1

2
 ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ
(1950-1970)
Τίτλος: ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ (1950-1970)
Συγγραφέας: ΧΡΥΣΟΥΛΑ Χ. ΒΟΣΚΟΠΟΥΛΟΥ

Copyright © Χρυσούλα Χ. Βοσκοπούλου

Σχεδιασμός - παραγωγή: Αφοι Χρ. Παπακοσμά Ο.Ε.

Μεγ. Αλεξάνδρου 77, Φλώρινα. Τηλ.: 23850 29148

ISBN: 978-960-93-4603-0
ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ – ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΦΛΩΡΙΝΑΣ

ΧΡΥΣΟΥΛΑ Χ. ΒΟΣΚΟΠΟΥΛΟΥ

ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ
(1950-1970)

Φλώρινα 2012
6
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Χαιρετισμός Προέδρου Διοικούσας Επιτροπής (ΔΕ)

Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος,
Τμήματος Δυτικής Μακεδονίας (ΤΕΕ/ΤΔΜ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Χαιρετισμός Αντιπεριφερειάρχη Π.Ε. Φλώρινας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

Πρόλογος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

1. Μεταπολεμική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα (1950-1970) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

1.1. Η Αρχιτεκτονική δημιουργία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

1.2. Μεσοπόλεμος. Απαρχές του υψηλού κτιρίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

1.3. Το όραμα του μεταπολεμικού εκσυγχρονισμού (1954-1974) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

2. Μεταπολεμική Αρχιτεκτονική στη Φλώρινα (1950-1970). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

2.1. Αστικοποίηση και εκσυγχρονισμός. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

2.2. Η κεντρική Πλατεία (Ομονοίας - Γ. Μόδη) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

2.3. Ξενοδοχεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.4. Τράπεζες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

2.5. Σχολεία (Γυμνάσια). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

2.6. Αρχαιολογικό Μουσείο Φλώρινας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

2.7. Φυσιολατρικός Όμιλος Ορειβασίας Φλώρινας (Φ.Ο.Ο.Φ.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

2.8. Πολυκατοικίες. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

3. Οικοδομικές άδειες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

Ονομάτα Αρχιτεκτόνων, Πολιτικών Μηχανικών, Υπομηχανικών

κι Εμπειροτεχνών (1950-1970) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

Αναλυτικός Πίναξ Δημοτικών Έργων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

Αριθμός οικοδομικών αδειών (1951-1970) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

Βιβλιογραφία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

Πηγές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
 ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΔΙΟΙΚΟΥΣΑΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ (Δ.Ε.)
ΤΕΧΝΙΚΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ ΕΛΛΑΔΑΣ
ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (Τ.Ε.Ε./Τ.Δ.Μ.)

Εκατό χρόνια μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας το 1912 και με τη σκέψη στη μα-
κρόχρονη και πολυκύμαντη αυτή διαδρομή, απολογιστικά πλέον μπορούν να προκύψουν τα
εξής:
• Η πρώτη περίοδος ελευθερίας που περιλαμβάνει και τη δεκαετία του μεσοπολέμου,
ταυτίστηκε με το κυρίαρχο αίτημα εμβάθυνσης της εθνικής ταυτότητας και ανοικοδόμησης.
• Η εικοσαετία 1950 - 1970, σε συνέχεια της Γερμανικής κατοχής και του εμφύλιου σπα-
ραγμού που άφησε βαθιές εθνικές πληγές, σφραγίστηκε από την ουσιαστική ανασυγκρότηση
της σύγχρονης Ελλάδας.
• Τα χρόνια της μεταπολίτευσης μέχρι και τις ημέρες μας, σημαδεύτηκαν από την ένταξη
της Χώρας στην κοινή πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Έτσι, για την επίτευξη των αναπτυξιακών επιλογών και στόχων της κάθε εποχής, βασικοί
παράγοντες αποτελούν - μεταξύ των άλλων - οι Μηχανικοί και ευρύτερα ο τεχνικός κόσμος,
που, μέσα από τις τεκμηριωμένες επιστημονικές μελέτες τους, υλοποιούν άρτιες δημόσιες
και ιδιωτικές κατασκευές, επιφέροντας στο αστικό τοπίο το οικοδομικό και το αρχιτεκτονικό
αποτύπωμα, έτσι όπως το ζούμε και το βιώνουμε στην καθημερινότητά μας.
Η συγγραφέας και συνάδελφος Βοσκοπούλου Χρυσούλα, εκδηλώνοντας την αγάπη της
για τη Φλώρινα και την Αρχιτεκτονική, επιχειρεί μια ενδιαφέρουσα και μεθοδική καταγραφή
του σημαντικότερου αρχιτεκτονικού αποθέματος της πόλης, κατά την «άνοιξη» της εικοσαε-
τίας 1950 - 1970. Το πόνημα αυτό αναφέρεται σε μια περίοδο, που χαρακτηρίζεται από την
έντονη μετανάστευση, την αξιοσημείωτη όμως αστικοποίηση του πληθυσμού, δεδομένα που
συνδυάζονται με την αναζήτηση σε όλα τα επίπεδα, του διεθνούς προσανατολισμού της με-
ταπολεμικής Ελλάδας.
Με τη στήριξη της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας - Περιφερειακής Ενότητας Φλώρινας
στην παρούσα έκδοση, προβάλλεται με εύληπτο τρόπο και για τον μη ειδικό, το αρχιτεκτονικό
αποτύπωμα της πόλης στο εν λόγω χρονικό διάστημα, αποτελώντας ιστορικό και βιβλιογρα-
φικό στοιχείο περαιτέρω έρευνας και αξιοποίησης.

Αθανάσιος Ν. Κακάλης
Πρόεδρος Δ.Ε.
Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας
Τμήματος Δυτικής Μακεδονίας

10
 ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ
ΑΝΤΙΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΡΧΗ Π.Ε. ΦΛΩΡΙΝΑΣ

Το 2012 αποτελεί επετειακή χρονιά για τη Φλώρινα, και όλη τη Μακεδονία, καθώς συ-
μπληρώνονται 100 χρόνια από την ένταξη της στο ελληνικό κράτος. Η Περιφερειακή Ενότητα
Φλώρινας, ανταποκρινόμενη στα αιτήματα πολλών φορέων, αποφάσισε να υλοποιήσει μια
σειρά δράσεων για την παραπάνω επέτειο.
Η συνεργασία με το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας - Τμήμα Δυτικής Μακεδονίας έρχεται
να προβάλει με τον καλύτερο τρόπο την αρχιτεκτονική της Φλώρινας, ιδιαίτερα τα μεταπο-
λεμικά χρόνια.
Η έκδοση αυτή πιστεύουμε ότι θα φωτίσει κομμάτια της ιστορίας των κτιρίων της πόλης,
και μαζί με τις άλλες εκδηλώσεις που υλοποιούνται στα πλαίσια του εορτασμού των ελευ-
θερίων της πόλης θα μας βοηθήσουν να γνωρίσουμε και να προβάλουμε την πολιτιστική μας
κληρονομιά.

Ο Αντιπεριφερειάρχης Π.Ε. Φλώρινας

Ηλιάδης Δημήτριος
 12
12
13
 Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

•
Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
διαφέρον, για δύο κυρίως λόγους:
κάθε τόπου παρουσιάζει ιδιαίτερο εν-

1. Η αρχιτεκτονική αποτελεί το αποτύπωμα στον χώρο της οικονομικής και κοι-

νωνικής ζωής μιας πόλης,
2. Η εικόνα της πόλης μεταφέρει μνήμες και ιστορικές διαδρομές που καθόρισαν
την εξέλιξη και ανάπτυξή της.
Η μεταπολεμική αρχιτεκτονική της Φλώρινας έχει να παρουσιάσει λίγα αλλά
σημαντικά δείγματα μοντέρνας αρχιτεκτονικής, σε κτίρια που κτίστηκαν το δι-
άστημα 1950-1970.
Μια σειρά από δημόσια κτίρια εκφράζουν την πορεία του μοντέρνου κινήματος
στην πόλη της Φλώρινας και ιδιαίτερα τα κτίρια εκπαίδευσης, διοίκησης, κλπ.
Στην αρχιτεκτονική της κατοικίας οι μοντέρνες τάσεις εισάγονται με μικρή κα-
θυστέρηση στη δεκαετία του ’70. Η ανάγκη στέγασης και η προώθηση ενός
νέου τρόπου κατοίκησης στην πόλη οδηγεί πολλούς ιδιοκτήτες στη λύση της
αντιπαροχής, είτε στην ιδιο - κατασκευή πολυκατοικιών, κυρίως στο κέντρο της
Φλώρινας.
Η κατασκευή πολυκατοικιών θα συνεχιστεί και τη δεκαετία που ακολουθεί
(1970-1980), καθώς η ζήτηση για χρήση πολυκατοικιών με διαμερίσματα αυξά-
νεται συνεχώς. Παράλληλα αυξάνεται και ο αριθμός των μηχανικών της πόλης
(κυρίως πολιτικοί μηχανικοί και αρχιτέκτονες), οι οποίοι εισέρχονται δυναμικά
στον τεχνικό κόσμο της περιοχής της Φλώρινας.

14
Το βιβλίο αποτελείται από τρία μέρη:
Α. Συνοπτική παρουσίαση της μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα,
Β. Μεταπολεμική αρχιτεκτονική στη Φλώρινα, δημόσια και ιδιωτικά κτίρια,
Γ. Αρχειακό υλικό, οικοδομικές άδειες και τεχνικά στοιχεία των κτιρίων.
Η έκδοση αυτή που συμπίπτει με την επέτειο των 100 χρόνων από την ενσω-
μάτωση της Φλώρινας στο ελληνικό κράτος, αποτελεί απόδοση τιμής στον
τεχνικό κόσμο της Φλώρινας που συνέβαλε αποφασιστικά στη διαμόρφωση
της εικόνας της πόλης μεταπολεμικά.
Η έρευνα που έγινε το διάστημα 2008 - 2010 δεν θα μπορούσε να ολοκλη-
ρωθεί χωρίς το πολύτιμο υλικό από το αρχείο της Διεύθυνσης Πολεοδομίας -
Χωροταξίας της Ν.Α. Φλώρινας (σημερινή πολεοδομία Δήμου Φλώρινας), και
το αρχειακό υλικό (εφημερίδες, πρακτικά δημοτικού συμβουλίου κλπ.) από
τα Γενικά Αρχεία της Φλώρινας (ΓΑΚ). Πολλές ευχαριστίες οφείλω στη διεύ-
θυνση και το προσωπικό των παραπάνω υπηρεσιών.
Η συνεργασία με το Τ.Ε.Ε. - Τμήμα Δυτικής Μακεδονίας αποδεικνύει το
σημαντικό ρόλο του Τ.Ε.Ε. στη διερεύνηση και μελέτη της αρχιτεκτονικής
του τόπου μας καθώς και την καθοριστική συμβολή του στην ανάδειξη του
έργου των μηχανικών.
Θερμές ευχαριστίες στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και ιδιαίτερα στον
αντιπεριφερειάρχη της Φλώρινας κ. Δημήτριο Ηλιάδη, για την υποστήριξη
της έκδοσης αυτής, η οποία προβάλει την αρχιτεκτονική και πολιτιστική μας
κληρονομιά.
Βοσκοπούλου Χρυσούλα
Δρ. Αρχιτέκτων Μηχανικός
Διεύθυνσης Ανάπτυξης Π.Ε. Φλώρινας
Διδάσκουσα στο Τμ. Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών
Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας

15
 1.
ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
(1950-1970)

φωτο 1. Πολυκατοικία στην οδό Ζαΐμη - Στουρνάρη (1934).

16
1.1. Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ αποτελεί ιδιαίτερα

ενδιαφέρον ερευνητικό πεδίο, καθώς περιλαμβάνει τις αλλαγές
εκείνες του αστικού τοπίου που μετασχημάτισαν ριζικά την εικόνα
της ελληνικής πόλης. Από το 1940 μέχρι το 1949 η Ελλάδα θα ει-
σέλθει στην πιο αιματηρή περίοδο της σύγχρονης ιστορίας της. Η
δεκαετία 1940-’50 είναι μια περίοδος βιβλικής καταστροφής και
βίας που θα οδηγήσει και σε βίαιες αλλαγές στον αστικό χώρο.
Η αναζήτηση συνθηκών ασφάλειας και εργασίας θα προκα-
λέσει εσωτερική μετανάστευση, ωθώντας μεγάλες μάζες του πλη-
θυσμού από τα χωριά στις μεγάλες πόλεις, αλλά και εξωτερική
(Η.Π.Α., Αυστραλία, Δυτική Ευρώπη). Η συσσώρευση του πλη-
θυσμού στα μεγάλα αστικά κέντρα θα δημιουργήσει επιτακτικές
ανάγκες στέγασης, που θα καλυφθούν με την αυθαίρετη δόμηση
στις παρυφές των πόλεων από τα κατώτερα οικονομικά στρώμα-
τα, και τις πολυκατοικίες από τα ανώτερα και μεσαία εντός των
πόλεων. Ταυτόχρονα θα αποδυναμωθούν ή θα ερημωθούν πλήθος
αγροτικών και ιδίως ορεινών οικισμών, γεγονός που θα σημάνει
και το τέλος του ενεργού λαϊκού πολιτισμού για ένα μεγάλο τμήμα
της Ελλάδας. Το 1950 θα ανατείλει σε μια Ελλάδα εντελώς διαφο-
ρετική, σε οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο.¹
Μετά το 1950 η Ελλάδα θα εισέλθει στη λεγόμενη περίο-
δο της «Ανασυγκρότησης», όπου θα προσπαθήσει να ορθοποδήσει
εκτελώντας μια εκτεταμένη σειρά ιδιωτικών αλλά και σημαντικών

1. Γιαννίτσαρης Γ.,(2008), Η ελληνική μεταπολεμική αρχιτεκτονική, περ. Αρχαιολογία,

τ.106, σ. 81.

