Zadania maturalne z biologii

1 Matura
Matura Maj
Maj 2022,
2022, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła 2015) - Zadanie
(Formuła 2015) Zadanie 7.
7. (5
(5 pkt)
pkt)
Pełnik europejski (Trollius europaeus) to roślina zielna występująca głównie na mokrych łąkach, przy brzegach strumieni oraz w
wilgotnych lasach liściastych. Mimo że roślina produkuje dużo nasion, rzadko spotyka się siewki w sąsiedztwie kęp pełnika, gdyż ich
rozwojowi nie sprzyja konkurencja ze strony innych gatunków łąkowych. Odsłanianie gleby wokół kęp pełnika sprawia, że łatwiej
zachodzi kiełkowanie jego nasion. Stanowiska pełnika chroni się także poprzez regularne koszenie łąk, co zmniejsza udział gatunków
ekspansywnych, takich jak np. pokrzywa zwyczajna lub ostrożeń polny. W Polsce pełnik jest objęty ochroną gatunkową.

Kwiaty pełnika są okazałe, żółte i zapylane głównie przez kilka gatunków muchówek z rodzaju Chiastocheta. Muchówki wchodzą do
kwiatu, gdzie zjadają pyłek i nektar. W kwiecie dochodzi też do kopulacji tych owadów i składania jaj. Wylęgające się larwy wgryzają się
do słupków i wyjadają tam część zawiązków nasion. Przed przepoczwarzeniem larwy wydostają się z kwiatów i spadają na powierzchnię
gleby.

Na poniższych ilustracjach przedstawiono pokrój ogólny pełnika oraz – w powiększeniu – typowy liść łodygowy.
 Na podstawie: A. Kołos i A. Kołos, Trollius europaeus (Ranunculaceae) in north-eastern Poland, „Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica” 23(2), 2016;
www.europeana.eu

7.1. (0–1)

Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz jej uzasadnienie 1., 2. albo 3.

Pełnik europejski należy do klasy roślin

 A. jednoliściennych, 1. okazałe kwiaty przystosowane do zapylania przez owady.

o czym świadczą 2. liście o nerwacji siateczkowatej osadzone na ogonkach liściowych.

B. dwuliściennych,
3. zielna forma życiowa i przywiązanie do wilgotnych siedlisk.

7.2. (0–1)

Wykaż, że przedstawiona w tekście zależność między pełnikiem a muchówkami jest mutualizmem. Określ, na czym polega
mutualizm, oraz podaj przykłady korzyści lub strat odnoszonych przez wymienione organizmy.

7.3. (0–1)

Określ typ przeobrażenia występujący u muchówki z rodzaju Chiastocheta. Odpowiedź uzasadnij.

Typ przeobrażenia:
Uzasadnienie:

7.4. (0–2)

Oceń, czy działania opisane w tabeli stanowią ochronę czynną pełnika europejskiego. Zaznacz T (tak), jeśli działanie jest
przykładem ochrony czynnej, albo N (nie) – jeśli nim nie jest.
 1. Odsłanianie gleby wokół kęp pełnika europejskiego. T N

2. Wpisanie pełnika europejskiego na listę gatunków chronionych. T N

3. Regularne koszenie łąk ze stanowiskami pełnika europejskiego. T N

2 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2022,
2022, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 10.
10. (1
(1 pkt)
pkt)
Które z przedstawionych stawonogów należą do pajęczaków? Zaznacz odpowiedzi spośród podanych.

A B C D

3 Informator
Informator CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2023)
2023) - Zadanie
Zadanie 9.
9. (2
(2 pkt)
pkt)
U owadów i wijów funkcję transportu gazów oddechowych oraz wymiany gazowej pełni układ tchawkowy. System rozgałęzionych
tchawek doprowadza tlen do każdej komórki ciała.

Na rysunku przedstawiono fragment układu tchawkowego owada.

 Na podstawie: A. Czubaj i inni, Biologia, Warszawa 1994, s. 273.

9.1. (0–1)

Z wykorzystaniem informacji na rysunku przedstaw, w jaki sposób tracheole usprawniają wymianę gazową między tchawkami a
komórkami ciała.

9.2. (0–1)

Podpunkt anulowany przez CKE wg aneksu obowiązującego w latach 2023-2024

(zgodnie ze zaktualizowaną dnia 26 sierpnia 2022 wersją aneksu)

Oceń, czy poniższe informacje dotyczące porównania owadów i wijów są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa,
albo F – jeśli jest fałszywa.
 1. Owady, podobnie jak wije, wykazują metamerię heteronomiczną. P F

2. Zarówno owady, jak i wije mają jedną parę czułków. P F

3. Owady przechodzą rozwój prosty lub złożony, a wije – tylko prosty. P F

4 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2021,
2021, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 9.
9. (4
(4 pkt)
pkt)
Płoszczyca szara (Nepa cinerea), zwana „skorpionem wodnym”, jest drapieżnikiem żyjącym w Polsce w wodach stojących. Nie potrafi
dobrze pływać, bytuje wśród gęstych roślin przybrzeżnych na niewielkich głębokościach. Jej szarobrązowe, spłaszczone
grzbietobrzusznie ciało przypomina uschły liść. Na końcu odwłoka płoszczycy występuje charakterystyczna rurka, służąca do pobierania
powietrza atmosferycznego. Niektóre płoszczyce potrafią latać dzięki obecności błoniastych skrzydeł drugiej pary, ale większość
osobników ma uwstecznione mięśnie odpowiadające za ich ruch. Płoszczyca czatuje na swoje ofiary w nieruchomej pozycji i chwyta je
za pomocą mocnych przednich odnóży krocznych, a następnie wysysa ich wnętrzności. Ofiarami osobników dorosłych oraz larw są
wodne bezkręgowce oraz kijanki i narybek mniejszych gatunków ryb, np. karasi.

Na poniższym zdjęciu przedstawiono dorosłą płoszczycę.

 Źródło: http://www.koleopterologie.de

9.1. (0–2)

Na podstawie przedstawionych informacji określ, do której gromady stawonogów – owadów czy pajęczaków – należy płoszczyca.
Odpowiedź uzasadnij, porównując dwie cechy płoszczycy z cechami zarówno owadów, jak i pajęczaków.

Płoszczyca jest

A. owadem
B. pajęczakiem

ponieważ:

1.

2.

