Professional Documents
Culture Documents
MATURA 2015 Wybrane Wzory I Stałe Fizykochemiczne
MATURA 2015 Wybrane Wzory I Stałe Fizykochemiczne
Warszawa 2015
Spis treści
1. Zasady azotowe.........................................................................................................................................1
2. Wybrane kwasy organiczne.......................................................................................................................1
3. Kod genetyczny.........................................................................................................................................1
4. Potencjał wody w komórce roślinnej........................................................................................................1
5. Równanie Hardy’ego-Weinberga..............................................................................................................1
6. Wybrane aminokwasy białkowe................................................................................................................2
7. Rozpuszczalność soli i wodorotlenków w wodzie w temperaturze 25 °C................................................3
8. Stałe dysocjacji wybranych kwasów w roztworach wodnych w temperaturze 25 °C..............................4
9. Stałe dysocjacji wybranych zasad w roztworach wodnych w temperaturze 25 °C..................................4
10. Szereg elektrochemiczny wybranych metali.............................................................................................4
11. Układ okresowy pierwiastków..................................................................................................................5
12. Kinematyka...............................................................................................................................................6
13. Dynamika..................................................................................................................................................6
14. Siła ciężkości, siła sprężystości i siła tarcia..............................................................................................6
15. Drgania i fale.............................................................................................................................................6
16. Optyka.......................................................................................................................................................7
17. Termodynamika.........................................................................................................................................7
18. Pole magnetyczne......................................................................................................................................7
19. Fizyka współczesna...................................................................................................................................7
20. Elektrostatyka............................................................................................................................................8
21. Prąd elektryczny........................................................................................................................................8
22. Logarytmy.................................................................................................................................................8
23. Równania kwadratowe..............................................................................................................................8
24. Przedrostki.................................................................................................................................................8
25. Stałe i jednostki fizyczne i chemiczne.......................................................................................................9
26. Wybrane zagadnienia z trygonometrii i wartości logarytmów dziesiętnych...........................................10
Zasady azotowe Wybrane kwasy organiczne
pirymidynowe CH2 COOH
NH 2 O O CH3 CH COOH CH3 C COOH HO CH COOH
HO C COOH
H3C OH O CH2 COOH
N NH NH CH2 COOH
NH NH N NH2
N
adenina (A) guanina (G)
