Professional Documents
Culture Documents
Nauki - o - Finansach - 2017 - 3 - 32 - CZ 9
Nauki - o - Finansach - 2017 - 3 - 32 - CZ 9
Nauki - o - Finansach - 2017 - 3 - 32 - CZ 9
2017
ISSN 2080-5993
e-ISSN 2449-9811
REZERWY TECHNICZNO-UBEZPIECZENIOWE
W UJĘCIU PRAWA BILANSOWEGO W POLSCE
W LATACH 2001–2016
TECHNICAL PROVISIONS IN TERMS OF BALANCE
SHEET LAW (ACCOUNTING LAW) IN POLAND
IN THE YEARS 2001–2016
DOI: 10.15611/nof.2017.3.08
JEL Classification: C4, C6, G22
Summary: Insurance and reinsurance companies are obliged to create technical provisions.
The change in these provisions is one of the main categories directly affecting the technical
account of insurance and reinsurance undertakings. The aim of this article is to present the
change in technical provisions in insurance and reinsurance companies’ financial reporting
and how the change in technical provisions influenced the financial results of insurance and
reinsurance undertakings in Poland in 2001–2016. The aggregated financial data published by
the Polish Financial Supervision Authority were used for statistical analyzes.
Keywords: creation of technical provisions according to balance sheet law and Polish ac-
counting standards, international accounting standards, fair value, Direcice of Solvency II
Directive, analysis of technical provisions in Poland in 2001–2016.
122 Agnieszka Pobłocka, Ewa Spigarska
1. Wstęp
W zakładach ubezpieczeń wyodrębnia się dwa obszary działalności: jeden związany
z rachunkowością i drugi związany z wypłacalnością. Prawo bilansowe i Dyrektywa
Wypłacalność II to dwa różne systemy wymagające prezentacji odpowiednich
danych finansowych i sporządzania określonego rodzaju raportów. W obu regula-
cjach wymagana jest wycena aktywów i pasywów. Jednak zakres tej wyceny różni
się ze względu na to, że prawo bilansowe opiera się przede wszystkim na zasadzie
memoriału, a Dyrektywa Wypłacalność II kładzie nacisk na problemy związane
z płynnością.
Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej na obecnym etapie
nie regulują kwestii wyceny rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. Zgodnie
z polskim prawem bilansowym rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe to środki
przeznaczone na pokrycie bieżących i przyszłych zobowiązań wynikających z za-
wartych umów ubezpieczenia. Na potrzeby wypłacalności rezerwy techniczno-
-ubezpieczeniowe stanowią sumę najlepszego oszacowania i marginesu ryzyka,
gdzie najlepsze oszacowania ustala się jako ważoną prawdopodobieństwem średnią
przyszłych przepływów pieniężnych z uwzględnieniem wartości pieniądza w cza-
sie, z wykorzystaniem odpowiedniej struktury terminowej stopy procentowej
wolnej od ryzyka.
Głównymi celami artykułu są przedstawienie oraz porównanie zasad wyceny
rezerw techniczno-ubezpieczeniowych według prawa bilansowego i Dyrektywy
Wypłacalność II. Podstawowym pytaniem, jakie staje przed odbiorcą sprawozdania
finansowego i raportów na potrzeby wypłacalności, jest ocena, które z tych danych
przedstawiają bardziej wiarygodny i rzetelny obraz zakładu ubezpieczeń. Dodatko-
wymi celami artykułu są prezentacja oraz ocena poziomu rezerw techniczno-ubez-
pieczeniowych w Polsce w latach 2001–2016.
W niniejszej pracy sformułowano następujące hipotezy badawcze.
1. Istnieje duża rozbieżność w zakresie zasad wyceny rezerw techniczno-ubez-
pieczeniowych na potrzeby sprawozdawcze i wypłacalności.
2. W Polsce w latach 2001–2016 poziom rezerw techniczno-ubezpieczeniowych
brutto charakteryzowała tendencja rosnąca.
W pracy zastosowano jako metody badawcze krytyczną analizę literatury przed-
miotu (w szczególności norm prawnych) oraz analizę statystyczną. Metody staty-
styczne wykorzystane w badaniu to metody opisu statystycznego (analiza struktury,
analiza szeregów czasowych). Dane statystyczne wykorzystane w badaniu to ma-
teriał wtórny (dane roczne) publikowany przez Komisję Nadzoru Finansowego
i Główny Urząd Statystyczny. Obliczenia zostały wykonane w arkuszu kalkulacyj-
nym MS Excel 2016.
Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe w ujęciu prawa bilansowego w Polsce... 123
3. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe
według prawa bilansowego
Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe stanowią środki przeznaczone na pokrycie
bieżących i przyszłych zobowiązań wynikających z zawartych umów ubezpieczenia,
umów gwarancji ubezpieczeniowych lub umów reasekuracji (por. [Ustawa z 11
września 2015, art. 227 pkt 1]. Do celów rachunkowości wyróżnia się następujące
rodzaje rezerw:
1) rezerwę składek,
2) rezerwę na ryzyka niewygasłe,
3) rezerwę na niewypłacone odszkodowania i świadczenia, w tym rezerwę na
skapitalizowaną wartość rent,
4) rezerwę na wyrównanie szkodowości,
5) rezerwę ubezpieczeń na życie,
6) rezerwę ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający,
7) rezerwę na premie i rabaty dla ubezpieczonych,
Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe w ujęciu prawa bilansowego w Polsce... 125
4. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe
według Dyrektywy Wypłacalność II
1
Podział ten wynika z Ustawy o działalności ubezpieczeniowej [Ustawa z 11 września 2015]
i według niego raportowane są dane statystyczne przez Komisję Nadzoru Finansowego.
128 Agnieszka Pobłocka, Ewa Spigarska
W dziale I: „lokaty” to rezerwy na życie, jeżeli ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający; „pozostałe”
to suma rezerwy składek i na pokrycie ryzyka niewygasłego, rezerwy na niewypłacone odszkodowania
i świadczenia, rezerwy na premie i rabaty dla ubezpieczonych oraz pozostałe rezerwy techniczno-
-ubezpieczeniowe określone w statucie przedsiębiorstwa. W dziale II: „składek” to rezerwa składek
i rezerwa na pokrycie ryzyka niewygasłego; „oiś” to rezerwa na niewypłacone odszkodowania
i świadczenia; „szkód” to rezerwa na wyrównanie szkodowości; pozostałe to suma rezerwy składek
i na pokrycie ryzyka niewygasłego, rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia, rezerwy
na premie i rabaty dla ubezpieczonych oraz pozostałe rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe określone
w statucie przedsiębiorstwa.
Źródło: opracowanie własne na podstawie [KNF 2017].
100 100
87,4
86,5
86,5
83,7
77,2
81,1
71,0
71,2
73,0
65,7
55,6
Wartości [w mld PLN]
80 80
44,1
55,4
50,7
37,3
60 60
46,4
32,1
43,1
40,1
27,3
36,3
32,6
21,9
28,9
40 40
26,9
24,2
22,2
21,1
19,7
18,7
17,6
16,0
20 20
0 0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
Dział I Dział II
10
7,8
7,7
7,7
Udział w PKB [w %]
7,7
7,7
7,7
7,6
7,6
7,4
7,3
7,2
8
6,6
6,2
6,0
5,6
5,6
5,5
5,4
5,3
5,2
6
5,1
5,1
5,0
4,9
4,8
4,8
4,7
4,5
4,0
3,8
3,4
2,8
4
3,0
2,8
2,7
2,6
2,5
2,4
2,3
2,2
2,2
2,1
2,1
2,2
2,1
2,1
2,0
2,1
0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
30
25
Tempo zmian [w %]
20
15
10
5
0
-5
-10
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
PKB Dział I Dział II
100%
27
28
29
29
30
32
33
33
34
80%
35
35
37
37
39
39
42
60%
Procenty
40%
73
72
71
71
70
68
67
67
66
65
65
63
63
61
61
58
20%
0%
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
Dział I Dział II
100%
14
15
18
80%
37
38
43
46
50
51
51
55
56
65
59
62
64
60%
Procenty
40%
81
79
76
59
57
52
49
46
20%
45
44
41
40
36
31
33
0% 30
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
pozostałe rezerwy
ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający
ubezpieczeń na życie
60
50
Wartości [w mld PLN]
40
30
20
10
0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
ubezpieczeń na życie
ubezpieczeń na życie, jeżeli ryzyko lokaty stanowi ubezpieczający
pozostałe rezerwy
100%
80%
37
38
38
39
41
40
38
40
40
34
41
36
34
35
33
35
60%
Procenty
40%
60
60
60
59
59
59
59
58
58
58
58
57
57
57
56
56
20%
0%
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
pozostałe rezerwy na wyrównanie szkodowości (ryzyka)
składek i na pokrycie ryzyka niewygasłego na niewypłacone odszkodowania i świadczenia
Pozostałe rezerwy to suma rezerwy na premie i rabaty dla ubezpieczonych, rezerwy na zwrot
składek dla członków oraz pozostałych rezerw techniczno-ubezpieczeniowych określonych w statucie
przedsiębiorstwa.
