Sanne de Laat

S1026452

227=214 (echte boek)DENK IK

23 echte boek) is 52????

COLLEGE 1

Wat is religie/godsdienst belangrijk want wat is het object van je studie eigk? + religieuze
transformatie, religie verdwijnt niet maar transformeert: verandert van gedaante/vorm, drm van
belang om uit te leggen wat je onder religie verstaat

Wat is religie of godsdienst? Een belangrijke vraag met het oog op:
•Object van studie
•Religieuze transformatie

Wat is godsdienstsociologie

3 typen definities religie/3 manieren religie te definieren:

- Substantieel: wat religie ís (en wat het niet is). Het verwijst naar het wezen/de essentie. Bv.
De omgang met het heilige of het geloof in god. Dus alleen dan is er sprake van religie, dat is
een wezenskenmerk/essentieel kenmerk
Bekende substantiele definitie van durkheim zie pp  sacred things, je doet altijd wat met
het heilige (sterk onderscheid sacrale en profane) wezenskenmerk v religie is als het
verwijzen naar het heilige ontbreekt dan hebben we niet te maken met religie
“A religion is a unified system of beliefs and
practices relative to sacred things, that is to
say, things set apart and forbidden – beliefs and
practices which unite into a single moral
community called a Church, all those who
adhere to them.”
Nadelen substantiele definitie waarbij een kenmerk (sacred things) centraal staat:
1. Erg westers gedacht: etnocentrisme aka westerse bril. Er zijn ook religies in niet westerse
landen die geen strikt onderscheid maken tussen het profane en het sacrale. Als je de
nadruk legt op ‘het hogere’ bekijk je religie vanuit een heel westers perspectief.
2. Het is vaag, want wat is nou heilig? Als je zegt religie gaat over het heilige/iets sacraals.
Heilig is eigenlijk een kwaliteit die mensen toedichten aan iets, voor sommige mensen is
queen elizabeth bv heilig of voetbal maar is dat dan religie? Dus als je zegt kern is sacred
things maar wat t precies zijn … dus helpt zon definitie ons wel, het is nietszeggend.
3. Verwijst naar traditionele vormen van religie aka vrij westerse religies, jodendom
christendom en enigszins islam. Duidelijke verering van goden, houden zich bezig met
het hogere/sacrale en duidelijk onderscheid heilig en niet heilig
- Functioneel: omschrijving van wat religie doet (functie) (dus niet wat het ís) het gaat hier om
de manifeste bedoelde functie v religie bv. Zorgt ervoor dat mensen samen kunnen leven
(sociale integratie) of zin en betekenisgeving.
Beroemd voorbeeld van functionele definitie: Milton Yinger zie pp: eigenlijke existentiele
bestaansvragen daar worstelen mensen mee als ze daarmee bezig gaan en antwoorden
zoeken op die vragen zijn ze al met religie bezig “Religion, then, can be defined as a system of
beliefs and practices by means of which a group of people struggles with the ultimate
problems of human life.”
Nadelen:

1
Sanne de Laat
S1026452

1. Etnocentrisme want yinger heeft het over the ultimate problems of human life en
verwijst bv naar omgang met de dood maar sommige zeggen de dood is lang niet in alle
culturen een probleem dat is eigk iets westers.
2. Ciruclair: Wat als ultimate problems of life wordt gezien wordt juist bepaald door
religieus perspectief van mensen. Ultimate probelms of life bestaan niet onafhankelijk
van een levensbeschouwelijk kader
3. Vaag/nietszeggend want alles wat de betreffende functie vervuld is per definitie religieus
terwijl religie apart van de betreffende functie zou moeten worden gedefinieerd om te
kunnen laten zien dat het de betreffende functie vervuld. als je opgaat in fietsen/formule
1 is dat dan religie.--> wordt nietszeggend.
4. Statisch: uitspraken over de variatie in populariteti van religie worden onmogelijk.
Kennelijk hebben we iets van zin/betekenis wat je op de been houdt (anders pleeg je
wel zm) dus dat betekent dat iedereen religieus is en dat variatie van religie dan zinloos
wordt, de term religi of godsdienst wordt dan betekenisloos/nietszeggend en dan hoef je
geen onderzoek te doen naar varitie in religie want iedereen is toch op zijn eigen manier
religieus. Iets wat overal om gaat gaat uiteindelijk nergens over
- Symbolische definitie: combinatie substantieel en functionele waarbij religie wordt gezien als
een cultureel symboolsysteem (wordt verwezen naar cultureel symbolische uitingen,
rituelen, objecten etc die in de cultuur aanwezig zijn en die sturen menselijk handelen) dat
dient om richting te geven aan het menselijk handelen op basis van een gedeelde kosmologie
(hoe de wereld in elkaar steekt en eruit zou moeten zien. Dus substantiële en functionele
beschrijvingen worden hier aan elkaar gekoppeld voorbeeld:)
- Beroemd voorbeeld van symbolische definitie van geertz functie religie: heeft effect op mood
en motivations v mensen en het doet dus iets maar het doet ook iets via iets dus hij verwijst
ook naar de inhoud; het gaat over general order of existence
“Religion is (1) a system of symbols which acts
to (2) establish powerful, pervasive, and
longlasting moods and motivations in men
by (3) formulating conceptions of a general
order of existence and (4) clothing these
conceptions with such an aura of factuality that
(5) the moods and motivations seem uniquely
realistic.”
Nadelen: aangezien het een combi is van beiden gelden die kritiekpunten nogsteeds
1. functionele definitie met substantiele saus
o Functioneel: geeft richting aan mensl handelen, (substantieel:) dat doet religie door
bep kosmologie aan te rijken
o substantieel: door gedeelde kosmologie (geeft coherentie; verschillende
levenservaringen in een levensbeschouwelijk kader plaatsen, betekenis; aan bv
lijden, dood en rechtvaardigheid; als mensen bv onrecht ervaren uitendelijk krijgen
bv ook slechte mensen hun straf zegmaar)
2. lastig te operationaliseren in met name kwalitatief onderzoek

hedendaagse complicerende discussiepunten:

- invisible religion: dient religie zich altijd social te manifesteren of kan het ook strikt privaat
zijn? in dat geval zou het nog moeilijker zijn om te onderzoeken

2
Sanne de Laat
S1026452

- lived religion: gaat het bij religie niet veeleer om wat mensen voor alledaagse ervaringen
hebben met religie dan om de vraag in hoeverre ze officiele religieuze praktijken verrichten
en geloofsvoorstellingen accepteren? Lived religion dus bv kaarstje aansteken/ervaringen
met religie ipv officiele religieuze praktijken zoals naar de kerk gaan
- spiritual but not religious: wat te doen met mensen die zichzelf spiritueel noemen maar niet
religieus? En hoe zien we de relatie tussen religie en spiritualiteit?

Als je religie bestudeert moet je ook aangeven wat je onder religie verstaat ookal weet je dat je
definitie beperkt enzo is en niet algemeen geldend

Manier waarop ze het in het boek (robert en yamae) definieren:

multi-dimensionele/polytheistische definitie waarbij religie wordt gedefinieerd met behulp van
een lijst van kenmerken aspecten of dimensies van de klasse religie (zie pp voor lijst). Ze zien dus
wel dat religie iets breeds is maar lost niet t probleem op want je moet zelf het lijstje maken ofzo

Wat is godsdienstsociologie: Sociologie is een handelingswetenschap en bestudeert het menselijk

handelen (intentioneel gedrag: mensen vanuit bep ideen/motivaties dingen doen):

- sociologie wil het handelen van individuen en groepen verstaan en verklaren (waarom
handelen menen zoals ze handelen?) en
- kijkt daarbij vooral naar de invloed van de sociale context en niet zozeer naar de invloed van
persoonlijkheidskenmerken. Aka hoe handelen mensen in een context; wrm gaan mensen in
nl niet meer naar de kerk dan ga je je afvragen wat is er in de nlse context dat mensen niet
meer naar de kerk gaan.

Onderscheid 2 vormen sociale context

- sociale conventie: invloed van andere sociale actoren en culturele factoren. Waarom zijn
mensen lid van een bepaalde religieuze groepering?
iedereen in hun sociale omgeving is lid van deze groepering. Er bestaan gewoonten in de
sociale omgeving van iemand en die gewoontes maken dat mensen iets doen en op bep
manier gedragen. Bv iedereen die je kent is lid van kerk dus jij dan ook? Ofzo
- sociaal systeem. Invleod van structurele kenmerken van de samenleving/sociaal systeem dus
smlv op bep manier georganiseerd en dat bepaald gedrag.
o Sociologie = zoeken naar wetmatigheden (nomothetisch, als dit gebeurt dan gaan
mensen dit doen)
o Antropologie = zoeken naar de eigenheid van een sociaal verschijnsel (idiografisch,
meer gefocust op het unieke geval?)
Waarom menesn lid v bepaalde religieuze groepering? Armoede maakt dat mensen zich tot
een religieuze groepering wenden voor materiele steun (of een breed religieus aanbod
maakt dat mensen actief hun heil zoeken op de religieuze markt)

In een vorige editie van hun handboek omschrijven Roberts en Yamane het doel van de
godsdienstsociologie als volgt: “Sociology, then, focuses on the social dimension of religion –

3
Sanne de Laat
S1026452

including the manner in which religion affects society and the ways the society influences
religion.” (Roberts & Yamane 2016, 28)

Godsdienstsociologie kijkt hoe sociale conventntie en sociaal systeem v invloed zijn op religie maar
het kan ook andersom, religie kan ook invloed hebben op die dingen. Bv. kapitalistisch systeem heeft
religieuze wortels bv vorlgens weber

een wetenschappelijke benadering van religie is sprake van als/eisen voor socioloog ish:

- objectiviteit: persoonlijk overtuigingen en waarden mogen niet interfereren met het

verzamelen en analyseren van gegevens
- methodologisch empiricisme: er mogen enkel uitspraken over de sociale dimensies van
religie worden gedaan obv systematisch verzamelde en geanalyseerde empirische data

methodologisch agnosticisme: grenzen aan wat de

godsdienstsociologie als sociaal-wetenschappelijke
discipline over religie mag en kan zeggen:

peter berger

uit empirische observaties ? je kan geen uitspraak doen over god of hoe die in elkaar zit of dat hij
uberhaupt bestaat maar je kan ook niet conlcuderen dat die niet bestaat de grens v wat je als
godsdiensocioloog is dat je alleen iets kan zeggen over wat je empirisch waar kan nemen en daaruit
kan je niet zeggenof god wel of niet bestaat. Ookal zou niemand oin god geloven mag je niet
concluderen dat die niet betsaat want daar gaat godsdienst sociologie niet over

COLLEGE 2

Vooraf
Drie kernvragen van de sociologie:
1. Het vraagstuk van sociale cohesie: Hoe is een samenleving mogelijk?
Functionalisme (Durkheim)
2. Het vraagstuk van sociale stratificatie: Waarom is er ongelijkheid?
Conflict theorie (Marx) en moderniseringstheorie (Weber)
3. Het vraagstuk van de modernisering: Waarom verschillen samenlevingen in hun mate
van ontwikkeling?
Moderniseringstheorie (Weber)

F1. Verwijst naar functie v religie in het samenbrengen v mensen 2. Religie als Instrument dat
ongelijkheid in stand houdt 3. Religie heeft voor bep dominant economisch systeem in het westen
gezorgd.

Inhoud college
Twee klassieke, theoretische benaderingen betreffende de structuur van de samenleving:
1. Sociale integratie (hoe is cohesie mogelijk ofzo?): functionalisme van Durkheim.
2. Sociale conflicten: conflict theorie van Marx
Vanuit de sociologische kernvragen: Hoe is het mogelijk dat mensen vreedzaam met elkaar
samenleven? (cohesieprobleem) en Waarom is er ongelijkheid? (stratificatie)

Sociale integratie: functionalisme van Durkheim

4
Sanne de Laat
S1026452

Vanuit functionalistisch perspectief staat vooral het probleem van sociale cohesie centraal.
Het probleem van sociale cohesie betreft vragen als:
•Hoe is het mogelijk dat mensen vreedzaam met elkaar samenleven en elkaar niet naar het
leven staan?
•Waardoor is er sprake van een sociale ordening of structuur?
•Welke sociale instituties bestendigen deze structuur? Welke sociale instituties houden de
samenleving bijeen

Het antwoord van Durkheim:

•Iedere samenleving vertoont een bepaalde samenhang,
•voor zover ze uit bepaalde intermediaire groeperingen bestaat, zoals families, kerken,
politieke partijen, verenigingen etc. (dus een of andere structuur kent),
•en bepaalde algemeen gedeelde waarden en normen kent (dat wil zeggen een of andere
cultuur bezit vaak ondersteund door religie), dus ook sprake van bep cultuur en die wordt door
religie vaak ondersteunt.
•en naarmate de leden van zo’n samenleving hechter in deze groeperingen zijn geïntegreerd,
hetgeen vaak gebeurt door participatie aan religieuze rituelen (eventueel in de vorm van een
civil religion), leven ze die waarden en normen meer na,
•wat in meer samenhang resulteert.
(Ultee et al. 2003, 105)

Aka wrm slaan we elkaar de hersenpan niet in: we hebben set van gedeelde waarden en normen,
besef dat er een collectief is dat hen overstijgt en dat bep waarden en normen gelden waar ze zich
aan moeten houden, hun eigen belang inperken en geneigd zijn te handelen in het algemeen belang.
En die normatieve drive linkt hij dus aan religie

Functies van religie:

•Betekenisfunctie: verleent betekenis middels wereldbeeld of kosmologie (individuele functie).
Waarom overkomt mij dit?
•Identiteitsfunctie: verschaft binding met sociale groep middels ritueel (individuele en sociale
functie). Wie ben ik en wie zijn wij?
•Culturele functie: verschaft transcendente legitimatie voor sociale normen en conventies. Geeft
deze extra geldingskracht bv. Wrm doden we elkaar niet? Ja omdat dat de conventie is vs. Omdat
god dat heeft geopenbaard in heilig schrift waarin staat dat dat niet mag, als god het zegt is het
absoluut waar en kan je jezelf er niet zomaar aan onttrekken vs als je zegt is gwn een afspraak
(sociale functie). Wat is goed of navolgenswaard? Wie heeft politieke macht?

Vooronderstelling van het functionalisme: belang van religie neemt af naarmate het niet
langer meer een van deze functies vervult!

Emile Durkheim The elementary forms of religious life - Emile Durkheim (1858-1917) agrarisch naar
industriele smlv (industriele revolutie). Traditionele gemeenschappen en samenlevingen zag hij
afbrokkelen en mensen naar de stad vertrekken, durkheim zag die ontwikkeling en vroeg zich af wat
houdt dan mensen nog bij elkaar, wat houdt frankrijk als natie nog bij elkaar, hoe functioneert die
cultuur. Toen begon hij na te denken over religie en hoe religie in die functie kan voorzien
Frankrijk was ook al sprake van secularisatie en er kwam uitendelijk scheiding kerk en staat, maar er
moet iets zijn dat die functie van religie overneemt iets dat mensen verbind. Religieuze functies die
nodig zijn om mensen bij elkaar te houden. Hij onderzocht het door te kijken naar de meest

5
Sanne de Laat
S1026452

elementaire vormen van religie volgens hem kon hij die vinden bij primitieve volken. (makes sense
tijd ondekkingsreizen ofzo)

Twee uitgangspunten Durkheim (ontleend aan Robertson-Smith):

•Nadruk op (ker religie zijn de) rituele praktijken in plaats van overtuigingen. Religie is primair een
collectieve activiteit. Een ritueel dat mensen samen doen.
•Nadruk op het verplichtende karakter van rituele praktijken. Niet dat iedereen eraan mee moet
doen maar ze geven richting aan individueel gedrag. Rituele praktijken reguleren
individueel gedrag.
Met dit in het achterhoofd ging durkheim op zoek naar 

Doel ‘elementary forms’ ( om van hieruit te redeneren wat betekent religie nog in de tweede helft
vd 19e eeuw in fr en zijn er functies v religie te zien in die elementaire basics v religie adh waarvan je
antwoord kan geveno p wat houdt het moderniserende frankrijk nog bij elkaar) :
Het beschrijven van de elementaire meest essentiële vorm van religie om van daaruit de
functie van religie in de moderne samenleving te kunnen begrijpen.
Methode:
Exemplarische studie van het totemisme van Australische aboriginals.
WANT dat zijn primitieve mensen, dus daar vinden we ook de meest primitieve pure vorm van religie.
Hij analyseert het veldwerk dat antropologen daar hebben gdn hij is zelf nooit inaustralie geweest

Boek veelal bedisscussieerd wegens het idee: We hebben nogsteeds religieuze functie (niet zelfde als
religie)nodig in de smlv ook in de moderne smlv

Kern gedachte durkheim: God en de samenleving zijn één

Onderscheid sacraal en profaan.

In religie: Individu maakt deel uit v maar is ook ondergeschikt aan het collectief, zet het eigen belang
apart en handelt zoveel mogelijk in het algemeen collectief belang. In religie krijgt het collectief een
heilige status en dat zie je in religie aboriginals,totemisme. Een ritueel rondom een bep object vindt
plaats en dat object symboliseert eigk de groep en doordat mensen rondom totem samen ritueel
uitvoeren als collectief krijgt het een sacrale heiligie status in het uitvoeren vh ritueel krijgen mensen
gevoel dat er iets is dat hen overstijgt (=effervescence) en dat bindt mensen samen

Als mensen samen rituelen uitvoeren rondom een heilig iets (totem= in westerse termen god) dan
krijgen ze een gevoel van overwedligd worden door het collectief (en die totem representeert dat
collectief eigk ook) er is iets dat ons overstijgt, waar je ook ontzag voor krijgt dat brengt ons sterk bij
elkaar en drm zijn we ook bereid om onze handelingen op elkaar af te stemmen en eigen belang op
te schorten en voor collectief belang te gaan, want we horen bij elkaar en als individu ben je ook afh
van die groep en wil handelen ten dienste van die groep. Dat gevoel van effervescence doet religie
(samen rituelen uitvoeren rondom bep symbool wat voor jou staat als groep dat maakt dat mensen
weer verbindtenis voelen en dat ze met elkaar samen willen handelen in het algemeen belang vd
groep. Totem was sybmool voor bep groep, die had dan heilige status maar die symboliseert die
groep dus groep valt samen met dat heilige voorwerp.-->)

Zoals individu afh is van god is individu eigk ook afh vh collectief en collectief en god eigk hetzelfde.--
> Samenkomen rond symbool dat de groep representeert, groep valt samen met dat heilige
voorwerp en als je dan samen het ritueel uitvoert dan brengt mensen dat bij elkaar/sterke
verbinding. God is niet letterlijk exact gelijk aan de smlv maar als je samen, maar metaforisch
paralellisme. Samen ritueel uitvoert rondom iets heiligs waar je ontzag voor hebt en eigk niet aan

6
Sanne de Laat
S1026452

mag komen dan bindt dat mensen bij elkaar en de instantie die dat bij uitstek doet is eigk religie. In
het uitvoeren van het ritueel is Het is het collectief dat zichzelf eigenlijk vereert. Je zou zeggen vanuit
religieus perspectief het is iets goddelijks wat me overstijgt, maar dat is niet het is collectief dat
zichelf vereert.

Durkheim: een smlv kan zonder religie maar kan niet zonder dat er instanties zijn die de religiezue
functie overnemen, dus bij sterk geseculariseerde smlv heb je toch collectieve nationale symbolen
nodig (waar v tijd tot tijd rituelen rondom worden uitgevoerd) en dat maakt dat de smlv bij elkaar
blijft en dat mensen bereid zijn

Religie representeert de samenleving door:

• (religie:) Rituelen, ceremonieën en totems maken mentale representaties van het collectief
mogelijk.
• Religie symboliseert de samenleving in cultische handelingen waarbij tegelijkertijd de
samenleving (het collectief) geconstitueerd wordt.
• Religie bevestigt de samenleving in herdenkingsceremonieën waarbij een gedeeld
verleden wordt gevierd.
Durkheim: deze ‘religieuze’ functies blijven ook in een moderne samenleving noodzakelijk! (welke
seculiere zaken vervullen nog deze religieuze functie)
Leidt tot civil religion: ceremonieën als dodenherdenking op 4 mei op de Dam, symbolen als
de Nederlandse vlag of de kleur oranje of het zingen van het Wilhelmus leiden tot een
collectieve effervescence en versterken zo de sociale cohesie (Roberts and Yamane 2021,
330-337).

Civil religion:
Religie is een algemeen dimensie van de samenleving
geworden en vormt geen aparte institutie (kerk) meer. Of
zoals Roberts en Yamane (2021, 330) het zeggen: “(...)we
can think of civil religion as cultural beliefs, practices and
symbols that relate a nation to the ultimate conditions of its
existence.” Civil religion is een soort ‘religieuze’ dimensie
van de samenleving.
Functie: houdt in een sterk geïndividualiseerde
samenleving het idee van het collectief levend en het
gevoel van een verantwoordelijkheid voor het geheel
(Durkheim)

Ingebakken symbolen die iets uitspreken over wat de bv nederlandse natie is, waar niemand over
gaat (niemand gaat over de kleur oranje of over de vlag)

7
Sanne de Laat
S1026452

“Religion ceases to be an inexplicable hallucination of some sort and gains a foothold in reality.
Indeed, we can say that the
faithful are not mistaken when they believe in the existence of a moral power to which they are
subject and from which they
receive what is best in themselves. That power exists, and it is society. When the Australian is carried
above himself, feeling
inside a life overflowing with an intensity that surprises him, he is not the dupe of an illusion. That
exaltation is real and really
is the product of forces outside of and superior to the individual. Of course, he is mistaken to believe
that a power in the form
of an animal or plant has brought about this increase in vital energy. But his mistake lies in taking
literally the symbol that
represents this being in the mind, or the outside appearance in which the imagination has dressed it
up, not in the fact of its
very existence. Behind these forms, be they cruder or more refined, there is a concrete and living
reality.
In this way, religion acquires a sense and a reasonableness that the most militant rationalist cannot
fail to recognize. The
main object of religion is not to give man a representation of the natural universe, (...). But religion is
first and foremost a
system of ideas by means of which individuals imagine the society of which they are members....
Such is its paramount role.
And although this representation is symbolic and metaphorical it is not unfaithful. It fully translates
the essence of the
relations to be accounted for. It is true with a truth that is eternal that there exists outside us
something greater than we and
with which we commune.
That is why we can be certain that acts of worship, whatever they may be, are something other than
paralyzed force,
gesture without emotion. By the very fact of serving the manifest purpose of strengthening the ties
between the faithful and
their God – the God only being a figurative representation of the society – they at the same time
strengthen the ties between
the individual and the society of which he is a member” (Durkheim 1995 [1912], p. 226-227).

Sociale conflicten: conflict theorie van Marx

Conflict theorie is primair geïnteresseerd in sociale conflicten.

De samenleving wordt vooral gezien als bestaande uit:
•Groeperingen, sociale klassen, die allemaal hun eigen belangen nastreven.
Conflict theorie combineert eigenlijk twee sociologische kernvragen: Hoe is sociale cohesie
mogelijk in een samenleving die wordt gekenmerkt door fundamentele ongelijkheid
(stratificatie)?
Sociale conflicten: conflict theorie van Marx

Er is sprake van orde of structuur in de samenleving: (niet zoals durkheim zegt als mensen toch nog
zich herkennen in een symbool of ritueel en dat dat gevoel bestendigt wordt? Maar als:)
•Wanneer er een machtsbalans bestaat tussen verschillende groepen; of
•Wanneer één groep sterk genoeg is om andere groepen te overheersen. Religie is een instrument

8
Sanne de Laat
S1026452

dat het mogelijk maakt voor de ene groep om de andere te overheersen  religie zorgt dus voor
orde en structuur in slv, dus dat is duidelijk een ander perspectief op religie en functie v religie dan
durkheim.

Beide zeggen het effect v religie is handhaven van de ordening en de structuur en het zorgen v
cohesie maar beiden ander antw op hoe religie dat doet

Religie en conflict theorie

Religie kan een factor zijn die de werking van de samenleving ondermijnt:
•Conflicten tussen religieuze groepen:
- Intrareligieuze conflicten: bijvoorbeeld katholieken versus protestanten; of
- Interreligieuze conflicten: bijvoorbeeld de religie van de meerderheid (christenen) versus
een religieuze minderheid (joden, moslims).
•Conflicten tussen de religieuze en seculiere autoriteit: bijvoorbeeld conflicten over de
erkenning van huwelijken, leerplicht, dienstplicht etc.
Conflict theorie verklaart deze conflicten primair vanuit belangentegenstellingen en niet
zozeer vanuit theologische geschillen.
Sociale conflicten: conflict theorie van Marx

Religie en conflict theorie:

Conflicten kunnen de interne cohesie binnen religieuze groepen juist ook versterken. Doordat:
•Een conflict met de buitenwereld de interne saamhorigheid versterkt.
•Een gezamenlijke vijand zicht biedt op gedeelde overtuigingen

Marx the german ideology

Onderbouw: hoe de economische structuur eruit ziet en hoe de verdeling is tussen de arbeidskracht
en productiemiddelen. Kenmerkend voor kapitalistsiche smnlv volgens marx is kleine groep die bezit
de productiemiddelen (fabrieken en economische infrastructuur etc) en grote groep arbeiders en die
bezitten alleen hun arbeidskracht. (materiele wereld)

Bovenbouw: (de ideeele wereld) alles wat mensen uitdenken, niet materiele zaken. Wat in
bovenbouw bedacht wordt is projectie van verhouding onderbouw wat in bovenbouw gedacht
wordt legitimeerd en bestendig die verhoudingen, dus religie is een fenomeen dat de
onrechtvaardige verhouding in stand houdt drm moeten we eigk van religie af. in communisme zou
men dus ook geen behoefte hebben aan religie. Hij dacht dat religie vanzelf zou verdwijnen als er
rechtvaardige verhoudingen komen. Maar durkheinm zegt religieuze functie blijf je altijd nodig
hebben. Religie heeft een legitimerende/ideologische functie volgens marx

1;32

9
Sanne de Laat
S1026452

Sociale conflicten: conflict theorie van Marx

Marx’ ziet religie hoofdzakelijk als ideologie. Hierbij staan drie begrippen centraal:
•Sociale vervreemding: de productieverhoudingen (bijvoorbeeld dat de productiemiddelen het
eigendom zijn van kapitalisten) worden door mensen zelf gecreëerd. Het is een teken van een
vals bewustzijn als men dit niet ziet.
•Projectie: net zoals de productieverhoudingen zijn ook de religieuze beelden door de mens
zelf gecreëerd. Doordat mensen in erbarmelijke omstandigheden zitten (in die onderbouw) ontstaan
projecties van oh nu zit ik in de shit maar na de dood is er een hemel waar er een rechtvaardige
situatie is. Die economische situatie creeeren mensne dus echter zelf dus ook die religieuze
projecties zijn terug te leiden naar dat valse bewustzijn. Mensen houden die erbarmelijke
omstandigheden uit omdat ze het idee van religie hebbe, religie is een uitdrukking en product van
die omstandigheden waarin ze zich bevinden. 
•Ideologie: religie wortelt in een vals bewustzijn. Het biedt troost, leidt tot sociale resignatie en
bestendigt zo de bestaande sociale verhoudingen. Het is opium van het volk. Het heeft een
verdovend effect en stelt je in staat om aardse bestaan uit te houden. religie wortelt zich ook in t
bestaan van die sociale omstandigheden zegmaar

Sociale conflicten: conflict theorie van Marx

De filosofische religiekritiek begon met de Verlichting en het werk van David Hume (1711-
1776). Hume vroeg als een van de eersten naar het antropologisch en psychologisch
fundament van religie (is het geopenbaard en goddelijk of zit het gwn in de mens?). Marx was de
eerste die deze filosofische religiekritiek radicaal
doortrekt tot een maatschappijkritiek door te vragen: Welke onrechtvaardige, sociale
verhoudingen (kapitalistische productieverhoudingen) brengen religie voort?
Dit komt naar voren in de beroemde thesen over Feuerbach uit 1845.

Sociale conflicten: conflict theorie van Marx

These 6
“Feuerbach lost het religieuze wezen in het menselijke wezen op. (Mensen maken hun eigen goden,
dat is een menselijke projectie.) Maar het menselijke wezen is
geen abstractum dat in het afzonderlijke individu huist. In zijn werkelijkheid is het het geheel der
maatschappelijke verhoudingen er is niet zoiets als een menselijk wezen je kan mens niet los zien
van maatschappelijke context waarin die verkeerd
Feuerbach die zich niet inlaat met de kritiek van dit werkelijke wezen (feuerbach vraagt niet kritisch
door van wat is nou dat menselijk wezen) is daarom gedwongen:
1. Te abstraheren van het historisch proces en het godsdienstig gemoed een onveranderlijk
zelfstandig bestaan toe te schrijven, en van een abstract – geïsoleerd – menselijk individu uit te
gaan.  feuerbach zegt er is een soort menselijk gemoed en dat zit in iedere mens maar marx zegt
flauwekul, dat mesnl gemoed komt voort uit bep maatschappelijke verhoudingen.
2. Het wezen kan dan ook slechts als ‘soort’ opgevat worden (als iets algemeens, en dan zeg je eigk
helemaal niks meer over al die maatschappelijke verhoudingen die leiden tot dat bep mens bep
religieuze ideeen krijgen) , als een innerlijke, stilzwijgende
algemeenheid, die de vele individuen natuurlijkerwijze verbindt.”

Dus marx is eens met feuerbach dat religie projectie is maar vindt hem niet kritisch genoeg want het
is niet alleen projectie. Het is niet zo dat het goddelijke wezen in ons allemaal zit, mensen verschillen
want het ligt maar aan de context waarin je verkeert of je tot die religieuze ideeen komt (of niet).
Dus als je religie echt wil analyseren moet je naar maatschappelijke context kijken volgens marx

10
Sanne de Laat
S1026452

 eerste godssociologische vraag?

These 7
“Feuerbach ziet derhalve niet, dat het ‘godsdienstig gemoed’ zelf een maatschappelijk
product is en
dat het abstracte individu dat hij analyseert, tot een bepaalde maatschappijvorm behoort.”

