6 Energiaa

JAKIN

Zer da energia?

.Energia motak
Energiaren ezaugarriak
Energia-iturriak

Energiaren ingurumen-inpaktua
Erabiltzen dugun energia

EGITEN JAKIN 0 POWER

Energiaren eraldaketak
eta transferentziak
identifikatzea

alkalinoak
Gatzezko pilak edo pila
denbora jakin bat
agortu egiten dira
baina txikiak dira, eta
igaro ondoren,
batez ere, merkeak.

BATTERY
w

Ematen duten energiaren arabera

bereizten dira pila alkalinoak. Hainbat pila.
elkartzean, energia gehiago lor dezakegu.
Berun-azidozko bateriei esker lortzen
Horrela lortzen dugu, besteak beste, jostailuak dute energia automobilen elementu askok:
mugitzea, linternek argia egitea eta urrutiko
argiek, irratiak, haizetako-garbigailuak..
aginteek funtzionatzea. Bateria horiek automobila mugitzen denean
kargatzen dira. Automobilek mugitzeko
behar duten energia, ordea, erregaietatik
lortzen dute.

Pila alkalino batzuk

berriz karga daitezke.

128
GEURE BURUARI GALD
DEZKA. Nola lor
antsatu al
duzu egunean dezakegu
energia
noiz pentsatu
bateriak? PentsatuZ
kargatzeko bateriak?
zenbat aldiz.
gero, erabillzen dituzun
arria? eramangar
tzen gaituzten
ktrikoz hornitze jabctuko pilak edo
elementu horienzara zenbateraino yauden berriz
Gatzezko pilak eta pila alkalinoak
pila alkalinoak oso menpe. energia
rki ditzakegu merkatuan. hedatula dauden
ask Esate arren, gaur egun beste
bateriak ere erabiltzen baterako, botoi-pilak, elementu
a2ia ditugu. Horiei esker litiozko bateriak eta
kalkulagailuek, telefono mugikorrek, urrutikofuntzionatzen dute, besteak beste,
aginteek eta automotbilek.

Botoi-pilak oso txikiak izaten dira.

Ezinbestean miniaturizatu behar diren
objektuetan erabiltzen dira, hala nola
audiofonoetan, taupada-markagailuetan,
erlojuetan, kalkulagailuetan.. AAA
11
f10

O00
500

Litiozko bateriak erabilera

gehien
dituzten bateriak dira. Bateria
alkalinoak baino garestiagoak izan Litiozko bateriak kargatzeko,
arren, energia gehiago ematen dute.
sare elektrikora konektatu behar
Askotariko erabilerak dituzte.
dira. Horretarako, egokigailu
bat erabili behar da, edo sakelako
UTHIUM1ONBATTERY telefonoen kasuan bezala, bateria
hori daraman gailua sare elektrikora
konektatu behar da.

sONY

Cubershot

JU

Auto elektrikoek ere

litiozko bateriak
erabiltzen dituzte.

INTERPRETATU IRUDIA HASTEKOGAKOAK

Lotu pilen eta baterien neurria haien
erabilerarekin. Zer kasutan da erabakigarria
pilaren edo bateriaren neurria?
Zer esan nahi dugu pila bat edo bateria bat berriz
dira?
kargatzekoa dela diogunean? Nola kargatzen
.Aipatu ezagutzen dituzun energia-iturriak.
Ernan zure iritzia. Pilak eta bateriak oso kutsatzaileak dira,
baita agortuta badaude ere.
zer ekintza egin ditzakegu jendeak erabilitako pilak birzika
ditzan?

129
 1 Z e rd a e n e r g i a ?

energia askoo du eSata

dituenea enean,
sol saten
batek
gauza
asko
egiten
lasterka
egin, zenbait
utako es
Pertsona
hainbat
kilometro

edo oso
ndura arte ikastena
berand
aritu
b u l l z a egin,
adibidez,

dugu; bali da, eta galdutal

kailerak ig0,
altzari

pertsona
nekatu
en
egiten
katuz
elikat edo loegine. ener
egitean,
horiek tsatuz,
Ek
Ekintza dauka, deskan airearo
beharra energiaz,
berrilu baterien
gia esan
dezakegu
zerbait
Antzeko

baten energiaz.
edosuziri batek edo sicke
Istema
eta g o r p u t z
fisikoa da,
magnitude gorputze aldaketak
Energia buruan
edo beste
material
batek bere neurtzen
du.
ahalmena
duen
eragiteko
telefono batek clen enbora
sakelako
asko duen
bateria bati
energia
esker
haize-errota baten ho
hega-
Energia Haizearen

funtziona
dezake.
barnekO
material piroteknik
ikoak
luzean baten
gai da. Suziri lortzen du.
altuera handia
lak mugitzeko suziriak
duenean,
eztanda egiten energia-unitatea, baina beste n

Nazioarteko Sisteman,
joulea(J da kaloria (cal
ere adieraz daiteke.
Esate baterako,
batzuen
tate
bidez
kilowatt-ordua energia
elek
beroa neurtzeko
erabiltzenda eta
erabiltzen-da.
hitz egiteko
trikoari buruz

1.1. Energiaren jatorria

ordenan.
Erreparatuirudiari, eta irakurri testuak
8 Energia batzuk zuzenean erablie
Eeste batzuk,aldiz elektrizitatealu
erabiltzendira.Elektrizitateari esker
funtzionatzenduit ureingurukog
gehienek

4 BIOmasa
BIomasa esaten diogu basOer usrapenetik.sortzer
5 Enegalfosilak diren hostoep adarenererjestelakonondekin
Naturan gertansortzen begetalen multzoan. Hondakin horiek ereta,energa
dlirarnillikauriez iortzendary
ILurpeaneyongliren
aninllenata
laridaireen iendakinak
ErEldeiizern lirerleari

1a0
 Erabiltzen dugun energiaren zatirik
handiena Eguzkitik dator. Hark
argitzen eta berotzen du Lurra, eta
hari esker, 8ure planeta leku egokia
da bertan biZia egon dadin.

Eguzkiak sortzendita hazea eta hodelak,Ho

dela eta, Eguzkarizor diogu halze-errotetati
eia urtegletaik oi zen denenera, baieta
Delaontziak ngjzen dituen ernergla
ere

2
Eguzkiari esker,landareek
fotosintesiaeejienrdute,eiajazt
egiten dira Era Derean),anirealak
Jandereiuriez.ctabesiaanirralia
baruez elikatzendira
6
ErregaleneegiarieskeUgi
daieke,ea aldapa tgoxeliake

2ngaiainceare zur binuriuko dira.

