0

Het besluit van de Islamitische Fiqh Academie met betrekking tot de gebedstijden en de berekening
van hun graden
1 Rajab 1406 AH | 12 maart 1986

-------------------------------------------------------------------
Vertaald door de studenten van ustadh Galal Al-Jihany
1445 - 2024
www.fatwa.nl

1
 Het Besluit
Over de tijden van het gebed en het vasten in de landen met een hoge breedtegraad

Inhoudsopgave
Inleiding ................................................................................................................................. 4
1- Het eerste oordeel ..................................................................................................... 4
1- Al-Fajr ( ‫)الفجر‬............................................................................................................... 4
2- Ash-Shuruq ( ‫ )الشروق‬................................................................................................... 4
3- Adh-Dhuhr ( ‫ )الظهر‬....................................................................................................... 4
4- Al-‘Asr ( ‫ )العصر‬.............................................................................................................. 4
5- Al-Maghrib ( ‫ )المغرب‬..................................................................................................... 5
6- Al-‘Isha ( ‫ )العشاء‬........................................................................................................... 5
2- Het tweede oordeel ....................................................................................................... 5
3- Het derde oordeel ......................................................................................................... 5
1- Het eerste gebied ligt tussen 45 en 48 breedtegraden ........................................ 5
2- Het tweede gebied ligt tussen 48 en 66 breedtegraden ...................................... 5
3- Het derde gebied met een ligging boven de 66 breedtegraden .......................... 5
4- Het vierde oordeel ........................................................................................................ 5
5- Het vijfde oordeel .......................................................................................................... 6
6- Het zesde oordeel .......................................................................................................... 6
De ondertekenden ................................................................................................................ 7
Informatie vergezeld van verhelderende afbeeldingen. ................................................ 8
Besluit van de Islamitische Fiqh Academie met betrekking tot gebedstijden en de
berekening van hun graden. in het Arabisch .................................................................. 12

2
In de naam van Allah, de Barmhartige, de Genadevolle.
Alle lof zij aan Allah, en vrede en zegeningen zij met onze meester Mohammed, de Boodschapper van
Allah.
Het kennen van de gebedstijden is een zeer belangrijke zaak, en daarom hebben geleerden zich
hiermee beziggehouden sinds het begin van de Islam. Hoewel deze tijden geen inspanning en
aanpassing vereisen, omdat hun berekeningen eenvoudig zijn en gemakkelijk te verkrijgen, hebben
sommige verantwoordelijken voor de islamitische gemeenschap in Europa vanwege moeilijkheden bij
het handhaven van de juiste islamitische tijden besloten deze aan te passen, op verschillende
manieren, en sommige van deze inspanningen zijn acceptabel vanuit een jurisprudentieperspectief,
terwijl andere dat niet zijn.
In dit verband zijn er veel onderzoeken gepubliceerd door betrouwbare islamitische instanties,
waaronder het Islamitisch Fiqh Comite (‫)المجمع الفقهي اإلسالمي‬, waar een grote groep geleerden
bijeenkwam en na overleg werd een besluit genomen dat we hebben vertaald naar het Nederlands.
Helaas volgen de meeste moskeeen in Nederland niet het belangrijkste deel van dit besluit, namelijk
hetgeen is overeengekomen door de geleerden van de tijden, wat betekent dat het acceptabel is voor
hen. Dit heeft betrekking op het bepalen van het tijdstip van het ‘Isha'-gebed en het Fajr-gebed, zoals
uiteengezet in het eerste besluit.
Wat betreft de periode waarin de genoemde tekens verdwijnen in het vijfde besluit, betreft het een
kwestie van inspanning, wat betekent dat het geen definitieve kwestie is in de jurisprudentie, in
tegenstelling tot wat in het eerste besluit staat. Dit betreft de periode die bekend staat als de periode
van het ontbreken van het teken, die ongeveer twee maanden in de zomer in Nederland voorkomt.
In de afgelopen jaren is er positieve vooruitgang geboekt in Nederland, waarbij veel gebedstijden
geleidelijk zijn aangepast totdat, de recente aanpassing die gebaseerd is op de correcte gebedstijd voor
het 'Isha- en Fajr-gebed.
Wij hopen dat alle moskeeen in Nederland en de omliggende landen deze stap zullen nemen, zodat dit
vraagstuk wordt afgesloten en stabiliseert voor de komende generaties.
Galal Al-Jihany
7 januari 2024

3
 Het Zesde Besluit1
Over de tijden van het gebed en het vasten in de landen met een hoge breedtegraad

Inleiding
Alle lof zij Allah alleen, en vrede en zegeningen zij met degene na wie geen andere profeet zal komen,
onze meester en profeet Mohammed ‫ﷺ‬.
Het Islamitisch Fiqh Comite (‫ )الـمجمع الفقهي اإلسالمي‬in zijn negende zitting, gehouden in het gebouw van
de Muslim World League (‫ )رابطة العالم اإلسالمي‬in Mekka van zaterdag 1 Rajab 1406 AH (12 maart 1986)
tot zaterdag 19 Rajab 1406 AH (24 maart 1986), heeft het onderwerp “Tijden van gebeden en vasten”
voor de inwoners van gebieden met hoge breedtegraden besproken. En met inachtneming van de
essentie van de Islamitische wetgeving (‫)الشريعة‬, gebaseerd op vergemakkelijking en het opheffen van
moeilijkheden, en gebaseerd op wat is geleverd door de commissie van astronomische deskundigen,
heeft het comite het volgende besloten over dit onderwerp.

