Risk management 2023 - 2024

Chương 1:
KHÁI NIỆM & NHẬN DIỆN Góc độ tiếp cận
TỔNG QUAN VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TÀI CHÍNH trong FRM?

Rủi ro tài chính (Financial risk): sự không chắn chắn của dòng tiền,
1. Khái niệm và nhận diện rủi ro tài chính
lợi nhuận, hoặc giá trị công ty do …
2. Mục tiêu quản trị rủi ro tài chính
3. Quản trị rủi ro và giá trị công ty  Những biến động từ các yếu tố thị trường (chẳng hạn như
4. Quy trình quản trị rủi ro tài chính tỷ giá, lãi suất,…)  rủi ro kiệt giá tài chính.
5. Khái quát công cụ phòng ngừa rủi ro
 Những sai biệt giữa giá trị thực tế với giá trị kỳ vọng từ các
6. Các bằng chứng thực nghiệm (*)
quyết định tài chính (đầu tư, tài trợ hay quản trị tài sản)

1 2

Lãi Tình huống

KHÁI NIỆM & NHẬN DIỆN Góc độ tiếp cận minh họa
trong FRM?
Rủi ro tài chính (Financial risk) …
Góc độ quản lý tài chính, đó là sai biệt giữa giá trị (lợi nhuận, dòng
tiền) thực tế so với kỳ vọng từ những biến động của các yếu tố thị
Giá cà phê dự
trường như lãi suất, tỷ giá, giá cả hàng hóa,…
kiến (giao ngay)
 Mức độ sai biệt càng lớn cho thấy rủi ro tài chính càng cao.
 Mức độ nhạy cảm của lợi nhuận, dòng tiền trước biến động của các
yếu tố thị trường. Người trồng Công ty chế biến
 MARKET RISK cà phê cà phê
Lỗ

3 4

TS. Lê Hoàng VInh 1

Risk management 2023 - 2024

Trích TM. BCTC của CTCP in sách giáo khoa Hòa Phát năm 2020:
Trích TM. BCTC của CTCP in sách giáo khoa Hòa Phát năm 2020:

5 6

QUẢN TRỊ RỦI RO TÀI CHÍNH LÀ GÌ? FRM?
Quản trị rủi ro tài chính (Financial risk management) …
Là hoạt động mang tính quyết định của việc sử dụng các công cụ
phù hợp để giúp các chủ thể đạt được mục tiêu đề ra.
Quản trị rủi ro tài chính tại các doanh nghiệp …
 Xác định mức độ rủi ro mà DN mong muốn
ĐỘNG CƠ QUẢN TRỊ RỦI RO TÀI CHÍNH LÀ GÌ? FRM?
 Những quan ngại liên quan đến những bất ổn từ các yếu tố thị
trường như lãi suất, tỷ giá, giá cả hàng hóa,…
ĐỘNG CƠ CHÍNH

 Nhận diện được mức độ rủi ro hiện tại của DN

 Lý do khác: bài học kinh nghiệm từ các DN khác, từ những tác
 Sử dụng các công cụ tài chính để điều chỉnh mức độ rủi ro theo
động tiêu cực trong quá khứ,…
mong muốn.

7 8

TS. Lê Hoàng VInh 2

Risk management 2023 - 2024

VÍ DỤ: Trường hợp các DN hàng không MỤC TIÊU CỦA QUẢN TRỊ RỦI RO TÀI CHÍNH
- Họ chấp nhận cạnh tranh trên thị trường vận chuyển hành khách từ nơi
Tính toán khả năng gánh chịu rủi ro, giới hạn mức thiệt hại cao thấp có thể
này đến nơi khác, họ chấp nhận rủi ro từ việc đầu tư vào máy bay, hoặc vay
chịu được để có một mức thu nhập an toàn bất chấp rủi ro xảy ra với mức
nợ để mua sắm tài sản.
độ nào  Sử dụng các công cụ phái sinh và công cụ tài chính khác để có
- Nhưng rủi ro gắn với sự bất ổn của giá dầu => MUỐN LOẠI TRỪ
được một mức lợi nhuận ổn định, giảm thiểu tổn thất.
Nên họ tiến hành phòng ngừa, kiểm soát rủi ro giá dầu để họ tập trung
vào hoạt động KD chính (vận chuyển hành khách).
Tuy nhiên, có khi giá dầu lại giảm => Không cần thiết, lãng phí khi phải GIẢM THIỂU NGUY CƠ PHÁ SẢN
thực hiện QTTR VÀ TẠO RA GIÁ TRỊ TĂNG THÊM

