Đề bài: “Một tia lửa hôm nay báo hiệu một đám cháy ngày mai” - Lỗ

Tấn. Chứng minh nhận định trên qua diễn biến tâm lí của nhân vật Mị
trong đêm tình mùa xuân và đêm đông cởi trói cho A Phủ
BÀI LÀM
“Cuộc đời là nơi xuất phát cũng là nơi đi tới của văn học” (Tố Hữu). Xuất phát từ
câu chuyện cuộc đời của người nông dân miền núi, Tô Hoài không chỉ vẽ lại hiện thực
cuộc sống một cách rõ nét nhất mà người đọc còn cảm nhận được dưới ngòi bút ấy là
khúc ca vang lên về sức sống, về khát vọng tự do, khát vọng hạnh phúc của con người.
“Vợ chồng A Phủ” là một trong những tác phẩm thành công nhất của Tô Hoài trích trong
tập “Truyện Tây Bắc”. Đặc biệt, hình ảnh nhân vật Mị trong đêm tình mùa xuân và trong
đêm đông cởi trói cho A Phủ đã để lại trong lòng người đọc rất nhiều suy nghĩ, cảm xúc
và đó cũng chính là minh chứng rõ nhất cho câu nói: “Một tia lửa hôm nay báo hiệu một
đám cháy ngày mai.” (Lỗ Tấn).
“Vợ chồng A Phủ” được sáng tác năm 1953, là kết quả của quá trình 8 tháng đi
thực tế ở Tây Bắc. Ở đây, Tô Hoài đã tiếp xúc với biết bao con người, bao số phận, cuộc
đời. Chính sức sống tiềm tàng, mạnh mẽ của con người nơi đây đã phả vào những trang
viết của Tô Hoài, là nguồn cảm hứng chắp bước cho sự thành công của tác phẩm. Nhân
vật Mị hiện lên ở vị trí trung tâm của tác phẩm, ở đó Tô Hoài tập trung vào khai thác diễn
biến tâm lí, sự thay đổi trong suy nghĩ, nhận thức để đi đến hành động. Dường như sự
thay đổi của nhân vật Mị như một minh chứng rõ nét nhất, chân thực nhất cho câu nói
của Lỗ Tấn: “Một tia lửa hôm nay báo hiệu một đám cháy ngày mai.”
Câu nói trên của Lỗ Tấn chính là hình ảnh ẩn dụ về sức sống tiềm tàng mạnh mẽ
của con người. Ở đâu đó trong mỗi người luôn ẩn chứa một ngọn lửa đang âm ỉ cháy, dù
là nhỏ thôi nhưng đó lại là tiền đề, là điều kiện để rồi chỉ cần gặp điều kiện thuận lợi nó
sẽ bùng cháy lên mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Vậy, tại sao nói hình ảnh của Mị trong đêm
tình mùa xuân và trong đêm đông giải cứu A Phủ là minh chứng rõ nhất cho câu nói của
Lỗ Tấn? Trước đây Mị vốn là một cô gái trẻ trung, yêu đời, có tài thổi sáo, nhưng rồi Mị bị
bắt về làm dâu nhà thống lí, nhưng đó thực chất lại là làm trâu làm ngựa, bị hành hạ,
đày đọa đến mất đi ý thức của một con người đúng nghĩa. Trong đêm tình mùa xuân, Mị
như dần hồi sinh, ngọn lửa khát vọng tự do của Mị như bùng cháy lên nhưng rồi lại vụt
tắt. Nhưng thực chất nó đã tạo tiền đề cho sức sống trỗi dậy mạnh mẽ sau này của Mị.
Và rồi đến đêm đông ấy, Mị cắt dây cởi trói cho A Phủ, Mị hồi sinh hoàn toàn, khát vọng
tự do thôi thúc Mị chạy theo A Phủ, thoát khỏi thực tại đầy khổ cực. Đó là khi ngọn lửa
sức sống của Mị bùng cháy lên mãnh liệt nhất.
