‫‪1‬‬

‫به نام ایزد‬

‫فارسی عمومی‬
‫نیمسال تحصیلی اول ‪1402-1401‬‬
‫استاد‪ :‬خانم دکتر اصغری مهر‬
 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫‪2‬‬

‫سیالبس درس فارسی عمومی‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫غزل‬ ‫‪3‬‬
‫فرد‬ ‫مثنوی‬

‫تضمین‬ ‫قصیده‬

‫چهارپاره‬ ‫قطعه‬
‫قالب های شعری‬
‫فرد‬ ‫رباعی‬

‫مستزاد‬ ‫دوبیتی‬

‫مسمط‬ ‫ترجیع بند‬

‫ترکیب‬
‫بند‬
‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬
 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫قطعه‪:‬‬
‫قطعه چند بیت هم وزن و قافیه است که قافیه در مصراع اول بیت رعایت نمی شود‪ .‬مضمون آن‬ ‫‪4‬‬
‫معموالً پند و حکمت است‪ .‬از سه بیت تا دوازده بیت است‪ .‬گاهی دو بیت دارد و مطلع آن مصرّع‬
‫نیست‪ ،‬در این صورت وزن تشخیص دهندۀ قالب شعری است‪ .‬سعدی ـ انوری ـ رودکی ـ ابن یمین‬
‫پروین ـ ایرج میرزا از شاعرانی که در این قالب شعر سروده اند‪.‬‬

‫طرح گرافیکی‪:‬‬
‫بیت َمطلع‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫نمونه قطعه‪:‬‬
‫(ر گ ر )‬
‫هری چار ا نظی استاع‬ ‫ارم هجری‪« /‬استا شاعراع» «سلطاع شاعراع»‪ /‬خزر‬ ‫ا ر چی شاعر قرع‬ ‫‪5‬‬
‫نه» اس ‪.‬‬ ‫«چلیله‬

‫نههههه خههههه ردههههر خمههههر خایههههز خهههها ؟‬ ‫ههههه را‬ ‫نههههزگانی ههههه چوهنههههه‬

‫را‬ ‫ایههه رَسَههه راگ اگهههر هههه ه ههه‬ ‫ههههی خهههه َنگهههر گه ه ار دواههههز خهههو‬

‫نههها‬ ‫دهههواهی انهههزر ان هههاع خهههه نعمههه‬ ‫ی‬ ‫دههههواهی انههههزر عَنهههها شههههز‬

‫دههههواهی ا ری خگیههههر ههههها خههههه هنههههرا‬ ‫هههاع خپه ه یر‬ ‫دهههواهی انهههزر ههههر ا‬

‫دهههوا را حکهههی نهههی گهههر خهههه َجههها‬ ‫خههو هههو دواخ هه‬ ‫ایهه همههه خهها‬

‫نشناسهههههههی یکزگرشهههههههاع خههههههها‬ ‫یک ههههاننز‬ ‫ایهههه همههههه ر گ ههههر‬

‫َجا ‪ :‬قاخل حقیق ‪ /‬هنرا ‪ :‬ش ری ر هرچ تاع‬ ‫َنگر‪ :‬حلقه‪ /‬عَنا‪ :‬رنج‪ /‬شز ‪ :‬سختی‪/‬‬
‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬
 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫غزل‪:‬‬
‫(خی َطلع خا صراع های م اخیا هی قافیه اس ‪.‬‬ ‫اخیاهی ر ع قافیۀ احز چه صراع ا ل خی نخ‬ ‫‪6‬‬
‫اس ‪.‬‬ ‫هعزا اخیا عموالً ا پنج ها ا ه خی اس ‪ .‬ضموع رع عاشقانهگ عرفانی گاهی هرچیگی ا ای‬
‫عواطف شکای ا هجراع ر گار اس ‪ .‬شاعر ر خی ردر خا نام دو‬ ‫وضوع اصلی غزل خیاع اح اسا‬
‫شعر را پایاع ی هز خه ای هخلّص گوینز‪ .‬سعزیگ حافظگ والناگ فریز ع هولّلیگ فریز ع شیری‪.‬‬
‫طرح گرافیکی غزل‪:‬‬

‫بیت َمطلع‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫نمونه غزل‪:‬‬

‫خانم دکتراصغری مهر‬

‫ا حافظ عر ف خه ل اع الغیبگ ضا ی عرفانی حکمی غنایی را ر اشعار دو خه چار ی خر ‪ .‬قررع را ا خر‬
‫اشته اس ‪ .‬حافظ هخلّص ا س ‪.‬‬ ‫‪7‬‬
‫«گوهه» شاعر رلمانیگ چتا « یواع شرقی» دو را خه نام ا هز ی چر ه ا حافظ ال ام گرفته اس ‪.‬‬
‫سخ عشس‬
‫نا چی چ چهه ریه خهاس خ هی هوع ههو شهکت‬ ‫صههگشزم ههرسگ مه خهها گهلگ نوداسههته گته‬
‫خههه عشههو نگتهه !‬ ‫هههی عاشههس سههخ گ سههخ‬ ‫نههرنجیی لههی‬ ‫گههل خخنزیههز چههه ا راسهه‬
‫ای خ هها ر چههه خههه نههور هه ه ا خایههز سههت‬ ‫گههر طمههع اری ا رع ههام رنصههع ههیگ لعههل‬
‫هههر چههه دههار َرگ یخانههه خههه رد ههاره ننرُفهه‬ ‫نرسههز‬ ‫خههه شهها‬ ‫ههها اخههز خههوی شگهه‬
‫لههف سههنگل خههه ن ههیی سههشری ههی رشههت گ‬ ‫و هههو ا لطهههف ههههوا‬ ‫ر گل هههتاعگ ارَم‬
‫خیههزار خختهه‬ ‫لهه‬ ‫گتهه ‪ :‬اف ههوک چههه رع‬ ‫چهو؟‬ ‫هاع خیننه‬ ‫گتتی ای َ هنز هی هامگ‬
‫ش هنُت‬ ‫سههاقیا! ههی ه چوهههاه چ ه ای ه گت ه‬ ‫چهه ریهز خهه خهاع‬ ‫سخ گ عشهس نهه رع اسه‬
‫ن تهه !‬ ‫ههه چنههز؟ سههو گ غههی عشههس نیارسهه‬ ‫صههگر خههه ریهها انههزاد‬ ‫حههافظ دهرن‬ ‫اشه‬

‫خه ریا انزادت ‪ :‬خه خا فنا ا ع‬ ‫نوداسته‪ :‬نو رستهگ نو یزه‪ /‬نیارس ‪ :‬نتوان‬
‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬
 ‫عشق و مشکل ها‬

‫خانم دکتراصغری مهر‬

‫شهکل هها‬ ‫چه عشهس رسهاع نُمهو ا ل لهی افتها‬ ‫انال یههها انی ههها ال هههاقی ان ر چأسه هاً َ نههها گ ل ههها‬
‫‪8‬‬
‫ر ل هها‬ ‫هه دهوع افتها‬ ‫ها گ َعهز شهکینن‬ ‫خه خوی نافهه یهی چهردر صهگا اع طُهرّه خگشهایز‬
‫َههرنک فریهها ههی ار چههه خرخنزیههز َشمههل ههها‬ ‫؟ هوع ههر م‬ ‫عهی‬ ‫را ر نزل اناع ه ا‬
‫راه رسههی نههزل ههها‬ ‫خههی دگههر نگهوَ‬ ‫چههه سههال‬ ‫پیهرگ غهاع گویهز‬ ‫خه ی سجا ه رنگی چ گنهرن‬
‫چجهها اننههز حههالگ هها سههگکگاراعگ سههاحل ههها‬ ‫خهیی هوو گر اخهی نهی هایهل‬ ‫شبگ هاری‬
‫ن ههاع چههی اننههز رع را ی چههز سهها نز شتههل ههها‬ ‫همه چهارم دو چها ی خهه خهزنا ی چشهیز ردهر‬
‫َتههی هها هنلههسن َهه هن ههوی َع الههزنیا َ اهمل هها‬ ‫غایهب شهو حهافظ!‬ ‫حضوری گر همی دواهی ا‬

‫عنی ار ؛ دونی چه ر ناف رهوی شکی‬ ‫دوع ر ل افتا ع‪:‬‬ ‫خرساع‬ ‫نا ل ا‪ :‬ای ساقی ام ی را خه گر و ر ر خه‬
‫مع ی شو ‪ .2 .‬ل دو ع شزع یع خه رنج افتا ع‪ /‬پیر غاع‪ :‬پیر‬ ‫عنی ار ؛‬ ‫عنی ار ؛ ‪ .1‬ا یز ‪ .2‬رایشه ‪ /‬نافه‪:‬‬ ‫خوی‪:‬‬
‫طریق ‪ /‬سال ‪ :‬طی چننزه راه حس‪ /‬حضور‪ :‬اصطالح عرفانیگ یعنی‬ ‫‪.1‬ناف رهوی شکی چه دوشگوس ‪ .2 .‬استعاره ا حلقۀ دوشگوی‬
‫رسیزیگ‬ ‫س‬ ‫حضور ر پیشگاه حس‪ /‬ع الزنیا‪ ...‬وع خه یزار‬ ‫شک ‪ .2‬رنج سختی‪ /‬شکی ‪:‬‬ ‫عنی ار ؛ ‪ .1‬پی‬ ‫گی و‪ /‬ها ‪:‬‬
‫نیا را اگ ار رها چ ‪.‬‬ ‫‪ :‬نزگیگ دوشی‪/‬‬ ‫ر یز‪ /‬عی‬ ‫عنی ار ؛ ‪ .1‬سیاه ‪ .2‬ش‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫اهل دل‬
‫سخن ِ‬
‫سههخ شههناک نیههی لگههرا دطهها اینجاسهه‬ ‫و خشنوی سخ اهل ل گوچهه دطاسه‬ ‫‪9‬‬
‫هگههارر اهلل ا یه فتنههه ههها چههه ر سهرگ اسه‬ ‫سههرم خههه نیههی عقگههی فههر نمههی ریههز‬
‫ر فغههاع ر غوغاسهه‬ ‫چههه هه دموشههی ا‬ ‫ر انههزر ع ه گ د ههته ل نههزانی چی ه‬
‫خنال ههاع چهه ا یه پهر ه چهار ها خهه نواسه‬ ‫لی پهر ه خهر ع شهز چجهایی ای طهر‬
‫رراسهه‬ ‫نههی دوشهه‬ ‫رخ هههو ر نظههر هه‬ ‫ههاع هرگههز التتهها نگههو‬ ‫ههرا خههه چههار‬
‫چههه رهشههی چههه نمیههر همیشههه ر ل اس ه‬ ‫ا رع خههه یههر غههانی عزیههز ههی ارنههز‬
‫فضههای سههینۀ حههافظ هنههو پههر صزاسهه‬ ‫شهی ر انهزر ع ا نهز‬ ‫نزای عشهس ههو‬

‫خر ع شز‪ :‬ل ا پر ه خیر ع شزع خه عنای خی قرار شزع‬ ‫غوغا‪ :‬شور خانگ فریا ‪ /‬پر ه‪ :‬خه رشته هایی گتته ی شو‬
‫ری ار خه دارو ا رهنگ شزع‪.‬‬ ‫اس ‪ .‬اشارۀ‬ ‫چه خر ستۀ سا های رشته ای خ ته ی شو ‪ .‬گاهی خه عنای‬
‫حافظ‬ ‫یر غاع‪ :‬خراخر خا چوی غاع دراخا اس ‪.‬‬ ‫دزا‪.‬‬ ‫نزه اس‬ ‫رهنگ نیز اس ‪ /.‬هگارر اهلل‪ :‬پار‬ ‫لش‬
‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬
 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫مثنوی‪:‬‬ ‫‪10‬‬
‫منسوب به مَثنی (دو تا دو تا) و به معنی دوتایی است‪ ،‬زیرا در هر بیت دو قافیه مستقل آمده است‪.‬‬

‫مثنوی شعر موضوعات طوالنی است و در داستان سرایی از آن استفاده می شود‪ .‬لذا‪ ،‬در حماسه و‬
‫غنایی و ادبیات تعلیمی و آموزه های عرفانی استفاده می شود‪.‬‬
‫‪ .1‬داستان های حماسی و تاریخی مانند شاهنامه فردوسی و گرشاسب نامه اسدی طوسی‬
‫‪ .2‬داستان های عاشقانه یا صوفیانه‪ ،‬مانند خسرو و شیرین و لیلی و مجنون و سالمان و ابسال‬
‫جامی‬
‫‪ .3‬آثار عرفانی مانند مثنوی مولوی‪ ،‬حدیقه الحقیقه سنایی و منطق الطیر عطار‬
‫‪ .4‬متون تعلیمی و اخالقی مانند بوستان سعدی‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫‪11‬‬
‫ثنوی‪:‬‬ ‫طرح گرافیکی‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫موالنا‪:‬‬
‫‪12‬‬
‫الل الزی شمز خلخی ر چو چی خا پزرو خ اء الزی شمز عر ف خه «خ اء لز» قارع حملۀ غول خه رسیای‬
‫خا دانوا ه او ر قونیه تقرشز‪ .‬زف ا ر رع ش ر اس ‪ .‬ا را « والنا» « الی ر م» نیز ی‬ ‫صغیر رف‬
‫گوینز‪ .‬ا رثار ا ‪ :‬ثنوی عنویگ فیه ا فیهگ جالس سگعه غزلیا شمس اس ‪.‬‬

‫هرر ش و‬

‫شز خرنخاس‬ ‫فر‬ ‫ر ش و‬ ‫هر چه‬ ‫ها سَخاس‬ ‫ل‬ ‫ها‬ ‫هرر ش و‬
‫شادی خ ش‬ ‫نی‬ ‫چز چف‬ ‫ایگ ا‬ ‫سر گ خ ش‬ ‫ا‬ ‫سخا شادی‬ ‫ای‬
‫سما‬ ‫خر‬ ‫را‬ ‫اع‬ ‫شاخ‬ ‫ای‬ ‫خرچشز‬ ‫هرر هوی‬ ‫ای‬ ‫عر ه الوثقی اس‬

‫خرچشز‪ :‬خاال خر عگ خه سوی خاال چشیزع‬ ‫عر ه الوثقی‪ :‬گره شکی استوار‬
‫سما‪ :‬رسماع‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫نی‬

‫خانم دکتراصغری مهر‬

‫هههی چنهههز‬ ‫هههزایی هههها شهههکای‬ ‫ههی چنههز‬ ‫خشههنو ا نههی ههوع حکایه‬ ‫‪13‬‬
‫ع نالیههههزه انههههز‬ ‫ا ننتیههههرم ههههر‬ ‫چههز نی ههتاع ههها ههرا خگریههزه انههز‬
‫ههههها خگههههویی شههههرح ر اشههههتیا‬ ‫سینه دهواهی شنهرحه شنهرحه ا فهرا‬
‫ویهههز ر گهههار صهههل دهههوی‬ ‫خههها‬ ‫ر انهز ا اصهل دهوی‬ ‫هر چ ی چو‬
‫دههوو حههاالع خههزحاالع شههزم‬ ‫تهه‬ ‫هه خههه هههر معیتههی نههاالع شههزم‬
‫اسهههرار ههه‬ ‫ر ع ههه نج ههه‬ ‫هر چ هی ا نه ّ دهو شهز یهارگ ه‬
‫شههی گههوو را رع نههور نی هه‬ ‫لیهه‬ ‫ر نی هه‬ ‫سههرم هه ا نالههۀ هه‬
‫چههس را یههز ههاع سههتور نی هه‬ ‫لیهه‬ ‫هتور نی ه‬ ‫اع هه‬ ‫اع‬ ‫ه‬
‫خهها‬ ‫نههزار نی هه‬ ‫هههر چههه ایهه رههه‬ ‫خها‬ ‫ای خانگ نهای نی ه‬ ‫اس‬ ‫ره‬

