BAT 117 Bjedhe

117
Soziolinguistika
2020 (4)
aldizkaria
TXILLARDEGI-HAUSNARTU
SARIAK (2020)
Soziolinguistika aldizkaria
HIZKUNTZA NORMALIZAZIOA ETA GLOTOPOLITIKA ALDIZKARIA
SARIAK (2020)
HIZKUNTZA NORMALIZAZIOA ETA GLOTOPOLITIKA ALDIZKARIA
l h e L Bur uA l Z uZ eNdAr I A l h A rpId etZA etA SA LMeN tA A rd u rA d u N A

Aldizkari honen hartzaileak Iñaki Martinez de Luna. Soziologoa Isabel Godinez
euskararen berreskurapen eta i.godinez@soziolinguistika.eus
l Ar GI tALpeN B At Z Or deA
normalizazio lanetan diharduten 943 592 556 - 688 720 668
euskaltzale, teknikari, irakasle edo Bartzordekideak
unibertsitateko ikerlariak dira. Estibaliz Amorrortu (Deustuko l osak eta grafik oa
Aldizkariaren helburu nagusia Unibertsitateko irakaslea) Iñaki Gozalo Erro (Zirrimarra estudio grafikoa)
eragile hauentzat bere jarduera esti.amorrortu@deusto.es info@zirrimara.eus
esparruan lagungarri izango zaien Maria-Jose Azurmendi l HA RP IDETZA K
informazioa bildu eta hedatzea da. (upV-ehuko katedraduna)
Aldizkariaren harpidetza urteko 40 euro dira. harpidetza
ehu-azurmendi@telefonica.net
l e d ukI A egiteko edo bertan behera uzteko jar zaitez harpidetza eta
Aldizkari honek hizkuntzen Jone Miren Hernández salmenta arduradunarekin harremanetan.
egoera, normalkuntza prozesua (upV/ehuko irakaslea) (Isabel Godinez)
eta glotopolitikari buruzko lanak jm.hernandez@ehu.eus
l WEBG UN EA
biltzen ditu. Bi dira bere erreferentzia Lionel Joly (euskaltzaindia)
Aldizkariariaren aurreko aleak on-line dituzu
esparru nagusiak, euskal herria ljolyeuskaltzaindia@gmail.com
www.soziolinguistika.eus/bat helbidean.
eta europa. Batean nahiz bestean Inma Muñoa (Euskal Herriko Ikastolen Gune berean, halaber, argitaratu diren lan guztiei buruzko
plazaratzen diren iritzi, esperientzia Elkartea) datu basea eta bilatzailea ere badituzu edozein kontsulta
edo ikerketen agertoki izan nahi du imunoa@ehi.ikastola.eus erraz eta bizkor egin ahal izateko. Aldizkariaren aurreko
aldizkariak. Argitaratzen diren lanen
Beñat Garaio aleak eskuratu nahi izanez gero, halaber, gune horretan
hautaketa egiterakoan argitalpen
benat.garaio@gmail.com bertan egin dezakezu eskaera.
batzordeak ahalegin berezia
egiten du alor honi berezkoa zaion Paula Kasares
disziplinartekotasuna gordetzen
eta honela bertan biltzen diren
(Nafarroako Unibertsitate Publikoa)
paula.kasares@unavarra.es
l HA RREMA N ETA RA KO
Belen Uranga (Soziolinguistika Klusterra)

lanek hizkuntza normalkuntza eta Eneko Gorri Martin Ugalde Kultur parkea
glotopolitikarekin loturiko ahalik (Biarrizko Herriko Etxeko euskara 20140 ANdOAIN
eta alderdi desberdin gehien erakus teknikaria)
dezaten. euskara@biarritz.fr b.uranga@soziolinguistika.eus
l Ar GI tAr At ZAI L e A Koordinatzaileak bat.aldizkaria@soziolinguistika.eus
Aldizkaria Soziolinguistika Belen Uranga 943 592 556
Klusterrak argitaratzen du (Soziolinguistika Klusterra)
b.uranga@soziolinguistika.eus ISSN 2659-5176 / ISSN-L 1130-8435
L e G e G Or d AI L u A: SS120/90
Maialen Iñarra
I N pr I M AketA: Leitzaran Grafikak S.L.
(Soziolinguistika Klusterra)
m.inarra@soziolinguistika.eus
BAT aldizkariaren Argitalpen Batzordeak eskerrak eman nahi dizkie zenbaki hau
argitaratzen lagundu duten guztiei:
Sergi Angulo Katediano, Beñat Garaio Mendizabal, Garikoitz Goikoetxea Etxeberria,

Eneko Gorri, Enaitz Gutierrez Pozuelo, Ainhoa Morón Lasa
Aldizkari honek urtean lau zenbaki argitaratuko ditu.
BAT Soziolinguistika aldizkarian argitaratzen diren artikuluak bi artikulu-ebaluatzailek aztertzen dituzte;
horietako bat, gutxienez, aldizkaritik kanpokoa da.
KANPO-EBALUATZAILEAK 2020ko urtean:

Miren Artetxe (EHU/UPV), Andoni Barreña (Salamancako Unibertsitatea), Auxkin Galarraga (EHU/UPV), Jone
Goirigolzarri (Deustuko Unibertsitatea), Pello Jauregi (EHU/UPV), Ibon Manterola (EHU/UPV), Ane Ortega
(Begoñako Andra Mari Irakasleen Unibertsitate Eskola), Aitor Zuberogoitia (Mondragon Unibertsitatea).
BAT Soziolinguistika Aldizkariaren edukiak honako sareetan daude:

— Dialnet
— EBSCO International Research Databases
KULTURA ETA HIZKUNTZA POLITIKA SAILA

(Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak) diruz lagundua
Gipuzkoako Foru Aldundiaren

laguntza jaso du.
2 BAT Soziolinguistika Aldizkaria 117, 2020 (4) | 2 | Andoain (Gipuzkoa)

ISSN 2659-5176 / ISSN-L 1130-8435 | Lege gordailua: SS120/90
idatzi aldizkarian
> Asko gara gaur egun soziolinguistikaren esparruren bat

lantzen dugunak. Batzuetan egindako lana eta horrek
emandako uzta zein den erakusteko, bestetan bizi izandako
erasoak ekarri duena ezagutzeko… Euskara bizi den eremu
orotan bada zer ikusi eta zer ikasia.
Zure jarduera esparrua edo zein dela ere, Bat aldizkariko

irakurleontzat ekarpen mamitsuren bat duzula uste baldin
baduzu zabalik duzu aldizkariko atea.
Dei hau euskararen soziolinguistika kezka eta arreta gune

duen orori zuzendurik dago, euskaltzale, tesigile, ikerlari,
normalkuntza teknikari, irakasle…
Oharra: Lanak aldizkariaren egoitzara bidali behar dira. Idatzi aurretik irakurri
aldizkariaren lanak argitaratzeko irizpedea.
/
Harremanetarako: Belen Uranga
BAT aldizkaria
Martin Ugalde KP
20140 Andoain
Telefonoa: 943 592 556
Helbide elektronikoa: b.uranga@soziolinguistika.eus
HIZKUNTZA NORMALKUNTZA ETA GLOTOPOLITIKA ALDIZKARIA
HARPIDETU
EDO
OPARITU
Urtean 40 euro
ABANTAILAK:
> Hiru hilez behin,
BAT aldizkaria etxean bertan.
> Hiru hilez behin, BAT aldizkaria PDFn jaso.
www.soziolinguistika.eus/bat/harpidetza
943 592 556
bat@soziolinguistika.eus
AURKIBIDEA
Soziolinguistika
aldizkaria
117
SARIAK (2020)
> HITZAURRE GISA

Asier Basurto Arruti 007
01. ONGI ETORRI. Euskaltzaletasuna sendotzeko

ekosistema komunikatiboa
Eneko Gorri 011
02. Euskara Tolosaldean: kartografia bat

Garikoitz Goikoetxea Etxeberria 053
03. Tokiko komunikabideak hizkuntza biziberritzeko

eragile: Ipar Euskal Herriko eta Yukatan
penintsulako hiru kasu-azterketa apreziatibo
Ainhoa Morón Lasa, Beñat Garaio Mendizabal 107
04. Gasteizko Udalaren erabilera plana.

Interes-taldeekiko elkarrizketa
Sergi Angulo Katediano 137
05. Euskarazko kazetaritzako ahozko elkartrukeak

aztergai: baldintza komunikatiboen eragina
solasaren antolamenduan
Enaitz Gutierrez Pozuelo 173
SOZIOLINGUISTIKAREN MUNDUKO LEIHOA

Liburu berri hautatuak soziolinguistikaz
HABE liburutegiarekin lankidetzan 211
BAT Soziolinguistika Aldizkaria 117, 2020 (4) | 5 | Andoain (Gipuzkoa)

ISSN 2659-5176 / ISSN-L 1130-8435 | Lege gordailua: SS120/90 5
Aldizkarian lanak argitaratzeko bidea
Zure jarduera esparrua edozein dela ere, BAT aldizkariko irakurleontzat ekarpena
izango dela uste baldin baduzu, zabalik duzu aldizkariko atea. Lanak idatzi eta
aurkezteko irizpideak honakoak dira:
Luzera. Aldizkarian bi motatako testuak argitaratzen dira: artikulu akademikoak eta

liburu-aipamenak. Artikuluen kasuan 30.000 karaktere inguruko luzera izango dute eta
erreseinen kasuan, aldiz, 10.000 karaktere inguru.
Laburpena. Artikuluen kasuan, testuarekin batera, bere edukiaren laburpen bat erantsi
behar da (gehienez 1000 karaktere, 10 lerro mekanografiatu gutxi gora-behera).
Aldizkariak ingelesera itzuliko du laburpena eta bi hizkuntzotan emango du artikuluaren
hasieran, eta baita interneten ere. Liburu-aipamenen kasuan ez da laburpenik
argitaratuko.
Hitz gakoak. Artikuluen kasuan, hari lotzen zaizkion lau/sei hitz gako emango ditu
egileak sailkatze eta bilaketa automatikoak errazteko asmoarekin.
Erreferentziak eta oharrak. Ahal izanez gero, erreferentzia guztiak testu barnean
txertatuko dira, artikuluaren bukaerako bibliografiarekin lotuz. Oharrak, izatekotan,
zenbaturikoak izango dira, eta zerrenda osoa artikuluaren amaieran emango da.
Aipamen bibliografikoak. Testuaren baitan egilearen deitura eta lanaren argitaratze urtea
adieraziko da parentesi artean; demagun: “(Odriozola 1998)”.
Lanaren amaieran, bibliografia erantsiko da, oinarrizko eredu honi jarraituz:
Odriozola, J. M. (1998). Hizkuntza, kultura eta gizartea. Bilbo, Euskaltzaindia.
Zalbide, M. (2007). “Pedagogoa Batzar Nagusietan”, Euskera, 52: 61-157.
Zuazo, K. (2000). Mendebaldeko euskara, in Zuazo, K. (2000): Euskararen senda belarrak.
Irun, Alberdania (63-126).
Irudiak. Lanak irudi, taula, edo grafikorik balu, artikuluan txertatzeaz gain, irudi bakoitza
jatorrizko formatuan atxikita bidaliko da.
Kolorea. Lan guztiak zuri-beltzean izango dira: bai taulak, grafikoak, eta baita irudiak ere.
Zuzenketa. Komenigarria da lana aldizkarira igorri aurretik behar diren zuzenketa
ortografiko eta estilistikoak egitea. Arazo berezirik balego aldizkariaren koordinatzaileak
horren berri emango dizu eta lanerako metodologia bat proposatuko.
Epeak. Aldizkariaren koordinatzailearen eta egilearen artean lana eskuratu eta
argitaratzeko epea adostuko da.
Egilearen erreferentzia. Lana egin duenaren izen-deituraz gain bere jarduera
profesionala eta helbide elektronikoa adieraziko dira.
Lanak bidaltzeko helbidea. Egileak BAT Aldizkariko Argitalpen Batzordearen esku
jarriko ditu artikuluak zein erreseinak, Soziolinguistika Klusterraren helbide postala zein
elektronikoa erabiliz.
HITZAURREA
Soziolinguistika
aldizkaria
Hitzaurre gisa
Asier Basurto Arruti
Txillardegi-Hausnartu sarien koordinatzailea. Soziolinguistika Klusterra
a.basurto@soziolinguistika.eus
2008. urtean sortu zirenetik Txillarde- zen donostiarra eta atzetik askok hartu di-
gi-Hausnartu Soziolinguistika Sarien hel- tuzten bide berriak zabaltzen jardun zuen.
buru nagusia euskal soziolinguistika teori- Gizarte-bizitzan eremu eta ikuspegi des-
koaren eta metodologikoaren garapenean berdin askotatik eragiten jardun zuen bere
eta berrikuntzan eragitea da. Bultzada bat bizitza osoan, horietatik euskararen bizibe-
eman nahi zaio euskal soziolinguistikaren rritzeari laguntzeko xedea ipar hartuta.
ikerlarien lanari eta, aldi berean, ikerlari
berriak erakarri eremu honetara. Dizipli- Euskararen soziolinguistikan ere bidegi-
na ugariren iturrietatik edaten duen arloa le nagusietako bat izan zen Txillardegi.
bezala ulertzen dugu soziolinguistika, eta, Euskararen biziberritzea ekarriko zuten
horrexegatik, soziologiatik, hizkuntzala- hizkuntza politika eta ekinbide sozialek oi-
ritzatik, zientzia politikoetatik, psikolo- narri zientifiko sendoak behar zituztenaz
giatik, antropologiatik edo komunikazio- konbentzituta, ezagutza soziolinguistikoa
zientzietatik, besteak beste, datozen lanek sortu eta zabaltzen jardun zuen. Eta horre-
erantzuten diote Txillardegi-Hausnartu tarako beharrezko tresna teoriko, metodo-
Sarien deialdiari. logiko eta organizatiboak sortu zituen. Tar-
tean, besteak beste, abian jarri eta hamabi
Jose Luis Alvarez Enparantza “Txillarde- urtez zuzendu zuen Bat Soziolinguistika
gi” ezaguna da Euskara Batua sortzeko Aldizkaria bera. Honela aitortu zion Sozio-
egindako ekarpenagatik, ekintzaile sozial linguistika Klusterrak 2008an Donostian I.
eta politiko gisa, euskal literatura moder- Euskal Soziolinguistika Jardunaldian egin-
nizatu zuten nobelak idazteagatik eta uni- dako omenaldian, aginte makila ematera-
bertsitate irakasle jardueragatik. Hamaika koan.
egitasmo eta erakunderen sortzaile izan
BAT Soziolinguistika Aldizkaria 117, 2020 (4) | 7-9 | Andoain (Gipuzkoa)

Asier Basurto Arruti – Hitzaurrea
Baina Txillardegik bultzatu zuen euskal Laugarren eta azkenik, ikerketa eta haus-
soziolinguistika ez zen izan edonolakoa. narketa esku hartzea eta lan aplikatuare-
Filosofia eta balore zehatz batzuei erantzu- kin batera garatzea izango genuke. Eki-
ten zien soziolinguistika egiteko modua nean dabilenaren esperientzia eta kezkak
bultzatu zuen. Eta maisu haren heriotzatik dira ezagutza berriaren haziak, bolizko
9 urtera, egiteko modu horrek jarraipena dorrean isolatuta gizarte errealitatea beha-
izan duela eta duela esateko moduan gau- tzen duen ikerlariaren paradigma erabat
de. baztertuta. Ikerketa eta ekintza aldi berean
gauzatzean, batak bestea elikatzea lortzen
Lehenik, euskararen biziberritze prozesua- da; ezagutzak aldaketa eta aldaketak eza-
ren zerbitzura dagoen soziolinguistikaz gutza ekartzea.
ari gara. Hizkuntza eta gizartearen arteko
harremana eta elkarreragina ahalik eta ho- 2020ko deialdian Txillardegi-Hausnartu
bekien aztertu, deskribatu eta ulertu nahi Soziolinguistika Sarien deialdian nabar-
dugu, bertan modu eraginkorrenean era- mendu diren lanak lehenago aipatuta-
giteko. koaren froga dira. Txillardegiren soziolin-
guistika ulertzeko moduak izan ditu eta
Bigarrenik, oinarri zientifiko zorrotz eta sa- baditu jarraitzaileak. Izan ere, lan hauek
konetan oinarrituz jardutearen garrantzia euskararen biziberritzeari ekarpena egite-
legoke. Aurreiritzi, uste eta bulkadetatik ko bokazioz sortuak izan dira, oinarri eta
haratago, metodo zientifikoa errealitatea- metodologia zientifikoak baliatu dituzte,
ren ezagutza argigarria eskuratzeko bide nazioarteko erreferentzia eta esperientzie-
onena bezala begitantzen da. tatik elikatu dira eta ekinean, esku hartzen,
diharduten idazle gazteek sortu dituzte.
Hirugarrenik nazioarteko pentsalari, mu-
gimendu eta esperientzien ezagutza esku- Eneko Gorrik jaso zuen lehen saria,
ratu eta baliatzeko bokazioa aipatu behar “Ongi Etorri. Euskaltzaletasuna sendotze-
dugu. Beste hizkuntza gutxituen kasuak ko ekosistema komunikatiboa” idazlana-
ezagutu, hizkuntza-politika eraginkorrak gatik. Epaimahaiaren esanetan saiakera
edo kamutsak aztertu, gizarte-ekimene- honetan sistematizazio lan aberatsa egin
ko esperientziak bildu… Oinarri sendoak du egileak. Ideia berriak eta ekarpen ugari
ezartzen dira eta norbere edo besteen arra- jarri ditu mahai gainean. Hausnarketatik,
kastak eta akatsak aurrera begirako ikasgai eskaintza atomizatua gainditzeko eta Ipar
bihurtzeko tresnak eskuratzen. Euskal Herrian bide berri batzuk zabaltze-
ko aukerak seinalatzen ditu. Xede taldeak
oso ongi aztertu dituela eta azken urteetan
argitaratu diren erreferentziazko lan asko
bere hausnarketan integratu dituela ere ai-
patu da.
8 BAT Soziolinguistika Aldizkaria 117, 2020 (4) | 7-9 | Andoain (Gipuzkoa)

Hitzaurrea – Asier Basurto Arruti
Bigarren saria Garikoitz Goikoetxea Etxe- Hiru sariak jaso dituzten lanez gain, Txi-
berriaren lanarentzat izan zen: “Euskara llardegi-Hausnartu Soziolinguistika Sa-
Tolosaldean: kartografia bat”. Lan honi bu- rietako epaimahaiak beste bi artikulu
ruz, epaimahaiak aipatu du lan osoa dela, nabarmendu ditu eta zenbaki honetan ar-
datuz eta erreferentziaz ondo hornitua. gitaratuak izan daitezen proposatu dizkio
Soziolinguistika kuantitatiboaren ikuspe- Bat aldizkariaren arduradunei. Batetik Ser-
gi klasikoa erabili du, eskuragarri dauden gi Angulo Katedianoren “Gasteizko Uda-
datuen ustiaketa eta erabilera bikaina egi- laren erabilera plana. Interes-taldeekiko el-
nez. Gainera, ondorio argietara heldu da karrizketa” artikulua. Bertan marketingari
horien bidez. Alderdi positibo eta negati- lotutako metodologien prismatik aztertzen
boen azterketa zorrotza egin du eta horiek da erakunde publiko baten plana. Bestetik,
sistematizatuz proposamenetara urratsa Enaitz Gutierrez Pozuelok idatzi duen
ere barneratu da lanean. “Euskarazko kazetaritzako ahozko elkar-
trukeak aztergai: baldintza komunikati-
Ainhoa Morón Lasak eta Beñat Garaio boen eragina solasaren antolamenduan”
Mendizabalek elkarlanean aurkeztuta- artikulua. Telebista eta irrati saio batzuen
ko idazlanak jaso zuen hirugarren saria. azterketa enpirikotik solasa bideratzeko
“Tokiko komunikabideak hizkuntza bizi- moduen azterketa sakona egiten da idaz-
berritzeko eragile: Ipar Euskal Herriko eta lanean.
Yukatan penintsulako hiru kasu-azterketa
apreziatibo” da izenburua. Epaimahaiak Bat aldizkariaren 117 zenbaki honetan,
nabarmendu du gurea aztertzeko kanpoko borobiltzeko, Soziolinguistikaren munduko
erreferentziak baliatzea. Interesgarri ikusi leihoa eta HABE liburutegiarekin lankide-
da oinarri sozialeko eta boluntarioko eki- tzan hautatutako liburuen erreseinak bildu
men txikiak sakon aztertzeko ahalegina. dira, ohiko moduan.
Arakatze apreziatiboa metodologia bezala
ekarpen eta ikuspegi aberats bezala haute- Espero dugu irakurketarekin asko ikasi eta
maten da. Aktibismo digitala eta oso gaur gozatuko duzula, irakurle. Jarrai dezala
egungoak diren gaiak eta kontzeptuak bar- hurrengo urteetan euskal soziolinguistika
neratu dira lanean. eredu honen emariak bizi ditugun hizkun-
tza eta gizartea ulertu eta aldatzeko tres-
nen eta ikuspegien multzoa aberasten.•

dossierrak
1
DOSSIERRA
Soziolinguistika
aldizkaria
Ongi etorri
Euskaltzaletasuna sendotzeko
ekosistema komunikatiboa
TXILLARDEGI-HAUSNARTU EUSKAL SOZIOLINGUISTIKA SARIAK 2020
Lehen SARIA
Eneko Gorri
Euskara teknikaria
euskara@biarritz.fr
Sarrera data: 2020-10-05 / Onartze-data: 2020-11-10
Laburpena. 2020ko udaberrian mundu mailan zabaldu den pandemiak gure biziak inarrosi ditu, gure
suntsierraztasuna eta jendartean diren desorekak aurpegiratuz. Etxean konfinaturik, euskaraz bizitzeko,
gozatzeko edo ikasten segitzeko baliabideak beharrezkoak izan ditugu. Eta bereziki horiek aterpetze-
ko espazioak ere. Eragile anitz edukiak partekatzen hasi dira molde erreaktiboan. Ipar EHan berean,
«Etxean euskaraz» kanpaina abiatu zen eragile sozialen partetik eta erakunde publikoen babesarekin.
Aspaldi lortu ez zen oihartzuna bildu zen. Eta asko ikasteko aukera ere. Etorkizunera begirako galderak
pausatzen ditu: nola hedatu euskaraz bizitzeko baliabideak, behar duten pertsonen eskura iritsi daite-
zen? Larrialdi egoeran posible izan den lankidetza eredua errepikatzen ahalko litzateke molde antolatu,
gogoetatu eta anbiziotsuago batean? Eta tresna bateratu bat sortzearekin, beste premia periferikoei eran-
tzuten bagenie ere? Burutazio hauei erantzun batzuk proposatzea da lan xume honen helburua. • Hitz
gakoak: Euskara, aktibazioa, diskurtsoak, lankidetza, sentsibilizazioa.
Abstract. The pandemic that spread all over the world in spring 2020 has shaken up our lives, placing
in question our indestructibility and social imbalances. Confined at home, we needed resources to live,
enjoy or carry on learning Basque. And especially its safe spaces. In response, a range of figures started
sharing content. In Iparralde, the French Basque Country, the “etxean euskaraz” campaign was launched
by social bodies with the support of public institutions. It had a greater impact than had been achieved
for a long time. And offered the chance to learn a lot. How can resources for living in Basque be dissem-
inated so that they reach the people who need them? Could the cooperative model that was possible in
an emergency situation be repeated in an organised, thoughtful and ambitious way? Could this involve
the creation of a unified tool, even if we are responding to peripheral needs? This simple paper sets out
to propose some answers to these questions. • Key words: Basque, activation, discourses, cooperation,
awareness-raising.

Eneko Gorri – Ongi etorri. Euskaltzaletasuna sendotzeko ekosistema komunikatiboa
1. SARRERA
y Azken urteetan,
Egiari zor, gai hori landu izana kasualitate hutsa da. Hasiera batean, Ipar Euskal
Hiznet graduondoko sakontze egitasmoa hezkuntza sistemari buruz Herrian ere
euskalgintzan
dedikatu nahi nion. Baina otsailean iritsi zen Europara mundu maila-
belaunaldi
ko birusa, etxeratzen agindu, konfinamendu eta orain “normalitatean” aldaketa bat
sartu diren neurri guziak. Terrenoko lana ezin eginez, konfinamendu gertatzen ari
garaiko errealitatea izan zen gogoeten abiapuntu. da, eta 30 urte
inguruko jendea
Badu hamarkada batzuk orain euskararen biziberritzean urratsak ema- berak sortu ez
dituen egiturak
ten direla Euskal Herrian. Azken urteetan, Ipar Euskal Herrian ere eus-
biziarazten
kalgintzan belaunaldi aldaketa bat gertatzen ari da (Amonarriz, 2020: hasten da.
95) eta 30 urte inguruko jendea berak sortu ez dituen egiturak bizia-
razten hasten da. Errealitate administratibo desberdinak izanagatik ere,
euskarak batzen ditu zazpi herrialdeetako herritarrak. Azken urteetan,
inkestek eta mugimendu sozialek erakutsi dute esparru sozial berriak
irabazi eta hiztunak aktibatzeko premia. Trikitixaren mugimenduak
euskalgintzaren inspirazio iturri izan beharko luke: zabaldu eta itxiz
jotzen du musika. Zabaldu eta itxi. Inpaktatu eta konpaktatu. Batera-
tu eta boteretu. Erakarri eta gaitu. Esku bakoitzak, gainera, partiturari
ekarpen osagarria egiten dio; batzuetan elkarrekin joz soinu ederragoa
lortzen da. Besteetan, bakoitza bere aldian.
1. irudia. Euskalgintzaren egituraketa
1950
1983 1986 2017
Berpizkunde
Uda Leku Ikas-bi Elkargoa
kulturala
1959 1983 1990 2006

Herria Euskal haziak EKE EEP
1981-1983
1959 1995 2003
Euskarazko
Ikas Konfederazioa Biga Bai
irratiak
1969 1980 1997 1998

Seaska Aek Ohakoa Bai euskarari
Iturria: Egileak egina

Ongi etorri. Euskaltzaletasuna sendotzeko ekosistema komunikatiboa – Eneko Gorri
Gure lurralde polarizatuan, mugimendu hauen arteko bateragarrita-

Gaur egun, suna ez da aski azpimarratu. Bizkarrez baino parez-pare ematerakoan,
Lapurdi, Baxe «edo» ordezkatuz «eta» batzuekin, hasi gaitezke aldi berean transmisioa
Nafarroa eta «eta» erabilera lantzen, erdaldunen sentsibilizazioa «eta» euskaldunen
Xiberoan, ama
aktibazioa sustatzen, mikro «eta» makro… Oreka dinamika hori izango
eskolatik lizeora,
13.500 ikasle da lanaren hari gorria.
baino gehiagok
euskaraz ikasten Ondoko lerroekin, ekarpen xume eta konkretu bat egin nahi zaio Ipar
dute. Euskal Herrian eratzen ari den biziberritze prozesuari. Lapurdi, Baxe
Nafarroa eta Xiberoa abiapuntu baldin baditu ere, Euskal Herri mailako
gogoetetan zedarritzen da, lehenago beste batzuek egindakoa aitortuz
eta deus berri asmatzen ez dela onartuz. Bidean aitzinatu arau, han he-
menka harri txiki batzuk pausatuko dira. ikasturte bukaerako lan zien-
tifikoa baino gehiago, idazki hau datozen hilabeteetako ekintza plana
bilakatzeko.
Lehen atal batean, egoeraren diagnostiko laburra eginen dugu ondotik

etorriko diren edukiak teoriaz eta testuinguruz elikatzeko gisan. Infor-
mazio, aktibazio eta sentsibilizazio dispositiboen berritzeak izanen di-
tugu hizpide ondotik. Bukatzeko, aipatutako egoerari erantzuteko eta
estrategien eguneratzea egikaritzeko bide bat proposatuko dugu azken
partean.
2. ABIAPUNTUA: Testuinguru orokorra

y
Lehen atal honetan, egoeraren diagnosia laburra egiten ahaleginduko
gira. Gure anbizioa ez da errealitate konplexuaren deskribapen zehatza
egitea. Ondoko atalak hobeki ulertzeko giltza batzuk partekatzea dugu
begiztatzen.
2.1 Euskararen transmisio kanalak
a. Haurren hezkuntza
Gaur egun, Lapurdi, Baxe Nafarroa eta Xiberoan, ama eskolatik lizeora,
13.500 ikasle baino gehiagok euskaraz ikasten dute. Euskararen irakas-
kuntza ondoko moldean egituratu da:
• sail: elebidun publikoa, elebidun giristinoa eta ikastola.

• eredu: ordu parekotasuna, euskara indartua eta murgiltzea.

Aniztasun hori ez da hainbeste konkurrentzia bezala bizi, baina osaga-

rritasun sentimendu batekin. Guraso horiek
beren burua
Euskararen irakaskuntza garapen fasean kokatzen da, Euskararen Era- abian den
hizkuntza
kunde Publikoaki Hezkunde ministeritzarekin eramandako lanak eta
biziberritzearen
gurasoen eskaerak lagunduta. 15 urtez, % 81eko emendatzea izan da prozesuaren
eta ikasle elebidunen proportzioa % 24,5etik % 40,9ra pasa da. Garapen baitan kokatzen
hori, sail elebidun berrien irekitzeari lotua da gehienbat: 2004-2019 ar- dute (...). Beraz,
tean, 67 murgiltze eta sail elebidun berri zabaldu dira, euskarazko ira- haurraren
kaskuntza eskaintzen duten lehen mailako eskolen proportzioa % 42tik ikasketa
prozesurako
% 68ra emendatuz.
egiten duten
hautua bizitzeko
Azken urteetan, hainbat ikerketa egin dira haurrak euskaraz eskolatzen beste eremuetara
dituzten gurasoen motibazioei buruz. Gehienetan, antzeko ondorioak hedatzen da,
atera izan dituzte eta azpimarratzen dute, hautu hori egiteko ez dela eskolaren arlotik
arrazoi bakarra izaten, motibazio anitzen metaketa izaten dela. ateratzen da.
Gehien aipatzen den motibazioa identitarioa da. Hizkuntza euskal

nortasunarekin lotzen da eta haurrek nortasun hori barneratzea nahi
izaten dute gurasoek, izan logika militante batekin (euskaldunak gara,
beraz euskaraz mintzatzen gara) edo logika integratzaile batekin (Lac-
roix, 2014: 71): hau da, hizkuntzaren bidez, haurra lurraldean errotzea:
«euskara da Euskal Herrian integratzea laguntzen edo errazten duen giltza»
(Ikardo, 2017: 33). Gehienetan bigarren maila batean, motibazio prag-
matikoagoak agertzen dira, adibidez, elebitasun goiztiarraren onurak
(Lagrenade, 2019: 3). Gainera, euskara etorkizunerako baliagarri edo
lagungarri izan daitekeela pentsatzen da: «euskara ikasketa zein lanbide
aukerak irekitzeko bitarteko gisa» (Ikardo, 2017: 39) ikusten da.
Hautu hori egitea ez da soilik haurraren ikasketetarako hizkuntza hau-

tatzea, gurasoek haratago eramaten baitute gogoeta. Alde batetik, hau-
rra euskaraz eskolatzeak familia osoari eragiten baitio: euskal kultura
barneratzea ahalbidetzen dio familia osoari (Lagrenade, 2019: 4). Gaine-
ra, guraso horiek beren burua abian den hizkuntza biziberritze proze-
suaren baitan kokatzen dute eta euskararen jarraipenean duten paperaz
jakitun dira. Beraz, haurraren ikasketa prozesurako egiten duten hautua
bizitzako beste eremuetara hedatzen da, eskolaren arlotik ateratzen da:
haien iritziz, «eskola eta bere ingurunea uztartu behar dira; euskararen erabi-
lera hezkuntza mundutik harago hedatu beharra da, eta, horretarako, hizkun-
tzaren aldeko sustapen politikak beharrezkoak dira» (Ikardo, 2017: 35).

Haatik, zailtasunak ere aurkitzen dituzte bidean. Ikasketa maila igotzen

Helduen euskara den heinean, euskaraz eskolatutako ikasle kopurua apaltzen da. Kole-
ikasteko gioko 6. mailara sartzean, ikasleen laurden batek baino gehiagok uzten
motibapenak du irakaskuntza elebiduna. Isabelle Lacroix-ren ikerketan agertu da gu-
anitzak dira.
raso erdaldunen kasuan, elebitasunaren hautua ikasturte guziz zalan-
Euskal Herrian
sortutako eta tzan jarri ohi dutela (Lacroix, 2014: 78). Horretarako bi arrazoi aipatzen
etorkinak diren ditu:
ikasleentzat ez
dira berdinak. • Gurasoek edo guraso batek hizkuntza ez menperatzea. Ikasketa
elebiduna uzteko arrazoirik hedatuenetarikoa dela dirudi. Euska-
raren Erakunde Publikoak 2013an ikerketa bat egin zuen 6. mailara
iristean irakaskuntza elebiduna uzteko arrazoiei buruz ikasleei eta
gurasoei galdetuz. Ikasleen kasuan, arrazoi nagusia lan gehigarriak
eta zailtasunak baldin badira ere, gurasoen arabera, pisu handia du
eskolako lanetan laguntzeko duten ezintasunak.
• Irakaskuntza ereduarekiko dudak. Lacroix-k aipatzen du guraso
erdaldunen kasuan, irakaskuntza elebidunaren alde egiteko orduan,
beharrezkoa izan ohi dutela psikoanalisten, psikiatren, ortofonisten
eta soziolinguisten iritziak entzutea.
b. Helduen irakaskuntza
1200 helduk euskara ikasten dute euskaltegietan gaur egun, gehiengo

absolutu batek AEKren bidez. Lurraldean zehar badira beste 3 edo 4 el-
karte / enpresa helduei euskara ikasten dutenak, baina biziki marjinala
gelditzen da. Udal euskaltegirik ez da existitzen, bestalde, Ipar Euskal
Herrian.
Helduen euskara ikasteko motibapenak anitzak dira. Euskal Herrian

sortutako eta etorkinak diren ikasleentzat ez dira berdinak. Bestalde,
denborarekin aldatzeko tendentzia badute ere bai. Ikasleen lehen mo-
tibazio gehienak euskaltasunari buruzkoak dira. Herriko ikasleek, hiz-
kuntzaren bidez, beren erroak aurkitu nahi dituzte eta kultura sakondu.
Ikasle etorkinek aldiz, Euskal Herrian integratzea bilatzen dute hizkun-
tzaren bidez eta neurri ahulagoan, euskal kultura landuz.
«Helduen euskalduntzea eta etorkinak Ipar Euskal Herrian AEK-ko ikaslegoa-

ren azterketa» (Coyos eta Baxok, 2009) lanean ikasleen 7 motibazioak
agertzen dira. Azterketa honetan, 1995-1996, 2002-2003 eta 2008-2009
ikasturtetako matrikulazio fitxetan oinarritu dira. 1772 erantzun izan
dituzte orotara: 968 herriko ikasle, 804 etorkin. Ikasleen generoa dela

eta orekatzen da gutti gora behera (emazte gizon baino piska bat gehia-
go baldin bada ere). Adinaren bataz bestekoa zahartzera doa urtez urte Ikasleek 7
(1995an 35 urtekoa zen, 2002an 39 eta 2008an 42). motibazio
aipatzen dituzte.
“Euskaldunekin
7 motibazioak hauek dira :
komunikatzeko”,
2008an, %77en
1. «Euskaldunekin komunikatzeko», 2008an, % 77en lehen lehen motibazioa.
motibazioa.
2. «Euskal kultura bereganatzeko», % 51en motibazioa. 2.
etorkinentzat eta 3. herrikoentzat.
3. Beren sustraiak atxemaiteko, % 41. Herrikoen % 58k dute
motibazio hau eta etorkinen % 24.
4. Hizkuntzak maite dituztelako.
5. Euskal Herrian integratzeko.
6. Haurrak euskara ikasten ari direlako. % 20en motibazioa
bientzat.
7. Lana atxemateko edo aldatzeko, % 11en motibazioa bientzat.
2. irudia. «Frantses hiztun helduen euskara ikasteko motibazioen faktoreen

ikerketa»
% « oui, a beaucoup » ou « un peu » motivé l’inscription
Pouvoir s’exprimer en basque avec l’entourage
90%
Comprende les chants/médias en basque
89%
Vivre au Pays Basque

82%
Aider son enfant qui l’apprend/va l’apprendre

77%
54% Retrouver ses racines
Iturria: Duguine, I. (2016)

Ikasleen motibazio hauek hiru multzotan sailkatzen ahal dira:

Informazio eta
Komunikazio • Nortasun motibazioak (kultura, integrazioa, sustraiak) ikasleen
teknologiek % 47entzat.
(IKT) gure
• Motibazio pragmatikoak (komunikazioa, mediak ulertzea, hau-
bizimoduak
eraldatu dituzte rren euskalduntzea, lanerako), ikasleen % 37entzat.
eta duten • Motibazio linguistikoak, ikasleen % 16entzat.
abiadurarekin
etengabe 2017an, Isabelle Duguine-k «Frantses hiztun helduen euskara ikasteko
eraldatzen dutela motibazioen faktoreen ikerketa»-n, motibazioak usu bikoitzak direla
erran daiteke.
adierazten du. 2008tik 2016 artean euskara ikasi duten 500 pertsonako
lagina osatu du adina, generoa eta bizilekua kontutan hartuz. 500 galde-
tegi hauetatik galdezkatuen:
• % 90aren motibazio nagusia da ingurukoekin euskaraz komunika-

tzeko beharra.
• % 82aren motibazioa da lurralde honetan integratzeko beharra.
• % 77entzat, euskara ikasten duten haurren laguntzearen beharra.
2.2. Praktika numeriko eta teknologikoak
a. Gure bizia teknologia berriekin
Informazio eta Komunikazio teknologiek (IKT) gure bizimoduak eral-

datu dituzte eta duten abiadurarekin etengabe eraldatzen dutela erran
daiteke. Ez ditugu luze eta zabal azalduko iraultza numerikoaren onu-
rak eta mugak, baina gogoeta batzuk baizik.
«Hizkuntzaren historian gutxitan izaten da iraultzarik. Hizkuntzaren sorrera izan zen

aurrenekoa, orain dela 50.000 urte. Idazkera etorri zen gero, duela 10.000 urte
inguru. Eta orain, gure garaian, hirugarren ingurune edo bitartekoa sortu dugu:
ordenagailuen eta bestelako tresna elektronikoen bidezko komunikazioa (...) Hiz-
kuntza gutxituentzako bitarteko edo ingurune ideala da Internet». (Crystal, 2018).
Gure informatzeko, harremantzeko, desplazatzeko, komunikatzeko

moduak erabat itzulipurdikatu ditu. Telefono mugikorren bidez gaine-
ra, etengabeko konexioan bizi gira lehen «on-linea borondatez bisitatu egi-
ten [zelarik] klikatuz» (Calzada, 2020). Denborarekin dugun harremana
ere bestelakotu dute IKTek, gure jendarteak berehalakotasunaren pre-
siopean ezarriz. Mundua bertan eta laster eskuragarri izatea nahi dugu.
Eta hala ez bada, zappingean bezala beste zerbaitetara pasatzen gira.

b. Euskararen bizindar digitala

Ingurune
Erran ohi da euskarak komunitate digital aktiboa duela, «eta komuni- digitalaren
tate horrek ahalbidetu du(ela) euskara digitalki osasuntsu egotea orain bizitasunaren
gibelean
arte. Baina komunitate hori tamaina txikikoa da» («Euskara eta Inter-
komunitate
net: zortzigarren lurraldea konkistatzen» 2016). % 17koa da euskararen aktiboa gordetzen
erabilera Interneten (PuntuEUS Behatokia, 2017), karrikan baino zerbait dela jakitean
gehiago. da giltza. Eta
kolektiboki
Dena den, ingurune digitalaren bizitasunaren gibelean komunitate erabakitzea
euskararen
aktiboa gordetzen dela jakitean da giltza. Eta kolektiboki erabakitzea
biziberritzean
euskararen biziberritzean inbertsitu beharreko eremua dugula hau: bai inbertsitu
gazte hizkera berria garatzeko, bai edukiak sortzeko, bai publiko zabala beharreko
sentsibilizatzeko… eremua dugula
hau.
3. irudia. Euskara duten webguneen dentsitatea
Iturria: Domeinuak.eus (2017)

Ondoko lerroetara ekarri nahi genituzke Anjel Lertxundiren hitzak:

Lan honen
elikatzeko, «Hor ez bagaude, gureak egin du. Joanak dira familiak, kaleak eta elizak hizkun-
hainbat teknika tza baten transmisioa guztiz ziurtatzen zituzten garaiak. (…) Badakit teknologia
gurutzatu
berriak ez direla panazea, baina badakit ziberrespazioan geure zortzigarren lu-
eta iturri
mobilizatu dira: rraldea bilatu gabe ez dugula ezer lortuko.
parez pareko
elkarrizketak, Euskarari eta euskal kulturari eutsi nahi badiegu, ezin dugu beste hizkuntzen eta
corpusen beste iniziatiben maizter izan.» (Lertxundi, 2005).
analisia,
galdetegia,
literatura
zientifikoa eta 3. ATAL METODOLOGIKOA
jardunaldiak eta y
trukaketak. Lan honen elikatzeko, hainbat teknika gurutzatu eta iturri mobilizatu
dira.
Parez pareko elkarrizketak

16 pertsona elkarrizketatu dira, taldean (focus group) edo bakarka (gu-
raso talde, komunikazio munduko profesionalak, hezkuntza munduko
adituak, helduen alfabetizazioan ari direnak, hedabideetako kudeatzai-
leak, Nafarroako euskara zerbitzuetako teknikariak…).
Gidoi ireki baten bidez, egoeraren analisia, beharren identifikazioa eta

tresna numerikoen lorpen eta mugei buruz solastatu dira galdezkatuak.
Corpusen analisia
Informazio & Sentsibilizazio dispositiboak: 18 esku-orri edo liburuxken
edukiak aztertu dira: sortze pack, eskola kanpaina, euskaltegien kan-
painak, aurkitegi, gida, gutun instituzionalak… Landutakoa: estetika,
irakurterrextasuna, diskurtsoak, hizkuntz kodifikazio grafikoa…
Euskalgintza instituzional eta sozialaren webguneak: Ipar Euskal He-

rriko 32 webgune eta 1072 artikulu landu dira eta EAE eta Nafarroako
5 webgune eta 78 artikulu. Landutakoa: artikuluen edukia, eduki mota,
idazkera numerikoaren printzipioak, hizkuntzen lanketa diferentziala,
ergonomia, estetika, multimediatasuna…
Mintzalasai elkartearen unibertso numerikoa aztertu da: azken 24 hila-

beteetako atariko artikuluak, sare sozialen hedadura, interakzio gehien
eragiten duten edukiak…

Galdetegia
3 publiko motari zuzendutako galdetegiak sortu dira: euskaraz irakas- Euskararen
ten duten irakasleak, euskaltegietako formatzaileak eta haur euskaldu- inguruko
nen gurasoak. Horien bidez, beharrak hobeki identifikatu eta irisgarrita- informazio eta
sentsibilizazio
suna hobetzeko pistak ezagutu nahi ziren. Baina konfinamendu ondoko
dispositiboak
giroan erantzun tasa apala izango genuela aurreikusirik, momentuz ez behatuko ditugu
dira hedatu. hemen (...).
Ateratzen den
Literatura zientifikoa lehen inpresio
Txosten, ikerketa lan, estatistika, saiakera eta artikulu frango irakurri semiologikoa
nahiko positiboa
dira. Euskal Herria bere osotasunean hartzen duten lanak gutti badira
da: irudi
ere, gaur egungo jakitatetik abiatzea ahalbidetu du. aldetik, denek
dinamika zerbait
Jardunaldi & Trukaketak irudikatzen
Azken urteetako jardunaldi (Udaltop, Topaldia,…), topaketa (Topala- dute. Marrazki
bea, Transmisioaren mintegia, Ikastetxetik plazara, Otsail ostegunak…) eta irudietan,
mugimendua
eta trukaketak ere izan dira ezinbesteko inspirazio iturri.
bada, kolorea,
bizia.
4. EMAITZAK ETA ANALISIA

y
4.1. Euskararen inguruko sentsibilizazioa EHan
Euskararen inguruko informazio eta sentsibilizazio dispositiboak beha-

tuko ditugu hemen: Lapurdi, Baxe Nafarroa eta Xiberoko euskarriak
lehenik, euskararen inguruko atariak ondotik eta 3 esperientzia inspi-
ragarri bukatzeko. Atal metodologikoan azaldu bezala, aztertutako 18
esku-orri eta 32 webguneen azterketa izanen dugu oinarri, baita www.
eranafarroa.eus atariko arduradunekin izandako solasaldi luzea.
a. Sentsibilizazio dispositiboak Ipar EHan
Azken 10 urteetan Ipar Euskal Herrian sortu eta hedatu diren informa-
zio euskarri sozial eta instituzionalak bildu ditugu. Formatu (esku-orri,
liburuxka, trakta, kanpaina bisuala, sortze Packa…), eta testuinguru
anitzetakoak dira (sortze Pack, eskola sartzeetako kanpaina, helduen
euskalduntzea, aisialdiak…). Hasierako xedea, hauek multzokatzea zen
eta sailez sail ikertu. Baina kopuru txikiegia izanez, denak batera aztertu
dira, analisia sintetiko eta subjektiboa izango dela onartuz.

Ateratzen den lehen inpresio semiologikoa nahiko positiboa da: irudi

Ipar Euskal aldetik, denek dinamika zerbait irudikatzen dute. Marrazki eta irudie-
Herriko tan, mugimendua bada, kolorea, bizia… Salbuespen batzuk aparte, ez
euskalgintzak ditugu bloke estatiko eta hotzak, baina kurba goxo eta erakargarriak.
Interneten
Gehien-gehienek elebitasun orekatu eta kodifikatua dute, euskarrien ar-
duen presentzia
erroldatuz tean ereduak berdinak ez badira ere (presentzia sinbolikoa, simetrikoa
gero, sorpresaz edo alternantzia-osagarrikoa dira 3 eredu nagusiak). Diskurtso aldetik,
ohartuko gira sintonia orokor bat nabarmentzen da: gutxi gora behera argumentu
egitura gehienek sorta berdina garatua da, ñabardura arin batzuekin baina kontraerran
beren atari handirik gabe. Argumentu kulturalak, funtzionalak, sozio-afektiboak
propioa dutela
eta neuronalak dira gehien aurkitzen direnak.
eta 2/3ak sare
sozialetan ere
presente direla. Aldiz, testuetan murgilduz gero, dentsitate handiegiko idazkiak dira
gehienak. Orri kopuru handia, esaldi eta paragrafo luzeak, idazkera tek-
niko eta burupetsua. Lanketa editorial eta grafiko sakonago baten bidez,
publiko zabalagoarengana iristeko gaitasuna lukete (infografiak landuz,
arteko idazpuruak gehituz, testuak aireztatuz, mezuak sinplifikatuz…).
Bukatzeko, euskarriek lotura gutxi dute haien ingurunearekin: zubiak es-
kas dira argitalpenen artean eta bereziki papera eta numerikoaren artean.
Alta, esku-orrian deskubritutakoa sarean sakontzeko aukera izan liteke
baliabide numerikoen bidez adibidez. Horrek irakurleari sentsazio itxi eta
mugatu bat ematen dio, kohesionatua eta harmonian den galaxia baino.
4. irudia. Argitalpenen lagina
b. Euskararen inguruko plataforma numerikoak
Ipar Euskal Herriko euskalgintzak Interneten duen presentzia erroldatuz

gero, sorpresaz ohartuko gira egitura gehienek beren atari propioa dutela
eta 2/3ak sare sozialetan ere presente direla. Duela zenbait urte, Interne-
teko penetrazio heina ez zen baitezpada berdina. Ikuspuntu kualitatibo
batetik hala ere, desberdintasun nabarmenak daude ergonomia, itxura

eta edukien tratamendu aldetik. Kanpotik begiratuta, ageri da gehienek

ez dituztela gorago aipatu kode eta printzipio guziak menperatzen. Gaur egun,
euskarak 32
Webgune batean, eduki finkoak eta aldakorrak izan ohi dira. Eduki fin- sartze ate ditu
Interneten;
koak (edo hotzak) egiturari buruzko argibideak, informazio praktikoak
informazioa
edo kontaktu loturak dira; guttitan aldatzen direnak. Eduki dinamikoak barreiatua
aldiz (edo beroak), erregularki eguneratzen edo elikatzen diren atalak da. Eta eduki
dira: agenda, berriak, aktualitateak… «euskarari buruzko komunikazioa egokiak erraz
hartzailearen interesen arabera diseinatu behar [dela] eta ez igorlearen interesen atzemateko,
arabera» jakitun (Fernandez, 2007: 8), begiratu nahi izan dugu euskal- egiturak ongi
ezagutu behar
gintzaren webguneen artikuluek zer gai mota lantzen duten: egiturari
dira (eta hori ez
buruzko aktualitateak edo euskararenak? da euskararen
munduan ibiltzen
Aztertutako 32 webguneen 1072 artikuluen artean, artikuluen % 66,9 den gehiengoaren
egitura barneko berriak dira (edo autozentratuak). Zehaztu behar da, kasua).
bestalde, ez dela existitzen Ipar Euskal Herrian egituren arteko espazio
numeriko partekatu bat, euskararen berriak hedatzen dituenik (Nafa-
rroa, Bizkaia edo beste lurralde batzuetan bezala, adibidez).
Zer ondorio dakar horrek? Gaur egun, sarean euskarari buruzko infor-
mazioa xerkatzen duenak, atzemanen ditu hainbat informazio, hainbat
iturri desberdinetatik. Baina iturri desberdinak bateratu beharko ditu
informazio oso eta objektibatu bat nahi izanez gero. Gaur egun, euska-
rak 32 sartze ate ditu Interneten; informazioa barreiatua da. Eta eduki
egokiak erraz atzemateko, egiturak ongi ezagutu behar dira (eta hori ez
da euskararen munduan ibiltzen den gehiengoaren kasua).
Informazio, komunikazio eta sentsibilizazio estrategia eraginkor eta ba-

teratu baten beharra agerian ematen du.
1. grafikoa. Webguneetako berrien izaera

100%
80%
Barneko berriak
60%
Kanpoko berriak
40%
20%
0%
Instituzio Hezkuntza Kultura Helduen Euskara Aisialdiak eta Euskal
publikoak alfabetatzea elkarteak bizitza soz Hedabideak

c. Sareko egitasmo interesgarri batzuk

Konfinamendua
deklaratu eta Euskal Herrian aktibo diren 5 plataforma numeriko aztertu ditugu
biharamunean luze eta zabal: eranafarroa.eus, elaide.eus, guraso.eus, euskaraba.eus
bertan,
eta Etxean euskaraz kanpaina Ipar Euskal Herrian. Edukien azterketaz
erreaktibitate
handiarekin gain, luzaz galdezkatu ditugu Eranafarroako lantaldeko bi kide. Anali-
martxan ezarri sia horren sintesia dugu proposatuko ondoko lerroetan.
zen Ipar Euskal
Herrian «Etxean 5. irudia. “Etxean euskaraz” kanpainaren bisuala
euskaraz»
kanpaina
(mintzalasai
atariak
aterpetua). 8
astez, 60 artikulu
argitaratu dira
webgunean,
28.000 bisita
izan –horietatik
16.000 berri– eta
59.000 orrialde
bisitatuak.
Iturria: Mintzalasai ataria
Konfinamendua deklaratu eta biharamunean bertan, erreaktibitate

handiarekin martxan ezarri zen Ipar Euskal Herrian «Etxean euskaraz»
kanpaina (mintzalasai atariak aterpetua). 8 astez, 60 artikulu argitaratu
dira webgunean, 28.000 bisita izan –horietatik 16.000 berri– eta 59.000
orrialde bisitatuak. Denbora berean, sare sozialen hedadura azkarki he-
datu da garai hartan eta interakzioak biderkatu. Publikoaren erantzun
masiboaren gibelean, konfinamenduak sortutako bulimia numerikoa
baino zerbait gehiago nabari dela ondoriozta dezakegu.
Alde batetik, euskaraz bizitzeko gogoa eta baliabideen eskasa agerian

eman daiteke: behar bati erantzun duelako funtzionatu du kanpaina
xume horrek. Baina bestalde, nola lortu da, euskararen munduaz urrun
den jendearengana heltzen? 3 giltza aipatuko ditugu hemen: segmenta-
zioa, sekuentzializazioa eta gidaritza kolektiboa. Hasieratik, 3 publiko
desberdindu dira (gurasoak - euskaldunak - erdaldunak), bakoitzari bi-
sual, tonu eta eduki mota bat dedikatuz. Helmuga berera iristeko bide
desberdinak proposatzeko gai izanez anplifikatu da fokoa. Urratsez
urrats progresibitate bat eskaini zaio bestalde erabiltzaileari: gurasoei
astero eduki mota bat (marrazki bizidun – zientzia – musika – yoga…),

erdaldunei astean 3 aldiz ikasgai berri bat… Hitz ordu erregular bat
finkatuz, tentsio eta lotura bat mantendu da erabiltzailea eta igorlearen Idazkera
artean. Eta webguneak izan duen zentraltasuna osatu da amuak erabiliz numerikoa,
(mezutegi, sakeleko mezu, sare sozial) eta hedagailu sozio-instituziona- bisualen
erakargarritasuna,
lak definituz (Seaska, Biga Bai, Elkargoa, Miarritze-Baiona-Hendaia-Az-
iragarkien
kaine-Donibane-Bidarte-Hiriburuko herriko etxeak…). Sare bakoitza- deigarritasuna…
ren batuketari esker efektu biderkatzailea lortu da. zaindu dira.
Horrek frogatzen
Bukatzeko, erran gabe doa kalitatea arrakastaren baitezpadako baldin- du egoera
tza izan dela; zentzu horretan, idazkera numerikoa, bisualen erakarga- berezi batean,
erreaktibitate
rritasuna, iragarkien deigarritasuna… zaindu dira. Horrek frogatzen du
handiarekin
egoera berezi batean, erreaktibitate handiarekin eta baliabide gutxirekin eta baliabide
irisgarritasun maila handiko komunikazioak eraikitzea posible dela. gutxirekin
irisgarritasun
6. irudia. Aztertutako atariak maila handiko
komunikazioak
eraikitzea posible
dela.
Hego Euskal Herrian ez bezala, Ipar Euskal Herrian euskarak ez du

egitura bakar bati lotua ez den webgunerik. Aztertu nahi izan ditugu,
beraz, entitate desberdinen lankidetzari esker sortutako eta elikatutako
web plataformak. 4 atariren «berriak» ataleko 236 artikulu aztertu eta
sailkatu ditugu (azken 3 hilabeteak). Suposa genezakeen bezala, atari
partekatu batean autozentratzerako joera ez da agerikoa: artikuluen
% 46 aktualitate gaiei lotua da; zentzu horretan, edozein hedabidek
beteko lukeen funtzioa betetzen du (informatu), baina euskarari buruz

bakarrik eta bere diskurtsoan oinarrituz. Ondotik datoz euskara bizitze-

Artikuluen % 46 ko aholku (% 24) eta baliabideak (% 22). Gutxiago dira, aldiz, ohiturei,
aktualitate gaiei kulturari edo sentsibilizazioari dedikatutako artikuluak.
lotua da; zentzu
horretan, edozein
2. grafikoa. Artikuluetan landutako gaiak
hedabidek beteko
lukeen funtzioa
betetzen du
(informatu), Aktualitatea
baina euskarari Aholkuak
buruz bakarrik
Info/sentsibilizazioa
eta bere
diskurtsoan Ohiturak/Kultura
oinarrituz. Baliabideak
Emaitza hortara iristeko prozesua ezagutzeko, Eranafarroa.eus atariko

lantaldeko bi kideekin solastatu gira (orotara 6 dira).
«Gogoeta sakon-sakon baten ondorioz sortu zen. Prozesu bideratua izan zen.
Pilar Kaltzadarekin egin genuen.
• 28 euskara zerbitzu gara eta ia-ia 28 mundu, bai soziolinguistikoki,

bai demografikoki, bai geografikoki hartzen dugun hedapenaz, koka-
penaz, udaletan ditugun joera politiko nagusietan, euskara zerbitzuen
ibilbidean…
• Abiapuntu desberdinak ditugu, baina helmuga bera: belaunaldi be-
rriak euskalduntzea.
2017ra arte, helburu horri begira, 3 proiektu genituen: familia bidezko trans-
misioa, eskolatzea eta aisialdia. Esan daiteke modu paraleloan lantzen zirela,
sobera gurutzatu gabe. Eskolatze kanpainari, gainera, indar asko eskaintzen
zitzaion, hiztun berriak irabazteko duen potentzialitatearengatik. (…) Argi ikusi
genuen horrekin ez zela aski. Hortaz, ikusi genuen 3 proiektu horiek elkar-lotu
behar zirela, dena ekosistema baten parte baita eta emaitza onenak lortuko
baitira 3 alorrak josita. Eta, aldi berean, familiei ekosistema hori eskura jarri
behar zaiola: baliabideak EMAN behar zaizkiola. Horrela, bada, webgunearen
beharra azaleratu zen.»

7. irudia. Euskalgintzaren presentzia Interneten

Teoriatik
praktikara
EUSKARA ELKARTEAK
pasatuz, egoera
• Mintzalasai bestelakotzeko
• Zabalik zertzelada batzuk
• Konfederazioa
• Kontseilua
pausatuko
ditugu ondoko
HELDUEN ALFABETATZEA orrialdeetan.
• AEK
• Jakinola
INSTITUZIO PUBLIKOAK • Euskalki
• Elkargoa • Angeluko ikasleak
• EEP
• Baionako Herriko Etxea KULTURA
• Biarritzeko Herriko Etxea • EKE
• Hendaiako Herriko Etxea • Herri Soinu
HEZKUNTZA
• Seaska
• Biga Bai
• Ikasbi
• Euskal Haziak
• Ikas
AISIALDIAK ETA BIZITZA SOZIALA

• Uda Leku
• Libreplume
• Gaia
• Bertsularien Lagunak
• Euskal Moneta
• Bai Euskarari
EUSKAL HEDABIDEAK
• Euskal Irratiak
• Kanaldude
• Kazeta
• Ipar Ehko hitza
4.2. BIDEA: Sentsibilizazio estrategien berritzea
Orain arte, bildutako datu eta lekukotasunetan oinarritutako errealita-

tearen deskribapen bat proposatu dugu. Teoriatik praktikara pasatuz,
egoera bestelakotzeko zertzelada batzuk pausatuko ditugu ondoko
orrialdeetan.

4.2.1. Diskurtso partekatu baten premia

Denbora gutxiago
pasatzen bagenu Gutti litzateke erratea Ipar Euskal Herriari egokitutako azterketa dis-
“bestea” nolako kurtsiboa egitea beharrezkoa litzatekeela. EAE eta Nafarroan egin diren
den deskribatu
lan mardulak oinarri sendoa osatzen dute. Bitartean, ondoko 3 azpi-ata-
nahian,
beharbada letan, gogoeta txikiak partekatuko dira.
hasiko ginateke
pentsatzen nola a. Ikuspuntu dinamikoa azkartu
ematen ahalko
geniokeen Bestea da «ni» ez dena, eta besteak «gu» ez direna. Besteei buruz ikus-
euskarara
pegi nahiko estatikoa izan ohi dugu askotan. «Gu» ez den horri ezau-
hurbiltzeko
motibazioa. garri aldaezin batzuk esleitzen dizkiogu, hobeki tipologizatzeko bezala.
Hizkuntzaren gaian ere hala gertatzen da euskaldun eta erdaldunen ar-
tean, baina baita euskaldun berri eta euskaldun zaharren artean. Denbo-
ra gutxiago pasatzen bagenu «bestea» nolakoa den deskribatu nahian,
beharbada hasiko ginateke pentsatzen nola ematen ahalko geniokeen
euskarara hurbiltzeko motibazioa.
Hizkuntza-aldaketak (muda linguistikoak) posible baitira, eta gertatzen

baitira hiztunen bizitza-ibilbidearen une kritiko jakinetan.
«Irlandan zazpi une identifikatu dituzte, hizkuntza aldaketak eragin ditzaketenak:

(1) lehen hezkuntzatik bigarren hezkuntzara igarotzea, (2) bertako hizkuntza na-
gusi duen eskola batera aldatzea, (3) zonalde soziolinguistiko aldekoago batera
aldatzea, (4) unibertsitatera igarotzea, (5) familian aldaketak, (6) lanean aldake-
tak, (7) erretiroa hartzea. Irlandan ikusi dutenaren arabera, aldaketa hauek guz-
tiak mugarri txikiak dira, arian-arian erabilera maila altuagoa eragiten dutenak.
Aldaketa metagarriak dira. Katalunian, ordea, aldaketa horiek bat-batekoagoak
izan ohi direla ikusi dute: inflexio-puntuak dira.» (Allartean bloga, garabide.eus)
Horren gibelean 3 elementu nabarmentzekoak dira: euskararen kasuan

faktore aldagaitzik ez dela, hizkuntza ohiturak, praktikek, loturek, erre-
presentazioek… bilakaera ezagutu baitezakete. Bigarrenik, testuingu-
ruak eta motibazioek zuzenean eragiten dutela horretan. Eta hirugarre-
nik, aldaketa horiek ere hizkuntza biziberritzea elikatzen dutela.
«Gizaki bihurtzearekin batera, sozializatzen denak gizarte edo talde horren bizi-
raupena bermatzen du. Sozializazioa gizarte erreprodukzioaren bermeemailea
da. Hizkuntza-komunitate bateko kide egitearekin batera, hizkuntza-komunitate
horren biziraupena ziurtatzen da.» (Martinez de Luna, 2019)

8. irudia. Xede-taldeen kategorizazioa.

Euskal mundura
sartzeko inklusio
eredu berriak
Urrunduak asmatzea erronka
euskarara
estrategikoa
erakarri
da. 80.
hamarkadetako
giroan,
Hurbildutakoen sozializazioak
beharrei
musika, besta
erantzun
eta mugimendu
sozialen
bidez ongi
funtzionatzen
Hiztunak
bazuen, eredu
ahaldundu
hori nolazpait
agortua da.
Iturria: Egileak egina.
b. Inklusio eredu berria irudikatu
Euskal mundura sartzeko inklusio eredu berriak asmatzea erronka es-

trategikoa da. 80. hamarkadetako giroan, sozializazioak musika, besta
eta mugimendu sozialen bidez ongi funtzionatzen bazuen, eredu hori
nolazpait agortua da. Alta, euskal mundura hurbiltzeko urraspidea egi-
ten duen jende sobera atean gelditzen da, mundu hermetikoa dela uste
izanagatik.
Urtero, kanpotik 3.000 pertsona bizitzera heldu da 300.000 biztanleko

lurralde txiki batera. Sekulan neurtua izan ez bada ere, horren eragin
linguistikoa izigarria da. Hurbileko sareetan publikoaren aldaketa hori
senditzen da, ikastolako guraso berriekin adibidez. Horiek dira haien
haurrentzat euskararen hautua egin, baina euskal munduaren atarian
egoten direnen ilustrazio bat.
Euskal kulturaren ezezagutza handia da gure lurraldean. 2017an Euskal

Kultur Erakundeko lantalde teknikoak bere estrategia numerikoa osoki
birdefinitu zuen, 5 xede publiko bereiziz.
«Orain, gau eskoletan, geroz eta ikasle gehiago dugu 0 erreferentzia kulturale-
kin datozenak.» Euskaltegiko irakaslea.