9.2. (0–1)

Na podstawie przedstawionych informacji podaj jedną cechę budowy płoszczycy stanowiącą przystosowanie do drapieżnictwa
oraz określ, na czym to przystosowanie polega.
9.3. (0–1)

Wykorzystując wszystkie nazwy podanych organizmów, ułóż i zapisz łańcuch pokarmowy ekosystemu wodnego, w którym
płoszczyca jest konsumentem trzeciego rzędu.

płoszczyca jętka (larwa owada) okrzemka karaś (narybek) czapla

5 Matura
Matura Marzec
Marzec 2021,
2021, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 10.
10. (4
(4 pkt)
pkt)
Jętki należą do owadów związanych ze środowiskiem wodnym. Osobniki dorosłe żyją zaledwie kilka dni i giną zaraz po kopulacji i
złożeniu jaj. Mają ciało pokryte cienkim, chitynowym oskórkiem. Odwłok jest zakończony długimi wyrostkami. Na głowie znajdują się
duże oczy złożone i para krótkich, wieloczłonowych czułków. Aparat gębowy jest silnie uwsteczniony, gdyż postaci dorosłe nie pobierają
pokarmu.

Jaja składane są do wody, gdzie rozwijają się larwy. Mają one bardzo dobrze rozwinięty gryzący aparat gębowy i zasiedlają najczęściej
dno koryta rzeki, odżywiając się zgromadzoną tam martwą materią organiczną. Dorastająca larwa linieje od 15 do 30 razy. W wyniku
przedostatniego linienia powstaje uskrzydlone subimago. Jego jelito nie zawiera już treści pokarmowej, ale gaz ułatwiający wypłynięcie
na powierzchnię wody i jej opuszczenie. W ciągu 24 godzin owad linieje po raz ostatni, przechodząc w postać dojrzałą.

Dawniej jętki występowały powszechnie w rzekach Europy. Obecnie albo wyginęły, albo znajdują się na listach gatunków zagrożonych
wyginięciem. Jętki są bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia wody i inne zmiany jej parametrów fizykochemicznych.

Poniższy rysunek przedstawia osobnika dorosłego i larwę bez zachowania skali.

 Na podstawie: Z. Strzelecki, Kolekcja Przyrodnicza Pracowni Dydaktyki UMK w Toruniu, http://www.mp.umk.pl;
http://www.wigry.org.pl

10.1. (0–1)

Na podstawie tekstu i rysunku podaj dwie cechy budowy morfologicznej jętek, które występują wyłącznie u owadów.

1.

2.

10.2. (0–1)

Określ typ przeobrażenia występującego u jętki. Odpowiedź uzasadnij.

Typ przeobrażenia:
Uzasadnienie:

10.3. (0–1)

Dokończ zdanie. Zaznacz właściwą odpowiedź spośród podanych.

Narządem analogicznym do wypełnionego powietrzem przewodu pokarmowego jętki jest

A. rezonator płaza.
B. pęcherz pławny ryby.
C. pęcherz moczowy ssaka.
D. zestaw worków powietrznych ptaka.

10.4. (0–1)

Określ, czy larwy jętek mogą służyć jako bioindykatory czystości wód. Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do zakresu tolerancji
larw jętek na zanieczyszczenia środowiska.

6 Biomedica
Biomedica 2022,
2022, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła 2015) - Zadanie
(Formuła 2015) Zadanie 12.
12. (3
(3 pkt)
pkt)
Poniżej przedstawiono schematycznie budowę organizmu owada, ze szczególnym wyróżnieniem układu oddechowego. Specyficznymi
organami wchodzącymi w skład układu oddechowego owadów są tchawki.
12.1. (0–1)

Zaznacz na powyższym rysunku tchawki (strzałka pełna) i przetchlinki (strzałka przerywana).

12.2. (0–1)

Wymień dwie funkcje, jakie pełnią tchawki w organizmie owadów.

12.3. (0–1)

Wymień jedną cechę, inną niż obecność tchawek, która świadczy o tym, że dany bezkręgowiec jest owadem.

7 Matura
Matura Marzec
Marzec 2021,
2021, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 21.
21. (4
(4 pkt)
pkt)
Pachnica dębowa (Osmoderma eremita) to gatunek dużego chrząszcza, którego naturalnym siedliskiem są dziuple starych drzew
liściastych rosnących na nasłonecznionych stanowiskach w wiekowych starodrzewach, np. w Puszczy Białowieskiej. W szczelinach drzew
rozwijają się mało ruchliwe larwy. Odżywiają się one gromadzącym się w dziuplach próchnem czyli drewnem na wpół rozłożonym przez
grzyby. Trawienie tego próchna umożliwiają larwom mikroorganizmy występujące w ich przewodach pokarmowych. Rozwój larw trwa
około 3 lat, po czym następuje przepoczwarzenie.

Obecnie podstawowym siedliskiem pachnicy dębowej są wieloletnie, przydrożne drzewa, wiekowe parki i sady oraz zadrzewienia
starych cmentarzy. Pachnica dębowa jest objęta ścisłą ochroną gatunkową. Została również wpisana do Polskiej Czerwonej Księgi
Zwierząt, gdzie nadano jej status gatunku wysokiego ryzyka, narażonego na wyginięcie.

Jeszcze w roku 1992 pachnica była znana w Polsce tylko z kilku rozproszonych stanowisk. Jednak ze względu na rosnące
zainteresowanie ekologią gatunku w ostatnich latach odkryto wiele nowych miejsc występowania pachnicy, ale dane są w dalszym ciągu
niekompletne. Na poniższej mapie Polski przedstawiono rozmieszczenie stanowisk pachnicy dębowej odkrytych do roku 2009. Białe
punkty oznaczają stanowiska odnotowane przed 1995 rokiem, czarne punkty – stanowiska z roku 1995 i późniejsze.

Na podstawie:
A. Oleksa (red.), Ochrona pachnicy w Polsce. Propozycja programu działań, Fundacja EkoRozwoju, Wrocław 2012;
 A. Oleksa, Conservation and ecology of the hermit beetle Osmoderma eremita s.l. in Poland, Lüneburg 2009

21.1. (0–1)

Na podstawie tekstu i własnej wiedzy wpisz do tabeli nazwy odpowiednich taksonów określających przynależność systematyczną
pachnicy dębowej.

Typ

Gromada

Rząd chrząszcze

Rodzaj

Gatunek

21.2. (0–1)

Wyjaśnij, dlaczego pachnica występuje obecnie w Polsce głównie na siedliskach zastępczych, np. w przydrożnych drzewach.

21.3. (0–1)

Podaj nazwę zależności między:

 1. pachnicą a mikroorganizmami w jej przewodzie pokarmowym:

2. pachnicą a starymi drzewami, w dziuplach których bytują jej larwy:

21.4. (0–1)

Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące rozmieszczenia pachnicy w Polsce są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest
prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.