 Mùa xuân - mùa của tình yêu, tuổi trẻ, của những lễ hội vui tươi. Tưởng chừng
như, dưới mùa xuân đấy phải là hình ảnh vui tươi, tràn đầy sức sống của những cô gái
tuổi đôi mươi. Nhưng không, Tô Hoài đã mượn thời khắc đẹp đẽ ấy để khơi lên sức sống
tiềm tàng trong Mị, đánh thức ý thức tưởng chừng đã nguội lạnh, chết đi trong tâm hồn
Mị. Tô Hoài đã vẽ lên khung cảnh mùa xuân đậm màu sắc và tươi sáng biết bao, ở đó có
âm thanh của cuộc sống, âm thanh của tiếng cười, tiếng trẻ con, tiếng chó sủa và đặc
biệt là tiếng sáo. Mị có biệt tài thổi sáo “có biết bao nhiêu người mê ngày đêm thổi sáo
đi theo Mị”, âm thanh quen thuộc ấy đã ùa vào tâm trí Mị, đánh thức ký ức trong Mị.
Khác với những âm thanh mà trước giờ Mị vẫn nghe thấy, giờ đây tiếng Mị nghe được là
âm thanh của cuộc sống, đặc biệt là tiếng sáo, âm thanh quen thuộc ấy đã tác động đến
Mị một cách mạnh mẽ. Mị uống rượu. Âm thanh của tiếng sáo và hơi men của rượu đưa
Mị sống dậy với những kí ức ngày xưa, Mị sống trọn vẹn ở nơi đó mà không mảy may
nghĩ đến thực tại đầy đau khổ.
Tâm hồn Mị phơi phới trở lại, “Mị còn trẻ lắm. Mị còn trẻ. Mị muốn đi chơi.”. Mị
nhận thức về thực tại, Mị nhận thức được về tuổi trẻ và khát khao được tự do và rồi Mị
sửa soạn đi chơi, Mị tìm đến ánh sáng. Ở đây, Tô Hoài sử dụng hàng loạt các câu văn
ngắn, nhanh cùng với các động từ, có thể thấy hành động của Mị lúc này vô cùng dứt
khoát, quyết liệt. Khi bị A Sử trói, lòng Mị vẫn lơ lửng theo tiếng sáo, Mị vùng bước đi.
Sợi dây trói của A Sử lúc này chỉ có thể trói Mị về thể xác nhưng không thể trói buộc
được tâm hồn Mị lúc này. Nhưng rồi, Mị lại nhớ đến người đàn bà đồng phận “Mị sợ
quá, cựa quậy xem mình còn sống hay đã chết” Mị trở về với thực tại đầy nghiệt ngã và
đó cũng là hình ảnh khép lại quá trình hồi sinh lần một của Mị.
Vậy mới thấy, trái tim của Mị không nguội lạnh hoàn toàn, đâu đó trong tâm hồn
của người con gái trẻ ấy vẫn luôn âm ỉ cháy ngọn lửa của khát vọng hạnh phúc, khát
vọng tự do mãnh liệt. Sự thức tỉnh của Mị ngày hôm nay là sự thức tỉnh trong tâm thức,
sự hồi sinh ban đầu, tạo tiền đề cho sự trỗi dậy mạnh mẽ sau này, là “báo hiệu cho đám
cháy ngày mai”.