COLLEGE 3

Vooraf
Drie kernvragen van de sociologie:
1. Het vraagstuk van sociale cohesie: Hoe is een samenleving mogelijk?
Functionalisme (Durkheim)
2. Het vraagstuk van sociale stratificatie: Waarom is er ongelijkheid?
Conflict theorie (Marx) en moderniseringstheorie (Weber)
3. Het vraagstuk van de modernisering: Waarom verschillen samenlevingen in hun mate
van ontwikkeling?
Moderniseringstheorie (Weber)

Sociale stratificiatie

Ongelijkheidsprobleem als uitgangspunt:

•Stratificatie is gelaagdheid. Een samenleving bestaat uit verschillende lagen of klassen (=
strata).
•De sociologische vraag is dan: Wie krijgt wat en waarom? (aka waar komt de ongelijkheid vandaan)
(Ultee et al. 2003, 65).
Centraal staat de sociaal-economische gelaagdheid van de samenleving in termen van:
•Verschillen in opleiding;
•Verschillen in inkomen;
•Verschillen in arbeidsstatus (verschil in waardering voor bep beroepen, prestige enzo);
•Verschillen in rijkdom

 verband met religie

Religie en sociale stratificatie (Weber)

Marx: religie is een afhankelijke variabele:

Sociale stratificatie  beïnvloedt  religie (door ellendige onmstandigheden hebben mensen
behoefte aan religie
Weber: religie is (ook) een onafhankelijke variabele (hij kijkt naar invloed v religie op
maatschappelijke structuren):
Religie  beïnvloedt  sociale stratificatie
Religie en sociale stratificatie (Weber)

Men noemt weber ook wel de omgekeerde marx

Religie en sociale stratificatie (Weber)

Max Weber (1864-1920):

Die Protestantische Ethik und der
Geist des Kapitalismus  ontstaan kapitalisme wordt mede veroorzaakt door religieuze
ontwikkelingen, kapitalisme vindt zn basis in religie (protestantisme, protenstantse ehtiek)

11
Sanne de Laat
S1026452

The Protestant Ethic and the

Spirit of Capitalism

Webers vraag:
Beïnvloeden religieuze ideeën het economisch handelen en de economische ontwikkeling?
Oftewel, is er een relatie tussen religieuze affiliatie (achtergrond, de groepen waarmee je geaffilieerd
bent) en sociale stratificatie?
Aanleiding voor de vraag:
Weber neemt empirisch waar (kijkt naar de economische ontwikkelingen in de 19 e eeuw.. rond 18:00
zegt ie ook 17e en 18e eeuw tho) dat er in Europa een verschil is in economische ontwikkeling
tussen protestantse en katholieke gebieden en, bijgevolg, tussen de sociaal-economische
positie (stratificatie) van protestanten en katholieken. Protestanten zijn succesvoller en welvarender
dan katholieken. Protestanten vaker opgeleid in economie enzo en handelen en katholieken meer
van de geesteswetenschappen ofzo. Iig drm gaat hij zich dus de vraag stellen is het zo dat religieuze
ideeen invloed hebben op het handelen van mensen

Weber vraagt zich af hoe komen mensen

tot rationeel kapitalistisch handelen;
wordt gekenmerkt door het gaan
handelen/produceren voor een vrije
markt, dus niet voor een behoefte, om
aldus een behoefte te creeeren. Dus je
moet veel gaan prdoduceren dus het moet
efficient worden, dat brengt met zich mee
hoe kan je daar zo veel mogelijk aan verdienen tegen zo weinig mogelijk kosten, en hoe krijg ik zicht
op kosten en baten: rationele boekhouding  dit noemt weber rationeel kapitalistisch handelen.
Webers idee is dat dat zijn wortels vindt in protestantse ethiek want die leidt tot geest v kapitalisme,
om dat te doen heb je bv strict arbeidsethos nodig, ondernemers die heel hard werken en diep
vanbinnen gemotiveerd zijn aan de taak bedrijf opricten en gericht zijn op winst en vermogen
creeeren, herinvesteren (accumulatie v kapitaal)  dit noemt hij handelingsorientatie. Dit zie je bij
de protestanten in de protestantse ethiek, daar zit het idee van werk als een roeping. Je wijdden aan
je aardse taken is een goddelijke roeping. Hoe kan je god dienen op aarde: je aardse opdr te doen
aka werken. Ieder moet in zijn situatie/maarschl orde zijn best doen om god te dienen. (bij luther is
ook het idee dat je niet mag stijgen op de maatschl ladder want dat doorbreekt de maatschl
structurr. Ieder moet op zijn niveau god dienen door werk te zien als goddelijke roeping). Bij calvijn is
dat anders. Van belang is predestinatieleer: het idee dat je al vanaf voor je geboorte heeft god
bepaald of jij tot de uitverkorenen of verdoemden behoort (of je naar hemel of hel gaat)  weber
zegt dat lijdt bij sommige groepen tot ondraagelijke psycholigsche spanning, als je niks aan je lot kan
bijdragen waarom zou je je dan nog actief in het leven opstellen, het heeft toch geen zin. Dan komt
binnen kleinere stromingen binnen calvinisme het idee op dat succes in de aardse activiteiten teken
van uitverkiezing kan zijn (uitverkorenen) . in die stromingen zie je naast predestinatie ook ascese
soberheid (sober leven) hard werken (werk is roeping) en streven naar succes want zoeken naar
succes als teken van uitverkiezing, ascese helpt om kapitaal dat je accumuleert herinvesteren

Now naturally the whole ascetic literature of almost all denominations (verschillende protestantse
stromingen) is saturated with the idea that faithful labour, even at low wages, on the part of those
whom life offers no other opportunities, is highly pleasing to God. In this respect Protestant

12
Sanne de Laat
S1026452

Asceticism added in itself nothing new. But it not only deepened this idea most powerfully, it also
created the force which was alone decisive for its effectiveness: the psychological sanction of it
through the conception of this labour as a calling, as the best, often in the last analysis the only
means of attaining (subjective PV; want binnen religieuze frame kun je niet door maatschl success je
verlossing verdienen want dat gaat tegen predestinatieleer in zegmaar dat god het besluit maar….)
certainty of grace” (Weber 1985 [1904-1905], p. 178).  …het geeft je een subjectief gevoel van ik
hoor bij de mensen die verlost zijn.. dus protestantse ethiek heeft psychologische drive om
economisch te handelen

Hoe denkt weber nou eigk over

religie: weber vergelijkt ehtische
systemen van wereldreligies die laten
zien hoe je verlost wordt, grote
wreldreligies stimuleren handelen v
mensen maar enkel in het westen
zitten we met religieus systeem dat
verlossing linkt aan maatschappelijk
succes en dat het handelen mensen
stimuleert in de richting v een kapitalistische economie en drm kwam kapitalisme als eerst op in het
westen

Instrumentale waarde bij magie: god is instrument voor de mens waarmee mens bep dingen kan
bewerkstelligen bv goden manipuleren met regendans zodat het gaat regenen. Als smnl complexer
worden(bevolking neemt toe) en realties worden ompersoonlijk en je kan elakar niet meer
corrigieren komt er behoefte aan etische regels waar iedereen zich aan houdt en dat ehtisch systeem
biedt religie. In de ontwikkeling van religies vindt er dan een overgang plaats van magie naar religie.
In religie heeft relatie met transcendentie intrinsieke waarde, ontstaan v goden die een eigen wil
hebben, eigenstandige wezens waar je je op een bep manier toe moet verhouden, goden worden
niet meer gemanipuleerd maar vereerd. En als er dan onheil komt bv overstroming dan probeer je
niet goden met rituelen goed te stemmen maar als straf van god veroorzaakt door zonde, aka
onethisch gedrag. Religie biedt dus volgens weber een ehtisch systeem (religie hoort bij het terrein
vd ethiek) waardoor grotere groepen mensen die anoniemer samenleven nogsteeds hun handelen
kunnen reguleren en op elkaar afstemmen omdat mensen ethische regels internaliseren…. Idk 44 ish

Verschillende religies zijn allemaal ethische systemen die werken obv tegenstelling tussen zonde en
verlossing, mens streeft naar verlossing door op bep manier moreel te handelen. Dus religie heeft
meer handelingsmotiverende kracht dan dat magie dat heeft.

Webers religiebegrip:
•Cruciaal is het onderscheid tussen magie (het manipuleren van de goden) en religie (het
vereren van de goden).
•Vereren door leerstellingen en ge- en verboden.
•In religie staat tegenstelling zonde – verlossing centraal.
•Religie wordt steeds meer een ethisch systeem (want zonde: je doet iets verkeerd).
•Alleen zo biedt religie: HANDELINGSORIËNTATIE.
•Dat is rationalisering van het wereldbeeld (onttovering).

Religie is rationeler want daarmee is de wereld voor een deel al geseculariseerd: de goden gaan
steeds meer boven de wereld hangen en je gaat rationeler handelen door te handelen naar bep
religieuze voorschriften.

13
Sanne de Laat
S1026452

Wat doet (functie) religie: (wat is mijn plek in de maatschappelijke ordening)

•THEODICEE: religie biedt een perspectief op de universele ervaring van lijden en
onrechtvaardigheid.
•Religie verklaart de ‘ongelijke verdeling (stratificatie) van de geluksgoederen.’
•Religie dient zo de universele menselijke behoefte aan verlossing. Want mensen zitten in ongelijke
situatie maar religie laat je zien hoe je daarvan verlost kan worden
weber komt dan tot:

Drie ideaaltypische theodiceën:

•Karma: eeuwige cyclus van oorzaak en gevolg die enkel met contemplatie doorbroken kan
worden (Hindoeïsme in India). (je zit in de shit, onderaan de ladder, wordt verklaard door karma en
hoe kom je tot verlossing: contemplatie. Maar weber zegt als dát de theodicee is lijkdt dat niettot
economisch handelen)
•Dualisme: voortdurende strijd tussen het rijk van het licht en het rijk van de duisternis
(Manicheïsme in Perzië  lijdt niet tot economisch handelen).
•De afwezige of verborgen God (Deus absconditus): absoluut, transcendente God die
onbereikbaar is voor de mens (calvinistische predestinatieleer). Verlossing wordt hier enkel
bereikt door zich volledig te wijden aan aardse verantwoordelijkheden (ascetische
wereldaanvaarding)
 Resultaat een sterke nadruk op ethisch juist handelen!

Reformatie (religieuze ontwikkeling) en sociale veranderingen (eind feodale stelsel en begin

moderniteit, vrije arbeid) komen in europa samen volgens weber:

Wahlverwandtschaft of ‘elective affinity’

=
Historisch toevallig samengaan van een religieus wereldbeeld met de ideële en materiële
interesses van een specifieke, sociale groep. In Europa is dit:
Wereldbeeld: De protestantse ethiek.
Sociale groep: Opkomende middenklasse van handelaren en ambachtslieden hebben:
- Ideële interesse: verlossing.
- Materiële interesse: legitimatie van hun economisch handelen
(verlossing door economisch succes).

Beiden behoeftes worden door protestantse ethiek voorzien

zou protestantse ethiek had niet dat effect geweest als die groep er niet was (dan zouden er geen
sociale dragers voor zijn). sociaal economische ontwikkeling (ontstaan groep middenklasse
handelaren) en sociaal culturele ontwikkeling die tegelijk lopen (religieus wereldbeeld) grijpt op
elkaar in en versterkt elkaar. Dit noemt weber wahlverwandtschaft

Webers opvatting van sociologie:

“Soziologie soll heissen: eine Wissenschaft, welche soziales Handeln deutend verstehen und
dadurch in seinem Ablauf und seinen Wirkungen ursächlich erklären will. Handeln soll dabei
ein menschliches Verhalten heissen, wenn und insofern als der oder die Handelnden mit ihm
einen subjektiven Sinn verbinden” (Weber, 1922, p. 1). Als je wil weten wrm mensen handelen zoals
ze handelen moet je weten dat handelen intentioneel is, handelen naar een doel en als je weet waar
mensen op gericht zijn kan je het handelen verklaren.
Kortom, het gaat om het verstaan en verklaren van het menselijk handelen in termen van
subjectieve maar sociaal gedragen handelingsoriëntaties. Mensen handelen omdat ze in een
culturele omgeving leven waarin bep waarden en normen belangrijk zijn die handelen op een bep

14
Sanne de Laat
S1026452

manier sturen. Dus wrm handelen mensen kapitalistisch? Dan kijken naar motivationele basis en dat
bleek aldus weber religie te zijn.

Religi e en sociale stratificatie na Weber

Prosperity gospel: (priesters in dure autos enzo vgm? Idk, als je jezus in je hart laat krijg je rijkdom
kinda thing??)
•Recent Amerikaans fenomeen.
•Komt voort uit pentecostale traditie (pinksterkerken) nu ook in (evangelische) megakerken.
•Wereldlijk succes is teken van uitverkiezing.
•Niet gekoppeld aan ascetische levenshouding.
Verklaringen voor dit fenomeen vanuit de ideeën van Weber en Marx:
Weber: biedt motivationele grondslag voor kapitalisme door consumentisme te stimuleren.
Marx: slaat vooral aan bij de lagere klassen en houdt daarmee bestaande stratificatie in
stand. Biedt legitimatie voor bestaande verhoudingen.
Maar properity gospel kan ook leiden tot een verbetering van de sociaal-economische positie
van lagere klassen: bijvoorbeeld bijdragen aan opleiding, onderdrukken van a-sociaal gedrag
of het stimuleren van spaarzin en schuldenvrij leven!
………. Ik snap dit niet luister terug rond 1;20

Verband SES en kerklidmaatschap:

•In VS (en minder in NL) nog steeds een verband tussen lidmaatschap van een bepaalde
denominatie en sociaal-economische positie (SES).
•Echter versus Weber: de meest orthodoxe en ascetische tradities worden niet bevolkt door
de economisch meest geslaagden. (bv. Amish, dus ascetisme en werk zien als roeping leidt niet per
definitie tot wereldlijk succes)
•Dus geen directe relatie tussen specifieke theologie en SES (sociaal economische status), maar
eerder:
• sommige religieuze groeperingen doen het beter dan andere historische groeperingen: Historisch
effecten: historische dominantie van bepaalde denominaties in de VS die
bekend staan als het ‘Protestant establishment’ en. Dus historische dominatie v bep groepen bv.
Protestanten, katholieken kwamen met een latere migratiestroming?? (veel amerikaanse
presidenten ook protestants?)
• Indirecte effecten: bijvoorbeeld een negatieve houding tegenover onderwijs remt het
economisch succes van bepaalde religieuze groepen

Religie werkt op deze manier (in

plaatje), meer indirect dan direct.
Status v je beroep, inkomen
(labor market outcomes), rijkdom
hangt af van wanneer je een gezin
sticht, hoeveel kinderen je hebt
etc en aard/hoogte van je
opleiding (human capitol). En dit
(bitch wat) hangt dan weer af v je
family of origin. Dus de
sociaaleconomoische staat van je ouders maakt ook jouw sociaaleconomische status uit/heeft daar
ook effect op iig. Ook religie waarmee je opgroeit bepaalt dat. (als bv met wantrouwen naar science
en onderwijs. Binnen protestantse stromingen is dat, in dit zie je in vs want is overwegend

15
Sanne de Laat
S1026452

protestants land. Als je opgoriet binnen bpe protestantse stormingen dan wordt met wantrouwen
gekeken naar academische opleiding/wetenschap  complottheorien enzo…)  allerlei religieuze
opvattingen zorgen ervoor dat ouders keuzen maken mbt opleiding van hun kinderen bv
homeschooling (willen niet dat kinderen bloodgesteld worden aan de seculiere invloed vd scholen)
en conspiracy theories, religie beinvloed dus de opleiding van die kinderen en dan dus lager socieaal
ec status: opleidingsniveau beinvloed labor market outcomes, aka religie heeft zo dus nog een
indirect invloed op sociale stratificatie).óf Religie ook invloed op gezinsvorming (wat zijn de man-
vrouw rollen. Vrouw thuis jonge leeftijd trouwen en kinderen krijgen, dan iig voor vrouw dus een
opleiding en dan weer effect sociaal ec status) en op die manier dus indirect invloed sociaalec status.
Op die manier religie dus zeker in vs kan religie v invloed zijn op je sociaal ecnomische status, maar
dat is meer indirect. Dat maakt ook religie networks, dan kom je ook vanuit je family of origins in een
network v gelijkgestemden en in die networks worden dan bv die waarden van een anti-
opleidingshouding of het idee dat je op vroege leeftijd kinderen moet krijgen wordne versterkt en
bevestigd en dat heeft dan ook weer effect op sociaal ec status.

tot slot een recent voorbeeld uit 2020 (toch nog een support voor weber)
Michael Sandel: Religie is een culturele factor die ook klassenverschillen
legitimeert!
Protestantisme heeft in de VS geleid tot een nadruk op de ethiek van de
verdienste (meritocratie aka je moet het zelf verdienen):
•Werk beschouwen als roeping wordt gezien als een middel om verlossing
te bereiken.
•Gevolg: wereldlijk succes wordt gezien als eigen verantwoordelijkheid en
eigen verdienste.
Armoede is een keuze! “Als iemand niet werkt, zal hij ook
niet eten” (2 tess. 3, 10)

COLLEGE 4

inhoud:
1. Het ontstaan van religieuze organisaties
2. De kerk-sekte typologie
3. De Amerikaanse ‘denominational society’
4. Nieuwe religieuze bewegingen (NRM’s) en de cult

1. Hoe zijn volgens Weber de meeste religies begonnen? + leg uit

Het ontstaan van religieuze organisaties

Volgens Weber zijn de meeste religies begonnen als

bewegingen rondom een charismatisch leider.

16
Sanne de Laat
S1026452

Dat wil zeggen, een “(...) dynamic person who is perceived as

extraordinary and set apart from the rest of humanity” (Roberts
& Yamane 2021, 132). Apart persoon, iemand die opvalt en daardoor aanhangers krijgt bv jezus of
grondlegger scientology

2. Wat is charisma volgens Weber?

Of zoals Weber het formuleerde:

“The term “charisma” will be applied to a certain quality of an individual personality, by virtue
of which he is set apart from ordinary men and treated as endowed with supernatural,
superhuman, or at least specifically exceptional powers or qualities. These are as such not
accessible to the ordinary person, but are regarded as of divine origin or as exemplary, and
on the basis of them the individual concerned is treated as a leader” (Weber in Roberts &
Yamane 2021, 132) dus de autoriteit van die persoon zit ook in zijn eigen persoonlijke kwaliteiten, die
worden gezien als supernatural/extraordinary:divine origin waardoor hij anders is dan ‘normale’
personen. Op basis daarvan wordt hij als leider gezien

3. Noem de 3 vormen van autoriteit

Charismatische autoriteit is anders dan (traditionele en bureaucratische omdat hij in zn persoon bep
kwalititeiten laat zien die door andere als buitengewoon worden gezien) :
• Traditionele autoriteit: bijvoorbeeld de autoriteit van een koning(in). Gebaseerd op traditie
en gewoonte. Onze koning heeft autoriteit opv erfsopvolging, dat zit niet in zijn persoon
• Bureaucratische autoriteit: bijvoorbeeld de autoriteit van de ambtenaar. Gebaseerd op
regelgeving en ambten. Dominee hoeft geen charismatisch persoon te zijn. mag bep dingen doen
omdat die een ambt vervult, politie mag je bekeueren omdat hij een ambt vervult en heeft drm
autoriteit

4. Wat is nadeel/probleem van charismatische autoriteit + wat is het gevolg ervan

Maar charisma en charismatische

autoriteit is van nature zeer onstabiel, omdat zo iemand op een gegeven moment doodgaat en wie is
dan de nieuwe leider? Probleem: hoe kan de groep de dood van de charismatisch leider overleven?
Dan moet je als groep gaan organiseren anders houdt het na de 1e charismatsich ledier op. De
wereldregligies/ religies die overleven hebben bep mate v organisatie doorgemaakt waardoor ze
blijven bestaan (weber noemt dit routinisering v charisma. De rituelen die die persoon doet of
verhalen die hij verteled of gewoontes moeten vastgelegd worden in vaste routines om die inspiratie
vast te kunnen houden en dat doe je om de dood vd charismatisch leider te overleven. Dus je gaat
routineseren of in sociologische taal institutionaliseren, opstellen leer/regels en instellen van ambten
etc (zie hieronder bij antwoord)) + hij kan rare dingen doen

Routinisering van het charisma:

• Probleem: hoe kan de groep de dood van de charismatisch leider overleven?
• Antwoord: door het opstellen van een leer en regels en het instellen van ambten, om zo de
opvolging en de legitimiteit van de nieuwe leider veilig te stellen. Op deze manier probeer je
opvolging en legitimiteit van nieuwe leider veilig te stellen, want nieuwe leider ontleedt die autoriteit
niet meer aan zijn charisma maar moet uiteindelijk bureaucratisch leiderschap worden obv ambt (bv.
Paus)
=
ROUTINISERING

17
Sanne de Laat
S1026452

=
INSTITUTIONALISERING

5. Waar leidt routinisering/institutionalisering tot:

Routinisering/institutionalisering leidt tot:

• Het ontstaan van ambten en formuleren van leerstellingen om originele inspiratie en
boodschap vast te leggen.
• Aandacht voor een solide economisch-materiële basis van de religieuze organisatie om
clerus en organisatie op poten te zetten.; want op het moment dat je die organisatie voort wil zetten
en 1e charismatisch leider overlijd moeten ander mensen dat gat opvullen dus andere mensen
moeten dat gat opvullen, die moeten hun tijd besteden aan ambt vervullen, maar dan meoten ze
zich in hun levensonderhoud moeten kunnen voorzien, die moeten betaald worden/daar een
vergoeding voor krijgen.

6. Noem de gevolgen van verdergaande institutionalisering

Dilemma’s van institutionalisering?

Door verdergaande institutionalisering (O’Dea 1961, 33-38):
• Wordt de organisatie steeds complexer en ontstaan er steeds meer rollen en functies;
• Wordt de oorspronkelijke ervaring van het goddelijke vastgelegd in liturgieën en symbolen;
• Krijgt de organisatie een bureaucratische structuur met een meer formelere en legalistische
administratieve orde; (wie is lid/mag lid worden wie niet etc.)
• Moet de oorspronkelijke boodschap en het ethisch appel van de charismatisch leider
worden vertaald in concrete morele richtlijnen voor het leven van alledag; en (gedragsregels en
geloofsinhouden opstellen)
• Moeten maatregelen en instrumenten worden ontwikkeld om acceptatie van de
belangrijkste geloofsvoorstellingen door de leden veilig te stellen of af te dwingen. (hoe dwingen we
al s het ware af dat mensen mee blijven doen)

7. Hoe leiden de bovengenoemde dilemma’s tot spanningen in rel. organisaties

leidt tot spanningen in religieuze organisaties

• Motivationeel dilemma: persoonlijke belangen kunnen
religieuze interesses gaan overheersen. (want als er heel veel rollen en functies te vergeven zijn
doordat organisatie complexer wordt kan het dat iemand vanuit persoonlijk belang bep functie
nastreeft (bv hoger aanzien) en die kunnen religieuze interesses gaan overheersen en kunnen ook
ruzies onstaan over wie krijgt welke functie)
• Symbolisch dilemma: symbolen kunnen hun
evocatieve kracht verliezen. (bv kruis symbool christendom maar in de 1e eeuwen was visje symbool
voor christendom
• Administratief dilemma: nadruk op striktheid of
flexibele omgang met regelgeving. (moet alles precies gaan zoals het geregeld is, moet iemand per se
bep opleidingseisen hebben om leider te worden in gemeenschap of kan je daar wat flexibelere mee
omgaan
• Leerstellig dilemma: legalisme kan het zicht op de
originele inspiratie wegnemen. (moet iemand echt alle geloofstellingen accepteren en naleven.
Dilemma: vaak is de charistmatisch leider een onconventioneel iemand maar om de inspiratie van die
persoon te behouden ga je alles weer vastleggen in conventies)
• Machtsdilemma: is conformiteit het resultaat van

18
Sanne de Laat
S1026452

internalisering of van dwang. (hoever ga je met het afdwingen v acceptatie v geloofsvoorstellingen

om)

8. Waarvan is het voordoen van deze dilemma’s afhankelijk

Deze dilemma’s doen zich voor afhankelijk van:

• Historische afstand tot de charismatisch leider. Hoe verder de afstand vd charismatisch leider hoe
meer je vast moet leggen. 1e generatie christenene kenden jezus wij alleen via geschriften. In
hoeverre dat echt een uitdrukking is vd 1e inspiratie weet je niet
• Omvang van de religieuze organisatie: hoe groter de religieuze organisatie hoe meer dat je vast
moet leggen in regelgeving en hoe meer economische basis v belang wordt hoe meer je ervoor moet
zorgen dat mensen zich conformeren

9. Hoe kun je de rel. organisaties die er bestaan onder de typologie vangen

Kerk-sekte typologie: hoe kun je die religieuze

organisaties die er bestaan zien/onder de
typologie vangen. Weber maakte onderscheid
kerk en sekte. Kerk is iets waar mensen als lid in
worden geboren incl lidmaatschap en vrij weinig
commitment maar heeft wel unieke
waarheidsaaspraak: weber spreekt in
sociologische zin over kerk en met kerk bedoelt hij
eigk de volkskerk en dat is een religieuze
organisatie waarvan het lidmaatschap eigk min of
meer samenvalt met het behoren tot/wonen in
bep geografisch gebied of het hebben v/e bep
nationaliteit. Een heel volk woont in een
geografisch gebied als het lid is van en behoort tot
dezelfde religieuze organisatie dan noemt weber
dat een (volks)kerk en dat is voor hem een
algemeen begrip, dus hij heeft het niet over
katholieke of orthodoxe kerk. Het gaat om de
positie v/e religie/religieuze organisatie in een bep geografisch gebied en als het dan zo is dat een
religie heel dominant is in dat gebied en iedereen automatisch hoort tot die regligie dan spreken we
v/e kerk (vb tilburg) er is wel een unieke waarheidsaanspraak: het is de énige ware kerk, er is ook
niet echt concurrentie nml , dat was gwn je wereldbeeld. Troeltsch voegt hier aan toe dat je te
maken hebt met een religieuze organisatie die zich aanpast aan de maatschappij en bestaande
machtsverhouingen, omdat het zo sterk overeenkomt met het geografsich gebied is er een innige
band tussen tussen de seculiere/politieke autoriteiten en religieuze autoriteit dat is eigk een kerk.
(dit is dus kerk in sociologische zin). Plekken in europa waar nog trekken v. volkskerk is: bv
griekenland met grieks-orthodoxe kerk. (vgm zegmaar dat de politieke macht/overheid ook die
religie support of aanhangt of iets in die zin??, iig banden). Sekte heeft ook unieke
waarheidsaanspraak

Weber zet hiertegenover de sekte: exclusief lidmaatschap (niet automatisch lid en ze kijken ook naar
of je wel goed deelneemt enzo terwijl als je lid bent v kerk gaan ze echt niet kijken of je wel komt
opdagen etc), vrijwillig en veel commitment vereist (je kunt niet zomaar lid worden); vaak kleine
groepen en blijven daardoor vaak onverschillig of soms zelfs vijandig staan tegenover de

19
Sanne de Laat
S1026452

maatschappij (aldus troeltsch) dus tegen culturele bewegingen, zondert zich af vd maatschappij. Vb.
sekte vgm jehova’s getuigen.

Niebuhr

Denominatie

Idee v/e kerk heeft in de vs nooit bestaan dus zij kunnen met begrip volkskerk niet veel, hij heeft
begrip denominatie ingevoerd, verschil met kerk is gedeelde waardheidsaanspraak. Van denominatie
spreek je als je in een situatie zit waarin er verschillende religieuze groeperingen naast elkaar bestaan
in redelijke harmonie en elkaar erkennen (in de zin v we weten dat er meerdere religieuze
organisaties bestaan, we claimen niet dat wij de enige unieke waarheid in pacht hebben, want we
zien ook wel dat er ook andere groeperingen zijn dus dat is eigenlijk een tussenvorm tussen kerk en
sekte, kerk heel los en inclusief, denominatie nog steeds weinig commitment maar ben je je ervan
bewust dat er verschillende christelijke kerken bv naast elkaar bestaan en de sekte is hele exclusieve
club)

• Men wordt als lid geboren

• Inclusief lidmaatschap maar
niet iedereen lid
• Weinig commitment vereist
• Lidmaatschap hangt samen
met SES
• Gedeelde waarheids-
aanspraak

10. Wat bepaalt of iets een kerk, sekte of denominatie is?

De context waarin de religieuze organisatie zich beinvdt maakt uit of het een kerk sekte of
denominiatie is (bv katholieke kerk vroeger volkskerk en nu denominatie) in vs is zegmaar altijd
pluraliteit geweest terwijl in europa wel pluraliteit was van landen vergeleken met elkaar maar niet
binnen land zelf dus in europa volkskereken en vs denominaties ofzoiets.

11. Welke ontwikkeling zag Niebuhr

Niebuhr voorzag ontwikkeling (zie op vorige plaatje): christendom als voorbeeld, jezus trekt op in
palestina, daar heeft het jodendom een kerkachtige structuur, die splitst zich af en vormt een soort
sekte kleine beweging rondom jezus, maar als die meer aanhang krijgt en groeit dan denominatie,
een geaccepteerde club naast de andere, als die dan weer dominant wordt en de andere club
overheerst/onderdrukt dan wordt het een kerk. Maar als die kerk veel te veel tegen de bestaande
machtsstructuren aanleunt en oorspronkelijke boodschap van charismatisch leider uit het oog
verliest dan zie je weer dat er afscheidingen komen en komen er weer sektes en begint het hele
verhaal opnieuw. De kerk compromitteert de oorspronkelijke evangelische inspiratie (m.n. als het
gaat om de optie voor de arme klasse) en dat leidt tot interne spanningen en afsplitsingen in de vorm
van een sekte, aldus Niebuhr.

Kerkstektedenominatiekerk

Deze beweging (van sekte denominatiekerk, denk ik) kan alleen als je zaken vast gaat leggen
(routinisering)

De amerikaanse denominational society

20
Sanne de Laat
S1026452

12. Leg the first amendment van the U.S. constitution uit en waar het toe heeft geleid

First amendment of the US constitution (1791):

“Congress shall make no law respecting an establishment of
religion, or prohibiting the free exercise thereof garantie vd vrijheid v godsdienst maar het is
meteen ook een scheiding tussen kerk en staat overheid bemoeit zich niet met het oprichten v
relgieuze groepering of bevoorrechten (iets over vluctelingen uit Europa die vluchten voor vervolging
dus die wilden niet meer met een volkskerk te maken hebben maar religieuze vrijheid); or abridging
the freedom of speech, or of the press; or the right of the
people peaceably to assemble, and to petition the Government
for a redress of grievances.”

