Koncepcje osobowości

Wprowadzenie
Przeczytaj
Mapa myśli
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Philip Zimbardo, Psychologia i życie, Warszawa 1999, s. 519.

Źródło: Typy osobowości – jaki mają wpływ na predyspozycje zawodowe, dostępny w
internecie: aplikuj.pl [dostęp 9.12.2019 r.].
Źródło: Katarzyna Burda, Na ile geny decydują o naszej osobowości?, 15.09.2018 r., dostępny
w internecie: newsweek.pl [dostęp 9.11.2020 r.].
Źródło: Anna D., Wpływ temperamentu na naszą aktywność, dostępny w internecie:
menopauza.pl [dostęp 30.01.2021 r.].
 Koncepcje osobowości

Źródło: domena publiczna.

Materiał jest częścią serii „Inne spojrzenie”.

Współczesna psychologia osobowości uprawiana jest w ramach kilku głównych koncepcji

teoretycznych, które wzajemnie uzupełniają się, są jednak z gruntu odmienne. Różnice
dotyczą przede wszystkim koncepcji człowieka i sposobów badania zjawisk życia
psychicznego. W tym materiale zostaną krótko scharakteryzowane główne ujęcia
teoretyczne w psychologii osobowości.

Twoje cele

Rozróżnisz podstawowe teorie pojmowania osobowości.

Przeanalizujesz różne cechy osobowości człowieka.
Rozpoznasz w zachowaniu jednostki konkretne rodzaje oraz cechy osobowości i je
nazwiesz.

Dla zainteresowanych
Osobowość: Psychologiczne Klasyczne koncepcje
indywidualna czy koncepcje osobowości osobowości
społeczna
charakterystyka
jednostki?
Przeczytaj

Podstawowe koncepcje osobowości

Teorie psychodynamiczne zakładają przemożne 1

znaczenie sfery nieświadomej,
a funkcjonowanie człowieka opisują
w kategoriach odkrywania nieznanej dla niego
prawdy. Teorie te pozwalają zrozumieć sens
działań człowieka przez dotarcie do jego
motywacji popędowej i nieuświadomionych
konfliktów. Warsztat badawczy opiera się na
interpretacji snów czy czynności pomyłkowych
i swobodnych skojarzeń. Przyjmuje się tutaj
energetyczny model człowieka — popędowa
energia uwikłana jest w konflikt pozostający
poza świadomością, a sposób jego rozwiązania
decyduje o zdrowiu psychicznym
i możliwościach rozwoju osobowości.

2 Teorie społeczno-poznawcze, wyrosłe z teorii

behawiorystycznych, opisują osobowość
w kategoriach procesów poznawczych
i emocjonalnych, ukierunkowujących
zachowania nabyte w drodze uczenia się.
Akcent pada na przekonania i procesy
poznawcze wyjaśniające zachowania ludzkie, co
stanowi alternatywę dla koncepcji opartych na
cechach (opisanych poniżej). Przedmiotem
badań są nie tylko mechanizmy nabyte
w warunkach społecznego uczenia się, ale także
aktywność intencjonalna człowieka.
Teorie humanistyczne lub fenomenologiczno-
3
egzystencjalne opisują zachowania człowieka
oraz pozwalają je rozumieć, niekoniecznie zaś
przewidywać. Akcentują opis bezpośrednich
doświadczeń i subiektywną ich interpretację,
w tym posiadany przez daną osobę model
świata oraz indywidualne cele i dążenia.
Człowiek traktowany jest jako jednostka
niepowtarzalna, zdolna do samorozwoju
i samorealizacji. Jest to aktywny podmiot, który
kreuje rzeczywistość społeczną, indywidualną
i duchową. Preferuje się metody jakościowe,
polegające na eksploracji, rozumieniu i opisie.

4 Teorie poznawcze opisują i wyjaśniają ludzką

aktywność jako efekt działania systemu
poznawczego. Akcent pada tu na procesy
poznawcze w regulacji stosunków
z otoczeniem, emocje mają charakter wtórny,
będąc wynikiem zaangażowania poznawczego
i jego efektów. Badania w tym kierunku
nawiązują do kwes i myślenia, pamięci i uwagi,
dotyczą także mechanizmów na poziomie
neurofizjologicznym — stąd silne powiązania
z neuronauką. W poznawczej psychologii
osobowości preferowane są badania
eksperymentalne i wyjaśnianie przyczynowo-
skutkowe.