1. Przed rokiem 1992 pachnica nie występowała na terenie Polski. P F

2. W latach 1995–2009 pachnica rozprzestrzeniła się po całej Polsce i przestała być gatunkiem rzadkim. P F

Niewielka liczba odnotowanych stanowisk pachnicy na Pomorzu Zachodnim może być wynikiem niekompletnej
3. P F
inwentaryzacji gatunku.

8 Matura
Matura Maj
Maj 2020,
2020, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła 2007) - Zadanie
(Formuła 2007) Zadanie 13.
13. (1
(1 pkt)
pkt)
Na rysunku przedstawiono zwierzęta należące do pajęczaków – jednej z gromad stawonogów.
 Na podstawie: http://kesscience.wikidot.com/arachnids

Podaj jedną, widoczną na rysunku, cechę budowy morfologicznej przedstawionych zwierząt, świadczącą o tym, że należą one do
pajęczaków, a nie – do innej grupy stawonogów.

9 Matura
Matura Maj
Maj 2019,
2019, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 10.
10. (2
(2 pkt)
pkt)
Na rysunku przedstawiono gatunki należące do różnych grup stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków).

Uwaga: Nie zachowano proporcji wielkości zwierząt.

Na podstawie: Biologia, pod red. A. Czubaja, Warszawa 1999.

10.1. (0–1)

Wypisz z rysunku oznaczenia literowe wszystkich gatunków stawonogów należących do owadów.

10.2. (0–1)

Określ, który z gatunków stawonogów (A–F) przedstawionych na rysunku jest pajęczakiem. Uzasadnij wybór, podając jedną
charakterystyczną cechę budowy pajęczaków widoczną na rysunku.
Pajęczakiem jest gatunek , ponieważ

10 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2019,
2019, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła 2007) - Zadanie
(Formuła 2007) Zadanie 13.
13. (2
(2 pkt)
pkt)
Pszczoła miodna (Apis mellifera) to gatunek owada błonkoskrzydłego z rodziny pszczołowatych. Rój pszczeli składa się z: królowej–matki,
robotnic oraz trutni. O tym, czy z jaja rozwinie się królowa, czy – robotnica, decyduje pożywienie, jakie jest dostarczane larwie. Królowa
przez cały czas karmiona jest mleczkiem pszczelim, a młode larwy robotnic dostają ten pokarm jedynie we wczesnym stadium rozwoju.
Trutnie powstają z niezapłodnionych jaj, a ich rola ogranicza się do zapłodnienia królowej. Od złożenia jaja do przejścia larwy w stadium
poczwarki, a następnie – w stadium imago mija ok. 20 dni, po których pszczoły robotnice rozpoczynają zbieranie ziaren pyłku.

Na podstawie: https://www.medianauka.pl/pszczola-miodna

a) Na podstawie tekstu i własnej wiedzy uzupełnij tabelę tak, aby prawidłowo przedstawiała przynależność systematyczną
pszczoły miodnej (Apis mellifera).

Typ

Gromada

Rząd błonkoskrzydłe

Rodzina

Rodzaj

Gatunek
b) Oceń, czy poniższe informacje dotyczące cyklu rozwojowego pszczoły miodnej są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest
prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.

1. W cyklu rozwojowym pszczół występuje rozwój złożony z przeobrażeniem niezupełnym. P F

2. Trutnie są haploidalne, natomiast królowa i robotnice mają w komórkach ciała diploidalny zestaw chromosomów. P F

3. O rozwoju królowej z larwy decyduje rodzaj pobieranego pokarmu. P F

11 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2019,
2019, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 14.
14. (2
(2 pkt)
pkt)
Pszczoła miodna (Apis mellifera) to gatunek owada błonkoskrzydłego z rodziny pszczołowatych. Rój pszczeli składa się z: królowej–matki,
robotnic oraz trutni. O tym, czy z jaja rozwinie się królowa, czy – robotnica, decyduje pożywienie, jakie jest dostarczane larwie. Królowa
przez cały czas karmiona jest mleczkiem pszczelim, a młode larwy robotnic dostają ten pokarm jedynie we wczesnym stadium rozwoju.
Trutnie powstają z niezapłodnionych jaj, a ich rola ogranicza się do zapłodnienia królowej. Od złożenia jaja do przejścia larwy w stadium
poczwarki, a następnie – w stadium imago mija ok. 20 dni, po których pszczoły robotnice rozpoczynają zbieranie ziaren pyłku.

Na podstawie: https://www.medianauka.pl/pszczola-miodna

Podaj nazwy tych elementów budowy pszczoły (tkanek lub narządów), dzięki którym

1. składniki odżywcze z układu pokarmowego dostarczane są do komórek ciała pszczoły:

2. następuje wymiana gazowa między komórkami ciała pszczoły a powietrzem atmosferycznym:

12 Matura
Matura Maj
Maj 2019,
2019, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 15.
15. (2
(2 pkt)
pkt)
Zależność między mrówkami i mszycami jest jedną z bardziej interesujących interakcji międzygatunkowych wśród bezkręgowców.
Mszyce, należące do pluskwiaków, żerując na roślinach przebijają tkanki roślinne i pobierają z floemu w bardzo dużych ilościach
zawarty w nim płyn. Nadmiar wody oraz różnych związków organicznych wydalają przez specjalne otwory w postaci dużych kropli
substancji, zwanej spadzią, bogatej w cukry, sole mineralne, witaminy i niektóre aminokwasy. Spadź jest zbierana i zjadana przez
dorosłe mrówki. Karmią nią również swoje larwy (czerwie). Poczwarki mrówek nie pobierają pokarmu. Mrówki bronią mszyc przed
drapieżnikami, a także mogą przenosić nimfy i dorosłe osobniki mszyc na nowe rośliny.

Na podstawie: http://www.wiz.pl/8,340.html; Piotr Ślipiński 2012-07-09 Cukier za ochronę;

http://www.gardeningknowhow.com/plant-problems/pests/insects/controlling-aphids-and-ants.htm

a) Wybierz spośród A–D i zaznacz poprawne dokończenie zdania. Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do informacji w tekście.