φωτο 2. Η “ μπλέ” πολυκατοικία

στην οδό Θεμιστοκλέους -Αραχώβης (1932).
17
 1.1. δημοσίων έργων (λιμάνια, δρόμοι, γέφυρες, οικιστικά συγκροτήματα, ανα-
πλάσεις περιοχών κ.λπ.), μεταξύ των οποίων θα κατασκευασθούν μεγάλης
Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ αρχιτεκτονικής αξίας έργα.²
Από τον Μεσοπόλεμο, όπου η γενιά του ’30 έθεσε το πρόβλημα της
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ «ελληνικότητας», η λόγια αρχιτεκτονική του τόπου μας θα κινηθεί ανάμεσα
στο δίπολο «Ελληνική Αρχιτεκτονική Παράδοση - Διεθνής Μοντέρνα Αρχιτεκτο-
νική». Δεδομένου του ειδικού βάρους και της σημασίας που έχει η παλαιότερη
ελληνική αρχιτεκτονική, όχι μόνο για τον τόπο αλλά και για την παγκόσμια κοι-
νότητα, η κίνηση ανάμεσα σε αυτούς τους δύο πόλους, και ιδιαίτερα γι αυτούς
που πίστευαν πως η ελληνικότητα πρέπει να εκφρασθεί στη σύγχρονη δημιουρ-
γία, ήταν πάντοτε δυσχερής και ορισμένες φορές επώδυνη και φορτωμένη με
ατυχείς εκφράσεις. Αυτοί που κατόρθωσαν να δώσουν επιτυχείς απαντήσεις στο
πρόβλημα ήταν και διανοούμενοι και ταλαντούχοι αρχιτέκτονες.
Η πολυπληθέστερη κατηγορία κτηρίων που κατασκευάζονται στις μεγάλες
πόλεις από τις αρχές της δεκαετίας 1950 - 60 είναι οι πολυκατοικίες, τις οποίες
οικοδομούν ιδιώτες εργολάβοι με το σύστημα της αντιπαροχής. Από όσες έχουν
κατασκευασθεί σε κεντρικές περιοχές των Αθηνών, καθίσταται αντιληπτό ότι οι
μορφές των προπολεμικών πολυκατοικιών που έχουν σχεδιασθεί σύμφωνα με
τις αρχές του μοντέρνου κινήματος δεν είναι ιδιαίτερα αρεστές. Με στοιχεία
του κλασικού ρυθμού (κορνίζες με κυμάτια, ανάγλυφες ορθομαρμαρώσεις, κλα-
σικίζοντα κιγκλιδώματα, κίονες) αρχιτέκτονες της εποχής θα προσπαθήσουν να
απαλύνουν την εντύπωση της «καθαρής» και «γυμνής» επιφάνειας που φαίνε-
ται ότι πλέον ενοχλεί.³
Αξιόλογα δείγματα πολυκατοικιών της Αθήνας, τη δεκαετία ΄30, αποτε-
λούν η γνωστή «μπλέ» πολυκατοικία, στην οδό Θεμιστοκλέους – Αραχώβης
(1932), (αρχιτέκτων Κ. Παναγιωτάκης) (φωτο 2), και η πολυκατοικία στην οδό
Ζαίμη – Στουρνάρη (1934), (αρχιτέκτων Θ. Βαλεντής – Π. Μιχαηλίδης. (φωτ. 1).
2. Γιαννίτσαρης Γ., (2008), ό.π., σ. 81, βλ. επίσης Γιακουμακάτος Α., (2003), Ιστορία της ελληνικής
αρχιτεκτονικής 20ος αι., Αθήνα, Λάββας Γ. Π.,(2002), Επίτομη ιστορία της αρχιτεκτονικής, University
Studio Press, Θεσσαλονίκη, Φιλιππίδης Δ., (2004), Νεοελληνική Αρχιτεκτονική, Μέλισσα, Αθήνα.
3. Γιαννίτσαρης Γ., ό.π. σ. 82.

18 φωτο 3. Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη (1951 - 1962).

 Αναμφισβήτητα η μεταπολεμική περίοδος 1950 -’70, παρ’ όλες τις εγγενείς
κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές δυσχέρειες υπήρξε ιδιαίτερα γόνιμη για την
ελληνική αρχιτεκτονική. Φαίνεται ότι αυτό εντάσσεται σε μια γενικότερη άνθηση
του πολιτισμού της εποχής που εκδηλώθηκε και σε άλλους τομείς των τεχνών
(μουσική, ζωγραφική κλπ.).
Όσον αφορά την έννοια της ελληνικότητας, φαίνεται πως η σημασία της για
την αρχιτεκτονική δεν είναι ασύμβατη με τις αρχές του μοντέρνου κινήματος.
Ο διεθνούς φήμης κριτικός τέχνης Sigfried Giedion, στο ιστορικής ση-
μασίας βιβλίο του Space, Time, and Architecture αναφορικά με τη σχέση
των παγκόσμιων τάσεων στην αρχιτεκτονική και των τοπικών ιδιαιτεροτήτων
γράφει:
«Τέτοιες τοπικές διαφοροποιήσεις έχουν κάτι παραπάνω από μια
επιπόλαια σημασία. Οι χώρες που αποδέχθηκαν τη σύγχρονη αρχιτεκτονι-
κή ως ένα είδος παγκόσμιου νομίσματος, ως ένα σύνολο από συγκεκριμέ-
νες μορφές που κράτησαν την πλήρη αξία τους οπουδήποτε και να είχαν
μεταφυτευθεί, προκάλεσαν την αρχιτεκτονική χρεοκοπία. Η μοντέρνα αρ-
χιτεκτονική είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια παγκοσμίως εφαρμόσιμη
συνταγή αρχιτεκτονικής διακόσμησης. Είναι μεν ένα πάρα πολύ σημαντικό
προϊόν της συνολικής μας περιόδου, ώστε δεν μπορεί να μην εκθέτει πα-
γκόσμιες τάσεις, όμως, από την άλλη πλευρά, ενδιαφέρεται τόσο για τα
προβλήματα της πραγματικής ζωής που δεν μπορεί να αγνοήσει τις τοπι-
κές διαφοροποιήσεις σε ανάγκες, συνήθειες και υλικά».⁴
Χαρακτηριστικά κτίρια της δεκαετίας ’50 στη Θεσσαλονίκη αποτελούν
το κτίριο της Εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών (1952-1962), με στοιχεία νε-
οκλασικισμού (αρχ. Β. Κασσάνδρας), και η Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς
Θεσσαλονίκης (1953), στην ίδια περιοχή (αρχ. Π. Μυλωνάς). (φωτ. 3,4).

4. Γιαννίτσαρης Γ., ό.π. σ. 87, Giedion S., (1966), Space, Time and Architecture, Harvard University Press,
Cambridge Massachusetts.

φωτο 4. Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς Θεσσαλονίκης (1953). 19

 1.2. ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΣ. ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ
Ο σημαντικότερος σταθμός των νομοθετικών ρυθμί-
σεων, ίσως και μέχρι τις μέρες μας, αν κρίνουμε από τις
επιπτώσεις που είχε στη γέννηση αφενός της πολυκατοι-
κίας αλλά και της μετέπειτα εξέλιξής της, είναι η θέσπιση
της οριζόντιας ιδιοκτησίας το 1929. Το κάθε κτίριο, διαιρε-
μένο, θα μπορούσε να ανήκει σε περισσότερους από έναν
ιδιοκτήτες. Οι άμεσες επιδιώξεις του νόμου αυτού ήταν:
– Ο έλεγχος της επέκτασης της πόλης μέσω της πριμοδό-
τησης του ψηλού κτιρίου
– Η διευκόλυνση ανέγερσής του, λόγω της ανάληψης των
εξόδων από πολλούς ιδιοκτήτες
– Η αντιμετώπιση του στεγαστικού προβλήματος και της
συνεχούς γεωγραφικής επέκτασης της πόλης
– Η τόνωση της οικονομίας μέσω κινητικότητας περισσό-
τερων κεφαλαίων και αύξηση της ζήτησης εργασίας στις
νέες οικοδομές.
Είναι η αρχή μιας οικονομικής δραστηριότητας, της
κατασκευής, η οποία καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την οικο-
νομία του τόπου και από τότε και στο εξής θα επιστρατεύ-
εται συχνά, όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο και θα εξελι-
χθεί σε ένα εμπορεύσιμο προϊόν, το οποίο θα επηρεάζεται
από τους νόμους της αγοράς.⁵
Λίγους μήνες αργότερα από την θέσπιση της οριζό-
ντιας ιδιοκτησίας, εκδίδεται ο πρώτος Γενικός Οικοδομι-
κός Κανονισμός (Γ.Ο.Κ 1929) (Ν. 3741/1929). Σκοπός
του ήταν η επανατοποθέτηση σε νέες βάσεις οποιουδήπο-
τε θέματος αφορούσε την ανέγερση των οικοδομών μέχρι
5. Η αστική πολυκατοικία σε εξέλιξη, www.arch.ntua.gr
20
τότε. Χαρακτηρίστηκε ως το πρώτο συστηματικό και ολο-
κληρωμένο κείμενο της σύγχρονης ελληνικής κτιριοδομικής
νομοθεσίας.
Καθορίζεται ως ελάχιστη μονάδα συγκρότησης της
πόλης το οικοδομικό τετράγωνο, παρόλο που στην πράξη
η ανοικοδόμηση δεν έγινε στην κλίμακα αυτή, κατοχυρώνει
την οικοδόμηση κατά μήκος της οικοδομικής γραμμής και
εισάγει τα συστήματα δόμησης (συνεχές, πανταχόθεν ελεύ-
θερο, μικτό κ.ά.)
Σημαντικό είναι πως η αντιπαροχή κάνει την εμφά-
νισή της στα χρόνια του μεσοπολέμου, καλύπτοντας το 7%
της δραστηριότητας. Εμφανίζεται με τη μορφή που την
γνωρίζουμε σήμερα. Ο αρχικός οικοπεδούχος αποσκοπού-
σε στην δημιουργία στέγης, ενώ ο επιχειρηματίας-κατα-
σκευαστής στην πώληση των υπόλοιπων διαμερισμάτων.
Είχαμε επίσης τις περιπτώσεις όπου ένας κατασκευαστής
χρηματοδοτούσε το κτίριο αποσκοπώντας μετέπειτα στην
πώλησή του, αλλά και σύμπραξη πολλών μικροκεφαλαιού-
χων με σκοπό την αυτοστέγαση (16.4%).
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πρώτες πολυκατοικίες
χρηματοδοτούνται από τους ιδιοκτήτες των οικοπέδων, εύ-
πορους ντόπιους ή πρόσφυγες, γεγονός που αντανακλά την
υψηλή παιδεία και τις οικονομικές δυνατότητες των ιδιο-
κτητών αυτών.
Ο Κώστας Κιτσίκης αναφερόμενος το 1919 στις πο-
λυκατοικίες τις θεωρούσε αναγκαίο κακό των μεγαλουπό-
λεων και τόνιζε την ανάγκη για ολοκληρωμένη οικοδομι-
6. Η αστική πολυκατοικία σε εξέλιξη, www.arch.ntua.gr
κή νομοθεσία, ικανή να ρυθμίσει το θέμα σωστά από την
άποψη της αισθητικής και της υγιεινής. Αργότερα όμως,
έμενε ικανοποιημένος έχοντας εξασφαλίσει μέσα στην ίδια
πολυκατοικία και τα προνομιούχα διαμερίσματα για αυ-
τούς που διέθεταν υψηλό εισόδημα. Ο ίδιος το 1940 λέει
πως μπορεί οι πολυκατοικίες να είναι «από θέμα αρχι-
τεκτονικής μεν άχαρες, αλλά από απόψεως σκοπιμότητας
επιβεβλημένες».
Στην ελληνική περίπτωση, η ευρεία διάδοση της μο-
ντέρνας πολυκατοικίας συνέβαλλε μεν στην αφομοίωση
του μοντερνισμού, με ή χωρίς αντιδράσεις, από τα ευρύ-
τερα κοινωνικά στρώματα, συντελέστηκε όμως σε εντελώς
διαφορετικές συνθήκες από αυτές των άλλων χωρών. Η
ελληνική τυπολογία προέκυψε ουσιαστικά ως παραλλαγή
του μοντέρνου τύπου κτιρίου διαμερισμάτων συλλογικής
κατοικίας, αλλά προσαρμοσμένο στα μικρά οικόπεδα και
στο σύστημα της αντιπαροχής, στα οικονομικά δεδομένα
και τους χώρους μιας κοινωνίας που βασίζεται στην οικο-
γένεια και την παράδοση.
Προοδευτικά η πολυκατοικία εξαπλώνεται παντού,
όχι μόνο σαν μοντέλο κατοικίας αλλά και σαν πρότυπο
οργάνωσης του χώρου και, που στην καθ’ ύψος ανάπτυξη
της, αποτυπώνεται η κοινωνική διαστρωμάτωση του πλη-
θυσμού. Σε αυτά τα πλαίσια, έρχεται ο νέος Γ.Ο.Κ (ΦΕΚ
266/3-9-1955) το 1955, να τροποποιήσει αυτόν του 1929
(Π.Δ. 3/22-4-1929).
7. Φιλιππίδης Δ., (1984), Νεοελληνική αρχιτεκτονική, Αθήνα, σ. 199.
8. Richard Woditsch (2008), “PLURAL - Public and private spaces of the pol-
ykatoikia in Athens”, Βερολίνο (διδακτορική διατριβή, T.U.Berlin), σ. 58,
επίσης βλ. Χατζηβασιλείου Α., Η ελληνική πολυκατοικία και η μοντέρνα
«αρχιτεκτονική και κατοίκηση» στην Ελλάδα, www.greekarchitects.gr
Γενικά οι σημαντικότερες ρυθμίσεις και επιπτώσεις είναι:
– Η εισαγωγή του συντελεστή κάλυψης ο οποίος καθορίζε-
ται στο 70% του οικοπέδου.
– Η εμφάνιση πολυάριθμων ρετιρέ με μόνο περιορισμό την
υποχώρησή τους κατά 2,5 μ. από τον προκείμενο όροφο
– Η κατάργηση από το σώμα του κτιρίου των εσωτερικών
αυλών και χρήσιμων διατάξεων θέας και εξαερισμού και
η μείωση του φωταγωγού, ο οποίος αποκτά τις γνωστές
ελάχιστες διαστάσεις 1,20x1,20μ. που τον καθιστούν
τρύπα
– Τα ύψη καθορίζονται και διαφοροποιούνται και πάλι με
βάση τομείς στους οποίους είναι διαιρεμένη η πόλη και
τα μέγιστα νούμερα εμφανίζονται αυξημένα
– Τέλος το νομοθέτημα αυτό αποδεσμεύει το κτίριο από
την οικοδομική γραμμή, ρύθμιση η οποία στην πράξη δεν
εφαρμόστηκε.
Στην πολυκατοικία της αντιπαροχής οι αρχιτέκτονες
αποκτούν δευτερεύοντα ρόλο. Ο ρόλος τους περιορίζεται
στη διαμόρφωση της πρόσοψης και της εισόδου με πολύ
καθορισμένα όρια ή ακόμα στο να βάλουν την υπογραφή
τους για να εκδοθεί η άδεια.
Βεβαίως και οι καλοί αρχιτέκτονες συνεχίζουν να
σχεδιάζουν και να χτίζουν κτίρια πολυκατοικιών. Και σε
αυτή την περίοδο παρήχθησαν αποτελέσματα εξίσου καλά
με αυτά του μεσοπολέμου. Όμως τα κτίρια αυτά ήταν σα-
φέστατα ελάχιστα σε σχέση με τον όγκο της οικοδομικής
δραστηριότητας, και επομένως δεν συνέβαλαν στη διαμόρ-
φωση της εικόνας της πόλης με την παρουσία τους, παρά
μόνο λειτουργώντας ως μορφολογικά, και πάλι, πρότυπα
στους εργολάβους.
21
 φωτο 5. Ξενοδοχείο “Hilton”,
Αθήνα (1959 -1962).