Đến đêm đông, dưới sự tác động của hoàn cảnh, của A Phủ và hơn cả là sự tác
động mạnh mẽ từ sâu bên trong con người Mị, khát khao về hạnh phúc, tự do trào dâng
mãnh liệt, ngọn lửa cháy âm ỉ ngày nào đã bùng cháy lên mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Ban
đầu Mị vẫn giữ thái độ dửng dưng, thản nhiên khi thấy A Phủ bị trói, bởi Mị đã quá quen
với cảnh áp bức bóc lột này rồi. Thế nhưng, khi thấy giọt nước mắt của A Phủ, Mị nhớ
đến hoàn cảnh của mình, Mị thương mình, thương cho A Phủ. Sự đồng cảm ấy đã thôi
thúc Mị, làm sống dậy trong Mị một nguồn sức mạnh. Mị quyết định cứu A Phủ, Mị cắt
dây, cởi trói cho A Phủ. Hành động cắt dây cởi trói ấy cũng là lúc Mị cắt dây cởi trói cho
cuộc đời của mình.
 Nhưng rồi, “Mị đứng lặng trong bóng tối”, phải chăng lúc đó trong người con gái
ấy đang có sự đấu tranh tâm lý vô cùng mãnh liệt. Chạy theo A Phủ để giải thoát cuộc
đời mình, hay tiếp tục ở lại sống một cuộc sống làm trâu làm ngựa. Dường như lúc này
trong Mị vẫn đang có một sự ràng buộc, sự ràng buộc về cường quyền và thần quyền. Và
rồi Mị quyết định chạy theo A Phủ, “A Phủ, cho tôi theo với”, Mị sợ chết, Mị sợ nếu Mị ở
lại Mị sẽ tiếp tục phải sống trong cảnh tù đày, hành hạ ấy. Chạy theo A Phủ nhưng thực
chất là Mị đang chạy trốn khỏi cái chết, cởi trói cho A Phủ nhưng thực chất là Mị đang
cởi trói cho cuộc đời mình. Hành động của Mị không phải là bồng bột, đó là kết quả của
cả một quá trình, trong Mị vẫn luôn âm ỉ cháy ngọn lửa của sức sống tiềm tàng, và giờ
đây A Phủ chính là ngọn gió thổi bùng lên ngọn lửa ấy trong Mị, Mị giải cứu A Phủ và giải
cứu cả cuộc đời mình.
Sự thức tỉnh trong đêm tình mùa xuân, sự thức tỉnh trong nhận thức đã thôi thúc
Mị sống lại hoàn toàn, Mị vượt lên mọi điều, vượt lên rào cản của cường quyền và thần
quyền để chạy theo A Phủ, chạy đến với tự do để giải thoát cuộc đời mình đúng như
nhận định của Lỗ Tấn: “Một tia lửa hôm nay báo hiệu một đám cháy ngày mai.”
Nếu trong đêm mùa xuân khát vọng sống của Mị nương theo tiếng sáo thì đến đến
đêm đông sự thức tỉnh ấy đã bùng cháy lên mạnh mẽ hơn bao giờ hết, sự thức tỉnh từ
tâm thức, tiềm thức đến hành động. Sự hồi sinh ấy không phải là bản năng mà nó xuất
phát từ khát khao tự do, khát khao hạnh phúc. Trong đêm mùa xuân sự giải thoát của Mị
chỉ trong chốc lát thì trong đêm đông giải cứu A Phủ ấy đó là sự giải thoát cho cả cuộc
đời, giải thoát khỏi cuộc sống tù đày, giải thoát Mị khỏi những ngày tháng sống trong
khổ nhục. Vậy mới thấy, chính đêm tình mùa xuân ấy đã tạo bước tiền đề, thúc đẩy
mạnh mẽ hành động cởi trói cho A Phủ sau này, ngọn lửa âm ỉ ngày nào đã bùng cháy
lên mạnh mẽ, tái sinh cuộc đời của Mị tưởng như đã chết từ bấy lâu nay. “Một tia lửa
hôm nay báo hiệu một đám cháy ngày mai.”, tia lửa của đêm tình mùa xuân ấy báo hiệu
cho sức sống của Mị đã dần hồi sinh, và rồi khi cơn gió của A Phủ thổi đến đã thúc đẩy
nó bùng cháy lên mạnh liệt, thúc đẩy hành động giải cứu người, giải cứu mình.
