98. Literacka ocena systemów totalitarnych. Omów zagadnienie na podstawie powieści Rok 1984 George’a Orwella.

W swojej
odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

XX wiek był momentem, kiedy przez Europę przetoczyły się różnorodne systemy totalitarne, na zawsze zmieniając to, jak
wygląda społeczeństwo oraz sposób myślenia o władzy. Ślady tego można spotkać w literaturze tamtego okresu, która opisywała
mechanizmy pojawiające się właśnie w systemach totalitarnych. Autorzy rozbrajali takie działania, ukazywali ich metody od
środka oraz uświadamiali czytelników, jak wiele absurdów, okrucieństwa i ograniczeń się w nich pojawia. Przykłady tego można
wskazać w takich dziełach jak „Rok 1984” George’a Orwella, „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego oraz w „Mała
apokalipsa” Tadeusza Konwickiego. Zawarta jest w nich literacka ocena systemów totalitarnych.

„Rok 1984” to powieść autorstwa Orwella osadzona w świecie znanym czytelnikowi, ale odmienionym przez władzę polityczną.
To utopia rozgrywająca się w Londynie w Oceanii, gdzie władzę przejęła partia totalitarna pod wodzą Wielkiego Brata.
Społeczeństwo jest podzielone na klasy i podlega nieustannej inwigilacji. Obywatele są poddawani nieustannej propagandzie
przy pomocy nowomowy i są oskarżani o myślozbrodnie przeciwko systemowi. Partia posuwa się nawet do zmiany przeszłości,
wprowadzając odpowiadające jej informacje do gazet czy książek. Orwell ukazał system totalitarny jako niepewny, utrzymujący
się dzięki propagandzie, przemocy i inwigilacji, w którym ludzie boją się sprzeciwiać władzy, a nie są jej naprawdę oddani. W
takich miejscach przywileje należą jedynie do garstki wybranych, reszta zaś ciężko pracuje, by tamci mogli pozostać u władzy.
Jest to zatem obraz przemocy, okrucieństwa i nierówności. Orwell oparł swój opis o kontakt z władzą stalinowską, której
świadkiem działań był w czasie wojny domowej w Hiszpanii.

Kolejnym przykładem obrazu systemu totalitarnego jest powieść „Inny świat” autorstwa Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Autor
miał możliwość zaobserwowania tego, jak działa sowiecki system totalitarny w czasach Stalina. Trafił bowiem do łagru, którego
celem było pozbywanie się niewygodnych więźniów i zmiana ludzkiej świadomości, by była ona dostosowana do założeń
systemu. Tu także ukazana zostaje ogromna przemoc i okrucieństwo. Ludzi łamano, odbierając im możliwość zaspokojenia
podstawowych potrzeb. By przeżyć, robili oni wszystko, dostosowując się do wykreowanej przez oprawców rzeczywistości.
Herling-Grudziński opisał także absurdy totalitaryzmów. Przywołał między innymi historię człowieka, który trafił do łagru za to, że
strzelił do portretu Stalina. Został za to okrzyknięty jego zabójcą, doniesiono na niego i został przez to uwięziony

Jak widać, literackie obrazy systemów totalitarnych to tak naprawdę ich krytyka, wyrażona bardziej lub mniej wprost. Dzieła te
wskazują ich absurdy i uświadamiają czytelnika, że jest to władza oparta przede wszystkim o okrucieństwo, wyzysk i przemoc.
99. Czy możliwe jest zbudowanie doskonałego państwa? Omów zagadnienie na podstawie powieści Rok 1984 George’a Orwella.
W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Ludzkość od zawsze marzyła o stworzeniu idealnego systemu, który działałby perfekcyjnie i zapewniał ludziom wszystko to,
czego potrzebują każdego dnia. Na przestrzeni wieków społeczeństwo miało wiele różnych pomysłów na to, jak miałoby
wyglądać państwo idealne. Powstało także pojęcie utopii, spopularyzowane przez dzieło Tomasza Morusa. Ludzie nieustannie
zastanawiają się, czy możliwe jest w ogóle stworzenie idealnego państwa. Odbicie tych rozważań można znaleźć w literaturze
różnych epok. Jako przykład można podać między innymi „Rok 1984” George’a Orwella, „Państwo” Platona oraz „Mikołaja
Doświadczyńskiego przypadki” Ignacego Krasickiego.