Kod genetyczny
Pierwszy Drugi nukleotyd Trzeci
nukleotyd U C A G nukleotyd
1
Wybrane aminokwasy białkowe Nazwa Nazwa
Wzór Kod pI Wzór Kod pI
Nazwa aminokwasu aminokwasu
Wzór Kod pI
aminokwasu H2N CH COOH H2N CH COOH
CH2
CH2
Glicyna H2 N CH2 COOH Gly 6,06 CH2 Metionina Met 5,74
Lizyna Lys 9,60 CH2
CH2
CH2 S CH3
Na+ R R R R R R R R R R R R R
K+ R R R R R R R R R R R R R
NH4+ R R R R R R R R R — R R R
Cu2+ R R — R R N N R — N N N N
Ag+ N N N R R N N T N N N N —
Mg2+ R R R R R R R R N N R N N
Ca2+ R R R R R T N T N N T N T
Ba2+ R R R R R R N N N N N N R
Zn2+ R R R R R N T R N N T N N
Al3+ R R R R R — — R — N N N N
Sn2+ R R R R R N — R — N N N N
Pb2+ T T N R R N N N N N N N N
Mn2+ R R R R R N N R N N N N N
Fe2+ R R R R R N N R N N — N N
Fe3+ R R — R R N — R — N N N N
R – substancja rozpuszczalna; T – substancja trudno rozpuszczalna (strąca się ze stęż. roztworów); N – substancja nierozpuszczalna;
— oznacza, że dana substancja albo rozkłada się w wodzie, albo nie została otrzymana
3
Stałe dysocjacji wybranych kwasów w roztworach wodnych Stałe dysocjacji wybranych zasad w roztworach wodnych
w temperaturze 25 °C* w temperaturze 25 °C
Kwas nieorganiczny Stała dysocjacji Ka lub Ka1 Zasada Stała dysocjacji Kb
HF 6,3 · 10–4 NH3 1,8 · 10–5
HCl 1,0 · 107 CH3NH2 4,3 · 10–4
HBr 3,0 · 109 CH3CH2NH2 5,0 · 10–4
HI 1,0 · 10 10
CH3CH2CH2NH2 4,0 · 10–4
H2S 1,0 · 10 –7
(CH3)2NH 7,4 · 10–4
H2Se 1,9 · 10–4
(CH3)3N 7,4 · 10–5
H2Te 2,5 · 10 –3
4
Układ okresowy pierwiastków
1 18
1H symbol chemiczny pierwiastka 2He
1H
liczba atomowa
Wodór Hel
1,01 Wodór 4,00
2,1 2 1,01
masa atomowa, u 13 14 15 16 17
elektroujemność
3Li 4Be 2,1 5B 6C 7N 8O 9F 10Ne
Lit Beryl Bor Węgiel Azot Tlen Fluor Neon
6,94 9,01 10,81 12,01 14,01 16,00 19,00 20,18
1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0
11Na 12Mg 13Al 14Si 15P 16S 17Cl 18Ar
Sód Magnez Glin Krzem Fosfor Siarka Chlor Argon
23,00 24,31 26,98 28,09 30,97 32,07 35,45 39,95
0,9 1,2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1,5 1,8 2,1 2,5 3,0
19K 20Ca 21Sc 22Ti 23V 24Cr 25Mn 26Fe 27Co 28Ni 29Cu 30Zn 31Ga 32Ge 33As 34Se 35Br 36Kr
Potas Wapń Skand Tytan Wanad Chrom Mangan Żelazo Kobalt Nikiel Miedź Cynk Gal German Arsen Selen Brom Krypton
39,10 40,08 44,96 47,87 50,94 52,00 54,94 55,85 58,93 58,69 63,55 65,39 69,72 72,61 74,92 78,96 79,90 83,80
0,9 1,0 1,3 1,5 1,7 1,9 1,7 1,9 2,0 2,0 1,9 1,6 1,6 1,8 2,0 2,4 2,8
37Rb 38Sr 39Y 40Zr 41Nb 42Mo 43Tc 44Ru 45Rh 46Pd 47Ag 48Cd 49In 50Sn 51Sb 52Te 53I 54Xe
Rubid Stront Itr Cyrkon Niob Molibden Technet Ruten Rod Pallad Srebro Kadm Ind Cyna Antymon Tellur Jod Ksenon
85,47 87,62 88,91 91,22 92,91 95,94 97,91 101,07 102,91 106,42 107,87 112,41 114,82 118,71 121,76 127,60 126,90 131,29
0,8 1,0 1,3 1,4 1,6 2,0 1,9 2,2 2,2 2,2 1,9 1,7 1,7 1,8 1,9 2,1 2,5
55Cs 56Ba 57La 72Hf 73Ta 74W 75Re 76Os 77Ir 78Pt 79Au 80Hg 81Tl 82Pb 83Bi 84Po 85At 86Rn
*
Cez Bar Lantan Hafn Tantal Wolfram Ren Osm Iryd Platyna Złoto Rtęć Tal Ołów Bizmut Polon Astat Radon
132,91 137,33 138,91 178,49 180,95 183,84 186,21 190,23 192,22 195,08 196,97 200,59 204,38 207,20 208,98 208,98 209,99 222,02
0,7 0,9 1,1 1,3 1,5 2,0 1,9 2,2 2,2 2,2 2,4 1,9 1,8 1,8 1,9 2,0 2,2
87Fr 88Ra 89Ac 104Rf 105Db 106Sg 107Bh 108Hs 109Mt 110Ds 111Uuu 112Uub 113Uut 114Uuq 115Uup 116Uuh 117Uus 118Uuo
**
Frans Rad Aktyn Rutherford Dubn Seaborg Bohr Has Meitner Darmstadt Ununun Ununbi Ununtri Ununkwad Ununpent Ununheks Ununsept Ununokt
223,02 226,03 227,03 261,11 263,11 265,12 264,10 269,10 268,10 281,10 280 285 284 289 288 292 294
0,7 0,9
*) 58Ce 59Pr 60Nd 61Pm 62Sm 63Eu 64Gd 65Tb 66Dy 67Ho 68Er 69Tm 70Yb 71Lu
Cer Prazeodym Neodym Promet Samar Europ Gadolin Terb Dysproz Holm Erb Tul Iterb Lutet
140,12 140,91 144,24 144,91 150,36 151,96 157,25 158,93 162,50 164,93 167,26 168,93 173,04 174,97
**) 90Th 91Pa 92U 93Np 94Pu 95Am 96Cm 97Bk 98Cf 99Es 100Fm 101Md 102No 103Lr
Tor Protaktyn Uran Neptun Pluton Ameryk Kiur Berkel Kaliforn Einstein Ferm Mendelew Nobel Lorens
232,04 231,04 238,03 237,05 244,06 243,06 247,07 247,07 251,08 252,09 257,10 258,10 259,10 262,11
Źródło: W. Mizerski, Tablice chemiczne, Warszawa 2004. Masy atomowe podano z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku.