Jnuoraren joarareki), izaki izidurn
BULMak r agai ilinurrzen dira, sia
HIegal ioriek erreYiean,enarga
Orey da

131
 BA OTE DAKIZU?
2 Energia motak

Barne-energia
Gorputzak edo sistema
2.1. Energia termikoa
materialak etengabe mugitzen
diren partikulez osatuta daude.
desberdina duten bi
Gorputz bat osatzen duten Energia
termikoa
materialen
tenperatura
artean sortzen den energia da. gorputzen
partikula guztien energia edosistemafisikoz aldatzen denean sortzen den ere
gorputz horren barne-energia bat egoera
da. energia termikoa da.

Geldirik dagoen gorputz batek ez

du energia zinetikorik; bai, ordea, 2.2. Energia zinetiko0a
nolabaiteko barne-energia.
ari denean
Energia zinetikoa gorputzaren gorputz batek mugitzen
Energia zinetikoa (E) masaren eta adladuraren araberakoa
propietatea da. Barne-energia Haren da.
daukan energia da.
8orputzen partikulen
propietatea da. kamioi batek oztopo baten kontra talk
Adibidez, auto batek edo eyi
ten duenean, energia
zinetikoaren eragina ikus dezakegu:

120 km/h

20 km/h

Autoak eta kamioiak abiadura berdina Autoak energia zinetiko handiagoa

daramate. Kamioiaren energia zinetikoa du 120 km/h-ko abiaduran
JARDUERAK autoarena baino handiagoa da. 20 km/h-ko abiaduran baino.

1 Azaldu zer energia mota 2.3. Energia potentziala

duen:
a) Haizeak
Energia potentziala (E) gorputz batek posizio jakin batean
b) lbai bateko urak
egoteagatik daukan energia da. Gorputzaren masaren eta
c) Urtegi bateko urak posizioaren araberakoa da.
d) Teilatu batean dagoen
pilota batek
e) Konprimatuta dagoen Energia potentzial motak
malguki batek
C
1) Ostikoz jaurtitako futbol-
baloi batek
AO
2 Imajinatu balkoi batean
zaudela eta eskuetan pilota
bat duzula.
a) Zein da pilotaren Energia potentzial grabitatorioa Energia potentzial elastikoa
abiadura? Zer energia Masa handiena duen bolak du
Zenbat eta handiagoa izan sokaren
mota du? energia potentzial gehien. tentsioa, orduan eta handiagoa da
Altuera handienetik erortzen den energia potentziala. Zenbat eta
b) Pilota askatuz gero, zer
bolak du energia potentzial handiagoa objektuaren masa, orduali
gertatzen zaio abiadurari?
gehien. eta handiag0a da energia potentziaia
c) Lurrera erortzean balkoian
Zuen energia mota bera al
du? Energia mekaniko deritzo
eta gorputz baten energia zinetiko
energia potentzialaren baturari.

132
 Energia 6
24. Energia e l e k t r i

Energia elektr
elektrikoa mugitzen ari diren karga elektrikoek
daukaten energia da.

Kargak modu denatua mugitzen direnean, korronte elektrikoa

kok, esate baterako
da. Tresna asko
sortzen

gailuak, korronte elektr garbigailuak eta

trikoaren energiari esker funtzionatzen irabia-
dute.
2.5. Irradiatze-energia

hin
diatze-energia
elektromagnetikoek (argia),
zio-uhinek rratia eta
t e l e k o m u n i k a z i

telebista), mikrouhinek,
Yi7piek edo y izpiek garraiatzen duten energia da.

radiazio deritzo. Garraiatzen duten energiaren arabera,

Orokorrean, e r r a d

diazioek askotariko ondorioak izan ditzakete. Telekomunikazio-

erra
uhinek, esaterako, oso energia
gutxi dute. X izpiak, ordea, giza gorputza
katzeko adina nergia dutenez, erradiografiak egiteko erabiltzen dira.

BA OTE DAKIZU?

Energia gutxiago Energiagehiago

Erradiazio elektromagnetikoak

Argi ikusgai deritze giza begiek Irrati-uhinak

Infragorriak Ultramoreak
hauteman ditzaketen erradiazioei. X izpiak
Argi ikusgaiak erradiazio Y izpiak
Mikrouhinak Argi ikusgaiak
elektromagnetikoen zati oso
txikia dira.

2.6. Energia kimikoa

Energia kimikoa substantzia kimikoek daukaten energia da;

substantzia horiek erreakzio kimiko batean parte hartzen
dutenean sortzen da.

da. Izaki bizidunok hartzen

Erregai bat erretzern denean, energia askatzen
ditugun elikagaiek ere energia askatzen dute gure organismoarn eralda-
gaude bizirik. Pila elektrikoen energia haien
1Zen direnean, eta horri esker
da.
Darnean dauden substantzien arteko erreakzio kimikotik lortzen JARDUERAK

2.7. Energia nuklearra 3Zertarako erabiltzen da energia

elektrikoa etxebizitzetan? Jarri
atonmoen nukleoetan adibideak.
Energia nuklearra elementu kimikoen (fisioa) edo
egiratutako energia da; nukleoak zatitzean Azaldu eguzki- eta irradiatze-
elkartzean (fusioa) askatzen da. energien arteko desberdintasunak.
da. Fusio horretatik
u1an eta izarretan fusionuklearra gertatzen 5 IKT. Bilatu fisio
nuklearraren eta fusio
C t 7en den energiak eragiten du haien distira. nuklearraren arteko desberdintasunei
fisio nuklearra, hala buruzko informazioa.
Etral nuklearretan elementu erradioaktiboen
ranioarena, erabiltzen dute energia lortzeko.

133
 3 Energiaren ezaugarriak

hainbat ezaugarri ditu, er. askotarika

eta horiei esker, askotariko oerabilerak
Energiak
ditu:

Gorputz batzuetatik beste batzuetara Energia metatu egin daiteke

transferitzen da

Suak energia transferitzen dio ontzian dagoen urari, eta berotu Pilek eta bateriek energia kimikoa metatzen dute, baita
E du.EgUzkiak argi-energia transferitzen dio landareari, eta erregaiek ere. Bestalde, konprimatutd aagoen malguki batek
landareak, energia horrekin, fotosintesia egiten du. energi potentzial elastikoa metatzen du.

Energia garraiatu egin daiteke Energia eraldatu egin daiteke

Energia garraiatzeko erabiltzen den sistema energia motaren Aerosorgailuek haizearen energia zinetikoa energia elektriko
araberakoa da. Esate baterako, energia elektrikoa kable bidez bihurtzen dute. Teilatu batean dag0en pilota bat askatzen
garraiatzen da, eta irradiatze-energia, espazioan hedatzen baduzu, haren energia potentziala energia zinetiko bihurtzen
diren uhinen bidez. da.

