Systemy wiążące.

Mianem systemów wiążących określa się płynne materiały na bazie żywic, tworzące
pośrednią warstwę adhezyjną, zapewniającą połączenie materiału kompozytowego z
odpowiednio przygotowaną powierzchnią szkliwa i zębiny.
W skład systemów wiążących wchodzą m.in. dimetakrylany, pochodne żywic BisGMA
bądź UDMA. Są one odpowiedzialne za wytwarzanie litej warstwy łączącej szkliwo i
zębinę z materiałem kompozytowym. Obecność odpowiedniej ilości niskocząsteczkowych
dimatakrylanów glikoli zapewnia systemom wiążącym na tyle niską lepkość by mogły
całkowicie zwilżyć powierzchnię wytrawionego szkliwa zębów, a po spolimeryzowaniu
wytworzyć z nim doskonałe jakościowo połączenie adhezyjne.
Dla wytworzenia połączenia systemu wiążącego z zębiną wprowadzono dwufunkcyjne
monomery, zawierające w cząsteczce grupy hydrofilne i hydrofobowe (np., HEMA, BPDM,
4-META). Grupy hydrofilne monomerów wytwarzają połączenia z wilgotną zębiną, a
zadaniem grup hydrofobowych jest wytworzenie połączenia z grupami metakrylanowymi
dimetakrylanów budujących zrąb warstwy, łączącej tkanki zęba z kompozytem. W
przypadku systemów uniwersalnych, przeznaczonych do wiązania powierzchni szkliwa i
zębiny, wprowadzono różne monomery (np. PENTA), których zadaniem jest wiązanie
także nieorganicznych składników twardych tkanek zębów - hydroksyloapatytów.
Nieodłącznym składnikiem tych systemów, z uwagi na działanie na trudną do zwilżenia
powierzchnię zębiny, są lotne rozpuszczalniki (etanol, aceton, woda) obniżające napięcie
powierzchniowe systemów wiążących. Ich zadaniem jest nie tylko zwilżenie powierzchni
zębiny, ale także przemieszczenie wody i ułatwienie wytwarzania chemicznego połączenia
monomerów z ze składnikami zębiny. Po szybkim odparowaniu rozpuszczalnika dochodzi
do lepszego przylegania żywicy do wytrawionego szkliwa i zębiny, co zapewnia
odpowiednią siłę połączenia oraz szczelność brzeżną wypełnień, nawet w przypadku
połączenia kompozytu z wilgotną powierzchnią zębiny. Rodzi to jednak pewne problemy,
które wiążą się z koniecznością odparowania rozpuszczalnika i wody w celu zagęszczenia
żywicy w mikroretencjach wytworzonych w szkliwie w trakcie jego trawienia kwasem. Jest
to konieczne dla poprawy wytrzymałości warstwy, ale także dla prawidłowej jej
polimeryzacji, bowiem pozostająca woda jak i obecność rozpuszczalników zaburza proces
polimeryzacji systemu wiążącego.
Układ katalityczny (inicjator-reduktor) zapewnia polimeryzację systemu i wytworzenie litej
warstwy łączącej. W systemach aktywowanych światłem najczęściej stosowanym
fotoinicjatorem jest kamforochinon, zaś reduktorem benzoesan lub metakrylan
N,N-dimetyloaminoetylu (DMAEM) i metylodietanolamina. W systemach wiążących
obecne są także stabilizatoru, modyfikatory, pełniące funkcję regulatorów procesu
polimeryzacji.
W nowoczesnych systemach wiążących obecne są także nieorganiczne mikro-bądź
nanowypełniacze. Zwiększają one grubość warstwy systemu wiążącego i jej wytrzymałość
machaniczną, ograniczając jednocześnie skurcz polimeryzacyjny systemu wiążącego.
Ilość wypełniacza w systemach wiążących jest różna i waha się w zakresie 8,5-25%
wagowo. Wydaje się jednak, że im bardziej jest elastyczna warstwa systemu wiążącego,
tym lepiej są przenoszone międzyfazowe naprężenia związane z siłami żucia, różnicami w
modułach elastyczności i sorpcji wody materiałów kompozytowych oraz skurczem
polimeryzacyjnym materiału. Płynne materiały uszczelniające, zawierające wypełniacze,
oraz kompozyty typu flow mogą wytworzyć połaczenie ze szkliwem trawionym kwasem
bez pośrednictwa systemów wiążących. Okazało się jednak, że w przypadku materiałów o
większej gęstości występują trudności w całkowitym zwilżeniu powierzchni szkliwa i
wypełnieniu mikroretencji. Systemy wiążące zawierające wypełniacze wytwarzają także ze
szkliwem połączenia o mniejszej sile niż systemy bez wypełniacza, co autorzy wiążą z
dużą gęstością materiału i trudnościami w jego wnikaniu w szczeliny na obrzeżach
pryzmatów szkliwnych, w przeciwieństwie do systemów wiążących pozbawionych
wypełniacza.
Rozwiązaniem tych problemów miało być wprowadzenie, w ostatnich latach, do systemów
wiążących nanowypełniaczy (Prime Bond NT, Adper Single Bond 2), zwiększających
wytrzymałość systemu wnikającego w kanaliki zębinowe i tworzonej warstwy łączącej.
Wydaje się jednak, że z uwagi na niski ciężar nanocząsteczek nie rozwiązuje to do końca
problemów związanych z wnikaniem nanowypełniacza w mikroretencje.
Na przestrzeni lat, począwszy od lat 80-tych XX wieku, byliśmy świadkami niezwykle
szybkiego rozwoju systemów wiążących. Niemalże z roku na rok pojawiały się kolejno
systemy wiążące charakteryzujące się coraz to lepszymi właściwościami. Wraz ze
zmianami składu chemicznego następowały modyfikacje procedur ich stosowania i
uzyskiwano większą kliniczną skuteczność ich działania. Obecnie dostępnych na rynku
jest wiele systemów wiążących znacznie różniących się składem, mechanizmem wiązania
ze szkliwem i zębiną oraz procedurami ich aplikacji.

