Biologia dawniej i dziś

W materiale przedstawiono cechy istot żywych, wymagania życiowe organizmów oraz

krótką historię biologii i jej cele. Materiał zawiera:

1. Starter, w którym znajduje się zdjęcie biologów przy pracy w laboratorium, odwołanie do
wcześniejszej wiedzy ucznia poruszanej w zasobie oraz cele sformułowane w języku ucznia;

2. Rozdział: Cechy istot żywych, który zawiera grafikę interaktywną dotyczącą cech
organizmu żywego, galerię zdjęć ilustrujących zagadnienia poruszane w rozdziale oraz
ćwiczenie;

3. Rozdział: Czego organizm potrzebuje do życia, który zawiera rysunek i galerię rysunków
dotyczących tematu poruszanego w rozdziale oraz ciekawostkę;

4. Rozdział: Biologia jako nauka przyrodnicza, który zawiera zdjęcie biologów podczas pracy
w terenie, 2 tabele z przykładowymi dyscyplinami biologicznymi, ćwiczenie i ciekawostkę;

5. Rozdział: Historia nauk biologicznych, który zawiera galerię zdjęć wybitnych biologów
i przyrodników oraz ćwiczenie;

6. Podsumowanie;

7. Praca domowa, na którą składają się 3 ćwiczenia;

8. Słownik zawierający wyjaśnienia terminów: antropologia fizyczna, biochemia, biologia,

biotechnologia, botanika, ewolucja biologiczna, genetyka, genom, inżynieria genetyczna,
mikrobiologia, mikroskop elektronowy, mikologia, przemiana materii i energii, zoologia.

Słownik zawiera również krótkie biogramy: Arystotelesa, F. Cricka, K. Darwina, A. van

Leeuvenhoeka, K. Linneusza, G. Mendla, L. Pasteura, M. Schleidena, T. Schwanna, J.
Śniadeckiego i J. Watsona.

9. Zestaw 7 ćwiczeń, w tym 6 ćwiczeń zamkniętych i jedno otwarte.

Biologia dawniej i dziś

Poza Ziemią na żadnej innej planecie Układu Słonecznego nie stwierdzono istnienia
życia. Kiedy i w jakich okolicznościach powstało? Jakie formy przyjmują istoty żywe?
Jakie środowiska zamieszkują i jak się do nich przystosowały? Jakie miejsce wśród istot
żywych zajmuje człowiek? Te i inne tajemnice życia będziesz odkrywać na lekcjach
biologii.

Biolodzy przy pracy w laboratorium

Źródło: U.S. Army RDECOM, edycja: Aleksandra Ryczkowska, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:

na Ziemi żyje mnóstwo różnorodnych organizmów,

przyroda to przedmiot szkolny, który obejmuje treści m.in. z zakresu biologii.
Twoje cele

Określisz, czym zajmuje się biologia i na jakie dziedziny można ją podzielić.

Przedstawisz cechy istot żywych i czynniki niezbędne do życia.
Opiszesz najważniejsze odkrycia biologiczne w historii ludzkości.

1. Cechy istot żywych

Trudno jest jednoznacznie i całościowo stwierdzić, czym są istoty żywe.
Jedną z cech, która pozwala łatwo odróżnić istoty żywe od materii nieożywionej, jest
zdolność do samodzielnego poruszania się. Ruch najłatwiej zaobserwować można
u zwierząt, ponieważ szybko się przemieszczają. Rośliny tkwią nieruchomo w podłożu,
choć są żywe. Nie oznacza to jednak, że rośliny nie są zdolne do ruchu. Jeśli będziemy je
wystarczająco długo obserwować, zauważymy, że rośliny także się poruszają, np. zwracają
liście w stronę światła. Organizmy reagują na bodźce, tzn. odbierają informacje z otoczenia
i w odpowiedzi na nie zmieniają swoje zachowania bądź funkcjonowanie organizmu.

Inną cechą istot żywych jest zdolność do wzrostu. Organizm zwierzęcy szybko rośnie
w początkowym okresie istnienia, ale dorosły osobnik na ogół już nie zwiększa swoich
rozmiarów. Z kolei rośliny są zdolne do wzrostu przez całe swoje życie. Proces wzrostu
organizmów żywych polega na zwiększaniu ilości komórek organizmu w wyniku ich
podziału.

Organizmy uzyskują potrzebną do życia energię dzięki oddychaniu. Mimo to nasiona

niektórych roślin mogą przebywać długi czas w stanie, w którym nie wykazują nawet
śladów oddychania. Proces ten rozpoczyna się w nich dopiero w odpowiednich
warunkach, wraz z początkiem kiełkowania. Oddychanie umożliwia uwalnianie energii
z pokarmu. Wymaga stałego dostarczania tlenu do komórek organizmu.