5
Kinematyka Dynamika Siła ciężkości, siła sprężystości i siła tarcia
∆r
prędkość v= pęd p = m⋅v prawo powszechnego
Fg = G
m1⋅m2
∆t ciążenia r2
∆v
przyspieszenie a=
∆t
∆p F natężenie pola Fg
∆α 2π II zasada dynamiki =F ; a= grawitacyjnego
γ=
prędkość kątowa ω= = ∆t m m
∆t T
prędkość w ruchu po okręgu v=ω ⋅ r energia potencjalna m1⋅m2
moment siły
M = F ⋅ r ⋅sin ( r ; F ) grawitacji
Ep = − G
v
2
r
przyspieszenie dośrodkowe ad = = ω2 ⋅r
r
n zmiana energii
przyspieszenie kątowe ε=
∆ω
moment bezwładności I = ∑ mi ⋅ ri 2
potencjalnej grawitacji ∆E p = m ⋅ g ⋅ ∆h
∆t i =1 na małych wysokościach
przyspieszenie styczne ast = ε ⋅ r
prędkość w prostoliniowym moment pędu punktu vI = G ⋅M Z
= 7, 9 km
v = v0 + a ⋅ t materialnego J = m ⋅ v ⋅ r ⋅ sin ( r ; v ) RZ s
ruchu jednostajnie zmiennym prędkości kosmiczne
droga w prostoliniowym 1 (dla Ziemi) 2 ⋅ G ⋅M Z
s = v0 ⋅ t + a ⋅ t 2 vII = = 11, 2 km
s
ruchu jednostajnie zmiennym 2 moment pędu bryły RZ
sztywnej
J = I ⋅ω
Drgania i fale T12 T22
III prawo Keplera = = const
x ( t ) = A ⋅ sin ( ω t + ϕ ) II zasada dynamiki ∆J M R13 R23
ruchu obrotowego
=M ; ε=
∆t I
ruch harmoniczny v ( t ) = A ⋅ ω ⋅ cos ( ω t + ϕ )
a ( t ) = −A ⋅ ω 2 ⋅ sin ( ω t + ϕ )
cos
siła sprężystości Fs = − k ⋅ x
praca
okres drgań masy na
m l
sprężynie i wahadła T = 2π ;T = 2π
k g
matematycznego W energia potencjalna 1
moc P= sprężystości
Epot = k ⋅ x 2
częstotliwość 1 ∆t 2
i długość fali
f = ; λ = v ⋅T
T
sin α v1 n2 1
załamanie fali = = energia kinetyczna Ekin = m ⋅ v 2 siła tarcia kinetycznego Tk = µk ⋅ FN
sin β v2 n1 2
6
Optyka Termodynamika Pole magnetyczne
1 m
kąt graniczny sin α gr = gęstość ρ= siła Lorentza F = q ⋅ v ⋅ B ⋅ sin ( v ; B )
n V
F
kąt Brewstera tg α B = n ciśnienie p= siła
F = I ⋅ l ⋅ B ⋅sin (l ; B)
S elektrodynamiczna
soczewka
1
f
= ( nsocz
notocz
−1 )( 1
R1
+
1
R2 ) I zasada termodynamiki ∆U = Q + W pole pętli (w jej
środku)
B=
µ0 µ r ⋅I
2⋅r
zwierciadło kuliste f =
R praca siły parcia W = − p ⋅ ∆V pole długiego
n⋅I
2 solenoidu B = µ0 µ r
l
(zwojnicy)
Q
Fizyka współczesna
ciepło właściwe cw =
m⋅∆T strumień pola
równoważność magnetycznego
masy-energii E = m ⋅ c2 ciepło molowe C=
Q
n⋅∆T
h⋅c
SEM indukcji ε = − ∆∆Φt
energia fotonu E = h⋅ f = ciepło przemiany fazowej Q = m⋅L
λ
W Q1 − Q2 U1 n1 I2
prawo Hubble’a v = H ⋅r sprawność silnika cieplnego η= = transformator = =