‫نتیر‪ :‬فریا گ خانگ خلنز‬ ‫شرحه‪ :‬پاره ای ا گوش ‪ .‬شرحه شرحه‪ :‬قطعه قطعه‬
‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬
 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫چانههزر َههی فتهها‬ ‫عشههس اسهه‬ ‫وشهه‬ ‫چانههزر نههی فُتهها‬ ‫عشههس اسهه‬ ‫رههه‬
‫‪14‬‬
‫پهههر ه ههههای ههها ریهههز‬ ‫پهههر ه ههههای‬ ‫نههی حریههف هههر چههه ا یههاری خریههز‬
‫شههتاقی چههه یههز‬ ‫هها‬ ‫همچههو نههی‬ ‫همچو نهی ههری هریهاقی چهه یهز؟‬
‫قصههه هههای عشههس جنههوع ههی چنههز‬ ‫نههی حههزیه راه پردههوع ههی چنههز‬
‫ههر خههاع را شههتری ههز گههوو نی هه‬ ‫شرم ای هوو هز خهی ههوو نی ه‬
‫هههاع را پهههر نکهههر ی ا شهههکر‬ ‫نهههی‬ ‫گهههر نگهههو ی نالهههۀ نهههی را ثمهههر‬
‫ر ههههها خهههها سههههو ها همههههراه شههههز‬ ‫ر غهههی ههها ر هههها خیگهههاه شهههز‬
‫هههو خمههاع ای رنکههه ههوع هههو پههار نی ه‬ ‫گههو ر خههار نی ه‬ ‫ر ههها گههر رف ه‬

‫م پر ه ریزع یعنی‬ ‫ر‬ ‫قام‬ ‫پر ه‪ :‬ا ل؛ خه عنی رهنگ‬ ‫ای سموم‪ /‬پردوع‪ :‬راه عشس‬ ‫هریا ‪ :‬پا هرگ‬
‫فاو چر ع اسرار رسوا چر ع‪.‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫‪15‬‬
‫سیر فل‬

‫هی ر یهی عهزم هماشها چراسه ؟‬ ‫ا خهه فله‬ ‫راسه‬ ‫پ‬ ‫هر نتس ر ا عشس ی رسز ا‬
‫خهها همانجهها ر یههی ملههه چههه رع شه ر اس ه‬ ‫خهو ه ایهی‬ ‫خهو ه ایهیگ یهار َلنه‬ ‫ا خه فل‬
‫ههرا نگهه ریی نههزل هها چگریاسهه‬ ‫یهه‬ ‫افهز ع ههریی‬ ‫َلنه‬ ‫خرههریی‬ ‫فله‬ ‫دو‬
‫هه اسه ؟‬ ‫ر زی ؟ خار چنیز ایه‬ ‫خر ه فر‬ ‫گههوهر پههار ا چجهها! عههالی دههار ا چجهها!‬

‫چگریا‪ :‬عظم گ عرو چگریایی دزا‬ ‫ل ‪ :‬فرشتهگ الیکه‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫فردوسی‪:‬‬
‫ابوالقاسم منصور بن حسن‪ ،‬حَماسه سرای بزرگ ایران‪ ،‬استاد بی همتای شعر پارسی و از حماسه سرایان بزرگ جهان است‪ .‬اثر‬ ‫‪16‬‬
‫جاویدان او شاهنامه در حدود پنجاه هزار بیت دارد‪ .‬این منظومه در بحر متقارب در شرح تاریخ از قدیم ترین عهد تا حمله عرب‬
‫در قرن هفتم میالدی که شامل بخش های اساطیری‪ ،‬داستانی و تاریخی است‪.‬‬

‫شعر خاقان‬
‫زمیییین دیییید جن یییان نیییو درییییای نییییل‬
‫بیییه ننییین انیییدر از نیییرم شییییران کمنییید‬
‫کییییه گفتییییارب ایییییران بدانیییید درسییییت‬
‫بگیییویش کیییه تنیییدی مدییین در ن یییرد‬
‫کیییییه آتیییییش همانیییییا ندانییییید از آب‬
‫بیییید آورد ازییییین رزم بییییر خوی ییییتن‬
‫همییییان آشییییتی بهتییییر آمیییید ز جنیییین‬
‫زبیییان پیییر ز گفتیییار و دل پیییر شیییدن‬
‫نیییو نامیییت برآمییید کنیییون کیییام جیییوی‬
‫ز کییییارب گذشییییته بییییه دل هییییی کییییین‬
‫نگیییه کیییرد خاقیییان از آن پ یییت پییییل‬
‫یدیییی پییییل بیییر پ یییت کیییوهی بلنییید‬
‫یدییییی نامییییداری ز ل ییییدر بجسییییت‬
‫بییییدو گفییییت رو پیییییش آن شیییییرمرد‬
‫یدیییییی شیییییهریار اسیییییت افراسییییییاب‬
‫جهییییانی بییییرین گونییییه کییییرد انجمیییین‬
‫کسییی نیسییت بییی آز و بییی نییام و ننیین‬
‫فرسییییییتاده آمیییییید بییییییر پیلییییییتن‬
‫بییییدو گفییییت کییییای مهتییییر نییییامجوی‬
‫نیییییداری همانیییییا ز خاقیییییان نیییییین‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

‫کیییه اکنیییون سیییآه را سیییر آمییید ن یییرد‬
‫بیییه نزدییییا مییین بایییید و تخیییت عیییا‬
‫نییه باییید کنییون البییه و گفییت و گیییوی‬
‫شییییتاب سییییآاه از درنیییین میییین اسییییت‬
‫مگیییییر کیییییز فرومایگیییییان دانیییییدم‬
‫همیییان پییییل بیییا تخیییت عیییاجش مراسیییت‬
‫بییییه دشییییت آهییییوی ناگرفتییییه مییی خش‬
‫نو خاقیان کیه بیا تیا و گین اسیت و گیاه‬
‫کیییییه پییییییروز برگیییییردد از کیییییارزار‬
‫میییینم گفییییت شیییییراو ن تییییا بخییییش‬
‫نیییه روز فسیییوس اسیییت و هنگیییام پنییید‬
‫نیییو شییییر ییییان دسیییت بنییید میییرا‬
‫ز جییییان نیییییز بیییییزار خواهیییید شییییدن‬
‫سییییران سییییواران همییییی کییییرد بنیییید‬
‫سیییر شیییهریار انیییدر آمییید بیییه بنییید‬
‫ب سیییییتند بیییییازوی خاقیییییان نیییییین‬
‫گهیییی بیییر فیییراز و گهیییی بیییر ن ییییب‬
‫دکتر اصغری مهر‬
‫نیییییو او بیییییازگردد تیییییو زو بیییییازگرد‬
‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫ننیییین داد پاسیییخ کیییه پییییالن و تیییا‬
‫بیییییه تیییییارا اییییییران نهادیییییید روی‬ ‫‪17‬‬
‫نییو دانیید کییه ل ییدر بییه ننیین میین اسییت‬
‫بیییییه خیییییواهش همیییییی بازگردانیییییدم‬
‫ب خ یییم سیییرو طیییوم و تیییاجش مراسیییت‬
‫فرسییییتاده گفییییت ای خداونیییید رَخییییش‬
‫همیییه دشیییت مردسیییت و پییییل و سیییآاه‬
‫کییه دانیید کییه خییود نییون بییود روزگییاه‬
‫نیییو ب ییینید رسیییتم برانگیخیییت رخیییش‬
‫تیییینم زورمنیییید و بییییه بییییازور کمنیییید‬
‫نییییو خاقییییان نینییییی کمنیییید مییییرا‬
‫ب ینییییید گرفتیییییار خواهییییید شیییییدن‬
‫بینیییییییداخت آن تابیییییییداده کمنییییییید‬
‫نیییو از دسیییت رسیییتم رهیییا شییید کمنییید‬
‫ز پییییییل انییییید آورد و زد بیییییر زمیییییین‬
‫ننییییین اسییییت رسییییم سییییرای فریییییب‬
‫‪12/10/2022‬‬
 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫قصیده‪ :‬شعری است از حیث مراعات قافیه در مصراع اول و سایر ابیات‪ ،‬مانند غزل؛ اما بلندتر از آن که گاهی شمارۀ‬
‫ابیاتش از ‪ 150‬بیت هم می گذرد‪ .‬این نوع شعر را بدان س ب قصیده نامند که در ساختن آن «قصدی» معین منظور می‬
‫شود‪.‬‬ ‫‪18‬‬
‫در تمام آن‪ ،‬از موضوعی واحد که موعظه و حدمت و وعظ و مدح و مسائل اجتماعی و سیاسی و مانند اینهاست‪ ،‬سخن‬
‫می رود‪ .‬قصیده اغلب با توصیف ط یعت و تغزل آغاز می شود ولی این قاعده عمومیت ندارد‪ .‬گاهی همان مضامی ن غزل‬
‫در قالب قصیده می سرایند‪ .‬از قصیده سرایان معروف‪ :‬فرخی سیستانی‪ ،‬عنصری‪ ،‬ناصر خسرو ق ادیانی‪ ،‬ملا ال عرای بهار‪.‬‬

‫طرح گرافیکی قصیزه‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫ناصر خسرو‪:‬‬
‫شاعر معروف قرن پنجم هجری است‪ .‬از مردم قُ ادیان بلخ است‪ .‬او پس از مسافرت به مده و قاهره از خلیفۀ فاطمی‬
‫مذهب اسماعیلی پذیرفته و به ریاست اسماعیلیان خراسان برگزیده شده بود‪ .‬لقب «حجت زمین خراسان» داشت‪ .‬آثار‬ ‫‪19‬‬
‫او سفرنامه ی زادالمسافرین ی وجه دین ی گ ایش و رهایش ی دیوان شعر‪.‬‬
‫میوه دانش‬
‫بیییرون کییین ز سیییر بیییاد خییییره سیییری را‬ ‫ندییییوهش مدیییین نییییرر نیلییییوفری را‬
‫ن ییییاید ز دانییییا ندییییوهش بییییری را‬ ‫بییییری دان ز افعییییال نییییررب بییییرین را‬
‫جهیییان میییر جفیییا را تیییو میییر صیییابری را‬ ‫همییی تییا کنیید پی ییه عییادت هییم کیین‬
‫میییدار از فلیییا ن یییم نییییا اختیییری را‬ ‫نییو تییو خییود کنییی اختییر خییویش را بیید‬
‫بیییه افعیییال ماننیییده شیییو میییر پیییری را‬ ‫بییه نهییره شییدن نییون پَییری کییی تییوانی‬
‫بییییه عَیمییییوم ماننییییده اللییییۀ طییییری را‬ ‫ندییییدی بیییه نیییوروز گ یییته بیییه صیییحرا‬
‫نیییییرا زو نآیییییذرفت صیییییورتگری را‬ ‫اگییر اللییه پییر نییور شیید نییون سییتاره‬
‫همیییییی برنگییییییری ندومحضیییییری را‬ ‫تییو بییا هییوو و رای از ندومحضییران نییون‬
‫ییییییییییییییییییییییییییییییییییییی‬ ‫ییییییییییییییییییییییییییییییییییییی‬
‫*نیا اختری‪ :‬خوش ختی‪* /‬ماننده‪ :‬ش یه ‪* /‬عَیموم‪ :‬سیتاره‬ ‫*ندوهش‪ :‬سرزنش ‪* /‬بَری‪ :‬پاک از نیزی‬
‫ای کونا و روشین و سیرر رنین در جانیب راسیت‬ ‫*برین‪ :‬بلند‪ ،‬باالیی ‪* /‬ن م داشتن‪ :‬انتظار داشتن‬
‫کهد ان ‪* /‬طری‪ :‬تر و تازه‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬


‫ز بیییس سییییم و زر تیییا اسیییدندری را‬
‫حدایییییت کنیییید کلییییۀ قیصییییری را‬
‫ازیییییرا کییییه بگزییییید مسییییتد ری را‬
‫نجویییید سیییرب تیییو همیییی سیییروری را‬
‫سییزا خییود همییین اسییت مییر بییی بییری را‬
‫بییییه زیییییر آوری نییییرر نیلییییوفری را‬
‫ییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی‬
‫* صورتگری‪ :‬نقاشی ‪* /‬کله‪ :‬پرده ای که همچون خانیه‬
‫ترتیب دهند و عروس را در میان آن آرایش کنند‪.‬‬
‫*سآیدار‪ :‬نوعی درخت بلند و بی بر که پوست و پ یت‬
‫برگ های آن سآید است‪.‬‬
‫دکتر اصغری مهر‬
‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫نگییه کیین کییه مانیید همییی نییرگس تییو‬ ‫‪20‬‬
‫درخیییت تُیییرن از بیییر و بیییرگ رنگیییین‬
‫سیییآیدار ماندسیییت بیییی هیییی نییییزی‬
‫اگییییر تییییو ز آمییییوختن سییییر بتییییابی‬
‫بسیییوزند نیییوب درختیییان بیییی بیییر‬
‫درخیییت تیییو گیییر بیییار دانیییش بگییییرد‬
‫ییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی‬
‫* ازیراکه‪ :‬زیرا که ‪ * /‬مستد ر‪ :‬متد ر و مغرور و گردن‬
‫کش ‪ */‬مستد ری‪ :‬تد ر و گردن ک ی‬
‫*بی بر‪ :‬بی حاصل‪ ،‬بی ثمر ‪* /‬بار‪ :‬ثمر و میوه‬
‫‪12/10/2022‬‬
 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫ترجیع بند‪:‬‬
‫مجموع نند بند یا رشته شعر را که هر کدام از آنها جداگانه دارای یا قافیه باشند و در آخر هر بندی یا‬ ‫‪21‬‬
‫بیت با قافیۀ جداگانه تدرار شود‪« ،‬ترجیع بند» گویند‪ .‬بیت مزبور «بند ترجیع» یا «بند گردان» نام دارد‪ .‬یدی از‬
‫معروف ترین این قالب ها ترجیع بند هاتف اصفهانی شاعر قرن ‪ 12‬است‪.‬‬
‫دوو رفتم به کوی باده فروو‬ ‫ای فدای تو هم دل و هم جان‬
‫ز آتش ع ق دل به جوو و خروو‬ ‫وی نثار رهت هم این و هم آن‬
‫مجلسی نغز دیدم و روشن‬ ‫دل فدای تو‪ ،‬نون تویی دل ر‬
‫میر آن بزم پیر باده فروو‪...‬‬ ‫جان نثار تو‪ ،‬نون تویی جانان‪...‬‬
‫که یدی هست و هی نیست جز او‬ ‫که یدی هست و هی نیست جز او‬
‫وحده الاله اال هو‬ ‫وحده الاله اال هو‬
‫ن م دل باز کن که جان بینی‬ ‫ز تو ای دوست نگسلم پیوند‬
‫آنچه نادیدنی است آن بینی‬ ‫ور به تیغم برند بند از بند‬
‫گر به اقلیم ع ق روی آری‬ ‫الحق ارزان بود ز ما صد جان‬
‫همه آفام گلستان بینی‪...‬‬ ‫وز دهان تو نیم شدرخند‪...‬‬
‫که یدی هست و هی نیست جز او‬ ‫که یدی هست و هی نیست جز او‬
‫وحده الاله اال هو‬ ‫وحده الاله اال هو‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫ترکیب بند‪:‬‬
‫شعری است مانند ترجیع بند یعنی نند بند شعر که با بیتی از هر بند‪ ،‬از یددیگر جدا می شوند؛ با این‬ ‫‪22‬‬
‫تفاوت که بیت مزبور‪ ،‬در ترکیب بند تدرار نمی شود و هر کدام قافیه ای جداگانه دارد‪ .‬ترکیب بند وح ی‬
‫بافقی قرن ‪ 10‬و کمال الدین اسماعیل قرن ‪.7‬‬

