Grupa A Klasa .................... Liczba punktów ...... / ......

Imię i nazwisko ................................

1 Zaznacz sposoby pozyskiwania informacji o kosmosie.

A. Teleskopy wyniesione na orbitę okołoziemską (m.in. Teleskop Kosmiczny Hubble’a),
dające najwierniejszy obraz przestrzeni kosmicznej dzięki wyeliminowaniu wpływu
atmosfery.
B. Radioteleskopy umożliwiające obserwację obiektów wysyłających światło widzialne.
C. Obserwacja gołym okiem, umożliwiająca śledzenie gwiazd i niektórych planet.
D. Sztuczne satelity, sondy i stacje kosmiczne.

2 Oceń prawdziwość stwierdzeń, zaznaczając P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F –

jeśli jest fałszywe.
A. Teoria geocentryczna była powszechnie akceptowana przez uczonych do XVIII w.
P/F
B. Według teorii geocentrycznej Słońce i inne ciała niebieskie krążą wokół Ziemi. P / F
C. Teorię heliocentryczną sformułował Galileusz. P / F
D. W XX w. Edwin Hubble udowodnił, że wszechświat jest znacznie większy niż
wcześniej sądzono. P / F
E. Edwin Hubble założył, że cała materia i energia wszechświata były początkowo
skoncentrowane w jednym punkcie o ogromnej gęstości, a dopiero potem zaczęły się
rozszerzać. Założenia te stały się podstawą teorii Wielkiego Wybuchu. P / F
F. Wedle teorii Wielkiego Wybuchu ewolucja wszechświata rozpoczęła się ok. 13,8 mld
lat temu. P / F

3 Zaznacz prawdziwe informacje dotyczące planet Układu Słonecznego.

A. Układ Słoneczny składa się z 8 planet.
B. Planety olbrzymy to: Merkury, Jowisz, Saturn.
C. Planety grupy ziemskiej to: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars.
D. Planety grupy ziemskiej powstały, gdy blisko Słońca temperatura była wysoka,
krążyły cięższe pierwiastki i związki chemiczne, które dały początek skałom, a w
konsekwencji planetom.

4 Zaznacz poprawne informacje w zdaniach.

Dowodem na istnienie ruchu obrotowego Ziemi jest doświadczenie przeprowadzone
w XIV / XIX wieku przez francuskiego fizyka i astronoma Galileusza / Foucaulta.
Zaprezentowano je w paryskim Panteonie, gdzie pod kopułą zawieszono wahadło z kuli
armatniej na długim drucie. Wprowadzone w ruch wahadło zmieniało płaszczyznę wahań
w kierunku zgodnym z ruchem / przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Gdyby Ziemia
nie obracała się wokół własnej osi, płaszczyzna wahań ulegałaby
mniejszym / nie ulegałaby zmianom.

5 Zaznacz następstwa działania siły Coriolisa.

A. Kierunek ruchu ciał poruszających się na półkuli północnej jest odchylany w prawą
stronę względem pierwotnego kierunku ruchu tych ciał.
B. Ciała nieruchome nie ulegają odchyleniu.
C. Rzeki półkuli północnej podmywają równo oba brzegi.
D. Pasaty na półkuli południowej wieją z kierunku południowo-wschodniego.
E. Siła ta wpływa na kierunki wiania monsunów.

Grupa A | strona 1 z 3
6 Przyporządkuj następstwom ruchu obiegowego Ziemi (A–E) szczegółowe
konsekwencje tego ruchu (1–7).
A. Zmiana kąta padania promieni
słonecznych na powierzchnię
Ziemi w ciągu roku.
B. Występowanie astronomicznych
pór roku
C. Zmiana miejsca wschodu
i zachodu Słońca na widnokręgu
D. Zmiana pozornej wędrówki Słońca
nad horyzontem
E. Zmienna długość trwania dnia i
nocy
A. ___, B. ___, C. ___, D. ___, E. ___,
1. Różna długość astronomicznych pór
roku z uwagi na eliptyczny kształt
orbity Ziemi.
2. W dniach równonocy wiosennej i
jesiennej zachód Słońca następuje
dokładnie na zachodzie.
3. Latem pozorna wędrówka Słońca nad
horyzontem jest znacznie dłuższa niż
zimą.
4. Na równiku dzień i noc mają dokładnie
po 12 godzin.
5. Oświetlenie Ziemi zmienia się w ciągu
roku.

7 Oblicz czas słoneczny w Krakowie (19°57'E) podczas górowania Słońca na

południku 23°E.