«Giltza bat izan behar da euskal kultura. Beti nahi dugu erakutsi euskara moder-
noa dela, baina ongi da ere euskal kultura, euskal mundua ere aitzinera ematea.
Jendeak kanpotik bizi du hori, ez baitu fitxik ezagutzen.» Hezkuntzako eragilee-
kin solasean.
9. irudia. Kontuan hartzekoak diren erabiltzaile soslaiak
Iturria: Euskal Kultur Erakundea
Antton Lukuk euskalduntasunaren definizio biziki integratzailea aur-

keztu zuen, «euskara ikasi eta ziurt! euskalduna zira» formularekin, Paula
Kasaresek sozializazioari buruz egindako lanekin uztartuz.
«haurrari edo heldu hasiberriari komunitate jakin baten gizarte bizitzan eragin-
kortasunez eta egoki parte hartzeko beharrezkoak diren ezagutzak, joerak eta
jarduerak eskuratzea ahalbidetzen dio prozesua da.» (Paula Kasaresen tesia,
Jakin aldizkarian Txerra Rodriguezek jasoa 2015/05/07).
Garapen kontseiluan etorri berrien harreraren inguruan lan batzuk era-

manak izan ziren 2016an. Baina orohar, badirudi euskal mundua dese-
roso dela gai horrekin. Alta, euskararen biziberritzea lortuko da Euskal
Herrira bizitzera etortzen direnak eta jadanik bertan bizi diren erdaldu-
nak (biztanleriaren % 80!) onartutako inklusio prozesu batean sartuz.
Integrazio eredu handiak, diskurtso egokiak eta praktika indibidualak
uztartzea komeni da.
c. Hurbilpen sistemikoa saretu
Aisialdi eta hezkuntza munduko profesionalek diote gehiengo handian

gurasoek ez dutela euskal munduaren ekosistema ezagutzen. Eta eza-

gutzen dutelarik, irakasleen bitartez ezagutzen dutela, ez beste kanale-

tatik (berdinen arteko solasak, hedabideak, komunikazio euskarriak…). Aisialdi eta
hezkuntza
«Uda Lekurat hurbiltzen diren guraso berri gehienak heldu dira irakasleak aipatu
munduko
profesionalek
dielako. Guk erraten diegu ongi etorri, biba zu! Baina ez gaituzte ezagutu ahoz
diote gehiengo
ahokoari esker edo gure publizitateari esker!» (Aisialdiko profesionala) handian
gurasoek ez
Horren aitzinean, garrantzitsua da sistema oso bat badela erakustea, dutela euskal
sare bat, mugimenduan den mundu bat. Gauzen arteko loturak egin munduaren
behar dira, zentzua eman. Eta euskara mundu guzi hauetara heltzeko ekosistema
ezagutzen.
bidelagun dela, ez apaingarri soila.
Eta ezagutzen
dutelarik,
«Nik uste dut badela ere diskurtso mailan berritzearen beharra. Orain arte, es- irakasleen
kola sare guzietan, diskurtso motibagarriena elebitasun goiztiarraren onuretan bitartez
zentratu da. Uste dut tenorea dela berritzeko. Bai, euskara plus bat da, baina ezagutzen dutela.
ikuspundu globalago bat ekarriko behar diogu.» Hezkuntzako eragileekin so-
lasean.
Zein aldaketa ekarri behar genieke beraz gure diskurtsoeri? Lehen aipa-
tu ikuspundu dinamikoaren kontzeptuari erreferentzia eginez, euskal-
duntzea prozesu bat dela ulertaraztea eta prozesua elikatzen dela siste-
ma oso batean: haurrarentzat etxetik lagunartera, ikastetxetik plazara,
ikasgaietatik aisialdietara, haurtzarotik heldutasunera… Baina heldua-
roan ere ekosistema logika horrek badu bere zentzua: osotasun bat, bi-
zi-ibilbidean dena lotua dela hiztunaren biografian.
«Ekosistema bat osatzea garrantzitsua da, euskararen ekosistema, euskal-

gintzaren arteko ekosistema. Ideia hori gaurko testuinguruan, ez zaio arrotza
egiten jende askori. Laborantza, ingurumena, ekologia… Laborariak entzuten
baditugu, erraten dute dena lotua dela, dena dela osagarri. Euskararen kasuan
ere, interdependentzia, osagarritasuna, bakoitzaren ekarpenaren garrantzia…
Ez dugu aski azpimarratzen, adibidez, okindegi batek baduela ere ekarpena.
Guraso ez euskaldunek ere badutela beren ekarpena. Voilà, sinplea da baina
egin behar da.» Hezkuntzako eragileekin solasean.
Sistema hauek kartografiatzen ahal dira (mapeoa deitzen den ariketa

da) soziogramen bidez.
«Grafiko bakar batean aktoreak zein diren eta aktore horiek proiektuarekiko
dituzten helburuak, motibazioak eta kokapenak erakusten dituzte. (…) Mapa
horiek era kolektiboan eraiki behar dira; ezin dira bulego batean sortu; izan

ere, ERAIKI egin behar dira. Gainera, sortu ahala iraungi egingo dute, helburua
Esku-orri eta ez baita errealitatea errepresentatzea, errealitatea eraldatzea baizik.
liburuxka andana Egia esan, emaitzak ikusgarriak dira. Denbora laburrean egoera konplexu baten
ekoizteko gai, errepresentazio esanguratsua lortu daiteke, errazkerietan eta gehiegizko sinpli-
baina estrategia
kazioetan erori gabe.» (Allartean bloga, Mapak eta kartografiak. 2019/07/11).
numerikorik
ez duen
euskalgintza Sistemak eta sareak aipatzen direla, lurraldetasunari erreferentzia egi-
da Ipar Euskal ten dioten diskurtsoen premia ere aipatzea komeni da. Euskaltzaletasu-
Herrikoa (ere). na ez da eraikitzen baimenaren zain Parisera begira egonez. Euskal He-
rri mailako loturak behar dira bai diskurtsoan, bai praktiketan. Iruñatik
Garazira, Bidartetik Gasteizera, Urdiñarbetik Deriora eta Tafallatik Her-
nanira zentzua baitu euskarak.
4.2.2. Ekosistema komunikatibo baterantz
«Euskara mundu berri batean kokatu behar da. (…) Duela 50 urte euskara natu-
ralki hor zen, herrietan bizi zen. Baina orain, gauzak aldatzen ari dira. Eta badira
aukerak, bada nahikeria, bada esperantza… Baina behar dira asmatu gauza be-
rri batzuk, gaur existitzen ez direnak. Baina existitzeko eta komunikatzeko beste
tresnak behar ditugu asmatu orain. Numerikoan behar dugu sartu adibidez; sar-
tu, egon, iraun…» Hezkuntzako eragileekin solasean.
a. Elkar elikatzen duten dispositiboak saretu
Haien artean, lotura gutti duten informazio eta sentsibilizazio dispo-

sitiboak garatzen direla erran dugu gorago. Horri gehitu behar diogu
“Euskara komunikatu? Nor-Nori-Nork” jardunaldietan Igor Calzadak
errandakoa: «euskarri fisikoen nagusitasunaz hausnartu behar dugu, gizarte
digitalean murgilduta bizi garen heinean». Esku-orri eta liburuxka anda-
na ekoizteko gai, baina estrategia numerikorik ez duen euskalgintza da
Ipar Euskal Herrikoa (ere).
Horrek ez du erran nahi paperaren garaia agortua denik. Aldiz paperak

izan behar du interakzio estakurua, ez distantzia mantentzeko moldea.
Eta mezua anplifikatzeko eta hedatzeko bideak zabaldu behar dira, lo-
turak sortuz.
Nola sortzen ahal dira euskarrien arteko loturak?
• Papera multimediatizatuz: horren osagarri diren bideoak, irudiak,

infografiak… sortuz.

• Papera sareetan hedatuz: webgune batean PDFean deskargatuz,

sare sozialetan irudi bidez zintzilikatuz, ikusgailu batean txerta- Koherentzia eta
tuz, mezutegi bidez partekatuz… irisgarritasuna
• Papera partekatuz: benetako zintzilikatze eta hedatze estrategia lortzeko, Ipar
Euskal Herrian
bat definituz.
diskurtsoen
• Paperen arteko zubiak eginez: argitalpen bakoitzak besteengana ezagutza
leihoak irekiz. hobea sustatu
eta diskurtso
Sortzen ditugun sentsibilitate dispositiboak nahi dugun pertsonen es- katalogo bat
kuen artera iristeko, banaketari sormen prozesuari bezainbat garrantzia osatu beharko
litzateke, aipatu
eman behar zaio. Eta hartzaileari tresna deskubritzeko sartze desberdi-
ekosistema
nak eskaini. Xantza gehiago dugu irisgarritasun maila ona izatea elkar komunikatiboa
elikatzen duen sare sistema batean, serie linearren forma duen bilduma sendotzeko.
batekin baino.
b. Polizentrismo eta polifonia
Geografian, polizentrismoa lurralde bateko hirien garapen orekatu eta

artikulatua bilatzen duen politika sozioekonomikoa da, lurralde osoa-
ren kohesioa lortze aldera. Tamaina desberdinetakoak izan arren, lurral-
dea sare moduan eratzea bilatzen du, hainbat zentrorekin, horien arteko
fluxu ekonomikoak sustatuz. Gure kasuan, euskalgintzaren saretzea eta
artikulatzea, garapen eta erabakitze gaitasunekin uztartua litzateke.
Allartean blogean irakurri ahal izan dugunez, Eusko Ikaskuntzak abian

jarri duen E5 proiektuan, polizentrismoaren ideia defenditzen da.
Proiektuak 4 indar-ideia ditu abiapuntutzat: aldaketa soziala, konple-
xutasuna, polizentrismoa, sinkronizazioa. Honela azaltzen dituzte:
• Aldaketa soziala: Hizkuntza normalkuntza, aldakorra den gizar-

tearen elkarrekintzazko egituretan eta espazioetan gorpuzten eta
gauzatzen den eta, aldi berean, gizartean berrikuntza eta aldaketak
eragiten dituen praxi soziala da.
• Konplexutasuna: Egungo gizartea errealitate sistemikoa eta kon-
plexua da.
• Polizentrismoa: Gizarte indarrak anitzak dira, polizentrikoak.
• Sinkronizazioa: Sistema konplexuetan, bateratasun uniformeak
baino, heterogeneidadeen sinkronizazioak har dezake balioa.
Komunikazioa errepikapena da. Printzipio horretatik abiatuta, diskur-

tso berdina ahots desberdinetan errepikatzea koherentzia litzateke.

Gainera, euskararen inguruko diskurtso bat molde polifonikoan heda-

Ekosistema tzeak bere irisgarritasuna azkartzen du. Koherentzia eta irisgarritasuna
komunikatiboa lortzeko, Ipar Euskal Herrian diskurtsoen ezagutza hobea sustatu eta
ez litzateke diskurtso katalogo bat osatu beharko litzateke, aipatu ekosistema ko-
bideragarri
munikatiboa sendotzeko.
emozioetan
eragiten duten
zuzenezko Egiari zor, gauza gutti dago asmatzeko. Jadanik inkontzienteki parteka-
interakziorik tutako zoru bat indarrean da. Hortik abiatuz, diskurtso sorta bat eraiki-
gabe. Jakin, tzen ahal da.
badakigulako
eragin handia
c. Oihartzun soziala antolatu
dutela emozioek
motibazioan,
pertzepzioetan, «Hala ere, teknologiak ez gintuzke itsutu behar, ez genuke gabezia guztiendako
jarreretan, irtenbide gisa ulertu behar, baizik eta hirietan galdutako konexioa, konfiantza eta
kohesioan, auzotasuna berreskuratzeko aukera gisa, egungo egoerara egokituz. Euskara
autoestimuan. Interneten ere egotea garrantzitsua da zeharo, baina ez dugu zertan pentsatu
aurrez aurreko harremanak ordezkatuko dituztela.» (Chamorro, 2016)
Ekosistema komunikatiboa ez litzateke bideragarri emozioetan eragiten

duten zuzenezko interakziorik gabe. Jakin, badakigulako eragin handia
dutela emozioek motibazioan, pertzepzioetan, jarreretan, kohesioan,
autoestimuan… Nelson Mandelaren esaldiak ongi irudikatzen du hiz-
kuntzen eta emozioen arteko lotura hori: «Inori ulertzen duen hizkuntza
batean hitz egiten badiozu, haren burura iritsiko zara. Haren hizkuntza pro-
pioan hitz egiten badiozu, haren bihotzera iritsiko zara.»
Elkarrizketak, mintzaldiak, tailerrak, erakus-mahaiak, performantziak,

ekitaldiak, ate irekitzeak, bilkura publikoak, festak… Gertakari-komu-
nikazioa deitzen diren ekitaldi mota desberdinak antola daitezke emo-
zioetan eragiteko eta sentsibilizazio dispositiboen hedatzeko.
Ipar Euskal Herria lurralde txiki eta kohesionatua izatea, xantza bat da.
Baina herri txikietan, distantzia hartzea biziki handiak izan daitezke
gurutzatu nahi ez dutenentzat. Errealitatean errotutako euskara plan-
gintzen alde, hezur eta haragizkoak dira hiztunak, ez dira zenbaki abs-
traktuak.
«Ezagutza-erabilera-motibazioa hirukian neurtzen da hizkuntzaren, hiztunen eta

hizkuntza komunitatearen bizindarra. Hiru ardatzak lantzea behar-beharrezkoa
da hizkuntza komunitateak garapena izan eta normalizazioan eragin nahi ba-
dugu.

Horregatik, euskaltzalen mugimenduaren sorreratik bertatik motibazioa lantzeko

ekimenek garrantzia handia izan dute eta sentsibilizazioa lan-ildo nagusietako Ipar Euskal
bat izan da eta gaur egun ere bada tokian tokiko euskaltzaleen elkarteetan eta Herrian, erran
baita Euskaltzaleen Topagunean ere.» Euskaltzaleen topagunea www.topagu-
ahal izan dugun
bezala, lankidetza
nea.eus – “Aurkezpena” atala.
espazio
iraunkor guziak
4.2.3. Gidaritza kolektiboa eta jabego partekatua desaktibatu
dira eta aukera
a. Lankidetza mota berri bat posible ote da? puntualak baizik
ez dira gelditzen.
Euskal Herriko literatura eta gogoeta soziolinguistikoetan, lankidetza
eredu berrien diseinatzeak presentzia handia du azken bolada honetan.
Gaia ez da gaurkoa; Txillardegik berak bi hankaren gainean ibiltzeko
beharra zuela zioen: instituzionala eta soziala. Eta biek bestearen beha-
rra zutela, maingu ez izateko. 2010eko Udaltop jardunaldiak edo So-
ziolinguistika klusterrak berriki argitaratu duen «Herritarrak eta euskara:
aktibaziorako gakoak eta prozesua» (2020) emulazio horren adibide dira.
«Barne komunikazioa falta dugu, euskaldunon artean euskara sustatzeko oi-

narrizko estrategietan adostasun zabal batera iristeko. Komunikazioa landu
beharko dugu, baita ere, euskara gizarte osoarentzat erakargarri egiteko; jen-
dea euskaraz hitz egitera motibatzeko; erdal komunitatearekin zubigintza lanak
egiteko…» (Fernández, 2006)
Euskal Herrian, badira lankidetza hori imajinatu eta aplikaziora ekarri

dutenak. Dena ez da perfektua, baina lankidetza espazioak existitzea
bera arrakasta bat da. Ipar Euskal Herrian, erran ahal izan dugun beza-
la, lankidetza espazio iraunkor guziak desaktibatu dira eta aukera pun-
tualak baizik ez dira gelditzen.
Alta, bada elkar ulertzeko gogo handia. Herritarrekiko informazio , ko-

munikazio , sentsibilizazioa hizkuntza politikak garatzen dituzten era-
gile guzien ekintzetan sartzen da: EEPren proiektuaren 12. erronka da,
Euskal Elkargoak bozkatu duen «jalgi hadi plazara» dokumentuaren 19.
fitxa da, Miarritzeko herriko etxeko bide-orriaren 8. ardatza da, Aek,
Seaska, Uda Leku… eragileek ere garapen fasean beharrezko osagaia
da. Denek horren beharra definitu badute, balitzateke lankidetza berri
bat eraikitzeko mentura.
Mathieu Bergék Hermes aldizkarian (2020) behin baino gehiagotan ai-

patzen duen «kooperazio interinstituzionala», herri mugimenduei ere

zabaltzea merezi luke. Espazio ez-esklusiboa. Elkarren arteko menpeko-

Alde bakoitzak tasuneko sarea. Bakoitzaren indar eta ahulguneak elkarren artean aitor-
bere jarrera eta tuz. Etengabeko eszeptizismo eta suspizio baztertzea. Osagarritasuna.
praktika batzuk Konplizitatea. Konfiantza. Adostasun eremu partekatuak. Xilkogintza.
aldatu behar
Pertsonen arteko gatazkak… kontzeptuak identifikatuak dira eta alde
dituela onartuz
gero, erran bakoitzak bere jarrera eta praktika batzuk aldatu behar dituela onartuz
genezake beste gero, erran genezake beste lankidetza bat posible dela.
lankidetza bat
posible dela. b. Erabiltzailea edo egituran zentratu?
Euskal Herrian atomizazio eta polarizazioa azkarra da. Euskalgintzaren

garapen handiak, egitura asko sortzera ekarri du. Baina bakoitzaren ku-
deaketak merkatu-lehia bat ere eragin du.
«Interes-taldeen (stakeholders) arteko zubigintza asimetrikoak probokatu behar

dira; honek, herrigintza asimetriko bat ekarriko luke etengabean desadostasuna
kudeatzeko gai dena, baina sistema bera geratu gabe. Hor dago erronka. Eus-
kal Herrian, denbora gehiegi ematen da norberaren arrazoia, dogma moduan,
inposatuarazten, baina oso denbora gutxi, adostasunetara iristen, zubigintza
eginez» (Calzada eta Bildarratz, 2015)
2017ko Topaldiaren karietara, «Erdaldunak aktibatzeko diskurtsoak»

hizpide izan zen. Bertan entzun ahal izan zen «probokazio kutsu txiki bate-
kin (…) Ipar Euskal Herriko euskalgintzan ari garenok gaizki ezagutzen ditu-
gula erdaldunak» (Gorri, 2018). Eta «erdaldunak gaizki ezagutzen ditugunez,
intuizioz jokatzen dugu, gure ate aitzineko errealitatea hartu eta orokortuz.»
Biztanleria zabalera orokortuz, agerikoa da Lapurdi, Baxe Nafarroa eta
Xiberoko biztanleriaren pertzepzio, iritzi, jarrerak ezagutzeko, objekti-
batzeko eta segmentatzeko zailtasunak ditugula.
Sentsibilizazio estrategiak berritzerako orduan, publikoa erdigunean

ematea ezinbestekoa da.
«Nor dago euskara sustatzeko helburuen eta ekimenen erdigunean: herritarrak

eta haien behar eta nahi linguistikoak, ala erakunde sustatzaileak eta haien in-
terpretazioak eta nahiak?» (Erize, 2020).
«Medioetako diskurtso komunitatean, xede-taldea eragile bereziki garrantzi-

tsua da. Hartzailearen interesek eta aurreikuspenek gidatzen dituzte hartzaile
horrek medioetako aukera zabalean egiten dituen hautuak; haren aurre-eza-
gutzek eta aurreiritziek, bestalde, baldintzatzen dute nola interpretatuko duen

testua. Komunikazio-estrategian asmatzeko, beraz, sortzaileak ezinbestekoa

du xede-taldearen soslai soziokulturala eta haren interes eta aurreikuspenak Finean, egituran
ondo ezagutzea. Bereziki sarean, hartzailearen lekuan jartzean datza komunika- zentratutako
zioaren arrakasta: sareko hartzaileak testua irakurtzeko eta testuan nabigatzeko
komunikazio
batetik, hiztunen
orduan esperientzia xamurra izateko eta, batez ere, sarearen amaraunean ez
premietara
galtzeko. Estrategia diskurtsiboan ezin da ahaztu, gainera, testua sortzearen eta zentratutako
hartzearen arteko dikotomia hautsi egin dela, neurri handi batean, sareko ko- komunikazio
munikazioan: sortzaileak zabalik utzi behar dizkio aukerak hartzaileari, berezko batera pasa.
ildo diskurtsiboak jorra ditzan eta, gero eta sarriago, testuaren egile aktibo izan
dadin. Sarean, ohiko medioetako hartzailea erabiltzaile bihurtu da, eta medioe-
tako komunikazio-estrategiak erabiltzaile horrekiko elkarreragina sustatzean eta
bideratzean jarri behar du arreta.» (Elordui, Ramirez de la Piscina eta Arana,
2013).
Finean, egituran zentratutako komunikazio batetik, hiztunen premieta-

ra zentratutako komunikazio batera pasa.
c. Cobranding esperientzia bat
Marka baten sortzea, zaila da, luze da eta kostu handia du. Berantago
ikusiko dugun moduan, arrisku bat ere badu. Baina aldi berean, eus-
karak irudi eta marka asko izan ditu azken urteotan. 2016an Euskara-
ren txantxangorria aurkeztu zuten Eusko Jaurlaritzak, Araba, Bizkaia
eta Gipuzkoako Foru Aldundiek, Bilbo, Donostia eta Gasteizko Udalek,
eta EUDELek. «Euskararekin, euskararen erabilerarekin, euskararen aldeko
jarrerarekin lotuko gaituen irudi berri eta freskoa» hitzak erabili zuen Patxi
Baztarrikak aurkezpen ekitaldian.
2019ko irailean, jakitera ematen zuten Euskal Herriko Unibertsitateak

(UPV/EHU) euskararen marka aztertzeko ikerketa proiektu bat gara-
tuko du euskalgintzako eragileekin batera: Euskararen Gizarte Erakun-
deen Kontseilua, Elkar Fundazioa, Berria Fundazioa, Elhuyar Funda-
zioa, Aek, Emun, Ikastolen Elkartea, Euskaltzaleen Topagunea. Alor
akademikoan, proiektu aitzindari eta berritzailea da markaren kontzep-
tua hizkuntzen eremuan aplikatzen den lehenengo aldia baita nazioar-
tean. Hizkuntza markagintzaren (language branding) kontzeptualiza-
zioa eta berau aztertzeko metodologia garatze bidean da, beste edozein
herrialdeetako baliagarri izan daitekeen ekarpen berria eginez.
Beste praktika interesgarria ere erabilia da merkatu ekonomikoetan, es-

parru linguistikoan baliagarria izan daitekeena: Baterako marka edo co-

branding. Bi markaren edo gehiagoren arteko lankidetza da epe ertain

Bi markaren edo luzean. Lankidetza hau produktu baten diseinuan oinarritzen da
edo gehiagoren funtzionalki edo sinbolikoki, baina baita produktuaren izenpedura ko-
elkartzeak munean ere. Co-branding akordioaren xedea bi marken indarrak batzea
sorpresa efektu
da helburu hauekin:
bat eragin
behar dio
kontsumitzaileari. • Produktu originalak merkaturatu
• Kalitatearen sentimendua hobetu, lankidetzari esker
• Proposaturiko zerbitzuaren edo produktuaren eskala zabaldu
• Posizionamendua aldatu
• Bezero berriengana heldu, merkatu berrietara sartu
Ororen buru, co-branding estrategiak abantailak ditu harrera egiten

duen markarentzat eta gonbidatua den markarentzat. Haatik, zenbait
puntu errespetatu behar izaten dituzte:
• Lankidetza egokia izan behar da eta zentzua ukan behar du kon-

tsumitzailearentzat. Horretarako, marken osagarritasuna beharrez-
koa da, izan irudiaren aldetik (co-branding sinboliko baten kasuan)
edo egiteko moduetan (co-branding funtzional baten kasuan). Mar-
ka bakoitzaren onurak elkartzean, lankidetzan ateratako produktua
hobea izanen dela segurtatzen da.
• Bi markaren edo gehiagoren elkartzeak sorpresa efektu bat eragin
behar dio kontsumitzaileari. Lankidetzak naturala badirudi, oharka-
bean pasa daiteke. Aldiz, marka horien arteko lankidetza ulertzeko
pentsaketa bat beharrezkoa baldin bada, orduan sorpresa efektu ho-
rrek interes bat piztuko dio kontsumitzaileari.
• Lankidetzan sorturiko produktuak balio erantsi bat izan behar du
kontsumitzailearentzat, eta produktuaren abantaila gehigarriak se-
gurtatu.
4.2.4. «Ongi etorri» marka komun posiblea
Argiki erran dezagun hemen, atal horretan garatuko den ideia, hainbat
opzioen arteko aukera bat dela. Beste pista batzuk ikertu dira, baina sa-
kontze lan horrentzat bat lehenetsi da (irakurlea ez nahasteko). Aitortu
behar dugu ere proposamen horrek ez duela egilea baitezpada konben-
tzitzen.

a. Azalpena
Euskarara
«Ongi etorri» kontzeptuak, imajinario oso bat mobilizatzeko potentzia- hurbiltzeko
litatea izan dezake: muga / traba /
oztopo mentalak
desaktibatu
• Ez du azalpen edo itzulpenik behar: denei mintzo da, euskaldun eta errealitate
eta erdaldunek ezagutzen, ulertzen eta errex ahoskatzen duten erra- berri batera
naldia da. hurbiltzeko
• Harrera eta partekatze mezua zabaltzen du: positiboa da, irekia. gomita luzatzen
Kurubilkatzen den jendarte baten alderantzizkoa, munduari zabaldu ‘ongi etorri’
markak.
tzen diren adar zabalak izateko sustrai sendoak dituenak.
• Dinamika bikoitza adierazten du: gurera etortzeko gomita, baina
jarrera egokiarekin etortzeko gomendioa (garenaren errespetuan oi-
narritutako harrera eremua).
Zentzu horretan, karismatikoa eta erreferentziala izateko osagaiak bar-

nebiltzen ditu.
Aitzinetik pausatutako zenbait ideia gogora ekartzen baditugu, erran

dugu herritar zenbaiten usteetan euskarak badituela faktore hertsiga-
rriak: jendarte diglosiko batean euskaraz bizitzeko estres linguistikoa
eta nekea, ikasteko eta bereganatzeko zaila den hizkuntza, sartzeko aisa
ez den mundu bat, baliabideak atzemateko ezintasuna… Eta horren ai-
tzinean inklusiorako bidea zabaldu behar dela: euskaldunen autoesti-
muan eta aktibazioan eraginez, integrazio ibilbide bat seinalatuz, urrun-
dutakoak erakartzeko seinaletika plantan emanez, hurbildutakoak
gaituko dituzten tresnak sortuz… lurralde honetan euskara beharrezko
eginez.
Euskarara hurbiltzeko muga / traba / oztopo mentalak desaktibatu eta

errealitate berri batera hurbiltzeko gomita luzatzen du ‘ongi etorri’ mar-
kak. Aldi berean gomita, aholku, zubi, tranpolin, bide, aitorpen, zorion-
tze edo hari bat izan daiteke.
Ongi etorri*…
… euskaraz eroso bizi den mundu batera.

… familian euskaraz bizitzeko aukeraz baliatzera.
… euskalduntzearen esperientziara.
… unibertso oso bat ezagutzera.

10. irudia. Inkusio eredua marrazten

Marka egokia,
dena den,
prozesu parte
hartzaile baten
bidez lortuko da
bakarrik.
Exklusioa Integrazioa Inklusioa
b. Mugak eta arriskuak
Baina gisa hortako planteamendu batek, baditu ere bere arriskuak. Ko-
munikazioan, igorlearen intentzioek eta hartzailearen pertzepzioek ez
dute beti bat egiten, izan hasierako diagnostiko txarragatik, interpre-
tazio tarte handiegiagatik, kanalean izandako interferentziengatik edo
beste hainbat arrazoinengatik. Alta, sekulako garrantzia du diskurtso
ona definitzeak.
«Hizkuntza politika batek, eraginkorra izatea nahi bada, adostasunean oinarritu-

tako helburu egingarriak planteatu behar ditu, egoera soziolinguistiko anitzera
egokitutakoak eta herritarren babesak lagunduta. Hortaz, euskararen gaineko
ikuskera kontrajarriak gaindituko duen eta gizarte baldintza berrietara egokituko
den diskurtso bat garatzea da aukera. Zoru diskurtsibo partekatu batek euska-
rarekiko atxikimendua euskal gizatalde gehienetara hedatuko du.» (Martinez de
Luna, 2019)
Baina bada ere konfusio edo nahasmendua sortzearen lanjerra:
«Joxerra Gartziaren esanetan, euskararen irudia, gaur egun, amesgaizto bat da:
oso denbora gutxian amona zahar bat izan da, haizagailu bat, birus bat eta txan-
txangorri bat. Bere ustez, horrela ezin da marka bat osatu. Bere ustez, euskarak
produktua eta marka izan behar du, komunikazioaren ikuspegitik.» Allartean
bloga garabide.eus
Marka egokia, dena den, prozesu parte hartzaile baten bidez lortuko
da bakarrik. Buru inarroste sortzaile eta kolektiboak antolatu beharko
liratezke horretarako. Eta ondotik, ideia desberdinak lagin batekin kon-
trastatu.

Baina askok argi dute ere lehen lehenik

Euskarari gaurko
«Gu gira lehen preskriptoreak! Gu ez bagira konbentzituak marka horrekin, ez presentzia
ditugu besteak konbentzituko. (…) Arrotza bazaigu, ez zaie erakargarri eginen.
barreiatua baino
sartzeko ate
Deseroso bazaigu, ez gira harro izanen. Besteak seduzitu bai, baina gure bu-
handia eskainiko
ruak mozorrotu eta engainatu gabe!» Komunikazio agentziako ekiparekin izan- dion webgunea.
dako solasa.
5. HELMUGA: Ongi-etorri atari partekatua

y
Azken atal honetan, orain arte agerian emandakoa egikaritzeko propo-
samen teknikoa egingo da. Hainbat puntu zehaztekoak dira oraindik,
baina lehen gogoeta aitzinatu bat luzatu nahi izan dugu.
5.1 Tresna zentral baten nondik norakoak
Hirugarren eta azken atal honetan, ongi-etorri.eus atariaren inguruko

aurkezpen orokorra egingo dugu. Tresna hori ez da bakarrik itxialdi
denboran senditu den eskasa betetzeko zirrikitua: gaurko beharrei eran-
tzuten dion baliabide biltegia izan nahi du. Tresna hori ez da Hego Eus-
kal Herrian jadanik existitzen den atarien transposizio hutsa: Ipar Euskal
Herriko errealitatetik tokian-toki pentsatua da. Euskarari gaurko presen-
tzia barreiatua baino sartzeko ate handia eskainiko dion webgunea.
11. irudia. Aski ezagutuak ez diren 32 ate txiki izatetik, erreferentea den ez-
karatza izatera.
Instituzio
publikoak Instituzio
publikoak
Euskal Helduen
Helduen kultura alfabetizazioa
Euskal kultura
alfabetizazioa
EUSKARA
ongi-etorri.
Euskal eus
Euskal Hezkuntza
Hezkuntza hedabideak
hedabideak
Euskara Bizi soz. &

Euskara Bizi soz. & elkarteak Aisialdiak
elkarteak Aisialdiak

Webgune bat, zergatik?

Euskararen
erakusleiho • «Internetek gure gizarte osoaren ispilu digitala izan behar» baitu
partekatua izango (Puntueus Fundazioa, 2017).
den heinean,
• Sarean presente eta identifikagarri ez den hizkuntza batek zaila
ondua eta landua
izango den baitu jendartean presente izatea.
egitasmoa da. • Erabiltzaileen premiei erantzuten dien tresna izateko, ez egituren
satisfakzioa asetzeko.
• Hizkuntza jabekuntzan, sozializazioan, inklusioan, jarrera aldake-
tan, prestigioan… eragiteko.
• «Euskaltzaletasunean oinarritutako euskalduntasuna ereiteko»
(Odriozola, 2017: 6).
«Nik uste dut tresnak badirela euskaraz bizitzeko. Haurrentzat, helduentzat,

zaharrentzat, denentzat… Alors bai, sortu beharko dira gehiago, hemengo eus-
kalkiarekin eta abar. Baina jadanik existitzen den guzia ezagutzen bagenu, ez
litzateke gaizki. Ezagutu eta erabili. Zeren askotan jendeak erraten du ‘bai, nahi
nuke hori eta hori egin, baina ez da posible’ eta gero erraten diozularik hor ba-
dela aukera, ez du erabiltzen.» Hezkuntzako eragileekin solasean.
a. Eragin xede handiko egitasmoa
Euskararen erakusleiho partekatua izango den heinean, ondua eta lan-

dua izango den egitasmoa da.
Lehenago azaldu izan dugu erabiltzaileek sarean informazio egunera-

tua, fidagarria eta lasterra bilatzen dutela. Exijentzia maila handiko edu-
kiak ekoiztuko dituen egitasmoa diseinatu behar da, kalitatea izango
delako garapenaren bermea. Kalitateak gaina hartuko dio kantitateari,
hasiera batean horrek lan asko eragiten badu ere.
Profesionaltasun hein handi batekin kudeatuko den ataria izan beharko

du, gaur egungo kodeak, normak, praktikak, algoritmoak eta arauak
bereganatuz. Idatzi izan dugu Internet arauez betetako espazioa zela.
Horiekin bateragarria den desmartxa izango da.
Bukatzeko, erreferente izateko sortua izango da. Ez handikeriaz aritze-

ko, ezta hegemonikoa izateko, baina euskararen galaxia zuzenean elika-
tzeko. Google analytics estatistika zerbitzua erabiliz inguruko merkatu
azterketa egin ondoren, ondoko helburu errealistak finka daitezke.

1. Taula. Ongietorri.eus atariaren helburuak

Atomizazioa
Erabiltzaileak Sesioak Ikusitako orriak Orri / sesio Iraupena gainditzeko
2021 30.000 50.000 105.000 1,75 1,45
estakurua
izan daiteke,
2022 35.000 50.000 110.000 2,00 2,00
lankidetza
2023 35.000 55.000 115.000 2,25 2,00 espazio
2024 40.000 55.000 120.000 2,25 2,25 funtzionala
2025 50.000 60.000 125.000 2,5 2,45 sortuz. Idazki
horretan
Iturria: Egileak egina agertzen den
edukia oinarri
gisa hartuz,
urratsez urrats
b. Etxe partekatua eraikitzeko asentua aitzinatzeko
metodologia
Gorago aipatu atomizazioa gainditzeko estakurua izan daiteke, lanki- definitu beharko
detza espazio funtzionala sortuz. Idazki horretan agertzen den edukia litzateke.
oinarri gisa hartuz, urratsez urrats aitzinatzeko metodologia definitu
beharko litzateke, bidean argituz oraindik landuak ez diren punduak
eta egokituz edo ontzat emanez hemen agertzen direnak.
Jon Sarasuak sarritan formulatutako sailkapena berriz hartuz, mahai in-

guruan bil litaizke:
• Esparru handiko erakunde publikoak (EEP, Elkargoa, Departa-

mendua).
• Tokiko erakunde publikoak (hirietako euskara zerbitzuak).
• Tokiko euskara mugimenduak (euskara elkarteak, kultur elkar-
teak).
• Nazio / Lurralde mailako euskalgintza (aisialdi, hezkuntza alfabe-
tatze…).
• Beso teknikoa (Gogaide, Bai euskarari, Erabil, Euskal moneta…).
c. Ezkaratzatik, etxeko gela guzietara
Euskal Herriko etxeen irudia berriz hartuz, ezkaratza funtzioa beteko

duen ataria irudikatu dezakegu: sartzeko atea zeharkatu bezain laster,
gela desberdin askotara irekitako espazio zabalera iritsiko litzateke era-
biltzailea.
Sartzea 4 etapatan bereiz daiteke:

1) Lehenik, profilaren arabera: euskaldungaia, gurasoa, euskalduna,

Euskal Herriko kuriosa.
etxeen irudia 2) Bigarrenik, motibazioaren arabera: aktualitateak irakurri, agenda
berriz hartuz, kontsultatu, eragile bat atzeman, baliabide bat deskubritu…
ezkaratza
3) Hirugarrenik, behar zehatzaren arabera: marrazki bizidun bat be-
funtzioa beteko
duen ataria giratu, eskola elebiduna atzeman, lanpostu bat irakurri, galdera
irudikatu bat egin…
dezakegu: 4) Laugarrenik, punpea eginez: urrunago joan nahi izanez gero, ate-
sartzeko atea ratzeko ate egokia proposatuko zaio Kanalduden, guraso elkarte
zeharkatu baten atarian edo beste batean segitzeko.
bezain laster,
gela desberdin
askotara 12. irudia. Atariaren 4 ezkaratzak
irekitako
espazio zabalera Qui suis-je? Qui suis-je?
iritsiko litzateke 1) EUSKARA IKASTEN ARI NAIZ 2) NERE HAURREK EUSKARAZ
erabiltzailea. IKASTEN DUTE
Euskalduntze bidean laguntzeko
baliabideak Familian goxatzeko baliabideak
FR | EU FR | EU
www.ongi-etorri.eus
Qui suis-je?
Qui suis-je?
4) EUSKARA DESKUBRITU
3) EUSKARAZ BIZI NAHI DUT
NAHI DUT
Euskaldunak aktibatzeko baliabideak
Aniztasunari irekitzeko baliabideak
EU | EU
FR | EU
Adibideak:
1) Euskara ikasten dut à 2) belarria lantzeko zerbait entzun nahi dut

à 3) Podcast atalean soinu bat entzuten dut à 4) Radiokultura
atarian beste eduki gehiago deskubritzen dut.
2) guraso naiz à 2) haurrekin marrazki bizidun bat begiratu nahi
dugu à 3) 3-6 urte arteko edukiak sailkatzen ditut à 4) aukera
gehiago Kanaldude atarian.
3) Euskalduna naiz à 2) aktibatu nahi dut à 3) baliabideak kontsul-
tatzen ditut à 4) estres linguistikoari buruzko informazioa lortzen
dut.
4) Etorri berria naiz à 2) Euskara ikasteko aukerak ezagutu nahi di-

tut à 3) Forumean galdera pausatzen dut à 4) Aurkitegiarekin

aukerak deskubritzen ditut. Webgune baten
orrialde bakoitza
Erran gabe doa publikoak gurutzatzen direla: euskaltegiko heldua eta sartzeko ate izan
daitekeela. Eta
guraso izan gaitezke aldi berean. Horrek desmartxa indartzen du, bi al-
ondorioz beste
diz baliabide gehiago deskubrituko dituelako, baina gehiegizkoa den edukiei irekidura
informazioak parasitatu gabe. landu behar zela
orrialde guzietan,
5.2. Erabiltzaileen beharretara egokitutako edukia bisitariak bere
informazioa
atzematea nahi
a. Arboreszentzia intuitiboa
badugu.
Bixoko komunikazio agentziakoekin izandako solasaldi mamitsutik

hainbat irakaspen atera ditugu. Hauen artean, webgune baten orrialde
bakoitza sartzeko ate izan daitekeela. Eta ondorioz beste edukiei ire-
kidura landu behar zela orrialde guzietan, bisitariak bere informazioa
atzematea nahi badugu. Gure kasuan, 4 sartzeetan hezurdura berdina
izango lukeen ataria sortuko litzateke, nabigatzaileak profil batetik bes-
tera pasatzean intuitiboki bere markak atxiki ditzan.
5 atal eta aldi oro 3 azpi-atal pentsatzen dira, oreka mantentzeko. Me-
nua logika progresibo baten arabera ordenatua izan da, erabiltzailearen
bidaia errazteko.
13. irudia. Atariaren arkitektura orokorra
1) NOR GIRA? 2) BERRIAK 3) BALIABIDEAK 4) AURKITEGIA 5) AHOLKUAK
Euskara ikasi Zure

Gu Zer berri? – Bideo – Mapa
Podcast… galderak
Ohiko
Gure lagunak Bazenekien? Hiztegiak Aurkitegia
arrangurak
Informazio Lekuko-
Gure sareak Agenda Deskargatu
euskarriak tasunak

Estruktura komun horren baitan, 3 eduki mota desberdintzen dira:

Sareak maiztasun
bat eskatzen du, • Testu finko komunak (marra ___ betez irudikatuak hemen).
erabiltzailearen • Testu finko espezifikoak (puntu txikiekin … irudikatuak hemen).
interesa bizirik
• Testu aldakor espezifikoak (marratxoekin --- irudikatuak hemen).
mantentzeko.
Hala ere, eduki
sobera ez da Ikusten dugun moduan, 15 azpi-ataletik 4 dira erregularki elikatu behar-
proposatu behar, ko direnak. Besteak behin idatzi eta ontzat emanak, testu finko moduan
ez itotzeko. gelditzen ahalko dira (noizean behineko eguneratzearekin).
Sareak maiztasun bat eskatzen du, erabiltzailearen interesa bizirik man-

tentzeko. Hala ere, eduki sobera ez da proposatu behar, ez itotzeko.
Udan adibidez, artikulu hoberenen best-of edo bilduma bat proposa
daiteke, lasaiki kontsultatzeko aukera eskainiz.
b. Eduki antolatuak
5 atal eta 15 azpi-atalak antolatzeko era bat aurkeztuko dugu hemen.
2. Taula. Atariaren arkitektura zehatza.
1) NOR GIRA? 2) BERRIAK 3) BALIABIDEAK 4) AURKITEGIA 5) AHOLKUAK

A. Gu A. Zer berri? A. Multimedia A. Mapa A. Zure galderak
· Egitasmoaren
· Euskararen
aurkezpena · Bideo, euskara · Ipar EHko eragileen · Galderak
aktualitateak, 8
klase, podcast… mapa pausatzeko aukera
sailetan banatuak
· Helburuak & Edukia
B. Gure lagunak B. Bazenekien? B. Hiztegiak B. Aurkitegia B. Ohizko
arrangurak
· EHaren ezagutza, · Sakeleko · Ipar EHko eragileak · Gehien pausatzen
· Parte hartzaileak
historia, kultura, hiztegiak, sareko testu moduan diren galderei
ondarea, erran hiztegiak, itzultzaile bilduak, kontaktu adituek ekarritako
· Beste lotura batzuk
zaharra, etimologia automatikoak datuekin erantzunak
C. Gure sareak C. Agenda C. Informazio C. Deskargak C. Lekukotasunak
euskarriak
· Ipar EHko hitz ordu · Anonimo eta
· Sare sozialak · Aurkitegia eta
linguistikoak, adin, · Esku-orri, liburuxka, jende ezagunen
mapa deskargatzeko
mota eta tokiaren informazioa PDFean lekukotasun
· Berri papera aukera
arabera sailkatuak identifikagarriak

Artikuluak
Gure kasuan,
2 dimentsio dituzte: baliabideen
metatze-bankua
baino hobe,
• Informatiboa : zer informazio ematen diote irakurleari? Adb: Lan
baliabideen
deialdia hor, baldintza hauetan… liburutegi
• Diskurtsiboa : zer mezu pasarazten diote irakurleari? Adb: Euska- ordenatua
rak lana atzemateko balio du. sortu nahi da.
«Whaouh»
Hortik abiatuta, artikuluen oreka mantentzeko eta diskurtsoaren espek- efektutik «klik»
egitera pasatzea
tro desberdinak estaltzeko, 8 ataletan banatzea pentsatzen da (aitzinetik
da xedea.
egindako webguneen analisian inspiratuta):
1) Berriak: euskara mugimenduan da, 21. mendeko hizkuntza bizia,

elkarteen berri eman…
2) Lan deialdiak: erakutsi etorkizuneko aukera bat dela, perspektiba
profesional anitzak badirela…
3) Agenda: euskaraz bizi den mundu bat badela, uste baino aukera
gehiago badela...
4) Topaketa: pertsona baten ezagutza egin, euskararen aldeko ekin-
tzailetasuna sustatzeko...
5) Bisita gidatua: euskararen alde engaiatutako egitura baten aur-
kezpena...
6) Baliabideak: euskaraz bizitzeko tresnak eta barne loturak aurkez-
tu…
7) Autoestimua: euskararen handitasuna eta hiztunen gaitzea susta-
tzeko gaiak…
8) Munduko leihoa: munduko hizkuntzak, haien biziberritzea, hiz-
kuntza-ekologia…
Baliabideak
Sarean euskaraz gozatzeko ehunka baliabide partekatu dira, iturri des-

berdinetatik. Bilketa lan hori ezinbestekoa izan da, aukerak badirela
frogatzeko. Horiek hola, erabiltzaileari aukera gehiegi emanez edito-
rializatu eta ordenatu gabe, kontra-efektu bat sortzen dugu. Kantitatea
pozgarria bada ere, errealitatean zaila da bilatzen duguna aurkitzea.
Gure kasuan, baliabideen metatze-bankua baino hobe, baliabideen libu-

rutegi ordenatua sortu nahi da. «Whaouh» efektutik «klik» egitera pa-
satzea da xedea. Horretarako, biziarazi beharko dira edukiak, bisitariak

sendi dezan eguneratua dela, horren gibelean lanketa bat badela. As-
Erabiltzaileak tean behin eduki bat aitzinean emanen da, egutegia, testuingurua edo
teorian % 100ean aktualitatearen arabera editorializatuz.
bere hizkuntzan
nabigatzeko
14. irudia. Atariaren ‘Baliabideak’ atala
aukera du. Baina
(...) elebitasun
dinamiko bat Filmak /
Podcast & Irrati / Jokoak &
plantan ematea Marrazki
Ipuinak Aplikazioak
bizidunak
proposatzen da.
Literatura /
Esperimentuak Yoga, Sofro Musika
& Esku lanak
Hiztegi &
Info+ &
Traducteurs en Cours en ligne
Brochures
ligne.
Iturria : Egileak egina.
c. Elebitasun eredu berritzailea
Webguneetan hizkuntza aniztasuna kudeatzeko molde desberdinak

daude. Euskal Herrian egin ohi dena da interfaze bat euskaraz eta bes-
tea erdaraz. Erabiltzaileak teorian % 100ean bere hizkuntzan nabigatze-
ko aukera du. Baina jakinez gaitasun eta ohitura dela eta beti pixkat zai-
lago izanen zaiola erabiltzaileari euskaraz nabigatzea frantsesez baino,
eta euskara ikasteko motibazioa frustrazio sano txikiekin sustatzen ahal
dela, elebitasun dinamiko bat plantan ematea proposatzen da.
«Webgune askok erabiltzaileak bere nabigatzailean ezarritako nabigazio-hiz-

kuntzan erakusten dute edukia, baina Euskal Herriko erabiltzaileen % 3k dauka
nabigazio-hizkuntza moduan euskara lehenetsita» (Waliño, 2019).
Alde batetik, euskara hutsean izango den interfaze bat, erdararik gabe.
Baina bestalde, euskara ikusteko eta euskaraz nabigatzeko aukera es-
kaintzen duen interfaze erdaldun bat. Nola?
• Frantsesezko interfazearen arkitektura osoa elebiduna egin.

• Euskaraz irakurtzea gomendatzen duten botoiak gehitu artikulu
guzietan.
• Aktualitateen bukaeran hiztegi laburra proposatu.

Euskarazko bertsioan, euskaraz irakurtzea akuilatzeko, 2 teknika sinple

erabiliko dira: «Ongi etorri»
marka
• Irakurketa denbora gehitu, erabiltzaileari eman beharko duen de- partekatuak
beste funtzio
dikazioa aitzinetik emateko.
batzuk bete
• Irakurketa maila gehitu piktograma bidez, erabiltzaileak egin ditzakeela ikusi
beharko duen indarra neurtu dezan. dugu: hiztunak
euskalduntze
Ikuspuntu editorial aldetik: itzulpenak baino gehiago eskainiko dira bidean lagundu,
hizkuntza batean edo bestean. Publiko bakoitzaren araberako idazkera sentsibilizazio
dispositiboen
bikoitza antolatuko da (euskalduna gaituz, aktibatuz, harrotuz eta er-
arteko
dalduna integratuz, erakarriz eta informatuz). koherentzia
hobetu,
«Guk argi geneukan hasieratik ezin genuela diskurtso berdinarekin iritsi eus- lankidetza sare
kaldun eta erdaldunengana. Gai bat eskuen artean dugularik, xede taldeak berriak ehundu,
identifikatzen ditugu eta teorian modulatzen dugu edukia, bakoitzari erran nahi euskara agenda
mediatikoan
diogunaren arabera. Praktikan, zailtasunak ditugu, distantzia, denbora… supo-
kokatu.
satzen duelako. Baina argi gorria beti piztua izanez gero, lortzen da». Eranafa-
rroa atariko kideak
6. ONDORIOAK edo amaierako oharrak

y
«Euskaltzaletasuna sendotzeko ekosistema komunikatiboa» diseinatzen
hastea zen lan honen xedea. Hala idatzi dugu, behintzat, izenburuan.
Baina bidean aitzinatu arau, «Ongi etorri» marka partekatuak beste fun-
tzio batzuk bete ditzakeela ikusi dugu: hiztunak euskalduntze bidean
lagundu, sentsibilizazio dispositiboen arteko koherentzia hobetu, lanki-
detza sare berriak ehundu, euskara agenda mediatikoan kokatu…
Graduondoko lan honek pertsonala eta zientifikoa izan behar zuen bes-
talde. Baina ororen buru, sinkretikoa eta kolektiboa bilakatu da. Sinkreti-
koa, ikerlariaren distantzia eta euskalgintzaren epizentroan murgilduta
den ekintzailearen hurbiltasuna uztartzen baititu. Eta kolektiboa, azken
urte eta hilabeteetan gurutzatutako pertsona desberdinek elikatu baitute.
Horrelako idazlan batean murgiltzean, espazioaren kudeaketa nahiko

frustragarria ager daiteke. Bildutako lehengai sakon eta gogo-pizgarria-
ren sintesia proposatu dugu hemen. Elementu bakoitza sakondu gabe
pausatu izanaren sentsazioarekin geldituko gira. Atal eta azpi-atal ba-
koitzak, sakontze egitasmo oso bat merezi duelako. Baina irakurleari
jakin-mina pizteko balio izan badu, dena ez da galdua…

Lehen orrialdeetan argi azaldu baitugu gure xedea: ikasturte bukaerako

idazkia baino gehiago, abentura berri baten abiapuntua marraztu nahi
izan dugu hemen. Erabiltzaileen premiak eta euskalgintzaren beharrak
oinarri dituen egitasmo bat. Bat besterik ez; txikitasunetik eta errealitate-
tik eragiteko. Txillardegi-Hausnartu sariak, lan hori plaza publikoan exis-
tiarazteko aukera ematen du. Ondotik, molde kolektiboan landu, ondu
eta fintzeko. Borondate oneko jende frangok adierazi dute jada hartarako
nahikari eta prestutasuna. Bakarrik laster aitzinatzea baino, elkarrekin
urrun joatea baita helburua, oraindik toki anitz bada mahai inguruan.
Ongi etorri*! l
BIBLIOGRAFIA
ALLARTEAN BLOGA (2020/12/24) https://www.garabide.eus/blogak/allartean/

BAXOK, Erramun – COYOS Battitu (2010) Helduen euskalduntzea eta etorki-
nak Ipar Euskal Herrian AEK-ko ikaslegoaren azterketa. Jagon Saila
CALZADA, Igor (2020). Gizarte Mugimenduen Rola Gizarte Berrikuntzan (GB):
Euskaraldia, Panoptiko Digital Gisa. BAT aldizkaria
CALZADA, Igor eta BILDARRAT, Jokin (2015). Political innovation: Consi-
tutional change, self-governement, the right to decide & interdependence. Zu-
maia: Transokal. Doi:10.13140 / RG.2.2.13761.76645
CHAMORRO ARMENDARIZ, marta (2016). Hirigunean ezagutzatik erabile-
rarako jauzia egiteko eta harreman sareak euskalduntzeko eremu digitalaren
ustiapena: markoa eta praktiken proposamena. Hiznet.
CRYSTAL, David (2007). Hizkuntza, hizkuntzak eta Internet. https://www.
euskadi.eus/contenidos/informacion/artik25_1_crystal_08_06/eu_
crystal/adjuntos/David-Crystal.pdf. Azken kontsulta 2021-01-15
DUGUINE, Isabelle (2017). La motivation d’apprendre le basque chez les adultes
francophones. Iker CNRS
Elordui, Agurtzane, Ramirez de la Piscina, Txema, Arana, Edor-
ta (2013). Multimedia komunikazioa: gaur egungo erronkak eta estrategia be-
rriak. EHU
ERIZE, Xabier (2020) 4.4 Management eta hizkuntza plangintza. HIZNET. Do-
nostia, EHU
EUSKAL HIRUGUNE ELKARGOA (2018). Euskara jalgi hadi plazara. Euskara
rayonne sur les places.
EUSKAL KULTUR ERAKUNDEA (2017) Estrategia numerikoa.
Fernandez Ostolaza, Iñigo (2007) Elkarrizketa. Ze Berri?
IKARDO, Urko (2017). Ikastoletako guraso erdaldunak eta euskararen ja-
rraipena Lapurdiko kostaldean. BAT aldizkaria

KALTZADA, Pilar (2010). Gaurko komunikazioa biharko gizarteari begira.

Bat Soziolinguitika.
LACROIX, Isabelle (2014) Valeur symbolique de la langue au Pays basque
français et choix de l’école pour les enfants de couples linguistiquement mixtes.
Langage et société
LAGRENADE, Maite (2019) Langue basque, identités et territoire. Logiques d’ac-
tion et mobilisations collectives autour de la scolarisation en basque.
LERTXUNDI, Anjel (2005) Kultur Politikei buruzko Nazioarteko I. Biltzarra.
2005/11/15a Euskalduna Jauregia.
LIZARRALDE, Saioa, BLANCO, Gorka (2011). Erdaldunak euskarara eta eus-
kara planetara hurbiltzeko hausnarketa saioak. Udaltop.
MARTINEZ DE LUNA, Iñaki (2013). Euskarak duen ‘framing berri’ baten pre-
mia asetzeko proposamena, in Bat, 86(1), 13-84.
MARTINEZ DE LUNA, Iñaki (2020). 6.1 Euskararen erabileran eragiten duten
faktoreak. HIZNET. Donostia. EHU.
MATTELART, Armande et Michèle (2004). Histoire des théories de la commu-
nication. La découverte
ODRIOZOLA, Joxe Manuel (2017). Nora goaz euskalduntasun honekin? Ezta-
baida.
Ortega, Ane; Amorrortu, Estibaliz; Goirigolzarri, Jone; URLA,
Jacqueline (2016) Euskal hiztun berriak: esperientziak, jarrerak eta identita-
teak. Deustuko unibertsitatea.
PuntuEUS Behatokia (2017) Euskal herriko interneten egoeraren azterketa.
www.domeinuak.eus
RODRIGUEZ, Txerra (2015) Mapak. Jakin aldizkaria
SAEZ BELOKI, Patxi (2002). Hizkuntza plangintzaeta komunikazioa. Gu geu
gara bidea. Azpeitia.
SARASUA, Jon (1998). Biziaren Hizkuntzaz - Txepetxekin Solasean. Gogoeta.
SOZIOLINGUISTIKA KLUSTERRA, Herritarrak eta euskara: aktibaziorako ga-
koak eta prozesua. (2020)
TXILLARDEGI. Euskararen aldeko borrokan. Elkar.
URTEAGA, Eguzki (2019). La nouvelle politique linguistique au Pays Basque.
L’harmattan.
WALIÑO, Josu (2016). Euskara eta Internet: zortzigarren lurraldea konkistatzen.
Berria
WALIÑO, Josu (2019). Euskararen bizitasun digitala: Eskaintza eta eskaria azter-
gai. Hermes: pentsamendu eta historia aldizkaria.
OHARRAK
i Hemendik aurrera, EEP laburdura erabiliko da.

EZAGUTZA
DA
TXERTOA
Aurten, bi sari Zientzia Gizartean sorkuntza-bekaren kategorian!

Oinarriak: cafelhuyarsariak.elhuyar.eus
Lanak aurkezteko azken eguna: 2020ko otsailaren 7a
Oinarriak: cafelhuyarsariak.elhuyar.eus
Lanak bidaltzeko azken eguna: 2021eko otsailaren 12a
Kontakturako helbide elektronikoa: cafelhuyarsariak@elhuyar.eus
2
DOSSIERRA
Soziolinguistika
aldizkaria
Euskara Tolosaldean: kartografia bat

BIGARREN SARIA
Garikoitz Goikoetxea Etxeberria

Kazetaria eta euskara teknikaria
goikoetxea.garikoitz@gmail.com
Sarrera data: 2020/10/05 – Onartze-data: 2020/11/10
Laburpena. Geldialdia: ezagutza gora, baina erabilera trabatuta. Atzerakada: arnasguneen galera na-
barmena. Euskararekin lotutako adierazleek kezka sortu dute azken urteetan, batez ere eremu euskal-
dunetan. Zer gertatzen ari da? Azken hamarkadetan eskualde euskaldun batean izandako bilakaeraren
analisia egin nahi du lan honek, informazio estatistikoa ustiatuta: Tolosaldea hartu da aztergai, eskual-
deko 28 herriak, eta aldagai soziolinguistikoak eta bestelakoak gurutzatu dira, joerak eta horien oina-
rriak zein diren jakiteko. Euskal Herriko eskualderik euskaldunenetakoa da Tolosaldea, baina ñabardura
handiak daude herri batzuetatik besteetara. Urteotako aldaketa soziolinguistikoei buruzko iritziak eta
ikuspegiak datuekin kontrastatzea, helburu horixe du azterketa honek. • Hitz gakoak: arnasguneak,
Tolosaldea, estatistikak, demolinguistika
Abstract. Stagnation: increased awareness but obstacles to use. Decline: significant loss of breathing
spaces. Indicators for Basque have led to concern in recent years, especially in Basque-speaking spheres.
What is happening? This paper sets out to analyse the development of a Basque-speaking comarca (coun-
ty) in recent decades, making use of statistical information: Tolosaldea and the 28 towns and villages
of which it is made up were considered, and socio-linguistic and other variables were confirmed to
determine trends and the reasons for them. Tolosaldea is one of the most Basque-speaking areas in the
Basque Country, but there are major differences from one town to another. The aim of this study is to use
data to test opinions and points of view regarding socio-linguistic changes in recent years. • Key words:
breathing space, Tolosaldea, statistics, demolinguistics

Garikoitz Goikoetxea Etxeberria – Euskara Tolosaldean: kartografia bat
HITZAURREA
y Azken urteetan
Euskal Herriko eskualderik euskaldunenetakoa da Tolosaldea: herritar eskualdean
gehienek badakite euskaraz, etxean euskara erabiltzen dute gehienek, areagotu egin
da euskararen
eta kalean euskara entzuten da gaztelania baino gehiago. Belaunaldi be-
egoerari
rrietan ia unibertsala da euskararen ezagutza. Oinarri sendoa da. Baina buruzko kezka,
azken urteetan eskualdean areagotu egin da euskararen egoerari buruz- arnasguneetan
ko kezka, arnasguneetan atzeraldia sumatuta. Euskal Herri osoko joera atzeraldia
da, eta bereziki nabaria Tolosaldean, arnasgune ugari baititu. sumatuta. Euskal
Herri osoko
joera da, eta
Azken hamarkadetan aldaketa handiak izan dira eskualdean, eta zuze-
bereziki nabaria
nean eragin diote euskararen egoerari. Agerikoak dira, adibidez, biz- Tolosaldean,
tanle mugimenduen ondorioak. Herri guztiek ez dute joera bera, hala arnasgune ugari
ere: batzuek galera handia izan dute ezagutzan eta erabileran; beste ba- baititu.
tzuetan, berriz, areagotu egin da euskaraz dakitenen ehunekoa, eta era-
bilerak ez du atzera egin. Bere txikian, txanponaren bi aldeak erakusten
ditu Tolosaldeak.
Urteotako aldaketak aztertu dira lan honetan, eta horien oinarriak.

Udalerri mailako informazioa ematen duten iturriak baliatu dira ho-
rretarako. Nagusia, Eustaten ikerketa bat: Biztanleriaren eta Etxebizi-
tzen Estatistika. 2016koa da azkena. Hamar urtean behin egiten dute.
Datu oinarri hori baliatuta, lan honetarako propio egin dira gurutzaketa
batzuk. Bada herriz herriko datuak dituen beste ikerketa bat: Biztanle-
riaren eta Etxebizitzen Zentsua. 2011koa da azkena. Hori ez da baliatu,
zentsua eta estatistika ez direlako oinarri berekoak. Beste iturri batzuk
ere erabili dira, eta aldian-aldian zehaztu da jatorria.
1. ARGAZKI SOZIOEKONOMIKOA
y
Bilakaera soziolinguistikoa aztertzeko, ezinbestekoa da aintzat hartzea
egoera sozioekonomikoa nola aldatu den. Lehen atal honetan hori izan-
go da aztergai: biztanleria aldaketak eta bizimoduarekin lotutakoak.
Erroko aldaketak izan dira guztietan, eta ez dira bukatu: orain ere ger-
tatzen ari dira.
1.1. Biztanleriaren bilakaera orokorra
Datu ofizialak dauden garaiari begiratuta, inoiz baino biztanle gehiago

ditu Tolosaldeak: ia 45.000. 120 urteko tartean ia bikoiztu egin da biztan-
le kopurua. Igoera handiena 1960ko hamarkadan gertatu zen: ia 5.400

Euskara Tolosaldean: kartografia bat – Garikoitz Goikoetxea Etxeberria
herritar gehiago. Jaitsiera garai bat ere bada, 1980tik 2000ra artekoa. Or-
Proportzioan duan hasi zen beste igoera bat: 2000ko hamarkadan ia 3.300 biztanle ira-
alderatzen bada bazi zituen eskualdeak. Gora egin du ordutik ere, baina gutxiago. Igoera
Gipuzkoako eta horiek gorabehera, Gipuzkoako eskualde txikiena da.
Euskal Herriko
bilakaera
zein izan den, 1. grafikoa: Biztanleriaren bilakaera
gutxiago hazi 50.000
da eskualdeko
44733
biztanleria. 40.000
40656 42126 40763
43452
40173
30.000 35302
32661
28589 29742
26652
20.000 22937 24530
10.000
0
00
10
20
30
40
50
60
70
81
91
01
11
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
20
20
20
Iturria: INE (Zentsua), Eustat (Biztanleen Udal-Erroldaren Estatistika). Egileak landua
Biztanleriaren igoera nabarmena izan du Tolosaldeak, baina ez da ingu-

ruan baino handiagoa. Proportzioan alderatzen bada Gipuzkoako eta
Euskal Herriko bilakaera zein izan den, gutxiago hazi da eskualdeko biz-
tanleria. Kalkulua honela egin da: 1900. urtea oinarri hartuta, ehunekotan
zenbateko igoera izan den hamar urteko tarteetan. 1960ko hamarkadako
igoera nabarmenagoa izan zen Euskal Herrian eta Gipuzkoan; 1980-2000
arteko galera, berriz, handiagoa Tolosaldean. 2000tik aurrera dator alda-
keta: Tolosaldeko biztanle hazkundea handiagoa da beste bietakoa baino.
2. grafikoa: Biztanleriaren igoera proportzioan (%)

300
262,3 269,5
253,7 245,3 243,9
250 222,2
185,6 190,7
200
144,2 164,2 164,4 166,2
150 135,2
91,0 81,8
100 69,4
54,4 50,7 89,4 95,0
32,0 39,8 77,3 83,7 77,7 75,1
50 15,7 32,1
17,2 53,9
0,0 7,7 42,4
24,6 29,7
0 0,0 6,9 16,2
00
10
20
30
40
50
60
70
81
91
01
11
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
20
20
20
Euskal Herria Tolosaldea Gipuzkoa
Iturria: INE (Zentsua), Eustat (Biztanleen Udal-Erroldaren Estatistika), Gaindegia

(Biztanleria datuak). Egileak landua

Datu orokorrak dira horiek. Eskualdeko bilakaera orokorraren azpian

diferentzia handiak daude, ordea, herri batzuetatik besteetara. Biztan-
leen bilakaerari dagokionez, hirutan sailka litezke herriak:
• Biztanleria galdu dutenak. Nahiz eta eskualdeko biztanleria ia bi-

koiztu egin den 1900etik, herrien erdietan, hamalautan, jaitsi egin da,
batik bat 1960tik 1990era izandako galeragatik. 2000ko hamarkadan
eten zen galera, eta herri gehienetan biztanleria areagotu egin zen
2010eko urteetara arte, nabarmen; ordutik aurrera, mantsoagoa da
igoera. Eskualdeko herri txikienak daude talde honetan —Berastegi
da handiena, mila biztanletik gorako bakarra—.
1. taula: Biztanleria galdu duten udalerrien bilakaera1
Herria Biztanle kopurua Diferentzia (%)

1900 1950 1970 1991 2001 2019 1950-91 2001-19 1900-19
Albiztur 769 633 437 303 287 296 -52,1 3,1 -61,5
Orexa 223 181 145 78 83 110 -56,9 32,5 -50,7
Orendain 385 365 - 170 143 202 -53,4 41,3 -47,5
Gaztelu 314 284 - - 152 166 - 9,2 -47,1
Bidania-Goiatz 955 1.030 740 441 427 557 -57,2 30,4 -41,7
Abaltzisketa 552 607 - 284 277 328 -53,2 18,4 -40,6
Alkiza 520 495 345 264 264 346 -46,7 31,1 -33,5
Baliarrain 224 194 - 99 97 151 -49,0 55,7 -32,6
Amezketa 1.217 1.392 1.325 1.040 980 907 -25,3 -7,4 -25,5
Elduain 320 346 324 233 210 250 -32,7 19,0 -21,9
Altzo 442 389 405 333 326 367 -14,4 12,6 -17,0
Larraul 279 271 232 143 145 246 -47,2 69,7 -11,8
Hernialde 322 354 328 287 286 305 -18,9 6,6 -5,3
Berastegi 1.098 1.094 1.062 969 973 1.053 -11,4 8,2 -4,1
• Biztanleria bikoiztu baino gehiago egin dutenak. Eskualdeko zor-

tzi herritan bikoiztu baino gehiago egin dute biztanleria 1900. urte-
tik. Igoera esanguratsua eduki zuten 1950-1990 artean, baina badira
gorabeherak. Garai horretako hazkunderik handienak herri hauetan
ageri dira: Anoetan, Ibarran eta Villabonan. Alegiak eta Tolosak, be-

rriz, goraldia sumatua zuten 1950erako ere. Bereziagoa da Iruraren

kasua, 2000ko hamarkadatik aurrera hazi baita gehien: biztanleria
bikoiztu egin du. Multzo honetan daude herririk populatuenak.
2. taula: Biztanleria bikoiztu baino gehiago egin duten udalerrien bilakaera2
Herria Biztanle kopurua Diferentzia (%)

1900 1950 1970 1991 2001 2019 1950-91 2001-19 1900-19
Anoeta 331 436 1.054 1.801 1.709 2.036 313,1 19,1 515,1
Ibarra 725 1.286 3.108 4.463 4.208 4.258 247,0 1,2 487,3
Irura 398 627 874 632 910 1.811 0,8 99,0 355,0
Villabona 1.545 2.280 3.850 5.360 5.672 5.906 135,1 4,1 282,3
Zizurkil 913 1.395 1.799 2.711 2.820 3.029 94,3 7,4 231,8
Tolosa 8.100 14.953 18.688 18.150 17.642 19.270 21,4 9,2 137,9
Ikaztegieta 227 322 - 370 377 506 14,9 34,2 122,9
Alegia 855 1.249 1.673 1.680 1.583 1.751 34,5 10,6 104,8
• Neurri txikiagoan hazi direnak. Eskualdeko beste sei herritan ere

areagotu da biztanleria, baina bikoiztera iritsi gabe. Multzo honetan,
Berrobik du igoerarik handiena, batez ere 1950etik aurrera izandako
hazkundeagatik. Adunak eta Asteasuk, berriz, garai haietan galdu
egin zituzten biztanleak, eta 2000ko hamarkadatik aurrera izan dute
igoera adierazgarria.
3. taula: Neurri txikiagoan hazi diren udalerrien bilakaera3
Biztanle kopurua Diferentzia (%)

Herria
1900 1950 1970 1991 2001 2019 1950-91 2001-19 1900-19
Berrobi 355 374 622 603 566 613 61,2 8,3 72,7
Asteasu 1.196 1.459 1.536 1.205 1.290 1.550 -17,4 20,2 29,6
Aduna 391 490 446 296 333 480 -39,6 44,1 22,8
Belauntza 236 273 405 295 285 258 8,1 -9,5 9,3
Lizartza 607 710 908 697 581 647 -1,8 11,4 6,6
Leaburu 351 567 - - 367 363 - -1,1 3,4

Igoerarik handiena herri populatuenetan gertatu da, eta horrek dakar

biztanleria metatuago egotea. Hara: eskualdean biztanle gehien duten Gizartearen
bost herriak hartuta —Tolosa, Villabona, Ibarra, Zizurkil eta Anoeta—, zahartzea
hamar herritarretik zazpi pasatxo dauzkate; 1900. urtean, erdiak baino nabarmena da
Tolosaldean.
gutxiago.
1986an, 29
urtetik beherako
3. grafikoa: Biztanleriaren banaketa proportzioan (%) herritarrek
biztanleriaren
%100
% 45 hartzen
%90
26 25 26 zuten, eta 60
28 28
33 urtetik gorakoek,
%80 43 40 39
46 44
51 49 % 17; 2016an,
%70
berriz, % 31
%60 dira 29 urtez
%50 azpikoak, eta 60
%40 urtetik gorakoak,
74 75 75 72
67 72 % 27.
%30 56 57 60 62
51 54
49
%20
%10
%0
00
10
20
30
40
50
60
70
81
91
01
11
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
20
20
20
Bost handienak Gainerakoak
1.2. Belaunaldiak eta jaiotzak
Gizartearen zahartzea nabarmena da Tolosaldean ere. Erroko aldaketa

da. Umeen eta gazteen ehunekoa nabarmen jaitsi da hamarkada haue-
tan, nahiz eta 2000ko hamarkadan haurren kopurua hazi. 1986ko eta
2016ko datuak alderatuta, hara aldaketa: 1986an, 29 urtetik beherako
herritarrek biztanleriaren % 45 hartzen zuten, eta 60 urtetik gorakoek,
% 17; 2016an, berriz, diferentzia askoz murritzagoa dute bi adin talde
horiek: % 31 dira 29 urtez azpikoak, eta 60 urtetik gorakoak, % 27.

