Plemiona Amazonii – jak starożytna kultura przetrwała wieki

Aktualnie mówi się o co najmniej stu „zamkniętych” grupach etnicznych, które zamieszkują tereny
Brazylii. Eksperci uważają, że liczba członków tych plemion może wynosić około 3000 osób. Co
więcej, znaleźć można też tubylcze ośrodki w Kolumbii, Ekwadorze, Peru, a także Paragwaju.
Najczęściej w kontekście plemion brazylijskich wspomina się o regionie Acre. Jest to niewielki stan
zlokalizowany na zachodzie kraju i graniczący z Peru i Boliwią. Region ten słynie przede
wszystkim z eksploatacji lasów równikowych pod kątem pozyskiwania kauczukowca. To właśnie
tutaj w nieprzebytej puszczy amazońskiej mieszka wiele lokalnych grup etnicznych.
Należy jednak podkreślić, że wiele plemion otworzyło się na kontakty z przybywającymi do
Ameryki Południowej przedstawicielami kultury europejskiej. Niektórzy chętnie współpracują z
Brazylijczykami, sprzedając im swoje sekretne dary natury. Szamańska święta medycyna dociera
także do Europy, a zainteresowanie kulturą, medycyną i duchowością amazońskich tubylców stale
rośnie.
W moim artykule chcę skupić się na najpopularniejszych plemionach amazońskich. Są to
Yawanawa, Huni Kuin, Nukini, Puyanawa, Katukina, Kuntanawa, Shawadawa, a także Shanenawa.
Poznajcie z bliska, czym zajmują się ci tubylcy oraz jakie produkty naturalne oferują swoim
partnerom handlowym.
Yawanawa – plemiona Amazonii wzdłuż rzeki Gregorio
Yawanawa, czyli „lud białego dzika”. Jest to grupa etniczna, która zamieszkuje 9 wiosek wzdłuż
rzeki Gregorio w stanie Acre. Amazońskie plemię liczy obecnie około 1200 członków. Wraz ze
swoimi plemiennymi sojusznikami, przedstawiciele tej grupy kładą duży nacisk na życie w zgodzie
z naturą. Ich nadrzędnym celem jest zrównoważony model plemiennej gospodarki. Dzięki temu są
w stanie chronić swojej ojcowizny przy jednoczesnych kontaktach ze światem zewnętrznym.
Plemię Yawanawa prowadzi życie na swoich własnych warunkach, nie ulegając naciskom rządu, by
przenieść się do większych ośrodków miejskich. Relokacja dla tych tubylców nie wchodzi w grę,
gdyż są niezwykle przywiązani do swojej ziemi i rodziny. Zaletą takiego postępowania jest fakt, że
Yawanawa stale chronią swoją identyfikację kulturową oraz duchowe podejście do świata.
Co ciekawe, na przestrzeni lat przedstawiciele grupy Yawanawa stale poszerzali zajmowane
terytorium. W ostatnich dekadach skupili się jednak na ratowaniu i podtrzymywaniu swojej
unikalnej kultury. Oprócz tego, nawiązali także współpracę z obcymi, co znacznie wzmocniło ich
pozycję na społecznej i ekonomicznej mapie Ameryki Południowej.
W latach 90 ubiegłego wieku plemię amazońskie Yawanawa odzyskało swoją niezależność. Przez
wiele lat byli pod wpływem misjonarzy chrześcijańskich, a także inwazyjnej polityki producentów
kauczuku. Dziś znani są z produkcji wyjątkowych rodzajów Rapé.