1- Het eerste oordeel

Om tegenstrijdigheden en verschillen die uit een veelvoud aan berekeningsmethoden
voortvloeien tegen te gaan, worden voor elke gebedstijd astronomische tekenen gedefinieerd
die overeenkomen met wat de Shari’ah aangeeft en met wat de wetenschappers die deskundig
zijn op het gebied van Shar’i tijden (‫ )المواقيت الشرعية‬hebben belicht over het omzetten van deze
tekenen naar astronomische berekeningen, gerelateerd aan de positie van de zon in de hemel
boven of onder de horizon, en dit gebeurt als volgt:

1- Al-Fajr (‫)الفجر‬
Dit vindt plaats wanneer de eerste verschijning van wit licht opkomt en zich wijd verspreidt
over de horizon, ook wel bekend als de ware/echte dageraad (‫)الفجر الصادق‬, en vindt plaats bij
een hoek van 18 graden onder de oostelijke horizon.

2- Ash-Shuruq (‫)الشروق‬
Dit valt samen met het moment waarop de bovenste rand van de zonneschijf zichtbaar wordt
van onder de oostelijke horizon, en dit wordt geschat op een hoek van ongeveer 50
boogminuten onder de horizon.

3- Adh-Dhuhr (‫)الظهر‬
Deze vindt plaats wanneer het centrum van de zonneschijf over de meridiaan steekt; het is het
moment van de dag waarop de zon zich op het hoogste punt bevindt, hetgeen resulteert in de
kortste schaduw van objecten op die dag.

4- Al-‘Asr (‫)العصر‬
Dit moment van de dag komt overeen met het moment waarop de schaduw van objecten gelijk
wordt met die van de objecten inclusief de minimum lengte van de schaduw die ontstaat
tijdens de zawwaal (het moment waarop de zon zich op zijn hoogste punt bevindt, het zenit, de
meridiaan oftewel het midden van de dag). En deze hoek van deze positie varieert per tijd en
plaats.

1- Dit is het zesde besluit dat genomen is tijdens de bijeenkomst van islamitische sharia-geleerden in
de betreffende periode.
4
 5- Al-Maghrib (‫)المغرب‬
Deze vindt plaats op het moment van de volledige verdwijning van de zonneschijf onder de
westelijke horizon, en wordt geschat op een hoek van 50 boogminuten onder de horizon.

6- Al-‘Isha (‫)العشاء‬
Deze vindt plaats bij de verdwijning van de rode avondschemering, de zon bevindt zich dan op
een hoek van 17 graden onder de westelijke horizon.
*****

2- Het tweede oordeel

Bij het vaststellen van de gebedstijden volstaat het om twee minuten toe te voegen aan de
tijden van adh-Dhuhr, al-‘Asr, al-Maghrib en al-‘Isha', en om twee minuten af te trekken van de
tijden van al-Fajr en ash-Shuruq.2
*****

3- Het derde oordeel

De gebieden in hooggelegen breedtes kunnen verdeeld worden in drie gebieden.

1- Het eerste gebied ligt tussen 45 en 48 breedtegraden

Het eerste gebied ligt tussen 45 en 48 breedtegraden (zowel ten noorden als ten zuiden).
Het wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van zichtbare tekenen voor de gebedstijden
gedurende 24 uur, of de tijden nu lang of kort zijn.

2- Het tweede gebied ligt tussen 48 en 66 breedtegraden

Het tweede gebied ligt tussen 48 en 66 breedtegraden (zowel ten noorden als ten zuiden).
Hier zijn op een aantal dagen van het jaar sommige astronomische tekenen voor
gebedstijden afwezig, zoals het niet verdwijnen van de schemering waarmee de tijd voor
het al-‘Ishaa’ gebed ingaat en het einde van de tijd van Maghrib strekt zich uit totdat het
samenvalt met de dageraad (al-Fajr).

3- Het derde gebied met een ligging boven de 66 breedtegraden

Het derde gebied is hetgeen een ligging heeft boven de 66 breedtegraden (ten noorden en
ten zuiden) tot aan de polen. De zichtbare tekenen voor de gebedstijden zijn afwezig voor
een lange periode van het jaar, zowel overdag als in de nacht.
*****

4- Het vierde oordeel

Het oordeel over het eerste gebied is dat de inwoners de gebeden observeren volgens de
islamitische tijden en ook het vasten observeren volgens de islamitische tijden, vanaf de ware
dageraad tot aan de zonsondergang in overeenstemming met de islamitische bronteksten die
over de tijden van het gebed en vasten spreken. Degene die niet in staat is om te vasten op een
dag of niet in staat is om het volledig af te maken vanwege de lange tijd, die verbreekt het
vasten en haalt het in tijdens de geschikte dagen.
*****

2- Dit is om zekerheid te brengen aan de gebedstijden.

