Professional Documents
Culture Documents
ANDROLOGIA Ćwiczenia
ANDROLOGIA Ćwiczenia
Ćwiczenie 1.
Sztuczna inseminacja jest bardzo korzystna, bo nie dochodzi do przenoszenia chorób zakaźnych, nie ma
kontaktu ♂ z ♀. Poza tym mając jednego ♂ możemy zapłodnić kilka ♀, a gdyby wszystko miało być
naturalnie, to biedak by się męczył i pewnie niewiele by zdziałał. Potrzebny jest lek. wet. oraz pipeta
inseminacyjna i dawka nasienia. No i oczywiście przydałaby się samica z owulacją. Nasienie można podać:
- dopochwowo- mało skuteczne
- domacicznie
- doszyjkowo- najlepsza metoda
U klaczy trzeba włożyć rękę do pochwy, umieścić palec w szyjce macicy i po palcu wprowadzić pipetę
inseminacyjną do szyjki. U suk pipetę wprowadza się po sromie- po górnym sklepieniu pochwy do końca i
deponujemy nasienie.
Technika podania zależy od rodzaju nasienia. A może ono być:
- świeże
- schłodzone
- mrożone
Świeże nasienie deponujemy od razu, natomiast schłodzone i zamrożone należy podgrzać.
Przydatne są rozrzedzalniki, które rozrzedzają nasienie i zwiększają przeżywalność plemników. Można
samemu je zrobić, np. mleko UHT + żółtko, ale lepsze są gotowe.
Plan badania ♀:
1. Opis zwierzęcia: (Generalia)
- gatunek
- rasa
- wiek
- umaszczenie
- waga
- identyfikacja (kolczyki, tatuaże, znaki szczególne)
2. Wywiad: (Anamnesis)
- pochodzenie zwierzęcia i okres jego posiadania
- warunki żywienia, pielęgnacji i utrzymania ♀
- w przypadku krów- czy ♀ nie pochodzi z ciąż bliźniaczych różnopłciowych (należy
wykluczyć zjawisko frymartynizmu- forma obojnactwa występująca u bydła i owiec).
Przyczyną tej formy obojnactwa jest oddziaływanie na płód żeński testosteronu,
produkowanego przez płód męski. Hormon ten przenika do płodu ♀ poprzez połączenia
naczyniowe (anastomozy), powstające pomiędzy łożyskami rozwijających się płodów
bliźniaczych.
- dane dotyczące czasu trwania, przebiegu i zejścia dotychczasowej ciąży, porodów,
okresów poporodowych, ze szczególnym uwzględnieniem ostatniej ciąży. Charakter i długość
występowania lochii po porodzie, łożysko (jeśli nie odeszło- kto udzielał pomocy), czas w jakim
pojawiła się pierwsza ruja po porodzie.
- dane dotyczące rui: czas trwania, nasilanie objawów zewnętrznych, powtarzanie rui, ew.
brak rui, ciche ruje, nieregularność w cyklu rujowym, czas w jakim zostały
zaobserwowane zewnętrzne objawy obecnej rui
- ile razy ♀ była inseminowana (kryta) i w którym okresie rui; czy była reinseminacja
(powtórna inseminacja w czasie trwania tej samej rui)
- czy do inseminacji ponownych użyto nasienia tego samego ♂- jeśli tak, to ile razy
- dane dotyczące zabiegu inseminacji- kto robił, technika unasienniania, miejsce
deponowania nasienia, czy nasienie było wcześniej rozmrożone, czy ma atest
1
- czy właściciel w okresie międzyrujowym zauważył wypływy z dróg rodnych, jak tak to
jakiego charakteru, obfitość, konsystencja, barwa
- w przypadku jałówek- czy po rui było zaobserwowane krwawienie z dróg rodnych
3. Badanie kliniczne:
A. Stan ogólny:
- budowa, stan odżywienia i utrzymania
- zachowanie psychoseksualne: zewnętrzne objawy rui, samcze zachowanie płciowe,
wirylizm (Cechy samcze u osobników ♀. Jedną z postaci jest wirylizm nadnerczowy, spowodowany
wytwarzaniem w korze nadnerczy związków o właściwościach androgennych. Schorzenie
dotyczy najczęściej bydła i klaczy)
- błony śluzowe widocznych otworów ciała ze szczególnym zwróceniem uwagi na błony
śluzowe pochwy
- CTO
B. Badanie przez oglądanie:
- zewnętrzne części narządu rodnego: wypływy, ich charakter (ciągły, okresowy, skąpy,
obfity) i rodzaj (śluzowy, śluzowo-ropny, ropny), obrzęk sromu, błona śluzowa przedsionka
pochwy
- zwrócić uwagę na ewentualne ślady po wypływie, zwłaszcza na włosach sromowych,
wewnętrznej stronie ogona, guzach siedzeniowych
- wargi sromowe: położenie, pofałdowanie, wielkość, symetria, wrażliwość, nalanie
- srom i szpara sromowa: zamknięta, rozwarta, ziejąca
C. Badanie przez prostnicę: (Exploratio per rectum)
- szyjka macicy: położenie, grubość, tkliwość, przesuwalność, konsystencja
- macica: położenie, wielkość, konsystencja, wrażliwość, przesuwalność, zawartość
- rogi macicy: grubość (wielkość), symetria
- jajowody: fizjologicznie niewyczuwalne
- jajniki: w czasie rui badanie jajników ma ograniczone znaczenie z powodu ryzyka
uszkodzenia pęcherzyka jajnikowego. Jeśli zachodzi konieczność przeprowadzenia
badania, należy zachować jak najdalej idącą ostrożność. W trakcie badania zwrócić uwagę
na: położenie, wielkość, kształt, strukturę powierzchni, wrażliwość, próba na wyłuszczenie z
kieszonki jajnikowej
- więzadła szerokie macicy: położenie, napięcie, tętnica maciczna środkowa (grubość,
drżenie- może świadczyć o ewentualnej ciąży lub stanach zapalnych macicy)
- badanie USG
D. Badanie przez pochwę: (Exploratio per vaginam)
- przy pomocy wziernika: ocena barwy i stanu powierzchni błony śluzowej pochwy; ilość
i jakość wydzieliny; stan zewnętrznego (pochwowego) ujścia szyjki macicznej (portio vaginalis
uteri)- wielkość, barwa, położenie, stopień rozwarcia kanału szyjki, stan fałdów wokół ujścia
szyjki
- badanie przy pomocy ręki: przestronność pochwy, obecność ew. patologii- guzy,
pęcherzyki, ubytki tkanki, blizny, u krów gruczoł Bartholiniego, przewód Gärtnera,
obrzęki, zmiany zapalne, stopień rozwarcia zewnętrznego ujścia szyjki macicznej, ilość i jakość
wydzieliny (śluzu)
E. Badania dodatkowe:
- bakteriologiczne
- mykologiczne
- parazytologiczne
- cytohormonalne (krystalizacja śluzu, odczyn glikogenowy, oznaczanie poziomu
progesteronu, badanie cytologiczne wymazu z pochwy, badanie histopatologiczne
wycinka pochwy, pomiary oporności śluzu pochwowego).
Ustalenie optymalnego czasu krycia lub inseminacji:
Rozpoznanie i decyzja:
2
- ♀ zdrowa klinicznie- inseminować, kryć
- ♀ jałowa- odpowiednio leczyć
- ♀ niepłodna- eliminować z hodowli
3
Jako płodność ♂ rozumie się zdolność do spermio- i spermatogenezy, prawidłową czynność
neurohormonalną oraz odpowiednią aktywność plemników (prawidłowe przemieszczanie z jąder do ♂
układu rozrodczego). Spermatogeneza trwa 50-60dni, do70 (zależy od gatunku).
Istnieją specjalne przepisy- załączniki 1, 2, 3, 4 do Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Gospodarki
Żywnościowej z 11.II.1999r. w sprawie szczegółowych warunków weterynaryjnych przy pozyskiwaniu,
konserwacji, obróbce, przechowywaniu, wprowadzaniu do obrotu oraz prowadzeniu punktów
kopulacyjnych i wykorzystywaniu materiałów biologicznych.
1. Wywiad:
- numer identyfikacyjny, paszport (konie, psy, bydło), tatuaże (tryki, świnie)
- rasa
- wiek
- nazwa ♂
- własność
- czas posiadania
- sposób i czas użytkowania
- rodowód
- dotychczasowa zapładnialność w wyniku krycia lub inseminacji (ilość ♀ pokrytych i ciąż).
Zapładnialność zależy m.in. od techniki inseminacji oraz przygotowania ♀
- odruchy płciowe
- przebyte choroby i leczenie
- wyniki obowiązkowych badań (u bydła: zwłaszcza pod kątem brucelozy, białaczki,
trichomonadozy, kampylobakteriozy; u ogierów: pod kątem NZK, zarazy stadniczej,
nosacizny). ♂ z tymi chorobami lub po ich przebyciu nie nadają się do rozpłodu. Obecnie ogiery
eliminuje się też przy arteritis, ale nie jest to obowiązkowe.
- pełna dokumentacja dotycząca leczenia
2. Ocena warunków środowiskowych:
- żywienie, skład paszy (proporcje energii do białka)
- pielęgnacja, utrzymanie, pomieszczenia (czy przestronne, oświetlone, suche, z wybiegiem)
Ważne jest utrzymanie kondycji rozpłodowej:
- ogier: żywienie, ruch
- knur: żywienie, wybieg
- ogier, buhaj- układ kostny kończyn tylnych (stawy skokowe, pęcinowe)
Przy częstych kryciach oraz niedoborach mineralno-witaminowych może dojść do
uszkodzenia stawów i ♂ nie może wykonać skoku, mimo zachowanej płodności.
- tryki: żywienie, pomieszczenie, okrywa w czasie upalnego lata (może być zaburzona
termoregulacja)
- psy: żywienie, ruch, ułożenie- ♂ w wieku 6-8 mies. (do roku) mogą być czasem mocno
pobudzone i gdy właściciel je za to karci to potem nie chcą kryć bo mają złe wspomnienia
3. Badanie ogólne:
- CTO, ogólna kondycja
- błony śluzowe naturalnych otworów ciała
- węzły chłonne
4. Badanie szczegółowe:
- skóra
- układ oddechowy (osłuchiwanie)
- układ pokarmowy
- krążenie
- układ moczowo-płciowy
- układ ruchu: badamy w spoczynku i w ruchu, postawa kończyn (wady postawy),
stawy skokowe, koronowe, kopytowe. U buhajów na mokrym podłożu może dojść do
rozrostu szpary międzyracicznej-limex, co wywołuje ból i tłumi objawy popędu płciowego.
5. Badania specjalistyczne:
4
- analiza i ocena odruchów płciowych- kolejność, czas trwania.
Odruchy płciowe:
Składają się z fazy progresywnej i regresywnej (zeskok). Są 3 grupy odruchów:
A. Odruchy zdalne:
- odruch zbliżenia płciowego (ważny jest węch, słuch, wzrok)
- odruch erekcji
- odruch wysunięcia prącia
- odruch mm. dźwigaczy jąder
B. Odruchy kontaktowe:
- odruch bezpośredniego dotyku (obwąchiwanie, oblizywanie, skubanie)
- odruch wspięcia
- odruch obejmowania
C. Odruchy kopulacyjne:
- odruch poszukiwania szpary sromowej
- odruch wprowadzenia prącia
- odruch ruchów kopulacyjnych (ogier, knur, pies)
- odruch ejakulacji
Buhaj, tryk i kozioł wykonują pchnięcie i już maja ejakulację. Inne zwierzęta wykonują ruchy
kopulacyjne. U knura trwa to bardzo długo.
Faza regresywna: zeskok.
Ocena libido sexualis ♂:
Oceny dokonuje się na podstawie czasu potrzebnego na zainteresowanie ♀, podejścia do niej,
odpowiednich odruchów płciowych. Od L0 – L4
L4 – poniżej 5 min. od wyprowadzenia do dojścia do ♀ (trochę za szybki)
L3 – 5-10 min. NAJLEPSZY!