Huni Kuin lub Kaxinawa – w harmonii z naturą

Huni Kuin („prawdziwi ludzie”) i Kaxinawa („ludzie-nietoperze”) to dwie nazwy odnoszące się do
tej samej grupy etnicznej. To plemię amazońskie również zamieszkuje stan Acre i jest silnie
związane ze swoją małą ojczyzną. Sprzeczne dane na temat liczebności grupy mówią o 2500-10000
mieszkańców.
Problemy związane ze zliczeniem przedstawicieli Huni Kuin wynikają z ich rozpiętości
geograficznej. Plemiona Amazonii głównie zamieszkuje okolice Acre, ale ich wioski znaleźć można
Strona 1 z 4
także we wschodnim Peru i u podnóży Andów. Najczęściej spotkać ich można w pobliżu rzek
Tarauacá, Jordão, Breu, Muru, Envira, Humaitá oraz Purus.
Pierwsze ekspedycje kolonizatorów doprowadziły do spotkania z Kaxinawa już w XVIII wieku.
Pod koniec wieku XIX tubylcy na własnej skórze odczuli wyzysk firm, które dokonywały wycinki
lasów Amazonii. Często zaganiani do przymusowej i niewolniczej pracy przy zrębie, tubylcy długo
walczyli o swoją wolność.
Huni Kuin przetrwali pomimo przeciwności losu i nadal praktykują swoje wierzenia oraz obrzędy
szamańskie. Przedstawiciele plemienia amazońskiego coraz chętniej współpracują też ze światem
zachodnim. Dzięki temu badacze mogą dowiedzieć się więcej na temat systemu religijnego
Kaxinawa, obrządków magicznych i świętej medycyny.
Ta grupa etniczna organizuje rytuały związane z konsumpcją ayahuaski, ale skupia się też na innych
produktach pochodzenia roślinnego. Bazując na niepowtarzalnych roślinach najwyższej jakości,
produkują swoje własne Rapee Kaxinawa i Sanangę. Te plemienne medycyny znane są ze względu
na swoje niesamowite właściwości.

Nukini – niewielkie plemiona Amazonii

Amazońskie plemię Nukini liczy według różnych szacunków od 600 do 750 mieszkańców. Na
przestrzeni wieków, jego przedstawiciele zmuszeni byli mieszać się z innymi tubylcami, by
przetrwać. Aktualnie zamieszkują region doliny Juruá i okolice rzek Timbaúba, Meia Dúzia,
República oraz Capanawa.
Niewielka liczebność tej grupy etnicznej podyktowana jest zmianami demograficznymi, jakie
spowodowała ekspansja wycinki puszczy amazońskiej. Na początku XX wieku przedstawiciele
Nukini po raz pierwszy spotkali obcych z Peru i Brazylii. Wówczas wielu z nich zmuszono do
pracy przy pozyskiwaniu kauczuku z lokalnych drzew. Równie przykrym powodem zmniejszenia
liczebności plemienia były eksterminacje przez gangi związane z pozyskiwaniem kauczuku.
Trudy XX wieku zdołała przetrwać jedynie garstka Nukini, która dziś łączy siły, by odbudować
swoje tradycje. Aktualna sytuacja społeczno-ekonomiczna grupy etnicznej jest już w miarę stabilna.
Tubylcy zajmują się uprawą na roli owoców i warzyw, a także łowiectwem i połowem ryb. Chętnie
dzielą się ze światem również swoimi typami świętej medycyny, która powstaje z unikatowych
lokalnych roślin.
Plemię amazońskie Nukini to wytrwali producenci wielu ekscytujących rodzajów Rapé/Rapee.
Wśród najciekawszych gatunków wymienić można Nukini Lorim, Nikuni Jaguar czy Nukini
Sansara. Plemienna medycyna tej grupy etnicznej to niezwykle lubiany i popularny na Zachodzie
produkt.
Puyanawa – nieliczni, ale wytrwali

Jak inne plemiona Amazonii z obszaru Acre, również Puyanawa ponieśli poważne straty w wyniku
wyzysku kolonizatorów. Ich pierwsze kontakty z wyrobnikami kauczuku miały miejsce na początku
XX wieku. Podobnie jak Nukini, przedstawiciele tej grupy etnicznej także byli wykorzystywani w
niewolniczej pracy przy wycince puszczy.
Sami tubylcy nazywają okres od 1915 do 1950 roku czasem niewoli. Wtedy to mężczyzn
odseparowano od kobiet i dzieci, by zmusić ich do pracy przy wycinkach kauczuku. Najstarsi