5
 5- Het vijfde oordeel
Het oordeel over het tweede gebied is dat de tijden voor al-Ishaa’ en al-Fajr gebeden
vastgesteld worden op basis van analogie/vergelijking (Qiyaas an-Nisbi) met de nacht van
het meest nabije gebied waarin de tekenen van al-Ishaa’ en Fajr kunnen worden
onderscheden. De Islamitisch Fiqh Comite (‫ )المجمع الفقهي اإلسالمي‬adviseert dat 45
breedtegraden wordt aangenomen als de meest nabije regio waarin herkenning en
aanbidding gemakkelijk zijn. Wanneer bijvoorbeeld al-‘Ishaa’ pas na een derde van de nacht
op 45 breedtegraden begint, zal al-‘Ishaa’ op dezelfde manier beginnen met de nacht op een
plaats waarbij de tijd nog vastgesteld moet worden, en hetzelfde geldt voor al-Fajr.
*****

6- Het zesde oordeel

Het oordeel over het derde gebied (gebied van een breedtegraad boven de 66) is dat alle
gebedstijden worden geschat door een vergelijking met de tijden van het gebied op 45
breedtegraden. Dit wordt gedaan door in het derde gebied een periode van 24 uur op
dezelfde manier te verdelen als in een gebied van 45 breedtegraden.
Wanneer de lengte van de nacht bij 45 breedtegraden 8 uur is, de zon ondergaat om 8 uur,
en al-‘Isha' om 11 uur is, dan zullen in het land waarbij de tijd nog vastgesteld moet worden
dezelfde tijden worden geobserveerd.
Wanneer de tijd van al-Fajr op 45 breedtegraden om 2:00 uur is, zal al-Fajr in het land
waarbij de tijd nog vastgesteld moet worden eveneens om 2:00 uur zijn, en zal het vasten
beginnen op dat tijdstip en doorgaan tot aan de geschatte tijd van al-Maghrib.
Dit is gebaseerd op de schatting die vermeld wordt in de hadith over de Dajjaal, waarin
staat: 'Wij zeiden, 'O Boodschapper van Allah! Hoelang zal hij –ofwel de Dajjal– op aarde
leven?' Hij zei, 'veertig dagen: een dag zolang als een jaar, een dag zolang als een maand en
een dag zolang als een week.' Wij zeiden, 'O Boodschapper van Allah! Tijdens de dag die
zolang zal zijn als een jaar, zal het voldoende zijn voor ons om alleen de gebeden van een
dag en nacht te bidden?' Hij zei, ‘Nee, maak een schatting (van de gebedstijden) ervoor'
(Muslim en Abu Dawud).
*****
Einde besluit van de Islamitisch Fiqh Comité (‫)المجمع الفقهي اإلسالمي‬

Allah is de bron van al het succes, vrede en zegeningen zij met de Profeet Muhammad ‫ﷺ‬, zijn familie en de
Metgezellen.

6
De ondertekenden

Bestuur
1. Abdulaziz ibn Abdillah ibn Baz - Voorzitter van het Comite
2. Dr. Abdullah ‘Umar Naseef - Vice-Voorzitter van het Comite
3. Dr. Talal ‘Umar Ba’Faqeeh - Secretaris van het Comite
De Leden
1. Muhammad ibn Jubayr
2. Abdullah al-‘Abd ar-Rahman al Bassaam
3. Salih ibn Fawzaan ibn Abdillah al-Fawzaan
4. Muhammad bin Abdillah bin Sabeel
5. Mustafa Ahmed Az-Zarqa (Is van mening dat de hooggelegen breedtes
vergeleken moeten worden met de tijden van Hijaz en de Arabische
schiereilanden.)
6. Muhammad Mahmud As-Sawwaaf
7. Salih bin Uthaymeen
8. Muhammad Rasheed Qabbaani
9. Muhammad Ash-Shadhili An-Nayfar
10. Abu Bakr Jumi
11. Dr. Ahmed Fahmi Abu Sinnah
12. Muhammad Habib bin Khawjah
13. Dr. Bakr Abu Zayd (Stemt niet voor en niet tegen het besluit.)
14. Yusuf al-Qaradawi
15. Muhammad Salim bin ‘Abdilwadood
16. Abu al-Hasan ‘Ali al-Hassani An-Nadawi
Commissie van astronomen
1. Prof. Muhammad al Hawari

7
Informatie vergezeld van verhelderende afbeeldingen.

De definitie van 'de graad'

Is de hoek die ontstaat tussen de horizon en de positie van het midden van de zon onder de horizon, in
de context van het bepalen van de tijden voor zonsondergang, schemering en dageraad.

8
Al-Fajr

Figuur 1 De valse Fajr (Kadhib)

Figuur 2 Een andere valse Fajr

9
Figuur 3 De waarachtige Fajr (al-Fajr as-Sadiq) na de valse Fajr (al-Fajr al-Kadhib)

Al-‘Isha’

Figuur 4 Ash-Shafaq al-Ahmar

10
Figuur 5 Ash-Shafaq al-Ahmar die nog voortduurt na Maghrib

11
Besluit van de Islamitische Fiqh Academie met
betrekking tot gebedstijden en de berekening
van hun graden. in het Arabisch

12
‫‪١‬‬ ‫]ﰲ دﻭراﺗﻪ اﻟﻌﴩﻳﻦ[‬ ‫ﻗﺮارات اﳌﺠﻤﻊ اﻟﻔﻘﻬﻲ اﻹﺳﻼﻣﻲ‬

‫‪‬‬
‫‪l]…]†{{{{Î‬‬
‫]‪êÚø‰ý]êãÏËÖ]ÄÛ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ íÚ†Ó¹]íÓ²‬‬
‫<<‬
‫ﰲ دﻭراﺗﻪ اﻟﻌﴩﻳﻦ‬
‫)‪١٤٣٢−١٣٩٨‬ﻫـ‪٢٠١٠−١٩٧٧/‬ﻡ(‬