Teorie socjobiologiczne traktują osobowość 5

jako plastyczny i wyspecjalizowany system
adaptacyjny, służący realizacji planów o krótkim
i długim zasięgu. Jako założenie przyjmuje się
istnienie natury człowieka wspólne ze światem
przyrody, a jednocześnie złożonej
i odznaczającej się plastycznością. Osobowość
to unikatowy twór ewolucji, powstały przez
wzbogacanie programów biologicznych
 o zdolność posługiwania się symbolami,
samoświadomość oraz związane z nią zdolności
przewidywania i tworzenia rzeczy nowych.

6 Teorie narracyjne rozwijane w ostatnich latach

są pewną wersją nurtu humanistyczno-
egzystencjalnego. Podkreśla się w nich
konstruowanie zdarzeń i rolę narracji
i autonarracji w życiu człowieka. Konstruowana
historia życia odznacza się określonym klimatem
emocjonalnym i zawiera osobistą interpretację
zdarzeń, wyznacza dążenia, motywacje i zakres
potencjalnych działań. Środkiem poznania
osobowości jest badanie treściowych
i formalnych właściwości autonarracji.

Teorie cech opisują strukturę osobowości, 7

nawiązując w dużej mierze do biologicznego
podłoża cech. Skupiają się na podobieństwach
i różnicach między ludźmi, kwes i pochodzenia
cech osobowości, związkach cech
z zachowaniem oraz ich stałością i zmianą na
przestrzeni życia. Akcentuje się także względną
stałość struktury osobowości i zakotwiczenie
w organizmie człowieka. Jedno
z najważniejszych pytań badawczych dotyczy
tutaj kwes i, w jakim stopniu cechy są
wrodzone, a w jakim nabyte w toku
doświadczeń życiowych.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Jak widać, podejścia teoretyczne do badania osobowości są bardzo zróżnicowane.

W niniejszym opracowaniu zajmiemy się ostatnim z wymienionych ujęć – rozpatrywaniem
osobowości jako zespołu cech. Jest to kierunek dominujący we współczesnych badaniach
psychologii osobowości.

Osobowość jako zespół cech

Obserwacje wskazują, że te same sytuacje wywołują u różnych osób odmienne reakcje, a ta
sama osoba w różnych sytuacjach ma tendencję do podobnych sposobów działania,
myślenia i odczuwania.

W psychologii przyjął się następujący wzór zachowania jednostki: S–O–R.

S-O-R

R – reakcja organizmu

O – osobowość

S – bodźce

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Reakcja organizmu (R) zależy nie tylko od działających bodźców (S), ale także od osobowości
człowieka (O). Właśnie owo O, tak różnie rozumiane, jest przedmiotem badań psychologów
osobowości.

Z tego względu nie ma jednej definicji osobowości. Biorąc jednak pod uwagę perspektywę
różnic indywidualnych, można zdefiniować osobowość jako „złożony zespół właściwości
psychicznych, które wpływają na charakterystyczne wzorce zachowania jednostki,
niezmienne czasowo i sytuacyjnie”1.

Można więc powiedzieć, że jest to zespół cech warunkujących spójność zachowania

i tożsamość jednostki. Cechy te kształtują się w toku interakcji czynników genetycznych
i środowiskowych.

Pod względem struktury osobowości (która zawiera w sobie temperament) występują

różnice indywidualne, które decydują o specyficznym dla jednostki przystosowaniu do
wymagań środowiska społecznego.
Dla przypomnienia, dominujące ujęcie teoretyczne w badaniach nad osobowością
i temperamentem mówi, że temperament odnosi się do formalnej charakterystyki
zachowania, jego dynamiki, z kolei osobowość do treściowych aspektów zachowania.

Badania wskazują, że rozmaite cechy mogą być rozpatrywane jako składowe osobowości.

Jedną z najbardziej rozbudowanych koncepcji osobowości jest koncepcja Raymonda Cattela,

zakładająca istnienie szesnastu dwubiegunowych cech osobowości, np.:

radykalizm/konserwatyzm;
dominowanie/uległość;
odporność/brak odporności;
wrażliwość/brak wrażliwości.