Energia kontserbatu egiten da Energia degradatu egiten da

Haizagailuak
zirkuituak hozteko
erabiltzen dira.
rabeon2

Energiaren transferentzia edo eraldaketa gertatzen denean, Energia eraldatzen denean, aldaketa ez da erabatekoa izaten.
guztizko energia kantitatea kontserbatu egiten da. Energia Jatorrizko energiaren zati bat
kontabilizatzean, degradatzen den energia ere kontuan izan gorputzaren partikuletan
geratzen da, eta gorputzaren tenperatura igotzen du, edo
behar da, energia hori ezin da erabili, baina unibertsoko haren ingurunera igarotzen da, eta berotu egiten du. Ener8d
gUztizko energiaren parte da. hori ezin da erabili;
degradatu egin dela diogu.

134
 Energia 6

3.1.
.sola
No trukatzen dute energia gorputzek?
Gorputzek
o k edo sistema
edo sistema materialek energia
erabiltzen dute aldaketak
Energia inbat modutara truka
eragiteko.
dezakete:
Bero gisa

vatzen dute energia tenperatura desberdina duten

Horrela

sistema materialek.
gorputzek edo

sukaldeko sutan berotzen Mahai baten gainean izotz-koskor

ontzi bat
Suaren energia ontzira batzuk jarriz gero, urtu egiten
dugunean, dira
da, bero gisa. Horrez gain, beroa airetik izotz-koskorretara
igarotzen
tenperaturak ere gora egiten pasatzen denean, ur likido bihurtzen
ontziaren
du. dira.

Lan mekaniko gisa

Coroutzek lan mekaniko gisa trukatzen dute energia, indar baten ondorioz,
eraldaketan lekualdaketa bat gertatzen denean.

Arku baten soka tenkatzeko indarra Gainazal batean orgatbxo bati bultza
egiten dugunean, energia egiten diogunean, energia
transferitzen dugu gure gorputzetik transferitzen dugu gure gorputzetik
arkura. orgatxora.

JARDUERAK
e) Berotzen ez den bonbilla bat izango bagenu, energia
6Identifikatu esaldi hauetan agerian geratzen den
elektriko guztia irradiatze-energia bilakatuko
energiaren ezaugarria:
litzateke.
a) lle-lehorgailua korronte elektrikora konektatzen
dugunean, aire-korronte bat sortzen da. 7Eman gorputz batetik besterako energia-
Sakelako telefonoaren bateriak hiru egun irauten du. transferentzia agerian uzten duten eguneroko
D) bizitzako adibideak:
)Edalontzi bat ur hozkailuan sartzendugunean, hoztu a) Beroaren bidez gertatzen direnak.
gten da.
b) Lan mekanikoaren bidez gertatzen direnak.
Eerotzen diren bonbillak ez dira oso efizienteak.

135
 4 Energia-iturriak

Energia-iturri bat ernergia baliagarria lortzeko erabil ed.

edozein material edo baliabide natural da.
erabil daitekeen
Batzuetan, iturri batetik lortzen den energia zuzernean.
baina, beste batzuetan, erabiltzen errazagoa den beste e
eng
erabiltzen da,
bat lortzen da energia horrekin. Esate baterako,
asko energia elektrikoa lortzeko erabiltzen dira. energia-baliabiabideo
4.1. Energia-iturri berriztagarriak eta berriztaezinak
Energia lortzeko erabiltzen diren baliabideak berritu daitonl..
ez, eta zer abiaduran berritu daitezkeen kontuan hartuta
energ
iturri berriztagarriak eta energia-iturri berriztaezinak bereigia
gu.

Energia-iturri berriztaezinak
BA OTE DAKIZU?
Energia-iturri berriztaezinak naturan kantitate
daudenak dira. Energia lortzeko kontsumitutako mugatuan
Energia-iturri ezin dira ordeztu edo berritu, eta beraz, azkeneanbaliabideak
agortu
berriztaezinen erreserbak egingo dira.

200-250 urte
Ikatza Ikatza, petrolioa eta gas naturala dira, besteak
beste,
berriztaezinak. Naturan bertan sortzen dira, milioika energia-iturri
urtez
70-90 urte egon diren animalien eta landareen hondakinak eraldatzen lurpean
Uranioa Horregatik deitzen zaie erregai fosil. direnean.
Gas 60-80 urte Material erradioaktiboak ere, besteak beste
uranioa eta plutonioa,
naturala energia-iturri berriztaezinak dira.
40-50 urte Erabiltzen dugun energia gehiena iturri
Petrolioa
energia da.
berriztaezinetatik lortutako

Munduan dauden baliabideak Energia-iturri berriztagarriak

eta aurreikusitako kontsumoa
kontuan hartuta, energia-iturri
berriztaezinen erreserba
mugatuak ditugu. Alabaina,
hobi berrien aurkikuntzak,
energia horiek denbora
luzeagoan erabili ahal izatea
ekar lezake.
Teknologiari esker, eguzkia, ura eta haizea energia-iturri gisa era-
bil ditzakegu. Gainera, energia lortzeko erabili arren,
iturri horiek ez
dira agortzen.
Azkenaldian, garrantzi berezia hartzen ari dira biomasa eta
gaiak. Biomasa deritze basoen ustiapenetik lortutako hostoei,bioerre
adarrel
eta bestelako hondakin
tatik lortzen diren
begetalei. Bioerregaiak landatutako landaree
erregaiak dira. Energia lortzean baliabide horiek
kontsumitzen diren arren, erraz berritzen dira landaketa berriak
nez gero.
eg

Energia-iturri berriztagarriak erabili ondoren

berreskuratzen diren baliabideak dira, izan
agortzen ez
(adibidez, eguzkia, haizea eta ura) edo izan aldi labur direlak
ondoren berriro lor daitezkeelako baten
(adibidez, bioerregaiak).