Tabela 1. Składniki systemów wiążących i ich funkcje.

Składniki Funkcje
 - kondycjonowanie szkliwa/zębiny
- zwilżanie powierzchni
- ułatwianie penetracji żywicy
4-META
- wytwarzanie połączenia z kolagenem poprzez wiązania wodorowe
- wytwarzanie połączenia z wapniem apatytów poprzez budowanie
kompleksów
- budowanie warstwy łączącej
UDMA
- sieciowanie
- odczulanie
Gluteraldehyd - sieciowanie włókien kolagenowych
- działanie przeciwbakteryjne
- rozpuszczalnik dla monomeru
Aceton
- ułatwia wyparowywanie rozpuszczalnika
- hydrolizuje z 4-META do 4-MET (= kwas)
Woda - pozostaje do dyspozycji procesu trawienia
- rozpuszczalnik dla monomeru

Podział i właściwości systemów wiążących

Pomimo znacznych różnic w składzie, właściwościach i procedurach klinicznych
aplikacji systemów wiążących i trudności w stworzeniu przejrzystej ich klasyfikacji, od
wielu lat próbuje się sklasyfikować systemy wiążące. W latach 80-tych XX wieku,
zaproponowano podział systemów wiążących ze względu na skład chemiczny i punkt ich
uchwytu, wyróżniając: systemy wiążące szkliwo oraz systemy wiążące zębinę. Systemy
wiążące szkliwo zawierały płynne żywice dimetakrylanowe Bis GMA lub UDMA oraz
układy odpowiednich katalizatorów i stabilizatorów. Systemy wiążące zębinę zawierały
dodatkowo monomery, zdolne do połączenia z kolagenem, a niektóre także z
hydroksyloapatytami, oraz lotne rozpuszczalniki umożliwiające zwilżenie powierzchni
zębiny. W późniejszym okresie proponowano podział systemów uwzględniający sposób
wstępnego przygotowania powierzchni zębiny i morfologii wytwarzanego połączenia.
Uwzględniały one wytworzenie połączenia systemu wiążącego z zębiną z wykorzystaniem
warstwy mazistej jako pośredniej warstwy adhezyjnej, po jej modyfikacji oraz wiązanie
systemu z zębiną strukturalną po usunięciu warstwy mazistej.
Najpowszechniej stosowanym jest jednak podział systemów wiążących na kolejne
generacje. Uwzględnia on głównie wielkość uzyskanej siły połączenia z zębiną, skład
chemiczny systemu i okres opracowania oraz wprowadzenia do praktyki klinicznej.
 Systemy wiążące I generacji. Do pierwszej generacji zalicza się najczęściej
systemy wiążące, opracowane w latach 60-tych XX wieku, zawierające takie monomery
jak: kwas dwumetaktyloglicerofosforowy oraz NPG-GMA (metakrylan N-fenyloglicynu
glicydylu), ale także oparte o poliakrylany i cyjanoakrylany. Mechanizm wiązania tych
systemów był oparty na wytwarzaniu połączenia żywic z wapniem hydroksyloapatytów
szkliwa i zębiny. Duży skurcz polimeryzacyjny, wysoki współczynnik rozszerzalności
termicznej żywicy nie zawierającej wypełniacza przy sile połączenia z zębiną nie
przekraczającej 1-3 MPa, wrażliwość wytworzonego połączenia na hydrolizę sprawiały, że
mimo uzyskania chemicznego połączenia z zębiną systemy I generacji nie pozwoliły na
uzyskanie klinicznie trwałych połączeń.
Systemy wiążące II generacji wprowadzono na rynek po roku 1980. Systemy II
generacji zawierały głównie estry fosforowe bądź halofosforowe żywic Bis-GMA, zdolne do
wytwarzania wiązań chemicznych z jonami wapnia hydrokyloapatytów szkliwa i zębiny
oraz poliuretany, zawierające grupy izocjanowe), wiążące chemicznie kolagen. Do tej
generacji zalicza się systemy modyfikujące zewnętrzną część warstwy mazistej i wiążące
nieorganiczne składniki zębiny, bądź zawierające hydroksyetylometakrylan (HEMA), który
wiązał kolagen po usunięciu warstwy mazistej, co dodatkowo umożliwiało retencję żywicy
w częściowo otwartych kanalikach zębinowych. Trzecią grupę systemów zaliczanych do II
generacji stanowią systemy zawierające poliuretany z grupami izocyjanowymi, które
wiązały grupy funkcyjne kolagenu zębiny, bez modyfikowania warstwy mazistej.
Połączenie z zębiną za pomocą niskoenergetycznych wiązań wodorowych i wiązań Van
der Waalsa, wytwarzanych przez te systemy, przy sile połączenia 1-10 MPa oraz