Z kolei koncepcja Hansa Eysencka zakłada

istnienie trzech cech, tzw. superczynników
osobowości:

psychotyczności;
ekstrawersji;
neurotyczności.

Hans Eysenck
Źródło: Sirswindon, licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik
osobowość

zespół stałych i zmiennych cech psychofizycznych, które są związane z wszystkimi

działaniami, doznaniami i potrzebami osoby na poziomie fizjologicznym, charakteru,
intelektu i duchowym

psychologia osobowości

dziedzina psychologii ogólnej, której przedmiotem badań jest struktura psychiczna

człowieka, jej rozwój na przestrzeni życia i związek z zachowaniem w szerokim
pryzmacie podejść teoretycznych

temperament
zespół stałych cech psychicznych człowieka wynikających z uwarunkowań
genetycznych; wrodzona skłonność, uzdolnienie do czegoś

teorie osobowości

ogólne teorie zachowania; różnią się od większości innych teorii psychologicznych,

takich jak np. teorie spostrzegania, teorie uczenia się, teorie rozróżniania bodźców,
które są teoriami jednej dziedziny i ograniczają się do mniejszego zakresu zachowań
Mapa myśli

Polecenie 1

Zapoznaj się ze schematem, w którym przedstawiono różne koncepcje osobowości.

1 2 3 4 5

Źródło grafiki: domena publiczna.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 2

Uzupełnij mapę myśli przykładami cech, które można przypisać konkretnym typom
temperamentów wedle teorii Hansa Eysencka.

typy temperamentu

melancholik

pesymizm

refleksyjność

sangwinik

drażliwość

impulsywność

flegmatyk

bierność

łagodność

choleryk

otwartość

żywiołowość

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

 Polecenie 3

Zapoznaj się ze schematem interaktywnym i sprawdź, czy twoje propozycje uzupełnienia mapy
myśli były poprawne.

1 4

2 3

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 1

Poszukaj informacji na temat słynnych przedstawicieli danych typów osobowości. Opisz, czy
ich życie było jakoś zdeterminowane przez typ osobowości, jaki reprezentowali? Uzasadnij
swoją odpowiedź.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz, które stwierdzenie nie pasuje do charakterystyki teorii psychodynamicznych.

Pozwalają zrozumieć sens działań człowieka przez dotarcie do jego motywacji


popędowej i nieuświadomionych konfliktów.

Akcent pada w nich na przekonania i procesy poznawcze wyjaśniające zachowania


ludzkie.

Opisują funkcjonowanie człowieka w kategoriach odkrywania nieznanej dla niego


prawdy.

 Opierają się na energetycznym modelu człowieka.

Ćwiczenie 2 輸

Zaznacz cechy, które składają się na koncepcję osobowości autorstwa Hansa Eysencka.

 ekstrawersja

 neurotyczność

 wrażliwość

 psychotyczność
 Ćwiczenie 3 醙

Zdecyduj, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Cechy jednostki, składające się na jej osobowość,
kształtują się w toku interakcji czynników genetycznych  
i środowiskowych.
Koncepcja Raymonda Ca ela zakłada istnienie sześciu
 
dwubiegunowych cech osobowości.
Temperament odnosi się do formalnej charakterystyki
zachowania, jego dynamiki, z kolei osobowość do  
treściowych aspektów zachowania.
Poznawcze teorie osobowości to inaczej teorie
 
fenomenologiczno-egzystencjalne.

Materiał źródłowy do ćwiczeń nr 4–6.

“
Katarzyna Burda

Na ile geny decydują o naszej osobowości?

Anna ma dwie córki, które dzieli różnica wieku zaledwie dwóch lat.
Dziewczyny są dzisiaj nastolatkami. I są tak różne, jak tylko można
sobie wyobrazić. Jedna to zwariowana ekstrawertyczka, burzliwie
przechodząca okres dojrzewania, druga – starsza, najchętniej nie
wychodziłaby ze swojego pokoju albo spędzała długie godziny na
rozmowach z matką. – Są jak ogień i woda, jakim cudem? Wychowały
się w tym samym domu, wydaje się, że traktowaliśmy je identycznie,
nawet książeczki czytaliśmy te same – zdumiewa się Anna.