9 10

QUẢN TRỊ RỦI RO TÀI CHÍNH VÀ GIÁ TRỊ CÔNG TY

QUẢN TRỊ RỦI RO TÀI CHÍNH VÀ GIÁ TRỊ CÔNG TY
 Quản trị rủi ro làm giảm phương sai của phân phối giá trị công ty
 Quản trị rủi ro  Tăng giá trị công ty
Tần suất

FCFFt
Valuefirm  
Phân phối sau
khi QTRRTC
t 1 (1  WACC )
t

Quản trị rủi ro góp phần tăng giá trị công ty Quản trị rủi ro  Tăng FCFF
Phân phối trước
được giải thích bởi …
Quản trị rủi ro  Giảm WACC khi có QTRRTC
(i) Giảm nguy cơ kiệt quệ tài chính
(ii) Lợi ích về thuế
(iii) Tránh đầu tư lệch lạc
Giá trị công ty

11 12

TS. Lê Hoàng VInh 3

Risk management 2023 - 2024

Theo Trần Thúy Ngọc (2016), phụ trách dịch vụ tư vấn quản trị rủi ro của
Deloitte VN, các doanh nghiệp Việt Nam đang ở mức độ rời rạc (mức độ 2).
Bà Hà Thị Thu Thanh, Chủ tịch HĐTV Deloitte Việt Nam cho rằng, tại Việt Nam, nhiều
doanh nghiệp phát triển và trưởng thành đã xây dựng khung quản trị rủi ro và đang thực hiện
quản trị rủi ro nhưng về cơ bản vẫn bằng kinh nghiệm và tự phát là chính. Còn lại, đại đa
số, nhất là các doanh nghiệp quy mô nhỏ và vừa, lại chưa có cơ chế và phương pháp luận
để đánh giá, theo dõi, xử lý, giám sát rủi ro.
Ông Vũ Đức Giang, Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam cũng thừa nhận, việc nhiều doanh
nghiệp chưa chú trọng vấn đề quản trị rủi ro. Ông dẫn chứng, riêng ngành dệt 32% là
doanh nghiệp FDI và 68% doanh nghiệp trong nước. Doanh nghiệp FDI có các giải pháp về
chống rủi ro, chống khủng hoảng nên khi xảy ra sự cố họ đã chống đỡ tốt. Trong khi doanh
nghiệp Việt chỉ có 4% làm được như vậy.
(Vũ Anh, 2021)
Nguồn: https://www.tinnhanhchungkhoan.vn/doanh-nghiep-van-quan-tri-rui-ro-bang-kinh-nghiem-va-tu-phat-
post285307.html

13 14

QUY TRÌNH QUẢN TRỊ RỦI RO TÀI CHÍNH QUY TRÌNH QUẢN TRỊ RỦI RO TÀI CHÍNH

 Nhận diện (Identification) (1) NHẬN DIỆN (IDENTIFICATION)

 Là quá trình xác định liên tục và có hệ thống các rủi ro có thể xảy ra.
 Đánh giá (Assessment)
 Phương pháp:
 Kiểm soát (Control)
Động não,
 Theo dõi, giám sát (Monitoring)
Bảng câu hỏi khảo sát,
Phiếu kiểm tra, danh mục kiểm tra (checklist)
Phân tích dữ liệu quá khứ,
Ý kiến chuyên gia/tư vấn,…