‫اﻹﺻﺪار اﻟﺜﺎﻟﺚ‬
‫ﻗﺮارات اﳌﺠﻤﻊ اﻟﻔﻘﻬﻲ اﻹﺳﻼﻣﻲ‬ ‫]ﰲ دﻭراﺗﻪ اﻟﻌﴩﻳﻦ[‬ ‫‪٢‬‬

‫راﺑﻄﺔ اﻟﻌﺎﱂ اﻹﺳﻼﻣﻲ ‪ −‬اﳌﺠﻤﻊ اﻟﻔﻘﻬﻲ اﻹﺳﻼﻣﻲ ‪ −‬ﻣﻜﺔ اﳌﻜﺮﻣﺔ‬

‫ﺻﻨﺪﻭﻕ ﺑﺮﻳﺪ‪ − ٥٣٧ :‬ﻫﺎﺗﻒ ﻣﺒﺎﴍ‪٥٦٠١٢٧٦ :‬‬
‫ﻓﺎﻛﺲ ﻣﺒﺎﴍ‪ − ٥٦٠١٢٣٢ :‬ﺳﻨﱰاﻝ‪٥٦٠٠٩١٩ :‬‬
‫ﺑﺮﻳﺪ إﻟﻜﱰﻭﲏ‪ mwlfiqh@hotmail.com. :‬ﺑﺮﻗﻴ ﹰﺎ‪) :‬راﺑﻄﺔ – ﻣﻜﺔ(‬
‫‪P:O: Box: 5601276- Fax: 5601232 central: 5600919‬‬
‫)‪Emaoil-mwlfiqh@hotmail.com. cable: (RABITA – MAKKAH‬‬
‫‪٢١٧‬‬ ‫]اﻟﺪﻭرة اﻟﺘﺎﺳﻌﺔ[‬ ‫ﻗﺮارات اﳌﺠﻤﻊ اﻟﻔﻘﻬﻲ اﻹﺳﻼﻣﻲ‬