L2 – 10-15 min. (trochę za wolny)
L0 – brak reakcji
6. Oglądanie narządów płciowych:
- worek mosznowy: kształt, symetria, wielkość, ew. termoregulacja
- jądra: wielkość, położenie, symetria, kształt, ew. zniekształcenia.
Buhaj, tryk- mają jądra ułożone pionowo, a ogier i pies- podłużnie, dogłowowo.
- napletek- okolica i ujście: zmiany, obrzęk, zranienia, wydzielina
7. Omacywanie:
Należy omacywać ostrożnie, stojąc z boku i nie dziwić się jak się zdenerwuje i kopnie.
- skóra na worku mosznowym: czy są zranienia, zgrubienia, blizny, włosy, reakcja na dotyk,
grubość skóry moszny
- jądra: kształt, wielkość, konsystencja (sprężysta, a po ejakulacji miękka), przesuwalność
jądra w worku mosznowym
- najądrze- głowa, trzon i ogon: czy nie ma stwardnień, guzków- bo może mieć to wpływ na
wyprowadzanie nasienia z dróg rodnych
- powrózki nasienne- buhaj, tryk, kozioł: omacywać od jądra do góry- czy nie ma obrzęków,
bolesności, u ogierów czasem zdarzają się skręty powrózka
- napletek: ujście, ew. wypływy. U tryka, kozła i buhaja napletek pokryty jest włosem. To
powinno być obcięte, ale na tym pędzelku dobrze widać jak coś wycieka.
- czy prącie jest wysuwane z worka napletkowego (stulejka- phimosis- gdy nie może
wysunąć; załupek- paraphimosis- gdy nie może wciągnąć z powrotem. U buhajów do 3 - 4mies.
życia prącie fizjologicznie przyrośnięte jest do napletka!!
8. Badanie przez prostnicę: (dodatkowe gruczoły płciowe: wielkość, konsystencja, tkliwość):
- gruczoły pęcherzykowe: wielkość, symetria, konsystencja, tkliwość, przesuwalność- są to
gruczoły parzyste, leżą w miednicznej części cewki(u buhaja mają kształt literyV, dł.5-6cm szer.1cm,
a u starszych większe rozmiary). Wydzielina gruczołów jest plazmą dla nasienia.
- ampułki nasieniowodów (bada się u buhaja i ogiera)
- prostata- leży tuż za gruczołami pęcherzykowymi (psy mają tylko prostatę)
5
- gruczoły opuszkowo-cewkowe (u buhaja, tryka, kozła)
- podstawa prącia
- okoliczne węzły chłonne
9. Badanie nasienia: (ocena wstępna)
- objętość ejakulatu (dużą część stanowi wydzielina gr. płciowych dodatkowych)
- barwa, woń, konsystencja
- gęstość, pH
- ziarnistość
- ruch masy plemników, ruch indywidualny
- aglutynacja
Objętość ejakulatu jest właściwością gatunkową i indywidualną.
- ogier: 40 – 80ml.
- knur: 250 – 500ml.
- buhaj: 4 – 8ml.
- tryk: 2 – 4ml.
Barwa: mleczna, mleczno-biała, u tryków czasem żółtawa
Woń: samcza, typowa
Ziarnistość: zależy od gęstości nasienia, liczby plemników.
Tryk i kozioł mają najwięcej plemników w jednostce objętości.
• Ocena uzupełniająca:
- odsetek plemników martwych
- koncentracja plemników w 1mm3
- morfologia nasienia
• Wady nasienia:
a. główne (16)- decydują o płodności (budowa plemnika-główka, witka)- zła spermatogeneza
b. podrzędne (9 wad)- wady, które tworzą się w najądrzach, zawartość obcych komórek, przeżywalność
plemników w podwyższonej i obniżonej temp. ciała.
Obecność leukocytów świadczy o stanie zapalnym dróg wyprowadzających lub jąder, a najczęściej
osłonek. W temp. ciała plemniki żyją 24godz, w pokojowej żyją krócej, a w niższej ulegają
hibernacji. W drogach rodnych suki plemniki mogą przeżyć 4 – 5dni, a w jajowodach do 10dni!
Zależy to od środowiska- im więcej fruktozy, tym ↑ przeżywalność.
• Ocena dodatkowa:
- badanie mikrobiologiczne nasienia lub popłuczyn (Kampylobakterioza)
- badanie parazytologiczne (Trichomonadoza- rzęsistek)
- badanie biochemiczne (ilość fruktozy, kwas cytrynowy)
Bada się nasienie lub popłuczyny z worka napletkowego.
10. Badania dodatkowe:
- badanie prącia (podczas skoku lub można wyciągnąć- po znieczuleniu)
- badania krwi: biochemia, rozmaz, obraz białokrwinkowy, u ogierów grupy krwi
- badanie moczu: biochemia, rozmaz, badanie mikrobiologiczne
- próba biologiczna: kiedyś stosowano do wykrycia rzęsistka u buhaja- pokrywało się
jałówki
Rozpoznanie, ocena zdrowotności i płodności ♂:
- zdatny (minimum 80% plemników żywych o ruchu postępowym, dobra przeżywalność)
- warunkowo przydatny (po leczeniu lub ponownej ocenie może być zdatny)
- nieprzydatny
Ćwiczenie 3.
6
Najczęściej unasiennia się:
- bydło i trzodę chlewną
- konie
- owce, kozy
- psy
- koty sporadycznie
KROWA:
Rozpoznawanie rui u krów:
U bydła zewnętrzne objawy rui są widoczne przez 6 – 36 godz. ( zazwyczaj 24godz.). Jednak u
niektórych krów występuje tzw. cicha ruja. Owulacja ma miejsce 24 – 36 godz. od początku rui. Z tego
powodu bardzo istotne jest zauważenie, kiedy to się zaczęło. Po owulacji u bydła, komórka jajowa tylko
przez 2-3godz. jest zdolna do zapłodnienia, potem ulega zwyrodnieniu.
1. Należy obserwować krowę 4x na dobę (co 6godz.)
2. Stosuje się specjalne pedometry (krokomierze) na nogi, które rejestrują liczbę kroków. Ma to
zastosowanie u krów bezuwiązowych. W czasie rui krowy 3 – 4x więcej chodzą, obskakują się,
mniej jedzą. Odczyt z licznika najłatwiej sprawdzać podczas doju.
3. Test przewodnictwa mleka (w rui dochodzi do ↑ koncentracji estrogenów, co pociąga za sobą ↑
przepuszczalności naczyń, a tym samym ↑ ilości chlorków sodu, co w konsekwencji przyczynia się do
↑ przepuszczalności nabłonków i ↑ przewodnictwa mleka).
4. Śluz z dróg rodnych jest wodojasny, przeźroczysty, ciągliwy- widoczny na guzach
siedzeniowych, ogonie, sromie. Śluz jest wytwarzany przez gruczoły szyjkowe i pochwowe.
W cichej rui jest to jedyny symptom.
5. Symptomy rui: przemieszczanie się, krowa pozwala się obskakiwać, porykuje, widoczny
obrzęk sromu, przekrwienie, zwiększona ilość śluzu.
6. KAMAR- metoda stosowana u krów, które podejrzewamy o ruję. Na grzbiecie krowy umieszcza
się plastikowe worki o wymiarach 40x40, wypełnione wodą. W środku znajduje się pojemniczek o
wymiarach 5x5, wypełniony farbą. Gdy krowa jest obskakiwana, worek pęka i krowa ma na
grzbiecie czerwoną plamę. Rolnik zerka sobie przez lornetkę i jak zobaczy cos takiego, to zabiera
krowę z pola i dzwoni po doktora, żeby ją jeszcze dodatkowo zbadał. Stosuje się w dużych
gospodarstwach (np. w Bieszczadach).
7. Czujnik elektroniczny (metoda Dramińskiego)- służy do badania oporności śluzu w pochwie.
Podczas rui oporność śluzu szyjkowego maleje (bo tuż przed rują jest maksymalna estrogenizacja i
więcej chlorków). Czujnik wkłada się do pochwy.
8. Trening psów do wyczuwania estrogenów.
9. W cichej rui można stosować buhaja próbnika.
7
w maliny”, bo komórka jajowa znajduje się tylko w jednym rogu i część plemników biegnie do pustego
kąta. Po rozmrożeniu nasienia, w 1 porcji wprowadza się do dróg rodnych ok. 20mln. plemników. Z tego
ok. 40% powinno dostać się dalej. Ok. 10mln. jest żywych i zdolnych do zapłodnienia. Do kom. jajowej
dociera tylko100 najlepszych(wygrywa 1)
Najczęściej używa się nasienia mrożonego, które może być przechowywane na 2 sposoby:
- w kulkach o objętości ok. 1/15ml. (teraz już się nie stosuje u bydła, pozostało tylko u psa)
- w plastikowych słomkach o objętości 0.2ml. (zawierają 10 – 20mln. plemników o ruchu
prawidłowym, a po rozmrożeniu pozostaje 80% plemników prawidłowo się poruszających).
Słomki przechowuje się w ciekłym azocie (temp. -193ºC). Mają różne kolory, żeby można było je
odróżnić. Na każdej znajduje się opis- numer buhaja, numer kartoteki i data pobrania nasienia
Przed deponacją nasienia, słomki należy umieścić w łaźni wodnej o temp. 38ºC na 30 – 40 sek.
Po tym czasie wyciągamy słomkę, suszymy ją ligniną, odcinamy zgrzew i wkładamy do pistoletu
inseminacyjnego tą stroną gdzie jest koreczek. Na to jeszcze nakłada się osłonkę i tak przygotowane
nasienie można wprowadzić do dróg rodnych ♀ krowy. Pamiętać o higienie!!!
TRZODA CHLEWNA:
Nasienie knura przechowuje się w pojemnikach o pojemności 100ml. Bardzo trudno się ono mrozi,
dlatego najczęściej używa się nasienia świeżego, płynnego. Lochy unasiennia się nawet przez 4dni. Ilość
plemników w 100ml. wynosi ok. 3mld.
Objawy rui u loch:
1. Locha pohukuje, widoczny jest obrzęk i zaczerwienienie sromu, z którego wypływa wydzielina
mleczno-śluzowa, utrata apetytu.
2. Próba dosiadu- uciska się w okolicy guzów biodrowych. Gdy locha stoi, nie broni się- jest gotowa na
krycie. Jeśli się broni, denerwuje- nie ma ochoty.
Ruja trwa 48 – 72godz. (36 – 55godz.), a owulacja ma miejsce ok. 42godziny (36 – 54godz.).
W ciągu 1.5 – 2godzin owulują wszystkie komórki jajowe (jest ich około 20).
Loszki unasienniamy 16 – 22godz. od początku rui, natomiast lochy 22 – 26godz. od początkowych
objawów. Reinseminację wykonuje się po 12godz.
KLACZ:
Ruja trwa 3-6-9-12 dni, owulacja ma miejsce 48 – 24godz. przed końcem rui.
Rozpoznanie owulacji:
1. Najlepiej obserwować jajniki (za pomocą USG) i mierzyć pęcherzyki, które przed owulacją
mają Ø 4.5 – 6cm. Gdy pęcherzyk ma < 3cm. to jest jeszcze za wcześnie. Gdy ma > 4cm. możemy
podać dawkę nasienia oraz hormony na pęknięcie pęcherzyka.
2. Badaniem rektalnym stwierdzamy, że macica jest jak cytryna.
Wyróżniamy:
1. Krycie naturalne- klacze kryje się co 48godzin, aż do momentu odbicia (nie przyjęcia ogiera), a gdy
jest krótka ruja (np. 3dni), to przerwy muszą być krótsze. Ogier może w sezonie na punkcie
kopulacyjnym pokryć ok. 60 klaczy.
8
2. Można użyć nasienia płynnego, które pobiera się na sztuczną pochwę. Inseminujemy co 24godz, aż
do ustania objawów rui lub stwierdzenia owulacji (USG-pęcherzyk o Ø 4.5-6cm)
3. Nasienie mrożone- po wartościowych ogierach. Takie nasienie ma krótszą żywotność, ale jest łatwe
do transportowania.