15 16

TS. Lê Hoàng VInh 4

Risk management 2023 - 2024

NHẬN DIỆN RỦI RO TÀI CHÍNH

NGÀNH ĐIỆN: LỖ DO TỶ GIÁ …
Rủi ro do biến động giá sản phẩm, hàng hóa:
• Theo báo cáo tài chính hợp nhất năm 2018 công bố ngày 20-6, Tập đoàn
Giá các yếu tố đầu vào tăng/giảm, hoặc giá sản phẩm đầu ra giảm/tăng 
Điện lực Việt Nam (EVN) ghi nhận lỗ chênh lệch tỷ giá hơn 7.700 tỉ đồng và
lợi nhuận, dòng tiền giảm/tăng, ngoài khả năng kiểm soát của công ty.
phát sinh chi phí lãi vay gần 19.000 tỉ đồng trong năm ngoái.
Rủi ro do biến động tỷ giá:
• EVNGenco 3 (PGV): Quý 1/2020 lỗ ròng 373 tỷ do lỗ chênh lệch tỷ giá dù
Tỷ giá tăng hoặc giảm  doanh thu, chi phí liên quan xuất nhập khẩu
doanh thu tăng trưởng
 các giao dịch bằng ngoại tệ liên quan đến các
• Theo báo cáo tài chính quý I/2020 của Điện lực Dầu khí (PV Power), lãi
khoản phải thu, nợ phải trả
 tài sản, nguồn vốn có gốc ngoại tệ. sau thuế chỉ đạt 505 tỷ đồng, giảm đến 45% so với cùng kỳ. Nguyên nhân
lợi nhuận giảm mạnh là vì giảm biên lợi nhuận và lỗ tỷ giá của PV Power.
Rủi ro do biến động lãi suất: Đối với các khoản nợ vay, đầu tư.
• v.v.

17 18

DỰA VÀO PHÂN TÍCH TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP QUY TRÌNH QUẢN TRỊ RỦI RO TÀI CHÍNH

(2) ĐÁNH GIÁ (ASSESSMENT)

Rủi ro lãi suất của Hòa Phát gia tăng
 Xác suất, khả năng xảy ra rủi ro
https://vietnambiz.vn/rui-ro-lai-suat-cua-hoa-phat-gia-tang-
20200831152603177.htm  Mức tác động/ảnh hưởng nếu rủi ro xảy ra

Rủi ro lãi suất của Hòa Phát gia tăng do vay nợ  Thời điểm xảy ra

https://vietnammoi.vn/rui-ro-lai-suat-cua-hoa-phat-gia-tang-do-vay-no-  Phân loại rủi ro

20203181531585.htm  Sắp xếp thứ tự ưu tiên
& phòng ngừa bằng giao dịch hoán đổi

19 20

TS. Lê Hoàng VInh 5

Risk management 2023 - 2024

ÑO LÖÔØNG RUÛI RO LAÕI SUAÁT TRONG ÑAÀU TÖ TRAÙI PHIEÁU THẢO LUẬN TÌNH HUỐNG:

Traùi phieáu ñöôïc phaùt haønh vôùi meänh giaù 1000$, laõi suaát 12%/naêm, traû laõi Tình huống 1: Một công ty nghiên cứu thực hiện dự án đầu tư với tỷ suất lợi
haøng naêm, thôøi haïn 5 naêm. nhuận trung bình đạt được là 15%/năm, nguồn tài trợ cho dự án là nợ vay với
a. Neáu luùc phaùt haønh, suaát sinh lôøi kyø voïng [E(r)] laø 12%/naêm thì giaù traùi lãi suất thả nổi theo LIBOR + 75 bps. Phân tích rủi ro lãi suất của công ty.
phieáu laø bao nhieâu?
Tình huống 2: Giả định tỷ giá giao ngay ngày hôm nay (VND/USD) là 22.640 –
b. Xaùc ñònh giaù traùi phieáu sau khi phaùt haønh ñöôïc 1 naêm trong 2 tröôøng hôïp: 22.710. Theo dự báo của các ngân hàng thương mại, tỷ giá này có thể tăng 1,5%
+ E(r) sau khi phaùt haønh 1 naêm laø 15%/naêm trong 3 tháng nữa. Phân tích rủi ro tỷ giá của các công ty xuất nhập khẩu.
+ E® sau khi phaùt haønh 1 naêm laø 10%/naêm
Tình huống 3: Một công ty có danh mục đầu tư với tỷ suất sinh lời tính theo
=> Phaân tích ruûi ro laõi suaát cuûa khoaûn ñaàu tö traùi phieáu treân. LIBOR + 1,5%, được tài trợ bởi khoản vay với lãi suất cố định 7,5%/năm. Phân
Ngaøy: 15 – 12 - 2005 | Trang: 21 tích rủi ro lãi suất của công ty.