„Rok 1984” Orwella znany jest jako powieść opisująca system totalitarny. Autor bazował na doświadczeniach z wojny domowej
w Hiszpanii, gdzie miał okazję zetknąć się ze stalinowską wizją świata. Na podstawie tego stworzył opis partii, kreującej się na siłę
powołującą do życia państwo idealne. Wszystko w nim miało działać bez zarzutu, całe społeczeństwo było jednomyślne i nikt nie
sprzeciwiał się takiemu systemowi. Wszyscy obywatele mieli przypisane swoje role i zostali podzieleni na klasy społeczne. Nikt
nie mógł zmienić tego porządku. Pozornie wydawać by się mogło, że utrzymywanie takiego porządku społecznego prowadzi do
utworzenia państwa idealnego, działającego bez przeszkód. Jednak tak naprawdę całość opiera się o przemoc, propagandę i
inwigilację obywateli. Bez takich narzędzi nacisku nie można by egzekwować od ludzi tak karnego i posłusznego zachowania.
Idealne państwo jest więc zbudowane na fundamentach terroru, któremu nie da się sprzeciwić. Orwell pokazuje więc, że idealne
państwo to w przypadku systemów totalitarnych tylko maska skrywająca za sobą dystopię. To ostrzeżenie, nie instrukcja
postępowania.

Jednym ze starszych przykładów próby stworzenia systemu idealnego jest „Państwo” Platona, które powstało w czasach
starożytnych. Platon był antycznym filozofem, który stworzył swoją koncepcję państwa, które miałoby być idealne. Jednak nie
był to pomysł, w którym wszystkim obywatelom żyło by się dobrze. Można rzec, że Platon był bliski stworzenia tyranii. Podobnie
jak wiele osób po nim, Platon także zakładał, że społeczeństwo w idealnym państwie byłoby podzielone na kasty i zarządzany
przez wybraną grupę. W tym przypadku mieliby być to filozofowie, a samo państwo określałoby, ilu w społeczeństwie potrzeba
przedstawicieli konkretnych profesji. Ludzie byliby definiowani już od swoich narodzin przez system, w którym przyszło im żyć.
Brakuje w nim miejsca na własne aspiracje, spełnianie potrzeb i szukanie własnej drogi. Jak widać, Platon pod filozofia ukrył
zatem totalitarne fundamenty. Jego idealne państwo także opierałoby się na pozbawieniu ludzi własnej woli.

Idealne państwo jest poszukiwane przez ludzi od dawna, co ma swoje odbicie w literaturze. Od starożytności filozofowie
zastanawiali się, co zrobić, by system działał bez przeszkód. Ostatecznie okazuje się, że w wielu koncepcjach kluczem do
utrzymania porządku i harmonii jest ograniczenie wolnej woli ludzi i narzucenie im roli społecznej. Wszystko to zaś ma być
egzekwowane dzięki przemocy, propagandzie i często terrorowi. Idealne państwo z punktu widzenia władzy zatem
zdecydowanie różni się od doskonałego systemu, w którym obywatel ma szansę poczuć się bezpiecznie.
100. Jednostka w systemie totalitarnym. Omów zagadnienie na podstawie powieści Rok 1984 George’a Orwella. W swojej
odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Cywilizacja doświadczyła w swojej historii różnych rodzajów systemów totalitarnych. Szczególnym tego przykładem był XX wiek
w Europie, kiedy to do głosu doszły tam takie reżimy jak faszyzm, nazizm czy stalinizm i rządy Związku Radzieckiego na wschodzie
kontynentu. Zaowocowało to różnymi dziełami, które opisują funkcjonowanie państw totalitarnych. Z tego wynika wiele opisów
tego, jak funkcjonuje jednostka w takim reżimie. Takie obserwacje można spotkać między innymi w „Roku 1984” George’a
Orwella, „Innym świecie” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, „Małej apokalipsie” Tadeusza Konwickiego oraz w „Mistrzu i
Małgorzacie” Michaiła Bułhakowa.