4. grafikoa: Biztanleria, adin taldearen arabera (%)

Belaunaldi
berriek %100 5 7 9 10
proportzioan leku %90 12
15
handiena duten %80
14 17 75-...
16
udalerrietan, %70 19
21 60-74
nabarmen 22
%60
gehiago dira 14 22 45-59
%50
urtez beherakoak. 23
25
%40 21 30-44
%30 25
24 17 14 15-29
%20
%10 20
0-14
13 14 17
%0
1986 1996 2006 2016
Iturria: Eustat (Biztanleria eta Etxebizitza Inkesta). Egileak landua
Adin taldeetan alde adierazgarria dago udalerri batzuetatik besteetara.

Argigarria da 0-29 urteko biztanleriaren pisuari begiratzea. Adibidez,
eskualdeko hiru herri handienetan —Tolosa, Villabona eta Ibarra—, be-
launaldi gazteen pisua batez bestekoaren azpitik dago, eta 65 urtekotik
gorakoena, gainetik. Belaunaldi berriek proportzioan leku handiena du-
ten udalerrietan, adierazgarria da nolako aldea dagoen 0-14 eta 15-29
adin taldeen artean: nabarmen gehiago dira 14 urtez beherakoak.
5. grafikoa: 0-29 urteko biztanleen proportzioa, herriz herri (%). 2019

%100
%90
9
%80 10 11 12 12 14 12 12
12 13 12 14 14 15
14 15 15 14 14 15 15 15 14 16 15 15 17 16
%70 17
%60
%50
%40
29
%30 14 17 16 21 22 20 24 25
19 21 22
15 16 15 15 15 17 17 16 16 16 18 16 17 18 17 19
%20 12
%10
%0
Ziz EA
Ga tza
ez u
Liz eta
Le za
rn u
Ib e
T a
lla a
TO zteg na
SA ta
A il
ras a
Be egi
A i
Bi A ltzo
a-G ta
Ad tz
Al na
Eld tur
en n
Ab ste n
zis u
La ta
Al l
Or a
a
lia a
in
b
u
arr
Ba Irur
Vi olos
Be legi
kiz
ex
d
k
Am ztel
He bur
Or uai
i
alt as
oia
LO ie
ni oe
ke
rro
da
rra
rra
art
ur
LD
Ika bo
u
ial
n
z
k
bi
lau
da n
a
A
Be
0-14 15-29
Iturria: Eustat (Biztanleen Udal-Erroldaren Estatistika). Egileak landua

Jaiotzen gorakada dago 0-14 eta 15-29 urtekoen arteko alde horren oi-
narrian. Bilakaera herriz herri aztertuta, nabari da herri txiki batzuetan Zortzi herritan
izan dutela proportzioan igoerarik handiena jaiotzek. bikoiztu baino
gehiago egin da
jaiotza kopurua
• Jaiotzak bikoiztu baino gehiago egin dituztenak. Eskualdeko zortzi
1990-2004tik
herritan bikoiztu baino gehiago egin da jaiotza kopurua 1990-2004tik 2005-2019ra;
2005-2019ra. Herri txikiak dira gehienak; handiena Irura da, 1.800 herri txikiak dira
biztanlerekin —hamarkada hauetan nabarmen hazi da herria—. gehienak.
4. Taula: Jaiotzak bikoiztu baino gehiago egin dituzten udalerrien bilakaera
Herria Jaiotza kopurua Diferentzia (%)

2005-2019 1990-2004 1975-1989 90-04 / 05-19 75-89 / 90-04
Baliarrain 38 9 1 322,2 800,0
Orendain 38 15 2 153,3 650,0
Irura 465 188 137 147,3 37,2
Orexa 27 11 15 145,5 -26,7
Aduna 98 42 30 133,3 40,0
Albiztur 65 29 53 124,1 -45,3
Gaztelu 29 14 - 107,1 -
Alkiza 79 39 23 102,6 69,6
Iturria: Eustat (Jaiotzen Estatistika). Egileak landua
• Eskualdeko batez bestekotik gora hazi direnak. 11 udalerritan, jaio-

tza kopurua modu nabarmenean hazi da 1990-2004tik 2005-2019ra,
eskualdeko batez bestekotik gora (% 21). Gehienak galeratik zetozen.
Mila biztanletik gorako herri bakarra dago hemen: Anoeta.
5. taula: Jaiotzak eskualdeko batez bestekotik gora hazi diren udalerrien bi-
lakaera
Jaiotza kopurua Diferentzia (%)

Herria
2005-2019 1990-2004 1975-1989 90-04 / 05-19 75-89 / 90-04
Elduain 43 26 22 65,4 18,2
Lizartza 98 66 51 48,5 29,4
Larraul 41 28 39 46,4 -28,2
Bidania-Goiatz 89 64 56 39,1 14,3
Leaburu 50 37 65 35,1 -43,1
Anoeta 361 271 391 33,2 -30,7
Abaltzisketa 45 34 25 32,4 36,0
Alegia 276 216 329 27,8 -34,3
Berrobi 105 84 102 25,0 -17,6
Belauntza 36 29 69 24,1 -58,0
Asteasu 257 211 234 21,8 -9,8

• Eskualdeko batez bestekotik behera hazi direnak. Hein txikiagoan

Eskualdeko areagotu dira jaiotzak beste zazpi herritan, batez bestekoaren azpi-
batez bestekotik tik. Multzo honetan daude herririk handienak. 1990-2004an baino
behera hazi ume gehiago jaio da 2005-2019an, baina 1975-1989an baino gutxiago.
direnen artean
daude herririk
6. taula: Jaiotzak eskualdeko batez bestekotik behera hazi diren udalerrien
handienak. bilakaera

Herria
2005-2019 1990-2004 1975-1989 90-04 / 05-19 75-89 / 90-04
Ikaztegieta 71 59 96 20,3 -38,5
Altzo 70 59 79 18,6 -25,3
Ibarra 618 523 972 18,2 -46,2
Tolosa 2.620 2.338 2.610 12,1 -10,4
Villabona 905 866 1.103 4,5 -21,5
Amezketa 148 144 133 2,8 8,3
Berastegi 160 156 165 2,6 -5,5
• Hazi ez direnak. Eskualdeko bi herrik ez dute izan igoerarik jaio-

tzetan, eta, areago, aurreko urteekin konparatuta, galera izan dute.
7. taula: Jaiotzak bilakaera. Zizurkil, Hernialde

Herria
2005-2019 1990-2004 1975-1989 90-04 / 05-19 75-89 / 90-04
Zizurkil 414 414 567 0,0 -27,0
Hernialde 35 36 71 -2,8 -49,3
Jaiotzak eta heriotzak alderatuta, herriz herriko hazkunde begetatiboa

kalkulatzen da. 1986tik 2016rako hazkunde begetatiboa kalkulatuta es-
kualde osorako, 1.274 biztanleko irabazia ageri da; hazkunde erreala,
ordea, handiagoa da, 2.835 biztanlekoa. Migrazioen eragina agerikoa
da, beraz.

1.3. Migrazioak
1960tik
XX. mende erdialdeko migrazioek eragin handia izan dute eskualdeko aurrerako
herrietan. Bi aldeko txanpona izan da. Batetik, emigrazio handia jasan olatuaren
zantzua ematen
zutenak: gehienak herri txikiak ziren, eta bertako biztanle ugarik hartu
du 1986ko
zuten herri handiagoetarako bidea. Bestetik, immigrazioaren jomuga biztanleria
izan zirenak: eskualdeko herrietatik ez ezik, beste herrialde batzuetatik jatorriaren
iritsitako jendea jaso zuten. Ez dago 1980ko hamarkada aurreko daturik arabera
herriz herri, baina bistakoa da migrazioa dagoela 1950-1980ko biztanle begiratzeak:
gorabeheren azpian. Alegia, udalerri batzuek immigrazioaren bidez ira- Espainiako
migratzaileen
bazi zutela biztanleria, eta gainerakoek galdu egin zituztela herritarrak,
pisua nabarmena
emigrazioaren eraginez. zen herri
batzuetan.
1960tik aurrerako olatuaren zantzua ematen du 1986ko biztanleria jato-
rriaren arabera begiratzeak: Espainiako migratzaileen pisua nabarme-
na zen herri batzuetan: Zizurkilen, adibidez, ia lau herritarretik bat zen
Espainiatik iritsia. Eskualdean biztanleen % 13 ziren Euskal Herritik at
jaioak.
6. grafikoa: Euskal Herritik kanpo jaioak, herriz herri (%). 1986
Besteak Espainia
30
25 1
20 0
1 1
15
1 0 1 1
23 0
10 19 1
17 17
5 12 12 11 11 10 0 2
8 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0
5 2 4 3 3 2
0 1 1 1 1 0 0 0 0 0
Al A
Ib il
An a
TO illab ta
SA a
To ia
a
Be ra
As obi
la u
de za
rn n
er e
Ad ta
ur Alk a
Ga a
Liz elu
ra a
Ab ezk i
zis a
ta
Eld tzo
La in
Or l
a
Am steg
u
arr
LO on
los
un
u- iz
Be artz
alt et
ex
Iru iald
k
Be eas
He goia
eg
V oe
rie
ke
Iru
ua
rra
Bi unt
ur
LD
Al
zt
rr
Ziz
ab
Le
Migratzaileetan aldaketa handia izan da: Espainiako Estatuan jaiota-

koek pisua galdu dute —4,2 puntu; 1.600 lagun—, eta irabazi egin dute
beste herrialde batzuetatik iritsitakoek —7,4 puntu; 3.500 lagun—. Hara:
gaur egun, Espainiako Estatuan jaiotakoak baino gehiago dira beste he-
rrialde batzuetatik iritsitakoak. Eskualdean areagotu egin da kanpoan
jaiotakoen proportzioa: ia % 16 dira.

7. grafikoa: Euskal Herritik kanpo jaioak, herriz herri (%). 2016
Besteak Espainia
25
20
9
15 10 8
11 8
10 8 8
10 11 8
6 5
14 9,1 8
5 11 12 10 4 3
9 9 6 6 4
8 7 8 7 6 6 4 4 4 3 3 2 2 2
4 3 1 6 4
3 1 4 2 1 2 2 1 1 2 1 2 1 0
0
EA
lla il
Ib a
Al a
An ia
ta
SA ra
zte sa
Be eta
Le robi
lau u
Liz tza
Bi A za
a-G u
lia z
in
ez o
Al a
en a
rn n
Ab Lar e
zis l
Ga eta
ras u
Al egi
Ad ur
Eld a
Or n
a
alt rau
Ba oiat
arr
n
t
Or kiz
un
ex
d
Am ltz
Vi urk
Be bur
ni as
He dai
Be ztel
i
eg
oe
ke
LO Iru
rra
ua
art
Ika Tolo
zt
LD
bo
ial
n
k
gi
t
da ste
bi
r
Ziz
a
TO
Aldaketa hori sakonago aztertzekoa da. Batetik, zer bilakaera duten Es-
painiako Estatutik 1950-1980 artean iritsitako herritarrek. Gero eta gu-
txiago dira. Argia da Gaztela eta Leonen eta Extremaduran jaiotako he-
rritarren kasua: immigrazio handiena haietakoa zen, eta 1986tik 2016ra
% 45 gutxiago dira Gaztela eta Leonen sortuak, eta Extremadurakoak,
% 39 gutxiago. Beste erkidego batzuetan jaiotakoak gehitu egin dira
—Kataluniakoak, adibidez—, baina kopuru askoz txikiagoak dira.
8. grafikoa: Espainiako Estatuan jaiotako biztanleak, erkidegoaren arabera.

1986 eta 2016
1986 2016
2500
2085
2000
1705
1500
1157
1043
1000
500 297
248 255235 152 151 180 243 118 80
133 131 95 79
65 96 30 84 77 46 9 33 8 26 6 18 47
0
on
ia
zia
ril
txa
xa
zia
oi
ria
ak
lla
ria
ur
ni
tzi
rra
liz
ag
ad
rio
ari
eli
tab
Le
lu
nt
an
lu
ad
ur
tu
lea
Ga
Ar
M
da
le
n
Er
a-M
ta
ta
M
As
m
Ka
Va
Ba
Ka
Ka
An
ae
la-
tre
ut
zte
tel
Ex
Ce
z
Ga
Ga

Beste herrialde batzuetan jaiotako biztanleen igoera nabarmena da

2000tik aurrera. Jatorrian badira aldeak: 2001ean, europarrak ziren 1986an,
buru, eta orain, Magrebeko herrialdeetakoak (Maroko), Amerikakoak eskualdeko hiru
(Kolonbia, Ekuador, Dominikar Errepublika) eta Ekialdeko Europakoak herritarretik bi
ziren Tolosaldean
(Errumania).
jaiotakoak (%67);
2016an, bostetik
9. grafikoa: Beste herrialde batzuetan jaiotako biztanleak (2001-2019) hiru eskas (%58).
2001 2004 2007 2010 2013 2016 2019

1200
1000 967
860 874
800
626 621
600 533 570
501 502 417 474 494 489
446 387
371 402
400
307 304 316 319 280 332 332
203
200 169 157 156 150 141
120 137
106
50 65 58
92 68 5798
5
35 21 17 39 30 40 11 11
0
Ekialdeko Gainerako Magrebeko Gainerako Hego Gainerako Asia eta
Europa Europa herrialdeak Afrika Amerika Amerika Ozeania
Iturria: Eustat (Biztanleen Udal-Erroldaren Estatistika). Egileak landua
Biztanle mugimenduak, hala ere, handiagoak izan dira azken hamar-

kadetan: Euskal Herriko beste leku batzuetatik ere izan dira mugimen-
duak. Hara: 1986an, eskualdeko hiru herritarretik bi ziren Tolosaldean
jaiotakoak (% 67); 2016an, bostetik hiru eskas (% 58). Atzerritik iritsita-
koek ez ezik, igoera adierazgarria izan dute Gipuzkoako beste eskualde
batzuetatik iritsiek ere: ia laurdenak dira.
10. grafikoa: Biztanleria, jaiotze lekuaren arabera (%)
%100
13 11 12 16
4 4 3 3
%80
17 21 24 24 Euskal Herritik at
%60 Ara., Biz., Naf.
%40 67 64 61 58 Gipuzkoa
%20 Tolosaldea
%0
1986 1996 2006 2016

Jende mugimenduaren zenbatekoa hobeto nabarmentzen da kopuru

absolutuetan. Gipuzkoako beste eskualde batzuetatik iritsitako herrita-
rrak 1986an baino % 52 gehiago dira, ia 3.900 gehiago.
9. taula: Beste leku batzuetatik iritsitako biztanleriaren bilakaera
Urtea Aldea (%)

Jaiolekua
1986 1996 2006 2016 1986-1996 1986-2006 1986-2016
Tolosaldea 29.663 27.482 26.660 27.137 -7,4 -10,1 -8,5
Gipuzkoa 7.427 8.994 10.522 11.278 21,1 41,7 51,9
Bizkaia 322 308 335 359 -4,3 4,0 11,5
Araba 131 105 104 109 -19,8 -20,6 -16,8
Nafarroa 1.274 1.149 996 908 -9,8 -21,8 -28,7
Euskal Herritik at 5.538 4.831 5.436 7.339 -12,6 -1,8 33,6
Gipuzkoarren iritsiera sakonago aztertzeko, eskualdekako datuak bildu

dira: nondik iritsi den jendea. Nabarmena da Donostialdearen pisua:
orain 30 urte baino 3.600 gehiago dira, % 68 gehiago. Eskualdeko ia bost
biztanletik bat (% 19) da Donostialdean jaioa. Beste eskualdeak askoz
atzerago daude: Goierri dago bigarren, eta Urola Kosta hirugarren, eta
igoera txikiagoa dute.
11. grafikoa: Gipuzkoako gainerako eskualdeetan jaioak. 1986, 1996, 2006,

2016
10.000
8.971
9.000
8.360
8.000
6.898
7.000
6.000
5.353
5.000
4.000
3.000 1.238
1.166
2.000 1.121 712
678
1.109 661
1.000 648 111 111 123
109 89 93 94 119 117 112 113 115
0
Donostialdea Goierri Urola Bidasoa Debabarrena Debagoiena
Kosta Beherea
1986 1996 2006 2016

Donostialdean jaiotako biztanleen igoera hori ez dute berdin nabaritu

herri guztiek —lau herritan jaitsi egin da ehunekoa—. Tolosatik ipa-
rralderako herrietan da handiena Donostialdeko biztanleen ehunekoa,
eskualde horretatik gertuen dauden herrietan. Gertutasunak ez ezik,
azpiegiturek ere badute zerikusia. N-1 ardatzeko herrietan dute Donos-
tialdean jaiotako biztanle gehien, edo handik gertuko herrietan. Adibide
argia da Berastegi ere: A-15 autobideak lotzen du Donostialdearekin.
12. grafikoa: Donostialdean jaiotakoen proportzioa herriz herri (%)
40
35
1986 2016
35 34
32
30 29
27 27 26 25
25 25
22
20 20 19 19 19 19
18 18 18 18
17
15 15 15
15 14 14 14 1514 13 13 13
13 14 14
12 12
10 10 11 11 10
10 9 9 10 9 9 9 9
9 8 8 9
7
5 5
4
2
0 0
0
zte DEA
La ra
As aul
Ad su
Ziz na
lla il
ras a
A i
rn a
Al e
Ga egia
Ika SAL *
Eld ta*
To in
An sa
Be ta
ab i
u*
en ra
*
Bi lia xa
a-G *
Al iatz
Liz tur
e a
lau ta
Ab A a
zis o
ta
teg
Le rrob
Be bon
He lkiz
Am artz
z
LO elu
in
ni ain
d
alt ltz
Vi urk
oe
Be zke
ke
Iru
Or Ibar
ua
nt
lo
Ba Ore
tea
u
ial
ur
z
e
rr
da
o
bi
gi
da rr
TO zt
Hamarkada hauetako biztanle mugimenduek zera ekarri dute: biztan-

le gehienak ez dira bizileku duten herrian jaioak. Hona 1996ko egoera:
biztanleen erdiak baino gehiago ziren herrian sortuak (% 54); herenak,
EAEn —tartean, eskualdeko beste herrietan—; eta hamarretik bat, erki-
degotik at.

13. grafikoa: Biztanleen jaiolekua, udalerriz udalerri. 1996

%100 1 2 3 11 2 1 2 8 6 0 7 7 8 4 7 1 2 12 7 8 1 3 4 2 3 12 11 8
%90
22 24 25 19 23
25 31 33 21
%80 29 36 23 22 36 31 34
45 47 38
%70 34 43 38 31
52 48 42 49
47
%60
%50
%40 77 77 75
72 75 70 74 70 73
67 66 65 64 62 66 63
%30 57
52 55 55 52 56
50 47
%20 41 42 45 43
%10
%0
Ad ta
Al na
Al ur
Al ia
a
ez o
An ta
As ta
li u
lau n
ras a
Be egi
go i
Eld an
Ga in
rn u
de
zte rra
eta
La ra
Le raul
Liz ru
en a
Or n
T a
lla a
Ziz na
kil
de b
kiz
Be ntz
Or artz
ex
Vi olos
Am Altz
Ba teas
Be arrai
He ztel
i
eg
ke
ke
oe
Iru
Bi rro
ua
da
zt
ur
u
bo
ial
Ika Iba
gi
t
ab
bi
r
zis
alt
Ab
Herrian EAEn EAEtik at
1996tik 2016ra, eskualdeko udalerri guztietan jaitsi da herrian bertan

jaiotakoen ehunekoa —batez beste, eskualdeko herrietan biztanleen
% 45 dira herrian jaioak—. 1996an, 23 herritan bertan jaioak ziren gehie-
nak; orain, zazpitan. Aurkako joera ageri da EAEn jaiotakoei dagokie-
nez: herri guztietan irabazi dute pisua, eta herenak baino gehiago dira
herri guztietan —11 herritan, gehienak dira—.
14. grafikoa: Biztanleen jaiolekua, udalerriz udalerri. 2016
%100 4 3 4 1 2 3
5 6 5 8 9 10 9 8 7 6 8 8 7 6 7
13 14 14 12 13 13 10
%90
%80 32
41 49 41 33 40 38
45 45
%70 43 62 43 57 51 55 48 33
42 55 53 56 40
58 45 46 56
%60 52 61
%50
%40
%30 63
54 55 57 56 55
48 45 50 49 49 49 54 47
%20 42 40 43 40 42 45 38 41
37 37 33 34 35
31
%10
%0
Ad ta
Al na
Al ur
Al ia
a
ez o
An ta
As ta
li u
lau n
ras a
Be egi
go i
Eld an
Ga ain
rn u
de
zte rra
eta
La ra
Le raul
Liz ru
en a
Or n
T a
lla a
Ziz na
kil
de b
kiz
Be ntz
Or artz
ex
Vi olos
Am Altz
Ba teas
Be arrai
He ztel
i
eg
ke
ke
oe
Iru
Bi rro
da
zt
ur
u
bo
ial
Ika Iba
gi
u
t
ab
bi
r
zis
alt
Ab
Herrian EAEn EAEtik at

1.4. Etxebizitza
Eskualdeko
Biztanle gorabeherak zuzenean daude lotuta etxegintzarekin. 1996tik hemezortzi
2016ra salto handia egin du etxeen kopuruak: %34 etxe gehiago dago. herritan
herena baino
Igoera handiagoa da Gipuzkoakoa (%29) eta EAEkoa (%28) baino. To-
gehiago hazi
losaldean saltorik handiena 1996-2006 artean gertatu zen (3.800 etxe- da etxebizitza
bizitza gehiago), baina hortik aurrera ere areagotuz joan zen kopurua kopurua
(2016rako, 1.800 gehiago). hogei urtean.
Bi herritan,
Gorabehera handiak daude herri batzuetatik besteetara: bikoiztu baino
gehiago egin
da etxebizitza
• Etxebizitza kopurua batez bestekoa baino gehiago hazi den he- kopurua: Iruran
rriak. Eskualdeko hemezortzi herritan herena baino gehiago hazi da eta Larraulen.
etxebizitza kopurua hogei urtean. Mila biztanletik gorako lau herri
daude multzo honetan: Villabona, Anoeta, Irura eta Asteasu. Bi he-
rritan, bikoiztu baino gehiago egin da etxebizitza kopurua: Iruran
eta Larraulen.
10. taula: Etxebizitza kopurua batez bestekotik gora hazi den udalerrien bi-
lakaera
Herria Urtea Aldea (%)

1996 2006 2016 1996-2006 1996-2016
Irura 333 645 804 93,7 141,4
Larraul 50 103 108 106,0 116,0
Orexa 29 59 54 103,4 86,2
Orendain 66 106 119 60,6 80,3
Baliarrain 35 74 63 111,3 80,0
Gaztelu 45 71 81 57,8 80,0
Alkiza 102 155 174 52,0 70,6
Abaltzisketa 103 152 161 47,6 56,3
Asteasu 445 648 692 45,6 55,5
Altzo 127 170 197 33,9 55,1
Aduna 141 188 217 33,3 53,9
Anoeta 614 728 900 18,6 46,6
Elduain 91 137 127 50,5 39,6
Belauntza 97 124 135 27,8 39,2
Lizartza 261 355 360 36,0 37,9
Bidania-Goiatz 210 274 285 30,5 35,7
Villabona 2.043 2.524 2.760 23,5 35,1
Ikaztegieta 152 195 204 28,3 34,2

• Etxebizitza kopurua batez bestekoa baino gutxiago hazi den he-

Lana da rriak. Hamar herritan hazi da etxe kopurua eskualdeko batez bes-
eguneroko tekotik behera. Multzo honetan daude eskualde burua, Tolosa, eta
mugikortasuneko mila biztanletik gorako beste lau herri: Ibarra, Zizurkil, Alegia eta
motiboetako bat,
Berastegi.
eta Tolosaldean
nabarmena da:
langile gehienek, 11. taula: Etxebizitza kopurua batez bestekotik behera hazi den udalerrien
bostetik lauk, bilakaera
bizileku duten
udalerritik kanpo Herria Urtea Aldea (%)
dute lantokia. 1996 2006 2016 1996-2006 1996-2016
Zizurkil 981 1.145 1.299 16,7 32,4
Berastegi 426 509 559 19,5 31,2
Hernialde 100 143 131 34,0 31,0
Albiztur 139 170 180 22,3 29,5
Berrobi 218 266 282 22,0 29,4
Tolosa 7.311 8.542 9.330 16,8 27,6
Ibarra 1.547 1.827 1.896 18,1 22,6
Alegia 688 795 831 15,6 20,8
Amezketa 402 453 478 12,7 18,9
Leaburu 159 205 189 28,9 18,9
1.5. Enplegua eta mugikortasuna
Tolosaldea du aztergai lan honek, baina eskualdea ez dago bakartua:

etengabeko harremanak ditu inguruarekin. Hamarkada hauetan area-
gotu egin da mugikortasuna. Enplegua herritik kanpo dute langile
gehienek, eta harreman sozialak ere hedatu egin dira, herritik eta es-
kualdetik harago.
Enpleguarekin lotuta, kontuan hartzekoa da eskualdeak badaukala de-

fizit bat: biztanleria aktiboa baino txikiagoa da enplegu kopurua, 6.000
postuko aldeaz. Lana da eguneroko mugikortasuneko motiboetako bat,
eta Tolosaldean nabarmena da: langile gehienek, bostetik lauk, bizile-
ku duten udalerritik kanpo dute lantokia. Areagotzen ari da joera hori:
2001ean, hirutik bi ziren. Izatez, Gipuzkoako beste eskualdeen aldean,
Tolosaldeak du herrian lan egiten dutenen ehuneko apalena.

15. grafikoa: Bizileku duten udalerrian lan egiten dutenak (%). 2016
50 48,4
40 41,9
40,4
40 37,5
34,7 36,1 36,4 35
33,3 31,4
30,5 29,3 29,9 29,6
30 28,8
26,9 26,9 25,9 25 27,2 26,6
23,3 23,5
21 19,2 19 20,6
19,7 19,7 18,5 19,3
20 18,5 17,3
16,7 16,7 15,2 14 16,3
15,2 14,4 14,3
13,1 14 13,4 13,4 13,2 13,1 12,4 12,4 12,3
11,7 11,8 11,1 11
8,2
10 7,2
4,2
0
alt EA
Ib l
An a
ta
zte a
Al ta
rn r
Ga e
lu
Ba iatz
in
Be ra
Vi tegi
Eld a
in
Ziz ia
Be il
Or bi
La n
Am losa
LO eta
Le ta
As ru
su
tzo
Liz xa
Ad a
Be una
ni tza
He ztu
arr
n
Ika kiz
z
d
k
i
eg
oe
e
ke
Iru
rro
da
rra
zte
rra
ua
art
u
e
tea
ur
Ab ALD
bo
ial
da n
Al
TO zk
gi
Or
ab
bi
Al
ras
To
Bi lau
zis
Al
en
lia
a-G
lla
e
S
2001 2016
Iturria: Eustat (Zentsua, eta Biztanleria eta Etxebizitza Inkesta). Egileak landua
Nora joaten dira langileak eguneroko joan-etorri horietan? Eusko Jaur-

laritzaren inkesta batek jasoa du informazio hori —Laneguneko mugi-
kortasunari buruzko inkesta (2016)—. Donostia ingurua da helmuga na-
gusia: 9.900 joan-etorri izaten dira hiriburura, eta beste 9.300 inguruko
herrietara. Helmuga aldetik badu pisua Goierrik ere (7.600). Gainerako
eskualdeak askoz atzerago daude.
16. grafikoa: Eguneroko mugikortasuna beste leku batzuetara. 2016
12.000
9904
10.000 9287
8.000 7618
6.000
4.000
2.000 1676
853 809 822
283 401 346
0
a
ea
ri
ta
na
po
aia
re
sti
ien
ab
ier
s
ld
rre
n
Ko
zk
he
no
Ar
ka
Go
a
go
Bi
ba
sti
Be
ola
Do
k
ba
ba
no
Eti
oa
Ur
De
De
Do
EA
as
d
Bi
Iturria: Eusko Jaurlaritza (Laneko mugikortasunari buruzko inkesta)

2. HIZKUNTZA EZAGUTZA
Euskaldunen y
kopuruak Urteotan aurrerapauso nabarmena eman du euskararen ezagutzak Eus-
2016an egin du kal Herrian, batez ere belaunaldi berrietan. Tolosaldean ere nabari da,
gora nabarmen,
baina igoera ez da hain lineala. Ia lau herritarretik hiruk diote gai direla
ia 4.000
gehiagorekin; euskaraz egiteko; Euskal Herriko eskualdeetan handienetakoa da ehu-
erdaldunen neko hori. Erdaldunen ehunekoa areagotu da 2016an, %16ra. Ia euskal-
kopuruak, berriz, dunen multzoa txikiagoa da.
beherako bidea
izan du, baina 17. grafikoa: Euskararen ezagutza (%)
2016an saltoa
egin du, 2.000 %100
14 13
gehiagorekin. 19 16
%80
14
13 17 10
Euskaldunak
%60 Ia euskaldunak
%40
72 74
Erdaldunak
67 70
%20
%0
1986 1996 2006 2016
Portzentajeetatik harago, aztertzekoak dira kopuru absolutuak. Euskal-

dunen kopuruak 2016an egin du gora nabarmen, ia 4.000 gehiagorekin;
erdaldunen kopuruak, berriz, beherako bidea izan du, baina 2016an
saltoa egin du, 2.000 gehiagorekin. Ia euskaldunen kopuruak jaitsiera
handia izan du.
12. taula: Ezagutzaren bilakaera
Gaitasuna Urtea Aldea (%)

1986 1996 2006 2016 1986-1996 1986-2006 1986-2016
Euskaldunak 29.082 30.389 29.830 33.868 4,5 -1,8 13,6
Ia euskaldunak 6.185 5.619 7.402 4.581 -9,2 31,7 -38,1
Erdaldunak 8.158 6.053 5.307 7.401 -25,8 -12,3 39,5
Datuak adinaren arabera aztertuta, argi ikusten dira urteotako aldake-

tak. Hara 1986ko argazkia: gazteetan eta zaharretan zen handiena eus-
kararen ezagutza, eta apalena, 30-45 urtekoen artean. Hala ere, adin tal-

de guztietan gehienak ziren euskaraz hitz egiteko gai, bostetik hiru edo
gehiago; ia euskaldunen portzentajea txikiagoa zen helduen artean, eta 50 urtez azpiko
handiagoa 15-35 urte bitartean. multzoetan
igo egin da
euskaldunen
18. grafikoa: Euskararen ezagutza, adin taldeka (%). 1986
portzentajea,
eta handik
%100 gorakoetan,
10 12 14 24
18 18 18 21 24 24 21 21 19 18 19
%80 13 16
26
7 5
jaitsi.
13 20 10 9 9
19 18 18 11 10
17 13
%60
%40 76 75 76
69 73 66 66 69 71 72
62 63 61 59 61 65
%20
%0
.
4
–..
0–
5–
–1
–1
–2
–2
–3
–3
–4
–4
–5
–5
–6
–6
–7
75
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
Euskaldunak Ia euskaldunak Erdaldunak
2016ak beste argazki bat dakar. Adin talde gazteetan urrats argia egin
du euskararen ezagutzak, eta unibertsalizaziotik gertu dago. 50 urtez
azpiko multzoetan igo egin da euskaldunen portzentajea, eta handik
gorakoetan, jaitsi. Ia euskaldunen ehunekoa jaitsi egin da 40 urtetik
beherakoen artean, eta igo hortik gora. Erdaldun elebakarren portzenta-
jea jaitsi egin da 60 urtetik beherakoetan.
19. grafikoa: Euskararen ezagutza, adin taldeka (%). 2016
%100 0 0 0 4
6 4 3 12
10 18 18 18 17 19 20 20 21
5 23 27 24
%80 6 8 11 13 15 15 13 7
15 12 9
%60
90 94 95 93
%40 83 76 73 71 69 66 66 70
65 65 65 63
%20
%0
.
4
24
29
34
39
44
49
54
59
64
69
74
–..
0–
5–
–1
–1
–
75
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70

Tolosaldeko datu orokorrak dira horiek guztiak. Alde nabarmena dago

udalerri batzuetako eta besteetako egoeran eta bilakaeran, baina oina-
rri bat bada: herri gehienak laugarren eremu soziolinguistikoan dau-
de —euskaraz dakite biztanleen % 80k baino gehiagok—, eta guztiek
betetzen dute Uema Udalerri Euskaldunen Mankomunitatean sartzeko
baldintza, euskaldunen indizea % 70 baino handiagoa izatea —indizea
honela kalkulatzen da: euskaldunei batu ia euskaldunen erdiak—.
20. grafikoa: Euskararen ezagutza, udalerrika (%). 2016
%100 2 4 4 3 4 3
4 5 6 6 6 5 6 7 9 8 8
2 4 5 5 4 6 10 11 9 12 14 10 16 16
%90 3 4 5 6 6 5 17 18 19 20 22
5 5 7 7 8 8
7 8 12
%80 10 10 10
11 12 13
%70 11
%60
%50
95 94 92 91 91 91 91 91 91
89 89 89 88 85 85 84 84
%40 84 83 81
79 78 74 74
73 71 69
68 67
%30
%20
%10
%0
An LA
zis a
Al eta
Eld tur
ras n
A gi
lia a
ez n
Ga eta
Al u
La a
en l
da A in
a-G o
la tz
rn a
Liz lde
Le rtza
As uru
Be su
Ika Aleg i
zte ia
eta
TO ra
To ta
I a
lla a
Ziz na
kil
Or rrau
Vi barr
alt ex
Ba dun
kiz
He untz
los
ni ltz
Be uai
Am rrai
Be oia
oe
Iru
te
rro
zte
da
tea
TA
ur
bo
z
k
gi
ia
Ab Or
ab
a
bi
Bi
2016ko argazki horretan oinarrituta, bi herri multzo egin daitezke, txan-

ponaren bi aldeak agertzen dituztenak. Batetik, ezagutza batez bestekoa
baino txikiagoa duten bost herriak: Tolosa, Villabona, Ibarra, Anoeta
eta Zizurkil. Herririk handienak dira, eta ezagutza igo egin da, ez jaitsi.
Gorakadarik handiena Tolosarena da. Erdaldunen ehunekoak, berriz,
atzera egin du herri guztietan, Villabonan izan ezik. Hala ere, aintzat
hartzekoa da igo egin dela erdaldunen presentzia 2016an bost herrietan.

21. grafikoa: Euskararen ezagutza (%). Bost herri handienak

Belaunaldi
%100
18 15 19
batetik besterako
24
%80 aurrerapausoak
16 20 11 Euskaldunak
18 erakusten
%60 Ia euskaldunak du familiako
%40 Erdaldunak transmisioak ez
66 65 70
59 ezik eskolaren
%20
rolak ere
%0 garrantzia
1986 1996 2006 2016 izan duela
herri horietan
euskararen
ezagutza
hedatzeko.
Argia da eboluzioa: gazteen artean erabat hedatua dago ezagutza, baina
adinean aurrera joanda, gero eta txikiagoa da. Belaunaldi batetik beste-
rako aurrerapausoak erakusten du familiako transmisioak ez ezik esko-
laren rolak ere garrantzia izan duela herri horietan euskararen ezagu-
tza hedatzeko. Nolanahi ere, aintzat hartzekoa da adin talde guztietan
gehienak direla euskaldunak.
22. grafikoa: Euskararen ezagutza, adin taldeka (%). Bost herri handienak.
2016
%100 1 0 0 5
11 6 5 4 11 18 18 19 18 21 23
6 24 26 26 29
%80 6 33
8 11 15
16 17 17 14 8
15
%60 11
89 94 94 92
%40 83 76 73 70 67 63 59 60 60 59 56 63
%20
%0
...
4
4
0–
5–
–1
–1
–2
–2
–3
–3
–4
–4
–5
–5
–6
–6
–7
–
75
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
Azterketa berbera 1986ko datuekin eginda, badira desberdintasunak.

Euskararen ezagutza apalagoa zen adin talde gehienetan —adinekoetan
izan ezik—, eta kurba bat zegoen: erdian zegoen ezagutza apalena, 20-
40 urtetan. Migrazioen eragina kontuan izatekoa da: herri horiek zuten

immigrazioaren eraginik handienetakoa, eta nabari da zein adin talde-

Erdaldunen tan den txikiena euskaldunen portzentajea.
multzoa ez da
hamarretik 23. grafikoa: Euskararen ezagutza, adin taldeka (%). Bost herri handienak.
batera iristen,
1986
baina ia bikoiztu
egin da: orain %100
hiru hamarkada, 20
13 14 18
24 24 26 27 28 25 25 24
29 30 31 31
udalerri %80 16
20 7
15 26 13 9
askotan ez %60 25 24 22 20 16 14 13
13 12
zegoen erdaldun
elebakarrik %40
71 68
65 66 60 61 62 66
batere. %20
56 51 53 52 51 54 56 56
%0
.
4
–..
0–
5–
–1
–1
–2
–2
–3
–3
–4
–4
–5
–5
–6
–6
–7
75
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
Bestelako bilakaera du beste herri multzoak: euskaraz dakitenen ehune-

koak behera egin du, eta erdaldun gehiago dago. 23 herri daude multzo
horretan, eta txikiak dira: eskualdeko bost biztanletik bat dute. Galera
izanagatik ere, beste multzoan baino handiagoa da euskararen ezagu-
tza: seitik bost euskaldunak dira. Erdaldunen multzoa ez da hamarretik
batera iristen, baina ia bikoiztu egin da: orain hiru hamarkada, udalerri
askotan ez zegoen erdaldun elebakarrik batere. 1986an, euskaldunen
ehunekoa % 90etik gorakoa zen hamasei udalerritan; gaur egun, bede-
ratzi udalerritan.
24. grafikoa: Euskararen ezagutza (%). Gainerako herriak
%100
5 4
6
%95 9
4 6 Euskaldunak
%90
11 Ia euskaldunak
7
%85 Erdaldunak
91 91
%80 84 84
%75
1986 1996 2006 2016

Adin taldekako azterketan, kurba bat ageri da: 20 urtetik behera, ia era-
batekoa da euskararen ezagutza, eta % 80koa baino handiagoa da 60 20 urtetik behera
urtetik gorakoen artean. Daturik apalenak 30-40 urtetan ageri dira, bai- ia erabatekoa
na betiere lautik hiruk baino gehiagok dakite. Biztanle mugimenduak da euskararen
ezagutza, eta
aintzat hartu behar dira, adin talde horietako migrazioa izan baita na-
%80koa baino
barmenena azken urte hauetan. handiagoa da 60
urtetik gorakoen
25. grafikoa: Euskararen ezagutza, adin taldeka (%). Gainerako 23 herriak. artean. Daturik
2016 apalenak 30-40
urtetan ageri
0 0
%100 1 2 dira.
4 3
7 3 8 7
%95 10 9 9
12 14 13 14 13
15 16 2
%90 4
7 5
4
%85 95 96 95 10
93 91
6 9 9 9
11 87
%80 85 9 85 86
79 80
76 76 78 78 78
%75
.
4
–..
0–
5–
–1
–1
–2
–2
–3
–3
–4
–4
–5
–5
–6
–6
–7
75
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
1986an ez zegoen neurri horretako kurbarik: 30-44 urtetan, bai, apalxea-

goa zen ezagutza, baina % 85etik gorakoa kasu guztietan. Erdaldunen
presentzia txikiagoa zen adin talde guztietan 1986an.
26. grafikoa: Euskararen ezagutza, adin taldeka (%). Gainerako 23 herriak.

1986
%100 1 2
3 4 4 3 4 4 4
6 4 7 6 6 5 5 2 0
3 1
%95 4 11 2
5 6 3 3 2
%90 7 6 7
2
%85 95 95 96 96
93 94 92 94
91 90 92 92
87 87 87 87
%80
%75
.
4
14
19
24
29
34
39
44
49
54
59
64
69
74
–..
0–
5–
–
75
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70

3. LEHEN HIZKUNTZA
Erdara lehen y
hizkuntza Euskararen transmisioarekin estu lotutako aldagaia da lehen hizkuntza:
dutenen adierazten du herritarrak zer hizkuntza jaso zuen —edo zituen— 3 urte
ehunekoa, berriz,
bete aurretik. Haurtzaroan jasotako hizkuntza da, beraz, lehen hizkun-
hazi egin da
30 urteotan: tza; gehienetan, etxean ikasitako hizkuntza. Aldagai aldaezina da: ge-
bai gaztelania rora beste hizkuntza batzuk ikasita ere, haurtzaroan eskuratutakoa da
dutenena, lehen hizkuntza.
bai beste
hizkuntza batzuk Euskara lehen hizkuntza duten herritarren ehunekoa jaitsi egin da,
dituztenena.
nahiz eta oraindik ere gehiengoa den: % 63 ziren 1986an, eta 2016an,
% 55. Erdara lehen hizkuntza dutenen ehunekoa, berriz, hazi egin da 30
urteotan: bai gaztelania dutenena, bai beste hizkuntza batzuk dituztene-
na. Umetan euskara eta gaztelania aldi berean jaso dituztenen portzen-
tajea ere areagotu da urteotan: % 8 dira.
27. grafikoa: Lehen hizkuntza (%)
%100 1 1 1 4
%90
%80 30 29 33
%70
33
Euskara
7 5
%60 7 8 Biak
%50
%40 Gaztelania
%30 63 65 59
%20
55 Beste bat
%10
%0
1986 1996 2006 2016
Kopuru absolutuetan ere nabari da euskara lehen hizkuntza dutenen

beherakada: 1986an baino 1.800 gutxiago dira; gaztelania lehen hizkun-
tza dutenak, 2.400 gehiago. Aldi berean bi hizkuntzak eskuratu dituzte-
nen kopurua ere hazi da. Hala ere, proportzioan igoera handiena beste
erdara batzuk lehen hizkuntza dituztenek izan dute: zazpi aldiz gehia-
go dira, nahiz kopuru mugatuak izan.

13. taula: Lehen hizkuntzaren bilakaera
Urtea Aldea (%)

Lehen hizkuntza
1986 1996 2006 2016 1986-1996 1986-2006 1986-2016
Euskara 27.766 27.702 26.162 25.947 -0,2 -5,8 -6,6
Biak 3.251 2.273 2.869 3.976 -30,1 -11,8 22,3
Gaztelania 13.083 12.602 14.398 15.401 -3,7 10,1 17,7
Beste bat 255 292 624 1.866 14,5 144,7 631,8
Gaztelania lehen
Lehen hizkuntzari buruzko azterketan euskaldunak soilik hartzen ba-
hizkuntza duten
dira aintzat, argiago ikusten da nola aldatu diren euskaldunen ezauga- euskaldunen
rriak urteotan. 1986an, hamar euskaldunetik bederatzik zuten euskara ehunekoa
lehen hizkuntza; orain, lautik hiruk ere ez. Gaztelania lehen hizkuntza nabarmen
duten euskaldunen ehunekoa nabarmen hazi da, eta, mugatuago, aldi hazi da, eta,
berean bi hizkuntzak jaso dituztenena ere bai. mugatuago,
aldi berean bi
hizkuntzak jaso
28. grafikoa: Euskaldunen lehen hizkuntza (%) dituztenena ere
0 0 1 1
bai.
%100 4 9
%90 7 14 16
6
%80 7
%70
11 Euskara
%60 Biak
%50
%40
89 85 79 73
Gaztelania
%30
%20 Beste bat
%10
%0
1986 1996 2006 2016
Bi aldeko txanpona erakusten du grafiko horrek. Batetik, galera: euskara

lehen hizkuntza duen euskaldun gutxiago dago. Bestetik, aurrerapau-
soa: lehen hizkuntza euskara ez izanda ere, gero eta herritar gehiagok
dakite euskara. Hara aldaketaren zantzua: umetan erdara jaso eta eus-
karaz dakitenen ehunekoa ia laukoiztu egin da, eta bostetik hiruk eus-
kara ulertu behintzat egiten dute.
Lehen hizkuntzari adinaren ikuspegitik begiratuta, badira aintzat hartze-

ko zertzeladak. Batetik, oinarri bat: adin talde guztietan herritar gehie-
nek euskara lehen hizkuntza dute —gehienek, euskara soilik; batzuek,
gaztelaniarekin batera—. Bi ertzetan da handiena euskara lehen hizkun-

tza dutenen ehunekoa: gazteetan eta adinekoetan. Apalena, berriz, 25-55

Euskara eta urte artean. Euskara eta erdara, biak jaso dituztenen ehunekoa txikiagoa
erdara, biak da adinean gora egin ahala; duela hamarkada batzuk ez zen ohikoa bi
jaso dituztenen hizkuntzak jasotzea, eta hedatzen ari da fenomeno hori —kontuan hartu
ehunekoa
behar da bikote mistoen presentzia areagotu egin dela; hots, gurasoeta-
txikiagoa da
adinean gora ko batek euskaraz jakitea eta besteak ez, edo euskaraz jakin arren lehen
egin ahala; duela hizkuntza eta erraztasunez hitz egiten dutena euskara ez izatea—.
hamarkada
batzuk ez zen 29. grafikoa: Lehen hizkuntza, adin taldeka (%). 2016
ohikoa bi
hizkuntzak %100
jasotzea, eta 29 30 30 26
34 36 37 31
%80 40 41 42 42 42 41 39 38
hedatzen ari da 3
13
16 4
fenomeno hori. %60 17 15 13
11 8 7 6 5 5 5 4
9
%40
61 59 59 66
55 53 55 54 51 51 52 54 56 57
50 49
%20
%0
.
4
–..
0–
5–
–1
–1
–2
–2
–3
–3
–4
–4
–5
–5
–6
–6
–7
75
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
Euskara Biak Erdara
Erdara lehen hizkuntza dutenen ehunekoa txikiagoa zen 1986an adin

talde guztietan. Bi hizkuntzak jasotzeko joera hazten ari zen. Lehen
hizkuntza euskara zutenen ehunekorik handiena 60 urtetik gorakoen
artean ageri da: hamarretik zazpi. Gaur egun ez da adin talderik iristen
hein horretara.
30. grafikoa: Lehen hizkuntza, adin taldeka (%). 1986
%100
23 27 30 27 27 25 24 24
30 32 33 31 33 36 35 33
%80
4 4 4 6
16 4 3
15 13 10 8 6 5 4 3
%60 5
%40
69 70 70 73 71
62 59 59 63 62 59 61 64 66
58 57
%20
%0
.
4
14
19
24
29
34
39
44
49
54
59
64
69
74
–..
0–
5–
–
75
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
Euskara Biak Erdara

Eskualdeko datu orokorrak dira horiek, baina, jakina, herri batetik bes-
tera alde handia dago. Herri gehien-gehienetan, 28tik 25etan, lehen hiz-
kuntza euskara dute herritarren erdiek baino gehiagok; beste hiru he-
rrietan ere gertu dago ehunekoa % 50etik —hiru herri handienetakoak
dira horiek—.
31. grafikoa: Lehen hizkuntza, herriz herri (%). 2016
%100
10 9 12 14 13 13
%90 3 17 15 16 20 16 19 21 20 22
1
5 4 5 5 22 23 26 19
28 32
%80 4 7 6 33 37
3 8 7 6 7 38 39 42 40
44 45
7 7 7 15
%70 7
7
7 6
%60 8 8
10 8 10
%50 8 8
89 88
%40 83 83 82 82 79 79
78 77 77 74 73
73 72 71 70
67 66 64
%30 61 60
55 53 51 50
50 48 47
%20
%10
%0
An EA
zi a
ez a
Ga eta
lia u
Al ain
A ur
ras a
Al i
La zo
Eld aul
Al n
Bi re kiza
a-G in
lau tz
Liz tza
Le rtza
As uru
rn u
Be lde
Ika Aleg i
TO zteg ia
SA ta
ta
Ib a
T ra
lla a
Ziz na
kil
teg
r
alt ex
Am sket
Be dun
Vi olos
Ba ztel
He teas
Be oia
LO ie
oe
Iru
ar
rro
ua
ni da
zt
ur
LD
bo
n
k
rr
rr
ia
Ab Or
ab
a
bi
da n
O
Euskara Biak Erdara
Ezagutzarekin bezala, bitan bana daitezke herriak: eskualdeko batez

bestekotik behera daudenak, eskualdeko herri handienak —boskoteari
Irura batuko litzaioke kasu honetan, baina, ezagutzarekin ariketa egite-
ko, beste multzoan sartuko da—, eta batez bestekotik gora daudenak,
herri txikiagoak.
Bost udalerri handienetan herritar gutxiagok dute euskara lehen hiz-

kuntza: azken hamarkadetan lehen aldiz, erdiek baino gutxixeagok.
Umetan erdara jaso zutenen portzentajea, berriz, hazi egin da; igoerarik
handiena gaztelania ez beste hizkuntza bat jaso zutenena da, nahiz eta
oraindik % 5era ez diren heldu. Multzo honetako bost herrietan errepi-
katu da joera bera, hau da, euskara lehen hizkuntza dutenak gutxiago
izatea; Villabonan izan da galerarik handiena, hamahiru puntukoa.

32. grafikoa: Lehen hizkuntza (%). Bost herri handienak

Igoera handia
1 1 2
izan du etxean %100 4
%90
gaztelania %80 37 36
jaso zuten %70
38 37 Euskara
euskaldunen %60 9 6
7 9 Biak
%50
ehunekoak: %40 Gaztelania
hiru aldiz %30
%20
54 57 53 50 Beste bat
baino gehiago
%10
dira. Ia bost %0
euskaldunetik 1986 1996 2006 2016
bat. Gora egin
du jatorrizko
elebidunen
ehunekoak ere. Lehen hizkuntzaren aldagaia euskaldunak soilik hartuta aztertzen bada,
nabari da nola aldatzen ari den euskaldunen soslaia. 1986an, zazpi eus-
kaldunetik seik euskara zuten lehen hizkuntza; 2016an, hamarretik zaz-
pi eskasek. Igoera handia izan du etxean gaztelania jaso zuten euskal-
dunen ehunekoak: hiru aldiz baino gehiago dira. Ia bost euskaldunetik
bat. Gora egin du jatorrizko elebidunen ehunekoak ere. Beste erdara bat
jaso eta euskaldundu direnen ehunekoa txikia da.
33. grafikoa: Euskaldunen lehen hizkuntza (%). Bost herri handienak

0 0 1 1
%100 6
%90 9 12 16 18
7
%80
%70
8
12 Euskara
%60 Biak
%50
%40 85 80 75
Gaztelania
69
%30
%20 Beste bat
%10
%0
1986 1996 2006 2016
Eskualdeko bost herri handienetako lehen hizkuntza adinaren arabe-

ra aztertuta, badira kontuan hartzeko ñabardurak. Baga: gazteetan eta
zaharretan, bi ertzetan da handiena lehen hizkuntza euskara dutenen
ehunekoa. Biga: zenbat eta gazteago, leku handiagoa du aldi berean
euskara eta gaztelania eskuratu dituztenen portzentajeak. Laga: euska-
ra jaso dutenak gehiengoa dira adin talde guztietan, erabat euskara jaso
dutenak eta biak jaso dituztenak batuta. Eta boga: gaztelania ez beste
erdara bat jaso dutenen ehunekoa areagotzen ari da, eta % 10 bueltan
dabil 20-35 urtekoen artean.

34. grafikoa: Lehen hizkuntza, adin taldeka (%). Bost herri handienak. 2016
1986aren aldean,
%100 4 3,5 3,7 4 7,2 9,9 8,5 7 5,6 4,4 3 2,7 1,9 1 1 1,1 badira diferentzia
%90
26
batzuk. Euskara
%80 28 32 30 38
29
33 36 38 41 43 44 41 41 43 44 lehen hizkuntza
%70 zutenen ehunekoa
14
%60 17 4 handiagoa zen
17 17 14 5
6 6 4
12 9
%50 10 8 6 6 orduan adin talde
%40 gehien-gehienetan,
%30
51
57
51 52 51 51
58 eta gutxiagok
48 49 50 45 47 46 45 46 47
%20 zituzten euskara
%10 eta gaztelania aldi
%0 berean jasoak.
.
4
–..
0–
5–
–1
–1
–2
–2
–3
–3
–4
–4
–5
–5
–6
–6
–7
75
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
Euskara Biak Gaztelania Beste bat
1986aren aldean, badira diferentzia batzuk. Euskara lehen hizkuntza

zutenen ehunekoa handiagoa zen orduan adin talde gehien-gehiene-
tan, eta gutxiagok zituzten euskara eta gaztelania aldi berean jasoak.
Zaharretan zegoen euskara lehen hizkuntza zutenen artean ehunekorik
handiena.
35. grafikoa: Lehen hizkuntza, adin taldeka (%). Bost herri handienak. 1986
0,2 0,5 0,2 0,5 0,3 0,8 1 1,1 0,9 1,7 1 1 0,7 0,3 0 0,5
%100
%90
27 32 30
32 37 34 36 33
%80 39 42 39 39 42 41 39 38
%70
5 7
19 4 5 6
%60 17 4 5
15 8 7 6 5
12 10
%50
%40
%30 60 59 61 64 62
54 53 54 51 53 56 56
51 48 48 48
%20
%10
%0
.
4
–..
0–
5–
–1
–1
–2
–2
–3
–3
–4
–4
–5
–5
–6
–6
–7
75
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70

Euskara lehen hizkuntza dutenen jaitsiera oso nabarmena da eskualde-

Udalerri ko gainerako herrietan, 23 udalerri txikienetan: 30 urtean 21 puntu jaitsi
guztietan jaitsi da umetan euskara eskuratu zutenen portzentajea. Euskararen ezagu-
da hamar puntu tzak izandako galera baino handiagoa da, beraz, lehen hizkuntzari da-
baino gehiago
gokiona. Nolanahi ere, herritar gehienek euskara dute lehen hizkuntza:
euskara lehen
hizkuntza hirutik bik baino gehiagok. Irabazirik handiena gaztelaniak izan du:
dutenen bost herritarretik batek gaztelania du lehen hizkuntza herri horietan.
ehunekoa. Lehen hizkuntza gaztelania ez beste hizkuntza bat dutenen ehunekoa
Areago, zazpi ere hazi egin da, batez ere azken hamarraldian, baina ez da %4ra iristen.
herritan, hogei Finean, eskualdeko bost herri handienen aldean, txikiagoak dira bi hiz-
puntukoa baino
kuntzak edo beste erdara bat lehen hizkuntza dituztenen portzentajeak.
handiagoa da
galera.
36. grafikoa: Lehen hizkuntza (%). Gainerako 23 herriak
%100 0 0 1 4
9 11
%90 2 2 19
21
%80
%70
4
7 Euskara
%60 Biak
%50
%40
89 86
76 Gaztelania
68
%30
%20 Beste bat
%10
%0
1986 1996 2006 2016
Udalerri guztietan jaitsi da hamar puntu baino gehiago euskara lehen

hizkuntza dutenen ehunekoa. Areago, zazpi herritan, hogei puntukoa
baino handiagoa da galera: Altzon, Bidania-Goiatzen, Ikaztegietan, Iru-
ran, Larraulen, Lizartzan eta Orendainen. Udalerri guztietan areagotu
da gaztelania lehen hizkuntza dutenen ehunekoa. Neurri mugatuagoan
hazi dira euskara eta gaztelania aldi berean jaso dituztenak ere, eta beste
hizkuntza bat lehen hizkuntza dutenak.
Hamarkada hauetan izandako aldaketaren zantzua ematen du lehen

hizkuntzaren datuak adinaren aldetik aztertzeak. Euskara lehen hiz-
kuntza dutenen portzentajea adinekoen artean da handiena, eta apa-
lena, umeen artean eta 25-40 urtetan. Belaunaldi berrietan hedatu egin
da euskara eta gaztelania aldi berean jaso dituztenen portzentajea, eta
gazteen artean lekua hartu du lehen hizkuntza gaztelania ez beste hiz-
kuntza bat dutenen ehunekoak —25-35 urte artean, % 8 bueltan—.

37. grafikoa: Lehen hizkuntza, adin taldeka (%). Gainerako 23 herriak. 2016
1986an
%100 1,9 1,7 0,9 0,8 0,9
3,1 2,3 3,4 2,6 5,9 8 8,5 5,3 4,3 3,3 2,8
9
nabarmen
%90 12
20 17 19 16
25 24 23
16 17
3
2 handiagoa zen
20 27 3
22
%80
11 25 29 4 euskara lehen
16 12 3 4
%70 13 9
9 5
5 hizkuntza
6
%60 7 zutenen
%50 portzentajea adin
89
%40 80 78
84 talde guztietan
71 67 71 71
66
%30 64 65 65 62 61 58
64 –adinekoen
%20 multzoan izan
%10 da galerarik
%0 txikiena–.
.
4
–..
0–
5–
–1
–1
–2
–2
–3
–3
–4
–4
–5
–5
–6
–6
–7
75
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
1986an nabarmen handiagoa zen euskara lehen hizkuntza zutenen por-

tzentajea adin talde guztietan —adinekoen multzoan izan da galerarik
txikiena—. Hala ere, joera batzuk sumatzen hasiak zeuden: adinekoen
artean zen handiena euskara lehen hizkuntza zutenen ehunekoa, eta
umeen artean handixeagoa zen euskara eta gaztelania aldi berean jaso-
takoen ehunekoa.
38. grafikoa: Lehen hizkuntza, adin taldeka (%). Gainerako 23 herriak. 1986
0,2 0,1 0,3 0,1 0,2 0,2 0,8 0,9 0,3 0 0,3 0,3 0,2 0 0,3 0,2
%100 5 4 4 4
9 11 10 11 9 6 9 7 7 1 1
1 11 11 12 1 1
%90 5 2 1 1 1
7 6 3 1 2 1
%80
%70
%60
%50 95 95 95
88 92 90 91 92 93
86 82 84 86 86 85 86
%40
%30
%20
%10
%0
.
4
–..
0–
5–
–1
–1
–2
–2
–3
–3
–4
–4
–5
–5
–6
–6
–7
75
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70

Euskaldunak soilik hartzen badira aintzat, 23 herri txikienetan bizi di-

1986an, ren euskaldunak, agerikoa da nolako aldaketak izan diren. 1986an, eus-
euskaldun ia kaldun ia guztiek zuten euskara lehen hizkuntza, baina hamarkadaz
guztiek zuten hamarkada joan da jaitsiz ehunekoa: orain, bost euskaldunetik lauren
euskara lehen
lehen hizkuntza da euskara. Igo egin dira gainerako tipologiak, neurri
hizkuntza, baina
hamarkadaz desberdinean: euskaldun berria da hamar euskaldunetik bat, eta jato-
hamarkada rrizko elebidunak dira % 8.
joan da jaitsiz
ehunekoa. 39. grafikoa: Euskaldunen lehen hizkuntza (%). Gainerako 23 herriak
Euskaldun
berria da hamar 0 0
2 3 0 1
euskaldunetik %100 2 2 8 10
%90 4
bat, eta jatorrizko %80
8
elebidunak dira %70

Euskara
% 8. %60 Biak
%50 96 95
%40
88 82 Gaztelania
%30
%20 Beste bat
%10
%0
1986 1996 2006 2016
4. ERABILERA
y
Etxeko erabilera aztertzen du Eustaten Biztanleria eta Etxebizitza Inkes-
tak, eta urteotan gorabeherak izan ditu euskararen erabilerak. 1996koa
da lehen datua, eta herritarren erdiek zioten euskaraz aritu ohi zire-
la etxean, eta orain ia hiru puntu txikiagoa da erabilera aitortu hori
—2006an baino handiagoa, hala ere—. Bada beste multzo bat, % 15,
euskaraz bezala gaztelaniaz aritzen dena etxean. Urteotako berrikuntza
beste erdara batzuen eskutik etorri da: eskualdeko herritarren % 3k dio-
te euskara edo gaztelania ez beste hizkuntza batzuetan aritzen direla.
2006tik nabarmen hazi da portzentaje hori.

40. grafikoa: Etxeko erabilera aitortua (%)

Euskararen
0 1
%100 3 erabilerak asko
%90
%80 33 37 egin zuen behera
%70
35
Euskara 1996tik 2006ra
%60 16 15 Biak (-2.500), baina
%50 18
%40 Gaztelania jaitsi baino
%30 gehiago igo da
%20
50 44 48 Beste bat
%10
ordutik (+3.300).
%0
1996 2006 2016
Iturria: Eustat (Biztanleria eta Etxebizitza Inkesta). Egileak landua landua
Hiztun kopurutan begiratuta, erdararen erabilerak izan du igoera han-

diena hamarkada hauetan: bai gaztelaniarenak (+1.900), bai beste hiz-
kuntza batzuenak (+1.300). Ez dira aldi berean hazi, ordea: 2006an jo
zuen goia gaztelaniak, eta beste hizkuntza batzuek, 2016an. Euskararen
erabilerak asko egin zuen behera 1996tik 2006ra (-2.500), baina jaitsi bai-
no gehiago igo da ordutik (+3.300).
14. taula: Erabileraren bilakaera
Urtea Aldea (%)

Etxeko hizkuntza
1996 2006 2016 1996-2006 1996-2016
Euskara 21.201 18.652 21.920 -12,0 3,4
Biak 6.843 7.787 6.720 13,8 -1,8
Gaztelania 13.926 15.827 15.848 13,7 13,8
Beste bat 91 273 1.362 200,0 1.396,7
Erabilerari adinaren aldetik begiratuta, bi ertzetan ageri da euskararen

presentziarik handiena: umeetan eta adinekoetan. Badira ñabardurak,
hala ere: umeen artean handiagoa da etxean euskaraz bezala gaztelaniaz
aritzeko ohitura —20 urtetik behera bostetik bat edo gehiago aritzen da
bi hizkuntzetan—, eta handiagoa da beste erdara batzuetan jarduten di-
renen ehunekoa ere —beste hizkuntzen erabilera handiena 0-9 eta 25-35
urte artean dago, alegia, umeen eta gurasoen artean—.

41. grafikoa: Etxeko erabilera aitortua, adin taldeka (%). 2016

15 urtez
1 0 0 0
azpikoetan, %100 7 5 4 3 4 6 6 5 4 3 2 2
euskararen %90
16 23 23 27 34
erabilera %80 33 35 36 36 36 39 40 40 41 41 40
handiagoa zen %70
22
19
orain dela hogei %60 25 21 9
16 14 10 9
urte. Ez adin %50 16 15 14 16 14 12 11
talde horietan %40

soilik: tarte %30
55 53 48 49 49 51 56
gehien-gehienetan %20
47 43 44 46 46 43 45 46 47
jaitsi da %10
euskararen %0
erabilera.
.
4
–..
0–
5–
–1
–1
–2
–2
–3
–3
–4
–4
–5
–5
–6
–6
–7
75
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
Etxeko erabilera aitortua 1996koarekin alderatuta, badira gorabeherak.

Batetik, umeen artean izan da aldaketa: 15 urtez azpikoetan, euskararen
erabilera handiagoa zen orain dela hogei urte. Ez adin talde horietan
soilik: tarte gehien-gehienetan jaitsi da euskararen erabilera. Irabazia
gaztelaniak jaso du kasu askotan, edo beste erdara batzuek —1996an,
salbuespena zen gaztelania ez beste erdara batzuetan aritzea etxean:
% 0,5ekoa edo txikiagoa zen erabilera adin talde guztietan—.
42. grafikoa: Etxeko erabilera aitortua, adin taldeka (%). 1996
0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
%100
%90 18 19 23
31 35 33 35 36 34 32 32
%80 37 37 37 38 37
%70 22 21
24 9
%60 12 11
21 17 18 17 12 12
17 19 16 13
%50
%40
%30 60 59 59
54 49 49 52 53 54 56
48 47 44 48 47 49
%20
%10
%0
.
4
–..
0–
5–
–1
–1
–2
–2
–3
–3
–4
–4
–5
–5
–6
–6
–7
75
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70

Euskararen erabilerak ezinbesteko baldintza du euskaraz jakitea. Alde

horretatik, erabileraren eboluzioa hobeto aztertzeko, interesgarria da Euskara lehen
euskaraz dakitenak kontuan hartuta begiratzea erabilerari: alegia, es- hizkuntza
kualdeko euskaldunek zenbat egiten duten. Datu horien arabera, ia hiru dutenen artean
orokortua dago
euskaldunetik bi euskaraz aritu ohi dira etxean, eta beste %20, euska-
euskararen
raz bezala gaztelaniaz. Alegia, gutxiengo nabarmena da etxean euskara erabilera, nahiz
erabiltzen ez duena, betiere inkestako datuen arabera. Aintzat hartze- eta urteotan ez
ko beste datu bat: etxean gaztelaniaz aritzen direnen artean, gehiago duten aurrerapen
jarduten euskaraz eta gaztelaniaz, gaztelaniaz soilik baino. Bilakaerari esanguratsurik
dagokionez, kontuan hartzekoa da euskararen erabilera jaitsi egin dela egin: bostetik
lauk diote etxean
1996koarekin alderatuta, eta erdararena, igo.
euskaraz aritzen
direla.
43. grafikoa: Euskaldunen etxeko erabilera aitortua (%)
%100 0 0 1
12 15
%90 17
%80
%70
19
21 20 Euskara
%60
Biak
%50
%40 Gaztelania
69 65
%30 62
%20 Beste bat
%10
%0
1996 2006 2016
Euskaldunen multzoan alde handiak daude, nolanahi ere. Lehen hiz-

kuntzak diferentzia handia sortzen du erabileran. Euskara lehen hiz-
kuntza dutenen artean orokortua dago euskararen erabilera, nahiz eta
urteotan ez duten aurrerapen esanguratsurik egin: bostetik lauk diote
etxean euskaraz aritzen direla. Euskaraz batere egiten ez dutenak ez
dira iristen % 6ra. Lehen hizkuntza euskara soilik ez denean, ordea, na-
barmen jaisten da erabilera, nahiz eta urteotan aurrerapen nabarmena
egin den soslai horietako euskaldunetan: umetan euskara eta erdara
jaso zituztenen laurdenak aritu ohi dira euskaraz etxean —1996an, hi-
rutik bi jardun ohi ziren ele bitan, eta hamarretik bat erabat euskaraz—,
eta euskara bigarren hizkuntza gisa ikasi dutenen bostenak ia —orain
hogei urte, hamarretik bat ere ez—. Erabilerari dagokionez, kontuan
hartzekoa da joera: nahiz eta oraindik gehiengo handia diren euskaldun
zaharrak —lautik hiru—, jaisten ari da haien proportzioa, eta jatorrizko
elebidunena eta euskaldun berriena, areagotzen. Alegia, euskara gutxia-
go erabiltzen duten euskaldunak dira gero eta gehiago.