Dzisiaj wiadomo już, że wychowanie, środowisko, atmosfera panująca

w rodzinnym domu to tylko część czynników kształtujących naszą
osobowość. Naukowcy wiedzą już, że oprócz tego wszystkiego ważne
są też geny, które odpowiadają aż w połowie za to, jaką mamy
osobowość, stosunek do świata, emocjonalność, zdolność do
współodczuwania z innymi. Nasze geny to przecież instruktaż
budowy nie tylko ciała, ale również psychiki, której cechy przekazali
nam nasi przodkowie.

Pytanie o to, czy w kształtowaniu psychiki, osobowości, cech

charakteru ważniejsze jest wychowanie czy geny (z ang. nature or
nurture), spędzało psychologom sen z powiek od dziesięcioleci. Przez
długi czas wydawało się, że to przede wszystkim otoczenie dziecka
ma wpływ na to, jaki wyrośnie z niego dorosły, jednak ostatnie
badania zadały kłam tej tezie, pokazując, jak ważne dla naszej
osobowości są geny, które odziedziczyliśmy po przodkach – i to nie
tylko po rodzicach. W tym genetycznym śledztwie pomogły bardzo
badania prowadzone z udziałem bliźniąt jedno- i dwujajowych.
Bliźnięta jednojajowe mają identyczny materiał genetyczny, podczas
gdy genom bliźniąt dwujajowych różni się od siebie w 50 proc. Mając
tę wiedzę, łatwo jest po prześledzeniu zachowań par bliźniąt
wywnioskować, na które z ich zachowań mają wpływ geny, a na które
inne czynniki, takie jak wychowanie, środowisko czy nauka.

Geny aż w połowie odpowiadają za to, jaką mamy osobowość,

stosunek do świata, emocjonalność, zdolność do współodczuwania
z innymi. (…)

Jedno z takich badań przeprowadzili naukowcy z University of

Edinburgh z udziałem 50 par bliźniąt jedno- i dwujajowych. Osoby
biorące udział w badaniu były już po 50. roku życia. Naukowcy zadali
im serie pytań określających ich stosunek do życia i innych ludzi.
Pytali na przykład: „Czy opinia innych ludzi na twój temat jest dla
ciebie bardzo ważna?” albo „Czy czujesz się rozczarowany swoimi
dotychczasowymi osiągnięciami?”. Po przeanalizowaniu odpowiedzi
okazało się, że bliźnięta jednojajowe aż o połowę częściej tak samo
odpowiadały na pytania niż bliźnięta dwujajowe, o różnych genach. –
To potwierdza, jak potężny wpływ ma genetyka na nasz
psychologiczny dobrostan, relacje oraz zdolność do osiągania celów –
mówi prof. Timothy Bates, szef tego eksperymentu.
 Źródło: Katarzyna Burda, Na ile geny decydują o naszej osobowości?, 15.09.2018 r., dostępny w internecie: newsweek.pl
[dostęp 9.11.2020 r.].

Ćwiczenie 4 醙
Wymień, jakie czynniki kształtujące osobowość zostały przedstawione w powyższym tekście.

Ćwiczenie 5 難
Napisz, jakie typy osobowości według Junga prezentują córki Anny.

Ćwiczenie 6 難
Podaj argumenty zaprzeczające tezie Freuda, że to dzieciństwo jest najważniejszym okresem
wpływającym na osobowość człowieka.
Ćwiczenie 7 難

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj ćwiczenie.