21 22

THẢO LUẬN TÌNH HUỐNG: MA TRẬN MỨC ĐỘ RỦI RO  SẮP XẾP THỨ TỰ ƯU TIÊN

Tình huống 4: Một nhà đầu tư Mỹ đầu tư 500.000 USD vào thị trường chứng MỨC ĐỘ TÁC ĐỘNG
khoán Việt Nam bằng cách mua cổ phiếu REE. Giá thị trường hiện tại của REE là Rất nhỏ Nhỏ Trung bình Lớn Rất lớn
25.000 đồng/cổ phiếu, tỷ giá giao ngay (VND/USD) là 16.825 – 17.010.
Rất thường Trung
Cao Cao Rất cao Rất cao
Nếu sau 1 năm, nhà đầu tư nói trên bán toàn bộ cổ phiếu REE để rút vốn, lúc xuyên bình
này giá 1 cổ phiếu REE là 25.500 đồng và tỷ giá giao ngay (VND/USD) là 17.120 Thường Trung
Trung bình Cao Cao Rất cao
xuyên bình
XÁC SUẤT

– 17.250.
Có thể Thấp Trung bình Cao Cao Cao
Bỏ qua cổ tức, nhà đầu tư lãi hay lỗ bao nhiêu khi đầu tư vào cổ phiếu REE? Rủi
ro tỷ giá có xảy ra hay không, xác định tổn thất do rủi ro tỷ giá xảy ra (nếu có)? Ít khi Thấp Thấp Trung bình Trung bình Cao

Hiếm khi Thấp Thấp Trung bình Trung bình Cao

23 24

TS. Lê Hoàng VInh 6

Risk management 2023 - 2024

THỨ TỰ ƯU TIÊN XỬ LÝ
QUY TRÌNH QUẢN TRỊ RỦI RO TÀI CHÍNH

MỨC ĐỘ RRTC ƯU TIÊN XỬ LÝ (3) KIỂM SOÁT (CONTROL)

Hành động ngay lập tức các biện pháp kiểm soát để giảm
Rất cao  Né tránh (Avoidance): Chọn quyết định khác, thay đổi mục tiêu,…
thiểu, loại bỏ, thay thế,…
 Chuyển giao (Transference): Chia sẻ rủi ro, sử dụng công cụ phái
Hành động ngay lập tức các biện pháp kiểm soát để giảm
sinh và các công cụ tài chính khác,…
Cao thiểu, loại bỏ, thay thế,…; hoặc thiết lập khung thời gian thực
hiện các biện pháp kiểm soát để giảm thiểu.  Giảm thiểu (Mitigation): Giảm các liên kết ràng buộc để giảm bớt
Thực hiện từng bước kiểm soát để giảm thiểu, loại bỏ, thay mức tác động, huấn luyện phòng tránh để
Trung bình
thế,… giảm xác suất xảy ra,…
Thấp Thực hiện từng bước kiểm soát và giám sát  Chấp nhận (Acceptance): Chờ và xem, lập kế hoạch khắc phục,…

25 26

RỦI RO TỪ BIẾN ĐỘNG GIÁ HÀNG HÓA QUY TRÌNH QUẢN TRỊ RỦI RO TÀI CHÍNH
• https://s.cafef.vn/vnm-275712/thi-truong-noi-dia-bao-hoa-vinamilk-buoc-phai-trong-
cho-vao-ma-va-thi-truong-quoc-te.chn (4) THEO DÕI, GIÁM SÁT (MONITORING)
“3 rủi ro mà Vinamilk đang phải đối mặt, bao gồm: (i) ngành sữa nội địa bão hòa,
(ii) rủi ro doanh thu thị phần xuất khẩu giảm và (iii) rủi ro giá nguyên vật liệu tăng.”  Nội dung cuối cùng của quy trình
• https://tinnhanhchungkhoan.vn/gia-dau-tang-gap-ruoi-cac-doanh-nghiep-doi-pho-ra-
sao-post193570.html  Đánh giá lại toàn bộ quá trình nhận diện, đánh giá và kiểm soát.
Giá dầu tăng gấp rưỡi, các doanh nghiệp đối phó ra sao?
 Yêu cầu cần có đầy đủ thông tin liên quan đến rủi ro
TLG: Tăng tồn kho, chủ động nguồn nguyên liệu
CSM: Tăng mua nguyên liệu khi giá thấp  Có thể được thực hiện bởi một bộ phận độc lập
DRC: Xây dựng mạng lưới các nhà cung cấp ổn định
Nhiều hãng hàng không: Mua hợp đồng phái sinh giá dầu
SBV: Mua vật tư theo dự báo nhu cầu sản xuất

27 28

TS. Lê Hoàng VInh 7

Risk management 2023 - 2024

KHÁI QUÁT CÔNG CỤ KIỂM SOÁT/PHÒNG NGỪA RỦI RO NGUYÊN TẮC “ZERO SUM GAME” – Ví dụ.