Owulację należy ustalić z dokładnością do 6godz. W dawce inseminacyjnej musi być minimum 300mln.
plemników. Im mniejsza pojemność zamrażanego nasienia, tym lepiej się mrozi. W dawce o pojemności
0.5- 1ml. koncentracja plemników wynosi 100mln./1ml. Słomki rozmraża się w temp. 37ºC w ciągu
30sek. lub w 40ºC przez 30sek.(słomki duże). Dobrze mrozi się tylko nasienie pochodzące od 25%
ogierów, od 25 – 50% mrozi się średnio i od 25%- źle (brak żywych plemników).
Sposób unasiennienia:
1. Metoda ręczna- podobnie jak u bydła.
2. Z użyciem wziernika pochwowego i z lampką czołową, którą podświetla się pochwę. Do szyjki
macicy wkłada się kateter z nasieniem.
Pamiętać o aseptyce, wszystko musi być jałowo!!!
SUKA:
Psy najczęściej potrafią zająć się sobą, wszystko odbywa się naturalnie i nie trzeba sztucznie
inseminować. Czasem jednak któraś ze stron nie ma ochoty, wtedy możemy zadziałać.
Zwykle używa się świeżego nasienia, które uzyskujemy po wykonaniu masturbacji u psa.
Umieszczamy pipetę w pochwie i po deponacji przytrzymujemy sukę w górze, trzymając za tylne nogi,
żeby nie mogła się wylizać ani wysikać.
Ćwiczenie 4.
BUHAJ (bull):
Ocena przydatności rozpłodowej buhajów:
1. Badanie kliniczne.
2. Badanie nasienia- na nosicielstwo chorób itp.
Na podstawie tych badań dokonuje się kwalifikacji do rozrodu. Zwierzęta muszą być zdrowe.
9
2. Do punktów kopulacyjnych. Tu wysyła się zwierzęta, które otrzymały niższą punktację w ocenie i
raczej nie mogą unasienniać dużej populacji samic. Kryje się nimi 2 – 3x na tydzień, jest to tzw.
krycie towarowe.
Do krzyżowania używa się najczęściej rasy mięsnej Limuze, bo rodzą się nieduże cielaki, a
gdyby było inaczej to krowa mleczna nie byłaby w stanie go urodzić.
10
POWRÓZEK NASIENNY: 1.Nasieniowody
2. Żyły i tętnice jądrowe.
3. Mięśnie wciągacze jąder.
4. Nerwy.
4. Nasieniowody- mają długość ok. 40-60cm.; początkowo przebiegają w powrózkach nasiennych,
a po przejściu przez jamę brzuszną pozostają już same nasieniowody, które w końcowej
części tworzą ampułki nasieniowodów. Ampułki mają 12-15cm. długości, Ø1-1.5cm. i ok.
6cm3 pojemności.
5. Dodatkowe gruczoły płciowe:
• gruczoły pęcherzykowe- u buhaja dorosłego w wieku 3-4lat mają dł.12-15cm., szer. 3-4cm, gr. 2-
3cm. Budowa gronowata (zrazikowa), są parzyste, w kształcie litery V, konsystencji opornej. Leżą tuż
powyżej pęcherza moczowego, nad prostatą. Przy braku eksploatacji dochodzi do zmniejszenia ich
objętości i stają się konsystencji flakowatej.
• gruczoł krokowy (prostata/stercz)- znajduje się na szyjce pęcherza moczowego. Dł. do 1.5cm., szer.
3-3.5cm. Składa się z części zbitej i rozproszonej, która jest bardzo trudna do usunięcia w przypadku
wystąpienia nowotworu.
• gruczoły opuszkowo-cewkowe- są to gruczoły parzyste, wielkości orzecha laskowego, leżą przy
przejściu miednicznej części cewki moczowej w część opuszkową.
6. Prącie- ma długość 100-120cm.; wewnątrz są ciała jamiste otoczone grubą warstwą tkanki włóknistej.
Pisiorek posiada zagięcie esowate, do którego przyczepia się mięsień wciągacz prącia, a drugi przyczep
znajduje się na kręgach lędźwiowo-krzyżowych kręgosłupa. Podczas erekcji dochodzi do wzrostu
ciśnienia do 14mm. Hg. i ciała jamiste wypełniają się krwią (zostaje uwięzione 250ml.). Ciała jamiste
wytrzymują ciśnienie do 76mm. Hg.
7. Napletek- u młodych buhajów napletek przyklejony jest do prącia, odkleja się ok. 32tyg. życia.
Należy o tym pamiętać i nie odklejać na siłę!
Obwód moszny:
Korelacja między obwodem jąder a wiekiem = 0.86
- u rocznego buhaja- obwód nie mniej niż 34.5cm.
- 1.5 roku- obwód 38cm.
- 2 lata- minimum 40.4cm.
Rasy mięsne mają mniejsze jądra:
- 12 miesięcy- 32cm.
- 24 miesięcy- 36cm.
11
Badanie specjalistyczne:
Knur nie ma ampułek nasieniowodów, nasienie jest transportowane aż z najądrzy. Z tego powodu ejakulacja
trwa bardzo długo (ok. 15-20min.). Nasienie oddawane jest do szyjki macicznej. Wydzielina ♂ uszczelnia
drogi rodne ♀. Galaretowata masa tworzy czop w ujściu zewnętrznym.
Worek mosznowy- konsystencja, przesuwalność jąder i worka mosznowego.
Najądrze- końcowy odcinek najądrza jest możliwy do omacania.
Knura bada się w poskromie lub przy użyciu pętli ryjowej.
Sprawdzamy odruchy płciowe.
OGIER (stallion):
Wymagania wobec ogiera:
• Musi być wolny od:
- arteritis
- zakaźne ronienie klaczy
- otręt
- zaraza stadnicza koni!
- nosacizna
- niedokrwistość zakaźna koni
• Badanie kliniczne:
- sprawność układu kostno-stawowego
- grupy krwi
Badanie specjalistyczne:
1. Moszna- skóra miękka, pigmentowana, nieowłosiona, przesuwalna w stosunku do jąder; szuka się
ew. zrostów między osłonkami.
2. Jądra- jądra jajowate, ułożone równolegle w stosunku do osi ciała; u dorosłego ♂ dł. 10-11cm.,
szer. 3-4cm. (6-7cm.). Oceniamy symetrię, konsystencję, wrażliwość. Konsystencja prawidłowo jest
lekko oporna, zbita, guzowata. U młodych 2-3letnich ogierów lewe jądro jest większe od prawego, później
już jest normalnie. Intensywny trening powoduje zmniejszenie objętości jąder.
3. Najądrze- w całości jest wyczuwalne, a najłatwiej ogon, trudniej głowa.
4. Powrózek nasienny- trudno ocenić jego zawartość.
U ogiera są bardzo długie bańki nasieniowodów- do 25cm., Ø 2.5cm. Pełnią funkcję
magazynową i wydzielniczą.
5. Gruczoły pęcherzykowe- mają do 20cm. długości, 4.5cm. szerokości.
6. Gruczoły opuszkowo-cewkowe- parzyste, mają 3-4cm. długości i ok. 2.5cm. szerokości; są przykryte
mięśniem opuszkowo-cewkowym. Dostępne do badania tylko za pomocą USG.
7. Prostata- składa się z dwóch płatów bocznych, połączonych cieśnią; ma 2-8cm. długości i 2- 3cm.
szerokości. Jest umieszczona bocznie, na miednicznej części cewki moczowej.
8. Prącie- długość ok. 100cm., ma charakter jamisty. Należy je obserwować w trakcie erekcji (najlepiej
się wtedy prezentuje ☺). Sedacja lub znieczulenie nerwów powoduje wypadnięcie prącia. Nie poleca
się trankwiliny, bo może spowodować porażenie pisiorka.
W drugim ejakulacie, mającym miejsce 1godz po pierwszym, jest tyle samo plemników- minimum
1mld. o ruchu postępowym i nie wykazujących zmian morfologicznych.
Nasienie jest oddawane do szyjki macicznej. Podczas kopulacji żołądź prącia dochodzi do ujścia
pochwowego szyjki macicy. Ciała jamiste wypełniają się krwią, co powoduje uszczelnienie otwartej szyjki i
wyrzut nasienia aż do trzonu macicy.
TRYK:
Koniec cewki moczowej przechodzi w wyrostek cewkowy, który wykonuje ruchy okrężne.
Nasienie oddawane jest dopochwowo.
Ocena przydatności do rozpłodu:
• Musi być wolny od:
- gruźlicy
12
- brucelozy
- aktinobacillozy
- świerzbu
Badanie specjalistyczne:
1. Moszna- dobrze widoczna, pokryta wełną (ogranicza przegrzanie i oziębienie).
2. Jądra- ustawione pionowo; mają długość ok 10cm; ciężar 50-300g., co stanowi 0.02- 0.05% m.c.
Jest 7 różnych wzorów jąder. Objętość też jest różna, zmienia się sezonowo- największe jądra są w
sierpniu, wrześniu i październiku. Na wiosnę znów są większe, bo produkują dużo plemników.
3. Nasieniowody- mają długość 26-38cm.; bańka nasieniowodu dł. 4-8cm. Ø 0.7cm.
4. Prącie- ma długość 35cm., jest włókniste z zagięciem esowatym.
KOZIOŁ:
Ma wyrostek cewkowy. Nasienie oddawane jest dopochwowo.
Ocena przydatności:
• Musi być wolny od:
- gruźlicy
- brucelozy
- rzęsistkowicy
- paratuberkulozy
Badanie specjalistyczne:
Trzeba sprawdzić czy nie ma przepukliny mosznowej i czy są drożne najądrza.
Prącie- włókniste, omacujemy od korzenia do żołędzi, bo często zdarzają się kamienie.
PSY:
Brak typowej oceny przydatności do rozrodu.
Ocenę wydaje związek kynologiczny w oparciu o ocenę hodowlana i rodowód.
Samce bada się pod kątem obecności jąder w worku mosznowym- w 2tygodniu życia powinny już tam być
(max. do 3 miesięcy!!!). Jak nie ma do tego czasu, to jest to wnęter.
Psy rasowe częściej mają zaburzenia płodności- nawet do 50% zwierząt. U mieszańców zdarza się to w ok.
20% przypadków. U owczarków niemieckich i rottweilerów zdarzają się dysplazje. Mogą być problemy
natury psychiczno-seksualnej.
Pies oddaje nasienie dopochwowo.
Ćwiczenie 5.
BUHAJ:
Prącie można obejrzeć w trakcie erekcji, która nie zawsze ma miejsce, jeśli sobie tego zażyczymy. Możemy
jednak doprowadzić do wypadnięcia fiutka po zastosowaniu znieczulenia. Zwracamy uwagę, czy nie ma
zranień, urazów, brodawczaków itp.
13
polokainy. Zabieg należy wykonać obustronnie. Wypadnięcie prącia ma miejsce po ok. 30minutach. W
praktyce, metoda ta nie jest zbyt często używana, ponieważ przebija się grube partie mięśni i może dojść do
tworzenia się ropni i przetok, zwłaszcza przy nieaseptycznym wykonaniu.
2. Metoda Abelajna- polega na znieczuleniu nerwów grzbietowych prącia (nn. dorsales penis) oraz
znieczuleniu mięśnia cofacza prącia (m. retractor penis)
Miejsce wkłucia:
Wkłucie wykonuje się w szwie krocza, 10cm. poniżej odbytu.
Wykonanie:
Igłę wkłuwa się na głębokość 10-12cm. i deponuje się 50-60ml. 2% polokainy. Wypadnięcie siusiaka ma
miejsce po 30-40minutach. Największe znieczulenie jest w obrębie m. cofacza prącia.
4. Metoda Fatkina i Izajewa- polega na zablokowaniu nerwów grzbietowych prącia (nn. dorsalis penis),
które przebiegają wzdłuż grzbietowej powierzchni prącia. To metoda dająca dobre efekty, jest najczęściej
stosowana. Nie należy wprowadzać igły zbyt głęboko.
Miejsce wkłucia:
Dolny pokład zagięcia esowatego. Miejsce wkłucia ustala się po znalezieniu tego pokładu.
