STEM: MÔ HÌNH CHUYỂN ĐỘNG CỦA HỆ MẶT TRỜI

Môn học: Vật lý; Lớp: 10A1, A2, A4, A5, A6, A7

Trường THPT Đô Lương 2

Thời gian: Tháng 1/2023

I. Mục tiêu

1. Về kiến thức

Sau khi thực hiện bài học này, học sinh sẽ học được các kiến thức về Hệ Mặt Trời, bao gồm:

các hành tinh trong Hệ Mặt T rời.

- Đặc điểm chuyển động của Mặt Trời, Mặt Trăng, Sao Thủy, Sao Kim trên nền trời sao.

2. Về năng lực

Bài học này góp phần rèn luyện và phát triển một số năng lực khoa học tự nhiên và năng lực
chung được biểu hiện cụ thể như sau:

- Học sinh đề xuất được phương án thiết kế được mô hình chuyển động của Hệ Mặt Trời từ
những nguyên liệu và yêu cầu của giáo viên.

- Lắp được mạch điện đơn giản với bóng đèn và nguồn điện.

- Dựa vào mô hình phân tích và giải thích được đặc điểm chuyển động của một số hành tinh trên
nền trời sao; phân biệt và giải thích được nguyên nhân của hiện tượng thủy triều, hiện tượng nhật
thực và nguyệt thực.

- Nâng cao kỹ năng việc nhóm, thuyết trình, lắng nghe, tư duy phản biện, sáng tạo.

3. Về phẩm chất

Bài học này góp phần hình thành và phát triển một số phẩm chất cho học sinh với biểu hiện cụ
thể như sau:

- Học sinh hào hứng, yêu thích môn học.

- Nhiệt tình tham gia các hoạt động, tích cực tìm hiểu kiến thức và trách nhiệm trong hoạt động
nhóm.

- Tỉ mỉ, cẩn thận, tuân thủ các quy tắc an toàn trong giờ học.

4. Định hướng phát triển năng lực STEM

4.1. Bối cảnh thực tế

Vũ trụ là ngành khoa học luôn thu hút được sự quan tâm của nhiều người. Nó cung cấp cho ta

những kiến thức về vũ trụ bao la, giải thích các hiện tượng thiên văn kỳ thú trên cơ sở khoa học.

Nếu như trước đây, con người cho rằng mình là trung tâm của vũ trụ thì ngày nay chúng ta biết

rằng chúng ta chỉ là một phần vô cùng nhỏ bé trong đó. Vũ trụ của chúng ta bao la và rộng lớn

vượt tầm nhận thức của con người. Tuy nhiên, bằng hiện tượng thiên văn kỳ thú, việc mô hóa sự

chuyển động của các hành tinh trong Hệ Mặt Trời Sẽ giúp chúng ta lý giải được các hiện tượng

một cách trực quan và sinh động nhất.

4.2. Kiến thức trong lĩnh vực STEM

- Khoa học (S): Nhận biết được các hành tinh trong Hệ Mặt Trời và vị trí, đặc điểm của
chúng; giải thích được đặc điểm chuyển động của các hành tinh, thiên thể trên nền trời sao;
Xác định được một số hiện tượng thiên văn và giải thích được nguyên nhân hInh thành.

- Công nghệ (T): Sử dụng thành thạo các công cụ, dao, kéo, súng bắn keo, khoan... trong quá
trình thiết kế và chế tạo mô hInh Hệ Mặt Trời.

- Kỹ thuật (E): Thiết kế mô hInh theo quy trInh thiết kế kỹ thuật, hiểu được quy trInh trong tài
liệu hướng dẫn; vẽ được bản thiết kế mô hInh chuyển động của Hệ Mặt Trời từ những nguyên
liệu cho trước.

- Toán học (M): Đo đạc, thiết kế tỷ lệ các hành tinh phù hợp; sử dụng nguyên vật liệu hợp lý;
giải thích được các hiện tượng thiên văn dựa trên mô hình Toán học.

