Przyrodnicze i społeczno-gospodarcze skutki

nierównomiernego rozmieszczenia ludności w Polsce

Wprowadzenie
Przeczytaj
Audiobook
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Przyrodnicze i społeczno-gospodarcze skutki
nierównomiernego rozmieszczenia ludności w Polsce

Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

Kiedy przeglądasz w atlasie mapy tematyczne dotyczące Polski, na pewno dostrzegasz

dysproporcję między poszczególnymi częściami kraju. Jest ona widoczna nie tylko na mapie
gęstości zaludnienia, można ją zauważyć także na mapach przedstawiających lokalizację
ośrodków przemysłowych, gęstość dróg i linii kolejowych, zanieczyszczenie środowiska,
a nawet… wyniki wyborów parlamentarnych. Czy nierównomierne rozmieszczenie
ludności w Polsce jest przyczyną tych dysproporcji? A może jest skutkiem
nierównomiernego rozwoju społecznego i gospodarczego kraju? Tego dowiesz się
z e‐materiału.

Twoje cele

Zinterpretujesz dane dotyczące rozmieszczenia ludności w Polsce z roczników

statystycznych i map tematycznych.
Scharakteryzujesz rozmieszczenie ludności w Polsce.
Omówisz czynniki przyrodnicze, historyczne i ekonomiczne, które miały wpływ na
rozmieszczenie ludności w Polsce.
Określisz społeczno‐gospodarcze uwarunkowania rozmieszczenia ludności
w Polsce.
Przeczytaj

Gęstość zaludnienia w Polsce

Gęstość zaludnienia to liczba ludności zamieszkującej dany obszar przypadająca na
jednostkę powierzchni terenu. Najczęściej gęstość zaludnienia wyraża się jako liczbę osób
przypadających na km2.

Gęstość zaludnienia w gminach (2016 r.)

Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.

Największą gęstością zaludnienia charakteryzują się regiony położone w południowej

(Śląsk, Małopolska) i w środkowej (Mazowsze) części Polski. W wielu miejscach znacznie
przekracza ona wartość średnią dla Polski (122 os./km2), np. w województwie śląskim
wynosi 366 os./km2, czyli ponad 3‐krotnie więcej niż średnia krajowa. Gęstość zaludnienia
jest szczególnie duża w regionie katowicko‐krakowskim, a także na obszarze większych
miast i zespołów miejskich (także w innych regionach), gdzie przekracza 200 os./km2. Taki
układ związany jest z intensywnymi procesami uprzemysłowienia i urbanizacji.
Gęstość zaludnienia w województwach Polski
Województwo os./km2

Polska 122

śląskie 366

małopolskie 225
 Województwo os./km2

mazowieckie 153

dolnośląskie 145

łódzkie 135

pomorskie 128

podkarpackie 119

wielkopolskie 117

kujawsko‐pomorskie 115

świętokrzyskie 105

opolskie 104

lubelskie 84

zachodniopomorskie 74

lubuskie 72

warmińsko‐mazurskie 59

podlaskie 58

Źródło: GUS, Rocznik Demograficzny 2020, GUS, Warszawa 2020.

Najmniejszą gęstością zaludnienia charakteryzują się gminy wiejskie leżące w części

północno‐wschodniej (Podlasie, Warmia i Mazury) i wschodniej (Lubelszczyzna), duże
kompleksy leśne na Pojezierzu Pomorskim i Mazurskim, Ziemi Lubuskiej, w Beskidach
Wschodnich. Na obniżenie średniej gęstości zaludnienia tych regionów wpływa też
relatywnie mniejsza liczba miast, zjawisko migracji, głównie młodych mieszkańców, do
dużych ośrodków miejsko‐przemysłowych w innych regionach kraju oraz za granicę,
a także procesy starzenia się społeczeństwa.

Przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludności

w Polsce
Rozmieszczenie ludności w Polsce, wykazujące duże zróżnicowanie przestrzenne, jest
efektem wielu różnorodnych, zmieniających się w czasie czynników. W przeszłości
decydowały o tym głównie sprzyjające warunki środowiska – korzystne ukształtowanie
terenu, żyzne gleby, dostępność wody, łagodny klimat, brak zagrożenia klęskami
żywiołowymi. Nic więc dziwnego, że osadnictwo koncentrowało się w dolinach rzecznych,
na terenach równinnych o żyznych, urodzajnych glebach. Tam też powstawały i rozwijały
się największe miasta (Kraków, Warszawa, Poznań i in.). Dziś obszary te charakteryzują się
znaczącą przewagą terenów rolniczych i małą lesistością oraz dużą (choć nie największą
w skali kraju) gęstością zaludnienia.

Z czasem wzrosło znaczenie uwarunkowań politycznych i gospodarczych. Do

najważniejszych czynników politycznych należała zmiana granic państwa spowodowana
zaborami i wojnami. Polska jest tego dobrym przykładem, gdyż we współczesnych
granicach państwa, pomimo kilkudziesięciu lat oddziaływania wielu procesów
społeczno‐gospodarczych i politycznych, wiele regionów zachowuje specyfikę
demograficzną wynikającą z genezy historycznej.

Szczególne znaczenie dla obecnego rozmieszczenia ludności na terenie Polski miało

odzyskanie niepodległości w 1918 roku, a także zmiany granic po II wojnie światowej na
mocy postanowień jałtańskich. Istotne były także ruchy migracyjne (na Ziemie Odzyskane),
związane z repatriacją. Ruchy wędrówkowe ludności obejmowały nie tylko obszary, których
przynależność państwowa uległa zmianie, ale również tereny w dawnych granicach kraju,
dające lepsze perspektywy rozwoju, co wymuszało intensywne, międzyregionalne
przemieszczenia ludności. Osadnicy przybywali głównie na Ziemie Odzyskane
w południowej części kraju (Dolny Śląsk), charakteryzujące się niejednokrotnie wyższym
poziomem rozwoju niż ich macierzyste regiony. Mniej chętnie osiedlali się na północy kraju
(Pomorze Zachodnie, Warmia i Mazury), co sprawiło, że obszary te odznaczały się w owym
czasie najniższą gęstością zaludnienia. Równie mała gęstość zaludnienia była cechą
regionów położonych wzdłuż wschodniej granicy państwa. Stan ten został „odziedziczony”
po okresie II Rzeczypospolitej.

Migracje wewnętrzne i zewnętrzne po zakończeniu II wojny światowej

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Rozwój gospodarczy kraju, zapoczątkowany w XIX wieku i związany z nim rozwój
przemysłu, miast, szlaków komunikacyjnych, a także kryzysy gospodarcze przeplatające się
z okresami gospodarczej prosperity, spowodowały masową emigrację ze wsi do miast
i ośrodków przemysłowych, w których pojawiały się szanse na poprawę warunków życia.
Procesy te zostały zintensyfikowane po II wojnie światowej (zwłaszcza w latach 1947–1980)
w związku z intensywną industrializacją kraju w okresie gospodarki centralnie planowanej,
opartą głównie na wydobyciu surowców mineralnych i towarzyszącą jej urbanizacją.
Gęstość zaludnienia obserwowana w tym okresie była bezpośrednią konsekwencją założeń
planów gospodarczych. Dlatego największą charakteryzowały się regiony powiązane
z dużymi ośrodkami miejsko‐przemysłowymi – Górny Śląsk, Kraków, Łódź – w których
rozwijał się przemysł ciężki, wydobywczy, paliwowo‐energetyczny, hutniczy oraz przemysł
włókienniczy i transportowy. Najniższa gęstość zaludnienia charakteryzowała Pomorze
Zachodnie i północno‐wschodnią część kraju.

Okres transformacji gospodarczej i wstąpienie do Unii Europejskiej zmienił częściowo,