Wykonanie:
Wkłuwamy się w dolny pokład zagięcia esowatego. Nerwy, które znieczulamy, znajdują się na grzbietowej
(górnej) powierzchni tego zagięcia.
Najlepiej podejść z tyłu lub z boku do buhaja, uważając żeby nie kopnął. Po odnalezieniu zagięcia
esowatego, należy je złapać i włożyć igłę. Wprowadza się 150-200ml. 1-2% polokainy. Po 15-20min.
pisiorek wypada. Znieczulenie działa do godziny.
5. Metoda Fatkina i Izajewa w modyfikacji Hoffego- wkłucie w grzbietową część pokładu. Wprowadza
się 150-200ml. środka znieczulającego.
6. Metoda Fatkina i Izajewa w modyfikacji Marxa i Hasse- po odciągnięciu dolnego pokładu do tyłu
wlewa się środek znieczulający. Można podejść z boku lub z tyłu zwierzęcia (zabezpieczyć się)
Buhaja można tez znieczulić farmakologicznie, np. ksylazyną, ale wtedy zwierzę się kładzie.
Najczęściej stosuje się metodę Fatkina i Izajewa, pozwalającą na dobrą kontrolę wkłucia. W innych
metodach wkłuwamy się głęboko w mięśnie.
Miejsce iniekcji należy odpowiednio przygotować. W metodzie Larsona golimy, dezynfekujemy,
okładamy serwetami. W metodzie Abelajna golimy w szwie krocza, a w Fatkina i Izajewa myjemy i
dezynfekujemy spirytusem lub denaturatem. Buhaj musi być poskromiony i zabezpieczony (kółko w nos,
chwyt za fałd ogonowy, złapanie za ogon).
Wymagania wobec buhajków w okresie pobierania nasienia znajdują się w instrukcji Ministra
Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej Departamentu Weterynarii z 3.04.1986roku w sprawie
badania i przydatności rozpłodowej buhajów.
14
Do pobrania popłuczyn potrzebna jest szczelna butelka szklana o pojemności 100ml., zamknięta
szczelnym korkiem gumowym lub zakręcana. W butelce umieszcza się 50-70ml. jałowego NaCl lub
odpowiedniego podłoża. Do laboratorium najlepiej transportować butelki z gotowym płynem,
wzbogaconym glukozą i bulionem. Oprócz butelki, potrzebny jest metalowy kateter lub plastikowa pipeta
jednorazowego użytku o długości 40cm, którą wprowadzamy do worka napletkowego. Pipeta połączona jest
z butelką gumowym lub plastikowym wężykiem.
Przed pobraniem popłuczyn, należy odpowiednio przygotować okolicę intymną buhaja. Myjemy
napletek i dezynfekujemy K2MnO4 lub 0.25-0.5% roztworem chloraminy. Napletek buhaja jest owłosiony i
powinien zostać przystrzyżony na 2-3 paluszki. Po umyciu i dezynfekcji, rozchylamy napletek i
wprowadzamy kateter głęboko do worka napletkowego. Potem zaciskamy włożony kateter oraz napletek i
wlewamy płyn do jamy napletkowej. Po wlaniu, masujemy ok. 5minut. Następnie opuszczamy na dół
butelkę i popłuczyny spływają do środka. Korkujemy buteleczkę i wysyłamy do laboratorium lub sami
posiewamy.
W celu zidentyfikowania Kampylobakteriozy posiewamy materiał na podłoże z antybiotykiem i po
wyrośnięciu oglądamy pod mikroskopem w ciemnym polu widzenia (bo to skrętek).
Przy podejrzeniu rzęsistka materiał posiewamy na bulion wzbogacony. Dajemy mu czas na
namnożenie się. Oglądamy pod mikroskopem w kropli wiszącej. Gdy inwazja rzęsistkiem jest nieduża, a
mamy 60-80ml. popłuczyn, to ciężko go znaleźć. Taki preparat najlepiej odwirować lub poczekać aż
rzęsistek się namnoży. Po odwirowaniu pobieramy kroplę supernatantu, rozpuszczamy i oglądamy pod
mikroskopem. Po stwierdzeniu rzęsistka, buhaj jest leczony lub eliminowany.
Sprzęt używany do pobierania popłuczyn (buteleczki, korki, pipety, rurki) musi zostać umyty wodą
destylowaną, a następnie zdezynfekowany (chloraminą, biovalem, sterinolem). Potem suszy się w suszarce o
temp. 160ºC przez 2godz. lub w aparacie Kocha w celu odkażenia.
Sprzęt umieszczamy w oddzielnych woreczkach. Dla każdego buhaja stosuje się osobny zestaw!!!
Popłuczyny pobiera się najczęściej w celu stwierdzenia lub wykluczenia rzęsistka.
Buhaj może też chorować na otręt, który diagnozuje się badaniami wirusologicznymi i na chlamydiozę,
którą wykrywają badania bakteriologiczne. Są też gotowe testy na te choroby.
Obecnie bada się obowiązkowo tylko pod kątem rzęsistka i Kampylobakteriozy.
Ćwiczenie 6.
Metody pozyskiwania nasienia od ♂ zwierząt domowych (czyli Sex Shop dla zwierząt).
BUHAJ:
1. Pobieranie na sztuczną pochwę. Są 2 rodzaje:
• Model radziecki z 1932roku. Składa się z cylindra zewnętrznego z twardej gumy lub
ebonitowego. Guma ma grubość ok. 1cm., Ø ok. 5cm., długość ok. 60cm. W cylindrze
zewnętrznym jest zawór wodno-powietrzny, którym wprowadza się wodę do pochwy, a
następnie powietrze. Poza tym jest wkładka wewnętrzna, zbudowana z cienkiej gumy,
posiadająca 2 powierzchnie: gładką i karbowaną.
• Model duński. Składa się z cylindra zewnętrznego (ebonitowego), o długości 42cm. (jest
krótszy od radzieckiego, co ogranicza straty nasienia na ściankach). Posiada też zawór wodno-
powietrzny oraz wkładkę wewnętrzną z cienkiej gumy, posiadającą 2 powierzchnie.
Do obu typów pochew dołączony jest lejek łączący (gumowy) oraz zbiornik na nasienie. Właściwie są to 2
zbiorniki z płaszczem wodnym: wewnątrz znajduje się zbiorniczek z podziałką, do którego wpływa nasienie
i jest on otoczony drugim zbiornikiem, do którego nalewa się wodę o temp. 37 – 38ºC, żeby nasienie stykało
15
się z temperaturą podobną do fizjologicznej samicy. Dzięki temu plemniki nie przeżywają szoku
termicznego.
Montowanie pochwy:
1. Wkładamy gumę do środka cylindra i wywijamy na zewnątrz brzegi wkładki.
2. Są specjalne pierścienie zaciskające, które zakłada się w celu umocowania brzegów.
3. Na wierzch zakładamy lejek łączący (łączy pochwę ze zbiornikiem).
4. Doczepiamy zbiornik na nasienie.
5. Wlewamy wodę przez zawór do cylindra (ok. 300ml. o temp. 45 – 50ºC). Woda ma spowodować, że
ścianki wewnętrzne schodzą się z sobą, jednak nie może być za ciasno. W środku pochwy powinna
być temperatura 40 – 42ºC. Jest specjalny termometr do mierzenia ciepłoty wody. U młodszych
buhajów można stosować niższą temperaturę, ale u starszych potrzeba dodatkowych bodźców, bo oni
gorzej sobie radzą. U nich temp. zwiększa się do minimum 42ºC- tzw. gorąca pochwa.
6. Na to wszystko zakładamy mankiet z materiału (filc, flanela), żeby utrzymać stałą temperaturę i nie
uszkodzić zbiornika szklanego na nasienie.
3. Elektroejakulacja.
Metodę tę wymyślili Laployd i Kasu. Podobnie robi się u tryka.
Urządzenie do elektroejakulacji składa się z sondy doodbytniczej dwubiegunowej, zbudowanej z
dielektryka- nie przewodzi prądu. Sonda posiada elektrody (mosiężne) w postaci pierścieni oraz
przewody. Poza tym jest transformator i opornica suwakowa.
Transformator zmienia napięcie z 220 do 24 Volt, natomiast opornica pozwala na regulację natężenia
prądu od 0 do 8 miliAmperów.
Przygotowanie buhaja (tryka) do elektroejakulacji:
16
1. U buhaja rzadko stosuje się tę metodę, ponieważ wymaga odpowiedniego przygotowania zwierzęcia.
Buhaja należy poskromić, ewentualnie podać mu środki uspokajające.
2. Należy nałożyć długą rękawicę i wygarnąć kał z prostnicy.
3. Jak już wygarniemy, wykonujemy lewatywę przy użyciu 3 – 5% NaCl (dobrze przewodzi prąd).
4. Jedna osoba wprowadza do odbytu sondę pokrytą środkiem poślizgowym i ma w zasięgu ręki
opornicę suwakową- przy jej pomocy pobudza buhaja (tryka).
5. Druga osoba ma zbiorniczek na nasienie (z lejkiem) i trzyma go w okolicy napletka. Napletek należy
wcześniej wypłukać roztworem odkażającym, a następnie 0.9% NaCl, żeby było jak najmniej
zanieczyszczeń. Jak wszystko jest przygotowane, można podstawić zbiorniczek i cierpliwie czekać
na wypływ.
Pobudzanie rozpoczyna się od 5mA i pobudza się rytmicznie, aż do wystąpienia skurczów tężcowych. U
tryka wystarczy ok. 4 pobudzeń, u buhaja potrzeba ok. 14. A potem już wypływa nasienie.
KNUR:
1. Elektroejakulacja.
Rzadko stosuje się tę metodę, bo dochodzi do zbyt silnego pobudzenia zwierzęcia, co jest dość
kłopotliwe. Knura trzeba unieruchomić poprzez wywiązanie lub krótkotrwałą narkozę. Przepłukujemy
worek napletkowy oraz czyścimy prostnicę za pomocą NaCl (r-r w temp. ciała).
Elektrodę dwubiegunową wprowadzamy do prostnicy i wykonujemy rytmiczne pobudzenia z przerwami
co 5sekund. Stosujemy napięcie od 5 do 15 (20)V i natężenie 500 – 1000mA.
Pomimo, iż właściwie nie stosuje się metody elektrycznej u knura, uzyskuje się nasienie bardzo dobrej
jakości (jest bardzo mało żelu- ok. 5ml., dobra koncentracja- ok. 500x106 plemników w 1ml.), ale
ruchliwość plemników jest poniżej 50% (powinna być ok. 70 – 80%).
2. Metoda manualna- najczęściej stosowana.
TRYK:
1. Elektroejakulacja.
• Po raz pierwszy metoda ta została zastosowana przez Gunna w 1934roku. Wtedy ten pan zastosował 2
elektrody:
- doodbytowa- w postaci rozszerzonego walca
- lędźwiowa- w postaci długiej igły, którą wkłuwało się w mięśnie lędźwiowe
Pozwalało to na uzyskanie dużej ilości nasienia, ale jednocześnie powodowało zbyt duże pobudzenie
motoryczne.
• Modyfikacja Olbrychta- ten pan wymyślił, żeby zamiast igły zastosować metalową kulkę, obciągniętą
irchą i nasączoną NaCl. Kulkę tę przykładało się na mięśnie w okolicy lędźwiowo-krzyżowej, a drugą
elektrodę wkładało się w dupsko.
• Metoda Benadonna (kolejna modyfikacja)- zastosowano 2 metalowe walce, które przykładano po obu
stronach kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego.
• Laployd i Kasu w 1945roku wpadli na pomysł zastosowania rurki (sonda doodbytowa z pierścieniami
metalowymi- elektrodami). U tryka jest to obecnie główna metoda pobierania nasienia. Zwierzęta te
wykazują odruchy obronne w postaci skurczów tężcowych.
Tryka nie trzeba jakoś specjalnie unieruchamiać, wystarczą pomocnicy do trzymania. Można
wykonać lewatywę z NaCl, co polepsza przewodnictwo prądu. Poza tym dezynfekujemy i płuczemy
worek napletkowy za pomocą NaCl. NaCl usuwa resztki środka dezynfekcyjnego, bo gdyby nie został
on dobrze wypłukany, mogłoby dojść do pękania plemników (roztwór hipoosmotyczny).
