo-

sicae acquisita, reverlendo ad alias scien- quendo etiam de cognitione naturali.

magis distincte cognoscuntur ea- Probatio, quia illa cognitio est perfec-
Ordo quo tias
a cognitio- tior in se, per quam attingitur perfec-
ne confuse rum principia, scientia Metaphysicas
speciei re-
prius distincte cognita, et sic est prior tius objectum ; sed hsec est cognitio
ditur ad
ejus cogn i- ordine distinctae cognitionis ; sic in pro- Dei,qui est perfectissimuin objectum,
tio7iem dis-
tinctam. posito, speciespriuscognoscuntur indis- ergo, etc.
4./?//i/c. cap. Feiicitas
tincte, scilicet cognoscendo quid est, Pr£eterea, Pliilosophus
^ ^
in quo
quod dicitur per nomen vel in suo uni- 10. ponit
^ felicitatem humanam, quse ex consisdt
;
se undum
versali, scilicet eognito universali dis- puris naturalibus haberi potestincogni- phHoso-

tincte, tunc per ejus divisionem et con- tione substantiarum separatarum, vel

tradictionem per additionem differentia^, prim^B substantise separata3, quae est

fit reditus ad cognoscendum speciem dis- Deus, sed ponit eain in perfectissima co-
tincte gnitione ; ergo ejus cognitio quce in via
potest haberi, est perfeetissimacognitio,

RESOLUTIO et perfectior cognitione quorumcumque

inferiorum, quia quodcumque indivi-
Prius prioritate perfectionis cognos- duum speciei nobilioris est nobilius

citur Deus. Vide Doctorem 1. dist. 3. quocumque individuo speciei inferioris.

quaest. 2. num. 29. sed cognitio sen- Sed quae est cognitioperfectior secun-

sibillum fortius moventium sensum, dum proportionem ad objectum, id est

est prior prioritate perfectionis juxta respectu inferiorum, qu£e sunt intellec-

proportionem objecti ad intellectum. tui nostro proportionata ?

Dicendum, quod cognitio istorum

(c)
Tertio, dico quod prius prioritate sensibiliuin, qua3 fortius movent sen-
perfectionis a nobis cognoscitur, quod sum, est perfectier, quia qua3 fortius

est perfectius. Girca quod sciendum, movent sensum, fortius movent intel-

quod aliqua cognitio potest esse per- lectum, licet altiori modo, quia univer-
secundum perfectionis
fectior alia, vel salius ;
autem magis movent
quas in-
Cognitio
tt«a ciHpii-
^QjYipIementum, vel secundum propor-
^
tellectum, sunt magis proportionata in-
eiler fjotest
e-^se per- ticnem ad objectum, sicut visio aquilce tellectui, et ideo prius perfectione tali,
feclior a-
Ha.
„
st perfectior
*^
. ...
primo modo,visione mea scilicet secundum proportionem ad
;
 .

QU.^STIO XVI 571

objectum, intelligitur universale illius intellectus primo apprehendit speciem

singularis sensibilis, quocl fortius mo- specialissimam ejus; sedquando nonest
vet sensum proportionatum sensui, ita quod possit
Ad pri-
Ad objectionem in oppositum, dicen- ipsum distincte cognoscere, tunc intel-
mum.
dum quod Philosophus primo PJv/si- lectus apprehendit speciem proximiorem,
corum intendit dare modum deveniendi quam potest, quia non movet sensum
in cognitionem distinctam ; et hoc est nisi sub ratione, C|uaeest singularis spe-
per cognitionem magis universalis, et ciei communioris.
magisconfusi, quod estpriusnotum no-
bis distincta cognitione. ANNOTATIONES
Ad secuti Ad dicendum quod ens, et
aliud,
dum.
unum prius imprimuntur intellectui CONCLUSIO 1.

quoad eorum cognitionem distinctam,

Speciem sjjecialissimam esse primum cogni-
quam aha ; et ideo illa cognitione sunt
tum nohis cognitione confusa
prius nota, quia non possunt notificari
per priora et lioc conceditur. (a) Dicendum igitur ad qusestionem , etc. 9.

g
Ad aliud, dicendum quod Tliomas fa- Speciem specialissimam esse primum co-
Ad ter- ciens illud argumentum deceptus fuit, gnilum. Probat Doctor hic conlra D.Thom,
lium. . ,

i^ p. q- quia non distmguitur mter cognoscere et suos 1. p. quaest. 35. art. 3. sex rationi-

aliquid confusum etconfuse, et distinc- bus, quariim priores tres adducit 1. dist.

te et distinctum. Verum enim est, quod 3. qusest. 2. num. 21. Prima ratio est, quia

„ coernoscere ahquid confuse, scilicet mi- causa naluralis agit secundum ultimum
Prtor
.

est "-^
^
posse, et sic agit primo perfectissimum ef-
cognitio nus uuiversale, est medium inter puram
confusa feclum, quem polest ; ergo cum inlellec-
quam dis- ignorantiam, et cognitionem ejus dis-
tin taefus- . ...... p tus sit lalis, primo inlelligit speciem spe-
dem. tmctam, et sic cogmtio ahcujus contu-
cialissimam, quia hoc est perfectius uni-
sa priorestcognitione ejusdem distinc-
versaUoribus, quoe sunt partes ejus. Con-
ta ; sed propter hoc non sequitur quod
tra hanc :

cognitio confusi, id est, magis univer- de ente,

Objicitur, ex Cajet. et essentia,
salis, sit prior cognitione minus uni- el aliis, quia ordo naturse incipit ab im-
versalis, nisi loquendo de cognitione perfeclioribus, unde quod prius est gene-
distincta, ut dictum est, imo est falla- ratione, posterius est perfectione, 7. Me-
cia consequentis a phiribuscausis veri- taph. Praelerea, si valeret argumentum
tatis ad unam. Cognitio enim confusa probaret quod etiam cognilione distincta

ali<-ujus minus universalis. est, vel prius cognoscereLur species speciaiissima,

qnandc cognoscitur tantum de ipso, quod esl falsum, et conlra ipsum Scotum,
ut slatim patebit. Terlio, probaret etiam
quidest, quod dicitur per nomen, vel
quod singulare prius cognoscerelur, quia
quando cognoscitur in suo' universalio-
ejus conceptus est nobilior conceptu spe-
ri, vel confuso non sequitur igitur
; ,

ciei, nam substantise primae sunt omnium

cognitio confusa minus universalis, est
nobilissimoe, ut tenet Aristoteles cap. de
prior tempore, quam ejus distincta ;
Substantia, el 1. Poster. c. 2. diciturquod
igitur cognitio sui universalioris, vel
notiora nobis sunl, quse propinquiora sunt
magis confusi, est prior. sensui. Et ita tenel Durand. 2. d. 3. q. 7.

Ad ullimum, dicendum quod quando Gregor. 1. d. 3. qusest. 3. artic. 1. quos se-

^^'°^
tum
aliquod singulare est prassens sensui se- quitur Suur. 4. de Animacap. 3.

cundum debitam proportionem, tunc Ad priraura respondelur, loquilur Doc- Causa na-
 1

572 DE ANIMA
tu ralis tor de agente nalurali non impedito, seii potcst, quia cognitio distincta est nobilior
non impe-
dita pro- carenle resislenlia, ut liabet loc. nt. in 1. confusa. Et confirmatur ex ipso .Scoto loc.
ducit pT- impedilur num. 27. dicente q\xo& processus
feciisni-
nam si resislenliam invenerit, cil. natu-
miim effec- a productione nobilissimi effectus, quem ralis esl ab imperfecto adperfectum,per me-
tu»i que7n
potesl. potest, donec vincat illam resislentiam : dium,et quodconfuse cognoscere est quasi

in proposito autem, intellectus resp?clu med-tim inter ignorarc, el dislincte cjgnos-

conceptus speciei specialissimse, est bene cere, ubisibicontradiciL,anteadicenli,intel-

dispositus, quia supponitur, quod habet lecUun [)rius elicere acLum perfecLissinium.
speciem intelligibilem ejus, et phanlasiam Respondetur, in eodem ordine cognoscendi
nonimpeditam, nec aliud requiritur ; et intellectumnon impeditum prius elicere ac-
si sine indispositione, vel resistentia non tum perfectissimum quem potest,tamen pro
ageret ad ultimum potentise, sequeretur, hoc statu potest alius ordo cognoscendi im-
(ut bene infert Doctor) quod quantitatem perfectior proecedere perfecLiorem, cujus-
effectussibi prsescriberet, etsicesset causa modi est confuse cognoscere respectu co-
secundum propositum, Frivolum ergo est, gnitionis distincLse, quia eLiam cogniLio
quod dicit Cajetanus, sicut leo non prius sensitiva pro hoc statu, prior est intellecLi-

generat leonem, sed aliud imperfeclius, va. Quod vero confusa prior siL, eL expe-
ila intellectus non prius generat concep- rientia consLat, et ArisLoLeles, ac Avicenna
tum perfectissimum, sed imperfectiorem, docenL locis citaLis; unde ScoLus sibi non
et ultimo perfectissimum, quia si leo habe- contradicit,quia loquitur intra eumdem or-

ret in sua potestate formam leonis, et ma- dinem cognoscendi, non vero comparan-
teriam disposilam, et sine resistentia, pri- do unum ordinem ad alium.
mo produceret leonem ; inlelleclus habct Contra, hinc sequiLurquod in ordine dis- 1

in sua potestale conceptum speciei specia- tincLe cognoscendi, species specialissima ^j-/,<!|g
p".

quam non
lissimse, et subjectum dispositum, etcarens prius cognoscitur, ejus partes, con- fi'"''*c«

omni resislentia, ideoprimo producit illum sequens est falsum, et conlra Scotum cit. parUbus

conceplum, et si primo non posset, nun- num. 24. tcnentem universaliora prius co- ciusis.

quam postea posset, quia nihil acquirit gnosci cognitione distincta, quam minus
quod ab initio non habet. universalia , de quo statim. Respondetur,
10.
Ad secundum, respondolur cum Scoto negando sequelam, quia non polest aliquid
1. dist. 3. qusesi. 2. num. 26. quod toLus distincle concipi non conceptis in eo inclu-
ordo confuse cognoscendi esl prior, et sis, quse sunl ejus partes ; his enini non
ideo primum in illo ordine est sirapliciter concepLis , cogniLio erit tantum confusa,
Ordo COH'
fuse 00- primum. Et probatur ex Arist. 1. Physic. quia concipiLur res, sicul exprimiLur per
gnoscendi
est prior text. 8. (licente,
definitum prius cognosci, nomen, el non sicuL exprirnitur per defi-
ordine dis-
tincte cii-
quam partes, et ex Avicenna 1. Metaph. c. nitionem.
fjnoscendi. 3. suadente Metaphysicam esseultimam or- Ad tertium, singulare qua tale, non co-
dine docLrinoe, quamvis prima in scien-
sit gnoscitur a nobis pro hoc staLu, ut docet
do disLincte, quia principia aliarum scien- bene Scotus 3. d. 14. quaest. 3. fm. quia pro
tiarum sunl per se nota ex conceptu con- nunc non movelur intellectus nosler, nisi

fuso terminorum, et postea ex Metaphysi- a phanLasiabili, et singulare nullum phan-

ca sciri possunL distincte ; cognoscit enim tasma gignil. Vide eum 2. dist. 3. ^^. ]. et

Geometer lineam esse longitudinem sine q. 6. n. 17. et 4. d. 45. qusest. 3. de quo in-
latiludine, non curans in quo sit genere, fra, q. 22. ubi diceLur quomodo singulare
vel quae sit ejus differentia, quia hoc ad prius cognoscitur quam species specialis-
Metaphysicum spectat. sima.
Dices, ergo falsum est agens naturale Secunda raLio Scoli est, quia MeLaphy-
primo elicere effectumnobiIissimum,quem sicasecundum Aristolelem, cl Avicennam
 QU^STIO XVI 573

esl uilima ordine doclririse ; ergu aliiu ii. Sed adliuc dices etiam contra Scolum
scieiitise prsecedunl eam, et maxime natu- sequi, multum temporis insumi anlequam
Minuscom-
muiiia ralis ; ergo iiarum principia, et termini magis universale concipiatur. Respunde-
sunt prius principiorum cognoscuntur prius, et ta- tur, tanlum sequitur non statim inteliigi,
nota.
men sunt minus communia, et principia quia cum occurrit singuiare in debita dis-
Metapliysicae universaliora ; ergo minus tantia,prius cognosco,et distinguo illud ab
communia sunt prius nola ex inlentione aliis singularibus, velminuscommunibus,
Aristoteiis, et Avicennse. antequam facio abstractiones magis uni-
12. Gontra lianc objicitur, quia vel scien- versaiium conceptuum ; nam si soium co-

tise ordinantur secundum cognitionem dis- gnoscerem qua ens, non distinguerem il-

tinctam, vel confusam : si prunum, Meta- lud ab aliis inferioribus, quia conceptus
physica est omnium prima, ut dictum est entis est causa convenientise, non distinc-

ad secundum : si secundum ; ergo niinus tionis. Aliquid ergo temporis inlercedit,

communes deberent pra^cedere, ct sic libri quando moveor a antequum ma-
singulari,
de Coeio, el de Anima praecederent libros gi3 universalia concipere possim, sed non

Qutd est Pliysicorum. Uespondetur ex Aristotele 5. tantum, quantum in opposita opinione ,

prius or- singuiari objecto,

Mel. lexl. 1. ordine ductrinai illud esse quia facta motione a
dine doc-
irince. prius, quod faciiius addiscitur. Et non oporteretomnia contenla in linea Praedica-
dixit Philosophus quod distinctius cognos- mentali prajconcipere, antequam illud sin-
cilur, sic esse prius non incipit ergo iste
; gulare, vel ejus infimam speciem conci-
ordo ab universaliuribus, vel compositivo perem.
modo, dislincta cognitione, sed ssepius a Ad quintam rationem Scoti, respondet
minus universalibus. Unde ArisiOteles in Cajetanus, species magis universalium,
multis locis prius tractavit quse sunt pos- quamvis sint individua generum, ut hu-
leriora secundum nalurai ordinem ;
prius jus animalis, hujus corporis, etc esse pro-
enimagit de animalibus,quamdeplantis, pinquiores sensibus, et sic facilius abs-

et tamen tractalio harum est universalior, trahi, quam speciem specialissimam. Con-
et prior. Item, in libris Physicaj prius trac- tra, iii Frocemio Meta^h. habelur, quod
tat de principiis corporis generabilis, cu- natura speciiica tantum movet sensam, et
jusmodi sunt materia, forma, privatiu, de non genus, neque singulare. Vide Scot. 2.

quibus 1. Physic. quam de principiis cor- dist. 3. quaisl. num. 4. Praeterea, non
1.

P/iiloso- porisnaturabs, de quibus /i6.2.etsic praepo- offertur sensui individuum generis, nisi
p/iusprms
tractat nil principia speciei, seu mhms communis mediante individuo speciei, quia sensus
tctendas
minus principiis generis, seu magis communis. non intuelur singulare sensibile determi-
coniinunes,
elsi non
Cum ergo prius tractet de scientiis minus nati generis, quin sit determinatae speciei ;

temper. communibus, bene infert Scotus ad ejus et quia hoc est propinquius singularitati
Quod pro-
mentem, minus communia esse faciliora, ex Phil. 1. Posier. lexl. 12. est magis sensi-
pinquius
et nobis notiora, et per consequens prius bile , et cunsequenter citius, et facilius est sincju-
lari, prius
nota. Vide Phil. Fabr. riieor. 18. movet intellectum. Prseterea, utait Doctor, in< vet in-
tellci tum,
13. Ad tertiam rationem Scoti respondet Ca- patet, facilius minus commune, quam
abstralii
re-

jel. inter illos conceptus non esse ordinem ut albedinem, quam magis commune, ut iiiotiiis.
essentialem, ideo non est opus singulos colorem, quia hoca similibus, illud a dis-
concipcre. Contra, tum quia ibi dicit (^ajet. similil)us abstrahitur.
quod natura procedit ab imperfectioribus
Solvuntur qusedam argumenta adducta in
ad perfecliora tum quia solvendo pri-
;

favorem D. Thomae, t nentis 1. p. quaist.

mam rationem Scoti, dicit non posse spe- 8-3. arl. 3. unioersaliora esse prius nola.
ciem concipi, donec prius concipiantur
omnia praicedentia in linea Prtedicamenta- Prinium argumentum : Cognitio primo
14.
 574 DE ANIMA

rum principiorum esl prima, quia est per incertum esse, ut tenet Doctor 1. d. 3,q.
Magis et
se nolorium, el ab omnibus admitlitur ;
2. n. 28. quod per diversas species intelli- minus u-
niversalia
ergo et cognitio terminorum eorumdem gibiles reprsesententur minus, et magis an per di-
versas spe-
principiorum : sed inter hos primus termi- universalia ; de quo quidquid sit, quod cies rep) ce-
nus est ens : evgo, etc. Kespondetur, pri- causat speciem niinus universalis, polest sentanlur?
Cognitio .,, . . / .

prtmorum ma illa prmcipia prius cognosci cognitione causare speciem cujuscumqueuniversalio-

pri7,ci-
clistincta, ut dictum est, sed sic cognoscun- ris inclusi in eo, ut ibi liabet Doctor.
nnn
vrima.
cst tur
sa
postquam acquisita
multarum rerum, qua
est cognitio
....
ratione, ut dixi,
confu- Tertium argumentum
ris abstractionis
Quod est
:

secundum Scotum
facilio- Minus
uni-
versale /a-
rat. 5. cilius abs-

alise scientise sunt priores Metaphysica. prius cognoscitur , sed magis universale trahitur.
Quare ob- Secundum argumentum quod : a longe est hujusmodi, quia pauciora in se actu

Umqe,^\}n. ^onspicitur,
prius videtur, ut corpus ,
continet, quam minus universale, et sic
perfecte
videtur ?
deinde ul animal, tandem ut lioc animal; facilius est intelligere unum in eo non in-

ergo communiora prius cognoscuntur.Res- tellectis aliis, quod est abstrahere, quam
pondetur cum Scoto 1. dul. 3. qmest. 2. in minus universali, vel singulari, in qui-
num. 27. objectum in distantia impropor- bus multitudo contentorum ponit confu-
tionata, non se reprsesentare sensui secun- sionem. Respondetur facilitalem abstrac-
dum propriam rationem , sed secundum tionis oriri ex vicinitate ad sensum, et

imperfectum, et inlellectus sequens sen- ideo universaliora, quia magis distant a

sum, intelligit illud secundum illam ra- sensu, difficilioris sunt abstractionis.
tionem imperfectam, et sic decipitur. Con- Quartum argumentum Scotus 1. dist. :

clusio autem Scoti, quod species specialis- 3. qusest. 2. num. 27. ait quod mens se-

sima sit primum cognitum, intelligilur quitur sensum in cognitione, et certum

quando sensus est in debita distantia. Gon. est sensum non cognoscere nisi singula-

tra, quod in remotis movet sensum, effica- re ; et 1. Met. quxst, ult. ait singulare va-

cius movet etiam in distantia debita quia ,

gum,primo percipi, sed sicutsingulare va-

movere dum remotum est, arguit majorem gum se habet ad distinctum, ita magis va-
virtutem, virtute illius quod tantum mo- gum ad minus vagum ; ergo hoc prius
cognoscitur. Respondotur, sensum cognos- Sensus non
vet, dum est propinquum ergo curn gra- ;
C(tC)noscit

dus universaliores, ut corporis, moveant cere naluram specificam, non singulare, singulare
qua lale.
in magna distantia, et species non, signum qua tale, alioquin posset distinguere inter

est,quod forlius movent quam species duos radios Solis, quod est irnpossibile, ut

etiam quando sunt propinqui, sicut ignis habet Doctor 2. c?. 3. q. 1. Ad aliud, co-

qui remotiora calefacit, efficacior est igne gnoscere singulare vagum, est ipsam spe-

qui tantum calefacit propinqua. ciem specialissimam cognoscere cum signo,

15. Respondetur,argumentum est ad opposi- quia ipsam singularitatem pro hoc statu

tum, et suadetquod ipsaspeciesspecialissi- non cognoscimus, alioquin possemus dis-

ma movet,etiam quando distat nimis objec- tinguere Petrum a Paulo, seclusis eorum
accidentibus extrinsecis, quod est falsum,
tum, et non gradus superiores, quia cum
sit perfectior in entitate illis gradibus, est de quo infra quaesl : 12.