choć niezasadniczo, rozmieszczenie ludności w Polsce. Dostosowanie do gospodarki
rynkowej spowodowało bowiem załamanie produkcji przemysłowej oraz wzrost znaczenia
handlu i usług, co w pewnym stopniu odbiło się na rozmieszczeniu ludności. Gęstość
zaludnienia wiodących regionów miejsko‐przemysłowych kraju – Górnego Śląska, Łodzi,
choć utrzymywała się na wysokim poziomie, straciła jednak wcześniejszą dynamikę. Co
więcej, w przypadku niektórych regionów przemysłowych, zwłaszcza o ukierunkowanym,
jednolitym profilu produkcji, wystąpiło zjawisko depopulacji, polegające na odpływie
ludności ze wsi do miast, z obszarów miejskich do stref podmiejskich, a także poza granice
kraju. Natomiast najniższą gęstością zaludnienia charakteryzowała się, podobnie jak
w okresach poprzednich, północno‐wschodnia i wschodnia część kraju. Obecnie znaczny
wpływ na rozmieszczenie ludności w Polsce mają także czynniki demograficzne, zwłaszcza
obniżający się w niektórych regionach przyrost naturalny, struktura wieku, przeciętna
długość życia i związane z tym zjawisko starzenia się ludności.

Skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludności w Polsce

Nierównomierne rozmieszczenie ludności w Polsce, ukształtowane w wyniku
oddziaływania przedstawionych powyżej czynników przyrodniczych, politycznych
i społeczno‐gospodarczych, przynosi szereg skutków. Do najważniejszych należy przede
wszystkim utrwalenie powstałych w okresie zaborów i pogłębionych w późniejszych latach
dysproporcji w gospodarczym i społecznym poziomie rozwoju, w gęstości sieci
komunikacyjnej, lokalizacji przemysłu, ośrodków kultury i edukacji. Zjawisko to wiąże się
z umownym podziałem na Polskę A i B.

Regiony o najmniejszej gęstości zaludnienia są z reguły obszarami wiejskimi o niższym

poziomie rozwoju gospodarczego, co znajduje swój wyraz w obniżonych wartościach
syntetycznych wskaźników, charakteryzujących rozwój gospodarczy, takich jak PKB, liczba
podmiotów gospodarczych w usługach wyższego rzędu, dochody własne budżetów gmin,
powierzchnia użytkowa mieszkań oddanych do użytku, liczba bezrobotnych, udział
terenów zabudowanych i zurbanizowanych, przedsiębiorczość w usługach wyższego rzędu
czy kapitał ludzki.

Przestrzenny rozkład ekonomicznych i społecznych obszarów problemowych

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Problemy te koncentrują się we wschodniej części kraju, zwłaszcza w południowej części

województwa lubelskiego, na pograniczu województw mazowieckiego,
warmińsko‐mazurskiego i kujawsko‐pomorskiego oraz w województwie
zachodniopomorskim. Obszary te charakteryzują niskimi dochodami, na ogół złą sytuacją
finansową samorządów i dużym poziomem bezrobocia. W regionach tych występuje także
zjawisko depopulacji, związane z migracją mieszkańców do dużych ośrodków
miejsko‐przemysłowych oraz niekorzystne zmiany demograficzne – obniża się przyrost
naturalny, zaburzeniu ulega struktura wieku, skraca się przeciętna długość życia
i występuje starzenie się ludności. Zjawiska te zaburzają równowagę społeczną
i ekonomiczną regionów, ograniczają ich szanse rozwojowe i powodują pogłębianie się
problemów demograficznych, w tym dalszy spadek zaludnienia.

Nierównomierne rozmieszczenie ludności w Polsce ma również skutki przyrodnicze.

W regionach o małej gęstości zaludnienia presja czynników demograficzno-
gospodarczych na środowisko jest mniejsza od przeciętnej dla kraju. Skutkuje to
zwiększeniem lesistości, większy jest także udział terenów rolniczych w stosunku do
obszarów zurbanizowanych oraz znacznie mniejsze zanieczyszczenie środowiska.

Spektakularnym tego przykładem jest obszar funkcjonalny Zielone Płuca Polski, obejmujący
w całości lub części teren pięciu województw: warmińsko‐mazurskiego, podlaskiego,
mazowieckiego, kujawsko‐pomorskiego i pomorskiego. Występuje tu niewiele zakładów
przemysłowych uciążliwych dla czystości powietrza i wytwarzających odpady. Emisja
zanieczyszczeń pyłowych i gazowych jest mała, stanowi kilka procent emisji krajowej, zaś
poziom zanieczyszczenia poszczególnych komponentów środowiska utrzymuje się
znacznie poniżej obowiązujących norm.