Gdy wszystko jest gotowe, można zacząć działać. Jeden człowieczek trzyma sondę i pobudza tryka,
a drugi trzyma zbiorniczek przy napletku i czeka na wypływ nasienia.
Pobudzanie zaczyna się od niskich dawek 5 – 1V, potem stopniowo się je nasila. Pobudzanie przerywa
się po 3 – 5sekundach, kiedy wystąpią pierwsze skurcze tężcowe. Środki uspokajające nie pomagają.
Średnio stosuje się 4 pobudzenia, dochodzące do napięcia 5.4V (wahania od 1 – 11Volt).
W metodzie elektroejakulacji należy uważać na głębokość wprowadzania sondy- nie pchać głębiej
niż na 20 – 35cm. (średnio ok.30cm.) Sondę układa się na dolnym spojeniu miednicy.
U tryka jest bardzo mała ilość ejakulatu, należy więc łapać co się da i nie uronić nawet kropli. W
1ml. nasienia jest ok. 5mld. plemników. Często już po 2 – 3 pobudzeniach tryk ma wytrysk.
17
2. Sztuczna pochwa.
- Model rosyjski długi
- Model norweski
OGIER:
1. Sztuczna pochwa.
Jest to metoda najczęściej używana. Często nie udaje się pobrać nasienia, jeśli ogier jest przyzwyczajony
do krycia naturalnego.
Są 2 typy pochew:
• Z elastycznym cylindrem zewnętrznym:
- Model Missouri (Missisipi)- posiada zamknięty zbiornik na nasienie, połączony z elastycznym
cylindrem zewnętrznym. Składa się z 2 pasków twardej gumy, otoczonych 2 wkładkami-
zewnętrzną i wewnętrzną (wywiniętą). Wkładki te są zgrzane ze sobą, między nie wlewa się
wodę przez zawór wodno-powietrzny. Poza tym jest skórzana osłona z uchwytem.
- Model francuski
- Model Kraków 66- posiada otwarty zbiornik na nasienie. Wkładkę umieszcza się w środku
cylindra i między zewnętrzną i wewnętrzną wlewa się wodę- ok. 1litra, tak, żeby wkładki się
zbliżyły, ale nie za bardzo.
PIES:
1. Masturbacja.
2. Sztuczna pochwa.
18
Ćwiczenie 7.
DOTYCHCZASOWY PODZIAŁ:
Badanie wstępne nasienia:
- badanie makroskopowe (objętość, barwa, zapach, konsystencja, pH, ziarnistość)
- ocena nasienia na stoliku Bloma ( ruch masy plemników, ruch indywidualny, aglutynacja, gęstość,
szacunkowa ocena ilości plemników)
Badania dodatkowe:
- koncentracja plemników
- morfologia plemników
- odsetek plemników martwych
- badanie mikrobiologiczne nasienia
- badanie biochemiczne nasienia
- ocena przeżywalności plemników
BUHAJ:
19
oddaje do 4 – 5 lat). Dojrzałe buhaje oddają mniej nasienia.
Istotny jest też stopień pobudzenia płciowego. Im większe pobudzenie płciowe, tym większa
objętość ejakulatu. Buhaje słabo pobudzone, oddają mniej nasienia. Gwałtowne buhaje w ogóle
nie nadają się do krycia.
Wpływ ma również żywienie- odpowiednia dawka pokarmowa. Buhaj nie może być zapasiony,
ani wychudzony.
2. Barwa ejakulatu- nasienie zwykle jest białe nieprzejrzyste lub żółtawe (od domieszki flawin-
ryboflawina- wit B2), często określane jako barwa kości słoniowej.
Odstępstwa od barwy mogą świadczyć o stanach patologicznych.
Zmiana barwy ma miejsce np.:
- przy domieszkach moczu
- gdy jest krew przy nadmiernym pobudzeniu płciowym
- przy brodawczycy
- gdy są obecne domieszki ropy (barwa nasienia jest biało-żółtawa do zielonkawej)
- przy bardzo niskiej koncentracji plemników (barwa wodnista)
3. Konsystencja:
- śmietanowata przy bardzo dużej koncentracji plemników, ok. 1mld./1ml.
- mleczno-śmietanowata przy koncentracji 700 – 800mln./1ml.
- mleczna przy koncentracji 500 – 600mln./1ml
- wodnisto-mleczna, gdy jest poniżej 500mln./1ml.
Osady na dnie zbiorniczka- są to zmiany powstałe w wyniku aglutynacji plemników.
Zabrudzenia- to przedostające się do nasienia ciała obce (np. ze sztucznej pochwy lub inne
pozostałości)
4. Zapach- specyficzny, przypomina zapach krowiego mleka. Zmienia się przy obecności
domieszek (krew, mocz, ropa).
5. Kwasowość (pH)- fizjologicznie wynosi 6.2 – 7.2 (średnio 6.8)
Wzrost pH powyżej 7 może być związany z procesem zapalnym w obrębie dróg
wyprowadzających nasienie (zwłaszcza przy zapaleniu gruczołów pęcherzykowych).
Wzrost pH ma też miejsce przy niskiej koncentracji plemników, bo im więcej plemników, tym
więcej procesów metabolicznych, więcej jonów H+ i niższe pH.
Gdy jest dużo wydzieliny z dodatkowych gruczołów płciowych, mimo prawidłowej
koncentracji, pH wzrasta nawet do 7.5 – 8.2.
pH ocenia się pH-metrem lub za pomocą papierka wskaźnikowego.
TRYK:
20
OGIER:
KNUR:
PIES:
1. Objętość- objętość całego ejakulatu wynosi 1 – 40ml (zwykle ok. 9ml.). W Klinice na Głębokiej
najczęściej uzyskuje się 1 – 14ml.
Objętość zależy od wielkości psa i od wielkości prostaty (im większy pies, tym większa prostata).
Zależy też od sposobu pobierania nasienia. Metoda manualnego pozyskiwania nasienia
(masturbacja), pozwala na uzyskanie największej objętości.
Istotny jest również stopień pobudzenia płciowego. Nasienie należy pobierać w obecności suki
w cieczce, wtedy pies szybciej się pobudza, łatwiej oddaje nasienie i jest ono lepszej jakości w
porównaniu z nasieniem pochodzącym od psa słabo pobudzonego.
2. Barwa.
3. Konsystencja.
Objętość, barwa i konsystencja są różne dla poszczególnych frakcji:
- Pierwsza frakcja- z gruczołów cewkowych. Objętość wynosi 0.1 – 1ml., barwa przezroczysta,
21
konsystencja wodnista. Frakcja ta nie zawiera plemników. Jej zadanie polega na oczyszczeniu
dróg wyprowadzających i przygotowaniu drogi dla plemników.
- Druga frakcja- plemnikowa. Frakcja ta pochodzi z najądrzy, jest barwy mlecznej, konsystencji
śmietanowatej, o objętości 0.5 – 6ml.
- Trzecia frakcja- z prostaty. Jest to frakcja przejrzysta, o konsystencji wodnistej, z niewielką
zawartością plemników. Objętość tej frakcji wynosi 5 – 30ml.
Barwa, konsystencja i zapach mogą się zmieniać.
4. Zapach- jest specyficzny dla psa.
5. Kwasowość- pH pełnego nasienia wynosi 6.1 – 7.0
1. frakcja: 5.8 – 6.6
2. frakcja: 6.0 – 6.6
3. frakcja: 6.1 – 7.2
Stolik Bloma jest to szkiełko podstawowe, w którym na środku jest wyżłobiony rowek, a cylinderek jest
zeszlifowany. Po aplikacji kropli nasienia i nałożeniu szkiełka nakrywkowego, tworzy się obraz. W różnych
miejscach są różne grubości warstwy nasienia.
widok z góry:
W środkowym krążku warstwa nasienia ma grubość 50µ, a wokół niego jest rowek z warstwą nasienia o
grubości 350µ. Na to nałożone jest kwadratowe szkiełko nakrywkowe, pod którym na zewnątrz rowka
tworzy się warstwa grubości 5µ.
widok z boku:
| | |
350µ 50µ 350µ
Na stoliku Bloma ogląda się poszczególne frakcje nasienia. W każdej frakcji ocenia się inne cechy.
1. W warstwie o grubości 350µ oceniamy ruch falowy plemników, przy użyciu małego powiększenia:
50 – 100x. Falowanie dotyczy nasienia gęstego (buhaja, tryka).
Ocena:
- brak falowania: ─
- ledwo widoczne falowanie (u ogiera) ±
- słabe falowanie +
- średnie falowanie ++
- silne falowanie +++
- bardzo silne falowanie (tylko u tryka) + + + +
To, czy wystąpi falowanie w nasieniu ogiera, psa lub knura, zależy od tego, ile nasienia pobraliśmy
i ile było frakcji plemnikowej. U psa może być silne falowanie, gdy pobierzemy frakcję
plemnikową. My jednak badamy pełne nasienie, dlatego nie widać falowania.
22
Ocena: ocenia się w % lub stopniach
1. 1 – 20% plemników o ruchu postępowym (torpedowym) (1º)
2. 20 – 40% (2º)
3. 40 – 60% (3º)
4. 60 – 80% (4º)
5. 80 – 100% (5º)
Ruchy patologiczne:
- krążący C (zegarowy- H)
- wsteczny R
- oscylujący O
- brak ruchu N- necrospermia (martwe nasienie)
W nasieniu większości gatunków (buhaj, ogier, knur), co najmniej 70% plemników powinno
wykazywać ruch postępowy. Gdy jest mniej niż 70%, płodność (jakość) ♂ ocenia się na podstawie
wyników krycia. Czasami taki samiec bardzo dobrze kryje i nie ma potrzeby go eliminować.
Oznaczenie: 3/90 oznacza, że jest 90% plemników w ruchu, i mają one 3º ruchu postępowego (czyli
40 – 60% wykazuje ruch postępowy).
Aglutynacja:
Do aglutynacji dochodzi w wyniku zlepiania się główek plemników, które fizjologicznie mają takie
same ładunki elektryczne. Gdy dojdzie do zaburzeń, plemniki zmieniają ładunki i przyciągają się.
Ocena: oceny dokonuje się w skali
A- słaba aglutynacja
AA- średnia aglutynacja
AAA- silna aglutynacja
Do zmiany ładunku plemników może dojść w wyniku zanieczyszczenia pipety, w przypadku dostania się
drobnoustrojów do nasienia. Wirusy, bakterie, przeciwciała powodują opsonizację plemników i ich
zlepianie.
3. W warstwie o grubości 50µ dokonuje się oceny gęstości nasienia. Plemniki ogląda się w
środkowym krążku, po ich wcześniejszym unieruchomieniu (nakraplamy nasienie na zimne szkiełko
lub je podgrzewamy), pod powiększeniem 200x.
Jest to szacunkowa ocena koncentracji plemników (mało dokładna). Pomiarów dokonuje się
na podstawie odległości pomiędzy plemnikami.
Aspermia- brak nasienia
Oligospermia- bardzo mało plemników
Ocena:
- R (rarum)- nasienie rzadkie; odległość między główkami plemników jest większa od długości
witki
- SD (semidensum)- nasienie średnio gęste; odległość między główkami jest do długości witki
- D (densum)- nasienie gęste; odległość między główkami jest mniejsza niż połowa długości
witki
- DD (densissimum)- nasienie bardzo gęste; plemniki układają się na sobie, jest jeden przy
drugim; takie nasienie występuje tylko u tryka.
23
Temperatura, poniżej temp. ciała, do której w badaniach ochładzamy nasienie, wynosi 4 – 5ºC dla
ogiera, 18ºC dla knura.
Ćwiczenie 8.
24
7. Gdy znajdziemy siatkę, zmieniamy na większe powiększenie (40x), tak, aby w polu widzenia był
widoczny 1 duży kwadrat.