 Deze recht op godsdienstvrijheid heeft geleid tot enorme pluraliteit en daarom in vs alleen
denominaties dus geen volkskerk (staatskereken zoals in europa toenertijd), dus dat leidt tot
denominational society
13. Omschrijf de amerikaanse denominational society (en welke socioloog hoort hierbij)

Roberts en Yamane (2021, 143) citeren de Amerikaanse socioloog Greeley om de

Amerikaanse denominational society als volgt te omschrijven: “(...) a society that is
characterized neither by an established church nor by dissenting sects but by religious bodies
or associations of congregations that are united under a common historical and theological
umbrella, that are presumed equal under the law, and that generally treat other bodies with an
attitude of mutual respect.” Verschillende religieuze groeperingen die zich deel voelen van een
historische achtergrond, voor de wet allemaal gelijk zijn en niet zeggen jullie zijn fout en wij enige
ware religie, maar wederzijds verstaan/cohesie onder die groepen
 definitie van denominatie! (NL ook denominatie ofzo rond 1;23)

14. Wat zijn de oorzaken van religieuze pluraliteit in de V.S.

• Ras: gemeenschappen organiseren zich per ras en kennen een geschiede nis van
afsplitsingen en fusies naar aanleiding van ras gerelateerde discussies zoals discriminatie
en slavernij; bijvoorbeeld Methodisten, Presbyterians en de Baptisten.
• Immigratie: migranten brengen hun eigen geloofsovertuiging en religieuze achtergrond
mee; bijvoorbeeld Lutheranen uit Scandinavië en Duitsland. Dit zijn ook doorgaans ‘witte’
denominaties, waardoor discussie minder over ras of slavernij gaan en meer over wijding
vrouwen, homoseksualiteit of interpretatie van de Bijbel.
• Innovatie: de feitelijke religieuze pluraliteit en strikte scheiding van kerk en staat geeft veel
ruimte aan religieuze vernieuwers; bijvoorbeeld Joseph Smith (Mormonen) en Charles
Russell (Jehovah’s getuigen).

15. Wat zijn ontwikkelingen die de denominatie overstijgen:

•dat heeft te maken met Trans-denominationeel (beweging binnen christendom dat gaat dwars
door de de denominiaties heen, menseen v allerlei denominaties voelen zich meer thuis bij dit
soort christendom) evangelisch christendom: een vorm van orthodox en actief missionerend
netwerkachtig christendom met para-kerkelijke instituties, zoals: uitgeverijen,
omroepen, onderwijsinstellingen et cetera. Functioneren als ‘sacred umbrellas’:  het is een
organisatie/beweging, heeft geen kerkelijke structuur (niet sociologisch maar meer
administratief gezien vgm). Verontrustte christenen die de bestaande protestantse kerk te
vrijzinnig vonden of veel te orthodox en veel te teruggetrokken tot fundamentalistisch dat ze zich

21
Sanne de Laat
S1026452

afscheiden vd samenleving ontstaat middenvorm we zijn orthodox maar willen actief ons richten
tot de wereld en evangeliserend de wereld tegemoet treden. Bijbel staat centraal, geloof in jezus
christus staat centraal, staan open voor het werk vd heilige geest. Bewging dwars door al die
denominaties heen. Ze hebben geen centraal gezag zoals paus ofzo. Ze organiseren zich door
allerlei andere instituties (ze zoeken contact met de smlv gaan er niet echt tegenin ofzo vgm):
– Onderwijs: Fuller Theological Seminary.
– Media: het tijdschrift (maandblad) Christianity Today (http://www.christianitytoday.com/)
mede
opgericht door Billy Graham.
– Missionerende bewegingen: Youth for Christ, Campus Crusade for Christ, The Navigators.
– Uitgeverijen: W.B. Eerdmans Publishing, Zondervan Publishing House.
– En in Nederland hebben we natuurlijk de Evangelische Omroep.
• Niet-denominationeel christendom: opkomst van niet aan een denominatie gelieerde
geloofsgemeenschappen. Wordt vaak gezien als een onderdeel van de evangelische
beweging. Voorbeeld: de opkomst van onafhankelijke megakerken. Jezus, heilige geest en bijbel
daar kunnen we zelf wel mee uit de voeten daar hebben we geen kerkelijke structuur voor
nodig.Miss ff luisteren rond 1;43 iets over dat er geen priesters en domoinees zijn gwn praten
over jezus enzo dat kunnen we allemaal wel zelf

Verschil tussen de 2: houden rekening met wat ze in diensten doen of dat botst met
voorschriften die binnen denominatie/katholieke kerk gelden of wiv, en hebben wel
dominee/priester die dienst doen maar die andere niet, daar is helemeaal vrij. Hebben geen
dominee/priester nodig met theologische opleiding praten over bijbel jeuzs en heilige geest
kunnen ze zelf wel. Die mega-kerken zeggen v wij zijn geen denominatie wij hebben nergens mee
te maken

Nieuwe religieuze bewegingen (NRM’s) en de cult

16. Wat zijn de 4 type v religieuze organisatie?

Een vierde type van religieuze organisatie: kerk, denominatie, sekte en ....cult

17. Welke 2 definities van cult geeft de sociologie + vergelijk cult/NRM met sekte (met stark en
bb definitie in het achterhoofd)
Wat is een cult? Sociologische literatuur biedt grofweg twee definities:
• Een cult verwijst naar een mystieke beweging met weinig samenhang en interne structuur
(Troeltsch). Oude mystieke beweging zonder veel interen organisatie en structuur, dit is de
oude betekenis
• Of de term cult wordt gebruikt om te wijzen op de opkomst van een geheel nieuwe religie
(Stark en Bainbridge). Nieuwe in een bepaalde context wel te verstaan (bv als in nl een
boedhistische sanga opkomt is dat een cult):
– Audience cults (bewegingen v mensen die geintersseerd zijn in dezelfde thematiek bv
spiritualiteit maar fysiek niet bij elkaar komen
– Client cults (mensen die wel fysiek bij elkaar komen om ritueel/spirituele praktijken te
doen)

22
Sanne de Laat
S1026452

 Deze 2 samen noemen we new religious movements

NRM Cult ookwel new religious movement (stark en
Bainbridge zien cult als hele nieuwe religie bv)

Verschil cult en sekte (ligt er natuurlijk aan hoe je cult

begrjipt) stark en bainbridge

Sekte afsplitising bestaande religie en legt dus vaak nadruk

op externe autoriteit, die buiten de mensen ligt en waaraan
de mens zich onderwerpt (heilig boek, god) en omdat sekte
zich tegenover gangbare cultuur in maatschappij daardoor
lage SES + opgericht door charismatisch leider

18. Leg de alternatieve indeling van cults/NRM’s van

Wallis uit

Type cults definieren van wallis die maakt onderscheid

binnen begrip cult/nrm de manier waarop de bewegingen
zich tov gangbare cultuur/sociaal-culturele praktijken
opvattingen waarden en normen zich positioneren

Wereldafwijzend

• Wereld wordt gezien als zondig en plaatsen zich daar dus tegenover trekken zich terug uit de
werled (net als sekte)
• Strikte gedragsregels en stigmatisering buitenstaanders
• Voorbeelden: Moonies, Hare Krishna

Wereldbevestigend (bevestig je de sociaalculturele wereld/sociaalecnomoische status v mensen en

zie je wereld als plek waar mensen kunnen excellerene)

• Wereld als plek waar mensen kunnen excelleren

• Individualistisch, ontdekken innerlijke mogelijkheden/kracht om met de wereld mee te komen?
• Voorbeelden: Transcendente Meditatie, Scientology

Wereldaanvaardend (we aanvaarden de werld zoals die is maar zien dat niet als een plek waar
mensen moeten excelleren, dat is nou eenmaal de situatie waarin jej e bevindt. Onverschillige
houding tov de wereld)

• Onverschillig tegenover de wereld

• Nadruk op spirituele leegte in de mens/ bestaande religies
• Voorbeelden: charismatische vernieuwing,
pinksterkerken

19. Wat bevordert het proces v institutionalisering/routinizering voor cults/NRM’s

Ook cults/NRM’s kunnen een proces van verdere institutionalisering/routinisering doormaken.

Factoren die dit proces bevorderen:
• Wens om zich aan te passen aan de sociaal-culturele omgeving en maatschappelijk
geaccepteerd te worden.
• Perceptie vanuit andere groepen (achterdochtig of welwillend). Hoe reageren bestaande religies op
nieuwe religieuze bewegingen, wordt at geaccepteerd or nah
• Mate van secularisatie in de samenleving (is de positie van bestaande religieuze

23
Sanne de Laat
S1026452

gemeenschappen sterk of zwak), indien positie bestaande religieuze organisaties sterk (dus niet-
gesculariseerde smlv) dan natuurlijk moeilijker voor die nieuwe bewegingen zich te
institutionaliseren, dan in geseculariseerde smlv waar ze weinig maatschappelijke invloed hebben
(geseculariseerde smlv).

Nieuwe religieuze bewegingen (NRM’s) en de cult

Organisatie

20. Hoe moet je de termen cult/sekte/kerk/organisatie zien

Typeren van religieuze organisaties. odsdienstsociologie houdt zich bezig met religieuze groepen,
georganiseerde religie, religie die zich in de smlv manifesteert, dus dan is organisatie nodig. Deze
typen (kerk, denominatie, sekte, cult ig) zijn conceptuele gereedschappen om proberen bestaande
religieuze organisaties te duiden en karakteriseren en het is vooral bedoeld om bewegingen in het
religieuze landschap te duiden. Religie is dynamisch en fluide iets en met behlp van die
gereedschappen probeer je religies op bep moment in de geschiedenis in een bep context te duiden
maar je kan niet die religies voor altijd vastleggen als kerk sekte nominatie of cult wnat religie
ontwikkelt zich ligt niet voor altijd vast. En de context maakt dat wijze v. organisatie kan veranderen.
In andere context en in andere tijd is bv rooms katholieke kerk geen kerk (sociologisch gezien( in
tilburg vroeger bv wel maar in wiv waar niet) (denominationalisering en sektarisering): sommige
sektes zijn in bep gebieden resepctabele religieuze organisaties geworden die zich dus niet meer
tegenover maatschappelijke/scoiaal-culturele context plaatsen maar dat hebben aanvaart dus drm
van sekte naar denominaties geworden en dus denominationalisering. Dus als sekte zich meer
conformeert aan de waarden en normen in sociaalculturele omgeving dan kan sekte zich in richting
van denomatie bewegen (mormonon en quackers?) omgekeerde kan ook bv scientologie. Die was
in begin wereldbevestigend maar daarna sektarische trekken ofzo.. mormonen waren als nrm
sektarisch maar hebben zich ontwikkeld richting geaccepteerde christelijke denominatie.

Conclusie: het typeren van religieuze organisaties is zeer moeilijk. Bedenk daarom dat:
“(...) that the terms church, sect, denomination and cult/NRM are normally not ones that can
be permanently assigned to a group. They simply describe organizational characteristics of a
group at a particular moment in its history” (Roberts & Yamane 2021, 155)

COLLEGE 5

Van denominatie naar congregatie

Inhoud:
1. Congregationalisme
2. Opkomst megakerken
3. Groei of herverdeling?
https://www.youtube.com/watch?v=OrxWETmWAXE

24
Sanne de Laat
S1026452

1. Wat is het verschil tussen een congregatie en een denominatie?

Congregationalisme

Denominatie en congregatie:
• Denominatie: een geheel van congregaties, waarbij dit geheel (de denominatie) een
doorgaans een bepaalde autoriteit heeft over de congregaties.
• Congregatie: de plaatselijke geloofsgemeenschap. Mensen zijn altijd verbonden met een bep
religieuze traditie/met een bep religieuze organisatie via de plaatselijke geloofsgemeenschap.

2. Noem 3 modellen om verhouding denominatie-congregatie uit te drukken:

1. congregationeel: plaatselijke
geloofsgemeenschp heeft banden met de
overkoepelende religieuze organisatie, maar
bestaat geen hierarchische relatie.
Overkoepelende organisatie kan niet
voorschrijven wat er op plaatselijk niveau
gebeurd vb. pinksterkerk vgm
2. Episcopaal: wel sprake van sterke hiërarchische relatie. Denominatie bepaalt wat op
plaatselijk niveau gebeurd. Episcopal is grieks voor bisschop en die in feite de link tussen de
2, vb hiervan is dus katholieke kerk
3. Presbyteriaans: overkoepelende denominatie heeft gezag over congregatie alleen dit is meer
democratisch want congregatie vaardigen mensen af die komen bij elkaar in het
presbyterium (?) die komen bij elkaar in synode, algemene vergardering en bepalen beleid
denominatie. Van onderop heb je dus wel invloed op dat beleid. Vb. PKN (protestantse
kerken vgm)

3. Sociaal-demografische kenmerken van congregaties in de VS:

• De middelste (mediaan, dus als je alle congregaties zou ranken op grootte is dit de middelste)
grootte van een congregatie is 70-80 leden (organisatorisch
perspectief). Zo bedient 50% van alle congregaties slechts 11% van alle kerkgangers (ig die
congregaties die dus voor de middelste zitten). Dus dat betekent die kerkleden klonteren bij
elkaar in bep congregaties?  schaalvergroting? idfk
• De middelste (mediaan) persoon kerkt in een congregatie van 400 leden (individueel
perspectief). Zo is 50% van alle kerkgangers te vinden in 10% van de grootste
congregaties.
Dus: de meeste congregaties zijn klein, maar de meeste mensen kerken in grote
congregaties. Ook voor wat betreft religie is er in de VS, en deels ook in Nederland,
schaalvergroting gaande! Mensen klonterene samen binnen grote congreagateis ofzo, kleine
congregaties gaan miss langzaam weg ofzo

4. Functies die congregaties vervullen:

• Religieuze socialisatie van kinderen.

• Bevorderen gemeenschapszin en –opbouw./ gemeenschap in stand te houden en op te bouwen
• Bewaken en in stand houden cultuur van etnische minderheden
(door SES, soort zoekt soort). Bv migrantenkerken? Om eigen ethnische achtergrond in stand te
houden

25
Sanne de Laat
S1026452

• Zorgen voor vieringen.

• Bijdragen aan sociaal kapitaal. (bv vanuit congregatie vrijwilligerswerk wordt georganiseerd)
• Actief in politiek (niet in Nederland)

5. Leg de samenhang tussen SES en de sfeer/stijl in een congregatie uit + wrm dit
vervaagt/steeds informeler worden

In nl zie je dit onderscheid niet echt, in

vs is dit onderscheid wel geweest maar
is aan het vervagen en dat heeft 2
redenen: zie plaatjedoor de invloed
van een algemene culturele trend van
informalisering en door de opkomst van
de MEGA-kerk (aka schaalvergroting:
plaatseijkge geloofsgemeenshap steeds
belangrijker en dat dat centrale organisatieprincipe v religie wordt dus niet meer dat denominatie of
volkskerk maar plaatselijke congregatie heeft ook te maken met ontwikkeling niet-
denominationele of trans-denomitationele kerken. Luister terug

Schaalvergroting: mensen komen steeds meer samen in grote religieuze gemeenschap/verbanden

aka institutioneel isomorphisme: succesvolle (alsin groot; meer mensen trekken) religieuze
gemeenschappen gaan op elkaar lijken. Als de ene meer mensen trekt nemen de anderen die als
voorbeeld, ze worden dus minder in aantal maar wel groter

6. Kenmerken megakerken of niet-denominationele of trans-denominationele of refodomes)

in de VS (en zeker ook daarbuiten, in nl ook steeds meer megakerken):

• Een megakerk trekt meer dan 2000 bezoekers per week.

• Een typische Amerikaanse megakerk trekt gemiddeld meer dan 4000 bezoekers per week.
• Sterke groei van 50 megakerken in 1970 naar 1200 megakerken in 2010.
• 50% van de Amerikaanse megakerken is niet denominationeel (niet-denominationeel
christendom).
• 71% van de Amerikaanse megakerken ziet zichzelf als evangelisch.

 Precieze dingen niet belangrijk, gewoon onthouden: megakerk trekt veel bezoekers, sterke
groei van 50 megakerken in 1970 naar 1200 in 2010, ongeveer de helft is niet-
denominationeel, en veel zien zichzelf als evangelisch

Megakerken worden doorgaans geleid en/of zijn gesticht door zeer charismatische,
ondernemende pastores. Of deze pastores hebben reeds bestaande congregaties
gerevitaliseerd. Ze runnen die kerken als bedrijven ofzo

7. Succesvolle megakerken worden:

multi-site organisaties:
• Géén denominatie, maar een congregatie die op meerdere plaatsen samenkomt, basically nieuw
filliaal openen
• Idee is om de kerk naar de mensen te brengen en niet andersom.
• Vaak worden diensten op andere locaties gestreamd.

26
Sanne de Laat
S1026452

Ook kunnen succesvolle ‘modellen’ voor kerk-zijn geëxporteerd worden naar andere
gebieden, door church planting, of naar reeds bestaande congregaties. Zo ontstaat een
netwerkachtige, kerkelijke organisatie; bijvoorbeeld: Hillsong.

8. 2 soorten megakerken + gevolg:

Megakerken als:
• New paradigm churches: radicale vernieuwing van het medium (manier waarop je de religieuze
boodschap brengt ga je radicaal anders doen maar boodschap zelf blijft gwn bestaan), maar niet van
de centrale
overtuigingen of van de boodschap zoals bij eerdere hervormingsbewegingen wel het geval
was.
• Seeker churches: congregaties die zich heel specifiek richten op niet-gelovigen en
onkerkelijken en die zo zeer bewust alle traditionele kenmerken van een christelijke kerk
achter zich laten. Vgm bedoelde hij hiermee dat dingen die mensen kunnen afschrikken achterwege
worden gelaten zoals het kruis. Er wordt gedacht, hoe kunnen we religie verkopen

 Is een ‘Vermarkting’ van religie (het wordt een producht, hoe kunnen we het verkopen):
(on)gelovigen als consumenten en religieuze
gemeenschappen (congregaties) als de producenten van een aantrekkelijk product.

9. Kenmerken van megakerken als ‘new paradigm’ en ‘seeker churches’:

• Een transformatie van het medium maar niet van de boodschap: een viering als een rock- of
popconcert.
• (Gedeeltelijk) aansluiten bij de omringende cultuur: selective sectarianism. Benadrukken van
individuele zelfverwerkelijking maar met een orthodox geloof (wereldaanvaardend), het is geen
virjzinnig geloof blabla. Hetis orthodox in een moderne jas
• Postmoderne organisatiestructuur: weinig hiërarchie, geen onderscheid tussen clerus en leken,
veel mogelijkheden om deel te nemen aan het leven van de congregatie (doordeweekse
bijeenkomsten in).
• Richten op specifiek publiek met uitgekiende marktstrategieën.
• Aanbieden van een specifiek product, waarbij verwijzingen naar het conventionele christendom
(symboelen en alle ouderwetse dingen eigk) zoveel mogelijk vermeden worden.
• Benadrukken van de noodzaak om een individuele keuze voor Jezus Christus te maken. Als je ja
zegt tegen jezus zal je verlost worden
• Benadrukken van de universaliteit (jezus verlost de hele mensheid) en uniciteit (verlossing is er
ook alléén maar in jezus) van het verlossende werk van Jezus Christus.
• Geen nadruk op dogma’s: doctrinal minimalists.

10. Welke overtuigingen staan centraal binnen de beweging van megakerken als onderdeel vd
evangelische beweging

Megakerken als onderdeel van de evangelische beweging. Binnen deze beweging staan de
volgende zes overtuigingen centraal (McGrath 1995, 55-56):
• Toeschrijven van absolute autoriteit aan de schrift;
• Erkennen van de grootsheid van Jezus Christus;  als jeje hart opent en ja zegt tegen voor christus
wordt je verlost en laat je de heilige geest ook toe ofzo
• Erkennen van het werk van de Heilige Geest;
• Benadrukken van de noodzaak tot persoonlijke bekering;

27
Sanne de Laat
S1026452

• Prioriteit geven aan evangelisatie (het verkondigen, mensenuitnodigen mee te komen etc); en
• Betrokken zijn op de christelijke gemeenschap (dus niet allen op zondag maar hele week
activiteiten enzo).

11. amerikaanse en nlse megakerken

Vgm meeste megakereken protestants, niet katholiek zei hij?? Maar im not sure

Beroemde Amerikaanse megakerken:

• Willow Creek Community Church. Opgericht in 1972 door Bill Hybels (http://willowcreek.org
).
• Saddleback Church. Opgericht in 1980 door Rick Warren (http://saddleback.com/); zie ook:
https://www.youtube.com/watch?v=DKCziPMiwy8
Grote en megakerken in Nederland
• Doorbrekers: Opgericht in 2005 door Peter en Ilona Paauwe in Barneveld en momenteel
een van de snelst groeiende kerken in Nederland (http://www.doorbrekers.nl/).
• Mozaiek0318: Opgericht in 2012 in Veenendaal door Kees Kraayenoord en nu reeds
uitgegroeid tot een ware megakerk (http://www.mozaiek0318.nl).
• Vrije evangelisatie in Zwolle (VEZ): opgericht in 1933 maar na 2000 spectaculair gegroeid
en uitgegroeid tot een megakerk met meer dan 3500 bezoekers per weekend (
Homepage (vezwolle.nl))

12. Groei of herverdeling?

Ongeveer een kwart geen rel

achtergrond, wordne die
getrokken door
marketingstrategieën?

13. Maar waarom stappen

deze mensen, en dan
vooral degenen zonder
kerkelijke achtergrond,
over naar zo’n evangelische megakerk? + bewegingen binnen de rel. mark hangen af van?
Volgens Vermeer en Scheepers is de kans dat mensen zonder kerkelijke achtergrond
overstappen naar een evangelische megakerk groter als ze:
• Niet religieus zijn opgevoed;
• (Wel uit een gezin komen waarin regelmatig in de Bijbel werd gelezen; het is dus meer een
herverdeling van het religieuze veld dan een groei ofzo rond 1;48. Ze denken dat de mensen
die geen rel achtergrond hebben dat dat vooral mensen zijn die wel rel zijn opgevoed, van
hun geloof zijn afgeraakt en vervolgens toch weer nzar kerk izjn getrokken dus opkomst van
die kerk duidt dan eerer op herverdeling van het religieuze veld dan dat mensen er echt in
slagen om mensen van buiten te trekken
• Een intrinsieke religieuze oriëntatie hebben;
• Geen extrinsieke religieuze oriëntatie hebben; en
• Vooral een partner hebben die zelf is overgestapt naar een dergelijke megakerk!

Maw. bewegingen binnen de religieuze ‘markt’ hangen vooral samen met het sociaal-
religieuze netwerk van mensen en het religieuze kapitaal dat ze hebben vergaard.

28
Sanne de Laat
S1026452

COLLEGE 6

inhoud:
1. Wat is secularisatie?
2. Klassieke secularisatie theorieën
3. Neo-secularisatie theorieën
4. Excursie: secularisatie in Nederland 1966-2015

1. wat is secularisatie + waar komt het woord vandaan

woord seclaristatie komt eigk vh kerkelijk recht bv als kerkelijke goederen overgedragen werden aan
de seculiere overheid dan werd er gesproken v secularisatie. Of als iemand van geestelijke stand naar
wereldlijke stand dus soortvan demotie dan ook secularisering  wereldlijke tegenover
bovennatuurlijke = tegenstelling

Secularisatie is afgeleid van het Latijnse Saeculum (=werelds) , dat verwijst

naar de aardse en tijdelijke werkelijkheid in tegenstelling tot de
eeuwige wereld van God. Vanaf ongeveer 1945 (omdat na de 2e wereldoorlogde betrokkenheid v
religie begint af te nemen) wordt de term
‘secularisatie’ populair binnen de godsdienstsociologie als
algemene aanduiding voor het werelds of seculier worden van met
name de Westerse, moderne samenleving. (kerkelijke betrokkenheid neemt af)
Tegenwoordig staat secularisatie kortweg voor de teruggang van
religie in de samenleving.

2. Wat wil dat zeggen/waarop heeft deze teruggang betrekking

Dat wil zeggen/teruggang heeft betrekking op:

• Religie biedt geen overkoepelend zingevings- en
verklaringskader meer = verandering in het wereldbeeld.  mensen kijken niet meer alleen met een
religieuze bril hnaar religie dus wrm gebeuren dingen? Wrm overkomt me dit etc. sommige mensen
plaatsen het in religieus verklaringskader maar andere mensen bv in wetenschappelijk
verklaringskader. Dus het is eigk een verandering vh wereldbeeld
• ander teken van die teruggang is dat religie een aparte institutie vd smlv wordt dus overkoepelend
aspect v religie dat het gaat over alle domeinen vd samenleving:economie, kunst, onderwijs, zorg etc.
dat verandert: Religie wordt een institutie naast andere (gezin,
gezondheidszorg, onderwijs, economie, etc.) (en gaat alleen nog maar over religie) = (structurele)
verandering in
de samenleving.
deze 2v aspecten zie je ook terug in een aantal definities:

3. Geef de definitie van secularisatie van Roberts en Yamane en Dobbelaere

Roberts en Yamane (2021, 30) omschrijven secularisatie als:

“(...) highlighting the separation or differentiation of other institutions form religion and the rise
of personal autonomy for individuals relative to religion suggests a sort of bottom-line
understanding of secularization as a theory of religious change in modern society.”  dit zijn 2
belangrijke aspecten: differentiatie, dus religie treedt terug in de smlv en gaat niet meer over alle
apsecten vh leven en allerlei functionele aspecten worden autonoom en toename v persoonlijke
autonomie: religie word teen keuze
En Dobbelaere (2009, 600) als:

29
Sanne de Laat
S1026452

“(...) a process, by which overarching and transcendent religious systems of old are confined
in modern functionally differentiated societies to a subsystem alongside other subsystems,
losing in this process their overarching claims over these other subsystems.”  hier zitten dezelfde
elementen in. differentiatie: religie word teen systeem of institutie naast andere maatschappelijke
instituties of systemen en overarching claims betekent religie verliest hier dus ook autoriteit die gaat
niet meer over allerelei aspecten vh leven. Religie gaat zich alleen nog bezighouden met het
transcendente/zingevingskader. Maar niet meer over hoe je bv economie moet inrichten.

4. Noem + leg uit de klassieke secularisatie theorieën en bij wie ze horen

Klassieke secularisatie theorieën (de theorieen die in de jaren 60 zijn ontstaan)

Peter Berger (een vd eerste theoretici die heeft geprobeerd om secularisatieproces te duiden):
probeert secularisatieproces voor een deel te verklaren door te wijzen op aan het christendom
interne factoren: hoe komt het nou dat mensen religie/religieuze instituties achter zich laten. Berger
zegt heeft te maken met interne godsdienst christendom factoren./ teloorgang van sacred canopy
en verlies van religieuze plausibiliteit door aan het christendom interne factoren:
• Onttovering: religieuze rationalisering leidt
tot een steeds grotere afstand tussen God en mens (calvinisme).  als je kijkt naar het westen want
daar wordt het proces v secularisatie het eerst manifest/duidelijk. Als je kijkt aan wat er religieuze
ontwikkelingen zijn in t westen dan zie je bv dat er sprake is van onttovering. Dus allerlei magische
elementen/sacramentele elementen (die je bv in katholieke kerk nog ziet) worden eigk met de
reformatie, verdwijnen die. Religie wordt steeds rationeler. (denk aan protestantse ethiek college en
calvijn. God is hoog boven de wereld verheven en kun je niet dmv aflaten en rituele handelingen
beinvloeden, je lot is voorgeschikt er is geen relatie meer tussen god en mens en dat noemt weber
en in navorming v weber ook peter berger onttovering. Steeds grotere afstand tussen god en mens
en daarmee wordt de mens eigk teruggeworpen op zichzelf en wordt de wereld ook steeds
wereldijker. In dat boek gaat hij )idk wie? Max weber? 15;00 ish) nog verderterug door te wijzen op
opkomst monotheisme: leidt tot strike scheiding wereldlijke en het goddelijke en daardoor wordt die
wereld als voor een deel onttoverd/onreligieust)
• Institutionalisering: het ontstaan van de kerk (RK) leidt tot religieuze
specialisering.  ontstaan religieuze instituties. Bv. Rooms-katholieke kerk (in oudheid en
middeleeuwen) en wat er dan gebeurd is eigenlijk een vorm van religieuze specialisering, waardoor
het religieuze een apart segment wordt vd sml en dat daar de mens an sich niet meer mee bezig is
maar die heeft daar religieuze specialisten voor om allerlei religieuze vragen te adresseren. Dat
betekent dat je een scheiding krijgt tussen de religieuze specialist en het gewone volk. Waarmee het
gewone volk steeds minder bezig is met religie. (dat is aspect v die instiutionaliseringdit dit is hoe
berger in jaren 60 secularisatie verklaart ofzo???)
• Denominationalisering: de opkomst van
verschillende denominaties leidt tot
religieus pluralisme hetgeen de religieuze
waarheidsclaim aantast (reformatie).  er zijn verschillende religieuze confessies/denominaties,
bestaan naast elkaar en hebben alleemaal een soort religieuze waarheidsclaim. Als allerlei
verschillende groeperingen een unieke waarheidsclaim hebben kunnen die niet allemaal waar zijn
dus dat leidt tot relativering van religieuze waarheidsclaims zegt berger. En dat gebeurt vooral vanaf
de reformatie.

En al deze zaken leiden er eigenlijk toe dat er in de wereld een soort verlies is van religieuze
plausabiliteit. : wil zeggen dat het sociaal geaccepteerd en sociaal wenselijk is dat jij religieus bent en
ook betrokken bent bij een religieuze gemeenschap en dat die religieuze gemeenschap ook de

30
Sanne de Laat
S1026452

ultieme waarheid in pacht heeft. Het is plausibel om dat te doen. mensen geloven en doen vooral die
dingen die in de sociale context worden ondersteund en die iedereen doet. Als mensen naar
verschillende kerken op een gegeven moment gaan dan wordt het een keuze: zovan ja is dit nu de
waarheid of is dit nu de waarheid. En als het naar de kerk gaan bijna geen invloed meer heeft op je
zieleheilen want het is al voorbeschikt (?? Vgm? alsin t is t lot) dan ga je ook twijfelen of het
uberhaupt nog wel plausibel is om dat te doen. dat zijn interne dingen dat maakt dat mensen
gaandeweg ……. (idk) …… seculariseren ofzo? Of religieuze plausibileit onder druk?