etiam et in activitale ; ergo est aclivum ad

CONCLUSIO II.
majorem distantiam, quam illi gradus, ut
in exemplo de igne perfectiori. Ratio au- Universalio^a esse prius nola, cogni-
tem quare non repryesentat secundum gra- tione distincta.
dum specificum, est, quia per impropor-
tionatum medium non potest effundere (b) Secundo dico quod prius cognoscitur IG

speciem perfecte sibi similem, et sic tan- magis universale, etc. Hanc conclusionem
tum repraisentat imperfecto modo, Addo, nerape universaliora prius cognosci cogni-
 QU^STIO XVII 575
r
lione distincta, probat Doctor duabus ra- ceptum proprium habemus de Deo pro hoc
tionibus claris, et circa eam nulla est fere statu, quia essentia divina ut hsec, solum
controversia. Easdem rationes habet 1. d. movet naturaliter suum intellectum, et
3. q. 3. n. 24. 25. quarum vis stat in Iioc, per viam univocationis movel nos, qiioad
quod cum distincta cognitio inferiorum rationes generales sibi, et creaturse com-
habeatur per distinctam notitiam superiu- munes. De quo lale Doctor qKsost.i. Prol.et
rum inciusorum in eis, evidens est prius quodlib. 14. et 1. disi. 3. quxsl. 1. n. 16. At
superiora distincte cognosci, sine quibus cognitio propria objeclorum, et per pro-
sic cognitis repugnat inferiora distincte prias species acquisita est perfectior cogni-
cognosci, hic locum habet illud : Propter tione communi, et acquisita per alienas spe-
quod unumquodque est tale, etc. cies. Respondetur, etsi pro nunc nullum
Conceplus
(c) Tertio, dico quod prius prioritate per- habeamus conceplum proprium in particu- eniis infi-

fectiows. Pro hujus intelligentia notan-

nili eU
lari de Deo, habemus tamen conceptus pro- ptrfectis-
^'^^^ ®^^' ^^^^ cognitio potest csse perfecta simus,
Cognido prios de eo, ita ut creaturae repugnent, cu-
quem de
^^^P^^*^^''®^- Primo, ex parte potentiae, et jusmodi sunt conceptus omnium perfectio- Deo pru
^"ffecuT nunc ha-
objecli , ut quando potentia circa objec- num simpliciler, quorum perfectissimus bemus.
tum nobilissimura exercet totam suam vir- estconceptus enlis infiniti, quia est simpli-
tte m. Secundo, ex parte proportionis co- cior conceptibus attributorum, et velut sub-
gnitionis ad objecti cognoscibililalem. Pri- jecium eorum, de quo Scolus 1. dislinct. 2.
mo modo, quo objectumestnobiIius,eo per- quaest. 2. num. 17. sed argumentum pro-
fectior est ejus cognitio,velest prius cogni- bat cognitionem naturalem Dei non esse
tum prioritate perfectionis, et sic Deus est perfectiorem secundum proportionem gra-
primum cognitum inter omnia. Secundo duum ejus ad objectum, quia Iioc in infi-
modo, cognitio sensibilium, quo fortius nitum excedit illam, et idem est etiam est
movent sonsum, est perfectior, quia ejus decognitione supernaturali creala Dei.
gradus magis accedunt ad gradus cognos-
cibililatis objecti, et si tot suntgradus per-
fectionis incognitione, quot sunt cognos- QU^STIO XVII
cibilitatis in objeclo perfecte adsequato,
cognoscitur tale objectum. Primam par- Utrum in intelkctu nostro sint species
tem probal ex Philosopho,etest evidens,ex- intelligibiles priores naturaliter actu
plicatis terminis, quia cum cognitio es-
intelligendi.
sentialiter dependeat, et specificetur ab
objecto, quo perfectius esl objectum, eo
Arist. 2. de Anima. text. 60. D. Thom. tect. 12.
nobilior est cognitio. et 1. p. q. 56. art. 1. et q. 8y. art. 2. et \. con-
Secunda pars patet quia qu?e forlius tra Gentes, cap. 51. 52. 53. et quodl. 7. art. 1.
;
et de verit. q. 2. Albert. Maga. 2. p. summ. de
movent sensum, fortiusetiam pro hoc stalu homine in tract. de iiensib. aninue. Capr. in
movent intellectum, et consequenter sunt 1. rf. 35 q. 1. art. 1. Durand. in 2. d. 36. q.
6. Coaimb. deAnima,cap. 6.q.2. art.o. Aver-
"2.

magis proportionala intellectui ergonoti- ;

sa lom.2. Philosoph. q. 3. sect.l^. Compl. 58

tia intellectus circa universale, cujus sin- disp. 18. de Anima, q. 5. Vide Doct.m disputaiis
q.ii.
gulare fortius eum movet, erit magis pro-
portionata, id est, magis accedens ad gra-
ViDETLR quod non : quia quando-
dus cognoscibilitatis illius objecti. Vide I.

num.^^.
cumque aliqua species imprimitur ab
Doctorem 1. dislincl. 3. qusest. 2.

Ad proposilum est dicendum,elc. Quod objecto in potentia, reprassentat objec-

(d)

hic ait Doctor Deum esse prius perfectione tum tantum sub illa ratione, sub qua
cognitum, etiam loquendo de cognitione nata est imprimi ab objecto, quia geni-
naturali, videlur falsum ,
quia nuUumcon- lum est simile generanli secundum for-
 ;

576 DE ANIMA

mam, secundum quam generat ; sed ma existentes. Pra?terea, per rationem Ex Phiios.
, . .8. Phys.
quEecumque species imprimitur ab ob- sic ; omne quod reducitur de potentia text, 32.

jecto in intellectu, sub ratione singula- essentiali ad accidenfalem, oportet quod

ris imprimitur, quia objectum extra, hoc fit per aliud sibi impressum forma-
vel phantasma a quo imprimitur, est liter ; intellectus noster ante addiscere,
singulare ; ergo intellectus recipit sin- vel intelligere est in potentia essentiali
gulariter : hoc est falsum, igitur, etc. ad actum intelligendi, a qua postea re-
Praeterea, pra^sentia objecti est causa ducitur ad potentiam accidentalem, qua
prsesentia^ speciei, non autem e conver- scilicet potest intelligere, cum voluerit
so ; cum igitur objectum intelligibile sit igitur hoc est per aliquod formaliter si-

praesens in phantasniate, non requiritur bi impressum, quod voco speciem ; igi-

species in inlellectu propter prassen- tur, etc.

tiam objecti, sed propter aliud ponitur

species in intellectu, igitur frustra, RESOLUTIO
Prseterea, si esset species in intellec-
Opinio communis vonendas esse species
tu, plures possent esse simul. Conse-
i ntelligibiles necessario ad intelliqen-
quens est falsum ; ergo, etc. Probatio
duni , ct soluit argwnenta in contra-
consequentise, species talis habet esse
rium. De quo late 1. dist. 3. qujest.
permanens etiam absente actu inteili-
6.
gendi , tamen post omneni actum intel-

ligendi potest succedere alia species res- (a) Respondeo, una opinio communis s.

pectu alterius objecti, et sic esset alia est, quod intellectus habet speciem sibi
species alterius cum prima simul. Pro- impressam, necessario requisitam ad
batio falsitatis consequentis, quia cuni actum intelligendi. Quod potest sic pro-
illa species non sit potentia rationalis, bari ex praedictis ,
quia oportet quod
vel libera, sed naturalis, de necessitate universale actu intellectum, sit prassens
esL actu pra^sente objecto ; cum igitur intellectui ratione objecti ; sed non po-
semper repraesentet objectum suum, test esse pra^sens nisi per speciem im-
seniper homo intelligeret perillam actu, pressam, igitur, etc. Major patet, quia
et sequeretur quod per plures species sicut objectum est prius actu intelligen-
illas semper posset plura intelligere, di ordine naturse, sic ratio objecti. Pro-
quod faisum est ergo, etc. Praeterea, ; batio minoris, quia non potest aliter es-

potentia semper perlicitur proprio actu ; se prsesens nisi per speciem in phantas-
proprius autem actus potentia^ appre- mate existentem nonper illam.Pro-
, sed
hensivse est apprehendere, non autem batio, quia una species non potest reprae-
species , igitur, etc. sentare objectum sub oppositis rationi-
Contra, Philosophus 3. de Anima, bus; sed universale, etsingulare habent
text. com. 6. tcxt . com. 37. dicit, quod oppositas rationes,speeies aulemin phan-
anima est lociis specierum, non tota, sed tasmate est reprsesentativa objecti ut

intellectiis, et in eodem : lapis non est singuiare est ; igitur non ut universale ,

in anima, etc. et in eodem, anima per eigo praster iliam, est nec^>ssaria spe-
intellectum est omnia intelligHjilia,etper cies in intellectu ad repra^sentandum
sensum sensibHia : hoc autem non po- universalc. Major istius rationis confir-
test intelligi, quod sit omnia per essen- malur, quia idemnon potest mensurari
tiam ; igitur per earum species in ani- duabus mensuris totalibus, spccies au-
 .

QU^STIO XVII 577

tem mensuratur totaliter ab objecto ; tet eam esse in intellectu possibili.
igitur eadem species non est diverso- Sed dices, quod universale, quod est
rum objectorum, ut diversa sunt reprie- objectum intellectus, fulget in phantas-
sentativa. mate per lumen intellectus agentis, et
Sed dices, quod hoc verum est eodem id esse intelligibile actu. Gontra, esse
lumine, sed luminibus diversis potest cognitum splendens ut cognitum, est
eadem species diversa reprassentare, ut tantum esse diminutum non reale igi- ;

patet de noctilucis, quse in die viden- tur non potest esse terminus operationis
tur colorata? lumine Solis, sed de nocte realis intellectus agentis.
lucentes lumine proprio ; sic species Pra^terea, objectum universalius non ^'

in phantasmate lumine phantasi^e, potest repr£esentari sub ratione sua uni-

vel virtutis sensitivje potest repras- versaliori, per speciem objecti particu-
sentare singulare lumine intellectus laris ;
quia objectum universale in quan-
agentis penetrante phantasma uni- tum hujusmodi, est indifferens ad om-
versale : sed hoc non videtur quia noc- nia particularia sub eo contenta
, ; singu-
tiluca, vel reprtesentat diversa objecta lare aulem est determinatum, et etiam
de die, et de nocte, quia color, et lux universale ut universale, sed determi-
suntdiversa, et lunc necessario hoc est natum secundum phantasma,
,
,^.^^^_ et quod
quare per divcrsas species vel si non
aiiUr die,
; sint di- est in eo tantum ut singulare ,
quia liic
quam noc- versa objecta, oportet dicere, quod h«c et nunc igitur species in eo existens
;
le appa- , , ,

rt„t? habent aliquam qualitatem diversam a non potest reprassentare objectum uni-
luce, et colore, virtualiter tamen utrum- versale ; igitur oportet ad intelligen-
que continentem ; et ideo in die poterit dum universale ut universale, speciem
gignere speciem reprassentativam unius, ejus imprimi in intellectu possibili.
scilicet coloris, et in nocle reprassenta- Pra3terea, ex nobilitate intellectus po- Si non in-
o- lelliqerel
tivam lucis ; sic igitur semper habebit . ,

test sic
•

argui
•

Si
. .

non requiritur ad
: 'n\-^animasme
diversas species in quantum repra^sen- telligendum species in intellectu, sed eSTpo^s^
tantur in eo diversa, sicut in proposito in phantasmate tantum, intellectus nos- *'"^ "^'
de universali, et singulari. ter non habet operationcm separabilem
Acius in. Praoterea, cujuslibet potentias realis a corpore in quo est phantasma, quia
tcllccixis
ageniis activa) cst actio realis, et terminus rea- habet organum et si non habet opera- ,
abstrahere ,. • ,, .

tpeciem. tis ; mtellectus agens est potentia acti- tionem separabilem, ipse non est sepa-
va realis ; igitur ejus operatio est reaJis; rabilis acorpore, sicut arguit Aristote-
sed intelligere non est operatio ejus, les {. dc Anima ergo intellectus nos-Text. 12.
;

nec terminus suce operationis saltem ter esset inseparabilis a corpore, etText'.' 21.
propinquus, quia non intelligit ; sed commixtus corpori, sicut potentia orga-
operatio ejus, cst facere intelligibi- nica hoc autem est contra Philoso-
:

lia in potentia actu intelh'gibilia , fiunt phum, [. cl 2. ct 3. dc Anima, et 12. Te.Kt. k. et

autem intelligibilia aliquo aclu per abs- Mctapliijsicie, et hoc est contra mentem ^^eA. 37!
Iractionem spcciei abstrahere igitur ponentis animam
;
a corpore aliquando t^[i*\.
speciem est actus ejus et species intel- separari, et intelligere ea ^-
qua) prius
ligibilis abstracta est terminus ejus intellcxit,
; ut patet de divite epu-
noii potest auteni talis species esse in lone hoc autem non esset,
; nisi man-
phantasia,qua3 corporalis est ct extensa, sissent in anima species in via acquisi-
non autem lalis species ; igitur opor- lie. Nec videtur verisimile, quod anima
Tom. m.
37
 ;

578 DE ANIMA

exuta a corpore, remaneat ita nuda, si- phantasma fortius movet intellectum ad
ciit in prima sui creatione, ita quod non primum intelligendum, ut patet cum
possit intelligere, nisi de novo species homo excitatur a somno, tunc intelli-
sibi imprimantur ; sed rationabile cst git necessario illud quod prius occurrit,
ipsam per species acquisitas in via ali- vel cujus phantasma fortiusmovct sed ;

quid posse intelligere, ut dictum est. per illum actum intelligit quod voluntas
Ihec autem positio confirmatur auclori- sibi imperat intelligendum, et hoc se- ^^,®^^^ ^-
^-
tatibus pn-Bdictis pro illa parle. cundum speciem ejus in intellcctu con-

Ad primum in oppositum, dicunt quod servatam.

uar-
Adpri- differt ratio agendi, et ratio agentis , Ad aliud, dicendum quod potentia -^^'^l^^
mum
verum est autem quod species repr.T- prius prioritate perfectionis perficitur

sentat objectum in illa ratione agendi actu proprio quam alieno, non autem
sub qua nata est imprimi hoc autem ; semper prioritate generationis, quando
est sub ratione naturcG absoluteconside- specialiter ad ejus generationem plura
ratcT, non autem sub ratione agentis, alia requiruntur propter suam perfectio-

quod est particulare , et ideo species re- nem ; sic est in proposito de actu intel-
prcTsentat universale. Vel alitor potest ligendi, qui prius ordine generationis
dici secundum istos, quod licet phan- requirit phantasma, et cognitionem sen-

tasma, a quo immediate imprimitur, sit sitivam, a qua orlginatur, et speciem

singularc ;
quia tamen non agit inintel- intclligibilem, secundum quam formaii-
lectum possibilem virtute propria, sed ter intellectus intelligit.

intellectus agentis abstrahentis species

universales a phantasmate, ideo potest
RESOLUTIO
illa species reprfesentare universale.
Ad secun- Ad secundum, dicendum quod ^equi-
Opinio negans speciem imprimi a phaii'
iSo pw- vocatio est ibi de pra^sentia objecti, et
tasmalc vel ohjjcto, discuiitiir, et ap-
i''cTcai,m speciei ;
objectum enim est causa prte-
ptrohalur, de quo Doctor 1 . distinct.
s^gcS'ei senticT realis speciei in intelledu,
inquo
e conira ? 3. qutest. 6. num. 3.
^^^^ imprimit, iu virtute tamen intel-

lectus agentis ;
species autem impressa
(b)' Alia opinio esl, quod nulla species 8.
est causa praesentias objecti in esse intel- ^
^
Non /ler

objectum est pra3- a phantasmate,

^ vel ab obiecto extrinseco speciemi
ligibili, etiam ut sic tel/i;jibi

sens intellectui ratione speciei.

imprimitur m ,, .

mlellectu, nec etiam ac-

.•
lem a
a.

dicendum, concedendo con- tus intelligendi. Quod probatur : Agens ^JatX

7- Ad aliud, l

Ad lcr- X- , , . ,
(^quivocum semper est nobilius passo cf'J'''^^°-
tiuw. sequentiam. Ad improbationem conse- ;

quentis dicendum quod species, licet scd phantasma, vel objectum extrinse-

sit forma naturalis quoad actum intcl- cum non est nobilius intellectu, vel

quantum est de se, semper specie, vel actu intelligendi ; ergo, etc.
ligendl,
producendum, quia tamen non est cau- I^robatio majoris ; si est a^que nobile,

tunc non est aequivocum similiter ncc

sa tota actus, scd requiritur intcntio in-
;

et principalius ista autem si imperfectius, quia non esset causa

tellectus, ;

semper in actu, ideo non opor- unde effectus esset nobilior et perfec-
iiit,„j ^,,.;. non est
moinieiii-
sempcr intelligat. Similiter non lior igitur cst nobilius. Minor patet
^g^ ^^^^\
n r <-
\
f/ttur cu-
71« ihan- oportet, quod omnes simul causent ac- igilur, etc.
for-
lasntrj. ^ ^ ^

tiusmocei. tum intelligcndi, sed illa tantum cujus Sed dices, quod vera est major de
 .