podatności wiązań na hydrolizę decydowało o niewielkiej klinicznej przydatności tych
systemów w łączeniu kompozytów z zębiną.
Systemy wiążące III generacji. Ta generacja obejmowała systemy o
dwuetapowym procesie aplikacji. Pierwszym etapem, po wytrawieniu szkliwa kwasem
ortofosforowym, była modyfikacja, przy pomocy primera, warstwy mazistej lub zębiny
strukturalnej, po usunięciu warstwy mazistej. Drugim etapem było wytworzenie litej
warstwy łączącej przy pomocy bondu lub adhesivu. Modyfikacja warstwy mazistej polegała
na częściowym rozpuszczeniu jej składników przez kwasy (kwas maleinowy, azotowy)
zawarte w primerze i demineralizacji powierzchni zębiny, co ułatwiało penetrację w głąb
zębiny monomerom - składnikom odpowiadającym za wytworzenie chemicznych połączeń.
W drugim etapie, po osuszeniu zębiny, aplikowano bond lub adhesiv, który wypełniając
szczeliny przenikał częściowo rozpuszczoną warstwę mazistą lub zaimpregnowany
kolagen i wytwarzał po polimeryzacji (dzięki zawartym w nim dimetakrylanom) litą warstwę
żywicy, znajdującą jako punkt uchwytu grupy matakrylanowe dwu- lub wielofunkcyjnych
monomerów primera. Systemy III generacji zapewniły zadowalające klinicznie połączenia
kompozytów z zębiną o sile (16-26 MPa).
Systemy wiążące IV generacji. Czwarta generacja systemów wiążących obejmuje
systemy stosowane współcześnie i zakłada trawienie szkliwa oraz agresywne trawienie
zębiny 37% kwasem ortofosforowym, prowadzące do wytworzenia retencyjnego wzoru
trawienia szkliwa oraz usunięcia warstwy mazistej i odsłonięcia włókien kolagenowych
zębiny. Po osuszeniu powierzchni aplikuje się na zębinę hydrofilne primery, zawierające
monomery wiążące kolagen (HEMA, NTG-GMA, BPDM, PEG-DMA) zawieszone w lotnych
rozpuszczalnikach ułatwiających primerowi penetrację w głąb zębiny. Hydrofobowy bond
aplikowany jest w drugim etapie. Pokrywa on powierzchnię szkliwa i zębiny, wypełnia
mikroretencje w szkliwie i wnika do kanalików zębinowych, przenika odwapnioną i
zmodyfikowaną powierzchnię zębiny, a zawarte w nim dimetakrylany, łącząc się z grupami
metakrylanowymi monomerów wiążących kolagen, tworzą warstwę hybrydową. Wypustki
wnikające do kanalików zębinowych odpowiadają, obok chemicznego połączenia żywicy z
kolagenem, za dodatkową mechaniczną retencję. Systemy wiążące IV generacji są
systemami dwuskładnikowymi, trójetapowymi – procedury kliniczne obejmują
jednoczasowe trawienie szkliwa i zębiny kwasem (Total Etch), spłukanie wytrawiacza,
osuszenie ubytku i aplikację primera a następnie żywicy (bondu). Pozwalają na silne
chemo-mechaniczne połączenie kompozytów z tkankami zęba. Uważa się je obecnie za
najlepszy, najbardziej efektywny sposób łączenia materiałów kompozytowych z tkankami
zęba określając je pojęciem tzw. „złotego standardu”. Mimo iż część autorów podkreśla ich
dobrą tolerancję na technikę pracy to jednak większość badaczy wskazuje na konieczność
ścisłego przestrzegania procedur trawienia, suszenia ubytku, aplikacji i suszenia primera,
bowiem błędy w ww. procedurach mogą w znacznym stopniu ograniczyć jakość
połączenia wytworzonego z zębiną. Jest to związane z trudnościami w zwilżeniu żywicą
włókien kolagenowych, zapadniętych podczas zbyt agresywnego osuszania nadmiernie
odwapnionej zębiny, po zbyt długim jej trawieniu kwasem, lub pozostawieniem zbyt
wilgotnej zębiny, co prowadzi z kolei do emulgacji systemu wiążącego.
Systemy wiążące V generacji. Piąta generacja systemów wiążących w
mechanizmie działania przypomina systemy wiążące czwartej generacji. Są to jednak
systemy jednoskładnikowe. Zawierają one substancje hydrofilne, podobnie jak systemy
wiążące czwartej generacji, natomiast jako rozpuszczalnik stosuje się wodę, aceton lub
etanol. Materiały te tak jak systemy IV generacji również wytwarzają warstwę hybrydową,