22
1.3. ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΥ (1957-1974)
Στη δεκαετία του 1960, η αρχιτεκτονική στην Ευρώπη
αφενός υπερβαίνει τις συμβάσεις του μοντέρνου κινήματος
και του διεθνούς στυλ, αφετέρου προχωρεί σε ριζοσπαστικές
εκφράσεις, που επιχειρούν μια φιλελεύθερη αναθεώρηση των
όρων της αρχιτεκτονικής πρακτικής και την εισαγωγή νέων
προσεγγίσεων. Οι Έλληνες αρχιτέκτονες αναμετρώνται με το
ζήτημα της σχέσης με την ιστορική τους παράδοση και με την
προσπάθεια να στραφούν σε εξωτερικά πρότυπα, συμβάλλο-
ντας στην οικοδόμηση της σύγχρονης εικόνας της ελληνικής
αρχιτεκτονικής.
Μεταπολεμικά η ελληνική κοινωνία στο σύνολό της επι-
διώκει για πρώτη φορά στην πορεία του 20ου αιώνα να απο-
δεσμευτεί από το βάρος ιδεολογημάτων μιας βαλκανικής πε-
ριφέρειας και να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις με όσα μέσα
και δυνατότητες διαθέτει.
Στη δεκαετία του 1960 βρίσκεται στη μέγιστη ακμή
της η σταδιοδρομία του Άρη Κωνσταντινίδη (με τα Ξενία)
και ταυτόχρονα καθιερώνονται με το έργο τους οι νεότεροι
Τάκης Ζενέτος και Νίκος Βαλσαμάκης. Αυτές οι επιδόσεις
μεταξύ «νεωτερικότητας, παράδοσης και ταυτότητας», θα
πρέπει να περιληφθούν μεταξύ των πιο αξιόλογων διεθνώς
στο πεδίο του μοντέρνου τοπικισμού της δεκαετίας του ’60.
Η δημόσια αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, τουλάχιστον
κατά τη διάρκεια της ανοικοδόμησης τη δεκαετία του 1950,
παρουσιάζει σαφώς περισσότερα ενδιαφέροντα στοιχεία
από την ιδιωτική παραγωγή. Η ποιοτική αναλογία μεταξύ
δημόσιου και ιδιωτικού θα αντιστραφεί αμέσως μετά, όταν
κυρίως στο επίπεδο της κατοικίας (πολυκατοικίας) θα εμ-
9. Γιακουμακάτος Α., (2003), Ιστορία της ελληνικής αρχιτεκτονικής 20ος
αι., Αθήνα, σ. 90-91
φανιστούν πρωτότυπες τυπολογικές και μορφολογικές εκ-
δοχές. Από το τέλος της δεκαετίας του 1950 τίποτα δεν θα
μπορέσει να αντιστρέψει την άνιση ποιοτική σχέση μεταξύ
δημόσιας (κρατικής) και ιδιωτικής αρχιτεκτονικής, με εξαί-
ρεση ορισμένα παραδείγματα κυρίως κτιρίων εκπαίδευσης.
Η αρχιτεκτονική της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου
δείχνει απλοϊκή, αδέξια, θυμίζει περισσότερο «μαστορική»
αρχιτεκτονική παρά από αρχιτέκτονες. Κι όμως, η πλειοψη-
φία των πολυκατοικιών της εποχής φέρει τα ονόματα ορι-
σμένων γνωστών αρχιτεκτόνων, όπως του Κ. Καψαμπέλη και
του Εμ. Βουρέκα. Ο Καψαμπέλης γρήγορα διακρίθηκε σαν
ο πιο ικανός αρχιτέκτονας να κατανοήσει τα αιτήματα της
εποχής του: την εδραίωση μιας νέας οικονομικής ολιγαρχίας,
τον έκδηλο συντηρητισμό και την απέχθεια κάθε «επανα-
στατικότητας». Γνωστά έργα του Κ. Καψαμπέλη είναι το
περίπτερο για την Εμπορική και Ιωνική Τράπεζα, στη ΔΕθ
(1959) και το ξενοδοχείο «Μελτέμι» στην Πάρο (1958), με
απομιμήσεις περιστερώνων.
Την υπογραφή του αρχιτέκτονα Κ. Καψαμπέλη θα συ-
ναντήσουμε στη συνέχεια, στα σχέδια του πρώτου πολυ-
τελούς ξενοδοχείου που θα κτιστεί στην πόλη της Φλώρινας,
του «Λύγκος», ιδιοκτησίας Ιωάννου και Μαργαρίτας Ρώ-
μπαπα, το διάστημα 1966-1968.
Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ένα από τα σημαντικότερα
και πιο γνωστά κτίρια της Αθήνας, το ξενοδοχείο Χίλτον (φωτ.
5), που κατασκευάστηκε το διάστημα 1959-62, σε σχέδια των
Εμμ. Βουρέκα, Πρ. Βασιλειάδη και Σπ. Σταίκου, ενώ το χαρα-
κτικό της πρόσοψής του είναι έργο του ζωγράφου Γ. Μόραλη.
10. Γιακουμακάτος Α., ό.π. σ. 67.
11. Φιλιππίδης Δ., ό.π. σ. 273.
23
 2.
ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΤΗ ΦΛΩΡΙΝΑ
(1950-1970)

24
2.1. ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ
Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
και τις εμφυλιακές συγκρούσεις χαρακτηρίζεται από
σημαντικές αλλαγές στην κοινωνική, οικονομική και πο-
λεοδομική εικόνα της πόλης της Φλώρινας, όπως και των
περισσότερων πόλεων της μεταπολεμικής Ελλάδας. Οι
αλλαγές που αρχίζουν να γίνονται στον αστικό χώρο της
πόλης δεν ακολουθούν οργανωμένη διάρθρωση και δό-
μηση. Η πόλη αρχίζει να ανοικοδομείται σταδιακά και
μετασχηματίζεται ριζικά με την κατασκευή των πρώτων
αστικών πολυκατοικιών και με την καθιέρωση του υψη-
λού συντελεστή δόμησης. Μέσα σε δύο δεκαετίες (1950-
1970) επέρχεται η γενίκευση της ανώνυμης πολυώροφης
οικοδομής, παράλληλα με την ανέγερση ορισμένων αξιό-
λογων δημόσιων κτιρίων.
Στην αρχιτεκτονική η πρώτη μεταπολεμική περίο-
δος (1950-1960) χαρακτηρίζεται από αργή, αλλά σταθε-
ρή επικράτηση του μοντερνισμού. Η μετάβαση από την
αστική αρχιτεκτονική του μεσοπολέμου και την κλασι-
κιστική ευρωπαϊκή παράδοση έγινε με τη συμβολή νέων
αρχιτεκτόνων και με την εμφάνιση νέων τύπων κτιρίων.
Μια σειρά από δημόσια κτίρια εκφράζουν την πορεία
του μοντέρνου κινήματος στην πόλη της Φλώρινας και ιδι-
αίτερα τα κτίρια εκπαίδευσης, διοίκησης, τράπεζες κλπ.
12. Για τη μεταπολεμική αρχιτεκτονική στην Β. Ελλάδα, βλ. Καλογήρου Ν.,
(1991), Αρχιτεκτονική και πολεοδομία στη μεταπολεμική Θεσσαλονίκη,
Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, επίσης Καλογήρου Ν., (1997),
Θεσσαλονίκη, η πρώτη μεταπολεμική περίοδος, εφημ. Καθημερινή
30/3/1997
Παράλληλα η δημοτική αρχή προσπαθεί να βελτιώ-
σει τις υποδομές της πόλης (δρόμοι, νοσοκομείο, σχολεία
κλπ.), η πρόοδος των οποίων θα διακοπεί από τον πόλε-
μο και θα συνεχιστεί ουσιαστικά από το 1950 και μετά.
Από τον απολογισμό της τετραετίας του Δήμου Φλωρίνης
(1929-1934) έχουμε τον αναλυτικό πίνακα εξόδων για τα
κυριότερα δημοτικά έργα της περιόδου. (Πιν. 1).
Η εικόνα της πόλης θα αρχίσει να αλλάζει σημαντι-
κά με τα πρώτα πολυώροφα κτίρια (πολυκατοικίες) που
θα αρχίσουν να κτίζονται τη δεκαετία του 1960. Αρχικά
τετραόροφες και στη συνέχεια πενταόροφες οικοδομές,
κυρίως στο κέντρο της πόλης όπου δίδεται και ο μεγαλύ-
τερος συντελεστής δόμησης, μετασχηματίζουν την πόλη
αυξάνοντας την πυκνότητα και την κλίμακά της. Την ίδια
δεκαετία κτίζονται και τα πρώτα πολυόροφα ξενοδοχεία
(Ελληνίς - 1961 και Λύγκος - 1966), καθώς και αξιόλογα
κτίρια – υποκαταστήματα τραπεζών (Αγροτική και Ελ-
λάδος) που εκπροσωπούν σε μεγάλο βαθμό το μοντέρνο
κίνημα αρχιτεκτονικής. Νέοι τύποι κτιρίων έρχονται να
προστεθούν στην εικόνα της μεταπολεμικής Φλώρινας,
όπως μουσεία και τουριστικά περίπτερα, που εμπλου-
τίζουν την πόλη με μοντέρνες κατασκευές, με νέα υλικά
και νέους χρήστες.
Από αυτή την κατηγορία ξεχωρίζουν το αρχαιολογι-
κό μουσείο της Φλώρινας στο σιδηροδρομικό σταθμό και
το περίπτερο του Φυσιολατρικού ορειβατικού συλλόγου
Φλώρινας (Φ.Ο.Ο.Φ.), στο λόφο του Αγίου Παντελεήμονα.
25
 Τη δεκαετία 1960 κτίζονται επίσης τα δύο γυμνάσια
της Φλώρινας (1ο και 2ο Αρρένων - Θηλέων), στην οδό Κ.
Καραμανλή, τα οποία εγκαινιάζονται το 1960, όπως ανα-
γράφεται στην μαρμάρινη πλάκα της πρόσοψης των κτιρίων.
Στην αρχιτεκτονική της κατοικίας οι μοντέρνες τά-
σεις εισάγονται με μικρή καθυστέρηση στη δεκαετία του
΄70. Η ανάγκη στέγασης και η προώθηση ενός νέου τρό-
που κατοίκησης στην πόλη οδηγεί πολλούς ιδιοκτήτες
στη λύση της αντιπαροχής, είτε στην ιδιο-κατασκευή πο-
λυκατοικιών, κυρίως στο κέντρο της Φλώρινας.
Η συμβολή των νέων μηχανικών της μεταπολεμικής
Φλώρινας, καθώς και η παρουσία των τεχνικών υπαλ-
λήλων των υπηρεσιών της πόλης είναι σημαντική στην
υλοποίηση των πρώτων πολυόρόφων κτιρίων της πόλης
(πολυκατοικίες), καθώς και κτιρίων ιδιαίτερων τεχνικών
απαιτήσεων (π.χ. σχολεία, μουσεία, περίπτερα).
Από την έρευνα που έγινε στο αρχείο της Διεύθυνσης
Πολεοδομίας – Χωροταξίας της Ν. Α. Φλώρινας (σημερι-
νή Διεύθυνση Πολεοδομίας Δήμου Φλώρινας), διαπιστώ-
θηκε η σταδιακή αύξηση του αριθμού των οικοδομικών
αδειών τη δεκαετία 1960 -1970.
Το 1963 εκδίδονται οι πρώτες άδειες ανέγερσης τρι-
όροφων οικοδομών (10/1963, 12/1963, 30/1963, 31/1963),
και την επόμενη χρονιά εκδίδεται η οικοδομική άδεια
της πρώτης τετραόροφης οικοδομής (9/1964).
Τις χρονιές 1967-1970 εκδίδονται οι οικοδομικές
άδειες 25 πολυκατοικιών, συγκεκριμένα:
Το 1968: 7 τριόροφες, 4 τετραόροφες και 1 πενταό-
ροφη οικοδομή,
26
Το 1969: 1 τριόροφη, 4 τετραόροφες και 2 πενταό-
ροφες,
Το 1970: 3 τριόροφες, 1 τετραόροφη και 1 πενταό-
ροφη οικοδομή.
Το διάστημα 1950-1970 εκδίδονται 1385 οικοδομι-
κές άδειες (Πιν. 2).
Συμπερασματικά, η εικόνα της πόλης έχει αλλάξει
σημαντικά, καθώς στο κεντρικό τμήμα της κυριαρχούν ήδη
πάνω από 30 πολυόροφα κτίρια, δημόσια και ιδιωτικά.
Η κατασκευή πολυκατοικιών θα συνεχίσει με ολοέ-
να και πιο γρήγορο ρυθμό την δεκαετία που ακολουθεί
(1970-1980), καθώς το ενδιαφέρον για την κατασκευή
νέων πολυκατοικιών με διαμερίσματα αυξάνεται συνε-
χώς. Παράλληλα αυξάνεται και ο αριθμός των μηχανι-
κών της πόλης (κυρίως πολιτικοί μηχανικοί και αρχιτέ-
κτονες), οι οποίοι, έχοντας λάβει τα πτυχία τους από τις
πολυτεχνικές σχολές της Ελλάδας (Ε.Μ.Π. και Α.Π.Θ.)
και του εξωτερικού (κυρίως Γερμανία, Αυστρία και αρ-
γότερα Ιταλία), εισέρχονται δυναμικά στον τεχνικό κό-
σμο της περιοχής της Φλώρινας.
Η ευρεία χρήση του οπλισμένου σκυροδέματος δίνει
τη δυνατότητα για τεχνικές εφαρμογές στα νέα κτίρια
που κτίζονται, με βάση τους γενικούς οικοδομικούς κα-
νονισμούς, προσφέροντας νέες λύσεις.
Στοιχεία της μοντέρνας αρχιτεκτονικής θα συνεχί-
σουν να υπάρχουν, κυρίως στα δημόσια κτίρια της εποχής,
παράλληλα με νέο – παραδοσιακές κατασκευές που πα-
ραπέμπουν στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική της πόλης.
27
 φωτ. 6. Η πλατεία Ομονοίας (1957). Φωτογραφικό αρχείο του Ι. Γραζιώτη.