 Vgm is dit ook soortvan verklaringen v secularisatie ofzo

 Interessant aan berger: religieuze ontwikkelingen zelf leiden tot secularisatie. Dus hij kijkt
echt naar rleigie zelf

Klassieke secularisatie theorieën

Bryan Wilson: verlies van religieuze
plausibiliteit (wordt minder plausibel en minder ontdersteund door de gemeenschap etc., wat berger
ook zei, alleen wilson wijst naar ontwikkelingen externe ontwikkelingen ipv binnen
religie/chrisendom) door aan het christendom
externe factoren (= modernisering).v wat tast religieuze plausibiliteit aan volgens wilson:
• Rationalisering: de ontwikkeling van
techniek en wetenschap tast religieuze
waarheidsclaims aan.  (bv vanuit religieus perspectief god in 6 dagen geschapen maar dan komt
evolutietheorie, dat tast dan de religieuze plausabiliteit van zon religieus wereldbeeld aan.)
• Differentiëring: de opkomst van
onafhankelijke maatschappelijke instituties
tast de autoriteit van religie aan.  religie in 1e instantie een overkoepelend werldbeeld en dat ging
eigk over alle aspecten vh leven: kunst onderwijs, zorg, recht, politieke bestuur. Maar al die
maatschappelijke functies, al die aspecten die onder die grote koepel van het gezag v religie stonden
onttrekken zich als het ware van het gezag v religie en worden autonoom en die gaan zich ook
ontwikkelen volgens een eigen interne logica. Du bv naenken over onderwijs en goed onderwijs en
wat de doelen v onderwijs zijn en waartoe je de jonge generatie zou moeten opvoeden. Dat wordt
steeds minder ontleed aan religieuze claims maar aan pedagogische inzichten. Instituties worden dus
onafhankelijker en gaan zich ontwikkelen volgens hun eigen logica. (denk ook aan max weber met
protestantse ethiek, is voorloper secularisatietheorie. Heeft beschreven/ althans poging gedaan om
te laten zien hoe religieuze ontwikkelingen de opkomst v een specifieke vorm v protestantse ethiek
lijdt tot die kapitalistische economie en die protestantse ethiek was handelingsmotiverend voor die
eerste ondernemers, maar max weber sprijk ook over iron cage, want het moment dat kapitalistisch
systeem zich ontwikkeld en gesettled heeft dan is in feite die religieuze motivatie niet meer nodig
want dan moet de ondernemer om uberhaupt te overleven gewoon houden aan de wetten en de
economische inzichten vd markt dus dan stopt die motivationele grondslag en die economische
markt dicteert dan het economisch handelen en niet meer die oorspronkelijke religieuze orientatie.
Dat is een voorbeeld van wat wilson differentiering noemt)
• Vermaatschappelijking: urbanisatie leidt tot het verdwijnen van lokale
gemeenschappen.  heeft ook te maken met sociaaleconomische ontwikkelingen: industriele
revolutie leidt tot ontstaan v fabrieken daar is behoefte aan arbeiders, die trekken v platte land naar
opkomende steden en daardoor breekt lokale gemeenschappen. Want ook voor hem is v belang dat
er sprake is van plausibilitiet, dus dat het gwenst is dat je bep gedrag vertoont. En die druk ervaar je
het beste als je in een min of meer gesloten rurale gemeenschap leeft waarin iedereen at gedrag
vertoont en wordt onderstuend, maar als je in de anonimiteit vd steden gaat wonen dan tast ook dat
de plausibiliteit aan v religieus zijn. dat noemt hij vermaatschappelijking

31
Sanne de Laat
S1026452

Vb. van dopen miss terugluisteren. Het is niet meer plausibel om met een religieus perspectief naar
allerelei verklaringen voor de werkelijkheid te kijken. En als lokale gemeenschappen uiteeen vallen
dan wordt het wordt ook niet sociaal ondersteund om religieus perspectief in te nemen/mee te doen
aan religieuze vieringen. Megakerken vrij gesloten groep drm nog plausabiliteit

5. Kernfactoren die volgens de klassieke theoretici secularisatie bevorderen:

• Functionele differentiatie: verlies sociale functie van religie (dus dat religie alleen nog maar gaat om
jou in verband te brengen met het transcendente, maar niet seksuele moraal, kunst of wiv)
• Religieuze en culturele pluralisering: verlies plausibiliteit  bv industrialisatie leidt tot urbanisatie
leidt tot vraag om arbeidskracht leidt tot verandering bevolkingssamenstelling leidt ertoe dat
mensen uit verschillende delen v een land/werelddeel naar bep steden trekken, die hebben hun
eigen culturele achtergrond die ze meenemen en dat betekent dat je dan in heel veel steden
pluralisering krijgt. Religieuze en culturele pluralisering waarmee in feite weer religieuze
pluraliteit=plausabiliteit? wordt aangetast en dat de staat steeds neutraler wordt, die gaat niet meer
bepaalde religieuze groepen bevoordelen.
• Rationalisering en onttoveren: verlies theologisch-religieus denken  door de opkomst v techniek
en wetenschap, die bieden een andere verklaring voor allerlei fenomen die je in het dagelijks leven
tegenkomt dan religie (als je kanker krijgt steek je geen kaars op maar ga je naar de oncoloog)
• Vermaatschappelijking: verlies dragende gemeenschappen  die dragende gemeenschap houden
plausibiliteit in stand maar die worden doorbroken dus alle traditionele gemeenschappen vallen
uiteen. Dus religies moeten ervoor zorgen dat er een dragende sociale vgemeenschap is anders kan
je het geloof niet in stand houden
• Privatisering en individualisering: verlies sociale controle en druk  religie wordt steeds meer iets
vh indivdiu: je maakt daar je eigen keuze in
• Welvaart en bestaanszekerheid: verlies van gevoel van afhankelijkheid  dus hoe welvarender
mensen worden des te minder vallen ze terug op religie

6. Wat is het gevolg van deze factoren?

Gevolg: de sociale betekenis van religie voor de werking van de maatschappij en in het leven
van personen daalt  betekenis v religie voor niet-religieuze zaken valt weg, daar heeft religie geen
functie meer. Dat verlies aan sociale betekenis maakt dat voor veel mensen religie dan ook geen
optie meer is. (je kan nog gwn religieus zijn maar er zitten elementen in de moderne samenleving die
maken dat die plausabilitiet (dat iedereen religieus is en dat iedereen dat doet ofzo) onder druk komt
te staan)

 Dit zijn geen zaken die anti-religieus zijn of religie verbieden, het maakt religie slechts minder
plausibel, dus je moet zelf een keuze/denksprong maken om zelf nog religieus te blijven.

7. Leg uit wie het niet met berger en

wilson eens zijn en waarom
modernisering (diffrntiering, industrialisatie, opkomst vd wetenschap etc.) tast religieuze

32
Sanne de Laat
S1026452

plausabilitiet aan (dat is het idee van berger en wilson) Modernisering bedreigt religie maar
niet iedereen is het met berger en wilson eens:

nieuwe paradigma: er is wel sprake v modernisering, maar hoeft niet per se te lijden tot
secularisering, dat het de plausabiliteit aantast. Kan er ook toe lijden dat religie verandert. Bv. Dat
religie steeds individueler wordt. Dat mensen hun eigen religie in elkaar gaan knutselen en daar een
soort private levensbeschouwing v construeren. Dat is iddee van amerikaanse godsdienstsociloog
Bellah + als we kijken naar religieuze situatie in de VS zien we geen secularisatie vanaf jaren 60 zien
we opkomst van allerlei nieuwe religieuze bewegingen. Eind jaren 70 begin jaren 80 hebben we de
moral majority gehad, de new christian right (rechtsradicalen something idk…?) we zien een groei
van meer conservatieve religieuze bewegingen: evangelisch christendom, pinksterkereken. Dus
secularisatie die berger en wilson beschrijven zijn sommige mensen het niet mee eens, die mensen
stellen ook een andere manier voor om te kijken wat er gebeurt met religie in de moderne
samenleving en dat is de RCT rational choice theory, en dat is d theorie dan met name van Stark en
bainbridge. Het is dus iig niet dat die klassieke theoriedenkers of whatever dat was die bedacht
hebben geldt als dé waarheid. (al lijkt recentelijk onderzoek daar wel op te wijzen? Lol er is iig een
discussie)

8. Wat zegt Grace Davie?

Of zoals de bekende Britse godsdienstsociologe Grace Davie de discussie

samenvat:
“The transformations of a pre-industrial and primarily rural society remain,
however, pivotal. They indicate a critical disjunction in the evolution of
religious life in Europe (...). Something very significant was happening
which the founders of sociology took it upon themselves to explain. Too
quickly, however, the wrong inference was drawn: that is a necessary
incompatibility between religion per se and modern, primarily urban life.  dus zij zegt die klassieke
secularisatie denkers nemen iets te makkelijk of zomaar aan van nou oke met die modernisering leidt
tot urbanisering en allemaal dat soort zaken dat gaat wringen met religie, dat is toch iets te snel,
want this is simple not the case…
This is simply not the case. Something quite different happened in the
United States, for example, where territorial embedding (religious the establishment?? Ofzo van wat
in de first amendment van the us constitution zit, dus dat er geen staatskerken zijn en dat de staat
eigk geen religieuze gemeenschappen bevoor(oor?)deeld , leidt ertoe dat de vs van meet af
aanredelljik religieus divers en pluraal is geweest en als dat het geval is kan dat idee dat die religieuze
pluraliteit de religieuze plausibiliteit aantast niet helemaal het verhaal zijn. anders zou je zeker in zon
religieus plurale smlv als de vs veel sterker secularisatie moeten zien en dat zien we niet, we zien eigk
iets anders: stimulated rather than inhabited religious activity (volgende keer meer over ofzo, dat is
uitgangspunt van rct theoretici ie zeggen religieuze pluraliteit tast niet plausibiliteti aan nee het leidt
tot levendige religieuze markt en dan kunnen mensen gaa nkieze n en hebben ze eel meer opties om
religieus te zijn en zie je daar een hoge mate v religieeuzeiteit)) had never taken
place and where pluralism appears to have stimulated rather than inhibited
religious activity” (Davie, 2007, p. 48).

9. Leg de neo-secularisatie-tehorie van Dobbealaere uit + waarvoor heeft hij dit bedoeld+
waarom moet je dat onderscheid maken

33
Sanne de Laat
S1026452

Neo-secularisatie theorieën (hierin zitten ook gwn de basisideeen v secularisatie, voegt niet heel veel
toe. Enige dat ze eigenlijk toevoegen is dat je eigk kijkt naar secularisatie op verschillende niveuas.
Dobbelaere heeft dat idee vooral populair gemaakt)
Karel Dobbelaere: “religiosity of individuals is not a
valid indicator of societal secularization.”  dus je moet een onderscheid maken tussen 3 niveaus en
het kan zijn dat het op die 3 niveaus de mate v secularisatie ook ander kan zijn. en hij heeft dat dus
bedoeld om die discussie tussen die amerikanen en die europeanen en om te kunnen kijken naar
mate v secularisatie in verschillende delen vd wereld (in amerika gaat iedereen nog naar de kerk en
in europa niet, hoe kan dat dan) hoe je met die tegenstelling kan werken, daarvoor introduceerde
dobbelaere het idee v we moeten op verschillende niveaus naar secularisatie kijken. Dan krijg je
beter zicht op die ontwikkeling zegt hij dan.
Daarom met het proces van secularisering op drie
niveaus worden geanalyseerd:
• Macro niveau (societal secularization); niveau vd samenleving/maatschappij
• Meso niveau (organizational secularization); van organisaties/instituties
• Micro niveau (individiual secularization): vh individu

 Het hoeft niet zo te zijn dat als op niveau individu sprake is v secularisatie dat dat
noodzakelijkerwijs ook geldt voor macro en meso en omgekeerd. Zo wil hij in één theoretisch
perspectief toch tegenstellingen van over de hele wereld combineren ofzo

Secularisatie wordt gezien als het verlies van religieuze autoriteit dat zich voor kan doen op
drie verschillende niveaus (dus het gaat erom dat mensen eigen keuzes maken en zich minder voor
laten schrijven door wta religieuze organisaties of instituten zou vinden dat er zou moeten gebeuren.
En dat geberud niet alleen op het niveeau van het individu maar ook op het niveau van die instituties
en het niveau van de samenleving. Op het niveau vd samenleving komen we weer uit op dat idee vd
functionele differentieering dus er zijn verschillende functies te vervullen in de samnelving: de zorg,
de politiek, de rechtspraak, de kunst, onderwijs. En dat worden zelfstandige instituties en religie
verliest invloed aka autoriteit als het gaat om die instituties. Denk ook aan de scheiding tussen kerk
en staat, is daar een mooi vb van. Op niveau v staat heeft religie geen autoriteit meer, de staat stelt
zich neutraal op en heeft geen voorkeur voor deze of dezez relgieuze groepering. Dat is niet anti-
religieus maar alle religies mogen bestaan maar staat bemoeit zich niet meer met die religies en
religie bemoeit zich ook niet meer met de staat. Dat is een vb van verlies van religieuze autoriteit op
het niveau vd smlv + als het gaat om beslissingen zal staat geen religieuze motieven meer in acht
nemen om bv als t gaat over moeten we wel of niet abortus legaliseren):
• Macro niveau = secularisering van de samenleving door structurele of functionele
differentiëring. De moderne samenleving bestaat uit zelfstandige specialistische instituties
waarop religie geen invloed heeft.
• Meso niveau = secularisering van religieus-maatschappelijke instituties door toenemende
specialisering, waardoor de invloed van religie afneemt.  veel maatschappelijke funcgties eerst
vervult werden door religieuze organisaties bv. Zorg ziekenhuizen die st. huppeldepup heten. Of
christelijke scholen ofzo. Maar die instituties laten zich steeds minder leiden door religieuze
principes. Vb. van radboud en naamverandering miss teruglusiteren
• Micro niveau = secularisering op het niveau van het individu. Dit wordt zichtbaar door de
achteruitgang van persoonlijke religiositeit, kerkgang en het niet meer, of minder,
aanvaarden van religieuze autoriteit.  op niveau v individu. Dus achteruitgaan van persoonlijke
religiositeit. Meer of Minder aanvaarden v religieuze autoriteit. Vb. gebruik voorbehoedsmiddelen,
daar storen atholieken zich vd jaren 60 ofzo al niet meer aan vgm
Neo-secularisatie theorieën

34
Sanne de Laat
S1026452

Het punt is dat die niveaus zich niet gelijktijdig hoeven te seculariseren. Dat is wat dobbelaer wilde
laten zien

Het onderscheidt tussen die drie niveaus is het neo van de neo-secularisatie theorien, dat is het
nieuwe. Ddat vind je hedendaags in bijna alle sociologische werken over secularisatie

10. Steve Bruce over secularisatie

Neo-secularisatie theorieën
Dit onderscheid in drie analytische niveaus staat ook
centraal in het werk van Steve Bruce, de heden ten dage
meest fervente verdediger van de secularisatie these:
“In brief, I see secularization as a social condition manifest
in (a) the declining importance of religion for the operation
of non-religious roles and institutions such as those of the
state and the economy (dus dat is die differentiering); (b) a decline in the social standing
of religious roles and institutions (dat is secularistatie op het meso niveau, want dat relgieuze
instituties zijn door de specialisering zijn die aan autoriteit en gezag verloren. Dus katholieke school
die zich sterk profileert als katholiek trekt minder leerlingen want het wordt niet meer gepercipieert
al seen goede school)) ; and (c) a decline in the
extent to which people engage in religious practices,
display beliefs of a religious kind, and conduct other
aspects of their lives in a manner informed by such beliefs (dus dat ze eigenlijk doen dat die
religieuze overtuigingen voorschrijven /??? Idk man)”
(Bruce, 2002, p.3).

11. Wat is het punt/de winst van de neo-secularisatietheorie

Het punt/ de winst van die neo-secularisatie theorieis het idee dat secularisatie niet op alle niveuas
gelijktijdig hoeft te voltrekken. Dat zie je bv in vs. Sterke functionele differentiatie, verschillende
domeinen die functies in de smlv die zijn ook echt uit elkaar getrokken, hoge mate technologissche
specialisering. Denk op macro niveau aan strikte scheiding tussen kerk en staat. Op macro/meso
niveau is vs dus voorbeeld van een geseculariseerde smlv maar als je op persoonlijk niveau kijkt is er
nogsteeds een significant verschil tussen mate v kerkgang en accepteren v bijbelse normen als
autoritatief voor je gedrag, dan is de vs in die zin hoger relgieieus dan veel europese landen. Maar
macro en meso niveau juist sterker geseculariseerd.

Dit verlies van religieuze autoriteit hoeft zich echter niet gelijktijdig op alle niveaus te
voltrekken :
• Er kan sprake zijn van secularisatie op het macro niveau, maar dat gaat niet gepaard met
secularisatie op het micro niveau.
- Bijvoorbeeld VS: sterke functionele differentiatie, maar in vergelijking met Europa ook
relatief hogere mate van persoonlijke religiositeit.
• Omgekeerd kan er ook sprake zijn van secularisatie op het micro niveau, terwijl op het
macro niveau religie aan invloed wint.
- Bijvoorbeeld Rusland: Russisch Orthodoxe Kerk krijgt hier steeds meer de trekken van
een officieuze staatskerk, maar er is geen religieuze heropleving onder de bevolking.
- Bijvoorbeeld Polen: de Rooms-Katholieke Kerk krijgt hier weer meer invloed door de
politieke partij rechtse, conservatieve partij Recht en Rechtvaardigheid, maar ook in
Polen ontkerkelijken de jongste generaties. Dus macro en meso wel invloed maar micro niet

35
Sanne de Laat
S1026452

 Voor uitleg luister terug

 Anw door onderscheid te maken 3 niveaus kan je gediffertieerder kijken van wat gebeurt er
in een bep land met religie, waar ligt de religieuze autoriteit micro macro of meso niveau.
Met die klassieke dinges krijg je dat niet in beeld dus moet je differentieren, dat was het idee
v dobbelaar

12. Kern van de neo-secularisatie theorieën is dus:

• Dat een onderscheid wordt gemaakt tussen secularisatie op drie niveaus.
• Dat aangenomen wordt dat er een ongelijktijdigheid kan bestaan tussen het verloop van
secularisatie op deze drie niveaus.
13. In de hedendaagse discussie is de hamvraag met betrekking tot secularisatie: leidt
secularisatie op macro en meso niveau uiteindelijk tot secularisatie op micro niveau?
• Bruce: ja!
• Stark: nee! Immers, in VS geen secularisatie op micro niveau maar wel op macro en meso
niveau.

14. Volgens Bruce leidt modernisering

uiteindelijk tot:

• Sociaal functieverlies van religie. (religie is steeds minder v belang

voor al die functies v. die maatschappelijke instituties ofzo) dat leidt
ertoe dat:
• Een aantasting van de religieuze
plausibiliteitsstructuur. (iets moet plausabliteit hebben in de
omgeving en dan gaan mensen het doen) en als die plausabiliteit
anfeemt en bv minder sociaal gewenst of ondersteund wordt zie je
dat religie een persoonlijke keuze wordt op het moment dat het een
pers. Keuze wordt zie je dat mensen religieus onverschillig zijn. niet
anti-religieus maar gwn van als iemand dat wil moet die dat zelf weten
• Het verworden van religie tot een
persoonlijke keuze.
• Religieuze onverschilligheid.

 Als smlv op macro en meso niveau seculariseerd dan verlies religieuze plausabiliteit vindt
bruce vgm

15. Wat remt secularisatie volgens Bruce + mogelijke functies

 Er zijn wel remmende condities. Secularisatie zal minder zijn naar mate religie in ene
moderne smlv nog een modern functie kan vervullen

Volgens Bruce zal secularisatie minder zijn naarmate religie in een moderne samenleving nog
een sociale functie kan vervullen. Of zoals hij zegt: “(...) where religion finds or retains work to
do other than relating individuals to the supernatural (dat is de core religieuze functie, maar wil
religie inde smlv er echt nog toe doen dan moet ze meer doen dan die kernreligieuze functie. Hij
noemt twee mogelijke functies:)” (Bruce, 2011, p. 49).
Bruce ziet dan twee mogelijke functies, of zoals hij zelf zegt ‘retarding tendencies’:
• het helpt menen bij Culturele overgang(en): dan helpt mensen bij het behoud van hun identiteit in
culturele overgangssituaties zoals bijvoorbeeld mensen in migratie situatie. Bij moslims bv zie je dan

36
Sanne de Laat
S1026452

geen secularisatie ofzow

• Culturele verdediging: religie biedt hulp bij het overeind houden van een nationale, lokale of
etnische cultuur wanneer deze wordt bedreigd van buitenaf. Bijvoorbeeld de rol van de RK (rooms-
katholieke) kerk in Polen tijdens het communistisch bewind.: verzet kwam vooral vanuit de kerk en
dat zorgt ervoor dat die kerk toch nog stevige positie heeft ofzow
Neo-secularisatie theorieën

16. Wat beweren secularisatie theorieën niet? En wat wel

Secularisatie theorieën beweren dus niet (Bruce 2013):

• Een universele, gelijkmatige teruggang van religie (rather kan varieren per situatie): teruggang
treedt slechts daar op waarde eerder genoemde sociale omstandigheden gelden (dus differntiatie
etc. v iran macro en meso is niet geseculariseerd maar micro wel met vrouwen die haar afknippen
enzo nu) en de ‘retarding tendencies’ afwezig
zijn.
• Een snelle teruggang van religie (maar meer v ene genartie nog religieus die willen die kinderen nog
opvoeden maar zeggenbv je mag zelf kiezen en dan kiezen ze het niet, zogaat t per generatie
verloopt die teruggang per geboortecohort): het mislukken van de intergenerationele overdracht van
religie is de belangrijkste reden van de teruggang van religie. Deze teruggang verloopt dus
per geboortecohort.
• Een onvermijdelijke teruggang van religie: secularisatie theorieën bieden een post-hoc
verklaring voor de teruggang van religie ,(dus achteraf. Het is geen wetschplijke theorie op basis
waarvan je allerlei exact voorspellingen voor de toekomst kunt maken, hangt ook af v sociale
ontwikkelingen) maar fungeren niet als basis voor het doen van
voorspelling aangaande toekomstige ontwikkelingen. (vb. oekraiene en dat er niet alleen dalende
trends zijn.. luister terug als je wil)

Maar secularisatie theorieën claimen wel dat de teruggang onomkeerbaar is, gezien de duur
van de neerwaartse trend. Dat wil zeggen, het is zeer onwaarschijnlijk dat een situatie van
een grotendeels religieuze bevolking in Westerse landen zal terugkeren

lgaat over institutionale christelijke religie dit

onderzoek

uister dit maar terug als je wil cuz i really cant

give a fuck rn

17. Mogelijke oorzaken voor secularisatie in Nederland:

• Rationalisering van het wereldbeeld (modernization of

ideologies): onderwijs expansie met stijging proportie
hoger opgeleiden.
• Welvaart en bestaanszekerheid (modernization of
economics): inkomensstijging en stijging sociale
zekerheid.
• Privatisering en individualisering (modernization of social

37
Sanne de Laat
S1026452

ties): stijging aantal singles als verlies van de traditionele

samenlevingsvorm van het gezin.
• Vermaatschappelijking (modernization of social ties):
afname van christelijke socialisatie.
Excursie: secularisatie in Nederland 1966-2015

18. Oorzaken voor secularisatie in Nederland volgens Kregting et al. (2018):

• Rationalisering van het wereldbeeld (modernization of ideologies):

- Een hogere opleiding maakt seculier (individueel effect); (de trend v loosing religion ig wordt het
sterkst verklaart door opleiding zegt ie). Een zowel individueel effect (hoe hoger opgeleid, hoe
minder religieus) hoe hoger het algemeen opleidingspeil is dan heeft dat ook invloed op jouw
religieus zijn. als je omgeven wordt door mensen die hoogopgeleid zijn dan wordt je ook zelf minder
religieus. En als je opgroeit in sociale context die wordt gedomineerd door hoger opgeleiden word je
zelf ook nie relgieigeus.
- Een algeheel hoger opleidingspeil maakt ook lager opgeleiden vaker seculier (periode effect); en
- Opgroeien in een sociale context bevolkt door hoger opgeleiden maakt vaker seculier (cohort
effect).
• Welvaart en bestaanszekerheid (modernization of economics):
- Een hoger inkomen maakt steeds vaker seculier (veranderd individueel effect); en
- Opgroeien in een sociale context met een hogere sociale zekerheid maakt vaker seculier (cohort
effect).
• Privatisering en individualisering (modernization of social ties):
- Singles zijn steeds vaker seculier (veranderd individueel effect);
- Een hoger aantal singles in de bevolking maakt mensen minder kerks (periode effect).
• Vermaatschappelijking (modernization of social ties):
- Een christelijke socialisatie maakt mensen nog steeds kerks (individueel effect); maar
- Dit effect van een christelijke socialisatie neemt wel af (veranderend individueel effect)

COLLEGE 7

1. Waarop is rct een reactie?

RCT is een reactie op secularisatie

2. Hoe wordt religie bij rct gezien? + founding fathers

Religie in economische termen wordt gezien. Meeste rct theoretice zijn ook economen. Zien
religieuze gemeenschappen ook als bedrijven.

Founding father rct: rodney stark en William s. Bainbridge (deze geen economen tho)

3. Wat is de basis van rct + leg uit

De basis v rct is het boek a theory of religion . daarin leggen zij in hun ogen uit wat religie eigk is en zij
doen dat vanuit 2 basisaxiomas/stellingen die ze als waar aannemen en daarvan leiden ze een heel
stelsel aan hypothesen en stellingen af en leggen ze uit wat religie is en hoe het werkt.

De basis: een economische religietheorie

Deductieve religietheorie op basis van twee axioma’s (aanname).
Axioma 1 (hierin zie je al het economische perpsectief): Alle menselijke interactie is een vorm van
ruil.
Dat wil zeggen, mensen zijn in hun handelen altijd gericht op het maximaliseren van winst en

38
Sanne de Laat
S1026452

het minimaliseren van kosten (‘utility maximization’). (zo veel mogelijk verwerven tegen zo min
mogelijk kosten. Dus ieder mens maakt rationale afweging tussen kosten en baten: daarom ook
rational choice theory)
Hamilton: “The approach relies heavily on exchange theory, which is based on the principle
that all, or nearly all, human interaction can be treated as a form of exchange. Exchange
theory itself may be regarderd as a special case of RCT, in that the latter holds that in
exchanges actors always seek to maximize net benefits” (2009, 117).

Axioma 2: Mensen zijn van nature religieus.

Dat wil zeggen, religie is noodzakelijk voor de mens om om te kunnen gaan met allerhande
‘deprivaties’ (gebreken?)die met het menselijk leven gegeven zijn.

Mensen worden bv geconfronteerd met eigen eindigheid, kan nadenken over je eigen dood, je weet
dat je leven eindig is, dat leidt er toe dat mense gaan filosoferen en nadenken over een leven na de
dood. Maar ook geconfronteerd met alledaagse perikelen in het leven: lijden, ziekten, schuldgevoel.
Kan iemand mij vergeven, kan god mij vergeven? Dat soort vragen zijn gewoon met het menselijk
bestaan gegeven, vooral die ultieme vragen en die kun je niet anders oplossen dan vanuit een
religieus transcendent perspectief  dat is iets dat in feite de aardse werkelijkheid overstijgt. Als je
iets fouts hebt gdn en je hebt spijt en je wil verlost worden van dt schuldgevoel. Geen enkel mens
kan jou dat bieden maar een transcendent wezen of god wel, religie kan je dat perspectief aanrijken.
Neiging religiositeit zit dus in de mens.
Hamilton: “In the case of religion, it is assumed that there is a universal need for some system
of beliefs which offers rewards (religie zien zij als beloning: het is iets wat je graag zou willen hebben
want je bent op zoek naar die religieuze antwoorden? En als je iets graag wil hebben ben je ook
bereid om daar kosten voor te maken) otherwise unobtainable. Religious answers to the ultimate
problems of life are always needed” (2009, 119).

