Paksa: Pamumunang Panitikan
Pagsusuri at Pamumuna sa Tauhan
Pagsusuri sa kaisipan/tema ng dula Pagsusuri sa
kahusayan o kalinwan ng dula
Tagapag-ulat:
Cimafranca, Laidell
De Guzman, Jeah Karlyn C.
Farase, Zharille Lee G. Sumadila, Arnold R.
Tipudan, Bleza Mae P.
BSEd Filipino – 2
Layunin: Sa katapusan ng aralin, ang mag-
aaral ay inaasahang:
● Naipapaliwanag ang kasaysayan at
kahulugan ng Pamumunang
Pampanitikan;
● nasusuri ang mga tauhan,
kaisipan/tema at kahusayan o kalinawan ng
dula; at
● nakapaglalahad ng sariling ideya o pananaw
tungkol sa kahalagahan ng Pamumunang
Pampanitikan.
Introduksyon
Ang panunuring panliterari ay isang sining at agham
sa pag-aaral ng panitikan at iba't ibang uri ng akdang
pampanitikan. Layunin nito ang pag-aaral, pag-
analisa at pagpapaliwanag ng mga salaysay, tula,
nobela, dula at iba pa upang mas maunawaan at
mapahalagahan ang kanilang kahulugan at
mensahe. Ito ay naglalayong magbigay ng kritikal na
pagsusuri sa mga akda at magbibigay ng mga
argumento tungkol sa kanilang kahalagahan,
kalidad at implikasyon sa lipunan at kultura. Sa
araling ito ay ating sisirin ang kahalagahan ng
panunuring panliterari at tuklasin ang mga
elementong nakapokus sa tauhan, kaisipan o tema
at ang kahusayan o kalinawan ng dula upang
makabuo ng mas malalim na pag-unawa at
kaalaman dito.
Abstraksiyon
Panunuri o Kritisismo - Isang agham ng teksto. -
Isang uri ng pagtalakay na nagbibigay-buhay diwa
sa isang nilikhang-sining. - Isang terminolohiyang
nagmula sa Griyego na
"krino" na ang kahulugan ay "manghusga"
Pamumuna
- paghatol sa isang likha ng sining batay sa
kahalagahan ng inihahandog na karanasang
pangkaisipan at sa bisa ng pagkakahatid ng
nasabing karanasan.
Kahulugan ng Pamumunang Pampanitikan - Ito
ay isang malalim na paghihimay sa mga akdang
pampanitikan gamit ang iba't ibang dulog. - Ito ay
paraan ng matalinong pagbabasa, pag-aaral,
pagtatalakay sa isang likhang- sining.
Pamumunang Panitikan Ayon sa mga Alagad ng
Sining
1. Ponciano B.P. Pineda Ayon sa kanya, malayo na
ang narating ng pamumunang pampanitikan sa
Filipino. Sa katunayan, sa panahon pa lamang ni
Plato ay namumukod-tangi na ang pamumuna sa
panitikan bilang isang buhay na disiplina. Ito ay hindi
maaaring pasukin ng sino-sino lamang nang walang
sapat na paghahanda, at higit sa lahat, walang
kakayahan.
- Ang kritiko ay laging bukas ang pananaw sa
mga pagbabagong nagaganap sa panitikan.
- Ang kritiko ay iginagalang ang desisyon ng
ibang mga kritiko na patuloy na sumasandig sa
ibang disiplina gaya ng linggwistika, kasaysayan,
sikolohiya, atbp.
- Ang kritiko ay matapat na kumikilala sa akda
bilang isang akdang sumasailalim sa paraanng
pagbuo o konstruksyon batay sa sinusunod na
alituntunin at batas.
- Ayon kay Alejandro G. Abadilla, kailangan ng
isang kritiko ang tigas ng damdaming naninindigan
upang maging tiyak na kapakinabangan ng
panitikan ang kanyang pagmamalasakit, ay
ipinakilala ng mga pangyayari nang mga unang taon
ng kanyang pamimili.