‫نرگس غمزه زنش این همه بیمار نداشت‬
‫سن ل پر شدنش هی گرفتار نداشت‬
‫این همه م تری و گرمی بازار نداشت‬
‫یوسفی بود ولی هی خریدار نداشت‬
‫اول آن کس که خریدار شدو من بودم‬
‫باعث گرمی بازار شدو من بودم‬
‫ع ق من شد س ب خوبی و رعنایی او‬
‫داد رسوایی من شهرت زی ایی او‬
‫بس که دادم همه جا شرح دالرایی او‬
‫شهر پر گ ت ز غوغای تماشایی او‬
‫این زمان عاشق سرگ ته فراوان دارد‬
‫کی سر برگ من بی سر و سامان دارد؟‬
‫دوستان شرح پری انی من گوو کنید‬
‫داستان غم پنهانی من گوو کنید‬
‫قصۀ بی سر و سامانی من گوو کنید‬
‫گفت و گوی من و حیرانی من گوو کنید‬
‫شرح این آتش جان سوز نگفتن تا کی؟‬
‫سوختم سوختم این راز نهفتن تا کی؟‬
‫روزگاری من و دل ساکن کویی بودیم‬
‫ساکن کوی بت عربدهجویی بودیم‬
‫عقل و دین باخته ‪ ،‬دیوانۀ رویی بودیم‬
‫بستۀ سلسلۀ سلسله مویی بودیم‬
‫کس در آن سلسله غیر از من و دل‪ ،‬بند ن ود‬
‫یا گرفتار از این جمله که هستند ن ود‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫سنایی‪:‬‬
‫شاعر و عارف بلندمرت ه شعر فارسی است‪ .‬در اواسط قرن پنجم در غزنین به دنیا آمد‪ .‬در آغاز‬ ‫‪23‬‬
‫جوانی شاعر دربار مسعودبن ابراهیم غزنوی بود‪ .‬او بعد از سفر خراسان و مالقات با م ایخ‬
‫تصوف به زهد و تأمل در حقایق عرفانی روی آورد‪ .‬آثار معروف او ع ارتند از‪ :‬حدیقه الحقیقه‪،‬‬
‫کارنامۀ بلخ‪ ،‬سیرالع اد‪ ،‬طریق التحقیق‪.‬‬

‫شعر سرای حوادث‬

‫خیزییید و سییوی عییالمب عُلییوی سییفر کنییید‬
‫نییون مییرب برپرییید و مَقییر بییر قمییر کنییید‬
‫جییان را ه ییا کنییید و خییرد را هَییدَر کنییید‬
‫وآنگییه شییما حییدیث تیین مختصییر کنییید‬
‫دلتییان دهیید کییه بنییدگیب سییم خییر کنییید‬
‫هییر روز شییاهراه دگییر شییور و شییر کنییید‬
‫یییا لحظییه قصیید بسییتن اییین پیین در کنییید‬
‫ای قییوم ازییین سییرای حییوادث گییذر کنییید‬
‫یدسییر بییه پییای هممییت ازییین دامگییاه دیییو‬
‫تییا کییی ز بهییرب تربیییت جسییمب تیییره روی‬
‫جیییانی کمیییال یافتیییه در پیییردۀ شیییما‬
‫عیسییی ن سییته پیییش شییما و آنگییه از هییوس‬
‫تا کی م ام و کام و لیب و ن یم و گیوو را‬
‫بییر بییامب هفتمییین فلییا بَییر شییوید اگییر‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬


‫آن را همییی ز حییرا نییرا تییا سییر کنییید‬
‫خود را بسانب جَزع و صدف کیور و کیر کنیید‬
‫تییا کییی ننییین نییو اه یلب سَییقر مسییتقر کنییید‬
‫وامانییدگانب حییرا و حسیید ار خ ییر کنییید‬
‫اییین خییاک را بییه مرت ییه یییاقوت و زر کنییید‬
‫ای زنییده زادگییان سییر ازییین خییاک برکنییید‬
‫ییییییییییییییییییییییییییییییییییییی‬
‫* حضرت‪ :‬پی گاه‪ ،‬حضور‪ ،‬محضر‪ .‬به معنی پایتخت‬
‫هم آمده است‪.‬‬
‫* پذیرا‪ :‬قابل‪ ،‬ق ول کننده‪ ،‬پذیرنده‬
‫* جَزع‪ :‬مهره ای که در سآیدی و سیاهی به ن م‬
‫ماند‪.‬‬
‫* سقر‪ :‬دوزر‬
‫* مستقر‪ :‬قرارگاه‪ ،‬محل استقرار‬
‫* دمیدن‪ :‬طلوع کردن‪ ،‬برآمدن آفتاب‬
‫* برکردن‪ :‬بلند کردن‪ ،‬برآوردن‬
‫دکتر اصغری مهر‬
‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫مییالی کییه پایمییال عزیییزان حضییرت اسییت‬
‫خواهیییید تیییا شیییوید پیییذیرای درم لطیییف‬ ‫‪24‬‬
‫از روح هییای پییاک درییین تییوده هییای خییاک‬
‫از حییال آن سییرای جییالل از زبییان حییال‬
‫ور نییییه ز آسییییمان خییییرد آفتییییاب وار‬
‫دیریسییت تییا سییآیدۀ مح ییر همییی دَمَیید‬
‫ییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی‬
‫* علوی‪ :‬برین‪ ،‬باالیی‬
‫* ه ا کردن‪ :‬نانیز کردن‪ * ،‬ه ا‪ :‬غ ار‪ ،‬گرد ریزهیایی‬
‫که از روزن‪ ،‬در نور آفتاب دیده می شود‪.‬‬
‫* هدر کردن‪ :‬بر باد دادن‪ ،‬باطل کردن‬
‫* بر شدن‪ :‬باال رفتن‬
‫* پن در‪ :‬مراد حواس پنجگانه است کیه بیه منزلیۀ‬
‫درهایی است که از جسم آدمی بیه خیار عیالم راه‬
‫دارد‪.‬‬
‫‪12/10/2022‬‬
 ‫نظامی‪:‬‬

‫خانم دکتراصغری مهر‬

‫نظامی گنجه ای‪ ،‬استاد بزرگ در داستان سرایی و یدی از ستون های شعر پارسی است‪ .‬زندگی او‬
‫بی تر در زادگاهش گنجه سآری شده است‪ .‬او از میان سالطین با اتابدان آذربایجان و پادشاهان‬ ‫‪25‬‬
‫محلی ارزنگان و شروان مراغه و اتابدان موصل رابطه داشت‪ .‬آثار او ع ارتند از‪ :‬مخزن االسرار‪،‬‬
‫خسرو و شیرین‪ ،‬لیلی و مجنون‪ ،‬هفت پیدر‪ ،‬اسدندرنامه شامل اق ال نامه و شرف نامه و دیوان قصاید‬
‫و غزلیات‪.‬‬
‫خداوندی‬
‫خنیییده زنییید نیییون نگیییرد روی تیییو‬ ‫مَییه کییه شییود کاسییته نییون مییوی تییو‬
‫غصییییه مخییییور بنییییدۀ عییییالم نییییه ای‬ ‫عییالم خییوو خییور کییه ز کییس کییم نییه ای‬
‫وز همییه نییون بییاد تهییی دسییت بییاو‬ ‫بییا همییه نییون خییاک زمییین پسییت بییاو‬
‫گیییییرد بیییییود خیییییاک برانگیختیییییه‬ ‫خییییاک تهییییی بییییه نییییه در آمیختییییه‬
‫اینییییییت جداگانییییییه خداونییییییدییی‬ ‫دل بیییه خیییدا بیییر نیییه و خرسیییندیی‬
‫یییییییییییییییییییییییییییییییییی‬ ‫ییییییییییییییییییییییییییییییییییی‬
‫* مخزن االسرار‪ :‬نام منظومه ای در بیست‬ ‫*ارزنگان‪ :‬از شهرهای ارمنستان قدیم نزدیا‬
‫مقاله‬ ‫ارزن الروم‬
‫* خرسندی‪ :‬قناعت‬
‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

‫تیییا ز تیییو خ ییینود شیییود کردگیییار‬
‫رنییی خیییود و راحیییت ییییاران طلیییب‬
‫تییییات رسییییانند بییییه فرمییییان دهییییی‬
‫نییون مییه و خورشییید جییوانمرد بییاو‬
‫نیدییییی او روی بییییدو بییییاز کییییرد‬
‫هسییت بییه نیدییی و بییدی حییق شییناس‬
‫(مخزن االسرار)‬
‫دکتر اصغری مهر‬
‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫عمیییر بیییه خ ییینودی دل هیییا گیییذار‬
‫سیییییایۀ خورشیدسیییییواران طلیییییب‬ ‫‪26‬‬
‫درد سییییتانی کیییین و درمییییان دهییییی‬
‫گییرم شییو از مهییر و ز کییین سییرد بییاو‬
‫هییر کییه بییه نیدییی عمییل آغییاز کییرد‬
‫گن ییییید گردنیییییده ز روی قییییییاس‬
‫‪12/10/2022‬‬
 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫هنر‬
‫‪27‬‬

‫درگ ییییایی کنییییی نییییه دربنییییدی‬ ‫هنیییییر آمیییییوز کیییییز هنرمنیییییدی‬

‫در بییییرآرد ز آب و لعییییل از سیییینن‬ ‫هیییر کیییه ز آمیییوختن نیییدارد ننییین‬
‫ننییییین دارد ز دانیییییش آمیییییوزی‬ ‫وآندیییییه دانیییییش ن اشیییییدو روزی‬
‫کیییه شییید از کیییاهلی سیییفال فیییروو‬ ‫ای بسییییا تیزط ییییع کاهییییل کییییوو‬
‫گ ییت قاضییی القضییات هفییت اقلیییم‬ ‫و ای بسییییا کییییوردل کییییه از تعلیییییم‬

‫(هفت پیدر)‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫عطار‪:‬‬
‫شاعر و عارف م هور ایران در قرن ش م و آغاز قرن هفتم است‪ .‬شغل عطاری را از پدر خود به‬
‫ارث‬ ‫‪28‬‬
‫برده بود‪ .‬او بعداً بر اثر تغییر حال در سلا صوفیان و عارفان درآمد و در خدمت مجدالدین‬
‫بغدادی‪،‬‬
‫شاگرد نجم الدین ک ری به کسب مقامات عرفانی پرداخت‪ .‬آرامگاه او در نی ابود است‪.‬‬
‫آثار عطار ع ارتند از‪ :‬منطق الطیر‪ ،‬اسرارنامه‪ ،‬الهی نامه‪ ،‬مصی ت نامه‪ ،‬دیوان قصاید و غزلیات‪،‬‬
‫مختارنامه(رباعیات)‬
‫سفر آخرین‬
‫حدیمییی بییر سییر خییاکش ننییین گفییت‬ ‫نییو اسییدندر بییه زاری در زمییین خفییت‬
‫ولیییدن نییه ننییین کییاین بییار کییردی‬ ‫کیییه شیییاها تیییو سیییفر بسییییار کیییردی‬
‫نییرا مییی آمییدی نییون مییی شییدی تییو‬ ‫نییرا نییون مییی شییدی مییی آمییدی تییو‬
‫نییه آگییه تییا نییه آنجییا مییی فرسییتی‬ ‫نییه از هییی آگهییی اینجییا کییه هسییتی‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫دیوانه در گورستان‬ ‫‪29‬‬

‫ده جنییییازه پی ییییش آوردنیییید بیییییش‬
‫مییرده یییی دیگییر رسییید از پییی فییراز‬
‫تیییا یدیییی بردنییید دیگیییر دررسیییید‬
‫ننییید بایییید کیییرد کاریسیییت ایییین دراز‬
‫جملیییه را بایییید کنیییون تیییدبیر کیییرد‬
‫بیییر همیییه تد ییییر بایییید کیییرد راسیییت‬
‫شیید بییه گورسییتان یدییی دیوانییه کیییش‬
‫تییا کییه بییر یییا مییرده کردنییدی نمییاز‬
‫هیییر زمیییانی میییرده ییییی دیگیییر رسیییید‬
‫میییرد مجنیییون گفیییت بیییر میییرده نمیییاز‬
‫کییی تییوان بییر یییا بییه یییا تد یییر کییرد‬
‫هییر نییه در هییر دو جهییان دون خداسییت‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫سعدی‪:‬‬

‫خانم دکتراصغری مهر‬

‫م رف الدین مصلح یا م رف الدین بن مصلح الدین سعدی شیرازی در اوایل قرن هفتم هجری‬
‫(اوایل قرن سیزدهم میالدی) در خانواده ای از عالمان دین در شیراز والدت یافت‪ .‬در جوانی به‬ ‫‪30‬‬
‫بغداد رفت‪.‬‬
‫در مدرسۀ نظامیه که خاا شافعیان بود به تحصیل علوم ادبی و دینی پرداخت‪ .‬سآس به عرام وشام‬
‫و حجاز سفر کرد‪ .‬در اواسط قرن هفتم در دوره حدومت اتابا سلغری ابوبدر بن سعد زنگی به‬
‫شیراز بازگ ت‪ .‬در سال ‪ 655‬کتاب بوستان را به نظم نگاشت‪ .‬در سال ‪ 656‬کتاب گلستان را در‬
‫مواعظ و حدم‬
‫به نثر مزیمن به قطعات اشعار دل انگیز به نام شاهزاده سعد بن ابوبدر تالیف کرد و به او تقدیم نمود‪.‬‬
‫آرامگاه او در شیراز و در خانقاه خود اوست‪.‬‬
‫شعر موعظه‬
‫مگیییییر ایییییین پییییین روزه درییییییابی‬ ‫ای کییییه پنجییییاه رفییییت و در خییییوابی‬
‫شییییرم بییییادت کییییه قطییییرۀ آبییییی‬ ‫تییا کییی اییین بییاد ک ییر و آتییش خ ییم‬
‫شیییییخ بییییودی و همچنییییان شییییابی‬ ‫کهییییل گ ییییتی و همچنییییان طفلییییی‬
‫میییییی رود تییییییر نیییییرر پرتیییییابی‬ ‫تییو بییه بییازی ن سییته و ز نیی و راسییت‬
‫ییییییییییییییییییییییییییییییییی‬ ‫یییییییییییییییییییییییییییییییییی‬
‫* شابی‪ :‬جوان‬ ‫*کهل‪ :‬میانسال‬
‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

‫نن ییییییییند اجیییییییل ز قصمیییییییابی‬
‫خانیییییه ییییییی در ممیییییر سییییییالبی‬
‫ور بییییه قییییومت عییییدیلب سییییهرابی‬
‫نتیییییوانی کیییییه پنجیییییه برتیییییابی‬
‫گییییل بریییییزد بییییه وقییییت سیییییرابی‬
‫نیییییه سیییییزاوار ک یییییر و اعجیییییاب‬
‫ای کییییه سییییر در کنییییار اح ییییابی‬
‫ای کیییییه در خوابگیییییاه سییییینجابی‬
‫تیییو مگیییر میییرده ییییی نیییه در خیییوابی‬
‫بییییر سییییر مییییا سییییآهر دوالبییییی‬
‫کیییه تیییو لیییرزان بیییر او نیییو سییییمابی‬
‫کیییه تیییو پیچیییان بیییر او نیییو ل البیییی‬
‫ت یییینه بییییر زهییییر همچییییو جالبییییی‬
‫یییییییییییییییییییییییییییییییییی‬
‫* م دا‪ :‬آغاز‪ ،‬محل پیدایش* مرجعت‪:‬محل بازگ ت‬
‫دکتر اصغری مهر‬
‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫تیییا دریییین گلیییه گوسیییفندی هسیییت‬
‫تییییو نراغییییی نهییییاده در ره بییییاد‬ ‫‪31‬‬
‫گیییر بیییه نعمیییت شیییریا قیییارونی‬
‫ملیییا المیییوت را بیییه حیلیییه و فییین‬
‫منتهییییای کمییییال نقصییییان اسییییت‬
‫تییو کییه م ییدا و مرجعییت اییین اسییت‬
‫خ یییییت بیییییالین گیییییور ییییییاد آور‬
‫خفتنیییت زییییر خیییاک خواهییید بیییود‬
‫بانیییین ط لییییت نمییییی کنیییید بیییییدار‬
‫بیییس بگردیییید و بیییس بخواهییید گ یییت‬
‫بییس خالیییق فریفتییه اسییت اییین سیییم‬
‫بییس جهییان دییید اییین درخییت کهیین‬
‫ایییین مریییید هیییوای نفیییس حیییری‬
‫ییییییییییییییییییییییییییییییییییی‬
‫* عدیل‪ :‬همانند‪ ،‬برابر‬ ‫* ممر‪:‬گذرگاه‬
‫‪12/10/2022‬‬

