Napisał Hubert Mądro

Drzwi Gnieźnieńskie
Drzwi Gnieźnieńskie lub Drzwi św. Wojciecha unikatowy zabytek romańskiej sztuki odlewniczej,
wykonany za panowania księcia Mieszka III Starego w XII wieku (dokładny czas i miejsce powstania
nieznane). Osadzone w portalu wewnętrznym kruchty południowej bazyliki prymasowskiej w Gnieźnie.
Przedstawiają życiorys św. Wojciecha Drzwi Gnieźnieńskie składają się z dwóch skrzydeł nierównej
wielkości. Prawe ma 323 cm wysokości i 83 cm szerokości, natomiast lewe – 328 cm wysokości i 84
cm szerokości. Grubość skrzydeł waha się między 1,5 a 2,5 cm. Kwatery ze scenami z życia św.
Wojciecha tworzą cykl, rozpoczynający się dolną kwaterą lewego skrzydła i kończący się dolną kwaterą
prawego skrzydła. Lewe skrzydło obejmuje okres życia świętego poprzedzający jego przybycie do Polski.
Prawe skrzydła zawiera sceny związane z misją i męczeńską śmiercią w Prusach
1. Narodziny św. Wojciecha – ramę kompozycyjną tworzą dwie arkady wsparte na kolumnie. Po
lewej położnica siedząca na łóżku przyjmuje z rąk służebnicy misę z posiłkiem. Po prawej dwie
kobiety kąpią noworodka w naczyniu w kształcie kielicha.
2. Ofiarowanie św. Wojciecha – rodzice przynoszą chore dziecko do kościoła, składając je na ołtarzu
i poświęcając Bogu. Po lewej stronie ołtarza znajdują się ojciec unoszący dziecię, matka i
piastunka. Po prawej stronie jest duchowny. Rodzice dziecka mają bogato zdobione ubrania,
podkreślające ich rangę społeczną.
3. Rodzice oddają św. Wojciecha na naukę do Magdeburga – scena rozgrywa się w dwudzielnym
obramowaniu arkadowym, podobnie jak w pierwszej kwaterze. Po lewej stronie stoją rodzice i
mały Wojciech witany uściskiem dłoni przez Otryka, przełożonego szkoły. Towarzyszy mu
duchowny w tonsurze. Widoczne są także architektura katedry i otwarte drzwi szkoły.
4. Modlitwa św. Wojciecha – interpretowana jako nocna modlitwa Wojciecha przerażonego
zgonem biskupa Dytmara lub jako jedna z tajemnych modlitw, o której wspominają żywoty
świętego.
5. Nadanie św. Wojciechowi godności biskupiej przez Ottona II – scena odnosi się do historycznego
wydarzenia, które miało miejsce w 983 roku w Weronie. Cesarz, przedstawiony z insygniami
władzy, wręcza Wojciechowi pastorał. Cesarzowi towarzyszy miecznik, a Wojciechowi grupa
czterech duchownych z charakterystycznymi tonsurami.
6. Św. Wojciech wypędza szatana z opętanego człowieka – Wojciech jest odziany w szaty
liturgiczne i egzorcyzmuje opętanego, z którego ust wychodzi uskrzydlony szatan. W tle sceny
obecna jest zasmucona para, prawdopodobnie bliscy opętanego.
7. Widzenie senne św. Wojciecha – Chrystus objawia się pogrążonemu w śnie Wojciechowi,
wypominając mu, że nie występuje czynnie w obronie chrześcijan sprzedawanych jako
niewolników przez żydowskich kupców. Architektura symbolizuje komnatę biskupa oraz katedrę i
mury Pragi.
8. Św. Wojciech napomina króla Bolesława II – biskup jest ubrany w szaty liturgiczne i sprzeciwia
się handlowi niewolników. Król jest ubrany podobnie jak cesarz w kwaterze piątej. Obok
Wojciecha i króla widoczni są także miecznik oraz dwóch kupców żydowskich (w nakryciach
głowy), prowadzących dwóch związanych niewolników.
9. Cud z dzbankiem w klasztorze na Awentynie – opis epizodu, w którym Wojciech opuścił Pragę i
przebywał w klasztorze św. Aleksego na Awentynie w Rzymie. Usługując braciom, upuścił
naczynie, które jednak nie stłukło się, ani nie zmniejszyła się zawartość wina. Bracia siedzący za
stołem ukazani są w postawie zdumienia.
10. Przybycie św. Wojciecha do Prus – święty wraz z towarzyszami (bratem Radzimem oraz
Benedyktem-Boguszą) przybija do brzegu Prus i błogosławi tę ziemię. Naprzeciw niego stoi
uzbrojony oddział Prusów.
11. Św. Wojciech chrzci Prusów – Wojciech w szatach liturgicznych chrzci Prusa, któremu towarzyszą
współplemieńcy.
12. Św. Wojciech przemawia do Prusów – Wojciech napomina Prusów, którym przewodzi kapłan lub
wódz plemienny z laską w ręku.
13. Ostatnia Msza święta Wojciecha – przed ołtarzem, w środku kwatery, Wojciech celebruje Mszę.
Towarzyszy mu trzech usługujących. Po prawej stronie kwatery widać tłum uzbrojonych Prusów.
14. Śmierć męczeńska św. Wojciecha – święty klęczy z rękami złożonymi do modlitwy, jeden z
Prusów przebija go włócznią. Drugi z pogan, chwyta biskupa za włosy i podnosi topór do zadania
ciosu. Trzej towarzysze oddalają się z oznakami smutku i przerażenia.
15. Wystawienie zwłok św. Wojciecha – ciało owinięte w całun spoczywa na desce, osadzonej
między drzewem a pniem bez gałęzi. Na tym pniu umieszczono głowę świętego. Na trzecim
drzewie widnieje orzeł, strzegący ciała biskupa przed dzikim ptactwem.
16. Wykupienie zwłok św. Wojciecha – książę Bolesław Chrobry wraz z towarzyszami jest obecny
przy ważeniu wykupu, który skarbnik nakłada na szale wagi, trzymanej przez jednego z Prusów.
17. Przeniesienie zwłok św. Wojciecha – na czele konduktu idzie biskup z akolitą w szatach
liturgicznych. Za ciałem świętego idzie książę w towarzystwie małżonki. Pod noszami widać dwóch
kalekich, podnoszących ręce w geście błagalnym.
18. Złożenie ciała św. Wojciecha do grobu – dwóch duchownych składa ciało do sarkofagu. Obecni są
biskup, książę oraz trzech akolitów, trzymających krzyż, kadzielnicę, kropielnicę, kropidło oraz
księgę. Arkada w tle jest rozpięta między dwiema wieżyczkami, co oznacza wnętrze kościoła.