Zależność między mrówkami a mszycami to

A. drapieżnictwo.
B. komensalizm.
C. konkurencja.
D. mutualizm.

Uzasadnienie:

b) Określ, które owady – mrówki czy mszyce – przechodzą rozwój złożony z przeobrażeniem zupełnym. Odpowiedź uzasadnij,
odnosząc się do informacji w tekście.
Rozwój złożony z przeobrażeniem zupełnym przechodzą:

Uzasadnienie:

13 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2019,
2019, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 16.
16. (2
(2 pkt)
pkt)
Oskórek stawonogów, zwłaszcza owadów i pajęczaków, jest zbudowany z dwóch warstw: cienkiej warstwy zewnętrznej i znacznie
grubszej warstwy wewnętrznej. W warstwie zewnętrznej występują woski, lipoproteiny i polifenole, a w warstwie wewnętrznej – głównie
chityna i sklerotyna, która jest białkiem utwardzającym tę warstwę.

Określ, odwołując się do substancji budujących oskórek i ich właściwości, w jaki sposób chroni on owady przed

1. wysychaniem:

2. urazami mechanicznymi:
14 Matura
Matura Maj
Maj 2018,
2018, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 13.
13. (1
(1 pkt)
pkt)
Stawonogi i większość mięczaków to bezkręgowce wytwarzające szkielet zewnętrzny.

Wyjaśnij, odwołując się do budowy szkieletu, dlaczego u stawonogów występuje wzrost skokowy, a mięczaki rosną w sposób ciągły
aż do osiągnięcia stadium dojrzałości.

15 Matura
Matura Maj
Maj 2017,
2017, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 6.
6. (4
(4 pkt)
pkt)
Turkuć podjadek (Gryllotalpa gryllotalpa) jest owadem z rzędu prostoskrzydłych. Ryje w ziemi korytarze, którymi dociera do
podziemnych części rośliny, będących jego głównym pokarmem. Na rysunku przedstawiono stadia rozwojowe turkucia podjadka.
6.1. (0–2)

Wymień dwie, widoczne na rysunku, cechy budowy morfologicznej turkucia świadczące o tym, że należy on do owadów, a nie – do
innej grupy stawonogów.

1.

2.

6.2. (0–1)

Określ, jaki rodzaj przeobrażenia występuje w rozwoju turkucia podjadka. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do tych cech jego
larw, które są widoczne na rysunku.
6.3. (0–1)

Wykaż związek budowy pierwszej pary odnóży krocznych tego owada z trybem jego życia.

16 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2017,
2017, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 8.
8. (4
(4 pkt)
pkt)
Wołek zbożowy to rozprzestrzeniony na całym świecie szkodnik, odżywiający się ziarnem zbóż. Występuje głównie w magazynach zbóż
lub produktów zbożowych, gdzie uszkadza surowe ziarno, a także trwale je zanieczyszcza, np. kałem lub pozostałościami chitynowych
pancerzyków. Chrząszcze wołka zbożowego nie mają drugiej, błoniastej pary skrzydeł i nie latają. Żyją ok. 6–9 miesięcy. Jedna samica
składa w ziarnach dziennie ok. 150 jaj. Po kilku – kilkunastu dniach wylęgają się larwy, z których każda żeruje w bielmie ziarniaka. Larwa
po czterech linieniach przekształca się w poczwarkę, a następnie – w imago, które wydostaje się z ziarniaka na zewnątrz.
Dorosłe samce wydzielają feromon agregacyjny, dzięki któremu wszystkie osobniki tego gatunku skupiają się w określonym miejscu.
Przypuszcza się, że mąka zawierająca chitynowe pozostałości szkodników może zawierać również trujące substancje i ma właściwości
rakotwórcze. Analiza wyciągu z ciał wołka zbożowego wykazała obecność aż sześciu różnych alergenów.

Na podstawie: P. Olejarski, Wołek zbożowy - szkodnik zmagazynowanego ziarna, http://www.szkodniki.waw.pl/wolek-zbozowy-szkodnik-

zmagazynowanego-ziarna.php

8.1. (0–1)

Na podstawie tekstu wymień z cyklu rozwojowego wołka zbożowego tylko te stadia, które bezpośrednio wyrządzają szkody w
magazynowanym zbożu.

8.2. (0–1)
Wybierz i zaznacz w tabeli odpowiedź A albo B, która jest poprawnym dokończeniem poniższego zdania, oraz jej poprawne
uzasadnienie spośród odpowiedzi 1.–3.

W cyklu rozwojowym wołka zbożowego występuje przeobrażenie

A. zupełne, 1. stadium larwy.

ponieważ jest w nim obecne 2. stadium poczwarki.

B. niezupełne,
3. postać imago.

8.3. (0–1)

Podaj, jakie znaczenie dla rozwoju populacji wołka zbożowego ma zdolność wydzielania feromonów agregacyjnych przez samce
tego gatunku.

8.4. (0–1)

Przedstaw w tabeli systematykę wołka zbożowego: wpisz do każdej pustej komórki tabeli jedną nazwę rangi taksonomicznej
wybranej z wymienionych.

gatunek królestwo rodzaj typ rząd rodzina

 Grupa taksonomiczna Ranga taksonomiczna

zwierzęta

stawonogi

owady gromada

chrząszcze

ryjkowcowate

wołek zbożowy

17 Matura
Matura Maj
Maj 2016,
2016, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła 2015) - Zadanie
(Formuła 2015) Zadanie 8.
8. (2
(2 pkt)
pkt)
W rozwoju owadów o przeobrażeniu zupełnym występuje seria stadiów larwalnych oddzielonych od siebie kolejnymi linieniami. W
czasie linienia po ostatnim stadium larwalnym powstaje poczwarka, po czym następuje przeobrażenie w imago. Cały proces rozwoju
pozostaje pod kontrolą hormonalną, w której ważną funkcję pełnią m.in. hormon juwenilny i ekdyzon. Hormon juwenilny podtrzymuje
młodociane stadium larw i wpływa na aktywność ekdyzonu. Przy względnie wysokim stężeniu hormonu juwenilnego linienie
stymulowane ekdyzonem skutkuje pojawieniem się kolejnych stadiów larwalnych. Jeżeli jednak stężenie hormonu juwenilnego spadnie
poniżej określonego poziomu, w wyniku kolejnego linienia powstaje poczwarka. W stadium poczwarki hormon juwenilny nie jest
wydzielany.
Niektóre rośliny produkują substancje o działaniu zbliżonym do działania hormonów owadów, np. igły cisa produkują substancję o
aktywności podobnej do ekdyzonu.

Na podstawie: Biologia, pod red. N.A. Campbella, Poznań 2012.

8.1. (0–1)
Określ, na podstawie tekstu, czym w rozwoju owada o przeobrażeniu zupełnym skutkuje spadek produkcji hormonu juwenilnego
podczas ostatniego stadium larwalnego.