Jak widać, zdefiniowanie tego, czym jest organizm, nie jest prostym zadaniem. Według
współczesnych biologów żywa istota to taka, która pobiera ze środowiska potrzebne
substancje i pozyskuje z nich energię, czyli odżywia się i oddycha, wydala do środowiska
zbędne i szkodliwe substancje (np. nadmiar wody, dwutlenek węgla) oraz może się
rozmnażać (wydawać na świat potomstwo). Wykazuje także ruch i wzrost. Organizmy mają
zdolność do ewolucji, co oznacza, że ich kolejne pokolenia stopniowo przystosowują się do
zmieniających się warunków środowiska. Wszystkie organizmy zbudowane są z komórek
i mogą przyjmować różne formy. Najprostsze są jednokomórkowe bezjądrowe bakterie,
najbardziej złożone składają się z bilionów komórek różnych rodzajów (np. drzewa czy
wieloryby).
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P5e4pAnHi
Czynności życiowe organizmów
Źródło: Aleksandra Ryczkowska, Michał Szymczak, licencja: CC BY-SA 3.0.

Wszystkie organizmy zbudowane są z komórek. W komórkach zachodzą procesy

życiowe.
Komórki krwi. Zdjęcie spod mikroskopu elektronowego w powiększeniu 2500 x
Źródło: Bruce Wetzel, Na onal Cancer Ins tute, domena publiczna.
 1

W komórce zachodzą przemiany chemiczne. Jedne substancje są rozkładane, a inne

tworzone. Przemianom tym towarzyszy pobieranie i uwalnianie energii.
Przemiana materii i energii
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY-SA 3.0.

Ewolucja prowadzi m.in. do powstawania nowych gatunków.

Ewolucja konia
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY-SA 3.0.
 Ćwiczenie 1

Wszystkie istoty zamieszkujące naszą planetę mają takie cechy, którymi różnią się od materii
nieożywionej.

Wyjaśnij, czy żaba zimą zapadająca w stan odrętwienia, jest istotą żywą.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

2. Czego organizm potrzebuje do życia?

Na Ziemi panują idealne warunki sprzyjające istnieniu życia. Obecność światła, wody,
tlenu, dwutlenku węgla oraz odpowiednia temperatura przyczyniają się do tego, że nasza
planeta zamieszkiwana jest przez miliony gatunków. Jej odległość od Słońca zapewnia
wystarczającą ilość energii świetlnej oraz temperaturę, w której woda występuje w trzech
stanach skupienia. Ruch obrotowy sprawia, że Ziemia nagrzewa się równomiernie, z kolei
odpowiednia masa decyduje o utrzymaniu wokół Ziemi atmosfery, która działa jak powłoka
zatrzymująca ciepło. Tlen i dwutlenek węgla zawarte w atmosferze to dwa gazy
najważniejsze dla życia.

Czynniki niezbędne organizmom do życia

Źródło: Anna Jasnos, licencja: CC BY-SA 3.0.

Potrzeby życiowe roślin

Źródło: Anna Jasnos, licencja: CC BY-SA 3.0.

Potrzeby życiowe zwierząt

Źródło: Anna Jasnos, licencja: CC BY-SA 3.0.

Ciekawostka
 Ekstremofile to grupa organizmów funkcjonujących w warunkach ekstremalnych,
znacznie odbiegających od tych, w których żyje większość organizmów na Ziemi. Jedne
świetnie sobie radzą w bardzo wysokiej lub wyjątkowo niskiej temperaturze, inne –
w bardzo dużym zasoleniu. Należą do nich niektóre bakterie. Zamieszkują gorące źródła
gejzerów, zimne wody lodowców, silnie zasolone wody kopalni, a także żołądek
człowieka. Zdolność organizmów ziemskich do bytowania w tak nieprzyjaznych
środowiskach pozwala przypuszczać, że na innych planetach, gdzie surowe warunki są
codziennością, także może istnieć życie.

3. Biologia jako nauka przyrodnicza

Biologia jest nauką o życiu – bada organizmy żyjące dziś na Ziemi oraz te, które żyły
w dawnych czasach. Jej nazwa pochodzi od greckich słów: bios – życie i logos – nauka.
Termin ten wprowadził na początku XIX wieku francuski przyrodnik – Jean Baptiste
Lamarck. Biolodzy badają budowę organizmów i ich czynności życiowe, analizują także
zależności zachodzące między organizmami i środowiskiem. Próbują odpowiedzieć na
pytania: Skąd pochodzą organizmy? Jak doszło do powstania tak ogromnej ich
różnorodności? W jaki sposób organizmy przekazują swoje cechy potomstwu?

Biologia to nauka oparta na obserwacjach, eksperymentach i wyjaśnianiu faktów. Naukowcy

nie ograniczają się do pracy w laboratorium, prowadzą także badania organizmów w ich
naturalnym środowisku – we wszystkich zakątkach Ziemi. Biologia jest szybko rozwijającą
się dziedziną wiedzy przyrodniczej i obejmuje wiele dyscyplin.