28
2.2. Η ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΛΑΤΕΙΑ (ΟΜΟΝΟΙΑΣ - Γ. ΜΟΔΗ)

Για τη διαμόρφωση της κεντρικής πλατείας της πόλεως, ο Δήμος αναθέτει

το 1928 σε Ειδική Επιτροπή τη μελέτη δημιουργίας της κεντρικής πλατείας.
Η Επιτροπή «συνελθούσα επανειλημμένως και κατόπιν επισταμένης μελέ-
της επί του σχεδίου, απεφάνθη υπέρ της αμέσου κι επειγούσης δημιουργί-
ας πλατείας εις την συνάντησιν των οδών Βενιζέλου και Μ. Αλεξάνδρου».
Τα επόμενα χρόνια διαπιστώνεται ότι η κεντρική πλατεία της πόλης,
έτσι όπως είχε τροποποιηθεί με το σχέδιο του 1928, δεν ανταποκρίνονταν
στα νέα πρότυπα κι έτσι το δημοτικό συμβούλιο αποφασίζει τη διαπλάτυνση
της πλατείας «καθ’ όσον ως παρουσιάζεται σήμερον η μνησθείσα πλατεία
έχουσα εις το μέσον μικρόν κήπον δεν ανταποκρίνεται εις τας πραγματι-
κάς ανάγκας της πόλεως τόσον από απόψεως κυκλοφορίας όσον και από
απόψεως καλλωπισμού και επομένως ως έχει σήμερον αύτη ούτε αποτελεί
ούτε δύναται να χαρακτηρισθεί πλατεία».
Σύμφωνα με το νέο Π.Δ.(ΦΕΚ 429α/25-10-1937), η πλατεία διαπλατύ-
νεται καταλαμβάνοντας τη δημοτική έκταση μεταξύ των οδών Π. Μελά και
Μεγαρόβου, και διανοίγονται δύο νέοι δρόμοι, πλάτους 8,0 μ., που περιβάλ-
λουν τον δημιουργηθέντα χώρο πράσινου.
Τη δεκαετία του ’50 η πλατεία Ομονοίας είχε τη μορφή που υπάρχει στο
φωτογραφικό αρχείο του Ι. Γραζιώτη (φωτ. 6,7).
Μεταπολεμικά, στις αρχές της δεκαετίας του 1960 η διαμόρφωση της
πλατείας Ομονοίας αποτελεί συχνό θέμα στα δημοτικά συμβούλια, καθώς
και στις αναφορές των τοπικών εφημερίδων.

13. Τσαπάνου-Κωτσοπούλου Θ.(2002), Η πορεία του ρυμοτομικού σχεδίου πόλης Φλώρινας, Φλώρινα, σ. 34.
14. 19-5-1937, απόφαση Δημοτικού συμβουλίου.

29
 φωτ. 7. Η πλατεία Ομονοίας (1958). Φωτογραφικό αρχείο του Ι. Γραζιώτη.
30
 «Εντελώς νέαν μορφήν θα
λάβη η πλατεία Ομονοίας.
Ήρχισεν η κατεδάφισις των
δύο κτισμάτων επί της πλατείας
Ομονοίας προκειμένου αύτη να
διαμορφωθή. Ήδη η κατεδάφι-
σις συνετελέσθη. Απομένει τώρα
η κατεδάφισις της οικίας Λωζά-
νη, η οποία θα πραγματοποιηθεί
όταν αι τυπικαί διατυπώσεις δια
την λήψιν υπό των δικαιούχων
της επιδικασθείσης αποζημιώσε-
ως περαιωθούν. Η πλατεία θα
λάβη τελείως νέαν μορφήν. Ο
σήμερον υπάρχων δρόμος ο
οποίος οδηγεί απευθείας εις
την οδόν Στ. Δραγούμη θα
καταργηθή εις τρόπον ώστε
ολόκληρος ο χώρος ν΄ αποτε-
λή ενιαίαν πλατείαν. Αντί του
δρόμου αυτού θα διανοιχθή νέος
δρόμος, ο οποίος περιφερειακώς θα διέρχεται προ του
κτιρίου της Στρατιωτικής Λέσχης και θα καταλήγη εις την οδόν Π. Μελά,
στο αρτοποιείον του κ. Χρ. Τόρκου. Τα ήδη υπάρχοντα πάρκα θα αντικα-
τασταθούν δια τριών παραλλήλων παρτέριων, τα οποία εκτός των ανθέων
θα έχουν και καλλωπιστικά δέντρα. Ως πληροφορούμεθα ο κ. Δήμαρχος
μελετά να κατασκευάση επί της πλατείας μόνιμον εξέδραν δια συναυλίας,
ένα περίπτερον καλών τεχνών, πάρκιγκ δια τα αυτοκίνητα, ως και πλούσι-
ον και πρωτότυπον φωτισμόν».

15. Φωνή της Φλωρίνης, 21/4/1962, α.φ. 6.

31
 Τις δύο επόμενες χρονιές (1964-1965) συνεχίζονται τα έργα στην πλα-
τεία Ομονοίας (διαμόρφωση και πλακόστρωση), με συνολικό προϋπολογισμό
170.000 δρχ., και με χρηματοδότηση του Ε.Ο.Τ.
«Ήρχισαν αι εργασίαι διαρρυθμίσεως της κεντρικής πλατείας Ομονοί-
ας, η δαπάνη θα είναι του ύψους των 500.000 δρχ….Ήδη ήρχισεν το ξή-
λωμα του παλαιού πάρκου, παραλλήλως κατασκευάσθησαν εις τον χώρον
του μεγάλου πάρκου μεγάλοι τσιμεντοσωλήνες, οι οποίοι θα χρησιμοποιη-
θούν δια τα αποχετευτικά έργα της πλατείας, μέσω της οδού 25ης Μαρτί-
ου μέχρι της γέφυρας των δημοτικών σχολείων…Ως γνωστόν την εκτέλεσιν
του έργου ανέλαβεν ο εργολάβος κ. Θεοδοσίου, η δε δαπάνη του έργου
θα ανέλθη στο ύψος των 500.000 δραχμών».
Στα έργα αναμόρφωσης και εξωραϊσμού της πλατείας Ομονοίας προ-
στίθεται η κατασκευή σιντριβανιού (πίδακος), αρχικού προϋπολογισμού
60.000 δρχ. και τελικού προϋπολογισμού 200.000 δρχ. (από έσοδα του Δή-
μου 50.000 δρχ. και από δωρεές του Δημοσίου 150.000 δρχ).
Τελικά το έτος 1979 ολοκληρώνεται η κατασκευή πίδακος στην Πλατεία
Γεωργίου Μόδη, (πρώην πλατεία Ομονοίας ως το 1975), συνολικής δαπάνης
1.000.000 δρχ.
Στην ανατολική πλευρά της πλατείας Ομονοίας είχε ήδη κτιστεί το 1962
το κτίριο της Λέσχης Αξιωματικών Φρουράς Φλώρινας (ΛΑΦ), με σχέδια της
τεχνικής υπηρεσίας του στρατού. (ΔΕΜ, Διεύθυνση Έργων Μηχανικών). (σχ.
1,2).

16. Αποπεράτωσις των αρξάμενων από του έτους 1964 έργων: Πλατεία Ομονοίας (78.646+91.835 δρχ).
Το έργο έχει εκτελεστεί κατά τα 3/5 και έχει χρηματοδοτηθεί παρά του ΕΟΤ. Δήμαρχος Αναστάσιος
Σούλας. Αρχεία Ν. Φλώρινας, ΑΕΕ, Δημ., 1.1, ΣΑΕ 14.
17. Φωνή της Φλωρίνης, 25/4/1964, α.φ. 108.
18. Αρχεία Ν. Φλώρινας, ΑΕΕ, Δημ,. 1.1, ΣΑΕ 14.

32
σχ. 1. Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς Φλώρινας (ΛΑΦ), όψη.

σχ. 2. Αξιωματικών Φρουράς Φλώρινας (ΛΑΦ), τοπογραφικό.

33
φωτ. 8. Το ξενοδοχείο ΞΕΝΙΑ (1960-62), Φλώρινα.
2.3. ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ
Μεταπολεμικά, ένα από τα πιο αντιπροσωπευ-
τικά δείγματα του μοντέρνου κινήματος στην αρχιτε-
κτονική αποτελούν τα ξενοδοχεία του Ελληνικού Ορ-
γανισμού Τουρισμού (Ε.Ο.Τ.). Στη δεκαετία του 1950
ο Ε.Ο.Τ. κτίζει σε όλη την Ελλάδα ξενοδοχεία με το
όνομα ΞΕΝΙΑ.
Τα ξενοδοχεία “Ξενία” αποτελούν έκφραση μιας
Ελληνικής Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής διεθνώς ανα-
γνωρισμένης. Λόγω της αρχιτεκτονικής τους αξίας,
του σημαντικού ρόλου που έπαιξαν στην ανάπτυξη
του τουρισμού του νεοσύστατου ελληνικού κράτους
μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο και τον εμφύλιο, της
συμβολής τους στην οικονομία σε εθνικό και τοπικό
επίπεδο, του γεγονότος ότι λειτούργησαν ως κοινω-
νικοί πυκνωτές για τις τοπικές κοινωνίες, τα “Ξενία”
ανήκουν στη σύγχρονη αρχιτεκτονική και πολιτιστική
κληρονομιά και αποτελούν κομμάτι της ιστορίας της
χώρας.

σχ. 3. Ξενοδοχείο ΞENIA Φλώρινας (1960-1962). Κάτοψη ισογείου.

19. Το πρόγραμμα των τεχνικών υπηρεσιών του ΕΟΤ για την ανέγερση των Ξενία ξεκίνησε το 1950 από τον Χ. Σφαέλλο κι εξελίχτηκε την περίοδο 1957-
1967 με τον αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη, ως προϊστάμενο της υπηρεσίας μελετών του οργανισμού. Το εγχείρημα των Ξενία έδωσε μία από τις πιο
σημαντικές ενότητες δημοσίων κτιρίων μεταπολεμικά σχεδιασμένων υπό μια συνολική αρχιτεκτονική θεώρηση.