136
 Energla 65
.ola
4.2. N o Ustiatzen dira
energia-iturriak?
gregalak BAOTEDAKIZU?
i deritze erretzen direnean beroa Ziklo konbinatuko zentral
Erreg
s u b s t a n t z i e i .
askatzen duten termikoa
Erregaia gas naturala izaten da,
ditugun erregai ia
rabiltzen
Milioika urte
guztiak erregai fosilak dira: nahiz eta petrolioa edo ikatz
behar izan dira
eta
petrolioa. horiek sortzeko.gasa, ikatza hautsa ere izan daitekeen.
este erregai e1ai batzuk pertsonek landutako Errekuntzaren beroa eta
hiomasa eta bioerregaiak. erregaiak dira, hala nola sortzen diren gasen energia
Erregaiekinhainbat modutaralor daiteke energia: baliatzen dira.
Errekuntza: zuzenarer bidez (gasa). Bi turbina ditu, eta turbina
Sukaldeetan, berogailuetan.
Motorr

errekuntzaren
beste deribat batzuk).
bidez
(gasolina, gasolioa eta petro-
horiek bi sorgailu elektriko
mugtzen dituzte.
lioaren
iritatea ekoizten
Garraiobideetan.
Elektrizit
duten zentraletan (ikatza, Gasaren turbina errekuntza-
lioaren eratorriak). Zentral
elektrikoetan, termikoetan..gasa, petro gasen energiarekin mugitzen
da.
Gas-hondakinen
.Ondoren, gas beroak lurrun-
irteera Errekuntzan lortutako Ur-urrunak Sorgailuak korronte sorgailura iristen dira, eta
energia ura berotzeko elektrikoa sortzen du. sortzen duten lurrunak
turbina
erabiltzen da. bigarren turbina mugitzen du.
mugiarazten du.
Erregaiaren energiaren %70
Jr
baliatzen dute. Hori dela eta,
lurruna
ohiko zentral termikoak baino
binaren mugimendua efizienteagoak dira.
sorgailura transmititzen da.
Ur hotza
Ohiko zentral termikoak.
Erregalaren
sarrera Ura Uraren lurrunak mugitzen duen
Ur beroa
turbina dute. Erregaiaren energiaren
%40 soilik baliatzen dute.

Material erradioaktiboak
Energia nuklear gehiena uranio izeneko material erradioaktibo
batetik lortzen da. Zentral nuklearretan erabiltzen dute. Bertan,
energia elektrikoa sortzen dute, erregai fosilen zentral termikoetan
egiten den antzera. Urtegiak. Ibaiaren goiko
zatian eraikitzen dira. Ura
Ura metatzen dutenez, modu

uretik lortzen den energiari energia hidrauliko deritzo. Mugitzen erregularrean erabiltzeko
Sorgailuak energia mekanikoa
an den ura hainbat modutara erabil daiteke: aukera ematen dute.
tentsio handiko elektrizitate
Luzenean. Antzina, ur-errotak ibaien ibilbide azkarretan eraiki ohi bihurtzen du.
zituzten.
Lentral hidroelektriko deritzen instalazioetan,energia elektrikoa
lortzeko.
Gaur
cyun, mareak baliatu nahi dituzte energia elektrikoa
lortzeko.
Mare
e dk gora egiten duenean, putzu batzuk urez betetzen dira,urak
eta
Turbina. Ura igarotzean
enera egitean, putzuak hustu egiten dira. Mugitzen den
Horrela
biratzen da.
sortzen da.
Dat mugiarazten du, eta elektrizitatea
e n energiarimarea-energiaderitzo.
Ura energia-iturri gisa erabiltzea.

137
 Biderkagailuak errotorearen
biratze-abiadura handitzen du. Haizea
Haizetik lortzen den energiari energia eoliko dlerit.
mugimendua bi modutara erabil daiteke energia lortzcko:aizeare
Sorgailuak
tzeko:
Zuzenean. Haizeak erroten hegalak mugitzen ditu,ha
mugimendua
elektrizitate
tzien oihalak ere. Antzina, errotak zerealak ehotzekoota
ko erabiltzen ziren.
otzeko eta irinasason
bihurtzen du. cgite.
Acrosorgailuen bidez, haizeak korronte-sorgailu batet.
Haizeak errotorearen tatuta dagoen errotore baten hegalak mugitzen ditu tara konck
hegalak mugitzen ditu.
asko
Parke eolikoak aerosorgailu dituzten
instalazioak dlir
Aerosorgailuekin haizearen energia
eolikoa lortzen da.
haizearen indarra baliatzen dute energia sortzeko. Parke
riek bertan
20-90 km/h-ko abiadura maiz hartzen duen lekuetan j.
jartzen dira. a7eak
Lurra
Zoru
Etxeko ur Lurraren barruko tenperatura kanpOkoa baino altuag0a
beroa
beroa horrela, eremu bolkanikoetan termalen inguruan. 1urda.
edo ur
k.
ibaiak edo ur-poltsak agertzen dira, eta lurra zulatuz gero hoK
berokuntzarako erabil daiteke. Horrela lortutako energiari eno
geotermiko deritzo. Espainian, Kanaria uharteetan, Katala
Ourensen, Murtzian eta Madrilen erabiltzen dute energia mota hori.
n,
Ur-lurrun askoko eremuetan, hala nola Islandian,
Frantzian eta
manian, lurra zulatzen dute, ur-lurruna hodi batzuetatik pasatzen Ale-
eta elektrizitatea lortzeko erabiltzen dute. dute,
Eguzkia
Bero-
ponpa Eguzkia da gure energia-iturri nagusia. Eguzkitik Lurrera
zuzenea
Putzu geotermikoGaldara
iristen diren eguzki izpiek lurra eta atmosfera
berotzen dituzte, eta
izaki bizidunek euren bizi-funtzioak
batera iristen den zuloa egiteko erabiltzen dituzte. Aitzitik
energia horri ahalik eta etekin gehien ateratzeko,
Lurra putzu geotermiko bateraino berariazko instalazioak. ezinbestekoak dira
Zulatuz gero, Lurraren barruko
energia Eguzkitik lortzen den energiari eguzki-energia deritzo.
geotermikoa lor daiteke.
.Eguzki-energia termikoa. Kolektoreen bidez, zuzenean edo elek-
trizitatea lortzeko erabil daiteke.
Eguzkiaren
batzuetan biltzen badugu, eta energia hori energia ispilu (heliostato)
Dutxa Kolektorea tzen badugu, ura ur-lurrun bihurtuko eguzki-labe batera bidera-
da, eta ur-lurrunak elektrizitate-
sorgailu bati konektatuta dagoen turbina bat
mugituko du.
.Eguzki-energia fotovoltaikoa. Eguzkiak siliziozko panel batzuetan
jotzen du, eta korronte elektrikoa
sortzen da. Gaur egun, panel
ginkorragoak lortu nahi dira; jasotzen duten irradiazioaren era
zati handia-
goa energia bihurtzeko gai diren panelak lortzea da erronka
nagusia.
Eguzki izpiek siliziozko paneletan jotzen dute, eta haren
elektroiak
mugitzen hasten dira. Mugimendu horrek korronte elektrikoa sortzen du.

Galdara

Teilatuan eguzki-kolektore batzuk jar

Silizioa da eguzki-panel
daitezke: beirazko panelak dira, eta
fotovoltaikoen osagai
barnean ura daramaten hodiak
nagusia.
dituzte. Eguzkiaren energiak ura
berotzen du, eta ur hori ebxean
kontsumitzeko erabiltzen da. Korronte elektriko
ZUzena lortzen da.