QU^STIO XVII 579

agente Eequivoco in virtute propria, non

autem de agente instrumentali modo ;
RESOLUTIO
phantasma agit in intellectu possibili Phantasma niliil posse producere^ vjI
virtute intellectus agentispenetrantisip- comproducere in intellectu, fusequin-
sum, et abstrahentis quidditatem a con- que rationibus prohatur. Vide Dccto-
ditionibus individuantibus, qure sunt in rem I. d. 3. q. 7. a num. 7.
phantasmate ; sicutlumen attingens ip-

sum lac quod est album et dulce,quodam- (c) Alii dicunt ad rationem praDdicfam, JO.

modo abstrahit album a dulci, dum re- quod intellectus agens agit in intellec-

praesentat visui lac sub ratione albi, non tum possibilem speciem, sicut causa
tamen sub ratione dulcis. principalis, scilicet cum phantasmate,
Contra duo qu£e dicunt ;
primo quod non autem sicut causa totalis, vel sicut

intellectus agens subintrat phantasma causa principalis cum instrumentali.

sua actione, vei lumine ; secundo, quod Sed contra, causa cTquivoca habens in
abstrahit quidditatem a conditionibus virtute sua totum effeclum, potest totum

individuantibus, arguitur sic : Quiero effectum producere in passo disposito,

utrum per actionem intellectus agentis et hoc sufficit, quia plus non requiritur
in phantasma aliquid pr^esentatum reci- ad effectum quam quod est dictum, sed
piatur in phantasmate, aut non. Si sic ;
intellectus agens habet in virtute sua to-
sequitur quod illud sit corporale, sicut tali speciem inteliigibilem. Probatio,
phantasma recipiens,et extensum, etper quia habel» aliam auctoritatem in phan-
consequens non poterit agere in intellec- tasmate respectu talis speciei; ipse ta-
tu possibili per actionem prasdictam. Si men continet in se totam virtutem phan-
nihil ; ergo phantasma per illam actionem tasmatis respectu ejus, cum sit eo vir-
non erit virtuosius ad agendum in intel- tuosius; igilur sine phantasmate poterit
lectu possibili,cujus contrariumdicebant. illam speciem causare in intellectu pos-
Pra^terea, si dicunt quod phantasma sibili, qui ost jam asque dispositus ad
non solum agit in intellectum possibi- rccipiendum abutroque.
lem, sed etiam intellectus agcns, des- Pra3terea, si causa imperfectior esset
truiturcorum principium, quo dicunt, fotalis causa perfectioris effectus, multo
quod idem subjecto sunt intcllcctus fortius causa perfectior est totalis causa
agens, et possibilis certum est autem
; respectu imperfectioris ; sed intellectus
secundum eos, quod agens, et passum agens est perfectior,etnobilior intellectu

non sunt idem subjecto realiter ergo, ; possibili, ut dicitur 3. de Ani?na, text.
etc. Si autern dicunt, quod solum phan- 19. tamen intellectus possibilisest causa
tasma agit ut tactum ab intellectu agen- totalis actus intelligcndi, qui est perfec-

te, sequitur ut prius, quod solum phan- tior effectus spccie intelligibili ; igitur
tasma est nobilius intellectu possibili, multo fortius intellectus agens est tota-
vel specie intelligibili per rationem prac- lis causa respectu speciei. Prasterea, in-
dictam. Habent autem alia verba pra3- ter duo agentia concurrentia ad unum
dicti dicenles, quod intellectus agens ut effectum debet esse proportio , sed inter
subintrat phantasma, quodammcdo dis- agens immateriale, et spirituale, quod
tinguitur subjecto ab intcllectu possi- est intellectus agens, et corporale, riuod
bili, sed potest hoc quod ipsi dicunt est phantasma, nun cst proporlio; ergo,

modo prcedicto reprobari etc.

 580 DE ANIMA
li- Prseterea, licet activum sit aliquando telligendi, autaccidentali ; nonin essen-
imperfeciius passivo, sicut objectum tiali, quia habens habitum intellectua-
sensibile sensu, tamen activum, secun- lem poterit eo uti, cum voluerit ; igitur

dum quod agit, est nobilius passivo, in in potentia accidentali sine specie. Sed
quantum patitur. Exemplum de igne propter aliud non ponit speciem neces-
agente in corpus mixtum, et igne infer- sariam ad actum, nisi ut reducat intel-
nali agente in spiritum damnatum; si igi- lectum de potentia essentiali ad acciden-
tur phantasma aliquo modo agit in intel- talem ; igitur frustra.
Quod
lectum possibilem,secundum id quo agit, Pr?eterea,phantasma non potest agere phantZma
est perfectius illo quo intellectus possi- in voluntatem igitur nec in intellec- ^n\-oiunu!-
;

bilis patitur: omne autem. illud quod est tum. Antecedens patet per Sanctos et '/"''J"'^'

in phantasmate est corporale, et omne Doclores. Probatio consequentite ;

quia i- d. 25.

illud quod est in intellectu possibili est aut repugnat voluntati pati a phantas-
spirituale ; igitur corporale est nobilius mate ratione suas immaterialitatis, aut

spirituali, quod falsum est. ratione libertatis : si primo modo,eadem

Prjeterea, quanto aliquid corporale ratione repugnat intellectui, quia a^que
est magis obediens spirituali, tanto ma- immaterialis est : non autem ratione li-

gis spirituale, mediante illo corporali, bertatis, quia ista non obstante, primo
potest effectum nobiliorem producere ;
recipit, vel patitur ab objecto.
sed corpora coelestia magis obediunt Prasterea, sic se habent phantasmata
substantiis separatis, quam phantasma ad intelieclum, sicut appetitus sensiti-
intellectui agenti, ettamen mediantibus vus, et ejus passio ad voluntatem ; sed
illis substantia3 separata3 non possunt appctitus sensitivi passio non potest di-
nisi aliquod corporale producere ; igitur recte, et per se, agere in voluntatem,
sic intellectus agens mediante phantas- quia tunc homo necessario peccaret ;

mate, vel ipso coadjuvante, non poterit ergo nec phantasma in intellectum.
13.
/' speciem inlelligibilem producere. Pra3terea, corporale ut corporale non
agit in spirifuale, in quantum spi-

RESOLUTIO rituale ; sed phantasma ut phantasma,

est corporale, intellectus est spiritualis ;

Sustinet speciem intelUgibilem non esse ergo, etc. Ad istam partem adducuntur
necessariam, probabiliter loquendo auctoritates, primo Augustini 12. super

solvens rationes et aiictoritates ad op- Genesim, dicentis, quod anima a corpo-

positum adductas, et ponens modum rali nihil patitur in se\ et in eodem di-

solvendi omnia argumenta pro opi- citur, quod aninia rerum imagin-s in
nione communi ; sed resolvit commu- se de se facit. Aristoteles in 3. de Ani-

neni opinionem esse veriorem. 7na, text. 2. et 39. dicit, quod anima

quidditates in phanlasmatibus intclli-

12. (d) Pra3lerea, ostendo, quod non requi- git, non dicit autem in speciebus in ea

ritur species, quod est ad principale, existentibus ; hoc autem ideo dicit, quia
quia species pnecedit, per te, actum in- in phantasmate objectum ejus reprt>3-

telligendi, et habilum; illa igitur spe- sentatur suflicienter. Quod patet, qiiia

cies potest destrui, manentc tamen ha- dicit ibidem, quod sic se habent plian-
bitu. Tunc quccro, aut tunc intellectus tasmata ad intellectum, ut sensibilia ad
est in potentia essentiali ad actum ia- sensum : sensibilia auteni sunt ubjectum

\
 ;

QU.^STIO XVri 561

sensus, ideo ^
'
phantasmala continent suf- nm- est. Aliquandoautem
^
universciie ac- umversaie
totum fit
ficienter objecta intellectus. Unde sub- cipitur pru re subjecta iutentioni secun- pe?- intei-

dit, quod cum anima intelligit, necesse d^e, id est, pro quidditate rei absoluta,
est simul phanlasmala speculari ; in qua3 quanluni est de se, nec est univer-
ipso autem phantasmate intuetur anima salis, nec singularis, sed de se est in-
quidditatem speciei absoiute, et condi- differens, et tale est objectum intellcc-
tiones etiamindividui, quiasicut in sin- tus directum; non autem est in intel-
gulari extra rcservatur natura commu- lectu subjective, sed tantum objective.

nis, et sunt in eo conditiones individua- Ad aliud dicunt aliqui, quod anima iam^/'''*^^'

les, ut principia individuantia, sicut in separata intelligit per species sibi in-

Socrate est hurnanitas, et Socrateitas fluxas a Deo. Vel potest dici, quod ad
sic in phantasmate ipsius reprgesentatur prcesentiam objecti per suum actuni eli-

natura communis, et singulare, et in cit suam intellectionem, et post unam

repra3senfativo singularis quod est intellectionem relinquitur sibi habitus ^
phsntasma, continetur reprffisenfativum per virtutem illius actus ;
qui habitus
naturaB communis. habet inclinare potentiam ad intelligen-
I
Objecito- Sed contra istam rationem potest sic dum alias eamdem rem,etipsam repras-
ues.
argui: Quia si universale est tantum in sentare, sicut posset species impressa.
phantasmate repra3sentatum,non in spe- Ad aliud, dicendum quod potentia
^iier-
cie infelligibili, cum phantosmasit cor- passiva determinatur per aliquid sibi ''""'•

poreum, ef organicum, universale non impressum, sed potentia activa non,

est in intellectu, sed potius in sensu. sed solum per prassentiam objecti ex-^
Pra3terea, anima separata est a cor- pressam, sicut Sol habet glaciem dis-
pore et phantasmate, et per consequens non per aliquid sibi impressum,
solvere,

non potest intellio-ere. ed tantum praesentata sibi glacie.

Praeferea, infellectus ante omnem in- Ad auctoritates Philosophi m contra- mentaia
"*
felleclionem est indeterminafissimus ;
riuin adductas, dicendum quod cum di- supra! "

quod determinetur ad in-

oportet igitur citur, intellectus est locus specierum,
telligendumper aliquid sibi impressum, psr sp3ciem intelligit Philosophus ac-
quod voco speciem. tum intelligendi, qui est vera species, Anima est

Respoimo- Ad primum istorum dicendum, se- et est similitudo objecti, nec anima est ^^^j^'*^,./^^"
nes.
po"'*'"'-
cundum istos, quod universale accipitur locus specierum sicut subjectum, nec hoc
aliquando pro intentiune secunda, quae dicit Philosoplms: sed pro tanto hoc di
sequitur operationem primam intellec- citur, quia slcut localum continetur in

tus, qua intelligitur quidditas absolute, joco, non quidem subjecfive, ita quod
et hoc est, quando intellectus conside- informet locuni, sed lantumexpressive ,

rans istam quidditatem esse pra^dicabi- sic in proposito de specie. Nec etiam di-
lem de pluribus, attribuit sibi rationem cit Philosoplius, quod species lapidis sit
speciei, vei generis ; et isto modo est in in Bnima impressa, animam informans,
intellectu tanquam aliquid factum per sed expressa tantum objective, ut dic-
operationem intellectus unde de tali : tumest. Similiter anima est omnia in- Anima est
dicit Themistius primo de Anima, quod telligibilia per actum sciendi, sicut sen- j^J^^^fJ/,-^
^-^^^^ '"'"''•
intellectus est, qui facit universalifatem sitiva per actum sentiendi. Unde dicit
in rebus, et Aristoteles 1. de Anima, ineodem libro, quod idem est scientia

quoduniversale,aut nihil est,aut jjostc- secundum actum rei scitce, sicut idem
 :

582 DE ANIMA

sensibile in aclu, et sensus in actu, non ces cum Henrico quoilib. 4. q. 7. 8. el quodl.

autem concludit ista auctoritas, quod 5. q. 14. quoJ sufncit pliantasmi, conlra

lioc sit per speciem impressam in intel- quod sit

lectu.
Secunda ratio, quia phantasma reprae-
sentat singulare ergo non universale,
ir,. Ad ralionon dj rednctionc, etc. Di-
;

quod est ei oppositum, quia idem non po-

?(««(/" o/j- <'endum, quod polentia passiva reduci-
'/"">"'<"<
test mensurari duabu^ mensuris diversis,
tiir de p:;)tentia cssentiali ad accidenta-
et objecta sunt mensurcE specierum. Adde
lem per aliquid sibi impressum, non
ex ioco citalo in priniD, quando universale
autem potentia activa, ut dictum est,sed inlelligitur, qaol tunc phantasma reprae-
sufficit ad hoe prajsentia objecti ; talis sentat singulare, secundani ultimum po-
aulem potentia estintellectus, ut diclum tenlia?, sed simul et semel duo opposita re-

est in alia quxstione de hoc facta, igi- prccsenlare nequit. Ad exemplum de nocte Quare
lur, etc. lucentibus, clarius illud expedit loco citato ^^"^^7"-
^iip. q. 12.
gg(j polest qua^ri, per quem modum in primo; habent illa lucem, el colorem, ceni, et
videnlur
patitur intellectusab inteliigibili,ex quo et hic in lumine majori movel, illa {.nwo, die non?

nihil sibi ab illo imprimitur. Dicitur, speciem non effundenle, quam tamen ef-
fundit nocte, quando aliud lumen debili-
quod hoc ideo est, quia objectum sibi
ter movet, vel ambo suas species causant,
prtesentatum, et expressum per phan-
etiam in lumine Solis; sed efficacius lumen
tasma, inclinat et excitat potentiam ad
Solis impedit ne lux illa debilis percipia-
intelligendum, quem tamen actum non tur, quomodo impedit ne de die videantur
elicit intellectus virtute propria, sed slelloe, quoe tamen lunc multiplicant suo5
aliunde excitalus, sine specie impressa. radio5. Si vero teneatur, quod una tantum
Exemplum de magistro excitaute intel- sitqualitas sensibilis in illis nocte lucen-
lectum discipuli per exempla sensibilia, libus, ipsa virtualiter continebit lucem, ct
qui non imprimit aliquid in ejus intel- colorem, et duo reproesentativa eorumdem,
lectu. Exemplum etiam de primo mo- ita quod nunquam idem erit reproesenlali-

vente, quod movet ut amatum, et desi- vum utriusque.

Alii tenent et satis probabiliter, fere
deratum per modum fmis allicientis ap- cl

petitum, proi)ter ejus bonitatem, nihil in idem incidunt, quod res noctu lucentes,
ut quercus putrida, oculi felium, squam-
tamen appetitui imprimendo.Tene quam
mse piscium, de quibus Aristoteles 2. de
partem volueris ; prima tamen videtur
Anima, lext. 72. habenl aliquid lucis secun-
verior.
dum magis perspicuas, et aliquid
partes
coloris secundum partes magis opacas,
ANNOTATIONES
noctuque videri secundum priores tantum,
CONCLUSIO I eo quod color tunc non illuminatur per-
fecte , interdiu autem color tantum vide-
Dan las esse species int^dligibiles.
tur, quia satis illuminatar, luxautem non,
17.
(a) liespondeo una opinio communis cst, qaiaaSoleoffuscatur. Ita D. Tlioni. in text.

elc. Ilanc opinionem, dandas esse specles 72. citalo. Gommentator, Alberl. Thienen-
inlelligibiles, fase probatDostor l. d 3. q. sis et alii ibi.

6. et rationes ibi posilse fere eaedem sunl Alii ideo dicunt colorem noctu non vide-
18.
cum liic adductis. Prima est, quod nece.s- i'i, et lucem sic, quia ad hanc videndam,
sarium esl universale praisens esse intcUec- non requiritur illuminatio medii, sed ad
liii priusquam intelligat, neque aliter po- colorem sic. Gonstat enim quod ocuU fe-
lest esse prajsens, quam per speciem. Di- lium in magna aula, et obscura videntur,
 OTI.ESTIO XVII 583

neqiie videlur quod possinl Lolam aulam 2. quxst. 1. Richard. arl. 5. qupest. 2. D.
illuminare. Verum hoc niliil probat, quia Thom. 1. part. q. 55. art. 5. Albert. 2.

diceretur illos oculos instar candete par- d. 3. arl. 15. Scoti 1. c/. 3. q. 6. Sed hic pro-
V3e (el idem est de lapillis preliosis) illu- blematicus est, licet communem opinio-
minare aulam. nem veriorem putet, ut conslat ex ultimis
Tcrtia ratio, quia inlellectus agens est verbis hujus qutEslionis.
activus, esl enim illud qiio est oninia face-
re. 3. de Anima. lext. 17. el 18. sed nihil CONCLrSlO II

agit in phantasia, quia non est capax effec- Xec ^peciem, nec actiim inlelligendi fieri a
tus spiritualis ; ergo in intellectu possibili, phanfa!^male
in quo nihil aliud producere potest nisi
speciem. (h) Alia opinio quad nullaspecies, ctc.
est, 20.

Dices producere universale relucens in Refutat clare, et efficaciler opinionem quo-

phantasmate, quia hoc est esse diminu- rumdam.lenentium speciemintelligibilem,
tum, sicut reprsesentalio. Conlra, actio rea- vel actum intelligendi fieri a phantasmate,
lis petit lerminum realem ; ergo agens vel objecto extrinseco, quoe ex parte est
facit aliquidreale reproesentativumuniver- Goffr. quodlib. 6. qusest 7. et quodlib. 8. q.

salis, hoc autem non esl phantasma, ut 2. ubi ncgat actum intelligendi eftlci ab
ostensum esl ; ergo. intellectu, sed a phantasmate. Ratio hujus
19.
Inferius Quarta ratio, quia magis universale, non esL; quia tam phantnsma, quam objectum
non po(est
ada'qitale polest repraesentari secundum suam uni- exlrinsecum, imperfectiora sunt specie et
reprwicn- actu intelligendi, quia Ikbc sunt spiritua-
versalitatem ad omnia contenta in eo, per
tore supe-
ius. speciem objecti particularis, vel minus lia, illa corporalia. Neque dici potest, quod
universalis ; ergo per aliam sibipropriam. in virtute intellecLus agenlis efficiat effec-

Antecedens patet, quia superius non potest tus se perfectiores ; tum quia intellectus
repraesentari adoequate per parlem subjec- agens nihil producit in phantasmaLe. vel
livam ; ergo nunquam concipitur univer- objecto ; lum etiam, quia contra hoc proce-
sale, ut tale, in phantasmate. Hisce ratio- dunt validae rationes Scoti 4. d. 14. q. 3.

nibus probatur dari speciem intelligibilem quibus probat accidens non producere
ratione universalitatis objecti ;
primo ex substanLiam in virtule substantiai.

parle phantasmatis ; secundo ex actione

VaritV sententvr, an phantasma concurral
intellectus agentis ; lertio, ex parte magis
ad speciem intelligibilem
universalis, de quibus fusius Doctor 1. rf,

3. g. 6. (c) .\lii dicunt ad rationem proedictam 21.

Lllima ratio quia inlellectus habet ope- fpiod intellectus, etc. Ilic tangifur contro-
rationem separabilem a corpore, alias non versia, an phantasma immediate, concau-
posset esse sine corpore, secundum Phil. 1. set speciein inlelligibilem simul cum in-

de Anima, lext. 12. 13. ergo inlelligere po- lellectu agente. Prima senlenLia csL, om-
test sine phantasmate ; ergo per speciem. nes sensus internos concurrere, el agere
Pro eadem adducit Scotus 1. ^. 3. q. 6. art. in possibilem,sicut et omnes externi in sen-

rmm. 3. varia loca Philosophi, ct August. sumcomraunem, ita ApoIIinaris 3. de Ani-

12. Trin. cap. 14. et lib. 13. cap. 4. et lib. ma, q. 6. et videtur D. Thom. q. 18. de
15. cap. 7. el 21. quibus adde loca, et ra- Verit. art. 9. consentiunt Conimbr. 1 . Phy-
tiones ad oppositum adduclas. Conclusio sijc. cap. 1. qucest. Sed tenent tantum
5.

harum ralionum,nempe dandas esse spe- phantasiam sic concurrere 3. de Anima,

cies intelligibiles, est communis Philoso- c. 5. q. 6. cumCajet. 1. p. q. 79. art. 3. et q.

phorum, ct Theologorum, Alens. 2. part. 85. arl. 1. quia dignitalis ordo postulat, ut
q. 24. memb. 2. 3. D. Bonav. 2. (/. 3. artic. potenlia propinquior dignitate,lanLum con-
 584 DE ANIMA
'•urrat cinn intclleclu. Yerum sl lenealur etiam quomodo hoc fieri posset de absolula
plures Gsse sensus inlernos, videtur idem Dei potentia, difficillimum est explicatu.
quoad lioc, de omnibus judiciuni, quia Fnde August. 12. .<inper Gen. ai lib. 16.
omnes sul)minislrant immediate intellec- Son cst putandumaliquid agere corpus in
tui,et non impediuntur situ ne cum eo con- spirilum, tanquam spiritus corpori facienti
currant. Verius tamen est, unicum tantum mat^rice vice sublitur, ofnni enim modo
esse sensum inlernum, qui variis vocatur prwstantior est qui facit, ea re de qua fa-
nominibus, propter varia ejus munia de cit. Ideo Scolus 4. dist. 44. qusest. 2. negat
quo dixi annol. 2. ad q. 9. ignem inferni Physice cremare spiritus ,

Secunda sententia est Platonis in Menone, et alios circa hoc explicandi modos, exco-
et Avic. G. Natur. p. 5. c. 6. 7. species in- gitat. Secundo, per elevationem, vel illu-
telligibiles defluere in animam a substan- minationem phantasmatis per intellectmn
tiis separatis, vel ideis, quem errorem re- agentem, nihil ponitur in eo, quia intel-
fuLat D. Tliom. 1. p«r/. q. 84. art. 2, quia lectus nequit efficere, nisi spirituale, cujus

ex eo sequeretur, quod cfecus natus posset phantasma est incapax ; ergo quoad illam
videre colores. elevationem nil Thom.
efficit. Tertio. ex D.