44. grafikoa: Euskaldunen etxeko erabilera, lehen hizkuntzaren arabera (%).

Batez besteko 1996/2016
erabileraren
%100 5 6
azpitik daude 21
16 25 14
eskualdeko %80
Euskara
57
bost herririk 69
handienak eta
%60 Biak
53
Irura; horietan %40 79 64 80 Erdara
25
paretsukoa da %20 24
euskararen eta 25 18
10 7
gaztelaniaren %0
Euskaldun Jatorrizko Euskaldun Euskaldun Jatorrizko Euskaldun
erabilera. zaharrak elebidunak berriak zaharrak elebidunak berriak
1996 2016
Ezagutzan eta lehen hizkuntzan alde handiak daude udalerri batetik

bestera, eta euskararen erabileran ere argi sumatzen dira diferentziak.
Batez besteko erabileraren azpitik daude eskualdeko bost herririk han-
dienak eta Irura; horietan paretsukoa da euskararen eta gaztelaniaren
erabilera, eta bi hizkuntzak tartekatzen dituztenen ehunekorik handie-
nak ere badituzte.
45. grafikoa: Etxeko erabilera aitortua, herriz herri (%). 2016
%100 0,9 0,3 2 1,8 0,2 0,9 1,1 1,3 1,6 2,3 1,2 1,6 0,8 3,7 3,1 1,8 3,7 1,6 3,3 4,1 2,6 2 3 3 4 3,2 3,5 3,6 2,9
9 10 11 10
%90 16 12 15 14 14 10 19
3 3 21 24 22 17 24 20 22
5 6 3 8 24 28
%80 7 8 7 11 4 29 27
36 37
6 4 40 40 37 41 39
%70 5 12 7 11
14
6 9 18
%60 16
15
%50 17 14 15 18
14 18
88 87
%40 82 82 80 79 78 77 77 77
76 71
71 69 68 67
%30 65 62 62
60 56
54
48 43 43
%20 42 42 41 40
%10
%0
An EA
zte atz
zis a
Al eta
ez r
Ad ta
Eld na
in
Ga o
ra u
lia i
A n
lau a
La za
Liz ul
en a
As ain
Bi Le su
a u
Al ta
rn ia
TO Ber de
SA bi
lla a
Ib a
a
Ziz ra
To il
a
Ba steg
Am iztu
arr
alt ex
Be lkiz
Or artz
Vi oet
n
los
z
k
Be ztel
ni ur
He eg
ke
Iru
LO ro
ua
rra
rra
nt
t
tea
ur
LD
u
bo
ial
Ika -Goi
Al
k
gi
d
Ab Or
da ab
b
Herriz herriko bilakaera sakonago aztertzeko, aurreko ataletako bana-

keta egingo da: eskualdeko bost udalerririk handienak, eta gainerako

23 herriak. Lehen multzoko bost herrietan euskararen erabilera apala-

goa da eskualdeko batez bestekoa baino, eta gaztelaniarena, handiagoa. Euskararen
Hala ere, 2016ko datuek berritasun bat dakarte: aurreko hamarkadetan erabilera 1996an
ez bezala, euskararen erabilera handixeagoa da gaztelaniarena baino. baino handiagoa
da Tolosan
Eskualdeko datuen aldean, bost herri handienetan gehiago aritzen dira
eta Ibarran,
etxean euskaraz eta erdaraz, eta handixeagoa da beste hizkuntza ba- baina txikiagoa
tzuen erabilera ere. Villabonan,
Zizurkilen
46. grafikoa: Etxeko erabilera aitortua (%). Bost herri handienak eta Anoetan.
Tolosarena
%100 0 1 3 da igoerarik
handiena, lau
%80 41 44 39 Euskara puntukoa, nahiz
%60 Biak eta oraindik
20 18 17 hark daukan
%40 Gaztelania
erabilerarik
%20 39 41
Beste bat apalena.
38
%0
1996 2006 2016
Multzo honetako joera ez da homogeneoa, hala ere: euskararen erabile-

ra 1996an baino handiagoa da Tolosan eta Ibarran, baina txikiagoa Vi-
llabonan, Zizurkilen eta Anoetan. Tolosarena da igoerarik handiena, lau
puntukoa, nahiz eta oraindik hark daukan erabilerarik apalena. Jaitsie-
rarik handiena Anoetak nozitu du, ia 11 puntukoa, baina, aldi berean,
multzoko erabilera handiena du.
15. taula: Erabileraren bilakaera bost herri handienetan
1996 2006 2016

Herria Bizt Eus Biak Gazt Beste Bizt Eus Biak Gazt Beste Bizt Eus Biak Gazt Beste
kop (%) (%) (%) (%) kop (%) (%) (%) (%) kop (%) (%) (%) (%)
Anoeta 1.732 53,4 15,1 31,1 0,4 1.703 44,4 18,7 36,4 0,5 1.954 42,7 16,9 37,4 3,0
Villabona 5.251 43,7 17,9 38,2 0,2 5.480 40,2 16,2 43,0 0,6 5.600 42,6 13,6 39,9 4,0
Ibarra 4.212 40,9 18,6 40,2 0,3 4.086 40,6 16,4 42,3 0,7 4.031 42,4 14,8 39,7 3,2
Zizurkil 2.631 45,4 13,0 41,2 0,5 2.673 38,2 15,9 44,9 1,0 2.839 41,2 14,4 40,8 3,6
Tolosa 17.660 35,5 21,8 42,5 0,1 17.126 35,7 18,9 44,6 0,8 18.707 39,7 18,4 39,0 2,9

Erabileraren igoera nondik datorren erakusten du adinaren araberako

Beste hizkuntza datu bilketak: gazteenek erabiltzen dute euskara gehien, bai erabat eus-
batzuen erabilera karaz eginda, bai gaztelaniarekin tartekatuta. Beste hizkuntza batzuen
ere 10 urtetik erabilera ere 10 urtetik beherakoen artean dago hedatuen, eta 25-35 urte
beherakoen
artean —gurasoak eta seme-alabak—; eskualdeko batez bestekoaren
artean dago
hedatuen, eta gainetik dago erabilera adin talde gehienetan. 40 urtetik behera, euska-
25-35 urte artean raren erabilera handiagoa da gaztelaniarena baino, baina hortik gora,
–gurasoak eta erdara gailentzen da —azken adin taldea da salbuespena, 75 urtetik go-
seme-alabak–. rakoena—.
47. grafikoa: Etxeko erabilera aitortua, adin taldeka (%). Bost herri handie-
nak. 2016
%100 3 3 2 2 1 0 0 1
8 6 4 4 7 6 5 4
%90
17 24 25 25
%80 42
37 37 38 40 44 46 46 47 47 48
39
%70
%60 24
21 30
29
%50 18 12
19 16 16 17 11 10
18 16 14 13
%40
%30
51 49 46
%20 42 43 41 38 39 41 39 39 39 42 42
35 36
%10
%0
.
4
–..
0–
5–
–1
–1
–2
–2
–3
–3
–4
–4
–5
–5
–6
–6
–7
75
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
1996ko egoerarekin alderatuta, badaude gorabeherak erabilera aitortua-

ri dagokionez. Batetik, euskararen erabilera igo izana ez da gertatu adin
talde guztietan: jaitsi egin da 15 urtetik beherakoen artean, eta 45-60 urte
artekoetan. Bestetik, gaztelaniari dagokionez, jaitsiera izan da, baina ez
adin talde guztietan: 50 urtetik gora, handitu egin da erabilera. Beste er-
dara batzuen erabilera oso bazterrekoa zen 1996an: % 0,5etik beherakoa
kasu guztietan.

48. grafikoa: Etxeko erabilera aitortua, adin taldeka (%). Bost herri handie-
nak. 1996 Gaztelania eta
euskara batera
%100
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 jaso zituztenen
%90 21 23
laurdenak
27
%80 36
42 40 43 42
eskas aritzen
46 45 44 46 46 46 44 44
%70 dira gehienbat
25
%60
25 euskaraz, eta
27
%50 23 12 14 erdara soilik jaso
20 22 20 19 16 15 15 16
%40
20 23 zutenetan, seitik
%30
bat.
54 52
%20 45 40 40 44 44
38 38 37 37 38 39 39
34 33
%10
%0
.
4
–..
0–
5–
–1
–1
–2
–2
–3
–3
–4
–4
–5
–5
–6
–6
–7
75
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
Euskararen erabileran izandako igoera horren oinarrian dago euskal-

dunen kopurua areagotu egin dela bost herrietan hamarkada hauetan.
Izan ere, soilik euskaldunak hartzen badira oinarri, haien erabilera ez da
areagotu: ia bostetik hiruk egin ohi dute gehienetan euskaraz etxean, eta
beste ia laurdenek gaztelaniaz eta euskaraz egiten dute.
49. grafikoa: Euskaldunen etxeko erabilera aitortua (%). Bost herri handienak
%100 0 0 1
%90 16 21 17
%80
%70 25 20
Euskara
21
%60
Biak
%50
%40 Gaztelania
%30
Beste bat
59 57 58
%20
%10
%0
1996 2006 2016
Euskaldunen erabileran alde handia dago, ordea, lehen hizkuntzaren

arabera. Umetan euskara jaso zuten gehienek euskaraz egiten dute
etxean —lautik hiruk baino gehiagok—, baina erdara jaso zuten euskal-
dunek, nabarmen gutxiago: gaztelania eta euskara batera jaso zituztenen
laurdenak eskas aritzen dira gehienbat euskaraz, eta erdara soilik jaso

zutenetan, seitik bat. Kontuan hartzekoa da hiru soslaietan egin duela

Gaztelaniaz gora euskararen erabilerak, eta behera erdara hutsez aritzeko joerak.
aritzen direnen
portzentajea 50. grafikoa: Euskaldunen erabilera, lehen hizkuntzaren arabera (%). Bost
bikoiztu baino
herri handienak
gehiago egin
da –bostetik bat %100 7 7
baino gehiago 26 22
%80 22 18
dira–, eta igo Euskara
58
egin da bi 70
%60 Biak
hizkuntzetan 56
edo beste erdara %40 64
76 Erdara
71
26
batean aritzen %20 24
direnen ehunekoa 10
22 17
%0 6
ere. Euskaldun Jatorrizko Euskaldun Euskaldun Jatorrizko Euskaldun
zaharrak elebidunak berriak zaharrak elebidunak berriak
1996 2016
Euskararen erabilera nabarmen jaitsi da beste udalerri multzoan —es-

kualdeko 23 herrik osatua—: hogei urtean, hamazazpi puntu. 2016ko
datuen arabera, hiru herritarretik bik diote gehienbat euskaraz aritzen
direla etxean; 1996an, bostetik lauk baino gehiagok zioten hori. Gaztela-
niaz aritzen direnen portzentajea bikoiztu baino gehiago egin da —bos-
tetik bat baino gehiago dira—, eta igo egin da bi hizkuntzetan edo beste
erdara batean aritzen direnen ehunekoa ere, nahiz eta kopuru apalagoak
izan. 2006ko datuak kanpoan utzi dira, gorabehera handiak dituzte eta.
51. grafikoa: Etxeko erabilera aitortua (%). Gainerako 23 herriak

%100 0 2
10
6 22
%80
9
Euskara
%60 Biak
%40 83 Gaztelania
66
%20 Beste bat
%0
1996 2016
Galera orokortua da multzo honetan: 23 herrietan egin du atzera euska-

raren erabilerak. Jaitsiera oso nabarmenak dira kasu batzuetan, gainera.
Sei herritan, hogei puntu baino gehiago amildu da etxean euskaraz egin
ohi dutenen ehunekoa: Baliarrainen, Bidania-Goiatzen, Iruran, Larrau-

len, Lizartzan eta Orendainen. Beste hamahiru herritan, hamar puntu-

tik gorako atzerakada da: Abaltzisketan, Albizturren, Alegian, Alkizan,
Altzon, Amezketan, Asteasun, Berastegin, Berrobin, Elduainen, Gaz-
telun, Hernialden eta Ikaztegietan. Hara aldaketa: 1996an, eskualdeko
hamalau herritan % 90etik gorakoa zen etxeko erabilera aitortua; orain
ez dago herri bat ere % 90etik gora, eta % 80tik gora bost geratzen dira.
Horren aldean, gaztelaniaren erabilera areagotu egin da herri guztie-
tan. Hamar puntutik gorako igoera izan da hamahiru herritan: Alkizan,
Altzon, Berastegin, Bidania-Goiatzen, Elduainen, Gaztelun, Hernialden,
Ikaztegietan, Iruran, Larraulen, Leaburun, Lizartzan eta Orendainen.
Aldi berean bi hizkuntzak erabiltzeko joera ere areagotu egin da, baita
gaztelania ez beste erdara batzuen erabilera ere, nahiz eta % 5etik behe-
rakoa den udalerri guztietan.
16. taula: Erabileraren bilakaera beste 23 udalerrietan
1996 2016
Herria
Bizt. kop. Eus .(%) Biak (%) Gazt. (%) Beste (%) Bizt. kop. Eus .(%) Biak (%) Gazt. (%) Beste (%)
Orexa 78 96,2 2,6 1,3 0,0 112 87,5 2,7 8,9 0,9
Abaltzisketa 256 98,4 1,6 0,0 0,0 309 87,1 2,9 9,7 0,3
Albiztur 288 97,6 0,7 1,7 0,0 289 81,7 5,2 11,1 2,1
Amezketa 982 92,7 4,3 3,1 0,0 891 81,5 6,3 10,4 1,8
Aduna 306 83,7 8,8 7,5 0,0 451 80,3 3,1 16,4 0,2
Elduain 226 96,9 2,2 0,9 0,0 234 79,1 7,7 12,4 0,9
Altzo 311 95,8 1,3 2,0 0,0 355 77,5 6,8 14,6 1,1
Gaztelu 141 93,6 6,4 0,0 0,0 159 77,4 7,5 13,8 1,3
Berastegi 910 94,2 1,4 3,7 0,7 1.031 77,2 7,0 14,2 1,6
Baliarrain 92 100,0 0,0 0,0 0,0 131 77,1 10,7 9,9 2,3
Alkiza 257 92,2 2,7 5,1 0,0 339 75,8 4,4 18,6 1,2
Belauntza 282 74,5 9,2 16,0 0,4 254 71,3 5,9 21,3 1,6
Larraul 131 97,7 2,3 0,0 0,0 248 70,6 4,4 24,2 0,8
Lizartza 635 92,6 4,9 2,5 0,0 624 68,9 5,4 22,0 3,7
Orendain 154 96,1 1,9 1,9 0,0 194 68,0 11,9 17,0 3,1
Asteasu 1.166 79,8 4,1 15,6 0,5 1.453 67,2 7,2 23,7 1,8
Leaburu 375 74,4 15,7 9,9 0,0 355 65,4 11,0 20,0 3,7
Bidania-Goiatz 413 91,8 2,9 4,4 1,0 498 62,2 14,3 21,9 1,6
Ikaztegieta 374 79,9 7,2 12,8 0,0 460 62,2 5,7 28,9 3,3
Alegia 1.631 70,7 11,2 17,5 0,7 1.736 60,3 8,8 26,9 4,1
Hernialde 296 75,0 12,5 12,5 0,0 311 55,9 17,7 23,8 2,6
Berrobi 550 69,3 11,1 19,6 0,0 591 53,5 16,4 28,1 2,0
Irura 701 64,8 8,4 26,8 0,0 1.694 41,6 17,9 37,0 3,5

Euskara erabili ohi dutenen ehunekorik handienak adinekoen artean

Gaztelaniaren daude, 60 urtetik gorakoetan: hamarretik zazpik baino gehiagok diote
erabilerak etxean euskaraz aritu ohi direla. Haien ondoren, umeek eta gaztetxoek
nabarmen egin erabiltzen dute euskara gehien, 20 urtetik beherakoek: haien kasuan,
du aurrera adin
erabat euskaraz aritzekoa ez ezik, hedatua dago euskaraz eta gaztela-
talde guztietan,
eta baita euskara niaz aritzeko joera —4 urtetik behera, adibidez, ia bostetik bat aritzen
eta gaztelania da etxean ele bietan—. Euskararen erabilerarik apalenak 25-40 urte ar-
tartekatzeak ere. tean daude, baina betiere erdiek baino gehiagok erabiltzen dute. Beste
Beste erdara hizkuntza batzuen erabilera ez da %5etik pasatzen; 40 urtez azpikoen
batzuen erabilera artean dago erabilera hedatuena.
oso mugatua zen,
eta adin talde
batzuetan lekua 52. grafikoa: Etxeko erabilera aitortua, adin taldeka (%). Gainerako 23 he-
egiten ari da rriak. 2016
orain.
%100 1 2 1 2 1 0 0 0
4 4 5 3 4 5 4 2
14 10
%90 13 20 19 3
19 19 25 25 23
23 28 27 3
%80 27 28 29
6
18 12 5
%70 16 15 11 7 8
9 9 10
11 8
%60
%50
82 87
%40
71 75
65 67 63 67 65
%30 61 61 60 57 59 61 61
%20
%10
%0
.
4
–..
0–
5–
–1
–1
–2
–2
–3
–3
–4
–4
–5
–5
–6
–6
–7
75
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
Datuak 1996koekin alderatzeak argi erakusten du atzerakada: euskara-

ren erabilera handiagoa zen orain hogei urte, eta diferentziak adieraz-
garriak dira adin talde batzuetan. Adin talde gehien-gehienetan bostetik
lau edo gehiago aritzen ziren etxean euskaraz —orain, 70 urtetik gora-
koetan soilik gertatzen da hori—. Gaztelaniaren erabilerak nabarmen
egin du aurrera adin talde guztietan, eta, hein txikiagoan, baita euskara
eta gaztelania tartekatzeak ere. Beste erdara batzuen erabilera oso mu-
gatua zen, eta adin talde batzuetan lekua egiten ari da orain.

53. grafikoa: Etxeko erabilera aitortua, adin taldeka (%). Gainerako 23 he-
rriak. 1996 Multzo honetako
udalerri
%100
0 1 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 gehienetan
9 7 6 10 9 8 8 8 6
%90 11
10 11 12 15 13 14 13
3 3 3 1 3 areagotu egin
11 9 8 6 8 4
%80
11
8 7 7 da erdaldunen
%70 presentzia, eta
%60 horrek zuzeneko
%50
eragina du
%40 80 83 82 81 82 82 80 83
89 90 89 91 91 erabileraren
79 77 79
%30
jaitsieran. Ez da
hori soilik, ordea:
%20
euskaldunek ere
%10
gutxiago egiten
%0
dute euskaraz.
.
4
–..
0–
5–
–1
–1
–2
–2
–3
–3
–4
–4
–5
–5
–6
–6
–7
Areagotu egin da
75
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
Euskara Biak Gaztelania Beste bat bi hizkuntzetan
aritzen diren
euskaldunen
portzentajea ere.
Multzo honetako udalerri gehienetan areagotu egin da erdaldunen

presentzia, eta horrek zuzeneko eragina du erabileraren jaitsieran. Ez
da hori soilik, ordea: euskaldunek ere gutxiago egiten dute euskaraz.
1996ko datuen arabera, hamar euskaldunetik bederatzik baino gehia-
gok egiten zuten etxean euskaraz multzo honetako 23 herrietan; orain,
bostetik lauk. Gaztelaniaren erabilera salbuespena zen ia, eta orain ha-
marretik batek adierazi du etxean erdaraz egiten duela. Areagotu egin
da bi hizkuntzetan aritzen diren euskaldunen portzentajea ere.
54. grafikoa: Euskaldunen etxeko erabilera aitortua (%). Gainerako 23 herriak
0
%100 1 1
7 10
8
%80 40,8
Euskara
%60 Biak
Gaztelania
92
%40 81
%20 Beste bat
%0
1996 2016

Udalerri multzo honetan ere oso alde handia dago euskararen erabile-
Bada kontuan ran euskaldunen lehen hizkuntzaren arabera: euskaldun zaharren ar-
hartzeko aldaketa tean hedatua dago euskaraz aritzeko ohitura, eta ia hamarretik bedera-
bat: euskaldun tzi aritu ohi dira etxean euskaraz; jatorrizko elebidunetan, herenak; eta
zaharren
euskaldun berrien artean, laurdenak. Eskualdeko bost udal handiene-
erabilera jaitsi
egin da, nahiz tako erabilera ratioekin alderatuta, handiagoa da erabilera hiru euskal-
eta orain ere dun soslaietan. Bada, ordea, kontuan hartzeko aldaketa bat: euskaldun
gehien-gehienek zaharren erabilera jaitsi egin da, nahiz eta orain ere gehien-gehienek
euskaraz egin. euskaraz egin.
55. grafikoa: Euskaldunen erabilera, lehen hizkuntzaren arabera (%). Gaine-

rako 23 herriak
0,9
%100 4 4
19 7 20
%80
59 55 Euskara
%60 43 Biak
96 68
%40 89 Erdara
20
27
%20 37
25
13 14
%0
Euskaldun Jatorrizko Euskaldun Euskaldun Jatorrizko Euskaldun
zaharrak elebidunak berriak zaharrak elebidunak berriak
1996 2016
Erabilerari buruzko datu horiek, ezagutzarenak eta lehen hizkuntzare-

nak bezala, Eustaten datuak dira, Biztanleria eta Etxebizitzen Inkesta-
ri dagozkionak. Datu aitortuak dira, hortaz. Erabilerari buruzko bes-
te datu iturri bat ere bada eskualdean: kaleko erabileraren neurketa.
2017an, Uema Udalerri Euskaldunen Mankomunitateak eta Galtzaun-
di Euskara Elkarteak sinatutako akordio baten bidez, kaleko erabilera
neurtu zen eskualdeko udalerri guztietan —herri batzuetan egin izan
dituzte neurketa gehiago; Tolosan, adibidez, urtero egiten dute kaleko
erabileraren neurketa—.
Azterketa eredu desberdinak dituzte, beraz, etxeko erabilerak eta kale-

koak: etxekoa inkesta da, erabilera aitortua, eta ohiturari buruz galde-
tzen da; kalekoa, berriz, aztertzaile batek egindako behaketa da, eta une
jakin bateko erabilera hartzen du kontuan. Beste diferentzia esangura-
tsu bat ere bada: etxeko inkestan, herri horretako bizilagun guztiak dira
aztergai; kaleko neurketan, berriz, neurketa garaian kalean dabiltzanak,
herri horretako bizilagunak zein kanpokoak izan.

Desberdintasun horiek aintzat hartuta, ezin dira zuzen-zuzenean kon-

paratu etxeko erabilera eta kalekoa. Ohar horiek eginda, hala ere, hur- Umeei eta gazteei
bilketa gisa, etxeko eta kaleko erabileren egoera aztertu da, joerak nola- dagokienez,
koak diren ikusteko. Erabilerak alderatu ahal izateko, etxeko erabileran joera da kalean
euskaraz gehiago
tasa bat eman zaie euskarari eta gaztelaniari, biak aldagaia kentzeko,
egitea etxean
kaleko neurketan ez baita ageri: biak aldagaiaren erdia euskararen erabi- baino: 11-12
lerari eman zaio, eta beste erdia, gaztelaniari. punturen aldea
dago etxetik
Eskualdeko erabilera orokorrean, paretsu ageri dira etxeko eta kaleko kalera.
erabilerak: euskara nagusi da, erdia pasatxorekin, eta gaztelania bos- Erdararen
erabilera
tetik bi inguruan dabil. Beste hizkuntza batzuen presentzia nabarmen
handiagoa
mugatuagoa da, % 2-3koa, nahiz eta urteotan erabilera areagotu egin dute umeek eta
den. gazteek etxean.
Adinekoekin,
56. grafikoa: Etxeko erabilera aitortua (2016) eta kaleko erabilera behatua berriz, kontrakoa
(2017) (%) gertatzen da:
etxean gehiago
%100 3 2,1 egiten dute
euskaraz kalean
%80
42 41 Euskara baino, eta
%60 Gaztelania esanguratsua
da aldea, ia 13
%40 Beste bat
57
punturena.
55
%20
%0
Etxea Kalea
Iturria: Eustat (Biztanleria eta Etxebizitza Inkesta), UEMA eta Soziolinguistika Klusterra
(Hizkuntzen Erabileraren Kale-Neurketa. UEMAko udalerriak eta Tolosaldea). Egileak
landua
Erabilerari xeheago begiratuta, adin taldeen arabera, badira gorabehera

batzuk, ordea. Helduen erabileran, ez: parekoak dira etxeko erabilera
eta kalekoa, non erdiek inguruk euskaraz egiten duten, eta gutxixeagok
gaztelaniaz. Umeei eta gazteei dagokienez, joera da kalean euskaraz
gehiago egitea etxean baino: 11-12 punturen aldea dago etxetik kalera.
Erdararen erabilera handiagoa dute umeek eta gazteek etxean. Adine-
koekin, berriz, kontrakoa gertatzen da: etxean gehiago egiten dute eus-
karaz kalean baino, eta esanguratsua da aldea, ia 13 punturena. Beste
erdara batzuen erabilerari dagokionez, aldea dago: etxean gehiago era-
biltzen dituzte, batez ere umeek eta gazteek.

57. grafikoa: Etxeko erabilera aitortua (2016) eta kaleko erabilera behatua
Bost herritan (2017), adin taldeka
kaleko erabilera
apalagoa da %100
5,1 2 3,3 1,4 3,3 3,1 0,3 0,4
etxeko erabilera %90

24
baino; baina %80 32
29
42
39
hamar herritan %70
45 46 55
handiagoa da %60
etxeko erabilera %50
baino, hamar %40
74
puntuz azpiko %30 63
69
57 58
aldearekin eta 52 51
45
%20
beste hamahiru
%10
herritan hamar
%0
puntutik gorako Etxea Kalea Etxea Kalea Etxea Kalea Etxea Kalea
aldearekin. Umeak Gazteak Helduak Adinekoak
Euskara Gaztelania Beste bat
landua
Herriz herriko alderaketan sartuz gero, gorabehera gehiago ageri da,

baina herri gehienetan kalean euskara gehiago entzun da, etxeko erabi-
lera aitortuak dioena baino. Hiru multzo egin daitezke:
• Kaleko erabilera apalagoa dutenak. Eskualdeko bost herritan, kale-

ko behaketan erabilera apalagoa neurtu da, etxeko erabilera tasa bai-
no: Villabonan, Adunan, Tolosan, Abaltzisketan eta Ibarran. Tartean
dira, beraz, eskualdeko hiru herririk handienak. Jende mugimendu
handiko herriak dira: eskualde buruak edo azpi eskualdeko buruak,
azokak eta horrelako ekitaldi jendetsuak dituztenak, industrialdeak
edo aisiarako lekuak dituztenak.
• Kaleko erabilera handiagoa dutenak. Hamar herritan, kaleko era-
bilera handiagoa da etxeko erabilera tasa baino, baina hamar puntuz
azpiko aldearekin: Baliarrainen, Gaztelun, Anoetan, Alkizan, Oren-
dainen, Altzon, Albizturren, Amezketan, Larraulen eta Belauntzan.
Multzo honetako herririk handiena Anoeta da, eta hark du erabile-
rarik apalena: etxean, % 51; kalean, % 58. Beste herrietan % 70etik
gorako erabilerak dituzte kalean bezala etxean.
• Kaleko erabilera nabarmen handiagoa dutenak. Hamahiru herri-

tan alde nabarmena dago kaleko erabileraren eta etxekoaren artean,

hamar puntutik gorakoa: Iruran, Bidania-Goiatzen, Zizurkilen, As-
teasun, Hernialden, Elduainen, Leaburun, Alegian, Ikaztegietan, Be-
rrobin, Orexan, Berastegin eta Lizartzan. Herri txikiak dira gehienak:
mila biztanletik gorakoak Alegia, Zizurkil eta Berastegi soilik dira.
58. grafikoa: Etxeko erabilera aitortua eta kaleko erabilera behatua, herriz
herri (%)
100 98
100
89 91 91 91 89 88 87
84 85 86 85 85 8984 84
83 82 81 81 81 82 82
78 80 79 78 78 75
80 77
74 74 75 73 74 73
69 71 71 72
65 65 65
62 61
60 58
51 51 50 49 49
48 48
44
40 36
20
Ziz bi
An il
ta
a
Vi losa
na
ta
Liz a
He rtza
Or lde
in
A a
zte ia
Be ieta
Ad a
La a
Be ul
Eld xa
Ba uain
Bi era in
a-G i
Ga tz
Al lu
Am istur
As ta
Le su
u
alt zo
ni eg
arr
r
z
un
kiz
k
ur
oia
Ika leg
oe
ke
ke
Iru
rro
rra
da
B ra
zte
nt
e
Ab Alt
tea
ur
bo
ia
da st
Or
ab
Ib
r
Al
To
lau
zis
ez
en
b
lia
rn
lla
Etxea Kalea
landua
Kontuan hartzeko datua da eskualdeko herri gehienetan kaleko erabi-

lera behatua handiagoa izatea etxeko erabilera aitortua baino —areago,
biak aipatu dituztenen erdiak euskarazko erabilerari egotzita—. Horren
oinarrian zer dagoen, hipotesi bat baino gehiago jar daitezke mahai gai-
nean:
• Nor dabil kalean? Etxeko inkestak herri osoa hartzen du aintzat,

baina kaleko neurketak, une horretan zebiltzanak. Bi adin taldek ka-
lean presentzia handiagoa izan ohi dute: umeek eta, neurri txikia-
goan, adinekoek. Haurrek erabiltzen dute euskara gehien, eta adi-
nekoek ere bai, batik bat herri txikietan. Kalean leku gehien duten
belaunaldiak dira, hortaz, euskara gehien darabiltenak. Umeen pre-
sentzia proportzioan are nabarmenagoa da herri txikietan, non kaleko
bizitza mugatuagoa den: jolastokia da maiz herriko bilgune nagusia
edo bakarra.
• Nor ez dabil kalean? Adin taldeen gorabeherez aparte, bada kon-

Migrazioa tuan hartzeko beste aldagai bat kalearen eta etxearen artean: herriko
bereziki sumatu bizilagun guztiak kalean ote dabiltzan, bizimodua herrian egiten ote
da azken duten. Eskualdeko herri ugaritan biztanle gorabehera handiak izan
urteotan herri
dira urteotan, eta horrek zuzenean eragin dio euskararen egoerari,
euskaldunenetan,
arnasguneetan. baina kalean ez da nabari aldaketa hori guztia, azken urteetan iritsi-
Herri txikiak tako herritar ugarik ez dutelako herrian bizimodua egiten. Kanpoan
dira, eta biztanle dauzkate lantokia, lagunartea, senideak... Herritar horiek ageri dira
mugimenduek etxeko erabilera datuetan, baina kaleko neurketan, ez.
eragin handia • Etxeko egoera eta kalekoa. Norberaren egoerak soilik ez, inguruak
dute. Batetik,
ere baldintzatzen du erabilera: ingurukoen ezagutzak, ohiturak eta
herri asko
biziberritu egin erraztasunak. Euskaldun askok etxekide erdaldunak dituzte, edo
ditu, gaztetu, eta euskaraz eroso aritzen ez direnak, edo erdaraz jarduteko joera dute-
jaiotza kopurua nak, eta horrek dakar etxeko erabilerak erdarara jotzea; adierazgarria
hazi. Bestetik, da nolako aldea dagoen umeen eta gazteen erabileran kaletik etxera.
ordea, aldaketa Arnasguneen kasuan, bada beste faktore bat ere: arau soziala. Euska-
soziolinguistiko
raz egiteko ohitura errotuta dago kalean, baina, datuak ikusita, uste
handia izan da.
izatekoa da bitariko joera dutela batzuek: kalean euskaraz, eta etxean
erdaraz.
5. ONDORIOAK ETA LAN ILDOAK

y
Datuak xehe azterturik, amaierako ondorio nagusiak landu dira atal ho-
netan, eta proposamen gisako planteamendu batzuk egin dira, azterke-
tan sumatutako norabide batzuk kontuan hartuta.
1. Biztanle aldaketak. Inoiz baino biztanle gehiago dauzka Tolosal-

deak: ia 45.000. Migrazio mugimenduen eragina agerikoa izan da,
eta barne migrazioena ez da txikiagoa: Donostialdetik iritsi da herri-
tar ugari, eta Tolosaldeko bost biztanletik bat da Donostialdean jaioa.
Migrazioa bereziki sumatu da azken urteotan herri euskaldunene-
tan, arnasguneetan. Herri txikiak dira, eta biztanle mugimenduek
eragin handia dute. Etxegintzaren eragina agerikoa da. Bi aldeko
txanpona ekarri du horrek. Batetik, herri asko biziberritu egin ditu,
gaztetu, eta jaiotza kopurua hazi. Bestetik, ordea, aldaketa soziolin-
guistiko handia izan da.
Arnasguneen babesari buruzko lege neurri batzuk hartu dira urteotan,

eta tresnak sortu ere bai —ELE Eragin Linguistikoaren Ebaluazioa, adi-
bidez—. Zintzilik dago, ordea, gai zentral bat: arnasguneen babesari

buruzko diskurtso osatu bat lantzea, herri horien garapena eta euskara
uztartuko dituena, biak kontrajarri gabe. Euskaldun
gehiago, baina
2. Isolamendurik ez. Donostialdearen eragina migrazioez harago- erabilera igo
ez. Etsigarria
koa da: eskualdeko herritar askoren lantokia da, eta erreferentziazko
izan daiteke, eta
lekua. Alde horretatik, kontuan hartu behar da Tolosaldea ez dela frustragarria ere
isolatutako eremu bat, eta eskualdeko herritarrak ez direla bakartuta bai euskaltzaleen
bizi. Beren inguruan euskara sendo egonik ere, lotura estua dute ere- mugimenduan
mu erdaldunagoekin. Eta erdarak sarbide zuzena du etxe barrurai- dihardutenentzat.
no: hedabideak, online plataformak, sare sozialak... Herritarrek, be- Alde horretatik,
komeni da tentuz
raz, ingururik euskaldunenean bizita ere, beren larruan nabari dute
azaltzea noraino
euskara hizkuntza gutxiagotua dela, gaztelania dela nagusia, beste den konplexua
estatus eta prestigio bat daukala. erabilera:
ezagutzak,
Eskualdeko euskalgintzan kontuan hartu behar dira eskualdez kanpo- bere horretan,
ko faktoreak. Batetik, Donostialdearen eragina handia da: euskararen ez dakarrela
erabilera.
ezagutza apalagoko eremua da, eta euskararen erabilera nabarmen
txikiagoa du. Bestetik, aintzat hartu behar da erdarak nolako sarbidea
duen etxeetan. Eskualdean egindako ikerketek erakutsi dute, adibidez,
hedabideetan eta online plataformetan erdarak nolako indarra duen.
3. Ezagutza hazi da; erabilera, ez. Gehienek badakite euskaraz: lau-

tik hiruk ia. Ehunekoa igo egin da, eta gazteen artean unibertsali-
zazioa iritsi da ia. Aldagai guztiak ez dira igo, ordea: euskara lehen
hizkuntza dutenen ehunekoak behera egin du, baita euskaldunen
artean ere. Galera da, nahiz eta baduen aurpegi baikorra ere: erdara
lehen hizkuntza izanik gehiagok ikasten dute euskara. Lehen hiz-
kuntza aldagai garrantzitsua da erabileran. Etxeko erabilera ez da
areagotu urteotan. Hortaz, euskaldunen erabilera jaitsi egin da pro-
portzioan.
Handitzen ari da ezagutzaren eta erabileraren arteko distantzia: eus-

kaldun gehiago, baina erabilera igo ez. Etsigarria izan daiteke, eta frus-
tragarria ere bai euskaltzaleen mugimenduan dihardutenentzat. Alde
horretatik, komeni da tentuz azaltzea noraino den konplexua erabilera:
ezagutzak, bere horretan, ez dakarrela erabilera. Euskaraz dakitenen
ezaugarriak aldatu egin dira, eta horrek zerikusi zuzena dauka erabi-
leran.
4. Euskaldunen soslaia. Asko aldatu dira euskaldunen ezaugarriak:

gazteagotu egin da soslaia, eta eraldatu, gero eta gehiagok baitute
euskara bigarren hizkuntza gisa ikasia. Eragin handia du horrek

Herri handietan erabileran. Arnasguneetan ere izan da aldaketa: erdaldunen ehune-
beharrezkoa koa soilik ez, euskaldun berriena ere hazi da. Adin talde gazteetan
da erakustea hedatzen ari da bi hizkuntzak jaso dituztenen ehunekoa, euskara
herritar gehienek
eta gaztelania transmititu dizkietenena. Aurrerapena da erdarazko
badakitela
euskaraz, eta transmisioaren aldean, baina ez da erabat euskarazko transmisioa-
erabiltzeko ren parekoa.
aukera
badagoela. Lehen hizkuntza garrantzizkoa da erabilerari begira. Ordea, eragiten
Euskararen zailenetakoa ere bada hizkuntza transmisioa. Ekimenez heldu beharre-
ezagutzak oinarri
koa da, hala ere, baita arnasguneetan ere: herritarrak ohartarazi behar
sendoa jartzen
die erabilera dira euskara transmititzearen garrantziaz eta etxeko ohiturez. Berezi-
hauspotzeko ki aintzat hartu behar dira guraso izateko adinean daudenak: gehienek
egitasmoei. badakit euskaraz, baina askotariko tipologiak daude (bikote mistoak,
lehen hizkuntza euskara ez dutenak, erdara errotua dutenak…).
5. Herri handiak. Urteotan euskararen ezagutzak gora egin du herri

handienetan, nahiz eta herri txikietakoa baino apalagoa den euskal-
dunen ehunekoa. Joera argia da: zenbat eta gazteago, euskaldunen
portzentaje handiagoa. Etxeko transmisioak ez ezik, eskolak izan du
eragina. Euskararen erabilera zerbait igo da. Umeek eta gazteek era-
biltzen dute gehien, nahiz haien erabilera jaitsi egin den. Izatez, eus-
kaldunak soilik hartuta, haien erabilera ez da igo: euskaldun gehiago
egotearekin igo da erabilera, ez euskaldunek gehiago egitearekin.
Beharrezkoa da, beraz, lortutako oinarri hori agertzea, batez ere herri
handienetan: erakustea herritar gehienek badakitela euskaraz, erabil-
tzeko aukera badagoela. Euskararen ezagutzak oinarri sendoa jartzen
die erabilera hauspotzeko egitasmoei. Eskualdeko datu orokorretan
igotzen ari da euskaldunen ehunekoa, eta uste izatekoa da bide beretik
jarraituko duela datozen urteetan ere, belaunaldi berrien eskutik.
6. Herri txikiak. Txanponaren beste aldea dute herri txikienek: behe-

ra egin dute adierazle guztiek, eta herri batzuetan, oso nabarmen.
Migrazioen eragina agerikoa da, ezagutzan ez ezik, lehen hizkuntzan
eta erabileran ere. Adinekoena da etxeko erabilerarik handiena, eta
ondoren, umeena. Hala ere, kontuan hartzekoa da euskaldunak dire-
la biztanle gehienak eta euskaraz egiten dutela gehienek: euskararen-
tzat indargune garrantzitsua dira herri horiek. Euskaldun zaharrek
eta berriek, biek egiten dute herri handietan baino gehiago euskaraz.

Erabileraren bilakaera kezkagarria da arnasguneetan. Euskarak indar

handia du oraindik eremu horietan, arau sozialetan errotua dago, eta, Herri txikietan
alde horretatik, badago egokiera erabilera hauspotzeko. Aldi berean, or- migrazioen
dea, eragiten nekezenetakoa ere bada eremu hori, egoera arrosa irudi- eragina agerikoa
da, ezagutzan
katzen delako maiz. Funtsezkoa da herri horietako eragileak eta herrita-
ez ezik, lehen
rrak inplikatzea, gogoeta konpartitua egitea, eta horren argitan erabilera hizkuntzan
hazteko neurriak hartzea, oinarri izanik euskara hizkuntza nagusi izatea. eta erabileran
ere. Kontuan
7. Erdaldunak eta ia euskaldunak. Euskaldunak dira eskualdeko hartzekoa da
herritar gehienak, baina laurdenek ez dute euskaraz hitz egiteko gai- euskaldunak
direla biztanle
tasunik, ia euskaldunak eta erdaldunak zenbatuta: ia 12.000 herritar
gehienak eta
dira. Adin talde gazteetan nabarmen gutxiago dira: 40 urte baino euskaraz egiten
gehiago dauzkate eskualdeko ia euskaldunen eta erdaldunen hiru dutela gehienek:
laurdenek, eta herenek, 60 urte baino gehiago. Migratzaileen presen- euskararentzat
tzia adierazgarria da multzo horretan. indargune
garrantzitsua
dira herri horiek.
Helduen euskalduntzea eragin beharreko eremua da. Xede taldeak
aldatzen ari dira: helduagoen artean dago ia euskaldun eta erdaldun
gehien. Hortaz, titulua lortzeko motibazioarekin ez, beste batekin hel-
du behar zaie. Badira multzo zehatzagoak. Adibidez, aitona-amonak:
biloben zaintzan eta familiako erlazioetan leku nabarmena dute, eta ga-
rrantzizko multzoa dira. Bestetik, migratzaileak: landu beharko litza-
teke haien egoeretara egokitutako eskaintza -ordutegi mugak kontuan
izanda, adibidez-.
8. Etxea eta kalea. Herri gehienetan —handienetan izan ezik— ka-

leko erabilera behatua handiagoa da etxeko erabilera aitortua baino.
Hipotesi bat baino gehiago jar daitezke mahai gainean. Ezberdin-
tasun argia ageri da adinaren arabera. Batetik, umeak eta gazteak:
kalean euskara gehiago erabiltzen dute —kasu askotan, aldea dago
kaleko lagunetatik etxekideetara ezagutzan eta ohituretan—. Beste-
tik, adinekoak: etxean egiten dute euskaraz gehiago.
Sakonago ikertzekoa da adinaren araberako aldea. Edadeko jendearen

joerak, kalean euskara gutxiago erabiltzeak, mahai gainean jartzen du
aztergai bat: memoria historikoa hizkuntzaren betaurrekoetatik ikus-
teko premia. Belaunaldi horiek ezagutu dituzte euskararen debeku al-
diak, eta aztertzekoa da horren eragina.
9. Eskualdea erreferentzia. Tolosaldea eskualdea izan du aztergai

lan honek. Herri txiki ugariko eskualdea da, eta horrek zaildu egiten
du halako azterketak egitea. Ez aztertzea soilik: euskalgintzako jar-

dunerako ere zailtasun handia da. Horregatik, lan esparru modura
eskualde osoa hartzea erabaki du Tolosaldeko euskalgintzak, herriz
herriko sarea osatuta.
Bilakaera soziolinguistikoak aztertzeko unitate egokia da eskualdea.

Interesgarria litzateke euskararen egoerari buruzko azterketa nagusiek
eskualdekako datuak jasotzea. Urratsa litzateke herriz herriko datuen
ustiaketa handiagoa egin ahal izatea ere; adibidez, familia tipologiak eta
euskararen transmisioa zertan diren aztertzeko. l
ITURRIAK ETA BIBLIOGRAFIA

Bengoetxea Muxika, Xabier (2012): Arnasguneak. Ezaugarriak. Zenbait ar-
nasguneren egoeraren behaketa. In: Bat aldizkaria, 85. zenbakia. An-
doain: Soziolinguistika Klusterra, 75-118 or.
Eusko Jaurlaritza (2017): Laneguneko mugikortasunari buruzko inkesta (2016).
VItoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
Eustat (1986, 1996, 2006, 2016): Biztanleriaren eta Etxebizitzen Inkesta. [www.
eustat.eus]
Eustat (2001 – 2020): Biztanleen Udal-Erroldaren Estatistika. [www.eustat.eus]
Eustat (1988 – 2019): Migrazio Mugimenduen Estatistika. [www.eustat.eus]
Eustat (2008 – 2019): Jarduera Ekonomikoen Gidazerrenda. [www.eustat.eus]
Eustat (2019): Biztanleria Aktiboari buruzko Udal Inkesta. [www.eustat.eus]
Gaindegia (2019): Biztanleriari buruzko datuak. [www.gaindegia.eus]
INE (2011): Censos de Población. Alteraciones de los municipios en los Censos de
Población desde 1842.
Iurrebaso Biteri, Iñaki (2015): Udalerri euskaldunak EAEn: egoera eta bilakaera,
1981-2011. Andoain: Soziolinguistika Klusterra.
Martinez de Luna, Iñaki; Erize, Xabier; Zalbide, Mikel (2016): Euskararen bila-
kaera soziolinguistikoa (1981-2011). Andoain: Soziolinguistika Klusterra.
Ortega, Ana; Amorrortu, Estibaliz; Goirigolzarri, Jone; Urla, Jacqueline
(2016): Euskal hiztun berriak: esperientziak, jarrerak eta identitateak. Bilbo:
Deustuko Unibertsitatea.
Sorolla Vidal, Natxo; Altuna Zumeta, Olatz; Larrea Mendizabal, Imanol
(2019): Euskararen erabilerarekin lotura duten faktoreak. Andoain: Soziolin-
guistika Klusterra.
UEMA – Soziolinguistika Klusterra (2017): Hizkuntzen Erabileraren Ka-
le-Neurketa. UEMAko udalerriak eta Tolosaldea, 2017. Andoain: Soziolin-
guistika Klusterra.
Zalbide, Mikel (2019): Arnasguneak. Etorkizuneko erronkak In: Bat aldizka-
ria, 110. zenbakia. Andoain: Soziolinguistika Klusterra, 11-78 or.

OHARRAK
1. Ezin izan dira jaso Orendaingo, Gazteluko eta Baliarraingo datu guztiak, beste herri
batzuekin bateratuta egon baitziren urte batzuetan.
2 Ezin izan dira jaso Ikaztegietako datu guztiak, beste herri batzuekin bateratuta egon
zelako urte tarte batzuetan.
3 Ezin izan dira jaso Leaburuko datu guztiak, beste herri batzuekin bateratuta egon zelako
urte tarte batzuetan.
3
DOSSIERRA
Soziolinguistika
aldizkaria
Tokiko komunikabideak hizkuntza

biziberritzeko eragile: Ipar Euskal
Herriko eta Yukatan penintsulako hiru
kasu-azterketa apreziatibo
Hirugarren SARIA
Ainhoa Morón Lasa

Hitz Adina Mintzoko antolatzailea (Oihaneder Euskararen Etxea) eta irakaslea
ainhoa.mlea@gmail.com
Beñat Garaio Mendizabal
Hitz Adina Mintzoko antolatzailea (Oihaneder Euskararen Etxea) eta
ELEBILAB ikerketa taldeko doktoregaia (EHU)
benat.garaio@ehu.eus
Sarrera-data: 2020/10/05 – Onartze-data: 2020/11/10
Laburpena. Hainbat ekimen daude abian mundu mailan jazotzen ari den hizkuntza galera azkar eta
etengabea iraultzeko. Esaterako, hizkuntza gutxituak biziberritzeko ohiko tresnak dira tokian tokiko
hedabideak; alde batetik, hizkuntza erabiltzeko aukera ematen baitute, eta bestetik, hizkuntza gutxituek
ez duten prestigioa lortzen lagundu dezaketelako. Lan honetan Mexikoko Yukatan penintsulako eta
Ipar Euskal Herriko hiru hedabide aztertu ditugu, yukatango maiera eta euskara sustatzeko sortu zire-
nak hurrenez hurren. Lanaren helburua hedabide horiek hizkuntza biziberritzeari egindako ekarpenak
ezagutzea eta partekatzen dituzten ezaugarriak identifikatzea zen, eta horretarako, egitasmo horietako
sortzaile eta esatariak elkarrizketatu ziren. Jasotako erantzunekin hizkuntza biziberritzeko hainbat eki-
men-ildo eta joera interesgarri topatu dira, hizkuntza gutxituetako eragile eta kideentzako baliagarriak
izan daitezkeenak. • Hitz gakoak: hizkuntza gutxituak; hizkuntza biziberritzea; tokiko komunikabi-
deak; kasu azterketa; euskara; Yukatango maiera.
Abstract. A number of initiatives are underway in order to reverse the rapid and steady language
death occurring worldwide. For instance, local media is a common asset on language revitalization as,
on the one hand, they enable using minoritized languages and, on the other hand, they provide prestige
to languages that usually are lacking in. In this work, we have analysed three local media initiatives
from the Yucatan Peninsula of Mexico and the Northern Basque Country, which were created to promote
Yucatec Mayan and Basque, respectively. The aim of the work was to analyse the contributions of these
media to language revitalization and to identify features in common. To this end, several creators and
participants of these initiatives were interviewed. With the responses received, a number of interesting
trends on language revitalization have been identified and these findings could be useful for academia
and members from similar media. • Key words: minoritized languages; language revitalization; local
media; case study; Basque; Yucatec Mayan.

Tokiko komunikabideak hizkuntza biziberritzeko eragile: Ipar Euskal Herriko eta Yukatan
penintsulako hiru kasu-azterketa apreziatibo – Ainhoa Morón Lasa, Beñat Garaio Mendizabal
1. SARRERA
y Ikerlan honen
Aniztasun izugarria duen mundu batean bizi gara, baita hizkuntzei da- helburua
gokienean ere. Guztira 7.000 hizkuntza inguru izango direla kalkulatzen hizkuntza
gutxituan
da (Ethnologue 2020), eta horietako gehienak ez daude isolatuta, beste
aritzen diren
hizkuntzekin elkarreraginean baizik. Hala ere, beren erabilerari dago- tokian tokiko
kionez harreman horiek ez dira inoiz berdintasunezkoak, eta, desoreka komunikabideek
horien ondorioz, hizkuntzen ordezkapena gertatzen da, eta hizkuntza hizkuntza
desagerpena ere eragin dezakete (Hinton 2011). biziberritze
prozesuari egiten
dioten ekarpena
Hizkuntzen ordezkapena eta galera bezalako fenomenoak, hortaz, ez
zein den
dira berez gertatzen. Izan ere, “gizarteko zenbait sektorek diote hizkun- aztertzea da.
tza horiek ez dutela arreta berezirik merezi eta desagertzera kondenatu-
ta egon beharko luketela beren kabuz biziraun ezin badute” (Fishman
1991:14).
Ikuspegi horren beste aldean dago hain zuzen hizkuntza gutxituen

biziberritzea, zeinek aldarrikatzen duen arriskuan dauden hizkuntza
horiek, gizakiaren ondorioz gutxiagotuak izan diren heinean, gizakien
ekintzaren bitartez itzularazi egin behar direla lehengo egoerara (Dar-
quennes 2007). Hori horrela, hizkuntza biziberritzeko bide ugari daude,
eta komunikabideen bitartez egiten dena da horietako bat. Hizkuntza
gutxituaren erabilera ahalbidetu ez ezik, hizkuntza horri prestigioa ere
ematen dio (Moriarty 2014).
Horrenbestez, ikerlan honen helburua hizkuntza gutxituan aritzen di-

ren tokian tokiko komunikabideek hizkuntza biziberritze prozesuari
egiten dioten ekarpena zein den aztertzea da. Horrez gain, biziberri-
tzeko eragile indartsua izateko komunikabide horrek bete behar dituen
baldintzak edota izan behar dituen ezaugarriak zeintzuk diren arakatu
egin nahi da.
Horretarako, tokian tokiko hiru komunikabide aztertu dira ikerketa ho-

netan: Mexikoko Yukatan penintsulako Yúuyum irratia eta Ipar Euskal
Herriko Kanaldude herri-telebista eta Xiberoko Botza irratia. Horrez
gain, diseinatutako ikerketa-galderei erantzuteko, elkarrizketa sakonak
burutu dira hedabide bakoitzeko sortzaile eta esatariekin.
Bukatzeko, esan beharra dago hiru komunikabide horietan behatutako

emaitzak era bateratuan partekatuko direla, egitasmoek komunean di-
tuzten ezaugarri, joera, indargune eta garatzeko aukerak aztergai izanda.
Ainhoa Morón Lasa, Beñat Garaio Mendizabal – Tokiko komunikabideak hizkuntza biziberritzeko
eragile: Ipar Euskal Herriko eta Yukatan penintsulako hiru kasu-azterketa apreziatibo
2. AZTERGAIAREN HURBILPEN TEORIKOA

Hizkuntzalari y
gehienak Esan bezala, bi hizkuntza gutxituetan aritzen diren hiru komunikabide
Kraussek 1992an aztertu ditugu lan honetan, bereziki ekimen horiek euren hizkuntzaren
iragarritakoarekin
biziberritzeari egiten dioten ekarpena ezagutzeko. Ikerketaren meto-
bat datoz,
munduan dauden doak eta emaitzak aztertu baino lehen, ordea, testuinguraketa teorikoa
hizkuntzetatik egingo dugu, eta jarraian datozen azpi-ataletan hizkuntza biziberritzea,
%90 XXI. mendean komunikabideek biziberritzean duten eragina eta Mexikoko Yukatango
zehar desagertu penintsulako eta Ipar Euskal Herriko egoera soziolinguistikoak azaldu-
egingo dela ko dira, hurrenez hurren.
aurreikusten
baitute.
2.1. Hizkuntza-biziberritzearen zenbait zertzelada
Hizkuntzalari gehienak Kraussek 1992an iragarritakoarekin bat datoz,

munduan dauden hizkuntzetatik %90 XXI. mendean zehar desagertu
egingo dela aurreikusten baitute (Manterola eta Berasategi 2011:28).
Hizkuntza-ordezkapena, hau da, hizkuntza bat desagertu aurretiko fa-

sea, ez da modu isolatuan gertatzen, beste faktore eta egoera batzuekin
batera baizik (Fishman, 1991:40). Izan ere, “botere ekonomiko, sozial eta
kulturala hizkuntza handietako hiztunen esku dago, eta milaka hizkun-
tza gutxitu, berriz, baztertuta daude eta horien hiztunak hizkuntza na-
gusiei men egiteko presiopean” (Austin eta Sallabank 2014:1).
Halaber, hizkuntzen prestigioa funtsezko faktorea da harremanetan

dauden hizkuntzen artean pisu handiena zeinek hartuko duen eraba-
kitzeko orduan. Hala ere, igoera hori ez da bat-batean gertatzen, baizik
eta “bi hizkuntza edo gehiagoren erabilera soziala, askotan, hizkuntza
bakoitza maneiatzen den eremu edo eremuek zehazten dute” (Moreno
Cabrera 1998:218-219 in Etxebarria 2008:92).
Hizkuntza-komunitate asko daude, ordea, beren hizkuntza zokoratua

izaten ari dela oharturik, biziberritzeko neurriak hartzen dituztenak.
Horrela, biziberritzeak “desagertzeko arriskuan dagoen hiztun-komu-
nitatearen beharrei heltzen die” (Anderson eta Harrison 2007:1). Beraz,
esan daiteke hizkuntzaren biziberritzea “testuinguru sozialaren aldake-
ta” dela, “hizkuntza-erabileraren aukeraketan eragiteko” (Grenoble eta
Whaley 2006:69).

2.2. Komunikabideak hizkuntzak biziberritzeko eragile gisa

Hedabideek bi
Aurrez aipatu bezala, hizkuntza bat biziberritzeko hainbat modu dau- eratan biziberritu
de, eta horietako bat komunikabideetatik eragitera dago bideratua. Ildo dezaketela
hizkuntza bat: 1)
horretan, aipatzekoa da txanpon beraren bi aldeak dituztela komuni-
komunikabide
kabideek, “kultura nagusiaren ideologien legitimaziorako eta nagusita- horiek sortu
sunerako tresna” direlako, eta, aldi berean, oso baliabide garrantzitsua eta hedatzen
baitira gutxiengo-taldeek espazio bat izan dezaten mehatxatutako hiz- duten edukiaren
kuntzak eta kulturak zilegiztatzeko (Flores Farfán eta Córdova Hernán- bitartez, eta
dez 2012:101). Hedabideak, maiz, ekonomikoki eskuraezinak izan dira 2) euren
ikus-entzuleen
hizkuntza komunitate gutxituentzat, baina esan liteke aliatu garrantzi-
artean sor
tsua aurkitu dutela Interneten, hedabideak sarearen bitartez martxan dezaketen
jartzeak kostu ekonomiko eta pertsonal gutxiago baitakartza, baita kohesioaren
erraztasun tekniko gehiago ere. bitartez.
Flores Farfán eta Córdova adituek (2012:101) azpimarratzen dute heda-

bideek bi eratan biziberritu dezaketela hizkuntza bat: 1) komunikabide
horiek sortu eta hedatzen duten edukiaren bitartez, eta 2) euren ikus-en-
tzuleen artean sor dezaketen kohesioaren bitartez.
Bestalde, ugariak dira hizkuntza gutxituak hedabideetan erabiltzearen

onurak, eta Moriartyk hauek aipatzen ditu besteak beste (2014:447-448).
Lehenik eta behin, “hizkuntza gutxituak erabiltzeak funtzio sinboli-
ko garrantzitsua betetzen du eta kolokan jartzen ditu atxikiak dituen
ideologia eta aurreiritziak”. Bigarrenik, egileak ondorioztatzen du hiz-
kuntza gutxituak erabiltzeak “haien estatusa eta korpusaren plangin-
tza hobe ditzakeela terminologia berria sustatuta, eta, aldi berean, hiz-
kuntza ikastera bultza dezakeela”. Hirugarrenik, “hizkuntzaren estatus
sozioekonomikoa indartzeko ahalmena dago, orokorrean estatus hori
urria baita hizkuntza gutxituen kasuan”.
Komunikabideen indargune eta abantailen inguruan, Moriartyz gain,

beste egile batzuek ondorioztatukoa ekarriko dugu jarraian. Ameza-
garen iritziz komunikabideak dira talde nortasunen eraikuntzan lehen
mailako eragileak (Amezaga 2009:49), eta hizkuntza-nortasuna, zeha-
tzago esanda, hiru modutan indartzen da: 1) hizkuntza bitartekoa eta
helburua da; 2) taldeak partekatzen dituen ikurrak sustatzen ditu; eta 3)
hiztunak harremanetan jartzen ditu.
Ildo hori jarraituta, tokiko hedabideak izan daitezke komunitatea kohe-

sionatzeko eragile gertukoena, eta hedabide mota hauen inguruan ho-
nako ezaugarriak zerrendatu izan dira: ehun soziala trinkotzen dute; lu-
Aztertu ditugun rraldearekiko inplikazioa, tokiko gaien trataera eta komunitatearekiko
bi hizkuntza- identifikazioa; demokrazia parte-hartzailea, soldatapeko langile eta la-
-komunitateen guntzaileen elkarlana eta finantzaketa publiko-pribatua (Ballarini 2012;
egoeraren
Hoffman eta Eveland 2010 eta Alix, Gros eta Pierrot, 2008; hiru lanak
inguruko
zertzelada batzuk Bidegain, Zuberogoitia eta Egaña 2014:24-tik hartuta).
partekatuko
ditugu. Azpimarratzekoa da ez Ballarini, ez Hoffman eta Eveland, ezta Alix,
Gros eta Pierroten lanetan ere, garrantzia handiko elementua diren
arren, ez direla tokiko hizkuntza gutxituak apenas aipatzen.
2.3. Yukatan eta Ipar Euskal Herriko egoera
Jarraian, aztertu ditugun bi hizkuntza-komunitateen egoeraren inguru-

ko zertzelada batzuk partekatuko ditugu: euren estatuaren ezarpenak
ematen hasi, datu soziolinguistikoak ematera pasatu eta komunikabi-
deen egoera azalduta amaituko dugu. Ikusiko den bezala, antzekota-
sun ugari dituzte bi egoerek, hala nola, hizkuntzaren ofizialtasun eza,
hizkuntzak herriguneetan duen bizindar urria, guztiz bermatuta ez da-
goen belaunaldi arteko transmisioa eta hizkuntzak biziberritzeko eki-
men ugariak.
2.3.1. Yukatan
Hizkuntza Indigenen Institutu Nazionalaren arabera (INALI, espainie-

razko laburdurekin), Mexikon, espainieraz gain, “11 hizkuntza-familia
ezberdinetakoak diren 68 hizkuntza daude” (INALI 2008a, in Sánchez
Arroba 2009:400), nahiz eta kopuru zehatza emateko zailtasunak dau-
den (Palacios 2008:33).
Yukatan gaur egungo Mexikoko hegoekialdean kokatuta dagoen penin-

tsula da, eta hiru estatutan dago banatuta: Yukatan, Campeche eta Quin-
tana Roo. Yukatango penintsula, Mayab izenez ere ezaguna, Mexikoko
lurraldearen barruan izate bereiztua da geografikoki eta kulturalki, eta
XIX. mendeko bi epe laburretan herrialde subirau eta independientea
izan zen (Duch Colell 1999:256). Beheko mapan ikusten den moduan,
Belize eta Guatemala estatuekin muga egiten du eta maia hizkuntza fa-
miliako kide diren hizkuntzaz inguratuta dago.

Yukatango
maiera da,
hain juxtu,
penintsulan
eta Belizeko
iparraldean
hitz egiten den
hizkuntza. Maia
hizkuntzen
familiakoa da eta
786.000 hiztun
inguru ditu.
Irudia. Maiaren egungo hizkuntza-banaketa. Yukatango maiera berdez.

