Xuân Quỳnh đã viết bài thơ "Bàn tay em" như một bức tự họa về cuộc đời

mình:
"Bàn tay em ngón chẳng thon dài
Vết chai cũ, đường gân xanh vất vả"
-> Sống cuộc đời vất vả và luôn khao khát tình thương yêu -> XQ dành tiếng
thơ của mình để bộc lộ khát khao yêu thương và hạnh phúc. Hạnh phúc mà XQ
khát khao không phải là thứ hạnh phúc xa vời, không phai là thứ hạnh phúc lãng
mạn suy tưởng, cũng không phải là hạnh phúc lấp lánh của những viễn vông,
mơ mộng mà đó là thứ hạnh phúc đi với những khổ đau, vui sướng của người
đời, đó là thứ hạnh phúc gắn liền với đời thường. Trong bài thơ "Tự hát", XQ
viết:
"Chả dại gì em ước nó bằng vàng
Trái tim em, anh đã từng biết đấy
Anh là người coi thường của cải
Nên nếu cần anh bán nó đi ngay

Em cũng không mong nó giống mặt trời

Vì sẽ tắt khi bóng chiều đổ xuống
Lại mình anh với đêm dài câm lặng
Mà lòng anh xa cách với lòng em"
-> Xuân Quỳnh phủ định những hình tượng lãng mạn, lung linh để:
"Em trở về đúng nghĩa trái-tim-em
Là máu thịt, đời thường ai chẳng có
Cũng ngừng đập lúc cuộc đời không còn nữa
Nhưng biết yêu anh cả khi chết đi rồi"
-> Một tình yêu đập bằng trái tim máu thịt đời thường, chịu sự chi phối bởi sinh
mệnh ngắn ngủi nhưng luôn vươn tới một khát vọng trên cả sự hữu hạn của kiếp
người. Khát khao tình yêu là vậy, nhưng XQ cũng có những đặc thù của người
phụ nữ trong tình yêu: càng khát khao mãnh liệt, càng lo âu, thấp thoảng, mơ
hồ; càng tin tưởng, đắm say, càng có những dự cảm bất trắc ở tương lai:
"Em lo âu trước xa tắp đường mình
Trái tim đập những điều không thể nói
Trái tim đập cồn cào cơn đói
Ngọn lửa nào le lói giữa cô đơn"
hay
"Lời yêu mỏng mảnh như màu khói,
Ai biết lòng anh có đổi thay?"
-> Chính vì những điều rất đời thường, XQ được những người yêu thơ suy tôn
là "Nữ hoàng thơ tình Việt Nam"
------
Tình yêu là đê tài muôn thuở nhưng không bao giờ xưa cũ trong trái tim của
nhân loại. Nói như ông hoàng thơ tình XD:
"Làm sao sống được mà không yêu,
Không nhớ, không thương một kẻ nào?"
hoặc
"Yêu tha thiết, thế vẫn còn chưa đủ,
Phải nói yêu, trăm bận đến ngàn lần"
Bản thân XQ cũng tự coi khát khao yêu đương giống như khát khao của con
sóng dưới lòng đại dương:
"Suốt cuộc đời biển gọi ước mơ
Nỗi khát vọng những phương trời chưa đến"
-> Không bao giờ nhìn tháy được bến bờ giớn hạn của tình yêu, bởi đó là khát
khao lớn nhất của một kiếp người: yêu và được yêu.
-> Ở mảng đề tài này, nhà thơ XQ để lại một dấu ấn sâu đậm.
-----
Giữa bối cảnh của những năm chiến tránh chống Mĩ ác liệt, khi nên thơ ca Việt
Nam dường như chỉ góp giọng vào bản hòa ca chính lưu, chủ yếu khi viết về đề
tài đất nước và người lính, thì XQ lại chọn cho mình một lối đi riêng đó là tình
yêu đôi lứa. Ngờ là câu chuyện riêng tư nhưng lại tạo ra được sự đồng cảm để
khơi lên nhịp đập chung của những trái tim khao khát yêu đương. Tình yêu này
không xa lạ với con người, nó trong trẻo, thánh thiện và như một làn nước mát
tưới tắm tâm hồn của con người vốn phải gồng gánh rất nhiều trong cuộc kháng
chiến của toàn dân tộc. Vì thế người ta ví von bài thơ "Sóng" như một đóa hoa
lạ mà XQ ngắt vội trên đường ra chiến hào, đê rồi bông hoa nhỏ nhoi, khiêm
nhường ấy không hề bị vùi dập bởi chiến tranh mà trong trẻo sống, hồn hậu
sống để khơi lên khát vọng về tình yêu và cái đẹp trong lòng người.
-----
HÌNH TƯỢNG SÓNG
Đứng trước cái thăm thẳm bao la của biển:
- Con người sẽ ý thức sâu sắc sự nhỏ nhoi, ngắn ngủi của một kiếp người.
- Con người lắng nghe rất rõ khát vọng lớn lao, vô biên, vô tận trong trái tim
mình. Càng ý thức sự sống ngắn ngủi, hữu hạn, nhỏ nhoi, con người ta càng
khát khao có được tình yêu, được trải nghiệm trọn vẹn và đi tận cùng mọi cung
bậc của nó.
-> Bài thơ là sự gặp gỡ, đồng điệu, cộng hưởng, thăng hoa của sóng nước biển
và sóng lòng nữ sĩ.
-----
"DỮ DỘI VÀ DỊU ÊM...SÓNG TÌM RA TẬN BỂ"
"Thêm một chiếc lá rụng
Thế là thành mùa thu
Thêm một tiếng chim gù
Thành ban mai tinh khiết...