Tertia sententia et communior, pliantas- part. qusest. 45. art. 5. instrumentum sem-
ma concurrere active ad speciem intelligi- per assumitur ad agendum, mediante ali-
bilem. Ita D.Thom. de Verit. quwst. 10. art. qua actione sibi propria, et connaturali,
6. et 2. conir. Gent. cap. 11. ubi Soncin. 7. prout in inslrumenlis naturalibus induc-
Mel. quresl. 12. Ferrar. 3. de Anima, qnaest. tione patet ; at res materialis ex se nihil
13. Capreol. 2. dist. 3. quxst. 2. artic. 3. potest circa spiritum. Hanc ralionomaddu-
(Ln]e\.. \. part. qutest. ^iS. art. 2. et 3. dc co, quia ad citatos Thomistas valere potest.
Anima, cap. 2. Apollin. 3. de Anima Cajet. X.part. quasst. 79. art. 3. dicit intel-

quwst. 6. Thienen. cap. 5. Jandun. qusest. lectum agentem illuminare phantasma,

15. ^gid. qnoiil. 5. quiest. 21. Conimbr. 3. non formaliter producendo lumen in eo,
de Anima, c. 5. quvst. G. riui pro eadem ci- quia est incapax luminis spiritualis , sed
An pltan- taut Scotum 1. d. 3. quxst. 8. et quold. 8. objective assistendo ei extrinsece ; etsic fa-

rn^.T.^\\,l artic. 1. An autem concurrant ut causa cit ut in eo appareat quidditas sine condi-
trumenta- principalis, non om-
vel instrumentalis, tionibus individuantibus, et phantasma
iU speciei.
nes conveniunl communis tamen mstru-
, dicto modo illuminatum producere potest
mentalem ponit, teste Suar. 4. de Anima, speciem.
cap. 2. qui fere omnes citatos hoc sensu Eumdem modum tenet Javellus 3. de
23.
adducit, et D. Thom. c/. art. 1. iia habet Anima,quasst. 3. sed figmentum merum est Rejidiur
j .
.,, -11 Cajelani
expresse. Modus explicandi est, quod in-
. . •

iste raodus, quia, cum per illam illumi- rnodus.

tellectus agens conjungitur phantasmati nationem phantasma maneat omnino im-
contactu virtuali, eique virtutem tribuit ad mutatum, nihil potest modo, quod non po-
efficiendam speciem, et hoc sensu dicitur lerat prius. Pr3eterea,iIIaintrinsecus objec-
illuminare phantasma. Alium modum sin- tiva illuminatio, seu assistentia, si est ac-
gularem Cajelani postea ponam. Probalur tio realis, erit productio speciei, vel intel-
h;Bc, primo,quia pran-equiritur phantasma lectionis, quia intellectus non habet alias
ad speciei productionem ergo ut ejus ; actiones reales, sed constat nnitram ho-
causa, quia non ut conditio. Secundo, alio- rum esse, si non est actio realis, illumina-
quin non ost quare assimiletur species tio est mere fictitia.

phantasmali. In hac quoestione convenitur, quod intol- Quare o-

22. Contra hanc, primo, quia instrumentum lectus agensnon speciem, nisi pra^de- lelligenum
facit

,/J^yj''''j'"J_
inferioris ordinis, non potest naturaliter terminetur a phantasmate. Patet experien- p/«'f'"«f- *^
^-
mata ri-
leniia. atlingere effectum superioris ordinis, quia tia, et ideo dixit Pbilosophus oportere in- mari?

I
 QU^STIO XVII 585

lelligenlem phanlasmala, speciilari ;

quod appetitus sensitivus est causa totalis sui

verum est, tam in acquisilione specierum, actus, requirenstamen praesuppositive ac-

quam in earum usu, de quo poslea q. 18. lum sensus externi. Magis oppositum est
Ralio est, quia inlelleclus agens indifferens exemplum de speciebus externis^ et inter-
esl ad has, vel illas species, nec est a quo nis sensus enim internus non recipit spe-
;

determinetur, nisi plianlasma. Etsiqu«ras ciem, nisi externo sensu cognoscente, et eo

an a phantasmale impresso, vel expresso. recipit meliores, quo ille exactius sentit ,

Respondelur, ab expresso, quia phanlasma lamen sensus externus non imprimit spe-
non determinat intellectum,sive concurrat ciem inlernam, alioquin contra commu-
cura eo^ sive non, nisi operando, seu phan- nem poneremus sensum agentem ; irapri-

lasiando. mitur ergo ab ipsa sensatione externa im-

CONCLUSIO 111 mediate, (quia non est dare aliud a quo
imprimatur) sicut speciesexternaimprirai-
Phanlasma non concurrU actwe ad speciem
tur ab objecto externo. Si aulem leneatur
inlelligibilem
cura quibusdam, dari sensum agentem,
04 Propler quinquerationes hic adducLas a internus sine concursu externi, agit suam
Doclore, quoe sunl clarae et efficaces, et speciera, pra^supponendo tamen operatio-
duas quas adduxi contra illam senlenliam nem sensus externi ; et sic intellecLus agit
Phantas- communem, videlur verius, phantasma suam speciem, supponendo operationem
conoirre Phvsice effecLive non concurrere ad spe- phantasiae, sine ejus concursu.
^\d'spe-' ^^^™ inlelligibilem ; tum quia est ad eam Neque hsec resolutio videtur esse contra Q^iid Sco-
tiis s^txlxt
^'"'/.V^'*'' efficiendam improporlionatum, tum eLiam Scolum, licet enim dicat 1. dist. 3. quasst. de concur-
ligiotlem/
quia intellectus agens est sufficientissirna 8. quod inlelleclus cum phantasraate inte- ta-^malil'
ejus causa, continens eam in sua virlute ;
grant unam causara totalem speciei, et 9^^ ^P«-
° ctem,
et ideonon esL recurrendum ad aliam cau- <juod intellectus est causa principalior ; id
sam, maxime, cum inde occurrant gravis- commode intelligi potesl, sensu a nobis
simae difficullates, ut Lactum est. RaLiones phantasma concurrit deter-
explicato, quia
auLem adducta^ conLra concursum intru- ^minando per modum exemplaris, et exci-
mentalem, forlius improbant concursum tando intcllectum ut suum effectum pro-
causae principalis, cum in lioc major pro-
ducat, non autem influendo imraediate in
portio requiraLur ad effectum quam in illa.
illum. Quod vero id intendat,colIigi videtur

CONCLUSIO IV ex ipso Quodl. 8. art. 1. ubi dicit intellec-

tum agentem el phantasma esse causaspar-
Phaniasma delerminal intellectxm mate-
tiales speciei, secundiim aliquos, quDe ulti-
rialiter et exemplariter, et explicatur
ma verba non poneret, si ipse ita sentiret.
quomodo
Pra3terea, h;Bc pars negans activitatera 23.

2:5. Dicendum ergo, quod phanlasma deter- phantasraati respeclu speciei, est confor-
Quomodo mis sententise Scoti,qua fuse A.d. qugest.
phantasma
jj^ijjjjt intellectum malerialiLer, '
et exem- 1.

determhiat plariter, eo quod prasbet ei raateriam, seu 5. probat, contraD.Thomam, Sacraraenlura

*"tMwr" oxemplar, ad efficiendum speciem inLelli- non possc elevari, ut causet instrumentali-

gibilem; cum enim anima per iraaginatio- ter Physice gratiam, propter improportio*
nera cognosciL rera aliquara, sumiL maLe- nem malerialis causoe ad spiritualem effec-
riam, seu inde exciLaLur, ut per vim spiri- tum. Verum hoc non multum urget, nec
tualom,id esL,intellecLum agentem,eamdem in eo se fundat pnccipue Doctor, quia 2. q.

rem depingat in possibili, producendo in 3. quxst. ad 2. et qusest. 11. adl. tenet

10.

60 speeiem ; ad hoc autem sufficit radica- corpus, ut causam rainus principalera age-
tio poLentiarum in eadera aniraa, sine in- re in spiritum, ut comproducendo speciem
fluxu unius poLenLiae in aliam, quomodo in intellectu Angeli.
 586 DE ANIMA
Adrationes pro senlentiacommuniori su- sed improbabile non est speciem aliquam
pra adductas. Ad primam, patet quare re- imprimi sensui communi, vel phantasise,
quirilur phantasiatio ad speciei productio- quia cognoscit fundamentum illiusallerius
nem, sine eo quod concurrat ad eam, id relationis odii ; eslo id in nullo sensu ex-
enim provenit ex subordinatione potentia- terno fuerit, quia ipsa potentia ex sensatis
rum. Ad secundam assimilatur species elicit insensalam speciem, de quo dixi q.
pliantasmati, quia ad ejus exemplar inlel- 9. num. 12. Vide dicta ad q. 8. fin.
A quo cau-
lectus agens eam efticit. neque assimilatio De speciebus intelligibilibusgenerum,et santurspe-
cies gene-
arguit efficientiam ejuscui res assimilatur, conceptuum universaliorum, quidam te- rum et
sicut nec dissimilatio nonefficienliam; alio- nent quod ab intellectu possibili cum phan- magts u-
niversa-
quin inlellectus agens non efficeret speciem, tasmale fiunt. Ita Conimbric. citati. Pro- lium ?

quia minus assimilatur ei quam pliantas- bant, quia intellectus agens cum phantas-
mali, et tamen secundum illam senlentiam mate efficiunt imaginem speciei specialis-
communem, est causa magis principalis simip, quia causa naturalis non impedita,
speciei, et plianlasma tanlum instrumenta- primo elicit perfectissimum effectum,quem
lis, vel minus principalis. potesl (quamrationemsumpserunt ex Scolo
I. d. 3. q. 2. num. 23. de qua etiam fuse
DURIUM.
actum est quxsi. prceced.) hac autem pro-
Quarum rerum species efficere potest intel-
ducta non possunt producere alias species,
lectus agens
quia idem manens idem semper facit idem,
27. Dubium hoc locum habet, si ve phan tasma 3. Physic. cap. G. iext.^^. Hancsententiam
concurrat, sive non ad productionem spe- asserunl esse communem, neminem tamen
ciei. llespondetur primo, omnium quanti- pro ea referunt.
tatum corporalium species potest animaac- Oppositum tenendum est cum Scolo loc. 28.

quirere. Ratio est, quia sub sensum ca- cilat, niim. 18. Primo, qula Philosophus 3.

dunt, sive emitlant speciem propriam, sive de Anima, cap. 5 et passim, ponit munus
non, de quo dixi ad q. 6. annot. 2. intellectus agentis esse facere intelligibile

Actio,vas- Secundo, idem est de qurJitatibussensi» poLentia, intelligibile actu, per produclio-

"guancio,' bilibus ;
quia ha^c cognoscuntur per sen- nem speciei ejus, quod post eum tenel

/^ "'< ^^"^^' ^^ P®^ species proprias, sunt enim communis. Secundo, possibilis hac ratione
h
proprias propria sensibilia. Tertio, idem dicendum erit agens, et tamen dubium est an sit ac-
sjieci s.
^^^^ deactionibus, et passionibus externis, livus, etiam respectu intellectionis, de quo
Inlellectus
ac etiam de quando, et situ, quia hsec sunt fuse Scotus quodlib. 15. ari. 1. ubi in hoc ai/ens eli-
cit species
sensibilia communia, vel reducuntur ad problemalicus manet. Tertio, si valeret ra- intelligibi-
les quas-
ea, et experientia patet a sensu percipi, tio adducta, sequeretur quod intellectus
ciimgiie.
quod explicui ad q. 0. possibilis lantum eliceret speciem generis
Anrelatio- Major difficultas est de relationibus, an infimi, quia idem 7nanens idem, etc. et
nes habent jiabeantur proprie earum species. Affir- species graduum superiorum a neutro in-
species / ^ ^

mant Conimbric. 3. de Anima, cap. 5. telleclu fierent, ac per consequens non da-
qusest. 5. saltem quoad multas relationes, renlur omnino.
quia phantasia cognoscit relalionem amici- Ad rationem ergo, dicoquod non manent
tia), odii, etc. Oppositum forle verius, et intellectusagens, etphantasia eodem modo
ratio est opposita, quia sensus non cognos- post elicitam speciem nalurse specifica?, ac
cit relationcs, earum funda-
sed tantum antea, quia jam disposita sunl ad alia im-
menta ; sub nullum enim sensum exter- perfectiora reproesentanda ;
phantasma
num cadunt, quia non sunt quanta, neque cnim ordine quodam movet animum ad
internus cognoscit, quod omnes externos omnium graduumspccies, et primoadper-
effugit. Videquae dixi adquiesi. 8. in ftne fectiores, quibus elicitis, movct ad imper-
 QU^STrO XVII 587

fecliores, sicul in opposita sentenlia D. proprium dupliciter. Primo, ila quod huic
Thomoe de qua lale egi qiisest. prxceienti, rei, et non aliis conveniat, el hoc sensu Iia-

inlellectus agens, et phantasma non possunt bemus eliam de Deo conceptum proprium,
reproesentaregradus inferiores, donec prius scilicel entis infiniti, summe boni, elc. de
Concepius
repmesenlent universaliores, quibus re- quo Scotus ad mim. 17. Secun-
3. quaest 2, proprius
duplex.
praesenlatis, possunt reprsesentare inferio- do, dicitur proprius, quandoab ipsare im-
res, non ante, quod lamen falsum esset, si mediale, vl4 ab ejus propria similitudino,
ista ratio valeret : quam etiam responsio- absque negalione, vel analogia, habetur,: et

neni Conimbricences dabant ad rationem hoc sensu intelligitur hoec senlentia, sci-

eis objectam de gradibus superioribus, ge- licet quod res quoe sub sensum cadunt, ut
nere infimo, vel negabant horum dari spe- accidenlia sensibilia, propriis concepLibus
cies, quod est absurdum ,
quia quod pro- cogno5cuntur,aIia vero,esto materialia sint,

bat dari speciem animalis, idem probat de minime.

corpore, et substantia. Probatur primo, materialis substantia,
vel esL materia el forma, velconstat ex eis;
EUBIUM ALTERUM sed neutrius habemus concoptum, vel spe-
ciem propriam, quia materiam cognosci-
Ulrurn intellectus efficere possit speciesprj-
musper analogiam ad materiam arLificia-
prias substanliarum corporeariim
lium, vel subjectum accidentium, et for-
Affirmant communiter Thomistse, ut vi- mam ex effecLibus,et operatione,per simili-
dere est iii Soncin. 7. Met. q. 13. et 14. et tudinem ad formas accidenlales. Secundo, Quomodo
Javello q. 3. quos sequuntur Conimbr. ^.de idem est de homine, et de aliis subsLantiis materiam
et formam
Anima, cap. 5. q. 5. art. 1. Ilabet D. Thom. corporeis judicium ;sed de homine,constat cognosca-
mus ?
(Je Verit. q. 10. art. 5. el Opiisc. 29. Jandun^ non haberi propriam speciem, cum ejus
lib. 1 . q. 10. Ferrar. lib. S.q. 3. Cajet. 3. p. anima sit spiritualis, sed fantum per ana-
q. 76. art. 7. Qualuor ultimi tenent cogita- logiam, et operationes eam cognoscimus.
tivam exprimere propriam speciem singu- Antecedens patet, quia experientia conslat
laris substantiop. Javellus, et Soncinnaspu- non efformari a nobis magis proprium con-
tant intellectum agenlem ex eodem acci- cepLum bovis, quam hominis.
dentis phanlasmale, efficere speciem acci- quod explica-
Tertio, experienLia palet, 31.

dentis el substantiae. mus substanLiam, per id quod subsLat acci-

dentibus, vel per ordinem ad sensibilia ;

CONCLUSIO V. ergo non habet propriam speciem, vel con-

ceptum. Quarto ex Scoto d. ista quaest. 3.
Pro hoc statu nullam habemus speciem
si substantia immediate immutaret intel-
propriam substantiie
lectum nostrum, ejus absentia cognosce-
30.
^'ullius Opposita sententia verior est, nempe in- relur ab eo, et sic naturaliter sciret absen-
substaniia; tellcclum nostrum pro hoc stalu, nullam tiam panis in Eucharistia. Antecedens fun-
pro 7iu).c , . . .
, .

habemus habore speciem propnam, vel propnum datur in Philosopho2. de Anima, text. 103. Visus per-
cipU tene-
ponceptum substantiae, vel aliarum re- dicente,quod visus esL tenebroe percepti-
c^cTnium bras.
yei spe- rum, quse per se non sunt sensibiles. Ila vus, quando scilicet lux non est.
Scolus 1. dist. 3. quaest. 3. num. 9. et d. 22. Dices, proccdere lanLum de cognitione
guaesl. i. num. 2. el qusest. 1, Prol. num. intuiLiva, non de abstractiva, quia haec stat
II. llich. 2. dist. 24. quaest. 3. circa 3. prin- sine proesenlia reali objecti. Contra, sal-

cipale. Hervajus quodl. 3. art. 3. « 12. ad tem facit conlra D.Thomam et alios citatos,

4. omnes Scotistse, quos sequitur Suar. lib. asserentes cogitativam efficere propriam
4. de Anima, cap. 4. speciem singularis subslantiae, quod ne-
Pro explicatione, nota conceplum dici cessario intelligunt de intuitiva ergo cog- ;
 ;

588 DE ANIMA

noscet cogUaliva absentiam panis in specie- Gsse, nunc frigidum, ex quocolligilaliquid