‫א‪‬א‪‬א‪ ‬‬
‫‪‬א‪‬א‪‬א‪ ‬‬
‫‪‬א‪‬א‪‬א‪‬א‪ ‬‬
‫اﳊﻤﺪ ﷲ ﻭﺣﺪﻩ‪ ,‬ﻭاﻟﺼﻼة ﻭاﻟﺴﻼﻡ ﻋﲆ ﻣﻦ ﻻﻧﺒﻲ ﺑﻌﺪﻩ‪ ,‬ﺳﻴﺪﻧﺎ ﻭﻧﺒﻴﺎ ﳏﻤﺪ‪.‬‬
‫أﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫ﻓﺈﻥ ﳎﻠﺲ اﳌﺠﻤﻊ اﻟﻔﻘﻬﻲ اﻹﺳﻼﻣﻲ ﰲ دﻭرﺗﻪ اﻟﺘﺎﺳﻌﺔ اﳌﻨﻌﻘﺪة ﺑﻤﺒﻨﻰ راﺑﻄـﺔ‬
‫اﻟﻌﺎﱂ اﻹﺳﻼﻣﻲ ﰲ ﻣﻜﺔ اﳌﻜﺮﻣﺔ ﰲ اﻟﻔﱰة ﻣﻦ ﻳﻮﻡ اﻟﺴﺒﺖ ‪١٢‬رﺟـﺐ‪١٤٠٦‬ﻫــ إﱃ‬
‫ﻳﻮﻡ اﻟﺴﺒﺖ ‪١٩‬رﺟﺐ‪١٤٠٦‬ﻫـ ﻗﺪ ﻧﻈـﺮ ﰲ ﻣﻮﺿـﻮع »أﻭﻗـﺎت اﻟـﺼﻼة ﻭاﻟـﺼﻴﺎﻡ‬
‫ﻟﺴﻜﺎﻥ اﳌﻨﺎﻃﻖ ذات اﻟﺪرﺟﺎت اﻟﻌﺎﻟﻴﺔ«‪.‬‬
‫ﻭﻣﺮاﻋﺎة ﻟﺮﻭح اﻟﴩﻳﻌﺔ اﳌﺒﻨﻴﺔ ﻋﲆ اﻟﺘﻴﺴﲑ ﻭرﻓﻊ اﳊﺮج ﻭﺑﻨﺎء ﻋﲆ ﻣﺎ أﻓﺎدت ﺑﻪ‬
‫ﳉﻨﺔ اﳋﱪاء اﻟﻔﻠﻜﻴﲔ‪ ,‬ﻗﺮر اﳌﺠﻠﺲ ﰲ ﻫﺬا اﳌﻮﺿﻮع ﻣﺎ ﻳﲇ‪:‬‬
‫أﻭﻻﹰ‪ :‬دﻓﻌ ﹰﺎ ﻟﻼﺿﻄﺮاﺑﺎت ﻭاﻻﺧﺘﻼﻓﺎت اﻟﻨﺎﲡﺔ ﻋﻦ ﺗﻌﺪد ﻃﺮﻕ اﳊﺴﺎب‪ ,‬ﳛﺪد‬
‫ﻟﻜﻞ ﻭﻗﺖ ﻣﻦ أﻭﻗﺎت اﻟﺼﻼة اﻟﻌﻼﻣﺎت اﻟﻔﻠﻜﻴﺔ اﻟﺘﻲ ﺗﺘﻔﻖ ﻣﻊ ﻣﺎ أﺷﺎرت اﻟﴩﻳﻌﺔ‬
‫إﻟﻴﻪ‪ ,‬ﻭﻣﻊ ﻣـﺎ أﻭﺿـﺤﻪ ﻋﻠـﲈء اﳌﻴﻘـﺎت اﻟـﴩﻋﻴﻮﻥ ﰲ ﲢﻮﻳـﻞ ﻫـﺬﻩ اﻟﻌﻼﻣـﺎت إﱃ‬
‫ﺣﺴﺎﺑﺎت ﻓﻠﻜﻴﺔ ﻣﺘﺼﻠﺔ ﺑﻤﻮﻗﻊ اﻟﺸﻤﺲ ﰲ اﻟﺴﲈء ﻓﻮﻕ اﻷﻓﻖ أﻭ ﲢﺘﻪ ﻛﲈ ﻳﲇ‪:‬‬
‫)‪ (١‬اﻟﻔﺠﺮ‪ :‬ﻭﻳﻮاﻓﻖ ﺑﺰﻭغ أﻭﻝ ﺧﻴﻂ ﻣﻦ اﻟﻨﻮر اﻷﺑـﻴﺾ ﻭاﻧﺘـﺸﺎرﻩ ﻋﺮﺿـ ﹰﺎ ﰲ‬