‫کییییه تییییو در اصییییل گییییوهر نییییابی‬
‫کییییه عجییییب در میییییان غرقییییابی‬
‫جیییییز بیییییه مسیییییتغفری و اومابیییییی‬
‫اجییییزم بییییی نصیییییب ازییییین بییییابی‬
‫کیییه بیییه ییییا روح در دو محرابییییی‬
‫نییون تییو در نفییس خییود نمییی یییابی‬
‫در تدییییییاپوی عیییییییب اصییییییحابی‬
‫یییییییییییییییییییییییییییییییییی‬
‫* جالبی‪ :‬گالب‪ ،‬شربت‬
‫* اومابی‪ :‬توبۀ نیدو کردن‬
‫دکتر اصغری مهر‬
‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫قیمییییت خوی ییییتن خسیییییس مدیییین‬
‫دسییت و پییایی بییزن بییه نییاره و جهیید‬ ‫‪32‬‬
‫بییییه در بییییی نیییییاز نتییییوان رفییییت‬
‫تیییو در خلیییق میییی زنیییی همیییه وقیییت‬
‫کیییی دعیییای تیییو مسیییتجاب شیییود‬
‫سییییعدیا راسییییتی ز خلییییق مجییییوی‬
‫بیییا همیییه عییییب خوی یییتن شیییب و روز‬
‫یییییییییییییییییییییییییییییییییی‬
‫* دوالبی‪ :‬گردان‪ ،‬دَومار‬
‫* سیمابی‪ :‬جیوه‬
‫* ل البی‪ :‬عَ قه‪ ،‬پیچا‬
‫‪12/10/2022‬‬

‫دل سودایی‬
‫بی خوی تنم کردی بیوی گیل و ریحیان هیا‬
‫تییا یییاد تییو افتییادم از یییاد برفییت آنهییا‬
‫وی شورتو در سرها وی سر تو در جیان هیا‬
‫بعد از تو روا باشید نقی همیه پیمیان هیا‬
‫کوتییه نظییری باشیید رفییتن بییه گلسییتان هییا‬
‫باید که فرو شوید دست از همیه درمیان هیا‬
‫نون ع ق حرم باشد سهل است بیابیان هیا‬
‫مییا نیییز یدییی باشیییم از جملییۀ قربییان هییا‬
‫باید که سیآر باشید پییش همیه پیدیان هیا‬
‫می گویم و بعد از من گوینید بیه دوران هیا‬
‫یییییییییییییییییییییییییییییییی‬
‫* شاید‪ :‬شایسته است‪ ،‬رواست‬
‫* کیش‪ :‬تیردان‬
‫دکتر اصغری مهر‬
‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫‪33‬‬
‫وقتی دل سودایی میی رفیت بیه بسیتان هیا‬
‫گه نعره زدی بل یل گیه جامیه درییدی گیل‬
‫ای مهر تو در دل ها وی مهر تو بیر لیب هیا‬
‫تییا عهیید تییو دربسییتم عهیید همییه ب دسییتم‬
‫تییا خییار غییم ع ییقت آویختییه در دامیین‬
‫آن را کییه ننییین دردی از پییای درانییدازد‬
‫گییر در طل ییت رنجییی مییا برسیید شییاید‬
‫هر تیر که در کیش است گر بر دل ریش آیید‬
‫هییر کییو نظییری دارد بییا یییار کمییان ابییرو‬
‫گویند مگو سعدی نندین سیخن از ع یقش‬
‫یییییییییییییییییییییییییییییییییی‬
‫* سودایی‪ :‬دیوانه‪ ،‬عاشق‬
‫* نق ‪ :‬شدستن‬
‫‪12/10/2022‬‬
 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫جامی‪:‬‬
‫‪34‬‬
‫م هورترین شاعر دورۀ تیموریان و بزرگ ترین شاعر م هور بعد از حافظ است‪.‬‬
‫جامی در خرجبرد جام (خراسان) به دنیا آمد‪ .‬در هرات و سمرقند به تحصیل علوم‬
‫ادبی و دینی و عرفان پرداخت‪ .‬جامی پس از رسیدن به مرت ۀ ارشاد در سلا‬
‫روسای طریقۀ نق ندیه درآمد و بعد از وفات سعدالدین کاشغری خالفت‬
‫نق ندیان بدو تعلق گرفت‪ .‬او با سالطین بزرگ ارت اط داشت و به سلطان حسین‬
‫بایقرا تقرب یافته بود‪ .‬آثار جامی ع ارتند از‪ :‬نفحات االنس‪ ،‬هفت اورنن‪ ،‬تحفه‬
‫االحرار‪ ،‬س حه االبرار‪ ،‬بهارستان‪ ،‬سالمان و ابسال‪ ،‬یوسف و زلیخا‪ ،‬لیلی و مجنون‪.‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫خرسند‬

‫پشهههتۀ دهههار همهههی خهههر خهههه پشه ه‬ ‫پیهههری خههها لهههس رشههه‬ ‫دهههارچ‬ ‫‪35‬‬
‫هههر قههزم انههۀ شههکری ههی چاشهه‬ ‫لنهههگ لنگهههاع قهههز ی خر هههی اشههه‬
‫ی نوا نههههههزۀ ل هههههههای نن ننههههههز‬ ‫هههرخ خلنهههز‬ ‫چهههای فرا نهههزۀ ایههه‬
‫هههه عزیهههزی چهههه نکهههر ی خههها ه ه ؟‬ ‫َیههههب نظههههر ههههها ا هه ه‬ ‫چههههنی ا‬
‫هههههاوگ عهههزّ خههههه سههههرم خن هههها ی‬ ‫خههههه ردههههی خگشهههها ی‬ ‫لهههه‬ ‫رگ‬
‫سههههتت‬ ‫گههههوهر شههههکرگ عطایهههه‬ ‫گتهههت‬ ‫ثنایههه‬ ‫حهههز ههه نی ههه‬
‫ر‬ ‫گ پنههههزار همههههی رانههههز‬ ‫ردهههه‬ ‫نو ههههوانی خههههه ههههوانی غههههر ر‬

‫* َیب‪ :‬یقهگ گریگاع‬ ‫* درسنز‪ :‬قانعگ راضی‬

‫* ن نز‪ :‬انز هگی‬ ‫* لس‪ :‬ا ۀ ر یشاعگ لگاک پشمینه‬
‫* پشته‪ :‬چوله خارگ هل‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

‫گتهه ‪ :‬ای پیههرگ دنههرگف گشههته دمههوو‬ ‫خههههه گههههوو‬ ‫ر ههههز رع شههههکرگزاری‬ ‫‪36‬‬
‫عههه هزّ ا دهههههواری نشهههههنادته ای؟‬ ‫عمهههههر ر دارچشهههههی خادتهههههه ای‬
‫چهههه نهههیَی خهههر رگ ههههو خهههالی نهههه‬ ‫یهه خگههه‬ ‫پیههر گتتهها چههه ههه عههزّ‬
‫نهههاع رخهههی چهههه دهههورم رشههها ی‬ ‫خهههزه یههها شههها ی‬ ‫چهههای فهههالع اشهه‬
‫خههه د ههی ههوع هههو گرفتههار ن ههاد‬ ‫شُهههکر هلل چهههه هههرا دهههوار ن هههاد‬
‫خهههر ر شهههاه گهههزا خنهههزه نکهههر‬ ‫خههههه رَه حههههره شههههتاخنزه نکههههر‬

‫* خالی ‪ :‬خ ترگ خال‬ ‫ار هگاهی در شزه‬ ‫* درف گشته‪:‬‬

‫ع پایه‬ ‫* دس‪ :‬خی ار وگ‬ ‫* اش ‪ :‬صگشانه‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫صائب ت ریزی‪ :‬محمدعلی صائب ت ریزی‪ ،‬معروف به «صائ ا» از اعقاب مغربی ت ریزی است‪ .‬پدر او از تاجران‬
‫ت ریزی اصفهانی بود‪ .‬صائب بعد از تحصیالت و کسب فنون شاعری از حدیم رکنای کاشانی و حدیم شفائی مورد‬ ‫‪37‬‬
‫عالقۀ شاه ع اس قرار گرفت و بعد از نندی در عهد سلطنت شاه جهان به هندوستان رفت‪ .‬او بعد از مدتی به ایران‬
‫بازگ ت و سمَت ملا ال عرایی شاه ع اس ثانی را یافت‪ .‬صائب صاحب س ا هندی است‪ .‬او اسلوب معادله را‬
‫بیش از شاعران هم عصرو به کار برده است‪.‬‬

‫خواگ گران‬

‫چون خامه مَدّ زَخمِ من از استخوان گذشت‬
‫سرگرم عشت از سترِ عتا چم چ تان گذشت‬
‫صد حیف از آن حیات که در آشیان گذش‬
‫از زندگانی آنچه بته ختواگ گتران گذشت‬
‫چون موسم شباگ به ختواگ گتران گذشت‬
‫روزی که حرف عش مرا بتر زبتان گذشت‬
‫تیتتر شتتچاگ چتتون گتتذرد از ک تتانِ چتتر‬
‫هر رخ ت فستد دری از بیتو بتودت است‬
‫بتتی حاصتتگی نهتتر کتته شتت ار م م تتت م‬
‫صائو ز صبح شیو و ستراناام آن مرتر‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫ادبیات معاصر‪:‬‬
‫تحوالت ادبی جامعۀ ایران را از زمان امضای فرمان م روطیت تا به امروز ادبیات معاصر می گویند‪.‬‬
‫پی رفت صنعت ناپ موجب شد که‪:‬‬ ‫‪38‬‬
‫‪-1‬روزنامهنویسی گسترو یابد؛‬
‫‪-2‬ایرانیان با ادبیمات اروپایی آشنا شوند؛‬
‫‪ -3‬آثار اروپایی ترجمه و منت ر شود‪.‬‬
‫ضمناً تأسیس دارالفنون هم در دگرگونی ادبیمات مؤثر بوده است‪.‬‬
‫در شئون اجتماعی تحوملی ایجاد شد و در شعر و نثر هم اثر گذاشت ننان که نثرها ساده شد‪ .‬این‬
‫تحومالت بدین قرار است‪:‬‬
‫‪ -1‬زبان نثر به خالف گذشته ساده شد و مَثلها و اصطالحات قصمهها و زندگی مردم عادمی به‬
‫ادبیمات راه یافت‪.‬‬
‫‪ -2‬محتوای ادبیمات هم تغییر کرد‪ .‬واقعیمات زندگی‪ ،‬دردهای اجتماعی و سیاسی و افدار نو در شعر‬
‫و نثر وارد شد‪.‬‬
‫‪ -3‬کار تحقیقات علمی در زمینۀ ادبیمات و علوم نظری تحت تأثیر شرم شناسان ایجاد شد‪.‬‬
‫‪ -4‬طنز و لطیفههای انتقادی افزایش یافت و کسانی نون دهخدا این راه را هموار کردند‪.‬‬
‫‪ -5‬کلمات مترادف و خ ا و ناآشنا و تدلفات سخت از ادبیمات دور شد‪.‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

‫همراه با این تحومالت در نثر‪ ،‬در موضوع و س ا شعر فارسی هم تحومالتی ایجاد شد و مطال ی نون‬
‫آزادی‪ ،‬وطن‪ ،‬قانون‪ ،‬کارگران و ‪ ...‬در آن مطرح شد و با قیام م روطیمت همراه شد‪.‬‬ ‫‪39‬‬
‫ع قی‪ ،‬الهوتی‪ ،‬دهخدا‪ ،‬اشرفالدمین حسینی (نسیم شمال) و ایر میرزا کوشیدند تا راهی نو در شعر‬
‫بگ ایند‪ .‬بعد از آنها تقی رفعت‪ ،‬شمس کسمایی‪ ،‬جعفر خامنهای و الهوتی اشعاری فارب از تساوی‬
‫مصراعها و قافیهبندیهای معمول سرودند و سرانجام نیما یوشی با سرودن افسانه در ‪ 1301‬تحوملی‬
‫بزرگ ایجاد کرد و در ‪ 1316‬ققنوس را سرود که فارب از قید وزن‪ ،‬تخیمل و قافیه بود‪ .‬عصر شعر‬
‫نیمایی را به نهار دوره تقسیم کردهاند‪:‬‬
‫‪ -1‬دورۀ اومل از ‪ 1304‬تا ‪( 1320‬آغاز حدومت محممدرضا پهلوی)؛ شهرت نیما بود و جنن بر سر‬
‫شعر نو یا کهنه‪.‬‬
‫‪ -2‬دورۀ دوم از ‪ 1320‬تا ‪( 1332‬کودتای ‪ 28‬مرداد)؛ تأثیر نیما بر شاعران و انت ارات مجلات ادبی‪:‬‬
‫روزگار نو‪ ،‬پیام نو و مجلۀ سخن که محتوای آنها نقد و تحلیل و ناپ آثار بود‪ .‬اوملین کنگرۀ‬
‫نویسندگان که به نیما تمایل داشتند ت دیل شد و شعر منثور (سآید) پیدا شد‪.‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

‫‪ -3‬دورۀ سوم از ‪ 1332‬تا ‪( 1342‬قیام ‪ 15‬مرداد)؛ شعر نو عاشقانه (تغزلی) پیدا شد و زبان رمزگونه‪،‬‬
‫ادبیمات اجتماعی و حماسی پیدا شد که مورد پسند حدومت ن ود‪ .‬در این شعرها موضوعات غیراخالقی‬ ‫‪40‬‬
‫و بیارزو و یأس و ناامیدی مطرح میشد و افدار غیرمذه ی در شعر پیدا شد‪.‬‬
‫‪ -4‬دورۀ نهارم از ‪ 1342‬تا ‪( 1357‬انقالب اسالمی)؛ دورۀ کمال جریانهای ادبی بود‪ .‬زبان شعر بارورتر‬
‫و شفافتر شد و مسائل اجتماعی کامالً روا یافت‪ :‬مهدی اخوان ثالث و سهراب سآهری شعرای‬
‫سنتگرا نیز حضور فعمالی داشتند‪ .‬پس از پیروزی انقالب مضامین جدیدی با الهام از اسالم و انقالب و‬
‫عاشورا فضای شعر را در بر گرفت‪ :‬شهریار‪ ،‬مهرداد اوستا‪ ،‬موسوی گرمارودی‪ ،‬حمید س زواری (اینها‬
‫به هر دو دوره متعلق بودند)‪ ،‬علی معلم‪ ،‬نصراهلل مردانی‪ ،‬سلمان هراتی‪ ،‬قیصر امینپور‪ ،‬حسن حسینی و‬
‫سآیدۀ کاشانی اشعار جال ی سرودند‪.‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

‫ملا ال عراء بهار‪ :‬میرزا محمدتقی بهار متولد ‪ 13‬ربیع االول ‪ 1304‬ه‪.‬م فرزند ملا ال عراء محمد‬
‫کاظم ص وری‪ .‬از بزرگ ترین شاعران معاصر تاریخ ادبی ایران است‪ .‬او نه تنها شاعری زبان آور‬
‫و بلنداندی ه‪ ،‬بلده محققی بزرگ و نویسنده ای فعال و استادی الیق و روزنامه نگاری م تدر بود‪.‬‬ ‫‪41‬‬
‫آثار‪ :‬س ا شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی‬
‫جغد جنن‬
‫کیییه تیییا ابییید برییییده بیییاد نیییای او‬ ‫فغییییان ز جغیییید جنیییین و مرغییییوای او‬
‫گسسیییته و شدسیییته پَیییر و پیییای او‬ ‫بریییییده بییییاد نییییای او و تییییا ابیییید‬
‫کیییییزو برییییییده بیییییاد آشییییینای او‬ ‫زمیییین بریییییده یییییارب آشیییینای میییین‬
‫کیییه کیییس امیییان نیابییید از بیییالی او‬ ‫نیییه باشییید از بیییالی جنییین صیییعب تیییر‬
‫وز اسیییییتخوان کیییییارگر غیییییذای او‬ ‫شیییییراب او ز خیییییون میییییرد رنج یییییر‬
‫کییه جییان بییرد ز صَییدمَت صییالی او‬ ‫همییی زنیید صییالی مییرگ و نیسییت کییس‬
‫یییییییییییییییییییییییییییییییییی‬ ‫ییییییییییییییییییییییییییییییییییییی‬
‫*نای‪ :‬حلقوم‬ ‫*مرغوا‪ :‬بدشگون‪ ،‬فال بد‬
‫*صَدمَت‪ :‬آسیب‬ ‫*صال‪ :‬آوای مهمانی دردادن‪ ،‬مردمان را بیه آواز‬
‫بلند به طعام خواندن‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬


‫بییییه هییییر دلییییی مهابییییت نییییدای او‬
‫بیییه هیییر طیییرف ک ییییده تارهیییای او‬
‫فتیییید بییییه جییییان آدمییییی عنییییای او‬
‫بیییه حلیییق هیییا گیییره شیییود هیییوای او‬
‫زمانییییه بییییی نییییوا شییییود ز نییییای او‬
‫ز بانییین تیییوپ و غیییرو و هیییرای او‬
‫ییییییییییییییییییییییییییییییییییی‬
‫*مهابت‪ :‬هی ت‪ ،‬ترسناکی‬
‫*عنا‪ :‬رن ‪ ،‬سختی‬
‫*هرا‪ :‬آواز مهیب‬
‫دکتر اصغری مهر‬
‫‪42‬‬
‫همییی دهیید نییدای خییوف و مییی رسیید‬
‫همیییی تنییید نیییو دیوپیییای در جهیییان‬
‫نیییو خییییل میییور گیییرد پیییارۀ شیییدر‬
‫بییه هییر زمییین کییه بییاد جنیین بییروَزَد‬
‫در آن زمیییان کیییه نیییای حیییرب دردَمَییید‬
‫بیییه گیییوو هیییا خیییروو تُنیییدر اوفتییید‬
‫ییییییییییییییییییییییییییییییییییی‬
‫*تنیدن‪ :‬تابیدن‪ ،‬تاب دادن‪ ،‬نس کردن‬
‫*دیوپای‪ :‬عند وت‬
‫*حرب‪ :‬جنن‬
‫*تندر‪ :‬رعد‬
‫‪12/10/2022‬‬
 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫نیما یوشی ‪ :‬علی اسفندیاری (نیمایوشی ) در ‪ 21‬آبان ‪ 1276‬و متولد شد و در ‪ 16‬دی ‪ 1338‬دار‬
‫فانی را وداع گفت‪ .‬او را نظریه پرداز و پدر شعر نو می نامند‪.‬‬ ‫‪43‬‬

‫شعر مهتاب‬
‫می تراود مهتاب‬
‫← (کرم ش تاب که در شب می درخ د)‬ ‫می درخ د ش تاب‬
‫نیست یا دم شدند خواب به ن مب کس و لیا‬
‫غمی این خفتۀ نند‬
‫خواب در ن مب ترم می شدند‪.‬‬
‫**************************‬
‫نگران با من استاده سَحَر‬
‫ص ح می خواهد از من‬
‫کز م ارک دمب او آورم این قومب به جان باخته را بلده خ ر‬
‫در جگر لیدن خاری‬
‫← ( شدستن خار در جگر کنایه از رن ک یدن و آزار دیدن‬ ‫از ره این سفرم می شدند‪.‬‬
‫است)‬
‫**************************‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

‫← (ساقۀ نازک و لطیف گلی که آن را با جان پروردم)‬ ‫نازک آرای تن سام گلی‬
‫‪44‬‬
‫که به جانش ک تم‬
‫و به جان دادمش آب‬
‫ای دریغا! به بَرم می شدند‪.‬‬
‫**************************‬
‫دست ها می سایم‬
‫تا دری بگ ایم‬
‫بر ع ث می پایم‬
‫که به در کس آید‬
‫در و دیوار به هم ریخته شان‬
‫بر سرم می شدند‪.‬‬
‫**************************‬
‫می تراود مهتاب‬
‫می درخ د ش تاب؛‬
‫← (کسی که پایش تاول زده است)‬ ‫مانده پای آبله از راه دراز‬
‫بر دمب دهدده مردی تنها‬
‫کوله بارو بر دوو‬
‫دست او بر در‪ ،‬می گوید با خود‪:‬‬
‫غمب این خفتۀ نند‬
‫خواب در ن م ترم می شدند‪.‬‬
‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬
 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫پروین اعتصامی‪ :‬پروین فرزند میرزا یوسف خان آشتیانی (اعتصام الملا) در ‪ 25‬اسفند ‪ 1285‬و در‬
‫ت ریز متولد شد‪ .‬اشعار او آکنده از حدمت و اندرز و اصالحات اخالقی است‪ .‬پروین احیاکنندۀ نوع‬ ‫‪45‬‬
‫ادبی مناظره می باشد‪ .‬او در ‪ 16‬فروردین ‪ 1320‬در تهران وفات کرد و در قم به خاک سآرده شد‪.‬‬
‫دیوان شعر او با مقدمۀ ملا ال عرای بهار به ناپ رسیده است‪.‬‬

‫شعر اشا یتیم‬

‫فریاد شوم بر سرب هیر کیوی و بیام خاسیت‬
‫کاین تابناک نیست که بر تیا پادشاسیت؟‬
‫پیداسییت آنقییدر کییه متییاعی گران هاسییت‬
‫این اشیا دییدۀ مین و خیونب دلب شماسیت‬
‫این گرگ سال هاست که بیا گلیه آشناسیت‬
‫آن پادشا کیه میال رعییت خیورَد‪ ،‬گداسیت‬
‫تیا بنگیری کیه روشینیب گیوهر از کجاسیت‬
‫کو آنچنان کسی که نرنجد ز حیرف راسیت؟‬
‫روز گذشییییت پادشییییهی از گییییذرگهی‬
‫پرسیییید زان میانیییه یدیییی کیییودک یتییییم‬
‫آن یا جواب داد‪ :‬نه دانیم ما کیه نیسیت‬
‫نزدیییا رفییت پیرزنییی گو پ ییت و گفییت‬
‫ما را به رخت و نوبب شی انی فریفتیه اسیت‬
‫آن پارسا که ده خرد و ملیا‪ ،‬رهیزن اسیت‬
‫بییر قطییرۀ سرشییا یتیمییان نظییاره کُیین‬
‫«پروین» به کجروان سخن از راستی نه سود؟‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫اخوان ثالث‪ :‬مهدی اخوان ثالث در اسفند ‪ 1306‬در م هد متولد شد و شهریور ‪ 1369‬دار فانی را‬
‫وداع گفت و در شهر توس در جوار آرامگاه فردوسی به خاک سآرده شد‪ .‬اشعار او اجتماعی و پربار‬ ‫‪46‬‬
‫از نظر مضمون و غنی به لحاظ زبان و موسیقی است‪ .‬بعضی از آثار او‪ :‬ارغنون‪ ،‬زمستان‪ ،‬آخر‬
‫شاهنامه‬

‫زمستان‬

‫سالمت را نمی خواهند پاسخ گفت [سرها در گری ان است]‬

‫کسی سر برنیارد کرد پاسخ گفتن و دیدار یاران را‪.‬‬
‫نگه جز پیشب پا را دید‪ ،‬نتواند‪،‬‬
‫که ره تاریا و لغزان است‪.‬‬
‫و گر دست مح ت سویب کس یازی‪،‬‬
‫به اکراه آوَرَد دست از بغل بیرون؛‬
‫که سرما سخت سوزان است‪.‬‬
‫نفس‪ ،‬کز گرمگاه سینه می آید برون‪ ،‬ابری شود تاریا‪.‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫نو دیوار ایستد در پیش ن مانت‪.‬‬
‫نفس کاینست‪ ،‬پس دیگر نه داری ن م‬
‫ز ن مب دوستان دور یا نزدیا؟‬ ‫‪47‬‬
‫****‬
‫مسیحای جوانمرد من! ای ترسای پیرب پیرهن نرکین!‬
‫هوا بس ناجوانمردانه سرد است‪ ...‬آی‪...‬‬
‫دمت گرم وسرت خوو باد!‬
‫منم من‪ ،‬میهمان هر ش َت‪ ،‬لولی ووب مغموم‪.‬‬
‫منم من‪ ،‬سنن تیآاخوردۀ رنجور‪.‬‬
‫منم‪ ،‬دشنامب پست آفرینش‪ ،‬نغمۀ ناجور‪.‬‬
‫***‬
‫نه از رومم‪ ،‬نه از زنگم‪ ،‬همان بی رنن بی رنگم‪.‬‬
‫بیا بگ ای در‪ ،‬بگ ای‪ ،‬دلتنگم‬
‫حریفا! میزبانا! میهمانب سال و ماهت پ ت در نون مو می لرزد‬
‫تگرگی نیست‪ ،‬مرگی نیست‪،‬‬
‫صدایی گر شنیدی‪ ،‬صح ت سرما و دندان است‪.‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫من ام ب آمدستم وام بگزارم‪.‬‬
‫حسابت را کنار جام بگذارم‪.‬‬
‫نه می گویی که بیگه شد‪ ،‬سحر شد‪ ،‬بامداد آمد؟‬ ‫‪48‬‬
‫فری ت می دهد‪ ،‬بر آسمان این سرخیب بعد از سحرگه نیست‪.‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫سهراب سآهری‪ :‬سهراب سآهری در پانزدهم مهر ‪ 1307‬در کاشان به دنیا آمد‪ .‬او شاعری توانا‬
‫بود که با زبانی ساده میل به شعری ط یعت گرا داشت‪ .‬تحصیالت خود را در دان ددۀ هنرهای‬
‫زی ا به پایان رساند و در اول اردی ه ت ‪ 1359‬در تهران وفات یافت و در صحن امام زاده‬ ‫‪49‬‬
‫سلطان علی در قریۀ م هد اردهال کاشان به خاک سآرده شد‪ .‬تمام آثار او در مجموعۀ «ه ت‬
‫کتاب» به ناپ رسیده است‪.‬‬

‫صدای پای آب‬

‫اهلب کاشانم‬
‫روزگار بد نیست‬
‫تده نانی دارم‪ ،‬خرده هوشی‪ ،‬سرب سوزن ذوقی‪.‬‬
‫مادری دارم‪ ،‬بهتر از برگ درخت‬
‫دوستانی‪ ،‬بهتر از آبب روان‬
‫و خدایی که در این نزدیدی ست‪:‬‬
‫الی این شب بوها‪ ،‬پای آن کا بلند‪،‬‬
‫روی آگاهی آب‪ ،‬روی قانونب گیاه‬
‫من مسلمانم‬
‫ق له ام یا گل سرر‬
‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬
 ‫جانمازم ن مه‪ ،‬مهرم نور‬
‫دشت سجمادۀ من‬ ‫‪50‬‬
‫من وضو با تآشب پنجره ها می گیرم‬
‫در نمازم جریان دارد ماه‪ ،‬جریان دارد طیف‬
‫سنن از پ ت نمازم پیداست‬
‫همه ذرمات نمازم مت لور شده است‬
‫من نمازم را وقتی می خوانم‬
‫که اذانش را باد‪ ،‬گفته باشد سر گلدستۀ سرو‬
‫من نمازم را‪ ،‬پی «تد یره االحرام» علف می خوانم‬
‫پی «قد قامت» مو‬
‫اهل کاشانم‬
‫پی ه ام نقاشی ست‬
‫گاه گاهی قفس می سازم با رنن‪ ،‬می فروشم به شما‬
‫تا به آواز شقایق که در آن زندانی ست‬
‫دل تنهایی تان تازه شود‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫نه خیالی‪ ،‬نه خیالی‪ ... ،‬می دانم‬
‫پرده ام بی جان است‬
‫خوب می دانم‪ ،‬حوض نقاشی من بی ماهی ست‬ ‫‪51‬‬
‫پدرم پ ت دو با آمدن نلچله ها‪ ،‬پ ت دو برف‬
‫پدرم پ ت دو خوابیدن در مهتابی‪،‬‬
‫پدرم پ ت زمان ها مرده است‬
‫پدرم وقتی مرد‪ ،‬آسمان آبی بود‪،‬‬
‫مادرم بی خ راز خواب پرید‪ ،‬خواهر زی ا شد‬
‫پدرم وقتی مرد‪ ،‬پاس ان ها همه شاعر بودند‬
‫مرد بقال از من پرسید‪ :‬نند من خربزه می خواهی؟‬
‫من از او پرسیدم‪ :‬دلب خوو سیری نند؟‬
‫پدرم نقاشی می کرد‬
‫تار هم می ساخت‪ ،‬تار هم می زد‬
‫خط خوبی هم داشت‬
‫باب ما در طرف سایۀ دانایی بود‬
‫باب ما جای گره خوردن احساس و گیاه‪،‬‬
‫باب ما نقطۀ برخورد نگاه و قفس و آینه بود‬
‫باب ما شاید‪ ،‬قوسی از دایرۀ س ز سعادت بود‬
‫میوۀ کال خدا را آن روز‪ ،‬می جویدم در خواب‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫فروب فرخزاد‪ :‬شعر فروب آکند از احساسات زنانه‪ ،‬اجتماعی و انسانی همراه زبانی غنی و از بهترین‬
‫اشعار معاصر است‪ .‬او ‪ 15‬دی ماه ‪ 1313‬در تهران به دنیا آمد و در حادثۀ رانندگی در ‪ 24‬بهمن‬ ‫‪52‬‬
‫‪ 1345‬وفات یافت‪ .‬او در مق رۀ ظهیرالدوله تهران به خاک سآرده شد‪.‬‬