138
 Energl3 6

1. ADIBIDE EBATZIA

etan, etxean erabiltzen

dezakegu
Eskema honetan dugun energia industrialki nola lortzen den ikus
eta
hatu irudiari, e te erantzun:
B e h a

Ur-luruna

Galdara

Ur beroa Ur hotza Hozketa-dorrea

8

eraldatu
modulutan, energia
mota lortzen da industria horretan? e) Grafikoaren zenbait
a) Zer energia bi modulu.
mota erabiltzen da 1 zenbakia egiten da. Aipatu, gutxienez,
Al Zer energia-iturri modulutan garraiatzen da
duen moduluan?
)Grafikoaren zein
modulu bat.
da urlurruna? energia? Aipatu
c)Nonsortzen Grafikoaren zein m o d u l u t a n
degradatzen da
da 4 eta 5 zenbakiak dituzten 8)
gertatzen modulu bat.
d Zer
energia? Aipatu, gutxienez,
moduluetan?

lortzen duen zentral termiko bat ageri da.

Irudian elektrizitatea
zinetikoa
elementuen energia
elektrikoa lortzen da. Sorgailuan (5), turbinaren
a) Energia elektriko bihurtzen da.
erreko den erregaia sartzen da. Erregai horiek
energia
b) 1. atalean Bonbillan (8), energia elektrikoa
irradiatze-energia
deribatuak)
fosilak (ikatza, gas naturala edo petrolioaren
bihurtzen da.
edo bioerregaiak izan daitezkke. zinetiko
Haizagailuan (8), energia elektrikoa energia
sortzen da ur-lurruna. Likido-egoeran
c) 3. moduluan bihurtzen da (haizagailuaren hegalen mugimendua).
hurbilen dagoen
dagoenura sartzen da galdaratik
da.
ur-lurruna irteten da goiko aldetik. f) 7. moduluan, energia elektrikoa garraiatu egiten
aldetik, eta
irteten diren
4. moduluan, ur-lurrunak
turbina bat biraraztern du. g2. moduluan, kanpoaldera bero
d) degradatu egiten da.
sorgailuan, elektrizitatea lortzen da. errekuntza-gasen energia
5. moduluan,
kimikoa energia termiko 6. moduluan sistematik irteten den ur beroaren energia
e)Galdaran, erregaiaren energia
bihurtzen da.
degradatu egiten da

JARDUERAK
zein erabil
&Berrikusi aztertu ditugun energia-iturriak, eta adierazi
daitezkeen elektrizitatea lortzeko.
daitezkeen energia
Berrikusi energia-iturriak, eta adierazi zein erabil
elektriko bihurtu gabe.
lortzeko,
Adierazizein energia-iturri erabil ditzakegun elektrizitatea
ur-lurrunik sortu gabe.

139

2011. urtean, lurrikara handi baten
ondoren, isuri erradioaktiboa gertatu
zen Fukushimako zentral nuklearrean,
Japonian. Isuri haren ondorioz, zentral
nuklearretik hurbil, dozenaka
kilometroko erradioan, bizi ziren
milaka pertsona ebakuatu behar izan
zituzten. Horrez gain, elikagai asko
kutsatu ziren.
140
5 Energiaren ingurumen-inpaktua
Hainbat iturri crabiliz cnerggia lortzecak, eta encrgia ho
ori
eta erabiltzeak, hainbat ondorio eragiten ditu ingurumonarraiat,
horietako batzuk itxura-aldaketa txikiak dira, baina hest ncan. Ondor
arriskuan jartzeraino aldatzen duto
tan bizi direnen bizia
dute uck
ingururnena,
bher
Ingurunen-inpaktuen berTi badugu, leku jakin batean i .
edoenergia-iturri bat erabiltzca egokia den ez erabaki dezake alazio bat
kerg
5.1. Energia berriztaezinen ingurumen-inpaktua
Erregaiak
Erregaiak erretzean, beti isurtzen dira gasak atmosferara, Cac
artean garrantzitsuena karbono dioxidoa da (CO;).
Atmosferaen
kantitateak gora eginez gero, berotegi efektua areagotzen Co
ondorioz, gure planetako batez besteko tenperaturak gora da,
Hauek dira berotze globalaren ondorio nagusiak: lehorte
eaiten du
ko polarrak urtzea. Poloetako izotza urtzeak uholdeak
luzeak ka
kostaldeko hainbat eremutan, itsasoaren mailak gora
eraginct ditu
egingo bait
Erregaiek izaten dituzten hainbat substantzla erretzean,
sufre oxidoak isurtzen dira atmosferara. Gas horiek nitrogeno oeta
urarekin elkartze
direnean, euri azidoa sortzen da. Euri azidoak lurra kutsatzen du
soak suntsitzen ditu eta kalteak eragiten ditu harrizko ba-
monumentuetan
Erregaiak berogailuetan, garraioetan eta zentral termikoetan An
tzen dira, eta kasu guztietan atmosferaren erabil.
kutsadura eragiten
Aireak substantzia kutsatzaile horiek garraiatzen dute.
ditu, eta haien ondo-
rioak, sortzen diren lekutik urrun hauteman daitezke.
Erregai berriztagarriak erretzean ere, hala nola biomasa edo
gaiak, CO2-a isurtzen da atmosferara. Hala ere, kutsadurarik ezbioerre
eragiten esaten da, erregai berriztagarri horiek lortzeko behardutela
diren
landareek, hazten ari direnean, erretzean sortzen duten
tearen antzeko kantitatea behar baitute fotosintesia
CO2 kantita-
egiteko.
Gainera, erregai asko itsasontzi handietan garraiatzen dira, oliobide
eta gasbideetan barrena.
Istripuren bat gertatuz gero, isuriek marea
beltzak eragin ditzakete, eta horiek kalte larriak
guru horietako izaki bizidunei.
eragiten dizkiete in-
Material erradioaktiboak
Material erradioaktiboek erradiazio oso arriskutsuak
ehunka eta milaka urtetan zehar. Material
igortzen dituzte
horiek garraiatzean, edo
zentral nuklearren batean
istripuren bat gertatzen bada eta materat
horiek askatzen badira, ondorio larriak
eragin ditzakete pertsone
Osasunean eta ingurumenean.
Lentraletan edo osasun-zentroetan material
erradioaktiboak benatatea
dituztenean, hondakin bihurtzen dira, baina ez diote erradioaktibitae
isurtzeari uzten. Horregatik, ezinbestekoa da Tunak
ere erabiliz biltegiratzea, eta haiekin
segurtasun-neurri zu iktuan
batera, baita hondakinekin kont
egon diren gauza guztiak ere, hala nola
tresnak eta langileen a pak.
 Frengia 6

