Adam Karpiński „Renesansowa Europa”

1 Idea renesansu nie pojawiła się nagle i nie sposób dziś wskazać ani konkretnego momentu jej narodzin, ani tym
bardziej ludzi, którzy ją rozbudzili. Nie jest natomiast przypadkiem, że miejscem, z którego rozpoczęła swój
triumfalny pochód przez Europę, była Italia, gdzie mimo upływu wieków czuć było jeszcze unoszący się ponad
ruinami oddech starożytnego Rzymu. Nowe spojrzenie na czasy antyku, odkrywanie w inny, własny sposób
starożytności rzymskiej, ale również greckiej i hebrajskiej, uznajemy słusznie za pierwszy i konstytutywny składnik
idei renesansu – idei rozumianej jako ponowne narodziny europejskiej kultury. W pewnym uproszczeniu można
byłoby powiedzieć, że tak pojmowany renesans był efektem spoglądania w przeszłość i wyrastał z potrzeby
zdefiniowania własnego, konkretnego momentu i miejsca w dziejach wobec tej przeszłości [...].

2 Spojrzenie w przeszłość pozwoliło dostrzec wzorzec prawdziwej, godnej podziwu i uwielbienia kultury – czasy
starożytnego Rzymu [...].

3 Ludzie nowej epoki widzieli siebie w roli demiurgów (twórców) lepszego, wspanialszego, odrodzonego świata, a
świadomie i z entuzjazmem tworzonym mitem renesansu obejmowali wszystkie dziedziny kultury i życia
umysłowego. Odradzanie się ludzkości (renovatio hominis), jednoznacznie kojarzone z odkrywaniem antycznej
przeszłości (renovatio antiquitatis), było ideą wszechobecną. Bardzo mocno akcentowano osiągnięcia sztuk
plastycznych, zwłaszcza malarstwa. Od początku XV w. [...] z dumą podkreślano „budzenie się”, „przywracanie do
życia” (włoskie rinascita) sztuki włoskiej, która zrywała z czasami – jak to określano – ciemnoty i barbarzyństwa,
wskrzeszając „zapomnianą” sztukę antyku. Z równą siłą mówiono o odradzaniu się literatury, w czym niemal zgodnie
przyznawano pierwszeństwo Francescowi [czyt. franczeskowi] Petrarce, który – jak pisał jego biograf, florencki
humanista Leonardo Bruni (1370–1444) – „pierwszy dostatecznie był obdarzony wdziękiem i geniuszem, aby poznać i
wyjaśnić starożytną wytworność stylu, która zgubiła się i zgasła” (Vita di Petrarca, 1436). Świadomość uczestniczenia
w „odradzaniu się” kultury nie była tylko domeną włoskich intelektualistów. Ten sam ton brzmi w wypowiedziach
humanistów niderlandzkich, niemieckich i francuskich, [...] choć dla mieszkańców tej części Europy „la tant desirée
renaissance” (wielce pożądane odrodzenie) nie kojarzyło się, jak we Włoszech, z odnajdywaniem korzeni rodzimej
tradycji. [...]

4 Na przełomie XV i XVI w., gdy odrodzenie włoskie przeżywa już swoje apogeum, rozpoczyna się jakby druga
odsłona epoki – renesans coraz silniej ogarnia kraje na północ od Alp: Niderlandy, Francję, Niemcy, Polskę. W
dalszym też ciągu ta fala, która napłynęła na obszar całego niemal Starego Świata, niosła za sobą wartości, których
odkrycie było zasługą Włochów, a które uznać musimy za zwornik całej epoki. Przede wszystkim było to
doświadczenie humanizmu.

5 Czym był humanizm? [...] W tym szczególnym momencie gdy Francesco Petrarka i jego następcy odkrywali wiele
ważnych, nieznanych średniowieczu tekstów antycznych (zwłaszcza greckich), gdy pogłębiali znajomość autorów
łacińskich poprzez studia źródłowe i filologiczne, mieli uzasadnione poczucie „odzyskiwania” wartości kulturowych
zawartych w pismach starożytnych. I te właśnie wartości obdarzano mianem humanitas, a studia nad pismami
starożytności uznawano za studia humanitatis. [...]