II. Thiết bị dạy học và học liệu

Mỗi nhóm học sinh (3 - 5 học sinh) sẽ nhận được một bộ dụng cụ bao gồm:

- 3 - 5 bộ tài liệu học tập;

- Cầu xốp các kích cỡ làm các hành tinh; - 1 bộ bóng đèn, đui đèn kèm phích cắm; - 1 súng bắn
keo và thanh keo;

- 1 bộ màu nước;

- Thùng carton hoặc bìa carton chắn sáng cho mô hình (có thể để học sinh tự chuẩn bị);

- Dây thép 2; - 1 kìm cắt dây thép;

- 1 ống nhựa PVC tùy loại có thể dùng làm trụ gắn bóng đèn; - 2 cây kéo;

- Dao rọc giấy; - 1 cuộn băng dính 2 mặt; - Bảng cắt; - Găng tay; - Bút chì, thước kẻ.
Ngoài những nguyên vật liệu trên, sau buổi học đầu tiên, học sinh có thể tự chuẩn bị thêm các
nguyên liệu mà mình thích để bổ sung, hoàn thiện cho sản phẩm độc đáo nhất. Ngoài ra, giáo
viên cần chuẩn bị phòng học có ổ cắm điện tới từng nhóm.

III. Tiến trình dạy học

Buổi 1

Hoạt động 1: Xác định vấn đề và giao nhiệm vụ (10 phút) Mục tiêu Học sinh xác định được
vấn đề, nhiệm vụ của bài học.

Nội dung Giáo viên đặt vấn đề, học sinh thảo luận và trả lời các câu hỏi mà giáo viên đưa ra.

- Có những hiện tượng thiên văn nào thường quan sát được trên Trái đất?

- Làm thế nào để có thể giải thích được các hiện tượng đó một cách trực quan, dễ hiểu nhất?

Học sinh ghi nhận nhiệm vụ cần thực hiện trong chủ đề.

Sản phẩm

- Học sinh trình bày được các hiện tượng thiên văn quan sát được trên Trái đất.

- Học sinh xác định được nhiệm vụ học tập trong chủ đề.

Triển khai hoạt động

B1 - Đặt vấn đề: Xung quanh chúng ta có rất nhiều hiện tượng

thiên văn, các em đã quan sát được những hiện tượng thiên văn nào?

Các hiện tượng chúng ta quan sát được trên Trái Đất đều có liên hệ mật thiết với sự chuyển động
của các thiên thể trong Hệ Mặt Trời. Để giải thích được các hiện tượng này chúng ta cần quan sát
được sự chuyển động của chúng. Tuy nhiên, việc quan sát trực tiếp chuyển động của các hành
tinh trong Hệ Mặt Trời là điều không thể, vậy làm thế nào để chúng ta có thể quan sát được
chuyển động của các hành tinh một cách trực quan nhất?

Giáo viên cho học sinh trao đổi, thảo luận và trả lời các câu hỏi. Giáo viên kết luận: “Bằng các
thiết bị máy móc và tính toán, các nhà khoa học đã nghiên cứu và đưa ra những bằng chứng về
chuyển động của các hành tinh trong Hệ Mặt Trời, chúng ta có thể vận dụng các kiến thức đó để
xây dựng một mô hình Hệ Mặt Trời, từ đó lý giải được các hiện tượng thiên văn một cách trực
quan nhất.”

B2 - Giao nhiệm vụ: Học sinh đọc tài liệu hướng dẫn và hoàn thành các nhiệm vụ đi kèm:

1. Nhiệm vụ cá nhân:
+ Nhiệm vụ 1: Hoàn thành phiếu học tập.

+ Nhiệm vụ 2: Vẽ sơ đồ tư duy tóm tắt những đặc điểm chính của các hành tinh đất đá.

2. Nhiệm vụ nhóm:

+ Nhiệm vụ 3: Thiết kế mô hình Hệ Mặt Trời. + Nhiệm vụ 4: Chế tạo mô hình Hệ Mặt Trời. +
Nhiệm vụ 5: Báo cáo sản phẩm nhóm.