An scie>t- bus Eucharislise. Secundo, cognitioabslrac- ibi esse, etsi nesciat quid sit distincte.
tia abs-
Iractiva liva supponit realem prsesenliam cogniti Infertur secundo cum Scoto 1. d. 3. q. 3. „3
sjippoiia(
intuiH-
aliquando habilam, a quo relinquilur spe- cum quidquid concipimus de substanlia,
cies, per quam postea in absenlia cognosci- abstrahatur a conceptu accidentis, si nihil
tur, et qui vidit tanlum hostiam consecra- esset commune univocum uLrique, quod
tam, non habuit realem praesentiam panis, nullum concepLum quiddiLativum habere-
et tamen eodem modo se habel quoad noti- mus de subsLanLia,eL sic conveniunt in ente;
liliam abstractivampanis in Eucharistia,ac et ideo abstrahcndo concepLum enlis ab ac-
alius qui vidil hostiam non consecratam ;
cidente, habemus conceptum quidditativum
ergo ralio procediL de utraque notitia, quia substantise, quia univocum, et ipsa supe-
abstractiva supponit intuilivam, nisi spe- riorem."SimiIi ralione probaL ScoLus 1. d,

cies abslractivce habeanturperinfusionem, 3. q. 2. n. 9. 10. eL d. 8. q. 3. num. 9. si ni-

el non per inquisitionem. hil esset univocum Deo, et creaturae, quod

Quinlo, nulla cognitio haberi potest de non plus cognosceremus ex sapientia,

Nulluin substantia pro hoc slatu, nisi medianle ac- quam concipimus in creaturis, Deum esse Soiaten-
accidens
ut cogni-
cidenle sensibili, ul passim habel Philoso- sapientem, quam lapidem. Ratio
quia nunc nL est,
tum repra' phus ; ideo enim oporLet inLelligenLem pro nunc non possumus habere concepLum,
sental a- '^ntlTk^ro-
dcpquate phantasmaLa speculari, unde qui careret nisi causatuni a specie intelligibili eorum, >*^'«-

et distinc-
substan- omnibus sensibus, niliil intelligere posset quoD naturaliter nos movent, (et sunt sola
te
tiam. sed accidens tale non poLest repra^sentare accidentia sensibilia, ut osLensum est sed
)

distincLe, et formaliter substantiam, alio- hoectantum reproesentant suum objectum

quin esset ejus specios inLcIIigibilis, neque proprium, et quaj essenLialiter, vel virtua-
virlualiter, vel eminenter,quia sic noncon- liter conLinentur in eo; ergo si nihil ejus-

tinel substanLiam, et sicut se habet res ad dem raLionis univocae est in Deo, et creatu- Quomodo
csse, ita ad cognosci. ILa ScoLus 1. dist. 3. ris, ex atiribulis, ut sapientia cognila in ,^^"1"
IH^
Qua eLiam raLione opLime probat creaLuris, quomodocumque cognoscaLur, telligimus?
q, 2. n. 9
2. d. 3. q. 9. contra D. Thomam, Angelum sive per propriam speciem, sive non, non
per suam essentiam non cognoscere Deum possumus intelligere sapientiam in Deo,
ex creaLuris,medio modo inLer cogniLionem plusquam rationem lapidis, quia si prsecise
beatam, eL cognilionem nostram. admittatur attributio analoga, conceptusad
ConfirmaLur, quia phanlasma accidentis conceptum, poLest formaliter lapis tribui
non reproesenLat nisi accidens, cujus cst ad aliquid in Deo, uL ad suam ideam ; cL

exemplar ; ergo non concurriL nisi ad pro- sic LanLum IribuiLur sapicnLia, si negeLur
ducendum speciem accidenlis. PaLeL conse- univocaLio enLis Deo, eL creaturis.
quenLia, quia ejus vis effecLiva non plus se
Solvuntur objectiones contra allatam
extendit, quamvis repra^sentaliva.
senlentiam
Quo ordi- Ex quibus inferLur inlellecLum noslrum
nc intelli-
gimus sen- primoaccipere
speciem intelligibilem acci- ObjiciLurprimo, quia subsLantiaestprior
3i.
sibilia pro
denlium sensibilium, quorum phantasmata cognitione accidente. 7. iMet. text. 4. ergo
pria, com-
muma, et eum determinant. Itaque prlmo inLelligiL ejus cognitionon habcLur ex cogniLione ac~
per acci-
dens? sensibilia propria et secundario sensibilia cidentium. Secundo accidentia non possunt
communia, quoe propriorum noLiLiam mo- concipi, nisi in ordine ad substantiam ;

dificant, ut dixi ad q. 6. postea autem non ergo haec prius concipitur. Tertio, sub-
proprio conccptu, sed confuso, etcommuni, stantiam cognosci uL subjecLum, est eam
vel ex discursu concipit accidentium sub- cognosci relative ; ergo supponit ejus cog-
jectum, videns transmutationem acciden- niLioncm absolutam. Quarto, sequeretur
liumcirca illud,verbi gratia, nunc calidum subslantiam non cognosci a nobis quiddita-

i
 QU^STIO XVII 589

tive, nec prsedicala ejus quidditativa dis- veriorem, quam absolute tenet, et fuse
cerni ab accidenlibus ; consequens est fal- probat 1. d. 3. quaest. 6, sed species inuni-
sum, quia cognoscitur homo animal ralio- versum negant, Dur. Bacon. Goffred.IIenri-

nale, etc. cus, citati ad quxst. 24. annot. 1. idem as-

Quomodo ^^ primum, substantia secundum se,est serunt Piccolomineus lib. de Humana
'^ '
coqnttio '

iccidentis, prior cognitione accidente, quia perfeclior, menfe, cap. 7. Zabarella lib. de speciebus
•st prior, , ^ , , ,.
ei posie- non tamen quoad nos. becundo, est etiam intellig. cap. 5. Buccaferreus 3. de Anima,
quia accidens 22. quos citat Philip. Faber Theorem.
fon7mh- Prior cognitione distincta, lect.

iiantiw. pendet ab illa in esse ; sed hoc est prius 79. ubi minus vore dicit fere omnes recen-
cognitione confusa, quia prius sensibus tiores hanc sentenliam tueri, cum opposi-
objicitur, et habita hac cognitione confusa tum fere omnes recentiores teneant, ut vi-

accidentium, devenitur ad cognitionem dere esL in Conimbr. 3. de Anima, cap. 5.

distinclam substantiae, quo modo pro nunc quaesl. 3. d'^ Anima, cap. I. Tolet. 3. de
haberi potest. Ad secundum, negalur anle- Anima, quxst. 21. Hurtado de Anima, dis-
cedens, cum non sint relativa respectu put.\2.sect. l. et expositoribus D, Thom.
subslantiae ; sed eo concesso, sufficit quod 1. part. quxsl. 84. art, I. et 2.

concipiatur substantia conceplu confuso, Pro intelligentia hujus sententioe, adver- Spedes in-

non distincto. Ad tertium. illa relativa co- tendum, quod species intelligibilis est ima- //^^ '^^^^j^"

gnitio supponit absolutam, non distinclam, repraesentans rom intelligibilem. Dici- et quare
j!ro
^ '
^ sic dicta?
sed confusam. Ad quartum, tantum liabe- tur intelligibilis, quia ab intellectu fit,

mus cognitionem quidditativam confusam phantasia aliquo modo concurrente, lit su-
de substantia, e;jusquo pra^dicatis essentia- pra dicum est. Dicitur impressa, quia ante
libus : cognoscitur a posteriori a nobis per inlellectionem, in intellectum possibilem
effectus, et accidentia, et ex diversis effec- imprimitur, manetque in eo,actu transacto.
tibus, et proprietatibus, et accidentibus Hoec ergo sententia negat talem speciem
devenimus ad formandum diversos concep- esse necessariam, sed sufficere vult ipsum
lus de his, et illis substantiis, imponimus- phantasma ;
quia hoc sufficienler reprse-
que eis diversa nomina ; et his conceptibus sentat intellectui objectum intelligibile, ita
utimur, ut quidditativis, elsi tales proprie ut possit immediate elicere intellectionem
non sint, quia non possumus alios magis sine ulla specie media, sed ipsum phantas-
f^^ul^us
guomodo proprios, vel e.ssentialiores de eis habere . ma vocat speciem, quia illuminatum ab
cognosci- ^. .,,....
mHs siih- Dicunturautem quidditativi, qum nonsunt intellectu agente, reprsesentat objectum
siandam.
accidentales quo sensu
illis substantiis, intelligibile. Vocat etiam expressam, quia
Scotus 1. d. 3. qusesl. 2. num. 5. contra non imprimitur, nec remanet in inlellectu,
Henricum probal nos Iiabere conceptum sed tantum exprimit, et repraBsentat. Alii
quiddilativum de Deo, ut distinguitur sci- vocant ipsam intelleclionem speciem intel-
licet ab attributali conceptu, cujusmodi ligibilem et impressam, quia vere impri-
est conceptus summi boni, justi, etc. mitur. Non negat isla sentenlia species An-
gelo, neque animiT3 separatoe, quia in his
CONCLUSIO VI phantasma non est, quo intelligibilia re-
pra^sentari possint, et ideo aliquid aliud
Probabililer non sunl necessarix spccies
in eis ponendum est.
inlelligibiles.
Fundamentum est, proeter rationes quas
^3.
("^) Pi^^vterea, oslendo qnod non requiritur hic adducit Scotus, aliasque multas a cita-
species, etc. Tuetur problematicc non esse tis Doctoribus allatas, quod entia non sunt
necessarias species inlelligibiles ; et probat muIlipUcanda sine necessitate, ut tenet
quatuor rationibus, sed in flne tenet reso- Philosophus 1. Phijsicor. text. 50. et 3. de
lutive sentenliam ponentera species, cssc Anima, text. 60. et d. Physic. text. 48. qui-
 590 DE ANIMA
bus locis dicil,quod nalura nihil facit frus- mum, quia phantasma reprsesentatquiddi-
tra, atque paucilalem esse semper ponen- tatem absolutam prima3 intentionis. llatio

dam, si sulficiat. Quod vero hic non sint autem majoris, vel minoris universalitatis,
necessarioe species, patet, solvendo ratio- est secunda intentio, quoe sequitur ad illam
nos, quse pro earum necessitate adducun- intellectionem absolutam quidditatis ; et

tur. Sed hoc opus, liic labor est, neque ul- hsec est in intellectu subjective, tanquam
se)7i/jei' /10- \\im reperio qui id prceslitit ;
quia tamen ejus effectus, ad quam non opus est specie

JufficU.^'^ Scolus ponit lianc problematice, etsi verio- intelligibili prsecedente, sed sufficitsolum
rem putet esse communem, satagam ali- phantasma ad universaliora, sicut et ad in-
qualiter solvere praecipua argumenla com- fimam speciem reprcesentandam, quoad
munis senlentioe.quae sunt urgentissima,ut quidditalem absolutam ,
quia sicut natura
videre est in Scoto /ifc, et fusius 1. c/. 3. non est de se universalis, ita nec est de se
gitoest. 6. magis, vel minus universalis.
Ad quartum jam dixi animam separa- „-
Solvunlur argmnenta, quibus Scotus supra
tam, et Angelum posse habere ope- A/>geiispi
post primam\resolutio7iem, probat dari, . , , . cirAahstrc
rationes. quia possunt habere operationes, hinit.
species intelligibiles.
quia possunt abstrahcre species, quae ipsis
„2^' Ad ^nrimum. UespondeLur, quod natura sunt necessariae, cum careant phantasma-
Natura
non rst de quse cst uuiversalis, reprsesentatur per libus.Quod vero Angeli species abstrahant,
nec
saiis, phanlasma, quia illa natura de se, nec est probat bene Scotus 2. d. 3. qusest. 11. et
singula- Anima,
universalis, nec singularis,sed indifferens, idem oslcndit de 4. d. 45. qugest. 6.

ut habet Scotus 2. d. 3. qusesl. 1. Iloc sensu Ad quintum, quod est apud Doctorem ad
universalc sumitur pro prima intentione, oppositum, respondetur ex ipso hic paulo
seu quidditate, cui atlribuitur secunda in- ante finem, non requiri aliquid impressum
tentio speciei,generis, etc. estque objectum in potentiam, ut de essentiali fiat acciden-
directum intellectus, et non est in intellec- talis, si est potentia activa, sed id lccum

tu subjective, sed objective tantum ;

quan- tantum Iiabet in polentia passiva ; intellec-

doautem intellectusconsiderat talemquid- tus autem cst potentia activa ex quxst. 12.

ditatem esse dicibilem de pluribus, et tri- et sufficit phantasma, ut exeat in actum.

buit ei secundam intentionem generis, vel Ad sextum, ex Philosopho, quod anima
speciei, etc. tunc universale hoc modo est locus specierum, 3. de Anima, lexl. 6.

sumptum, est in ipso intellectu etiam sub- el text. 37. et omnia intelligibilia ibidem.

jective, tanquam quid factum per ejus ope- Kespondetur, ex eodem ibidem, esse omnia
rationem, qua3 solutio habelur ex Scoto, ad intelligibilia per actus intelligendi, et esse

primum contra hanc sententiam negantem locum specierum, non subjective, quia sic

species. locatum non est in loco, sed expressive ; et

Virum in- secundum. Respondetur, intellectum
i^^ sic phantasmata exprimunt intelligibilia,et
iellecliis •.,,,.
. .

ar/ens eii- agenlem elicere ipsam mtellectionem in dicuntur species, ut dictum est. Praelerea,

iTciidncL possibili, de quo late Scotus quodl. 15. ubi locus hic videtur ad oppositum, quia ibi

problematicus est, an agens, vel possibilis dicit Philosophus animam esse locum spe-

intellectionem eliciat. Elicit etiam agens cierum, non totam, sed intellectivam ,
quia
speciem inlelligibilem in Angelo, et anima constat species esse in sensu : ergo inten-
separala, in quibus non sunt phantasmata; dit species esse in intellectu ut in Ioco,non
sed in anima conjuncta id non est necesse, autem ut in subjecio , quia e contra sunt
cum phantasmala sufficienter excitent, ct in sensu, scilicet ut in subjecto, non ul in

determinenl eum ad intellectionem. immc- loco, quia eas non servat ; si ergo in inlel-
diate. lectu non sunt, ut in subjecto, erunt lan-

Ad tertium, patet cx solutione ad pri- tum phantasmata. Praetcrea, dicil ibi,quod

 QUiESTIO XVII 591

Text. 2. et speculamur quol quid est, in phantasmali- ex specie, scd ex habitu, et cap. 2. et 18.

fc ' bus, et non dicit in speciebus. ait verbum gigni ex scienlia, quae manet
Septimum argumenlum, et satis difficile in anima.

Andetur li^het Scolus 1. disl. 3. qusest. 6. nuni. 14. Octavum argumentum, (sed non esl Sco-
memoria, guo^ secfuerelur non dari memoriam, nec dantur species sensibiles,
^ ^ ti) sine quibus
si iiegen-
tu species nos recordari posse prffiterilorum, quia si- sensus nequit cognoscere sensibilia ; ergo
ne speciebus id nequit fieri ; consequens idem de intelligibilibus speciebus. R. Buc-
est falsum, ut probat fuse Scotus 4. d. 45. caferreus iib. 3. de Anima, Picolomineus3.
quwsl. 3. el quia anima separatarecordalur de Humana mente cap. 8. Zabarel. lib. de
praeteritorum. rroelerea,est contra,August. spec. intellig. cap. 5. negant dari species
ibi a Scolo citatum, Responde Lur, dici po- sensibiles ;
quam senlentiam tenere viden-
test, sicut intelligimus pro lioc slalu, per tur Cajet. 2. de Anima, c. 5. Niphus lib. de
sola phanlasmata dum intelligimus, ila et sensic contra Jandunum, Joan. de Ilipa
dum recoi'damur. Quod cxperientia cons- apud Capr. 3. d. 14. qusesl. 1. et Gabr ibi
tat, et tenet Scolus 4. d. 45. quxst 3.et licet qua?st. l.ctalii, qui sustincnt actum co-
hoc difficile sil explicatu,tamen eadem dif- gnoscendi non dislingui a specie, pro qua Qui^iegant
ficullas videlur esse in ipsoactu sciendi,ad faciunt multa loca Philosophi 2. de Anima, TihUesVjui
phanlasma
si sufficit sine spccie, vi- text. 118. seittire est quoidam pati, et text. 7j"^' ^i'
detur sufficere ad aclum memorioe. Lo- 138. 139. 140. ait eamdem esse actionem noscendi

tquem quendo de anima separata, dici polcst quod

accipit species recordativas prielcrilorum a
.,
sensibilis,
... ,

et sensus,

Sensato damnat Domocritum dicentem vi-

.

et lib.
, •, ,
de Sensu,
^sse
ei speciem.
ipsum

Deo qucd facilc videlur in

; opinicr.e D sionem fieri per species visibiles. Eamdem
Thom. 1. part. quxst. 89. art. 1. etquoosl tenel Galen. 7. de decret. et Hippocr. 16.
55. art. 2. negantis animam separalam,vel Dur. 2. d. 3. quaesl. 6. Occham 2. quaest.ll.
Angelum, posse acquirere ullam speciem, 18. zt&i Gabr. quodl. 1. Greg. 1. d. S.quxst.
sed accipere eas aDeo, etlicet opposilum 1. et 2. d. 7. quaest. 3. qui putant satis esse
ulriusque doceat Scotus 2. d. 3. qvsest. 10. si objecta inlra debitam sint dislantiam, ut
U. et 4. d. 45. quwsl. 2. pro hac opinione sensus feranlur in ea. Quam etiam senlen-
problematice tenenda admilLerel probabili- tiam partim tenent asserenles visionem
lalem iilius sententioe. fieri emissis ab oculo radiis, non per ali-
Dices, ergo naluralilcr Angelus.et anima quid in eo receptum. Plato in Timoeo, Se-
separala, nullius pra?teriti recordantur. neca lib. 1. .Vrt^ Quaest. Lactanf. lib. de
An a>tima Kospondctur, in illa senlenlii neque quid- Opific. Dei, cap.^8. et alii, quos citant Co-
Q"'!^^ abstractive cognoscunt sine spccie- nimbr. 2. de Anima, cap. 7. quaest. 4.
hi 'rea)^~-
deniur bus infusis, tamcn has eis naluraliter in-
Co.NCLUSlO VII
rum. fiindi dicitur, ct idcm. dicendimi de spe-
cicbus recordativis, casu quo non ma-
alioe incidens.

nerent. Secundo, dici posset quod in ani-

Dantur species sensibihs : Visio non fit per
ma, cl Angclo cx tctibus inlclligendi ma-
extramissionem.
net habitus, qui poslea inclinaret inlcllcc-
»um idem objectum inslar speciei
circa Verius tamen est dari species sensibiles. 40.

jmprcssic, et sic sufficeret ad actum me- Ila Aristoteles de Sens. et Sensib. cap. 2. et

moriic. Itu Scotus hic ad 2. 2. de Anima, lexl. 121. 124. ubi dicit sen-
Conlra hanc scntentiam, quod sicul non sum accipere formas (id esl, species) abs-
:^.
potest prubari, ita nec facile improbari : que maleria, de quo supra quvsl. 5. ot
juxta Iiacc explicari polest August. qucm alias passim. Idem habcnl Anselni. in Mo-
etiam liaec scnlenlia pro se adducit 15. Tri- nol. cap. 2G. Damasc. lib. 2. cap. 20. Au-
nit. 10. et 24. ubi dicit verbum gigni non gusl. 10. Confess. 10. et2o. Alens. 2. part.
 ,

592 DE ANIMA

a qmesl. 22. D. Thom.l. parl.qusest. 53.art. tores pro speciebus argumenta, quibus
1. D, Bon. 2. d. 3. art. 4. qiixsl. 1. Ricli. respondere nimis longum esset, et super-
qiisest. 3. Scot. 1. c?. 3; qncest. 7. mim. 16, fluum, quia allala Doctoris, quibus aliqua-
et 18. et qusest. 6. num. 18. et 2. d. 13. et liler responsum est, sunl omnium urgen-
constat ex reflexione speciei visibilis in tissima.

speculo. Vide Conimbr. 2. de Anima, cap.

6. quxst. 2. et Fabr. Theorem. 79. cap. 3. Solvunlur argumenta adducta a Scoto %.