35
 Πρόκειται για τη σημαντικότερη παραγωγή δημο-
σίων κτιρίων μεταπολεμικά. Στις αρχές της δεκαετίας
του 1950, ο νεοσύστατος Ελληνικός Οργανισμός Του-
ρισμού (Ε.Ο.Τ.) ξεκινά το πρόγραμμα των Ξενία, στο
πλαίσιο της προσπάθειας ανάπτυξης του τουρισμού και
της δημιουργίας “πρότυπων ξενοδοχειακών μονάδων”
υψηλών προδιαγραφών, που θα προσελκύσουν επισκέ-
πτες από όλο τον κόσμο σε ενδιαφέροντες τόπους με
ελλιπή ή ανύπαρκτη μέχρι τότε υποδομή και θα αποτε-
λέσουν πρότυπα και για τον ιδιωτικό τομέα.
Με το πρόγραμμα Ξενία κατασκευάζονται 40 περί-
που κτήρια, τα οποία συγκροτούν ένα Δίκτυο. Περιλαμ-
βάνει ξενοδοχεία, μοτέλ, τουριστικά περίπτερα κ.ά., που
βρίσκονται σε αρχαιολογικούς χώρους (πχ Ολυμπία), σε
νησιά (πχ Άνδρος, Μύκονος), κατά μήκος οδικών αξόνων
(πχ το Ξενία Ναυπάκτου), σε ιαματικές πηγές (πχ Υπά-
τη) και λοιπούς προορισμούς τουριστικού ενδιαφέρο-
ντος. Τα Ξενία χωροθετούνται στο καλύτερο σημείο του
κάθε τόπου από άποψη θέας, σωστού προσανατολισμού,
προσβασιμότητας και μορφολογίας του εδάφους.
Απευθύνονται στους τουρίστες, τους επισκέπτες
αλλά και την τοπική κοινωνία ως χώροι κοσμικών και
πολιτιστικών εκδηλώσεων και συνάντησης των κατοίκων
με τους φιλοξενούμενούς τους.
Μέσα από τα κτίρια αυτά διαμορφώνεται σε ση-
μαντικό βαθμό η σύγχρονη αρχιτεκτονική θεώρηση όπως
20. Περισσότερες πληροφορίες για τα Ξενία βλ. www.sadas-pea.gr,
www.greekarchitects.gr.
36
άλλωστε εκτίμησε το 1962 ο Π. Μιχελής σημειώνοντας
ότι «…τα κτιριακά έργα του Ε.Ο.Τ. προάγουν την εξέ-
λιξιν της Αρχιτεκτονικής εν Ελλάδι.» Είναι γεγονός ότι
τα κτίρια αυτά έχουν τεράστια σημασία για την ελλη-
νική αρχιτεκτονική, καθώς αποτελούν τη σημαντικότερη
παραγωγή δημοσίων κτιρίων μεταπολεμικά, επιτυγχά-
νοντας μέσα από την ένταξη στο ιδιόμορφο και αρχέγο-
νο ελληνικό τοπίο, μια σύγχρονη καθαρή και ειλικρινή
αρχιτεκτονική έκφραση που με συνέπεια ερμήνευσε τις
αρχές του μοντέρνου κινήματος, μέσα από έναν κώδικα
πολιτισμικής εντοπιότητας.
Με προσπάθειες του Φλωρινιώτη Δ. Μακρή, υπουρ-
γού εσωτερικών, αρχίζει να χτίζεται το ΞΕΝΙΑ της Φλώ-
ρινας (1960-1962), στον λόφο του Αγίου Παντελεήμονα,
κοντά στον αρχαιολογικό χώρο της ελληνιστικής πόλης
της Φλώρινας (φωτ. 8). Τα σχέδια υπογράφει ο αρχιτέ-
κτων Γ. Νικολετόπουλος (σχ. 3). Κατά την εκσκαφή των
θεμελίων βρέθηκαν πολλά αρχαία αντικείμενα, που φυ-
λάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Φλώρινας. Το
1975 το ΞΕΝΙΑ αγοράστηκε από τους αδελφούς Τόττη
και λειτούργησε ως το τέλος της δεκαετίας του 1990.
Στο εσωτερικό του ξενοδοχείου υπήρχε ένας ξεχωριστός
ζωγραφικός πίνακας του Γιάννη Μόραλη, τοποθετημένος
στο φουαγιέ – χώρο εστίασης του κτιρίου.
21. www.sadas-pea.gr, Δελτίο τύπου ΣΑΔΑΣ 2003.
22. Μόραλης Γ. (2011), Μουσείο Μπενάκη, σ. 53.
37
 σχ. 4. Ξενοδοχείο ΕΛΛΗΝΙΣ, όψη.

φωτο 9. Το ξενοδοχείο ΕΛΛΗΝΙΣ (1961-62), Φλώρινα.

38
 – Το 1961 εκδίδεται η οικοδομική άδεια της αί-
θουσας κινηματογράφου αδελφών Ιωάννου και Ιωαννί-
δου, στην οδό Παύλου Μελά. Τα αρχιτεκτονικά σχέδια
υπογράφει ο αρχιτέκτων μηχανικός Γ. Χατζηνάκος. Τα
επόμενα χρόνια λειτουργεί και το ξενοδοχείο ΕΛΛΗ-
ΝΙΣ ενώ στο ισόγειο συνέχισε να λειτουργεί ο ομώνυμος
κινηματογράφος έως τη δεκαετία του ’90.
Η αρχική άδεια οικοδομής προέβλεπε την αίθουσα
κινηματογράφου αποτελούμενου από ισόγεια αίθουσα,
σχ. 5α. Ξενοδοχείο ΕΛΛΗΝΙΣ, κάτοψη πλατείας.
μεσοπάτωμα, αποχωρητήρια ανδρών και γυναικών (εξώ-
στου και πλατείας), με σύνολο θέσεων κινηματογράφου
595 {423 (πλατεία) + 172 (εξώστης)} (σχ. 4, 5α, 5β).
Μορφολογικά το κτίριο χαρακτηρίζεται από γεω-
μετρικότητα, συμμετρία και λιτότητα ως προς τα διακο-
σμητικά στοιχεία των όψεών του. Ακολουθεί την τυπολο-
γία των περισσότερων κινηματογράφων που κτίστηκαν
στην Ελλάδα τη δεκαετία του 1960 (φωτ. 9).
σχ. 5β. Ξενοδοχείο ΕΛΛΗΝΙΣ, κάτοψη εξώστη.
39
φωτο 10. Το ξενοδοχείο ΛΥΓΚΟΣ, (1966-69), Φλώρινα
φωτο 11-12. Το ξενοδοχείο ΛΥΓΚΟΣ, είσοδος και λεπτομέρεια της όψης
40
 – Το ξενοδοχείο ΛΥΓΚΟΣ, στη γωνία των οδών
Τ. Ναούμ και Μ. Αλεξάνδρου, ιδιοκτησίας οικογένειας
Ρώμπαπα, εγκαινιάζεται στις 10 Μαρτίου 1969, ενώ η
καφετέρια και το εστιατόριο λειτουργούν ένα χρόνο
νωρίτερα. Πρόκειται για πενταόροφο κτίριο, κτισμένο
από οπλισμένο σκυρόδεμα.
Από το αρχείο της Διεύθυνσης Πολεοδομίας Φλώ-
ρινας, υπάρχουν τα σχέδια του ξενοδοχείου, φέρουν
ημερομηνία έγκρισης από τον ΕΟΤ 20.6.1966, και
έχουν την υπογραφή του αρχιτέκτονα, Διπλωματούχου
Μηχανικού ΕΜΠ, Κωνσταντίνου Καψαμπέλη. (φώτο
10, 11, 12) (σχ. 6, 7, 8, 9, 10).
Η άδεια οικοδομής (αρ. 71/67) αναφέρεται σε πε-
νταόροφο ξενοδοχείο β’ τάξεως, ιδιοκτησίας Μαργα-
ρίτας Ρώμπαπα, δομημένο από οπλισμένο σκυρόδεμα,
πλινθοδομές, ξύλινα κουφώματα, με κεντρική θέρμαν-
ση και αναβατήρα (ανελκυστήρα). Η συνολική επιφά-
νεια των ορόφων είναι 1912,52 τ.μ. και η καλυπτόμενη
επιφάνεια είναι 310,73 τ.μ.
Πρόκειται για το πρώτο 6όροφο (αρχικά 5όροφο,
με παρέκκλιση 6όροφο) κτίσμα της πόλης, την επίβλε-
ψη της κατασκευής του οποίου είχε αναλάβει ο Πολι-
τικός Μηχανικός Μουρατίδης Αλκιβιάδης, με σπουδές
στο Αννόβερο της Γερμανίας.
Μορφολογικά ανταποκρίνεται στις αρχές σχε-
διασμού της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, με τις ζώνες
ανοιγμάτων, την ελεύθερη κάτοψη και την έλλειψη δι-
ακοσμητικών στοιχείων, με εξαίρεση την είσοδο και τη
διαμόρφωση των εξωστών.

41
 σχ. 6.
Ξενοδοχείο ΛΥΓΚΟΣ
ανατολική όψη

42
σχ. 7.
Ξενοδοχείο ΛΥΓΚΟΣ
νότια όψη

43
 σχ. 8 σχ. 9

σχ. 8. Ξενοδοχείο ΛΥΓΚΟΣ, κάτοψη ισογείου

σχ. 9. Ξενοδοχείο ΛΥΓΚΟΣ, κάτοψη ημιόροφου
σχ. 10. Ξενοδοχείο ΛΥΓΚΟΣ, τοπογραφικό διάγραμμα
σχ. 10

44
 – Ο πρώτος θερινός (μετέπειτα χειμερινός) κινηματογράφος
της Φλώρινας, σύμφωνα με τα σχέδια και την τεχνική έκθεση
που υπάρχουν στο αρχείο της Διεύθυνσης Πολεοδομίας, ήταν ο
κινηματογράφος Ολύμπιον, στην οδό Αρχιμανδρίτου Παπαθα-
νασίου.
Οι αρχικές οικοδομικές άδειες (9/1956 και 8/1957) εκ-
δόθηκαν για χρήση θερινού κινηματογράφου και στη συνέχεια
έγινε η μετατροπή του σε χειμερινό με την οικοδομική άδεια
18/1958. Στην τεχνική έκθεση που συνοδεύει την άδεια οικο-
δομής αναφέρεται:
«Προβλέπεται η εκτέλεσις των κά-
τωθι οικοδομικών εργασιών: διαμόρφω-
σις του γηπέδου ώστε να σχηματισθεί η
ανοικτή πλατεία με επίπεδη επιφάνεια
και μικράν κλίσην, συμπλήρωσις των
τοίχων περιφράξεως μέχρι ύψους 2,00
μ., κατασκευή της σκηνής. Η φέρου-
σα κατασκευή του τμήματος θαλάμου
προβολής προβλέπεται δια σκελετού εξ’
ωπλισμένου σκυροδέματος ενώ οι τοί-
χοι πληρώσεως δια πτοπλινθοδομής. Εν
Φλωρίνη τη 15/06/58. Ο συντάξας μηχα-
νικός Χ. Καρβουνιάρης».

Ο κινηματογράφος σταμάτησε να λειτουργεί τη δεκαε-

τία του 1980. Σήμερα έχει χρήση πολυκαταστήματος – σούπερ
μάρκετ.

45
45
 φωτ. 13, 14. Το υποκατάστημα της Τράπεζας της Ελλάδας, (1957-60).
46
2.4. ΤΡΑΠΕΖΕΣ

Ένα από τα πιο αξιόλογα

δείγματα μοντέρνας αρχιτεκτο-
νικής αποτελεί το κτίριο του
υποκαταστήματος της Τράπε-
ζας της Ελλάδας, στη συμβο-
λή των οδών Μ. Αλεξάνδρου -
Κρέσνας. (φωτ. 13,14).
Η οικοδομική άδεια είναι
η 12/57. Πρόκειται για διώροφο
κτίριο, αρκετά μεγάλου ύψους,
το οποίο περιλάμβανε το υπο-
κατάστημα της τράπεζας στο
ισόγειο και την κατοικία του
διευθυντή στον όροφο.

47
 φωτ. 15. Το υποκατάστημα της ΑΤΕ (1965-66), Φλώρινα.
48
 Στο αρχείο της Διεύθυνσης Πολεοδομίας Ν.Α.
Φλώρινας, υπάρχουν τα σχέδια του κτιρίου του υποκα-
ταστήματος της Αγροτικής Τράπεζας Ελλάδος (ΑΤΕ),
καθώς και οι οικοδομικές άδειες. Εκδόθηκαν δύο οι-
κοδομικές άδειες, η πρώτη με αριθμό 17/1965, ως ισό-
γεια οικοδομή με υπόγειο και η δεύτερη με αριθμό
10/66, ως προσθήκη 1ου ορόφου. Την αρχιτεκτονική
μελέτη και επίβλεψη είχαν αναλάβει η αρχιτέκτων μη-
χανικός, υπάλληλος της Αγροτικής τράπεζας Ελλάδος,
Αλκυόνη - Ελένη Μαρμαρίδη και ο Παναγιώτης Μέν-
τζος. (σχ. 11α, 11β, οικ. αδειες)
Το κτίριο της ΑΤΕ οικοδομήθηκε στην οδό Ταγμ.
Σωτηρίου, σε κεντρικό τμήμα της πόλης, με επιφάνεια
οικοδομής 308,83 τ.μ.. Πρόκειται για ένα ορθογωνικού
σχήματος κτίσμα, λιτό, γεωμετρικό, χαρακτηριστικό
δείγμα της μοντέρνας μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής σχ. 11α, 11β. Οικοδομικές άδειες της ΑΤΕ.
στην Ελλάδα (φωτ. 15).
Τέλος, πρέπει να αναφερθεί το κτίριο του υποκα-
ταστήματος της ΕΤΕ στο Αμύνταιο Φλώρινας, σε σχέ-
δια των Π. Καραντινού και Π. Μέτζιου (α.α. 38/1964).

23. Από το αρχείο της Διεύθυνσης πολεοδομίας – χωροταξίας Ν.Α. Φλώρινας.