Położenie obszaru Zielone Płuca Polski

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., oprac. na podstawie GUS, Zielone Płuca Polski w 2018 r., GUS, Warszawa–Białystok 2018,
licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik
repatriacja

powrót do ojczyzny osób, które z różnych przyczyn, zwykle niezależnych od ich woli,
znalazły się poza granicami swego kraju
Źródło: sjp.pwn.pl

lesistość

wyrażony w procentach stosunek powierzchni porośniętej lasami do całkowitej

powierzchni danego terenu
Źródło: sjp.pwn.pl
Audiobook

Polecenie 1

Wskaż regiony w Polsce o najmniejszej i największej gęstości zaludnienia i określ przyczyny

tego stanu.

Polecenie 2

Wyjaśnij, na czym polegają relacje między gęstością zaludnienia a poziomem rozwoju

gospodarczego regionu.

Audiobook można wysłuchać pod adresem: h ps://zpe.gov.pl/b/PqGveCbVv

Społeczne i gospodarcze problemy obszarów o niskiej gęstości zaludnienia w Polsce

Obszary o najniższej gęstości zaludnienia koncentrują się w Polsce wzdłuż wschodniej

granicy państwa, obejmując region Podlasia i Lubelszczyzny, Warmię i Mazury,
Pojezierze Pomorskie, Ziemię Lubuską i Beskidy Wschodnie.

Regiony te są niekiedy określane mianem Polski B i stereotypowo postrzegane jako

tereny słabo uprzemysłowione, w których przemysł nie odgrywa istotnej roli w rozwoju
gospodarczym, a ponadto odznacza się on większą pracochłonnością i relatywnie
niższą wydajnością pracy niż w pozostałej części kraju. Przeważają tu z reguły obszary
wiejskie, w których głównym kierunkiem zagospodarowania jest uprawa ziemi, z małą
liczbą miast będących co prawda lokalnymi centrami wzrostu i przedsiębiorczości,
jednak o zbyt małym potencjale niepozwalającym na zapoczątkowanie i
zdynamizowanie rozwoju otaczających je obszarów. Zasoby surowców mineralnych,
których wydobycie stymulowałoby intensywny rozwój przemysłu i związanych z tym
procesów urbanizacji i które kreowałyby atrakcyjny pod względem finansowym rynek
pracy, są tu niewielkie.

Sytuacja taka rodzi szereg skutków społecznych i gospodarczych, które można

zidentyfikować, śledząc zmiany opisujących je wskaźników, między innymi wskaźnik
lokalnego rozwoju społecznego, który powstał jako syntetyczne narzędzie
monitorowania i oceny rozwoju społeczno-ekonomicznego poszczególnych jednostek
terytorialnych kraju, wielkość PKB, liczbę podmiotów gospodarczych, dochody własne
budżetów gmin, poziom urbanizacji czy przedsiębiorczość w usługach wyższego
rzędu.

Wskaźniki te świadczą o występowaniu szeregu niekorzystnych zjawisk społeczno-

gospodarczych, do których zaliczyć można miedzy innymi małe dochody obejmujące
PKB i dochód rozporządzalny, duży stopień zatrudnienia w rolnictwie, relatywnie
niskie w stosunku do średniej krajowej nakłady na badania i rozwój, a wreszcie
związaną z przestarzałą strukturą gospodarki niską wydajność pracy i dużą stopę
bezrobocia. Dodatkowo sytuację pogarsza ograniczona produktywność rozproszonego
i w części przestarzałego rolnictwa wytwarzającego produkty głównie na lokalny
użytek oraz niski udział usług rynkowych i przemysłu wytwarzającego wyroby wysokiej
technologii. Co więcej, rozbudowane transfery socjalne, których celem jest
zmniejszanie ryzyka zagrożenie ubóstwem, niejednokrotnie opóźniają podjęcie decyzji
o koniecznej restrukturyzacji i modernizacji gospodarki. Nic więc dziwnego, że poziom
rozwoju gospodarczego tych terenów należy do najniższych w Polsce i Unii
Europejskiej. Bardzo niska jest tu innowacyjność, konkurencyjność i atrakcyjność
inwestycyjna.