Quod vero visio non fiat per extramissio- Pra3terea ostendo quod non, etc. num.
nem, patet ;
quia non substantiam extra- 14. contra sententiam commimem ponen-'
mitleret oculus, quod clarum est, neque tem species.
accidens, quia si aliquod, maxime lumen,
ex quo sequeretur, quod in tenebris vide- Quoniam sententiam communem tenen- *2.

ret, imo quod nullo modo de die videret tem dandas esse species intelligibiles, ab-

quia lumen illud Solis lumine olTuscaretur, solute tenet Doctor 1. d. qusost. Q. et hic,

ut supra dictum est hac qua.'sliono de lu- licet sit problematicus, eamdem tamen as-

cenlibus noclu. seril essc veriorem, ffiquum est, ut solva-

De aspec- Proelerea, visio fierel cxtra oculum, et mus argumenta adducla contra eam loco
lu A»U-
pherontis, sic non esset actio immanens. Quod ergo citato, qua? Doctor insoluta reliquil.
qui aere ^"''' "^*^*'"'
vt specuio
dicit Philosoph. 3. Meteor. cap. 4. de Anti- Ad primum, non requirilur species, ut
utebatur. pheroxte, cujus idolum sibi anle oculos ap- potentia reducatur ab essentiali ad acciden- nendi spe-
parebat,quia aerein propellere non poterat, talem, sed ut determinetur ad intelli- uyibiieia ?

ob imbecillilatem, non obstat, quia D. gendum, et ut habeal objectum actu prae-

Thom. ibi ait ipsum reddere causam ex sens in esse reprsesentativo prius natura,
sentenlia communi. Secundo, forte fuil quam inlelligat, et propter alias raliones

lam imbecillis visus, quod in aere, ut in allatas pro speciebus supra a num. 1. qui-
speculo se videbat, et maxime, si humor bus non est ita sufficienter satisfactum,
aliquis crassus ei defluebat ex oculis, quo quin hsec pars maneal probabilior opposila.
aer crassabalur. Vide Conimbr. supra Quod si teneas per habitum scienlire intel-
qusest. 5. et Suarez de Anima, cap. 17. lectum constitui in potentia accidentali,

Ad loca Arislotelis in conlrarium ; sen- erit remota, et incompleta, qu?e non differt
41.
Sentire esl lire est quoddam pati, quia non eliciendo, a potentia essentiali, proprie loquendo.
quoddam Ad secundum dictum est supra mmi. 4.
pati, expo-
sed recipiendo sensationem, fentimus, et
nitur. idem de inlelligere. Vide Scot. 1 d. 3. et seqq. phantasma nihil agere in intellectu,

quxst. 6. ad 4. et qu;i'St. 7. rami. 37. Ad sed per ejus determinationem, excitatur

secundum : specics est actus sensibilis cf-- intcUectus, ut speciem in se gignat. Dices,

fective, et sensus receptive, et quoad

sic non determinat voluntatem producendo
absolutum,est idem actus. Quomodo autem aliquid in ea, neque excitando eam ad ali-

differal ut actio el passio, dixi supra ad quid in se producendum ; ergo idem de

quxst. 7. Ad lcrtium, ideo reprehendit De- intellectu. Negatur consequentia ; intellec-

mocrilum, qnia dixit visionem csse recep- tus mediat interphantasmatisoperalionem,

tionem speciei, in oculo. et volunlalein, et sic eam delerminat ad
Adiinssis, Sed admissis speciebus sensibilibus, ne- suum actum,qui est ejusdem ordinis spiri-
speciebus gatur inde dandas esse necessario intelli- tualis cum ea phantasia autem determi-
;
Quarc in
sensibili-'
bus, non i- gibiles, quia sine his per phantasmata de- nat appelitum sensitivum, quia ejusdem cognoscili-
deo intcUi-
f/ibiles ad lerminari polest intellectus ad inlelligen- ordinis cum ipso, et hinc patel quare non J^n*/-'
«"!-
iniltenda.
dum, ut supra declaratum est. sed siiie requirilur species, vel (fnid simile iu ap- 7'"'^''''-''*'':
ininans ad
sensibilibus non est unde determinetur pelitu antecedenter ad suum aclum, sicut actum.non
sensus. Suntet alia mulla apud alios auc- requirilur in potentia cognoscitiva ,
quia appetiiiva.
 QU/ESTIO XVIII

hsec non determinalur ab alia potentia prse- istam rationem quia objectum intellec- D. Thom.
^ ;
'
-*
1. p. q. 8i.
cedenle, appelitus sic. Ilabetur expresse tus viatoris, qui est corpori conjunctus, a. 7.

ex Scoto 2. d. 25. num 20. ubi hac ralione est quidditas rei materialis, sicut ol)jec-
docel objectum ad volitionem non concur- tum subslantia3 separatte, est quiddi-
rere, bene lamen ad intellectionem, scili-
tas separata ; sed de natura quidditatis
cet mcdianle sua specie in abstractiva, vel
materialis est quod sit in aliquo singu-
per se in intuitiva.
43.
lari, sicut de natura lapidis est quod sit
Ad tertium, patet ex jam dictis, phan-
in hoc lapide. Unde nequit perfecte ejus
tasma pro hoc statu pra?it inlellectum,
natura intelligi, vel cognosci, nisi co-
eumque delerminat ad suos actus ; sed et si

appetitus sensitivus prseeal voluntatem, gnoscatur in singulari, cognitio autem

non delerminat eam, sed determinatur a singularis pertinet ad sensum exterio-

potentia cognoscente ostensive, ipsa se de- rem, et phantasiam ; igitur ad lioc, ut

terminanle formaliter, et libere. At siquaj- perfecte ejusnatura intelligotur, oportet
ras, quare polentia appctitiva dependet a quod inteiligatur in phantasmate repra^-
cognosciliva, respondetur, quia de se est sentante ejus singulare.
caeca ; sed ultimata responsio, quia hoec Aliae raiiones sumuntur ab experi-
est, et illa est illa.
mento ;
quia experimur intellectum im-
Corporale Ad quartum, corporale agere potest in
af/U par- pediri in sua operatioiie lasso organo
lialiter in spirituale, ut causa partialis, minus prin-
spiritutn. phantasiie, ut in phreneticis. Ex hoc po-
cipalis, quomodo corpus concurrit cum in-

tellectu Angeli ad efficiendam speciem in-

test formari ratio : potentia non organica
telligibilem in intellectu ipsius Angeli. Per non impeditur in actusuo.propterhesio-

IuL'c patel ad locum Augusitini. Ad locum nem potentiae organicae, nisi ad aclum
Aristotelis speculamur in phantasmalibus suum indigeret actu illius potentiai orga-
quod quid esl ; quia medianlibus illis, abs- nica3 ; sed intellectus est potentia non
trahimus species, quibus intelligimus organica, tamen impeditur actu suo,l8e-
quiddilates; et quia phantasiamur singu- so organo phantasia^ ; igitur ad actum
lare, cum intelligimus universale ejus. intelligendi requiritur actus phanta-
Vide Scolum ad hsec loca respondentem 1.
sias.
d. qiccest. 6. niim. 19. 20.
Prasterea, alio experimento : quando
aliqua intelligere volumus, forinamus
nobis idola in phantasia per aliqua exle-
QLVESTIO XVIII
riora, et tunc facilius intelligimus, sicut

patet in docente discipulum, proponente

Ctnini intcllectus nostcr possif intelli-
exempla sensibilia. Secl sciendum, quod
gerc sinc phantasmate
licet dua) ultimas rationes valeant, pri- De lioc
.... •11 quceslione
Aribtot. 3. de Anima, cap. 7. ie.ct 30. et cap. 8. ma tamen,

aliquibus non videtur valere

I

, seq. trade-
lext Avicen. in suo cotupend. de Anima,
39.
quia supponit quod quidditas sensibilis ^"jiJetur'
1'liilop. 3. de Aninia. te.ci. 3ii. Thienens. te.ci-
oC. Theniist. el Sinii'lic. iOid. Averr. lexi. o?>. tantum sit objectuin intellectusconjunc- ^^^'°^l[ll'^.^'
3<j. Auclor operis de divina Sap. lib. I. cap. 4.
Ficinus lib. 13. d^i imihonal. anitnarum, cap. li. ti, et quod de natura ejus sit esse in sin- P- q- *»' -^-

Albertus 3. de Anima, tracl.2. cap 29. D. Thoni.

gulari, quae videtur eis falsa, ut postea
'S.part . (/ucesi. 11. art. 4. et 22. (/ua-sl 173. art. [>.

et de verit. i/mest. 13. art. 4. Abulen. in cp. 1. apparebit.

Gen. qucest. 400. Suarez tom. 2. sunim. Thcol.
tract. 3. lib. 4. cap. 3. num. 7. Conimb. 2. de
Anima, cap. 8. quwst. 8. art. 3. Complut. dis- RESOLUTIO
put. 20. de Anima, qucest. 2.

Sentcntia AvicenncB in prima intcllec-

QuiDAM dicunt quod non, propler tione tantuni recurswn requiri ad
Tom m. 38
 694 DE ANLMA

phantasmata rejicitur. Refutatur lectu habet debile esse, et transeunte ac-

etiam aliorum sententia. quod ille re- tu, paulatim remittitur, sicut calida aqua
cursus requiratur ut intendatur spe- amoto igne tepescit ;
quia igitur tunc
cies impressa. species habet esse incompletum, ideo
dicunt quod necesse est intellectum re-
2.
(a) Avicenna autem ponit, quod in pri- currere ad phantasmata, si debeat intel-
Opinio A-
vicenn(P,in ma intellectione respectu cujuslibet, ne- ligere, ut species prjEhabita intendatur.
compcndio 3.
de Aniina. cessariumestphantasma, utab ipso quo- Sed etsi ista via videatur rationalissu- i^i species
q. prteced. intendere-
n. 34. dammodo species imprimatur, ut dic- perficialiter, tamen considoranti subtili- tur perac-
tum phan-
tum est supra sed quando est impressa,
; ter includit inconvenientia. Primum
in-
est, tasi(v,
tellectus
et homo vult postea illud intelligere,non quod intelleclus possit iterare istum re-
nullum ob-
jectum in-
est necessarium phantasma, sed magis cursum in infmitum, sicut potest multi-
telligere
est intellectui inonus. Exemplum poni- plicare actum
intelligendi in inflnitum , posset in-
tellectione
tur de jumento quodest homini necessa- quantum est de se ; sequitur spe- ipsi adoe- quod
quata.
rium in itinere, sed in termino sibi in cies illa posset intendi in infinitum ; et

onus. Hoc etiam probatur sic : habitis ex hoc sequitur aliud inconveniens,quod
omnibus necessariis ad operationem,sta- tunc, cum per speciem magis intensam,
tim sequitur operatio ; sed actus intelli- magis intelligimus, et melius, si species

gendi solum dependet, essentialiter lo- semper potest intendi, semper poterit

quendo, ab intellectu et objecto, nisi ad- eadem res a nobis melius intelligi; et sic

datur accidentaliter ad intellectum ex nullam rem quamcumque modicam, et

parte voluntatis imperantis, sed eliciti- vilem intellectus noster posset intellige-
ve tantum dependet a pra^dictis; per spe- re quantum intelligibilis esset ;
quod vi-

ciem autem intelligibilem objectum fit detur inconveniens, cum sensus, qui est
prassens intellectui ; igitur non est ne- potentia inferior, possit sentire aliquod
Quare fit
ad phantasmata inquantum
recursus cessarium recurrere sensibile sensibile est.
ad phan- propter actum intelligendi. Propter is-
lasniata
ilum intel tam rationem dicunt aliqui, quod non RESOLUTIO
ligimus?
est necessaria species inipressa intellec-

tui ad actum intelligendi, quia ad solam Verior sententia, [quam tamen hic non
conversionem intellectus super phantas- firmiter asserit Doctor) recursum ad
mata, elicit intellectus actum suum; sed phantasmata in omni hujus status in-

quia transeunte actu,non manet species, tellectione requiri, et hoc ex pxna

ideo estsemper necesse recurrere ad peccati, de quo 1. d. 3. quasst. 3.

phantasmata in quolibet actu intelli- num. 24. et 2. d. qu«st. 8. ad 1. et

gendi et sic dicunt Philosophum intel-

; I. d. 3. quasst. 6. num. 19. et 4. d.
lexisse 1. et 2. de Anima,(\\iO{\. niliil in- 45. qua3st. 1. ad 3. pro opin. et 2. d.
telligimus sine phantasmate. Sed quia I I. quajst. 1.

Opinio, aliis videtur, quod species impressa in-

ideo re- hleu,omissis
tellectui requiritur ad intelligendum, et (b) aliis necessitatibus,di-
curri ad
phantas- •
quod manel, cessante actu, ideo dicunt cunl alii, quod non est contra rationem
mala, ul
species in quod fit recursus ad phantasmata, non actus intelligendi intellectus nostri ab-
tendalar.
ut ilerum species sibi abstrahatur, quia solute intelligere sine phantasmate, (juia
jam habet, sed ut liabita inlendatur ; di- lunc recursus ad phantasmala esset ne-
cunt enim aliqui, quod species in intel- cessarius anima? separatce, ut dictum est,
 QU.^STIO XVIII 595

nec contra rationem cjus, ut est corpori dari species impressas, quod verius esse

unitus absolute, quia hoc etiam esset ne- oslensum est quaeslione pra?cpdenti, ubi
cessarium sii)i unito corpori glorioso eliam probalum est intellectum dependere

post resurrectionem, quod falsum est a sensibus in earum arquisilione, sive con-
;

currant ad eas immediate. sive non, de

nec contra rationem ejus, ut viator est,
quo ibi dictum cst.
vel conjunctus corpori in via, quia lioc
Prima opinio negal, habilis speciebus,
Ilomo in etiam esset necessarium liomini in sta-
slulu inno- requirirecursum ad phantasmala. Ila Avi-
cenliii' an tu innocentia?, qui tunc fuit viator; iioc
cenna in siio compemf. de Anima. Idem ha-
indiffeat
phantas- autem est falsum. cum anima ejus,
bent alii apud Vicecomercatum disput. de
mate ad
inteUigen-
quantum ad actum ejus proprium, in
im,mortalitate anims', tenet Albert. maxime
iluia y
nullo fuisset corpori subjecta, sed super in spiritualibus 3. de Anima, tract. 2. cap.
ipsum, et sensus suos, tam quoad appre- 29. Philoponus text. 30. et lib. 3. cap. 4.
liensionem, quam quoad appetitum, lia- Thienensis text. 39. Themist. et Simplic. 3.

buisset plenum dominium, ita quod po- deajiima, et Simplic. de animceimmortali-

tuisset intellexisse sine phantasmate,vel tate, Averroes text. 33. 36. Tres ultimi ad-

cum phantasmate, sicut sibi placuisset ;

miltunt in communibus operationibus in-

tellectus, recursum illum requiri, ?ed non

sed dicunt quod necessitas recurrendi
in abstracta cognitione Dei, et Angelorum.
ad phantasmata est nobis inflicta propter
Alii tenent quoad species elicitas ex phan-
/tecursus peccatum. Unde sequitur ad ignoran-
ad phan- lasmatibus, intellectum dependere a phan-
tusniaia ex tiam nobis inflictam, et hoc juxte ;
quia
pecaloest. tasmate, non quoad alias a se formatas, et
ex quo anima se deordinavit, dimitton-
Honio sub- idem de infusis. Venetus texl. 33,
trahendo do divinum dominium, et se ab ejus
Alii, referente Scoto hic, tenent recur-
se doiiiinio
dicino, a- subtrahendo subjectione, rationabile fuit sum ad phantasmata semper esse necessa-
misit pro-
priuin. inpoenam hanc incidere,et amittere do- rium, quia post actum inlelligendi non
minium proprium, quod habebat super manel species, vel quia non est necessa-
corpus suum, et super sensum ; et ha^c ria species. Sed esse necessariam satis

est sententia beati Augustini, in pluri- probatum est qusestione pra^cedenti, el

bus locis, et Ilug. super antiquam Hie- quod maneat post actum, ostensum est

rarchiam, Eustatliii super librum Ethic. supra quiest 14. et late probat Scotus 1.

et Lincon. super librum Posteriorum, d. 3.qu!t'st. Q. anum.^S.

super illud verbum : Deficiente nobis
CONCLUSIO I.

uno sensu,necesse estnobis deficere scien-

tiam, secundwn illum sensum, Aristote- In intellectione necessariam esse conversio-

les autem quia nihil scivit de peccato il- nem ad phantasmata de lege ordinari>i

lo, et invenit naturam taUter disposi- pro hoc statu.

tam, procedens ex sensu tantum, credi- Vera senlenlia animam pro hoc slalu
dit hoc nobis esse naturale sicut intelli- de lege communi in omni intellcctione
gilur ; et ideo hoc posuit absolute, quia convertere se ad phanlasmata. Ita Aristo-
necesse est ad phantasmata recurrere teles 3. de Anima, cap. 7. te.i:t. 30. et cap.

volentem inteliigere. 8. text. 39. 0. Thom. \.parl. qusest. 84. art.

7. ul)i (lajet. Scolus locis citatis in resoiu-
fione, et I. d. 3. qugest. 6. num. 15. et 2.
ANNOTATIONES
d. 3. qu^st. II. num 9. et 4. d. 45. qua'st.

(») Avicenva autem ponit, quod inprima 3. ad. 3. princ. et 3. d. 10. qiuvst.S. ad ul-

inlellectione, etc. Haec qua?stio supponit timum, et 7. Mctaph. qusest. 10. Quibus lo-
 ;

596 DE ANIMA

cis docet intelleclum pro lioc slalu non co- ligcre potest particularc, ut videbitur
gnoscere singulare sub ratione singulari- quxst 22. et tamen tunc "aget actu phan-
lalis et ralionem assignat, iVa q. 15. quia
;
tasia?.

niliil intelligit nunc intellectus, nisi me- Secundo arguitur : Intellectus etiam pro

diante sensu, et liic non cogno>cit singu- nunc intelligit Angelos, et alia spiritualia,
lare qua talo, ut liabet Scot. 2. d. S. q. 1. quae in phantasiam non cadunt ; ergo nun
Eamdem tenet Aug. expressei. dcGen. ai. pelit saltem quoad hoec.converti ad phantas-
Singulare
r.on co- lit. cap. 7. dum ail : Quando numerum mata.
8.
JnsLif,'se- cognoscimus, aliud sensum, aliud ratio- Respondetur, sufficere quod phantasia ^^^^ ^^^^^^^
cimdiwi ^ atliniit. Trobatur ex duplici experi- apprehendat aliquid simile singulari illius Ugimus
A idjust. '
... , . ,, • .
'
, 1 , • spiritualia
mcnto a Doclore adduclo : primum est, materialis, quod nitelligitur, vel ad placi- phamasia-
quia loesa pliantasia impeditur intellectus tum ei appropriatum. Unde, cum intelli-
auacorpo-
oporatio. Secundum, quia dum cupimus gimus
° Angelos,
^ phantasiamur '
infantulos raiia nus
corre^pon-
aliquid intelligere, formamus nobis ejus alatos, quia sic placuit eos depingere ; et dentia.