Iturria: UNAM, 2004.
Yukatango maiera da, hain juxtu, penintsulan eta Belizeko iparraldean

hitz egiten den hizkuntza. Maia hizkuntzen familiakoa da eta 786.000
hiztun inguru ditu (INEGI 2010 in Pool Balam eta Le Guen 2015:3). Datu
horien argitara, maia familiako hizkuntza indartsu eta erabiliena da Yu-
katangoa. Hala ere, alde batetik, Mérida bezalako hirigune handietan
espainieraren erabilera askoz hedatuagoa dago, eta bestalde, erroldeta-
ko datuek diote maiera elebakarren kopurua etengabeko beherakadan
dagoela (Briceño 2002:3).
Maiera hizkuntzaren biziberritzeari dagokionez, Garabide elkarteak ai-

patzen du (2018) hizkuntza-komunitate horretan badagoela biziberri-
tzearen aldeko mugimendurik, literatura eta musika esparruetan bere-
ziki. Hori horrela, “Yukatango maia herria planifikatutako prozesu bat
koordinatu eta bultzatzeko balioko duten ekimenak sortzeko erronka-
ren aurrean dago” (ibid.).
Yukatango komunikabideek jatorrizko hizkuntzaren biziberritzean izan

duten eraginaren bilakaera historikoa azalduko dugu jarraian. 2003 ur-
tean, Hizkuntza Eskubideen Lege Orokorra jarri zen abian, eta hauxe
Frantziar Estatua zioen lege honek hamahirugarren artikuluan: “hizkuntza indigena na-
politikoki ere zionalak hedabideen bitartez sustatuko dira, beren erabilera eta gara-
esperimentazio pena bultzatzeko helburuarekin” (Gobierno de México 2018:3). Aldeko
eta birmoldaketa
haize honekin, zenbait hedabide hizkuntza indigenak euren programa-
fasean dago,
eta orain arte zioan sartzera ausartu ziren.
Ipar Euskal
Herriak egitura Yukatanera joz, jatorrizko hizkuntza gehiago erabiltzen da irratian, te-
administratibo lebista eta egunkariarekin alderatuta (Castells-Talens 2004:8). Hala ere,
propiorik maieraren erabilerak irratian oso urria izaten jarraitzen du (ibid.). Nove-
izan ez duen
lok, hain juxtu Radio Yúuyumeko sortzaileetako batek, Yukatango irra-
arren, 2017an
Euskal Lurralde tien artean bi aipatzen ditu aitzindari bezala: alde batetik, Radio Yóol
Elkargoa sortu Iik’ irratia, 2005etik 2009ra Jó/Mérida hirian maiera hutsean emititzen
zen. zuen AM katea (Novelo 2012:43); eta bestetik “Radio XEPET La Voz de
los Mayas”, 1982tik hona Peto udalerritik edukiaren %85 maieraz es-
kaintzen duen irratia (Novelo 2015:110).
2.3.2. Ipar Euskal Herriko egoera
Frantziaren eremu administratiboaren barruan dauden hiru lurralde his-

torikoak dira Lapurdi, Behe Nafarroa eta Zuberoa. Frantzian hizkuntza
ofizialik ez dago frantsesaz landa, konstituzioak frantziar guztien ber-
dintasunaren mesedetan horrela zedarritzen baitu (Zabaleta 2020:97).
Egile beraren esanetan, legearen zirrikituetan bilatuz gero eta estatu-e-
rakundeen baimena jasoz gero, Frantziar Estatuko hainbat eskualdeetan
bultzatu eta ahalbidetu dira euren berezko hizkuntzaren aldeko zenbait
ekimen, betiere esperimentazioaren eta borondatearen baitan.
Frantziar Estatua politikoki ere esperimentazio eta birmoldaketa fasean

dago, eta orain arte Ipar Euskal Herriak egitura administratibo propio-
rik izan ez duen arren, 2017an Euskal Lurralde Elkargoa sortu zen (Za-
baleta 2020:102). Hori dela eta, esan liteke orain euskara biziberritzeko
politikak Elkargoaren eta Euskararen Erakunde Ofizialaren esku dau-
dela.
Edonola ere, euskara arriskuan dago Ipar Euskal Herrian, eta ikusi
besterik ez dago VI. Inkesta Soziolinguistikoak esaten duena: bizitzera
etorritako jende-andanaren eraginez 1991n eta 2016an eremu horretako
biztanle kopurua nabarmen igo den arren (209.000 ingurutik 250.000 in-
gurura), euskaldunen kopuruak ere behera egin du nabarmen, 59.900etik
51.200era jaitsi baita (Baxok 2016:1). Belaunaldi arteko transmisioaren

eten hau euskaldunen ehunekoetan ere ikus liteke, 1991n % 28,7 izatetik
2016an % 20,5 izatera pasatu direlako euskal hiztunak (ibid.). Erakunde
publikoen
Dena dela, datu soziolinguistikoen bilakaera hori ez da berdina izan es- partetik
euskarari egiten
kualdez eskualde, eta beheko grafikoan ageri da Ipar Euskal Herriko
zaion sustengua
datuen aldaketa hamarkardaz hamarkada. Kontuan izan, lan honetan geroz eta
aztertutako Kanaldude eta Xiberoko Botza “BaNaZu” talde horretan handiagoa da,
kokatzen direla, hau da, Baxe Nafarroari eta Zuberoari dagokionean. eta euskararen
aldeko gizarte
1. grafikoa: Euskararen ezagutza datuen bilakaera 1929tik 1996ra Ipar Eus- ekimen sorta
aberatsa du.
kal Herrian.
Ipar BAB Lapurdi BaNaZu

90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
29
34
39
44
49
54
59
64
69
74
77
81
82
86
87
91
96
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
Iturria: Baxok 2016.
Erakunde publikoen partetik euskarari egiten zaion sustengua geroz eta

handiagoa da, eta euskararen aldeko gizarte ekimen sorta aberatsa du
Ipar Euskal Herriak, izan hezkuntzatik (Seaska), edo izan, besteak bes-
tek, komunikabideen arlotik.
Bidegain, Zuberogoitia eta Egañaren lanean egiten da Pirinioetako he-

dabideen diagnostikoa (2014), eta bertan ageri dira gure bi aztergaiak,
esaterako. Lan horretan ikus daiteke biztanleria urri eta barreiatutako
eremu batean hedabide ugari daudela, eta baliabide aldetik zailtasunak
izan arren bere bidea egiten ari direla. Halaber, Zubiri et al.-en azterketa-
ren argitara (2008:85), euskal hedabideak txikiak dira, eta horrenbestez,

Ikerketa honen baita tokian tokiko hedabideak ere. Haien esanetan, bi zentzutan dira
zeharkako hedabide txikiak: euskal hiztunak gutxi direlako eta euskal hedabideak
helburu ez direlako euskaldun guztiengana iristen.
garrantzitsuenak
aipatzearren,
hizkuntza 3. METODOLOGIA
gutxituetako y
komunitateen Jarraian, ikerketa honetako metodologia zein izan den azalduko dugu.
arteko hizkuntza- Horretarako, hiru azpi-ataletan banatu dugu kapitulu hau. Lehenik eta
-lankidetza behin, artikuluaren helburuak zeintzuk diren deskribatuko da; ondo-
sustatzea eta
ren, ikerketa tresna zein izan den azalduko da; eta hirugarrenik, ikerke-
diagnostiko
baikorren tako laginaren ezaugarri nagusiak partekatuko dira.
bitartez egindako
azterketak egitea 3.1. Helburuak
lirateke beste bi
lan-ildoak. Artikuluaren helburu nagusienak bi dira. Alde batetik, ikusi nahi da
zein puntutaraino izan daitezkeen tokiko komunikabideak hizkuntza
gutxituak biziberritzeko eragile gakoak. Bestetik, komunikabide horrek
lan egiten duen esparruan ekarpen esanguratsuak egiteko izan beharko
lituzkeen baldintza edo ezaugarriak zeintzuk diren arakatu nahi da.
Halaber, eta ikerketa honen zeharkako helburu garrantzitsuenak aipa-

tzearren, hizkuntza gutxituetako komunitateen arteko hizkuntza-lanki-
detza sustatzea eta diagnostiko baikorren bitartez egindako azterketak
egitea lirateke beste bi lan-ildoak.
Helburu horietatik tiraka eta hizkuntza-biziberritzean diharduten hain-

bat eragilerekin eztabaidatu ostean, horra hausnarketa horretatik erato-
rritako bi hipotesiak:
1) Hedabideek eragile-gako gisa eragin dezakete hizkuntza gutxi-

tuen biziberritzean.
2) Asko dira komunikabideek partekatzen dituzten ezaugarri eta
erronkak.
3.2. Ikerketa tresna
Laginaren azterketa egiterako orduan “kasu azterketaren” metodologia

jorratu da, eta hiru izan dira aztertutako komunikabideak. Horrenbes-
tez, honakoa “kasu azterketa hirukoitza” dela esan genezake. Azterke-
taren helburua, komunean ezaugarri ugari dituzten hiru errealitateren

inguruko ahalik eta informazio gehien eskuratzea da, beraz, alderake-

tak beren beregi baztertu egin ditugu. Hizkuntza
galera ikertzen
Kasu azterketen mota asko daude, eta Arnal, del Rincon eta Latorrek duten lan ugari
daude, baina ez,
(1992:208-209 in Lukas eta Santiago 2016:199) proposatutako sailkape-
ordea, hizkuntza
nean “kasu azterketa instituzionala” aipatzen dute. Hau da, hain zuzen biziberritze
ere, lan honetan burutu dena, aztertuko ditugun hiru hedabideak enti- kasuak azaltzen
tateak baitira. dituztenak.
Lan hau burutu ahal izateko, ikerketa kualitatiboetako teknika garran-

tzitsuenetariko bat erabili dugu: elkarrizketa sakona. Lagin ez-probabi-
listiko batekin, deskribapen-metodoa erabili dugu, izan ere, “aztertzen
den errealitatearen azalpen narratibo zehatz eta exhaustiboa” egin da
(Abreu, 2014:198). Gainera, erdi-egituratutako elkarrizketak diseinatu
eta aplikatu dira, “ñabardura gehiagorekin eta aberastasun handiagoz
informazioa jaso ahal izateko” (Folgueiras 2016:3).
Bestalde, Erize (2009) eta Sallabank (2016) egileek dioten bezala, hizkun-
tza galera ikertzen duten lan ugari daude, baina ez, ordea, hizkuntza
biziberritze kasuak azaltzen dituztenak. Hori horrela, Arakatze Apre-
ziatiboa izeneko metodoa erabili da ikerketa honetako ikuspegi filosofi-
ko bezala, hau da, erakundeen diagnostikoa era baikorrean egitea xede-
tzat duen metodologia. Arakatze Apreziatiboak sinetsi egiten du “hitz
eta galdera egokien boterean” (Basté 2015:740), eta azpimarratzen du
parte-hartzaileak gustuko elkarrizketa batean engaiatuta badaude, are
gehiago gauza positiboei buruz hitz egiten, lan-giro kitzikagarri horrek
emaitza ezberdinak sortzen dituela.
Arakatze Apreziatiboak ez du tradiziorik euskal soziolinguistikan,

berez Kudeaketa eta Enpresa Zientzietatik hartutako ikuspegia baita.
Euskal Herrian lehen aldiz Eusko Ikaskuntzak burututako Euskararen
Etorkizuneko Eszenarioak Elkarrekin Eraikitzen (E5)1 egitasmoak era-
bili zuen, euskararen egoera soziolinguistikoa beste begirada batekin
aztertzeko asmoz.
Ikerketa tresnaren ezaugarriak eta iturri metodologikoak azaldu on-

doren, galdetegien inguruko azalpen laburra partekatuko dugu orain.
Ikerlanaren helburuak aztertutako hiru hedabideek biziberritzeari egin-
dako ekarpenak identifikatzea eta bakoitzaren ezaugarriak ezagutzea
zirenez, lau multzotan banatutako galdetegiak diseinatu ziren. Hauek
dira galdera-multzo horiek: 1) hedabidearen sorrera eta ibilbidea; 2) he-
dabidearen indarguneak eta lorpenak; 3) hizkuntza biziberritzeari egin-

Hiru dako ekarpenak eta 4) etorkizunerako erronkak.
komunikabide
aztertu dira Halaber, esan nahiko genuke mundu akademikoan ugariak direla ko-
ikerketa
munikazioaren inguruko lanak, baita Euskal Herri mailan ere. Horren
honetarako,
Ipar Euskal barruan, Amezagak bi lan-ildo ezberdintzen ditu, “igorle edo kazeta-
Herriko Xiberoko riaren gainekoak aztertzen dituztenak, hau da, hedabidearen engrana-
Botza irratia jeen funtzionamendua, kazetarien rolak eta lan egiteko erak” eta “he-
eta Kanaldude dabideek gizartean duten eragina, alegia, audientziaren pertzepzioa eta
telebista, komunikabideek kontsumitzaileen pentsaeran eta jokamoldean duten
alde batetik;
eragina” (Amezaga 2009:30). Lan honek hiru hedabideen funtziona-
eta bestetik,
Mexikoko mendua eta eragina aztertu nahi dituenez, bi lan-ildo horien artean ko-
Yukatan katzen dela esan genezake.
penintsulako
Radio Yúuyum. Bukatzeko, Euskal Herriko eremu guztiak aztertuko zituen lan kua-
litatiboen beharra azpimarratu zuten Zubiri, Retortillo eta Aierdik
(2008:101). Bestalde, Smithsonian erakundeak SmiLE egitasmoa jarri
zuen abian 2018an, hizkuntza gutxitu ezberdinen arteko datu trukatzea
sustatu eta ikerketa egitasmo bateratuak bultzatzeko. Artikulu hau bi
hutsune hauei erantzuna den arren, esparru hauetan kokatzen diren lan
interesgarriak argitaratuak izan dira lehenago ere. Besteak beste, euskal
Pirineoetako hedabideen azterketa egiten duen Bidegain, Zuberogoitia
eta Egañaren lana (2015) eta Euskadi Irratia eta Eskoziako BBC ALBA
aztertzen dituen Agirreazkunagaren tesia (2013) ditugu eredu.
3.3. Lagina
Aurretik esan bezala, hiru komunikabide aztertu dira ikerketa hone-

tarako, Ipar Euskal Herriko Xiberoko Botza irratia eta Kanaldude tele-
bista, alde batetik; eta bestetik, Mexikoko Yukatan penintsulako Radio
Yúuyum.
2.4. atalean ikusi daitekeen moduan, Ipar Euskal Herriak eta Yukatan-
go maia herriak hainbat ezaugarri partekatzen dituzte, besteak beste,
jatorrizko hizkuntzen ofizialtasun falta, belaunaldi arteko transmisioan
egon diren gorabeherak hizkuntza menperatzailearen mesedetan, eta
hiztun-komunitatearen antolakuntzaren izaera trinkoa. Hori dela eta,
ibilbide indartsua duten eta arreta mediatiko eta akademikoaren peri-
ferian kokatzen diren Radio Yúuyum, Kanaldude eta Xiberoko Botza
ikertzea erabaki dugu.

Helburua komunikabideen sorreratik honako nondik norakoak jasotzea

zenez, irrati eta telebista hauetako sortzaile eta esatariak elkarrizketa- Yukatango
tu ditugu. Elkarrizketa horiek 2020ko otsailean izan dira Radio Yúu- azterketa
yum-en kasuan; eta Kanaldude eta Xiberoko Botzaren kasuetan, berriz, egileetako baten
aurreko lan baten
urte bereko uztailean. Esan beharra dago Yukatango azterketa egileeta-
zati bat dela,
ko baten aurreko lan baten zati bat dela, artikulu honen abiapuntu gisa artikulu honen
har daitekeena. Hain juxtu, hori da elkarrizketatu kopuruan ikusten den abiapuntu gisa
aldea azaltzen duen arrazoietako bat; eta bestea, pandemia garaian el- har daitekeena.
karrizketak aldez aurretik zehazteko zailtasuna.
1. taula: aztertutako hedabideetan elkarrizketatutako kide kopurua.
Hedabidearen izena Sortzaileak Esatariak Guztira

Radio Yúuyum 2 5 7
Kanaldude 2 2 4
Xiberoko Botza 2 3 5
Guztira 6 10 16
Iturria: Egileek egina.
Jarraian hedabide bakoitzeko datu garrantzitsuenak partekatuko ditu-

gu, emaitzen aurkezpenean ikusiko duguna testuinguratzeko.
3.3.1. Radio Yúuyum
Radio Yúuyum Jó hiritik (Mérida, espainieraz) emititzen den susta-

pen-irratia da (Itzá 2016). 2016ko otsailaren 22an aurkeztu zen jendau-
rrean, eta geroztik, astelehenero aritzen da Interneten bidez; gaur egun,
Facebook Live tresna erabilita2.
Activismo Lenguas (2017) web orrialdeak horrela definitzen du Yúu-

yum irratia: “maia herriaren nortasuna indartzeaz gain, maia kultura
eta hizkuntzaren ikaskuntza, erabilera eta prestigioa bultzatu nahi di-
tuen hedabidea da”. Yúuyum irratiak, izan ere, bere programazioaren
% 80 berezko hizkuntzan eskaintzeaz gain, hizkuntza ikasteko aukera
ere ematen du, besteak beste (Itzá 2016).
Diziplina ezberdinetatik datozen partaideek osatzen dute hedabidea,

eta boluntarioak dira guztiak. 10 lagun aritzen dira erregularki lanean,
bai esatari bai teknikari bezala. Audientziari dagokionez, bideo ikusie-

Audientziari nak 2.000 ikustaldi pasatxo ditu, baina irratsaioen entzule kopurua 450
dagokionez, lagunen bueltan kokatzen da batezbeste.
bideo ikusienak
2.000 ikustaldi
pasatxo ditu,
3.3.2. Kanaldude
baina irratsaioen
entzule kopurua Kanaldude3 Ipar Euskal Herriko herri telebista parte-hartzailea da, toki-
450 lagunen koa izan arren Euskal Herri osoari irekia dena. 2007an sortu zen, modu
bueltan kokatzen parte-hartzaile eta herrikoiean, lurralde eta hizkuntzaren dinamizazio
da batezbeste. tresna moduan. Irratietatik, herrigintzatik eta ikus-entzunezkoetan tre-
batutako hainbat gazteek sortu zuten ekimena, euskararen alde lan egi-
teko erakundeek elkarlan eta laguntzetarako ate bat ireki zutenean, hain
zuzen.
Gaur egun aurrekontuaren % 70 diru publikoa da, eta gainontzeko % 30,

berriz, enkargu bidez egiten dituzten lanetatik irabazten dutena. Hautu
filosofikoa izan zen hiritarren diruz hornitzen zen beste ekimen bat ez
izatearena, eta pixkanaka-pixkanaka egitasmo bezala haziz joan dira.
30 lagunek era ezberdinetan hartzen dute parte Kanalduden; izan ere,

10 langile daude soldatapean, badituzte erregulartasunez aritzen diren
10 laguntzaile independente, eta momentuaren arabera parte-hartzen
duten beste 10 laguntzaile. Horretaz gain, osatzen duten elkarte koope-
ratiboan 32 bazkide dituzte.
Entzuleei dagokienez, batik bat 25-70 adin tarteko audientzia da Kanal-

duderena. Normalean 250 ikusle izaten dituzte egunero, eta gehienak
lurraldekoak dira. Bideo bakoitzaren ikustaldiak guztira, bestalde, 4.000
ikuslekoak dira batazbeste. Bukatzeko, 2019 urtean Rikardo Arregi saria
lortu zuen Kanaldudek “Hurbiletik” erreportai saio parte-hartzailearen-
gatik.
3.3.3. Xiberoko Botza
Xiberoko Botza 1982an sortu zen irratia da, eta bere hastapenetan Zu-
beroako bizitzan ahotsik gabe zeuden kolektibo ugarirentzako bozgo-
railua izan zen. Apurka apurka, ordea, irratiko sektore euskaltzalea in-
darra hartzen joan zen eta xiberotarrez aritzen zen irratia bilakatu zen.
Bestalde, 1997an Euskal Irratien Federazioan sartu zen, Ipar Euskal He-
rriko beste tokiko euskarazko irratiekin batera.

Xiberoko Botzan 5 langile daude soldatapean, 20-30eko laguntzaile sor-

ta duten arren. Erabakiak hartzeko kontseilu bat dute, eta bertan par- Hasteko,
te-hartze maila ezberdina duten 7 kide daude. hedabide horiek
momentu politiko
jakin batean
Entzuleei dagokienez, 2014ean Paueko unibertsitateak ikerketa bat egin
jarri ziren abian,
zuen eta ondorioztatu zuten Xiberoko Botzaren 20.000 entzuleak perfil hau da, euren
anitzekoak direla eta Xiberoatik kanpo bizi den diasporak asko entzu- estatu-nazioan
ten duela. Bestalde, azken mediametro ikerketetan ikusi da 2014tik hona jazotako
Xiberoko Botzaren audientzia haziz doala, eta gaur egun Xiberoako bi- gertakarien
garren irratia da, euskaldunen artean lehena. ondorioz
sortutako
egoerak
4. EMAITZAK lagunduta.
y
Marko teorikoa zehaztu eta hitzartutako elkarrizketak egin ostean, da-
tozen ataletan aurkeztuko ditugu datu esanguratsuenak: 1) Sorrera eta
ibilbidea; 2) Hedabideen indarguneak; 3) Hizkuntzaren biziberritzeari
egindako ekarpenak, eta 4) Etorkizunerako erronkak.
4.1. Sorrera eta ibilbidea
Aztertutako hiru hedabideen sorrerek, testuinguru historiko eta poli-

tiko ezberdinetan txertatzen diren arren, badituzte hainbat elementu
komun.
Hasteko, hedabide horiek momentu politiko jakin batean jarri ziren

abian, hau da, euren estatu-nazioan jazotako gertakarien ondorioz sor-
tutako egoerak lagunduta. Lehenik, bi auzik egin zuten bat Xiberoko
Botzaren hasieran: alde batetik, Frantziako estatuan jazotako polari-
zazio politikoa eta gizarte mugimenduek bizi izaten zuten bazterketa;
eta, bestetik, Mitterrand Frantziako presidenteak 1982an irratietako
FM frekuentziak askatu izana. Baztertuta zeuden giza sektore hauek
irrati horren baitan biltzea erabaki zen, horrela. Bigarrenik, Kanaldu-
deren kasuan aldatu egin ziren hizkuntza gutxituak diruz laguntzeko
irizpide zurrunak, Euskararen Erakunde Publikoaren irismena heda-
razi zuena. Hirugarrenik, Radio Yúuyumen sorrera 1992ko Mexikoko
Ejército Zapatista de Liberación Nacional (EZLN) delakoak gidatutako
altxamenduan kokatzen da, handik aurrera poliki-poliki herri indige-
nek berrantolatu eta biziberritzeko beharra ikusi zutelako. Beranduago,
Gobernuak XEPET irratiko esatariak kaleratzean erabaki zen beste he-
dabide bat sortzea.
Hedabide horiek sortzeko arrazoiak, gainera, hiru ekimenek parteka-

Haien izaera tu egiten dituzte. Alta, hauek dira aztertutako komunikabideen atzean
boluntarioagatik dauden hiru helburu garrantzitsuenak: a) lurraldearen animaziorako
eta tresna bat sortzea, herriari ahotsa emateko; b) bertako hizkuntza gutxi-
parte-hartzaileek
tua biziberritzeko ekimena izatea, hizkuntza hori bitartekoa ere baden
duten
konpromisoagatik neurrian; eta c) diziplina ezberdinetan trebatutako jendea elkarlanean
nabarmentzen aritzeko espazioa.
dira hiru
hedabideak. Sortze prozesu horretan funtsezkoa izan zen, bestalde, beste hizkuntza
komunitate eta beste komunikabide batzuekin izandako elkarlana. Ra-
dio Yúuyumek Garabide Elkartearekin izandako harremana erabakiga-
rria izan zen neurrian, Kanaldudek Télé Millevaches hedabidearekin
izandako harremanek lagundu egin zuten egitasmoa garatzen, Xibero-
ko Botzak Irulegiko Irratiaren beraren laguntza izan zuen gisan.
Aztertu ditugun hedabideek ibilbide ezberdina izan dute sortu zire-

netik. Edonola ere, urte hauetan guztietan hiruen kasuan egitasmoak
garatzen eta indartzen joan dira, bidean izandako haustura edota zailta-
sun uneetatik ikasi edota berrasmatzea lortu dutelarik. Hedabideetako
elkarrizketatuak gustura ageri dira egitasmoen ibilbidearekin, eta aipu
honekin borobilduko dugu azpi-atal hau:
“Kanaldude zer da? Talde handi batean garatu den proiektu bat, denen aporta-
zioarekin, eta lortu dugu hortan izan ginen pixkat animatzaile edo erdian gine-
nak atxikitzea egitura bat permititzen duena beti kanpoko aportazioak sartzen
hari gorria galdu gabe […], eta atxeman dut lorpen bat dela.” (K-44)
4.2. Hedabideen indarguneak
Aztertu ditugun hiru komunikabideen indarguneak jasoko ditugu ja-

rraian. Arlo ezberdinetan sailkatu daitezkeenez, puntuka antolatu di-
tugu indargune horiek, arlo bakoitza elkarrizketetan jasotako aipuekin
aberastuz.
1. Haien izaera boluntarioagatik eta parte-hartzaileek duten konpro-

misoagatik nabarmentzen dira hiru hedabideak. Halaxe adierazi
du elkarrizketatuetako batek:
“Hau nahi dudalako egiten dut. Zinez denbora asko eskaintzen diot, ikertu egi-
ten dut. [...] Merezi duela uste dut.” (RY-6)5

Radio Yúuyumen kasua da hori. Gainerako komunikabideak pix-

kanaka-pixkanaka profesionalizatzera heldu diren arren, hasierako Hedabide
konpromisoari eutsi diote. Lan-talde sendoa ere badutela esan daite- parte-hartzaileak
ke, eta Kanaldude eta Xiberoko Botzan jende gaztea ari zaie batzen, dira hirurak,
tokian tokiko
gainera. Motibatuta daudela ere agerikoa da, eta halaxe dio elkarriz-
komunitatearekin
ketatuetako batek: elkarlanean
aritzen baitira.
“X irratian ari nintzen lanean, eta interesa banuen: euskara, lurraldea, anima-
zioa, herritarrekin egitea. Horrek guziak, ene bizi guzian animatu nau. [...] Eta
entzutea proiektu berri bat bazela, ideia berri bat, jakin gabe zer zen telebista
eta telebistarik ukan gabe. [...] Beraz, hurbildu nintzan ideia horrekin: erronka
eder bat iparralde Euskal Herri barnekaldean.” (K-3)
2. Ekimen independente eta solidarioak dira, eta horren harira Ka-

naldude eta Radio Yúuyumeko bi elkarrizketatuk halaxe diote:
“Kanaldude zuen tresna da, hartu zuen esku, etorri, egin gurekin, zuenganatu
telebista, proposatu ideiak, etorri laguntzaile bezala edo ez...” (K-3)
“Nahiz eta zenbait proiektutan finantzazioa jaso duen, [...] eta poztekoa da
hala izatea, zera, ez da gobernuko ekimen bat, eta hori oso garrantzitsua da,
esan nahi baitu gauzak egin egin daitezkeela [...] maia herria antolatu egiten
denean.” (RY-2)
3. Hedabide parte-hartzaileak dira hirurak, tokian tokiko komuni-

tatearekin elkarlanean aritzen baitira. Edukiak herritarrekin el-
karlanean sortzen dituzte, eta lan-taldearen barne-gobernantza
ere horizontala dute. Jarraian gehitu ditugun bi aipuetan, nabar-
men azaltzen da hedabideak haien inguruarekin errotuta daude-
la:
“Ipar Euskal Herriaren ispilu izaiteko tresna bikaina [...] Ez dugu bat-bateko
aktualitatea egiten [...] beste aktualitate mota, guretako eguneroko jendearen
eguneroko bizia, bizimodua, aktualitatea da. [...] Eta parte-hartzaile moduan
egiteak egiten du ezberdinak girela besteengandik.” (K-3)
“Gure indarra düzü presentzia, heben, lurraldeko presentziaren segurtatzea,

behar dizügü hor izan gauza ttipiak direlarik ere bai.” (XB-3)
4. Aitorpena eta oihartzuna lortu dituzte hiru hedabideek gizarte

mailan, batzuetan euren entzule kopurua baino irismen handiagoa
lortu dute prestigio aldetik eta erakundeen aurrean zilegizko era-

Hizkuntza gile bilakatu dira. Hona bi elkarrizketatuk adierazitakoa:
gutxituan ari
dira hirurak; “Lanaren eta egin den guziaren fruitua izan da hori. Orain kontatzen dugu pai-
lan hizkuntza
saian, eta jendeak daki euskaraz ari girela. [...] konfiantxa lortu dugula, sines-
ere horixe dute.
Egitasmo horiek garritasuna lortu dugu.” (K-3)
garatuz joan
ahala, eztabaidak “Aitortuak izan gara. Badakit jende askok Yúuyum maia komunikabide errefe-
eztabaida, rentetzat hartzen duela. [...] Eta beste komunitate batzuetan gauza bera egin
hizkuntza nahi duten neska-mutilak badaude. Eta hori ona da.” (RY-1)
gutxituaren
garrantziak gora
egin du sorreran 5. Gizartearen aldaketetara egokitu eta berriztatzeko gaitasuna. Ber-
eleanitzak ziren tute hori, neurri handi batean, lan-taldeari dagokio, eta baliabide
hedabideetan. gutxiko hedabideak izanik dituzten oztopoak arintzeko baliagarri
da:
“Lehenengo urtetan edukiak web-orrian soilik zabaltzen ziren streaming bi-

dez; [...] orain, berriz, jendeak behin eta berriz ikus ditzake. Eta elkarreragin
gehiago izaten hasiak gara, [...] geroz eta herrietako jende gehiagok bidaltzen
dizkigu agur mezuak, baita atzerrian dauden beste maia batzuek ere.” (RY-2)
“Nik 20 urte nituelarik lehen ordenagailuak ateratzen ari ziren, pentsa. Eta gero
ikusi dugu Internet sortzen, hemen bizi izan dugu Kanaldude Interneten, sare
sozialak orai azken urte hauetan, eta bihar ez dakigu zer. Bainan horiek guztiek
ez dute oztopoa izan behar hizkuntzarentzat, hori segur. Horiek lagundu behar
lukete, alderantziz, normaltasunez.” (K-3)
6. Hizkuntza gutxituan ari dira hirurak; lan hizkuntza ere horixe

dute. Egitasmo horiek garatuz joan ahala, eztabaidak eztabaida,
hizkuntza gutxituaren garrantziak gora egin du sorreran eleani-
tzak ziren hedabideetan, hau da, Radio Yúuyum eta Xiberoko Bo-
tzan, eta hizkuntza gutxitua hasieratik ardatz zuen horretan man-
tendu egin da, hau da, Kanalduden. Ezaugarri hori duten bakarrak
dira haien esparruan, hein handi batean:
“Berezia düna düzü xiberotarra! Üsü erraiten düt antenan “mundüan xiberota-
rrez ari den hedabide bakotxa gutützü” eta hori düzü gure nortarzüna. Bestelan
pentsatzen nuzü jüstoki beste irratiekez bezala egitea, baizik eta bezain untsa,
bezain interesgarri nahi badüzü, bai funtsean eta forman ere bai.” (XB-3)
“Ipar Euskal Herrian ere lekuko telebista bakarra da, euskarazkoa.” (K-1)

4.3. Hizkuntzaren biziberritzeari egindako ekarpenak

Elkarrizketatutako
Elkarrizketatuen adierazpenen arabera, haien komunikabideak eragile hainbat pertsonak
bilakatu dira hizkuntzaren biziberritzean. Hainbat modutan egiten dute baieztatu du haien
komunikabideak
hori, eta datozen lerroetan azalduko ditugu.
hizkuntza eta
kultura zabaldu
Lehenik eta behin, elkarrizketatutako hainbat pertsonak baieztatu du eta sustatzen
haien komunikabideak hizkuntza eta kultura zabaldu eta sustatzen duela, haur, gazte
duela, haur, gazte zein helduen artean. Horra zenbait elkarrizketatuk zein helduen
esandakoa: artean.
“Hizkuntza ezagutarazten du, [...] eta agerian uzten du oraindik zerbait egin
daitekeela berau berreskuratzeko, eta berriz hizkuntzaz maitemindu daitezen.”
(RY-6)
“Erakusleiho bat euskararentzat.” (K-4)
Horren harira, Kanaldudeko elkarrizketatu batek, kolegio bateko ikas-

leekin sortutako proiektua sare sozialetan argitaratu ostean, honakoa
gertatu zela azpimarratu zuen:
“Partekatzen dute beraiek, bainan konturatu gabe ere partekatzen dute euska-
raz. Horiek ziren klase elebidun batetakoak, beraz ez dira Ikastolakoak. Pentsa,
dituzten zailtasun guziekin-eta, ohartu ere gabe, azkenean sartzen dira, murgil-
tzen dira eta bikaina da hori.” (K-4)
Bigarrenik, aztertutako hedabideek hizkuntza eta kulturaren inguru-

ko estereotipoekin hautsi eta lagundu egiten dute kontaketa berri bat
eraikitzen, Xiberoko Botza eta Radio Yúuyumek bereziki. Bi hedabide
hauetako aipu banarekin azalduko dugu:
“Bada maiera hizkuntzaren inguruko kontakizun bat, hauxe: “jada ez du etor-

kizunik, ez du inork hitz egiten; polita dela baina jada ez dela urrunera iritsiko;
azkenerako haren geroa desagertzea da”. Baina irratiak kontrakoa erakusten
du, maiera hizkuntzak etorkizuna duela esaten duen kontakizunaren parte da.”
(RY-1)
“Erakusten dizü zuinahi gai xiberotarrez aiphatzen ahal dela; xiberotarra egün-
ko mintzaje bat dela, […] eta nik maite düt mintzajea elhearen erabiltea zeren
eta ez düzü elhestatzeko manera bat baizik, badüzü horri lotürik kültüra berezi
bat eta gaüzen bizitzeko manera bat. [...] Horren biziaraztea egünko bizian
posible dela xiberotarra izaitea eta elhestatzea, eta biharko egünean xiberotar
Elkarrizketatuek izaiten ahalko girela.” (XB-2)
azpimarratu
dute haien Hirugarrenik, elkarrizketatuek azpimarratu dute haien hedabideei es-
hedabideei esker
ker parte-hartzaileek euren hizkuntza-gaitasunak hobetzeko aukera du-
parte-hartzaileek
euren hizkuntza- tela, eta maiz irakaskuntzarako tresna gisa erabiltzen direla aipatu dute.
-gaitasunak Are gehiago, hedabide hauetan lan egiteari esker bilakatu dira elkarriz-
hobetzeko aukera ketatuetako batzuk euskara eta maiera hiztun oso.
dutela, eta maiz
irakaskuntzarako “Ikasi nahi duenak aukera dauka entzuteko, belarria egiteko poliki-poliki, eta
tresna gisa
gau eskolakoek baliatu izan dituzte Xiberoko Botzako emankizunak eta beste,
erabiltzen direla
tresna bezala.” (XB-5)
aipatu dute.
“Egin dituzte elkarrizketak zapatagintzan izan zirenekin, ikasi dute, landu dute
euskara momentu berean, beraientzat bikaina izan da.” (K-3)
Laugarrenik, bada haien komunikabideek hiztunak ahaldundu eta hiz-

kuntzaren erabilera sustatzen dutela pentsatzen duenik. Halaxe baiez-
tatzen da ondorengo iruzkinetan:
“Batzuetan, [ikus-entzuleek Facebook-en egiten dituzten] komentarioak ira-

kurtzen dituzu, eta maieraz idazten dizute: ‘Aizue, ze ona! Estatu Batuetatik
idazten dizuet eta maiera hitz egiten dut’ [...] Orduan ikusten da jendea elkar
eragiten ari dela, eta adi dagoela.” (RY-7)
“Ikhusten düzü beste nurbait mintzo dela hüllan bizi dena, [...] proposatzen
dizü segitzea behatzen düzülarik.” (XB-4)
Ildo horretan, Kanaldudeko kide batek aipatzen duenez, lanean ari di-
rela aurpegi berriak topatzen saiatzen dira, eta euskaraz ondo ez daki-
tenak ere animatzen dituzte bereziki, euskaraz jarduteko gai direla ikus
dezaten:
“Jendeari konfiantxa eman. Eta gero, erakusten diezu gauza erranez: ‘Begira,
bikaina, ulertzen da’, ‘Bai, ez nakien gai nintzela hori egiteko’. [...] Etengabeko
lan horrek, hamar urtetan, egiten du jendeak konfiantxa hartzen duela eta [...]
beraz duen lotura hizkuntzarekin aldatzen da. Eta ene ustez alde hortatik he-
dabide bezala badugu atzeko lan hori egin beharra.” (K-4)
Egiteko molde horrek hizkuntza-dilema sortzen diela adierazi dute or-

dea, hau da, hizkuntza kalitate ona bermatzea biharko egoera soziolin-

guistikoarekin kontraesanean egon baitaiteke. Elkarrizketatuetako ba-

tzuek argi dute zer hobetsi: Aztertutako
komunikabideak
“Non den batzuetan aipatzen da hizkuntz-kalitatea gure gauzan. Eta hor bada-
talde-nortasuna
sortu eta
kigu hizkuntz kalitatearekin urrats atzera egiten dugula, hartzen ditugula jende
komunitatea
batzuk ez direnak euskara mailan garbi-garbiak, bainan ene ustez eraikitzen kohesionatzen
dugu biharko kalitatea hobetzen edo euskararen eremua handitzen.” (K-4) duten elementuak
direla baieztatu
Bosgarrenik, eta aurrekoarekin lotuta, haien komunikabideek hiztunak egiten da.
ez direnak hizkuntzara hurbildu egiten dituztela baieztatu dute zenbait
elkarrizketatuk.
“Lagun asko ditut hitz egiten ez dutenak, ez baitzieten maiera irakatsi, eta ja-
kinmin hutsagatik entzun egiten dute. [...] Hizkuntzara hurbiltzen ari dira beraz,
hizkuntzara ohitzen.” (RY-2)
“[Beste eragile eta politikariek] badakite euskaraz egiten dugula. Beraz, be-
raiek ere saiatzen dira ikusten norekin egiten ahal genukeen, eta abar. Eta, ‘Ez
duzue frantsesez egiten?’, ‘Ez, egiten dugu euskaraz, beraz zuek atzeman’.
Eta, beraz, tiratzen ditugu ere nolazpait, motoreak gira ere nolazpait.” (K-3)
Hala ere, aipatzekoa da Xiberoko Botzako kide batek adierazitakoa.

Haren esanetan, komunitate txiki batean euskara hutsean aritzeagatik
markatuta dagoen irratia izateak ez-euskaldunengana hurbiltzerakoan
kontuz jardutea eskatzen du batzuetan:
“Zonbait jentek erran deitaie “nik ez nüzü mintzatü gei zurekilan”. Hori izaiten
ahal da, eta horri kasü eman behar deiozügü, irrati txipia gira. Ez dügü haütü
handirik, ez beste eremü zabaletan bezala “hauekin egiten ez badüt besteekin
eginen düt”. Maleruski ez da horrela egiten ahal heben, ez da hain xinple, eta
horri ere kasü eman behar deiozügü.” (XB-2)
Seigarrenik, aztertutako komunikabideak talde-nortasuna sortu eta ko-

munitatea kohesionatzen duten elementuak direla baieztatu egiten da,
datozen lerroetan bildutakoa ahalbidetzen duten heinean:
– Herriari hitza ematea, datozen adierazpenetan islatzen den bezala:
“Hemen esaten dena ez duzu beste inon entzungo.” (RY-6)
“Radio Yúuyum jada espazio bat da maiera-hiztun askorentzat; beste progra-
ma bat entzun beharrean, beren burua entzuteko espazioa nahi dute. [...] Jada
Ugariak dira ez da kontatzen ari zaigun irrati bat, [...] maiok elkarri hitz egiten diogu.” (RY-1)
ekimenek
dituzten
erronkak.
“Enetako zübü bat düzü jentearen artean, deskubriarazi behar düzü jenteer
Zehaztu beharra
dago, edonola beste jenteek zer egiten düen, berriak hedatü, proiekta berriak aiphatü, eta me-
ere, aipatzen dia bakotxa üskaraz heben eta izigarri inportanta da jenteek media bat izaitea
dituzten erronka egünaz bizitzeko eta baliatzeko.” (XB-4)
gehienek
baliabide – Herriari indarra ematea, hain zuzen ere hizkuntzaren inguruan
(pertsonal eta
jendea biltzeko ahalmena duen elementua baita:
ekonomiko)
eskasiarekin
dutela zerikusia. “Bilakatu da proiektu hori leku bat non euskaraz bizitzen ahal zen, edo eraiki-
tzen ahal zen. Eta inguruan bildu diren jendeak, laguntzaileak eta parte-hartzai-
leak ere, ainitz ere etorri dira horretarako.” (K-4)
“Nahiz eta tokikoa izan, hala ere Euskal Herri osoari irekia da. [...] Egia tokian
girela eta ez ditugula erreportaiak Bilbon eginen, baina gure ikuspegia Euskal
Herri osokoa da.” (K-1)
– Erreferente bilakatzea eta etorkizuneko beste proiektu batzuen piz-

taile izatea:
“Jada egiten ari gara, eta hemendik proiektu asko atera daitezke, maiera-hiztu-
nak diren komunitateetan eragin dezaketenak.” (RY-1)
“Hor komunikabide bezala uste dugu egiten dugula [zubi-lana euskaldun eta
ez-euskaldunen artean]. [...] Inplikatuak gira loturak egiten euskara sartu nahi
duten hedabideetan, nola egin. [...] Ez duzu bakarrik eraikiko euskal eremua,
euskara eremua izanen da besteekin lan eginez.” (K-4)
4.4. Aurrera begirako erronkak
Aurreko lerroetan hedabideen ibilbidea, indarguneak eta biziberritzeari

eginiko ekarpenak azaldu ostean, ekimen hauen etorkizunerako erron-
kak aipatuko ditugu orain. Goian irakurritako emaitzekin aditzera eman
den bezala, ona da elkarrizketatutako partaideek ekimenaren inguruan
egiten duten balorazioa, oro har. Edonola ere, ugariak dira ekimenek
dituzten erronkak. Zehaztu beharra dago, edonola ere, aipatzen dituz-
ten erronka gehienek baliabide (pertsonal eta ekonomiko) eskasiarekin
dutela zerikusia.

Elkarrizketatutakoen esanetan, “mantendu eta haztea” bera erronkatzat

dute. XB-2ren esanetan, erronka “txütirik egoitea eta merezi dutüan aha- Ekintzaileek
len ukhaitea” litzateke. Hots, emisio orduak areagotzea, programazioa sortutako
zabaltzea (adib. haur eta gazteengana iristeko), lan-taldea indartzea eta ekimenak
diren heinean,
prestigio gehiago lortzea litzateke euren ustetan egitasmo bezala hazte-
urte hauetan
ko jarraitu beharreko norabidea. Dena dela, ez da ahaztu behar Radio guztietan joan
Yúuyum-en egoera prekarioagoa dela, eta horregatik, egiten dituzten eta etorri diren
eskariak ‘oinarrizkoagoak’ dira, esaterako, soldatapeko langileren bat partaide andana
izatea. izan dira hiru
ekimenetan.
Gainera,
Lan-taldea indartzea aipatu dugunez gero, horixe izan da askotan
parte-hartzea
azaldu den gaietako bat, eta bi modutan ulertu daiteke. Alde batetik, gutxitzearen
soldatapean dauden langileak eta partaideak areagotzea eta trebatzea arriskua ikusten
funtsezkoa ikusten dute elkarrizketatuek; eta bestetik, parte-hartzeko da.
moldeak indartzearen beharra ikusi da. Hurrengo bi aipuetan ikus li-
teke hori:
“Partaide guztion profesionalizazio tekniko eta teorikoa, irratiarekin lotutako

gaiekin eta hizkuntzen dinamikei dagozkionekin.” (RY-1)
“Uste dut erronka hori dela: irratian dugun taldea gehiago egonkortzea. Ardu-
rak izango dituen batzorde modukoak sortzea, eta hori, ez? Jende gehiago
batu dadila egitasmora.” (RY-7)
Bestalde, ekintzaileek sortutako ekimenak diren heinean, urte hauetan

guztietan joan eta etorri diren partaide andana izan dira hiru ekime-
netan. Gainera, parte-hartzea gutxitzearen arriskua ikusten da eran-
tzunetan, eta horri aurre egiteko, egitasmoetako zuzendaritza-taldeak
indartzeko premia adierazi da. Hori dela eta, bizirauteko erronkak ere
badu zerikusia aurpegi aldaketa horietan indarra ez galtzearekin, baita
hiper-lidergotzak ekiditearekin ere.
Hazkundearekin eta baliabideekin zerikusia duen beste erronka par-

tekatu batek teknologiarekin du zerikusia. Teknologian aldaketa ugari
aurreikusten direnez, etorriko diren berrikuntzei adi egoteko eta haie-
tara moldatzeko garrantzia azpimarratu dute zenbait elkarrizketatuk.
Bestalde, badago teknologiarekin lotutako beste auzi konplexuago bat:
aztertu ditugun hedabideak kanal jakin batzuen bitartez emititzen dira,
baina ikus-entzule gehiagora iritsi eta prestigioa lortzeko beste forma-
tu batzuetara jauzi egin beharko luketela esan dute sarritan. Zehatzago
esanda, Interneten soilik diharduten Kanaldude eta Radio Yúuyumek
TDT eta FM-n ere egon beharko luketela uste dute hurrenez hurren, eta
Hedabideen bereziki FM bidez jarduten den Xiberoko Botzak sare sozialen eta Inter-
kalitatea neten aldeko apustu handiagoa egin nahiko luke.
hobetzeko eta
ikus-entzule
“Interneten gaudenez, entzuleetako asko komunitateetan daude eta han ez
gehiago lortzeko
asmotan, dute estaldurarik […] Interneta ez da dena, (irratia) eskuragarriagoa izan behar
hizkuntza- da komunitateentzako.” (RY-1)
-erabileraren
gaineko Bestalde, hedabideen kalitatea hobetzeko eta ikus-entzule gehiago lor-
irizpideek tzeko asmotan, hizkuntza-erabileraren gaineko irizpideek oraindik ere
oraindik ere
zalantzak eragiten dizkie zenbait elkarrizketaturi. Izan ere, espainiera
zalantzak
eragiten edo frantses apur bat gehiago sartuta, ateak zabal litezke, baina aldi be-
dizkie zenbait rean, hasierako filosofiari egiten zaio uko. Honatx zalantza horiek isla-
elkarrizketaturi. tzen dituzten bi aipu:
“Bon, laborantxan badüzü üskaldün hanitx eta badük xiberotar paketa. Gero
mügatzen nüzü nahi badütüt gaüza teknikoak, artetarik lehentarzüna üskara
düzü eta ez ene emankizünaren funtsa eta hori domaje atzamaiten düt.” (XB-4)
“Uste dut hainbeste entzulerengana ez iristeko beldurra dela. Baina sentitzen

dut ausartu behar dugula. Espero dezagun gaur egun %20koa den espainiera
erabilera hori %10era iristea, desagertu arte.” (RY-1)
Bukatzeko, elkarrizketatuetako batzuek atzera begiratuz ohartzen dira

egitasmoak asko garatu direla urte hauetan guztietan, eta horrexegatik
azpimarratu dute hasierako helburu eta filosofiaren eta gaur egungo
egoeraren arteko oreka mantentzeak duen garrantzia. Hurrengo aipuan
gogoeta horiek nolakoak diren ikusten da, elkarrizketatuak lortutakoa-
ren inguruko asebetetzea eta etengabeko kezka adierazten ditu:
“Hasi zinelarik buruan argi zenuen hola izango zela orain? Ez, bainan atzera
begiratzen dutalarik, […] aipatzen genituen puntu nagusiak gauzatu dira eta
gauzatzen ari dira, eta hari gorri hori ez dugu oraino lasatu. [...]
Kanaldude zer da? Talde handi batean garatu den proiektu bat, denen apor-
tazioarekin, eta lortu dugu […] atxikitzea egitura bat permititzen duena beti
kanpoko aportazioak sartzen galdu gabe hari gorri hori. Atxeman dut lorpen
bat dela alde horretatik. [...]
Beraz zer gira hedabide bat, tresna bat, animazio tresna bat, zer da hedabide
bat izaitea?[…] Egonen gira (pentsatzen) “ez, segituko dugu telebista egiten

gure oinarria hori baita”, edo zertarako egiten dugun horrek gain hartuko du?”
(K-2) Ikusi dugu
hedabideak
Hiztun-komunitatearen zerbitzura dagoen animazio tresna izatearekin hizkuntza
nagusien
lotuta, 2020ko iraileko albistea da Radio Yúuyum-eko kideek beste el-
hegemonia
karte bat sortu berri dutela Mayaben, maieraren aldeko mugimendua hedatzeko eta,
artikulatzeko asmotan (Jon Sarasua, komunikazio pertsonala). aldi berean,
hizkuntza
5. ONDORIOAK gutxituak
y biziberritzeko
balio dutela.
Ikusi dugu hedabideak hizkuntza nagusien hegemonia hedatzeko eta,
Mundu mailan
aldi berean, hizkuntza gutxituak biziberritzeko balio dutela. Mundu jazotzen ari
mailan jazotzen ari den hizkuntza galera azkarra ikusita, joera hori den hizkuntza
iraultzeko eragilea izan daiteke hizkuntza gutxituan ari den komuni- galera azkarra
kabidea. ikusita, joera
hori iraultzeko
eragilea izan
Hori dela eta, komunikabideek hizkuntza gutxituen biziberritzeari no-
daiteke hizkuntza
lako ekarpenak egiten dizkion aztertu nahi izan dugu azterlan honetan.
gutxituan ari den
Erize eta Sallabankek egindako aldarrikapena gogora ekarriz, hizkun- komunikabidea.
tza biziberritzea azaltzen duten lanen beharra dago, hizkuntza komuni-
tateei euren prozesuentzat baliagarriak izan daitezkeen gakoak eskaini
ahal izateko.
Lan honetan hizkuntza gutxituan aritzen diren hiru hedabideren kasu

azterketa egin dugu, Mexikoko irrati bat eta Ipar Euskal Herriko irrati
eta telebista bana, hain zuzen ere. Hainbat sailkapenen arabera, hiru he-
dabide hauek tokian tokikoak eta parte-hartzaileak dira hainbat ezauga-
rri betetzen dituzten heinean.
Hedabide hauek hizkuntza biziberritzeari egiten dizkioten ekarpenak

ezagutzeko, Arakatze Apreziatiboaren bitartez egindako elkarrizketa
sakonak diseinatu eta hedabide horietako 16 kideri galdetu diegu haien
komunikabidearen ibilbide, indargune, ekarpen eta etorkizunerako
erronken inguruan. Erantzun horien argitara, lanaren ardatz izan diren
bi hipotesiei erantzuteko moduko informazioa jaso dugula esan gene-
zake.
Tokian tokiko komunikabideek hizkuntza biziberritzeari ekarpen esan-

guratsuak egiten dizkietela da lehenengo hipotesia, eta hain juxtu, 2.2.
azpi-atalean Flores Farfán eta Cordova, Moriarty eta Amezaga egileek
ondorioztatutakoa ere aurkitu dugu lan honetan. Hala, aztertutako ko-
munikabideek 1) hizkuntza eta kultura sustatzen eta zabaltzen dute, hiz-

Hedabide hauek kuntza gutxituari funtzio sinbolikoa emanez eta estereotipoak hautsiz;
dituzten hainbat 2) hedabideetako partaide eta entzuleek euren hizkuntza-gaitasunak
indargune hobetzeko aukera eskaintzen dute; 3) hizkuntza gutxituaren erabilera
identifikatu
bultzatu eta hiztunak ahalduntzeko bidea eskaintzen dute; 4) hiztunak
ditugu eta,
gehiago edo ez direnak hizkuntzara hurbiltzea ahalbidetzen dute; eta, 5) talde-norta-
gutxiago, suna eta komunitatearen kohesioa garatzen dute.
hiruretan
agertzen ziren Bigarren hipotesiari dagokionez, agerian geratu da aztertutako komu-
nabarmendu nikabideek ezaugarri eta erronka ugari partekatzen dituztela. Batetik,
beharreko
hiru hedabideek estatu-nazio mailako egoera politikoak izan zituzten
ezaugarri horiek.
sorrerarako akuilu, euren kokapen geografikoa eta testuinguru politi-
koa anitzak diren arren. Bestetik, egitasmoak sortzeko arrazoiak berak
zirela behatu da, hain zuzen: herriari ahotsa ematea, hizkuntza gutxi-
tuari espazio bat eskaintzea eta bokazio aktibista zuen jendarte trebatu
baten topaleku izatea.
Halaber, hedabide hauek dituzten hainbat indargune identifikatu di-

tugu eta, gehiago edo gutxiago, hiruretan agertzen ziren nabarmendu
beharreko ezaugarri horiek. Hauek dira aurkitutako alderdi positiboak:
hedabidearen izaera boluntarioa eta partaideen prestakuntza eta kon-
promisoa; egitasmo independente eta solidarioak izatea; filosofia par-
te-hartzailea eta tokian tokiko inplikazioa; egitasmoak lortu dituen ai-
torpen eta oihartzuna; egoera berrietara egokitzeko eta berriztatzeko
gaitasuna; eta hizkuntza gutxituan aritzeak berezi egitea euren eremuan.
Partekatzen dituzten ezaugarriekin amaitzeko, etorkizunera begira di-

tuzten erronkak aipatuko ditugu. Esan beharra dago hirurak indartzen
joan diren ekimenak direla, eta elkarrizketatutako partaideak gustura
ageri direla hedabideek egindako ibilbideekin. Ñabardura hori eginda,
ez dira gutxi hiru hedabideek partekatzen dituzten erronkak.
Lehenik eta behin, elkarrizketatuen esanetan egitasmoa egonkortu eta

haztea da duten erronka garrantzitsuena, eta horretarako baliabide per-
tsonal eta ekonomikoak behar dira. Baliabide eskasia, hain juxtu, sarri-
tan aipatu den gaia izan da. Baliabide gehiago izanez gero, programa-
zioa osatu, lan-taldea zabaldu eta trebatuko litzateke, eta hedabideek
berek ere prestigio gehiago lortuko lukete. Baliabide pertsonalekin lo-
tuta, ekimen parte-hartzaileak izaten jarraitzeko partaidetzarako mol-
de berriak jorratzearen garrantzia aipatu dute elkarrizketetan, edukia
ekoizteko moduei edota barne-gobernantzari dagokionez.

Bestalde, aztertu ditugun hiru hedabideek erronka bikoitza dute aurrez

aurre teknologiaren esparruan. Batetik, ikus-entzule gehiagorengana Zenbait
iristeko mainstream formatuetara egokitzeko beharra ikusi dute, hau elkarrizketatu
da, TDT telebistara jauzi egitea (Kanaldude), FM frekuentziako lizentzia ohartu dira
egitasmoak asko
erdiestea (Radio Yúuyum) eta presentzia areagotzea sarean (Xiberoko
garatu direla
Botza). Bestetik, etorkizunean azalduko diren teknologia berrikuntzeta- sorreraz geroztik,
ra egokitzearen garrantzia aipatu dute elkarrizketatuek. eta horrenbestez,
komenigarria
Halaber, zenbait elkarrizketatu ohartu dira egitasmoak asko garatu dela hasieran
direla sorreraz geroztik, eta horrenbestez, komenigarria dela hasieran finkatutako
helburuak eta
finkatutako helburuak eta egitasmoaren filosofia mantentzea, garai be-
egitasmoaren
rrietara egokitzen jarraituta. filosofia
mantentzea,
Bukatzeko, hona filosofia mantentzearekin lotutako barne-eztabaida garai berrietara
bat: hedabide hauetako partaideek zalantzak dituzte oraindik ere ar- egokitzen
daztutako hizkuntza irizpideekin, haien esanetan euskaraz/maieraz jarraituta.
soilik aritzeak audientzia eta edukia mugatu baititzake. Hori dela eta,
elkarrizketatuetako batzuek espainiera edo frantsesa gehiago sartuko
lituzkete. Hori eginda hizkuntza gutxituaren pisua murriztu eta sorre-
rako filosofiari egiten zaio uko, ordea. Beraz, badirudi elkarrizketatuak
‘hazkundea vs filosofia’ eztabaida horretan oreka mantentzeko estrate-
gien inguruan gogoetatzen ari direla.
Horrenbestez, azterketa honen mugekin eta bere xumetasunean, ikusi

dugu hizkuntza gutxituetan ari diren tokian tokiko hedabide parte-har-
tzaileek hizkuntza biziberritzeari ekarpen mamitsuak egiten dizkiotela.
Edonola ere, beharrezkoa ikusten dugu lan hau hiru norabidetan heda-
tzea. Alde batetik, interesgarria litzateke aztertu ditugun hedabideetako
ikus-entzuleen iritziak jasotzea, parte-hartzaileek adierazitakoa osatze-
ko. Bestalde, lan honetan jasotakoa beste ikerketa batzuekin osatzeko
beharra ikusten dugu, ekarpen horiek neurtu eta kuantifikatu ahal iza-
teko, besteak beste. Hirugarrenik, eta berriro ere hizkuntza biziberritzea
gidatuko duten eredu gehiagoren beharra dagoela azpimarratuta, argi-
garria litzateke mundu zabalean aztarna uzten ari diren beste hedabide
batzuen azterketa apreziatiboa egitea, esperientzia horietatik ikasi eta
horretan diharduten ekimenei laguntzeko. l
ESKERTZAK
Egileek euren esker ona adierazi nahi diete Begoña Lasa Arbelaitz eta
Alex Muxika Artzelusi, artikulu hau hobetzeko biek egindako ekarpe-
nengatik.
BIBLIOGRAFIA
ABREU, José Luis (2014). El Método de la Investigación in Daena: Inter-
national Journal of Good Conscience, 9. Zenbakia (195-204 or). Helbidea:
https://labur.eus/adk4e [Azken kontsulta: 2020/05/06]
AGIRREAZKUNAGA, Irati (2013). Euskadi Irratiko (EITB) eta Radio Nan
Gàidheal-go (BBC ALBA) kazetarien profil eta jarreren alderaketa, EHUko
doktoretza-tesia.
ANDERSON, Gregory eta HARRISON, David (2007). Global Langua-
ge Hotspots. Helbidea: https://labur.eus/AweND [Azken kontsulta:
2020/04/01]
AUSTIN, Peter K. eta SALLABANK, Julia (2014). Introduction in P. Austin
eta Julia Sallabank (ed.), The Cambridge Handbook of Endangered Langua-
ges (Cambridge Handbooks in Language and Linguistics. Cambridge:
Cambridge University (1-24 or.).
AMEZAGA, Josu (2009). Talde nortasunak eta komunikabideak in BAT So-
ziolinguistika Aldizkaria, 72. Zenbakia (41-50 or).
BASTÉ, Damián (2015) Repensar la Indagación Apreciativa desde la perspectiva
de su plasticidad, Universitat Ramon Llull-en doktoretza tesia.
BAXOK, Erramun (2016). Soziolinguistika Inkestak – Ipar Euskal Herria in
Euskal Kulturaren Erakundea. Helbidea: https://labur.eus/tybNz [Az-
ken kontsulta: 2020/09/07]
BRICEÑO CHEL, Fidencio (2002). Lengua e identidad entre los mayas de la
península de Yucatán in Los investigadores de la cultura maya, 10. Zenba-
kia (370-379 or.). Helbidea: https://labur.eus/yYoSl [Azken kontsulta:
2020/04/03]
BIDEGAIN, Eneko; ZUBEROGOITIA, Aitor eta EGAÑA, Txema (2014).
Euskarazko albiste-plataformadigital bat sortu euskal Pirinioetan:
egoera, kezkak eta aukerak in UZTARO, 94. Zenbakia (21-46 or).
CASTELLS-TALENS, Antoni (2004). The negotiation of indigenist radio policy
in México. Florida: University of Florida. Helbidea: https://labur.eus/
kvcxm [Azken kontsulta: 2020/04/01]
DARQUENNES, Jeroen. 2007. Paths to Revitalization. Plurilingua XXX Spe-
cial Issue: Contact Linguistics and Language Minorities.
DUCH COLELL, Juan (coord.) (1999). Yucatán en el tiempo. Mérida: Inver-
siones Cares.
ERIZE, Xabier. (2009). Soziolinguistika historikoa eta hizkuntza gutxituen bizi-
tza: Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa (1863-1936). Iruñea:
Hezkuntza eta Kultura Departamentua.
ETHNOLOGUE (2020). Languages of the World. Helbidea: https://labur.
eus/aHMh1 [Azken kontsulta: 2020/05/06]
ETXEBARRIA AROSTEGUI, Maitena (2008). Sociolingüística de las lenguas

en contacto in Oihenart, 23. Zenbakia (77-96 or.). Helbidea: https://la-

bur.eus/kSwy4 [Azken kontsulta: 2020/04/19]
FISHMAN, Joshua A. (1991). Reversing Language Shift. Theoretical and empi-
rical foundations of assistance to threatened languages. Clevedon: Multilin-
gual Matters.
FLORES FARFÁN, José Antonio eta CÓRDOVA HERNÁNDEZ, Lorena
(2012). Guía de revitalización lingüística: para una gestión formada e informa-
da. Ciudad de México: Linguapax América Latina. Helbidea: https://
labur.eus/4Dakm [Azken kontsulta: 2020/04/04]
FOLGUEIRAS BERTOMEU, Pilar (2016). Técnica de recogida de información:
La entrevista. Barcelona: Depòsit Digital de la Universitat de Barcelona.
Helbidea: https://labur.eus/SWuf8 [Azken kontsulta: 2020/05/06]
GARABIDE (2018). El pueblo maya yucateco, ante el reto de coordinar y generar
dinámicas en base a un proceso planificado. Garabide Elkartea. Helbidea:
https://labur.eus/n99kd [Azken kontsulta: 2020/04/03]
GOBIERNO DE LOS ESTADO UNIDOS MEXICANOS (2018). Ley general de
derechos lingüísticos de los pueblos indígenas. Última Reforma DOF 20-06-
2018. México: Cámara de diputados del h., Secretaría General Secretaría
de Servicios Parlamentarios.
GRENOBLE, L. A. eta WHALEY, L. J. (2006). Saving Languages: An Introduc-
tion to Language Revitalization. New York: Cambridge University Press.
HINTON, Leanne. 2011. Revitalization of endangered languages, in
AUSTIN, P.K. eta SALLABANK, J. (eds) Cambridge Handbook of Endan-
gered Languages. Cambridge: Cambridge University Press (291-311 or.).
ITZÁ, Lorenzo (2016). Radio Yúuyum: Streaming en Maya desde la Península de
Yucatán, Activismo Lenguas. Helbidea: https://labur.eus/vx6hG [Az-
LUKAS, J.F. eta SANTIAGO, Karlos (2016). Hezkuntza-ebaluazioa. Leioa: Eus-
kal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua.
MANTEROLA GARATE, Ibon eta BERASATEGI SANCHO, Naiara (2011).
Hizkuntza gutxituen erronkak. Bilbo: UEU. Helbidea: https://labur.eus/
qocjR [Azken kontsulta: 2020/05/06]
MORIARTY, Máiréad (2014). New roles for endangered languages in
AUSTIN, P. etay Julia SALLABANK (eds.). The Cambridge Handbook of
Endangered Languages. Cambridge: Cambridge University, 22. Kapitu-
lua (446-458 or.).
NOVELO MONTEJO, Yazmín Y. (2012). Comunicación Intercultural en Radio
Yóol Iik’: Representaciones radiofónicas del pueblo maya. Master Amaiera-
ko Lana Mexikoko Universidad Autónoma de Yucatán unibertsitatean.
Helbidea: https://labur.eus/8JxXH [Azken kontsulta: 2020/04/03]
− (2015). Fortalecimiento lingüístico e identitario en el proceso de creación y escucha
del túumben maaya k’aay (música maya contemporánea). Master Amaierako

Lana Boliviako Universidad Mayor de San Simón unibertsitatean. Hel-
bidea: https://labur.eus/8EJfU [Azken kontsulta: 2020/04/03]
PALACIOS, Azucena (koord.) (2008). El español en América. Contactos lingüís-
ticos en Hispanoamérica. Barcelona: Ariel.
POOL BALAM, Lorena I. eta LE GUEN, Olivier (2015). La integración de
préstamos en maya yucateco. Una perspectiva interaccional acompaña-
da de una reflexión sobre la ideología del lenguaje, in Amerindia, 37(2).
Zenbakia, (343-384 or.). Helbidea: https://labur.eus/AVMjd [Azken
kontsulta: 2020/04/15]
SALLABANK, Julia (2016) Language sustainability and ‘saving’ a language,
in Perspectives on language sustainability: Discourses, policies and practices
kongresuan hitzaldia, Zadar (Kroazia), 2016ko irailaren 16an.
SMITHSONIAN INSTITUTE (2018). “The SmiLE project”. Helbidea:
https://folklife.si.edu/smile. [Azken kontsulta: 2020/09/07]
UNAM (2004). Mapa lingüístico, in Revista Digital Universitaria, 5. Bolume-
na, 7. Zenbakia, 45. Artikulua. Helbidea: https://labur.eus/so93I [Az-
ZABALETA, Eneritz. (2020). Immersió i Constitució, in Revista Llengua i
Dret, 73. Zenbakia (94-112 or.).
ZUBIRI, Harkaitz; RETORTILLO, Alfredo eta AIERDI, Xabier (2008). Euskal
Hedabideak Euskal Autonomia Erkidegoan, in BAT Soziolinguistika Al-
dizkaria, 68. Zenbakia (85-101 or.).
OHARRAK
1. Informazio gehiagorako, ikus honako esteka: https://labur.eus/f4rSw
2 Ikus hemen Radio Yúuyum-en helbide ofiziala: https://www.facebook.com/yuuyum/
3 Kanaldude eta Xiberoko Botzaren inguruko informazioa egileek elkarrizketatuengandik
jasotako informazioarekin osatu da.
4 Hemendik aurrera aipuek elkarrizketatu bakoitza ordezkatzen duen kodeekin gehituko
dira. Hizkiak hedabidearen laburdura dira (K=Kanaldude), eta zenbakia, berriz, elkarriz-
ketatu bakoitzari atxikitu zaion zenbakia.
5 Gaztelaniaz egin ziren Radio Yúuyum-eko kideei egindako elkarrizketak, eta lan hone-
tan jasotako aipuak egileen itzulpenak dira.

AZOKA 2020
EROSI
INTERNETEKO
ARGIAREN
AZOKAN
943 37 15 45 azoka@argia.eus azoka.argia.eus
4
DOSSIERRA
Soziolinguistika
aldizkaria
Gasteizko Udalaren erabilera plana.

Interes-taldeekiko elkarrizketa.
Sergi Angulo Katediano
Ingeles ikasketetan graduatua eta Gasteizko Udalean euskara teknikari aritua
buzoia@yahoo.es
Laburpena. Ikerketa honetan esploratu egin da hizkuntza plangintzan eta euskararen erabilera plan
estrategikoen diseinuan Gizarte Erantzukizun Korporatiboaren eta management-aren zenbait metodo-
logia aplikatuen bideragarritasuna. Asmo horrekin, Gasteizko Udalean Euskararen Erabilera Normali-
zatzeko Plana bektore gisa erabili da. Planaren gainean bidezko interesa duten taldeekiko elkarrizketa
dialektiko-kritikoa proposatu da (stakeholder engagement), adostasunak, itunak eta estrategia lerrokatua
lortze aldera. Gainera, ikerketak xede du, komunikazioan, lankidetzan, herritarren hautematean eta eus-
kararen zeharkakotasunean oinarritutako interes-taldeen auditoretzaren (stakeholder audit) lehen pauso
errealak ematea. • Hitz gakoak: interes-taldeekiko elkarrizketa, stakeholder audit, erabilera plana, Gas-
teizko Udala, normalizazioa, gizarte erantzukizun korporatiboa.
Abstract. This research explored the viability of certain methodologies applied to Corporate Social
Responsibility and management in language planning and the drawing up of strategic plans for the use
of Basque. For this purpose, Vitoria-Gasteiz town council’s Plan for Normalising the Use of Basque was
taken as a vector. In a process of stakeholder engagement, a critical dialectical dialogue was proposed
with groups with a legitimate interest in the Plan, to arrive at consensuses, agreements and an aligned
strategy. The research also aims to take the first real steps in a stakeholder audit based on communi-
cation, cooperation, public perception and the transversality of Basque. • Key words: dialogue with
interest groups, stakeholder audit, usage plan, Vitoria-Gasteiz Town Council, normalisation, corporate
social responsibility.