8 Zaznacz punkty zawierające prawdziwe informacje o czasie słonecznym.

A. Czas słoneczny jest oparty na pozornym ruchu Słońca.

B. Czas słoneczny to inaczej czas miejscowy.
C. Godzinę 13.00 (południe słoneczne) wyznacza moment górowania Słońca na
określonym południku miejscowym.
D. Jednakowy czas słoneczny mają miejsca leżące na tym samym równoleżniku.
E. Pełny obrót Ziemi (360°) zajmuje 24 godziny, co oznacza, że Ziemia obraca się o 1°
w ciągu 4 minut.

9 Oceń prawdziwość stwierdzeń, zaznaczając P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F –

jeśli jest fałszywe.
A. Granicą południową strefy międzyzwrotnikowej jest zwrotnik Raka. P / F
B. Najdłuższy dzień w strefie międzyzwrotnikowej trwa ok. 13,5 godziny. P / F
C. Strefy podbiegunowe rozciągają się między zwrotnikami a biegunami. P / F
D. W strefach podbiegunowych występują noce polarne. P / F

10 Zaznacz poprawne informacje w zdaniach.

Pierwsze kalendarze powstały na podstawie obserwacji Słońca / Księżyca. Babilończycy

podzielili rok na 12 miesięcy, z których każdy liczył kolejno 29 lub 30 dni. U Egipcjan
rok miał trzy pory trwające po cztery miesiące, a u Azteków rok miał aż 18 miesięcy.
W 46 r. p.n.e. Klaudiusz Ptolemeusz / Juliusz Cezar zdecydował się na reformę rachuby
czasu. Zgodnie z kalendarzem juliańskim / gregoriańskim rok trwał 300 / 365 dni, a co
cztery lata następował rok przestępny, liczący 301 / 366 dni. Rok został podzielony na
12 / 10 miesięcy po 30 i 31 dni, jednak w roku przestępnym luty, który w zwykłe lata
miał 28 dni, był wydłużany do 29 dni.

Grupa A | strona 2 z 3
11 Oblicz szerokość geograficzną pewnego miejsca w Polsce na podstawie podanych
informacji.

Górowanie następuje po południowej stronie nieba.

Podczas górowania promienie słoneczne padają na miejsce pod kątem 60°.
W Warszawie (21°E) jest wówczas godzina 11.52 czasu słonecznego.

Grupa A | strona 3 z 3
Grupa B Klasa .................... Liczba punktów ...... / ......
Imię i nazwisko ................................

1 Zaznacz sposoby pozyskiwania informacji o kosmosie.

A. Meteoryty, czyli fragmentów ciał niebieskich, które spadły na Ziemię, pozwalające
określić właściwości fizyczne i skład chemiczny pozaziemskich skał i minerałów.
B. Teleskopy umożliwiające m.in. obserwację Słońca, Księżyca i niektórych planet
Układu Słonecznego.
C. Teleskopy optyczne pozwalające obserwować obiekty, których nie widać, ale które
wysyłają fale radiowe.
D. Załogowe loty w kosmos, pozwalające prowadzić eksperymenty naukowe i opracować
nowe technologie.

2 Oceń prawdziwość stwierdzeń, zaznaczając P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F –

jeśli jest fałszywe.
A. Teorię geocentryczną sformułował Mikołaj Kopernik. P / F
B. Według teorii heliocentrycznej Ziemia i inne znane planety krążą wokół Słońca. P / F
C. Teoria heliocentryczna została przedstawiona w XVI w. P / F
D. Edwin Hubble stwierdził, że galaktyki są w ciągłym ruchu i nieustannie się do siebie
zbliżają. P / F
E. Według współczesnych naukowców rozszerzanie się wszechświata to nie tylko
ekspansja materii i energii, ale przede wszystkim przestrzeni. P / F
F. Według teorii Wielkiego Wybuchu w trakcie ekspansji wszechświata zmniejszają się
gęstość i temperatura materii. P / F

3 Zaznacz prawdziwe informacje dotyczące planet Układu Słonecznego.

A. Planety grupy ziemskiej to: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars.
B. Planety olbrzymy to: Jowisz, Saturn, Uran, Neptun.
C. Planety grupy ziemskiej powstały, gdy blisko Słońca temperatura była wysoka,
krążyły cięższe pierwiastki i związki chemiczne, które dały początek skałom, a w
konsekwencji planetom.
D. Układ Słoneczny składa się z 9 planet.