Dum intel- idolum, ot tunc facilius intelligimus. Pri- cum concipimus Patrem aeternum, phanta-
«(«'/'/"/^7*1 ma ratio liic adducta a Doctore quse est siamur virum grandaevum.
tasiamur.
^ Tlioma3 rcjicitur quoestione sequenti. Tertio arguilur : Rapti in extasim intel-

Ex quibus solviiur ratio pro Avicenna. ligunt sine ullo sensuum ministerio exter-

Constat enim ex his praeter speciem, et norum, vel internorum, idque cxperien-
intellectum, requiri concomitantiam actus tia constal, quia quidam, necignem appli-

phantasise, niliil enim aliud est converti catum sentiunt ; ergo saltem hi non de-
Extasis
ad phantasmala, ut do3et Scolus I. (/. 3. pendent a phantasmate. Respondetur, ex-
quxU. 6. num. 19. quam qiiol intelligens tasim perfectam in qua omnes scnsus in- supra na-
inram est.
universale imaginetur singulare. terni et externi cessant, virLute tanlum
divina cojitingcre. Ouod confirmat exem- Rcstituius
® "
Solmnlur objectiones alix contra dic- Plato, el
plum, quod August. 11. civit. 24. de Res- aliquando
tam sententiam
tituto Presbytero, qui rapiebatur quando rap)chan-
'"''•
7. Arguitur primo, magis dependet phan- volebat, et postea referebat se inclaman-

tasia a senubus externis, quam intellectus tium voces, quasi a loginquo audiisse,. et

ab illa ; sed pjtest phantasiari, non ope- idcm censendum est de Platonc, Tris-

rantibus externis : ergo. Antecedens patet, megisto, et Socratc, qui Icguntur extasim
quia inlelleetus est immaterialis, et abs- passi, quod scilicct corum extases erant
tractior a corpore quam illa facultas naturales, non sine omni sensuum functio-

corporea. Respondetur, experientia cons- ne. Ratio est, quia depcndcntiam intcl-

tat intellectum dependere a coopera- lectus a functione sensuum solvere, non

tione phanlasise , et oppositum constat est naturoe opus, sed supra naturam. Unde
de cooperatione sensuum externorum ad Nazianz. orat. 2. de Theologia ait impossi-

phantasiam, quia phantasiamur, omnibus bile esse, mentem quantumms se cum fxce

/«*7rt'?/e- sensibus feriantibus. Secundo, respondet corporea al sublimium CDUtemplationem

pendet. a j) Thomas ad secundum, phantasma re- erigat, sensuum commercia destituere. Et
xensious
e.eiernis? prrosentare particulare, et ideo non eget D. Bernard. serm. 32. in Cant. Corporum
Phnniasia dcterminatione sensus. (lontra, primo,quia siin ilitudin ibus speculando non in volvi, A nge-
non co-
f/nn.scir
,

phantasma non repraesentat, nisi materiam

..••.• licse puritatis esl,e\. addit esse munus divi-

*'/,'^',',',"^''''
qua lule.
indifferentem, et non qua singularis ost nuin.

alioquin posset distinguere inter duo sin- Putant nonnulli in porfecta extasi, non 9.

gularia, seclusis omnibus ei extrinsecis, solum sensuum functiones, scd etiam vi-

quod constat esse falsuni, de quo Scotus rium naturalium, ut vegctativa^, et nulri-

2. 'L .3. qudest. 1. Secundo, intcllectus intel- tiv», omnino cessare, el suadcnl, quia
 QU^STIO XVIII y^l

Exiasis quidam oxlatici diu sine cibo, et polu qiie ad'M, lib. 4. de Anima, cap.S. 9. et
i <ja-
opposiio 7

modo ad cent, nec cordis motus, vel vitalis calor in epist. 112.
soiivnim se ... i • , .

haOrt. eissentitur :
,

enim extasis oppo-

liabet se
,

Tertio, docet quod in statu innocentioe

Qiinreilor-
micndo
sito

sensus externi, et mlerni, aLqae

...
modo ad somnura, in somno lig uiLur
.

mtellec-
,
non fieret conversio ad plianlasmata, quia
anima quoad actum suum non fuisset sub-
diyJsiil.^^
tus, vel non oporantur, velvalde imperfec- jccta corpori, sed super ipsum, et sensus
te, ut si sunt insomnia, et tunc vires natu- ejus, Iiabens dominium, quod per pecca-
rales melius operantur, ut palet in dige^- tum peididil ; et sic quodammodo subdi-
lione, et nutritione, quia anima non dis- tur corpori pro hoc statu, quoad suos ac-
traliitur ab aliis facuUatibus, sed incurva- tus. Secundo, non est naturale animfe de- Conversio
ad phun-
tur ad inferiora ; at in extasi ila rapitur pendere a potentiiscorporis conjuncti,aIio- tasiaala

ad superiora, ul inferioribus vacare non quin anima gloriosa sic dependeret, quia an fuisset
in stalu
possit ; sed D. TIiom.2. 2. quml. 175. arl. gratia non destruit, sed perficit naturam ;
iniiocen-
tioi'?
.'}. negat in extasi vegetativam oLiari. Me- ergo in statu innocentise non esset illa de-
ctrnmin dla via videtur incedendum. Itague verisi- pendentia, quia nihil il)i ponendum, nisi
c.vtasi ve-
f/eiaiiva, milius est has vires non omnino otiari, sed naturale, vel perficiens naturam, et cer-

va, otian- '^^ cxtasis pcrfecta est, valde tenuiter ope- tum est illam dependentiam potius vilifi-
tin-
rantur quod sufficit ad illam experien-
;
care animam.
liam, quod diu jacent quidam extatici si- Tertio, probat ScoLus \. d. 3. qu,rst. 3. 11.
Peccatum
ne cibo, etc. Quod vero valde tenuiler ope- num. 24. ej;August. 15. Trinil. cap. ult. an causa
qux causa cur ipsam lucem acie fixa vide- conversio-
renfur, ex eo constat, quia cum quis im- ^iis ad
mediate post cibum nimis attente studet, re non possis, nisi utique inflrmitas ? et phanlas-
mata ?
vel speculatur, impeditur digestio ; ergo qicis eam tibifecit, nisi iniquilas? At non
multo magis id fit per contemplationem potest videri acie fixa veritas, nisi cum in-

raptus. dependentia a pliantasmatibus, ct ideo ex-

tatici ad ea non convertuntur. Idem habet
CONCLUSIO II. Eustathius, Ilugo, Lincon. quos hic Doc-

Licet pro hoc statu requiralur conversio ad tor citat, etC.ommenl. 6. FAhic. quem citat

Scoius, 2. d. 3. quipst. 8. a l 2.
p'iantasmata,non tamen in slatu glorije,

neque forte in statu innocenlise. Sed Scotus dubiusmanel,an ista conversio

ad phantasmata sit ex peccato, vel ex nalu-
iO. (b) ideo omissis aliis nec?ssitatibus, etc. ra,et subordinatione potcntiarum^ut conslat

Resolvit primo de lege ordinaria requiri ex ipso, loco jam cit. et 4. rf. 45. qusest.X.

conversionem ad phantasmata, quod pro- ad 3. pro opin. Sicut enim appelitus de-
batum est annot. prceced. Secundo, docet pendet a potentia cognosciliva, sic dici po-
Anima
Christi id non esse necessarium in corpore glorio- l.est, quod intellectus hujus status, depen-
""".'''^'^"'"'
ad
so. llacommunis. Unde anima Christi in det a phantasia cooperante, elsi non sitde-
ril
phanias- hac vita non indigait hoc recursu, de quo pendentia tanta hic, quanta ibi, quia ijji

D. Thom. 3. part. quaest. 1 1 . avt. 4. essentialisesse videtur, hic non , alioquin

Sed petes quomodo Beali convertentur in statu gloria^ maneret hacc dependentia.
ad phantasmata, vel funcliones sensuum, SMiirez 4. de Anima, cap.7. dicit hic peti
si oppositum evenit extaticis, qui multo principium, ideo aliam assignat rationem,
Quomodo minus in Deum sunt absorpti, nempe non- ci uod intellectus pro hoc statu non recipit
i- i i
Beuticon- . >

veriuntur dum a torrcnte voluptatis ejus mebnati. species, nisi dum phantasia actu operatur,

tasmaiTf licspondetur, ex abundantia gloriiE fiet re- et ideo non potest intelligere sine conver-
dundantia in sensus, et inforiora, de quo sione ad phantasiam. Sed non pelitur hic
D. Thom. 2. 2. qusest. 175. art. 4. Vide principium, quia idco actus secundus in-
August. 12. de Gen. adlit.acap. 2. us- telleclus pro nunc, dependet ab actu se-
 .

598 DE ANiMA

cundo phanlaskx?, quia pro luinc Lalis esL de opposiLo non consLeL. AnLecedens proba-
ordo harum poLenliarum, quo una l subor- tur, quia justiLia originalisest donum, vel
dineLur alleri, qua raLione voliLio suppo- coUecLio donorum, quibus anima recLe

Hniriiur niL coguiLionem. Nec raLio Suarez valeL, subjiciLur Deo, el corpus aninue, ac poLen-
^""'^'- inferiores superioribus.dequovideSco-
quia forLe non requiriLur species inlelligi- tise

bilis, uL osLensum esL quseH. prseced. num. tura 2. d. 29. a nitm. 7. Sed in Virgine,
14. eL ibi in annoL. et Lamen eo casu essel aiiima seinper obcdiviL Deo, el nunqaam
dependentia inLellecLus a plianLasmaLe. abeo se averLil, idque est de fide, ex Trl-

PraeLerea, peLo a Suare quare inLellecLus denL. sess. 6. cait. 23. parLes eliam infe-

non poLest pro hoc sLatu recipere speciem, riores semper eranL conformes recLae ra-

nisi operanLe phanLasmaLe. Nec poLerit ali- Lioni, neqae ullum unquam inordinaLum
ter re>pondere, quod talis est ordo
nisi moLum conLra cam elicuerunL ; isLi auLem
harum poLentiarum quod una subordina- sunL praecipui effecLus jusLiLise originalis ;

lur alLeri, et sic petiL principium, si illa ergo. PrieLerea, corpus ejus nunquam in

raLioScoLi peLiL illud. proprium morbum incidit ex Sophron.epis-

Tertium, quod hic ait ScoLus paLet e.x. Lol:iSynodica quae habeLur in VI. Syn. b. Viruo
jam dictis, scilicet an ista conversio siL ex ad. 11. eL docet Suarez tom. 2. in 3. p. d. ^"^/^/j ;;"',':
peccafo, uL pcena ejus, vel non ; si enim in 5. lib. 2. CajeL. Opusc. de spasmo virgin. '^'^-

sLaLu innocenLioe fuisseL, non esL ex pecca- Galal. lib. 7. Proquo facit revela-
cap. 10.
to, eL quid Lenendum, jam dixi ; sed nihil, lio facLa B. BrigiLlTe, quod ChrisLus fuiL

uL cerLum, occurriL dicendum. simillimus Vir^ini, non solum moribus,

sed corporis perfecLione. ILa lib. cap. 1.

DUBIU.M. 50.51. Revel. B. Brigittse. Ilem, sinedolore

peperil, sine dolore obiit, juxta communio-
Ulrum B. Virgo ad intelligendum indiguit
conversione ad p/ianlasmala ?
rem opinionem, sicut Moyses jussuDomini
Num.^2,1, 12. Deuleron. 32. 12. Cum igitur

1». Videtur quod non : quia caruiL origina- potissimoseffectus justiLiae originalis habu-
li, quod secundum ScoLum, ul vide'ur, erit B. Virgo.juxLa sententiam tenentem
est causa hujus conversionis. Pro alia par- quod in slatu innocentise non esset con-
te est, quia habuit famem, sitim, eL alia versio ad phantasmata, hoc tribuendum
muUa, uL Lristitiam, Limorem, dolorem, esL Virgini, cum sit perfectius, neque
quEie in sLaLu innocenLijB non fui.ssent. conslet de opposito.
Verius videLur, etsi nihil sit cerLum,
Conversio
ad phan- hanc conversionem in Virgine non fuisse
tasmata necessariam. Primo, raLione jam allaLa.
noii vide-
,

QU.ESTIO XIX
tur neces- Secundo, quia probabile esL. habuisse jus-
Karia in
B. Virgi- liLiam originalem. Ita Garlhus. l/b. de Prx-
ne. Utrum quidditas rei sensibilis tantum
f,iui dicunl
con. el dujiiltate Marix. Canis. lib. 1. de
B. Virgi- Deipara, cap. 9. ciLans Cardinalem Cusa-
sit objectum intellectus
iicm ha-
huisse jus- num. InsinuaL Dur. 3. d. 3. quxst. 3. el Ca-
li/.iani ori- D
jeL. I. 2. qiiassl. 109. art. 2. dicens in ea Aristot. 3. de Aniina. text.8. Thom.i6td. lect. 8.
ijinalem ?
et l. p.qua'st. 84. art. l.ot q S7. art. 3.Cajet 3.
fuisse doaum inLegriLaLis naLur.X3, quod de Anima, cap 5. Banes \. p. qua-st. 84. art.
sola ralione a jusLilia originali disLinguil, 7. dub. 1. Avei'sa tom. i Philos. q. oS. sect. 4.
Complut. disp. 17. de Anima, quiest. 2.
de quo Cordub. lib. 1 . quaesHnnajni, q. 45.

TerLio, quidquid siL de hoc (esL enim in-

certum) habuit B. Virgo polissimos effec- ViDETUR quod sic quia potentia pas-;

tus justiliaj originalis ;ergo inter alios con- siva tantum se extendit ad ilia recipien-
sendum esL hunc habuisse, quandoquiilem da, ad qute potentia activa correspon-

j
 OU.ESTI OXIX 599

clens, se extendit facienda ; sed intellec- tivaestorganica,etideo ejus objectum est

1us agens tantum illa qua3 in phantas- materiale, et quiamnteriaest principium
matibus repi'a?sentantur, potest facere individuitatis secundum eos, ideo ea-
actu intelligiljilia : ergo intelIectus'pos- rumobjectum est signatum. Alia autem
sibilis esl in potentia ad illa tantum in- potentia est omnino immaterialis et se-
telligenda. cundum esse, et secundum operationem
PraBterea, si quidditas sensibilis non Angeli , et ideo primum ejus objectum est
esset ejus objectum ad^equatum, tunc quidditas omnino immaterialis. Alia est
posset intelligere substantias separatas ; potentia cognoscitiva, qua3 secundum
consequens est falsum ; igitur, etc. Fal- esse quidem est in materia, sed secun-

silas consequentis patet per Philoso- dum operationem non ; sicut intellec-
phum 12. Metaph. et per rationem spe- tus humanus, qui secundum esse cor-
cialiter de Deo, quia si possemus Deum pus informat, non tamen utitur corpo-
per essentiam inlelligere cumessetidem rali organo in sua operatione ; et ideo
objectum, et sub eodem ratione, et ea- quidditas existens in materia secundum
dem potentia absolute in intellectione esse, est proprium ejus objectum, quam
nostra, et Beatorum, actus per conse- tamen non intelligit, ut in materia, sed
quens essent ejusdem rationis, et per ut abstracta secundum rationem ab ea.
consequens viatores essent beati. Sed contra consequentiam qua dici- ,

Gontra, habitus Metaphysic£e infor- tur. quod sola quidditas materialis est
mans intellectum nostrum excedit quid- objectum nostri intellectus,arguitur sic :

ditates sensibiles quoad objectum, quia nulla potentia eadem manens habet ac-
ens inquantum ens est ejus objectum ; tum circa aliquid quod non sit ejus ob-
igitur intellectus noster habet objectum jectum, vel sub ejus objecto contentum ;

excedens quidditatem sensibilem. Item, sed intelleclus beatus, et vlatoris est ea-
Philosophus 12. Metaph. multa conclu- dem potentia, et tamen intellectus bea-
dit de substantiis separalis, quod non tus intelligit essentiam : ergo Deus sal-
faceret si eas r.on intelligeret, et 2. E- tem continetur sub objecto viatoris, non
thic. cap. 19. ponit Aristoteles consis- autem sub quidditate materiali ; igitur,
tere in earum ccgnitione felicitatem. Fe-
etc.
licitas autem potest nobis advenire ;
Sed dices, quod intellectus beatus in- 3.

igitur, etc. divinam essentiam in lumine

tellie-it

gloriae, quod non est in via : igitur, etc.

RESOLUTIO Sed contra istud, quia objectum pri-

Seiitentia D. Thunice, quiddilatem rei

mum alicujus habitus existentis in ali-

ohjectum
qua potentia, non excedit potentiam il-
materialis esse intellectus
lam, quia si excedit potentiam, habitus
noslri, latc refutatur . De quo Doctor
ejus cognoscilivus excederet etiam po-
1. dist. 3. q. 3. num. 2.
tentiam, et eam informare non posset,

(a) Ad hoc dicunt quidam, secundum sed quidditas Dei,et substantiarum se-
D. Thomam, quod quidditas rei sensi- paratarum e.-tobjeclum luminis gloriie in.
bilis est objectum adaHjualum inlellec- formantis intelleclum per te ; igitur

tus noslri, quod sic probat : Objectum Deusnon excedit potcntiamintellectivam

proportionatur polentite cognitivas : mo- nostram. Item, omnis habitus existens

do ita est quod quaedam potentia cogni- in intellectu, pra^supponit ejui objec-
 . ;

000 DE ANIMA

lum, igiliir lumen illud, cum sit in in- telligimus Deum secundum conceptum
tellectu nostro respectu Dei, pra^^suppo- proprium, vel secundum conceptum ali-

nit quod Deus sit ejus objectum. cujus causati tantum : si primo modo,
PrEeterea, nnima naturaliter deside- habetur propositum ; si secundo modo,
rat cognito efTectu, cognoscere causam ; non quietatur appetitus natura3, nec per

sed omnia alia al) ipso sunt effectus Dei consequens cessat ; sed ulterius proce-
igitur ad ipsum Deum cognoscendum dit usque ad cognitionem Dei, vel pro- 77^''^^^/!

iiabet naturale desiderium : sed natu- cedit in infinitum, quod non est dicen- '"^ '"' "p-
posiiuiii.
raledesiderium non est ad impossibile ; (ium. Unde ratio sua de proportione is-

igitur Deus etiam naturaliter, aliquali- la magis sequitur oppositum, scilicet si

ter potest a nobi cognosci. Sed diceret est proportio inter potentiam, et objec-
Doctor iste, quod potest cognosci al) in- tum, quod non sint similia in natura ;

tellectu separato, non tamen conjuncto quia materia et forma sunt sibi invicem
corpori. Sed lioc non videtur secundum proportionata?, et tamen sunt maxime
potentiam suam, nam via sua procedit ab invicem disparat?e ;
proportio autem
de intelieclu nostro, secundum naturam potentia:" ad objectum etiam secundum
suam, vel naturalcm modum ejus es- i-^tos, est sicut motivi ad niobile. Isia

sendi, sicut procedit de naturali modo autem dissimilia sunt, imo quoad hoc
essendi, et cognoscendi Angeli, et po- opponuntur. Sed diceret, potentia activa
tentiae sensitivae. Modo ita est,quod non assimilatur objecto, licet non passiva.
est natus ita semper esse separatus, sed Hoc non videtur,quia deberet assimilari
naturaliter appetit corpori uniri ;
igitur in modo essendi, et quantum ad actum
secundum ipsum naturaleobjectumejus intelligendi ; non enim oportet quod in-
in quocumque statu sit, erit quidditas tellectus sit similis in natura, vel quan-

materia), conjuncta secundum esse, li- tum ad modum essendi objecto, sed suf-
cet sit separabilis ratione, quod est im- ficit ad actum intelligendi, ut similitu-
probatum dinem, scilicet speciem objecti recipiat,

Prasterea, intellectus noster, etiam in vel actum ipsum. Exemplum de visu,

4.
via, potcst cognoscere ens sub ratione qui licet sit potentia materialis, non ta-

entis, qua3 est universalior, quam ratio men recipit species cum materia , ideo
quidditatis sensibilis ; igitur quidditas multo minus recipit speciem, vel im-
sensibilis non est objectum ad^quatum mutatur ab oI)jecto secundum modum
intellectus nostri. Antecedenspatet,quia essendiejus ; sicut igitur non est alius

aliqua scienlia humana est de ente se- visusqui videt ccelum, et inferiora,qufe

cundum quod ens. Probatio consequen- tamen differunt secundum corruptibile,

tias, quia nulla potenlia potest cognosce- et incorruptibile , sic intellectus idem
re aliquid universalius suo objecto adas- multo fortiuspotestintelligere sensibile,
quato, tunc enim non esset sibi ada^qua- et non sensibile.