Nhiệm vụ 1, 2, 3 thực hiện trong buổi 1; nhiệm vụ 4 thực hiện trong buổi 2; nhiệm vụ 5 thực hiện
trong buổi 3.

Hoạt động 2: Nghiên cứu kiến thức nền, thực hiện nhiệm vụ cá nhân (30 phút)

- Học sinh ghi nhớ được những kiến thức cơ bản về Hệ Mặt Trời, đặc điểm chuyển động của các
hành tinh trong Hệ Mặt Trời.

Học sinh đọc tài liệu hướng dẫn học tập và hoàn thành nhiệm vụ 1 và 2 trong tài liệu.

Sản phẩm học tập

- Phiếu học tập trả lời các câu hỏi về Hệ Mặt Trời. - Sơ đồ tư duy về đặc điểm của các hành tinh
đất đá.

Triển khai hoạt động

B1 - Giao nhiệm vụ (5 phút): Giáo viên yêu cầu học sinh đọc tài liệu hướng dẫn mục 1 và hoàn
thành các nhiệm vụ cá nhân (nhiệm vụ 1 và 2) vào trong tài liệu. Giáo vi vụ 1 và 2 trong tài liệu
học tập.

Hoạt động 3: Báo cáo nhiệm vụ cá nhân (20 phút)

Mục tiêu

- Học sinh ghi nhớ được kiến thức cơ bản về Hệ Mặt Trời. - Học sinh thuyết trình được sản phẩm
cá nhân trước lớp

Nội dung

- Chữa phiếu học tập

- Học sinh giới thiệu sản phẩm cá nhân trước lớp

Sản phẩm học tập

- Phiếu học tập với đáp án chính xác.

- Học sinh thuyết trình tự tin, mạch lạc, đầy đủ.

Triển khai hoạt động

B1 - Chữa phiếu học tập (10 phút): Giáo viên cho học sinh chữa phiếu học tập, giải thích những
vấn đề còn chưa rõ cho học sinh.

B2 - Báo cáo nhiệm vụ cá nhân (10 phút):

- Giáo viên gọi học sinh giới thiệu và trình bày sơ đồ tư duy về các hành tinh đất đá (giáo viên có
thể chụp ảnh sản phẩm của học sinh và chiếu lên bảng), có thể cho điểm đối với học sinh có bài
làm tốt.

- Sau khi học sinh báo cáo, giáo viên nhận xét và tổng kết kiến thức cơ bản về Hệ Mặt Trời.

Hoạt động 4: Lựa chọn phương án, thiết kế mô hình Hệ Mặt Trời (30 phút)

Học sinh vẽ được bản thiết kế được mô hình Hệ Mặt Trời chi tiết từ những nguyên vật liệu cho
trước.

Học sinh làm việc nhóm để hoàn thành nhiệm vụ 3 trong tài liệu học tập.

Sản phẩm học tập

Bản vẽ thiết kế mô hình Hệ Mặt Trời.

Triển khai hoạt động

B1 (5 phút): Giáo viên giới thiệu nhiệm vụ nhóm và giải đáp thắc mắc cho học sinh. (Giáo
viên lưu ý học sinh có thể bổ sung thêm 1 số vật tư không có trong bảng với mục đích thẩm mỹ).

B2 (25 phút): Học sinh thảo luận đưa ra các ý tưởng, thống nhất ý tưởng và trình bày ý tưởng
vào giấy.

Mục tiêu Học sinh lập được kế hoạch triển khai hoạt động nhóm.

Bảng phân công công việc, kế hoạch thực hiện nhiệm vụ nhóm.

Triển khai hoạt động

B1: Giáo viên nhắc lại một số lưu ý của buổi học trước.

B2: Giáo viên cho các nhóm thảo luận, lên kế hoạch, phân chia nhiệm vụ hoạt động nhóm
và điền vào bảng ở nhiệm vụ 4.