“ Typy osobowości – jaki mają wpływ na

predyspozycje zawodowe

Na to, jak się zachowujemy, jakie podejmujemy wybory w życiu oraz

jakimi jesteśmy ludźmi, ma wpływ nasza osobowość. Ludzie są różni
i właśnie to jest w nich interesujące. Wyobraźmy sobie, że gdybyśmy
wszyscy byli tacy sami, byłoby po prostu nudno. To, jaki mamy
temperament, wpływa na nasze predyspozycje zawodowe. Sprawdź,
którym z 4 typów osobowości w pracy jesteś. Ułatwi ci to zrozumienie
siebie oraz innych i sprawi, że łatwiej będzie ci znaleźć pracę, która
pasuje do twoich predyspozycji zawodowych. (…)

Sangwinik chętnie podejmuje inicjatywę. To jednostka spontaniczna,

która potrafi zarazić innych dobrą energią. Potrafi zachęcić do
współpracy, ma dar przekonywania oraz łatwość w nawiązywaniu
kontaktów z innymi ludźmi. Bywa jednak niezorganizowany,
łatwowierny i nie znosi krytyki. (…)

Melancholik w pracy to osoba, która ceni indywidualizm, swobodę

działania. Jest dokładny w tym, co robi, dba o ład i porządek w swoim
otoczeniu i zawsze kończy to, co zaczyna. Osoby, które są
melancholikami, najlepiej odnajdują się w zawodach, gdzie są liczby,
schematy i wykresy. (…)

Choleryk, jak już zostało wcześniej wspomniane, jest idealnym

przywódcą. Dlatego osoby o takim typie osobowości mogą, a nawet
chcą ubiegać się o wyższe stanowiska. Choleryk ma dobre umiejętności
zarządzania ludźmi oraz wykazuje się zdolnościami organizacyjnymi.
 Osoby o takiej osobowości lubią mieć nad wszystkim kontrolę, dlatego
bardzo często popadają w pracoholizm.

Flegmatyk w pracy najlepiej czuje się na stanowiskach, na których ma

dokładnie pokazane, co ma robić. Dobrze radzi sobie z zadaniami, które
wymagają precyzji i analitycznego myślenia. (…) Niepewnie czuje się
w pracy, która wymaga ciągłych, dynamicznych zmian i dostosowywania
się do np. nowych technologii.

Źródło: Typy osobowości – jaki mają wpływ na predyspozycje zawodowe, dostępny w internecie: aplikuj.pl [dostęp
9.12.2019 r.].

Rozstrzygnij, czy osobowość człowieka ma ważne znaczenie przy wyborze drogi zawodowej.
Odpowiedź uzasadnij.

Rozstrzygnięcie: tak

Uzasadnienie:
Ćwiczenie 8 難

Zapoznaj się z tekstem, a następnie wykonaj ćwiczenie.

“
Anna D.

Wpływ temperamentu na naszą aktywność

Sport dla sangwinika

To osoby pełne energii, ciągle w ruchu, ciekawe świata i bardzo
otwarte. Często gestykulują, a ich twarz wyraża 1000 emocji na minutę.
Charakteryzują się energią oraz pracowitością. Cechuje ich umiejętność
dokładnego i szybkiego skupiania się na wykonywanej pracy, zdolność
do szybkiej adaptacji oraz umiejętność wykonywania kilku zadań na raz.
Doskonałym wyborem w ich przypadku będą wszelkiego rodzaju
pochodne dynamicznego, takie jak aerobik, ćwiczenia na stepperze,
orbitreku lub trening interwałowy. Warto jednak zadbać o to, aby
trening obfitował w wykorzystanie różnych gadżetów i dodatkowych
urządzeń – inaczej ta forma dbania o sylwetkę szybki im się znudzi.

Ujście dla choleryka Cholerycy to osoby wybuchowe, niecierpliwe

i czasami wręcz agresywne. Ich cechą wspólna jest zaangażowanie,
preferencji oraz zamiłowanie do bezpieczeństwa. Najlepszym
rozwiązaniem dla nich będą rowerki, bieżnie, orbitreki. Doskonałą
decyzją okaże się zapewne również uczestnictwo w zajęciach
strechingu lub pilatesu, co nieco rozciągnie odrobinę topornego
choleryka. Gibkość bowiem jest ich słabym punktem.