Q1 Q1 U2 n2 I1
7
Elektrostatyka Prąd elektryczny
Logarytmem logac dodatniej liczby c przy
q1⋅q2 1
podstawie a (a>0 i a≠1) nazywamy wykładnik
∆Q
prawo Coulomba F =k ; k= natężenie prądu I= b potęgi, do której należy podnieść podstawę a,
r2 4 π⋅ε 0 ∆t
aby otrzymać liczbę c:
= wtedy i tylko wtedy, gdy a b c
log a c b=
F log x oraz lg x oznacza log10 x
natężenie pola E=
q
moc prądu P =U ⋅ I
Dla x>0, y>0 i a>0 i a≠1 prawdziwa jest
równość:
W l
napięcie U= opór przewodnika R= ρ⋅ log a ( x ⋅ y ) = log a x + log a y
q S
U
pole jednorodne U = E ⋅d prawo Ohma I=
R
Równanie kwadratowe ax2 + bx + c = 0, gdzie
a≠0, ma rozwiązania rzeczywiste wtedy i tylko
pojemność wtedy, gdy Rozwiązania te
(pojemność
kondensatora
C=
Q
U (C = ε ε ⋅ )
r 0
S
d
napięcie ogniwa U = ε − I ⋅ Rw wyrażają się wzorami:
płaskiego) −b − ∆ −b + ∆
x1 = , x2 =
szeregowe równoległe 2a 2a
1 1 n n
2
energia kondensatora W = Q ⋅U = C ⋅U
2 2
łączenie oporników RZ = ∑ Ri 1
=∑ 1
Rz Ri
i =1 i =1
Przedrostki
12 9 6 3 2 1 -1 -2 -3 -6 -9 -12
mnożnik 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10
przedrostek tera giga mega kilo hekto deka decy centy mili mikro nano piko
oznaczenie T G M k h da d c m µ n p
8
Stałe i jednostki fizyczne i chemiczne
m N
przyspieszenie ziemskie g = 9, 81 przenikalność magnetyczna próżni µ0 = 4π⋅10−7
s2 A2
1
liczba Avogadro N A = 6, 02 ⋅ 1023 masa elektronu
mol m = 9 ,110 ⋅10−31 kg
t = 0 °C oraz p = 1013,25 hPa
objętość 1 mola gazu doskonałego dm3
masa protonu m = 1, 673 ⋅10−27 kg
w warunkach normalnych V = 22, 41
mol
masa neutronu m = 1, 675 ⋅10−27 kg
J
stała Boltzmanna k B = 1, 38 ⋅10−23 elektronowolt 1 eV = 1 60 ⋅10−19
K
C2 km
przenikalność elektryczna próżni ε 0 = 8, 85 ⋅10−12 stała Hubble’a H ≈ 75
N⋅m 2 s ⋅Mpc
1 9 N⋅m 2
stała elektryczna k= = 8,99 ⋅10 parsek pc 3, 09 ⋅1016 m
1=
4 π⋅ε 0 C2
9
α 0° 5° 10° 15° 20° 25° 30° 35° 40° 45° 50° 55° 60° 65° 70° 75° 80° 85° 90°
sinα
0,0000 0,0872 0,1736 0,2588 0,3420 0,4226 0,5000 0,5736 0,6428 0,7071 0,7660 0,8192 0,8660 0,9063 0,9397 0,9659 0,9848 0,9962 1,000
cosβ
β 90° 85° 80° 75° 70° 65° 60° 55° 50° 45° 40° 35° 30° 25° 20° 15° 10° 5° 0°
10
Centralna Komisja Egzaminacyjna
ul. Józefa Lewartowskiego 6, 00-190 Warszawa
tel. (22) 53-66-500, fax (22) 53-66-504
www.cke.edu.pl, e-mail: ckesekr@cke.edu.pl
ISBN 978-83-940902-2-7