‫پرنده مردنی است‬

‫دلم گرفته است‬
‫دلم گرفته است‬
‫به ایوان می روم و انگ تانم را‬
‫بر پوست ک یدۀ شب می ک م‬
‫نراب های رابطه تاریدند‬
‫نراب های رابطه تاریدند‬
‫کسی مرا به آفتاب‬
‫معرفی نخواهد کرد‬
‫کسی مرا به میهمانی گنج ا ها نخواهد برد‬
‫پرواز را به خاطر بسآار‬
‫پرنده مردنی ست‬
‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬
 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫نثر کهن‬
‫‪53‬‬
‫ابوالفضل بیهقی‪:‬‬
‫محمدبن حسین بیهقی از ناحیۀ بیهق خراسان بود‪ .‬در حارث آباد بیهق متولد شد‪ .‬او اوایل عمر را در‬
‫نی ابور به تحصیل علم گذرانید‪ .‬بعد از کسب فضایل به دیوان رسایل محمود غزنوی راه یافت‪ .‬و زیر‬
‫دست ابونصر م دان به کار پرداخت‪ .‬او بعد از وفات ابونصر زیر دست «ابوسهل زوزنی» صاحب‬
‫دیوان رسایل سلطان مسعود به کار اشتغال داشت‪ .‬در عهد این پادشاه به صاح دیوانی رسالت رسید و‬
‫پس از نندی معزول شد و به زندان افتاد‪.‬‬
‫اثر بسیار م هور ابوالفضل بیهقی «تاریخ بیهقی» در شرح سلطنت آل ناصر یا آل س دتدین بود در سی‬
‫مجلد که اکنون قسمتی از آن دربارۀ سلطنت مسعود بن محمود و تاریخ خوارزم‪ ،‬از نابودی‬
‫خوارزم اهیان آل مأمون تا غل ۀ سالجقه‪ ،‬در دست است‪ .‬بیهقی کتاب دیگری به نام « زینه الدُّتاب» در‬
‫آداب کتابت داشت‪.‬‬
‫کتاب «تاریخ بیهقی» از کتب معت ر فارسی است که از باب اطالعات تاریخی و از حیث ان اء فصیح و‬
‫بلیغ بسیار معروف است‪ .‬در این زمینه مرحوم سعید نفیسی تعلیقات م روحی بر آن نگاشته است‪.‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫متن انوشیروان و بزرگمهر‬
‫ننان خواندم که نون بزرجمهر حدیم از دین نیاکان دست بداشت ‪ ...‬و دین عیسی پیغم ر‪ ،‬صلوات اهلل‬
‫علیه‪ ،‬گرفت برادران را وصیت کرد که‪« :‬در کتب خوانده ام که آخرالزمان پیغام ری خواهد آمد نام او‬ ‫‪54‬‬
‫محمد مصطفی‪ ،‬صلی اهلل علیه و سلم‪ ،‬اگر روزگار یابم نخست کسی من باشم که بدو بگروم و اگر نیابم‬
‫امیدوارم که ح ر ما را با امت او کنند‪ .‬شما فرزندان خود را همچنین وصیت کنید تا به ت یابید‪ ».‬این‬
‫خ ر به کسری نوشیروان بردند‪ .‬کسری به عامل خود نامه ن ت که «در ساعت نون این نامه بخوانی‬
‫بزرجمهر را با بند گران و غُل به درگاه فرست‪ ».‬عامل به فرمان او را بفرستاد و خ ر در پارس افتاد که‬
‫«بازداشته را فردا بخواهند برد‪ ».‬حدما و علما نزدیا وی می آمدند و می گفتند که «ما را از علم خویش‬
‫بهره دادی و هی نیز دریغ نداشتی تا دانا شدیم‪ .‬ستارۀ روشن ما بودی که ما را راه راست نمودی و آب‬
‫خوو ما بودی که سیراب از تو شدیم و مرغزار پرمیوۀ ما بودی که گونه گونه از تو یافتیم‪ .‬پادشاه بر تو‬
‫خ م گرفت و تُرا می برند و تو نیز از آن حدیمان نیستی که از راه راست بازگردی‪ .‬ما را یادگاری ده از‬
‫علم خویش‪ ».‬گفت‪ « :‬وصیت کنم شما را که خدای را‪ ،‬عز و جل‪ ،‬به یگانگی شناسید و وی را طاعت‬
‫دارید و بدانید که کردار زشت و نیدوی شما می بیند و آنچه در دل داری می داند و زندگانی شما به‬
‫فرمان اوست و نون کرانه شوید بازگ ت شما بدوست و ح ر و قیامت خواهد بود و سوال و جواب و‬
‫ثواب و عقاب؛‬
‫یییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی‬
‫* بزرجمهر‪ :‬معرب بزرگمهر نام وزیر انوشروان‪* /‬درساعت‪ :‬فوراً‪* /‬کرانه شوید‪ :‬بمیرید‬
‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬
 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫و نیدویی گویید و نیدوکاری کنید که خدای‪ ،‬عز و جل‪ ،‬که شما را آفرید برای نیدی آفرید و زینهار‬
‫تا بدی ندنید و از بدان دور باشید که بدکننده را زندگی کوتاه باشد؛‬ ‫‪55‬‬
‫و پارسا باشید و ن م و گوو و دست از حرام و مال مردمان دور دارید و بدانید که مرگ خانۀ‬
‫زندگانی است‪ ،‬اگرنه بسیار زیید‪ ،‬آنجا می باید رفت‪ ،‬و ل اس شرم می پوشید که ل اس ابرار است و‬
‫راست گفتن پی ه گیرید که روی را روشن دارد و مردمان‪ ،‬راستگویان را دوست دارند و راستگوی‬
‫هالک ن ود و از دروب گفتن دور باشید که دروب زن ارنه گواهی راست دهد نآذیرند‪ .‬و حسد‬
‫کاهش تن است و حاسد را هرگز آسایش ن اشد که با تقدیر خدای‪ ،‬عز اسمه‪ ،‬دایم به جنن باشد و‬
‫اجل ناآمده مردم را حسد بد د‪ .‬و حری را راحت نیست‪ ،‬زیرا که او نیزی می طل د که شاید وی‬
‫را ننهاده اند‪ ،‬و هر که خواهد که زنش پارسا ماند گرد زنان دیگران نگردد‪ .‬و مردمان را عیب مدنید‬
‫که هی کس بی عیب نیست‪ ،‬هرکه از عیب خود نابینا شد نادان تر مردمان باشد‪ .‬و خوی نیا‪،‬‬
‫بزرگ تر عطاهای خدای است‪ ،‬عز و جل‪ .‬و از خوی بد دور باشید که آن بند گران است بر دل و بر‬
‫پای‪ ،‬همی ه بدخوی در رن بزرگ باشد و مردمان از وی به رن ‪ .‬و نیدوخوی را هم این جهان بود و‬
‫هم آن جهان و در هر دو جهان ستوده است‪ .‬و هرکه از شما به زاد بزرگ تر باشد وی را بزرگ تر‬
‫دارید و حرمت او نگاه دارید و از او گردن مد ید‪ .‬و همه بر امید اعتماد مدنید‪ ،‬ننانده دست از کار‬
‫کردن بد ید‪.‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫و کسانی که شهرها و دیهها و بناها و کاریزها ساختند و غم این جهان بخورند آن همه بگذاشتند و برفتند‬
‫و آن نیزها مدروس شد‪ .‬اینده گفتم بسنده باشد و ننین دانم که دیدار ما به قیامت افتاد‪».‬‬
‫نون بزرجمهر را به میدان کسری رسانیدند فرمود که «همچنان با بند و غل پیش ما آرید‪ ».‬نون پیش‬
‫‪56‬‬
‫آوردند‪ ،‬کسری گفت‪« :‬ای بزرجمهر نه ماند از کرامات و مراتب که آن را نه از حسن رأی ما بیافتی؟ و‬
‫به درجۀ وزارت رسیدی و تدبیر ملا ما بر تو بود؟‬
‫از دین پدران خویش نرا دست بازداشتی و با اینده حدیم روزگاری‪ ،‬به مردمان نرا نمودی که این‬
‫پادشاه و ل در و رعیت را بر من بیرون آری؟ ترا بد تنی ک م که هی گناهدار را ند ته اند که ترا‬
‫گناهی است بزرگ! و اال توبه کنی و به دین اجداد و آبای خویش بازآیی تا عفو یابی که دریغ باشد نون‬
‫تو حدیمی ک تن و دیگری نون تو نیست‪ ».‬گفت‪« :‬زندگانیب مَلا دراز باد‪ ،‬مرا مردمان‪ ،‬حدیم و دانا و‬
‫خردمند روزگار می گویند‪ ،‬پس نون من از تاریدی به روشنایی آمدم به تاریدی بازنروم که نادان بی‬
‫خرد باشم‪ ».‬کسری گفت‪« :‬بفرمایم تا گردنت بزنند‪ ».‬بزرجمهر گفت‪« :‬داوری که پیش او خواهم رفت‬
‫عادل است و گواه نخواهد و مدافات کند و رحمت خویش از تو دور کند‪ ».‬کسری ننان در خ م شد‬
‫که به هی وقت ن ده بود‪ .‬گفت‪ « :‬او را بازدارید تا بفرماییم که نه باید کرد‪ ».‬او را بازداشتند‪ .‬نون‬
‫خ م کسری بن ست گفت‪ :‬دریغ باشد ت اه کردن این‪ ،‬فرمود تا وی را در خانه ای کردند سخت تاریا‪،‬‬
‫و‬ ‫ب ستند‬ ‫را‬ ‫او‬ ‫گران‬ ‫آهن‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫گوری‬ ‫نون‬
‫یییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی‬
‫* مدروس‪ :‬کهنه‪ ،‬فرسوده * بیرون آوردن‪ :‬شورانیدن‪ ،‬وادار به خرو کردن‬
‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬
 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫صوفی سخت در وی پوشیدند و هر روز دو قرا جو و یا کفه نما و س ویی آب او را وظیفه کردند‬
‫و م رفان گماشت که انفاس وی می شمرند و بدو می رسانند‪ .‬دو سال برین جمله بماند‪ .‬روزی سخن‬
‫وی ن نودند‪ .‬پیش کسری بگفتند‪ .‬کسری تنگدل شد و بفرمود زندان بزرجمهر بگ ادند و خواا و قوم‬ ‫‪57‬‬
‫او را نزدیا وی آوردند تا با وی سخن گویند‪ ،‬مگر او جواب دهد‪ .‬وی را به روشنایی آوردند‪ ،‬یافتندو‬
‫به تن قوی و گونه بر جای‪ .‬گفتند‪« :‬ای حدیم ترا پ مینۀ سط ر و بند گران و جایی تنن و تاریا می‬
‫بینیم‪ ،‬نگونه است که گونه بر جای است و تن قوی تر است؟ س ب نیست؟» بزرجمهر گفت که «برای‬
‫خود گوارشی ساخته ام از شش نیز هر روز از آن لختی بخورم تا بدین بمانده ام‪ ».‬گفتند‪« :‬ای حدیم اگر‬
‫بینی آن معجون ما را بیاموز تا اگر کسی از ما را و یاران ما را کاری افتد و ننین حال پیش آید آن را‬
‫پیش داشته آید‪ ».‬گفت‪« :‬نخست ثقه درست کردم که هر نه ایزد‪ ،‬عز ذکره‪ ،‬تقدیر کرده است باشد‪ .‬دیگر‬
‫به قضای او رضا دادم‪ .‬سوم پیراهن ص ر پوشیده ام که محنت را هی نیز نون ص ر نیست‪ .‬نهارم اگر‬
‫ص ر ندنم باری سودا و ناشدی ایی را به خود راه ندهم‪ .‬پنجم آنده اندی م که مخلوقی را نون من کار بتر‬
‫ازین است شدر کنم‪ .‬ش م آنده از خداوند س حانه و تعالی‪ ،‬نومید نیستم که ساعت تا ساعت فر دهد‪».‬‬
‫آنچه رفت و گفت با کسری رسانیدند‪ ،‬با خوی تن گفت «ننین حدیمی را نون توان ک ت؟» و آخر‬
‫بفرمود تا او را ک تند و مثله کردند و وی به به ت رفت و کسری به دوزر‪ .‬هر که بخواند دانم که عیب‬
‫ندند به آوردن این حدایت که بی فایده نیست و تاریخ به ننین حدایات آراسته گردد‪.‬‬
‫ییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییییی‬
‫* صوف‪ :‬جامۀ پ مین‬
‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬
 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫هان! ایوانب مدائن را آیینۀ ع رت دان‬ ‫هان! ای دلب ع رت بین! از دیده ع ر کن‬
‫‪58‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

‫نصراهلل من ی‪ :‬ابوالمعالی نصراهلل بن محمد بن ع دالحمید من ی در عهد بهرام شاه غزنوی و‬

‫خانم دکتراصغری مهر‬

‫خسروشاه می زیست و در دوره این پادشاه اخیر سمت دبیری دولت غزنویان را داشت‪ .‬در دوره‬
‫خسروملا به منصب وزارت رسید‪ .‬اثر م هور نصراهلل من ی ترجمۀ کلیه و دمنه است‪ .‬نصراهلل‬ ‫‪59‬‬
‫من ی نون کتاب را به نام بهرام اه نوشته بنابراین تاریخ آن پایان عهد بهرام اهی است‪.‬‬
‫باب برزویه ط یب‬
‫ننین گوید برزویه‪ ،‬مقدمم اط مای پارس‪ ،‬که پدرب من از ل دریان بود و مادر از خاندان علمای دین‬
‫زردشت‪ ،‬و اول نعمتی که ایزد‪ ،‬تعالی و تقدمس‪ ،‬بر من تازه گردانید دوستی پدر و مادر بود و شفقت‬
‫ای ان بر حالب من‪ ،‬ننانده از برادران و خواهران مستثنی بودم وبه مزیمت تربیت و ترشیح مخصوا‬
‫شدم‪ .‬و نون سالب عمر به هفت رسید مرا به خواندنب علمب طبم تحری نمودند‪ ،‬و نندانده اندک‬
‫وقوفی افتاد و فضیلت آن ب ناختم به رغ ت صادم و حراب غالب در تعلمب آن می کوشیدم‪ ،‬تا بدان‬
‫صنعت شهرتی یافتم و در معرض معالجت بیماران آمدم‪ .‬آنگاه نفس خویش را میان نهار کار که‬
‫تداپوی اهل دنیا از آن نتواند گذشت مخیَّر گردانیدم‪ :‬وفور مال و لذات حال و ذکر سایر و ثواب‬
‫باقی‪.‬‬
‫و پوشیده نماند که علم طب نزدیا همۀ خردمندان و در تمامی دین ها ستوده است‪ .‬و در کتب‬
‫طبم آورده اند که فاضل تر اط ما آنست که بر معالجت از جهت ذخیرت آخرت مواظ ت نماید‪،‬که به‬
‫مالزمت این سیرت نصیب دنیا هر نه کامل تر بیابد و رستگاری عق ی مدَّخر گردد‪ ،‬ننانده غرض‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

‫ک اورز در پراکندن تخم دانه باشد که قُوت اوست‪ ،‬اما کاه که علف ستوران است به ت َع آن هم حاصل‬
‫آید‪ .‬در جمله بر این کار اق ال تمام کردم و هر کجا بیماری ن ان یافتم که در وی امید صحمت بود‬
‫معالجت او بر وَجه حس ت بر دست گرفتم‪ .‬و نون یا نندی بگذشت و طایفه را از امثال خود در مال‬ ‫‪60‬‬
‫و جاه بر خوی تن سابق دیدم نفس بدان مایل گ ت‪ ،‬و تمنی مراتب این جهانی بر خاطر گذشتن گرفت‪،‬‬
‫و نزدیا آمد که پای از جای ب ود‪.‬‬
‫با خود گفتم‪ :‬ای نفس‪ ،‬میان منافع و مضارم خویش فرم نمی کنی؟ و خردمند نگونه آرزوی نیزی در‬
‫دل جای دهد که رن و ت بعَت آن بسیار باشد و انتفاع و استمتاع اندک؟ و اگر در عاق ت کار و هجرت‬
‫سوی گور فدرت شافی واجب داری حرا و شره این عالم فانی به سر آید‪ .‬و قوی تر س ی ترک دنیا‬
‫را م ارکت این م تی دونب عاجز است که بدان مغرور گ ته اند‪ .‬ازین اندی ۀ ناصواب درگذر و هممت‬
‫بر اکتساب ثواب مقصور گردان‪ ،‬که راه مخوفست و رفیقان ناموافق و رَحلت نزدیا وهنگام حرکت‬
‫نامعلوم‪.‬‬
‫****************************************************‬
‫لغات‪:‬‬
‫نمودن‪ :‬برانگیختن‪ ،‬ت ویق و ترغیب کردن‪ /‬سایر‪ :‬سیر کننده‪،‬‬ ‫ترشیح‪ :‬پروردن‪ ،‬تربیت کردن‪ /‬تحری‬
‫مراد از ذکر سایر شهرت و نام آوری است‪ /.‬مدَّخر‪ :‬ذخیره شده‪ ،‬پس انداز کرده‪/‬حس ت‪ :‬امید ثواب‬
‫داشتن‪ .‬بر وجه حس ت یعنی برای رضای خدا و به امید ثواب آخرت‪/.‬ت عت‪ :‬عاق ت بد‪ ،‬بدفرجامی‪/‬‬
‫انتفاع‪ :‬سود برگرفتن‪ /‬استمتاع‪ :‬بهره جستن‬
‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬
 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫سعدی‬
‫حدایت اول تا حدایت سوم‬
‫‪61‬‬

‫‪ )1‬آورده اند که انوشروان عادل در شدارگاهی صیدی ک اب کرده بود و نما ن ود‪ .‬غالمی را به‬
‫روستا فرستاد تا نما حاصل کند‪ .‬گفت‪ :‬زینهار تا نما به قیمت بستانی تا رسمی نگردد و دیه‬
‫خراب ن ود‪ .‬گفتند‪ :‬این قدر نه خلل کند؟ گفت‪ :‬بنیاد ظلم در جهان اومل اندک بوده است و به‬
‫مزید هر کس بدین درجه رسیده است‪.‬‬
‫برآورند غالمانب او درخت از بیخ‬ ‫اگر ز باب رعیمت مَلا خورد سی ییی‬
‫زنند ل دریانش هزار مرب به سیخ‬ ‫به پن بیضه که سلطان ستم روا دارد‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