4. Hoe zien stark en bainbridge de werking van religie?

hoe zien zij de werking v religie

axioma 2: als die waar is dan betekent dat

dat mensen op zoek zijn en behoefte
hebben aan rel. verklaringen (mensen
vragen zich af wat gebeurt er met mij na de
dood is er leven na de dood etc., kan ik
verlossing krijgen v dingen die ik verkeerd
heb gdn). Als dat waar is kan je naar axioma
1 gaan (interractie is vorm v ruil). Religie
volgens die 2 founding fathers bieden dat aan, die bieden jou zicht op verlossing die bieden jou zicht
op betekenisgeving. Dus religieuze verklaringen v religieuze systemen worden daarmee
begerenswaardig. Dat willen mensen hebben want dat hebben ze nodig om hiermee om te kunnen
gaan. (religieuze systemen bieden die aan als firmas als t ware). Het is wel zo dat het allemaal
beloftes zijn van een mogeljke toekomst het is niet zo dat door naar de kerk te gan dat je meteen t
eeuwig leven hebt. Het is een belofte, je weet niet of t echt is, drm noemen zij het ook
compensators. Het zijn beloftes van iets wat in de toekomst staat te gebeuren. Reloigieuze
verklaringen bieden geen actuele verlossing maar in de toekomst, daar g je iig in geloven. Hoe weet
je of die verlossing/betekenisgeving echt is/aanstaande is of jou dat ten deel zou vallen. Daarvoor
gaan mensen een ruilrelatie aan met god. Stel je hebt behoefte aan dat na je leven al je zonden
uitgewist worden dan ga je religieus gedrag vertonen: naar kerk, houden aan religieuze/morele

39
Sanne de Laat
S1026452

voorschriften, geldgeven aan rel gemeenschap etc. dat zijn kosten die je betaald om voor jezelf
ervan overtuigd te raken dat de belofte die je is gdn reeel is, jou ten deel zal vallen. Alle religieus
gedrag zien zij als kosten die je maakt om uiteindelijk verlost te worden en betekenis te vinden in het
leven. En daarmee ga je eigk ruilrelatie aan met god. Zij stellen zich god voor in atromorfe termen
waarmee men in ruilrelatie staat. Hoe weet je nu dat dit een goede ruil is? Want je hebt nooit een
direct effect. Je weet niet of jou rel. gedrag iets doet zegmaar dat zijn allmaal dingen die uitstaan (?
Uitslaan?) in de toekomst. Hoe weet je dan of t een goede ruil is, daarvoor zeggen ze heb je rel.
gemeenschap voor nodig. Want je zit als individu in ruilrelatie met god alleen daar zit een
bemiddelaar tussen nml de religieuze voorgangern (?? Idk fors ure) degene die die gemeenschap
leidt. Die religieuze geemeenschappen (??) zeggen eigk tegen jou oke dit moet jij eigk doen om bv
zicht te krijgen op leven na de dood. Daartussen zitten die rel. gem. zeggen zij en dat zijn de
religieuze specialisten en dat zijn eigk dus religieuze firmas die jou zeggen v als je dit doet dan zul je
dat verkrijgen. En die religieuze specialisten die vind je in de religieuze markt dus daar ga jij als
religieuze consument afwegen v binnen welke rel groeperingen krijg ik de meeste religieuze waar
voor kosten die ik maak. Dus de ruilrelatie met god denken zij in kosten en baten??? Idk. Hetzelfde
vindt je in de religieuze markt. Het is dus steeds gedacht vanuit investering en ik krijg er iets voor
terug. Dus religei is ook investering, je maakt kosten en je krijgt er iets voor terug. En dat investeren
wordt bemiddeld door rel specialisten (firmas) en die concurreren met elkaar op rel markt

5. Definitie van religie v stark en bainbridge

Definitie van religie:

“Religion consists of very general explanations of existence (dus religie gaat over algemene
verklaringen v het mensl bestaan, waar ze vandaan komen, waar ze naartoe gaan etc. dus hoe
algemener hoe moeilijker het wordt om religie empirisch te verwerpen) including terms of exchange
with
a God or Gods” (Stark & Finke 2000, 91)

Je moet een aantal dingen doen om eeuwig leven te krijgen (geldt voor iedere religie zeggen zij) dus
het gaat uiteindelijk om je eigen individuele zielenheil ?? idk

5. Noem belangrijke theoretici van rct + leg uit

Belangrijke theoretici van RCT:

• Stark en Bainbridge: leggen de basis met een religietheorie gebaseerd op een
economische theorie van de ruil. (dit wordt uitgewerkt om rel gedrag v mensen op de rel markt om
dat uiteindelijk te kunnen begrijpen.. idk. Die mensen hieronder zijn theoretici die dat idee v stark en
bainbridge verder hebben uitgewerkt richting een rel markt) in hun ogen zijn mensen dus ook
constant op zoek naar de beste deal. Naar het beste perspectief op hun individueel zieleheil en dat ze
daar zo min mogelijk voor willen doen.
• Iannaccone (gebruikt idee v religie als vorm v ruil om sociale sterkte van conservatieve en
sekteachtige rel gemeenschappen te verklaren + probleem free riders (wat is het probleem: welke rel
gemeenschappne doen het het beste (minste secularisatie): de conservatieve, orthodoxe sekte-
achtige gem. waarom zou dat zijn vanuit rational choice perspectief? Hoe meer je voor iets betaald
hebt des te waardevoller is het voor jou en deste moeilijker is het om bv toe te geven dat het
product toch tegenvalt (meer commitment dus minder freeriders). Dus als je veel vraagt dan bindt je
mensen ook heel erg aan die club): bestudeert de sociale sterkte van met name conservatieve en
sekte-achtige religieuze gemeenschappen en het probleem van de ‘free riders’. Hij verklaart ook het
ontstaan van sekten als afscheidingen van bestaande religieuze organisaties
(denominaties) door te wijzen op de sociale stratificatie binnen deze organisaties.  als er binnen bv

40
Sanne de Laat
S1026452

sekte veel sociale stratificatie is (gelaagdheid) dus er zijn mensen die onderop bungelen en weinig
invloed hebben dan is de kans groot dat die mensen eruit stappen en voor zichzelf beginnen omdat
je het minst te verliezen hebt.

Het switchgedrag v g ik naar een andere groep verklaard door kostenenbaten??? 41:20 ish

Ianniccone gebruikt dus ruilperspectief v investeren en zoeken naar beliningen??? om bep rel gem,
de stertken en zwakten daarvan te verklaren
• Finke: werkt het idee van de religieuze markt verder uit. Een groeiende religieuze markt
draagt bij aan een groeiende religieuze vraag (supply side-theory).
Verdere sociologische uitwerking van de theorie

Als het zo is dat mensen v nature religieus zijn: iedereen heeft eigen ervaringen/verlangens (ig zovan
dat iedereen op zoek is naar zijn eigen zielenheil) dan zegt finke, hoe blijft dan (op macro niveau) dat
religieus commitment in tact en geen srpake v secularistatie, dat is als er sprake is v/e relgieuze
markt, dus als er veel aanbod is aan religieuze producten. Dus grote diversiteit aan rel producten dan
zit je in een situatie waarin ieder mens iets van zn garing in kan vinden. (iedereen andere existentiele
vragen) en hoe groter rel markt hoe diverser dat aanbod hoe meer iemand kan kiezen en hoe meer
mogelijkheden er zijn voor mensen om naar die rel gemeenschap te gaan, te zoeken naar dat
religieus antwoord dat hun bevredigt. Is die religieuze markt er niet, dan krijg je mensen die worden
niet aangesproken (vb. katholieke kerk met dat die zegmaar niks vd mensen vragen vgm en dat dat
eigk het ’slechtste’ is wat je kan doen want dan hebben mensen niet veel kosten en gaan ze sneller
weg) dat zegt hun dan niks. Alleen is er een heel breed aanbod dan wordt dat religieus verlangen
getriggered. Dat mens v nature religieus is betkent niet dat iedereen actief op zoek is naar antwoord
op religieuze vragen maar dat rel vragen latent zijn, sluimerend in mensl leven. Die (vragen ig?)
worden geactiveerd door rel gedrag als er sprake is v breed rel aanbod, dan wordt je ermee
geconfronteerd, dan wordt je aangesproken op straat door verschillende rel firmas. Dan is kans
groter dat je iets vindt van je garing? En je je aansluit bij rel gem. is er rel monopolie dan zullen er
minder mensen religieus actief zijn. het is de markt die je nodig hebt om het basale mensl verlangen
naar religie te triggeren.

Verdere sociologische uitwerking vd theorie

6. Hoe ontstaat een bloeiende en levendige religieuze markt volgens Finke? + leg uit

De religieuze markt volgens Finke (1997):

Een bloeiende en levendige religieuze markt ontstaat als religie niet
gereguleerd wordt (dan leidt het dus ook tot veel meer rel. activiteit  zij willen tegenhanger bieden
aan secularisatie: dat is het idee v rel betrokkenheid wordt minder dat hangt samen met
moderniseringsprocessen  rel wordt priveaangelegenheid, je hoeft niet religieus te zijn om
maatschappelijk te kunnen functioneren. Op allerlei gebieden verliest rel autoriteit dus mensen
dwarrelen v religie af en dat komt dus zogenaamd door moderniseringsprocesseen  zij zeggen da
geloven wij nie, wij zitten in amerika, hoogmoderne smlv, maar is ook veel religieuzer dan al die
europese landen. Als dat zo is kan religie niet zo sterk beinvloedt wordne door
moderniseringsprocesse, wrm treedt het dan in europa wel op en in amerika niet is hun redenering.
Verklaring ligt volgens hun in het wel of niet aanwezig zijn v religieuze markt. Die is er in europese
landen veel minder en heel lang niet geweest, want wat was er in europa aan de hand: regulering. Vs
is van meet af aan rel pluralistische smlv geweest, is eigk bijna vanfa begin sprake geweest v
religieuze markt en daar komt het door dat rel participatie en godsgeloof in amerika groter is. Er is
daar rel markt zeggen zij. Dus dat idee v markt en ruil is de sociologische vertaling van het ruime idee
wat zij onder het hele concept religie leggen. Hoe kan je die markt reguleren? Kan op 2 manieren).

41
Sanne de Laat
S1026452

Regulering (door overheid vgm) kan op twee manieren plaatsvinden:

• Onderdrukking:
- (je hebt een aantal) Gevestigde religies hoeven (die hoeven) zo niet te concurreren met
alternatieve religies ( beperkte keuze, je kunt kiezen tussen paar gevestigde relg. In europa lang
gewoonte geweest dat maar 1 religieuze traditie was toegestaan. Religieus monopolie ofzo. Biedt
ook geen ruimkte voor rel innovatie want als religiewordt onderdrukt kan je ook niet met nieuwe
religieuze uitingen experimenteren zodat je dus een breed aanbod hebt om op die latent relgigieuze
vragen aan te wakkeren. Dat kan niet want religie wordt onderdtukt) ; en
- Weinig ruimte voor religieuze innovatie.
• Subsidiëring: gevestigde religies zijn lui in het dingen naar de
gunsten van het publiek.
Lange tijd de situatie in Europa, maar niet in VS!

In bep landen (europa) systeem v staatskerken bestaat. Dat heeft ook bep effect voor de markt
zeggenzij. Dat betekent nml dat gevetigde religies lui worden wnat die hoeven niet outreachend te
zijn (die hoeven zich niet te richten op het publiek voor hun voortbestaan want dat geld krijgen ze
toch wel) dus woren niet aangespoord v wat kan ik nou als rligieuzefirma doen om die religieuze
klanten binnen te hengelen. als je voortbestaan als rel gem niet afhangt van de mate van succes op
rel markt (manier om dat tegen te gaan is dus subsidierning) dan worden geestleijken lui.  dit was
lange tijd de situatie in europa (sommige plekken nogtsteeds) maar niet in vs. Daar was sterkte
scheiding kerk en staat (1st amendment, dus overheid houdt zich niet mee bezig met onderhouden
en stichten rel gemeesnschap: wordt ook niet gesubsidieerd dus die kerken moeten zelf hun broek
ophouden, dus wat ga je dan doen: zorgen dat je succesvol bent en mensen binnenhengelen anders
leg je als rel gem het lootje. Dat is het idee v/e rel markt zegt finke ig) als dat t geval is heb je een
bloeiende en plurale markt……

7. Een bloeiende religieuze markt sluit beter aan bij… waardoor…. Vul de puntjes in:

De religieuze markt volgens Finke (1997):

Een bloeiende en plurale religieuze markt sluit ook beter aan bij de verschillende voorkeuren
van religieuze consumenten (kun je ook veelbreder publiek bedienen. Niet iedereen op zoek naar
zelfde soort antwoord op existentiele vraag. Als meer mensen op rel markt dingen naar de gunsten
vh publiek (???) die worden outreachend en gaan reclame maken en dat maakt die latente vraag v
mensen manifester en gaan dan ook actiever op zoek naar welke rel gemeenschap t best antwoord
geeft op hun vragen en welke gem geeft beste verhouding tussen de kosten die ik maak als gelovige
en de antwoorden die ik daarvoor terugkrijg (differentiation of consumer preferences), waardoor:
• Religieuze organisaties efficiënter (hierme beodeld hij dat rel producten bv vieringen uiteindelijk
zaken zijn die je gezamenlijk produceert. Vrijwilligers maken daar kosten voor maar krijgen daar ook
iets voor terug (sociaal netwerk, mooie vieringen, vriendschappen, antwoorden op hun rel vragen
etc. en die rel organisaties overleven die dat efficient doen, die hebben de juiste balans weten te
vinden tussen wat ze van de mensen vragen aan investeringen en wat de mensen eruit terug krijgen)
worden: voor de religieuze consumenten leidt dit tot de
juiste verhouding tussen kosten en baten.  vrije organisaties doen dat beter dan bv katholieke kerk
ofzo idk luister terugt 1;19;50 ish. Vgm komt het erop neer dat ze zich aan de gunsten vh publiek
moeten aanpassen en daardoor worden ze efficienter???
• Er ruimte ontstaat voor religieuze innovatie: success leidt tot eenvormigheid van het
product waardoor de roep om alternatieve producten weer luider wordt.  en dat leidt tot dat je
meer mensen aan kunt spreken. Als je vanalles te bieden hebt zullen mensen meer op zoek gaan
naar wat de markt te bieden heeft

42
Sanne de Laat
S1026452

• De religieuze participatie in de samenleving hoog zal zijn: een divers religieus aanbod kan
aan meer uiteenlopende religieuze wensen tegemoet komen.

8. Hoe argumenteren roberts en yamane dat het idee vd religieuze markt werkt?

Het idee van de religieuze markt werkt aldus (Roberts & Yamane 2021, 33):

Wrm klopt het idee v secularisatie door modernisering niet? Het ligt niet aan modernisering maar
aan is er wel sprake v een religieuze markt
De-regulering van de religieuze markt leidt tot:
Pluralisme (vorig college zagen we dat traditionele secularisatietheoretici pluralisme juist zagen als
iets dat seculariserend effect heeft want tast waarheidsclaims v religie aan (peter berger)), hetgeen
leidt tot:
Competitie, hetgeen leidt tot:
Religieuze specialisering en agressieve marketing, hetgeen leidt tot:
Grotere vraag, hetgeen leidt tot:
Hogere mate van religieuze participatie.

9. Leg supply-side theory en demand-side theory uit

Supply-side theory: RCT gaat uit van een constante,

maar latente religieuze vraag, die verder wordt
gestimuleerd door een divers aanbod (levendige
religieuze markt).  aanbod leidt tot vraag
Demand-side theory: secularisatie gaat uit van een
verminderde religieuze vraag als gevolg van sociaal
functieverlies van religie (religie wordt geïndividualiseerd en een individ keuze wordt en de vraag
daardoor minder wordt. Het maakt niet meer uit of je religieus bent  mensen religieusonverschillig
 mensen houden zich minder met religie bezig?? Dus de vraag verandert. Itt tot theorie hierboven )

1;40 uitleg

10. Wat is starks discussie?

RCT en secularisatie:

Stark’s Secularization RIP (1999)

Discussie: leidt secularisatie op macro en meso niveau noodzakelijk tot secularisatie op micro
niveau? Oftewel, leidt modernisering noodzakelijk tot religieus verval?

Macro niveua america geseculariseerd, scheiding kerk en staat, in feite zeggen secularisatietheoretici
dat wat op macro niveua gebeurd ook effect zal hebben op meso e nzo micro niveau maar rct
theoretici zeggen dus van niet. Hoeft geen effect te hebben op micro niveu. Als je maar gwn
religieuze markt hebt dan zal de rel participatie en activieti in stand blijven of zelfs toenemen.

43
Sanne de Laat
S1026452

10. Rct tegenwerpingen +kanttekeningen

Dit heben we verder niet besproken:

RCT-tegenwerpingen:
1. Geen daling kerkelijkheid in VS en in Europa blijft de individuele religiositeit hoog (axioma 2).
2. Er is met name in Europa altijd sprake geweest van variatie in religiositeit en niet zozeer van
lineaire daling (variatie in aanbod).
3. Europa kende geen hoge mate van religiositeit vanwege de staatskerken (geen concurrentie en
dus geen
religieuze markt zoals in VS).
4. Hoge individuele religiositeit, in plaats van kerkelijke betrokkenheid, in ME is teken van de hoge
potentiële vraag en is geen verschil met het heden (axioma 2).
5. Religieuze revival in Oostblok laat zien dat een ondergrondse religie kostbaar is (axioma 1).
6. In islamitische landen blijkt een hoger opleidingspeil, als een kenmerk van modernisering, eerder
tot meer religieuze participatie (Indonesië) of tot meer steun voor fundamentalistische groepen
(Pakistan) te leiden.

Kanttekeningen RCT:

Kritiek op het deductieve karakter van RCT:

1. Basisaxioma 2 wordt nergens verantwoord. Waarom is de behoefte van de mens aan
religieuze antwoorden bijvoorbeeld niet afhankelijk van de culturele omgeving? Kan je wel zeggen
dat iedereen worstelt met existentiele vragen en dat uiteindelijk dan iedereen verlangt naar religieus
antwoord en dat alleen een religieus antwoord daarop voldoende is ofzo
2. Basisaxioma 1 wordt zomaar van toepassing verklaard op religie en er wordt vervolgens
zomaar gesteld dat dit om een (ruilrelatie met?) persoonlijke God vraagt (terwijl zijn veel rel
systemen waarin zon persoonlijke god niet bestaat en kan je zon persoonlijke relatie wel in termen v
ruil zien) . Waarom is een ruilrelatie enkel
mogelijk met een persoonlijke God?  vrij christelijk idee v persoonlijke god. Past dat wel op allerlei
andere religieuze systemen? hun axioma verantwoorden ze niet

Kritiek op de ruiltheorie van RCT:

1. Past deze theorie v. ruil wel op religie? Zeker in Europa veranderen mensen niet vaak van
religie. Religieuze mensen zijn in de eerste plaats gelovigen en geen consumenten.
2. Past de nadruk op eigenbelang wel bij religie? Heeft religie juist niet ook te maken met het
inperken van het eigenbelang ten dienste van het collectief of de groep (Durkheim)?
3. Religie is geen compensator maar een directe reward, omdat het zin en betekenis
verleent. Dat verlangt niet het aangaan van een langdurige ruilrelatie met God.
4. Zijn religieuze behoeften wel stabiel en dus onafhankelijk van sociale, politieke of
historische factoren?

 Miss terugluisteren

Kritiek op de wijze waarop RCT-theoretici omgaan met

empirische data:
1. Te grote nadruk op de hoge mate van kerkbetrokkenheid in de
VS. Er zijn aanwijzingen dat deze kerkbetrokkenheid veel
lager uitvalt en momenteel zelfs sterk daalt. Daarnaast hebben
Amerikaanse respondenten de neiging om de mate van hun
kerkbezoek te overdrijven.

44
Sanne de Laat
S1026452

2. Sommige studies in Europa, m.n. in UK, tonen aan dat een

groter religieus aanbod niet leidt tot een grotere religieuze
vraag. Bruce (2011, 146): “However diverse Britain is
compared to the USA, it had a much freer and more diverse
religious market in 2000 than it had in 1851. Over that time
period, weekly church attendance fell from 50% to less than
10%.”

COLLEGE 8

1. Wat is het verschil tussen EST en andere secularisatietheorieen?

EST zijn eigk aanhangers vd secularisatietheorie ook de mensen die deze theorie hebben opgezet
denken dat modernisering (sociaaleconomische ontwikkeling vooral) leidt tot een teruggang v religie
in de moderne smlv alleen hebben ze daar een andere verklaring voor dan de klassieke
secularisatietheoretici en die theorie gaan we vandaag bekijken

2. Wie zijn de grondleggers?

Pippa norris en ronald inglehart zijn de grondleggers EST. Zijn eigk beiden politicologen

EST als alternatieve secularisatietheorie (ze hebben dus geen moeite met secularistie, ze gaan er ook
vanuit dat naar mate modernisering optreed binnen samenlevingen dat dat ook negatief effect heeft
op religie, zowel het behoren bij een rel gemeenschap als uberhaupt het religieus zijn, dus het
geloven in god en aanhangen rel overtuigingen.)
Alternatief voor:

3. Waarvoor biedt EST een alternatief?

1. De theorie van de rationalisering van het wereldbeeld: wetenschappelijke ontwikkelingen

maken religieuze verklaringen minder plausibel en overbodig (= demand-side: Weber,
Berger, Wilson). Idee dat technologische ontwikkelingen, dus ontwikkelingen vd wetenschap dat
dat religieuze verklaringen te niet doet en religie overbodig maakt. Dus door technologische
ontwikkelingen krijgen mense nsteeeds meer grip op de werkelijkheid, kan je dingen steeds meer
duiden en dat verklaartwrm rel verklaringen geen aanhang vinden. Zij hebben hier een
alternatief voor , want we zitten toch wel met een probleem:
Probleem: vermeende hogere religieuze betrokkenheid in moderne VS.. hoog technologische
ontwikkelde smlv als vs is er nog altid sprake v veel hogere religieuze betrokkenheid dan bv
europa. Hoe kan dat dan dat zon smlv meer religieus is? Dan kan de verklaring er niet in liggen
dat wetsch ontwikkelingen rel ideeen minder plausibel maken.
2. De theorie van functionele differentiëring: sociaal functieverlies leidt tot de teloorgang van
religie in moderne samenlevingen (= demand-side: Bruce). Steeds meer maatschappelijke
functies, onderwijs, recht, politiek, economie die ontwikkelen zich in onafhankelijke
subsystemen, daar heeft religie geen invloed meer op en dat lijdt in feite tot een teloorgang v
religie in de moderne smlv
Probleem: morele en spirituele functie van religie.

Met dit theoretisch perspectief hebben ze ook moeite want je zou ook kunnen zeggen dat religie een
eigen systeem is en een eigen functie dient nml de morele en spirituele functie v religie, die blijft nog
overeind staan ookal verliest religie de invloedo p het onderwijs, zorg, politiek en die andere
systemen
3. De rational choice theorie: het ontbreken van een vitale religieuze markt leidt tot de

45
Sanne de Laat
S1026452

teloorgang van religie in moderne samenlevingen (= supply-side: Stark, Bainbridge).als er maar een
religieuze markt is dan zl er uiteindelijk ook religieuze participatie komen. Dus er moet een vitale
religieuze markt zijn, maar ook dat is problematisch zeggen ze, want als je kijkt naar europa en je
kijkt dan van waar vind je meeste religieuze acitiviteit:
Probleem: Zuid-Europese landen. (traditioneel katholieke landen). Maar daar vind je ook een
religieus monopolie, daar ontbreekt het dus eigk aan religieuze markt terwijl je daar wel als je kijkt
naar europa als geheel de meeste religieuze activiteti vindt. Dus dat idee v die religieuze markt daar
hebben zij ook problemen mee

 Dus ze zeggen wel we geloven dat er zoiets is als secularisatie alleen we zoeken naar een
andere verklaring. Dat is de kern van die EST. Die andere verklaring gedocumenteerd in het
boek sacred and secular. Hierin ontvouwne ze die EST en dat doen ze op basis van 2 axiomas
4. Noem de 2 axioma’s van EST

EST als alternatieve secularisatietheorie

Twee axioma’s:
1. Rijke en arme landen verschillen in de mate
waarin ze hun inwoners bestaanszekerheid
bieden.: als je kijkt wereldwijd en je hebt ontwikkelde en onderontwikkelde gebieden, rijke en arme.
Een vd meest fundamentele verschillen is dat mensen die in arme landen wonene veel meer
bestaansonzekerheid ervaren dan mensen in rijke landen.
2. Cultuur en waardenoriëntaties van landen
zijn diepgaand beïnvloed door religieuze
tradities en worden nog steeds doorgegeven
ook al zijn latere generaties minder religieus.: dus het is niet zo dat met die voorgaande secularisaite
er ook ineens een heel groot verandering v waardepartonen ontstaat, dat wordt voor een deel toch
nogsteeds door de generaties heen doorgegeven.

5. Hoe toetsen ze hun theorie?

Ze toetsen hun theorie obv 6 hypothesen

Zes hypotheses:
1. Religious values hypothesis: opgroeien in een arm land met een lage bestaanszekerheid
leidt tot groter belang van (dan hecht je meer belang aan) religieuze waarden.
2. Religious culture hypothesis: invloed van religie op waardenoriëntaties van opeenvolgende
generaties is het sterkst in arme landen.: ze gaan er vanuit dat religie v invloed is op het
waardensysteem in een bep culturele omgeving alleen die inlvoed kan wel varieren. En dat werkt wel
door maar de mate waarin het door werkt heeft ook weer te maken met het gevoel van
bestaanszekerheid en dat noemen religious culture hypothesis. Dus in arme landen zal die traditie
veel sterker doorwerken dan in rijkere landen.
3. Religious participation hypothesis: religieus-kerkelijke participatie (gwn deelnemen aan
gezamenlijke vieringen) is het hoogst in arme
landen waar religieuze waarden van groter belang zijn. hier weer zelfde redenering,
bestaansonzekerheid meer religie, bestaanszekerheid minder religie. Leef je in arm land dan meer
betrokken bij gemeenschap en vaker lid dan als je in rijk land.
4. Civic engagement hypothesis: religieus-kerkelijke participatie versterkt steun voor
religieuze politieke partijen, waardoor religie een grotere politieke rol speelt in armere
landen.: dus als je leeft in arm land en je ervaart meer bestaansonzekerheid ben je eerder geneigd
om een religieuze politieke partij te stemmen
5. Demographic hypothesis: traditionele religieuze familie-waarden (hiermee bedoelen ze dat je bv

46
Sanne de Laat
S1026452

traditioneel rolpatroon aanhangt bv man inkomen vrouw kinderen, nadruk op veel kinderen etc.)
leiden tot bevolkingsgroei
in arme landen en seculiere waarden tot bevolkingskrimp in rijkere landen.: die religieuze
familiewaarden spelen het sterkts in arme landen want in arme landen meer religie, dus daar zie je
bevolkingsgroei. In meer rijkere landen brokkelt die steun van traditionele familiewaarden af want
die zijn minder religieus en zie je bevolkingskrimp.
6. Religious market hypothesis: de mate van bestaanszekerheid is van veel groter belang
dan de mate van religieuze pluraliteit in een land.  deze hypthese gaat rechtstreeks in tegen
rational choice.

6. Geef het ontwikkelingsmodel

Ze zijn oip zoek naar variatie in religiositeit, in rel ontwikkelikngen, in het verklaren vd religieuze
dalen in rijkere landen en gelijklblijven rel partiipatie en geloof 0in armere landen. En daarvoor
hebben ze een ontwikkelingsmodel opgesteld om dat na te kunnen gaan en in dat
ontwikkelingsmodel onderscheiden ze 2 fasen van sociaaleconomische ontwikkeling, het is niet zo
dat ze alleen arme en rijke landen met elkaar vergelijken. Het idee is dat naar mate de arme landen
zich ontwikkelen van arm naar rijker dat dat een negatief effectd zal hebben op religie en om dat te
onderzoeken spreken ze van 2 fase van sociaaleconomische ontwikkeling. Dat noemen zij kortweg
ook modernisering. Als je kijkt naar hoe landen zich ontwikkelen zie je 2 fasen
Twee fasen van sociaal-economische ontwikkeling (modernisering):
1. Van een agrarische naar een industriële samenleving; en
2. Van een industriële naar een postindustriële samenleving.

Dus ontwikkeling v landen van agrarisch naar uiteindelijk postindustrieel zal een negatief effect
hebben op religie. En als landen zich niet ontwikkelen (die blijven agrarisch) dan zal in dat land de
mate v religiositeit constant blijven.

De achterliggende gedachte is dat sociaaleconomische ontwikkeling de crux is. Want wat er gebuerd
in die ontwikkeling v agrarishc naar industrieel is dat er een verhoging plaats vindt van
bestaanszekerheid dus in die ontwikkelen ziej e dat het inkomen stijgt, dus dat betekent dat je
onafhankelijk wordt. De geletterdheid stijgt, dat betekent dat je beter toegang hebt tot de media, je
wee tmeer wat er aan de hand is, je opleiding stijgt waar door je baankansen hebt,
levensverwachting stijgt, toegang tot massamedia neemt toeen gezondheidszorg neemt toe en al die
factoren samen leidt volgens hen tot existenal security ofwel bestaanszekerheid. En als die factoren
toenemen dan neemt religie af. dat is de redenering
Sociaal-economische ontwikkeling stimuleert:
• Inkomen
• Geletterdheid
• Opleiding
• Levensverwachting
• Toegang tot massamedia
• Gezondheidszorg

7. Noem de 3 soorten samenlevingen en leg uit

Drie soorten samenlevingen:

1. Agrarische samenleving: economie vooral gebaseerd op landbouw en een lage score
(≤ .739) op de Human Development Index (HDI: opleidingspeil, levensverwachting en

47
Sanne de Laat
S1026452

levensstandaard) en bruto binnenlands product per hoofd van de bevolking ≤ 1.098 dollar. 
mensen die in dit soort smlv leven zijn minder zeker v hubn bestaan dan mensen die in bv indisutriele
leven of post industriel
2. Industriële samenleving: economie vooral gebaseerd op productie en maakindustrie en
een midden score (≤ .899) op de HDI en bruto binnenlands product per hoofd van de
bevolking van ≥ 6.314 dollar.
3. Postindustriële samenleving: economie vooral gebaseerd op de dienstensector en een
hoge score (≥ .900) op de HDI en bruto binnenlands product per hoofd van de bevolkinggg
van ≥ 29.585 dollar

(die dollargetallen doen er niet echt toe die kunnen inmiddels ook veranderd zijn)

8. Geef het Theoretisch of conceptueel model + functionele begrip religie:

Sociaal-economische ontwikkeling heeft effect op mate v: blootstelling aan bestaansrisico’s 

gevoelens van existentiele onzekerheid  religieuze saillantie, (het belang wat mensen hechten aan
god in hun leven, het belang wat ze hebben aan religiei in hun leven) geloof (hemel hel ziel etc) en
praktijken (wonene mensen religieuze vieringen bij en bidden mensen)

Het idee is dan dat de sociaaleconomishce ontwikkeling die heeft effect op de mate waarin je
blootgesteld wordt aan bestaansrisicos.dat bloodgesteld zijn daaraan leidt tot gevoelens v
existentieel onzekerheid en dat heeft een effect op religieuze saillantie, geloof, praktijkeen

Dus de redeneirgn is dat naarmate ontwikkeling plaatsvindt zij nmensen minder blood0dgesteld aan
bestaansrisicos en meer gevoeldn van existentiele zekrheid en minder belang aan religie

Religieuze saillantie = belang van God en religie in leven van de persoon.