Ở đây người đọc có thể cảm nhận rõ tài năng của Tô Hoài trong cách xây dựng diễn
biến tâm lí nhân vật vô cùng khéo léo và hợp lý, cùng với đó là cách sử dụng ngôn ngữ
mộc mạc, giản dị và gần gũi vô cùng. Đọc hai đoạn văn người đọc có thể nhận thấy rõ sự
chuyển biến trong tâm lý của Mị, một sự chuyển biến vô cùng tích cực, một sự mở
đường, mở ra lối thoát cho nhân vật. Không giống như Nam Cao hay Ngô Tất Tố đưa
nhân vật đến bước đường cùng, Tô Hoài có cái nhìn mới hơn, sáng hơn, nhà văn mở
đường cho nhân vật tìm đến hạnh phúc, tìm đến tự do như một cách giải thoát cho cuộc
đời họ. Đó cũng là bởi, khi “Vợ chồng A Phủ” được sáng tác, Tô Hoài đã được giác ngộ
với lý tưởng của Cách Mạng, con người đã tìm ra lối đi, tìm ra lối giải thoát cho cuộc đời
mình. Qua tác phẩm Tô Hoài cũng muốn gửi gắm niềm tin vào con người, niềm tin vào
khả năng tìm đến tự do, vượt qua mọi rào cản để tìm đến hạnh phúc.
“Một tia lửa hôm nay báo hiệu một đám cháy ngày mai” - Câu nói của Lỗ Tấn quả
thật rất đúng đắn. Sức sống tiềm tàng, sự trỗi dậy mạnh mẽ của Mị đã khiến người đọc
có niềm tin mãnh liệt hơn vào con người, vào sức mạnh của trái tim khao khát tình yêu,
khao khát tự do cháy bỏng. Có nhà phê bình văn học đã nói rằng: “Văn học nằm ngoài sự
băng hoại, mình nó không chấp nhận quy luật của cái chết.” Cho đến bây giờ, “Vợ chồng
A Phủ” vẫn luôn giữ được sức sống, tác động mạnh mẽ đến người đọc bởi sức sống tiềm
tàng của Mị đã thổi hơi ấm vào đó và giữ mãi cho đến mai này.
--------------------------------
Phải chăng trong tâm hồn Mị đã hoàn toàn nguội lạnh? Cô Mị một thời trẻ đẹp,
yêu đời nay đã hoàn toàn an phận trong cuộc sống nô lệ, sống mà như chết ấy? Không,
ngòi bút của nhà văn không chỉ hướng vào cái ảm đạm, mặt đen tối của cuộc đời mà còn
thiết tha hướng tới sự sống và ánh sáng. Tô Hoài đã tìm sâu vào tận cùng của ý thức và
trong đáy sâu tiềm thức nhân vật, cho thấy những vẫn còn le lói chút ánh sáng và hơi ấm
của niềm ham sống, của khao khát hạnh phúc. Như dưới lớp tro dày nguội lạnh kia vẫn ủ
chút than hồng, chỉ chờ một ngọn gió thổi đến là bùng lên mãnh liệt. Trước đó không
lâu, trong truyện ngắn “Chí Phèo” ngòi bút nhân đạo của nhà văn hiện thực xuất sắc
Nam Cao từng khơi bùng lên những khát vọng hạnh phúc và lương thiện ở Chí, một kẻ
đã tưởng như không còn đời sống tâm linh con người với một hình hài không ra con
người nữa, kẻ mà người đời gọi là quỷ dữ. Nối tiếp và chảy dài, Tô Hoài đã góp thêm vào
truyền thống nhân đạo của văn học ta một tiếng nói có sức mạnh khi khắc họa sự trỗi
dậy của lòng ham sống và khát vọng hạnh phúc nơi Mị - một con rùa lùi lũi nuôi trong xó
cửa.