Công ty chế biến cà phê sẽ gặp rủi ro khi giá cà phê tăng; trong khi người trồng cà
Các công cụ phòng ngừa rủi ro dựa trên nguyên tắc “zero sum game”  phê sẽ gặp rủi ro khi giá cà phê giảm.
một lý thuyết trò chơi mà tổng thiệt hại và lợi ích của những người tham
Giả sử giá thị trường hiện nay là 38 triệu đồng/tấn cà phê, do sợ giá cà phê tăng
gia bằng zero, lợi ích của bên này bằng thiệt hại của bên kia.
nên công ty chế biến và người trồng cà phê ký hợp đồng thỏa thuận sẽ mua và
Các công cụ phòng ngừa rủi ro không thể loại bỏ được rủi ro, mà chỉ bán 50 tấn cà phê vào 3 tháng sau với giá 38 triệu đồng/tấn như hiện nay.
chuyển từ chỗ này sang chỗ khác; tuy nhiên các chủ thể có thể yên tâm với
Hãy chứng minh nguyên tắc “zero sum game”, nếu 3 tháng sau, giá cà phê là
những điều không chắc chắn trong tương lai và họ có thể xác định được
37 triệu đồng, hoặc 40 triệu đồng.
mức lợi nhuận một cách chắc chắn hơn.

29 30

PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ THÔNG QUA SỬ DỤNG THỊ TRƯỜNG TIỀN TỆ
KHÁI QUÁT CÔNG CỤ KIỂM SOÁT/PHÒNG NGỪA RỦI RO TÀI CHÍNH

Các công cụ phái sinh: • Nguyên tắc: Tham gia các giao dịch vay, gửi ngoại tệ trên thị trường tiền
tệ kết hợp với mua, bán ngoại tệ trên thị trường ngoại hối để cố định
• Hợp đồng quyền chọn
khoản phải thu, khoản phải trả quy đổi nội tệ.
• Hợp đồng kỳ hạn
• Giao dịch cụ thể đối với trường hợp có hợp đồng nhập khẩu
• Hợp đồng tương lai
Hiện tại: Vay nội tệ  Mua giao ngay ngoại tệ  Gửi ngoại tệ có kỳ hạn
• Hợp đồng hoán đổi
(tương đương thời gian đáo hạn hợp đồng nhập khẩu).
Đáo hạn: Thu hồi tiền gửi ngoại tệ để thanh toán hợp đồng nhập khẩu
Công cụ khác: Công cụ thị trường tiền tệ (hợp đồng tiền vay, tiền gửi,…),… Trả gốc + lãi của khoản vay nội tệ = chi phí nhập khẩu quy đổi
nội tệ (cố định và biết trước).