a ich skład jest tak opracowany, aby skrócić do minimum czas pracy. Procedury ich
stosowania obejmują trawienie szkliwa i zębiny kwasem (Total Etch), spłukanie
wytrawiacza, osuszenie ubytku i aplikację systemu wiążącego, który zawiera składniki
primera jak i bondu. Aplikacja materiałów tej grupy, odbywa się poprzez nakładanie jednej
lub kilku warstw jednoskładnikowego systemu wiążącego, przy czym pierwsza warstwa
pełni rolę primera, a następne warstwy bondu. Ich właściwości fizykochemiczne i technika
aplikacji miały zapobiegać lapsusowi matrycy kolagenowej, okazało się jednak, że są one
także wrażliwe na technikę pracy. Mniejsza jest, w porównaniu z systemami IV generacji,
ich zdolność do impregnacji matrycy kolagenowej, ale także odporność na hydrolizę
połączenia wytworzonego z kolagenem. Ze względu jednak na łatwość aplikacji systemów
V generacji i zadowalające wyniki kliniczne są one powszechnie stosowane.
Wśród systemów wiążących IV i V generacji wyróżnia się trzy grupy ze względu na
rodzaj rozpuszczalnika, w którym zawieszone są składniki systemów wiążących - alkohol
etylowy, aceton bądź woda. Systemy wiążące zawierające aceton dla infiltracji kolagenu i
wytworzenia warsty hybrydowej wymagają określonej wilgotności zębiny, przez co są
bardzo wrażliwe na technikę pracy. Wskazuje się, że ze względu na zdolność
zdemineralizowanej matrycy kolagenowej do rehydratacji systemy wiążące zawierające
wodę jako rozpuszczalnik, są skuteczne w wiązaniu zębiny i mało wrażliwe na technikę
pracy, ale w długoczasowych badaniach klinicznych dobrze są oceniane także systemy
oparte na etanolu.
Systemy wiążące VI generacji. Opracowane i wprowadzone do praktyki klinicznej
u schyłku XX wieku. Pozwoliły one na wyeliminowanie trawienia kwasem w procesie
przygotowania powierzchni szkliwa oraz zębiny do połączenia z materiałami
kompozytowymi. Możliwe to było dzięki zastosowaniu kwaśnych monomerów, które z
uwagi na zdolność do demineralizacji szkliwa i zębiny oraz możliwość wytworzenia
chemicznego połączenia z wapniem hydroksyloapatytów tworzą w procesie aplikacji
systemów chemo-mechaniczny typ połączenia.
Szósta generacja obejmuje systemy wiążące dwu- bądź jednoetapowe. Pierwsze
produkty, wprowadzone pod koniec lat 90-tych XX wieku, obejmowały aplikację kwaśnego
primera na osuszoną powierzchnię ubytku po zmieszaniu dwóch jego składników (Liner
Bond 2V (Kuraray), Resulcin AquaPrime & Monobond (Merz Dental)) lub gotowego do
użytku primera w przypadku niektórych systemów (AdheSE (Ivoclar Vivadent), Clearfil SE
Bond (Kuraray), NRC + Prime & Bond NT (Dentsply DeTrey). W drugim etapie, po
osuszeniu primera, następuje aplikacja bondu i jego polimeryzacja. Obok tych produktów
do VI generacji zalicza się systemy, w których przed aplikacją konieczne jest zmieszanie
primera z adhesivem (One-Up-Bond F/ Tokuyama; Etch Prime – Degu Dent, Xeno III/
Dentsply; Adper Prompt-L-Pop/ 3M ESPE), bądź jednokomponentowe systemy wiążące,
będące w równowadze do momentu aplikacji, kiedy to w wyniku reakcji z wodą
pochodzącą z powierzchni ubytku dochodzi do uwolnienia protonów z mieszaniny i
trawienia powierzchni ubytku (AQ Bond - Sun Medical).
Systemy wiążące VII generacji. Zostały wprowadzone w 2002 roku. Systemy te są
systemami jednoskładnikowymi i jednoetapowymi i określa się je mianem „all in one”.
Dzięki zastosowaniu systemu wiążącego w jednej butelce, który pełni rolę wytrawiacza,
primera oraz bondu, wyeliminowano konieczność mieszania składników (iBond/ Heraeus
Kulzer; Xeno IV i Xeno V/ Dentsply; G Bond/ GC).
W tabeli 2 zestawiono systemy wiążące w uwzględniając ich podział na poszczególne
generacje.
W światowym piśmiennictwie brak jednak pełnej zgodności prezentowanych
podziałów na poszczególne generacje i różni autorzy zaliczają często te same systemy
wiążące do różnych generacji.