MGA KRITIKONG PILIPINO SA PANITIKANG
FILIPINO 1. Alejandro G. Abadilla
- Marso 10,1906 - Agosto 26,1969
- Kilala bilang "Aga"
- Isang Pilipinong makata, mananalaysay at
manunulat ng piksyon
- Tumulong si Abadilla sa pagtatag ng kapisanang
panitikan noong 1935 at nag-edit ng isang magasin
na tinatawag na panitikan. - Ang kanyang "Ako ay
Daigdif" na koleksyon ng mga tula ay isa sa
kanyang mga kilalang akda. 2. Teodoro A.
Agoncillo
- Nobyembre 9,1912 - Enero 14, 1985
- Kilalang "Teddy" o "Ago" - Isang kilalang Pilipinong
mananalaysay noong ika-20 siglo
- Siya at ang kanyang kontemporaryong si Renato
Constantino ay kabilang sa mga unang Pilipinong
mananalaysay na kilala sa pagtataguyod ng isang
natatanging makabansang pananaw sa
kasaysayan ng
Filipino (nationalist historiography)
- Isa rin siyang mananalaysay at makata.
3. Virgilio Senaden Almario -
Marso 9, 1944
- Mas kilala sa kanyang panulat na pangalan na Rio
Alma
- Isang Pilipinong may-akda, makata, kritiko,
tagasalinn, editor, guro at
tagapamahala ng kultura
- Siya ay isang pambansang alagad ng sining ng
Pilipinas
- Siya ay dating tagapangulo ng komisyon sa wikang
Filipino (KWF)
- Noong Enero 5, 2017 nahalal din si Almario bulang
tagapangulo ng National Commissionfor
Culture and Arts (NCCA)
4. Lamberto E. Antonio -
Nobyembre 9, 1946
- Pilipinong manunulat - Opposite Mario O'Hara,
kasama niyang isinulat ang serenplay para sa
pelikulang Insiang ni Lino Brocken, ang unang
pelikula sa Pilipinas na ipinalabas sa Cannes Film
Festival noong 1978.
5. Lope K. Santos
- Setyembre 25, 1879 - Mayo 1, 1963 - Isang
Pilipinong manunulat sa wikang tagalog at dating
senador ng Pilipinas
- Kilala siya sa kanyang nobelang sosyalista Halimbawa: Paano ipinapatupad ng manunulat ng
noong 1906, Banaag at Sikat ang kanyang mga dula ang tema?
kontribusyon para sa pagbuo ng gramatika ng Ito ay sa pamamagitan ng mga tauhan at diyalogo.
Filipino at ortograpiyang tagalog. Estilo ng manunulat ng dula o ang kanyang
natatanging paggamit ng mga dramatikong
PAGSUSURI O PAMUMUNA SA TAUHAN Ano ang
pamamaraan. Halimbawa: Paano humantong ang
Pagsusuri sa Tauhan? Ito ay ang proseso ng
kasakiman sa pagkawasak ng isang tao. Katulad ng
pagsusuri sa mga tiyak na katangian ng isang
dulang “Romeo at Juliet”
karakter na kabilang dito ang pagsasaalang-alang
TANDAAN:
ng mga karagdagang elemento tulad ng papel na
Ayon kay Heather Carroll (2013) sa Analyzing
ginagampanan nila sa kuwento at ang iba't ibang
Dramatic Works: Theme, Character Development &
kontrahan na kanilang nararanasan. Narito ang mga
Staging, 2013). Ang tema ng isang dula ay
bagay na dapat tingnan kapag gumagawa ng
tumutukoy sa sentral na ideya nito. Maaari itong
pagsusuri ng karakter.
malinaw na ipahayag sa pamamagitan ng diyalogo
Mga Deskripsyon
o aksyon, o maaaring mahinuha pagkatapos
- Paano sila inilalarawan ng mga nakikipag-
panoorin ang buong pagganap. Ang tema ay ang
ugnayan sa tauhan?
pilosopiya na bumubuo sa batayan ng kuwento o
- Paano inilarawan ng karakter ang kanilang
isang moral na aral na matutuhan ng mga tauhan.
sarili? Ang mga paglalarawang ito ay maaaring
Ito ang mensahe na ibinibigay ng dula sa mga
pisikal, maaari silang maging panghuhusga, maging
manonood.
emosyonal.