‫اﻷﻓﻖ »اﻟﻔﺠﺮ اﻟﺼﺎدﻕ‪ ,‬ﻭﻳﻮاﻓﻖ اﻟﺰاﻭﻳﺔ )‪(١٨‬درﺟﺔ ﲢﺖ اﻷﻓﻖ اﻟﴩﻗﻲ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬اﻟﴩﻭﻕ‪ :‬ﻭﻳﻮاﻓﻖ اﺑﺘﺪاء ﻇﻬﻮر اﳊﺎﻓﺔ اﻟﻌﻠﻴﺎ ﻟﻘﺮص اﻟـﺸﻤﺲ ﻣـﻦ ﲢـﺖ‬
‫اﻷﻓﻖ اﻟﴩﻗﻲ ﻭﻳﻘﺪر ﺑﺰاﻭﻳﺔ ﺗﺒﻠﻎ )‪ (٥٠‬دﻗﻴﻘﺔ زاﻭﻳﺔ ﲢﺖ اﻷﻓﻖ‪.‬‬
‫)‪ (٣‬اﻟﻈﻬﺮ‪ :‬ﻭﻳﻮاﻓﻖ ﻋﺒﻮر ﻣﺮﻛﺰ ﻗﺮص اﻟﺸﻤﺲ ﻟﺪاﺋﺮة اﻟـﺰﻭاﻝ ﻭﻳﻤﺜـﻞ أﻋـﲆ‬
‫ارﺗﻔﺎع ﻳﻮﻣﻲ ﻟﻠﺸﻤﺲ ﻳﻘﺎﺑﻠﻪ أﻗﴫ ﻇﻞ ﻟﻸﺟﺴﺎﻡ اﻟﺮأﺳﻴﺔ‪.‬‬
‫)‪ (٤‬اﻟﻌﴫ‪ :‬ﻭﻳﻮاﻓﻖ ﻣﻮﻗﻊ اﻟﺸﻤﺲ اﻟﺬﻱ ﻳـﺼﺒﺢ ﻣﻌـﻪ ﻇـﻞ اﻟـﴚء ﻣـﺴﺎﻭﻳ ﹰﺎ‬
‫ﻟﻄﻮﻟﻪ ﻣﻀﺎﻓ ﹰﺎ إﻟﻴﻪ ﻓﻴﻰء اﻟﺰﻭاﻝ‪ ,‬ﻭزاﻭﻳﺔ ﻫﺬا اﳌﻮﻗﻊ ﻣﺘﻐﲑة ﺑﺘﻐﲑ اﻟﺰﻣﺎﻥ ﻭاﳌﻜﺎﻥ‪.‬‬
‫ﻗﺮارات اﳌﺠﻤﻊ اﻟﻔﻘﻬﻲ اﻹﺳﻼﻣﻲ‬ ‫]اﻟﺪﻭرة اﻟﺘﺎﺳﻌﺔ[‬ ‫‪٢١٨‬‬
‫)‪ (٥‬اﳌﻐﺮب‪ :‬ﻭﻳﻮاﻓﻖ اﺧﺘﻔﺎء ﻛﺎﻣﻞ ﻗﺮص اﻟﺸﻤﺲ ﲢﺖ اﻷﻓﻖ اﻟﻐﺮﰊ‪ ,‬ﻭﺗﻘﺪر‬
‫زاﻭﻳﺘﻪ ﺑـ)‪ (٥٠‬دﻗﻴﻘﺔ زاﻭﻳﺔ ﲢﺖ اﻷﻓﻖ‪.‬‬
‫)‪ (٦‬اﻟﻌﺸﺎء‪ :‬ﻭﻳﻮاﻓﻖ ﻏﻴﺎب اﻟﺸﻔﻖ اﻷﲪـﺮ ﺣﻴـﺚ ﺗﻘـﻊ اﻟـﺸﻤﺲ ﻋـﲆ زاﻭﻳـﺔ‬
‫ﻗﺪرﻫﺎ )‪ (١٧‬ﲢﺖ اﻷﻓﻖ اﻟﻐﺮﰊ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴ ﹰﺎ‪ :‬ﻋﻨﺪ اﻟﺘﻤﻜﲔ ﻟﻸﻭﻗﺎت ﻳﻜﺘﻔﻰ ﺑﺈﺿﺎﻓﺔ دﻗﻴﻘﺘـﲔ زﻣﻨﻴﺘـﲔ ﻋـﲆ ﻛـﻞ ﻣـﻦ‬
‫أﻭﻗﺎت اﻟﻈﻬﺮ ﻭاﻟﻌﴫ ﻭاﳌﻐﺮب ﻭاﻟﻌﺸﺎء ﻭإﻧﻘﺎص دﻗﻴﻘﺘﲔ زﻣﻨﻴﺘـﲔ ﻣـﻦ ﻛـﻞ ﻣـﻦ‬