49
50 φωτ. 16. Το Γυμνάσιο Θηλέων Φλώρινας (1ο Λύκειο Φλώρινας) (1960-62).
2.5. ΣΧΟΛΕΙΑ (ΓΥΜΝΑΣΙΑ)
Από το σύνολο της μεταπολεμικής μοντέρνας αρ-
χιτεκτονικής στην Ελλάδα, τα σχολεία βρίσκονται στο
επίκεντρο του ενδιαφέροντος και αποτελούν τα κατεξο-
χήν κτίρια στα οποία εκφράζονται στοιχεία του μοντερ-
νισμού.
Οι προσπάθειες για την ανέγερση του κτιρίου του
Γυμνασίου της Φλώρινας (Θηλέων), ξεκινούν αμέσως
μετά τον πόλεμο, στις αρχές της δεκαετίας του 1950.
Στα πρακτικά της επιτροπής Ταμείου Ανεγέρσεως Διδα-
κτηρίων Φλώρινας (ΤΑΔΦ), του έτους 1955 διαβάζουμε:
– Στις 25-2-1955 (πρακτικό 4/55) συνήλθεν η
επιτροπήν του ΤΑΔΦ και αποφάσισε επί των κάτωθι
θεμάτων: Καταβολήν 300 δρχ. δι΄ εκτύπωσιν σχεδι-
αγράμματος του υποδειχθέντος οικοπέδου δια την
ανέγερσιν Γυμνασίου.
– Στις 4-8-1955 (πρακτικό 10/55) συνήλθεν
η επιτροπήν του ΤΑΔΦ και αποφάσσεν την ψήφισιν
αναλόγου δαπάνης δια την ισοπέδωσιν του επιλε-
γέντος οικοπέδου δια την ανέγερσιν του Γυμνασίου
(2.000 δρχ).
– Στις 14-4-56 (πρακτικό 6/56) αποφασίζεται
η απαλλοτρίωσις εκτάσεως 1.100 τ.μ. δια την απο-
περάτωσιν του επιλεγέντος οικοπέδου του Γυμνα-
σίου, καθώς και η έγκρισις δαπάνης 170 δρχ. δια
την εκτύπωσιν συμπληρωματικού σχεδιαγράμματος
του οικοπέδου του Γυμνασίου όπερ τυγχάνει απα-
ραίτητο εις την τεχνικήν υπηρεσίαν του Υπουργείου
Παιδείας δια την σύνταξιν της μελέτης δια την ανέ-
γερσιν του Γυμνασίου.
Τελικά η ανέγερση του κτιρίου του Γυμνασίου Φλώ-
ρινας (σημερινό 1ο Λύκειο Φλώρινας) αρχίζει το 1960
και ολοκληρώνεται το 1962, σύμφωνα με την ανάγλυφη
μαρμάρινη πλάκα που υπάρχει στην πρόσοψη του κτι-
ρίου (φωτ. 16, 17).
Το μοντέρνο κίνημα ανταποκρίνεται στο νέο ιδεο-
λογικό ρεύμα του εκσυγχρονισμού και παράλληλα της
λειτουργικότητας, οικονομίας, ταχύτητας της κατασκευ-
ής και αξιοποίησης των νέων τεχνικών δυνατοτήτων. Τα
κτίρια εκπαίδευσης που κτίστηκαν το διάστημα 1950-
1970 ακολουθούν μια τυπολογία που χαρακτηρίζεται
από την εν σειρά διάταξη των αιθουσών, προσανα-
τολισμένα προς τον νότο, με τον διάδρομο στο πίσω
μέρος του κτιρίου, όπου συνήθως βρίσκονται και οι
βοηθητικοί χώροι (τουαλέτες, αποθήκες, κλπ.). Μορ-
φολογικά τα βασικά στοιχεία των όψεων είναι τα με-
γάλα ανοίγματα (ζώνες ανοιγμάτων), η οριζοντιότητα
και η συμμετρία.
24. Στις 31-5-1956 (πρακτικό 7/56) αποφασίζεται να αποσταλεί έγγραφον εκ
μέρους της επιτροπής του ΤΑΔΦ προς τον Σύλλογον προς Διάδοσιν των
Ελληνικών γραμμάτων εις Αθήνα, με τα κάτωθι στοιχεία: 1. Αγοραστής
του οικήματος της οικοκυρικής σχολής Φλωρίνης θα είναι το ΤΑΔΦ, 2. Το
ΤΑΔΦ θα έχει εις χείραν του δρχ. 400.000 περίπου εξ΄ εκποιήσεως της
ακινήτου περιουσίας του. 3. Πόσες δραχμές θα ζητήσει ο Σύλλογος δια
την πώλησιν της Οικοκυρικής σχολής και με ποιες ευκολίες πληρωμής.
51

Στα αρχιτεκτονικά σχέδια που υπάρχουν στα Γ.Α.Κ.
(Αρχεία Ν. Φλώρινας) απεικονίζονται οι κατόψεις, οι το-
μές και οι όψεις του Γυμνασίου της Φλώρινας, που επι-
βεβαιώνουν την παραπάνω τυπολογία και ρυθμολογία.
Την ακαδημαϊκή χρονιά 1962-1963 λειτουργούν
στην Φλώρινα τρία γυμνάσια, το γυμνάσιο θηλέων (41
απόφοιτοι), το γυμνάσιο αρρένων (29 απόφοιτοι) και
το οικονομικό γυμνάσιο (2 απόφοιτοι).
52
φωτ. 17. Το Γυμνάσιο Αρρένων (1ο Γυμνάσιο Φλώρινας) , (1960-62).
Το 1963 ιδρύεται στην πόλη της Φλώρινας το
πρώτο ιδιωτικό γυμνάσιο, σύμφωνα και με την δημο-
σίευση στον τοπικό τύπο, ενώ το 1966 λειτουργούν 4
γυμνάσια: το Α΄ Γυμνάσιο αρένων, το Β΄ Γυμνάσιο, το
Γυμνάσιο Θηλέων και το ιδιωτικό.
25. Αρχεία Ν. Φλώρινας, ΑΒΕ 110, ΣΑΕ 1, Φωνή της Φλωρίνης,
15/6/1962.
2.6. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΛΩΡΙΝΑΣ

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 τίθεται το θέμα

ίδρυσης και κατασκευής ενός μουσείου στην πόλη της Φλώρι-
νας, με την παραχώρηση οικοπέδου του Δήμου στην περιοχή
του σιδηροδρομικού σταθμού.
Με την υποστήριξη του βουλευτή Φλώρινας και υπουρ-
γού Δ. Μακρή, προωθείται το θέμα ανέγερσης του μουσείου
και ήδη από το 1962 «επρογραμματίσθη η ανέγερσις Γε-
νικού Μουσείου εν Φλωρίνη προς έναρξιν της ανοικοδο-
μήσεως του οποίου αναμένεται η παραχώρησις οικοπέ-
δου».
Τον Απρίλιο του 1962 επισκέπτεται τη Φλώρινα ο
καθηγητής Κ. Βακαλάκης για να εξετάσει την δυνατό-
τητα ανέγερσης μουσείου στην πόλη, και τον Ιούλιο του
1962 έρχονται στην πόλη της Φλώρινας ο γενικός διευ-
θυντής αρχαιοτήτων κ. Παπαδημητρίου και ο έφορος
αρχαιοτήτων κ. Μακαρόνας, προκειμένου να εξετά-
σουν το θέμα και την παραχώρηση οικοπέδου για το
μουσείο. Οι δύο αρχαιολόγοι μαζί με τον νομάρχη κ.
Μάτσο και τον τέως υπουργό κ. Μόδη επισκέπτονται τον παραχω-
ρούμενο από το Δήμο χώρο.
Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους (1962) ο Δήμος παραχωρεί οριστικά οικόπεδο για το μουσείο
«παρά τον σιδηροδρομικόν σταθμόν δια την ανέγερσιν του μεγαλοπρεπούς κτιρίου του Μουσείου,
και συνεκροτήθη επιτροπή εκ των κ.κ. Μητσάκη, Κωνσταντινίδη και Οικονομίδη δια την εκτίμησιν του
οικοπεδου».

26. Εφημ. Φωνή της Φλωρίνης, 9/6/1962, α.φ. 13.

27. Εφημ. Φωνή της Φλωρίνης, 6/10/1962, α.φ. 30.

53
 Το Σεπτέμβριο της επόμενης χρονιάς (21/9/1963)
δημοπρατείται στην Αθήνα το έργο ανέγερσης του μου-
σείου, το οποίο, «από εθνικής απόψεως έχει τεραστίαν
σημασίαν, δεδομένου ότι εις τούτο θα συγκεντρωθούν
τα αρχαιολογικά ευρήματα του νομού, το λαογραφικόν
υλικόν, ως και ό,τι αφορά τον μακεδονικόν Αγώνα».
Η πρώτη δημοπρασία είναι άγονη, ακολουθεί η
δεύτερη και οι εργασίες κατασκευής του μουσείου ξε-
κινούν την επόμενη χρονιά. Το έργο ολοκληρώνεται το
Σεπτέμβριο του 1965.

28. Αρχεία Ν. Φλώρινας, ΑΒΕ 110, ΣΑΕ 1, 2.

54
2.7. Φ.Ο.Ο.Φ.

Ο Φυσιολατρικός Όμιλος Ορειβασίας Φλώρινας (Φ.Ο.Ο.Φ.)

αποφασίζει το 1962 την κατασκευή «φυσιολατρικής καλύβης»,
στο λόφο του Αγίου Παντελεήμονα, και στη θέση «βράχος του
Λύγκου». Τον Αύγουστο του 1962 ο μηχανικός Γ. Σπυριδάκης
«προχωρεί εις την σύνταξιν του αρχιτεκτονικού σχεδίου…η
όλη δαπάνη υπολογίζεται ότι θα ανέλθη εις 250.000 δρχ».
Το κτίριο επρόκειτο να ανεγερθεί σε οικόπεδο που πα-
ραχώρησε το μέλος του Φ.Ο.Ο.Φ., και γνωστός φλωρινιώτης
φαρμακοποιός Μ. Δοσίου. Τον Νοέμβριο του 1962 τίθενται
τα θεμέλια του τουριστικού περιπτέρου «επί του βράχου
του Λύγκου…Θα ήτο παράλειψιν εάν δεν σημειούτο ότι το
περίπτερον θα ανεγερθή επί οικοπέδου, δωρηθέντος υπό
του φαρμακοποιού κ. Μιχ. Δοσίου και ότι την αρχιτεκτο-
νικήν μελέτην του εξεπόνησεν ο μηχανικός κ. Γεώργιος
Σπυριδάκης».
Ένα πολύ ενδιαφέρον σκίτσο της πρόσοψης του υπό
ανέγερση κτιρίου έχει δημοσιευτεί στο εξώφυλλο της εφημε-
ρίδας Φωνή της Φλωρίνης (1962).
Τον Ιούνιο του 1963, ελλείψει οικονομικών πόρων, το
συμβούλιο του Φ.Ο.Ο.Φ. αναμένει τη χορήγηση 50.000 δρχ
από τον ΕΟΤ και ζητάει από τον Δήμο πρόσθετη οικονομι-
κή βοήθεια, προκειμένου να συνεχιστούν οι εργασίες κατα-
σκευής του τουριστικού περιπτέρου.

29. Αρχεία Ν. Φλώρινας, ΑΒΕ 110, ΣΑΕ 1, 2 Φωνή της Φλωρίνης, 11/8/1962
30. Αρχεία Ν. Φλώρινας, ΑΒΕ 110, ΣΑΕ 1, 2 Φωνή της Φλωρίνης, 24/11/1962

55
 Μετά από αρκετή καθυστέρηση, το Μάρ-
τιο της επόμενης χρονιάς (1964) αρχίζει η κα-
τασκευή του περιπτέρου, με βάση το σχέδιο
του μηχανικού Γ. Σπυριδάκη, ενώ την επίβλε-
ψη και διεύθυνση των εργασιών αναλαμβάνει
δωρεάν ο εργολάβος Κυρ. Κωνσταντινίδης.
Το Μάρτιο του 1966 διατίθενται 250.000
δρχ. για την αποπεράτωσή του και τελικά το
έργο ολοκληρώνεται το Σεπτέμβριο του 1971.

56
2.8. ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΕΣ

Οι οικοδομές της Φλώρινας κατά τον μεσο-

πόλεμο αλλά και τα μεταπολεμικά χρόνια (δεκα-
ετία 1950) διαμορφώνονται συνήθως με πέτρινη
θεμελίωση, πέτρινο ημιυπόγειο και οπτοπλινθο-
δομή στην ανωδομή. Τα πατώματα διαμορφώ-
νονται ξύλινα, με εξαίρεση τους υγρούς χώρους
(κουζίνα, λουτρό). Τα τούβλα αρχίζουν να αντι-
καθίστανται σταδιακά καθώς αρχίζει η χρήση
του οπλισμένου σκυροδέματος, το οποίο ήδη
χρησιμοποιούνταν σαν υλικό στα δημόσια κτί-
ρια μετά το 1930. Η στέγη των μεταπολεμικών
οικοδομών συνεχίζει να διαμορφώνεται με ξύλι-
νο σκελετό, ανεξάρτητα από την τεχνολογία της
κατασκευής και τα υλικά δομής.
Στις αρχές της δεκαετίας 1950 διακρίνονται
ορισμένες νεωτεριστικές τάσεις στη μορφολο-
γία των όψεων. Το art-decó αποτελεί την πιο
συχνή έκφραση του μοντερνισμού στην πόλη,
συνυπάρχοντας με τις νέο-εκλεκτικιστικές και
νεοκλασικές εκφράσεις των περισσότερων οικο-
δομών της πόλης. (Οικοδομή Ν. Χάσου – Στεφ.
Δραγούμη, 1950) (φωτ. 18). Οι πρώτες οικοδομι-
κές άδειες που εκδίδονται αφορούν ανακατα-
σκευές / κατασκευές διόροφων κατοικιών που
είχαν βομβαρδιστεί κατά τον πόλεμο.

φωτ. 18. Οικοδομή οδών Ν. Χάσου – Στεφ. Δραγούμη, (1950).