Biolodzy pobierający materiał do badania, którego celem jest ustalenie, czy zwierzę przyjęło wystarczającą ilość
szczepionki przed wścieklizną
Źródło: U.S. Department of Agriculture, Flickr, licencja: CC BY-ND 2.0.

Główne dyscypliny biologii z uwzględnieniem grupy badanych organizmów

Dyscyplina biologii Grupa badanych organizmów

antropologia człowiek

botanika rośliny

mikologia grzyby

mikrobiologia mikroorganizmy

zoologia zwierzęta

Przykładowe dyscypliny biologii z uwzględnieniem problemów badawczych

Dyscyplina biologii Problemy badawcze

anatomia budowa wewnętrzna organizmów

biochemia przemiany substancji chemicznych w organizmach

cytologia budowa i funkcjonowanie komórki

ekologia współzależności między organizmami i środowiskiem

embriologia rozwój zarodkowy organizmów

ewolucjonizm pochodzenie organizmów

fizjologia czynności życiowe organizmów

genetyka przekazywanie cech potomstwu

histologia budowa, rozwój i czynności tkanek

systematyka porządkowanie i grupowanie organizmów

Ćwiczenie 2

Nazwy oznaczające grupy organizmów można rozszyfrować, wydzielając ich elementy

znaczeniowe, następnie zaś wyjaśniając tworzące je słowa w języku greckim lub łacińskim.

Ustal, korzystając ze wskazówki, co dosłownie oznaczają terminy: ekstremofile i autotrofy.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ciekawostka

W ostatnich latach badania kosmosu zapoczątkowały nowy dział biologii –

kosmobiologię, która bada, w jaki sposób na Ziemi powstało życie, a także miejsca
 w Układzie Słonecznym i poza nim, w których mogłyby żyć organizmy.

4. Historia nauk biologicznych

Podstawy naukowego poznania świata powstały w starożytności. Już wtedy opisywano
organizmy i dzielono je na grupy. Szczegóły budowy ludzkiego ciała i działania jego
narządów zawdzięczamy badaczom z XVI stulecia. Wiek XVII zapisał się szczególnym
wynalazkiem – pierwszym mikroskopem, dzięki któremu odkryto świat mikroorganizmów.
Podstawy współczesnej systematyki organizmów stworzono w XVIII stuleciu. W wieku XIX
wykazano, że wszystkie organizmy zbudowane są z komórek, ogłoszono teorię ewolucji
biologicznej, odkryto reguły dziedziczenia cech organizmów. Wiek XX to dynamiczny
rozwój biochemii i genetyki. Skonstruowanie mikroskopu elektronowego umożliwiło
zgłębianie tajników budowy komórek i cząsteczek chemicznych. Poznanie DNA, w którym
zapisane są cechy każdego organizmu, było jednym z największych odkryć w dziejach
ludzkości. Spowodowało rozwój inżynierii genetycznej oraz pozwoliło na odczytanie
genomu człowieka. Obecne stulecie – wiek biotechnologii – daje nadzieję na wykorzystanie
celowo przekształconych organizmów na przykład do walki z chorobami.

Poczet pionierów nauk przyrodniczych

Źródło: Krzysztof Jaworski, Aleksandra Ryczkowska, Jastrow (h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
Poczet pionierów nauk przyrodniczych
Źródło: Krzysztof Jaworski, Aleksandra Ryczkowska, www.rijksmuseum.nl (h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-
SA 3.0.

Poczet pionierów nauk przyrodniczych

Źródło: Krzysztof Jaworski, Aleksandra Ryczkowska, Unknown (h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
Poczet pionierów nauk przyrodniczych
Źródło: Krzysztof Jaworski, Aleksandra Ryczkowska, Aleksander Sleńdziński (h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC
BY-SA 3.0.

Poczet pionierów nauk przyrodniczych

Źródło: Krzysztof Jaworski, Aleksandra Ryczkowska, Unknown (h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
Poczet pionierów nauk przyrodniczych
Źródło: Krzysztof Jaworski, Aleksandra Ryczkowska, Ellio & Fry (h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.

Poczet pionierów nauk przyrodniczych

Źródło: Krzysztof Jaworski, Aleksandra Ryczkowska, PD by age (h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
Poczet pionierów nauk przyrodniczych
Źródło: Krzysztof Jaworski, Aleksandra Ryczkowska, Bateson William (h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA
3.0.

