Zagadnienia na pracę klasową z epoki średniowiecza

1.Bogurodzica i Lament świętokrzyski - kto do kogo i o czym

2.Gatunek hymnu i lamentu
3.Motyw pośrednictwa i pieta w sztuce
4.Pojęcia: archaizmy, uniwersalizm, teocentryzm,
franciszkanizm, literatura parenetyczna, danse macabre, jesień
średniowiecza, język jako system znaków, alegoria i symbol,
asceza, ars morienti,
5.Ramy czasowe epoki + wydarzenia z nimi związane
6.Wzorce postawy: król, rycerz, święty - podobieństwa i różnice
7.Boska komedia Dantego - treści i przyczyny powstania,
elementy średniowieczne i renesansowe
8.Kategoria groteski i jej funkcja

Ad.1 - Bogurodzica - Autor pieśni zwraca się bezpośrednio do matki

Jezusa. Przypomina, że jest ona oblubienicą Boga oraz matką Jego Syna,
określonego tu jako Bóg i Pan ("Gospodzin"). Do Mryi kierowane jest
błaganie, aby u niego wyprosiła łaski dla jej wiernych wyznawców.
Podmiotem lirycznym w utworze są wierni , modlący się do Matki
Boskiej w pierwszej zwrotce, a następnie do Jezusa Chrystusa za
pośrednictwem Jana Chrzciciela. Podmiot prosi o dobre życie i o pobyt
w raju po śmierci. Całość utworu to modlitwa.

Lament Świętokrzyski - W przedostatniej strofie, Matka Boża zwraca się

do wszystkich matek, aby modliły się do Boga o to, żeby nigdy nie
musiały patrzeć na cierpienie swoich dzieci. Utwór kończy się słowami:
„Nie mam ani będę mieć jinego, Jedno ciebie, Synu, na krzyżu
rozbitego.” Mówi im, by prosiły Boga o to, by nigdy nie musiały patrzeć
na śmierć swego dziecka. Wiersz kończy się dwuwersem, który jest
wołaniem Matki do Syna. Maryja podkreśla, że Jezus był dla Niej
Jedynym. Przynosi też informacje o rodzaju śmierci Jezusa - o męce
krzyżowej.

Ad.2 - Gatunek Hymnu - gatunek liryczny (liryka) o uroczystym

charakterze i podniosłym tonie. Opisuje wzniosłe uczucia (Hymn o
miłości Świętego Pawła), wyraża pochwałę, sławi przedmiot wiersza (np.
Hymn do Boga Jana Kochanowskiego). Zazwyczaj ma formę pieśni.

Gatunek lamentu - lament (tkz. plankt od łac. planktus - narzekanie,

głośna skarga, zawodzenie) - gatunek te obejmuje utwory o tematyce
śmierci Jezusa i wspólcierpieniu Maryi. Lament ma formę monologów
cierpiącej pod krzyżem Maryi.

Ad.3 - Motyw pośrednictwa - Podstawą motywu deesis jest

pośredniczenie, orędownictwo. Święci znajdujący się blisko Boga
przynoszą do Niego ludzkie prośby i błagania, co zwiększa sposób na ich
wysłuchanie. Nieprzypadkowo są to Matka Boska oraz św. Jan Chrzciciel.
dea hierarchii i pośrednictwa w pieśni "Bogurodzica" polega przede
wszystkim na skierowaniu próśb ludzi wierzących,chrześcijan do
Boga,lecz nie bezpośrednio,lecz poprzez Matkę Jezusa-Maryję.

Pieta w sztuce - Z wł. pietà miłosierdzie – przedstawienie o charakterze

historycznym i religijnym opłakującej Matki Bożej z ciałem Chrystusa na
jej kolanach lub łonie. Pieta wyraża współudział Marii w dziele
Zbawienia.

Ad.4. - Pojęcia:
Archaizm – wyraz, konstrukcja składniowa lub związek frazeologiczny,
który wyszedł z użycia w danej formie języka. Archaizmy to także wyrazy
w formie przestarzałej, które są jeszcze w pewnym stopniu używane,
lecz postrzegane jako dawne. Te z kolei nazywa się anachronicznymi.

Uniwersalizm - dążenie do ogarnięcia pewnej całości, objęcia

wszystkiego, całokształt postaw i uznanie zasady dominacji całości nad
częściami; powszechność. W zależności od kontekstu koncepcja
uniwersalizmu przyjmuje różne znaczenie.

Teocentryzm - pogląd uznający Boga/bogów za przyczynę i cel istnienia

wszystkich bytów. Bóg uważany jest za byt zewnętrzny wobec
wszechświata, działający stale, wzywający do życia duchowego w
łączności ze swoją osobą i reagujący na aktywność ludzi. W planie
etycznym bóg jest utożsamiany z najwyższą wartością.

Franciszkanizm - zainicjowany w Europie w XIII w. ruch religijny w łonie

Kościoła katolickiego, którego pierwszymi protagonistami byli św.
Franciszek z Asyżu i jego naśladowcy.

Literatura Parenetyczna - utwory piśmiennicze kształtujące i

propagujące wzory postępowania związane z odgrywaniem określonych
ról społecznych.

Danse Macabre - alegoryczny taniec, którego przedstawianie rozwinęło

się w kulturze późnego średniowiecza, korowód ludzi wszystkich stanów
z kościotrupem na czele, wyrażający równość wszystkich ludzi w obliczu
śmierci.

Jesień Średniowiecza - Powszechnie używane w odniesieniu do epoki

późnego średniowiecza, zwłaszcza gdy się chce podkreślić bogactwo i
wyrafinowanie ówczesnej kultury. Był to wiek 14 i 15.

Język jako system znaków - To, że język jest systemem, znaczy, że jego
znaki tworzą uporządkowany zbiór (reguły łączenia znaków) – nazywa
się to syntaksą. Tak jest też z “językiem filmu”, przez który rozumie się
zespół reguł i form specyficznie filmowych środków wyrazu, według
których zbudowana jest wypowiedź filmowa.

Alegoria - Alegoria jest artystycznym środkiem stylistycznym, którego

celem jest przekazanie pewnej treści w sposób niedosłowny, przenośny.
Wyraz wywodzi się z języka greckiego (ἀλληγορία), co oznacza "mowić
coś innego". Alegoria może być motywem, przedmiotem, postacią itp.

Symbol - W utworze literackim symbol przekazuje takie treści, które

bezpośrednio nie są ukazane. Jest przeciwieństwem alegorii. Ujawnia
jakości nie mające dotychczas właściwych określeń i sugeruje treści nie
związane z podstawowym, dosłownym znaczeniem.

Asceza - praktykowanie dobrowolnego wyrzeczenia się pewnych dóbr,

wartości i aktywności życiowych w celu osiągnięcia świętości, czystości i
doskonałości duchowej oraz zbawienia.

Ars Morienti - zbiór rozważań, wskazówek i napomnień służących

przygotowaniu się człowieka na przyjęcie śmierci; gatunek literatury rel.
-moralizatorskiej wyrastający z dawnych tradycji piśmiennictwa chrześc.