Sergi Angulo Katediano – Gasteizko Udalaren erabilera plana. Interes-taldeekiko elkarrizketa
1. Sarrera
y Jorratu beharreko
Euskararen sustapenari dagokionez, ahalegina egin du Gasteizko Uda- lan ildo berrien
lak (hemendik aurrera GU), herritarren, elkarteen eta udal langileen artean, udalaren
solaskideekiko
parte-hartzea pizteko topaguneak dinamizatuz, non, bere interesekoak
harremanetan
diren gaien inguruko ekarpenak egin ditzakeen edonork. Hala ere GU- gizartearen
ren estrategia definitzean, orain arte egindakoak prozesu kolaboratiboa- kezkak
goen hastapenetan kokatzen gaituela baino ezin daiteke esan. borondatez
sartzea legoke,
Bestalde, GU-ren helburuekiko nolabaiteko interes legitimoa duten tal- hau da Gizarte
Erantzukizun
deen ikuspegia edota erakundeari balore erantsia ematen dioten lan-
Korporatiboak
gileen hautematea ez da orain arte estrategia zehazteko prozesuen er- planteatzen
digunean jarri (Euskalit, 2014). Ez eta bezeroaren hautematea ere. Eta dituen lan
errealitate honek epe luzerako mehatxua dakar, alegia, ongizate sozial ereduei heltzea.
eta kolektiboaren bidean, eragile interesdunak lerrokatuta ez egotea zer-
bitzua ematen dien udalarekin, eta alderantziz.
Bide horri ekiten jarraitzeko, erakundeak jauzi egin beharko luke ku-
deaketa estilo tradizionaletatik gestio eredu berritzaileagoetara. Jorratu
beharreko lan ildo berrien artean, udalaren solaskideekiko harremane-
tan gizartearen kezkak borondatez sartzea legoke (De la Cuesta eta Cue-
to, 2017), hau da Gizarte Erantzukizun Korporatiboak (hemendik aurre-
ra GEK) planteatzen dituen lan ereduei heltzea. Herri administrazioen
zereginen artean, giza-kapitala eta kapital soziala babestea eta berauek
berdintasunean garatzea ere badagoelako.
2. Orain arteko lanak

y
Badira EAEko eta Nafarroako hainbat erabilera planen gaineko haus-
narketa lan soziolinguistikoak. Hauetako zenbaitetan behin eta berriz
ageri da interes-taldeekiko estrategia lerrokatu baten gabezia. Lanotan,
ezaugarri komunak izan ohi dira plan estrategikoen xede diren kolek-
tibo eta norbanakoen atxikimendu urria, lidergoaren sakabanatzea edo
lidergo eza, eta, azkenik, plan estrategiko hauen eraginpean daudenen
parte-hartze eskasa. Adituen arabera azpimarratzekoak dira ahulgu-
neak erabilera planen diseinuaz, inplementazioaz, jarraipenaz eta eba-
luazioaz ari garela (Martinez de Luna, 2014). Xumeki, nolabaiteko ja-
rraipen akademikoa ekarri nahi du ikerketa honek orain arteko euskal
soziolinguistikaren esparru honetara.
Gasteizko Udalaren erabilera plana. Interes-taldeekiko elkarrizketa – Sergi Angulo Katediano
Hizkuntzen kudeaketaren historiari bagagozkio, inguruko herrialdee-

Erakunde batek tan eta baita Euskal Herrian ere, hizkuntza politika eta hizkuntza plan-
ezin du epe gintza, eremu akademikoan eta hizkuntza plangintzen eremu aplika-
luzera bizi-iraun tuenean, partaidetzarako ereduarekin lerrokatu izan dira (Boix i Fuster
eta bere helburua
eta Vila i Moreno, 1998).
gauzatu, etekin
ekonomikoa
lortu, Espainiar Estatuan zabalkundea izan duen eredu honek bere oinarri
ingurumenaren teorikoan hizkuntzaren erabileraren normalizazioa behetik gorakoa
jasangarritasuna izan behar duela proposatzen du, hau da, herritarren parte-hartzea eta
atzitu edota hizkuntzaren kudeaketarekin harremana duten eragileen ekarpena ditu
gizarte
abiapuntu. EAE-ko herri administrazioek ere eredu horri heldu zioten
elkartasuna
bultzatu, ez eta ildo horri jarraiki dagoeneko VI. plangintzaldian daude murgilduta,
badio Gizarte baita GU ere.
Erantzukizun
Korporatiboari Egokitasun edo garrantzi akademikoari dagokionez, esan beharra dago
gutxieneko arreta GEK-k enpresen munduan duela jatorria baina pentsamendu korronte
eskaintzen.
ezberdinengan interesa piztu du azken urteotan, hala nola ekonomia-
lariengan, politikariengan, edo filosofoengan (Freeman, 1984; Carroll,
1999).
Gaiari buruzko literaturan oso hedaturik dagoen gutxieneko adostasun

bat agerikoa da, alegia, erakunde batek ezin duela epe luzera bizi-iraun
eta bere helburua gauzatu, dela etekin ekonomikoa lortu, dela inguru-
menaren jasangarritasuna atzitu edota dela gizarte elkartasuna bultza-
tu, baldin eta ez badio GEK-ri gutxieneko arreta eskaintzen (Wheeler,
Colbert eta Freeman, 2003). Bada, kontsentsu hau euskal soziolinguisti-
kara ekartzeko beharra praktika egokia dirudi. Hain zuzen, hizkuntza
plangintzaren diseinura estrapolatuz ikus litezke ondoriorik emanko-
rrenak.
Kudeaketa arduratsuan oinarritutako teoria hauen aplikazio instrumen-

talak bereziki izan daitezke erabilgarri gizarte gaiei buruz ari garela.
Euskal soziolinguistikaren esparruan ere, jakina. Horrenbestez, bidez-
ko interesa duten taldeekiko elkarrizketa dialektiko-kritikoa sustatzeari
helduko zaio lan honetan. Hots, stakeholder engagement prozesuak abia-
tzeari. Hori esanda, ezin dugu ahaztu kudeaketa aurreratuan aditu di-
renen artean, stakeholder teoriarekin kritikoak diren egileak ere badirela
(Matten eta Moon, 2008). Management-aren eredu parte hartzaileago ho-
nen aurka ageri direnen argudioa izan ohi da enpresaren munduan ez
dela baliagarria kontzeptu zabalegia delako, definitu gabea eta korpora-
zioetan anabasa izatera kondenatuta dagoelako.

Aitzitik, malgutasun horrek berak ematen dio potentzialik handiena

metodologia honi. Batez ere, euskal gizarte gero eta poliedrikoagoa Euskalgintza
daukagunean, likidoagoa. Hiztunen hizkuntza hautuak gero eta arrazoi kontu sozialez
konplexuagoez baldintzaturik daudenean. arduratzen da
besteak beste,
eta horretarako
Pentsa daiteke euskarari buruz ari garela ekonomiatik etorri zaizkigun giza taldeak
metodoak ez zaizkiola aplikagarri euskal soziolinguistikari, eta arrazoiz baliatzen ditu,
neurri batean. Izan ere, euskalgintzako eragileek, ez baitute hiztunekin/ eta hiztunak ditu
bezeroekin oreka fiduziario bat mantendu behar korporazio tradizio- bere produktuen
nalen gisara. Irabazizko helbururik ez dute zentzu horretan (Freeman, erosle
potentzialak.
1984). Baina behin hau aitortuta, esan beharra dago euskalgintza kontu
sozialez arduratzen dela batez ere, eta horretarako giza-taldeak balia-
tzen dituela, eta hiztunak dituela bere produktuen erosle potentzialak
(Erize, 2013).
Ikergai dugun erakundea bera eta bere erabilera planaren (hemendik

aurrera EP) target merkatuaren ezagutza izango ditu lan honek hizpi-
de, etorkizunerako hizkuntza plangintza estrategikoaren emaitzak bi-
derkatze aldera. Puntu honetan, egokia da azpimarratzea nazioarteko
soziolinguistikaren esparruan adituek dagoeneko egin izan dituztela
hiztunen eta hizkuntzen analisiak merkatuen azterketaren planotik:
Bourdieu (1985), Grin (1990) edo Erize (2014).
3. Ikerketaren helburua
y
Lan honek xede izango du GU-k hizkuntza plangintzarako duen tresna
garrantzitsuenetakoa, EP, eraginkorragoa egitea.
Atzitu nahi den helburua da, stakeholder engagement kontzeptuen argita-

ra, hainbat elementu aplikatzeak lagunduko ote lukeen erakundearen
estrategia, herritarrak, udal langileak eta euskalgintzako eragileak lerro-
katzen. Horretarako, metodologia honen aplikazioaren lehen urratsak
emateko saiakera diseinatu da. Management-aren literaturan stakeholder
audit (Freeman, 1984: 110) deritzon prozesuaren lehen zertzeladak ema-
tea izango da hartutako bidea.
Taldeen interesen ezagutza kualitatiboa izan dezaketen norbanako adie-

razgarriak entzute aktiboaz itaunduko dira. Elkarrizketa ez egituratuen
bitartez EP-ren inguruan orbitatzen duten eragileekin harremana sen-
dotuko da eta ezagutzazko jarreraren bidez beren erakundeen helbu-
ruen eta interesen arabera sailkatuko dira eragileok. Finean, interes-tal-

Pentsa daiteke deen gaineko diagnosia.
interes-talde
batzuekin GEK-ren bitartez win-win egoerak sortzea aspaldiko ideia da manage-
lankidetza
ment-aren inguruko lanetan. Diziplinan aditua den Peter Druckerrek
sustatzen bada
hein handiagoan dioenez, “the proper ‘social responsibility’ of business is to … turn a social
egingo dutela problem into economic opportunity and economic benefit, into productive capa-
bat plan city, into human competence, into well-paid jobs, and into wealth”.
estrategikoarekin
eta beren Bada, ikerketa honetan soziolinguistikaren esparruan GEK-ren aplika-
helburuak
zioaren bideragarritasuna izango da aztergai stakeholder teoriaren ikus-
lortzeko bidean,
beren ekimena pegitik. Bere kontzepzio normatibo edo etikoan eta instrumentalean
erakundearena- edo positiboan (Freeman, 1984). Lehena ikertzearen justifikazioak oina-
rekin lerrokatuko rri du administrazio publikoek herritarrei zor dieten erantzukizun eta
dutela. errentagarritasun sozialean. Bigarren kontzepzioa ikerketara ekarriko
da soziolinguistikaren esparruan interes-taldeen kudeaketaren bitartez.
Biak ala biak mahaiganeratuta, itunetan errotutako jomuga adostuak
erdietsiko direlakoan.
4. Hipotesia
y
Hipotesi nagusia da GU-ren EP-ren potentzialitatea bere osotasunean
egikaritu ahal izateko ibilbide luzea dagoela egiteko. Plan estrategikoak
ahalmen eraldatzaile handia dauka eta giltzarrietako bat interes-taldee-
kin (stakeholder) ekintzarako lankidetza kooperatiboa lantzean egon li-
teke.
Interes-taldeok plan estrategikoaren eraginpean dauden horiek lirate-

ke nagusiki, EP-rekiko bidezko interesa dutenean. Interes-talde gakoak
lirateke: herritarrak, erakundearen langileak eta beren ordezkariak, eta
ordezkari politikoak.
Berariazko garrantzia duten interes-taldeak: Funtzio Publikoaren Saila,

eta euskalgintzan diharduten eragileak. Lehenengoak, erakunde barru-
koa izanda, rol erabakigarria duelako eta bigarrenek euskararen susta-
tzean interes altua adierazi dutelako.
Interes-talde hauen baitan, neurri ezberdinean jakina, pentsa daiteke

GU-k orain arte egindako lanaren irudikapena ez dela erabat positiboa.
Aukera nahiko erreala da talde horiek beren interesak behar bezala kon-

tuan hartu ez direla uste izatea eta baloratzea erakundetik unilateralki

egin izan dela lan, egiazko prozesu parte hartzailerik gabe. Gauzak ho- Interes-talde
rrela, ondoriozta daiteke hauetako talde batzuekin lankidetza sustatzen hauetako
bada hein handiagoan egingo dutela bat plan estrategikoarekin, eta, solaskiderik
ahalik eta
beren helburuak lortzeko bidean, beren ekimena erakundearenarekin
kualifikatuenak
lerrokatzeko aukerak biderkatuko direla. identifikatzea
eta interlokuzioa
1. Irudia: Gasteizko Udalarekiko interes-taldeen kokapena. hurbilpen
dialektiko-kritiko
Barne Kanpo batetik abiatzea
interes-taldeak interes-taldeak izan da
proposaturiko
hurbilpena.
Herritarrak
Sindikatuak
Euskalgintza
Alderdiak Gasteizko
Udala
HHAA
Langileak
Hornitzaileak
Funtzio
publikoa
Kontratistak
Iturria: egileak egina.
5. Metodologia
y
Ikerketari berari loturik, stakeholder klasifikaturiko taldeen diskurtsoak
eta beren adierazgarritasuna aztertu dira. Berdintasunezko subjektu-
subjektu harremanak izan dira solasaldietarako eraiki beharreko mar-
koa.
Interes-talde hauetako solaskiderik ahalik eta kualifikatuenak identifika-

tzea eta interlokuzioa hurbilpen dialektiko-kritiko batetik abiatzea izan
da proposaturiko hurbilpena. Ikerketaren helburuen dimentsioari da-
gokionez, errealitatean bertan eragitea izan da iparrorratza, EP-ren egi-
karitzerako espazio kooperatibo errealen oinarriak eraikiz. Honez gero,
lidergo eraldatzaileak identifikatzea eta sustatzea bilatu izan da uneoro.
Elkarrizketen bidez eginiko datu-bilketa objektiboa nahiz subjektiboa

Elkarrizketa egiteko ahalegina egin da. Lehenari dagokionez, dokumentu edo ebi-
ez-egituratua dentzien bidez egiaztatu daitezkeen datuak jaso dira. Aldiz, subjektibo-
edo irekia jo da tasunari dagokionez, emozioak eta errealitatea eraikitzeko solaskideek
egokien ikerketa
darabilten esanahien corpusa aztertu da.
burutzeko.
Horretarako,
gidoi itxirik Elkarrizketa ez-egituratua edo irekia jo da egokien ikerketa burutzeko,
gabeko ikertzaileak datu-bilketari begira bete beharreko gutxieneko gidoia argi
elkarrizketak izan badu ere. Horretarako, gidoi itxirik gabeko elkarrizketak egin dira,
egin dira, solaskideei ikerketaren motibazioa uneoro azalduz eta edozein mo-
solaskideei
mentutan gogoak eskatzen diena esateko aukera emanez. Elkarrizketek
uneoro azalduz
ikerketaren gehienez 50 minutuko iraupena izan dute.
motibazioa
eta edozein Parte-hartzaileen hautaketa egiteko, hainbat faktore hartu dira kontuan.
momentutan Alde batetik, beren interes-taldearen ezagutza sakona duten pertsonak
aukera emanez izatea, GU-ren hizkuntza plangintzaren inguruko ezagutza izatea, eta
gogoak eskatzen
bestetik, Gasteizko aniztasun linguistikoan nahiz ideologia-politikan
diena esateko.
topa daitezkeen kolektiboen norbanako adierazgarriak izatea.
Ikerketa honetan elkarrizketatuak izan diren pertsonek, birtualki ordez-

katzen duten erakundearen barruan euskararen inguruko gaien kudea-
ketan eskarmentua dute, Gasteizko udalerriari dagokionean, behinik
behin. 2019ko lehen sei hilabetean egin dira informatzaileen hautaketa
eta baita elkarrizketak ere. Parte-hartzaileen artean emakumezkoak, gi-
zonezkoak, elebidunak, elebakarrak eta euskararen gaineko sentsibilita-
te ezberdinetakoak topa daitezke.
Interes-taldeen iritziez, hautemateez eta diskurtsoez sakonago haus-

nartu ahal izateko banakako elkarrizketak egin dira, parte hartzaileek
adierazpenak naturaltasunez eta konfiantzaz egin zitzaten. Alabaina,
elkarrizketetan zehar, jasotako informazioaren erkatze anizkuna egin
da, gehienetan triangulazio ariketa baten bidez; interes-talde baten abu-
ruz oinarrizko elementua azaldu denean eta honen gaineko ikuspegia
dagoeneko beste elkarrizketa baten hizpide izan den kasuetan, saiakera
egin da diskurtsoen alderatze edo erkatzea egiten, kontsensuak eta de-
sadostasunak identifikatze aldera.
Elkarrizketak erakunde eta elkarteen egoitza nagusietan egin izan dira.

Atal sindikaleko kideekin egindakoak beren udal bulegoetan egin dira,
alderdiekin egindakoak udaletxean bertan eta abar. Praktika honen
helburua bikoitza izan da. Batetik, elkarrizketatuak beren lantoki natu-

ralean egotea, betiere Euskara Zerbitzuaren egoitza ekidinez. Bestetik,

parte-hartzaileei prozesuan parte-hartzea erraztea. Hala ere, batzuetan Erakundeak
aparteko gela bat egokitu izan da gutxieneko baldintza akustikoak lor- programa
tzeko. Lasaitasunezko eta konfidentzialtasunezko giroa nagusi izan da, termino
ezberdinetan
eta ahaleginak egin dira elkarrizketatik kanpo egon litezkeen elemen-
planteatzeko
tuak eta etenaldiak saihesteko; telefonoak, lankideak, etab. bidea izango
luke: harremanen
Orotara 9 pertsonek hartu dute parte ikerketan eta beren nortasuna kon- mantentze
fidentzialtasun arrazoiak tarteko ez da ikerketa honetan argitara eman- hutserako
go, ez eta izaera loteslerik izango ikerketaren testuinguruan parte-har- programak;
egoerari eusteko
tzaileek egindako adierazpenak.
programak;
aurrera pausoak
Elkarrizketak SONY IC recorder gailuan grabatu dira eta hauen transkrip- emateko
zioa ordenagailu pertsonalean egin da. Jasotako informazioa ikergaien programak;
arabera antolatu eta egituratu da bere ustiapenerako. Informatzaileek edota indarrean
emandako informazioaren gainean eta GU-k argitara ematen dituen dauden arauak
aldatzeko
euskararen erabileraren gaineko datuekin elkartu da eta oinarrizko hu-
programak.
rrenkera, sailkapen eta kodifikazioa egin da. Analisi kuantitatiboa egin
da baina ahalegin nagusia analisi interpretatiboa egitea izan da.
Eskuratutako datuak, modu erabilgarri eta aplikatuan aditzera eman

dira. AMIA (aukerak, mehatxuak, indar-guneak eta ahuleziak) para-
digmaren egokitzapen anonimizatua egin da. Jasotako informazioaren
argitara, kooperaziorako potentzialaren eta mehatxu konpetitiboaren
araberako sailkapenak osatu dira.
Bildutako informazioaren arabera, interes-talde ezberdinekin elkarla-

nerako programak diseinatu ahal izateko hasierako diagnosia emango
da. Erakundeak egoki deritzon moduan balizko elkarlanerako progra-
ma hauek termino ezberdinetan planteatzeko bidea izango luke: harre-
manen mantentze hutserako programak; egoerari eusteko programak;
aurrera pausoak emateko programak; edota indarrean dauden arauak
aldatzeko programak.
2. Irudia. Metodologiaren irudikapen eskematikoa
Programa
aurreratuak
Adierazitako
Interes interesen Kooperaziorako
Interes-taldeak taldeekin Elkarrizketen potentzialaren Harremanak
erkatzea
identifikatu elkarrizketa transkripzio araberako mantendu
irekiak eta analisia sailkapena
Egoerari
eusteko
programak
Azkenik, elkarrizketatuek egindako adierazpenen azterketa abiapuntu

hartuta, ikerketa osoan zehar interes-taldeen ikuspuntuaren araberako
portfolio analisiaren lehen urratsa egin da, hau da, plan estrategikoaren
zerbitzuen artetik interes-taldeei garrantzizkoenak iruditzen zaizkie-
nak identifikatu dira. Honen helburua da EP-ean dauden zerbitzuetatik
beren helburuak lortzeko egokien diren ekintzetan interes-taldeen par-
te-hartzea sustatzea, eta, horrenbestez, EP-ren eraginkortasuna bider-
katzea.
6. Emaitzak eta analisia

y
Ikerketa aldian zehar bildutako emaitzen azalpena egingo da atal hone-
tan. Proposaturiko elkarrizketaren markoaren barruan, informatzaileen
informazio fluxuan identifikaturiko funtsezko elementuen araberako
atalen antolaketa orokorra egin da: 6.1 Hizkuntza eskakizunak eta de-
rrigortasun datak, 6.2 Komunikazioa eta lankidetza eta 6.3 Lidergoa eta
zeharlerrotasuna.
Atal hauen guztien baitan hiru azpiatal bereizi dira: Sindikatuak, Al-
derdi politikoak, eta azkenik Funtzio Publikoa. Edonola ere, atal eta
azpiatal guztietan ez dira jaso interes-talde guztien ekarpenak, informa-
tzaileek ez dutelako beti gaiari lotutako hausnarketa adierazkorrik egin.

Azkenik, emaitzen analisiaren kapitulu honetan aparteko epigrafea

eskainiko zaio 6.4 Herritarrak atalari. Kasu honetan informazioa jaso- Euskararen
tzeko bideen arabera antolatu dira emaitzak, nagusiki. Gasteiztarren Erabilera
feedback-aren datu-bilketa antolatzeko: Udalak jasotakoak, Elebide, Normalizatzeko
Planean
Euskararen Elkargunea eta Siadeco azpiatalak atondu dira.
ezarritako
derrigortasun
6.1 Hizkuntza eskakizunak eta derrigortasun datak indizea (%37,11),
apur bat gainditu
Hizkuntza eskakizunen (HE) eta hauen derrigortasun daten (DD) ingu- du Gasteizko
ruan jasotako datuak batez ere atal sindikaletik etorri dira. Sindikatue- Udalak (%
38), batez ere
tako informatzaile guztiak bat datoz erakundeak zentzu honetan legea
lanpostuen
betetzen duela aitortzerako orduan. Baina azpimarratu behar da, 86/97 zerrendan sortu
Dekretuaren betetze maila antzeko terminoetan deskribatzen badute diren lanpostu
ere, HE eta DD-en ezartzeari dagokionez, Funtzio Publikoaren aurrera- berriei esker...
pausoak gehiegizkotzat jotzen dituela informatzaile batek, nahikotzat Hizkuntz
beste batek eta ez nahikotzat hirugarren batek. Derrigortasun indizea- eskakizuna
egiaztatu duten
ren gaia behin eta berriz atera da.
langileak % 90,
69 dira.
Ikerketan jasotako ikuspuntuak eta hautemateak GU-ean hartutako
neurriekin erkatze aldera, azken urteotako zertzelada nagusiak labur
aipatu behar dira. Zehazki, Euskararen Erabilera Normalizatzeko Pla-
nean ezarritako derrigortasun indizea (% 37,11), apur bat gainditu du
GU-k (% 38), batez ere lanpostuen zerrendan sortu diren lanpostu be-
rriei esker. Halaber, DD izanik, HE egiaztatu duten langileak % 90,69
dira. Hortaz, EP-ean ezarritako jomuga hau ere gainditu egin da, puntu
gutxigatik izan bada ere.
6.1.1 SINDIKATUAK
SINDI_1
Jarrera epelaz epaitu ditu Sindi_1 sindikatuaren informatzaileak
erakundearen erabakiak pertsonalaren kudeaketaren atal honetan.
Bestalde, salagarria da berarentzat lanpostuen zerrendaren eta per-
tsonalaren inguruko informazio falta:
“...Funtzio Publikoak legea betetzen du eta listo...”

“...ez dugu datu nahikorik...ez dakigu zein langilek zein HE duen...guk ez dugu
nahi inor langabezian gelditzea...beraz ezin dugu proposamenik egin”
SINDI_2
Sindi_2 sindikatuaren informatzaileak onartzen du bete beharrekoa
dela legeak ezartzen duen % 37,11ko derrigortasun indizea baina

Adierazgarria da hortik gora egitea arbuiatzen du. Egoera soziolinguistikoaren arabe-
zein irakurketa rako gutxieneko bat dela onartzen badu ere, betetze horren ondo-
ezberdin egin rioak langileek pairatu behar dituztela adierazi du:
duten Sindi_2-ko
informatzaileak
eta Sindi_3 “...los porcentajes de gente que se dirije a la administración en euskera son
sindikatukoak bastante reducidos, nos consta, pero luego la exigencia al personal es muy
derrigorrezko elevada...”
data hutsik “...la postura de Sindi_3 es contraria a la nuestra...Sindi_3 quiere el 100 %,
dauden nosotros lo mínimo...”
lanpostuetan
“...a veces desde fuera se ven cosas que...un veterinario para hablar con ani-
ezartzen
males o estar en el laboratorio...para qué necesita ese puesto fecha de pre-
direnean: funtzio
publikora ceptividad...”
sarbidea
zailtzen duen Gainera, informatzaileak DD-k ezartzeari buruzko kritika kualitati-
elementutzat boa egin du:
eta funtzio
publikoaren
“...desde Sindi_2 lo que siempre hemos criticado es la forma de asignar perfi-
euskalduntzea
zailtzen duen les. El de asignar fechas de preceptividad a puestos porque las personas que
faktoretzat jo los ocupan tienen el perfil no nos parece el mejor criterio. Lo que se tendría
dute, hurrenez que hacer es asignarlos atendiendo a la naturaleza del puesto, si es de aten-
hurren. ción al público...últimamente esto se tiene más en cuenta, pero si no se llega
al porcentaje lo que se hace es ponérselas a las personas que han sacado el
perfil...”
“...las preceptividades como se ponen en vacantes, parece que se discrimina
al de fuera...”
Adierazgarria da zein irakurketa ezberdin egin duten Sindi_2-ko in-

formatzaileak eta Sindi_3 sindikatuko informatzaileak (ikus SINDI_3
atala) DD-k hutsik dauden lanpostuetan ezartzen direnean: funtzio
publikora sarbidea zailtzen duen elementutzat eta funtzio publikoa-
ren euskalduntzea zailtzen duen faktoretzat jo dute, hurrenez hu-
rren.
Azkenik, salatu du zerbitzu buruek betetzen dituzten lanpostuetan

DD-k ezartzerako orduan tentuz ibiltzen direla Funtzio Publikoan.
“...las jefaturas; ponemos perfiles a todo el mundo menos a jefaturas, que se

libran, de hecho si tiene un puesto perfil lingüístico es porque la persona lo
tiene...”

SINDI_3
Sindi_3 sindikatuaren informatzaileak derrigortasun indizea kuan- Funtzio Publikoa
titatiboki gaindi egin beharko litzatekela planteatu du. Kualitatiboki da udalean
ere kritika egin dio DD-en ezartzeari: pertsonen
kudeaketa
daraman saila.
“...HE duen langile kopurua...guk jarriko genuke % 100...gaur egungo egoera Ikerketa honetan
soziolinguistikoa ikusita, badakigu ez dela erreala baina horra jotzea...” erakunde barruko
“...zer gertatzen da derrigortasun indizearekin? Ez dela modu eraginkorrean interes-taldetzat
aplikatzen, batzuetan bakanteetan ezartzen baitira derrigortasun datak...” jo da bere rola
funtsezkoa delako
langileen euskara
gaitasunaren
6.1.2 Funtzio Publikoa gestioan
eta horrek
Funtzio Publikoa da udalean pertsonen kudeaketa daraman saila. Iker- zerbitzu-hizkuntza
keta honetan erakunde barruko interes-taldetzat jo da bere rola fun- eta
tsezkoa delako langileen euskara gaitasunaren gestioan eta horrek zer- lan-hizkuntzaren
ardatzetan
bitzu-hizkuntza eta lan-hizkuntzaren ardatzetan bete-betean eragiten
bete-betean
duelako. Pertsonalaren atalean zer esana duen informatzailearen ikus-
eragiten duelako.
pegia ekarriko dugu hona.
Derrigortasun indizearen betetze mailari buruzko gogoeta egin due-

nean argi utzi du zein den egun Funtzio Publikoaren politika:
“...el plan de euskera requiere alcanzar el 37,11 % mínimo... y hay que alcanzar-
lo...aunque en cuanto a esto hay distintas sensibilidades...”
86/97 Dekretuan xedatutakoari jarraitu izana azpimarratu du informa-

tzaileak eta VI. plangintzaldirako arlo teknikoan jasotako ekarpenak az-
tertu eta erantzun izan direla ere aipatu du:
“...en general...hemos llegado al índice y hemos trabajado en una buena coor-

dinación técnica...hay un período en el que pueden hacer alegaciones por
escrito...se responde a las alegaciones...”
Euskara Zerbitzuak eta Funtzio Publikoak osatu duten mahai teknikoan

adostu gabeko puntu bat informatu du: zenbait lanposturi DD atzera-
tzearena. Hain zuzen ere, Garbiketa 1 izeneko kolektiboaren lanpostuei
2022. urterako ezarri die Funtzio Publikoak DD, Euskara Zerbitzuaren
aurkako gomendioak gorabehera.
“...el desajuste con el Servicio de Euskera fue que habíamos hablado que po-
niamos preceptividad pero en la negociación con los sindicatos se tuvo que

Euskara ceder y ajustar a esa fecha...”
Zerbitzuarentzat
estrategikoki
balio
kalkulaezina
6.2 Komunikazioa eta lankidetza
duen tresna da
Trebakuntza 6.2.1 SINDIKATUAK
Programa:
sail eta atalen SINDI_1
gertuko Sindi_1-eko informatzailearen adierazpenetatik garbi ondoriozta
ikuspegia ematen
daiteke Euskara Zerbitzuarekin izandako harremanak gogobetetzen
die euskara
teknikariei, duela hein altu batean. Bai doinuak, bai gorputz-lengoaiak hori ema-
sustatze ten dute aditzera, eta Euskara Zerbitzua Sindi_1-ren ibilbidean lagun
dinamikak dutela antzematen da. Alabaina, elkarlanaren afera hitzez adierazte-
txertatzeko rakoan kontraesan bat ageri da:
baliatzen dute eta
parte hartzaileak
“...Udaltzaingoaren mugikortasunaren inguruan lan handia egin da elkarla-
Euskararen
nean...” versus “...azken urteotan ez da harreman zuzenik egon Euskara Zer-
Planaren eragile
eta betearazle bitzuarekin...”
egiten ditu.
Gaiari zeharka nahiz zuzen-zuzenean heldu izan zaionean ez da
ageri beharrik Euskara Zerbitzuarekin dagoen lankidetza ugaritze-
ko, pozez baloratzen dute orain arte izandakoa. Hala ere, berriro ere
hitzez adierazterakoan malenkonia puntu batekin ekartzen dituzte
gogora garai bateko ohiturak:
“...duela urte asko trebatze saioak jasotzen genituen...”
Puntu honetan argitu beharra dago Euskara Zerbitzuarentzat estra-

tegikoki balio kalkulaezina duen tresna dela Trebakuntza Programa:
haren bitartez sail eta atalen gertu-gertuko ikuspegia ematen dielako
euskara teknikariei (teknikariek beraiek ematen dituzte saioak). Sus-
tatze dinamikak txertatzeko baliatzeaz gain, programaren parte har-
tzaileak EP-ren eragile eta betearazle egiten dituelako eta harreman
sendoak sortzen dituelako.
Azkenik, Sindi_1-ren informatzaileak, bere erakundeak Funtzio Pu-

blikoarekin duen harremanaz hausnartzean argiro ebatzi du ibilbi-
dea dagoela oraindik egiteko ez baita etengabeko harreman fluxu
gogobetekorik izan orain artean:

“...Funtzio Publikoarekin harremanetan hutsuneak ikusten dira, ez Euskara Zer-

bitzuarekin...” Sindi_2-ko
informatzaileak
SINDI_2 uste du
hartu-emana
Sindi_2-ko informatzaileak uste du hartu-emana baino, norabide ba-
baino, norabide
karreko informazio fluxua dagoela erakundean, hau da GU-ren sail bakarreko
ezberdinetatik informazioa jasotzen dutela baina ekarpenak egiteko informazio
aukerarik gabe. Gainera, harremanen antolaketa horri nahasia deri- fluxua dagoela
tzo. Ez du uste aurreko plangintzaldietan horrela zenik, eta, dioenez, erakundean, hau
aldaketa horren justifikazioa euskararen udal suspertze-ekimenen da, Gasteizko
Udalaren sail
egonkortzean datza:
ezberdinetatik
informazioa
“...antes participábamos más en la elaboración del plan, pero últimamente...” jasotzen dutela
“...nos presentaron el plan, pero en una reunión que no sabíamos a qué íba- baina ekarpenak
mos...no estaba bien organizada, antes había más comunicación, más partici- egiteko aukerarik
pación...puede que sea porque el tema se ha estabilizado...” gabe.
Gainerako indar sindikalekin euskararen inguruko lankidetzaz eta

horiekin dauzkaten kontsentsuez galdetzean, erantzun du bakoitzak
bere bidea egiten duela. Gainera, beste sindikatuekin eta Funtzio Pu-
blikoarekin duten harreman triangeluarraz aritu denean, adierazi du
sindikatu bakoitzak bere aldarrikapena edo ekarpena egiten duela.
Inferitu liteke euskararen inguruko adostasunak ia anekdotikoak
izaten direla:
“...siempre se ha funcionado con todos las secciones sindicales con represen-

tación en la misma reunión, hay cosas que coincidimos o no...”
SINDI_3
Sindikatuaren barruan interlokuzioaren gaineko hausnarketa hau
askotan egina dagoela aipatu du informatzaileak eta zalantzarik
gabe baieztatu du:
“...komunikazioa areagotzea ona da...”
Baina jarraian, herri mugimenduetan eskarmentua duenaren gogoe-

ta egin du:
“...komunikazioa egon behar da, baina komunikazioaren atzean konpromezuak

egon behar dira, geure buruari galdetu behar diogu komunikazioa zertarako
erabili behar dugun....”
Are gehiago, komunikaziorako eredu triangeluar zehatz bi planteatu

Euskara ditu:
Zerbitzuaren
irizpideak “...Euskara Zerbitzuaren irizpideak ezagutzen ditugun arren eta Funtzio Publi-
ezagutzen
koak irizpide horiek badituen arren, hiru eragile garrantzitsu hauek ez dira bil-
ditugun arren,
hiru eragile tzen...irizpide horietaz aritzeko...alde sindikalarekin aldez aurretik irizpide horiek
garrantzitsuak konpartitzea garrantzitsua litzateke...”
ez dira biltzen. “...Sindi_3-k eduki lezake Euskara Zerbitzuarekin eta Funtzio Publikoarekin
Irizpide horietaz komunikazio propioa, honek ez du esan nahi ezin denik antolatu sindikatuen
aritzeko alde batzorde edo ordezkaritza bat alde sindikalaren posizioa jasotzeko eta Euska-
sindikalarekin
ra Zerbitzuarekin eta Funtzioa Publikoarekin harremanak izan. Paraleloak izan
aldez aurretik
daitezke bi komunikazio kanal horiek...”
irizpide horiek
konpartitzea
garrantzitsua Azkenik, atal sindikaleko beste informatzaileengandik jasotako datu
litzateke. deskriptibo bera eman du egungo harreman markoaz:
“...sindikatu bakoitzak bere proposamena darama Funtzio Publikora eta Funtzio

Publikoak sindikatu bakoitzetik nahi dituen ekarpenak jasotzen ditu eta halako
puzzle bat osatzen du...”
6.2.2 ALDERDI POLITIKOAK
ALDER_1
EP-ren inguruan ematen diren interes eta dinamikei buruz, informa-
tzaileak gogobetetze maila oso altua adierazi du:
“...por parte del Servicio de Euskera ha habido voluntad, buena relación, con-
fianza...”
“...hay un grado de satisfacción bastante elevado en relación a la planificación
y objetivos del plan...”
EP-z arduratzen den unitatea informatzailearen ardurapeko zerbi-

tzua izan zen. Hautemate honi balio erantsia ematen dio horrek. Eta
gaineratu du:
“...el valor que tiene un plan es que están ordenadas las acciones a desarrollar
y como tradicionalmente ha sido aprobado por unanimidad...eso contribuye a
evitar la contaminación política...tengo la sensación de que el euskera a veces
se ha utilizado como arma arrojadiza...el plan da estabilidad y tranquilidad y lo
que está plasmado en el plan no se contamina...esa es la mayor virtud...”

Alder_1 gobernuan aritu izan den garaiez eta gobernutik kanpo

izandako aldiez esan du: “...Euskara
Zerbitzuarekin
“...se mantienen reuniones periódicas con el jefe del servicio, las reuniones
harremana ona
da baina barne
del Elkargune con otros agentes que trabajan en el euskera y otros agentes
planari lotuta
políticos...”. ez da inolako
hartu emanik
Informatzailearen hausnarketa osoan zehar gainerako interes-taldeen egon, EBPNren
ordezkariei eginiko elkarrizketetan atera ez dena eta garrantzi han- inguruan bai.
dikoa den kontua atera da, udal proiektuetarako eskuragarri dagoen Barne plana
egun batetik
kreditu erreserbarena, alegia. Aurrekontu partidak, giza-baliabideei
bestera onartu
nahiz baliabide materialei eragiten dieten heinean funtsezkoak dira: dela ikusten dugu
baina ez zaigu
“...si comparamos a nivel de gasto el dinero que se destina al Servicio de Eus- zirriborrorik
kera con lo que destinan otros municipios ...pues estamos en muy buena posi- iristen aurretik,
ción...no creo que haya motivos para la crítica...” adibidez.”
Alder_2
“..a mi me tocó ser responsable en un período de crisis y el Servicio de Euskera
comprendía...no tanto las asociaciones euskaltzales que lo veían como un ata-
que...pero los recortes en ese servicio eran menores que en otros...”
Alder_2
Alder_2-ko informatzaileak orain arteko harreman maila eskasa izan
dela adierazi du EP-ren inguruan:
“...Euskara Zerbitzuarekin harremana ona da baina barne planari lotuta ez da

inolako hartu emanik egon, EBPNren inguruan bai. Barne plana egun batetik
bestera onartu dela ikusten dugu baina ez zaigu zirriborrorik iristen aurretik,
adibidez. Hau beste hainbat tokitan ere horrela gertatzen da...”
Egoera hau justifikatu du adieraziz alderdiek ez dutela zertan es-

ku-hartzerik egin udal profesionalen lan teknikoan:
“...udal zerbitzuek beren autonomia behar dute, zentzu horretan ez dira egon
behar alderdiei kontuak ematen...”
Hala ere, aitortu du, GU-ean historikoki gertatu den bezala, Udal-
batzaren osoko bilkurak onetsitako EP-k nolabaiteko balio erantsia
duela:
“...egia da ez dagokiola plenoari plan bat onartzea, ez barnekoa ez kanpokoa,

baina alderdiek parte hartuta, plenoan onestea suposatuko luke plan hori zeu-
rea egiten duzula, are gehiago kontuan izanda planek batzuetan agintaldi ezber-
Alder_3-ko dinak hartzen dituztela...”
informatzaileak
laudatu ditu Alderdi politikoen arteko lehentasuna ez den arren, EP-ri dagokio-
Euskara
nean kontsentsuetan ibilbidea egiteko tartea dagoela inferitu daiteke
Zerbitzuak
gainontzeko sail adierazpen hauetatik:
eta atalekin eta
zuzendaritza “...plana ez da izan alderdien artean elkarri mokoka aritzeko kontua, azken le-
taldearekin gegiltzaldian ez da izan...”
izandako
orain arteko
Aldiz, kontrako egoera aurreikusten du informatzaileak balizko eus-
harremanak
eta lankidetza kararen ordenantzaren izapidetzea hasten denerako:
esparruak
eta gaineratu “...ordenantzak ordea alderdi bakoitza leku ezberdinean utziko du eta beste
du hainbat gatazka batzuk sortuko dira, baina inor ez da kokatu ordenantza ez egitearen
esparrutan bidea kontra, ez liokeelako onurarik ekarriko...”
egin beharra
dagoela oraindik
Alder_3
ere.
Alder_3-ko informatzaileak laudatu ditu Euskara Zerbitzuak gai-
nerako sail eta atalekin eta zuzendaritza taldearekin izandako orain
arteko harremanak eta lankidetza esparruak. Halaber, gaineratu du
hainbat esparrutan bidea egin beharra dagoela oraindik ere, bai era-
kundeaz kanpoko eragileekin, bai udal barruko eragileekin. Azken
estimazio hau bereziki argi ikusi du udal gobernuan egoteak supo-
satzen duen talaiari esker:
“...harremana emankorra izan da Euskara Zerbitzuarekin...”

“...Udala oso handia da...pausoak eman dira...espedienteetan, kontratazio mai-
lan, ikusten da pausoak eman behar direla...”
Aldiz, 2015. urtera arte udalaz kanpoko euskalgintzako eragileekin

harremanak Euskararen Elkargunearen baitan eten zirela ekarri du
gogora eta horrek euskararen aldeko hainbat ekimenen gelditzea
ekarri zuela adierazi du:
“...lorpen bat izan da elkargunea ez zela biltzen aurreko kabinetearekin, hase-

rretu zirelako, baina orain bai, eta konfiantza egon da eragileekin, aurrera era-
man dira hainbat kontu...”
Bestalde, GU-ren barruan euskararen sustapenean lanean dabiltzan

eragileen arteko ituna aldarrikatu du informatzaileak. Puntu hau

nola gauzatu litekeen gehiegi zehaztu ez badu ere, garrantzizkotzat

jo du informatzaileak: Udalak
bultzatzen duen
“...erakunde barruan paktu bat egon behar du langileen eta politikarien artean,
Euskararen
Elkargunean
euskara kontuetan denok alde egoteko…”
gabezia bat
azpimarratzen
Azkenik, udalak bultzatzen duen Euskararen Elkargunean gabezia da. Bere ustez
bat azpimarratu du. Bere ustez euskalgintzaren udal foroetan zen- euskalgintzaren
bait esparrutako eragileak falta dira, eta gainerako elkarguneetan udal foroetan
jadanik ematen den sektoreartekotasunaren beharra mahaigaineratu zenbait
esparrutako
du:
eragileak
falta dira, eta
“...adibidez elkargunean dauden elkarteek lan asko egiten dute baina hor beste gainontzeko
agente batzuk falta dira, edo bestela beste eragileekin bildu, adibidez arlo so- elkarguneetan
zioekonomikoko eragileekin...eta tresnak baditugu, industria elkargunea, mer- jadanik
kataritza elkargunea, adibidez…” ematen den
sektorearteko-
tasunaren
Alder_4
beharra
Alder_4-ren harremana EP-ren inguruko interes-taldeekin udal go- mahaigaineratu
bernuaren osaketaren eta zuzendaritza ezberdinen arlokako banake- da.
tagatik baldintzaturik dago informatzailearen iritziz:
“...la interlocución con el Servicio de Euskera ha sido muy puntual...al haber

dos partidos en el gobierno municipal...se ha respetado que uno lleve el Servi-
cio de Euskera y otro Cultura...”
Oztopo organikoak tartean izanagatik, alderdiak Euskara Zerbitzua-

ren lanari ekarpena egin diola informatu du:
“...en elkargune he participado por la ordenanza...y con el tema de la OPE y las

plazas hemos aportado...”,
Baina harremanari berari dagokionez epel ebatzi du:
“...la relación con el Servicio de Euskera no ha sido mala...”
Alderdiaren eta Euskara Zerbitzuaren arteko interlokuzioa etorkizu-

nera begira ez dirudi lehentasuna denik, are gehiago, egungo harre-
man maila eskasa nahiko jarrera deterministaz onartu du.
6.2.3 Funtzio Publikoa

Informatzaileak
positiboki Ikergai diren interes-taldeen arteko harremanez iritzi orokorra eman du
baloratu informatzaileak:
du Funtzio
Publikoaren
eta Euskara “...son procesos que conllevan multiples intereses y que el Servicio de Eus-
Zerbitzuaren kera, la política de euskera es uno de lo muchos intereses que confluyen en
arteko elkarlana esto...los sindicatos tienen sus propios intereses, los partidos quieren que haya
eta adierazi paz social y no quieren que haya mucho problema, los departamentos quie-
du lanpostuen ren tecnificar la estructura, o a veces prefieren mantener a los que están, hay
zerrenda
muchos intereses contrapuestos...”
kudeatzeko
orduan ez dela
inongo arazorik Informatzaileak positiboki baloratu du Funtzio Publikoaren eta Euskara
egoten, bi atalek Zerbitzuaren arteko elkarlana eta adierazi du lanpostuen zerrenda ku-
lanpostuez, deatzeko orduan ez dela inongo arazorik egoten, bi atalek lanpostuez,
matrikulez, matrikulez, derrigortasun datez eta antzekoez modu bertsuan aritzen
derrigortasun
direla:
datez eta
antzekoez modu
bertsuan aritzen “...hablamos el mismo idioma que el Servicio de Euskera, a nivel de compren-
direla. der los términos de la función pública, lo cual no siempre pasa con otros de-
partamentos...”
Gainera, atal sindikalarekin hizkuntzen kudeaketaz aritu denean, Eus-

kara Zerbitzuak egindako proposamena abiapuntu hartu izan duela in-
formatu du:
“...cuando me puse a negociar con los sindicatos saqué un informe con las
propuestas del Servicio de Euskera...”
6.3 Lidergoa eta zeharlerrotasuna
6.3.1 Sindikatuak
SINDI_3
Udalaren eragin eremuan zer esana duen alderdiei eta erakundea-
ri berari gehiago eskatu dio Sindi_3-ko informatzaileak. Ebatzi du
EAE-n indarrean dauden legeen betetze hutsa ez dela nahikoa nor-
malizazioaren bidean:
“...Gasteizko Udalak euskararen inguruan ahalegina egin du, hori ezin da ez-

kutatu, Euskara Zerbitzuan konpromisoa badago baina uste dut politikoki ez

dagoela behar besteko apustu sendorik benetan Euskara Zerbitzutik egiten de- Udal
naz gain apustu indartsuagoak egiteko, eta gauza gehiago egin daitezke. Nik ordezkaritza
suposatzen dut politikoki esaten dietela -bueno, guk legea bete behar dugu eta
duten alderdiek
lidergo
zuek guri esan behar diguzue legea hori nola bete-, baina legeak dioenaz gain
eraginkorra
gauza gehiago egin daitezke...” gauzatzerako
orduan dituzten
oztopoak
6.3.2 Alderdi Politikoak identifikatzeko
ahaleginak ez du
fruiturik eman
Alder_1
elkarrizketan.
Alder_1 alderdiko informatzaileak, erlatibizatu du lidergoaren beha- Alabaina,
rra eta udalean zeharlerro diren gaietan lanean dauden teknikari eta ondorioztatu
profesionalek udal politikekiko hautematearen araberakoa dela esan daiteke eragile
du. Bestalde, proiektuetan egiten diren diru-inbertsioekin lotu du li- pasiboak
dergoa: badirela udalaren
eragin eremuko
euskararen
“...los liderazgos dependen de las personas...y seguro que cada gobiermo con
sustatze
personas diferentes...habrá momentos de mayor liderazgo por parte de la orga- politiketan.
nización o menos...todo el mundo en la organización piensa que sus proyectos
son los mejores...y el presupuesto hay que repartirlo...y dependerá de cada
gobierno si invierte más o menos...pero en el Ayuntamiento de Vitoria se tiene
en cuenta al Servicio de Euskera y creo que se le escucha...”
“..en los servicios transversales pasa mucho que sienten que no se ejerce un
liderazgo efectivo...pero por ejemplo el Servicio de Euskera...antes era como
algo residual...primero estaba en Cultura pero luego se integró en Presidencia
que ahora es Alcaldía con el fin de hacer sus políticas más transversales...poco
a poco va habiendo cambios...”
Alder_2
Interes-talde honetako informatzaileak, orain artean udal gobernuan
egon ez den arren, adierazi du saiakerak egin dituela bere alderdiak
euskararen sustatzearen aldeko aitzindaritza eraginkorragoa gauza-
tu ahal izateko:
“...lidergoaren kontuarekin, saiatu izan gara baina batzuetan beste elementuek

ez dute tiratzen...”
Udal ordezkaritza duten alderdiek lidergo eraginkorra gauzatzerako

orduan dituzten oztopoak identifikatzeko ahaleginak ez du fruiturik
eman elkarrizketan. Alabaina, ondorioztatu daiteke eragile pasiboak
badirela udalaren eragin eremuko euskararen sustatze politiketan,

Alder_3ko eta horregatik, neurri batean bederen, ez dela orain arte gidaritza
informatzaileak hori mamitzeko paradarik izan.
dionez alkatetzan
egoteak
Alder_3
suposatu du
zeharkakotasuna Euskara Zerbitzuak udalaren egitura organikoan bete behar duen
agerian jartzea, lekuaz hausnarketa egin duenean, informatzaileak adierazi du au-
batzuetan rrerapausoak eman direla:
sinbolikoki
bada ere, baina “...alkatetzan egoteak suposatu du zeharkakotasuna agerian jartzea, batzuetan
indarra ematen
sinbolikoki bada ere, baina indarra ematen dio…”
dio.
Hala ere, aitortu
du hainbatetan Hala ere, aitortu du erakundearen hainbat sailetako prozesuetan
udalak ez duela euskararen kudeaketa ere sartzeko ahaleginetan udalak ez duela as-
asmatu: “...egia matu:
da batzuetan
ez dugula
“...egia da batzuetan ez dugula lortu, kirola eta aisialdian euskara txertatzea
lortu, kirola
asignatura pendientea da…”
eta aisialdian
euskara
txertatzea Elkarrizketan zehar triangulazio ariketa egin da Alder_4-ko informa-
asignatura tzaileak proposatutakoaren harira, Euskara Zerbitzua organo ikus-
pendientea da…” katzaile gisa aritzearena alegia. Informatzaileak esan du:
“...organo ikuskatzailea izatea ondo legoke, baina ez hori bakarrik, izan beharko
luke tresna bat beste sailen eskura, euskara kontuetarako partidak eduki behar-
ko lituzkete...”
Gainera, zeharkakotasunaren afera haratago eraman du eta gogoe-

ta nahiko berritzailea ekarri du ikerketara, ez horrenbeste Euskara
Zerbitzuari aholkularitza rola esleitu dionean, baizik eta hizkuntzen
kudeaketa hirigintzaren estrategien bitartez zabaltzea planteatu
duenean:
“...aholkuak emateko organoa beharko luke...adibidez hiri planteamendua hor

dago, plan zentralena, eta hor sar daitezke hainbat puntu euskararen arloan,...
eta hori ez du Euskara Zerbitzuak egin behar, baizik eta gaia daraman saila.
nahiz eta Euskara Zerbitzuaren aholkua izan...”
Bestalde, deigarria da lidergoaz aritzean Alder_3-ko informatzailea-

ren eta Alder_2-ko informatzailearen diagnosia kalko hutsa direla
ikustea:

“...askotan esaten da lidergoa falta dela baina ikusi dut alde politikotik kontu ho-
riek ateratzen direnean eta erakundearen antolakuntzan ateratzen direnean beti 2014ra arte
ateratzen da zerbait blokeatzen duena...edo premiazko zerbait...edo zeozer…” Euskara
Zerbitzua
Kultura Sailaren
Edonola, Alder_2 atalean aipatu bezala, blokeo hauek identifikatze-
ardurapean egon
ko saiakerak eta eragile pasiboak identifikatzeko entseguek ez dute zen organikoki,
emaitzarik eman ikerketa honetan. egun ordea
Alkatetza eta
Halaber, alde politikoaren eta udal teknikarien arteko lanaren lerro- Harreman
katzeaz ere adierazpen bertsuak egin dituzte Alder_3 eta Alder_2-ko Instituzionalen
Sailean kokatzen
informatzaileek, baina lehenengoak ñabardura gehitu dio euskara
da. Aldaketaren
teknikariek izan behar duten ustezko autonomiaren aferari: arrazoia,
zerbitzuaren lan
“...teknikariek autonomia izan behar dute baina beraien lana politikekin bat eto- esparrua udalean
rri behar du…” zehar lerroa
izateko pausoak
ematea zen.
Alder_4
Euskararen erabileraren normalizazioan alderdiek jokatu behar du-
ten rolaz aritu denean, Alder_4-ko informatzaileak esan du udalaren
eragin eremuan, udal baliabideek ere bidea eman behar diotela nor-
malizazioari. Eta horretarako lan ildoak zein diren adosteko orduan
kontsentsua badagoela adierazi du. Ordea, aitortu du desadostasu-
nak ere badirela aurrekontuetatik sustatzerako errekurtsoak erabili
behar direnean:
“...en el ayuntamiento hay consenso unánime por fomentar el uso del euskera...
lo que no hay consenso es en hasta donde hay que gastarse y hacer inversión,
hay sí que hay un disenso...”
2014ra arte Euskara Zerbitzua Kultura Sailaren ardurapean egon

zen organikoki. Gaur egun, ordea, Alkatetza eta Harreman Institu-
zionalen Sailean kokatzen da. Aldaketaren arrazoia, zerbitzuaren lan
esparrua udalean zeharlerroa izateko pausoak ematea zen. Alkate-
tzaren baitan egote hutsak ordea, euskara egiazko gai transbersala
izatera eraman duela zalantzazkoa da. Zentzu honetan, informatzai-
leak proposamena egin du:
“...sería eficaz que el Servicio de Igualdad fuera un órgano supervisor de las

políticas de igualdad de otros departamentos...ojalá con el euskera pudiera
hacerse eso...porque claro, si es transversal es transversal...”
Zuzendaritza taldeetatik lidergo eredu operatiboak gauzatzeko ikus-

Euskara ten diren mehatxu eta ahuleziak ulertzen lagun dezakeen adierazpe-
gutxiesten na ere egin du informatzaileak:
dela salatzen
duten sarreren
“...en torno al euskera siempre ha habido debate...se produce un problema
motibazioak
ezberdinak dira: cuando no quieres pisar a otro servicio pero quieres trabajar un tema trans-
harien % 25ak versal como el de igualdad...puede generarse malestar porque piensan que te
euskara eskolen has metido en su área...más cuando el otro servicio depende del concejal de
udal eskaintza otro partido...”
txikiegia du
hizpide, % 15
udalerriko
errotulazioari 6.4 HERRITARRAK
buruzkoa da,
% 12 udalak Interes-taldeen diagnosia egiterako orduan, berebiziko balio kualitati-
euskarazko boa dute herritarrek, haiengatik eta haientzako egiten baitu lan GU-k.
komunikazio Aldiz, oso konplexua izaten da herritarren beharrak, aukerak, interesak
bati euskarazko
eta nahiak ezagutzea. Are zailagoa administrazioaren hizkuntza po-
erantzuna
litika irizpide horien arabera segmentatzea eta aplikatzea. Lan honen
ez emateari
buruzkoa. asmoetako bat, ahalegin horretan pauso bat ematea izan da. Hartara,
GU-k herritarren iradokizunak, kexak eta iruzkin orokorrak jasotzeko
eta horiei erantzuna emateko darabilen tresna telematikoaren azterketa
egin da: udalak idatziz hartutako kexa eta komunikazio erregistratuak
jaso dira; Elebideren jarduera txostenen datuak aztertu dira; Euskararen
Elkargunean emandako herritarren ekarpenak jaso dira, eta azkenik,
Siadecok udal zerbitzuetan ematen diren komunikazio-egoeren gainean
egindako azterketaren daturik esanguratsuenak hartu dira kontuan.
Udalak jasotakoak
Gaikako antolaketa du Herritarren Postontziak. Elebitasuna/Euskara-

ren Erabilera atalean, 2008tik 2019ra herritarrek abiatutako hariak 81
izan dira. Hari bakoitzean udalak emandako erantzuna ageri da gutxie-
nez. Askotan beste herritarrek egindako sarrerak ere ageri dira.
Euskara gutxiesten dela salatzen duten sarreren motibazioak ezberdi-

nak dira: harien % 25ak euskara eskolen udal eskaintza txikiegia du
hizpide, % 15 udalerriko errotulazioari buruzkoa da, % 12 udalak eus-
karazko komunikazio bati euskarazko erantzuna ez emateari buruzkoa,
% 10 euskara ikasteko dirulaguntzen eskasiari buruzkoa, eta % 8 udal
argitalpen edo itzulpenetan euskara egokia edo zuzena ez erabiltzearen
ingurukoa. Guztira % 70.

Euskarari neurriz kanpoko arreta ematen zaiola salatzen duten sarreren

artetik: % 12 euskara herritarrekiko inposizioa dela salatzeko da eta % 6 Elebidek bere
langileekiko euskararen inposizioa salatzeko. Guztira % 18. urtekako
jarduera
txostenetan
Gainontzeko % 12 informazio eske hutsak dira.
GU-ren
aktibitateari
GU-ean 2015etik 2019ra idatziz jasotako kexei dagokionez, bi, sare so- lotutako 4 kexa
zialetan udalaren irudia gaztelania hutsez jartzeagatik izan dira; lau erregistratu
kexa, errotulazioarekin lotuta egon dira; beste bi, herritarrei jakinaraz- ditu 2014an,
pen bat gaztelania hutsez bidaltzeagatik; eta beste bi udal buletinean 3 2015ean, 3
2016an eta kexa
euskarazko edukiek presentzia gutxi zutelako.
bakarra 2017an.
Urraketa hauen
Elebide zioak nagusiki
errotulazioa
Elebiden jasotako kexa guztiei erantzuna ematen zaie eta hauen jarrai- gaztelania
pena egiten da Euskara Zerbitzutik. Kexa hauek kualitatiboki esangura- hutsean egotea
edota udal
tsuak dira zerbitzu honetan izapidetutako txostenen atzean hizkuntza
komunikazioren
eskubideen urraketa dagoelako. Elebidek bere urtekako jarduera txos-
bat gaztelania
tenetan GU-ren aktibitateari lotutako lau kexa erregistratu ditu 2014an, hutsean
hiru 2015ean, hiru 2016an eta kexa bakarra 2017an. Urraketa hauen egiteagatik izan
zioak nagusiki errotulazioa gaztelania hutsean egotea edota udal ko- dira.
munikazioren bat gaztelania hutsean egiteagatik izan dira.
Aipatu beharra dago, 2012az geroztik, Elebide Zerbitzuak bere txos-

tenetan ez duela ematen udal bakoitzari dagokion urraketen arrazoia
eta bakarrik izapidetutako kexen kopurua ematen duela. Honek zaildu
egiten du udalerrietan herritarrek hizkuntzekiko duten hautematearen
diagnosia egitea.
1. Grafikoa. Vitoria-Gasteizko Udalaren kexen tipologia.
Sare Sozialak/Internet: 5
%20
%20 %10 Paisaia: 2
%50 Jakinarazpenak: 2
Bolondresentzako
hizkuntza irizpideak: 1
Iturria: Elebide, Hizkuntza Eskubideak Bermatzeko Zerbitzua.
Euskararen Elkargunea
2016tik 2019ra
bitarteko Herritarrek EP-ri buruz duten pertzepzioa eta iritzia jasotzeko ekimen
topagunearen gutxi jarri izan dira martxan Gasteizen. Baina azken urteotako udal
aktetan
jardunean, Euskararen Elkargunearen testuinguruan, euskalgintzako
ageri diren
norbanakoen eragileez gain, norbanakoek adierazpenak egiteko parada izan dute.
iradokizun 2016tik 2019ra bitarteko topagunearen aktetan ageri diren norbanakoen
gehienak bat iradokizun gehienak bat datoz Euskara Zerbitzuan eta Herritarren Pos-
datoz Euskara tontzian jasotako kexa ohikoenen motibazioarekin. Adibidez 6870 ak-
Zerbitzuan eta tan, 2017ko martxokoa, ageri da:
Herritarren
Postontzian
“…denuncia que el ascensor de Oihaneder Etxea da las instrucciones primero
jasotako kexa
ugarienen en castellano y luego en euskera, no cumpliendo lo establecido por el Ayunta-
motibazioarekin. miento. Se pide al Ayuntamiento revisar todos los ascensores de la red munici-
pal y pedir a la empresa mantenedora que lo corrija.”
Alabaina, parte-hartzerako dinamika batean, 2019ko otsailaren 4ko ak-

tan, kualitatiboki adierazgarriagoak diren iradokizunak jaso ziren zen-
bait herritarren aldetik:
“Hizkuntza irizpideak kontratuetan eta zerbitzuen esleipenetan. Arauak sortu ho-

rretarako, Udalaren sail guztietan. Eremu honetan Euskara Zerbitzuak lanketa
egin behar du.”
“Udaletxeko arauak Normalkuntza Planean jasotzen dira: udala momentu hone-
tan garatzen ari da eta Elkarguneak ez du jarraipenik egin behar horretaz? Hori
litzake zeharlerrotasuna gauzatzea. Ekintza zehatz bat izan daiteke (jarraipena
egitea)”
Azkenik, Elkargunearen itxieran, ideia berbera ageri da beste behin:
“Hurrengo Elkarguneren batean Barne Planaren inguruan hitz egitea proposatu

da: planaren edukiak, betetze maila eta jarraipena, balorazioa, sentsazioak…”
Siadeco
2004an, Siadeco Ikerketa Elkarteak komunikazio-egoeren azterketa egin

zuen herritarrei arreta emateko zerbitzuetan. Ikerketaren helburuetako
bat udal langileen eta herritarren arteko komunikazio-egoerak aztertzea
zen, baita euskararen erabilera sustatzen eta oztopatzen duten faktoreak
identifikatzea ere.