Tabela 2. Zestawienie systemów wiążących z uwzględnieniem ich podziału na generacje i typy.

4 GENERACJA 5 GENERACJA 6 GENERACJA 7 GENERACJA

Systemy wiążące stosowane w technice

Samotrawiące Systemy Wiążące
Total Etch

 Scotchbond  Syntac Single  AQ Bond

 Multipurpose (3M) Component (Ivoclar –  SE Bond (Kuraray) (Sun Medical)
Vivadent)
 Optibond  LinerBond 2V  Hybrid
FL (Kerr)  Excite (Kuraray) Bond (Morita)
(Ivoclar-Vivadent)
 Permaquick  Tyrian SPE (Bisco)  I Bond
(Ultradent)  Optibond (Heraeus-Kulzer)
 Optibond Solo Plus
Solo Plus (Kerr)
 Syntac SEP (Kerr)  G-Bond
Classic (Ivoclar–  Single Bond (GC)
 Fluoro Bond (Shofu)
Vivadent) (3M)
 Solist (DMG
 Unifil Bond (GC)
 All-Bond 2  One Step Hamburg)
(Bisco) (Bisco)  Mac Bond II
 OptiBond
(Tokuyama)
 Tenture  Ecusit All in One (Kerr)
A/B/S (DenMat) Primer/Mono (DMG  NanoBond
 Xeno IV
Hamburg) (Jeneric/Pentron)
 Bond-It (Dentsply DeTrey)
(Jeneric/Pentron)  One-Coat  AdheSE (Ivoclar-
 Xeno V
Bond (Coltene – Vivadent)
(Dentsply DeTrey)
Whaledent)
 NRC/Prime&Bond NT
 S3 Bond
(Dentsply DeTrey)
(Kuraray)
 Protect Bond
 Brush &
(Kuraray)
Bond (Parkell)
 One – Up Bond F
 Touch &
Plus (Morita)
Bond (Parkell)
 Xeno III (Dentsply
DeTrey)

 Adper Prompt L-Pop

(3M ESPE)

Tabela 3. Podział systemów wiążących w oparciu o liczbę etapów pracy klinicznej i sposobów
interakcji z zębiną.

Typ systemu wiążącego Charakterystyka System wiążący

Typ1 - 3 etapy Tota Etching

usunięcie warstwy mazistej Aplikacja Primera, a następnie Optibond FL/ Kerr
Bondu
 Tota Etching
Typ 2 / Kompozyt - 2 etapy Aplikacja systemu Excite/ Ivoclar-Vivadent
usunięcie warstwy mazistej jednobuteleczkowego (Prim-Bond - Scotchbond 1/ 3M ESPE
„One-Bottle-Bond”)

Typ 2 / Kompomer - 2 etapy Aplikacja universalnego

Modyfikacja warstwy mazistej samotrawiącego systemu Primer- Prime Bond NT/ Dentsply
lub jej usunięcie (Total Etch) Bond, Dyract PSA/ Dentsply
(trawienie poprawia siłę wiązania)

Typ 3 - 2 etapy Aplikacja samotrawiącego Primera, Liner Bond 2V/ Kuraray

modyfikacja warstwy mazistej a następnie Bondu, AdheSE/ Ivoclar-Vivadent

Aplikacja samotrawiącego systemu Prompt-L-Pop (3M ESPE)

po zmieszaniu składników lub Xeno III/ Dentsply
Typ 4 - 1 etap
systemu jednobuteleczkowego „all-
modyfikacja warstwy mazistej
in-one” (wszystkie komponenty w Xeno IV/ Dentsply
jednym opakowaniu) G Bond/ GC

Dla uproszczenia klasyfikacji systemów wiążących i jednocześnie powiązania ich składu

z procedurami klinicznymi przygotowania powierzchni szkliwa i zębiny do połączenia z
materiałami kompozytowymi, w Filadelfii w 2000 roku, na 2 Międzynarodowym Sympozjum
Stomatologicznym ESPE, zaproponowano nowy podział systemów wiążących, który
uwzględnia ilości etapów adhezyjnego przygotowaniem tkanek zęba oraz sposób
postępowania z warstwą mazistą. Nowy podział odnosi się wyłącznie do systemów
wiążących stosowane współcześnie i wyróżnia cztery ich typy (tabela 3):
Typ I – obejmuje systemy formalnie należące do IV generacji, dwuskładnikowe (primer i
bond), trójetapowe (trawienie, priming, bonding), w których w trakcie procedur klinicznych
następuje usunięcie warstwy mazistej
Typ II – obejmuje systemy należące do V generacji, jednoskładnikowe (primer i bond
połączone w jednej buteleczce), dwuetapowe (trawienie, priming-bonding), w których w
trakcie procedur klinicznych następuje usunięcie warstwy mazistej
Typ III – to samotrawiące systemy wiążące, należące do VI generacji, dwu lub
trójskładnikowe (jednoskładnikowy samotrawiący primer oraz bond lub primer
dwuskładnikowy mieszany bezpośrednio przed aplikacją i po jego aplikacji bond),
dwuetapowe, w których w trakcie procedur klinicznych następuje zmodyfikowanie warstwy
mazistej
Typ IV – obejmuje samotrawiące systemy wiążące VI generacji, dwuskładnikowe,
jednoetapowe oraz systemy VII generacji - „all in one” jednoskładnikowe, jednoetapowe, w
obydwu przypadkach warstwa mazista podczas procedur klinicznych jest modyfikowana.