‫‪ )2‬دروی ی مجرد به گوشۀ صحرائی ن سته بود‪ .‬یدی از پادشاهان بر او بگذشت‪ .‬درویش از آن جا که‬
‫فرابب ملا قناعت است سربرنیاورد و التفاتی ندرد‪ .‬سلطان از آن جا که سَطوَ سلطنت است به هم آمد و‬
‫‪62‬‬
‫گفت‪ :‬این طایفۀ خرقه پوشان امثال حیوانند و اهلیمت و آدمیمت ندارند‪ .‬وزیر نزدیدش آمد و گفت‪ :‬ای‬
‫درویش‪ ،‬پادشاه وقت بر تو بگذشت نرا سر برنیاوردی و شرایط ادب به تقدیم نرسانیدی؟ گفت‪ :‬مَلا‬
‫را بگوی که توقعب خدمت از کسی دار که توقعب نعمت از تو دارد‪ .‬دیگر بدان که ملوک از بهرب پاس‬
‫رعیمتند‪ ،‬نه رعیمت از بهرب طاعت ملوک‪.‬‬
‫گرنه نعمت به فرِّ دولت اوست‬ ‫پادشه پاس ییانب درویش است‬
‫بلده نوپان برای خدمت اوست‬ ‫گوسفند از برای نوپان نیست‬
‫***‬
‫دییگری را دل از مجاهده رییش‬ ‫یدی امییروز کامییران بیینی‬
‫خاک‪ ،‬مغزب سیرب خییال اندیییش‬ ‫روزکی نند باو تا بییخورد‬
‫نون قیضای ن ی ته آمد پیییش‬ ‫فرمب شاهی و بندگی برخاست‬
‫ننییماییید توانیگر از دروییش‬ ‫باهلل ار خاک میییرده بازکنند‬
‫مَلا را گفتارب درویش استوار آمد‪ ،‬گفت‪ :‬نیزی از من بخواه‪ .‬گفت‪ :‬می خواهم که دیگر زحمت من‬
‫ندهی‪ .‬گفت‪ :‬مرا پندی بده‪ .‬گفت‪:‬‬
‫کاین نعمت و ملا می رود دست به دست‬ ‫دریاب کنون که نعمتت هست به دست‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

‫‪ )3‬یدی از وزرا پیشب ذوالنونب مصری آمد و هممت خواست که روز و شب به خدمتم سلطان م غولم‬ ‫‪63‬‬
‫و به خیرو امیدوار و از عقوبتش ترسان‪ .‬ذوالنون بگریست و گفت‪ :‬اگر من خدای را ننان‬
‫مآرستیدمی که تو سلطان را‪ ،‬از جملۀ صدمیقان بودمی‪.‬‬
‫پای دروییش بر فلیا بودی‬ ‫گر ن ودی امید راحت و رن‬
‫همچنان کز مَلا‪ ،‬مَلا بودی‬ ‫ور وزیر از خدا بتییرسیدی‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫‪64‬‬
‫ادبیات جهان‬
‫جان میلتُن)‪(John Milton‬‬
‫بزرگ ترین شاعر قرن هفدهم انگلستان است‪ .‬اثر بسیار معروف او «به ت گم ده» یدی از‬
‫ارکان مهم ادب انگلستان و اروپا به شمار می رود‪ .‬میلتن در آثار ادبی خود روح رنسانس و‬
‫مسیحیت را با هم درآمیخته و همه جا شخصیت قوی و م ارز خود را در این آثار منعدس کرده‬
‫است‪ .‬او بیست و یا سال داشت که نخستین قطعه شعر معروف خود را به نام «سرود تولد‬
‫مسیح» سرود و این اثر خود یدی از بهترین آثار نظم انگلیسی محسوب می شود‪ .‬از سی‬
‫سالگی تا پنجاه سالگی عمر او در م ارزات سیاسی شدیدی علیه شاه واست داد و برای دفاع از‬
‫آزادی قلم و آزادی بیان گذشت و در پایان این م ارزات میلتن گذشته از آن که شدست خورد‬
‫و مج ور به گوشه ن ینی گردید‪ ،‬سعادت خانوادگی و جوانی و موفقیت های ادبی و از همه‬
‫باالتر ن مان خود را از دست داد‪ .‬هنگامی که حدومت است دادی دوباره مستقر شد‪ ،‬میلتن در‬
‫سال ‪ 1660‬کور و خسته و نومید به گوشۀ انزوا رفت و در این تنهایی بود که شاهدار ادبی‬
‫فناناپذیر خود «به ت گم ده و به ت بازیافته» را پدید آورد‪.‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫‪65‬‬
‫گ شدت جان میگتن‬ ‫*ن ونه متن از بچش‬

‫اما آفریدگار‪ ،‬برای آنده او را از این بیم و هراس برهاند «صلح» را با ن مان پرمهرو به روی‬
‫زمین فرستاد‪ .‬صلح‪ ،‬با پی انی آراسته به شاخۀ زیتون‪ ،‬بی صدا از نرر گردون به پایین خزید و‬
‫با بال های سآید خود که به س دی بال های ک وتر بود ابرها را شدافت و رو به زمین آورد تا‬
‫انگ تری سحرآمیز خود را بچرخاند و زمین و دریا را از آرام ی عمیق برخوردار سازد‪.‬‬
‫اکنون همه جا را صلح و صفا فراگرفته‪ ،‬از هی جا صدای جنن و جدالی به گوو نمی رسد‪.‬‬
‫نیزه ها و سآرها بی کار و بی مصرف از دیوارها آویخته شده اند‪ .‬ارابه های جنگی که همی ه با‬
‫داس های بران خود مرگ و خون همراه می آوردند در گوشه ای افتاده اند و دیگر خون‬
‫دشمنان از آنها فرونمی ندد‪ .‬شیآورهای جنن خاموو شده اند‪ .‬پادشاهان‪ ،‬بی صدا و هراسان‬
‫در جای خود ن سته اند‪ ،‬زیرا دل ان از نزدیدی خداوند خ ر می دهد‪.‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫‪66‬‬
‫الیوت )‪(Thmos S. Eliot‬‬
‫تامس الیوت شاعر معاصر انگلیسی در سال ‪ 1888‬متولد شد‪ .‬او اصالً در آمریدا بزرگ شده و‬
‫می توان او را بیش از آن که شاعری انگلیسی باشد امریدایی خواند‪ ،‬ولی از لحاظ آن که ت عۀ‬
‫انگلستان است رسماً یا شاعر انگلیسی تلقی می شود و به همین عنوان نیز نند سال پیش به‬
‫دریافت جایزۀ ادبی نوبل موفق شد‪.‬‬
‫الیوت یا شاعر و فیلسوف مذه ی و متصوف است و عقیده دارد که جز از راه مذهب‬
‫رستگاری ب ر ممدن نیست‪ .‬در اشعار او غال اً مدح و توصیف آئین کاتولیا دیده می شود‪ .‬از‬
‫حیث استحدام و عمق و معنی این اشعار از زمرۀ بهترین آثار زبان انگلیسی است‪.‬‬
‫کتاب های معروف او ع ارتند از‪ :‬جنگل مقدس‪ ،‬مرگ در کلیسا‪ ،‬شخم‪.‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫دو قطعه از اشعار الیوت‪:‬‬ ‫‪67‬‬
‫صخره‬

‫*عقاب در فراخنای آسمان بال می گ اید‪ .‬صیاد و تازیان شداری به دن ال صید می تازند‪.‬‬
‫ستارگان در مسیر جاودان خویش روانند و فصول سال یدایا به هنگام معهود فرامی رسند‪.‬‬
‫خزان و بهار‪ ،‬تولد و مرگ‪ ،‬کی پس از دیگری پای به میان می نهند‪.‬‬

‫*فدر و عمل‪ ،‬طرح و تجربه‪ ،‬همۀ اینها موجد حرکتند‪ ،‬اما زایندۀ آرامش نیستند‪ .‬سخن می‬
‫آموزند‪ ،‬اما راز خاموشی را نمی گویند‪ .‬کلمات را معنی می کنند‪ ،‬اما «کالم» اصلی را همچنان‬
‫ناگفته می گذارند‪.‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫شعرای فرانسه‬
‫الفونتن‬ ‫‪68‬‬
‫ان دو ال فونتن (‪ )1695-1621( )Jean de Fontaine‬نویسندۀ معروف «افسانه ها» ( ‪Les‬‬
‫‪ )Fables‬یدی از بزرگ ترین شعرای قرن هفدهم فرانسه است‪ .‬الفونتن اشعار و قطعات شاعرانه‬
‫و عاشقانۀ بسیار دارد و حتی کی کمدی به نام «کلیمن» نیز نوشته است‪ ،‬ولی شهرت فراوان او‬
‫مربوط به همین «افسانه ها» است که در تمام جهان معروفند‪ .‬نند تا از این افسانه ها مستقیماً از‬
‫داستان های فارسی اقت اس شده اند‪.‬‬

‫سرود صلح‬
‫زود باشد که شیطان سیاه جنن رخت از سرزمین ما بربندد و دوباره الهۀ صلح فرمانروای‬
‫ک ورمان شود‪.‬‬
‫ای صلح‪ ،‬زودتر بیا! این سربازان شدم پرست و مغرور را که پیوسته گوسفندان مرا سر می برند و‬
‫صاح ان را آزار می دهند از اینجا بران‪ .‬بیا‪ ،‬این خانۀ زی ای نوپانی را از خ م آنان برهان و‬
‫ازاین پس به کسی جز ع ق رخصت دخول بدین خانه مده‪ .‬ای صلح‪ ،‬ای سرن مۀ جملۀ نیدی‬
‫های جهان‪ ،‬بیا و این سرزمین را با قدوم خویش صفا بخش‪ ،‬بیا و آخرین یادگارهای جنن را از‬
‫اینجا دور کن‪.‬‬
‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬
 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫‪69‬‬
‫بودلر‬
‫شارل بودلر (‪ )1867-1821( )Charles Baudelaire‬بزرگ ترین شاعر آخر دوران رمانتیسم‬
‫فرانسه است که آن را عصر «امآراتوری دوم» می نامند‪ .‬بودلر از آن شعرایی است که با گذشت‬
‫زمان افتخار و شهرتی بیش از آنچه در دوران زندگی داشته اند به دست آورده اند به طوری که‬
‫می توان گفت او به قرن بیستم بی تر از قرن نوزدهم تعلق دارد‪.‬‬
‫حیات کوتاه بودلر سراسر با رن و تلخی و بدبینی آمیخته بود‪ .‬او مثل «ادگار آلن پو» شاعر‬
‫بزرگ آمریدایی (که بودلر «داستان های عجیب» او را به فرانسه ترجمه کرد) از زندگی م تذل و‬
‫عادی فراری بود و مانند «پو» روحی بیمار و علیل داشت برای فراز از دست حقایق تلخ زندگی‬
‫به دامان مخدرات پناه برد‪ .‬یا اثر معروف او «ح یش» است که در آن از محاسن فراوان تریاک‬
‫و ح یش صح ت می کند و به کرات از ایران نیز نام می برد‪.‬‬
‫شاهدار معروف بودلر «گلهای اهریمنی» است که شهرت جهانی دارد‪ .‬این اثر مجموعۀ اشعاری‬
‫است که با لحنی تلخ‪ ،‬دربارۀ زن و شراب و لذت و فلسفه سروده شده و از نظر آنچه «اخالم»‬
‫نامیده می شود‪ ،‬اثر خالم اخالم است‪.‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫‪70‬‬

‫هابیل و قابیل‬
‫ای نسل قابیل‪ ،‬آرام بخواب‪ ،‬خوب بنوو و سیر بخور‪ ،‬زیرا زندگی با لطف و مح ت به روی تو‬
‫ل خند می زند؛ و تو ای نسل هابیل‪ ،‬تا عمر داری در گل و لجن غوطه بخور و آخر نیز با بی‬
‫نوایی و بدبختی جان سآار!‬
‫ای نسل قابیل‪ ،‬شاد باو‪ ،‬زیرا وجود تو مایۀ پسند آسمان است‪.‬‬
‫ای نسل قابیل‪ ،‬خرسند باو‪ ،‬زیرا در دیار تو ک تزارها پیوسته سرس زتر و گله های گوسآندان‬
‫هر ساله فزون تر می شوند‪ .‬اما تو‪ :‬ای نسل هابیل که پیوسته اندرونت از گرسنگی نون سگان‬
‫پیر می نالد و فریاد می ک د‪ ،‬همچنان گرسنه بمان و زاری کن!‬
‫«بودلر»‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫پوشدین‬ ‫‪71‬‬
‫الدسندر سرگیوی پوشدین (‪ )1837-1799( )Alexandre Pouckine‬بزرگ ترین شاعر روسی‬
‫است‪ .‬در مسدو متولد شد و در سن پترزبورگ در سی و ه ت سالگی طی دوئلی که به خاطر زن‬
‫زی ای خود انجام داد به قتل رسید‪ .‬نخستین اشعار خود را در دورۀ جنن ملت روسیه با ناپلئون‬
‫سرود‪ .‬پس از پایان تحصیل در وزارت امور خارجه به خدمت پرداخت و در همین موقع اثر‬
‫شاعرانۀ معروف خود «روسوالن و لدمیال» را انت ار داد‪ .‬اندکی بعد بر اثر انتقادهای شدید خویش‬
‫مغضوب دربار شد و نهار سال در شهرهای یداترینوسالو و کیحینف و ادسا در ت عید گذرانید‪.‬‬
‫در این مدت اشعار «بایرون» را به دقت خواند و تحت تأثیر او قرار گرفت و در نتیجۀ همین تأثیر‬
‫بود که قطعات «زندانی قفقاز» و «فوارۀ باغچه سرای» و «یوگن یونیگین» را سرود‪ .‬در سال ‪1824‬‬
‫بر ضد پرنس ورونتسوف مافوم خود شعر هجاییب تندی انت ار داد و دوباره ت عید شد‪ .‬در سال‬
‫‪ 1830‬با زن زی ایی به نام ناتالی گنچاروف ازدوا کرد و هفت سال بعد بر اثر حسادت به بارون‬
‫هدرون‪ ،‬افسری خارجی که در خدمت تزار بود و با زن اوسروسری داشت اعالن دوئل داد و در‬
‫جنن تن به تن ک ته شد‪.‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫پوشدین‬ ‫‪72‬‬
‫بیداری‬
‫ای رویاهای من‪ ،‬ای رویاهای شیرین من‪ :‬خداحافظ! ای خوش ختی ش های دراز‪ ،‬کجایی؟ مگر‬
‫نمی بینی که خوابب آرامش بخش از دیدگان من گریخته ومرا‪ ،‬در تاریدی عمیق شب‪ ،‬خاموو و‬
‫تنها گذاشته است؟‬
‫بیدار و نومیدم‪ .‬به رویای خود می نگرم که بال و پر گ وده اند واز من می گریزند‪ .‬اما روح من با‬
‫غم و حسرت این رویاهای ع ق را دن ال می کند‪ .‬ای ع ق‪ ،‬ای ع ق‪ ،‬پیام مرا ب نو‪ .‬این‬
‫رویاهای دلآذیر را به نزد من بازفرست‪ .‬کاری کن که شامگاهان‪ ،‬مست بادۀ خیال‪ ،‬درخواب روم‬
‫و هرگز بیدار ن وم‪.‬‬
‫سه ن مه‬
‫در دشت ع وس و پهناور جهان‪ ،‬سه ن مۀ مرموز از دل خاک بیرون آمده اند‪ .‬ن مۀ جوانی و‬
‫ناالک و پرن اط‪ ،‬جوشان و خروشان‪ ،‬فروزان و پرصدا است‪ .‬ن مۀ ذوم و الهام با آب گوارای‬
‫هیجان و امید‪ ،‬دورافتادگان‪.‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫‪73‬‬
‫دانته‬
‫دانته الیگیری (‪ )Dante Alighieri‬بزرگ ترین شاعر ایتالیا و یدی از بزرگ ترین شعرای تمام‬
‫دنیا است‪ .‬تقری اً تمام استادان و منتقدین ادب‪ ،‬دانته را یدی از ارکان اساسی ادب و هنر جهان‬
‫دانسته و شاهدار بی نظیر و بدیع او «کمدی الهی» را از عالی ترین آثار ن وب ب ری شمرده اند‪.‬‬
‫دانته در ایتالیا مقامی را دارد که فردوسی در ایران و شدسآیر در انگلستان و گوته در آلمان دارند‬
‫و حتی شاید مقام او در ادبیات ایتالیا از مقام دو شاعر اخیر در ک ورهای خودشان باالتر باشد‪..‬‬
‫دانته از لحاظ تاریخی بر تمام شعرای بزرگ بعد از قرون وسطای اروپا مقدم است‪ .‬زیرا تولد او‬
‫در قرن سیزدهم (‪ )1265‬و مرگش در قرن نهاردهم (‪ )1321‬مسیحی اتفام افتاد‪ ،‬یعنی تقری اً‬
‫معاصر با حافظ بود و در این هنگام اروپا هی شاعر برجسته ای نداشت‪.‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫‪74‬‬
‫دانته‬
‫کمدی الهی‬
‫باالی دری‪ ،‬با حروف پری ان ننین نوشته بود‪« .‬این راه‪ ،‬راه شهر غم و شدوه است‪ .‬راه دیار رن‬
‫جاودان است‪ .‬راه مسدن ارواح گناهدار ومحدوم است‪ .‬آفرینندۀ پرجالل من‪ ،‬مرا به خاطر عدل و‬
‫داد آفرید‪ .‬وجود من زادل نیروی الهی و عقل قادر و ع ق نخستین است‪ .‬هی نیز پیش از من‬
‫خلق ن ده است‪ ،‬زیرا من پیش از همه پدید آمده ام و جاوانه نیز باقی خواهم بود‪ .‬شما که از این‬
‫در وارد می شوید‪ ،‬هرگونه امیدی را برای ابد از سر به درکنید‪».‬‬
‫پرسیدم‪« :‬ای استاد‪ ،‬بگو شدنجه ای که آنان را به ننین فریادها واداشته نیست؟» گفت‪ :‬بگذار‬
‫خیلی کوتاه برایت توضیح دهم‪ :‬اینان در اینجا دیگر امید مرگ ندارند‪ .‬از زندگانی آلودۀ خود نیز‬
‫نندان ناراضی هستند که آرزوی سرنوشتی دیگر می کنند‪ .‬حتی اگر این سرنوشت سخت تر و‬
‫ناگوارتر باشد‪ .‬دنیا از زندگانی ای ان خاطره ای در دل نگاه نداشته‪ .‬رحمت و عدل خدایی نیز‬
‫آنها را از خود رانده است‪ .‬اما سخن گفتن از اینان دیگر بس است‪ .‬نگاه کن و بگذر‪».‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫‪75‬‬
‫امیلی دیدنسن‬
‫امیلی دیدینسن (‪ )1886-1830( )Emile Dickinson‬بزرگ ترین شاعرۀ امریدایی است‪ .‬او‬
‫بانویی بسیار باذوم و قریحه بود‪ ،‬ط عاً به انزوا و دوری از اجتماعات عادی عالقه داشت ودلش‬
‫می خواست بیش از هر نیز با روح خودو سرگرم باشد و فدر کند‪ .‬در شرح حال او غال اً می‬
‫نویسند که او حال «جذبه ای» داشت که برای او دنیایی خاا به وجود آورده بود‪ .‬شعر‬
‫دیدینسن شعری ظریف و عمیق و تقری اً همی ه کوتاه است‪ ،‬به طوری که از نند بیت تجاوز‬
‫نمی کند‪ ،‬ولی در این نند شعر همی ه شاعر معنی فلسفی بزرگ و عمیقی را جا می دهد‪.‬‬
‫مجموعۀ این اشعار در زندگانی خود او انت ار نیافت‪ ،‬بلده برای اولین بار بعد از مرگش در‬
‫فاصلۀ سال های ‪ 1890‬و ‪ 1896‬منت ر شد‪ .‬یا مجموعۀ دیگر اشعار او «یا سن دورافتاده» ‪28‬‬
‫سال بعد از مرگ وی در سال ‪ 1914‬توسط خواهرزاده او انت ار یافت‪.‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫‪76‬‬
‫امیلی دیدنسن‬
‫سرگردان در کونه ها می رفتم‪ ،‬زیرا راه را گم کرده بودم‪ .‬دری نیم گ وده دیدم و از آن نگاهی‬
‫بهدرون خانه افدندم‪ ،‬یا لحظه بی تر طول ند ید‪ ،‬اما در این یا نگاه آراستگی و ثروت درون‬
‫خانه را به ن م دیدم‪.‬‬
‫در بسته شد‪ ،‬و من به راه خود رفتم‪ .‬اما این دفعه دو بار رن سرگرانی را احساس کردم‪ .‬زیرا‬
‫این بار دیدار توانگری دیگران‪ ،‬تنگدستی خودم را بهتر به من ن ان داده بود‪.‬‬
‫آه! برای روح ما نقدر شهامت الزم است تا بتواند آهنن قدم هایی را که آهسته آهسته نزدیا‬
‫می شوند‪ ،‬یا صدای دری که گ وده می شود‪ ،‬تحمل کند‪.‬‬
‫رن و غم‪ ،‬فراموو کاری خاصی دارد‪ ،‬زیرا به خاطر نمی تواند آورد که از کی آغاز شده؛ و‬
‫اصالً نمی تواند فدر کند که ممدن است روزی بدون وجود او به سر رفته باشد‪.‬‬
‫آیندۀ او فقط در وجود خئ اوست‪ .‬قلمرو بی پایان او شامل گذشته ای است که خوب می تواند‬
‫به وجود روهاز آینده ای که جز غم و رن همراه ندارند‪ ،‬پی برد‪.‬‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫رباعی‪:‬‬
‫رباعی ع ارت از دوبیت (نهار مصراع) است که باید مصراع های اول و دوم و نهارم آن قافیه‬
‫ای یدسان داشته باشند و گاهی مصراع سوم هم در قافیه‪ ،‬با بقیۀ مصراع ها شریا است‪ .‬رباعی‬ ‫‪77‬‬
‫بر وزن ع ارت معروف «الحول و القومه اال باهلل» است و در قدیم آن را «ترانه»‪« ،‬دوبیتی»‪،‬‬
‫«دوبیت»‪« ،‬نهاربیتی»‪ ،‬و «نهارگانی» هم می گفته اند‪ .‬مضامین کوتاه ولی پربار معموالً در این‬
‫قالب سروده می شود که در عین کمیت قلیل خود‪ ،‬از م دل ترین انواع شعر فارسی است‪.‬‬
‫مصراع نهارم در رباعی‪ ،‬مهم ترین جزو است و معنی بدان تمام می شود‪ .‬حدیم عمر خیام‬
‫اندی ه های خود را به صورت رباعی دراورده و معروف ترین رباعی سرای ایران است‪.‬‬

