KLESZCZE

Co to są kleszcze?

Kleszcze są niedużymi (maksymalnie 15-30 mm długości)

stawonogami należącymi do pajęczaków z podgromady roztoczy
(Acari). Na świecie występuje ponad 700 gatunków kleszczy. Prawie
wszystkie gatunki kleszczy zasiedlają półkulę północną – Europę, Azję
i Amerykę Północną. Służy im ciepły i wilgotny klimat, dlatego często
spotyka się je w krajach tropikalnych. W Europie występują do
wysokości 1000–1500 m n.p.m., dlatego praktycznie nie ma ich na
przykład w Szwajcarii, jednak w związku z ociepleniem klimatu zasięg
kleszczy również się zwiększa.

W Polsce występuje kilka gatunków kleszczy, z których istotne

znaczenie dla ludzi ma kleszcz pospolity (Ixodes ricinus). Kleszcze
zamieszkują tereny łąk, zarośli i lasów, najliczniej występując na
pograniczu poszczególnych biotopów. Pajęczaki te są pasożytami
zewnętrznymi kręgowców, drobnych gryzoni (myszy), zwierzyny
płowej, bydła, koni, ptaków, rzadziej gadów. Człowiek jest dla nich
żywicielem przypadkowym.
Opis kleszcza

Kleszcze są najliczniejszymi przedstawicielami roztoczy. Od innych

roztoczy różnią się przede wszystkim wielkością oraz narządami
znajdującymi się po bokach ich otworów gębowych – narządy te służą
do ssania krwi. W zależności od ilości pobranej krwi, rozmiary
kleszczy wynoszą od 1 mm do 30 mm. Tylko samice kleszczy żywią się
krwią, samce gnieżdżą się na nosicielach wyłącznie w celu kopulacji z
samicą. Przednia para odnóży kleszcza wyposażona jest w chemiczne
i mechaniczne receptory umożliwiające zwierzęciu wykrywanie
najsłabszych źródeł krwi, jej ruchu i zapachu. Dzięki nim kleszcz
odnajduje odpowiedniego nosiciela. Specjalne gruczoły w pobliżu
otworu gębowego kleszcza wydzielają ślinę. Ślina kleszcza zawiera
enzymy, antykoagulanty, inhibitory układu odpornościowego i
łagodny środek znieczulający.

Cykl rozwojowy

Kleszcze są rozdzielnopłciowe. Ich cykl rozwojowy obejmuje formę

jaja, larwy, nimfy oraz postać dorosłą. Żywią się krwią, dlatego są
wyposażone w ryjkowaty narząd gębowy przystosowany do ssania
krwi, zaopatrzony w liczne ząbki ustawione przeciwnie do kierunku
wkłucia, co zakotwicza kleszcza w skórze żywiciela. Kleszcze
z rodzaju Ixodidae, w tym kleszcze pospolite, spożywają krew tylko
trzy razy w życiu – przeistoczenie się w kolejną formę rozwojową
wymaga zatem żerowania na trzech gospodarzach. Bez posiłku mogą
żyć nawet do dwóch lat. Pełen cykl rozwojowy trwa także około 2 lat.
Aktywność kleszczy

Aktywność kleszczy zależy od temperatury otoczenia. Jej wzrost

powoduje zwiększenie aktywności kleszczy, która w Polsce
rozpoczyna się na przełomie marca i kwietnia i trwa do
października/listopada, jednak choroby odkleszczowe są zgłaszane
przez cały rok. Szczyt aktywności kleszczy przypada na okresy:
maj/czerwiec oraz wrzesień/październik. Kleszcze pełnią rolę
wektorów licznych chorób zakaźnych. W czasie ssania krwi wstrzykują
one do tkanek żywiciela ślinę, z którą do organizmu żywiciela mogą
się dostać różnorodne drobnoustroje chorobotwórcze. Należą do
nich: riketsje i inne rodzaje bakterii, wirusy oraz pierwotniaki.

Choroby przenoszone przez kleszcze

Chorobami przenoszonymi przez kleszcze nazywa się choroby

zakaźne, którymi ludzie zarażają się w wyniku ukąszeń przez kleszcze,
pełniące rolę przenosicieli (wektorów) choroby. W Polsce należą do
nich: borelioza z Lyme, gorączka Q, tularemia, bartonelloza,
babeszjoza, erlichioza, kleszczowe zapalenie mózgu oraz riketsjozy
z grupy gorączek plamistych.

Borelioza z Lyme

Wieloukładowa choroba wywołana przez bakterie, krętki

z rodzaju Borrelia.

Gorączka Q

Bakteryjna choroba odzwierzęca, której źródłem są owce i bydło.

Czynnikiem etiologicznym są Gram-ujemne pałeczki
z rodzaju Coxiella.

Tularemia

Ostra choroba bakteryjna zwierząt i człowieka wywołana przez

pałeczkę Francisella tularensis, którą przenoszą kleszcze oraz komary.
Cechą charakterystyczną choroby jest silny odczyn ze strony węzłów
chłonnych.

Bartoneloza

Odzwierzęca choroba zakaźna wywołana przez bakterie

rodzaju Bartonella, zazwyczaj przenoszona na człowieka w wyniku
podrapania przez zwierzęta, sporadycznie przez ukąszenia kleszczy.
Chorobę, określaną też jako choroba kociego
pazura, wywołuje Bartonella henselae lub Bartonella clarridgeiae.
Erlichioza

Odkleszczowa choroba zakaźna, którą wywołują Gram-ujemne

bakterie Anaplasma phagocytophilum.

Kleszczowe zapalenie mózgu

Wirusowa choroba ośrodkowego układu nerwowego przenoszona

przez kleszcze oraz niepasteryzowane mleko i wytworzone z niego
produkty mleczne. Czynnikiem etiologicznym są wirusy
z rodziny Flaviviridae.

Riketsjozy z grupy gorączek plamistych

Gorączka plamista (ang. spotted fever) to grupa odkleszczowych

chorób zakaźnych wywołanych przez riketsje. W poszczególnych
rejonach geograficznych chorobę wywołują różne gatunki riketsji.
W Europie występuje gorączka plamista wywołana przez Rickettsia
conori przenoszona przez kleszcze psie Rhipicephalus sanguineus.