8.2. (0–1)

Wyjaśnij, jakie znaczenie dla rośliny ma produkcja przez nią substancji o aktywności podobnej do ekdyzonu. W odpowiedzi
uwzględnij działanie tych substancji na owady.

18 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2016,
2016, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 11.
11. (2
(2 pkt)
pkt)
Na rysunkach przedstawiono cztery typy aparatów gębowych występujących u owadów.
a) Do każdego z przedstawionych typów aparatów gębowych owadów (A–D) przyporządkuj jego poprawną nazwę wybraną
spośród oznaczonych cyframi 1.–5.

1. gryząco-liżący
2. gryzący
3. ssący
4. kłująco – ssący
5. liżący

A.

B.

C.

D.
b) Podaj, na czym polega przystosowanie budowy aparatu gębowego oznaczonego na rysunku literą B do rodzaju pobieranego
pokarmu i miejsca, skąd jest on pobierany.

19 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2016,
2016, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 12.
12. (3
(3 pkt)
pkt)
Pszczoły miodne tworzą społeczeństwa, które składają się z królowej matki i robotnic, natomiast samce (trutnie) występują rzadko.
Królowa jest większa od robotnic, ma duży odwłok, zredukowane narządy gębowe, oczy i czułki mniejsze niż robotnice. Robotnice mają
zredukowane gonady. O tym, czy samica będzie robotnicą czy matką roju, decyduje dieta we wczesnej fazie larwalnej. Larwy karmione
tzw. mleczkiem królewskim przekształcają się w królowe, a te, które go nie dostawały, stają się robotnicami. Raz w życiu, podczas lotu
godowego, królowa zostaje zaplemniona przez kilka trutni. Przechowuje ich nasienie w zbiorniczku nasiennym i reguluje proces
zapłodnienia. Składa dwa rodzaje jaj: zapłodnione (z których rozwiną się samice) i niezapłodnione (z których powstaną trutnie).

a) Zaznacz rodzaj zmienności opisanej na przykładzie samic pszczoły miodnej.

A. środowiskowa
B. rekombinacyjna
C. mutacyjna

b) W poniższym zdaniu podkreśl w każdym nawiasie właściwe określenie, tak aby zdanie było prawdziwe.

Trutnie powstają w wyniku procesu (partenogenezy / poliembrionii) i są (haploidalne / diploidalne).

c) Wyjaśnij, dlaczego trutnie, pomimo że są potomstwem jednej królowej, nie są identyczne genetycznie.

20 Matura
Matura Maj
Maj 2016,
2016, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 15.
15. (1
(1 pkt)
pkt)
W cyklu życiowym owadów, które przechodzą rozwój złożony, wyróżnia się dwa typy przeobrażenia. Na rysunku przedstawiono etapy
przeobrażenia pasikonika.

Na podstawie rysunku i własnej wiedzy uzupełnij poniższe zdania opisujące przeobrażenie u pasikonika. Podkreśl w każdym
nawiasie właściwe określenie.

U pasikonika występuje przeobrażenie (zupełne / niezupełne). Stadium larwalne jest zewnętrznie bardzo podobne do imago (kształt,
narządy gębowe, odnóża), ale różni się od niego w budowie wewnętrznej niewykształceniem narządów układu (rozrodczego /
pokarmowego / wydalniczego).
21 Matura
Matura Maj
Maj 2016,
2016, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 16.
16. (2
(2 pkt)
pkt)
Zwierzęta, w zależności od wielkości i środowiska, w jakim żyją, przeprowadzają wymianę gazową całą powierzchnią ciała lub przez
wyspecjalizowane narządy wymiany gazowej. Na rysunku przedstawiono w uproszczeniu fragment układu oddechowego owada.

a) Podaj nazwy elementów przedstawionego narządu wymiany gazowej, oznaczonych na rysunku cyframi 1 i 2.

1.

2.

b) Wykaż związek między budową i funkcjonowaniem układu oddechowego owadów a brakiem barwników oddechowych w ich
hemolimfie.
22 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2015,
2015, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 8.
8. (2
(2 pkt)
pkt)
Na wykresach przedstawiono krzywe dysocjacji hemocyjaniny (w hemolimfie) i mioglobiny (w mięśniach tarki) mięczaka Cryptochiton.

8.1. (0–1)

Na podstawie wykresów określ kierunek dyfuzji tlenu – A lub B – pomiędzy hemolimfą a pracującymi mięśniami tarki mięczaka.
Odpowiedź uzasadnij.

A. hemolimfa → mięśnie tarki

B. mięśnie tarki → hemolimfa

Uzasadnienie:
8.2. (0–1)

Wyjaśnij, dlaczego u owadów nie ma barwników oddechowych w hemolimfie.

23 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2015,
2015, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 10.
10. (3
(3 pkt)
pkt)
Postać dorosła niepylaka apollo odżywia się nektarem roślin łąkowych, a gąsienice żerują na światłożądnym rozchodniku wielkim. W
Polsce niepylak apollo występuje tylko wyspowo na terenie Tatr i Pienin, gdzie wyginął na większości stanowisk w XX wieku. Jest to
związane przede wszystkim z masowym zalesianiem halizn i nieużytków oraz z zaprzestaniem wypasu owiec, a także z rozwojem
przemysłu i infrastruktury rejonów górskich.

Na podstawie: http://apollo.natura2000.pl/Cykl życiowy niepylaka apollo

10.1. (0–1)

Wyjaśnij dlaczego zarastanie (zalesianie) łąk górskich zagraża występowaniu niepylaka apollo.

10.2. (0–1)

Obecnie w Tatrzańskim Parku Narodowym na łąkach górskich znów pasą się owce. Wykaż znaczenie decyzji o wypasaniu owiec na
tych łąkach dla stworzenia niepylakowi apollo odpowiednich warunków rozwoju.
10.3. (0–1)

Podaj nazwę stadium rozwojowego owadów, które jest charakterystyczne wyłącznie dla przeobrażenia zupełnego, i określ jego rolę
w rozwoju owada.