Religieus geloof = geloof in hemel, hel, leven na de dood en geloof in de ziel.
Religieuze praktijken = bijwonen religieuze vieringen en bidden.
Onderliggende mechanisme: religie geeft sociale en bovennatuurlijke steun bij omgaan met
existentiële onzekerheid  functioneel begrip v religie

9. Waardoor wordt de hierboven genoemde causale relatie bevestigd?

Causale relatie bevestigd door:

• Cross-nationale vergelijkingen tussen landen; 9zien we idd een verschil in de religieuze
betrokkenheid, prkatijken, geloof saillantie tussen arme en rijke landen)
• Longitudinale vergelijkingen binnen (Westerse) landen; en (zie nwe naarmate landen v agrarisch
naar industireel naar post industrieel gaan dat binnen dat land die bevolking ook minder religieus
wordt
• Generationele vergelijkingen tussen geboortecohorten. (als je opgroeit in een religieuze omgeving
dan zul je ook doorgaans je hele leven religieus blijven en als jij opgroeit in seculire/minder religieuze
omgeving dan zul je ook seculier blivjven. Je waarde en normen wordt tijdens formatieve jaren
gevormd is t idee. Dus als je in n omgeving opgroeit waar religie heelbelangrij is en van jou wordt
verwacht dat je ook religieus bent dan zul je die religieuze waarden internaliseren en zul jereligieus
blijven. Maar groei je seculier op dan krijg je die jongeren de kerk niet meer in. Dus als binnen een
land die ontwikkeling plaatsvindt en je vergelijkt de oudere met de jongere dan moet je ook dat
verschil zien. Dat toetsen ze obv allerei data nml WVS)
Op basis van World Values Survey (WVS) en European Values Study (EVS) data. Aangevuld
met: Eurobarometer (sinds 1970), Gallup international polls on religion (na WO II) en
International Social Survey Programme of Religion (1991 en 1998). (miss terugluistern lol 35;00 ish)

48
Sanne de Laat
S1026452

Ze gebruiken dus die data om die ideeen van hen te toesten en dan vinden ze idd wat ze gedacht
hadden ze vinden idd dat als je landen vergelijkt dat naar mate die sociaalecnomische ontwikkeling
minder is da ter meer religie is. Dus agrarische landen vergleijken met idustriele of post industrieel
dan zijn die agrarische landen over t algemeen religieuzer. Dus die hechten meer belang aan religie
participeren meer bidden meer en onderschrijven ook bep gelovige overtuiginen ook in sterkere
mate. Binnen landen als ze die geboortecohorten met elkaar vergelijken dan vinden ze ook dat naar
mate die landen zich ontwikkelen dat religie afneemt.

Als je opgroeit in arme omstandigheden dan zul je religieus zijn groei je op in rijke dan zul je minder
religieus zijn.

10. Secularisatie is groteneels een….?

Secularisatie is grotendeels een cohort-effect:

“The pattern strongly suggests that the religious gap is not due to agrarian societies becoming
more religious over time, as is often suggested (worden niet religieuzer, maar westen wordt gwn
minder religieus). Their values have remained relatively
constant. What has happened instead is that rapid social changes in the more affluent
societies have shifted their basic values en beliefs in a more secular direction” (Norris &
Inglehart 2004, 78.
Met andere woorden, jongere geboortecohorten in rijkere en armere landen worden in
toenemende mate anders gesocialiseerd!

Als je jongere generatie in rijke landen vergelijkt met jongere generatie in arme landen dan vind je
dat in arme landen jongeren religieuzer zijn. dat komt omdat die anders worden gesocoialiseerd, die
weorden gesocialiseerd in context waarin religie belangirjk is.

11. Leg uit de Case study: religie en politiek in de islamitische wereld

Huntington (1996):
De diepe doorwerking van religieuze culturen
leidt ertoe dat in islamitische landen, i.t.t.
christelijke landen, geen democratisch systeem
kan ontstaan, omdat de islam in wezen geen
democratische waarden kent. Er is een botsing
tussen het Westen en de islamitische wereld. (hij heeft dus ook het idee v inglehart en norris dat er
culturen bestaan en dat die diepgaand binvloed zijn door de religieuze tradities die binnen die
gebieden lange tijd dominant zijn geweest.) dat effect is nogsteeds zichtbaar zegt huntingoton ook en
dat uit zich in verschil over opvattingen v democratie. Hij zegt moslims antidemocratisch en
westerlingen niet. Norris en inglehart gaat daarmee in debat:

Norris & Inglehart (2004):

Er is geen sprake van een politieke kloof, maar er is wel een sociaal-culturele kloof tussen het Westen
en de islamitische wereld betreffende de waardering van de gelijkheid tussen man en
vrouw, homoseksualiteit, abortus, echtscheiding en seksuele permissiviteit.

Dit zeggen zij zijn ook vooral waarden waar religie zich mee bemoeit. Daar kun je zeggen zij
verschillen zien tussen de islam en het westen omdat islamitische landen onlangs nog religieuzer zijn
zullen die op dat aspect vooral verschillen zichtbaar zijn en die zijn religieuzer omdat ze ook gwn nog
niet die sociaalecnomische ontwikkeling hebben doorgemaakt. Dus daarin verwachten zij verschillen,
maar niet zozeer in die politieke opvattingen over de democratie enzo omdat die ideeen gwn veel

49
Sanne de Laat
S1026452

minder gelinkt zijn aan religie. Dus dat idee v huntingotn van een politieke kloof zeggen zij dat moet
je achter je laten het gaat veel meer om een sociaal culturele kloof. Op basis van wvs (worldcvalue
service) onderzocht:

1;10 ish luister anders maar terug om die tabel te

begrijpen

Oordeel v mensen over de feitelijke werking vd

democratie, hoe waarderen mensen democratie
(vinden ze dat v belang), moet politieke leider ook
religieus zijn, je hebt geen democratie maar een
sterke leider om een land goed te bestuderen. Ze
gaan na wat is het effect vh wonen in een overwegend islamtisch land of orthodox christelijk land op
het waarderen van deze zaken. Dan vergelijken ze in die analyse het effect v wonen in islamtisch met
westers land. Mbt tot islam zie je geen verschil (behalve op punt steun religieus leiderschap) dus
huntington met zn politieke clash die heeft geen gelijk, maar zeggen ze we denken wel dat er
verschillen zijn tussen overwegend islamitische landen en westers cchristelijke cultuurgebied, maar
dat verschil ligt voooral op sociaal culturele waarden want die zijn veel sterker gelinkt aan religie en
in islamitsche landen nog niet die ontwikkeling v agrarisch naar industrieel naar postindustrieel dus je
zou kunnen zeggen bestaansonzekerheid groter meer aanhang religie dus ook meer steun voor aan
religie gelinkte sociaal culturele waarden

12. Hoe komt die sociaal-culturele kloof tussen islamietische wereld en westen?

Door verschillen in sociaal-economische ontwikkeling tussen het Westen en de islamitische

wereld, waardoor de invloed van religieuze, dwz. traditionele familiewaarden, afneemt (vgl. de
demographic hypothesis).
In het Westen gaan door industrialisering steeds meer vrouwen buitenshuis werken, hetgeen
traditionele sekserollen aantast. De overgang naar een postindustriële samenleving leidt
vervolgens nog tot een verdere stijging van vrouwen op de sociale ladder, waardoor
verschillen tussen man en vrouw nog kleiner worden. Zo ontstaat vooral voor de jongere
generaties een sociaal-culturele kloof tussen het Westen en de islamitische wereld

Dus industrialisering zorgt ervoor dat religie minder v belang wordt die zorgt ervoor dat die
traditionele waarden minder vbelangwordt dat zorgt ervoro dat vrouwen 0meer buitenshuis gaan
werken meer gelijkheidm man vrouw etc en dat verklaart het verschil en zo ontstaat voor jongere
generatie sociaal-culturele kloof t ussen westen en islamitsiche wereld.

13. Hoe komt het dat die kloof blijft groeien?

die lijntjes zijn typen smlv: westen, anderen, islamitisch. Ze gaan

uit elkaar: de kloof wordt groter. Als smlv hetzelfde blijft groeien
mensen op in dezelfde sociaal culturele omstandigheden, zelfde
sociaaleconomische mstandigheden en zal er niks of weinig
veranderen in hun waarden ne normen en dat is aande hand in
islamitische landen. Die smlv heeft zich in die zin niet ontwikkelt
drm verschillen verschillende generaties ook niet qua waarden en
normen. Waarden en normen die toen v belang waren zijn dat nu nogsteeds want religie is nog even
belangrijk. Maar wat zie je in t westen, die hebben sociaal-economische ontwikkeling gehad. Dat
betekent dat die jongere geboortecohorten opgroeien in andere sociaalculturele context dan die

50
Sanne de Laat
S1026452

oudjes, die worden anders gesocialiserd: in een context waarin religie veel minder v belang is. Die
hebben wat dat betreft liberalere familiewaarden

14. Wat is de conclusie van de casestudy

Conclusie: het Westen versus de islamitische wereld:

• Er is geen verschil tussen de bevolking van Westerse en islamitische landen betreffende
democratische waarden. Maar er is wel een verschil tussen Westerse landen en Rusland,
Oekraïne en Moldavië wat betreft democratische waarden! (dat orthodoxe vgm)
• Wel is er een verschil tussen het Westen en de islamitische wereld betreffende de
waardering van gelijkheid tussen man en vrouw, homoseksualiteit, abortus en
echtscheiding (traditionele familiewaarden).
• En...dit verschil is groter voor de jongere dan voor de oudere generaties (cohorteffect) en
is terug te voeren op de ongelijke sociaal-economische ontwikkeling tussen het Westen en
de islamitische wereld.

Zou dit allemaal kloppen dan zou de kloof in die sociaal culturele waarden minder worden naarmate
islamitsiche wereld zich in sociaaleconomishc opzicht ontwikkelt.

15. Enkele kanttekeningen bij EST

Drie punten:
1. Het verband dat Norris en Inglehart suggereren tussen bestaanszekerheid en religieuze
saillantie is nog geen oorzakelijk verband (je kan wel samenhang hebben maar daarmee is nog niet
gezegd dat het een het ander ook veroorzaakt). We kunnen nog steeds niet zeggen of
bestaanszekerheid leidt tot secularisatie. Er is een verband tussen mate sociaaleconomische
ontwikkeling en mate religiositeit, dat kun je statistisch wel hard maken maar samenhang is nog niet
het zelfde als oorzaak. Dat kan je alleen zien als je in de tijd effecten kunt meten (ofzo). Verband of
samenhang (correlation) en oorzaak
(causation) is niet hetzelfde. We weten, met andere woorden, niet of religie door mensen
echt wordt ingezet om om te gaan met bestaansonzekerheid.
2.

Ze zien een verband tussen sociaaleconomische ontwikkeling en mate v religiositeit en ze leggen dat
simpelweg theorietsch uit als dat komt door bestaansonzekerheid. Dus in arm land zul je meer
bestaansonzekerheid ervaren (HEBBEN ZE NOOIT GEMETEN!) en bestaansonzekerheid ervaren leidt
tot religie (DAT IS GWN PUUR EEN THEORETISCHE AANNAME, DUS DAT WEET JE OOK HELEMAAL
NIET).

De Human Development Index (HDI), waarbij het gaat om een vergelijking op het macr0niveau
van landen dus zegt iets over de mate waarin een land zich ontwikkeld maar, zegt als indicator op
macroniveau uiteindelijk niets over of de mensen die in die landen wonen ook daadwerkelijk
bestaansonzekerheid ervaren/ de reëel ervaren
bestaansonzekerheid op microniveau. Daarom presenteren Norris en Inglehart (2015)
twee alternatieven om bestaanszekerheid te meten (en duidelijk te maken dat religie wel echt
samenhangt met bestaans (on)zekerheid):
1. Lived poverty index; en (meten ze op individueel niveau de mate v armoede, maar dan nog
weet je niet of iemand die in armoede leeft ook daadwerkelijk bestaansonzekerheid ervaart)
2. Perceptual security (Schwartz). (mate waarin mensen wel of niet bereid zijn risico te nemen,
daarmee laten ze zien dat mensen die minder bereid zijn om risico te nemen, die meer hechten aan
zekerheid zijn meer religieuser dan mensen die meer bereid zijn risiscos te nemen. Dus religie linkt

51
Sanne de Laat
S1026452

wel aan zekerheid/onzekerheid maar dan nog weet je dit (bitch wat) niet
3. Hangt de saillantie van religie niet eerder af van de sociale plausibiliteit van religie in een
samenleving dan van de mate van bestaanszekerheid? Dus hij zegt als mensen in arme landen meer
bezig zijn met religie komt dat omdat in die landen religie sws veel meer plausibiliteit heeft en niet
zozeer omdat mensen met hun bestaanszekerheid/onzekerheid bezig zijn. dus zou er in rijkere
landen crisis ontstaan dan zien we ook niet dat mensen ineens religieuzer wordne, want die cirisis
kan wel ontstaan maar omdat die sociale plausibiliteit die die religie ooit had die is verdwenen. Dus
religie is niet meer soort redmiddel voor mensen

Dit kritiekpunt is v burce want die ziet zn secularisatietheorie mislukken dus die gaat nog ff fel er
tegenin.

COLLEGE 9

1. Leg socialisatie uit

Het is een fundamenteel inzicht vd sociologie dat alle waarden normen overtuigingen voorkeuren
(politiek of religieus bv) een resultaat is v socialisatieprocessen en dat betekent dat mensen van kinds
af aan opgroeien in een bep sociale context, in die sociale context gelden een aantal overtuigingen
praktijken gewoonten waarden geloofsovertuigingen en die neemt dat jonge kind automatisch over,
die wordt als het ware gesocialiseerd in de cultuur v een bep. Groepering die zich bevindt in een bep
sociale culturele context. En dat geldt ook voor religie, dus sociologisch gezien zeggen we altijd dat
religie het resultaat is van socialisatieprocessen, krijgt het met de paplepel ingegoten en van daaruit
hou je die religieuze identiteit vast of , hangt af vd sociale context, wordt het op een gegeven
moment een moeilijker verhaal zoals we zometeen zullen zien.

“Socialization is defined as the process by which individuals are taught the beliefs, values and
norms – that is, the culture – of their community and society.”

2. Wat betekent socialisatie voor religie

Dus religiositeit/religieuze betrkkenheid is het resultaat v processen v religieuze socialisatie.

Vanuit een sociologisch perspectief gezien, is religiositeit of religieuze betrokkenheid aldus

een sociaal fenomeen dat sterk samenhangt met de sociale omgeving waarin iemand zich
bevindt.

Religieuze betrokkenheid of religiositeit is het resultaat van processen van religieuze

socialisatie. Roberts en Yamane (2021, 72) omschrijven socialisatie als volgt:
“Socialization is defined as the process by which individuals are taught the beliefs, values and
norms – that is, the culture – of their community and society.”  dus het idee is dat mensen
opgroeien in een bep gemeenschap , daar gelden bep waarden en normen, daar is sprake v een

52
Sanne de Laat
S1026452

cultuur en in dat opgroeien krijg je die cultuur overgedragen. Dus vanuit sociologisch perspectief is
religositeit een sociaal fenomeen, dus ze gaan er niet vanuit van dat is iets wat al in de persoon zit
maar je krijg het van buitenaf overgedragen. (rational choice theorie staat hier bietje tegenover.
Maar je zou kunnen zeggen als je gesocialiseerd wordt in een bep culturele omgeving wort je
gesocialiseerd in een religieus systeen waarin die latente behoefte kun je dan manifest maken en kun
je van daaruit die existentiele vragen beantwoorden)

Vanuit een sociologisch perspectief gezien, is religiositeit of religieuze betrokkenheid aldus

een sociaal fenomeen dat sterk samenhangt met de sociale omgeving waarin iemand zich
bevindt

3. Welke agents zijn belangrijk bij religieuze socialisatie?

welke agents (socialisatie agenten) zijn dan belangrijk?

Het allerbelangrijkste is het gezin want daar groeit het
kind natuurlijk op en dat noemen we dan ook de
primaire religieuze socialisatie (het kind is hierbij gericht
op de significant others, wat dan meestal de
verzorgenden aka ouders zijn). En eigk is de moderne
smlv zo dat als je niet opgroeit in een religieus gezin, dan
zul je eigk ook niet religieus worden. In de moderne smlv
is dat echt een voorwaarde (natuurlijk altijd
uitzonderingen, we doen hier geen exacte
wetenschappen).

Maar gezin is natuurlijke beperkte sociale context en op

een gegeven moment als het kind ouder wordt wordt die
sociale context natuurlijk ook verbreed. Dan komt je kind in aanraking met familieleden, kan lid
worden v religieuze gemeenschap (religieuze congregaties) het kan naar een confessionele school
gaan en komt dan in contact met leeftijdsgenoten oftewel peers en dat noemen we de secundaire
religieuze socialisatie (generality of others) dus als in het gezin religieuze booschap wordt
uitgedragen is het v belang voor de bestendiging van die religieuze identiteit dat die boodschap
bevestigt wordt en ook uitgedragen in de familie, confes schoolen, peers etc. die dragen dan bij aan
die religieuze socialisatie (secundaire). Begin ligt in t gezin (primair) vs. Wijdere sociale omgeving die
die booschappen die het kind krijgt vanuit het gezin moeten bevestigen (secundair) dat noemen we
generality of others. Dus dat het kind ziet dat alle anderen waarmee het interacteert ook dezelfde
religieuze boodschap uitdragen. Dan heb je nog het laatste niveau, de bredere samenleving. Het is
heel dienstig (?) voor die verdere religieuze socialisatie als natuurlijk ook in die samenleving die rel
boodschap wordt ondersteund uitgedragen en bevestigd : als in feite iedereen (the generalized
others) dus in feite iedereen waar je aan kunt denken als die ook een religieuze identiteit heeft en rel
gedrag vertoont dan bevestigd dat natuurlijk heel sterk die primaire rel socialisatie en vervolgens ook
die secundaire rel socialisatie. Dit is in een moderne smlv problematisch wnat we hebben geen smlv
waarin het vanzelfsprekend is dat je religieus bent of lid bent van rel gemeenschap. Het wordt door
de bredere smlv niet ondersteund in de zin v dat bevestigt wordt dat iedereen dat doet. In moderne
smlv onderbreekt dit en wordt de functie v secundiare belangirjkeer, anders wordt rel boodschap
niet bevestigt. Het is niet gek bv dat in orthodoxe hoek waarde aan wordt gehecht dat kinderen naar
orthodoxe school gaan. Want wil die rel identiteit in tact blijven dan moet die wel bevestigd worden

Hetzelfde verhaal anders gevisualiseerd met die cirkel: je moet het zien als concentrische cirkel die
sociale context waarin iemand opgroeit die wordt steeds breder, eerst gezin met rel waarde, dan

53
Sanne de Laat
S1026452

familie en peers en dan smlv maarwat je dus in meeste moderne smlv (zeker in westen)ziet is dat slv
juist seculiere waarden worden overgedragen ipv religieuze waarden en dat maakt dit hele proces
natuurlijk complex: want religieuze overdracht wordt bemoeitlijkt door een spanning tussen het
religieuze klimaat in het gezin en de seculiere nederlandse smlv (door die spanning wordt die
secundaire belangrijk om rel. socialisatie te bestendigen)

4. Wat is het gevolg vd spanning tussen het religieuze klimaat in het gezin en de seculiere
NLse samenleving:

• Autochtone (christelijke) jongeren ontkerkelijken of

vormen een orthodoxe subcultuur. (bv. kind gaat naar middelbare school aka seculier omgeving en
dan is t moeilijk voor t kind om religieuze identiteit vast te houden óf ze worden orthodoxe
subcultuur. Dat zie je bv bij reformatorische dinges daar sturen ze kinderen naar heel veer weg
scholen omdat die reform school is)
• Allochtone (met name islamitische) jongeren
oriënteren zich vooral op de eigen etno-religieuze
groep om hun religieuze identiteit in stand te
kunnen houden  zoeken vriendschappen op binnen de eigen kring, verenigingen etc. (zie
bijvoorbeeld Jaarrapport
integratie 2014 van het CBS en Huijnk & Dagevos
(2012) en Opvoeden in niet-Westerse
migrantengezinnen (2015) beide van het SCP)

5. Hoe verloopt religieuze socialisatie?

Volgens Social Learning Theory (v albert bandura) door imitatie:

• Kinderen zijn in hun aandacht gericht op de
primaire verzorgers; significant others (zoals
ouders).
• Kinderen imiteren zichtbaar gedrag van
significant others.

6. Wat zegt de social learning theory over hoe je je kind het best religieus kan opvoeden?

Dus als je je kind religieus op wil voeden, wat dan heel erg v belang is is dat je zichtbaar religieus
gedrag vertoond dus bidden, rituelen, naar de kerk gaan etc die je kind na kan doen en mee kan
doen, dat is de beste manier om kinden religieus op te voeden. Dit is krachtiger dan over geloof
praten. Praktijk laten zien is key.

moeder heeft sterkste invloed. Als moeder naar kerk

gaat is grote voorspeller dat jij als kind ook naar de
kerk gaat. De zichtbare praktijken van de moeder
hebben dus het grootste effect.

Wat is daar het lange termijn effect van? Er is maar

een factor die er toe doet, nml of je zelf ook naar de
kerk gaat. Dus je wordt opgevoed, dan ga je naar de
kerk en enkel dat leidt ertoe of je later ook nog naar de kerk gaat. De kerkgang in 2007 hangt af vd
vroegere kerkgang en die hangt weer af v je opvoeding.

Dus social learning theorie is v belang: kind richt zich op orimaire verzorger en doet dat gedrag na en
dat is eigk basisvoorwaarde om religieuze te worden en je evt nog te onttrekken aan die

54
Sanne de Laat
S1026452

seculariserende invloed vd omgeving. Maar er zijn wel 3 gezinsvoorwarden voor een succesvolle
religieuze socialistaie:

7. Drie gezinsvoorwaarden voor een succesvolle religieuze socialisatie:

1. Kwaliteit ouder-kind relatie (autotiratieve opvoedingsstijl: combinatie van controle en steun.

Autoritaire opvoeding zonder affectie staat rel socialisatie in de weg maar een sterke laissez faire
opvoeding ook)
2. Religieuze homogeniteit tussen beide ouders (het is belangrijk dat beiden ouders dezelfde mate v
religieuze betrokkenheid laten zien, want als dat niet gebeurd dan krijgt het kind dubbele
boodschappen. Dan weet t kind niet wat t moet doen als ene bv wel kerk gaat ander e niet. Dan krijgt
t van de ene de boodschap religie is niet zo belangrijk en vd andere v wel. De mate v religiositeit v
beiden moet dus t zelfde zijn maar ook de religie zelf. Interreligieuze huwelijken bemoeilijken de rel
socialisatie))
3. Stabiliteit van het gezin (traditionele kerngezin vader moeder kinderen is de beste omgeving om
rel kinderen voort te brengen. Dus een ouder gezinnen die zijn wat dat betreft minder succesvol
maar ook gezinnen waarbij partners zelfde geslacht hebben en dat heeft er mee te maken dat in de
meeste rel gemeenschappen in feite dat beeld vh gezin bij traditionele familiewaarden past die
meeste religieuze gemeenschappen worden uitgedragne.v dus 2 vrouwne met kinderen zullen zich
sws niet betrokken voelen bij rel gemeenschap dus hebben dan sws al moeite om rel kinderen voort
te brengen. In meeste rel gemeeschappen geldt vader moeder kinderen als normale of ideaal en als
hhet daarvan afwijkt dan zal dat ook interferen met rel socialisatie. Dat is natuurlijk ook
sociaalculturele ontwikkeling ook in nl…)

8. Sociaal-culturele ontwikkelingen (ook in Nederland) die de religieuze socialisatie

bemoeilijken:
• Toename gemengde en interreligieuze huwelijken
• Afscheid van het traditionele kerngezin
• Vervagen identiteit van confessionele scholen
• Channeling van social-media is moeilijk (vroeger kon je kinderen fysiek sturen met wie ze
omgaan nu is t bijna niet meer te controleren)

9. Leg de invloed van de peers en de confessionele school uit

• Tijdens de adolescentie neemt de invloed van de ouders af (kind niet meer strict gericht op
significant others maar generality of others en vooral peers want daar wil je bijhoren) en de
invloed van de peers toe.  kan ook interferen met rel socialisatie. Het enige wat ouders dan
kunnen doen is:
Channeling: ouders ontmoedigen bepaalde vriendschappen of moedigen juist bepaalde
vriendschappen aan.
• De sterkte van de invloed van het bezoeken van een confessionele school hangt af van de
expliciete religieuze atmosfeer in de school. (confessionele scholen hun identiteit vergaagt dus
dragen eigk ook niet meer bij aan rel socialistatie)

10. Blijft de mate van religiositeit/religieuze betrokkenheid gedurende het leven hetzelfde.
Beschrijf religie gedurende de levensloop

55
Sanne de Laat
S1026452

blijft mate religiositeit/religieuze betrokkenheid

gedurende het leven hetzelfde. Uit amerikaans
onderzoek blijkt dat dat voor een groot deel wel is, maar
in nl ligt t toch anders.

Adolescentie zie je doorgaans afname religieuze

betrokkenheid (logisch want meer invloed van dat
secundaire zegmaar, buiten sfeer vh gezin) óf toename
religiositeit onder orthodoxe protestantse jongeren (religieuze polarisatie noemen ze dat:
tegenstelling tussen religieuze en niet religieuze groeperingen wordt dan duidelijk. Aan ene kant
adolscenten hebben niks met religie aan andere kant adolscenten steeds bewustver v religie. In nl is t
zo dat jongere orthodoxe mensen meer religieus zijn dan de oudere generatie ofzoiets… )

Jong volwassnheid: afname religieuze betrokkenheid ddor het breken Sociale netwerk/banden dat
religie ondersteunt (uit huis gaan etc.)

Volwassenheid : evt toename rel betr-okkenheid door huwelijk (huwen metr religieuze partner bv)
en kinderen (willen bv dat kinderen iets meekrijgen vd cultuur en het geloof dus ga toch maar naar n
viering of wiv. In nl zien we dit niet maar in amerika dus wel. In nl zie je dit fenomeen wel bij turkse
moslims in nl)

Ouderdom: toename v religieuze betrokkenheid. omdat het

lidmaatschap van een religieuze gemeenschap
(congregatie) steun geeft bij het omgaan met de
beperkingen van de oude dag. In Nederland is deze
relatie nooit aangetoond.

11. Waarom zijn ouderen doorgaans meer religieus dan jongeren? (3 effecten + leg uit wat ze
verklaren)

Hier kunnen twee (drie) mogelijke

effecten een rol spelen:
• Leeftijdseffect: religieuze betrokkenheid verandert naarmate mensen ouder worden. (bv omdat je
dichterbij de dood komt te staan). Alleen onderzoek toont dus toch aan dat dat niet het geval is,
maar dat het vooral een kwestie is van een cohort effect, dus waarom zijn ouderen hedendaags meer
religieus/meer kerk betrokken dan jongeren, dat is een cohort of socialisatieeffect: die religieuze
betrokkenheid wordt beinvloed door verschillen in de sociale context waarin mensen opgroeien. Die
oudere zijn nog opgegroeid in een religieuzere context en zijn daardoor religieuzer, hebben dat gwn
vastgehouden gedurende hun leven. Maar die jongeren groeien op in seculiere context en worden
niet religieus. Ouderen zijn religieus gesocialiseerd en jongeren niet meer. En dt verklaart het verschil
tussne groepen
• Cohorteffect: religieuze betrokkenheid wordt beïnvloed door verschillen in de sociale
context waarin mensen (adolescenten) opgroeien (= gesocialiseerd worden).
 Dit (deze 2?)verklaart verschillen tussen groepen
Daarnaast wordt ook nog een ander effect onderscheiden:
• Periode effect: ontwikkelingen in de sociaal-culturele context beïnvloeden geboortecohorten (alle ?
generaties) op gelijke wijze. Door bv. een dramatische gebeurtenis als een oorlog. Denk aan 9/11 ook
vgm
 Dit verklaart fluctuaties binnen de gehele bevolking

56
Sanne de Laat
S1026452

ouderen meer religieus betrokken. Mensen

zijn in andere sociale contexten opgegroeid
en dat verklaart hun mate v religieuze
betrokkenheid. Jongere generaties worden
steeds minder betrokken (vgm is dit het
cohort-effect)

12. Noem de Dimensies van religieuze betrokkenheid + hoe verklaar je verschuivingen in de

dimensies

De drie B’s:
• Belonging: met welke religieuze groep identificeren mensen zich.
• Believing: welke geloofsovertuigingen hebben mensen (orthodoxie).
• Behaving: welke religieuze praktijken verrichten mensen (orthopraxie).
Verschuivingen in de percentages belonging, believing en behaving zijn meestal het gevolg
van cohort replacement (er komt weer een nieuwe nog minder religieuze generatie bij een de oudste
sterft dus dan wordt een minder religieuze zegmaar de oudste… if that makes sennse luister andrs
1;27 ish) en laten dus een socialisatie-effect zien :ouderen meer religieus betrokken. Mensen zijn in
andere sociale contexten opgegroeid en dat verklaart hun mate v religieuze betrokkenheid. Jongere
generaties worden steeds minder betrokken

13. Ontwikkelingen in de dimensies

idk luister maar terug 1;30 ish

ontwikkeling in rel betrokkenheid

religieuze zelfidentificatie (belonging) onder moslims in nederland:

hier zie je ook generatieverschil: jongere generatie

identificceert zich minder vaak als moslim alleen mate v
identificatie is nog altijd hoog (82% is laagste), dus
betrokkenheid bij islam onder turkse moslims is vele malen
hoger maar je ziet wel kleine dalende trend en verschillen in
generatie

ook bij marrokkaanse zie je verschillen in generatie. Maar

alsnog grote identifcicatie (laagste 92%) dus veel marrokkanen
noemen zichzelf moslim.

 Deze shizzles gaan over belonging

Obv deze 2 zien we dus dat het anders is dan bij christenen.
Maar we weten ook uit onderzoek dat men veel sterker gericht
is op de eigen groep. Is ook wel te begrijpen want als je die identiteit in stand wilt houden is dat v
belang om te doen. vanuit deze achtergrond kan je ook goedbegrijpn dat men behoefte heeft aan

57
Sanne de Laat
S1026452

islamitisch onderwijs. Meer islamtische ouders vragne om islamitsische scholen dan dat ouderes
vragen om christeljke scholen.

deze shizzle gaat over behaving. Maar hier zien we

dezelfde patroontjes

14. Wat is de vierde B in de dimensies van religieuze betrokkenheid + wat heeft deze tot
gevolg

De opkomst van de ‘religious nones’ (niet enkel mensen die helemaal niet religieus zijn, maar
mensen die zich niet identificieren met een religieuze gemeenschap. Dat is wel een fenomeen wat in
de vs veel sterker opkomt dan in nl en daarmee wordt iegk gezegd dat religie in de zin van belonging
behaving believing steeds meer geindividualiseerd wordt en is steeds meer het resultaat v
persoonlijke keuze (achievement) dan gevolg v geboren zijn in een religieuze groep. Dus dit laatste
slaat op je socialisatie, je ascription, dan krijg je eigk een identiteit teogekend. Maar vaak is religieuze
achtergrond meer en meer een persoonlijke keuze: achievement. Dus iets waar je zelf voor kiest.
Leidt tot do it yourself religiosoty, zie hieronder verder)
De vierde B:
• Becoming: religie, in de zin van belonging, believing en behaving, wordt geïndividualiseerd
en is meer en meer het resultaat van een persoonlijke keuze (achievement) dan het gevolg
van het geboren zijn in een religieuze groep (ascription).
Dit leidt tot een ‘do-it-yourself religiosity’ en wordt in de VS de ‘third disestablishment’ (first
disestablishment was een amerikaanse grondwet dat er geen religie esteblished wordt in vorm v/e
staatskerk, the second disestablishment is de influx v katholieken in amerika. Third disestablishment
dat religie een pesoonlijke keuze is geworden. Alleen dat is wel een lastig ding, religie en persoonlijke
keuze want als je religie af laat hangen v wat mensen persoonlijke willen kiezen, dan kun je ze eigk
niet meer socialiseren in een religieuze gemeenschap. Dat gaat dan niet. Diy religiosity is drm
voorportaal vd religious none, vooral vd religious none die nergens meer voor kiest.
genoemd. Echter, mensen zijn heel moeilijk in een DIY-religion gebaseerd op autonomie,
individualisme en individuele keuzevrijheid te socialiseren.