EGITEN JAKIN

tzea, eta
Eztabaidatzea, rmazioan oinarrituta, erabaki bat
albisteetan ageri den
hartzea hileerri nuklearrak, bai ala ez?
Aztertu beheko albisteetan
intormazioa. Bilatu informazio
gehiago, cta eztabaidatu zure
Kaskide
in

nuklearra
udalerri
hilerri
Hilerri nuklearraren kontrako du BIza
Lau Villar de Cañiasek izango
lortzeko lehian martxa
Gobernuak ministro-kontseiluan
dituzte beren
Lat
Udalerrik eskaini Gobernuaren Gaztela-Mantxako erabaki duenez, Villar de
Cañas
nuklearren Biltegi
hurrak
hondakin Ordezkaritzaren arabera, herria | izango da Biltegi
ragankor Zentralizatua (BIZ) 200 pertsonak (antolatzaileen Iragankor Zentralizatua (BIZ)
eraikitzeko. Ekologistak Martxan
hitzetan ia milak) hartu dute
gobernuz kanpoko erakundeak
parte izango duena
Villar de Cañasen hilerri nuklearra
azaldu duenez, hilerri nuklear bilduko dira
jartzearen kontra antolatutako Instalazio horietan

dira, aldi baterak

Espainiako zentral nuklearretan

horretan
bilduko laugarren martxan. Antolatzaileek zentral
Espainiako zentral nuklear salatu dute «pertsona gutxi batzuk xahututako erregaiak eta
bestelako
sortutako
iritsiko diren aktibitate dirua irabazten ari direla» horiek ixtean
guztietatik guztion
handiko hondakinak. L.] etorkizunaren lepotik. [.. materialak. .
Iturria: h t t p : / / w w w . p u b l i c o . e s
turria: http://www.elmundo.es
Iturria: http://www.elmundo.es

horrelako biltegi bat alboan

M zertarako
erabiltzen dira hondakin nuklearrer
Zer abantaila dituzte
duten herriek?
bitegiak?
alternatibarik? Zein?
dira beharrezkoak biltegi horiek? 5 Ba al da biltegi nuklearrentzat
2 Zergatik biltegi nuklearren
dituzte horrelako biltegi bat 6 Gaur egun, saihets al dezakegu
eragozpen jasaten
13 Zer
alboan duten herriek?
arazoa?

JARDUERAK

testuarekin zure
koadernoan. Jarraian, proposatu arazoa
bakoitza dagokion neurri bat.
7 Lotu irudi
ingurumen-inpaktua gutxitzeko
gutbxienez,
konpontzeko edo,
e)
C)
a)

D)

3Lurreko tenperatura igotzearen

4Arnasketa-arazoak dituzten elurra urtzen
ondorioz, poloetako
pertsonek aireko kutsaduraren

Euriazidoak monumentu asko ondorioak jasaten dituzte.

ari da.
hondatzen ditu, kareharria jaten
6 Petrolio-ontzi batek istripuren bat
baitu. nabarmenak
beltza eragin
marea
azidoak kalte izanez gero,
Euri kasu
landaredian;
arraiobideetan erabiltzen diren ditu dezake.
eragiten
ere
baso osoak
kutsatzen dute
erregaiek asko
batzuetan,

Suntsitzen ditu.
mostera.

141
 ingurumen-inpaktua
5.2. Energia berriztagarrien
berriztagarriek ez dute ingurumena kalt
Energia-iturri
substantziarik isurtzen,
baina paisaia erald.Idatzen dute. tzen duen
inguruko izaki bizicdunek jasaten dituzte eraldak horien Batzuetan
ondorioak
Ura
Uraren energia erabiltzen duten instalazioek ez dute suh.

kimiko kaltegarririk erabiltzen,

baina
urumen-inpaktu handiastantzia
dute
Sarritan, urtegiak egiteko, ibaien ibilbideak aldatu behar
eta lur-eremu asko, baita herri osoak ere, urperatu behar ten dira
Urtegiek habitat naturalak aldatzen dituztenez, espezie batzl
dira. batzuk desa
gertu eta beste batzuk agertzen

Haizea
Aerosorgailuek ingurumen-inpaktu handia dute.
Soinu asko.
egiten
dute, eta hegaztien zein beste animalia batzuen habitata aldatzenda
dute
Lurra
Energia geotermikoa leku jakin batzuetan soilik erabil daiteke. Gehio
netan, energia hori erabili ahal izateko, lurra zulatu behar izaten da
Ur beroaren biltegira edo lurrazpiko ibaira iristeko zulo sakona ein
behar izanez gero, zuloa lurpean aldaketak
egiteko lanek eracin
ditzakete, eta aldaketa horiek kontrolatu egin behar dira.

Aerosorgailuek hegaztien bizimodua
aldatzen dute. Askotan, hegaztiak
zauritu egiten dira aerosorgailuen
hegalekin talka eginda.
Eguzkia
Eguzki-panelak eta eguzki-plakak egiteko, kutsatzaileak izan dai
tezkeen materialak erabiltzen dira. Kontu handia izan behar da horiek
egitean, bai eta dagoeneko erabilgarriak ez diren panelak eta plakak
kentzean ere.
Horrez gain, eguzki-energia lortzeko instalazioak oso handiak izaten
direnez, ingurumen-inpaktu handia dute.

JARDUERAK

18 Lotu ondorengo zerrenda honetan ageri diren ingurumen-inpaktuak horiek eragiten dituen energia-iturriarekin
(edo iturriekin):
a) Osasunerako kaltegarriak diren hondakinak sortzen dituzte.
b) Animalia zein landareentzat kaltegarriak diren hondakinak sortzen
Erregaifosilak dituzte
c)Lur-eremu handiak hartzen dituzte.
Bioerregaiak eta biomasa
d) Euri azidoa eragiten dute.
Material erradioaktiboak e) Hegazti migratzaileei traba egiten diete.
Ura
f) Uretako faunaren bizitzan eragina dute.
Haizea 0
8 Lurraren batez besteko tenperaturak gora egitea eragiten dute.
Lurra
h) Istripuren bat gertatuz gero, hondamendia
Eguzkia eragin dezakete.
) Herriak desagertzea eragin dezakete.
i)Gasakigortzen dituzte atmosferara.