57
 Στο αρχείο της Δ/νσης Πολεοδομίας - Χωροταξίας
ειδικότερα αναφέρονται:
– α.α. 6/17-8-1951: οικία Σ. Βογιατζή, οδός Παύλου
Μελά 25, ανακατασκευή: εκσκαφή, λιθοδομή υπογείων,
οπτοπλινθοδομή δι΄ ασβεστοκονίας, στέγη, κατασκευή
οροφής, πατωμάτων, επιχρίσματα δι΄ ασβεστοκονίας.
Δαπάνη: 13.650.000 δρχ.
– α.α. 7/20-8-1951: Βομβόπληκτος οικία Ν. Μού-
ζα, οδός Παύλου Κύρου, ανακατασκευή: εκσκαφή, λι-
θοδομή υπογείων, οπτοπλινθοδομή δι΄ ασβεστοκονίας,
στέγη, κατασκευή οροφής, πατωμάτων, επιχρίσματα
δι’ ασβεστοκονίας. Δαπάνη: 17.000.000 δρχ.
– α.α. 11/6-9-1951: οικοδομή αδελφών Στέφανου
και Σωτήριου Πατσούρη, οδός Παύλου Μελά 42, δα-
πάνη: 24.800.000 δρχ.
Το πρώτο κτίριο με βιομηχανική χρήση (παραγωγή
ηλεκτρικού ρεύματος) είναι αυτό της οικογένειας Κοεμ-
τζόπουλου, στην περιοχή του σιδηροδρομικού σταθμού.
– α.α. 14/17-10-1951: αποθήκη αδελφών Κοεμτζό-
πουλου, εις το οικόπεδον του εν Φλωρίνη εργοστασί-
ου παραγωγής ηλεκτρισμού. Μονόροφον μετά πλακός
οροφής εξ ωπλισμένου σκυροδέματος πάχους 16 εκ.
εδραζόμενον επί των δύο μεγαλύτερων πλευρών. Τοι-
χοποιία της λιθοδομής μετ΄ ασβεστοκονιάματος, κου-
φώματα εκ ξυλείας Σουηδίας.
– α.α. 83/27-4-53: οικοδομή Δημητρίου Στέφανου,
οδός Γυμναστηρίου, επιβλέπων Δ. Στυλιάδης, εμπειρο-
τέχνης αρχιτέκτων, δαπάνη: 55.000.000 δρχ.
58
– α.α. 88/16-5-53: οικοδομή Μ. Μεκάση, οδός
Παπακωνσταντίνου Νερέτης, επιβλέπων Δ. Κορτσά-
ρης, πολ. Υπομηχανικός, δαπάνη: 67.000.000 δρχ.
– α.α. 93/27-5-53: οικοδομή Φανής Ασίκη, οδός
Παύλου Μελά.
– α.α. 118/28-7- 53: οικοδομή Αν. Χαρίση, οδός
Σίνη Κοντογούρη και Τζαβέλα, δαπάνη: 40.000.000
δρχ., (τεχνική έκθεση Δ. Στυλιάδη).
– α.α. 11/1954: διόροφη οικοδομή Αθ. Γούναρη,
οδός Π. Μελά και Α. Παπαθανασίου.
– α.α 20/1954: ημιδιόροφη οικία Γ. Πιτόσκα, οδός
Σίνη Κοντογούρη και Τ. Σωτηρίου. (φωτο 19).
Από τα πρώτα κτίρια με ειδική χρήση είναι η Κλι-
νική Μιχαήλ Αγγελή (1954), οδός Αρριανού 3, εν Φλω-
ρίνη, το οποίο περιγράφεται ως εξής:
Κτίριον διόροφον μετά μικρού τμήματος ημιυπό-
γειου, ο κάτω όροφος εμελετήθη ως κλινική, ο άνω
όροφος ως κατοικία ιατρού, και το μικρόν υπόγειον
ως βοηθητικό της κλινικής.
Οικοδομική: τοίχοι, θεμέλια: λιθοδομή, ανωδομή:
οπτοπλινθοδομαί, δάπεδα κλινικής: άπαντα μωσα-
ϊκά, κατοικίας ξύλινα, βοηθητικών μωσαϊκά, στέγη
ξύλινη, πατώματα μικτά πλάκες και ξύλινα, κουφώ-
ματα: ξύλινα, επικεράμωσις δια γαλλικών κεράμων.
Εν Φλωρίνη τη 15/10/54. Ο συντάξας μηχανικός Χ.
Καρβουνιάρης.
 φωτ. 19. Ημιδιόροφη οικία Γ. Πιτόσκα,
οδός Σίνη Κοντογούρη και Τ. Σωτηρίου (1954)

φωτ. 20. Τριώροφη οικοδομή

ιδιοκτησίας Γ. Λαλαγιάννη (κλινική) (1959)

Ακολουθεί η τριώροφη οικοδομή ιδιοκτησίας Γ.

Λαλαγιάννη, που λειτούργησε επίσης ως κλινική.
(φωτο 20).
- Οικοδομή τριώροφη (α.α 11/1959), ιδιοκτησίας
Γ. Λαλαγιάννη, μηχανικός Γ. Καραγιάννης.
Από το τέλος της δεκαετίας 1950 αρχίζει η συ-
στηματική χρήση του οπλισμένου σκυροδέματος σε
όλες τις πολυόροφες οικοδομές, σύμφωνα με τους οι-
κοδομικούς κανονισμούς της εποχής.

59
Μ ΕΤΑΠΟΛΕΜ ΙΚΗ Α Ρ ΧΙΤ ΕΚ Τ Ο ΝΙΚ Η Τ ΗΣ ΦΛ Ω Ρ ΙΝΑ Σ ( 1 9 50 -1 9 7 0 ) 59
 Την επόμενη χρονιά (1960) εκδίδεται η οικοδομική
άδεια κατασκευής του τριόροφου κτιρίου του Ο.Τ.Ε.
Φλώρινας.
- Οικοδομή Τηλεφωνικού Κέντρου Φλώρινας
(ΟΤΕ) (α.α.1/1960), γωνία οδών Τυρνόβου – Μεγα-
ρόβου. (σχ. 12, 13, 14) (φώτο 21). Στο κτίριο έγινε το 1970
προσθήκη β΄ ορόφου με σχέδια του αρχιτέκτονα μηχα-
νικού Α. Σπηλιόπουλου.
Την ίδια δεκαετία κατασκευάζονται αρκετές τρι-
ώροφες οικοδομές στο κέντρο της πόλης, όπως οι:
– Οικοδομή (α.α. 27/60), ιδιοκτησίας Γ. Πολατίδου,
οδός Καπετάν Κώττα, μηχανικός Χ. Καρβουνιάρης
– Οικοδομή ιδιοκτησίας αδελφών Π. Αλεξίου – Δή-
μου (α.α. 39/1960), οδός Σαρανταπόρου – Παύλου Μελά
– Οικοδομή (α.α. 90/1960), ιδιοκτησίας Γ. Λού-
στα, υπομηχανικός Ν. Φαρσάρης
– Προσθήκη οικοδομής (α.α. 89/1960), Αλ. Σιάμ-
κουρη, οδός Π. Μελά, μηχανικοί Χ. Καρβουνιάρης – Χ.
Νάσης.

σχ. 12. Οικοδομή Τηλεφωνικού Κέντρου Φλώρινας (Ο.Τ.Ε.) (1960),

τοπογραφικό.
απέναντι σελ. σχ. 13. Οικοδομή Τηλεφωνικού Κέντρου Φλώρινας
(ΟΤΕ) (1960), ανατολική όψη.
απέναντι σελ. σχ. 14. Οικοδομή Τηλεφωνικού Κέντρου Φλώρινας
(ΟΤΕ) (1960), βόρεια όψη.
απέναντι σελ. φωτ. 21. Το κτίριο του Ο.Τ.Ε.
σχ. 12

60
σχ. 13

σχ. 14

61
 – ΕΒΕ, Εμπορικόν και
Βιομηχανικόν Επιμελητήριον
Φλωρίνης (1961). Κτίριον ΕΒΕ
και Πνευματικής Εστίας Φλωρί-
νης, 12-10-1961 (σχ. 15-18).
– Άδεια οικοδομής (α.α.
38/1962) διόροφης οικοδομής,
ιδιοκτησίας Αλεξάνδρας Αμ-
βράση, οδός Μ. Αλεξάνδρου –
πλατεία Ομονοίας, μηχανικός
Αλκιβιάδης Μουρατίδης, (σχ.
19,20, οικοδ. άδεια) (φωτ. 22).
– Άδεια οικοδομής (α.α.
40/1962) μονόροφης οικοδομής
με υπόγειο, ιδιοκτησίας Αικατε-
ρίνης Γρίβα και Ιορ. Παπαδό-
πουλου, μηχανικός Αλκιβιάδης
Μουρατίδης.
Οι πρώτες τετραόροφες πο-
λυκατοικίες της Φλώρινας κτί-
ζονται το 1963 και το 1964:
– Οικοδομή Ευαγγέλου Τέ-
γου - Μιχαήλ Τέγου - Γεωργίου
Τέγου, οδός Στεφάνου Δραγού- σχ. 15. ΕΒΕ, Εμπορικόν και βιομηχανικόν επιμελητήριον Φλωρίνης, (1961)
μη, 10-1-1963, μηχανικός Γεώρ-
γιος Σπυριδάκης.

62
σχ. 16. ΕΒΕ, (1961), κάτοψη ισογείου
σχ. 17. ΕΒΕ, (1961), κάτοψη 1ου ορόφου
σχ. 18. ΕΒΕ, (1961), κάτοψη 2ου ορόφου

63
 σχ. 19. Οικοδομή Αλ. Αμβράση, (1962), τοπογραφικό
σχ. 20. Οικοδομή Αλ. Αμβράση, (1962), κάτοψη ισογείου
σχ. 21. Αλ. Αμβράση, (1962), κάτοψη ορόφου
φωτ. 22. Οικοδομή ιδιοκτησίας Αλεξάνδρας Αμβράση,
οδός Μ. Αλεξάνδρου – πλατεία Ομονοίας (1962)

64
 – Οικοδομή Αδελφών Πατσούρη, οδός Π.
Μελά, 27-4-1963, μηχανικός Κωνσταντίνος
Γιαννακόπουλος (σχ. 21)
– Προσθήκη ρετηρέ οικοδομής Ελισά-
βετ Κωνσταντινίδου - Φανής Ουγιαρίδου και
Αφών Τσώκα, Οδός Μοριχόβου, Ιούνιος 1968,
Πολιτικός Μηχανικός Αλκιβιάδης Μουρατίδης
– Άδεια οικοδομής (α.α. 2/1967) Χρήστου
Βοσκόπουλου, στην οδό 7ης Νοεμβρίου, μηχα-
νικός Αλκιβιάδης Μουρατίδης
– Άδεια 4όροφης οικοδομής (α.α. 61/67)
Λ. Γουμπέρη, οδός Ν. Χάσου
– Άδεια οικοδομής Αθ. Παπαθανασίου
και Ιωάν. Κυρίτση, στην οδό Παύλου Μελά -
Σαρανταπόρου, αρχική άδεια 1961, μηχανικός
Γ. Χατζηνάκος. Προσθήκη ορόφου 1968, μηχα-
νικός Σιούτης Στέφανος, (φωτ. 23), (σχ. 22-25)
– Άδεια οικοδομής (1970) Χρήστου Βο-
σκόπουλου, στην οδό Ιωάννη Άρτη (πρώην
Μοναστηρίου), μηχανικός Αλκιβιάδης Μουρα-
τίδης
Σταδιακά επέρχεται μια απόλυτη τυπο-
ποίηση της μορφής των πολυκατοικιών που
δημιουργεί σύνολα με ενότητα ενός λιτού αλλά
πτωχευμένου μοντερνισμού.

σχ. 21. Οικοδομή ιδιοκτησίας Αφων Πατσούρη, οδός Π. Μελά, πρόσοψη

65
σχ. 22. Οικοδομή Αθ. Παπαθανασίου και Ιωάν. Κυρίτση,
αρχική άδεια 1961, προσθήκη ορόφου το 1968, τοπογραφικό,
σχ. 23. Οικοδομή Αθ. Παπαθανασίου και Ιωάν. Κυρίτση,
κάτοψη ισογείου
σχ. 24. Οικοδομή Αθ. Παπαθανασίου και Ιωάν. Κυρίτση,
κάτοψη ορόφου

66
 σχ. 25. Οικοδομή Αθ. Παπαθανασίου και Ιωάν. Κυρίτση,
κάτοψη ορόφου

φωτ. 23. Οικοδομή Αθ. Παπαθανασίου και Ιωάν. Κυρίτση,

οδός Παύλου Μελά - Σαρανταπόρου
(άδεια 1961, προσθήκη ορόφου το 1968)

Από τον αριθμό των οικοδομικών αδειών που εκδόθηκαν

κατά την εικοσαετία 1950-1970 (Πιν. 2) συμπεραίνουμε τα εξής:
1. Ραγδαία αύξηση των οικοδομικών αδειών τη χρονιά 1953
(143 άδειες),
2. Βαθμιαία αύξηση των αδειών κατά τη δεκαετία 1960-
1970, με μέγιστο αριθμό οικοδομικών αδειών τη χρονιά 1968
(121 άδειες),
3. Κατά την τριετία 1967-1970 κτίζονται οι περισσότερες
πολυκατοικίες της πόλης (συνολικά 25).

31. Βοσκοπούλου Χ., (2008), Ο φωτογράφος Ι. Γραζιώτης, Μουσείο σύγ-

χρονης τέχνης Φλώρινας, 5.12.2008-4.1.2009, Φλώρινα, Βοσκοπούλου Χ.,
(2010), Η μεταπολεμική αρχιτεκτονική της Φλώρινας, περ. Αυλαία.
67
68
3. ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΕΣ ΑΔΕΙΕΣ (1951 - 1970) 
– α.α. 6/17-8-1951, Οικία Σ. Βογιατζή, οδός Παὐλου
Μελά 25
– α.α. 7/20-8-1951, Βομβόπληκτος οικία Ν. Μούζα, οδός
Παύλου Κύρου
– α.α. 11/6-9-1951, Οικοδομή αδελφών Στέφανου και
Σωτήριου Πατσούρη, οδός Παύλου Μελά 42
– α.α. 14/17-10-1951, Αποθήκη αδελφών Κοεμτζόπου-
λου, εις το οικόπεδον του εν Φλωρίνη εργοστασίου
παραγωγής ηλεκτρισμού
– α.α. 83/27-4-53, Οικοδομή Δημητρίου Στέφανου, οδός
Γυμναστηρίου, επιβλέπων Δ. Στυλιάδης
– α.α. 88/16-5-53, Οικοδομή Μ. Μεκάση, οδός Παπα-
κωνσταντίνου Νερέτης, επιβλέπων Δ. Κορτσάρης, πολ.
Υπομηχανικός
– α.α. 93/27-5-53, Οικοδομή Φανής Ασίκη, οδός Παύ-
λου Μελά
– α.α. 118/28-7-53, Οικοδομή Αν. Χαρίση, οδός Σίνη Κο-
ντογούρη και Τζαβέλα. (τεχνική έκθεση Δ. Στυλιάδη)
– Οικοδομή Π. Λιατόπουλου και Ι. Αιδινίου, οδός Β. Φι-
λίππου 52, 27-8-1958, πολιτικός υπομηχανικός Νίδας
Θεοδοσίου
– α.α 11/1959, Οικοδομή τριόροφη ιδιοκτησίας Γ. Λαλα-
γιάννη, μηχανικός Γ. Καραγιάννης
32. Άρχείο Διεύθυνσης Πολεοδομίας - Χωροταξίας Ν.Α. Φλώρινας.
– α.α 20/1959, Οικοδομή ιδιοκτησίας Ευάγγελου
Τυρπένου, οδός Αβέρωφ και Παπαπέτρου, πολιτι-
κός μηχανικός Οδυσσέας Κοντούρης
– α.α 23/1959, Οικοδομή (α.α. 23/1959), ιδιοκτησί-
ας Δημ. Τσουκανάρη, οδός Αναπήρων, υπομηχανι-
κός Ν. Φαρσάρης
– α.α 31/1959, Ισόγειο κατάστημα (α.α. 31/1959),
ιδιοκτησίας Αλκιβιάδου Βόσδου και Σταύρου
Γουλάπτση, οδός Ν. Χάσου, μηχανικός Ν. Γιαννε-
τάκης
– α.α. 43/1959, Οικοδομή ημιδιόροφη ιδιοκτησίας
Μιχαήλ Στυλιάδη
– α.α. 44/1959, Οικοδομή ισόγεια με υπόγειο, ιδιο-
κτησίας Ιωάννη Αργυρόπουλου, οδός Αρριανού
11, μηχανικός Ν. Γιαννετάκης
– α.α. 45/1959, Οικοδομή διόροφη με υπόγειο ιδιο-
κτησίας Παπαθεοδώρου Δελίμα, οδός Αρχ. Παπα-
θανασίου, πολιτικός μηχανικός Άλκης Έξαρχου
– α.α. 1/1960, Οικοδομή Τηλεφωνικού Κέντρου
Φλώρινας (ΟΤΕ) γωνία οδών Τυρνόβου - Μεγαρό-
βου. Στο κτίριο έγινε το 1970 προσθήκη β΄ ορόφου
με σχέδια του αρχιτέκτονα μηχανικού Α. Σπηλιό-
πουλου
69
σχ. 26-27. Προσθήκη ρετηρέ οικοδομής Ελισάβετ Κωνσταντινίδου – Φανής Ουγιαρίδου και Αφών Τσώκα, κάτοψη και όψη