3.2..1.1. Samotrawiące systemy wiążące.

 W drugiej połowie lat 90-tych XX
wieku opracowano i wprowadzono
do praktyki klinicznej
samotrawiące systemy wiążące
(SSW, ang. self-etching adhesive
systems). Od systemów
wiążących IV i V generacji różnią
się składem, ale i procedurami
klinicznymi ich aplikacji oraz
Ryc.5.
Ryc.5. Składniki
Składniki samotrawiącego
samotrawiącego XE
XE "system
"system samotrawiący"
samotrawiący" mechanizmem wiązania szkliwa i
systemu
systemu wiążącego
wiążącego zz zaznaczonymi
zaznaczonymi grupami
grupami XE
XE "grupa
"grupa
funkcyjna" funkcyjnymi wg Mosznera i wsp (99).
funkcyjna" funkcyjnymi wg Mosznera i wsp (99). zębiny. Dla połączenia ze
szkliwem i zębiną nie wymagaja trawienia ich kwasem fosforowym, tak jak systemy IV i V
generacji, zaś przygotowanie powierzchni szkliwa i zębiny obejmuje jedynie jednoczasową
aplikację systemu wiążącego (VII generacja) bądź kolejno primera i bondu (VI generacja)
na popracowaną mechanicznie powierzchnię ubytku. Wprowadzenie systemów
samotrawiących pozwoliło na adhezyjne przygotowania tkanek zęba z pominięciem
trawienia tak szkliwa jak i zębiny kwasem fosforowym. Wyeliminowanie trawienia kwasem
umożliwiły kwaśne monomery, zawarte w primerach bądź jednoetapowych systemach
wiążących. Kwaśne monomery są to dwufunkcyjne związki organiczne zawierające grupy
kwasowe i metakrylowe. Grupy kwasowe monomerów (fosfonowe, mono- i
dihydrofosforowe bądź karboksylowe) działają tak jak kwas fosforowy czy cytrynowy, w
kontakcie z powierzchnią szkliwa i zębiny rozpuszczają hydroksyapatyty powodując
demineralizację ich powierzchniowej warstwy (ryc.1).
Wytrawianiu powierzchni szkliwa towarzyszy wytrącanie się precypitatów, tworzących się z
rozpuszczonych hydroksyloapatytów, których część jest eliminowana z trawionej
powierzchni przez aplikatory w trakcie aplikacji kolejnych porcji primera i/lub systemu
wiążącego. Dodatkowo dochodzi do wytworzenia wiązań chemicznych pomiędzy
kwasowymi grupami monomerów a wapniem hydroksyloapatytów, co pozwala na
wytworzenie chemicznego połączenia pomiędzy składnikami mineralnymi tkanek zęba a
systemem wiążącym.
Ryc.1. Schemat reakcji procesu demineralizacji hydroksyloapatytów szkliwa i zębiny przez kwaśny
monomer Pyro-EMA zawarty w samotrawiącym systemie wiążącym Xeno III/ Dentsply DeTrey.

Trawieniu szkliwa towarzyszy rozwinięcie powierzchni związane z, tak jak w przypadku

działania na szkliwo kwasu fosforowego, selektywnym rozpuszczaniem pryzmatów
szkliwnych, co prowadzi do wytworzenia adhezyjnego połączenia, w którym istotną rolę
odgrywa adhezja mechaniczna. W wyniku działania na szkliwo systemu samotrawiącego
mamy do czynienia z wytworzeniem adhezyjnego chemo-mechanicznego połączenia.
Grupy metakrylanowe kwaśnych monomerów łączą się z kolei z grupami metakrylanowymi
dimetakrylanów systemu wiążącego, stając się integralną częścią warstwy łączącej. W
przypadku zębiny kwasowe grupy monomerów rozpuszczają warstwę mazistą i
hydroksyloapatyty zębiny strukturalnej, międzykanalikowej i okołokanalikowej, po
wniknięciu do światła kanalików zębinowych i częściowym rozpuszczeniu czopów
rozmazu. Ostatecznie wytwarzają chemiczne połączenie, tak jak w przypadku szkliwa, z
wapniem hydroksyloapatytów
zębiny. W wyniku chemicznego
połączenia kwasowych grup
monomerów z wapniem