4 Zaznacz poprawne informacje w zdaniach.

Jednym z dowodów na istnienie ruchu obrotowego Ziemi jest kierunek odchylenia ciał
swobodnie spadających z dużych wysokości. Przedmiot zrzucony z wysokiej wieży nie
spadnie pionowo w dół, tuż przy jej podstawie, lecz nieco dalej na wschód / zachód.
Stanie się tak, gdyż wierzchołek wieży obracającej się wraz Ziemią będzie miał
mniejszą / większą prędkość kątową / liniową niż jej podstawa. Ciało swobodnie
spadające z wierzchołka, przy zachowaniu swojej prędkości początkowej, przebędzie
więc drogę dłuższą / krótszą niż podstawa i spadnie na wschód od wieży.

5 Zaznacz następstwa działania siły Coriolisa.

A. Kierunek ruchu ciał poruszających się na półkuli południowej jest odchylany w lewą
stronę względem pierwotnego kierunku ruchu tych ciał.
B. Rzeki półkuli południowej mocniej podmywają prawe brzegi.
C. Ciała przemieszczające się dokładnie po równiku nie ulegają odchyleniu.
D. Pasaty na półkuli północnej wieją z kierunku północno-wschodniego.
E. Siła ta wpływa na przebieg prądów morskich.

Grupa B | strona 1 z 3
6 Przyporządkuj następstwom ruchu obiegowego Ziemi (A–E) szczegółowe
konsekwencje tego ruchu (1–7).
A. Zmiana kąta padania promieni
słonecznych na powierzchnię
Ziemi w ciągu roku.
B. Występowanie astronomicznych
pór roku
C. Zmiana miejsca wschodu
i zachodu Słońca na widnokręgu
D. Zmiana pozornej wędrówki
Słońca nad horyzontem
E. Zmienna długość trwania dnia i
nocy
A. ___, B. ___, C. ___, D. ___, E. ___,
1. W dniach równonocy wiosennej i
jesiennej wschód Słońca następuje
dokładnie na wschodzie.
2. Ilość energii docierającej do powierzchni
Ziemi zmienia się w ciągu roku.
3. Na równiku przez cały rok Słońce
wschodzi i zachodzi zawsze o tej samej
porze.
4. Latem pozorna wędrówka Słońca nad
horyzontem jest znacznie dłuższa niż
zimą.
5. Różna długość astronomicznych pór
roku z uwagi na eliptyczny kształt orbity
Ziemi.

7 Oblicz czas słoneczny w Katowicach (19°00'E) podczas górowania Słońca na

południku 16°E.

8 Zaznacz punkty zawierające prawdziwe informacje o czasie słonecznym.

A. Czas słoneczny jest ustalany dla danej miejscowości na podstawie wysokości Słońca
nad horyzontem.
B. Miejsca leżące na tym samym południku mają różny czas słoneczny.
C. Pełny obrót Ziemi (360°) zajmuje 24 godziny, czyli w ciągu 1 godziny Ziemia
obraca się o 15°.
D. Czas słoneczny to inaczej czas urzędowy.
E. Godzinę 12.00 (południe słoneczne) wyznacza moment górowania Słońca na
określonym południku miejscowym.

9 Oceń prawdziwość stwierdzeń, zaznaczając P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F –

jeśli jest fałszywe.
A. Strefy podbiegunowe rozciągają się między równoleżnikami 66°34′N i 66°34′S a
biegunami. P / F
B. W strefach podbiegunowych występują dni polarne. P / F
C. Najkrótszy dzień w strefie międzyzwrotnikowej trwa ok. 10,5 godziny. P / F
D. Granicą północną strefy międzyzwrotnikowej jest zwrotnik Koziorożca. P / F

10 Zaznacz poprawne informacje w zdaniach.

W kalendarzu juliańskim występowało przesunięcie pór roku w stosunku do kalendarza.

W XVI w. ta różnica wynosiła już ok. 1 roku / 10 dni. Z tego powodu papież
Pius VII / Grzegorz XIII w 1582 r. dokonał reformy kalendarza. Główną zmianą
w dotychczasowym kalendarzu był sposób wyliczania lat przestępnych. Za lata
przestępne uznano te, które są podzielne przez 10 / 4, ale nie są podzielne przez 100 / 50.
Wyjątkiem miały być lata podzielne przez 400 / 500 – one również są przestępne.
Kalendarz gregoriański / współczesny (tak nazwano zreformowany kalendarz juliański)
obowiązuje do dziś w większości krajów na świecie.

Grupa B | strona 2 z 3
11 Oblicz długość geograficzną pewnego miejsca w Polsce na podstawie podanych
informacji.

Górowanie następuje po południowej stronie nieba.

Podczas górowania promienie słoneczne padają na miejsce pod kątem 60°.
W Warszawie (21°E) jest wówczas godzina 11.52 czasu słonecznego.

Grupa B | strona 3 z 3