31 32

TS. Lê Hoàng VInh 8

Risk management
PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ THÔNG QUA SỬ DỤNG THỊ TRƯỜNG TIỀN TỆ
• Nguyên tắc: Tham gia các giao dịch vay, gửi ngoại tệ trên thị trường tiền
tệ kết hợp với mua, bán ngoại tệ trên thị trường ngoại hối để cố định
khoản phải thu, khoản phải trả quy đổi nội tệ.
• Giao dịch cụ thể đối với trường hợp có hợp đồng xuất khẩu
Hiện tại: Vay ngoại tệ  Bán giao ngay ngoại tệ  Sử dụng nội tệ (có thể
gửi có kỳ hạn).
Đáo hạn: Trả nợ vay ngoại tệ bằng tiền thu từ xuất khẩu
Thu hồi tiền gửi nội tệ = khoản thu từ xuất khẩu quy đổi nội tệ.
33
DERIVATIVES
Derivatives are specific types of instruments that derive their value over time from the
performance of an underlying asset (NAPF, 2013).
Derivatives are financial contracts whose returns are derived from those of an
underlying factor  That is, the performance of a derivative depends on how
something else performs. Derivatives derive their performance from something else
(Chance & Brooks, 2016).
Derivatives are financial instruments that are built on (derived from) more basic
underlying assets. They are designed to transfer risk easily between different
counterparties. Instruments such as forwards, futures, swaps, or options are nowadays
normally used by banks, asset managers, or corporate treasurers for hedging or
speculation (Witzany, 2020).
35
TS. Lê Hoàng VInh
2023 - 2024
PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ THÔNG QUA SỬ DỤNG THỊ TRƯỜNG TIỀN TỆ
BÀI TẬP ỨNG DỤNG
Hôm nay, thị trường tiền tệ và thị trường ngoại hối có thông tin như sau:
• Tỷ giá giao ngay (VND/USD): 22.730 – 22.820
• Lãi suất VND (%/năm): 6,8% – 8,4%
• Lãi suất USD (%/năm): 1,5% - 2,2%
Công ty CTV đang có hai hợp đồng xuất nhập khẩu như sau:
• Hợp đồng xuất khẩu trị giá 500.000 USD, đến hạn thanh toán trong 3 tháng nữa.
• Hợp đồng nhập khẩu trị giá 800.000 USD, đến hạn thanh toán trong 6 tháng nữa.
Anh (chị) hãy giải thích cho công ty CTV biện pháp quản trị rủi ro tỷ giá bằng cách
sử dụng thị trường tiền tệ, bình luận ưu/nhược điểm của biện pháp này.
34
CÔNG CỤ PHÁI SINH: Các khái niệm liên quan
THỊ TRƯỜNG PHÁI SINH (Derivative market) là thị trường giao dịch các
công cụ phái sinh.
CÔNG CỤ PHÁI SINH (Derivative instrument) là công cụ tài chính (tài sản
tài chính – financial asset/financial instrument) có dòng tiền tương lai
phụ thuộc vào giá trị của tài sản cơ sở.
TÀI SẢN/YẾU TỐ CƠ SỞ (underlying asset/factor) có thể là chứng khoán
hay chỉ số chứng khoán, ngoại tệ, lãi suất, lúa mạch, ngũ cốc, thời tiết,…
36
9
Risk management 2023 - 2024

CÁC LOẠI CÔNG CỤ PHÁI SINH

CÁC LOẠI CÔNG CỤ PHÁI SINH – Phân loại theo sản phẩm
• Hợp đồng quyền chọn (Option contracts)
• Hợp đồng quyền chọn (Option contracts)
Là hợp đồng giữa hai chủ thể, trong đó chủ thể mua quyền có quyền mua
• Hợp đồng kỳ hạn (Forward contracts) hoặc bán (không phải là nghĩa vụ) tài sản cơ sở trong tương lai với mức giá xác
định tại thời điểm thỏa thuận hợp đồng.
• Hợp đồng tương lai (Future contracts)
Ví dụ:
• Hợp đồng hoán đổi (Swap contracts)
Công ty X có hợp đồng xuất khẩu trị giá 1 triệu USD và hợp đồng nhập khẩu trị
giá 500.000 AUD sẽ đến thanh toán vào 6 tháng sau. Để phòng ngừa rủi ro tỷ
giá, công ty X sẽ thỏa thuận giao dịch quyền chọn như thế nào?

37 38

CÁC LOẠI CÔNG CỤ PHÁI SINH CÁC LOẠI CÔNG CỤ PHÁI SINH

• Hợp đồng kỳ hạn (Forward contracts) • Hợp đồng tương lai (Future contracts)

Là hợp đồng giữa hai chủ thể thực hiện mua hay bán tài sản cơ sở với tại một Là hợp đồng giữa hai chủ thể, trong đó chủ thể này sẽ bán tài sản cơ sở cho
thời điểm xác định trong tương lai với mức giá ấn định tại thời điểm thỏa chủ thể kia tại một thời điểm trong tương lai với mức giá xác định tại thời điểm
thuận hợp đồng. thỏa thuận hợp đồng; tuy nhiên, các khoản lãi hoặc lỗ của giao dịch được thanh

Ví dụ: Ngày 10/01/N, công ty L và ông T thỏa thuận hợp đồng kỳ hạn đáo hạn toán bù trừ hàng ngày nhằm hạn chế rủi ro cho các bên tham gia.

sau 4 tháng nữa, theo đó ông T bán 20 tấn lúa cho công ty L, giá kỳ hạn là 5
Chủ Tiền Tiền Chủ
triệu đồng/tấn. Trung tâm
thể thanh toán thể
Tại ngày đáo hạn, giao dịch kỳ hạn xảy ra như thế nào? mua Tài sản cơ sở bù trừ Tài sản cơ sở bán