Ryc.2. Wzór strukturalny MDPB, monomeru o hydrosyloapatytów szkliwa i zębiny

właściwościach przeciwbakteryjnych wg. Mosznera i powstaje sól wapnia i dochodzi do
wsp. (99).
zobojętnienia kwaśnego środowiska
(ryc. 1).
Pozostałe składniki primerów i/lub systemów wiążących t.j.: HEMA, dimetakrylany,
stabilizatory, inicjatory, regulatory, rozpuszczalniki (woda, aceton lub etanol), mikro- lub
nanowypełniacze pełnią takie same funkcje jak w systemach IV i V generacji, a niektóre z
systemów, jak np. Protect Bond/ Kuraray, zawierają monomery o działaniu
przeciwbakteryjnym takie jak np. MDPB (ryc.2) oraz barwniki.
HEMA tworzy połączenie chemiczne z kolagenem, dimetakrylany wraz z układem
katalitycznym odpowiadają za wytworzenie litej warstwy systemu wiążącego,
rozpuszczalniki są nośnikiem substancji działających i ułatwiają zwilżenie powierzchni
szkliwa i zębiny, a wypełniacze zwiększają wytrzymałość systemu wiążącego ograniczają
jednocześnie jego skurcz polimeryzacyjny zaś monomery przeciwbakteryjne zwiększają
właściwości dezynfekcyjne systemów wiążących.
Kwaśne monomery, będące
składnikami systemów
samotrawiących, powstają z
estrów (produktów reakcji
estryfikacji alkoholu i kwasu
metakrylowego) w wyniku reakcji
podstawienia z kwasem
fosforowym lub kwasem
karboksylowym. Tworzy się
Ryc.3. Wzory strukturalne zdolnych do polimeryzacji
kwaśnych monomerów fosforanowych zawartych w wówczas dwufunkcyjny kwaśny
samotrawiących systemach wiążących wg. Mosznera i
wsp. (99). monomer zawierający z jednej
strony grupy kwasowe z drugiej zaś
zdolne do polimeryzacji grupy metakrylanowe (ryc. 3 i 4).
Wymagania stawiane idealnemu systemowi samotrawiącemu obejmują m.in.:
zdolność do wytrawiania
powierzchni szkliwa w czasie 15-
30 sekund, a więc w czasie nie
odbiegającym od ogólnie
przyjętych klinicznie norm dla
Ryc.4. Wzory strukturalne zdolnych do polimeryzacji trawienia szkliwa kwasem,
kwaśnych monomerów karboksylowych zawartych w
samotrawiących systemach wiążących wg. Mosznera i wsp. zdolność do szybkiego i
(99).
efektywnego zwilżania
powierzchni ubytku, wytwarzania
klinicznie trwałego połączenia systemu wiążącego, tak mikro-mechanicznego jak i
chemicznego, ze składnikami nioorganicznymi szkliwa i zębiny dzięki wytwarzaniu soli
wapnia przez kwaśne monomery i wiązań kowalencyjnych z włóknami kolagenowymi
przez monomery dwufunkcyjne takie jak np. HEMA.
Tabela 4. Zestawienie kwaśnych monomerów wchodzących w skład samotrawiących systemów
wiążących.

Rodzaj monomeru System wiążący

10-MDP Liner Bond II, SE Bond

PHENYL-P Liner Bond II

Pyro EMA Xeno III

PENTA-P Xeno IV

4-MET/ 4-META Unifil Bond, G Bond

MDPB Protect Bond

GPDM/HFGA-GDM OptiBond Solo Plus SEP

MAC-10 One-Up Bond F

ESTRY METAKRYLOWE KWASU

Adper Prompt L-Pop
FOSFOROWEGO

Samotrawiące systemy wiążące różnią się jednak składem i właściwościami.