6 Humaniści byli więc przede wszystkim ludźmi uczonymi, filologami, gramatykami, komentatorami pism, znawcami
literatury i języków starożytnych, a ideałem stał się „homo trium linguarum” – mąż znający trzy języki starożytne
(łacinę, grekę i hebrajski). Stworzyli oni nową klasę w społeczeństwie renesansowym, dzięki której humanizm stał się
najważniejszym ruchem intelektualnym w czasach renesansu. Stymulował poznanie kultury antycznej i na jej
fundamentach współtworzył kulturę literacką i filozoficzną swojej epoki.

7 Nie będąc szkołą filozoficzną, humanizm stwarzał wszelkie warunki ku temu, by następowało odnowienie doktryn
filozoficznych starożytności. [...] Pozostawił [...] humanizm swoiste piętno na myśli filozoficznej renesansu –
przekonanie o wysokiej wartości człowieka, jego godności i uprzywilejowanym miejscu we wszechświecie. Godność
człowieka (dignitas hominis) była nie tylko przedmiotem wielu traktatów, ale na równi z rozważanym na nowo
pojęciem człowieczeństwa (humanitas) zajęła centralne miejsce w renesansowej refleksji antropologicznej.
 Zadania do tekstu

1. Wyjaśnij znaczenie przenośni użytych w pierwszym akapicie tekstu Adama Karpińskiego: „triumfalny pochód”,
„oddech starożytnego Rzymu”.

2. Wskaż różnicę między renesansem włoskim a północnoeuropejskim (akapit 3.).

3. Zastąp wyróżnione słowa sformułowaniami synonimicznymi, tak aby nie zmienić sensu wypowiedzi. W jakim celu
autor posłużył się przenośniami?

„W dalszym też ciągu ta fala, która napłynęła na obszar całego niemal Starego Świata, niosła za sobą wartości,
których odkrycie było zasługą Włochów, a które musimy uznać za zwornik całej epoki”.

4. Na podstawie tekstu wyjaśnij własnymi słowami, kim był humanista.

5. Dopasuj nazwy środków językowych służących zachowaniu spójności w obrębie akapitów oraz pomiędzy nimi do
przykładów z tekstu, w których te środki występują.

Środki językowe Przykłady z tekstu

1. Powtórzenia wyrazów z poprzednich zdań.
2. Stosowanie zaimków i spójników.
3. Stosowanie wyrazów nawiązujących do
wcześniejszych treści
A. Idea renesansu nie pojawiła się nagle i nie sposób dziś
wskazać ani konkretnego momentu jej narodzin, ani tym
bardziej ludzi, którzy ją rozbudzili. Nie jest natomiast
przypadkiem, że miejscem, z którego rozpoczęła swój
triumfalny pochód przez Europę, była Italia.

B. Przede wszystkim było to doświadczenie humanizmu.

Czym był humanizm?

C. I te właśnie wartości obdarzano mianem humanitas, a

studia nad pismami starożytności uznawano za studia
humanitatis. [...] Humaniści byli więc przede wszystkim
ludźmi uczonymi.

6. Spośród poniższych pytań wybierz te, na które można znaleźć odpowiedź w podanych akapitach. Do każdego z
akapitów można przyporządkować tylko jedno pytanie.

A. Który z poglądów starożytnych filozofów twórcy renesansowi uważali za godny naśladowania?

B. Kiedy się rozpoczął renesans w północnej Europie?

C. Czym się charakteryzował humanista?

D. Które cechy sztuki antycznej były wartościowe dla ludzi renesansu?

E. W jaki sposób ludzie renesansu tłumaczyli nazwę epoki?

F. Gdzie się narodził renesans?

Numer akapitu Pytanie

2
3
6

7. Napisz streszczenie tekstu liczące 40–60 słów. .