Strona 2 z 4
mieszkańcy, a także kobiety, odpowiedzialni byli za utrzymanie swoich wiosek. Szczęśliwie, udało
im się przetrwać ten morderczy boom lateksowy w Amazonii.
Przedstawicieli plemienia amazońskiego Puyanawa rozpoznać można po często występujących
tatuażach na twarzy. Dawne doniesienia z obszarów zamieszkiwanych przez grupę, świadczyły o
wyjątkowych rytuałach szamańskich. Wiele z nich dotyczy uzyskiwania połączenia ze światem
duchów i zmarłych. W niezwykły sposób czczono tutaj szczątki zmarłych podczas ceremonialnego
„wygotowywania” ciała nieżyjących osób.
Dziś Puyanawa żyją w społeczności, która opiera się na stosunkowo większej wolności. Nie znają
pojęcia własności ziemskiej, stąd trudno określić, czy i gdzie kończą się ich działki i wioski. Choć
przetrwało ich zaledwie około 700, tubylcy z plemienia robią wszystko, by nie wymarła ich kultura
i tradycje. Świat zachodni chętnie korzysta z ich cennego dobra, jakim jest unikatowe Rapé
Puyanawa.

Katukina – plemiona Amazonii z potencjałem

Wielu naukowców próbowało określić, kim są przedstawiciele plemienia Katukina, na podstawie

ich nazwy. Okazuje się jednak, że nie jest to takie proste. Żadna odmiana języka Pano, którym
posługują się tubylcy z Acre, nie zna takiego określenia. Wszystko wskazuje na to, że nazwa ta
została narzucona odgórnie przez brazylijski rząd i przyjęła się wśród mieszkańców.
W tym miejscu należy podkreślić, że licząca ponad 1000 osób grupa etniczna Katukina dzieli się na
kilka klanów. Mowa o klanach Varinawa („ludzie słońca”), Kamanawa („ludzie jaguara”), Satanawa
(„ludzie wydry”), Waninawa („ludzie palmy”), Nainawa („ludzie nieba”) i Numanawa („ludzie
gołebia”).
Wielu tubylców, których określamy mianem Katukina, poznało białego człowieka około roku 1880.
Wówczas rozpoczęła się ekspansja w poszukiwaniu cennego surowca, jakim był wtedy kauczuk.
Plemię to również sporo wycierpiało z powodu cyklu lateksowego, a ich populacja znacznie
zmalała na przestrzeni XIX i XX wieku.
Dziś jednak zauważalny jest wzrost zaludnienia o około 80%. Oficjalne dane podają, że w roku
1977 plemię amazońskie Katukina liczyło zaledwie 177 przedstawicieli. Aktualnie liczba ta
przekracza już 1000 mieszkańców i stale rośnie. Jest to lud niezwykle otwarty i chętny do
współpracy, co przejawia się w produkcji wyjątkowych magicznych produktów. Ich własne gatunki
Rapé Katukina to niezwykle ceniona święta medycyna, po którą chętnie sięgają entuzjaści z całego
świata. Plemię Katukina produkuje również Sanangę.