Różnice w zawartości kwaśnych monomerów (tabela 4) jak i monomerów wiążących
kolagen, pH systemów/primerów decydują o efektywności rozpuszczania
hydroksyapatytów szkliwa i zębiny ale także o jakości połączenia wytwarzanego z
twardymi tkankami zębów. Różnice w pH systemów stanowią podstawę w ich podziału na
tzw. „łagodne” i „silne”. Silne systemy samotrawiące posiadają pH poniżej 1, zaś łagodne
posiadają pH ok. 2. Samotrawiące systemy wiążące, których pH wynosi około 1,5
określono mianem systemów „pośrednich”. Mając na uwadze wyniki badań SEM,
oceniających stopień rozwinięcia powierzchni szkliwa oraz rozpuszczenia warstwy
mazistej i demineralizację powierzchniowej warstwy zębiny strukturalnej przy pomocy
silnych systemów samotrawiących, wskazuje się na zbliżone ich działanie do trawienia
kwasem ortofosforowym. W przeciwieństwie do silnych systemów samotrawiących,
łagodne systemy, o pH ok. 2, rozpuszczają tylko częściowo warstwę mazistą i
jednocześnie pozostawiają nie rozpuszczoną część substancji mineralnych otaczających
włókna kolagenowe.
Stopień demineralizacji szkliwa i zębiny nie zależy wyłącznie od pH roztworu
samotrawiącego systemu wiążącego. O potencjale demineralizacyjnym systemu
wiążącego decyduje także jego skład, stężenie poszczególnych kwaśnych monomerów,
stopień ich dysocjacji czy też rodzaj rozpuszczalnika. W badaniach porównawczych
stwierdzono znaczne różnice we właściwościach demineralizacyjnych różnych systemów
samotrawiących jak i kwasu ortofosforowego. W tych badaniach niektóre systemy, o
wyższym pH (Xeno III, SE Bond), wykazywały większe zdolności demineralizacyjne w
porównaniu z bardzo kwaśnymi systemami (Adper Prompt) jak i kwasem fosforowym.
Jakość połączenia wytworzonego przez systemy samotrawiące ze szkliwem i
zębiną zależy jednak nie tylko od potencjału demineralizacyjnego, ale i od efektywności
tworzenia soli wapnia i ich stabilności hydrolitycznej w środowisku jamy ustnej. To właśnie
niewielka rozpuszczalność i stabilność hydrolityczna powstających soli decyduje o dobrej
trwałości połączenia z twardymi tkankami zęba systemów opratych na monomerze 10
MDP, nawet przy cyklicznych zmianach temperatury.
Po wytworzeniu połączenia, ze strukturami twardych tkanek zęba –
hydroksyloapatytami i kolagenem, przez monomery dwufunkcyjne (kwasne monomery i
monomery wiążące kolagen) i odparowaniu lotnych rozpuszczalników, w wyniku aktywacji
układów katalitycznych, dochodzi do polimeryzacji systemu wiążącego i wytworzenia litej
warstwy łączącej, stanowiącej punkt uchwytu dla kompozytu. Istotną rolę w tym procesie
pełnią niskocząsteczkowe dimetakrylany, będące składnikami wszystkich systemów
wiążących, tak samotrawiących jak i stosowanych w technice Total Etch. Grupy
metakrylanowe dimetakrylanów odpowiadają za sieciowanie żywicy, ale jednocześnie
wiążąc grupy metakrylanowe dwufunkcyjnych monomerów (kwaśnych i wiążących
kolagen) pośrednio uczestniczą w wytworzenie adhezyjnego połączenia tworzącej się
warstwy łączącej ze szkliwem i zębiną.
W przeciwieństwie do systemów wiążących stosowanych w technice Total Etch,
tworzących warstwę łączącą z wyraźnie rozgraniczonymi częściami: hybrydową i łączącą,
systemy samotrawiące tworzą jednolitą warstwę o specyficznych właściwościach
będących mieszaniną żywic, wypełniaczy oraz częściowo rozpuszczonych elementów
warstwy mazistej, precypitatów
hydroksyapatytów oraz fragmentów
włókien kolagenowych (ryc.5).
Powstanie warstwy łączącej po
aplikacji samotrawiących systemów
wiążących jest skutkiem procesów
destrukcyjnych (demineralizacji
powierzchownej warsty szkliwa i
zębiny) i syntezy (tworzenia warstwy

Ryc.5. Warstwa łącząca na powierzchni zębiny po

aplikacji systemu samotrawiącego 6 generacji Xeno III
(175).
hybrydowej i wytwarzania połączenia z hydroksyloapatytami i kolagenem),
przebiegających w miejscu połączenia jednoczasowo i tworzących, po ewakuacji
rozpuszczalnika i polimeryzacji dimetakrylanów, jednolitą strukturę z chemo-
mechanicznym połączeniem ze strukturami szkliwa i zębiny. Kwaśne primery,
odpowiadające za proces demineralizacji szkliwa i zębiny, tworzą chemiczne połączenie z
hydroksyloapatytami łącząc się poprzez grupy metakrylanowe z dimetakrylanami stają się
integralną częścią warstwy łączącej. Przy stosowaniu techniki Total Etch, resztki kwasu i
produkty trawienia (precypitaty), pozostające w strukturach szkliwa i zębiny przy braku
możliwości ich ewakuacji płukaniem stosowanym w warunkach klinicznych, tworzą swoiste
zanieczyszczenia, które mogą zaburzać proces zwilżenia powierzchni szkliwa i zębiny
systemami wiążącymi i wytwarzania z nimi adhezyjnego połączenia.
Grubość warstwy hybrydowej tworzonej przez systemy samotrawiące w miejscu
połączenia ze szkliwem 0,5-1,5 µm jak i zębiną 0,5 do kilku µm jest zdecydowanie
mniejsza w porównaniu z grubością warstwy powstającej przy stosowaniu techniki Total
Etch w połączeniu ze szkliwem 6-7 µm i głębokością penetracji systemu do wgłąb
kanalików zębinowych na 20-30 µm w zębach z żywą miazgą i do nawet 400 µm w zębach
z pozbawionych żywej miazgi.
Pełna polimeryzacja i dobra jakość tworzącej się warstwy łączącej przy stosowaniu
systemów samotrawiących uwarunkowana jest także minimalnym przepływem
zębinowym, bowiem systemy samotrawiące usuwają tylko częściowo czopy rozmazu i nie
dochodzi, jak w przypadku systemów Total Etch, do pełnego otwarcia kanalików
zębinowych, zwiększenia przepływu zębinowego i rozcieńczenia systemu wiążącego. Po
wytrawieniu ubytku kwasem dochodzi do otwarcia kanalików zębinowych i zwiększenia
przepływu zębinowego, czego skutkiem jest rozcieńczenie systemu wiążącego i
zaburzenie polimeryzacji systemu wiążącego w kanalikach zębinowych.
W procesie trawienia dochodzi do odwapnienia matrycy kolagenowej w
powierzchownej warstwie zębiny, co stwarza niebezpieczeństwo niepełnego zwilżenia
kolagenu.