8. Liczymy plemniki w 10 dużych kwadratach po przekątnej; liczymy tylko główki plemników (z
witkami bądź luźne), znajdujące się wewnątrz dużego kwadratu oraz na lewej i dolnej linii (bierzemy
pod uwagę tylko plemniki dotykające linii od wewnątrz).
9. Liczymy sumę i średnią liczbę plemników, przypadających na 1 duży kwadrat w 2 siatkach.
10. Otrzymaną średnią liczbę plemników z obu siatek mnożymy przez stopień rozrzedzenia oraz przez
objętość rozrzedzonego nasienia, znajdującego się w jednym dużym kwadraciku.
25
5. Za pomocą hemocytometru oznaczamy koncentrację plemników.
6. Wykreślenie prostej regresji przeprowadzamy, znacząc odczyty ekstynkcji na osi rzędnych, a
koncentrację plemników w 1mm3 na osi odciętych.
• Bakterie:
- prątek gruźlicy
- pałeczki ronienia zakaźnego (Bruceloza)
- mętwik płodowy (Kampylobakterioza)
• Pierwotniaki:
- rzęsistek bydlęcy
• Wirusy:
- białaczki
26
- z grupy IBR – IPV (Otręt, Ronienie zakaźne, Zap. jamy nosowej i tchawicy)
• Drobnoustroje zaliczane do warunkowo chorobotwórczych:
- chlamydia
- mykoplazmy
- gronkowiec złocisty
- E. Coli
- Streptococcus β- hemolityczny
- Pseudomonas aeruginosa (właściwie powinien być zaliczony do chorobotwórczych, a nie
do warunkowych)
- Corynebacterium pyogenes (Arcanobacter)
- czasem Staphylococcus epidermicus
• Grzyby:
- rodzaj Aspergillus
- Mucor
- Rhizophus
- Absidia
- Candida
- Trichosporon
Fruktoza:
- fizjologiczny poziom fruktozy u buhaja wynosi 280 – 770mg%
- u tryka do 250mg%
- u knura jest mało fruktozy (ok. 10mg%), nie stanowi tu ona materiału energetycznego
- u ogiera jest zaledwie ślad fruktozy
Fruktoza świadczy o funkcji dodatkowych gruczołów płciowych (gruczołów pęcherzykowych i
prostaty) oraz pośrednio o aktywności hormonalnej, bo gruczoły płciowe są pod kontrolą testosteronu. O
poziomie testosteronu świadczy też libido. Może się zdarzyć, że dodatkowe gruczoły płciowe funkcjonują
prawidłowo, ale istnieją zaburzenia w przekształcaniu testosteronu do 5α- hydroksytestosteronu,
spowodowane brakiem odpowiedniego enzymu (np. w wyniku przewlekłego procesu zapalnego). Mogą
też być zaburzenia w produkowaniu samego testosteronu, w wyniku zmian zwyrodnieniowych lub
toksycznych, uszkadzających jądra.
Do oznaczania poziomu fruktozy stosuje się metodę spektrofotometryczną Roya.
Kwas cytrynowy:
- norma u buhaja wynosi 500 – 1000mg%
- tryk 100 – 250mg%
- knur ok. 100mg%
- ogier 5 – 50mg%
Kwas cytrynowy decyduje o osmolarności nasienia. Występuje w dużej ilości w nasieniu pierwszej
frakcji- 300miliOsm. Odpowiada za warunki potrzebne do przechowywania nasienia i późniejsze
przemieszczanie plemników.
27
Katalaza:
Jest to enzym, który w większej ilości świadczy o obecności niepożądanych domieszek (krew, ropa).
Katalaza jest produkowana przez inne komórki niż plemniki. Wykrywa się ją przy pomocy H2O2- powoduje
rozszczepienie wody utlenionej.
- norma u buhaja wynosi poniżej 300mg%
Przy wartościach do 400mg%, podejrzewamy o zanieczyszczenie; gdy jest powyżej 400mg%
świadczy to o stanie zapalnym narządów buhaja- do nasienia dołącza się krew lub drobnoustroje,
stanowiące przyczynę lub wikłające stan zapalny.
Fosfataza:
Odpowiada za metabolizm w obrębie plemników. Jej zwiększony poziom świadczy o rozpadzie
plemników w większej ilości, np. gdy samce nie są systematycznie używane.
- norma fosfatazy zasadowej AP wynosi 14 – 24 jednostek Bodeńskiego
- norma fosfatazy kwaśnej wynosi 30 – 60 jednostek Bodeńskiego
Hialuronidaza:
Jej obecność świadczy o wycieku z akrosomu. Możemy się domyślać, że w drogach
wyprowadzających zaistniał stan niefizjologiczny, w wyniku którego doszło do uszkodzenia akrosomu i
wycieku enzymu do plazmy nasienia.
Uszkodzenie akrosomu nie zawsze stwierdza się poprzez oznaczanie hialuronidazy. Można np. dokonać
oceny morfologicznej (na integralność akrosomu) lub przeprowadzić test hipoosmotyczny (na integralność
błon komórkowych). Plemniki umieszcza się w określonych roztworach glukozy, fruktozy lub cytrynianu i
patrzymy, jak reagują. Gdy plemniki się skręcają, próba jest „+”, integralność nie została naruszona. Gdy
plemnik jest wyprostowany, świadczy to o utracie integralności błony komórkowej i obecności wycieku.
Ćwiczenie 9.
28
Wady plemników:
1. Wady pierwotne- powstają w procesie spermatogenezy.
2. Wady wtórne- powstają po wytworzeniu plemników, w drogach wyprowadzających nasienie (np. w
wyniku stanu zapalnego) lub poza organizmem ♂ (np. nieprawidłowe wykonywanie preparatów).
Podział uwzględniający rodzaj zmian:
1. Wady główne- są to nieprawidłowości w budowie morfologicznej plemników, skorelowane z
obniżoną płodnością ♂.
Łącznie nie powinno być więcej niż 15% plemników z wadami głównymi, w tym nie więcej
niż 5% wady najczęściej powtarzającej się.
2. Wady podrzędne- są to zmiany w budowie morfologicznej plemników, nie związane z płodnością
♂. Nie powinno być więcej niż 25% plemników z wadami podrzędnymi, w tym nie więcej niż
15% wady najczęściej powtarzającej się.
WADY GŁÓWNE:
1. Plemnik niedorozwinięty.
2. Plemnik podwójny.
3. Plemnik guzowaty- deformacja główki w miejscu, gdzie jest wakuola.
4. Plemnik bez głowy.
5. Plemnik z diademem główki.
6. Plemnik z główką gruszkowatą i olbrzymią.
7. Plemnik z główką zwężoną u podstawy.
8. Plemnik z główką o nieprawidłowym konturze główki.
9. Plemnik z główką małą i nieprawidłową.
10. Główka luźna i nieprawidłowa (brak witki).
11. Plemnik z wstawką w kształcie korkociągu.
12. Plemnik z nibywadą wstawki (wstawka kikutowata- bardzo cienka).
13. Plemnik z kroplą protoplazmy na wstawce w położeniu bliższym.
14. Plemnik z nibykroplą protoplazmy na wstawce (kropla rozlana, nie przesuwa się na witkę).
15. Plemnik z silnie zapętloną witką.
16. Plemnik z abaksalnym ustawieniem witki (prawidłowe dla ogiera!).
Silnie zapętlona witka nazywana jest wadą Daga, bo pierwszy raz została stwierdzona u
buhaja rasy duńskiej o imieniu Dag.
WADY PODRZĘDNE:
1. Plemnik z główką zwężoną.
2. Plemnik z główką małą, ale prawidłowo zbudowaną.
3. Plemnik z główką szeroką i olbrzymią.
4. Plemnik z główką luźną (często powstaje jako błąd techniczny przy robieniu rozmazu).
5. Plemnik z oddzieloną błoną akrosomu.
6. Plemnik z kroplą protoplazmatyczną w położeniu dalszym (ta wada może powstawać przy zbyt
intensywnej eksploatacji, kiedy pobierane są plemniki z najądrzy, czyli takie, które nie nałożyły
jeszcze kropli (ładunku) na siebie). Najczęściej występuje u knura.
7. Plemnik z pojedynczą pętlą witki (często u knura, w wyniku niedoborów białka i błędów
żywieniowych).
8. Plemnik z pętlą na końcu witki.
OBCE KOMÓRKI- w ocenie morfologicznej nasienia zwracamy też uwagę na obecność komórek
obcych.
Mogą to być:
- komórki olbrzymie wielojądrzaste
- twory meduzowate (powstają w wyniku uszkodzenia nabłonka plemnikotwórczego)
- nabłonki
29
- leukocyty
- erytrocyty (pojawiają się w wyniku uszkodzenia ciągłości lub przy ostrym stanie zapalnym)
W preparacie można barwić szczególnie wybrane elementy budowy plemnika, np. akrosom na
seledynowo, a reszta jest pomarańczowa. Dzięki takiemu barwieniu, widoczne są uszkodzenia, zwężenia,
obrzęk.
Rozmaz wykonuje się na czystym i odtłuszczonym szkiełku podstawowym. Drugie szkiełko, którym
robimy rozmaz, musi być dobrze wyszlifowane. Preparat powstaje z tzw. kropli ciągnionej (kropla jest za
szkiełkiem i ciągnie się za nim, a nie przed szkiełkiem, bo moglibyśmy uszkodzić nasienie).
METODY BARWIENIA:
1. Barwienie negatywne- polega na zabarwieniu otoczenia plemnika barwnikiem, który ściśle przylega
do plemnika, ale nie wnika do jego wnętrza. Barwienie to służy do oceny plemników niedojrzałych,
z kroplą protoplazmatyczną lub z nieprawidłowym akrosomem. Barwniki:
- najczęściej jest używany czarny tusz chiński
- może też być tusz chiński + 1% fenol
- można również używać 10% roztwór nigrozyny
- ewentualnie 10% roztwór błękitu opalu
Wykonanie:
1. Na szkiełko podstawowe należy położyć obok siebie 1 kroplę świeżo pobranego nasienia
oraz 2 krople tuszu.
2. Obie krople mieszamy bagietką szklaną.
3. Następnie wykonujemy rozmaz za pomocą kropli ciągnionej. Można to zrobić na tym samym
szkiełku, ale najlepiej przenieść kroplę mieszaniny na inne szkiełko.
4. Suszymy na powietrzu.
5. Pod mikroskopem szukamy miejsca, w którym tusz tworzy czarne, jednolite tło, a
plemniki wyraźnie przeświecają i są dokładnie widoczne.
30
Liczymy co najmniej 300 plemników, posługując się tabelą uwzględniającą wygląd
plemników prawidłowych i zmienionych. Można użyć licznika, takiego jak przy liczeniu
leukocytów w rozmazie krwi.
Ocenę morfologiczną nasienia, wykonuje się obowiązkowo na miesiąc przed
wprowadzeniem ♂ do stacji pozyskiwania nasienia i co najmniej 1x w roku przy ocenie płodności
samca oraz zawsze, gdy zmiany w obrębie wartości biologicznej nasienia wskazują na konieczność
badań.
3. Barwienie eozyną i nigrozyną- służy nie tylko do oceny morfologicznej plemników, ale również do
oceny odsetka plemników martwych. To metoda barwienia przyżyciowego, pozwalająca na
odróżnienie plemników żywych, ruchliwych, których główki się nie barwią od plemników
martwych, które barwią się na różowo.
Jeśli plemnik jest zdrowy i żywy, to główka pozostaje niezabarwiona, chyba że za
długo będziemy trzymać preparat w barwniku. Z tego powodu barwienie nie powinno trwać dłużej niż
1 minutę i preparat należy zabezpieczyć przed wysuszeniem.
Barwniki:
- 5% wodny roztwór eozyny niebieskawej
- 10% wodny roztwór nigrozyny
Każdy z barwników rozpuszczamy w 2.9% cytrynianie sodu. Następnie mieszamy 1
część roztworu eozyny z 4 częściami roztworu nigrozyny (stosunek 1:4).
Wykonanie:
1. Na czyste, odtłuszczone szkiełko podstawowe o temp. 40ºC nanosimy 1 kroplę nasienia i 2
krople barwnika.