„Rok 1984” przedstawia dystopijną wizję rządów totalitarnych w świecie podobnym do rzeczywistego. Akcja dzieje się w
Londynie w Oceanii i przedstawia życie społeczeństwa sterroryzowanego, podzielonego na kasty, nieustannie inwigilowanego i
poddanego działaniu propagadny. Opisaną w dziele jednostką jest Winston Smith. Bohater jest zmuszony do uczestnictwa w
wielu czynnościach, które narzuca mu partia, takich jak na przykład poranne ćwiczenia. Władza kontroluje jego życie zawodowe i
prywatne i Winston nie jest w stanie podjąć żadnej samodzielnej decyzji w sprawie samego siebie. Wyrazem jego buntu jest
prowadzenie dziennika i zapisywanie tam swoich obserwacji. Wdaje się także w zakazany romans z Julią. Winston na nieliczne
dostępne mu sposoby próbuje zachować wolny umysł, ale władza i tak dostrzega jego działania. W związku z tym Winston
zostaje wraz z Julią schwytany i poddany praniu mózgu. Jednostka w powieści musi się zatem w pełni poddać woli władzy,
inaczej czeka ją okrutny koniec.

„Inny świat” to także opis systemu totalitarnego i jego wpływu na jednostkę. Główny bohater zostaje osadzony w łagrze, którego
celem jest niszczenie ludzi niewygodnych dla systemu, na przykład ze względu na politykę. Jednostka zostaje pozbawiona swoich
podstawowych praw, nie może zaspokajać swoich potrzeb, zmusza się ją do katorżniczej pracy ponad siły. System totalitarny w
wydaniu sowieckim niszczy jednostkę, degraduje i pozbawia człowieczeństwa. Jednostkom uwięzionym wpaja się poczucie winy
za nieistniejące zbrodnie i łamie się ich wolę. W ten sposób otrzymuje się obywateli posłusznych, skupionych jedynie na próbie
przetrwania.

Jednostka jest więc skazana na cierpienie w systemach totalitarnych, a jej los zdaje się być obojętny władzy. Ma to jednak
miejsce aż do momentu, w którym wspomniana jednostka buntuje się i wykazuje wolną wolą, próbując się uwolnić od wpływu
władzy na swoje życie. Wówczas jest niszczona przez system, któremu swoją wolnością zaczyna zagrażać, godząc w jego
fundamenty.
101. Jak zachować wolność w państwie totalitarnym? Omów zagadnienie na podstawie powieści Rok 1984 George’a Orwella. W
swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wolność jest jedną z najważniejszych wartości dla wielu ludzi lub nawet całych społeczności. Za nią ginęły w wojnach całe armie,
powstało na jej temat wiele powieści, poematów czy pieśni. Jest to także coś, co jest zazwyczaj odbierane ludziom jako pierwsze
w systemach totalitarnych. Wolność jednostki jest bowiem niepożądana i zagraża władzy i jej autorytetowi. Ludzie jednak zawsze
znajdują sposoby na wyrażenie sprzeciwu i zachowaniu chociaż minimalnej wolności i decyzyjności. O tym, jak to robią, można
przeczytać w takich dziełach jak „Rok 1984” George’a Orwella, „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego oraz „Zdążyć przed
Panem Bogiem” Hanny Krall.