‫ﻭﻗﺘﻲ اﻟﻔﺠﺮ ﻭاﻟﴩﻭﻕ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻟﺜ ﹰﺎ‪ :‬ﺗﻘﺴﻢ اﳌﻨﺎﻃﻖ ذات اﻟﺪرﺟﺎت اﻟﻌﺎﻟﻴﺔ إﱃ ﺛﻼﺛﺔ أﻗﺴﺎﻡ‪:‬‬
‫اﳌﻨﻄﻘﺔ اﻷﻭﱃ‪:‬‬
‫ﻭﻫﻲ اﻟﺘﻲ ﺗﻘﻊ ﻣـﺎ ﺑـﲔ ﺧﻄـﻲ اﻟﻌـﺮض )‪ (٤٥‬درﺟـﺔ ﻭ )‪ (٤٨‬درﺟـﺔ ﺷـﲈﻻﹰ‬
‫ﻭﺟﻨﻮﺑ ﹰﺎ‪ ,‬ﻭﺗﺘﻤﻴﺰ ﻓﻴﻬﺎ اﻟﻌﻼﻣﺎت اﻟﻈﺎﻫﺮﻳﺔ ﻟﻸﻭﻗﺎت ﰲ أرﺑﻊ ﻭﻋﴩﻳﻦ ﺳﺎﻋﺔ ﻃﺎﻟﺖ‬
‫اﻷﻭﻗﺎت أﻭ ﻗﴫت‪.‬‬
‫اﳌﻨﻄﻘﺔ اﻟﺜﺎﻧﻴﺔ‪:‬‬
‫ﻭﺗﻘﻊ ﻣﺎﺑﲔ ﺧﻄﻲ ﻋﺮض )‪(٤٨‬درﺟﺔ ﻭ )‪(٦٦‬درﺟﺔ ﺷﲈﻻﹰ ﻭﺟﻨﻮﺑـ ﹰﺎ‪ ,‬ﻭﺗﻨﻌـﺪﻡ‬
‫ﻓﻴﻬﺎ ﺑﻌﺾ اﻟﻌﻼﻣﺎت اﻟﻔﻠﻜﻴﺔ ﻟﻸﻭﻗﺎت ﰲ ﻋـﺪد ﻣـﻦ أﻳـﺎﻡ اﻟـﺴﻨﺔ‪ ,‬ﻛـﺄﻥ ﻻ ﻳﻐﻴـﺐ‬
‫اﻟﺸﻔﻖ اﻟﺬﻱ ﺑﻪ ﻳﺒﺘﺪئ اﻟﻌﺸﺎء ﻭﲤﺘﺪ ﳖﺎﻳﺔ ﻭﻗﺖ اﳌﻐﺮب ﺣﺘﻰ ﻳﺘﺪاﺧﻞ ﻣﻊ اﻟﻔﺠﺮ‪.‬‬
‫اﳌﻨﻄﻘﺔ اﻟﺜﺎﻟﺜﺔ‪:‬‬
‫ﻭﺗﻘﻊ ﻓﻮﻕ ﺧﻂ ﻋﺮض )‪(٦٦‬درﺟﺔ ﺷﲈﻻﹰ ﻭﺟﻨﻮﺑ ﹰﺎ إﱃ اﻟﻘﻄﺒﲔ‪ ,‬ﻭﺗﻨﻌـﺪﻡ ﻓﻴﻬـﺎ‬
‫اﻟﻌﻼﻣﺎت اﻟﻈﺎﻫﺮﻳﺔ ﻟﻸﻭﻗﺎت ﰲ ﻓﱰة ﻃﻮﻳﻠﺔ ﻣﻦ اﻟﺴﻨﺔ ﳖﺎر ﹰا أﻭ ﻟﻴ ﹰ‬
‫ﻼ‪.‬‬
‫راﺑﻌ ﹰﺎ‪ :‬ﻭاﳊﻜﻢ ﰲ اﳌﻨﻄﻘﺔ اﻷﻭﱃ أﻥ ﻳﻠﺘﺰﻡ أﻫﻠﻬﺎ ﰲ اﻟﺼﻼة ﺑﺄﻭﻗﺎﲥـﺎ اﻟـﴩﻋﻴﺔ‪,‬‬
‫ﻭﰲ اﻟﺼﻮﻡ ﺑﻮﻗﺘﻪ اﻟﴩﻋﻲ ﻣﻦ ﺗﺒـﲔ اﻟﻔﺠـﺮ اﻟـﺼﺎدﻕ إﱃ ﻏـﺮﻭب اﻟـﺸﻤﺲ ﻋﻤـ ﹰ‬
‫ﻼ‬
‫ﺑﺎﻟﻨﺼﻮص اﻟﴩﻋﻴﺔ ﰲ أﻭﻗﺎت اﻟﺼﻼة ﺑﺎﻟﺼﻮﻡ‪ ,‬ﻭﻣﻦ ﻋﺠﺰ ﻋﻦ ﺻﻴﺎﻡ ﻳﻮﻡ أﻭ إﲤﺎﻣﻪ‬
‫ﻟﻄﻮﻝ اﻟﻮﻗﺖ أﻓﻄﺮ ﻭﻗﴣ ﰲ اﻷﻳﺎﻡ اﳌﻨﺎﺳﺒﺔ‪.‬‬
‫‪٢١٩‬‬ ‫]اﻟﺪﻭرة اﻟﺘﺎﺳﻌﺔ[‬ ‫ﻗﺮارات اﳌﺠﻤﻊ اﻟﻔﻘﻬﻲ اﻹﺳﻼﻣﻲ‬