2. Mieszamy bagietką i suszymy w temperaturze pokojowej.
3. Utrwalamy preparat nad płomieniem.
4. Oglądamy zaraz po sporządzeniu.
Plemniki martwe mają barwę różową, a żywe są niezabarwione. Plemniki, które częściowo
przyjmują barwnik, zaliczamy do martwych.
Liczymy od 300 – 500 plemników, uwzględniając wszystkie całe plemniki i luźne główki w
polu widzenia. Dopuszczalna ilość plemników martwych w nasieniu płodnego ♂ wynosi nie więcej niż
30%.
31
- średnia zawartość plemników w nasieniu powinna być nie mniejsza niż 150tys.
plemników w 1mm3 frakcji nasiennej ejakulatu
b. nasienie konserwowane w stanie płynnym lub nasienie mrożone powinno zawierać:
- co najmniej 300mln. plemników o ruchu prawidłowym w 1 dawce inseminacyjnej
2. Buhaj:
a. świeże nasienie, pochodzące od buhaja mającego nie więcej niż 18mies. życia, wykorzystywane
w sztucznym unasiennieniu, powinno zawierać nie mniej niż:
- 80% plemników bez zmian morfologicznych
- 60% plemników o ruchu prawidłowym
- nie mniej niż 500tys. plemników w 1mm3
b. świeże nasienie buhaja, który ma powyżej 18 miesięcy, powinno zawierać minimum:
- 70% plemników o ruchu prawidłowym
- 60% plemników o ruchu prawidłowym
- nie mniej niż 500tys. plemników w 1mm3
- nasienie powinno charakteryzować się ruchem falowym, co najmniej na poziomie
średnim(na + +)- ruch masy plemników
c. nasienie mrożone w słomce, powinno zawierać po rozmrożeniu:
- nie mniej niż 50% plemników o ruchu prawidłowym
- 80% plemników bez zmian morfologicznych
- dodatkowo, powinno mieć nie mniej niż 6mln. plemników o ruchu prawidłowym- czyli
w takiej słomce musi być 12mln. plemników, bo tylko 50% prawidłowo się porusza
Uwaga! Wcześniej wymagano, żeby w słomce było 20mln. plemników, ale najnowsza
Ustawa zmniejsza wymagany poziom.
d. dawka inseminacyjna mrożonych w słomce, sortowanych plemników buhaja z chromosomem X
lub Y powinna mieć po rozmrożeniu nie mniej niż:
- 50% plemników o ruchu prawidłowym
- 1mln. plemników żywych
- 80% plemników bez zmian morfologicznych
e. nasienie mrożone w kulce met. japońską(na export) po rozmrożeniu powinno mieć nie mniej niż:
- 35% plemników o ruchu prawidłowym
- 10mln. plemników o ruchu prawidłowym
- w kulce powinno być co najmniej 30mln. plemników
- 80% plemników bez zmian morfologicznych
f. nasienie konserwowane w stanie płynnym, umieszczone w słomce, powinno mieć nie mniej niż:
- 50%plemników o ruchu prawidłowym
- 6mln. plemników o ruchu prawidłowym
- w 1 słomce powinno być minimum 12mln. plemników
- 80% plemników bez zmian morfologicznych; nie więcej niż 15% z wadami głównymi
3. Knur:
a. świeże nasienie knura, używane w sztucznym unasiennianiu, powinno zawierać nie mniej niż:
- 70% plemników o ruchu prawidłowym
- 100tys. plemników w 1mm3
- 80% plemników bez zmian morfologicznych
- objętość jednej dawki inseminacyjnej nie może być mniejsza niż 80tys. mm3 (80ml.)
- w dawce 80ml. powinno być nie mniej niż 2mld. plemników
b. nasienie mrożone (w Polsce raczej się nie mrozi, tylko stosuje się import od innych).
Niezależnie od metody konfekcjonowania, po rozmrożeniu takie nasienie powinno zawierać nie
mniej niż:
- 40% plemników o ruchu prawidłowym
- 80% plemników bez zmian morfologicznych
- 50% plemników z normalnym akrosomem
- ogólna liczba plemników w 1 dawce inseminacyjnej mrożonego nasienia powinna
wynosić po rozmrożeniu nie mnij niż 3mld.
32
4. Tryk i kozioł:
a. świeże nasienie tryka i kozła, używane w sztucznym unasiennianiu powinno zawierać nie mniej
niż:
- 70% plemników o ruchu prawidłowym
- 1.5mln. plemników w 1mm3
- 80% plemników bez zmian morfologicznych
b. nasienie mrożone powinno zawierać nie mniej niż:
- 50mln. plemników o ruchu prawidłowym
- 50% plemników o ruchu prawidłowym
- objętość dawki inseminacyjnej rozrzedzonego nasienia wynosi 0.2ml.
Ćwiczenie 10.
Konserwacja nasienia pozwala na jego dłuższe przechowywanie oraz zwiększenie ilości porcji
nasienia używanego w rozrodzie. W Polsce, konserwację stosuje się u wszystkich gatunków samców
zwierząt gospodarskich (bydło, trzoda chlewna, konie, owce, kozy, króliki; stosuje się też u psów i kotów).
BUHAJ:
Nasienie buhaja pierwszy raz konserwowano w latach ’30. Już wtedy były stosowane różne rozrzedzalniki.
Unasiennianie nasieniem płynnym praktykowano w Polsce do końca lat ’70, później zostało zastąpione
nasieniem mrożonym. Są 2 techniki mrożenia:
1. Metoda japońska (nasienie w kulkach). Obecnie produkuje się tylko na export.
2. Nasienie w słomkach.
33
Temperatura poniżej -100ºC powoduje zahamowanie metabolizmu plemników. Najlepszy pod tym
względem okazał się ciekły azot, który jest stosunkowo bezpieczny i niepalny, jednak gdy jest w dużej
ilości, wypiera tlen i może spowodować omdlenie, a nawet uduszenie. Z tego powodu, w bankach nasienia
do pomieszczeń z ciekłym N nie mogą wchodzić pojedyncze osoby, ale minimum dwie! Zwykle jedna osoba
jest bardziej wytrzymała na ciekły N i może szybko zainterweniować i pomóc koledze, jeśli jest jakaś
awaria i dojdzie do wycieku. No, chyba że obie są wrażliwe, to są 2 trupy. W takich zakładach są oczywiście
czujniki poziomu azotu, ale nie można im do końca wierzyć, bo zawsze może zdarzyć się jakiś błąd.
Mrożenie w kulkach:
W Polsce, metoda ta już nie jest stosowana u bydła (stosuje się ją u psa). Jest ona prosta, nie sprawia
większych kłopotów. Mrożenie odbywa się metodą dwustopniową.
Pierwsza metoda mrożenia w kulkach polegała na zamrażaniu nasienia na suchym lodzie, który
stanowił zestalony CO2. Suchy lód nie ma fazy płynnej, z postaci stałej przechodzi w gazową (sublimacja).
Podczas tego przechodzenia jest temp. -79ºC. Taka temperatura nie była zbyt dobra, ponieważ obserwowało
się objawy procesów metabolicznych w komórce (plemniku). Badania wykazały, że temperatura -130ºC jest
graniczna, przy której plemniki przechodzą w stan anabiozy.
Przed mrożeniem, nasienie należy rozrzedzić i musi ono ulec procesowi ekwilibracji (jest to
przenikanie kriopreparatu przez błonę komórkową plemnika i zabezpieczenie wody w plemniku przed
zamarznięciem). Taki kriopreparat powoduje przekształcenie wody do postaci amorficznej, bez zmiany
konfiguracji przestrzennej. Dzięki temu, struktury wewnątrz plemnika nie ulegają uszkodzeniu.
Najpopularniejszą substancją, osłaniającą przed procesem zamarzania był glicerol (alkohol III-rzędowy).
Jego właściwości zostały odkryte przypadkowo. W latach ’50 usiłowano znaleźć związek, dzięki któremu
nasienie po rozmrożeniu miałoby takie same właściwości, jak przed mrożeniem. Przypadkowo, zamiast
fruktozy, którą próbowano rozcieńczać, do nasienia dodano mieszaninę glicerolu z białkiem jaja kurzego
(służyła do powlekania preparatów mikrobiologicznych i histologicznych). W taki sposób odkryto
właściwości krioprotekcyjne białka jaja i glicerolu. Stosowano 7% glicerol. Obecnie najczęściej używanym
kriopreparatem jest EDTA.
Po ekwilibracji, która trwa 4 – 6 godzin, można zamrażać nasienie.
Potrzebna była bryła lodu z CO2.
Na bryłę lodu nakładano metalową sztancę (płytkę z nabitymi bolcami w kształcie półowali). Płytkę
rozgrzewano w piecu (w miarę postępu w piecykach elektrycznych) i gorący metal nakładano na lód. Tam,
gdzie dotykały bolce, wyparowywał CO2 i powstawały zagłębienia. Laborantka nanosiła pipetą po 0.1 –
0.15ml nasienia w dołki. W tej ilości miało być ok. 20mln. plemników. Po ok. 20min. kuleczki były gotowe.
Gotowe kulki umieszczano w lejku na statywie i zanurzano w wanience z ciekłym N oraz
substancjami spowalniającymi parowanie azotu.
34
- Streptomycyna 1.48g.
- Linkospektyna 5cm3
Woda redestylowana 1litr
*oprócz ww. antybiotyków może być jakiś inny, działający na bakterie G+, G-, Mykoplazmy,
Leptospiry.
Istnieją specjalne tabele, na podstawie których określa się, ile danego rozrzedzalnika należy dodać i
ile powstanie porcji nasienia z otrzymanej od buhaja objętości ejakulatu o określonej koncentracji
plemników.
Koncentracja
plemników Stwierdzona Stwierdzona
w ml. koncentracja koncentracja
Objętość
ejakulatu
A A
Ilość ejakulatu pobrana od B C B C
buhaja
A A
Ilość ejakulatu pobrana od B C B C
buhaja
A- ilość porcji nasienia
B- objętość rozrzedzalnika I
C- objętość rozrzedzalnika II
Mrożenie w słomkach:
Słomki mają dużo więcej zalet w porównaniu z kulkami. Są wykonane z nietoksycznego materiału.
W profesjonalnych stacjach pobierania nasienia stosuje się automaty, mające od 10 – 100 igieł, które
35
wchodzą jednocześnie do odpowiedniej ilości słomek i aplikują do nich nasienie. Wcześniej, słomki
przechodzą przez drukarkę, która umieszcza na nich datę produkcji, numer nasienia, numer identyfikacyjny
buhaja i kod zakładu weterynaryjnego.
Słomka ma na końcu koreczek.
Napełnia się ją 0.2ml. nasienia i zgrzewa się wolny koniec. Zalepione słomki są umieszczane na paletach i
wkładane do aparatu do zamrażania. Stopniowo następuje obniżanie palet i tym samym zmniejszanie
temperatury w odpowiednim czasie.
Po wyjęciu słomek, umieszcza się je w łaźni wodnej na 20 – 30 sekund (zależy od producenta).
Następnie dokładnie je wycieramy i przed włożeniem do pipety inseminacyjnej odcinamy zgrzew.
Pistoletem wypychamy koreczek i nasienie.
KNUR:
Nasienie płynne:
Nasienie prawidłowo rozrzedzone i ochłodzone, zachowuje płodność do 3 dni, a przechowywane w
aktualnie produkowanych rozrzedzalnikach- nawet do 5 dni.
Hiszpanie, przesyłają nasienie na duże odległości. Inseminator ma w domu rozrzedzalnik, a nasienie jest
wysyłane pocztą na zamówienie. Jak dotrze na miejsce, jest rozrzedzane i gotowe do podania.
Nasienie rozrzedzone przy pomocy ww. rozrzedzalnika może być użyte bez istotnego obniżenia
płodności do 4dni, przy przechowywaniu go w temperaturze +17ºC. Zawsze należy dodać do tego
antybiotyk.
Lochom podaje się minimum 80 (100)ml. nasienia i w tej objętości musi być co najmniej 2mld.
plemników.