Dĩ nhiên là tôi biết

Thêm một - phiền toái thay!
Nhưng mà tôi cũng biết
Thêm một - lắm điều hay

Thêm một lời dại dột

Tức thì em bỏ đi
Nhưng thêm chút lầm lì
Thế nào em cũng khóc!"

"tận" ... -> đó là hành trình đi tìm chính mình, tìm trái tim yêu dành riêng cho
mình để hiểu người và khám phá chính mình. Cái diệu kì của tình yêu là làm
cho chiều kích của trái tim con người trở nên mênh mang và vô biên hơn, dễ
đồng cảm và thấu hiểu nhiều hơn.

"bồi hồi"
ở thời thanh xuân rực rỡ này, con người ta có thừa tình yêu và khát vọng để dệt
nên những mộng ước lớn lao, cao vọng của cả kiếp người, con người ta có thừa
sức liều lĩnh và táo bạo để đương đầu với thức thách băng một niềm tin mãnh
liệt và bỏng cháy, và con người ta có thừa khát khao rung động yêu đương để có
thể trải nghiệm tận cùng và đưa cảm xúc trong tình yêu thăng hoa đến tột cùng.

Khổ 3,4
“Muôn trùng sóng bể”: Những dòng suy tư, trăn trở của “em” như muôn đợt
trùng dương cứ vỗ cồn cào, thao thức, vỗ bờ và xô chồng lên nhau -> Bức tranh
thiên nhiên rộng lớn, bao la, mênh mông, khoáng đạt, kì vĩ
Khi con người ta đối diện với cái mênh mông, bao la, thăm thẳm của biển khơi
diệu kì với cái vô cùng, vô tận, vô biên của đại dương thì ta cảm nhận được sâu
sắc hai điều:
- Ý thức được cái tôi nhỏ bé, sinh mệnh ngắn ngủi, kiếp người hữu hạn, mong
manh.
- Cảm nhận được khát vọng tình yêu trong kiếp người ngắn ngủi đó lớn lao, và
vượt thoát ra khỏi giới hạn chật chội của sự sống.
Trước không gian ấy, nhân vật trữ tình “em” rơi vào trạng tháng “em nghĩ”…
“em nghĩ”…, chìm vào dòng suy tư…(trong vở), câu hỏi về sự khởi nguồn tình
yêu giữa chúng ta cũng lớn lao, kì diệu và bí ẩn như câu hỏi về khởi nguồn của
các hiện tượng tự nhiên. Tình yêu của cái tôi nhỏ bé được đặt tương đương với
các hiện tượng thiên nhiên kì bí, như vậy, tác giả đang cao cả hoá tình yêu đôi
lứa, làm cho tình yêu bỗng trở nên vĩ đại, lớn lao, bí ẩn và hằng hữu như thiên
nhiên. Dòng suy tư này được thể hiện qua hình thức điệp câu hỏi tu từ (…). Ba
câu hỏi vang lên không có lời đáp, …
“Em cũng không biết nữa/ Khi nào ta yêu nhau”: lời tự thú về sự bất lực của
mình trong nhu cầu nhận thức về tình yêu của chính “em”, thể hiện được những