PAGSUSURI SA KAHUSAYAN O KALINAWAN NG
Mga Aksyon
DULA
- Paano kumilos ang tauhan? Paano nakakaapekto
Ano ang Pagsusuri sa Kahusayan o
ang kanilang mga aksyon sa mga nasa paligid. Sila
Kalinawan ng Dula? - Ito ay ang proseso ng
ba ang tipong humahadlang sa mga maling gawain?
pagsusuri sa kahusayan o kalinawan ng kabuuang
O sila ba ay malikot? Katulad ng totoong buhay, ang
dula kabilang dito ang pagsasaalang-alang sa
paraan ng pagkilos ng isang karakter ay maraming
buong produksyon katulad ng pagtatanghal, lighting,
sinasabi tungkol sa kung sino sila.
props, musika, staging at iba pa.
Ano ang sinasabi nila
Kalinawan ng Dula
- Ang karakter ba ay lumilitaw na may malakas na
- Ayon kay Mia Yoo, ang kalinawan ng dula ay
pagkaunawa sa edukasyon? Gumagamit ba sila ng
hindi lang tumutukoy sa kalinawan ng mga dayalogo
maraming slang? Gumagamit ba sila ng mga
at paraan ng naratibong pagkukuwento. Kabilang
generational na parirala? Maraming mga libro ang
din dito ang kalinawan sa pagganap, emosyon at
walang karagdagang bentahe ng pagkakaroon ng
biswal na imahe ng isang dula.
mga larawan o larawan kaya dapat ipinta ng may-
Kahusayan ng Dula
akda ang karakter gamit ang mga salita – ang mga
Usapan, Galaw, at Pangayayari - Ang tagumpay ng
salita ay may halaga.
isang dula ay nakasalalay sa kahusayan sa
Mga Pangalan - Isaalang-alang ang isang karakter paggamit ng usapan, kilos at paglalahad ng mga
sa isang panitikan, anong uri ng imahe ang pangyayari sapagkat dito nakasalalay ang magiging
ipinahihiwatig nito? Nakikita mo ba ang iyong sarili maayos na paglalarawan ng tauhan, paglalahad ng
na gumagawa ng mga pagpapalagay batay sa mga paksa, tema at banghay.
pangalang iyon? Syempre gagawin mo, iyon mismo - Ang mga tauhan sa dula ay kailangang
ang gustong mangyari ng may- akda. maging makatotohanan. Hangga’t maaari kailangan
maipadama ng mandudula sa manonood na ang
PAGSUSURI SA KAISIPAN O TEMA NG DULA
nagsasalitang tauhan ay isa sa kanila.
Ang tema ay kung saan talaga patungkol ang dula,
- Ang galaw ang siyang buhay ng dula.
ang abstrak na ideya o metapora ng dula. Ito ang
Kailangang palaging may mangyari upang
isyu na sinusuri ng balangkas at mga tauhan.
mapanatili ang interes ng manonood. Kailangang
Maaaring magkaroon ng maraming tema ang isang
mailalarawan ito ng mga tauhan sa tanghalan sa
magandang dula, ngunit magkakaroon ito ng isang
pamamaraan ng kanilang galaw at usapan. - Ang
pangunahing ideya na nangingibabaw sa kuwento.
dula ay kailangang maglarawan ng sunud-sunod na
Ang pinakapaksa ng isang dula. Naiintindihan ng
pangyayari, pataas nang patas ang tunggalian
mga manonood ang palabas base na rin sa tulong
tungo sa kasukdulan at ng kagyat na pagwawakas
ng pagtatagpi-tagpi ng mga sitwasyon at
kapag nakalas ang mga buhol o sagabal at
pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari at pag-
nagtagumpay ang isa sa tauhang magkatunggali.
aarte ng mga aktor sa tanghalan. Nakalilitaw ang
Ang kakayahan sa paglagay sa mga tauhan sa isang
tunay na emosyon ng mga aktor sa tulong ng
kapana-panabik, kasiya-siya, nakatutuwa,
paglinaw ng tema ng dula. Mayroong dalawang
nakatatakot at iba pang sitwasyon o kalagayan na
tanong na itatanong mo kapag tinutukoy ang tema
pawang makatotohanan sa mga manonood.
ng isang dula
1. Ano?

Halimbawa: Ano ang tema? Ang tema ay magiging

moral o isang aral na matutuhan ng mga tauhan.
Halimbawa: isang trahedya ang mga paksa ay
kinabibilangan ng paghihigante, pagkawala,
paghahayag, at katarungan.
2. Paano?