Karakterizazio demografikoa eta soziolinguistikoaren testuingurua

behin definituta, Siadecok neurketa ikerlanari ekin zion, erabiltzaileen
lagin adierazgarri (400 pertsona) bati elkarrizketa pertsonala eginez.
Egituratutako galdetegia baliatu zen, % 95,5eko konfiantza-maila ba-
tentzako ±% 4,90eko akats-tarteaz.
Herritarren ikuspegia jasotzen duten datuen fluxu kualitatiboa hauxe

izan zen:
2. Irudia. Komunikazio-interakzioaren azterketa kualitatiboa, biztanleriaren

ikuspegitik.
A. Zuzeneko arreta eskaintzen duten udal zerbitzuen alderdi positiboak

(Hizkuntza multzo nagusien arabera)
Biztanleria euskalduna Biztanleria ia euskalduna Biztanleria erdalduna
Arreta, tratua eta hurbiltasuna Atzera begiratuz gero, hobekuntza Arreta, adeitasuna eta aldez
• Oro har, arreta eta • Aurreko egoerekiko zerbitzua aurreko jarrera egokia
tratua zuzenak dira, eta hobetu egin da. • Adeitasuna, arreta egokia,
herritarrengatik oso hurbil Harreman zuzen, pertsonal eta “aurpegi onak” langileen
dauden zerbitzuak dira. hurbilekoa aldetik.
Langileen prestakuntza eta • Harreman zuzen, • Aldez aurretik jarrera egokia
eraginkortasuna pertsonala (Web orriaren duten langile gazteak.
• Zerbitzu hauetako langileen salbuespenarekin) eta Hornikuntza
prestakuntza teknikoa aurrez-aurrekoa (010 • Instalazioen eta altzarien egoera
egokitzat jotzen da; eta oro zerbitzuaren salbuespenarekin). egokia.
har, planteatutako gaiak modu • Herritarrekiko hurbiltasuna.
eraginkorrean bideratzen Euskararen presentzia (erabiltzeko
dituztela adierazten da (batez • Arreta eskaintzen duten aukera)
ere 010 Telefonoaren inguruan). langileen tratua. • Euskaraz artatua izateko aukeraz
Konparatiboki, zerbitzu hauetan Azkartasuna egiten den balorazio positiboa.
euskaraz komunikatzeko aukera • Zerbitzuaren azkartasuna (batik
gehiago bat 010 Telefonoaren kasuan).
• Zerbitzu hauetan euskaraz Bi hizkuntzen erabilera
komunikatzeko dagoen aukera, • Udalak herritarrekiko dituen
Udaleko beste alor/zerbitzuetan komunikazioak (batik bat
dagoena baino altuagoa dela idatzizkoak) ele bietan izatea (bi
pertzibitzen da. hizkuntzak erabiltzea).
Euskararen sustapena
• Informazio zerbitzuekin duten
harremanetan, herritarrak
euskara erabil dezaten
gonbidapena luzatzen die
Udalak.
Iturria: Siadeco 2004. Hizkuntza ofizialetako komunikazio-egoerak aztertzea.
3. Irudia. Euskararen inguruko ikuskerak: hizkuntzaren “irudiak” (hizkuntza

multzo nagusien arabera).
Eskubidea Irudia Baliteke diskriminazioa ematea

• Vitoria-Gasteizko biztanleri • Oso garrantzitsua da Administrazioan
euskaldunarengan, hizkuntza hizkuntzaren irudia, (zerbitzuko) • Euskara Funtzio Publikora
eskubidearen alderdia hizkuntzaren “alderdi atsegina”. iristeko lan-diskriminazio
azpimarratzen da. Identitatearen alderdia positiboa eragiten duen
Erabileraren bidez indentifikatu eta “diskurtsoan” elementu bezala pertzibitzen
kide sentiarazi da. Baina multzo batek
• Euskararenganako motibazio
euskara menperatzen ez duten
• Modu atseginean planteatzen identitario-militantea sumatzen
pertsonen “aukerak murriztu”
denean, erabiltzaile da: “gure hizkuntza”, “gure
egiten dituela adierazten du.
euskaldunen eta zerbitzuetako lehen hizkuntza”, “ama
langile euskaldunen eta hizkuntza”, “hasteko erabili Gizarte segmentazioa
ia-euskaldunen artean, behar duzuna”. • Faktore “baztertzaile” edo “klase
motibagarri eta lagungarri izan (“Entzule paisaian”) agertzeak edo talde” faktore modura
daitekeen “identifikazio eta kide ematen duen poza pertzibitu edota transmititzen
sentiarazten” aukera ematen du. den neurrian, euskara gizarte
• Euskararen presentziak poza
Izaera soziala duten hizkuntza segmentazioa eta bereizketa
ematen duela adierazten
aurreiritzi eta erlazioak eragiten duen elementu
da (batik bat beste batzuek
gisa pertzibitzen da sektore
• Vitoria-Gasteizko biztanle euskaraz hitz egiten entzuteak).
batzuetan.
multzo desberdinek, • Euskara gutxi aditzen dela diote,
hizkuntzaren inguruan alderdi Lotura ideologikoa
baino lehen baino gehiago
hauekin loturiko aurreiritziak aditzen dela ere. • Euskara eta ideologia politiko
dituen pertzepzioa: jakin batzuekiko lotura
Alderdi ideologiko eta
- Folklorikoak handiegia.
aldarrikapenezkoetatik aldendu
- Idiologia politikoa, Bigarren mailakoa
• Euskara ideologia politiko
aldarrikapena. jakin batzuekin identifikatzeak • Duen gizarte erabilera
erabilera galga dezake. “Ez kontuan izanik, euskara
luke horrela izan behar”... “ez “bigarren mailako” hizkuntza
dago zertan politikarekin lotu gisa pertzibitzen da
beharrik”. Vitoria-Gasteizen.
• Euskara kexarekin eta Hizkuntzaren alderdi
aldarrikapenarekin lotzeak erakargarriarekin lotura sortzeko
hizkuntza horretan ematen den beharra
komunikazioa “nabarmenagoa” • Euskararenganako interesa,
gertatzea ekar dezake, hizkuntza horrekiko
“gogorragoa”, “aldarrikapen-plus erakargarritasunarekin,
subjetiboa” izatea, etab. atseginarekin lotzeko beharra

Hizkuntzen erabileraren gaineko azterketa kualitatiboaz:
4. Irudia. Biztanleriaren hizkuntza erabilera (Hizkuntza multzo nagusien ara-

bera).
Erabiltzeko jarrera Euskararen erabilera eskasa Hizkuntza aniztasunaren

• Euskara erabiltzeko jarrera sendoa • Gaztelania erabiltzen dute balorazioa
azaltzen dute. nagusiki. • Euskara eta gaztelaniaz
Egungo erabilera maila baloratzen da, batik Besteentzako motibazioa gain, beste hainbat
bat ikuspegi konparatiboa erabiliz, nahikoa hizkuntza ezagutu eta
• Euskaraz dakiten pertsonek
ez dela uste den arren horietan artatzeko aukera
erabil dezaten motibazioa.
interesgarria izan daiteke.
• Zerbitzu hauetan euskara erabiltzeko Oso garrantzitsutzat jotzen
hizkuntza eskubidea behar adina dute gazteek, seme-alabek,
bermatzen ez dela pertzibitzen den arren, etab, euskara erabiltzea.
zerbitzu hauetan euskara erabiltzeko Motibazioa demostrazio eta
aukera beste Udal sailetakoa baino praktika gisa
altuagoa dela pertzibitzen da.
• Euskararen erabilerarako
• Herritarren Arretarako Bulegoetan motibazioa, ezagutza
euskararen presentzia altuagoa eta mailaren adierazle gisa,
euskara erabiltzeko aukera gehiago “dakidana erakusteko”.
daudela adierazten da.
• Euskararen erabilerarako
Arreta zerbitzuetako langileen jarrerari motibazioa, “dakidana
lotutako erabilera erakusteko”.
• Euskara erabiltzeko aukera, hizkuntza • Ez daude erabat pozik
programazio eta plangintza baten baitan euskara ikasi duten
baino, langileen banakako jarreraren moduaz: “ez digute ongi
baitan dagoela uste da. erakutsi”...
Euskararen erabilerarako galgak: Euskararen erabilera
ziurtasun-eza, hizkuntza ezagutza maila eta komunikazio arazo eta
kudeaketaren geldotzea zailtasunekin lotzen da
• Planteatzen de gaiaren zailtasunaren/ • Arreta zerbitzuetan
konplexutasunaren arabera, herritar euskara erabiltzeak gestioa
nahiz langileen artean egon daitekeen ostopatuz, atzeratu edota
ziurtasun eza. zaildu dezake, herritar
• Langile multzo adierazgarri batek duen ia-euskaldunek hainbat
ezagutza maila eskasa. gairi buruz hitz egiteko
• Bere osotasunean euskaraz garatzen duen ezagutza maila
diren izapideak mantsotzen diren “eskasa” dela eta.
pertzepzioa, batik bat idatzizko
dokumentazioan oinarritzen diren
izapideen kasuan.
Ikerlanaren baitan, atal bat espreski bideratua izan zen Euskara Zerbi-
tzuak abiatutako e-badakit kanpainaren inpaktua neurtzeko. Bada, GU-k
euskara sustatzeko herritarrei eskaintzen dizkien produktuen inguruan
biztanleriak duen hautematea ezagutzeko neurketa ere burutu zuen Sia-

Siadecoren azken decok:
txostenetik
ondoriozta 3. Grafikoa. Euskararen sustapenerako kanpainek herritarren sentsibilizazioa
daiteke
areagotzeko duten balioaren balorazioa (%).
jendaurreko
zerbitzuak 50
elementu 42,6
giltzarriak direla 40 36,5
hizkuntzen 33,6
35,7
33,5 33,5
elkarbizitza 30
eta hizkuntza
normalizazioaren 20 16,2 16,9
alorreko 14,1
esperientzia berri 10 6,6 7,5 7,1 6,4
eta aitzindariak 5,2 4,6
planifikatu, 0
ezarri eta Asko Nahiko Gutxi Ezer ere ez Ed/Ee
ebaluatzeko.
Vitoria/Gasteizko herritarrak HLBetako erabiltzaileak KOko erabiltzaileak
Euskararen erabilera sustatzeko kanpainak, oro har, ondo baloratzen

dira, bai herritarren aldetik bai jendaurreko udal zerbitzuetako per-
tsonalaren aldetik. Hala ere, egia da eraginkortasunaren ikuspegitik,
bi multzoetako segmentu adierazgarriek zalantzan jartzen dutela bere
efikazia.
Analisi orokorra eginez gero, Siadecoren azken txostenetik ondoriozta

daiteke jendaurreko zerbitzuak, nagusiki gizarte etxeetan kokatzen di-
renez, elementu giltzarriak direla hizkuntzen elkarbizitza eta hizkuntza
normalizazioaren alorreko esperientzia berri eta aitzindariak planifika-
tu, ezarri eta ebaluatzeko.
7. Ondorioak eta etorkizunerako eztabaida

y
Ondorioen atal honen asmo nagusia izan da argitzea zein diren aukera
errealak GU-ren EP-ren inguruko interes-taldeekiko lankidetza koope-
ratiborako prozesu bat abiatzeko. Horretarako, interes-taldeekin izan-
dako elkarrizketa dialektiko-kritikoaren bidez jasotako informazioaren

analisian zehar GEK-ren aplikazioaren bideragarritasunaz hausnarketa

proposatu da. Sindikatuek
EP-ren
Emaitzen analisiaren gaineko ondorioak eta eztabaida aurkezteko, lehe- egikaritzean
sakonago parte
nik eta behin hipotesiaren eta helburuaren betetze mailaren azterketa
hartzeko grina
egin da. Bigarrenik, elkarrizketa irekietan azaldu diren gai nagusiak adierazi dute,
ardatz hartuta, interes-taldeen lankidetzarako potentzialitatearen au- argi. Zentzu
ditoretza (stakeholder audit) egin da. Eta azkenik, etorkizunean GU-ren honetan, beren
eraginpeko testuinguru linguistikoan erabiliak izan daitezen, ikerketa rola funtsezkoa
honetan aurkeztutako emaitzen aplikaziorako proposamena egin da. izan liteke
erakundeak
hizkuntza
7.1 Helburua eta hipotesiaren betetze maila ofizialen
ikuspuntutik
Ikerlan honetako helburua bete egin da, arrazoizko neurri batean, be- egiten duen
deren. Stakeholder engagement metodoa GU-ren EP-ren orbitara ekarriz, pertsonen
lehen zertzeladak inplementatu dira GEK-ren aplikazioa euskararen kudeaketa
atalean.
sustapen politiketara ekartzeko.
Ikerlanaren testuinguruan izan bada ere, mahai gainean jarri izan da

interlokuziorako beharra. Era berean, interes-taldeetako kide adituen
diagnosia jasotzeko saiakerak bere fruituak eman ditu. Zentzu honetan,
identifikatutako interes-taldeek udal EP-ren gainean duten hautematea
sistematikoki detektatzeko metodologia bat definitzearen hastapena
dela esan daiteke.
Lan honetan planteatutako hipotesiaren betetze maila ertaina/altua

izan da. Hipotesia baieztatzen duten diskurtsoak eta jarrerak atal sindi-
kalaren eta herritarren partetik etorri izan dira nagusiki.
Sindikatuek EP-ren egikaritzean sakonago parte hartzeko grina adiera-

zi dute, argi. Zentzu honetan, beren rola funtsezkoa izan liteke GU-k
hizkuntza ofizialen ikuspuntutik egiten duen pertsonen kudeaketaren
atalean. Adostutako aurrerapausoak emateko aukera irekita dago pun-
tu honetan.
Herritarren aldetik jasotako datuak, kalitatezko zerbitzua jasotzeko

nahiaren norabidean doaz. Espektatiba altuak dauzkate herritarrek udal
instalazioetan artatuak izaterakoan, hiriko hizkuntza paisaiari dagokio-
nean, euskara ikasteko eskaintza baloratzerakoan eta diru publikoaren
gastuaz ari garenean. Hala ere, herritarrek, elementu hauek guztiak, pa-
siboki jaso beharreko eskubide gisa ikusten dituzte gehienetan.
Hala ere, hipotesia ez da bere osotasunean bete. Egiaztatze hau, alderdi

Langileen politikoen datu fluxuaren aztertzetik etorri da, nagusiki. Oro har, bizi
ordezkariek den status-quo egoera gainditu daitekeenaren sinesmen txikia dute al-
interes oso derdiok. Lidergo eraginkor baten gabezia, ahuleziatzat jotzen dute
altua adierazi
gehienetan. Aldi berean, antolakuntza organikora, aurrekontuetara,
dute pertsonen
kudeaketaren edota definitu gabeko oztopoetara jo izan dute sarri egungo lidergo eza
esparruan. azaltzeko, bai eta beren erakundea zuritzeko ere.
Lanpostuen
derrigortasun Azkenik, ikerlana egin bitartean konfirmatu izan da prozesuaren hasta-
datak, euskara penetatik planteaturiko susmoa: GU-ak herritar eta langileen pertzep-
gaitasunaren
zioei buruzko informazio eskasa maneiatzen duela eta ez duela interes-
araberako
langileen talde hauen feedback-aren ebaluazio sistematikorik egiten.
mugikortasuna,
Euskararen 7.2 Stakeholder audit
Plana eta abar
bere kezka Langileen ordezkariek interes oso altua adierazi dute pertsonen kudea-
nagusien artean
ketaren esparruan. Lanpostuen DD-k, euskara gaitasunaren araberako
daude.
langileen mugikortasuna, EPE-ak eta abar bere kezka nagusien artean
daude.
Sindikatuek hizkuntzen kudeaketari egin dioten ekarpena txikia izan da

orain artean. Horrela hautematen dute itaundutako eragileek, bederen.
Honek, ahulezia suposatzen du erabilera plan estrategikoaren egikari-
tzerako, erakundeok ez baitute plana gertukotzat hartzen. Planarekiko
duten distantziazko hautemate honek areagotzen du urrutiko zerbait
denaren pertzepzioa eta globalki atzitutako emaitza negatiboa izateko
mehatxua dakar.
Alabaina, kontraste handia dago distantziazko hautematearen eta adie-

razitako koordinazio teknikorako prestutasunaren artean, zorionez.
Azken urteotako dinamiken hersturez libreago eta, batez ere, gardena-
goak izan beharko duten prozesuez baliatuz, adostasunak gauzatzeko
aukerak badaude. Azken batean, eragile hauek planaren beraren agente
bihurtzeko aukera.
Funtzio Publikoak, barne interes-talde inportanteena denak, erabakitze

ahalmen oso altua du erakundean eta aldi berean pertsonen kudeake-
taren inguruko lanketa teknikorako gaitasun eta baliabide altuak dauz-
ka. Araubideak behartzen du sail hau euskararen normalizazioan lan
egitera. Edonola, oso harkorra da bere eraginpeko eremuan dabiltzan
eragileekin lan egiterako orduan. Gainera, aurreikusi daiteke inguruko

egoerak eskatuko balio prest legokeela sentsibilitate ezberdinei audien-

tzia emanaz normalizazioan aurrerapauso orekatuak baina ausartak Taldeek
ematera. planarekiko
adierazi dituzten
espektatibak,
Elkarlanak eta interlokuzioak, eragile gehienekin zehaztu beharreko lan
lan ildoak eta
ildoak izan beharko lukete. Informatzaileek, oro har, ideiarekin bat eto- motibazioak
rri dira eta gertutasuna adierazi dute etorkizunera begira udal EP-ren aztertuta, eta
diseinuan eta egikaritzean parte hartzeko. haien arteko
desberdintasunak
Alabaina, taldeek planarekiko adierazi dituzten espektatibak, lan il- oso nabariak
direla ikusita,
doak eta motibazioak aztertuta, eta haien arteko desberdintasunak oso
komenigarria
nabariak direla ikusita, komenigarria litzateke bidezko interesa duten litzateke
taldeon gutxieneko kooperazio potentzialaren araberako sailkapen bat bidezko interesa
egituratzea. Balizko itunen eta lehentasunen araberako sailkapena, ale- duten taldeon
gia. gutxieneko
kooperazio
potentzialaren
Oinarrizko klasifikazio honek lagun lezake etorkizunean aktibatu beha-
araberako
rreko balizko programak diseinatzerako orduan. Adibide gisa, planaren
sailkapen bat
eragite eremuan indar eraldatzaile altua eta euskararen sustapenean egituratzea.
interes maila altua daukan eragile batekin lankidetzarako programa au- Balizko itunen
rreratuak adostu litezke. Aldiz, interes eskasa baina ahalmen eraldatzai- eta lehentasunen
le altua duen taldearekin euskararen sustatzerako programa epelagoak araberako
adostuko lirateke, bere interesak asetzekoak, betiere bere planarekiko sailkapena,
alegia.
konplizitatea mantentzeko ahalegina eginez.
2. Taula. Interes-taldeekiko interesa/ahalmena parametroen araberako estra-

tegiak
AHALMEN MAILA ALTUA AHALMEN MAILA BAXUA
INTERES MAILA ALTUA Interes-taldea estrategiari lotu Interes-taldea informatu
INTERES MAILA BAXUA Interes-taldea asebete Interes-taldea monitorizatu
7.3 Etorkizunera begira
Azpimarratzekoa da Euskararen Elkargunean parte hartzen duten zen-

bait herritarrek egindako proposamena, udalaren EP-ren jarraipena par-
taidetzarako foro honetan ere egitearena, alegia. Berriki, elkargunearen
aktetan jasotako proposamen honi heltzeak aukera anitz irekiko lituz-
ke normalizazio planaren herritarrekiko dimentsioan aurrera egiteko.

Adostasun berrien gainean lan egiteko, besteak beste.
Udalak dinamizatzen dituen herritarren partaidetzarako beste zenbait

alorretako elkarguneetan jadanik transbersalki ari dira lanean gainon-
tzeko topaguneekin. Era berean, zeharkakotasuna herritarren elkarlane-
ra ere ekartzeko lan eredu honek EP-ren inguruko proiektuen indartzea
ekar lezake.
Bestalde, hizkuntzen kudeaketa erakundearen prozesu nagusienetan

txertatzea eta egiazko zeharkakotasuna erakundearen barruan gauza-
tzea funtsezkoa da. Horren harira, Hirigintzaren, Ingurumenaren eta
Espazio Publikoaren Sailarekin lanerako programa aurreratuak ados-
teko bideak irekitzea proposatzen da, antzeko esperientzietatik edota
ikerketetatik edanez.
Lan honen diseinuan aurreikusi ez bazen ere, hirigintzaren ardura duen

saila barruko interes-talde gisa identifikatzea gomendagarria litzateke.
Izan ere, udal baten zereginen artean, izaera transbersalik badago, hura
hirigintza da. Hortaz, Euskara Zerbitzuak Hirigintza Sailarekin solaski-
detza etengabea ezarri beharko luke eta euskararen kudeaketa hirigin-
tzaren kudeaketa orokorrean txertatzeko lehen pausoak eman. l
Bibliografia
Aztiker Ikergunea. (2015). Arabarren euskararen ezagutza, erabilera eta iritziak.

Andoain. https://www.vitoria-gasteiz.org
Boix i fuster, E. eta Vila i Moreno, F. X. (1998). Sociolingüística de la llengua
catalana. Bartzelona: Ariel.
Bordieu, P. (1985). ¿Qué significa hablar? Economía de los intercambios lingüísti-
cos. Madril: Akal/Universitaria.
Carroll, A. B. (1999). Corporate social responsibility. Evolution of definitio-
nal construct. Bussiness & Society, 38(3), 268-295.
De la Cuesta, M. eta Cueto, C. (2017). La administración pública de la RSC.
Madril: UNED 3 Ciencias.
Drucker, P. (1984). The new meaning of corporate social responsibility. Cali-
fornia Management Review, 26(2), 53-63.
Erize, X. (2013). Management-eko kontzeptuak eta hizkuntza-plangintza.
Euskara: Euskaltzaindiaren Lan Eta Agiriak, 58(1), 89-146.

Erize, X. (2013). Zergatik erosi beharko nuke euskara? BAT Soziolinguistika

Aldizkaria, 86(1), 99-109.
Erize, X. (2018). Nuevos consensos sociales plurales para el fomento de la
lengua vasca en Navarra. Príncipe De Viana, 271, 741-777.
Euskalit, kudeaketa aurreratua. (2014). Kudeaketa aurreratuaren eredua. Za-
mudio. https://www.euskalit.net/archivos/201811/kudeaketa-aurre-
ratuaren-eredua-2018.pdf?1
Freeman, R. E. (1984). Strategic management. A stakeholder approach. London:
Pitman.
Grin, F. (1990). The economic approach to minority languages. Journal of
Multilingual and Multicultural Development, 11(1-2),153-73.
Martinez de Luna, I. (2014). Orain arteko plangintzen balorazio soziolin-
guistikoa. BAT Soziolinguistika Aldizkaria, 2(91), 11.
Matten, D. eta Moon, J. (2008). Implicit and explicit CSR: A conceptual fra-
mework for a comparative understanding of corporate social responsi-
bility. Academy of Management Journal, 33(3), 404-424.
Siadeco. (2004). Hizkuntza ofizialetako komunikazio-egoerak aztertzea. Gasteiz.
Vitoria-Gasteizko Udala, Alkatetza eta Harreman Instituzionalen Saila, Eus-
kara Zerbitzua. (2013). Euskara biziberritzeko plan nagusia 2013-2017. Vi-
toria-Gasteiz: Udal Bildumak.
kara Zerbitzua. (2014).Vitoria-Gasteizko Udalean Euskararen Erabilera Nor-
malizatzeko Plana. Vitoria-Gasteiz: Udal Bildumak.
kara Zerbitzua. (2017). Memoria 16. Euskara Zerbitzua. https://www.vi-
toria-gasteiz.org/wb021/was/contenidoAction.dodioma=eu&uid=_6
a6e93ad_11a9a62c81b__7fbd
Vitoria-Gasteizko Udala, Funtzio Publikoaren Saila, Zuzendaritza Nagusia.
(2015) Lanpostuen funtzioen katalogoa. https://www.vitoria-gasteiz.org/
docs/wb021/contenidosEstaticos/adjuntos/es/10/47/61047.pdf
Vitoria-Gasteizko Udala, Udal Administrazioaren Saila. (2019) Herritarren
Postontzia. https://www.vitoria-gasteiz.org/wb021/was/buzonAc-
tion.do?idioma=eu&accion=presentacion&idBuzon=1
Wheeler, C., Colbert, B. eta Freeman, R. E. (2003). Focusing on Value: Recon-
ciling Corporate Social Responsibility, Sustainability and a Stakeholder
Approach in a Network World. Journal of General Management, 3(28),
1-28.
UZTARO aldizkaria jaso nahi dut.
Izena-abizenak:
Helbidea:
Kodea eta herria:
Telefonoak:
Helbide elektronikoa:
N.A./I.F.K.:
Ordainketa:
Banketxea:
Zenbakia (20 digitu):
Sinadura
2020. urterako harpidetza (4 zenbaki): 25,00

Jakinarazi nahi dizugu Datu Pertsonalen Babeserako 15/1999 Lege Organikoan aurreikusitakoaren arabera, zure
datuak “Harpidetzak” izeneko fitxategian sartuko direla. Datu pertsonalak biltzearen xedea soil-soilik da UEUrekin
duzun harremana kudeatzea eta gure jardueren berri eman ahal izatea edozein bitarteko erabiliz, posta elektronikoa
edo antzeko bideak barne. Eskubidea daukazu datuok ikusi, zuzendu, ezabatu edo aurka egiteko, honako helbide
honetara idatziz: UEU, Erribera kalea 14, 1.D, 48005 Bilbo.
 Jakinarazpenik jaso nahi ez baduzu, laukitxoa markatu edo idatzi helbide elektroniko honetara: argitalpenak@
ueu.eus
Harpidetza-txartela:
UDAKO EUSKAL UNIBERTSITATEA
Erribera 14, a. D 48005 Bilbo
Telefonoa: 946790546
Helbide elektronikoa: argitalpenak@ueu.eus
www.uztaro.eus
5
DOSSIERRA
Soziolinguistika
aldizkaria
Euskarazko kazetaritzako ahozko

elkartrukeak aztergai: baldintza
komunikatiboen eragina solasaren
antolamenduan
Enaitz Gutierrez Pozuelo
enaitzg0.ik@gmail.com
Laburpena1. Lan honetan, euskarazko hedabideetako hainbat saiotan solasa bideratzeko era ezberdi-
nak dauden ikusi nahi da, komunikazio ekintzan, elkarrekintzan, diskurtsoa ko-eraikitzearekin lotuta.
Zehazki, euskarazko kazetaritzako berbazko elkartruke jakinen azterketa egingo da honako helburuare-
kin: komunikazio egoera zehatzetan agintzen duten baldintza komunikatiboen parametroen aldagarri-
tasunak solasaren antolamenduan duen eragina aztertzea. Corpusa eratzeko euskarazko kazetaritzako
hiru saio aukeratu dira; bi telebista saio: Azpimarra eta Herri People; eta irratsaio bat, zehazki Gaztea
irratiko Dida saioa. • Hitz gakoak: Hedabideak - Baldintza komunikatiboak - Hitz-hartzeak - Solasaren
antolamendua – Normalizazioa.
Abstract2. This paper sets out to see whether there are different ways of approaching a conversation in
different programmes in the media in Basque, in the communicative function, in interaction, in co-con-
struction of discourse. In particular, it analyses specific journalistic exchanges in Basque with the aim of
assessing how variability in the parameters for communicative conditions governing specific communi-
cation situations influence the organisation of conversation. To produce the corpus, three current affairs
programmes in Basque were chosen, two on television - Azpimarra and Herri People - and one on the
radio, namely Dida on Gaztea Irratia. • Key words: Media - Communicative conditions - Interventions -
Organisation of dialogue - Normalisation.

Enaitz Gutierrez Pozuelo – Euskarazko kazetaritzako ahozko elkartrukeak aztergai:
baldintza komunikatiboen eragina solasaren antolamenduan
1. SARRERA
y Lan honen
Ahozko solasaren analisia hainbat aztergai eta ikuspegi biltzen dituen helburua ahozko
esparrua dugu, gauzak honela azterketa osatu bat egiteko unean kon- solasaren
konplexutasuna
plexutasun honen jakitun gara.
ezaugarritzen
lagunduko duen
Lan honen helburua ahozko solasaren konplexutasuna ezaugarritzen lan enpiriko bat
lagunduko duen lan enpiriko bat egitea izango da. Honetarako, komu- egitea izango da.
nikazio egoera ezaugarritzen duten baldintza komunikatiboei errepara-
tuko diegu, hauen aldagarritasunak hizketa egintza, zehazki solasaren
antolamendua, zertan baldintzatzen duen behatzeko. Lana gauzatzeko,
euskarazko ikus-entzunezko hiru kazetaritza saio aztertuko ditugu.
Hedabideen dibertsifikazioak eragindako askotariko hizkera moldeen

garapenak, aztergai ugari lantzeko bide ematen du, oso interesgarriak
ikuspegi diskurtsibotik begiratuta, zein soziolinguistikotik begiratuta.
Gauzak honela, lan honekin Larrazabal eta Larringanek (2007) irrati-el-
karrizketen azterketa egiterakoan zabaldutako bideari heldu nahi dio-
gu, baina euskararen normalizazioarekin hizketa molde eta eredu asko-
tarikoen garapenak duen lotura landuz.
Honela, azterketa egiteko hasierako hipotesi hau izan dugu: hedabi-

deetako saioetan egondako eraldaketek hizketa molde desberdinak
erabiltzea eskatzen dute, formala/informalaren arteko muga lausoak
erakusgarri jarriz, eta ondorioz, solasaren antolamendu askotarikoak
aurkituko ditugu.
Lanaren egiturari dagokionez, bi atal nagusitan banatuta dago. Lehe-

nengo atalean, azterketa gauzatzeko eduki teorikoak jorratuko ditugu,
euskarazko hedabideen garapena kontestu zabalago baten barruan ko-
katuz, baina hizkuntza gutxitua den heinean, haien berezitasunak ere
jorratuz. Ondoren, solasari berari erreparatuko diogu, solasaren anali-
siaren ikuspegitik jorratuta eta haren egitura mekanikoaren antolamen-
du testual eta diskurtsiboa landuz. Horrez gain, komunikazioaren ikus-
pegitik ahozkoa aztertzeko orduan apurtu beharreko ahozkoa/idatzia
dikotomiaz jardungo dugu, baldintza komunikatiboen konplexutasu-
naz jabetzeko analisi tresnak eskuratzeko.
Bigarren atalean, azterketaren atal praktikoan, aukeratu eta transkri-

batutako corpusa aurkeztuko da, azterketa helburua eta metodologia
azaltzearekin batera. Azterketak bi alderdiri erreparatuko die: corpusa
Euskarazko kazetaritzako ahozko elkartrukeak aztergai:
baldintza komunikatiboen eragina solasaren antolamenduan – Enaitz Gutierrez Pozuelo
osatzen duten saioen komunikazio egoera zehatzen baldintza komu-

Kazetaritzako nikatiboak zedarritzea eta testu mailan agertzen diren solasaren anto-
generoek azken lamendu eta hitz-hartze moduak deskribatzea. Amaitzeko, azterketa
hamarkadetan egiterakoan ateratako ondorioak laburbildu aurretik, ikertutako saioen
garapen eta
emaitzen alderaketa egingo dugu gure hipotesia berrartzeko.
eraldaketa
sakonak
izan dituzte 2. AHOZKOAREN AZTERKETA: HEDABIDEETAKO
(...). Oro har, SOLASA AZTERGAI
entzuleengana y
iristeko nahi Jarraian, egungo hedabideetako hizkuntza erabileraren testuinguru
eta beharrak
orokorra azaltzearekin batera, corpusaren azterketa bideratzeko beha-
hedabideetako
programazio rrezko ditugun oinarri teorikoak jorratuko ditugu. Atal hau bi azpi-atal
eta kazetaritza nagusitan dago banatuta.
genero
tradizionalei Lehenengo azpi-atalean, hedabideetako elkarrekintza komunikatiboek
sakon eragin die. jasan duten garapenaz jardungo dugu, saio mota eta (azpi)genero be-
rrien sorrera ekarri dutenak eta ondorioz, komunikazio kanal formale-
tan ere hizketa modu ezberdinen ugaritzea ekarri dutenak.
Bigarren azpi-atalean ahozko solasaren azterketan sakonduko dugu.

Behin solasaren funtzionamendua deskribatuta, hitz-txanda eta
hitz-hartze moduak landuko ditugu, testuinguruaren garrantzia azpi-
marratu eta baldintza komunikatiboak azaltzen bukatzeko.
2.1. Kazetaritza generoen eraldaketa
Lanaren muina osatzen duen corpusa ikus-entzunezko euskarazko ko-

munikabideen artetik jasota dago. Hala ere, kontuan izan behar da, kaze-
taritzako generoek azken hamarkadetan garapen eta eraldaketa sakonak
izan dituztela eta publikoki elkar ekiteko moduetan ere aldaketak etorri
direla. Oro har, entzuleengana iristeko nahi eta beharrak hedabideetako
programazio eta kazetaritza genero tradizionalei sakon eragin die.
Normalizazioarekin lotuta, euskarazko komunikabideek hizketa mo-

duei eta hizkuntza ereduak eskaintzeko orduan egiten duten ekarpe-
nari erreparatzea ere beharrezkoa da. Izan ere, euskarazko hedabideek
lehenagotik zituzten erronkei berriak gaineratu zaizkie, besteak beste
ahozkoaren ereduen ugaritze eta egokitze beharra. Oso kontuan dugu
kazetariaren pisua handia dela hizkuntza gutxituen kasuan, eskolarekin
batera hizkuntza corpusa eta erabilera ereduak garatzeko unean duten
garrantziagatik (Fishman, 1990).

2.1.1. Komunikabideen eraldaketak diskurtsoa ispilu

EITBren
Azken urteetan gizarteak izandako aldaketek eragin zuzena izan dute hastapenetan
gure artean erlazionatu eta informazioa transmititzeko eretan, honen zurruntasuna
nabaria zen
adibide garbia hedabideen kasua dugularik (Rodriguez, 2004). Heda-
programazioaren
bideen hastapenei erreparatzen badiegu alde nabariak ikusiko ditugu aldetik, bai
gaur egunekoekin alderatuta, formaltasun maila handia duten saioak edukien
izan arren, bernakularizazio prozesu bat egon da hedabideen zati ba- eskaintzaren
tean (Elordui, 2016); horrela, garaiko behar izan eta eskakizunetara mol- aldetik
datu eta tradizionalki ez formalak eta intimoak ziren egoerak hedabi- baina baita
hizkuntzaren
deetan agertu zaizkigu.
aldetik ere.
Aipatutako aldaketa hauek ikusgarriak dira, eta besteak beste, komuni-

kazio ekintza burutzeko darabilten hizkuntzan ere eragin dute (Fuentes,
2014).
EITBren hastapenetan zurruntasuna nabaria zen programazioaren al-

detik, bai edukien eskaintzaren aldetik baina baita hizkuntzaren aldetik
ere. Idatziaren estandarizazioa euskaraz nahiko aurreratua zegoen or-
durako, baina ahozkoan eredu falta nabaria zen eta aipaturiko zurrun-
tasuna hein handi batean idatzizko eredua baliatzearen ondorio zela
diosku Etxebarriak (1996). Urteek aurrera egin ahala beste joera batzuk
nagusituz joan dira. Komunikabideak ugaritzeak, eskaintza dibertsifi-
katu eta lehentasunak ere aldatu ditu, hizkuntzaz kanpoko faktoreek
garrantzi handia hartu dutelarik (Etxebarria, 1996).
Denborarekin entzuleengana hurreratzeko ahalegina etorri da eta joera

askoz dinamikoagoak aurkitzen dira kazetaritza generoetan: “pertso-
nengana jo, herriko gai hurrekoak erabili, jendeak zuzenean parte-har-
tzea… halako irizpideak nagusitzen ari dira” (Etxebarria, 1996: 548).
Egun, euskarazko hedabideak egiteko honetan bete-betean murgilduta

daudela esan daiteke, produktuen eskaintza zabalagoa aurkitzen dugu
eta. Besteak beste, lagun dira horretan eskualde eta herri komunikabi-
deen agerpena eta garapena (Etxebarria, 1996), baina baita telebista kate
berrien sorrera (Hamaika Telebista, adibidez) ere. Aldaketa handiak eto-
rri dira entzuleei ahozko kazetaritzako produktuak eskaini eta hurbiltze-
ko moduetan, eta horrek izan du, jakina, eraginik diskurtso moldeetan.
Santamaríak (2011) kazetaritzaren oinarri sendoenetakotzat du elkarriz-

keta generoa. Tradizio handikoa da, jakina, eta komunikabideetako ge-
nero ia guztietan esan genezake hedatua dela, haren pisua gehiago edo
Gaur egungo gutxiago izan daitekeela kontuan harturik ere.
kazetaritza
generoen Tradizionalki elkarrizketatua erdigunean jarri izan duen generoa dugu,
sailkapena orain
baina zenbait kasutan elkarrizketatzaileak ere paper funtsezkoa hartzen
hamarkada
batzuk baino du elkarrizketan. Ez bakarrik elkarrizketaren gidari moduan, baizik eta
askoz ere diskurtsoaren eraikuntzan parte-hartzaile aktibo moduan ere (Rodrí-
zabalagoa guez, 2004).
da, hizketa
eta diskurtso Elkarrizketak jasandako aldaketekin jarraituz, Fuentesek (2014) azpi-
moldeak horren
marratzen du hartzailearen arreta bereganatzeko erabilitako formulen
ispilu direlarik.
artean lagun arteko hizkerara eta honekin batera politikoki zuzena ez
izatera jotzen dela, garai bateko hedabideetan orokorra zen joera zurru-
nekin hautsiz.
Aldaketa guzti hauek, hartzailearengana hurbiltzeko forma eta estilo

berrien erabilera ekarri dute eta generoen arteko mugak lausotu di-
tuzte hibridotasuna handituz (Rodríguez, 2004). Gauzak honela, gaur
egungo kazetaritza generoen sailkapena orain hamarkada batzuk bai-
no askoz ere zabalagoa da, hizketa eta diskurtso moldeak horren ispilu
direlarik.
2.1.2. Komunikabideak eta hizkuntza ereduak
Aurreko azpi-atalean aurreratu bezala, hedabideetan agertutako joera

berriek, besteak beste, erabilitako hizkuntzan ondorio zuzenak izan di-
tuzte.
Komunikabideek hizkuntza ereduak zabaltzeko duten indarra oso kon-

tuan hartu behar dela dioskue Elordui eta Zabalak (2009); egungo ko-
munikabideen eskaintza zabalak era guztietako komunikazio egoerak
islatu eta irudikatzeko bide ematen du.
Hedabideetan alderdi komunikatiboari berebiziko garrantzia ematea

berezkoa dela esan daiteke, ondorioz esparru horretako profesionalak
“hiztun ideal” gisakotzat hartu izan dira, eredu izan dira (Elordui, 2019).
Hala ere, “hiztun ideal” terminoa baloratzeko unean kontuan hartutako
ezaugarriak sarritan hizkuntza formal eta arautuaren jakintza eta erabi-
lerarekin nahastu dira. Garziak (2009) zehaztu moduan eraginkortasu-
nari erreparatu behar zaio hizkuntzaren kalitatea zehazterakoan, izan
ere, “euskararen kalitatea ez dago erabiltzen diren adizkien distiran,

gure diskurtsoak bere xedea iristeko duen gaitasunean baizik” (Garzia,

2009: 365). Formalak diren
saio edo generoei
Euskarazko komunikabideek izandako garapenak zuzenean eragin du informalak
direnak gehitu
kazetarien hizkuntzan, hasierako urteetako hizkuntza lotu eta estuaren
zaizkiela ulertu
aurrean (Etxebarria, 1996) gaur egun hizkuntza soilago eta komunikati- beharra dago,
boagoa bihurtzeko joera etorri da. Oro har hedabideek hartutako joera- ordezkatu
rekin bat eginez, eta jardun oso prestatuak eta formalak diren arren, en- beharrean.
tzuleengana hurbiltzeko modu berriak etorri dira inprobisazioari batia
euskalkien erabilerari ere ateak zabalduz (Elordui, 2016).
Honek, komunikabideen eskaintza zabaldu egin dela esan nahi du, eta
formalak diren saio edo generoei informalak direnak gehitu zaizkiela
ulertu beharra dago, ordezkatu beharrean. Hala ere, ez da beti erraza
formalak eta ez formalak diren esparru eta saioak bereiztea, izan ere,
Elorduik eta Zabalak (2009) azpimarratzen duten moduan, estilo forma-
la ez da bakarra, hau da formaltasuna baldintza graduala da eta komu-
nikazio egoerak bideratuta formaltasun gradu bat edo beste egongo da.
2.2. Ahozko solasaren ezaugarriak eta antolamendua
Sarreran aipatu moduan, azterketa solasa oinarri duten kazetaritzako

mintzajardunak erreparatuta egingo dugu, baldintza komunikatiboen
menpeko zenbateraino diren ikusi eta berez, testuinguruak duen eragi-
na zehazteko.
Gauzak honela, berbazko gauzapen modu gisa, bai komunikazioaren

aldetik eta bai testu ikuspegitik ere, solasaren funtzionamendua ezagu-
tu beharra dago.
2.2.1. Kazetaritza arloko elkarrizketa eta solasa
Aztertu gura ditugun kazetaritzako solasak elkarrizketa generoaren

barruan sar ditzakegunez komenigarria da lehendabizi Santamaríak
(2011) elkarrizketa deskribatzeko darabilen definizioa ekartzea, hau da:
“La entrevista es un diálogo con características propias, donde dos o más per-
sonas establecen un proceso de comunicación en el que el objetivo principal
es la obtención de información […]” (Santamaría, 2011: 25).
Solasaren nolakoari erreparatzen badiogu, hizlariaren komunikazio hel-

Interbentzio buruak eta hau lortzeko darabiltzan baliabideek eta hizketa egintzaren
bat egiteko baldintza komunikatiboek ere erabat alda dezakete hizketa ekintza bera.
asmoa duen Ondorioz azterketa bera ekoizpen linguistikotik haratago joan behar da,
sujetuak hiru
testu barneko eta testu kanpoko alderdiak aintzat hartuz egintza komu-
arazo nagusiri
egin behar die nikatiboa osotasunean ulertu ahal izateko (Alba-Juez, 2009).
aurre. Gure
azterketarako, 2.2.2. Solasaren egitura: hitz-txandak
hitz-hartzea nola
gauzatu arazoa Elkarrizketaren egiturari erreparatuta, solasa definitzeko unean hitz-
baino ez dugu
txanden egitekoa azpimarratzen da (Tusón, 2002) solasaren egituraketa
aintzat hartuko.
elementu bereizgarri moduan. Hain zuzen, hitz-txanden azterketa elka-
rrizketen egitura eta antolaketa ulertzeko aztergai zuzenetako bat dela
aipatzen dute Calsamigliak eta Tusónek (2001), solasaren unitate oina-
rrizkoak diren aldetik beti agertzen baitira honetan.
Hitz-txanden nolakoan sartu aurretik, definizioari begiratuko diogu,

izan ere badira kontuan hartu beharreko zenbait alderdi garrantzitsu.
Charaudeauk eta Maingueneauk (2005) aipatu bezala, solasaren mo-
mentu batean lokutoreak egindako ekarpenak dira hitz-txandak; Brizek
(2002), berriz, aurreko definizioa osatuz, hitz-txandek alternantzia prin-
tzipioa jarraituz elkarrizketak egituratu eta garatzen dituztela dio.
Puntu honetan, hitz-txanda eta interbentzio kontzeptuak bereiztea

beharrezkoa da. Hidalgok eta Padillak (2006), Brizen (2002) bereizketa-
rekin bat eginez, hitz-txandak elkarrizketaren dimentsio sozialaren bai-
tan kokatzen dituzte; hizlariaren eta entzulearen harremanen menpe-
koak dira. Interbentzioak aldiz, solasaren unitate zentrala diren aldetik,
elkarrizketaren dimentsio estrukturalari erantzuten diote.
Beraz, hitz-txanda guztiak interbentzio dira, baina aintzat hartu gabeko

interbentzioak ez dira hitz-txandatzat hartzen (Briz, 2002).
Hau jakinda, interbentzio bat egiteko asmoa duen sujetuak Charau-

deauren (2004) esanetan, hiru arazo nagusiri egin behar die aurre:
hitz-hartzea nola gauzatu, beste hizlariari dagokionez nola kokatu eta
bere jardunaren aukeraketa, egituraketa eta garapenaz arduratu. Gure
azterketarako lehenengoa baino ez dugu aintzat hartuko.
Solasaren azterketan jardun duten hainbat autorek hitz-txanden arteko

hiru trantsizio modu nagusi aipatzen dituzte: etenaldia, gainjartzea eta

mozketa (Charaudeau, 2004; Gallardo, 1993; Larrazabal & Larringan,

2007). Solasaren
azterketan
Etenaldi bidezko hitz-hartzeak, Charaudeauren definizioaren arabera, jardun duten
hainbat autorek
behin aurreko hitz-txanda bukatu ostean gertatzen dira eta orokorrean
hitz-txanden
intonazio marken bidez dira identifikagarriak. Autorearen esanetan, arteko hiru
etenaldia hizlariak aurreko hizlariaren hitz-txanda errespetatu izanaren trantsizio modu
adierazle dela zehazten du eta honez gain, Sacks, Schegloff eta Jefferso- nagusi aipatzen
nek (1974) solasaren trantsizio modu ohikoenetakotzat dute etenaldia. dituzte: etenaldia,
Adibidean etenaldi bidezko hiru hitz-hartze ditugu: gainjartzea eta
mozketa.
E.: Peroo / vamos / nos loo- a mí me lo dijo Antonio / y entonces a p- eh- inten-
tas llamar lo menos posible pero aún así / una que hizo ya- Virginia le sacaron
novecientas pelas
N.: (Jo / qué animalá)
(0.5)
M.: Bueno / Bego / te llamaremos algín día de estos / ¿eh?
(0.4)
M.: Mira / yo he nacido para ser princeeesa // Tengo las manos / cortadas /
cada vez que friego (Gallardo, 1993: 197)
Azpimarratu behar da, zenbait autorek, Gallardok (1993; 1996) besteak

beste, etenaldi bidezko trantsizioetan zehaztapen gehiago egin eta azpi-
talde gehiago ematen dituztela. Lan hauek, analisiaren arabera katego-
rizazio konplexuagoak gara daitezkeela erakusten dute.
Gainjartzeari dagokionez, hitz-hartzea aldi berean beste hitz-txanda

bat abiatuta dagoela gertatzen da. Hau aurreko hitz-txandaren hasie-
ran izan daiteke, hurrengo adibidean ikus daitekeen moduan, edota
bitartean ere, beheragoko bigarren adibidean ikus daitekeen moduan
(Charaudeau, 2004). Letra lodiz adierazi ditugu hiztunen arteko gain-
jartzeak, adibidea ageriago jartzeko:
M: es qu ese ve que estoy resenTIda / ¿no?

E: [porque se te va
M: [porque se ha ido / po[rque se ha ido
E: [porque se ha ido (Gallardo, 1996: 34)
F: ahora que habrán cobrao también lo del coche nos quedarán aún cuarenta
o cincuentaaa / o sea quee
A: mm bien // noo / y tú [cobrarás
F: [y yo cobraré // la semana que viene no la otra
(Gallardo, 1996: 34)
Gainjartzeak, Sacks, Schegloff eta Jeffersonen arabera (1974) nahiko ohi-

Edozein ekintza koak dira, hala ere hauen luzeerari dagokionez, laburrak izan ohi dira,
linguistikoren bestela ulermena zailtzen dute eta.
baldintza
komunikatiboak
Amaitzeko, hitz-txanden hirugarren trantsizio modua mozketa bidez-
aztertzeko
jarraian azalduko koak ditugu. Hitzak berak dioenez, aurreko hitz-txanda amaitu aurretik
ditugun hamar gertatzen dira, amaitu gabeko hitz-txanda moztuz. Kasu honetan ere,
parametro nolakoari eta funtzioari erreparatuta hainbat motatako mozketak bereiz
gradual nagusi daitezke, besteak beste, jarraipena edo ulermena adieraztekoak, gaiz
bereizten dituzte. aldatzekoak, ideia berriak txertatzekoak… Mozketaren adibide gisa
honakoa dugu, ikusten denez, gainjartze labur baten ondoren bigarren
lokutoreak lehenari hitza kentzea lortu du:
J: no / yo estoy hablando del- del tema de [la invio- inviolabilidad del]

S: [pero ha sido en toda Europa/] en
los países democráticos de qué coño te van a entrar en tu casa
(Gallardo, 1996: 69)
Gure azterketarako hiru trantsizio modu hauek gogoan hartuko ditugu,

ikusi bezala solasaren egituran berebiziko garrantzia baitute, hau hein
handi batean baldintzatuz.
2.2.3. Testuinguruaren garrantzia eta ezaugarritzea
Komunikazio egintza oro aztertu eta ulertzeko unean, parte-hartzaileei

eta mezuari berari erreparatzeaz gain, hau bera osatu eta egituratzen
duten beste hainbat alderdi extra-linguistiko aztertu behar dira.
Koch eta Oesterreicherek (2007) esan bezala, komunikazio egintzan

parte-hartze aktiboa duten igorlea eta hartzailea eremu deiktiko za-
balaz daude inguratuta. Guzti honek eragin zuzena du komunikazio
egintzan, komunikazio baldintzak aldatzean, ekintza bera ere aldatzen
baita. Honegatik, hizketa egintza bere osotasunean ulertzeko testuingu-
ruari erreparatzea beharrezkoa da.
Hau kontuan izanda, aipatu autoreek edozein ekintza linguistikoren

baldintza komunikatiboak aztertzeko jarraian azalduko ditugun hamar
parametro gradual nagusi bereizten dituzte. Azter ditzagun:
Publikotasun mailak komunikazio egintzaren nolakoa zehazten du pu-

blikotasunetik edota pribatutasunetik gertuago dagoen adieraziz.

Hizlarien arteko ezagutza mailak, izenak berak dioen moduan, komu-

nikazio egintzan parte hartzen duten hizlarien arteko aurre ezagutza Egintza
zehazten du. Ezagutza hau baldintzatzen duten hainbat faktore daude, komunikatibo bat
besteak beste, hizlariek aurretik izandako esperientzia komunikatiboak, ahozkoa izateak
ez du zertan
ezagutza partekatua…
informaltasuna
ekarri behar, izan
Hirugarren parametroa, inplikazio emozional maila da. Hau zehazteko, ere, distantzia
hizlariek elkarren artean baita hizketa objektuaren aurrean duten afekti- komunikatibo
bitate eta adierazkortasun mailari erreparatzen zaio. handia eragiten
dioten baldintza
komunikatiboak
Ainguraketa mailari dagokionez, parametro honek egintza komunika-
izan ditzake,
tiboa diskurtsoaren egoerari eta ekintzari berari zenbateraino dagoen berbazko egintza
lotuta erreparatzen dio. hori formal
bihurtuz.
Erreferentzia eremuak adierazitako objektu eta pertsonek unean solas-
kideekiko duten gertutasuna neurtzen du; hau da, hizketa gaiak ekintza
komunikatiboarekin duen lotura.
Seigarren parametroak hizlarien berehalakotasun fisikoari erreparatzen

dio. Berehalakotasun hau espaziala eta tenporala da, hau da aurrez-au-
rreko komunikazioari eta zuzeneko komunikazioari egiten dio errefe-
rentzia.
Kooperazio mailak diskurtsoaren ekoizpenean hartzaileak parte hartze-

ko duen aukera kontuan hartzen du.
Dialogotasun maila, hurrengo parametroarekin lotuta, igorleak eta har-

tzaileak duten hizketa egintzaren nolakoari erreparatzen dion parame-
troa da, bakoitzaren parte-hartzeak kontuan hartuz eta solaskideari zu-
zendutako apelazioak kontuan hartuz besteak beste.
Espontaneitate maila, dialogotasun mailarekin lotuta, hizlarien par-

te-hartzeen nolakoari erreparatzen die, berezkotasunerako eta bat-bate-
kotasunerako tarterik dagoen aztertuz.
Azken parametroa gaiaren finkatze maila izango genuke. Honek hizke-

ta egintzan zehar gaiaren eustea aztertzen du, honez gain, aldez aurre-
tik finkatutako gaiak jorratzen diren ere erreparatzen dio parametroak
(Koch & Oesterreicher, 2007: 27).
Baldintza komunikatibo guzti hauek kontuan izanda, ahozkoa/idatzia
eta formala/informala bezalako dikotomiak gainditzeko irizpideak

Era berean, eskura ditzakegu. Gauzak honela, ikusi berri dugun Koch eta Oeste-
idatzizko rreicheren (2007) sailkapenak formaltasunaren aztergaia modu zeha-
elkartruke tzagoan zedarritzeko aukera eskaintzen digu, eta adibide argigarriak
komunikatiboak
ematen dizkigu zenbait testu generoren konplexutasuna agerian uzteaz
ez dira zertan
beti distantzia batera.
komunikatibo
handikoak izan Egintza komunikatibo bat ahozkoa izateak ez du zertan informaltasuna
behar. ekarri behar, izan ere, distantzia komunikatibo handia eragiten dioten
baldintza komunikatiboak izan ditzake, berbazko egintza hori formal
bihurtuz. Hau ikusteko, Koch eta Oesterreicherek ematen duten adibide
bati erreparatuko diogu, zehazki ahozko sermoiaren adibideari. Goian
azaldutako hamar parametro komunikatiboak aintzat hartuta, sermoia-
ri honako baldintza komunikatibo zehatzak esleitzen dizkiote:
a) Izaera publikoa.
b) Ezjakintasun absoluturik ez.
c) Alderdi emozional argiak.
d) Ainguraketa eskasa egoerarekiko edo ekintzarekiko.
e) Erreferentzia urriak hiztunaren eremu hurbilari dagokionez.
f) Berehalakotasun fisikoa.
g) Kooperazio maila hutsala.
h) Monologala.
i) Espontaneitate murritza.
j) Gaiaren finkatze maila altua. (Koch & Oesterreicher, 2007: 28)
Kasu honetan, baldintza komunikatiboak zehazteko erabilitako para-

metroen balioek egintza komunikatiboa erabateko distantzia komuni-
katiboarekin lotzen dute, sermoiaren generoak bideratzen duen egintza
komunikatibo hau oso formal bihurtuz.
Era berean, idatzizko elkartruke komunikatiboak ez dira zertan beti dis-

tantzia komunikatibo handikoak izan behar. Autoreek lanean erakusten
duten moduan, gutun pribatu batek, beti ere honen baldintza komuni-
katiboek bideratuta hurbiltasun komunikatiboa izan dezake, zer esanik
ez Ibarrak (2019) egin bezala lagunarteko mezu idatziei erreparatzen
badiegu.
Gauzak honela, gure azterketan hau bera ikusten saiatuko gara komuni-
kabideetako ahozko testuak oinarri izanda. Solasa oro har lagunarteko
eta informalak diren egoerei lotuta irudikatzen den arren, kazetaritzako

generoetan, publikoak izanik, formaltasun maila gutxieneko bat man-

tenduko da beti. Beraz formaltasun hori graduala eta aldakorra dela Lanaren helburu
kontuan izango dugu. nagusia aztergai
ditugun hiru
kazetaritza
saioetan
3. AZTERKETA METODOLOGIA komunikazio
y egoera zehazten
Behin azterketarako oinarri teorikoak ezarrita, hurrengo lerroetan la- duten baldintza
nean gidari izango dugun azterketaren helburuari eta erabilitako azter- komunikatiboek
keta metodologiari helduko diegu. solasaren
antolamenduare
-kin loturarik eta
Atal praktikoa era honetan dago antolatuta. Lehendabizi azterketaren eraginik duten
helburu nagusia eta lana egin aurretiko hipotesia zehaztuko ditugu, aztertzea da.
azterketa bideratzeko oinarrian izan ditugun galderak aipatzeaz bate-
ra. Jarraian, corpusa osatzen duten testuen aurkezpena egingo dugu,
aztergai dugun programa bakoitzaren deskribapen xehetua emanez.
Hirugarren azpi-atalean azterketa metodologia azalduko dugu, azter-
gai ditugun kazetaritza testuen baldintza komunikatiboak aztertzeko
parametroak aurkeztuz eta identifikatuko ditugun solasaren hitz-har-
tze motak zehaztuz. Amaitzeko, azterketaren emaitzak ekarriko ditugu
saioka bi multzo nagusitan, lehendabizi baldintza komunikatiboei da-
gozkienak eta bestetik hitz-hartze moduei dagozkienak; behin emaitzak
aurkeztuta saioen arteko konparaketa egingo dugu ondorio nagusiak
ateratzeko.
3.1. Azterketaren helburua
Lanaren helburu nagusia aztergai ditugun hiru kazetaritza saioetan ko-

munikazio egoera zehazten duten baldintza komunikatiboek solasaren
antolamenduarekin loturarik eta eraginik duten aztertzea da. Aukeratu
ditugun saio guztietan elkarrizketa generoa erabili arren, egoera komu-
nikatiboek euren ezaugarri bereizgarriak izango dituzte eta hauexek az-
tertu nahi ditugu zehaztasunak lortuz.
Gauzak honela, aztergai ditugun hiru kazetaritzako saioek, bakoitzaren

baldintza komunikatiboei lotuta, hitz-hartze modu berezituak eraku-
tsiko dituztela uste dugu, solasaren antolamenduan bereizgarriak di-
ren alderdiak agertuz eta elkarrizketa bideratzeko molde desberdinak
erakutsiz. Hipotesi hau baieztatu nahian, jarraian ageri diren galdera
hauek hartu dira oinarrian azterketa gauzatzeko:
• Zein dira saio bakoitzaren egoera komunikatiboa bereizgarri egi-

Azterketa egiteko ten duten baldintza komunikatibo zehatzak?
euskarazko • Zein hitz-hartze mota agertzen dira saio bakoitzeko hitz-txanden
ikus-entzunezko trantsizioetan?
hiru kazetaritza
• Badago loturarik baldintza komunikatibo jakinen eta elkarrizkete-
saio aukeratu
dira; hauetako tako solasaren antolamenduaren artean?
bi ETB1
telebista kateko 3.2. Corpusa
“Azpimarra” eta
“Herri People” Azterketa egiteko euskarazko ikus-entzunezko hiru kazetaritza saio au-
programak dira,
keratu dira; hauetako bi ETB1 telebista kateko Azpimarra eta Herri People
hirugarrena
Gaztea irratiko programak dira, hirugarrena Gaztea irratiko Dida irratsaioa dugu. Az-
“Dida” irratsaioa ken saio hau osatzen duten corpuseko lau transkripzioak Gabirondoren
dugu. (2020) lanetik hartu dira egilearen baimenarekin.
Hiru programak elkarrizketa saioak izan arren, edota behintzat elka-

rrizketak saioaren tarte handia hartzen duen arren, saioak inguratzen
dituzten baldintza komunikatiboak ezberdinak dira. Lehenik eta behin,
EITBk berak egiten dituen aurkezpenetatik abiatuta ezaugarri nagusiak
jasoko ditugu. Zehaztasunen bat gora behera, Azpimarra eta Herri People
saioen oinarrizko aurkezpen eta deskribapena Gutierrezen (2019) lane-
tik hartu da eta Dida saioaren kasuan, berriz, Gabirondoren (2020) lane-
tik jaso dugu.
Azpimarra saioa Maddalen Iriarte kazetariak aurkeztutako ETB1eko

programa da. Honetan, eguneko albisteen berri eman eta hauen ingu-
ruan dihardute hainbat gonbidaturekin batera, adituak, politikariak,
kazetariak, besteak beste. Programa honetan, egunerokotasuneko gaien
analisi eta eztabaida egiteaz gain, hainbat elkarrizketa ere egiten dira.
Zehazki astean behin egiten den, “Azpimarra +” deituriko tartean elka-
rrizketa sakon bat egiten diote oro har gaurkotasun handia duten gaien
inguruan intereseko gonbidatu bati. Gonbidatu hori, aditua da eta ha-
ren ikuspegia oso esanguratsua jorratzen den gaiaren gainean.
Herri People, Ibon Gaztañazpi kazetariak aurkeztutako ETB1eko errepor-

taje saioa da. Ordubete inguruko programa bakoitzean Ibon Gaztañazpi
Euskal Herriko txoko ezberdinetara joaten da, bertako jendearen isto-
rioen, bizipenen, herriko tradizioen, ogibideen berri izateko. Honetara-
ko, saioan zehar hainbat pertsona elkarrizketatzen ditu eta tarteka Ibon
Gaztañazpik zehaztapen edo azalpenak ematen ditu bakarka off aho-
tsean (atal hauek dira saioko atal monologalak, eta ondo bereizten dira

solas erako elkartrukeekin), besteak beste, aurkezpenetan, elkarrizketak

hasi aurretik eta saio amaieran. Transkribatzeko
atalak
Azkenik, EITBren Gaztea irratiko Dida saioa dugu. Julen Telleria aur- aukeratzeko
unean hainbat
kezle nagusi duen programa hau, astelehenetik ostiralera emititzen den
alderdi hartu
irrati magazina dela esan daiteke, nazioarteko pop musika zabaltzen dira kontuan.
duena. Honez gain, Euskal Herriko gazteei zuzenduriko saioa izanik, Hasteko
gaurkotasuneko eta modako gaiak ere lantzen dituzte. Honetarako pro- aukeratutako
gramak hainbat azpi-atal ditu, besteak beste, elkarrizketak, lehiaketak, atal guztiak
aholku-saioak baita berri eroak ere. programetako
elkarrizketa
tarteei dagozkie
Gauzak honela, lanaren aztergaia kontuan hartuta, transkribatzeko eta elkarrizketen
atalak aukeratzeko unean hainbat alderdi hartu dira kontuan. Hasteko egituran atal
aukeratutako atal guztiak programetako elkarrizketa tarteei dagozkie edo segmentu
eta elkarrizketen egituran atal edo segmentu berberak jaso dira corpusa berberak jaso
ahalik eta orekatuena izateko. Ondoren, transkripzio irizpideak3 finkatu dira corpusa
ahalik eta
eta saioen transkripzioak4 egin dira.
orekatuena
izateko.
Beheko taulan corpusaren oinarrizko datuak ageri dira. Ikus daitekeen
moduan saio bakoitzari laburdura bat eman zaio hauen identifikazioa
errazte aldera. Bestetik, luzeerari dagokionez, arreta berezia eman zaio
minutu kopuruari saio bakoitzaren iraupena berdintsua izan dadin,
guztira 84 minutu eta 12 segundoko corpusa dugu.
1. Taula: Corpusaren oinarrizko datuak
Herri People Azpimarra Dida
Laburdura HP1 HP2 HP3 AZP1 AZP2 AZP3 DD1 DD2 DD3 DD4
Minutuak 9’12” 10’7” 9’39” 9’33” 10’13” 7’41” 5’40” 8’59” 6’57” 6’11”
Guztira 28’ 58” 27’ 27” 27’ 47”
3.3. Azterketaren metodologia eta aztergaiak
Behin corpusa aurkeztuta, jarraian honen azterketa egiteko erabilita-

ko metodologia zehaztuko dugu. Bi atal nagusitan banatu dugu; ba-
tetik baldintza komunikatiboei erreparatu diegu eta bestetik solaseko
hitz-hartze motei.
3.3.1. Komunikazio egoeraren baldintza komunikatiboak

Corpusean aztergai
bertan ageri den
elkarrizketatzaile- Atal teorikoan jaso dugun moduan, edozein hizketa egintza gauzatze-
-elkarrizketatu
rako unean berebiziko garrantzia dute elkartrukean agintzen duten bal-
harremanari
erreparatuko dintza komunikatiboek, hauek hizketa bera baldintzatuko baitute.
diogu,
elkarrizketatzaile Hau kontuan izanda, corpusa osatzen duten saioen egoera komunika-
bat baino gehiago tibo bakoitza Koch eta Oesterreicherek (2007) zehaztuko parametroen
dauden kasuan arabera aztergai jarriko dugu:
hauen arteko
elkarrekintza
alboratuz. • Publikotasun maila.
• Hizlarien arteko ezagutza maila.
• Inplikazio emozional maila.
• Ainguraketa maila.
• Erreferentzia eremua.
• Berehalakotasun fisikoa.
• Kooperazio maila.
• Dialogotasun maila.
• Espontaneitate maila.
• Gaiaren finkatze maila.
Puntu honetan, analisiari begira aipatutako parametroen inguruan pare

bat ohar egitea beharrezkoa da.
Batetik, hizlarien arteko ezagutza mailari dagokionez, parametro hau

zehaztasunez deskribatzeko zailtasun handiak daude izan ere, kasu ba-
tzuetan elkarrizketatzaile bat baino gehiago ageri dira, bestetan hauen
arteko harremana eta aurre ezagutza zehaztea zaila edo erabat ezinez-
koa da…
Arazo hauek kontuan izanda, aztergai dugun corpuserako analisia sin-

plifikatzea erabaki da, emaitza ahalik eta modu sistematikoenean eta
zehatzenean emateko. Gauzak honela, parametro honetan, corpusean
bertan ageri den elkarrizketatzaile-elkarrizketatu harremanari errepara-
tuko diogu, elkarrizketatzaile bat baino gehiago dauden kasuan hauen
arteko elkarrekintza alboratuz.
Bestetik, berehalakotasun fisikoari dagokionez, kasu honetan ere gure

corpusaren nolakoari erreparatuta, elkarrizketatzaile-elkarrizketatuei
begira kuantifikatuko dugu. Kazetaritza saioak direla kontuan izanda,

etxean dagoen hartzaile bati zuzendutako saioak dira, hala ere, ez diogu
egintza komunikatibo honi erreparatuko parametroa zehazteko unean. Elkarrizketa
Laburbilduz, berehalakotasun espazial eta tenporal maila elkarrizke- generoan
tatzaile-elkarrizketatuen egintza komunikatiboa soilik kontuan izanda sakondu
eta honen
zehaztuko da.
azterketarako
baliabide
Azkenik, Koch eta Oesterreicherek proposatutako parametro hauek oro- zehatzagoak
korrean ahozkoa eta idatzia bereizteko erabiltzen dituzten arren, komu- lortzeko asmotan,
nikazio egoeren deskribapen lausoak gainditzeko lagungarri bilakatu hasierako hiru
nahi dira, hauen konplexutasuna irudikatuz. Aztergai dugun corpuseko hitz-hartze
mota hauei
testuetan hizketa ekintza nagusia ahoz gertatu arren, jarraian ikusiko
galde-erantzun
dugunez parametro hauei jarraiki emaitza ezberdinak lortuko ditugu. bidezkoak
Era honetan, corpuseko testuekin gradazio bat egin dezakegu, batzuk gehituko
berehalakotasun komunikatibotik gertuago egongo direlarik eta beste dizkiegu.
batzuk distantzia komunikatibotik gertuago egongo direlarik.
3.3.2. Hitz-txanden trantsizioak solasean: hitz-hartze motak
Corpusean bildu ditugun solas erako elkartrukeetan ageri diren

hitz-hartze moten azterketa egiteko, atal teorikoan zehaztu ditugun
etenaldi, gainjartze eta mozketa trantsizio moduetan oinarrituko gara,
hainbat autorek darabilten sailkapena baliatuz, besteak beste, Charau-
deau (2004), Gallardo (1993) eta Larrazabal eta Larringan (2007).
Hala ere, azterketa metodologian beharrezko ikusi dugu beste katego-

ria bat gehitzea. Elkarrizketa generoan sakondu eta honen azterketara-
ko baliabide zehatzagoak lortzeko asmotan, hasierako hiru hitz-hartze
mota hauei galde-erantzun bidezkoak gehituko dizkiegu, saioen arteko
desberdintasunak ezaugarritzeko egokia delakoan.
Honez gain, are eta zehaztasun handiagoz jokatzeko eta emaitzak ahalik
eta argigarrienak izan daitezen, galde-erantzun bidezkoak bi azpi-mul-
tzotan bereiziko ditugu, hau da, galdera zuzenak eta zehar galderak.
4. AZTERKETAREN EMAITZAK
y
Hurrengo lerroetan azterketaren emaitzak jasoko ditugu bi multzo na-
gusitan, saioz saio. Lehenengo, saio bakoitzaren baldintza komunika-
tiboei erreparatuko diegu, honetarako, saio bakoitzaren komunikazio
egoera diagrama batean irudikatuko dugu, Koch eta Oesterreicherek
(2007) egiten duten eran.
Bigarrenik, hitz-hartze motei erreparatuko diegu. Kasu honetan, saio

“Azpimarra” bakoitzeko hitz-hartze moduak kuantifikatu ditugu.
saioa corpuseko
gainontzeko Amaitzeko, ikertu ditugun hiru saioen konparaketa egingo dugu, azter-
testuen antzera
gaien artean harremanik dagoen eta zein eratan dauden baldintzatuta
ikus-entzuleei
zuzendutako ikusteko.
kazetaritza
generoa den 4.1. Baldintza komunikatiboak
aldetik honen
publikotasun 4.1.1. Azpimarra saioaren emaitzak
maila erabatekoa
da.
Hurrengo taulan Azpimarra saioaren baldintza komunikatiboak labur-
tzen dituen diagrama:
2. Taula: Azpimarra saioaren baldintza komunikatiboak
Berehalakotasun komunikatiboa Distantzia komunikatiboa

Publikotasun maila
Hizlarien arteko ezagutza maila
Inplikazio emozional maila
Ainguraketa maila
Erreferentzia eremua
Berehalakotasun fisikoa
Kooperazio maila
Dialogotasun maila
Espontaneitate maila
Gaiaren finkatze maila
Publikotasun mailari dagokionez, Azpimarra saioa corpuseko gainon-

tzeko testuen antzera ikus-entzuleei zuzendutako kazetaritza generoa
den aldetik honen publikotasun maila erabatekoa da. Koch eta Oes-
terreicheren (2007) sailkapena jarraituz, erabateko distantzia komuni-
katiboan kokatzen da berbazko egintza. Testuaren izaera publiko hau
elkarrizketatzailearen hitzetan sumatu daiteke, besteak beste, egiten
duen sarreran etxeko entzuleei egiten die erreferentzia hauengana zu-
zenduz5:
(1) MI: […] eta guk euskaraz egunero egin dugun Azpimarra honetan / eus-
karari berari ere tarte ugari egin diogu eta ikuspuntu ezberdinetatik azter-
keta ezberdinak / ikerketa ezberdinak / zuen etxeraino ekarri nahi izan

ditugu eta azken egun honetan ere / nolabaiteko hausnarketa egin nahi
izan dugu hizkuntza honen inguruan […] (AZP1: 3-7) Inplikazio
emozionalari
Hizlarien arteko ezagutza mailari erreparatuta, elkarrizketatzaile-elka- dagokionez,
erabat hutsala
rrizketatu harremana ez dute ezagunak balira bezala jorratzen, ados-
dela esan daiteke,
tutako elkarrizketa publiko baten parte-hartzaile gisa baizik, bakoitza (...), gaurkotasun
bere rolean. Elkarrizketatzaileak elkarrizketatuaren gaineko informazio handiko gaiak
ahalik eta objektibo, sakon eta zehatzena bildu eta aukeratu behar du el- lantzen dira
karrizketa bideratzeko. Hortaz, agerikoa da distantzia komunikatiboa. elkarrizketa
eta eztabaida
formatuan
Elkarren arteko ezagutza maila urria izan arren, testuan bertan nola-
azpimarratzeko
baiteko aurre ezagutza iradoki lezaketen arrastoak ageri dira, nahiz eta moduko
mugatuak izan. (2) adibidean, Maddalen Iriartek elkarrizketaren bukae- afektibitaterik
ra dela aprobetxatuta, lagunartean ohikoagoak diren txantxa bat egiten erakutsi gabe.
dio elkarrizketatuari, eta honek hau onartu eta jarraitzen du:
(2) MI: badakizu zenbat urte dituen kantak?