70
– α.α. 27/1960, Οικοδομή ιδιοκτησίας Γ. Πολατίδου,
οδός καπετάν Κώττα, μηχανικός Χ. Καρβουνιάρης
– α.α. 39/1960, Οικοδομή αδελφών ιδιοκτησίας Π. Αλε-
ξίου - Δήμου, οδός Σαρανταπόρου - Παύλου Μελά
– α.α. 89/1960, Προσθήκη οικοδομής Αλ. Σιάμκουρη,
οδός Π. Μελά, μηχανικοί Χ. Καρβουνιάρης - Χ. Νάσης
– α.α. 90/1960, Οικοδομή ιδιοκτησίας Γ. Λούστα, υπο-
μηχανικός Ν. Φαρσάρης
– Κτίριον ΕΒΕ και Πνευματικής Εστίας Φλωρίνης, 12-
10-1961
– Αίθουσα Κινηματογράφου Αδελφών Ιωάννου και Ιωαννί-
δου, 1961, αρχιτέκτων Μηχανικός Γεώργιος Χατζηνάκος
– Οικοδομή Νικολάου Βαρβέρη, οδός Νικολάου Χασου,
12-7-1962, μηχανικός Γεώργιος Σπυριδάκης
– α.α. 38/1962, Οικοδομή διόροφη, ιδιοκτησίας Αλε-
ξάνδρας Αμβράση, οδός Μ. Αλεξάνδρου - πλατεία
Ομονοίας, μηχανικός Αλκιβιάδης Μουρατίδης
– α.α. 40/1962, Οικοδομή μονόροφη με υπόγειο, ιδιο-
κτησίας Αικατερίνης Γρίβα και Ιορ. Παπαδόπουλου,
μηχανικός Αλκιβιάδης Μουρατίδης
– Οικοδομή Αφων Πατσούρη, οδός Π. Μελά (1963), μη-
χανικός Κωνσταντίνος Γιαννακόπουλος
– Οικοδομή Ευαγγέλου Τέγου - Μιχαήλ Τέγου - Γεωρ-
γίου Τέγου, οδός Στεφάνου Δραγούμη (1963), μηχα-
νικός Γεώργιος Σπυριδάκης
– α.α. 2/1967, Οικοδομή Χρήστου Βοσκόπουλου, οδός
7ης Νοεμβρίου, μηχανικός Αλκιβιάδης Μουρατίδης
– Προσθήκη ρετηρέ οικοδομής Ελισάβετ Κωνσταντι-
νίδου - Φανής Ουγιαρίδου και Αφών Τσώκα, οδός
Μοριχόβου, 1968, Πολιτικός Μηχανικός Αλκιβιάδης
Μουρατίδης (σχ. 26, 27)
– Οικοδομή Αθ. Παπαθανασίου και Ιωάν. Κυρίτση,
προσθήκη 3ου ορόφου στην οδό Π. Μελά - Σαρα-
νταπόρου, μηχανικός Σιούτης Στέφανος, 4-5-1968
– α.α. 49/69, Τριόροφη οικοδομή ιδιοκτησίας Ε. Αγ-
γελόπουλου, στην οδό Π. Μελά, μελετητής Ζήσης
Κούλης
– Τετραόροφη οικοδομή ιδιοκτησίας Νικολάου Τσού-
λη, Μάρτιος 1969, μελετητής Α. Μουρατίδης
– Πενταόροφη οικοδομή, Αλ. Μουρατίδη και Ε. Τα-
μουτσέλη, Μάρτιος 1969, μελετητής Α. Μουρατίδης,
οδός Π. Μελά 119
– α.α. 82/69, Πενταόροφη οικοδομή, Κιάνα - Γρηγο-
ριάδου, μελετητής Χ. Καρβουνιάρης
71
 – α.α. 99/69, Άδεια 5οροφης οικοδομής Σωτήριου Στόι-
ου, οδός Σαρανταπόρου, μελετητής Ζ. Κούλης
- α.α 21/70, Χ. Βοσκόπουλος, τριόροφη οικοδομή, μελε-
τητής Ζ. Κούλης
- α.α. 37/70, Ν. Λιούκρας, τετραόροφη οικοδομή, Ζ.
Κούλης
- α.α. 62/70, Χ. Βοσκόπουλος, προσθήκη 3ου ορόφου,
Ζ. Κούλης
- α.α. 77/70, Μ. Κιάνας - Β. Γρηγοριάδης, 5όροφη οικο-
δομή, μελετητής Μ. Κιάνας.

72
72 Μ Ε ΤΑΠΟΛ ΕΜΙ ΚΗ ΑΡΧΙ ΤΕΚΤΟΝΙ ΚΗ ΤΗΣ Φ ΛΩ Ρ ΙΝ ΑΣ (1950-1970)
ΟΝΟΜΑΤΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ, ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ,
ΥΠΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΚΙ ΕΜΠΕΙΡΟΤΕΧΝΩΝ (1950-1970)

Δ. Στυλιάδης Ν. Γιαννετάκης
Δ. Κορτσάρης Γ. Σπυριδάκης
Ν. Φαρσάρης Κ. Γιαννακόπουλος
Ν. Θεοδοσίου Α. Σπηλιόπουλος
Α. Έξαρχου Α. Μουρατίδης
Χ. Καρβουνιάρης Σ. Σιούτης
Χ. Νάσης Ζ. Κούλης
Γ. Χατζηνάκος Μ. Κιάνας
Ο. Κοντούρης Κ. Καψαμπέλλης

73
 ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΞ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ. (ΠΙΝΑΚΑΣ 1)
Των εκτελεσθέντων κυριοτέρων δημοτικών έργων
και των διατεθέντων χρηματικών ποσών κατά την δημοτικήν περίοδον 1930-1934

1 Οδοποιία 550.000 δρχ

2 Πεζοδρόμια 150.000
3 Νοσοκομείον Δήμου 2.500.000
4 Υδρευσις 650.000
5 Σφαγείον Δήμου 150.000
6 Ρυμοτομήσεις 650.000
7 Πλατεία Ομονοίας 450.000
8 Δημοτικόν Φυτώριον 45.000
9 Εισφορά υπέρ της Οικοκ. Σχολής 200.000
10 Αγορά καταβρεκτήρος 280.000
12 Αγορά τόπου δι΄ αρχαιολ. ανασκαφάς 60.000
13 Αγορά οικοπέδων 250.000
14 Εισφοραί υπέρ Εκπαιδευτηρίων 300.000
15 Σχολικά Λουτρά 75.000

Σύνολον διατεθέντων ποσών 6.310.000 δρχ.

74
ΑΡΙΘΜΟΣ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΩΝ ΑΔΕΙΩΝ 1951 – 1970.
(ΠΙΝΑΚΑΣ 2)

ΕΤΟΣ ΑΔΕΙΕΣ ΕΤΟΣ ΑΔΕΙΕΣ

1951 4-15 1961 1-82
1952 1-65 1962 2-52
1953 3-143 1963 1-43
1954 1-30 1964 1-54
1955 1-42 1965 1-61
1956 1-24 1966 1-86
1957 1-56 1967 1-113
1958 1-40 1968 1-121
1959 1-60 1969 1-104
1960 1-105 1970 1-92

ΣΥΝΟΛΟ 1385

75
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Βοσκοπούλου Χ., (2008), Ο φωτογράφος Ι. Γραζιώ-
της, Μουσείο σύγχρονης τέχνης Φλώρινας, 5.12.2008-
4.1.2009, Φλώρινα.
• Βοσκοπούλου Χ.,(2010), Η μεταπολεμική αρχιτεκτο-
νική της Φλώρινας, περ. Αυλαία.
• Γιακουμακάτος Α.(2003), Ιστορία της ελληνικής αρ-
χιτεκτονικής 20ος αι., Αθήνα.
• Γιαννίτσαρης Γ.,(1988), Η ελληνική μεταπολεμική
αρχιτεκτονική, Αρχαιολογία, τ. 106
• Καλογήρου Ν., (1991), Αρχιτεκτονική και πολεοδο-
μία στη μεταπολεμική Θεσσαλονίκη, Κέντρο Ιστορί-
ας Θεσσαλονίκης.
• Καλογήρου Ν., (1997), Θεσσαλονίκη, η πρώτη μετα-
πολεμική περίοδος, εφημ. Καθημερινή 30/3/1997.
• Γ. Μόραλης (2011), εκδ. Μουσείου Μπενάκη
• Λάββας Γ. Π., (2002), Επίτομη ιστορία της αρχιτε-
κτονικής, University Studio Press, Θεσσαλονίκη.
• Τσαπάνου - Κωτσοπούλου Θ.(2002), Η πορεία του
ρυμοτομικού σχεδίου πόλεως Φλώρινας, Φλώρινα.
• Φιλιππίδης Δ., (1984), Νεοελληνική Αρχιτεκτονική,
Εκδ. Οίκος «Μέλισσα», Αθήνα
76
• Φιλιππίδης Δ., (2001), Μοντέρνα αρχιτεκτονική στην
Ελλάδα, Εκδ. Οίκος Μέλισσα, Αθήνα.
• Η αστική πολυκατοικία σε εξέλιξη, www.arch.ntua.gr
• Χατζηβασιλείου Α., Η ελληνική πολυκατοικία και η
μοντέρνα «αρχιτεκτονική και κατοίκηση» στην Ελ-
λάδα, www.greekarchitects.gr
• Μουσά M., Η αρχιτεκτονική των Ξενία, www.
greekarchitects.gr
• Παπαδάκη Α., - Τσαπάκη Ε., Νεοελληνική αρχιτεκτο-
νική και ταυτότητα, www.greekarchitects.gr
• Η Φλώρινα και η περιοχή της (2000), Ν. Α. Φλώρι-
νας, Φλώρινα.
• GIEDION S. (1966), Space, Time and Architecture,
Harvard University Press, Cambridge Massachusetts.
• Richard Woditsch [2008]: «PLURAL - Public and
private spaces of the polykatoikia in Athens», Βε-
ρολίνο (διδακτορική διατριβή, T.U.Berlin).
• Απολογισμός του Δήμου Φλώρινας (1930-1934), Πε-
ριοδικό Εταιρία, τ. 11, 1992
ΠΗΓΕΣ

Φωνή της Φλωρίνης, 9/6/1962, α.φ. 13

Φωνή της Φλωρίνης, 6/10/1962, α.φ. 30
Φωνή της Φλωρίνης, 21/4/1962, α.φ. 6
Φωνή της Φλωρίνης, 25/4/1964, α.φ. 108
Φωνή της Φλωρίνης, 5/3/1966,
Φωνή της Φλωρίνης, 13/10/1967
Αρχεία Ν. Φλώρινας, ΑΕΕ, Δημ,. 1.1, ΣΑΕ 14
Αρχεία Ν. Φλώρινας, ΑΕΕ, Δημ,. 1.1, ΣΑΕ 14
Αρχεία Ν. Φλώρινας, ΑΒΕ 112/ΣΑΕ 673/ΑΕΕ 221
Αρχεία Ν. Φλώρινας, ΑΒΕ 110, ΣΑΕ 1, φωνή της Φλωρίνης, 15/6/1962
Αρχεία Ν. Φλώρινας, ΑΒΕ 110, ΣΑΕ 1, 2
Αρχεία Ν. Φλώρινας, ΑΒΕ 110, ΣΑΕ 1, 2, Φωνή της Φλωρίνης, 16/5/1964
Αρχεία Ν. Φλώρινας, ΑΒΕ 110, ΣΑΕ 1, 2 Φωνή της Φλωρίνης, 11/8/1962
Αρχεία Ν. Φλώρινας, ΑΒΕ 110, ΣΑΕ 1, 2 Φωνή της Φλωρίνης, 24/11/1962
Αρχεία Ν. Φλώρινας, ΑΒΕ 110, ΣΑΕ 1, 2, ΑΒΕ 110, ΣΑΕ 1, 2
http://library.tee.gr/digital/architectoniki/1964/archit_1964_46_40.pdf

77
78
79
80