35
Wartości [w mld PLN]
30
25
20
15
10
5
0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
Pozostałe to suma rezerwy na premie i rabaty dla ubezpieczonych, rezerwy na zwrot składek dla
członków oraz pozostałe rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe określone w statucie przedsiębiorstwa.
no na poziomie 9,5 mld PLN, a w 2016 r. na poziomie 31,6 mld PLN. Drugą najważ-
niejszą rezerwą w dziale II ubezpieczeń była rezerwa składek i rezerwa na pokrycie
ryzyka niewygasłego, którą w 2001 r. odnotowano na poziomie 5,4 mld PLN,
a w 2016 r. na poziomie 22,5 mld PLN (rys. 8).
6. Zakończenie
Na podstawie przeprowadzonych badań należy stwierdzić, że wartość rezerw tech-
niczno-ubezpieczeniowych brutto jest znaczna i wyraźnie wpływa na gospodarkę
finansową (poprzez działalność lokacyjną) zakładów ubezpieczeń. W latach 2001–
–2016 w strukturze rezerw techniczno-ubezpieczeniowych brutto w ubezpiecze-
niach ogółem większy udział miały rezerwy działu I ubezpieczeń (ubezpieczeń na
życie) w porównaniu z działem II ubezpieczeń. W ostatnim roku badania (2016)
najważniejszymi rezerwami wg udziału w strukturze rezerw techniczno-ubezpiecze-
niowych brutto okazały się: w dziale I ubezpieczeń: rezerwa ubezpieczeń na życie,
gdy ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający, a w dziale II ubezpieczeń: rezerwa na
niewypłacone odszkodowania i świadczenia. W badanym okresie rezerwy technicz-
no-ubezpieczeniowe brutto w ubezpieczeniach ogółem i w dziale I ubezpieczeń cha-
rakteryzowała tendencja zmienna w czasie, a w ubezpieczeniach działu II tendencja
rosnąca.
Chociaż celem rezerw techniczno-ubezpieczeniowych jest zapewnienie realno-
ści i ciągłości ochrony ubezpieczeniowej, to jednak istnieje duża rozbieżność w za-
kresie zasad tworzenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych do celów statutowych
(i na potrzeby rachunkowości) i do celów wypłacalności. Wprowadzenie odrębnych
zasad szacowania rezerw techniczno-ubezpieczeniowych do celów wypłacalności
będzie miało znaczenie dla ustalenia odrębnej masy upadłości na pokrycie zobowią-
zań zakładu ubezpieczeń z umów ubezpieczenia w przypadku upadłości zakładu
ubezpieczeń.
Literatura
Gąsiorkiewicz L., 2004, Finanse przedsiębiorstwa ubezpieczeniowego, [w:] Handschke J., Monkie-
wicz J. (red.), Ubezpieczenia. Podręcznik akademicki, Poltext, Warszawa.
Gąsiorkiewicz L., 2010, Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe, [w:] Monkiewicz J. (red.), Podstawy
ubezpieczeń. Mechanizmy i funkcje, Poltext, Warszawa, s. 233–236.
Gierusz J., Gierusz M., 2009, Rezerwy w prawie bilansowym i handlowym, Prace i Materiały Wydziału
Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego nr 4/1, Gdańsk, s. 43–55.
Gos W., Hońko S., 2014, Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – aspekty bilansowe i podatkowe, Prace
Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 373: Branżowe problemy rachunkowo-
ści i podatków, s. 46–55.
GUS, 2017, Roczne wskaźniki makroekonomiczne, www.stat.gov.pl (22.07.2017).
Karmańska A., 2010, Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe, [w:] Wierzbicka E. (red.), Ubezpieczenia
non life, CeDeWu. – Wydawnictwa Fachowe, Warszawa, s. 53–56.
Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe w ujęciu prawa bilansowego w Polsce... 135
Akty prawne
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/138/WE z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie po-
dejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Wypłacalność II),
Dz.Urz. U.E. L 335 z 17.12.2009 z późn. zm.
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 kwietnia 2016 r. w sprawie szczególnych zasad rachun-
kowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji, Dz.U. 2016 poz. 562 ze zm.
Uchwała nr 7/08 Komitetu Standardów Rachunkowości z dnia 14.10.2008 r. w sprawie przyjęcia kra-
jowego standardu rachunkowości nr 6 „Rezerwy, bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów,
zobowiązania warunkowe, Dziennik Urzędowy Ministra Finansów Warszawa, dnia 7 kwietnia
2014 r. Poz. 12 KOMUNIKAT Nr 2 MINISTRA FINANSÓW z dnia 21 marca 2014 r. w sprawie
ogłoszenia uchwały Komitetu Standardów Rachunkowości w sprawie przyjęcia znowelizowanego
Krajowego Standardu Rachunkowości Nr 6 „Rezerwy, bierne rozliczenia międzyokresowe kosz-
tów, zobowiązania warunkowe”.
Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. 2013 poz. 330 ze zm.
Ustawa z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, Dz.U. 2015
poz. 1844 z późn. zm.