DIY-religiosity is daarom het voorportaal van de ‘religious none’

15. Relatie religie en autonomie + wat blijkt uit het onderzoek

Dus Religie en autonomie moeilijk aan elkaar te koppelen, zie je ook terug in dat onderzoek v hem

opvoeding: conformiteit staat haaks tegenover autonomiteit. Als je

conformiteit belangrijk vindt vind je automiteit niet belangrijk en
vice versa.

Naar mate ouders autonomie belangrijker vinden gaat t kind

minder vaak naar de kerk. Dat heeft een negatief effect op de
kerkgang v kinderen.

58
Sanne de Laat
S1026452

Verandering waardepatroon in nl heeft dus ook negatieve invloed op religieuze socialisatie.

Tegenwoorig vinden we dat ze zelf moetne kiezen zegmaar, dus opvoeding tot autonomie
bemoeilijkt de religieuze socialisatie

16. De opkomst van de onkerkelijken (‘religious nones’) in VS, en grotendeels ook in

Nederland, veroorzaakt door:

• Cohort replacement: oudere meer religieuze geboortecohorten worden vervangen door

jongere minder religieuze geboortecohorten (zie ook vorige dia’s).
• Gebrekkige religieuze socialisatie: een religieuze opvoeding in het gezin is dè voorspeller
van latere kerkelijke betrokkenheid, maar jongeren worden minder vaak religieus
opgevoed. Hierdoor is de kans aanzienlijk kleiner dat ze op latere leeftijd alsnog religieus
worden en ook leidt dit ertoe dat hun sociale netwerken grotendeels uit seculiere mensen
bestaan.
• Veranderende waardenoriëntaties: de sterke samenhang tussen religie en de ‘political right’
(republikeinen) schrikt met name jongeren af die daardoor ontkerkelijken. Speelt vooral in
de VS.

17. Tot welke voorspelling komen roberts en yamane

De opkomst van de ‘religious nones’

En zo komen Roberts en Yamane (2016, pp. 130-131; 2021, p. 100. Dit komt uit vorige handbook zei
hij dus klopt niet) tot de volgende
voorspelling:
“As the percentage of individuals claiming no religious preference continues to grow, we might
expect that this trend will continue into the future since one of the strongest predictors of
being a religious none is having parents who are religious nones.”  meest succesvolle
socialisatieactoren zijn hedendaags seculiere ouders die hun kinderen seculier opvoeden. Die slagen
daar prima in. Die religieuze ouders moeten extra hun best doen. Met andere woorden, jongeren
worden nog steeds gesocialiseerd, maar niet meer, of minder
sterk, in een religieuze traditie!

Het is nogsteeds zo dat mensen gesocialiseerd worden, dat blijft. Maar niet meer in religieus
waardepatroon, maar cultureel waardepatroon met sterke nadruk op eigne keuzes mken en eigk een
seculier waardepatroon. Socialisatie is nogsteeds succesvol alleen wel in een ander waardepatroon
zijnde een niet rel waardepatroon. En dat maakt dat als je je kind hedendaags religieus wil opvoeden
een lastige onderneming

COLLEGE 10

1. Hoe en vanaf wanneer kwam er aandacht voor bekeringsprocessen?

Bekering (tot NRM’s, vanaf jaren 60 binnen godsdienstsociologie aandacht kwam voor
bekeringsprocessen en dat had er vooral mee te maken dat in amerikaanse westerse context dat
vooral jongeren uit gegoede middenklase of hogere klassen bv overstapten naar hare krishna en
andere ‘sectarische bewegingen.’ Mensen vroegen zich af hoe kan dat toch dat die jongeren die
goede kansen hebben en dat achter zich laten en in de ban raken van een of andere goeroe uit het
oosten. Wat is daar aan de hand? Hersenspoeling? Moeten we optreden? En om zicht te krijgen op
die processen die zich toen voordeden met name in het westen in de vs kregen sociologen interesse
voor bekeringsprocessen en ging men die eigenlijk ook bestuderen. Daarvóór, als je voor 1960 gaat
zoeken naar publicaties over bekeringsprocessen dan vind je dat eigenlijk nauwelijks hooguit in

59
Sanne de Laat
S1026452

godsdienstpsycholgie maar niet in de zin dat mensen echt overstappen naar andere religieuze
gorpering ofzo.. dus in jaren 60 komt dat pas echt op en duurt tot ergens in de jaren 80 en
momenteel vind je weinig overbekering geschreven)

2. Centrale begrippen:
1. Bekering: een ingrijpende verandering in het leven van mensen. Bijvoorbeeld: een
voorheen niet-religieus persoon sluit zich aan bij een religieuze gemeenschap.
2. Switchen: een minder ingrijpende verandering in het leven van mensen: Bijvoorbeeld: een
katholiek die zich aansluit bij de oud-katholieke kerk. (er is wel een verandering maar die
isminder radicaal. Blijft binnen dezelfde religieuze traditie (iig bij dit voorbeeld ig))
3. Apostasie: dit staat voor afvalligheid, waarbij een religieus persoon agnost of zelfs atheïst
wordt

3. Waar zijn sociale wetenschappers het over eens mbt bekeringsproces

In het bestuderen van bekeringsproces zijn 2 verklaringsmodellen opgekomen. Beiden modellen zien
de bekering dus als een proces en niet als een flitsende ommekeer zegmaar zovan ineens gebeurt er
iets en je ziet t licht of whatever. Dat idee is al lang verlaten. Alle sociale wetenschapperes zijn het er
over eens dat het niet in een flits gebeurt maar langzaam gebeurt en dat het een sociaal proces is.
Mensen worden in bekeringsprocessen nooit aangetrokken door het geloof maar door de nieuwe
groep en banden met de nieuwe groep dus het is echt een sociaal proces.

4. Wat zijn de twee verklaringsmodellen mbt bekering + uitleg

Twee modellen:
1. Process model: deels onbewuste, procesmatige bekering.
2. Rational choice model: actieve keuze

Process model van Lofland (deze 7 stappen heeft ie vgm door interbiews met mensen die bekeerd
zijn tot de unification church??)
Zeven stappen of fasen:
1. Spanning: Hij ontdekt dat al deze mensen verhalen dat ze voorafgaand aan de bekering niet lekker
in hun vel zaten, dat ze spanning voelden, niet tevreden waren met hun leven. Dus het leven liep niet
zoals ze t zelf zouden willen. Er is een basale ontevredenheid/spanning in het leven aanwezig.
2. Zoeken naar rel. oplossing: Met zon spanning kan je op verschillende manieren omgaan, je kan
naar psycholoog etc. maar wat kenmerkend is voor bekeerlingen is dat mensen dan gaan zoeken
naar religieuze oplossing, dus ze wenden zich naar een religieuze autoriteit. En dat houdt dus ook in
dat mensen in feite al iets van een religieuze achtergrond hebben, of ze zitten al in een rel gem en
voelen zich niet meer happy. Ze hebben iig al een religieuze neiging dus waar een ander naar
psycholoog gaat gaan zij op zoek naar advies van een geestelijke
3. Religieuze zoeker: dat betekent ook dat die mensen eigk religieuze zoekers zijn, ze zijn bereid om
hun religieuze identiteit (die ze al hebben) te relativeren om de geloofsovertuigingen die ze hebben
om die onder kritiek te stellen, ze staan open voor andere religieuze overtuiginen en zijn eigk als het
ware op zoek ook naar religieuze antwoorden.

 1 tm 3 Voorwaardelijke conditities (dit zijn kenmerken/disposities/attititudes die moeten al

in de mens aanwezig zijn wil je uberhaupt voor bekering in aanmerking komen zegmaar. Met
al deze 3 heb je de kans dat er een bekeringsproces op gang komt zegt lofland. Als je daar
aan voldoet hangt het ook nog af van de toevalligheden in je leven en dat blijkt uit die
interviews met die bekeerlingen dat het belangrijk is dat mensen een keerpunt in het leven

60
Sanne de Laat
S1026452

ervaren , er is een soort ‘trigger’ als het ware. Dus die 3 dingen hierboven zijn al in de mens
aanwezig en dan gebeurt er iets. Bv ziekte etc.

4. Keerpunt in leven: zie hierboven. Als dit zo is wordt je vatbaar voor bekering, wat er dan van
belang is is dat je op een gegeven moment mensen treft die in die religieuze groepering zitten en die
jou als het ware uitnodigen om ook een keer mee te komen. Dus dat je eigk in een nieuwe groep
terecht komt.
5. Hechte intra-groep relaties: zie hierboven. Steeds meer relaties aangaan in die nieuwe groep leidt
ertoe dat je oude relaties (met oude rel groepering) afzwakken
6. afzwakken extra-groep relaties: zie hierboven.
7. Intensieve interactie: Je gaat die oude groep dus een beetje verwaarlozen enzo en je raakt op die
manier steeds meer geïnvolveerd? in die nieuwe groep tot dat echt leidt tot intensieve interacties
met die nieuwe groep en je dat gaat zien als je nieuwe primaire referentie groep.

Zo verloopt volgens lofland langzaam een bekeringsproces waarbij vooral die rode vooral het belang
v sociale relaties onderstreept. Het is een proces het gaat geleidelijk aan maar belangrijke elementen
daarin zijn socioale relaties, dus afscheid nemen van je oude groep e n steeds intensiever betrokken
raken bij je nieuwe groep. Je krijgt al shet ware een nieuwe referentiegroep. En drm noemen ze dit
ook wel eens een reference group model, je krijgt als het ware een nieuw sociaal netwerk. Vandaar
dat sociologen zeggen waar het eigenlijk om gaat is dat je terecht komt in een nieuw sociaal netwerk
en dat mensen niet in eerste instantie overstappen omdat ze overtuigd zijn van de waarheid van de
geloofsovertuiging van die nieuwe groep, nee. Het is een sociaal gebeuren.

 4 tm 7 situationele toevalligheden (moeten in de situationele context optreden wil er

daadwerkelijk een bekeringsproces op gang komen)

Rood is belang van sociale relaties  daarom ook wel reference group model
genoemd!

5. Noem de kritiek op het process model

Spanning en keerpunt in leven: Grootste moeilijkheid om deze zaak (dat model v lofland ig) te
onderzoeken: het is altijd achteraf een reconstructie. Mensen doen achteraf het verhaal als ze al
bekeerd zijn en dan weet je eigk niet van hoe zag hun leven er écht uit voordat ze bekeerden. kan bv
achteraf wel terugblikken en zeggen ja was spanning maar was dat wel echt zo, kan je niet
controleren. Of bv die trigger is ook een interpretatie v achteraf. Is dat idd de trigger of ga je dat
retrospectief zien als iets v belang/de trigger? In hoeverre is dit een interpretatie achteraf?

Een aantal zaken zijn ook niet in alle onderzoeken bevestigd. Bv. zoeken naar een religieuze
oplossing. Dat gaat volgen sandere studies nie tvoor iedere bekeerlingop. Soms komen mensen
toevallig op straat in aanrakign met iemand en die hadden eigk helemaal geen religieuze
achtergrond.

Afzwakken relatie met oude groep kan gebeuren als het gaat om bekeerrichtingen religieuze
gemeenschap die qua waarden normen en geloofsvoorstelling heel erg afwijkt v welke waarden
centraal staan in je vorige sociale netwerk. Maar als waarden en normen redelijk overeen komen kan
die relatie wel behouden blijven. Afhankelijke van mate van afwijking van
waarden en normen oude netwerk

61
Sanne de Laat
S1026452

Wat wel uit onderzoek blijkt is dat je relaties met je nieuwe groep op moet bouwen en dat die
intensief moeten zijn. belang v sociaal netwerk staat vast. Mensen zullen zeggen ik ben moslim
geworden want ik ben overtuigd vd centrale geloofsvoorstellingen binnen de islam maar dat is niet
wat de mensen doet bekeren tot islam, daar liggen sociale processen aan ten grondslag. Dat is veel
belangrijker.

6. Conclusie process model

Bekering blijkt toch vooral een sociaal proces te zijn. Mensen worden niet zozeer
aangetrokken door nieuwe overtuigingen, maar door een hecht sociaal klimaat (maar dat zal een
bekeerling natuurlijk nooit zeggen). Daarom:
“Intense affective involvement normally precedes total conversion. In the case of
contemporary sects and cults, this sequence seems to be nearly universal” (Roberts &
Yamane 2021, 112).
“Regardless of how liberal or conservative or radical the group, research indicates that
affective commitment (dat je je thuisvoelt en vriendschaprelaties aangaat met de leden v je nieuwe
groep) usually comes first, followed by instrumental commitment (dat je bereid bent voor die groep
vrijwilligerswerk te doen, geldte doneren etc.) to the
organization and then moral commitment( dat je ook de geloofsovertuigingen overneemt van die
nieuwe religieuze groepering) to the ideas and beliefs of the group” (Roberts &
Yamane 2016, 122).  er is dus geen sprake v brainswahing t is gwn een sociaal proces.

7. Leg rational choice model uit

Rational choice model

Benadrukken vooral dat het een bewuste keuze is en die vinden dat in het proces model de
bekeerling iets te passief wordt voorgesteld, alsof het iets is wat mensen overkomt, dat er wat
toevalligheden zijn v je raakt toevallig met iemand in de praat en dan raak je geintterseerd etc. dat is
te passief je moet bekeerling zien als een actief persoon, iemand die ook echt op zoek is naar een
bekering en die bekeerd wenst te worden. dus hun kritiek op lofland model is dat het de bekering
ziet als te passief.

“This activist perspective stresses that individuals are

seeking meaning in life, and they consciously join groups
that they believe may fulfil their needs” (Roberts &
Yamane 2021, 112).--> dit kennen we van rational choice, mensen gaan die groepen afwegen van
waar kan ik t beste mn behoefte bevredigen, dan trek ik naar die religieuze groep.
Process model ziet bekeerling als te passief

8. Hoe ziet rational choice verder het bekeren?

62
Sanne de Laat
S1026452

Dus rational choice Beziet bekeren (en ook switchen) macro-economisch (religieuze markt en veel
concurrentie en pluraliteit, stimuleert de religieuze activiteit. Veel aanbod dan rel latente neiging
getriggerd en wordt dan manifest… vgm) vanuit idee van religieuze markt en
micro-economisch (dus als het gaat om het belang vh individu) vanuit idee van ‘religious human
capital’. Dat wil zeggen:
“(...) knowledge and familiarity with hymns, myths, memorized creeds, and insider language –
according to the religious tradition in which they are raised” (Roberts & Yamane 2021, 115).--> de
bekendheid die je hebt met de geloofsovertuingen, de symbolen, de rituelen en alles wat bij een
religieuze traditie hoort. En dat rel kapitaal bouw je steeds verder op.

Wat bepalend is volgens deze theorie is dat mensen wel kunnen bekeren maar daarbij proberen hun
kapitaal als het ware te behouden. Want wat gebeurt er anders bij rational choice als je je kapitaal
niet behoudt: dan betaal je te veel, het kost je te veel want je moet dan veel te veel opgeven.

9. Met het oog op een mogelijke bekering (switch):

• Streven mensen naar behoud van dit kapitaal.
• Hebben jongeren minder kapitaal opgebouwd en bekeren (switchen) eerder dan ouderen.
(zij zijn nml vatbaarder om te bekeren)
• Zal bekeren (switchen) tussen denominaties eerder gebeuren dan tussen religies. (omdat je
dan dus meer kapitaal kan behouden?)
• Zal bij interreligieuze huwelijken vooral de minst religieuze partner bekeren (switchen)

10. Kritiek op rational choice model:

De keuzes die mensen kunnen mkaen zijn natuurlijk lang niet altijd vrij. Want je zit ook in een rel
context die jouw keuzes beperkt. Invloed v culturele waarden en normen op individuele beslissingen
(religieuze keuzes) v mensen worden verontachtzaamd. :
Echter, binnen RCT wordt de invloed van
culturele waarden en normen op de individuele
beslissingen (religieuze keuzes) van mensen
veronachtzaamd.
Bijvoorbeeld: religieuze homogamie als
culturele norm. (dus dat het een hele sterke norm is dat jen iet buiten je eigen gemeenshap huwt)
dat maakt wel dat de keuzes v mensen beperkt worden. dus je kan wel zeggen dat mensen bewust
zoeken v waar heb ik het meeste voordeel en ik kan vrijelijk kiezen. Daar komt nog bij dat:
Daar komt bij: de meeste bekeerlingen of
switchers zien hun keuze niet als een rationele
kosten-baten analyse. Niemand zal zeggen ja obv v kosten en baten analyse ben ik bekeerd naar
islam, want dat kostte me het minst.

Bekering (tot NRM’s)

Op you tube zijn heel veel bekeringsverhalen te vinden die de voorafgaande inzichten deels
bevestigen, ondersteunen of aanvullen. Kijk bijvoorbeeld maar eens naar het verhaal van Sandra die
zich als katholiek bekeerde tot de islam:
https://www.youtube.com/watch?v=HseTyudzzT8

51 ish suggestie onderwerp premaster werkstuk

VANAF HIER MICROFOON UIT!!!!!!!!!! HUILEN

11. Switchen tussen denominaties

63
Sanne de Laat
S1026452

Denominational switching (reaffiliation) in VS:

• Winnaars:
- Evangelische christenen;
- Niet-christelijke religies; en
- Religiously unaffiliated.
• Verliezers: mainline christenen.
Kelley: ‘sterke’ versus ‘zwakke’ religie!
Absolutisme versus relativisme
Conformiteit versus diversiteit
Fanatisme versus dialoog

de denominatie en de cult een zogenaamde ‘milde/zwakke’ vorm van religie vertegenwoordigen

tegenover de ‘strikte/sterke’ religie van de kerk en de sekte. Deze tegenstelling tussen milde en
strikte religie is in de jaren zeventig van de vorige eeuw geïntroduceerd door Kelley (1972). Volgens
Kelley wordt een milde religie (lenient religion) gekenmerkt door ‘relativisme’, dat is het afzwakken
van het eigen monopolie op absolute waarheid, ‘diversiteit’, het ruimte geven aan individuele
verschillen binnen de eigen gemeenschap, en ‘dialoog’, dat is het in gesprek willen gaan met
andersdenkenden op basis van gelijkheid en wederzijdse erkenning. Daarentegen wordt een strikte
religie (strict religion) gekenmerkt door ‘absolutisme’, dat is het overtuigd zijn van de waarheid van
het eigen geloof en van de onjuistheid van het geloof van anderen, ‘conformiteit’, dat is het eisen
van eenheid binnen de eigen gemeenschap en het intolerant zijn ten aanzien van deviant gedrag, en
‘fanatisme’, dat is het op fanatieke wijze uitdragen van het eigen geloof soms zelfs tegen sociale
conventies of het eigen persoonlijk belang in.

Een strikte vorm van religie leidt vervolgens ook tot een sterke, hechte gemeenschap. De nadruk op
de unieke toegang tot de waarheid versterkt de identiteit van de gemeenschap, waardoor
disciplinering van de leden mogelijk wordt en de sociale cohesie wordt versterkt. Op dezelfde wijze
versterken de nadruk op eenheid en het afwijzen van afwijkend gedrag het commitment van de
individuele leden, die zo een hechte groep van gelijkgestemden vormen. En tenslotte heeft de roep
om het eigen geloof fanatiek uit te dragen ook positieve effecten op de rekrutering van nieuwe
leden. Zo maken leden van sterke religieuze gemeenschappen bijvoorbeeld veel meer werk van de
religieuze socialisatie van hun kinderen (Bruce 2003, 58). Sterke religieuze gemeenschappen zijn
zodoende minder vatbaar voor secularisatie, omdat het veel hechtere gemeenschappen zijn
waarbinnen niet alleen sprake is van een sterkere sociale controle die geloofsafval sowieso moeilijker
maakt, maar dergelijke gemeenschappen bieden ook een sociale plausibiliteitstructuur die de
evidentie van de gedeelde geloofsovertuigingen ondersteunt. De gedachte dat sterkere op een
strikte religie gebaseerde gemeenschappen minder vatbaar zijn voor secularisatie en er beter in
slagen hun leden te behouden, is voor Nederland ondermeer bevestigd in het onderzoek naar
kerkbetrokkenheid en kerkverlating van Schepens (1991).

VANAF HIER WEER GELUID MAAR IK SNAP T NIET WANT VAL INEENS IN: Die gemeenschappen slagen
er beter in om mensen binnen te houden en die groeien ook, die zijn er wellicht ook meer op uit om
mensen v buiten naar binnen te halen. Jehovas getuigen zijn wat dat betreft fanatiek (flyeren enzo)
zorgt voor sterke sociale cohesie en dat je niet zomaar weggaat, dus heet vooral ook een sociale
functie.

12. Switchen in NL

64
Sanne de Laat
S1026452

In groen zie je het verval van de wat meer vrijzinnig liberale mainline gemeenschappen in nl.

En de wat meer strictere rel gemeenschappen zie je in rood en die vertonen dan groei.

Waardoor ze groei vertonen is voor een deel omdat mensen daarnaar switchen maar voor een ander
deel omdat ze meer kinderen krijgen. Er komen meer kinderen bij dan dat er leden doodgaan. Itt tot
die andere. Die kelley zou dus zeggen van zie je wel die strictere die zitten in de plus.

13. Voorspellers van denominational switching (reaffiliation) in VS:

1. Gemengde huwelijken: mensen passen hun religieuze affiliatie aan die van de partner
aan.
2. Opleiding: mensen gaan om met mensen met gelijke SES, stijging opleiding betekent vaak
verandering van denominatie.
3. Zwakke religieuze socialisatie van kinderen: nominaal kerklidmaatschap leidt op latere
leeftijd vaak tot ontkerkelijking of tot switchen naar de ‘nones’.
4. Scheiding ouders: verzwakt de band van kinderen met een religieuze gemeenschap en
brengt vaak switching of kerkverlating van kinderen met zich mee. Shcieding ligt natuurlijk
gevoelig binnen bep rel gemeenshcappen en dan kunne ngescheiden ouders zich minder
thuis voelen en vertrekken en die nemen de kinderen met zich mee
Met andere woorden, switchen is veelal een effect van veranderingen in het sociale netwerk
van mensen (datis kennelijk een trigger die leidt tot denominational switching, dus dat je
overstapt naar een andere religieuze gemeenschap maar wel binnen dezelfde traditie in dit
geval)

14. Switchen in NL 2.0

Mensen die zich nu betrokken voelen bij

evangelische kerk heeft nauweliks/ evangelisch
nauwelijks aantrekkingskracht op katholieken (kan
verklaard worden vanuit religieus kapitaal) maar
wel op mensen die eerder tot pkn behoorden,
orthodxon (protestant?)/gereformeerd?, en
mensen vd evangelische kerk die daarin zijn
gesocialisserd gwn zegmaar ofzo, en een kwart
geeft aan helemaal geen rel achtergrond te hebben
gehad. Wat is de factor dat mensen overstappen
naar zon evangelische kerk?: relatie

Als religieus zijn opgevoed heeft dat negatief effect

op het overstappen naar evangelische kerk, niet
genegid dat te doen (miss dus onbruikbaarreligieus
kapitaal, zo ozu je t kunnen interpreteren want je
neemt dan toch afstand van dingen die je van huis uit hebt meegekregen) kerkgang jeugd heeft geen
effecto p het overstappen (dus dat zijn dan wss mensen die niet zo kerkerlijk betrokken waren?? Ik
snap niet wat hijzegt) kom je uit een gezin waarin er vroeger wel veel bijbel werd gelezen dan ben je
meer geneigd om over te stappen dan wanneer je uit geizn komt waarin weinig bijbel werd gelezen
(dat is nml bruikbaar religieus kapitaal om mee te kunnen doen in die vieringen. Zo zou je kunnen
interpreteren) belangrijkste is de partner, als je partner iemand is die geswitcht is naar zon kerk dan
gaat de andere partner mee. Switchen (in nl iig) is dus ook weer een sociaal netwerk verhaal: mensen

65
Sanne de Laat
S1026452

doen dat samen.

15. Switchen naar geen kerklid: apostasie

Van religieus naar niet religieus is apostasie (dé trend in het westen).

Phil zuckerman is begonnen met bestuderen seculariteit .. ofzo vgm niet heel belangrijk
Vroeg versus laat:
• Vroeg: Adolescenten en jong volwassen die religie vaarwel zeggen. Is dominant in NL.
• Laat: Volwassen die tot geloof komen en daarna religie weer vaarwel zeggen.
Oppervlakkig versus diep:
• Oppervlakkig: blijven religieus en/of spiritueel.
• Diep: noemen zich ook niet meer religieus of spiritueel. Zijn beiden dominante trends in NL.
Mild versus transformatief:
• Mild: religie was al niet centraal in het leven. Is dominant in NL.
• Transformatief: religie was voorheen een dominante factor in het leven

wat opvalt: als je buitenkerkelijk bent opgevoed blijft dat ook

zo, dus waar we in het westen mee te maken hebben is een succesvolle socialisatie in seculier
perspectief. Kerken slagen steeds minder in mensen binnen te houden.

16. Waarom verlaten mensen hun religieuze gemeenschap. In interviews noemen

Amerikaanse
kerkverlaters zelf de volgende redenen:
• Ouders niet zelf sterk betrokken of uiteenvallen van het gezin.
• Hogere opleiding stelt geloof onder kritiek.
• Ervaringen van lijden (theodicee) stellen geloof onder kritiek.
• Religieuze en culturele pluraliteit tast geloofwaardigheid geloof aan.
• Een onkerkelijk sociaal netwerk leidt tot kerkverlating.
• Samengaan religie en conservatieve politiek (met name in VS).
• Te strikte seksuele moraal stoot vooral LHBT’ers af.
• Te grote nadruk op hel en verdoemenis schrikt mensen af.
• Hypocriet gedrag van medegelovigen en religieuze leiders stoot mensen af.

17. Waarom verlaten mensen hun religieuze gemeenschap? Uit statistische analyses (van met
name Amerikaanse data) komen de volgende factoren als meest bepalende oorzaken voor
kerkverlating naar voren:
• Burgerlijke staat: niet-gehuwden en alleenstaanden hebben een grotere kans hun
religieuze gemeenschap te verlaten dan gehuwden.
• Gezinsgrootte: hoe meer kinderen mensen hebben des te kleiner de kans dat zij hun
religieuze gemeenschap verlaten.
• Opleiding: hoe hoger de opleiding van mensen hoe groter de kans dat zij hun religieuze
gemeenschap verlaten.
• Geslacht: mannen hebben een grotere kans om de kerk te verlaten dan vrouwen.

66
Sanne de Laat
S1026452

• Geografische mobiliteit: verbreekt de band met bestaande sociale netwerken.

Gender en vooral burgerlijke staat (alleenstaand) en opleiding (hogere) zijn kernfactoren
die ook in Nederland de kerkverlating verklaren (cf. Kregting et al. 2018).

COLLEGE 11

1. Van wie is het kendal project + welke discussie werpen zij op en wie was hun inspiratie +
leg die inspiratie uit

Het Kendal project van Heelas en Woodhead

Zij hebben het debat op gang gebracht van is er iets in de modern wereld van een transformatie v
religie in spiritualiteit en daar is natuurlijk ook het secularisatie vraagstuk aan gekoppeld van betreft
secularisatie nou eigk dat mensen minder bezig zijn met religie en spiritualiteit of is secularisatie v
mensen zijn niet meer lid v religieuze gemeenschap maar nog wel geinvolveerd in allerlei religieuze
en spirituele activiteiten. Zij hebben dat met een onderzoek die vraag opnnieuwe opgeworpen.

Het boek (idk of hij luckmanns boek bedoeld of kendal project) is in 2005 verschenen maar het idee
dat er zoiet is als religie/spiritualiteit buiten de institutionele kaders om van een
kerk/denominatie/sekte, dus buiten een organisatie is eigk al een heel oud idee en is vooral bekend
gemaakt door Luckmann. In zijn boek invisible religion heeft hij het over religie buiten institutionele
kaders om. En dat knoopt hij aan de zoektocht van mensen naar een persoonllijke identiteit. Wnat
zegt hij als je bezig bent met nadenken over je persoonlijke identiteit, over wie je bent dan hangt
daar ook de vraag mee samen wie je zou willen zijn, wat jouw centrale waarden/doelen zijn in het
leven/waar je naar streeft. Dus in feite is dat ook een vorm v transendentie je transcendeert, je stijgt
uit boven het hier en nu en je reflecteert op de dingen die nog in het verschied ligge, in de toekomst
waar je naar streeft, wat voor jou v belang is, wat voor jou een ultimate concern is. En zegt luckamnn
dat is eigk ook een vorm v religie, maar religie buitein insitituionele kaders en in moderne
maatschappij waarbij die institutionele kadesrs steeds meer in verval raken zal dat de dominante
vorm v religie worden voorspelde hij. Dus het feit dat wij gewend zijn over religies te denken in
organisaties en groepen mensen die bij elkaar komen, dat is één manifestatie van religie maar in de
moderne tijd zal religie heel erg geindividualiseerd worden.

Luckmann “(...) pointed to personal identity as

‘a form of religiosity’ (dan ben je al beig met religieuze vragen volgens luckmann) (Luckmann 1967,
70). A
Person’s sense of identity – his or her values,
attitudes, dispositions, and sense of selfworth –
is part of his or her religiosity because all these
are related to feelings about what makes life
worth living. These are “invisible” forms of
religion in that they do not have the social
manifestations (sociale organisaties en groepen) one normally associates with
religion” (Roberts & Yamane 2021, 12-15)

Boek v luckmann was een inspiratie voor deze godsdienstwetenschappers: paul heelas (expert
spiritualiteit) en linda woodhead. Zij hebben het kendal project vormgegeven. Naam kendal verwijst
naar engels provinciestadje daar hebben ze het onderzoek uitgevoerd, heeft speciale reden dat ze
daar hebben uitgevoerd en dat heeft uiteindelijke geresulteerd in het boek the spiritual revolution:

67
Sanne de Laat
S1026452

why religion is giving way to spirituality. Dus hun these is dat religie transformeert van een
georganiseerd iets in een individueel beleefde spiritualiteit.