Po ejakulacji, plemniki są bardzo wrażliwe na szok chłodowy, ubywa z nich potasu i magnezu, a
wzrasta poziom sodu i wapnia. Przed szokiem zabezpiecza je m.in. dodatek żółtka, lipoprotein, lecytyny i
36
seryny. Plemniki stają się mniej wrażliwe na szok wraz z ich dojrzewaniem w najądrzach. Z tego powodu
muszą być używane plemniki w pełni dojrzałe.
Do podstawowych rozrzedzalników należy Tris, EDTA i wiele innych. Rozrzedzalniki zawierają
cukry- glukozę, fruktozę lub laktozę, poza tym białka lub lipoproteiny, mleko, kazeinę, żółtko jaja kurzego,
związki buforowe- Tris, cytrynian sodu i glicerol.
Mrożenie nasienia:
Z ejakulatu usuwa się warstwę galaretowatą i rozrzedza się wstępnie z EDTA.
Schłodzone do 15ºC nasienie należy wirować przez 10minut, przy przeciążeniu1900gram. Zlewamy płyn
znad osadu i dodajemy rozrzedzalnik- laktoza 11%, żółtko- 20%. Oziębiamy do 5ºC przez 1.5godz. i
ponownie rozrzedzamy (rozrzedzenie końcowe). Napełniamy słomki o pojemności 5ml. i zamrażamy przez
20minut.
Przeżywalność plemników po rozmrożeniu w słomkach o pojemności 0.5ml. jest większa niż przy
pojemności 5ml, ponieważ w mniejszych słomkach jest bardziej równomierne zamrażanie.
OGIER:
Nasienie płynne:
Nasienie przechowywane w stanie płynnym musi zostać jak najszybciej rozrzedzone i może być od
razu użyte do inseminacji lub może być przetrzymywane przez 2 – 3 dni.
Do krótkotrwałego przechowywania nasienia w temp. pokojowej służy rozrzedzalnik
mlekowo-żółtkowy Chmielarskiego i Nowakowskiego.
Skład:
- 100ml mleka pasteryzowanego
- 70ml. żółtka jaja kurzego
Obecnie, do przechowywania nasienia w +4ºC jest używany rozcieńczalnik Keneya i
współpracowników.
Skład:
- sproszkowane i odtłuszczone mleko krowie 2.4g
- 7.5% roztwór dwuwęglanu sodu 2ml.
- glukoza 4.9g.
- antybiotyk (gentamycyna) 50mg./ml 2ml.
- woda podwójnie destylowana 92ml.
Powstaje rozrzedzalnik o osmolarności 356miliOsm/kg i pH = 6.99.
Przygotowanie nasienia:
Po pobraniu nasienia, rozrzedza się je w stosunku 1:1 lub 1:3 (zależy to od koncentracji), tak aby
dawka inseminacyjna zawierała co najmniej 300mln. plemników o ruchu postępowym. Tak przygotowane
nasienie można przechowywać w temp. pokojowej kilka godzin, a w +4ºC przez 2 – 3 dni.
Nasienie mrożone:
Pełny ejakulat pobiera się na sztuczną pochwę zamkniętą, zagęszcza się go przez wirowanie i
następnie rozrzedza. Nasienie mrozi się w ciekłym azocie i przechowuje w słomkach o pojemności 4ml. lub
0.5 – 1ml. Tak pobierane nasienie ma dużo bakterii saprofitycznych.
Lepszy sposób polega na pobieraniu frakcji bogatej w plemniki na pochwę otwartą (nasienie
znajduje się w tubach aluminiowych). Ryzyko zanieczyszczenia drobnoustrojami jest minimalne.
37
- laktoza 6.6g.
- mannitol 2.1g.
- glukoza 0.7g.
- EDTA 0.15g.
- 35.7% roztwór cytrynianu sodu 5*H2O 0.45ml.
- 4.2% roztwór kwaśnego węglanu sodu 0.35ml.
- żółtko jaja 2.5g.
- glicerol 3.5ml.
Nasienie odpowiednio się rozrzedza, w zależności od koncentracji- tak, żeby w jednej dawce było 300mln.
plemników o ruchu prawidłowym.
Rozrzedzalnik Palmera:
- mleko UHT
- glukoza
- laktoza
Do inseminacji używa się 8 słomek, każda po 4ml.
PIES:
Jako rozrzedzalnika nasienia płynnego, używa się zwykle chudego mleka podgrzanego do temp. 92 –
94ºC przez 10minut i następnie schłodzonego. Może być też 2% homogenizowane mleko, cytrynian sodu
2.9% lub dodatek 80% żółtka jaja kurzego.
Do nasienia mrożonego jest używany Tris żółtkowy z 8% glicerolu i 20% żółtka. Najczęściej jednak
używane są rozcieńczalniki komercyjne, których skład jest chroniony przez producenta. Nasienie mrozi się
w słomkach lub kulkach.
KOT:
Świeżo pobrane nasienie jest bardzo wrażliwe na zmiany pH i temperatury. Gdy dostanie się do
niego mocz, dochodzi do szybkiej i nieodwracalnej utraty żywotności.
Nie rozrzedzony ejakulat, przechowywany w 37ºC zachowuje ruchliwość przez 60 minut. Po
obniżeniu temperatury do 23ºC, można wydłużyć czas przechowywania do 120 minut.
Świeżo pobrane nasienie zaleca się bezzwłocznie rozrzedzić do objętości 1ml. izotonicznym roztworem.
Do inseminacji używa się 0.1ml. nasienia. Liczba zapłodnionych komórek jajowych wzrasta po
ponownej inseminacji wykonanej 24godz. po pierwszej inseminacji lub po podaniu HCG.
TRYK i KOZIOŁ:
Ćwiczenie 11.
Ćwiczenia praktyczne.
38
Ćwiczenie 12.
Biotransfer zarodków.
Biotransfer zarodków obecnie jest stosowany tylko u bydła i do tego w niewielkim zakresie,
ponieważ pozyskiwanie zarodków jest dość drogie, poza tym nie ma na to dotacji z państwa. Z tego powodu
mrozi się mało zarodków i w rozrodzie częściej korzysta się z nasienia mrożonego lub świeżego. Zarodek
jest bardzo drogi- koszt produkcji waha się w okolicy 1000zł. Gdyby była dotacja, cena wynosiłaby 200 –
250zł.
Chcąc wykonać biotransfer, należy zwrócić uwagę na dwie istotne rzeczy:
1. W jakim stanie jest gospodarstwo?
2. Jak żywione jest bydło? Dobre żywienie jest bardzo istotne!
Poza tym ważna jest:
1. Odpowiednia pora roku- najlepsza jest wiosna i jesień, bo inaczej może dojść do szoku termicznego
zarodków.
2. Odpowiedni dobór dawczyń i biorczyń zarodków.
Dawczynie- najlepsze są dojrzałe jałówki (w wieku 24 miesięcy) lub pierwiastki; ewentualnie
krowy po 2 – 3 wycieleniach. Takie dawczynie muszą mieć regularne cykle rujowe, prawidłowo
funkcjonujący narząd rozrodczy i muszą być dobrze utrzymywane.
Biorczynie- najlepsze są jałówki, pierwiastki, ewentualnie krowy po 2 – 3 wycieleniach, mające
zdrowe narządy rozrodcze i regularny cykl rujowy.
Zarówno dawczynie, jak i biorczynie nie mogą pochodzić z ciąży mnogiej.
Żeby wykonać biotransfer, potrzebny jest też dobry sprzęt oraz laboratorium do przeprowadzenia
zabiegu. Niezbędny jest:
1. Mikroskop stereoskopowy do oglądania oocytów (koszt ok. 10tys. zł), dający powiększenie 40 –
100x. Taki mikroskop najczęściej jest adaptowany do aparatu lub kamery.
2. Dobre hormony (PMSG, HCG, folidon, GNRH) w postaci implantów lub wkładek dopochwowych
w celu wywołania superowulacji.
3. Katetery do płukania zarodków o długości 60 – 100cm (średnio 65cm.) z balonikiem. Do nich jest
dołączony zaciskacz i prowadnica.
Są różne typy kateterów- np. niemieckie, kanadyjskie. Są one dość drogie- ok. 1200zł za sztukę,
która wystarcza na ok. 15 płukań.
4. Płytki do różnych stężeń rozcieńczalników i przenoszenia zarodków.
5. Filtr.
6. Płyteczki do płukania w glicerolu i przekładania zarodków.
7. Płytki bez dołeczków do wyszukiwania zarodków.
8. Sprzęt do ściągania nadmiaru płynu pobranego z macicy.
Ok. 15 – 30 minut po wypłukaniu macicy, zlewarowaniu płynu i umieszczeniu go w butelce o
pojemności 0.5 litra, wkładamy tam kateter, ustawiamy podziałkę na 100ml. i ściągamy nadmiar
39
płynu, tak że w butelce pozostaje 100ml. Tą objętość wylewamy na płytkę i szukamy w tym
zarodków.
9. Specjalne strzykawki do aspiracji zarodków.
Gdy pod mikroskopem znajdziemy zarodek, wciągamy go tą strzykawką.
Zarodek wyizolowany, wypłukany i oceniony umieszczamy w słomkach, a następnie w specjalnym
pistolecie do wprowadzania zarodków. To wszystko jest dodatkowo w specjalnej osłonce. Zarodki
pobiera się od dawczyni 7 – 8 dni po owulacji. Wprowadzanie kateteru do macicy i płukanie nie jest
zbyt przyjemne. Katetery są grube, mają dużą Ø. Zwykle kanał szyjki macicy jest wtedy
zamknięty i należy użyć dilatatorów w celu jego rozluźnienia i rozszerzenia. Można też krowę
znieczulić, np. nadoponowo lub podać ksylazynę albo środki uspokajające. Niektórzy przed
pobraniem zarodka podają doszyjkowo estrogeny. Czasem u biorczyni też jest konieczne podanie
dilatatorów.
10. Media jałowe, służące do płukania macicy. (zwykle używa się PBS + 20% surowica cielęca lub
bydlęca). Za pomocą strzykawki wlewamy naraz 50 – 100ml. płynu do każdego rogu, płuczemy
kilkakrotnie i lewarujemy zawartość. Zwykle wystarcza 0.5l płynu, żeby znaleźć zarodki.
Najczęściej wiemy, ile zarodków powinniśmy znaleźć. Możemy po prostu wcześniej policzyć ciałka
żółte na jajniku (ew. pęcherzyki) i wtedy znamy ich przybliżoną ilość.
Wyizolowane zarodki ocenia się pod mikroskopem. Stopień ich rozwoju określa się jako bardzo dobry,
dobry lub średni. Gdy komórki trofoblastu są rozrzucone lub ściana zarodka jest pomarszczona- zarodek
należy wyeliminować.
Od jednej krowy, po superowulacji, możemy uzyskać 9 – 10 (do 12 zarodków). Z tego zwykle 5 – 6
jest dobrych i nadaje się do mrożenia, a reszta jest nieprawidłowo rozwinięta.
U jednej dawczyni 2x w roku można wywołać superowulacji.
Punkcję pęcherzyków jajnikowych można robić co 2 tygodnie (co cykl) i pobierać oocysty.
Zarodki pobiera się od dawczyni w 7 – 8 dniu po owulacji, a biorczyni podaje się je w czasie
rui. Biorczynię należy zbadać, czy nie ma żadnych wypływów z dróg rodnych oraz na którym jajniku
jest ciałko żółte okresowe. Przed umieszczeniem zarodka w macicy, należy go rozmrozić w
odpowiedniej temperaturze (każdy stosuje inną- jedni 22ºC, inni 30ºC, a jeszcze inni 27ºC lub 38 –
39ºC).
Kraje dominujące w biotransferze, to: USA, Niemcy, Holandia, Australia, Kanada- rocznie izolują
150 tysięcy zarodków. W Polsce w latach 2002 – 2003 wypłukano ok. 25 sztuk krów.
Być może w przyszłość bardziej popularne stanie się używanie zarodków. Obecnie jednak największą
rolę w rozrodzie odgrywa nasienie mrożone lub świeże.
40