„Rok 1984” przedstawia dystopijną wizję tego, jak mógłby wyglądać świat rzeczywisty pod rządami totalitarnej partii, której
udałoby się zdobyć władzę. Społeczeństwo jest w niej podzielone na kasty, każdy ma swoją rolę społeczną, wszyscy są zmuszeni
dostosować się do zarządzeń partii i są nieustannie inwigilowani. Propaganda posuwa się nawet do zmiany tego, jak wygląda
przeszłość. Wydaje się zatem, że nie został już żaden aspekt, w którym człowiek jest w stanie zachować wolność. Jednak główny
bohater, Winston Smith, znajduje na to sposób. Nie jest on bowiem podatny na dwójmyślenie, czyli równoczesne przyjmowanie
sprzecznych ze sobą faktów. To pozwala mu zachować świadomość w świecie wykreowanym przez partię.

Wątpliwości żywione przez tego bohatera i prowadzenie tajnego pamiętnika sprawiły, że nie był on kolejnym posłusznym
obywatelem. Złamał także zakaz nawiązywania relacji romantycznych z innymi obywatelami i wdał się w romans z Julią. Był to
dla nich sposób na okazywanie oporu przeciwko systemowi i na zachowanie chociaż minimum swojej wolności. Ten bunt
przypłacili oni ukaraniem przez władzę, która ostatecznie odkryła ich poczynania. Jednak chociaż przez moment cieszyli się
poczuciem sprawności, odzyskali swoją seksualność i weszli w relację z inna osobą, co dawało im oparcie. Miłość Julii i Winstona
była dla nich motywacją do działania i do oporu wobec systemu.

Powieść „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego także pokazuje sposoby, w jaki jednostka w systemie sowieckim walczyła
o zachowanie swojej wolności. Przykładem tego był Kostylew. Mężczyzna ten był początkowo zwolennikiem radzieckiej polityki i
wierzył w jej założenia. Trafił jednak do łagru z powodu swojego głodu wiedzy na temat zewnętrznego świata, jaki otaczał jego
kraj. Było to jednak zachowanie niepożądane u obywateli, zatem Kostylew stał się więźniem w łagrze. Tam też zrozumiał, jak
bardzo został oszukany przez system, w który wierzył. W związku z tym Kostylew stał się buntownikiem. Nie miał zamiaru
pracować na rzecz władzy, która go okłamała, dlatego też celowo wkładał swoją rękę do ognia, by być cały czas niezdolnym do
pracy. Wolał się samookaleczać, niż przykładać rękę do trwania systemu, który zdradził jego zaufanie. Kostylew z powodu tej ręki
miał zostać jednak przeniesiony do znacznie cięższego łagru. Ostatecznie popełnił więc samobójstwo, oblewając się wrzątkiem.
Ten akt buntu był jego ostateczną walką o wolność, której nikt mu nie mógł odebrać.

O wolność przeciwko faszystowskiemu systemowi walczyli także powstańcy żydowscy w dziele „Zdążyć przed Panem Bogiem”.
Naziści chcieli odebrać im człowieczeństwo i skazali ich na zagładę, mordując ludzi w getcie i w obozach. W związku z tym
powstańcy wybrali śmierć w walce, dzierżąc broń w rękach jak wolni ludzie. Woleli umrzeć, buntując się przeciwko faszystom, niż
pozwolić im odebrać im te resztki wolności, jakie im jeszcze pozostały. Wybór śmierci także jest zatem ucieczką i formą wolności.
102. Nowomowa jako sposób na ograniczenie wolności człowieka. Omów zagadnienie na podstawie powieści Rok 1984 George’a
Orwella. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