24 Matura
Matura Maj
Maj 2015,
2015, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 20.
20. (2
(2 pkt)
pkt)
Stadium larwalne występuje w rozwoju osobniczym zwierząt, które składają jaja o ilości żółtka niewystarczającej do pełnego rozwoju od
zarodka do imago, czyli postaci dojrzałej płciowo. Jednym z czynników ograniczających wzrost roślinożernych owadów jest dostępność
azotu zawartego w pokarmie roślinnym. Stwierdzono, że zawartość azotu w liściach babki lancetowatej spada, gdy zwiększa się
zawartość CO2 w powietrzu.
Na wykresie przedstawiono wzrost larw motyla Junonia coenia żerujących na babce lancetowatej, rosnącej w warunkach normalnego i
podwyższonego stężenia CO2 w powietrzu.
a) Wyjaśnij, uwzględniając podane informacje, dlaczego przy różnym stężeniu CO2 w powietrzu masy ciała larwy Junonia coenia się
różnią.

b) Przedstaw rolę stadium larwalnego w cyklu rozwojowym owada.

25 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2015,
2015, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 22.
22. (2
(2 pkt)
pkt)
Owady są gromadą zwierząt lądowych, która odniosła znaczący sukces ewolucyjny. To wynik wielu różnorodnych przystosowań do
środowiska, w którym owady żyją, takich jak: pokrycie ciała chitynowym oskórkiem, obecność skrzydeł, rozwój z przeobrażeniem.

Podaj dwie funkcje, jakie pełni chitynowy oskórek owadów.

1.

2.

26 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 36.
36. (5
(5 pkt)
pkt)
Na rysunkach 1–7 przedstawiono (bez zachowania proporcji wielkości) zwierzęta należące do różnych gromad w królestwie zwierząt.
 Źródło: Larousse. Ziemia, rośliny, zwierzęta, praca zbiorowa, Warszawa 1985, s. 313, 317, 321–323, 326, 328.

a) Podaj nazwę gromady, do której należy zwierzę oznaczone cyfrą 1 oraz – widoczną na rysunku – jedną cechę budowy
zewnętrznej, charakterystyczną wyłącznie dla tej gromady i występującą u wszystkich jej przedstawicieli.

b) Dopisz prawidłowe dokończenie zdania, wpisując oznaczenia cyfrowe zwierząt spośród 1–7.

Powłoka ciała, zapobiegająca przenikaniu wody do wnętrza ciała dzięki martwym wytworom nabłonka oraz tłuszczowej wydzielinie

komórek gruczołowych nabłonka, występuje u zwierząt oznaczonych cyframi .

c) Zaznacz w tabeli znakiem X prawidłowe elementy aparatu ruchu zwierząt oznaczonych cyframi 1 i 4.

Zwierzę Układ mięśniowy Szkielet

□ mięśnie wora powłokowego □ płyn jamy ciała

1.
□ wyspecjalizowane wiązki mięśni □ oskórkowy szkielet zewnętrzny

□ mięśnie wora powłokowego □ płyn jamy ciała

2.
□ wyspecjalizowane wiązki mięśni □ oskórkowy szkielet zewnętrzny

d) Zaznacz odpowiedź A, B, C albo D i jej uzasadnienie spośród I–IV tak, aby powstało poprawne dokończenie poniższego zdania.

Krew płynie w zamkniętym systemie naczyń krwionośnych u

A. wszystkich wymienionych zwierząt I wszystkich wymienionych zwierząt.

wszystkich wymienionych wszystkich wymienionych

B. II
zwierząt z wyjątkiem 1. i jest zwierząt z wyjątkiem 1.
wykorzystana
wszystkich wymienionych do transportu wszystkich wymienionych
C. III
zwierząt z wyjątkiem 4. tlenu u zwierząt z wyjątkiem 4.

wszystkich wymienionych u wszystkich wymienionych

D. IV
zwierząt z wyjątkiem 1. i 4. zwierząt z wyjątkiem 1. i 4.

e) Przedstaw znaczenie fizjologiczne wydalania kwasu moczowego przez zwierzęta oznaczone cyframi 1 i 7.
27 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 37.
37. (3
(3 pkt)
pkt)
Wśród współcześnie żyjących zwierząt zdolnością lotu charakteryzują się owady, ptaki oraz należące do ssaków nietoperze. Mechanizm
lotu u wymienionych grup zwierząt różni się, wszystkie jednak do poruszania skrzydłami wykorzystują pracę mięśni. U większości
owadów mięśnie poruszające skrzydłami są przymocowane do płytek szkieletu zewnętrznego, a u ptaków i nietoperzy – do określonych
kości szkieletu wewnętrznego. U owadów skurcz mięśni powoduje przemieszczanie się płytek szkieletu, co wprawia skrzydła w ruch. Na
rysunkach przedstawiono: ruch skrzydeł owada w górę (I) i w dół (II) oraz szkielet ptaka (III) z zaznaczonymi elementami mającymi
znaczenie podczas lotu.

Na podstawie: C.J. Clegg, D.G. Mackean, Advanced Biology, London 2012, s. 482–483; U. Sedlag, Wunderbare Welt der Insekten, Lepzig 1978, s. 32;
Zoologia, red. Z. Grodziński, Warszawa 1969, s. 275.

a) Na podstawie analizy rysunków I i II uzupełnij poniższe zdania – wpisz rodzaj pracujących mięśni oraz kierunek
przemieszczania się płytki szkieletu i skrzydeł tak, aby powstał opis mechanizmu poruszania skrzydłami u owadów.
Podczas skurczu mięśni następuje płytki grzbietowej, co powoduje

skrzydeł. Natomiast podczas skurczu mięśni następuje

płytki grzbietowej, co powoduje skrzydeł.

b) Do opisanych na rysunku III elementów pasa barkowego i klatki piersiowej szkieletu ptaka (A–E), przyporządkuj ich nazwy,
wybierając spośród wymienionych (1–6).

1. obojczyk
2. żebro
3. mostek
4. łopatka
5. grzebień
6. kość krucza

A.

B.

C.

D.

E.

c) Określ miejsce w szkielecie ptaka, do którego przymocowane są mięśnie poruszające skrzydłami.

28 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 58.
58. (2
(2 pkt)
pkt)
Na rysunku przedstawiono budowę morfologiczną jednego z bezkręgowców.

Na podstawie: http://pl.wikipedia.org/wiki/ [dostęp: 27.12.2014].

a) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.