Wskaźniki te świadczą także o dużym i pogłębiającym się dystansie, jaki dzieli obszary o
najmniejszej w kraju gęstości zaludnienia od średniej krajowej. Przy czym, co należy
wyraźnie podkreślić, procesy społeczno-gospodarcze generujące ów dystans nie są
wyłącznym skutkiem występujących zjawisk demograficznych, a w szczególności małej
gęstości zaludnienia, ale pozostają z nimi w związku przyczynowo-skutkowym.
Odziedziczony po dawnych, historycznie uwarunkowanych wydarzeniach dziejowych
niski poziom rozwoju ekonomicznego i społecznego połączony z małą gęstością
zaludnienia spowodował bowiem niewykształcenie czynników wewnętrznych, które
mogłyby stymulować obecny wzrost gospodarczy. Konsekwencją tego stanu jest więc
stały odpływ mieszkańców do innych regionów w kraju, a także za granicę,
pogłębiający problemy gospodarcze i społeczne. Od wielu lat saldo migracji krajowych,
a w ostatnich latach także zagranicznych, jest ujemne. Odpływ migracyjny jest
wynikiem przed wszystkim mniej atrakcyjnego rynku pracy oraz możliwości rozwoju
kariery zawodowej w innych polskich metropoliach oraz za granicą. Jednocześnie
odpływ migracyjny ogranicza potencjał rozwoju regionu, ponieważ migracje dotyczą w
znacznej mierze ludzi młodych oraz lepiej wykształconych. Ubytek ludności jest także
powodowany przez obniżenie przyrostu naturalnego i połączony z niekorzystnymi
zmianami struktury wiekowej, to jest starzeniem się populacji. Zjawisko to występuje
zwłaszcza w regionach leżących na tak zwanej ścianie wschodniej.

Wydaje się, że niekorzystnym procesom społecznym i gospodarczym, które dotykają

regiony o najmniejszej gęstości zaludnienia, można przeciwdziałać poprzez
systematyczne podnoszenie poziomu innowacyjności gospodarki, aktywizację zasobów
pracy i podniesienie jakości kapitału ludzkiego i społecznego oraz tworzenie
intensywnych powiązań społeczno‐gospodarczych z lepiej rozwiniętym otoczeniem.
Niezbędna jest tu jednak zintegrowana i efektywna infrastruktura powiązań
komunikacyjnych zewnętrznych i wewnętrznych oraz rozbudowana i zmodernizowana
infrastruktura elektroenergetyczna.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Wskaż przyczyny współczesnego, nierównomiernego rozkładu gęstości zaludnienia

w Polsce.

 migracje ze wsi do miast

 przesunięcia granic państwa

 koncentracja ośrodków miejsko-przemysłowych w południowych regionach kraju

 zmiany użytkowania gruntów

 uwarunkowania polityczne – zabory, wojny

 akcesja Polski do Unii Europejskiej

Ćwiczenie 2 輸

Wskaż skutki nierównomiernego rozkładu gęstości zaludnienia w Polsce.

konieczność stosowania transferów socjalnych, służących zmniejszeniu ryzyka


zagrożenia ubóstwem w regionach o małej gęstości zaludnienia

 intensywny rozwój turystyki w regionach o małej gęstości zaludnienia

pogorszenie się stanu środowiska przyrodniczego regionów o dużej gęstości


zaludnienia

podział kraju na część wschodnią (Polska A), lepiej rozwiniętą gospodarczo, oraz

część zachodnią (Polska B) o niższym poziomie rozwoju

intensywny rozwój gospodarczy regionów o małej gęstości zaludnienia służący


wyrównaniu różnic względem pozostałej części kraju

Ćwiczenie 3 輸

Wskaż regiony o najwyższej i najniższej gęstości zaludnienia w Polsce:

 najwyższa Śląsk, najniższa Podlasie

 najwyższa Wielkopolska, najniższa Warmia i Mazury

 najwyższa Mazowsze, najniższa Pomorze Zachodnie

 najwyższa Małopolska, najniższa Podkarpacie

Ćwiczenie 4 醙

Oceń, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Obszary o większej gęstości
zaludnienia charakteryzują
się większym stopniem  
degradacji środowiska
przyrodniczego.
Dysproporcje
w gospodarczym
i społecznym poziomie
rozwoju są główną
 