„Granice mojego języka wskazują granice mojego świata” – powiedział pewnego razu Ludwig Wittgenstein, a cytat ten wskazuje,
jak ważną rolę pełni język w kształtowaniu otaczającej człowieka rzeczywistości. To z jego pomocą opisuje się dane zjawiska,
nazywa się je, nadaje się im kontekst i sprawia, że ludzie postrzegają je w konkretny sposób. Widoczne jest to zwłaszcza w
sytuacjach rozwijania się ustrojów totalitarnych, gdzie język również pełni rolę narzędzia, które porządkuje świat i przyczynia się
tym samym do ograniczenia wolności człowieka. W związku z tym zjawiskiem pojawił się termin nowomowy, który ma swoje
źródła w powieści „Rok 1984” autorstwa George’a Orwella. Oznaczał on sztuczny język, wytworzony przez władze w celu
wyeliminowania niepożądanych poglądów czy zachowań. Z czasem określenie to wyszło daleko poza ramy powieści i zaczęło
służyć do nazywania na przykład języka propagandy, używanego w czasach PRL-u.

Powieść „Rok 1984” autorstwa George’a Orwella to tekst, z którego wywodzi się pojęcie nowomowy. W świecie stworzonym
przez pisarza służyła ona do kreowania nowej rzeczywistości, zaprojektowanej przez rządzące totalitarne władze, którym
zależało na pozbyciu się każdego fragmentu niepraworządnej myśli czy opinii. Partia usuwała więc z języka „niepotrzebne” słowa
i określenia, i ustanowiła nowomowę obowiązującą urzędowo mową. Pozbawiając ludzi słów i określeń, partia odbierała im
także wolność do wyrażania wielu przekonań czy idei. Kształtowała ich świat, ograniczała go do ustalonych formuł i nie pozwalała
na żadne odstępstwo od tego. Nowomowa miała ostatecznie zastąpić używany wcześniej język angielski. Miała służyć tylko do
podstawowej komunikacji i nie pozwalać na wyrażanie bardziej skomplikowanych idei czy refleksji. W ten sposób ludziom
odbierana była wolność wyrażania siebie w pełni – zostali przez władzę okradzeni z tej możliwości. Trwałoby to tak długo, aż
wreszcie usuniętoby samo pojęcie wolności i myśli jej dotyczące.

Przykładem nowomowy, kształtującej rzeczywistość i określającej ramy tego, co jest dopuszczalne, jest także wiersz Stanisława
Barańczaka zatytułowany „Określona epoka”. Autor w swoim dziele pokazał, jak uboga jest mowa partyjna w swoich założeniach
i jak niewiele wolności ona pozostawia. Barańczak sparodiował jej najbardziej charakterystyczne sformułowania, przy pomocy
których władza próbowała od nowa stworzyć rzeczywistość, zgodną z tym, co zarządziła partia. W ten sposób narzucano
społeczeństwu konkretny sposób postrzegania otaczającego ich świata, nie pozwalano na samodzielne formułowanie osądów i
co za tym idzie – coraz bardziej odbierano swobodę myślenia, tworzenia poglądów i działania, ponieważ mogło to zaszkodzić
temu, co władza uznała za słuszne. Dzieło Stanisława Barańczaka oparte było na faktycznej nowomowie, jaką stosowały władze
w czasach PRL-u. Przykładem takiego języka ograniczającego wolność były zatem także faktyczne przemówienia partyjne, w
których członkowie partii przedstawiali społeczeństwu sposób, w jaki powinno ono postrzegać rzeczywistość i narzucali mu
konkretne poglądy. Nowomowa była narzędziem kształtującym świat. Rzeczy i zjawiska nazwane w określony sposób zaczynały
być tak postrzegane przez ludzi. Uporczywe stosowanie takich zabiegów sprawiało, że ostatecznie faktycznie zaczynały one
zmieniać opisywane rzeczy.

Nowomowa to znaczące narzędzie do kształtowania rzeczywistości. Przykłady jej stosowania w literaturze i w prawdziwym życiu
pokazują, że w praktyce naprawdę może ona doprowadzić do odebrania człowiekowi możliwości swobodnego wyrażania myśli, a
co za tym idzie pozbawia go ona wolności.