142
 Energia 6
Laburpena: energia-iturriak
Iturria
Ustiaketa-modua Ekoizten den energia Ingurumen-inpaktua
kantitateea
Errekuntza zuzena Kutsatzaileak inpaktu fisikoa
Erregai fosilak (berogailuak, Kontrolatua CO, eta beste gas batzuk Eremua aldatzen da
ikatza, garraiobideak) isurtzen dira ikatz-meategiak,
petrolioa, gas Elektrizitatea lortzeko Berotegi efektua petrolio-ustiategiak,
naturala) zentral termikoak. handitzea. gasbideak, etab
Euri azido0a

Elektrizitatea lortzeko: Erregai-isuriak

Material
erradioaktiboak
zentral nuklearrak. Kontrolatua
Biomasa Errekuntza zuzena.
eta
bioerregaia
Zuzenean: ur-errotak.
Ura
Elektrizitatea lortzeko:
zentral hidroelektrikoak.
Elektrizitatea lortzeko
marea-energiako zentralak.
Zuzenean: haize-errotak.
N Haizea
Elektrizitatea lortzeko:
zentral eolikoak.
Beroa lortzeko: energia
Lurra
geotermikoa.
Zuzenean: eguzki-energia
termikoa.
Eguzkia Elektrizitatea lortzeko
eguzki-zentral termikoa.
Elektrizitatea lortzeko:
zentral fotovoltaikoa.
Hondakin erradioaktiboak Zentralek eta
Istripuak: isuri hondakinen biltegiek
erradioaktiboak. espazio asko behar dute.
Kontrolatua. Landareen fotosintesiak Lursail handiak behar
CO,isuriak konpentsatzen dira laboreentzako
ditu
baiaren emariaren Ez du isurtzen. Oso bxikia
araberakoa.
Euri kantitatearen
Ez du isurtzen. Paisaia aldatzen da
araberakooa.
Herriak urperatzen dira.
Mareen araberakoa. Ez du isurtzen.
Itsas ingurunea aldatzen
da.
Egiten duen haizearen Ez du isurtzen. Oso txikia.
araberak0a.
Ez du isurtzen. Paisaia asko aldatzen
da.
Kontrolatua. Gune Ez du isurtzen. Lurra zulatu behar da.
zehatzetan soilik.
Meteorologiaren Ez du isurtzen. Oso txikia.
araberakoa.
Ez du isurtzen.
Instalazioek leku handia
Eguzki-panelak egiteko behar dute.
Eguzki izpien material kutsatzaileak
kopuruaren araberakoa. erabiltzen dira.

JARDUERAK
9 Posible al da behar
dugun elektrizitate guztia energia-iturri berriztagarrietatik
soilik lortzea? Arrazoitu.
20 Energia-iturri batzuk instalazio
industrial handietan soilik ustiatzen Etxe baterako energia
Energia kantitate handia
dira. Beste lortzea
batzuk, ordea, etxe baterako lortzea
edo eraikin
gutxi batzuetarako energia
lortzeko soilik erabil daitezke. Sailkatu
nergia-iturriak zure koadernoan,
Zertarako erabiltzen diren kontuan
nartuta. Arrazoitu
egindako sailkapena.

143
Energiaren kontsumoa.
Giza
jardueretarako 6
energia kantitatea etaerabiltzen
haren
den Erabiltzen dugun energia
aldatu egin dira erabilerak
historian zehar.
Historian zehar. pertsonek energia erabili izan dute nb
Elikadura kantitatea eta haren erabilerak, ordas
uera ardy
egiteko. Energia
Etxebizitzak eta zerbitzuak dira. Behatu alboko irudiari, bilakaera horren berri iatdidatuer
.
Industria eta nekazaritza
Garraioa Energiaren kontsumoara
2013an.kontsumoaren banaketa,
Energiaren kontsumoa mundu malilan,
o

2013an. Guztira: 12.730 MTPB Guztira:

12.730 MTPB
Ikatza
A Petrolioa
%30,1
BMexiko %1,5
%32,9 Hego Korea Beste
TKina
%2,1 Dazuik
622,3 %22,4
Energia Brasil-
nuklearra_ %2,2 AEB
%4,4
Kanada %173
%2,6
1. Homo
sapiens (K.a. 150.000). Berriztagarriak Gas naturala Japonia India Errusia Europar
2. Arkuaren erabilera eta sua %8,9 %23,7 %3,7 %4,7 Batasuna
%7,5 %13,2
(K.a. 40.000).
3. Iturria: BP Statistical Review. MTPB (megatona petrolio baliokidea): milioi bat tona
Nekazaritza eta sedentarismoa etrolio
erretzean lortzen den energiaren baliokidea.
(K.a. 10.000).
4. Industriaurreko gizartea
(xvil. mendera arte).
Gaur egun, pertsonok hainbat jardueretan kontsumitzen dugu ener.
gia: elikagaiak lortzen, berokuntzan, garraiobideetan edo industrian
5. Gizarte industriala (xVI. mendetik 2013. urtean, mundu mailako energiaren kontsumoa 12.730
Xx. mendeko lehen
MTPB
erdia). izan zen. Energia kantitate hori kalkulatzeko, hainbat iturri erabili
dira.
6. Gaur
egungo gizartea (gaur egunera Herrialde guztiek ez dute energia kantitate bera kontsumitzen.
Behatu
arte). goiko grafikoan nola banatu zen energiaren kontsumoa 2013an.

JARDUERAK
21 Aztertu energiaren kontsumoaren bilakaera c) Zure ustez, etorkizunean eutsi ahal izango al
diogu
adierazten duen grafikoa, eta erantzun. 2013. urteko
energia-kontsumoaren antzeko
a) Zer jardueratarako kontsumoa aldatu da gubxien kontsumoari?
historian zehar?
23 Aztertu B grafikoa, 2013. urtean energiaren
b) Zer jardueratarako kontsumoa aldatu da gehien
kontsumoaren banaketa zein izan zen adierazten
historian zehar?
duena.
c) Alderatu industriaureko gizartea eta gaur egungo
a) Nabarmendu energia gehien kontsumitzen duten
gizartea. Arrazoitu zergatik diren desberdinak garai
herrialdeak.
horietako bakoitzean giza jardueretarako erabiltzen
b) Arrazoitu zein den munduan energia
diren energia kantitateak. gehien
kontsumitzen duen hirugarren herrialdea.
22 Aztertu Agrafikoa, mundu mailako energiaren c)Bilatu Amerikako Estatu Batuetako azalera eta
kontsumoa adierazten duena. Errusiako azalera alderatzeko behar duzun
a) ordenatu, duten garrantziaren arabera, 2013an informazioa. Ba al da loturarik herrialdearen
zehar kontsumitu zen energia lortzeko erabili ziren azaleraren eta bertan kontsumitzen den energla
iturriak. kantitatearen artean? Aipatu herrialde batek
b) Kalkulatu energia horren zer ehuneko dagokien iturri kontsumitzen duen energia kantitateari
dagokioli
berriztagarriei, eta zein, iturri berriztaezinei. erabakigarria den faktore bat.