przyczyną
nierównomiernego
rozmieszczenia ludności na
obszarze Polski.
Obszary o mniejszej
gęstości zaludnienia
charakteryzują się większą  
powierzchnią obszarów
chronionych.
Aktualne rozmieszczenie
ludności na terenie Polski
wykazuje wyraźne
 
regionalne zróżnicowanie,
ukształtowane w okresie
transformacji gospodarczej.
Ubytek mieszkańców
wskutek migracji ogranicza
społeczno-ekonomiczny
 
potencjał rozwoju regionu,
ponieważ dotyczy głównie
ludzi młodych.
Ćwiczenie 5 醙

Uzupełnij brakujące wyrazy w tekście, korzystając z zestawu zamieszczonego poniżej.

Regiony o gęstości zaludnienia mają wiele wspólnych cech

wyróżniających je na tle Polski. Są uważane za obszary społecznej i , coraz
bardziej dystans do średniej krajowej. Procesy metropolizacji odgrywają
rolę w ich rozwoju, gospodarka ze względu na strukturę jest ,
wykształcenie i pracowników są z reguły niż w pozostałej części kraju, zaś
innowacyjność, konkurencyjność i atrakcyjność inwestycyjna jest na bardzo
poziomie. Zdecydowana miast leżących w tych regionach nie ma dość silnego
potencjału ludzkiego i instytucjonalnego, by przekształcić je w centra , zdolne do
zapoczątkowania i rozwoju otaczających je obszarów. W regionach tych występuje
więc realny brak czynników o charakterze które mogłyby stać się podstawą
. Ponadto zdecydowana większość tych obszarów nie dysponuje walorami

, które zdołałyby przyciągnąć finansowy i ludzki z .

Źródło: oprac. na podstawie: M. Kozak, Polska Wschodnia: dylematy stymulowania rozwoju, „Zeszyty Naukowe WSEI. Seria:

Ekonomia” 2014, nr 1 (8), s. 29–46.

rozwoju zwiększające przestarzałą niskoproduktywna wewnętrznym,

niekorzystnie niższe kwalifikacje zewnątrz niewielką lokalizacyjnymi

wzrostu gospodarczej małej większość niskim kapitał stagnacji

zdynamizowania
Ćwiczenie 6 醙

Wybierz prawidłowe dokończenie zdania.

Przyczyną słabszego rozwoju gospodarczego gmin tzw. ściany wschodniej wobec reszty
Polski jest:

 prowadzenie rozproszonego, nienowoczesnego rolnictwa

 całkowity brak surowców mineralnych

 peryferyjne położenie na obszarze kraju

 duża lesistość

Ćwiczenie 7 難

Wyjaśnij kryteria umownego podziału Polski na części A i B.

Ćwiczenie 8 難

Wyjaśnij różnice w gęstości zaludnienia w Polsce w latach 1946 i 2019.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Dla nauczyciela

SCENARIUSZ LEKCJI

Imię i nazwisko autorki: Ewa Malinowska

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Przyrodnicze i społeczno‐gospodarcze skutki nierównomiernego

rozmieszczenia ludności w Polsce

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres rozszerzony, klasa III

Podstawa programowa

XV. Społeczeństwo i gospodarka Polski: rozmieszczenie ludności i struktura demograficzna,

saldo migracji, struktura zatrudnienia i bezrobocie, urbanizacja i sieć osadnicza, warunki
rozwoju rolnictwa, restrukturyzacja przemysłu, sieć transportowa, atrakcyjność
turystyczna.

Uczeń:

1) formułuje twierdzenia o prawidłowościach w zakresie rozmieszczenia ludności i wyjaśnia

przyczyny jego zróżnicowania.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,

technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne

Uczeń:

interpretuje dane z roczników statystycznych i map tematycznych dotyczące

rozmieszczenia ludności w Polsce,
charakteryzuje rozmieszczenie ludności w Polsce,
omawia czynniki przyrodnicze, historyczne i ekonomiczne, które miały wpływ na
rozmieszczenie ludności w Polsce,
określa społeczno‐gospodarcze uwarunkowania rozmieszczenia ludności w Polsce.