39 40

TS. Lê Hoàng VInh 10

Risk management 2023 - 2024

CÁC LOẠI CÔNG CỤ PHÁI SINH CÁC LOẠI CÔNG CỤ PHÁI SINH

• Hợp đồng tương lai (Future contracts) • Hợp đồng hoán đổi (Swap contracts)

Ví dụ: Hôm nay, ông F mua hợp đồng tương lai 5.000 cổ phiếu FCS đáo hạn sau Là hợp đồng giữa hai chủ thể thỏa thuận hoán đổi một nghĩa vụ thanh toán đã
3 tháng tới, giá tương lai là 30.000 đồng/cổ phiếu. được xác định trước  Là hợp đồng giữa hai chủ thể đồng ý hoán đổi các dòng
Để hạn chế rủi ro, F phải ký quỹ vào tài khoản bảo chứng được mở tại Trung tâm tiền (trao đổi dòng tiền này để lấy một dòng tiền khác) tại một thời điểm nhất
thanh toán bù trừ khi ký hợp đồng tương lai, chẳng hạn số tiền ký quỹ là 20 triệu
định trong tương lai.
đồng, mức duy trì thấp nhất là 10 triệu đồng.
Mỗi ngày, nếu có lãi thì cộng vào tài khoản, và ngược lại.
Nếu số tiền trong tài khoản giảm xuống đến mức giới hạn duy trì thấp nhất thì
điều gì xảy ra?

41 42

CÁC LOẠI CÔNG CỤ PHÁI SINH CÁC LOẠI CÔNG CỤ PHÁI SINH – Phân loại theo phương thức giao dịch

• Hợp đồng hoán đổi (Swap contracts)

• Công cụ phái sinh niêm yết (Listed derivatives)
Ví dụ:
Là công cụ được giao dịch trên sở giao dịch với những điều khoản hợp
Công ty D có nghĩa vụ trả lãi trái phiếu 8%/năm trong thời hạn 5 năm. Công ty
tham gia hợp đồng hoán đổi lãi suất với ngân hàng theo lãi suất liên ngân hàng đồng mang tính chuẩn hóa cao
London (LIBOR) + 2%. • Công cụ phái sinh giao dịch trên thị trường OTC (OTC derivatives)
Công ty D đang lo ngại rủi ro lãi suất liên quan đến dòng tiền vào hay ra, lo
Là công cụ không được giao dịch thông qua một cơ chế có tổ chức và tập
ngại lãi suất tăng hay giảm?
trung như sở giao dịch mà trên cơ sở thỏa thuận, đàm phán giữa các bên
Giao dịch hàng năm sẽ diễn ra như thế nào từ hợp đồng đã ký?

43 44

TS. Lê Hoàng VInh 11

Risk management 2023 - 2024

ĐẶC ĐIỂM CỦA CÁC CÔNG CỤ PHÁI SINH BÀI TẬP: GIAO DỊCH KỲ HẠN TRÁI PHIẾU

• Trái phiếu MP có giá thị trường hiện tại là 140 triệu đồng và có thông tin đáng tin
• Mỗi CCPS được tạo lập dựa trên tối thiểu một loại tài sản cơ sở và có giá trị gắn
cậy để dự đoán giá trái phiếu này sẽ tăng lên mức 150 triệu đồng sau 3 tháng nữa do
liền với giá trị của tài sản cơ sở đó.
lãi suất giảm.
• CCPS không xác nhận quyền sở hữu đối với tài sản cơ sở mà chỉ thể hiện sự cam
• Công ty chứng khoán sẵn sàng cung cấp hợp đồng kỳ hạn với giá kỳ hạn 3 tháng
kết, quyền và/hoặc nghĩa vụ sẽ phát sinh trong tương lai giữa hai bên tham gia hợp
của trái phiếu MP là 145 triệu đồng và yêu cầu anh (chị) phải đặt cọc số tiền 40 triệu
đồng.
đồng/trái phiếu.
• CCPS gắn liền với đòn bẩy, mang tính chất đầu tư vào sự biến động giá/giá trị của tài
sản chứ không phải là đầu tư vào tài sản thực sự, giao dịch CCPS đòi hỏi vốn đầu tư • Nếu anh (chị) hiện có 280 triệu đồng và kỳ vọng kiếm lời từ dự đoán trên, anh