2. Wat doen zij in hun boek? Welk onderscheid maken zij

Wat zij doen in het boek is dat ze spiritualiteit en religie vrij stevig
tegenover elkaar zetten. (zijn ze op bekritisered) en ze hebben het
idee van een spirituele revolutie waarbij dit (linkerkant tabel)
minder populair wordt en dit aka domein vd spiritualiteit
(rechterkant) steeds meer populair wordt. ze zetten dat ideatypisch
(??? Is that a word) tegenover elkaar. Religie omschrijven ze als ‘life-
as’ voor hun is de kern v religie dat je je eigen comformeert aan een
externe autoriteit dat is voor hun de kern v religie. Dus er is
eenaturotieti buiten de mens en de mens conformeert zihc/
onderwerpt zich daaraan. Zo definieren zij religie, drm noemen ze
het life-as dus leven als, voorgschreven volgens. Zo zou je het eigk
kunnen vertalen. En er i snadruk op transcendentie dus
transcendente god die fungeert als externe autoriteit. Onderscheid
kwalitatief tussen natuur en bovennatuur. Aka verderfelijke wereld en metafysisch goddelijke
werkelijkheid die dan perfect zouzijn. Sterk moralisme en gezagsrelaties, dus nadruk bv op morele
scheppingsorde, schepping is op bep manier geordend dat vind je bv in heilige boeken en daar staat
bv in dat je geen seks met mensen met t zelfde geslacht mag hebben en blabla. Dus dat ligt ver…
onverstaanbaar.. in de schepping en de relatie bv met voorgangers binnen zon domein is een relatie
v hierarchie. De dominee/pastoor/rabbi is autoriteit en daar is de gelovige aan onergeschikt en het
doel is uiteindelijk verlossing vinden. En om verlossing te vinden moet je je conformeren aan die
relgels. (doel is verlossing)

Spiritualiteit zetten ze daar tegenover en waar religie gericht is op conformiteit en externe regels
isspiritualiteit gericht op het vinden v jezelf in jezelf en uiteindelijk dus gericht op autonomie, om
autonoom te worden/ zelf bewuster te worden/ meer zelf controle op je leven te krijgen/ een dieper
zelfinzicht. Dus met hun wijze v definieren van religie en spiritualiteit introduceren ze eigenlijk
tegenstelling tussen conformiteit en autonomie. Het idee daarachter is dat in de moderne smlv in
feite autonomie beter past bij het huidige waarde en normen patroon dan conformiteit, dus dat
mensen sterven naar uautonoie is ook iets v deze tijd en drm past spiritualiteit ook beter bij deze tijd.
Spiritaliteit definieren ze als subjective life, niet life as (als voorgechreven) maar subjective life dus
zoals jij dat zelf vorm wil gven, dus dan is er meer nadruk op immanentie; je bent op zoekn aar een
autoriteit die in de mens zit, naar je eigen wortels. Dus gaat om persoonlijke zingevingsbrnon (? Ik ik
kan niet verstaan) er zit een zoemtocht bij van wat zijn eigk de zaken die voor mij v belang zijn, die
mij zin geven. Als je al bezig bent met bv activiteiten waarbij je deel neemt an een groep of waarbij
een leider is die een bep spirituele activiteit leidt dan is in feite de verhuding egalitair en
wederkerig,dus is geen gezagsrelatie zoals binnen de traditionele religie maar wederkerigheid tussen
de spirituelen onderling (?? Ofzo) maar ook degene die bv een yoga les geeft… idfk. Het doel is niet
verlossing (door je aan allerlei regels te houden) maar doel is persoonlijke ervaring verdiepen en
vergorten van zelfinzicht. In moderne smlv sluit dit volgens hen beter aan bij de waardeorientatie v
mensen dan linkerkolom. Conclusie linkekolom is in verval rechterkolom wordt popularider. Dat is
hun idee.

Ze denken niet dat domein religie een groot monolitisch blok is en dat daar geen verschillen in aan te
geven zijn tho ze maken een onderscheid tussen typen congregations (rel gemeenschappen):

68
Sanne de Laat
S1026452

3. Heelas en Woodhead onderscheiden vier typen van congregaties (life as) noem deze en
wat hebben ze gemeen:

• Congregations of difference: hier ligt de nadruk op de afstand tussen God en mens, waarbij
benadrukt wordt dat God enkel door Christus en de Schrift is te kennen (orthodox
protestantse en evangelische congregaties. Vb protestantse ethiek: predestinatieleer dus god hoog
boven werkelijkheid verheven eigk kan de mens er niet meer mee in contact komen, strict
onderscheid natuur en bovennatuur. Daar is het duidlijk dat externe autoriteit buiten de mens ligt).
• Congregations of humanity: hier overheerst een meer horizontaal perspectief, waarbij
benadrukt wordt dat God wordt vereerd door de dienst aan de medemens (dusin mijn sociale
handelen klinkt god door, dan is god veel immanenter) (vrijzinnig
katholieke en protestantse congregaties).
• Congregations of experiential difference: hier wordt nog steeds de afstand tussen God en
mens benadrukt, maar daarbij wordt teven benadrukt dat God direct ervaren kan worden
door het werk van de Heilige Geest (pinkstergemeenten en charismatische kerken).
• Congregations of experiential humanity: hier wordt benadrukt dat God eerder gevonden
wordt in de innerlijke, menselijke ervaring dan in het navolgen van kerkelijke regels
(quakers).

Ze zegen dus wel dat palette v traditionele religie is natuurlijk veelkleurig, daar zit diversiteit in maar
de kern is uiteindelijk toch dat waar je ook naar kijkt, uiteindelijk is er toch het centrale aspect dat we
te maken hebben meet een externe autoriteit waaraan de mens ondergeschikt is. Dat is een
wezenskenmerk van religie. Drm vinden zij dat het ook gelegitimeerd is om religie op die manier te
portretteren zoals zij dat doen.
Desalniettemin: steeds staat een aan de mens externe hogere autoriteit centraal!

4. Hoe hebben ze het idee dat religieuze domein minder populair wordt en de teloorgang v
religie gecompenseert wordt door het populairder worden v spiritualiteit onderzocht?

het idee dat zij hebben is dus dat het een minder
populair wordt en de teloorgang v religie gecompenseerd wordt door de opkomst/populairder
worden v spiritualiteit. (holisitic domain) dat hebben ze geprobeerd te onderzoeken in kendal dus ze
hebbe nhet onderzoek enekel uitgevoerd in kendal. Ze hebben alle mensen geteld die binenn gingen
bij ieder kerk/rel gemeenschap (op de dag dat daar viering was). Datwas 2207 deelnemers en dat is
7,9 % vd bevolking v kendal. Vervolgens hebben ze in kendal en omstreken een jaar latereen week
genomen en in die week zijn ze gaan kijken naar alle practitioners dus mensen die een spirituele
praktijk aanbieden en die mensen hebben ze gevraagd hoe veel deelnemers heb je deze week gehad
en dat was 600 deelnemers en dat was 1,6% vd bevolking. Aan die practitioners hebben ze gevraagd
beschouwt u uw activiteit als psiritueel, ze weten dus niet welke mensen aan die activiteit hebben
deelgenomen en of die die activietein zelf als spritiueel hebben beleefd. Maar zo komen ze tot deze
cijfers. Populariteit vh holistic domain is tov 1960 met 300 % gestegen en populariteit congregatinoal
domain met 50% gedaald. Kendal is een stadje dat qus demografisch profiel een exacte
weerspiegeling biedt vh demografische profiel v engeland als zodanig. Dus dit cijfer v 7,9 is in2000
ook gwn het exacte cijfer vh landelijke cijfer/percentage. Als dat nou exact overeenkomt zeggen ze

69
Sanne de Laat
S1026452

dan gaan we gwn terug naar 1960, wt was toen het percentage v mensen die deelnamen aan
congregational domain (dat kunnen ze volgens hun du doen omdat kendal representatief is voor
engeland als zodanig) en als ze dat vergelijken daling 50% vervolgens zijn ze gaan kijken naar waqt is
het vershil met die holistic als het gaat over holisitc domain tov 1960, dat werd in 1960 niet gemeten
dus wat ze hebben gedaan is steakholders (?) in het holistic domain geinterviewd die al heel lang die
praktijken aanbieden rondom kendal en ze hebben geteld hoeveel advertenties in de britse
goudengids erbij gekomen zijn v aanbieers op de spirituele markt (in en rond kendal) in 1960 was er
nog helemaal geen aanbod maar 1970 steeds meer

5. Wat zij concluderen:

Het Kendal project van Heelas en Woodhead

Enkele conclusies:
• Congregational domain is 5 keer groter dan holistic domain: dus NOG geen spirituele
revolutie.
• Wel mini-revoluties: holistic domain is populairder dan iedere afzonderlijke christelijke
denominatie.
• Secularisatie overheerst: groei holistic domain compenseert niet verlies binnen het
congregational domain. (maar ze verwachten in de toekomst dat hetwel to compensatie zou kunnen
komen)

6. Hoe verklaren zij/interpreteren zij die trends/hun empirische data

het in kaart brengen van die trends is een, de verklaring is natuurlijk iets anders en dan komen ze op
een soortvan theoretische reflectie op hun trends, dus een interpretatie van hun empirische data (?
not sure.) Verklaring zoeken zij in subjectivization thesis. Verklaring: the subjectivization thesis

Er gebeurd iets in het westerse cultuurpatroon waardoor het hele domein van die spiritualiteit veel
beter aansluit bij de hedendaagse cultuur en normen en waarden v mensen da nreligie.
“The subjectivization thesis states that the massive subjective turn of modern culture favours
and reinforces those (subjective-life) forms of spirituality which resource unique subjectivities
and treat them as a primary source of significance, and undermines those (life-as) forms of
religion which do not” (Heelas & Woodhead 2005, 78).  dus ze zeggen wij hebben te maken in onze
cultuur meteen massive subjective turn en dat heeft 2 gevolgen:

7. Wat zijn de gevolgen van de subjective turn + door wie zijn woodhead en heelas
geinspireerd mbt subjective turn

Secularisatie aka krimp congregational domain.

Sacralisatie aka groei holistic domain. (waar het individu zelf gesacraliseerd wordt, wordt eigk heilig.
Het heilige ligt niet meer buiten de mens maar in de mens). Dat idee v massive subjective turn halen
ze uit t werk v een beroemde canadese filosoof: charles taylor (culture of authenticity: we leven in
een cultuur waarin iederen streeft naar een unieke persoonlijmkheid/ een authentiek persoon willen
worden, dat is de subjective turn die charles taylor heeft beschreven theoretisch filosofisch en
inglehart heeft dan obv die ..onverstaanbaar.. surverys dat emprishc vastgesteld dat die culturele
omslag in waarden gaande is.

8. Leg de subjective turn nader uit

Verklaring: de zogenaamde ‘subjective turn’ (Taylor; Inglehart):

• Na WOII ontstaat er een situatie van materiële overvloed en massaconsumptie.
• Hierdoor worden mensen minder van elkaar afhankelijk, doorbreekt traditionele sociale

70
Sanne de Laat
S1026452

verbanden. (waardoor je je miss nog zafhankelijk v elkaar bent en conformeren aan regels die in de
geemschap gelden ofzo) (dit is dus het gevolg v snelle wederopbouw na de 2 e wereldoorlog)
• Ruimte van het individu om het leven naar eigen inzicht in te richten wordt vergroot.
• Zo wordt ‘uitdrukking geven aan je eigen unieke persoonlijkheid’ een leidend maxime/beginsel
binnen de Westerse cultuur. (dus je streeft niet naar iets wat een ander al voro jou heeft bepaald
maar je streeft ernaar om een authentiek persoon te worden, om je eigen keuzes te maken. Taylor
noemdtdat het ideaal vh expressieve individualisme)
• Het romantische ideaal van het ‘expressieve individualisme’ wordt zo een
massaverschijnsel.
• Dit is de ‘subjective turn’ die leidt tot een cultuur van authenticiteit (dus je moet vooral de dingen
doen ie je zelf leuk vindt) oftewel een ‘subjective
wellbeing culture’.
• Uniciteit en authenticiteit (je wordt uniek en authentiek persoon, je gatat niet doen wat ej ouder
voor je hebebn bedacht je gaat dat zelf doen) worden zo belangrijke waarden, waarbij ‘subjective-
life’ (sacralisering) beter past dan ‘life-as’ (secularisering). (life as past meer bij levensgevoel van voor
de 2e wereldoorlog dan na 2e ereldoorlog. Dus dat je moet conformeren aan kerkelijke regels past
niet bij het ideaal v expressieve individualisme. Dus concldueren zij er is sprake van een omwenteling
v waarde in de westerse cultuur dat zich slecht verhoud met je conformeren aan allerlei religieuze
kerkelijke dogmatische rgels maar dat zich prima leent voor dat expressieve ideaal dat ook in
spiritualiteit zit.)

9. Wat is het gevolg vd subjective turn

Subjectivization: het onstaan van een ‘culture of authenticity.’

Hetgeen volgens Charles Taylor betekent, dat “(...) each of us has his or
her own way of realizing one’s own humanity, and that it is important to
find and live out one’s own, as against surrendering to conformity with a
model imposed from outside, by society or the previous generation, or
religious or political authority” (Taylor 2002, 83).  dus de mens onttrekt zich aan autoriteit zegt
taylor end at isdan niet alleen de autoritet vd previous generation (ouders) maar ook political en
religious. Dus ze laten zich ook nisk meer zeggen over de geestelijkheid, dat vogelen ze zelf wel uit.
En Heelas en Woodhead zeggen dan: “In a nutshell, our argument thus is
that churches and chapels have suffered (ledenverlies) because many people are no
longer willing to submit to the roles, duties, rituals, traditions, offices and
expectations which these institutions impose” (Heelas & Woodhead 2005,
112).

10. Is idd die waardenomslag die taylor documenteert is dat empririsch terug te zien?

Ja zeggen nijmeegse sociologen. Zevatten t samen onder de kop índividualisering’. En dan verwijzen
ze bv naar de-instutionoalisering.
Individualisering in Nederland:
• De-institutionalisering: leegloop van traditionele instituties (kerken,
politieke partijen, vakbonden).
• De-traditionalisering: afzwakken van traditionele christelijke
geloofsvoorstellingen en nadruk op gelijkheid en autonomie. (denk hierbij aan dat college met
opveoden dat mensen die kinderen religieus willen opvoeden dus geen autonomie voor hun kind
hebben van dat moeten ze zelf bepalen. Dat staat haaks op elkaar ofzo idfk. Miss terugluisteren)
• Fragmentering: godsdienstige opvattingen hebben steeds minder

71
Sanne de Laat
S1026452

invloed op beslissingen tijdens het alledaagse leven. (bv mensen zeggen ik geloof wel in god maar
kerk moet zich niet bemoeien met mijn beslissingen in dagelijks leven)

Dus wat taylorbeschrijft en wat inglehart documenteert zien we ook in NL. en heelas en woodland
zeggen dan in die culturele context is het lastig voor religieuze gemeenshcappen overiend te blijven
staan en das eigk een ideale culturele context waarin spriituele activiteiten juist kunnen floreren.

11. Toekomstperspectieven: een spirituele revolutie?

Artikel heelas en seel worden er 2 scenarios geschetsts:

Pessimistisch: ’ageing cohort scenario’.  Populariteit van het holistic milieu is tijdelijk en gebonden
aan een specifiek geboortecohort.(dus er is een speicifieke groep mensen in de slv die vatbaar is en
geinttersseerd is in die activitetien en als datzo is datbeteent an da als die groep uitsterft dat ook die
interesse ophoudt.) wat zien zij als ondersteuning voor dit scenario:
Ondersteuning voor dit scenario:
• Jongeren zijn ondervertegenwoordigd (leeftijdseffect?). (in heel kendalonderzoek bijna gee
jongeren die iets met spirituele activiteiten doen). dus is t miss een leeftijdseffect, dat mensen daarin
geinteresserd raken als ze ouder worden.
• Huidig cohort betrokkenen is nog veelal religieus gesocialiseerd. Declining sacred capital
onder jongere geboortecohoren (cohorteffect?).--> mensen die in kendal onderzoek in spirituele
mileu begeven zijn mensen die religieus gesocialiseerd zijn veelal, dus komen bijna almemaal uit
kerkelijke hoek dus dan zou je kunne nzeggen v oke miss zijn het idd switchers naar dat spirituele
domein. Maar stel dat dat is en dat religieuze socialisatie een soort voorwaarde is, methet feit dat
steeds minder mensen religieus gewocialiseerd worden of deelnemen aan dat kerkelijk domein
(declining sacred capitol: dus dan heb je n daling v religieus/heilig kapitaal) dan zou die groep die
mogelijk wil overstappen of switchen naar sprituele domein die wordt steeds kleiner dus dan heb je
ook n prolbeem.
• Subjective turn kan ook tot afscheid van spiritualiteit leiden (kan ook zijn dat mensen kerk religie en
spriitualiteit achter zich laten); subjective turn is een
noodzakelijke (dat je duswel die waardeomslag moet hebben) maar geen voldoende oorzaak (om je
te bewegen naar dat spirituele domein) voor spirituele revolutie.

Maar met dit scenario zijn ze het vgm niet eens, ze vinden het cultural transmission scenrio het
meest plausibel).

Toekomstperspectieven: een spirituele revolutie?

Optimistisch: ‘cultural transmission’
Holistic milieu is van een tegencultureel tot een mainstream cultureel verschijnsel geworden.(overa
in de brede cultuur is er vololp aandacht voor zelfhulpboeken/persoonlijke reflectie en groei etc. dat
zit ingebakken in onze cultuur. In jaern 60/70 miss nog beschouwd als tegencultureel maar nu
geaccepteerd)
Ondersteuning:
• Aandacht voor spiritualiteit is alomtegenwoordig in onze cultuur: onderwijs,
gezondheidszorg, bedrijfsleven, management, media.
• In tegenstelling tot oudere geboortecohorten worden jongere geboortecohorten vanzelf in
het holistic milieu gesocialiseerd (cohorteffect?). oudere geboorthecohorten kwamen miss daarin
terecht omdat ze rleigieus gesocialiseerd waren en dan gevoelig werden voor spirituele temas maar
jongre geboortecohorten groein op in een cultuur waarin aandacht voor spiritualiteit
alomvertegenwoordig is dus die worden daar gevoelig voor gemaakt. Maar we blijven zitten met t
probleem dat in hun onderzoek geen jongeren zijn, z vinden geen jongeren in dat kendal die iets met

72
Sanne de Laat
S1026452

spriitualiteit doen hoe komt dat dan? Dan verwijzen ze naar leeftijdseffect:
• Aandacht voor spiritualiteit is leeftijdsgebonden, waarbij ouderen geleidelijk meer aandacht
voor levens- en identiteitsvragen krijgen (leeftijdseffect?).

 Dit achten zij het meest waarschijnlijk. Jongren geen religieus achtergrond maar zullen zich
straks toch richting het spirituele domein bewegen ant worden toch daar gevoelig voor
gemaakt doordat ze opgroeien in een cultuur waarin spiritualiteit overal aanwezig is en als ze
dan op een gegeven moment op een bep lrrftijd komen dan worden ze daar gevoelig voor.
Dus drm toekomst spirituele activiteten rooskleuriger dan religie endat die opgaande tremd
zich voor zal zetten. Dat zeggen heelas en seel.

12. Is de verwachting van Heelas en Seel plausibel?/ wat zegt bruce over de mensen die in het
holistic milieu zitten

Maar is dat plausibel/een realistische verwachting? Steve Bruce zegt heel t verschijnsel van
spiritualiteit en opkomst daarvan is een teken v secularisatie want betektn gwn dat religieuze
autoriteit in de smlv volledig is weggevallen. Maar vrvolgens zeegt hij als je kijkt wat voor mensen bij
dat holistic mileiu, zie hieronder:

Kritische reflectie: een smalle sociale basis

Het holistic milieu trekt vooral:
• Vrouwen die doorgaans niet in conventionele relaties (man en
kinderen) betrokken zijn.
• De middenklasse die doorgaans gevoelig is voor de boodschap van
zelfbepaling en autonomie.
• Witte autochtonen en nauwelijks leden van minderheidsgroepen.
• Ouderen en geen jongeren.
• Ouderen die nog christelijk gesocialiseerd zijn.

Dit zijn dus de dragende kenmerken (alsin de kenmerken van de sociale dragers van die beweging).
Als dit zo is dan:
Dit staat:
1. De socialisatie van de jongere generatie in het holistic milieu in de
weg (want mensen die sterk gericht zijn op boodshcap v zelfbepalingen autonomie zullen hun
kinderen vooral vrij opvoeden en dat betekent dat ze die kinderrn vanzelf laten kiezen, dan iezen
kinderen vaak at anders dan wat hun ouders voor ogen hadden. Zijn ook vaak mensen die geen
kinderen hebben dus die kunnen uberhaupt niks doorgeven. En als dat kenmerken zijn dan staat dat
de verdere groei vh holistisch mileu in de weg omdat de sociale basis van die groep simpelweg te
smal is.
2. Verdere groei van het holistisch milieu in de weg, omdat de sociale
basis van deze groep steeds smaller wordt.Plus het idee van als je opgroeit in een cultuur die
doordrenkt is van spiritualiteti zul je dat vanzelf omarmen en zal dat gewoon voor jou worden en je
dat later gevoelig maken voorspiritualiteit is larikoek want meeste menesn (enkele decennia gelden)
werden groot in een cultuur die doordrenkt was vd christelijke religie en het christelijk kerkelijk
domein en die zijn desondanks toch massaal afgevallen. Dus dat socialisatie-effect verwacht hij eigk
niet. (bruce ig)

13. Wat concludeert Bruce

73
Sanne de Laat
S1026452

Kritische reflectie: een smalle sociale basis

Aldus concludeert Bruce (2017):
• Gelet op de omvang wordt het belang van het holistic domain en New Age spirituality
schromelijk overschat.
• Gelet op de spirituele praktijken die volgens Heelas en Woodhead in populariteit zijn
toegenomen, het gaat vooral om lichamelijke en geestelijk welzijn, gaat het niet om ‘deep
spiritual seeking’. (bv yoga gaat miss gwn om lichamelijk welzijn ipv deep spiritual seekingg, of
mindfulness geestelijk welzijn)
• Veel van de veronderstelde nieuwe spirituele interesses kennen historische paralellen. Zo
is waarzeggerij (divination) zeker nog populair, maar enkele decennia tot een eeuw geleden
was de populariteit van waarzeggerij nog veel groter.
• Het gaat eerder om een alternatief voor conventionele religie dan om een spirituele
zoektocht onder seculieren. “The spiritual is an escape from the religious, not from the
secular” (p. 147). En aks het een escape vdreligious is dan is de vijver waaruit je kunt viezen voor
nieuwe wordtiedere geeneratie kleiner, watn er komen steeds minder religious ppl.

14. Hedendaagse spiritualiteit in Nederland

Kernnoties van spiritualiteit (De Hart, Van Houwelingen en Huijnk 2022):
 Zelfspiritualiteit: ontdekken van je eigen innerlijke mogelijkheden, werken aan
je spirituele zelfontwikkeling en verruiming van je bewustzijn en intuïtie;
 Holisme: holistisch mens- en wereldbeeld waarbij er een bewustzijn of kracht
is die alle mensen met elkaar verbindt;
 Mysticisme: gevoel van verbondenheid met een geestelijke dimensie, een
hogere macht of God en verbondenheid met de natuur;
 Paracultuur: geloof in paranormale verschijnselen zoals een medium,
helderziendheid of astrologie; en
 Zoekoriëntatie: inspiratie zoeken in uiteenlopende tradities en bronnen als
een soort bricolage of spiritueel eclecticisme en het positief waarderen van
vragen en twijfels.
 Niet breed gedeeld of meer populair geworden onder Nederlanders!
15. Sociale dragers van basisgedachte hedendaagse spiritualiteit

Dan doen ze eigk hetzelfede als die bruce nml afvragen voro welke mensen zijn die kernnoties
belangrijk want dan kun je ook zeggen welke groep is dat en hoe toekomstbestendig is dat en dan
zeggen ze die basisgedachte van die hedendaagse spiritualiteti (die van hieronder) ….

Hedendaagse spiritualiteit in Nederland

Sociale dragers van deze kernnoties:
“De basisgedachten van de hedendaagse spiritualiteit worden omarmd door velen die zich als
spiritueel maar niet als religieus beschouwen, maar ook door velen die zich zowel bij religie
als spiritualiteit betrokken voelen (dus die sterke tegenstelling die heelas en woodland (dat is zn
naam niet vgm) van dit is religie en dit i spritualiteit , vind je in dit rapport totaal niet terug, loopt in
elkaar over). Eén bevolkingsgroep springt er als consequent sceptisch
ten aanzien van de hedendaagse spirituele noties uit. Dat zijn de atheïsten, de niet-gelovigen,
niet-spirituelen – de seculieren kortom.”

16. De sociale basis is smal en lijkt uit 4 levensbeschouwelijke groepen te bestaan;

Hedendaagse spiritualiteit in Nederland

Ook in Nederland is de sociale basis daarmee smal en lijken er vier levensbeschouwelijke

74
Sanne de Laat
S1026452

groepen te bestaan:
• De seculieren of atheïsten: geen affiniteit met religie of hedendaagse spiritualiteit (51%);
• De spirituelen: geen affiniteit met (christelijke) religie, maar wel spiritueel (12%);
• De ex- en nominaal kerkelijken: zowel affiniteit met christelijke religie als spiritualiteit (9%);
en
• De kerkleden: weinig tot geen affiniteit met spiritualiteit (28%).
Kritische vraag: Wat is de toekomst van hedendaagse spiritualiteit als het percentage
seculieren of atheïsten nog verder toeneemt en het percentage ex- en nominaal kerkelijken
nog verder afneemt? Want die ex en nominaal kerkelijken zijn kennelijk wel de vullers van die groep
spirituelen

Dus ook in nl zie je niet dat zich sprituele rvolutie heeft voltrokken

De tegenstelling religie en spritualiteit als je

kijkt naar de dragers is niet zo scherp als seel
en woodhead zien en dat bij de omvang vh
spirituele domeindie kerkelijke en christelijke
gesocialiseerde dragers dat die toch wel van
belang zijn.

.. vooral mensen ut kerkelijkehoek die het

ermee eens zijn (met wat/??) en die in dat
labeltje spiritueel geinteresseerde terecht
komen dus als je je alleen richt op de
buitenkerkelijke dan vallen die scores over
hoeveel menen ijzn er nou spiritueel tegen.
Dus het lijkt wel dat het voor een deel i zoals
bruce zegt dat het een escape from the
religious en not from the secular en als dat
echt het geval is dan is toekomst persepctief
(in de zin vd verwachting dat t meer omarmt
wordt in westerse cutuur enzo) niet
rooskleurig.

(luister terug rond 42 want wtf ik snap t nie)

Ook uit zijn eigen onderzoek blijkt dat mensen die religieus domein hebben verlaten/nominalen
spiritueel gaan zoeken

COLLEGE 12

75
Sanne de Laat
S1026452

1. Het evangelisch christendom is de grootste vorm van institutioneel christendom in de Verenigde

Staten. Welke mogelijke verklaringen voor dit relatieve succes zie je in de documentaire?
2. In hoeverre kun je de opkomst van het evangelisch christendom in de Verenigde Staten zien als
een gevolg van manifeste en latente secularisatie?
3. Waarom is het voor een religieuze groep, zoals in dit geval Amerikaanse evangelicals,
belangrijk om activiteiten zoals een jeugdkamp te organiseren?

Vraag 2

Latente secularisatie bv thuisscholing: in vs zijn scholen gerpofessionaliseerd en niet langer

gebaseerd op christelijke waarden dus dat is een vb van latente sec

Manifest wil zeggen: bep. acties zijn echt bedoeld om de invloed v religie op de smlv te doen
afnemen, dus bv scheiding kerk staat is bedoeld om strikte scheiding te maken tussen religie aan ene
kant en smlv aan de andere kant en vervolgens de smlv door die scheiding ook alle ruimte te geven
om daar religieus te zijn en pluraal of wiv wat maar er is geen wisselwerking tussen dat de rel
gemeenschap bepalen wat de politiek moet gaan doen en dat de politiek gaat zich ook niet bemoeien
met… idk . waar zij tegen argreren (??) is dat die manifeste dat leidt er toe dat op allerlei gebied al
die dingen die die presentatoren genoemd hebben religie dus verdwijnt, uit de school, leidt tot
overheersing wtsch wereldbeeld waar zij niet mee eens zijn, leidt tot abortus, acceptatie
homoseksualiteit etc. dus dat is het effect van manifeste secularisatie. En zij willen dus die invloed v
religieop de smlv weer herroveren. ‘one nation under one god’ ofzo. Latent: mainstream kerken zijn
niet antiabortus en wtch enzo, maar die seculariseren eigk onbedoeld omdat ze meegaan met die
scheiding en die seculariseren intern dus ook ofzo? Dan krijg je dus dat mensen denken das slappe
hap ofzo en dan krijgen die andere ‘strengere’ denk ik, aanhang.

Hij had ovg kritiek op dat met die sleutelposities ofzo maar ik kon t amper verstaan

Vraag 1

- Veel homeschooling: meeste homeschooled kinderen evangelisch

- Eigen muziek met alleen christelijke liederen (van allerlei genres vgm)
 Zo blijft groep sterk in stand
- Charismatisch leiders ?
- Gericht op kinderen --> vormen de toekomst. Groei kerk lukt alleen als je je richt op
kinderen.

51 ish iets over kinderen

Vraag 3

De religieuze gemeenschap wil jonge leden (en hun ouders) aan zich binen om haar positie en
invloed in de maatschappij te vertsterken, met mogelijk als doel het overnemen van de politieke
macht.

Hoe creeert becky fisher haar army of god (bestaat uit kids

Religieuze socialisatie (hoe jonger kinderen iets ‘leren’ dan nemen ze het wss de rest van hun leven
mee zegmaar)

Onderdrukken kritisch denkvermogen

Creeeren groepsgevoel

76
Sanne de Laat
S1026452

Politiek activism/culture war

Secundaire dinges v socialistie wordt beperkt vm want homeschooling en zomerkamp enzo

77