Strategie nauczania: asocjacyjna, problemowa

Metody i techniki nauczania: blended learning, IBSE, debata

Formy zajęć: praca w grupach, praca całego zespołu klasowego

Środki dydaktyczne: e‐materiał, komputer, projektor multimedialny/tablety, mapa Polski,

atlasy geograficzne, zeszyt przedmiotowy

Materiały pomocnicze

Jelonek A., Soja M., Podstawy geografii ludności, IGiGP UJ, Kraków 2013.

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca

Przedstawienie celów lekcji.

Nauczyciel wprowadza w tematykę zajęć poprzez krótkie omówienie pojęć związanych
z rozmieszczeniem ludności i gęstością zaludnienia.

Faza realizacyjna

Omówienie zasad wykonania zadania; zadaniem uczniów jest praca w grupach po

wysłuchaniu audiobooka, służąca określeniu wpływu czynników przyrodniczych
i społeczno‐gospodarczych na rozmieszczenie ludności w Polsce. Uczniowie
zapoznają się z nagraniem, w trakcie odsłuchiwania audiobooka sporządzają notatki.
Przedstawienie przez nauczyciela zasad organizacji debaty:
8‐10 uczniów uczestniczy bezpośrednio w debacie, dzieląc się na
zwolenników i przeciwników tezy do dyskutowanego problemu (uczniów
typuje nauczyciel),
dwie grupy siadają przy stołach, ustawionych po obu stronach sali lekcyjnej,
pozostali uczniowie zajmują miejsca w ławkach,
debatą kieruje nauczyciel, udzielając głosu na przemian poszczególnym
stronom (zaczyna strona broniąca tezy) i podsumowując wystąpienia,
każda runda wypowiedzi zwolenników i przeciwników dyskutowanego
problemu trwa 3‐4 minuty,
pozostali uczniowie głosują po każdej rundzie, przesiadając się na
odpowiednią stronę sali lekcyjnej (lub w inny sposób wyrażając swoją ocenę
etapu debaty).
Przeprowadzenie debaty – proponowane tematy do dyskusji:
Czy nierównomierne rozmieszczenie ludności przynosi skutki gospodarcze?
Czy nierównomierne rozmieszczenie ludności przynosi skutki dla środowiska
przyrodniczego?
Czy mała gęstość zaludnienia jest przyczyną czy skutkiem spowolnionego
rozwoju niektórych regionów Polski?
 Czy nierównomierne rozmieszczenie ludności jest przyczyną podziału kraju
na Polskę A i B?
Czy współczesny podział kraju na Polskę „dwóch prędkości” jest efektem
wyłącznie wydarzeń dziejowych?
Czy mała gęstość zaludnienia jest warunkiem zachowania dobrej jakości
środowiska przyrodniczego?
Nauczyciel czuwa nad przebiegiem debaty, zadaje pytania naprowadzające, po każdej
rundzie wypowiedzi podsumowuje jej przebieg, nie wyraża jednak swojej opinii.
Podsumowanie wyników debaty przez nauczyciela, ocena aktywności, wskazanie
zwycięskiej grupy.
Wykonanie wskazanych przez nauczyciela ćwiczeń z e‐materiału i prezentacja
rozwiązań na forum klasy.
Sporządzenie notatki w zeszycie, zawierającej syntetyczne podsumowanie
przeprowadzonej dyskusji.

Faza podsumowująca

Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez zadawanie pytań przez nauczyciela

i odpowiedzi uczniów.
Przypomnienie celów zajęć.
Nauczyciel ocenia pracę uczniów podczas lekcji, biorąc pod uwagę ich zaangażowanie

Praca domowa

Zapoznanie się z pozostałymi treściami z e‐materiału.

Wykonanie pozostałych ćwiczeń z e‐materiału.
Praca pisemna: Scharakteryzuj przyrodnicze i społeczno‐gospodarcze skutki
rozmieszczenia ludności w swoim regionie/gminie.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Zawarty w e‐materiale audiobook może być wykorzystany w ramach zróżnicowanych

tematycznie zajęć z działu Społeczeństwo i gospodarka Polski (zakres podstawowy: XV. 3,
XV. 4, XV. 5). Może zostać wykorzystany na lekcji poświęconej porównaniu poziomu życia
ludności w wybranych regionach Polski (zakres rozszerzony: XV. 2).