xao xuyến đong đầy trong trái tim “em”, đó là cái lắc đầu nữ tính, đó là sự bất
lực của con người không thể cắt nghĩa được tột cùng tình yêu bởi nói như nhà
toán học Pascal: “Trái tim có lý lẽ mà lý trí không biết đến”. Đó là cái bất lực
duy nhất mang màu sắc hạnh phúc trong tình yêu, bởi ở đó, con người ta không
còn suy xét được, hơn về mặt lí trí nữa, mà chỉ có thể cảm nhận trái tim mình
đang rung ngân những giai điệu đẹp của tình yêu, vì vậy khi lí trí bất lực cũng là
lúc trái tim đắm say và nồng nàn nhất, chìm vào mật ngọt của tình yêu rõ nét
nhất.

Khổ 8
Hai cặp hình ảnh xuất hiện trong mỗi tương quan…
Nói đến biển là nói đến một không gian vĩnh hằng, bất tận, nói đến mây lại nói
đến những gì chợt hiện rồi lại chợt tan…
“Cuộc đời” và “năm tháng” là thời gian, vốn vô hình, “mây” và “biển” là không
gian, vốn hữu hình -> đặt trong chiều kích không gian hay thời gian cũng không
có gì là mãi mãi -> nỗi lo âu, thấp thỏm của con người, sự day dứt của cái tôi
hữu hạn giữa cõi đời.

Khổ 9
Khi ý thức được cái hữu hạn và mong manh của kiếp người, con người ta mới
thổi bùng lên khát vọng về một tình yêu ngàn năm còn vỗ, mong muốn mở rộng
lòng mình, sông đến tột cùng của tình yêu, với tay níu giữ lấy hạnh phúc để tình
yêu ấy có thể vượt lên trên sự sống và cái chết.
Khát vọng vĩnh hằng bất tử này của XQ có gặp gỡ khát vọng tan ra thành sóng
của XD khi diễn tả sự cao trào, thăng hoa trong tình yêu:
“Anh xin làm sóng biếc
Hôn mãi cát vàng em
Hôn thật khẽ, thật êm
Hôn êm đềm mãi mãi

Đã hôn rồi, hôn lại

Cho đến mãi muôn đời
Đến tan cả đất trời
Anh mới thôi dào dạt…”
Cũng là khát vọng hoá thân thành sóng, nhưng con sóng của XD là một con
sóng dữ dội, ào ạt và mãnh liệt, để có thể thoả sức bộc lộ cảm xúc của mình,
khát vọng của XQ lại là “làm sao được tan ra thành trăm con sóng nhỏ”. “Tan ra
thành trăm con sóng nhỏ” là cách nói ước lệ, tượng trưng về một ước muốn
khiên nhường, sẵn sàng quên mình, trở thành những gì bình dị nhất để được hoà
vào tình yêu lớn lao, cao rộng để tình yêu ấy vượt lên trên sự băng hoại của thời
gian, bất tử với muôn đời. Đằng sau khát vọng ấy, ta cảm nhận được đức hi sinh
của người phụ nữ…