Hoạt động 6: Chế tạo mô hình Hệ Mặt Trời (75 phút)

Mục tiêu Học sinh chế tạo được mô hình Hệ Mặt Trời theo bản thiết kế.

Nội dung Kế hoạch làm việc, hỗ trợ, giúp đỡ các thành viên trong nhóm.

Sản phẩm học tập

 Mô hình chuyển động của các hành tinh trong Hệ Mặt Trời

Triển khai hoạt động

B1: Giáo viên cho các nhóm lấy dụng cụ, nguyên liệu; lưu ý học sinh về quy tắc an toàn.

B2: Giáo viên cho học sinh thực hiện chế tạo mô hình. Học sinh lấy dụng cụ và chế tạo mô
hình; đảm bảo thực hiện nhiệm vụ đúng theo bảng phân công và các thành viên trong nhóm hỗ
trợ nhau tích cực.

Hoạt động 7: Tổng kết, dọn vệ sinh (5 phút)

Giáo viên tổng kết về hoạt động trong buổi học, nhận xét về tác phong hoạt động của các nhóm.

Buổi 3

Hoạt động 8: Hoàn thiện sản phẩm (20 phút)

GV cho HS thời gian hoàn thiện, chỉnh sửa sản phẩm trước khi báo cáo.

Hoạt động 9: Chia sẻ, cải tiến sản phẩm (50 phút)

Mục tiêu

- Học sinh giới thiệu được sản phẩm, cách thức hoạt động của sản phẩm trước lớp.

- Thông qua mô hình, học sinh có thể nêu được đặc điểm chuyển động của một số hành tinh; nêu
và giải thích.

Nội dung

- Học sinh chuẩn bị kịch bản báo cáo sinh động thông qua việc hoàn thiện nhiệm vụ 5 trong tài
liệu học tập.

- Học sinh báo cáo sản phẩm nhóm trước lớp.

Sản phẩm học tập

- Kịch bản báo cáo sản phẩm nhóm (nhiệm vụ 5).

- Học sinh báo cáo sản phẩm tự tin, hấp dẫn, giải quyết được các câu hỏi người nghe đưa ra.

Triển khai hoạt động

B1 - Viết kịch bản báo cáo (15 phút): Giáo viên cho học sinh

Thảo luận, viết kịch bản báo cáo, phân công nhiệm vụ trong quá trình báo cáo sao cho bài thuyết
trình hấp dẫn, thỏa mãn được các tiêu chí đánh giá trong tài liệu học tập.

B2 — Báo cáo sản nhẩm (35 nhút)- Lần lượt các nhóm thưc hiện
hỏi, đóng góp ý kiến Và thảo luận cải tiến sản phẩm.

Hoạt động 10: Kết luận, đánh giá (20 phút)

Mục tiêu

- Học sinh tổng hợp, tóm tắt được những kiến thức đã học.

- Học sinh rút được những kinh nghiệm cho các buổi học sau.

- Học sinh lắng nghe giáo viên tổng kết, ghi chú lại những kiến thức trọng tâm; đúc rút kinh
nghiệm cho buổi học sau.

Sản phẩm học tập

Học sinh lắng nghe, ghi chú lại được những kiến thức cơ bản và rút kinh nghiệm những điều còn
thiếu sót.

Triển khai hoạt động

B1: Giáo viên tổng kết kiến thức về Hệ Mặt Trời, đặc điểm chuyển động của các hành tinh trong
Hệ Mặt Trời; các hiện tượng thiên văn và nguyên nhân...

B2: Giáo viên nhận xét về quá trình làm việc của các nhóm, cho điểm theo tiêu chí trong được
thống nhất trong tài liệu học tập. (điểm của các nhóm có thể quy ra điểm thưởng hoặc “tiền” sử
dụng trong “chợ vật tư” ở những buổi học tiếp theo)

B3: Yêu cầu học sinh dọn dẹp vệ sinh trước khi kết thúc giờ học.
Hình ảnh HS thuyết trình phần khám phá hệ Mặt Trời