tum. Exemplum de visu, (lui non potest

cognoscere universalius colore vel luce. RESOLUTIO
Sed ad hoc diceret Tliomas, quod
Deum non cognoscimus, ni^i discur- Omiie e7is. tam materiale, qnam splri-

i-endo a notitia sensibilium ad ipsum, et ttiile, 00 nprehendi suh objecto adae-

per sensibilia tantum. Sed tunc qujiiro qiiato intellectus nostri ; et explica-

ab eo, ulrum infine hujus discursus in- tur quomodo possimus pro nunc ha-
 QU.^STIO XIX 601

here conceptum quldditaiiLmm com- gnosco hominem per animal ; et sic co-

positum de Deo, ct de anima. Vide gnoscere Dcum est ipsum imperfecteco-

Doctorem 1 . dist. q. 3. niim. 8. et gnoscere, scilicet per conceptum com-
per totam, et 2. disf. 3. qiia,^st. 11. munem sibiet aliis; hoc enim imperfec-
tius est, quam cognoscere lapidcm dis-

o.
C^) Dicendiim igitur ad qujestionem, tincte, quia per istum conceptum com-
quod via generationis, vel acquirendo munem, non magis cognoscitur Deus
scientiam, prius apprehendimus quiddi- quam aliud, et ideo non sortitur nobi-
tates sensibilium, quia pro statu natu- litatem ex Deo talis cognitio.
6.
vsi lapsa3 nihil intclligimus, nisi cum Quarto modo cognoscituraliquid con- NuUum
ministerio sensuum tamen illa3 non ; ceptu quidditativo , sed iste est duplex ;
%^gnolxi^-
unus primo primus,'1 non '""* '"'"*"
sunt proprium objectum oda^quatum est ^ ^
qui scilicet
tive pro
intellectus nostri, sed eliam possumus est in alios conceptus resolubilis, quo nunc,

intelligere substantias separatas ; et tale scilicet res cognoscitur inluitive in se.

objeclum est prius via perfectionis, et ut est talis natura, et talem conceptum
simpliciter, quia per talcm cognitio- non possumus habere de Deo in via,

nem attingitur objectum perfectissi- imo nec de anima nostra, nec de aliqua
numi, quod est Deus et substantiiv se- spirituali substantia. Cujus ratio est,

parat», et alias etiam, pro statu via3 ; li- quia de Deo nuUam habemus cognitio-

cetenim talis cognitio sit aenigmatica, nem naturaliter, nisi per creaturas ;

tamen perfectior est simpliciter omni nulla autem creatura, nec omnes simul
alia cognitione respectu inferioris crea- possunt sufficienter divinam essentiam
lur». repra?sentare quidditative, id est, ut ve-

Sed contra. aut cognoscimus Deum ra haec essentia est.

distincte, aut confuse, id est, in commu- Ahus autem conceptus quidditativus ceptum
auiddilaii-
omnmo
• I 1 •

ni conceptu entis. Si primo modo, tunc rei, nec est

,

snnplex ut primus, 'y,u,npos-

essemus beati etiam in via, quia talis sed compositus,et resolubilis in alios, ut *"^"'j!^* '^^'

cognitio debetur beatis. Si secundo mo- est defmitio rei composita? ex diversis ""''"* P'"^

do, tunc cognitio ejus non est perfec- conceptibus ; talem autem conceptum
tior cognilione cujuscumque distincta possumus habere naturaliter de anima
creaturas. nostra, considerando, quod entium quae-
Coi>ii>if/it Dicendum, quod aliquid potest co- dam sunt entia in potentia, qua^dam
aliq^iid
quodiu- gnosci quadrui>Iiciter : uno modo pcr actu ; et illud ens actu habet duas
pliciter co
gnosci. comparationem ad aliud, ut cognosci- partes integralcs, quarum una est
tur homo esse perfectissimum anima- actus, et sic apprehendimus quid
lium ; talem autem cognitionem neces- est actus. Ulterius procedimus divi-

sario praecedit alia absoluta. Secundo dendo, (|uod actuum quidam est pri-

modo, potest aliquid cognosci per mus, quidam secundus, et sic appre-
accidens suum, ut homo per visibile ;
hendimus postea,qui est primus actus ;

et hasc non potest esse prima, quia ne- postea dividimus illa qua3 actuantur, et
cessarium est si cognoscam dispositio- sic componendo ad invicem, deve-
illa

nem, quod prascognoscamsubjectum si- niremus ad hoc, quod illud est corpus
bi substratum, saltem confuse. Tertio organicum Physicum, quod ab anima
modo potest aliquid cognosci per con- actuatur et sic illa componendo ad
;

ceptum communem sibi et aliis, ut co- invicem, habcmus conceptum quiddita-

 .

602 JDE AMMA

tivum animse noslra?. Hic autem con- stantias separatas ahqualiter cognosci-
ceptus est animas proprius, ita quod nms, ut dictum est.

nulli alii spirituali substantia3 convenit, Ad rationes in oppositum dicendum, 8.

. . . , . Ad ratio-
sed per lioc non cognosco animam na-
,
quod major est vera quantum ad pri- „es d.

luraliter in se intuitive, et in speciali, mam receptionem potentiae passivae, et '°'"'

ut haec anima, sicut liomo illud quod primam operationem activae ;

potentia
nunquani vidit. Exeniplum ponitur ad tamen passiva informata prima recep-
lioc : Ponamus quod nimquam viderim tione, potest in plura, quam activa po-
triangulum ; viderim tetragonum, et tuit in prima operatione. Supposito
cum tunc possimus aljstrahere ab om- igitur quod intellectus agens sit aliquid
nibus figuris, hoc quod est figura,dein- animf^, non est omnino adaequatus pos- sph-Ttu^fifa

lantum, quantum """^

de possum scirequod non est processus sibili,' sed ^ '
possibilis
^
^'"'^
cognoseun-
in infmitum in figuris, descendendo, si- cst, scilicet quantum ad primam
^ *
opera- '«''- <;""»
7ion ha~
cut nec in numeris , ex quo possum tionem ejus, qua^ est abstrahere a sen- beam
phanlas-
scire quod oportet dare aUquem pri- sibilibus phantasmatibus speciem, quam mata?
mum. speciem possibilis recipit, sed postquam
7. Ulterius dividendo figuram in circu- est factus in actu per speciem, tunc po-
larem, et rectilineam, cum figura pri- test abslrahere conceptus, et intentio-

ma inteliigo quidditatem trianguli, id nes, et ad invicem copulare modo pr^e-

est, qua3 convenit triangulo soli, ita dicto, usquequo hal^eat conceptum pro-
quod non alii ; non tanien per hunc prium Dei, vel spiritualium substantia-
conceptum compositum possum intelli- rum. Vel dicendum ad minorem, quod
gere triangulum, ut triangulus est, sub licct Deus non habeat phantasma, ta-

propria forma per se et intuitive. Simi- men ad hoc quod Deum intelligamus,

liter a pluribus entibus possumus abs- quod phantasia formet sibi ali-
oportet

trahere hoc quod est ens absolute, et a quod idolum, et ad hoc intellectus a-
pluribus bonis, ipsum bonum ; et quia gens abstrahendo de objecto, et aliis a-

entia, et bona sunt ordinata, tandem liquo niodo agit modo prasdicto, scili-

possum devenire ad hoc quod intelli- cet componendo.

gam summum, quia non est in eis pro- Ad aliud, dicendum quod eadem dif- ^^ fruitio

, cessus in infinitum bic igitur possum .

ficultas videtur de actu diligendi, sicut ^lrfJaffT
Quomodo
'pro nunc ista ad invicem componere per intellec- de actu cognoscendi
~ ;
'
si enim est actus /««»/ *p«-
cie f k. d
possvnl ,. ,.
/laheri tum, ct diccrc aliquod esse ens
,
summe ejusdem speciei in via, et patria, viator ^^- i-^-

^pioprir bonum, riui conceptus sic compositus habens charitatem esset beatus, licetnon
^^"^ Deo convcnit; et ideo de Deo possu- asqualiter sicut comprehensor ideo vi-
soli ;

mus naluraliter liabere conceplum quid- detur, quod nec actus cognoscendi, nec
ditativum compositum, tamen per ta- diligendi sint ejusdem speciei in via-

lem conceptum non cognoscimus eum tore, et comprehensore ;

quia dato quod

in se, ut est talis naturae determinate ;

sit idem objectum, et eadem potentia,et

tamen sic eum cognoscere componen- habitus idem (quia charilas nunquam
do, perfectias est simpliciter, quani co- excidit) quia tamenalia est approximatio
gnoscere quodcumque aliud a Deo, ut objccti ad potentiam hic et ibi, et lumen
dictum est supra. Sic ergo patet, quod aliud, et est prajscnlatum aliud, ideo

objectum ada^quatum intellectui non possunt differre specie . Exemplum

est quidditas malerialis, quia et sub- de igne calefaciente tantum lignum a

I
 ,

QU^STIO XIX 603

longe , igniente tamen ipsum de prope, esl, quia soqueretur quod Beati non vide- Ira suuin
objeclum
quia actus difTerunt specie, et genere. rent Deura, quia intellectus extra suumob- adcequa-
jeclum adcPquatura, spatiari nequit turn.
Sed contra dicta potest sic argui se- : unde
cunduui Piiiiosoplum:! : sic se liabent dici nequit quod per lumen gIori;e ad

pliantasmata ad intellectum, sicut sen- Deum videndum elevari potest, si estextra

ejusadoequatum objectum, sicut nec visus
.sibilia ad sensum ; sed nonsentimus,nec
elevari potest ut viJeat sonum. Secundo,
possumus sentire nisi quod estsensibile,
cognito eftectu orilur desiderium nalurale
igitur nec intelligerenisi quod estplian-
ad cognoscendara causara, nerape Deura ;
tasiabile ; et iterum speculamur intei-
ergo hoc est ad possibile ; ergo potest Deus
ligibilia in pliantasmatibus, ut dicitur a nobis cognosci. Tcrtio, intellectus noster
3. de Anima, text. 2. et 39. cognoscit ens ut tale, alioquin nullara ha-
Dicendum, quod pro tanto est simile , beremus scientiam Metaphysicoe. Quarto,
quia sicut nos non possumussentire nisi in oppositura hic, Phih)S. 12. J/e/ap/i.raulta
ad pra3sentiam sensibilis, sic nec intel- tradit de subslantiis separatis, et 10. Elhic.

ligere communiter, phantasma

nisi sit cap. 10. inearura contemplationeponitfeli-
in actu suo, tamen phantasma non est citatera; ergo sccundum eum, quidditas
objectum intellectus, sicut sensibile rei materialis non est objectum adfequa-

sensus. tum nostri intellectus. Quinto, contra fun-

Item, contra principale, sicut oculi

damentum DiviThomse, scilicet quod ob- Funda-
jectum debet esse proportionatum poten- inentum
noctuae se habent ad lucem diei, sic ani- Divi ThO'
tiae, et ideo sicut objectura sensus est res t)uv rejici-
ma? nostrse intellectusadmanifestissima lur.
omnino raaterialis, qualis ipse sensus est,
naturge ; sed oculus noctua? non potest
et objectum intellectus Angeli quidditas
videre Solem igitur nec inteliectus nos-
:
iraraaterialis, qualis ipse est; sic cum in-
ter substantias separatas, Dicendum, tellectus noster sit secundum essein raate-
quod verum est intuitive, pro statu viaj ria, informans eam, ejus objectum erit
tamen potest haberi, ut dictum est, abs- quidditas secundum esse existens in mate-
traclive, et compositive, sicut noctua po- ria. Contra hoc, quia etsi requiratur pro-
test videre lucem diei obscuram tantum, portio inter polentiam, et objectum, haec
Qwe pro-
sic intellectus noster manifestissima non est similitudo in modo essendi, sed po- porlio re-
quiritur
naturae. tius consistit in dissirailitudine, quia est inier po-
tentiam, et
ut proportio moventisad raobile, actus ad objectum ?

ANNOTATIONES potentiam, causoe ad effectura, in quibus

dissiniilitudo requiritur in raodo essendi.
CONCLUSIO I. PraBteroa, cura intellectus secunduni D.
Thomam sit tantum accidens, sequeretur
Quidditas rei malejnalis non esl objectum
quod nullo raodo intelligeret substantiam.
intelleclus nostti ex natura polenlise.
Ilem, nec visus cerneret coelura, quia hoc
10 Ad hoc dicunl quidam, etc.
(a) Sententia est incorruptibile, ille non.
Divi Thoma? 1.;;. q. 12. art. 2. et q. 84. Thomista} in explicalione Divi Thomae in
art. 7. et 35. art 1. quidditatem rei male- hac parte, non conveniunt. Javel. 3. de
rialis esse olDJectura adaequatura intellec- Anima, q. de oJDJecto intellectus possibilis,

lus huraani. Sequitur Cajetanus dictis lo- dicitquod loquitur D. Thomas de objecto 11.
Glossa Ja-
C2S. Capreolus 1. d. 2. q. 1. et plures Tho- intellectus humani pro hoc slatu, dum ait velli reji-
(.iiur.
mislJE. esse quidditatem rei malerialis, quodque
ulla po- Ilanc refutat Scolus hic et 1. </. 3. g. 3. secundum naturam potenliue, ponit ens
enlia ele
abilis ex num. 3. et quodlib. 13. art. 2. Prima ratio esse ejus objectum, quod si verum essel,
 604 DE ANIMA

ScoLus, el ille convenirent. Verum glossa idem modus essendi genericus, quia
hasc non videlur subsistere. Prinio, quia utrumque est mixtum.
eodem modo loquilurD. Thomas de inlel- Contra hoc primo, quia sequiLur quod Cajetam
. ,, . ,, , . .. •.,,••. rejicituv
leclu humano, assignando ei objecLum, inLellecLus nullam subsLanLiam mLelligiL,

quo loquilur de sensu, et de inlellerLu An- ([uia esL acciden^, quod omnino non est

geli ; sed de his loquitur l.p.q.So.arl.l.sc- ejusdem generis cum substanLia. EL si le-

cundum naturam suam assignans sensui iieas inLelleclum esse subsLanLiam, quod
uL objecLum rem maLerialem, eL uL existiL verum est, sequilur non intelligere acci-

in individuo maLeriali, et inLellecLui An- dcntia imo neque lapides, ligna, vel alias
;

geli, quidditaLem immaLerialem, Secundo, substanLias non contentas sub animali. Et

ThomoD de proporLione secundum
raLio D. si dicas, sat est convenire in ratione gene-
modum essendi probaL Lam pro hoc slaLu, rica communi substantise ; ergo sic intelli-

quam pro fuLuro, quia anima esL secun- git subsLantias separatas, quod negas.
dum naluram suam forma corporis, vel in Secundo, si requiritur similitudo in esse ,3

maLeria in ulroque sLaLu. TerLio, \. p.q.\2. generico inter objecLum, eL poLenLiam co-
arl. 4. ideo coLligiLinLellecLumhumanum, gnilivam ; ergo quo magis erunt similia
non posse videre suis viribus divinam es- in eodem genere, eo magis proportiona-
senLiam, quia cogniLum esL in cognoscenLe buntur, et sic quae sunt ejusdem generis
secundum modum cssendi cognoscenLis; proximi, vel ejusdem speciei, ut alia ani-
unde si modus essendi cogniLi excedal malia, homines , vel anima^, facilius et

modum essendi cognoscenlis, cogniLio non clarius a nosLro intellectu intelliguntur ;

poLest esse ei connaLuralis. Ex quo haljeLur quod falsum est, quia accidenlia sensibilia

secundumeum, cogniLionem rei, qupe pe- facilius, et clarius cognoscuntur ab eo, ut

tiL esse in materia, esse connaturalem oslensum esL q. prseced. et etiam aliae sub-
intellectui humano, et habet ibi expresse: stantioe, ut lapides, ligna, planttp, quse

Connalurale est nobis cognoscere naturas nihil habent nisi materiale, nam per harum
quip non habenl esse nisi in maleria. Et cognitionem devenimus incogniLionem ho-
hoc ibi eodem modo dicit esse connaturale minis.

inlelleciui, sicut connaturale est sensui co- Tandem rationes Scoti deBeato, quod non Qukujita

gnoscere rem,utestin materia individuali- pos-;et ulla polentia videre Deum, et de de- riaiiT"iu

Videtur ergo D. Tliomas locutus de objecto siderio naturali intelleclus viso effectu, vi- /*' ?*/«
lum mtet
intellectushumani secundum naturam po- dendi causam, atque de extensione ejus kctiis no

tentiae, quia hujusmodi dicitur objectum ad omne ens cognoscendum, convincunt

connaturale.
quidditatem rei materialis non tsse objec-
tum adoequatum intellectus ex natura po-
12.
Cajetan.in dicLum arl. 4. elsi iLa lubricus
tentioe, neque glossa Cajetani, vel appa-
siL, uL vix capias ejus mentem, lamen ad
renter id salvat, raLiones ScoLi dissimula-
4. et in corpore e.rpositionis admiLLiL se-
viL, quia dissolvere nequivit; sunt enim
cundum Divum Thomara objecLum intel-
indissolubiles, si admiLtatur cum Cajetano
lecLus humani ex naLura polenLire, esse
Divum Thomam loqui de objecto adffiquato
quiddiLaLem rei malerialis proporLionem
;
ex natura poLenLioe, quoIiLer nonest verisi-
auLem objecLi ad potenLiam cogniLivam, in mile fuisse locutum, neque tamen facile
modo essendi, docet secundum Divum Tho- est ostendere locutum fuisse de intellectu
mam esse genericam, seu in esse generico, pro hoc statu, propter raliones supra con-
non vero in esse specifico, in quo argu- Lra lioc objecLas.

menta Scoli procedunt. Unde ( inquit) non

valet :0culus est corruptibilis,coelumnon;
ergo hoc non videtur ab oculo, quia ost
 QU.^STIO XIX 605

nilum , el pro lioc sLalu in quiddilatem rei

malerialis. Vide Scolum de hoc qtiaest. 1.

CONCLUSIO II.

Pro/. ad 1. princ.
Terlio nolandiim, el habelur ex Scoto 4. Objeclnm
Ens esl objeclum adxquahim nostri intel- in tcllccdAS

explicatur disl. I. quxst. 1. num.

23. in objecto intel- tripHciter
lectus ex nalura potentiss , et
^"*'
lectus triplicem rationem inveniri, scilicet ^j^"*'
quomodo.
motivi, mensurativi, qua et terminativi;
14.
(b) Dicendum igitur ad quxstionem, etc. molivum Physice concurrit utconcausaper
Goncludit Scotus ens esse objectum adse- se, vel suam speciem ad producendam sui

quatum intellectus nostri. Probatur suffi- notitiam ut vero lerminativum non cau-
,

cienler ex rationibus allatis. Ita habet 1. sat, sed tanlum terminat respectum attin-
distinct. 3. quocst. 3, num. 8. et 4. dist. gentise, vel tendentiae potentise in ipsuin.

49. quxst. 11. Pro explicatione nota objec- llfE autem rationes differunt, ut palel in Ratio mo-

lum esse duplex, adoequatum, et est illud, intellectu divino, cujus motivum estsola ^\l^inaUvT
•utV/ ob-
ctum"a- quod adiEquat potentiam taliter, ut in niliil sua essentia, sed terminativum
'
etiam est diHerunt
tn oojecto
^propor^- ^^^^^ il^^^^^ tendere possit, et nihil continea- creatura. Prsetera, motivum dicit relatio-
matu.).. lur sub illo, iii quod tendere noii possil, nem realem ad intellectum, in quem pro-
suis, vel alienis viribus ; et Iioc sensu ens ducit et^ectum ; terminativum tantum di-
estobjeclum adsequatum intelleclus no5- cit respectum rationis ,
quia nihil in eo ef-

quia non potest extra illud,et in om- ficit, est enim velut mensura respectu in-
^ tri ,

ne ens tendere potest suis viribus, vel au- tellectionis, mensuralivuni in re a termi-
xilio Dei. Proportionatum autem est illud, nalivo non difterl.
16.
imext^ob- in quo potest potentia sine elevatione, vel Quarto notandum ex Scoto 1. distin t. 8,
In objecto