Bezkręgowiec ten jest przedstawicielem

A. skąposzczetów.
B. wieloszczetów.
C. skorupiaków.
D. wijów.

b) Podaj nazwę typu zwierząt, do którego należy przedstawiony na rysunku bezkręgowiec i jedną widoczną cechę jego budowy
morfologicznej, charakterystyczną dla tego typu.
29 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 62.
62. (4
(4 pkt)
pkt)
Myśliczki to drapieżne chrząszcze należące do rodziny kusaków. Mają półkoliste, olbrzymie, zbudowane z tysiąca ommatidiów oczy,
które są wrażliwe na zmiany w otoczeniu i pozwalają szybko reagować na ruch. Ich aparat gębowy zbudowany jest z wargi górnej,
żuwaczek, szczęk oraz wargi dolnej, przekształconej w długi lepki język, błyskawicznie wyrzucany w kierunku ofiary, która przykleja się
do lepkiej wydzieliny i trafia między silne żuwaczki. Gruczoły umiejscowione w głowie myśliczka produkują substancje tłuszczowe i
białka wchodzące w skład wydzieliny, dzięki czemu język przylepia się do każdej powierzchni – hydrofilowej i hydrofobowej.
Język kameleona to narząd mięśniowy położony w jamie gębowej. Jest bardzo długi, na końcu szeroki, pokryty lepkim śluzem. Kameleon
strzela w ofiarę językiem dwa razy dłuższym od siebie samego, co pozwala pochwycić pokarm w ułamku sekundy z dużej odległości.

Na podstawie: P. Jałoszyński, Odrzutowy kameleon, „Wiedza i Życie”, 2014 nr 9, s. 30.

a) Na podstawie analizy tekstu wymień trzy cechy budowy myśliczka przystosowujące go do drapieżnictwa.

b) Określ, który składnik lepkiej wydzieliny gruczołów myśliczka ułatwia przylepienie się języka do powierzchni hydrofobowej.

c) Określ, czy oczy myśliczka są proste, czy złożone i podaj jedną ich cechę, która o tym świadczy.

d) Zaznacz odpowiedź A lub B i jej uzasadnienie, wybierając spośród 1–3 tak, aby powstało poprawne dokończenie zdania.

Język myśliczka i kameleona to narządy

 A. analogiczne, 1. mają wspólne pochodzenie ewolucyjne i podobną budowę.

ponieważ 2. pełnią podobne funkcje, chociaż mają różne pochodzenie ewolucyjne.

B. homologiczne,
3. należą do zwierząt blisko ze sobą spokrewnionych.

30 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 74.
74. (3
(3 pkt)
pkt)
Droga szerzenia chorób zakaźnych, inaczej droga zakażenia – to sposób i mechanizm przenoszenia zarazków do organizmu ze
środowiska zewnętrznego.
Możliwe jest przeniesienie zarazków przez kontakt seksualny, drogą pokarmową, oddechową, przez krew i przez wektory (stawonogi,
gryzonie).
Jednym z najbardziej skutecznych sposobów profilaktyki chorób zakaźnych, obok przestrzegania zasad higieny osobistej i żywienia, są
szczepienia.

Na podstawie: W. Irving, T. Boswell, D. Ala'Aldeen, Mikrobiologia medyczna. Krótkie wykłady, Warszawa 2012, s. 6.

a) Wśród wymienionych poniżej chorób bakteryjnych podkreśl wszystkie te, w przypadku których człowiek chory nie stanowi
bezpośredniego źródła zakażenia.

Choroby: borelioza, czerwonka bakteryjna, dur brzuszny, cholera, gruźlica, tężec, wąglik.

b) Podaj, inny niż szczepienie, sposób zapobiegania zachorowaniu na cholerę.

c) Uzasadnij, że szczepionka zapewnia organizmowi odporność swoistą czynną. W odpowiedzi uwzględnij mechanizm jej
działania.
31 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 85.
85. (5
(5 pkt)
pkt)
Muszka owocowa (Drosophila melanogaster) ma cztery pary chromosomów. Gen warunkujący barwę oczu znajduje się u tego owada w
chromosomie X, przy czym allel warunkujący barwę białą (a) jest recesywny, zaś allel warunkujący barwę czerwoną (A) jest dominujący.
Niesprzężony z płcią jest natomiast gen warunkujący cechę skrzydeł: allel dominujący (S) warunkuje skrzydła długie, a recesywny (s)
warunkuje skrzydła krótkie (zredukowane). Dziedziczenie płci u muszki owocowej odbywa się według podobnych zasad jak u człowieka.
Samica posiada dwa chromosomy płci XX, a samiec chromosomy płci XY. Cykl rozwojowy muszki owocowej w temperaturze 25°C trwa
od 8 do 9 dni. Gatunek ten, ze względu na swoje cechy, wykorzystywany jest w badaniach genetycznych jako organizm modelowy.
Na poniższych rysunkach przedstawiono zestawy chromosomów czterech osobników muszki owocowej (A–D). W chromosomach płci
zaznaczono lokalizację genu warunkującego barwę oczu.

Na podstawie http://www.nature.com/scitable/topicpage/developing-the-chromosome-theory-164 [dostęp: 21.01.2015].

a) Spośród rysunków A–D zaznacz te, które przedstawiają zestawy chromosomów osobników męskich i określ barwę oczu
każdego z tych osobników.
b) Spośród krzyżówek muszki owocowej (1–4) zaznacz tę, w wyniku której w potomstwie męskim prawdopodobieństwo
wystąpienia osobników o oczach czerwonych, jak też białych wynosi 0,5 (50%). Uzasadnij odpowiedź, przedstawiając wynik tej
krzyżówki w postaci szachownicy Punnetta. Podkreśl genotypy osobników męskich o oczach czerwonych.

1. XAXa × XaY
2. XAXA × XaY
3. XaXa × XAY
4. XAXA × XAY

c) Stosując oznaczenia literowe alleli genów podane w informacji do zadania, zapisz wszystkie możliwe genotypy:

1. samicy o czerwonych oczach i długich skrzydłach

2. samca o czerwonych oczach i krótkich skrzydłach

d) Na poniższym schemacie, przedstawiającym cykl rozwojowy muszki owocowej, wpisz nazwy stadiów rozwojowych
oznaczonych cyframi 1 i 2 oraz podaj nazwę typu przeobrażenia występującego u tego owada.

Na podstawie: http://www.easternct.edu/~adams/Drosophilalifecycle.html [dostęp: 24.01.2015].

Nazwa typu przeobrażenia:

e) Na podstawie podanych informacji oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących trafności wyboru muszki owocowej jako
organizmu modelowego w badaniach genetycznych. Wpisz znak X w odpowiednie komórki tabeli.
 Lp. Informacja Prawda Fałsz

1. Samice i samce muszki owocowej wyraźnie różnią się kolorem i rozmiarem, co ułatwia obserwację.

2. Mała liczba potomstwa pozwala na wiarygodną analizę statystyczną wzorów dziedziczenia.

3. Krótki cykl życiowy umożliwia obserwację wzorów dziedziczenia w kolejnych pokoleniach w krótkim czasie.

Ponieważ muszka owocowa ma mały genom, więc mała ilość DNA, który trzeba poddać analizie, ułatwia
4.
lokalizację genów badanych cech.