ban đầu rất nhỏ so với việc đầu tư trên thị trường tài sản cơ sở  tiềm năng lợi (chị) nên đầu tư trực tiếp trái phiếu MP trên thị trường giao ngay hay sử dụng hợp
nhuận có thể rất lớn song rủi ro tiềm ẩn cũng không nhỏ vì dự báo chiều hướng và đồng kỳ hạn mua trái phiếu MP trên thị trường phái sinh, chứng minh bằng số liệu
mức độ biến động giá tài sản cơ sở có thể đúng nhưng cũng có thể sai trong thực tế. cụ thể với giả định giá trái phiếu 3 tháng sau tăng lên đúng như dự đoán.

45 46

BÀI TẬP: SỬ DỤNG OPTION TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VAI TRÒ QUẢN TRỊ RỦI RO CỦA THỊ TRƯỜNG PHÁI SINH
Hôm nay, giá giao ngay cổ phiếu K21 là 78USD. Ngoài ra, trên thị trường Giá của sản phẩm phái sinh có quan hệ với giá tài sản cơ sở
trên thị trường giao ngay
phái sinh, quyền chọn mua cổ phiếu K21 đáo hạn sau 3 tháng nữa có giá
thực hiện 80USD, và phí quyền chọn này là 3USD. sử dụng sản phẩm phái sinh
Giả sử bạn có số tiền sẵn sàng cho việc tìm kiếm thu nhập từ biến động giá
cổ phiếu là 7.800USD. Hãy xem xét các cơ hội của bạn trên thị trường giao Làm tăng rủi ro của việc sở hữu Làm giảm rủi ro của việc sở hữu tài
tài sản giao ngay  mục đích của sản giao ngay  mục đích của người
ngay và thị trường phái sinh cổ phiếu, đồng thời phân tích độ nhạy lợi nhà đầu cơ (speculators) phòng ngừa rủi ro (hedgers).
ích/tổn thất của các trường hợp tại ngày đáo hạn.
Biết rằng giá giao ngay cổ phiếu tại ngày đáo hạn là St (chưa biết). THẢO LUẬN TÌNH HUỐNG?

47 48

TS. Lê Hoàng VInh 12

Risk management 2023 - 2024

VAI TRÒ QUẢN TRỊ RỦI RO CỦA THỊ TRƯỜNG PHÁI SINH THẢO LUẬN:

Bạn đang sở hữu hoặc nợ tài sản/yếu tố cơ sở, theo đó bạn có dòng tiền vào hoặc ra
Mỗi nhà đầu tư có mức độ chấp nhận rủi ro khác nhau; vì vậy TTPS giúp trong tương lai phụ thuộc vào biến động giá tài sản/yếu tố cơ sở.

cho người ngại rủi ro chuyển rủi ro sang người chấp nhận rủi ro ở mức Sử dụng đồ thị, hãy phân tích vai trò của công cụ phái sinh trong quản trị rủi ro (kể
cao hơn  phân bổ lại rủi ro giữa các nhà đầu tư, và khi đó không ai phải cả điều chỉnh tăng và giảm) trong hai trường hợp trên.

chịu mức rủi ro không mong muốn. Kết quả là, nhà đầu tư sẵn sàng bỏ -----------------------------------

vốn đầu tư nhiều hơn, giúp cho các công ty có thể huy động vốn dễ hơn Gợi ý: Trục tung là dòng tiền vào/ra, Trục hoành là giá giao ngay của tài sản/yếu tố
và chi phí vốn giữ ở mức thấp có thể. cơ sở tại ngày đáo hạn.

49 50

BẰNG CHỨNG THỰC NGHIỆM THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH TẠI VIỆT NAM

• Sản phẩm phái sinh do các NHTM tại Việt Nam cung cấp.
• Quản trị rủi ro thị trường tại các công ty phi tài chính niêm yết tại Việt Nam. TTCKPS chính thức hoạt động từ năm 2017 có
• Một số đánh giá/nghiên cứu thực nghiệm về công cụ phái sinh và quản trị rủi ro. phải là TTPS đầu tiên tại Việt Nam hay không?

Tại sao TTCKPS tại Việt Nam hiện nay chỉ triển khai giao dịch hợp đồng
tương lai (HĐTL) chỉ số chứng khoán và HĐTL trái phiếu Chính phủ?

51 52

TS. Lê Hoàng VInh 13