‫ﺧﺎﻣﺴ ﹰﺎ‪ :‬ﻭاﳊﻜﻢ ﰲ اﳌﻨﻄﻘـﺔ اﻟﺜﺎﻧﻴـﺔ أﻥ ﻳﻌـﲔ ﻭﻗـﺖ ﺻـﻼة اﻟﻌـﺸﺎء ﻭاﻟﻔﺠـﺮ‬
‫ﺑﺎﻟﻘﻴﺎس اﻟﻨﺴﺒﻲ ﻋﲆ ﻧﻈﲑﳞﲈ‪ ,‬ﰲ ﻟﻴﻞ أﻗﺮب ﻣﻜﺎﻥ ﺗﺘﻤﻴﺰ ﻓﻴﻪ ﻋﻼﻣﺎت ﻭﻗﺘﻲ اﻟﻌﺸﺎء‬
‫ﻭاﻟﻔﺠﺮ‪ ,‬ﻭﻳﻘﱰح ﳎﻠﺲ اﳌﺠﻤﻊ ﺧﻂ )‪(٤٥‬درﺟﺔ‪ ,‬ﺑﺎﻋﺘﺒﺎرﻩ أﻗـﺮب اﻷﻣـﺎﻛﻦ اﻟﺘـﻲ‬
‫ﺗﺘﻴﴪ ﻓﻴﻬﺎ اﻟﻌﺒﺎدة أﻭ اﻟﺘﻤﻴﻴﺰ‪ ,‬ﻓﺈذا ﻛﺎﻥ ﻭﻗﺖ اﻟﻌﺸﺎء ﻳﺒﺪأ ﻣﺜ ﹰ‬
‫ﻼ ﺑﻌـﺪ ﺛﻠـﺚ اﻟﻠﻴـﻞ ﰲ‬
‫ﺧﻂ ﻋﺮض )‪ (٤٥‬درﺟﺔ ﻓﺈﻧﻪ ﻳﺒﺪأ ﻛﺬﻟﻚ ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﺔ إﱃ ﻟﻴﻞ ﺧﻂ ﻋﺮض اﳌﻜﺎﻥ اﳌـﺮاد‬
‫ﺗﻌﻴﲔ اﻟﻮﻗﺖ ﻓﻴﻪ‪ ,‬ﻭﻣﺜﻞ ﻫﺬا ﻳﻘﺎﻝ ﰲ اﻟﻔﺠﺮ‪.‬‬
‫ﺳﺎدﺳ ﹰﺎ‪ :‬ﻭاﳊﻜﻢ ﰲ اﳌﻨﻄﻘﺔ اﻟﺜﺎﻟﺜﺔ أﻥ ﺗﻘﺪر ﲨﻴﻊ اﻷﻭﻗﺎت ﺑﺎﻟﻘﻴﺎس اﻟﺰﻣﻨﻲ ﻋﲆ‬
‫ﻧﻈﺎﺋﺮﻫﺎ ﰲ ﺧﻂ ﻋﺮض )‪ (٤٥‬درﺟﺔ‪ ,‬ﻭذﻟﻚ ﺑﺄﻥ ﺗﻘﺴﻢ اﻷرﺑﻊ ﻭاﻟﻌﴩﻭﻥ ﺳﺎﻋﺔ ﰲ‬
‫اﳌﻨﻄﻘﺔ ﻣﻦ )‪ (٦٦‬درﺟﺔ إﱃ اﻟﻘﻄﺒﲔ‪ ,‬ﻛﲈ ﺗﻘﺴﻢ اﻷﻭﻗﺎت اﳌﻮﺟﻮدة ﰲ ﺧـﻂ ﻋـﺮض‬
‫)‪ (٤٥‬درﺟﺔ ﻓـﺈذا ﻛـﺎﻥ ﻃـﻮﻝ اﻟﻠﻴـﻞ ﰲ ﺧـﻂ ﻋـﺮض )‪ (٤٥‬درﺟـﺔ ﻳـﺴﺎﻭﻱ )‪(٨‬‬
‫ﺳﺎﻋﺎت‪ ,‬ﻭﻛﺎﻧﺖ اﻟـﺸﻤﺲ ﺗﻐـﺮب ﰲ اﻟـﺴﺎﻋﺔ اﻟﺜﺎﻣﻨـﺔ‪ ,‬ﻭﻛـﺎﻥ اﻟﻌـﺸﺎء ﰲ اﻟـﺴﺎﻋﺔ‬
‫اﳊﺎدﻳﺔ ﻋﴩة ﺟﻌﻞ ﻧﻈﲑ ذﻟﻚ ﰲ اﻟﺒﻠﺪ اﳌﺮاد ﺗﻌﻴﲔ اﻟﻮﻗـﺖ ﻓﻴـﻪ‪ ,‬ﻭإذا ﻛـﺎﻥ ﻭﻗـﺖ‬
‫اﻟﻔﺠﺮ ﰲ ﺧﻂ ﻋﺮض )‪ (٤٥‬درﺟﺔ ﰲ اﻟﺴﺎﻋﺔ اﻟﺜﺎﻧﻴﺔ ﺻﺒﺎﺣ ﹰﺎ ﻛﺎﻥ اﻟﻔﺠـﺮ ﻛـﺬﻟﻚ ﰲ‬
‫اﻟﺒﻠﺪ اﳌﺮاد ﺗﻌﻴﲔ اﻟﻮﻗﺖ ﻓﻴﻪ ﻭﺑﺪئ اﻟﺼﻮﻡ ﻣﻨﻪ ﺣﺘﻰ ﻭﻗﺖ اﳌﻐﺮب اﳌﻘﺪر‪.‬‬
‫ﻭذﻟﻚ ﻗﻴﺎﺳ ﹰﺎ ﻋﲆ اﻟﺘﻘﺪﻳﺮ اﻟـﻮارد ﰲ ﺣـﺪﻳﺚ اﻟـﺪﺟﺎﻝ اﻟـﺬﻱ ﺟـﺎء ﻓﻴـﻪ »ﻗﻠﻨـﺎ‬
‫ﻳﺎرﺳﻮﻝ اﷲ ﻭﻣﺎﻟﺒﺜﻪ ﰱ اﻷرض ‪ −‬أﻱ اﻟﺪﺟﺎﻝ‪ −‬ﻗـﺎﻝ ‪ :‬أرﺑﻌـﻮﻥ ﻳﻮﻣـ ﹰﺎ‪ ,‬ﻳـﻮﻡ ﻛـﺴﻨﺔ‬
‫ﻭﻳﻮﻡ ﻛﺸﻬﺮ‪ ,‬ﻭﻳﻮﻡ ﻛﺠﻤﻌﺔ‪ ..‬إﱃ أﻥ ﻗﺎﻝ‪ :‬ﻗﻠﻨﺎ ﻳﺎرﺳﻮﻝ اﷲ‪ :‬ﻫﺬا اﻟﻴﻮﻡ ﻛﺴﻨﺔ أﺗﻜﻔﻴﻨﺎ‬
‫ﻓﻴﻪ ﺻﻼة ﻳﻮﻡ ﻭﻟﻴﻠﺔ? ﻗﺎﻝ‪ :‬ﻻ‪ ,‬اﻗﺪرﻭا ﻟﻪ ﻗﺪرﻩ« أﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﻭأﺑﻮ داﻭد‪.‬‬
‫ﻭاﷲ ﻭﱄ اﻟﺘﻮﻓﻴﻖ‪.‬‬
‫ﻭاﻟﺼﻼة ﻭاﻟﺴﻼﻡ ﻋﲆ ﺳﻴﺪﻧﺎ ﳏﻤﺪ ﻭﻋﲆ آﻟﻪ ﻭﺻﺤﺒﺔ أﲨﻌﲔ‪.‬‬
‫ﻗﺮارات اﳌﺠﻤﻊ اﻟﻔﻘﻬﻲ اﻹﺳﻼﻣﻲ‬ ‫]اﻟﺪﻭرة اﻟﺘﺎﺳﻌﺔ[‬ ‫‪٢٢٠‬‬

‫א‪‬א‪ ‬‬
‫‪‬א‪‬א‪‬א‪ ‬‬
‫‪‬א‪‬א‪‬א‪‬א‪ ‬‬

‫ــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ﻭﻗﺪ ﲣﻠﻒ ﻋﻦ اﳊﻀﻮر ﰲ ﻫﺬﻩ اﻟﺪﻭرة ﻛﻞ ﻣﻦ‪ :‬ﻓﻀﻴﻠﺔ اﻟﺸﻴﺦ ﻋﺒﺪ اﻟﻘـﺪﻭس اﳍﺎﺷـﻤﻲ‪ ,‬ﻭﻣﻌـﺎﱄ اﻟﻠـﻮاء اﻟـﺮﻛﻦ ﳏﻤـﻮد‬
‫ﺷﻴﺖ ﺧﻄﺎب‪ ,‬ﻭﻓﻀﻴﻠﺔ اﻟﺸﻴﺦ ﺣﺴﻨﲔ ﳏﻤﺪ ﳐﻠﻮﻑ‪ ,‬ﻭﻓﻀﻴﻠﺔ اﻟﺸﻴﺦ ﻣﱪﻭﻙ ﻣﺴﻌﻮد اﻟﻌﻮادﻱ‪.‬‬