144
 Energia 6
oiaren ekoizpena eta kontsumoa
6.1. Espainian
Energiak d u e n garrantzia kontuan hartuta, herrialdeak beren
en garrantzia

iliz lortzen saiatze aiatzen dira, baina, baliabi-

d e a k e r a b i

asetzeko adina energia lortzer

l

sarritan, ez dute beren beha-

i ;

nainian 30,9 MTPB energia ekoitzi ziren, eta

energia kontsumitu zirer
2 0 1 3 a n ,

en. 133,7 MTPB

reparatuA
B grafikoei; energia-iturri mota bakoitzari
portzioa dierazten dute dagokion
oinarrizko energiaren ekoizpena Oinarrizko energiaren kontsumoa
2013an.
Guztira: 30,9 MTPB 2013an. Guztira: 133,68 MTPB

Energia
nuklearra Petrolioa
%43,8 %44,4
petrolioa
% 1,1 Berriztagarriak
% 22,7 Gas naturale
Ikatza
Ikatza
%7,7 %19,5
%5,0

Energia
nuklearra
Hidraulikopa
Biomasa, %9,6
9%9,4
bioerregaiak Berriztagarriak
%17,8 18,8

riar BP statistical Review eta Industria, Energia eta Turismo Ministerioa.

Energia elektrikoa gainerakoak baino errazago garraiatzen denez, eta

erabilera asko dituenez, Espainian kontsumitzen den energiaren zati
bat energia elektrikoa ekoizteko erabiltzen da.
Hainbat modutara kontsumitzen den energia zenbatuz gero, baita
energia elektrikoa ere, energiaren guztizko kontsumoaren banaketa
lortuko dugu. Erreparatu C grafikoari; Espainian 2013. urtean izan-
dako energiaren guztizko kontsumoa adierazten du.

C Petrolioaa
%5 51,0 INTERPRETATU IRUDIA

Alderatu jatorrizko energiaren kontsumoari buruzko grafikoa

Ikatza (B) eta energiaren guztizko kontsumoari buruzkoa (C).
%1,6 Elektrizitatea
Gas naturala %23,4 a) Zergatik ageri da elektrizitatea energiaren guztizko
9% 17,7 kontsumoari dagokion grafikoan, eta ez jatorrizko
energiaren kontsumoari dagokionean?
Berriztagarriak b) Zergatik ageri dira energia hidraulikoa eta nuklearra
%6,3 B grafikoan, eta ez C grafikoan?
Espainiako energiaren guztizko kontsumoa (2013).

JARDUERAK
Alderatu jatorrizko energiaren ekoizpenari buruzko b) Zein dira ekoizten den kopurua baino askoz ere
grafikoa (A) eta haren kontsumoari buruzkoa (B). proportzio handiagoan kontsumitzen diren
energia-iturriak?
Ondoren,erantzun:
ESpainiakenergia esportatu edo inportatu egiten du? c) Zer energia-iturri inportatu behar ditu Espainiak?
 aurreztea eta garapen
iraunkorra
6.2. Energia
KONPROMETITUAK at? Munduak e T
gabeko mundu bat? Munduak ezagutzen d.
Imajinatzen duzu energiarikezinbestekoa da
Gubien kutsatzen duen energia gun moduan
iraun dezan,
energia kantita kantitate
da,
handi bat.
berriztaezinen erreserba mugatua etai
kontsumitzen ez den hura da. Baina enerçgia-iturri
Horrela jarraituz gero, agortu ecin
naien kon-
Berrikusi energiaren tsumoa, gero eta handiagoa. o dira.
kontsumoarekin zerikusia lor dezakegun energia hainbat fabt.
Iturri berriztagarrietatik
duten zure ohiturak, eta egin haiZea, euria eta eguzki-orduak Leren
mende dago; besteak beste, ori dela
energia gubxiago kontsumitzeko zenbat energia lor dezakegun ituri hor
eta, ezin dugu ziur jakin berriztacarnatik
aldatu beharko zenituzkeen erabiltzen diren arren, iturri
Gero eta gehiago
energia-beharrak ase.
SOlik
ohituren zerrenda. Amaitzean, erabiliz ezin ditugu gure
hitz egin taldean bakoitzak eta energia hori erabiliko den lek.
Gainera, energia lortzeko inrudno
egindako zerrendari buruz garraiatzeko behar diren
ekonomiko
instalazioek kostu eta

inpaktu handia dute.

Ingurumena gero eta gehiago kaltetuk0 ez duen garapena tzeko,

iraunkorra lortzeko, analiK

eta energia gutxien oald
hots, garapen
ahalik eta gutxien kaltetzen caia-
behar dugu alferrik, eta ingurumena
eta energia-gastu optimizatuacn
tu behar dugu. Hauek dira gero
hainbat jarraibide:
lortzeko bete beharko genituzkeen

Gero eta instalazio efizienteagoak diseinatzea Etxeko energia gero eta modu eraginkorragoan erabiltzea

Gutxiago kontsumitzen duten Kontsumo txikiko edo LED bonbillak

autoak erabiltzea. jartzea. Behar ez direnean, argiak itzaltzea.
Berokuntza eta aire girotua oso altu ez
Hobeto isolatutako jartzea, eta tokian tokiko klimari
etxebizitzak eraikitzea,
berokuntza eta aire girotua egokitutako arropak erabiltzea.

Electric Vehick gutxiago erabiltzeka.

GUtxiago kontsumitzen duten
Ur beroa alferrik ez galtzea.
Erabiltzen ez diren gailu elektrikoak itzaltzea. Plak eta
etxetresnak erabiltzea. bateriak agortu arte erabiltzea.

Hurbilen ditugun energia-baliabideak erabiltzea Beharrezkoak ez diren kontsumoak saihestea

Eguzki-energia termikoko panelak instalatzea. Garraio publikoetan bidaiatzea

Etxebizitzak eraikitzean haien orientazioa kontuan hartzea,
eguzkiaren argiaz eta berotasunaz baliatzeko.
hidroelektriko
Ibaien ibilbide naturalak baliatuz, instalazio
txikiak eraikitzea.
Hondakin organikoak eta begetalak erabiltzea, biomasa egiteko.
Erosketak etbtetik hurbil ditugun dendetan egitea
Eskualdean bertan ekoitzitako produktuak kontsumitzea
Behar duguna soilik erostea.
Erosten ditugun produktuak agortzea, eta agortutakoan
beste erabilera bat ematea.

JARDUERAK

a) zein dira banaka egitekoak?

ageri diren energia
Berrikusi orrialde honetan
25 b) Zein daude agintarien erabakien mende? Udalak,
eta egin taula bat zure
aurrezteko proposamenak,
koadernoan, honako
alderdi hauek kontuan hartuta: Gobernua..

146