‫دل بر نچکچ م ز دوست تتا جتان نتدهم‬ ‫من درد تتو را ز دست آستان نتدهم‬
‫کان درد به صد هتاار درمتان نتدهم!‬ ‫از دوستت بتته ادگتتار دردی دارم‬

‫و ن کتدم ع تر را ب ی ت شت ر م‬ ‫ای دوس ! بیا تتا بتم فتردا نختور م‬

‫با هس هاار ستا هان ستر بته ستر م!‬ ‫فردا که از ا تن د تر کچتن درگتذر م‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫دوبیتی‪:‬‬
‫مانند رباعی و در قافیه بندی با آن یدی است ولی وزن م خ و معینی ندارد‪.‬‬ ‫‪78‬‬
‫آنچه اصطالحاً به نام دوبیتی معروف شده‪ ،‬در بحر هز مسدس مقصور (مفاعیلن‪،‬‬
‫مفاعیلن‪ ،‬مفاعیل) سروده شده است‪ .‬قدیمی ترین دوبیتی متعلق به «محمود ورام»‬
‫شاعر قرن سوم هجری است‪ .‬این نوع شعر در مضامین ع قی و عرفانی کاربرد‬
‫داشته است‪ .‬معروف ترین دوبیتی ها به بابا طاهر همدانی عارف شوریدۀ قرن پنجم‬
‫تعلق دارد‪.‬‬

‫شتترر زان شتتعگه ام بتتر استتتخوان زن‬ ‫ا چتتی آتتتل عشتتجم بتته جتتان زن‬
‫بتتر آن آتتتل د تتم روانتته ستتان زن!‬ ‫چتتو ش ت عم برفتتروز از آتتتل عش ت‬

‫جچتتان بتتا ا تتن فرختتی ت هتت آ تتد‬ ‫مکن کتاری کته بتر تا ست ه آ تد‬
‫تتتو را از نامتته خوانتتدن ن ه ت آ تتد!‬ ‫چو فتردا نامته خوانتان نامته خوان تد‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫مسممط‪:‬‬
‫شعری است که شاعر در آن نند مصراع پی در پی و هم قافیه می آورد و قافیۀ مصراع آخر در بند اول‪ ،‬قافیۀ همه‬
‫مصراع های آخر دیگر بندهاست‪ .‬از مجموع هر قسمت از این مصراع های پی درپی‪ ،‬یا بخش یا بند ساخته می شود‬ ‫‪79‬‬
‫که آن را اصطالحاً یا «لخت» یا یا رشته از مسمط می گویند‪ .‬بر حسب شمارۀ مصراع های هر رشته‪ ،‬مسمط ها را‬
‫مربع (نهارتایی)‪ ،‬مخمس (پن تایی) و مسدس (شش تایی) خوانده اند‪ .‬منونهری دامغانی مسمط های م هوری دارد‬
‫که معروف ترین آن مسمط «خزانیه» است‪.‬‬

‫‪.2‬بتتاد خ تت از جانتتو ختتوارزم وزان استت‬ ‫‪.1‬خیا تتد و ختتا آر تتد کتته ه هتتام ختتاان استت‬
‫‪.4‬گتتو ی بتته مَپچتتن یتترهن رنهتترزان استت‬ ‫‪.3‬آن بتترر رزان بتتین کتته بتتر آن شتتا رزان است‬ ‫ببند اول‬

‫‪.5‬دهجان به تعاو سر انهش گاان اس‬

‫مصراع ‪ 6‬هم قافیه‬ ‫‪.6‬کاندر چ ن و باغ نه گن ماند و نه گگ ار‬
‫‪ .2‬تتترب ببر دنتتتد و بتتته ک اتتتی بسک دنتتتد‬ ‫‪.1‬طتتتتاوو بچتتتتاری را دم بتتتتال بک دنتتتتد‬
‫‪.4‬بتتتتتتتتا او ن شتتتتتتتتی د و نخ دنتتتتتتتتد‬ ‫‪.3‬خستتته بتته میتتان بتتاغ بتته زار تتل فک دنتتد‬ ‫ببند دوم‬

‫‪.5‬وان ر نهار ل بدو باز نب تتتتتدند‬

‫مصراع ‪ 6‬هم قافیه‬ ‫‪.6‬تا آذر مه بهتتتتتذرد و آ تتتد آذار‬
‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬
 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫تضمین‪:‬‬
‫تضمین را معموالً در صنایع دیعی ذکر می کنند که تفاوت هایی در «اصطالح» با آنچه ماکنون‬
‫‪80‬‬
‫می گوییم دارد‪ .‬منظور از تضمینی که در انواع شعر می تواند مورد نظر باشدف نوعی از مسمط‬
‫است که غال اً به صورت مخمس یا مسدس سروده می شود و شاعر‪ ،‬شعری را از دیگران در شعر‬
‫خویش می آورد‪ .‬عناوینی نون «تضمین غزلی از سعدی» یا «تضمین غزلی از حافظ» به این‬
‫شدل از شعر اطالم می گردد‪ .‬تضمین زیر از ملا ال عرای بهار که غزلی از سعدی را تضمین‬
‫کرده است‪.‬‬

‫تتا چتتو شتتیر ن ستتخ نختتن شتتکر بتتاری هس ت‬
‫هتتیچم ار نیستت ت تتای تتتوام بتتاری هستت‬
‫تتا شتتو و روز بتته جتتا فکتتر تتتوام کتتاری هست »‬
‫بتتته هتتتو بتتتال زد و گشت ت گرفتتتتار فستتتد‬
‫موستتتی ا اتتتا ب چتتتد رختت بتتته امیتتتد فتتتبد‬
‫کتته بتته هتتر حگجتت ز تتف تتتو گرفتتتاری هستت »‬
‫طیبتتتاتل بتتته گلتتتن و ا تتته و ر تتتان مانتتتد‬
‫و آن کتته او را ک تتد انکتتار بتته شتتی ان مانتتد‬
‫داستتتان استت کتته بتتر هتتر ستتر بتتازاری هستت »‬
‫ستتعد ا چتتون تتتو کاتتا نتتادرت گستتتاری هستت‬
‫تتا چتتو بستتان و گگستتتان تتتو گگتتاار هستت‬
‫«مش و ای دوس کته بیتر از تتو مترا تاری هست‬
‫تتتف گستتتتار تتتتو شتتتد دامِ رت متتترغ هتتتو‬
‫ا ب تتتد تتتتو نتتتدارد ستتتر دمستتتازی کتتتد‬
‫«بتته ک تتد ستتر ز ستت نتته متتن افتتتادم و بتتد‬
‫راستتتتی دفتتتتر ستتتعدی بتتته گگستتتتان مانتتتد‬
‫اوستتت ی بتتتر و آن نامتتته بتتته فرفتتتان مانتتتد‬
‫«عش ت ستتعدی نتته حتتد پی اس ت کتته چتتان مانتتد‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫مستزاد‪:‬‬
‫مستزاد آن است که در هر یا از انواع شعر (رباعی‪ ،‬غزل و ‪ )...‬پس از هر مصراع‪ ،‬جمله‬ ‫‪81‬‬
‫ای کوتاه و موزون بیفزایند که اگر حذف شود به وزن اصلی شعر لطمه ای وارد نیاید ولی‬
‫معنی را ناق کند‪ .‬به طور معمول‪ ،‬مستزاد در ارت اط با قالب رباعی و غزل ساخته می‬
‫شود‪ .‬هم قافیه بودن ع ارات اضافه ای که مستزاد را می سازند با مصراع متعلق به خود‪ ،‬در‬
‫همه جا شرط نیست ولی معموالً در انواع غزل‪ ،‬این هماهنگی را در رابطه با مصراع دوم‬
‫هر بیت رعایت می نمایند؛ و گاهی آن اضافات‪ ،‬قافیه ای ویژۀ خویش دارند‪.‬‬

‫با صدق و صسا‬ ‫گر حاج خود بری به درگات خدا‬

‫بی چتون و چرا‬ ‫حاجات تو را ک د خداونتتد روا‬
‫با جتام د تت‬ ‫زنچار مبر حاج خود بر درِ خگ‬
‫بی شرک و ر تا‬ ‫کا خگ نیا د کرم و جود و عت ا‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫فرد (مفرد)‪:‬‬ ‫‪82‬‬
‫گاهی شاعر‪ ،‬تنها یا بیت می سراید و منظور خویش را در آن بیان می کند‪ .‬سعدی در‬
‫گلستان از این مفردات بسیار دارد و در خاتمۀ دیوانش نیز دیگر مفردات وی را در کرده‬
‫اند‪.‬‬

‫کس ندیدم که گم شد از ره راست‬ ‫راستی موجب رضــــای خــداست *******‬

‫آنــان که غنی ترند محتاج تـــرند‬ ‫درویش و غنی بندۀ این خاک درند *******‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬

 ‫خانم دکتراصغری مهر‬
‫نهارپاره‪:‬‬
‫مجموعه ای از نند قطعه است و هر قطعه دو بیت دارد که آن را نون از نهار‬ ‫‪83‬‬
‫مصراع ت دیل شده‪« ،‬نهار پاره» گویند‪ .‬در این نوع شعر‪ ،‬میدان برای بیان مضامین‬
‫متنوع و فراوان باز است و از جهت قید در قافیه‪ ،‬شاعر تنها در مصراع های دوم و‬
‫نهارم هر قطعه‪ ،‬مقید به رعایت آن است‪.‬‬

‫هتتتتیو عنتتتتوی ن انتتتتدت در فرمتتتتان‬ ‫خستتتته وامانتتتدت بتتتی امیتتتد خ تتتوب‬

‫ه تتتته تتتتتن درد و درد بتتتتی درمتتتتان‬ ‫دستتتت تتتترزان و تتتتای انتتتتدت‬
‫***‬

‫ه چتتتو متتتوری کتتته برکشتتتد کتتتوهی‬ ‫متی کشتد بتار تتن ت کته متو ی نیست ت‬
‫بتتتتتار هستتتتتتاد ستتتتتا ه انتتتتتدوهی‬ ‫ستتتی ه متتتاان بتتترد بتتته ستتتوی ختتتدا‬
‫***‬

‫آفتتتتتتتتاگ بتتتتتتتروگ روز ختتتتتتتاان‬ ‫م تتتتو انتتتتدهبار شتتتتادی ستتتتوز‬

‫تتتو حیتتترت ز گشتتت چتتتر گتتتاان‬ ‫ستتترد ب تتتاک بتتتی رمتتت مبچتتتوت‬
‫***‬

‫دکتر اصغری مهر‬ ‫‪12/10/2022‬‬