32 Matura
Matura Maj
Maj 2014,
2014, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła 2007) - Zadanie
(Formuła 2007) Zadanie 10.
10. (1
(1 pkt)
pkt)
Współczynnik oddechowy WO (RQ) to iloraz objętości dwutlenku węgla wydalonego przez organizm i objętości zużytego tlenu. W
przypadku zużywania węglowodanów jako źródła energii współczynnik przyjmuje wartość równą jedności, dla białek – około 0,9, a dla
tłuszczów – około 0,7. U pewnego gatunku owada, którego larwy są roślinożerne, mierzono zmiany wartości WO podczas procesu
przeobrażania. Stwierdzono, że przed przejściem w stadium poczwarki, kiedy larwy stały się nieruchliwe i nie pobierały pokarmu, ich
współczynnik oddechowy zmniejszył się z 0,99 do 0,85.

Na podstawie przedstawionych informacji podaj przypuszczalne wyjaśnienie spadku wartości współczynnika WO u badanego
owada.

33 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2014,
2014, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 21.
21. (3
(3 pkt)
pkt)
Na rysunkach przedstawiono charakterystycznych przedstawicieli stawonogów.
a) Podaj, który z przedstawionych stawonogów (A lub B) należy do gromady owadów, a który – do gromady pajęczaków.

A.

B.

b) Przedstaw dwie, widoczne na rysunkach, charakterystyczne cechy budowy morfologicznej ciała osobników, które pozwalają na
odróżnienie owadów od pajęczaków.

1.

2.

34 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2013,
2013, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła 2007) - Zadanie
(Formuła 2007) Zadanie 14.
14. (1
(1 pkt)
pkt)
Na rysunku przedstawiono etapy cyklu rozwojowego motyla (bielinka kapustnika).
Podaj nazwę rodzaju rozwoju złożonego, występującego u przedstawionego na rysunku motyla i wyjaśnij, które stadium
rozwojowe umożliwia jego rozpoznanie.

Jest to rozwój złożony , ponieważ

35 Matura
Matura Maj
Maj 2013,
2013, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 23.
23. (2
(2 pkt)
pkt)
Na wykresie przedstawiono stężenie hemoglobiny we krwi (hemolimfie) rozwielitek (Daphnia) hodowanych w wodzie o różnej
zawartości tlenu.
a) Sformułuj zależność wynikającą z tego wykresu.

b) Określ znaczenie adaptacyjne tego zjawiska dla przeżywania rozwielitek w różnych warunkach środowiska.

36 Matura
Matura Maj
Maj 2012,
2012, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła 2007) - Zadanie
(Formuła 2007) Zadanie 21.
21. (2
(2 pkt)
pkt)
Pchła ludzka jest pasożytem zewnętrznym człowieka. Całkowity rozwój tego owada trwa zależnie od warunków zewnętrznych od 18 do
332 dni. Zapłodnione samice po napiciu się krwi człowieka składają jaja, z których rozwijają się beznogie, ruchliwe i robakowate larwy,
żywiące się resztkami organicznymi. Po dwukrotnym linieniu następuje przeobrażenie larwy w poczwarkę, z której powstaje imago.
Imago żyje od 3 do 4 miesięcy i żywi się krwią.

a) Podaj nazwę typu przeobrażenia występującego w cyklu rozwojowym pchły ludzkiej.

b) Uzupełnij schemat cyklu rozwojowego pchły ludzkiej, wpisując wszystkie stadia rozwojowe wymienione w tekście.

37 Matura
Matura Maj
Maj 2011,
2011, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 13.
13. (2
(2 pkt)
pkt)
Informacja do zadań 13. i 14.
Na rysunkach poniżej przedstawiono przedstawicieli różnych grup systematycznych stawonogów.
Uwaga: nie zachowano proporcji wielkości stawonogów.
Przyporządkuj poszczególne stawonogi do wymienionych grup, wpisując poniżej ich oznaczenia literowe.

Owady

Pajęczaki

38 Matura
Matura Maj
Maj 2011,
2011, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła 2007) - Zadanie
(Formuła 2007) Zadanie 14.
14. (2
(2 pkt)
pkt)
Informacja do zadań 13. i 14.
Na rysunkach poniżej przedstawiono przedstawicieli różnych grup systematycznych stawonogów.
Uwaga: nie zachowano proporcji wielkości stawonogów.
Wymień dwie cechy budowy morfologicznej, które są wspólne dla wszystkich stawonogów.

1.

2.

39 Matura
Matura Maj
Maj 2011,
2011, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 15.
15. (1
(1 pkt)
pkt)
Tlenek węgla(II) – czad jest gazem śmiertelnie trującym dla człowieka, natomiast owady mogą prawidłowo funkcjonować także
wówczas, gdy w otaczającym je powietrzu znajduje się aż 50% czadu, o ile zawiera ono odpowiednią ilość tlenu.
Wyjaśnij, dlaczego czad nie jest gazem trującym dla owadów.

40 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2010,
2010, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła 2007) - Zadanie
(Formuła 2007) Zadanie 13.
13. (1
(1 pkt)
pkt)
U owadów obserwuje się duże zróżnicowanie morfologiczne mimo stałego planu ich budowy. Przykładem może być budowa aparatów
gębowych. Mszyce i komary posiadają aparaty gębowe kłująco-ssące. Mszycom aparat gębowy umożliwia pobieranie soków roślinnych,
samicom komarów – pobieranie krwi kręgowców. Muchy dzięki aparatowi liżącemu mogą zlizywać płynny pokarm. Chrabąszcze żywiące
się liśćmi roślin i drapieżne ważki mają aparaty gryzące.

Zaznacz jedno z poniższych sformułowań, które jest poprawnym uogólnieniem informacji przedstawionych w treści zadania.

A. Aparaty gębowe owadów mają różną postać i są zbudowane z różnej liczby elementów składowych w zależności od środowiska
życia.
B. Typy aparatów gębowych zależą od tego, czy owad żywi się pokarmem pochodzenia roślinnego czy zwierzęcego.
C. Różnorodność aparatów gębowych u owadów odzwierciedla wszystkie możliwe kierunki ewolucji tych zwierząt w środowisku
lądowym.
D. Zróżnicowanie aparatów gębowych owadów ma związek z rodzajem pobieranego pokarmu i sposobem jego pobierania.