Kuntanawa – amazońskie plemię pełne wigoru

Nazwę plemienia Kuntanawa tłumaczy się jako „ludzie kokosu” i jest to zasłużona implementacja.
Lud ten od setek lat żyje w zgodzie z naturą i wykorzystuje potęgę roślin w swoim codziennym
życiu. Wyjątkowe zioła i owoce pozwalają im na uzyskanie połączenia ze światem zmarłych pod
czujnym okiem duchowych przewodników. Żyją wzdłuż rzeki Tejo, która przepływa przez
brazylijski stan Acre.
Ostatnie badania z 2008 roku wykazały, że amazońskie plemię Kuntanawa liczy zaledwie około 400
członków. Co więcej, od lat toczą spór o ziemie swoich ojców z brazylijskim rządem, który jest

Strona 3 z 4
nieustępliwy w temacie nadania im praw do małej ojczyzny. Grupa etniczna stale broni swojej
duchowości jako elementu nadrzędnego w życiu.
Historia plemienia Kuntanawa pokrywa się nieco z dziejami Nukini. Obie grupy mogły ulec
całkowitej eksterminacji z powodu cyklów lateksowych. Tylko kilka rodzin przetrwało eksploatację
puszczy i wyzysk białych kolonialistów. Ci, którym udało się przeżyć, stopniowo odbudowali swoje
tradycje i uratowali wyjątkową kulturę przed zapomnieniem.
Dziś szamani plemienia amazońskiego Kuntanawa chętnie praktykuję ceremonialne użycie
świetego wywaru ayahuasca. Święte rośliny są dla nich niezwykle ważne, czemu wyraz dają w
swoich codziennych ceremoniach. Dzięki kontaktom z grupą Kaxinawa, tubylcom udało się
odtworzyć wiele duchowych obrzędów, które charakteryzują ich codzienność.
W kontaktach ze światem zewnętrznym Kuntanawa pozostają otwarci i przyjaźni. Nastawieni na
rozwój własnej gospodarki, chętnie sprzedają swoją świętą medycynę. Wśród najczęściej
wybieranych produktów prym wiedzie Rapee Kuntanawa. Plemienna medycyna dostępna jest w
kilkunastu ekscytujących mieszankach, a każda z nich w unikatowy sposób oddziałuje na ciało i
ducha. Niesamowite właściwości posiada również ich własnoręcznie robiona Sananga.

Shawadawa – odwrócić skutki cyklu lateksowego

Ostatnim prezentowanym przez nas plemieniem amazońskim jest grupa Shawadawa, żyjąca w
rejonie Alto Jurua. Na tle swoich pobratymców z innych grup etnicznych, wyróżniają się swoim
wyjątkowym językiem. Jako jedyni z wymienionych plemion nie korzystają z odmiany języka
Pano, lecz polegają na własnej mowie o nazwie Arara. Dziś żyje już tylko kilku tubylców, którzy
potrafią płynnie posługiwać się mową praojców.
Shawadawa również zostali dotknięci przez napływ białego człowieka, który prowadził
ekspansywną politykę w lasach Amazonii. Gdyby cykl lateksowy trwał parę lat dłużej, być może
grupa etniczna w ogóle by nie przetrwała. Dziś jej przedstawiciele dokładają wszelkich starań, by
odwrócić proces zanikania tożsamości kulturowej.
Amazońskie plemię Shawadawa krok po kroku odbudowuje swoją kulturę. Choć nie jest to liczna
grupa etniczna, to jednak udaje się jej zachować swój wyjątkowy charakter. Według najnowszych
badań, liczebność plemienia wynosi około 400 członków. Warto jednak dodać, że liczba ta stale
rośnie, a wskaźnik urodzeń również nie należy do najmniejszych.
Shawadawa pozostają w prawnym konflikcie z rządem Brazylii w kontekście zajmowanych przez
siebie ziem. Państwo nie chce uznać ich praw do ojcowizny, a sprawa ta ciągnie się od lat w
niejasnym dla żadnej ze stron kierunku. Grupa ta zdaje się jednak nie przejmować problemami,
gdyż usilnie walczy o rozwój własnej gospodarki i statusu społecznego. Dzięki otwartości na
przyjezdnych, tubylcy chętnie dzielą się z nimi swoimi świętymi roślinami. Medycyna taka, jak
Rapé Shawadawa, to dziś chętnie wybierana przez wielu unikatowa święta medycyna.

Strona 4 z 4