Zadziwiający flegmatycy Flegmatycy to osoby bardzo niepozorne. Ich

wręcz nienaturalny spokój sprawia, że są typowymi introwertykami,
bardzo wolno przystosowują się do nowych warunków, jednak jeśli
sytuacja tego wymaga – okazują się być bardzo energiczni. Właściwą
formą sportu będą dla nich ćwiczenia siłowe na różnego rodzaju
sprzęcie.
 Melancholicy w akcji Każdy wie, że melancholicy są bardzo wrażliwymi
osobami. Najczęściej szybko się obrażają i bardzo silnie przeżywają
nawet najdrobniejsze niepowodzenia. Odczuwają i postrzegają świat
o wiele głębiej oraz intensywniej. Sport powinien być nieodłącznym
elementem ich życia. Powinien pomagać im budować pewność siebie,
zwalczać kompleksy, stres i napięcie, rozwinąć cierpliwość oraz
wytrzymałość. Powinni wybrać taki typ ćwiczeń, podczas których umysł
i ciało będą równomiernie zaangażowane np. joga lub bodyART.

Źródło: Anna D., Wpływ temperamentu na naszą aktywność, dostępny w internecie: menopauza.pl [dostęp 30.01.2021
r.].

Wyjaśnij, dlaczego wybierając dyscyplinę sportową do uprawiania, człowiek powinien wziąć

pod uwagę swoją osobowość.

Dla nauczyciela

Autor: Justyna Szymańska

Przedmiot: Wiedza o społeczeństwie

Temat: Koncepcje osobowości

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

I. Człowiek w społeczeństwie. Uczeń:

1) charakteryzuje klasyczne koncepcje osobowości.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje obywatelskie;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne:

Uczeń:

rozróżnia podstawowe teorie pojmowania osobowości;

analizuje różne cechy osobowości człowieka;
rozpoznaje w zachowaniu jednostki konkretne rodzaje oraz cechy osobowości i je
nazywa.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

dyskusja panelowa;
dyskusja;
rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych.
Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przed lekcją chętne/wybrane osoby przygotowują prezentację na temat: „Podstawowe

koncepcje osobowości”. Przedstawiają w nich teorie psychodynamiczne,
społeczno‐poznawcze, humanistyczne, poznawcze, socjobiologiczne, narracyjne
i teorie cech. Do każdego rodzaju teorii przygotowują również pytania pobudzające do
aktywnego słuchania.

Faza wstępna:

1. Przedstawienie tematu „Koncepcje osobowości” i celów zajęć.

2. Śniegowa kula. Uczniowie w parach przygotowują wyjaśnienie pojęcia osobowość.
Następnie łączą się w czwórki, porównują swoje pomysły, dyskutują i tworzą wspólną
wersję propozycji. W kolejnym kroku łączą się w ósemki i coraz liczniejsze grupy, aż
powstanie ogólnoklasowa wersja wyjaśnienia. Chętna/wybrana osoba zapisuje
propozycję na tablicy.

Faza realizacyjna:

1. Przedstawienie uczniowskich prezentacji. Po każdej z nich następuje omówienie:

uczniowie mogą zadawać pytania prelegentom, weryfikować i uzupełniać informacje.
2. Dyskusja na temat osobowości jako zespołu cech. Uczniowie przedstawiają swoje
argumenty i opinie. Na zakończenie chętna osoba formułuje wnioski.
3. Praca ze schematem, w którym przedstawiono różne koncepcje osobowości.
Uczniowie zapoznają się z głównymi założeniami teorii Hipokratesa, Z. Freuda, A.
Adlera, C.G. Junga i H. Eysencka.
4. W kolejnym kroku zespół klasowy wspólnie lub w grupach uzupełnia mapę myśli
cechami, które odpowiadają poszczególnym typom temperamentu. Następnie
weryfikują ją ze schematem umieszczonym w poleceniu 3.
 5. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenia nr 5–8, a następnie porównują swoje
odpowiedzi z kolegą lub koleżanką.

Faza podsumowująca:

1. Omówienie ewentualnych problemów z rozwiązaniem ćwiczeń i poleceń z sekcji

„Sprawdź się”.
2. Chętne/wybrane osoby dokonują podsumowania zajęć ze swojego punktu widzenia.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne, których nie rozwiązali na zajęciach.

Materiały pomocnicze:

Ernest R. Hilgard, Wprowadzenie do psychologii, Warszawa 1967.

Osobowość a społeczne zachowanie się ludzi, red. Janusz Reykowski, Warszawa 1980.
Encyklopedia socjologii, Warszawa 1998.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium z sekcji „Mapa myśli” do przygotowania się

do lekcji powtórkowej.