A: hogei bat bai
MI: ze gazte ta ze guapo ginen / orduan ere / [orduan ere
A: orduan ere] horixe / orduan ere (AZP1: 147-150)
Ondorengo adibidean argi ikusten da elkarrizketatzaile eta elkarrizke-

tatuaren artean ezagutza dagoela, aipatzen den moduan aurretik lanki-
de izandakoak dira:
(3) MI: euskaltzaleen topaguneko presidentea: zara / azpimarra utzi zenuene-

tik (barre)
A: bai emakumea / urtebete / urtebete honezkero
MI: urtebete
AO: hemengo promozioaren ondoren ta ondorioz
MI: zer?
AO: hemengo promozioaren ondoren eta ondorioz segurasko
MI: ba: nik uste Elena: / Elena lehendik ere / hona etorri baino lehen ere:
(AZP3: 12-18)
Inplikazio emozionalari dagokionez, erabat hutsala dela esan daiteke,

programaren aurkezpenean esan bezala, gaurkotasun handiko gaiak
lantzen dira elkarrizketa eta eztabaida formatuan azpimarratzeko mo-
duko afektibitaterik erakutsi gabe. Honek, berbazko ekintzari distantzia
komunikatiboa ematen dio, nahiz eta solas erako elkartrukea izan.
Hala ere, zenbait kasutan elkarrizketak emozionalagoak bihur daitezke,

Saio honetan, gertakari politiko batzuen ondorio emozionalak agerraraziz:
distantzia
komunikatiboa (4) MI: eta kartzelara sartu zintuztenean zeneukan alaba txiki bat hamabi ha-
esanguratsua da,
mairu urte bueltan zituena / seme gazte bat / orain ere gaztea dena
elkarrizketak
hartzen baitu A: bai
garrantziarik MI: baina gaztea
handiena, A: bai
ekintzak bigarren MI: zeneukan ama bizirik
maila batera A: bai
pasaz.
MI: amaginarreba bizirik
A: bai (AZP2: 23-31)
Azpimarra saioaren ainguraketa mailari erreparatuta, ikus daitekeen

moduan eraikitzen den diskurtsoa ekintzarekiko aske dago. Saio hone-
tan, distantzia komunikatiboa esanguratsua da, elkarrizketak hartzen
baitu garrantziarik handiena, ekintzak bigarren maila batera pasaz.
Aurrekoarekin lotuta, erreferentzia eremua oso mugatua dela ikus dai-

teke, landutako gaiek eta hizketa ekintzan darabilten abstrakzioek ho-
nela bideratuta.
Berehalakotasun fisikoari dagokionez, aztergai dugun saioa distantzia

komunikatibo handikoa izan arren, bertatik bertara gauzatua dago. Izan
ere, berehalakotasun espazial eta tenporalari erreparatuta, elkarrizketa-
tzaile-elkarrizketatuak aurrez aurre daude.
Kooperazio mailaren kasuan, aztergai ditugun testu guztietan baieztatu

dezakegu erabatekoa dela; hala ere, kasu honetan gainontzeko progra-
metan baino mugatuagoa dela esan daiteke, elkarrizketa formal prototi-
piko batetik gertuago baitago. Jarraian ikusiko dugun moduan elkarriz-
ketatuaren hitzek elkarrizketaren zentralitatea hartzen dute eta honek
elkarrizketatzailearen kooperazio maila apur bat mugatzen du. Ondo-
rengo adibidean ikus daitekeenez, elkarrizketatzaileak elkarrizketatua
trabatzen denean aurrera jarraitzeko bide ematen dio:
(5) MI: adibidez ze eztabaidatan diozu?

A: bueno ba hor e::
MI: estatuaren ingurukoetan::
A: estatuaren ingurukoetan: / etabar etabar / badirudi orain euskararen
gaia m:: (AZP1: 84-87)

Aurreko parametroarekin loturan, dialogotasun mailari erreparatu-

ta antzeko emaitzak ikus ditzakegu. Elkarrizketaren dialogotasuna ez “Azpimarra”
dago zalantzan jartzerik, hala ere, elkarrizketatuaren hitz hartzeak el- saioan ikusi
karrizketatzailearenak baino luzeagoak eta garatuagoak dira, era hone- bezala,
publikotasun
tan corpuseko gainontzeko saioen arintasunetik apur bat urrunduz eta
maila eta
bereiztuz. hizlarien
arteko ezagutza
Espontaneitate maila, gaiaren finkatze mailarekin estu lotutako para- maila “Herri
metroa dela ikus dezakegu; elkarrizketan zehar landuko den gaia au- People”ren
rrez lotuta egoteak eta, hein handi batean egin beharreko galderak ere kasuan ere
berdina dela esan
zehaztuta egoteak, bide gutxi ematen du hizketa espontaneoak edota
dezakegu. Bi
gai berri eta alternatiboak agertzeko. Corpuseko gainontzeko testuekin saioak hedabide
konparatuta, elkarrizketa gai zentralari hain lotuta egoteak, Koch eta berean publikoki
Oesterreicherek (2007) aipatzen duten distantzia komunikatiboan zeha- emititzen dira.
ro kokatzen du Azpimarra saioa.
4.1.2. Herri People saioaren emaitzak
Jarraian ageri den taulan, Herri People saioaren baldintza komunikati-

boen diagrama dago.
3. Taula: Herri people saioaren baldintza komunikatiboak

Publikotasun maila
Ainguraketa maila
Kooperazio maila
Dialogotasun maila
Azpimarra saioan ikusi bezala, publikotasun maila eta hizlarien arteko

ezagutza maila Herri Peopleren kasuan ere berdina dela esan dezakegu.
Bi saioak hedabide berean publikoki emititzen dira eta zehaztasun ga-
rrantzitsuak egiteko egon arren, kazetari-elkarrizketatu diren heinean
dihardute elkarrekintzan.
Azpimarra saioarekiko lehen desberdintasun nabarmenak inplikazio

Kasu honetan, emozional mailan antzeman ditzakegu. Kasu honetan, programa elka-
programa rrizketatuen bizimodu, lan eta bizipenen errelatoak kontatzeko errepor-
elkarrizketatuen taje saioa den aldetik, inplikazio emozional altuagoa nabari da elkarriz-
bizimodu, lan
ketetan. Inplikazio emozional honek, saioa publikoa denez mugatua
eta bizipenen
errelatoak izan arren, gertutasun komunikatiboa ematen dio komunikazio egin-
kontatzeko tzari. Jarraian, elkarrizketatzailea eta elkarrizketatua gerra garaiez hitz
erreportaje saioa egiten ari direneko zati bat ikus dezakegu, adibide honetan jorratzen
den aldetik, den gaiak elkarrizketa emozionalago egiten du:
inplikazio
emozional
(6) IG: larogeitahiru urte
altuagoa
B: gerrea be ikusi giñun guk / gerrea be
nabari da
elkarrizketetan. A: gerrea
IG: gerra ebai eh
B: bai
IG: kontu kaskarra dia hoiek eh
B: (( )) txarto / txarto ibili giñan
IG: earki
A: lehengo bizi / lehenengo bizi
IG: orduan gerra baina han hemen bazpako pakia daudazue hemen
B: hemen bake itzela bai / bakea / bakea / ta bizie / horixe eskatuten gin-
dun aldi baten gerra denporan bai (HP3: 27-38)
Ainguraketa mailari dagokionez, berehalakotasun komunikatibo altua

duela esan dezakegu, izan ere saio honetan hizketa gaia unean-unean
erabaki eta eraikitzen da hein handi batean, testuinguruko gertakari eta
elementuek bideratuta. Hurrengo adibidean, elkarrizketatuak daraman
gaztainaz betetako poltsa hizketa gai bihurtu eta honen inguruan dihar-
dute:
(7) IG: hamen Enrike /// egunon Enrike!
C: bai / buenos dias señores
IG: buenos dia // (barreak) / buenos dias ze buelta eginda? / bate gaztai-
narik bal dao?
C: ez / ez dao ((neron)) kabitzen eh
IG: aber / ze (( )) dezun
C: ze? / gaztaina mordua (HP1: 151-156)
Aurreko parametroarekin loturan, erreferentzia eremua berehalakota-

sun komunikatibotik oso gertu dago, hizketa gaiak testuinguruan ber-
tan bilatzeaz gain, jarduten diren objektu eta pertsonak ere solaskidee-
kin gertu baitaude.

Berehalakotasun fisikoari erreparatuta, elkarrizketatzailea-elkarrizke-

tatuen artean erabatekoa dela esan dezakegu, elkarrizketaren unean Elkarrizketa
aurrez aurre baitaude eta honez gain elkarrizketan bertan solaskideen bakoitzean
arteko kontaktu fisikoa ere badago (arreta deitzeko, harridura adieraz- landuko diren
gai nagusiak
teko…).
aldez aurretik
adostuak
Koch eta Oesterreicheren (2007) sailkapeneko ondorengo bi parame- dauden arren,
troak, kooperazio maila eta dialogotasun maila, erabatekoak dira Herri hizketa egintzak
People saioaren kasuan. Elkarrizketa hitz-hartze laburretan dago bana- espontaneitate
tuta eta honek solaskideen etengabeko parte-hartzea eta haien arteko maila altua
dauka.
erabateko kooperazioa dakar, elkarrizketa bizi eta arina egiteaz batera.
Bi parametro hauek zuzenean lotzen dute saioa berehalakotasun komu-
nikatiboarekin. Jarraian ageri den adibidean ikus daitekeenez:
(8) IG: Enrike / itaia zertarako eramatezu? / komunista etzea izango

A: (barre)
IG: e
C: morkola aletzeko
IG: morkola aletzeko
C: larrutzeko (()) eskukin ///
IG: a karo / eskukin atera ezin
A: ezin [atera ezin
IG: iztu daolako]
A: arantza dakalako / arantzia (HP1: 168-177)
Azken bi parametroak elkarrekin komentatzea garrantzitsua da, izan

ere, gaiaren finkatze maila altua izan arren, hau da, elkarrizketa ba-
koitzean landuko diren gai nagusiak aldez aurretik adostuak dauden
arren, hizketa egintzak espontaneitate maila altua dauka. Aurretik ai-
patu ditugun parametroekin batera hizlarien parte-hartzeak oso berez-
koak eta askeak dira, kazetariak aurreikusi ez dituen gai berriak gogoz
onartzen dira baldin eta solasaren bidezko dibertimendu eta gozamen
irudia indartzen badute; hau da Azpimarra saioarekin ageri den alde na-
gusietakoa.
4.1.3. Dida saioaren emaitzak
Aurreko saioekin egin bezala hau da Dida saioaren baldintza komuni-

katiboen diagrama.
4.Taula: Dida saioaren baldintza komunikatiboak

Publikotasun maila
Ainguraketa maila
Kooperazio maila
Dialogotasun maila
Dida saioaren azterketarekin hasteko, aurreko saioen antzera erabateko

Distantzia
publikotasun maila duela zehaztu behar da.
komunikatiboare
-kiko gertutasun
hau zaila da Hizlarien arteko ezagutza maila aztertzeko unean benetan aztergai kon-
zehaztasunez plexua dela azpimarratu beharrean gaude, besteak beste, aurreko saioe-
identifikatzen, tan ez bezala kasu honetan bost elkarrizketatzaile ageri baitira. Kazetari
izan ere, saioaren profesionalak dira baina Julen Telleria eta Antton Telleriaren kasuan,
nolakoa kontuan
anaiak bi hauek, senidetasuna baliatzen dute maiz, hizketa gai bihurtuz.
hartuta uneoro
formaltasunaren
mugekin jolasten Gauzak honela, corpuseko testuetatik abiatuta elkarrizketak oroko-
dabiltza. rrean kazetari-elkarrizketatu distantziatik egiten direla esango dugu.
Distantzia komunikatiboarekiko gertutasun hau zaila da zehaztasunez
identifikatzen, izan ere, saioaren nolakoa kontuan hartuta uneoro for-
maltasunaren mugekin jolasten dabiltza, hau elkarrizketatzaileek be-
raiek darabilten hizkeran ikus daiteke, baita elkarrizketatua aurkezteko
unean ere. Adibideetan, elkarrizketen hasierako agurrak ageri dira eta
hauetan oihuak, zirikak eta lagunarteko hizkeran ohikoak diren hainbat
baliabide erabiltzen dituzte:
(9) XS: egun on

XF: [oe:
(oihuak)
JT: Xanti] /// Champion // txapeldun!
XF: [zorionak!
JT: zorionak] Xanti zer moduz zaudete?

XS: oso ondo // oso ondo

JGA: ya clavoa pasa da? (DD2: 14-21) Ainguraketa
mailak,
(10) JT: [ongi etorri Mikel
erreferentzia
eremuak eta
JGA: egun on miguelon!] (DD3: 6-7)
berehalakotasun
fisikoak (...)
Elkarrizketa formalaren mugak lausotzen diren arren, (11) adibidean estu lotzen dute
ikusiko dugunez, egiten den elkarrizketatuaren aurkezpenak lehenago- hizketa egintza
ko ezagutzarik ez dagoela edo behintzat ezagutza mugatua dela irado- distantzia
kitzen dute. komunikatibora.
(11) JT: gaur: hasiko da gaur abiatuko da Donostian // musika: dokumentalen

inguruko super jaialdia e / zentzu horretan daukagun onena esango dugu
/ Dock of the Bay yaun andreok gaur hasi // eta Donostian esan bezela
/ datorren larunbatera arte / bertako: aurkezle eta antolatzaile da Mikel:
Zumeta egun on (DD3: 1-4)
Inplikazio emozionalari dagokionez orokorrean urria dela esan daiteke,

saioaren eta elkarrizketaren formatuak Azpimarra saioak baino gertuta-
sunerako bide gehiago ematen duen arren argi dago hau ez dela elka-
rrizketaren muin nagusietakoa.
Sailkapeneko ondorengo hiru parametroak, ainguraketa maila, errefe-

rentzia eremua eta berehalakotasun fisikoa, elkarrekin azaltzea komeni
da, izan ere, parametro hauek estu lotzen dute hizketa egintza distan-
tzia komunikatibora.
Aurreko saioekin gertatu ez bezala, kasu honetan Dida saioko elkarriz-

ketak zuzenean egiten diren arren telefono bidezko elkarrizketak dira;
honek berehalakotasun fisikoaren parametroa oinarri hartuta berehala-
kotasun espazialik ez dagoela esatera garamatza. Honek beste bi pa-
rametroak erabat baldintzatzen ditu, izan ere elkarrizketatzaileak eta
elkarrizketatuak aurrez aurre ez egoteak erreferentzia eremua zeharo
murrizten du, Koch eta Oesterreicherek (2007) aipatzen duten ego-hic-
nunc baldintzari mugak jarriz. Era berean, ainguraketa mailari errepara-
tuta aipatutako ezaugarriek erabat baldintzatuta ageri da, aurrez aurre
ez egoteak diskurtsoa eta ekintza bera identifikatu eta horren arabera
jokatzeko aukerak murrizten baititu.
Jarraian aztertuko ditugun parametroek erakusten dute egintza komu-

nikatibo zehatz honek berehalakotasun komunikatiboarekin duen lotu-
ra. Dialogotasun mailarekin hasita erabatekoa dela ikus daiteke, kasu

Saioaren honetan ere Herri People saioan aipatu bezala hitz-hartze laburrak eta
garapenak, arinak dira, honez gain hizlari gehiago egonda elkarrizketa oso arin doa.
“Azpimarra” Dialogotasun mailaren nolakoa zehazteko, jarraian ageri den adibidean
saioa baino
sei hitz-hartzetan lau hizlari diferente agertzen direla ikus dezakegu:
askoz malguagoa
izanik,
espontaneitate (12) JGA: ya
mailan eragin SP: hori aprobetxatu [behar dugu
garbia du, AT: ya]
besteak beste SP: ta hori / ta [bueno baina:
solaskide guztien
JGA: ya] // gazteleraz esango duzu Patxuko yo!
ekarpenekin gai
EG: ya (barreak) // e // Sergio / hiperaktiboa da / talde askotan egon da
eta mintzagai
berriak atera eta eskarmentu handiko (DD1: 20-26)
garatzen baitira.
Honek eragin zuzena du hizlarien arteko kooperazio mailan izan ere
solaskideek parte hartzeko duten aukera erabatekoa da. Hala ere, Herri
People saioarekin alderatuta apur bat murritzagoa dela esan dezakegu,
aurrez aurre ez egoteak eta elkarrizketa momentuko egoera espazialari
erreferentziarik egin gabe garatzeak kooperazio aukera hau gutxitzen
baitute.
Kasu honetan ere, Herri People saioan bezala, gaiaren finkatze maila al-
tua da, besteak beste elkarrizketaren gaia aldez aurretik zehaztuta da-
goelako. (11) adibidean ageri denez, sarreratik bertatik argi geratzen da
elkarrizketatua nor den eta zeri buruz hitz egiteko izan den gonbidatua.
Hala ere, saioaren garapenak, Azpimarra saioa baino askoz malguagoa
izanik, espontaneitate mailan eragin garbia du, besteak beste solaskide
guztien ekarpenekin gai eta mintzagai berriak atera eta garatzen baitira.
4.2. Solasaren antolamendua eta hitz-hartze motak
4.2.1. Azpimarra saioaren emaitzak
Behin Azpimarra saioko hitz-hartze moduak identifikatu eta kuantifika-

tuta honako emaitza hauek lortu ditugu.

5. Taula: Azpimarra saioko hitz-hartze motak

“Azpimarra”n,
AZP1 AZP2 AZP3 Guztira
Sacks, Schegloff
eta Jeffersonek
Etenaldia 36 24 26 86 (1974) zehaztu
G. Zuzena 5 0 2 7 21 bezala etenaldi
Galde- bidezko
erantzuna Zehar G. 4 6 4 14 hitz-hartzeak
Gainjartzea 5 1 6 12 dira nagusitzen
direnak.
Mozketa 7 17 7 31
Azpimarran, Sacks, Schegloff eta Jeffersonek (1974) zehaztu bezala ete-

naldi bidezko hitz-hartzeak dira nagusitzen direnak; hau estuki lotuta
dago autoreek solasarentzako aipatutako beste ezaugarri batekin, hau
da, normalean pertsona batek baino gehiagok ez du aldi berean hitz egi-
ten. Adibidez:
(13) A: gehiago subjektu ezberdinak bezala

MI: hau da erosketak egitera joaten garenean
A: esaterako (AZP1: 119-121)
Galde-erantzun bidezkoei dagokienez guztira 21 ditugu, honez gain

saioen konparaketan azalduko dugunez zehar galderen kopurua gal-
dera zuzenen bikoitza da, jarraian hau ikusteko bi adibide ekarri ditugu
hurrenez hurren.
(14) MI: euskararen eta hizkuntza politikaren gainean egondako adierazpenek

nik uste kezka sortu dutela euskaltzaleen artean // eta pentsatzen dugu ba
euskaltzaleen topaguneak ere nolabaiteko hausnarketa egiteko parada
hartuko zuela hauen aurrean
A: bai nik uste dut // bai e:: euskaltzale bakoitzak eta gero euskalgin-
tza mugimendu osoan / kezkaz eta penaz ikusi direla horrelako: […]
(AZP3: 23-27)
(15) MI: badakizu zenbat urte dituen kantak?

A: hogei bat bai (AZP1: 147-148)
Gainjartzeei erreparatuta, guztira 12 ditugu, zehazki 19 gutxiago moz-

ketak baino. Hitz-hartze modu hauen banaketa nahiko erregularra da,
saio osoan zehar ageri direlarik. Hona adibide batzuk:
(16) MI: gaur saioa hasi dugunean esan dugu buelta eman orduko: hauteskun-
“Herri People” deak agertuko zitzaizkigula eta: [berriz ere
saioari AO: berriz ere hemen dira] (AZP3: 1-3)
dagokionez,
galde-erantzun
(17) A: bueno ba joka dezatela arduraz / eta ez da beharrezkoa gainera maite
bidezkoei
erreparatuta izatea e: / ni horretan ez naiz
hauen erabilera MI: ez baina batzuk esango lukete
anitza aipagarria A: bai (AZP3: 48-51)
da, bereziki
zehar galderen Hitz-hartze motak kuantifikatuta, solasaren antolamendua orokorrean
kopuruari
etenaldi bidezko hitz-hartzeen bidez bideratzen dela ikusi dugu. Hala
dagokionez.
ere, gainontzeko hitz-hartze moduak ere esanguratsuak dira, bereziki
zehar galdera bidezko hitz-hartzeak, hau baita saioa ezaugarritzeko be-
rezitasun nagusietakoa.
4.2.2. Herri People saioaren emaitzak
Herri People saioari dagokionez honako emaitza hauek eskuratu ditugu.
6. Taula: Herri people saioko hitz-hartze motak
HP1 HP2 HP3 Guztira

Etenaldia 140 131 134 405
Galde- G. Zuzena 38 40 21 99 133
erantzuna
Zehar G. 7 16 11 34
Gainjartzea 10 10 2 22
Mozketa 10 12 3 25
Kasu honetan ere, Sacks, Schegloff eta Jeffersonen (1974) baieztapenare-

kin bat eginez, etenaldi bidezkoak dira nagusi. Adibidez:
(18) IG: Gloria / hau apopilo hartu beharko zenuke

A: apopilo
IG: janak eta: / janak eta eman teilatu eman ta fuera
A: apopilo ez / hori nagusi jarriko zat (HP1: 104-107)
Hala ere galde-erantzun bidezkoei erreparatuta hauen erabilera anitza

aipagarria da, bereziki zehar galderen kopuruari dagokionez. Kasu ho-
netan ere, galde-erantzunen bidezko hitz-hartzeak hizketa egintza guz-
tian zehar ageri dira era erregularrean banatuta. Jarraian zenbait adibide:

(19) IG: igeri egiten bal dakik?

A: bai: bazekiu baina beti hankakin lurra ukitzea da por seacaso Hitz-hartze
(HP2: 30-31) moduak
aztertuta,
solasaren
(20) IG: bueno ze juango gea goraldera edo:
antolamendu
A: bai (HP3: 106-107) orokorra kasu
honetan ere
Gainjartze eta mozketa zenbatekoari erreparatuta parekoak direla ikus etenaldi bidez
dezakegu; hala ere, galde-erantzun bidezkoak baino kopuru murritza- egiten dela ikusi
goa da aurrerago azaltzen saiatuko garen moduan. Hona gainjartze eta dugu.
mozketa bidezko hitz-hartzeen adibide bana:
(21) IG: aurkezlea /// andaluziakoa ez? / [Sevillarra

A: bai Sevillakoa] (HP1: 204-205)
(22) IG: hi gauza bat egingo diau ordun / hauek barrura sartu
A: bai ta pentsu pixkat eman (HP2: 48-49)
(21) adibidean ikus daitekeen moduan, zenbaitetan hitz-hartze modu ez-

berdinak batera ematea gerta liteke, kasu honetan galde-erantzun bidez-
koa izateaz gain, erantzuna ematen hasten denean gainjarri egiten da.
Hitz-hartze moduak aztertuta, solasaren antolamendu orokorra kasu

honetan ere etenaldi bidez egiten dela ikusi dugu. Hala ere, galde-eran-
tzun bidezko hitz-hartzeak bereziki esanguratsuak dira saioen arteko
konparaketan zehazten saiatuko garenez.
4.2.3. Dida saioaren emaitzak
Elkarrizketa saio bakoitzaren hitz-hartze moduen azterketarekin amai-

tzeko hona Dida saioari dagozkionak.
7. Taula: Dida saioko hitz-hartze moduak
DD1 DD2 DD3 DD4 Guztira

Etenaldia 51 116 75 96 338
Galde- G. Zuzena 10 21 19 15 65 81
erantzuna
Zehar G. 4 3 2 7 16
Gainjartzea 50 66 70 98 284
Mozketa 8 25 18 15 66
Aurreko bi saioetan ikusi bezala kasu honetan ere etenaldi bidezkoak

“Dida” saioan dira gailentzen direnak; hala ere zenbateko osoari erreparatuta, gainon-
ere, gainontzeko tzeko saioetan baino askoz desberdintasun gutxiago dago gainontzeko
saioen antzera moduekin alderatuta, bereziki gainjartzeekin. Adibidez:
etenaldi bidezko
hitz-hartzeak
dira nagusi. Kasu (23) JT: zarata handia dago
honetan ordea, XS: zerbait dago hor ez duena / kone ondo konektatzen
(...), gainjartzeek (DD2: 256-257)
eta mozketek
berebiziko Galde-erantzunei dagokienez, 81 ageri dira, honako banaketarekin, 65
garrantzia dute
galdera zuzen eta 16 zehar galdera. Jarraian bakoitzeko adibide bat age-
komunikazio
egintza hau ri da:
ulertu eta
ezaugarritzeko. (24) JT: badaude: laka naturalak?
MA: bai badaude / [e: alternatibak badaude (DD4:128-129)
(25) JT: ze Quim da] / marrazkilari: Katalan bat

SP: bai / marrazkilari bat e: bueno // oso: / ezaguna da: internazional eta
hori baina nik e: Joxe Ripiau (()) pues harremana berarekin […]
(DD1: 47-49)
Gainjartzeen kopurua oso esanguratsua da, zehazki 284 dira, etenaldien

ostean hitz-hartze modurik ugariena, honek berebiziko garrantzia du
Didan egiten den elkarrizketa moldea ezaugarritzeko unean. Jarraian
gainjartzeen adibide bat:
(26) XF: musika / [edo soinu banda

JT: edo soinu gehiegik] molestatuko balu [orduan deituko liguke atentzioa
XF: bai / orduan bai] (DD2: 141-143)
Bukatzeko, mozketei erreparatuta 66 ageri dira, hauen agerpena gain-

jartze bidezkoen antzera erregularra izanik testu osoan.
(27) XF: begitik sartu egiten dugu / eta askotan ahaztu egiten zaigu / ba ingu-
ruan dagoen lan talde guzti hori
JT: gora soinua! [DD2: 193-195]
Dida saioan ere, gainontzeko saioen antzera etenaldi bidezko hitz-har-

tzeak dira nagusi. Kasu honetan ordea, hurrengo atalean azaltzen saia-
tuko garen moduan, gainjartzeek eta mozketek berebiziko garrantzia
dute komunikazio egintza hau ulertu eta ezaugarritzeko.

4.3. Saioen arteko konparaketa: komunikazio egoeraren

araberako solasaren antolamenduaz Kopuruei
erreparatuta,
Behin corpusaren azterketa eginda, jarraian hiru saioen arteko konpa- “Azpimarra”n
“Herri People”
raketa egingo dugu. Honetarako, hitz-hartze moduak identifikatzera-
eta “Dida”
koan lortu ditugun emaitzak saioen baldintza komunikatiboekin lotzen saioetan baino
saiatuko gara, hauen eragina neurtu eta saio bakoitzaren deskribapen hitz-hartze askoz
zehatzagoa egite aldera. ere gutxiago
ageri direla ikus
Beheko taulan saio bakoitzean guztira ageri diren hitz-hartze moduen daiteke.
zenbatekoak daude, haien arteko erkaketa errazteko.
8. Taula: Hitz-hartze moduak konparaketa
AZP HP DD
Etenaldia 86 (%57,33) 405 (%69,23) 338 (%43,95)
Galde- G. Zuzena 7 (%4,67) 99 (%16,92) 65 (%8,45)
erantzuna 21 (%14) 133 (%22,74) 81 (%10,53)
Zehar G. 14 (%9,33) 34 (%5,81) 16 (%2,08)
Gainjartzea 12 (%8) 22 (%3,76) 284 (%36,93)

Mozketa 31 (%20,67) 25 (%4,27) 66 (%8,58)
HITZ-HARTZEAK GUZTIRA 150 (%100) 585 (%100) 769 (%100)
Saioen arteko konparaketa etenaldi bidezko hitz-hartzeekin hasiz, ko-

puruei erreparatuta Azpimarran Herri People eta Dida saioetan baino as-
koz ere gutxiago ageri direla ikus daiteke. Hala ere, datu hau hitz-har-
tze kopuru osoarekin alderatu behar da, honetan ere, Azpimarra aztergai
ditugun saioen artean hitz-hartze gutxien dituen saioa da. Hau ez da
ausazko kontua; harreman zuzena du saioaren nolakoarekin, izan ere,
Azpimarra saioa gorago komentatu dugun moduan gainontzeko saioak
baino “monologalago” dela esan dezakegu, hitz-hartze luzeagoekin eta
garatuagoekin. Honek hitz-hartze moduetan eragina izango du, gai-
nontzeko saioetan baino lehia gutxiago egongo delarik.
Galde-erantzunei erreparatuta bereziki deigarria iruditu zaigu Herri

People saioan ageri den zenbatekoa, hitz-hartze guztien %22,74 mota
honetakoak baitira. Datu honi gertuagotik erreparatuta, gehiengoa gal-
dera zuzen bidezkoa da. Baldintza komunikatiboen azterketa egin os-
tean esan dezakegu galdera kopuru honen ugaritasunak saioaren kutsu
etnografikoarekin lotura zuzena duela, elkarrizketatuen bizimodua in-

Gainjartzeei teresgune duelako.
eutsita, erabat
esanguratsua Azpimarra saioaren kasuan ere aipagarria galde-erantzun bidezko
da “Dida”
hitz-hartzeen kopurua, bereziki zehar galderena. Goiko taulan ikus dai-
saioaren kasua,
gainontzeko tekeen moduan zehar galderen kopurua galdera zuzenen bikoitza da.
saioen aldean Gainontzeko saioekin alderatuta ere, ehunekoei erreparatuta zehar gal-
(HP: %3,76 eta dera gehien dituen saioa dugu Azpimarra. Hau, elkarrizketaren nolakoa-
AZP: %8) zinez rekin lotuko genuke, izan ere elkarrizketatzaileak eta elkarrizketatuak
gainjartze gehien haien arteko solas modukoa dute, galdera eta jorratu beharreko gai berri
dituen saioa
gehienak zehar galdera bidez bideratzen direlarik.
baita.
Gainjartzeei eutsita, erabat esanguratsua da Dida saioaren kasua, gai-

nontzeko saioen aldean (HP: %3,76 eta AZP: %8) zinez gainjartze gehien
dituen saioa baita, zehazki zenbatekoari erreparatuta hitz-hartze mo-
duen %36,93. Saioa ezaugarritzeko bereziki esanguratsua da, baldintza
komunikatiboen azterketan ikusi bezala, berehalakotasun komunika-
tiboarekin jardun nahiak, saioa erabateko formaltasunetik aldentzeaz
gain, eguneroko solasen antz handiago hartzen baitu elkarrizketak.
Hitz-hartzeen ugaritasunak hizketa egintzari arintasuna ematen dio.
Konparaketarekin bukatzeko, mozketei dagokienez bi datu dira be-

reziki aipagarriak. Batetik Azpimarra saioa dugu, mozketak bidezko
hitz-hartzeak, etenaldi bidezkoen ostean ugarienak dira. Hala ere, gora-
go zehaztu moduan, hitz-hartze mota honen helburu eta funtzioak kon-
tuan izanda mozketa molde ugari bereiz daitezke, nahiz eta azterketa
honetan era orokorrean hartu ditugun.
Dida saioari erreparatuta hobeto ikusten da. Guztira 66 mozketa izan

arren, hauetako asko arreta markatzea helburu dutenak dira. Honek
erlazio zuzena du saioaren baldintza komunikatiboekin, izan ere be-
rehalakotasun espazialik ez dagoenez, entzuleak hizlariari arreta man-
tentzen dabilela adierazi behar dio eta hau, gehienetan, mozketa bidez
gertatzen da. Hurrengo adibidean, lehenengo hizlariaren interbentzioa
arreta markatzaileek moztuta agertzen da:
(28) SP: martxoan hasiko gara: bueno / beti egiten dugu Erratzun / Zubipuntan
EG: aha
SP e (()) taberna batean mitikoa guretzako eta jendea: / zaindu gaitu pilo
bat
EG: bale

SP: eta gero ya hasten gara // ba: / Bilbon e: // Azkena Ro:ck / e Doka:n //
e daukagu baita: / e Iruñan (DD1: 126-131) Azterketa eta
gero egun
Honek hizketa egintzaren konplexutasuna argiratzen digu, izan ere au- hedabideetan
dauden
rrez aurreko jardunetan komunikazioan parte hartzen duten elementu
elkarrizketa
gehiago ditugu, besteak beste, keinuak, begirada, mugimendua, hizla- moldeek
rien distantzia… Analisi benetan osatua egiteko beharrezkoa da hizke- solasaren
taren elementu hauei erreparatzea egintza komunikatiboaren oinarriz- antolamendu
ko elementu baitira (Calsamiglia & Tusón, 2001; Tusón, 2002). Gauzak ezberdinak
honela, aurrez aurre egindako saioa izango balitz, baliteke mozketen eta darabiltzatela
frogatu dugu,
gainjartzeen kopurua murritzagoa izatea.
hitz-hartzeen
konfigurazioetan
eragin garbia
5. ONDORIOAK dutenak.
y
Lan honetan, komunikazio egintza jakinetan agintzen duten baldin-
tza komunikatiboek solasaren antolamenduan duten eragina aztertzen
saiatu gara euskarazko ikus-entzunezko hiru kazetaritza saiotan.
Atal teorikoan, hedabideetako molde berriak eta elkarrizketa gene-

roen aldaketak izan ditugu hizpide, hizkuntza-ereduak emateko unean
hauen garrantzia azpimarratuz. Azkenik, ahozko solasaren azterketari
eutsi diogu, solasa definitu eta ezaugarritzeaz batera, baldintza komu-
nikatiboak azaldu eta solasaren antolamenduari arreta jarriz.
Bestetik, atal praktikoan, corpuseko testuen azterketa egin dugu hauen

baldintza komunikatiboei eta hitz-hartze moduei erreparatuta. Baldin-
tza komunikatiboak aztertzeko Koch eta Oesterreicheren (2007) para-
metroak erabili ditugu. Hitz-hartze moduei dagokienez, hauen azter-
keta egiteko Charaudeauk (2004), Gallardok (1993) eta Larrazabal eta
Larringanek (2007) darabilten sailkapena jarraitzeaz gain, corpuseko
testuen azterketa egiteko baliagarriak izan zaizkigun hitz-hartze mota
berriak ere proposatu ditugu.
Saioen azterketa egin eta gero ateratako emaitzen konparaketa egin

dugu. Era honetan, baldintza komunikatiboek hitz-hartze moduen
agerpenean duten eragina non eta zertan gauzatzen den erakutsi eta
komunikazio egoeran eragiten duten parametro batzuek berbazko es-
trategia jakinekin lotu ahal izan ditugu.
Gauzak honela, hasierako hipotesia ekarriz, azterketa eta gero egun

Aztergai hedabideetan dauden elkarrizketa moldeek solasaren antolamendu ez-
izandako berdinak darabiltzatela frogatu dugu, hitz-hartzeen konfigurazioetan
alderdiez gain, eragin garbia dutenak. Honez gain, baldintza komunikatiboek komu-
hitzezkoak ez
nikazio egintza berehalakotasun komunikatiboarekin edo distantzia ko-
diren ezaugarriek
komunikazioan munikatiboarekin lotzeko orduan duten garrantzia ikusi dugu.
duten garrantzia
ere ikusi dugu, Formala/informala bezalako dikotomiak erraz gainditzen direla ikusi
guzti honekin dugu, eta elkarrizketa molde bakoitzak bere antolamendu estrategiak
solasaren erabiltzen dituela muga hori leunduz eta lausotuz. Estrategia hauek, el-
konplexutasuna
karrizketatua bera limurtu, gozatu eta norberaren helburuetara erakar-
azpimarratuz
eta hemendik tzeko erabiltzeaz gain, ikus-entzulearengan eragiteko ere baliatzen dira,
aurrerako Dida irratsaioa adibide. Kazetaritza elkarrizketa generoa galde-erantzun
ikerketa metaketa bat baino gehiago izanik, formaltasun/informaltasunean era-
berrien beharra giten duten askotariko indizeak egon daitezkeela ere erakutsi dugu.
azaleratuz.
Amaitzeko, lan honekin komunikazio egintzen baldintza komunikati-
boek hiz-hartze moduen agerpenean duten eragina zehaztu ahal izan
dugu. Aztergai izandako alderdiez gain, hitzezkoak ez diren ezauga-
rriek komunikazioan duten garrantzia ere ikusi dugu, guzti honekin
solasaren konplexutasuna azpimarratuz eta hemendik aurrerako iker-
keta berrien beharra azaleratuz. Izan ere, hedabideetako mintzajardune-
tan oinarritutako azterketek, komunikazio egintzak eta testu generoak
hobeto ezagutu eta ezaugarritzeko bide ematen digute. Hauek ondo
zehazteak ondorio agerikoak ditu, besteak beste, hizkuntza gutxituaren
normalizazioan (Moriarty, 2011), hezkuntzan, corpus sorkuntzan eta he-
dabideen produktu berrien garapenean. l

ERREFERENTZIA BIBLIOGRAFIKOAK
Alba-Juez, L. (2009): Prespectives on Discourse Analysis: Theory and Practice,

Cambridge: Cambridge Scholars Publishing.
Briz, A. (2002): “La estructura de la conversación. Orden externo y orden
interno”, AFA, 59, 265-280. Hemendik eskuratua: <https://ifc.dpz.es/
recursos/publicaciones/26/50/014briz.pdf>, [20/06/22].
Calsamiglia, H. eta Tusón, A. (2001): Las cosas del decir. Manual de análisis del
discurso, Bartzelona: Ariel.
Charaudeau, P. (2004): “El discurso y las situaciones de interlocución”, Ora-
lia, 7, 35-57.
Charaudeau, P. eta Maingueneau, D. (2005): Diccionario de Análisis del Dis-
curso, Buenos Aires: Amorrortu.
Elordui, A. (2016): “Elebakartasunetik heteroglosiara: Gaztea Irratia, ber-
nakulizazioa gazte-komunikabideen diseinu sozioestilistikoan”, Uzta-
ro, 97, Bilbo, 31-52. Hemendik eskuratua: <http://www.buruxkak.eus/
uztaro-artikulua/elebakartasunetik-heteroglosiara-gaztea-irratia-ber-
nakulizazioa-gazte-komunikabideen-diseinu-sozioestilistikoan/1617>
[20/06/22].
Elordui, A. (2019): “Jon Gotzon Aldaparena, estilizazio parodikoaren bidez
‘benetako’ euskalduntasunaren mugak hausten”, in Epelde, I. eta Jaure-
gi, O. (arg.), Bihotz ahots. M.L. Oñederra irakaslearen omenez, Bilbo: Euskal
Herriko Unibertsitatea Argitalpen Zerbitzua, 215-240.
Elordui, A. eta Zabala, I. (2009): “Euskararen normalizazioaren erronka
berriak: komunikabideetako profesionalak eta hizkuntzalariak elkarla-
nean” in Arrieta, M.; Basterretxea, J.I.; Gonzalez, M.; Gutierrez Paz, A.;
Ramirez de la Piscina, T.; Torregarai, I. et al. (arg.), Kazetaritza euskaraz:
Oraina eta geroa, Bilbo: Euskal Herriko Unibertsitatea Argitalpen Zer-
bitzua, 375-381.
Etxebarria, I. (1996): “Euskalkiak EITBn: Orain arteko jokabidea eta on-
dorioak”, Euskera, 41, Bilbo, 547-555. Hemendik eskuratua: <http://
www.euskaltzaindia.net/dok/euskera/49695.pdf>, [20/06/22].
Fishman, J.A. (1990): “What is reversing language shift (RLS) and how can it
succeed?”, Journal of Multilingual and Multicultural Development, 11: 1-2,
5-36. Hemendik eskuratua: <https://doi.org/10.1080/01434632.1990.9
994399>, [20/06/22].
Fuentes, C. (2014): “Salvados por la cortesía estratégica”, Revista de Filología,
32, 99-124.
Gabirondo, M. (2020): Hitz txanden alternantzia euskarazko komunikabidee-
tako hiru saiotan: Herri people, Azpimarra eta Dida saioen azterketa,
(Argitaratzeko dagoen Gradu Amaierako Lana), Euskal Ikasketak, EHU.
Gallardo, B. (1993): “La transición entre turnos conversacionales: silencios,

solapamientos e interrupciones”, Contextos, 11, 189-220.
Gallardo, B. (1996): Análisis conversacional y pragmática del receptor,
Valentzia: Episteme.
Garzia, J. (2009): “Euskara komunikatiboa” in Arrieta, M.; Basterretxea, J.I.;
Gonzalez, M.; Gutierrez Paz, A.; Ramirez de la Piscina, T.; Torregarai, I.
et al. (arg.), Kazetaritza euskaraz: Oraina eta geroa, Bilbo: Euskal Herriko
Unibertsitatea Argitalpen Zerbitzua, 365-374.
Gutierrez, E. (2019): Errepikapenaren azterketa kazetaritzako ahozko bi testu gen-
erotan, Gradu Amaierako Lana, Euskal Ikasketak; EHU. Hemendik es-
kuratua: <https://addi.ehu.es/handle/10810/43337>, [20/06/22].
Hidalgo, A. eta Padilla, X.A. (2006): “Bases para el análisis de las unidades
menores del discurso oral: los subactos”, Oralia, 9, 109-143.
Ibarra, O. (2019): “Las conversaciones de jóvenes vascoparlantes por
whatsapp y cara a cara: el cambio de código vasco-castellano”, Círculo
De Lingüística Aplicada a La Comunicación, 79, 277-296. Hemendik esku-
ratua: <https://doi.org/10.5209/clac.65660>, [20/06/22].
Koch, P. eta Oesterreicher, W. (2007): Lengua hablada en la Romania: español,
francés, italiano, Madrid: Gredos.
Larrazabal, E. eta Larringan, L.M. (2007): “Irrati-elkarrizketa: ahozko gen-
ero formal baten deskribapena”, in Idiazabal, I. eta Garcia I.M. (arg.),
Ahozko hizkuntza: Euskararen azterketarako eta didaktikarako zenbait lan,
Euskara errektoreordetzaren sare argitalpena, 66-85. Hemendik esku-
ratua: <https://ikasmaterialak.ehu.eus/hezkuntza/ahozko-hizkunt-
za/04_irrati_elkarrizketa.pdf/>, [20/06/22].
Moriarty, M. (2011): “New roles for endangered languages”, in Austin, P.
eta Sallabank, J. (arg.), The Cambridge Handbook of Endangered Languages,
Cambridge: Cambridge University Press, 22, 446-458. Hemendik esku-
ratua: <https://doi.org/10.1017/CBO9780511975981.022>, [20/06/22].
Rodriguez, M. (2004): “Géneros periodisticos: para arropar su hibridez”, Es-
tudios sobre el mensaje periodístico, 10, 319-328.
Sacks, H.; Schegloff, E.A. eta Jefferson, G. (1974): “A simplest systematics for
the organization of turn taking for conversation”, Language, 50, 696-735.
Hemendik eskuratua: <https://doi.org/10.1016/B978-0-12-623550-
0.50008-2>, [20/06/22].
Santamaría, C.D. (2011): La entrevista periodística: ¿Género o Herramienta?,
(Doktorego tesia), Facultad de Ciencias de la Comunicación, Santiago
de Compostela. Hemendik eskuratua: <https://dialnet.unirioja.es/
servlet/tesis?codigo=41869>, [20/06/22].
Tusón, A. (2002): “El análisis de la conversación: entre la estructura y el
sentido”, Estudios de Sociolingüística, 3.1, 2002, Bartzelona, 133-153. He-

mendik eskuratua: <https://www.textosenlinea.com.ar/academicos/

El%20an%C3%A1liis%20de%20la%20conversacion.pdf>, [20/06/22].
OHARRAK
1. Lan hau, Euskal Hizkuntzalaritza eta Filologia Unibertsitate Masterreko amaierako lan
baten egokitzapena da. Zuzendaria: Leire Diaz de Gereñu Lasaga.
2. This paper is adapted from a final dissertation for the university master’s degree in
Basque Linguistics and Philology. Supervisor: Leire Diaz de Gereñu Lasaga.
3. Val.es.co taldearen transkripzio irizpideak oinarri hartu dira transkripzioak egiteko.
4. Corpusa osatzeko erabilitako Dida irratsaioko transkripzioak Gabirondoren (2020) lane-
tik hartuak dira, egilearen baimenarekin.
5. Adibideetan zein testutakoa den eta zein lerrotan agertzen den adieraziko da. Lehen
adibidea, Azpimarra saioko lehen testuari dagokio, eta 3-7 lerroen artean dago.
elhuyar
aldizkaria
Ezagutza oparitu! 20 €
URTEAN
Hiru hilez behin, etxean bertan.

Egunero, webgunean.
Zientzia eta teknologian gertatzen den guztia zure eskura!

https://aldizkaria.elhuyar.eus Harpidetzak: 943 36 30 40
Soziolinguistika
aldizkaria
BAT aldizkariaren aurreko zenbakiak
1/HIZKUNTZ PERFILAK AGORTUA 43/KALE-ERABILERAREN IV. NEURKETA 2001 HIZKUNTZA-EKOLOGIA EUSKARAREN
EMAITZAK, AZTERKETAK, GOGOETAK INGURUNEAN
2/LURRALDETASUNA
44/EUROPAKO BATASUNAREN GEROA 81/HIZKUNTZA-EKOLOGIA EUSKARAREN
3-4/EUSKARAREN I: HIZKUNTZA ARLOKO ESKUMENEN INGURUNEAN
ERABILPENAREN NEURKETA AGORTUA KUDEAKETA
82/IV. HAUSNARTU
5/KATALANERAREN 45/EUROPAKO BATASUNAREN GEROA EUSKAL SOZIOLINGUISTIKA SARIAK
NORMALIZAZIOA AGORTUA II: HIZKUNTZA GUTXITUAK EUROPAKO
BATASUNEAN 83/KULTURGINTZA EUSKARAREN
6/EUSKARAREN HERRI-MUGIMENDUA GARABIDEAN
7-8/HERRI BALTIKOAK 46/EUSKARA AZTERKETA “MAKROETAN”
AGORTUA ETA EGITASMO BERRIETAN 84/HIZKUNTZEN KALE-ERABILERAREN VI.
9/HIZKUNTZA ETA BOTERE POLITIKOA NEURKETA, 2011. EUSKAL HERRIA
47/DONOSTIA-BAIONA EUROHIRIA
10/IRAKASKUNTZA ETA 85/V. HAUSNARTU
HIZKUNTZ: NORMALIZAZIOA 48/EUSKAL ERREPERTORIOA EUSKAL SOZIOLINGUISTIKA SARIAK
AGORTUA HEDABIDEETAN
11/EUSKARAREN 86/EUSKARAREN FRAMING BERRIAZ
NORMALKUNTZA LAN MUNDUAN AGORTUA 49/HEZKUNTZA MUNDUA ETA HIZKUNTZA
BERRESKURAPENA 87-88/EUSKAL SOZIOLINGUISTIKA
12/HIZKUNTZEN GEROA EUROPAR IKERKETA. AZKEN URTEOTAKO BEGIRADA
BATASUNEAN 50/UNIBERTSITATEA ETA ETA EUSKARA
89/VI. HAUSNARTU
13-14/EUSKARAREN EZAGUTZA ETA 51/LANBIDE HEZIKETA ETA EUSKARA EUSKAL SOZIOLINGUISTIKA SARIAK
ERABILPENA 52/EUSKARA ETA ETORKINAK 90/LURRALDE-ANTOLAKETA ETA HIZKUNTZA
15/IRLANDERA GAUR EGUN AGORTUA 53/EUSKARAREN ERABILERAREN BILAKAERA 91-92/EUSKARA ERABILTZEKO PLANAK
16/EUSKARAREN GIZARTE BERRITZEN
54/EUSKARAREN ERABILERAREN ETA
MUGIMENDUA ETORKIZUNEAN: NORMALIZAZIOAREN AZTERKETA 93/VII. HAUSNARTU
EDUKINAK ETA EGITURAK AGORTUA UDALETAN EUSKAL SOZIOLINGUISTIKA SARIAK
17/EUSKARAREN ERABILERAREN 55/EUSKARAREN ERABILERAREN ETA 94/TRANSMISIOAREN MOLDE BERRIAK
NORMALIZAZIOA HEGO EUSKAL HERRIKO NORMALIZAZIOAREN AZTERKETA EAEKO
ADMINISTRAZIOAN: PLANGINTZEN ADMINISTRAZIOAN 95/LURRALDEAREN ETA HIZKUNTZAREN
AZTERKETA ARTEKO LOTURAK
56/EUSKARAREN JABEKUNTZA ESKOLAN
18/TXEPETX-EN HIZKUNTZEN TEORIA 96/AHOZKO KOMUNIKAZIOA ESKOLAN
SOZIALA HAMAR URTE ONDOREN 57/EUSKARAREN ERABILERA ENPRESETAN
97/VIII. HAUSNARTU
19/HIZKUNTZ HERIOTZA 58/EUSKARAREN ERABILERA NAFARROA EUSKAL SOZIOLINGUISTIKA SARIAK
GARAIAN
20-21/HIZKUNTZ PLANGINTZA KATALUNIAN 98/EUSKALTZALETASUNAREN AKTIBAZIOA
ETA EUSKAL HERRIAN 59/EUSKARAREN EGOERA IPAR EUSKAL
HERRIAN 99/EUSKARAREN BILAKAERA
22-23/SOZIOLINGUISTIKAZKO INKESTAK: SOZIOLINGUISTIKOA (1981-2011).
DATUAK ETA GOGOETAK 60/UNIBERTSITATE AURREKO
HIZKUNTZA EREDUEN BALORAZIOA ETA (I) TRANSMISIOA, GAITASUNA ETA JARRERAK
24/EUSKARAREN ERRONKA TEKNOLOGIA PROPOSAMENAK
BERRIEN AURREAN 100/EUSKARAREN BILAKAERA
61/UNIBERTSITATE MAILAKO SOZIOLINGUISTIKOA (1981-2011). (II)
25/UNIBERTSITATEKO HIZKUNTZA SOZIOLINGUISTIKAREN IRAKASKUNTZA ERABILERA
NORMALKUNTZAN BI EREDU:
EUSKAL HERRIA ETA BELGIKA AGORTUA 62/HELDUEN 101/UNIBERTSITATEAREN ERANTZUKIZUN
EUSKALDUNTZEALFABETATZEA SOZIALA EUSKARAREKIKO
26/EUSKARAREN: EGOERA NAFARROAN
IKERTZAILEEN BEGIRADAPEAN 63/EUSKARAREN ERABILERA ESKOLA- 102/IX. HAUSNARTU.
ORDUZ KANPO EUSKAL SOZIOLINGUISTIKA SARIAK (II)
27/EUSKARA BATUAK 30 URTE ERABILERA
64/KALE NEURKETAREN V. NEURKETA, 2006.
28/EUSKARAREN KALE ERABILPENA EUSKAL EMAITZAK, AZTERKETAK, GOGOETAK 103/EUSKALTZALEEN TOPALDIA:
HERRIAN EUSKARAREN HERRIA, ZUBIAK ETA
65/EUSKAL HERRIKO KULTURAK ETA PALANKAK
29/HIZKUNTZA GUTXIAGOTUAK JUSTIZIA EUSKARA
ADMINISTRAZIOAN 104/HIZTUN BERRIAK
66/TEKNOLOGI BERRIAK ETA EUSKARA
30/SUOMIERAREN NORMALKUNTZAZ 105/X. HAUSNARTU EUSKAL
67/ERRAMUN BAXOKEN OMENEZ SOZIOLINGUISTIKA SARIAK
31/EUSKARAREN ALDEKO GIZARTE-
MUGIMENDUA ETA EKB, AZKEN 25 URTEAK 68/HEDABIDEAK ETA EUSKARA- 106/EUSKAL SOZIOLINGUISTIKAREN
GAINBEGIRATUZ PLANGINTZA 2016KO DATU ESTATISTIKOAK
32/NEURKETA SOZIOLINGUISTIKOAK 69/HAUSNARTU 107/EUSKALTZALETASUNAREN AKTIBAZIOA
EUSKAL HERRIAN EUSKAL SOZIOLINGUISTIKA SARIAK (II)
33/ADDENDA. 1-30 ZENBAKIETAN 70/EUSKARAREN LEGEAK 108/OSASUNGINTZA ETA EUSKARA
ARGITARATURIKOAREN ADDENDA
71/JOSE LUIS ALVAREZ ENPARANTZA 109/XI. HAUSNARTU EUSKAL
34/UEMA 1991-2000 TXILLARDEGIREN OMENEZ SOZIOLINGUISTIKA SARIAK
35/HIZKUNTZA ESKUBIDEAK ETA LEGE 72/ZEIN HIZKUNTZA HITZ EGITEN DU 110/ARNASGUNEAK ETORKIZUNEKO
EREMUA KOMUNIKAZIO GIZARTEAK? ERRONKAK
36/HIZKUNTZA GUTXITUA, BIZI IRAUPENA 73/EUSKARA LAN MUNDUAN… LANEAN! 111/BIZINDAR DIGITALA
ETA NORMALKUNTZA
74/II. HAUSNARTU 112/EUSKALTZALEEN MUGIMENDU
37/EUSKAL SOZIOLINGUISTIKA INSTITUTUA EUSKAL SOZIOLINGUISTIKA SARIAK BERRITUA
SORTZEN. SINPOSIUMA
75/EUSKARAREN PRESENTZIA 113/TXILLARDEGI-HAUSNARTU EUSKAL
38/HIZKUNTZA ESKUBIDEAK EREMU UNIBERTSITATEAN SOZIOLINGUISTIKA SARIAK
PRIBATUAN, ETIKETA TOKIKO HIZKUNTZAN
76/BAT ALDIZKARIAREN XX. URTEURRENA (I) 114/NAZIOARTEKO HIZKUNTZEN
39/ESLOVENIA GARAPENLANKIDETZA
77/BAT ALDIZKARIAREN XX. URTEURRENA
40/QUEBEC (II) 115/HIZKUNTZA-KOMUNITATEAZ
41/ERABILERA, LABIRINTOTIK SUKALDERA 78/III. HAUSNARTU 116/EUSKARAZKO KOMUNIKAZIOA 2020KO
EUSKAL SOZIOLINGUISTIKA SARIAK HAMARKADAKO HEDABIDEETAN
42/HIZKUNTZA NORMALKUNTZA
HIZKUNTZA ERREPERTORIOAREN BIDETIK 79-80/DIGLOSIAREN INGURUAN
Soziolinguistika
aldizkaria
SOZIOLINGUISTIKAREN
MUNDUKO
LEIHOA
Liburu berri hautatuak

soziolinguistikaz
Atal hau HABE Liburutegiarekin lankidetzan osatu da.
Bertan, soziolinguistika gaietan nazioartean argitaratu berri
diren zenbait liburu interesgarriren aipamenak egingo dira,
euskararen biziberritzean lagungarri izan daitezkeelakoan.
Gogoan izan, irakurle, horiek guztiak eskura izango dituzula
HABE Liburutegian.

Soziolinguistikaren munduko leihoa - Liburu berri hautatuak soziolinguistikaz
Élements de sociolinguistique générale

Philippe Blanchet. -- Limoges : Lambert-Lucas, 2018.
ISBN 978-2-35935-268-9
Liburu honetan jasotako definizioaren arabera, soziolinguistika da hiz-

kuntzalaritza, gizartea, ezagutza eta konpromisoa batzen dituen zientzia.
Lehenengo zatian, “Posizionamendu zientifikoa” izenekoan, sei kapitulu es-

kaini zaizkio marko epistemologiko eta teoriko bat eraikitzeari.
Bigarren zatian, “Soziolinguistika eta esku hartzea” izenekoan, ikerketa so-

ziolinguistikoan planteatutako zenbait gai aztertu dira hamahiru kapitulu-
tan, gizarte esku hartzearen ikuspegitik, eta bereziki hezkuntzarenetik.
Hirugarren zatian, “Itzulera gogoetatsuak hamarkada gutxi batzuetan egin-

dako ikerketen eta esku hartzeen bidez”, egilearen proiektu zientifiko eta in-
terbentzionista osoa aztertu da, soziolinguistikan idazteko eta argitaratzeko
modalitateak barne.
AURKIBIDEA
Introduction
I. Positionnement scientifique
II. Démarche scientifique et démarche d’intervention
III. Retours réflexifs sur quelques décennies de
recherche et d’intervention
•
Handbook of home language maintenance and

development : social and affective factors
Andrea C. Schalley & Susana A. Eisenchlas. -- Berlin : De Gruyter Mouton,
2020. ISBN 978-1-5015-1689-4
Konferentziaren programei eta prozedurei azaletik begiratuta ere, ikusten

da gero eta interes handiagoa dagoela faktore sozial eta afektiboen alo-
rrean, ama hizkuntza mantentzeko eta garatzeko. Orain arte, ordea, gai ho-
rri buruzko ikerketak zatika argitaratu dira, “elebitasunaren” aterki orokorra-
goaren azpian. Elebitasunari buruzko ikerketaren barruan, azterketa zabala
egin da ikuspegi linguistikoen eta psikolinguistikoen inguruan, batetik, eta
hezkuntzako jardunbideen eta emaitzen inguruan, bestetik. Aldiz, pertso-
nek hizkuntza mantentzea edo aldatzea eragiten duten faktore sozialak eta
afektiboak gutxi ikertu dira.
Hau da ama hizkuntza mantentzeko eta garatzeko faktore sozialei eta afekti-
boei buruzko ikerketaren alderdi desberdinak biltzen dituen lehen liburua,
eta mikromaila (ama hizkuntzaren politikak eta praktikak), mesomaila (erki-
degoko ekimenak) eta makromaila (hezkuntza politika orokorrak eta horien
aplikazioa) biltzen ditu. • Liburuak banaketa zabala erakusten du aztertuta-
ko testuinguruetan eta populazioetan. Mundu osoko kolaboratzaileek iker-
ketako perspektiba eta paradigma ezberdinak irudikatzen dituzte, eta ga-
ratzen ari den alor honetan egindako
azken aurrerapenen panorama osoa
eskaintzen dute.
AURKIBIDEA
Introduction
1. Social and affective factors in home
language maintenance and development:
Setting the scene
Part 1: Terminologies and methodologies
Part 2: Bilingual speakers and their families
Topic area 2.1: Self-conceptions and
affective reactions
Topic area 2.2: Family language policy
Part 3: Grassroot initiatives
Part 4: The role of society
Topic area 4.1: Social justice and
inclusiveness
Topic area 4.2: Formal education
•

Researching language in superdiverse urban

contexts : exploring methodological and theoretical
concepts
Clare Mar-Molinero (ed.). Bristol : Multilingual Matters, 2020. ISBN 978-1-
78892-647-8
Liburu honetan, superdibertsitate garaikidearen testuinguruan eleaniztasu-

na aztertzeko ikerketa metodoak eta kontzeptu teorikoak aztertu dira, mi-
grazioak eta pertsonen mugimendu transnazionalek goitik behera eraldatu
dituzten inguruneetan. • Hiri testuinguruetako hizkuntza aztertu da: hiria,
esperimentazioaren eta sormenaren leku, hizkuntza ohituretan.
AURKIBIDEA
Introduction
1 Researching Multilingual Urban Contexts
2 Translanguaging Across Space and Place: Concept and Context
3 Revisiting ‘Community Language’: Arabic in a Western Global City
4 Hispanic London: Language Ideologies, Policies and Practices
5 Uncovering Variation Within Urban
Multilingualism
6 Language and Transgenerational Identity in
Valparaíso’s Italian Community: Methodological
and Theoretical Reflections
7 Investigating Perceptions of Banlieue French:
Problematising Theory and Methods
8 Exploring Multilingualism in Urban Border
Areas: The City of Tijuana
Conclusion
•
Language policy in business: discourse, ideology and

practice
Elisabeth Barakos. Amsterdam : John Benjamins, 2020. ISBN
9789027260697
Hizkuntza politika negozioetan: diskurtsoa, ideologia eta praktika baliaga-

rriak dira hizkuntza gutxituen testuinguruan hizkuntza politikaren ulermen
soziolinguistiko eta diskurtsibo kritikoa lortzeko. Galesko sektore pribatuko
enpresetako elebitasuna (galesa-ingelesa) ardatz hartuta, elebitasuna eza-
gutzaren ekonomia globalizatuaren baliabide soziokultural eta ekonomiko
gisa sustatzeko erabiltzen diren diskurtso, ideologia eta praktikak xehatzen
ditu liburuak. Enpresak hizkuntza biziberritzearen aldeko borrokarako leku
ideologikoak direla azaltzen du; izan ere, tentsioak eta diskurtso aldaketak
egon dira, hizkuntzari, nortasunari, nazioari eta lurraldeari buruzko ideolo-
gia esentzialistetatik elebitasunaren merkantilizazio handiago batera.
Liburuak premisatzat hartzen du hizkuntza foku bat dela botere harremanak

eta desberdintasun historikoak artikulatzeko eta bizitzeko, eta hizkuntza po-
litikako prozesuak inoiz ez direla apolitikoak. Hizkuntza gutxituen testuingu-
ruetako elebitasunari buruzko literatura gorputz bati gehitzen zaion liburua
da, eta, zabalago esanda, politikaren, enpresaren eta gizartearen alorrak
modu korapilatsuan erlazionatuta daudela azaltzen du.
AURKIBIDEA
Chapter 1. Introduction
Chapter 2. Language, power and political control
in Wales
Chapter 3. Towards a discursive approach to lan-
guage policy
Chapter 4. How to operationalise a multi-level dis-
course analysis
Chapter 5. Political and corporate language policy
discourse: Shifting discourses across contexts
Chapter 6. Language policy, ideology and practice
in Welsh business: Stakeholder perspectives
Chapter 7. Managers’ local promotion of bilin-
gualism in business
Chapter 8. Conclusions: Taking stock of minority
language policy in business
•

aldizkariaren 2020ko
dossierrak
114. ZENBAKIA
NAZIOARTEKO HIZKUNTZEN
GARAPEN-LANKIDETZA
~
115. ZENBAKIA
HIZKUNTZA-KOMUNITATEAZ
~
116. ZENBAKIA
EUSKARAZKO KOMUNIKAZIOA 2020KO HAMARKADAKO
HEDABIDEETAN
~
117. ZENBAKIA
EUSKAL SOZIOLINGUISTIKA SARIAK (2020)
dossierrak

BAT 117 Bjedhe

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BAT 117 Bjedhe

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

117

l h e L Bur uA l Z uZ eNdAr I A l h A rpId etZA etA SA LMeN tA A rd u rA d u N A

Belen Uranga (Soziolinguistika Klusterra)

Sergi Angulo Katediano, Beñat Garaio Mendizabal, Garikoitz Goikoetxea Etxeberria,

KANPO-EBALUATZAILEAK 2020ko urtean:

BAT Soziolinguistika Aldizkariaren edukiak honako sareetan daude:

KULTURA ETA HIZKUNTZA POLITIKA SAILA

Gipuzkoako Foru Aldundiaren

2 BAT Soziolinguistika Aldizkaria 117, 2020 (4) | 2 | Andoain (Gipuzkoa)

> Asko gara gaur egun soziolinguistikaren esparruren bat

Zure jarduera esparrua edo zein dela ere, Bat aldizkariko

Dei hau euskararen soziolinguistika kezka eta arreta gune

aldizkariaren lanak argitaratzeko irizpedea.

> HITZAURRE GISA

01. ONGI ETORRI. Euskaltzaletasuna sendotzeko

02. Euskara Tolosaldean: kartografia bat

03. Tokiko komunikabideak hizkuntza biziberritzeko

04. Gasteizko Udalaren erabilera plana.

05. Euskarazko kazetaritzako ahozko elkartrukeak

SOZIOLINGUISTIKAREN MUNDUKO LEIHOA

BAT Soziolinguistika Aldizkaria 117, 2020 (4) | 5 | Andoain (Gipuzkoa)

Luzera. Aldizkarian bi motatako testuak argitaratzen dira: artikulu akademikoak eta

BAT Soziolinguistika Aldizkaria 117, 2020 (4) | 7-9 | Andoain (Gipuzkoa)

8 BAT Soziolinguistika Aldizkaria 117, 2020 (4) | 7-9 | Andoain (Gipuzkoa)

BAT Soziolinguistika Aldizkaria 117, 2020 (4) | 7-9 | Andoain (Gipuzkoa)

BAT Soziolinguistika Aldizkaria 117, 2020 (4) | 11-50 | Andoain (Gipuzkoa)

1. irudia. Euskalgintzaren egituraketa

1959 1983 1990 2006

1969 1980 1997 1998

Iturria: Egileak egina

12 BAT Soziolinguistika Aldizkaria 117, 2020 (4) | 11-50 | Andoain (Gipuzkoa)

Gure lurralde polarizatuan, mugimendu hauen arteko bateragarrita-

Lehen atal batean, egoeraren diagnostiko laburra eginen dugu ondotik

2. ABIAPUNTUA: Testuinguru orokorra

2.1 Euskararen transmisio kanalak

• sail: elebidun publikoa, elebidun giristinoa eta ikastola.

BAT Soziolinguistika Aldizkaria 117, 2020 (4) | 11-50 | Andoain (Gipuzkoa)

Aniztasun hori ez da hainbeste konkurrentzia bezala bizi, baina osaga-

Gehien aipatzen den motibazioa identitarioa da. Hizkuntza euskal

Hautu hori egitea ez da soilik haurraren ikasketetarako hizkuntza hau-

14 BAT Soziolinguistika Aldizkaria 117, 2020 (4) | 11-50 | Andoain (Gipuzkoa)

Haatik, zailtasunak ere aurkitzen dituzte bidean. Ikasketa maila igotzen

1200 helduk euskara ikasten dute euskaltegietan gaur egun, gehiengo

Helduen euskara ikasteko motibapenak anitzak dira. Euskal Herrian

«Helduen euskalduntzea eta etorkinak Ipar Euskal Herrian AEK-ko ikaslegoa-

BAT Soziolinguistika Aldizkaria 117, 2020 (4) | 11-50 | Andoain (Gipuzkoa)

2. irudia. «Frantses hiztun helduen euskara ikasteko motibazioen faktoreen

% « oui, a beaucoup » ou « un peu » motivé l’inscription

Pouvoir s’exprimer en basque avec l’entourage

Vivre au Pays Basque

Aider son enfant qui l’apprend/va l’apprendre

54% Retrouver ses racines

Iturria: Duguine, I. (2016)

16 BAT Soziolinguistika Aldizkaria 117, 2020 (4) | 11-50 | Andoain (Gipuzkoa)

Ikasleen motibazio hauek hiru multzotan sailkatzen ahal dira:

• % 90aren motibazio nagusia da ingurukoekin euskaraz komunika-

2.2. Praktika numeriko eta teknologikoak

a. Gure bizia teknologia berriekin

Informazio eta Komunikazio teknologiek (IKT) gure bizimoduak eral-

«Hizkuntzaren historian gutxitan izaten da iraultzarik. Hizkuntzaren sorrera izan zen

Gure informatzeko, harremantzeko, desplazatzeko, komunikatzeko

BAT Soziolinguistika Aldizkaria 117, 2020 (4) | 11-50 | Andoain (Gipuzkoa)

b. Euskararen bizindar digitala

Iturria: Domeinuak.eus (2017)