Poczet pionierów nauk przyrodniczych

Źródło: Krzysztof Jaworski, Aleksandra Ryczkowska, Jan Arkesteijn (h p://commons.wikimedia.org), Marc Lieberman
(h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
 Ćwiczenie 3

Arystoteles uważał, że niektóre organizmy, np. myszy i szczury, powstają z rozkładających się
szczątków organicznych lub brudnych szmat, larwy owadów zaś – z gnijącego mięsa. Pogląd
ten (teoria samorództwa) obowiązywał w nauce ponad dwa tysiąclecia. Dopiero w 1668 roku
Francesco Redi przeprowadził doświadczenie, umieszczając kawałki mięsa w pojemnikach
z bardzo gęstej siatki. Okazało się, że w mięsie nie pojawiły się larwy much, co przeczyło
przekonaniom Arystotelesa.

Wyjaśnij wynik doświadczenia Rediego i sformułuj płynące z tego wnioski.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Podsumowanie
Biologia jest nauką badającą organizmy żyjące na Ziemi.
Organizmy zbudowane są z komórek.
Czynności życiowe organizmów to: wzrost i rozwój, odżywianie, wydalanie, ruch,
rozmnażanie, oddychanie i reakcja na bodźce.
Organizmy pobierają ze środowiska substancje do budowy ciała i energię potrzebną do
podtrzymania czynności życiowych.
Czynniki środowiska mają wpływ na życie i aktywność organizmów.
Rozwój nauk biologicznych umożliwił poznanie świata istot żywych, w tym także
człowieka.

Praca domowa

Ćwiczenie 1

Wymień czynności życiowe, które wykonuje każdy organizm.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

 Ćwiczenie 2

Odpowiedz, z jakiej dyscypliny biologii konieczna jest wiedza, aby:

1. rozmnażać rośliny;

2. przewidzieć, jaką grupę krwi może mieć potomstwo;

3. ustalić gatunek, do którego należy znaleziony na łące ślimak;

4. określić położenie nerek w organizmie.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 3

Wyszukaj w naukowych źródłach i wymień nazwisko polskiego uczonego, którego zaliczysz

do pionierów badań biologicznych. Uzasadnij swój wybór.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik
antropologia

inaczej biologia człowieka; dział biologii zajmujący się badaniem zmienności cech
budowy i fizjologii człowieka w czasie i przestrzeni
Arystoteles
Arystoteles
Źródło: Eric Gaba (h p://commons.wikimedia.org), edycja: Aleksandra Ryczkowska, licencja: CC BY-SA 3.0.
Arystoteles
384 p.n.e Stagira – 322 p.n.e Chalkis
jeden z najwybitniejszych greckich filozofów; twórca pierwszego naukowego systemu
klasyfikacji roślin i zwierząt

biochemia

nauka zajmująca się przemianami substancji chemicznych w organizmach

biologia

nauka o organizmach żywych, ich pochodzeniu, rozwoju i różnorodności oraz

zależnościach między nimi i środowiskiem, w którym żyją
biotechnologia

dziedzina nauki zajmująca się wykorzystywaniem żywych organizmów i przebiegających

w nich procesów biologicznych, np. do produkcji pożywienia, leków, w oczyszczalniach
ścieków
botanika

dział biologii zajmujący się roślinami

Crick Francis
Źródło: Marc Lieberman - Siegel RM, h ps://dx.doi.org/10.1371/journal.pbio.0020419, licencja: CC BY-SA 2.5.
Crick Francis
08.06.1916 Northampton, Anglia – 28.07.2004 San Diego, USA
Angielski biochemik, genetyk i biolog. W 1954 roku wspólnie z Jamesem Watsonem ustalił
strukturę przestrzenną DNA na podstawie prac Rosalind Franklin, za co obaj w roku 1962
otrzymali Nagrodę Nobla. Zajmował się badaniem kodu genetycznego warunkującego
przekazywanie informacji genetycznej.

Darwin Karol

Biogram Darwin
Źródło: John G. Murdoch, h p://commons.wikimedia.org, domena publiczna.
Darwin Karol
12.02.1809 Shrewsbury, Anglia – 19.04.1882 Downe, Anglia
Angielski przyrodnik i podróżnik; twórca teorii ewolucji biologicznej

ewolucja biologiczna

ciągły, powolny, nieodwracalny proces zmian, którym podlegają gatunki, polegający na

ich dostosowywaniu się do środowiska; jego rezultatem jest powstawanie nowych
gatunków
genetyka

dział biologii zajmujący się zmiennością organizmów i dziedziczeniem ich cech

genom

zespół genów danego organizmu

inżynieria genetyczna

nauka zajmująca się wprowadzaniem zmian do materiału genetycznego (DNA)

organizmów, które dzięki temu uzyskują pożądane przez człowieka cechy
Linneusz

Biogram Linneusz
Źródło: Togamek (h p://commons.wikimedia.org), edycja: Aleksandra Ryczkowska, licencja: CC BY-SA 3.0.
Linneusz Karol
23.05.1707 Råshult, Szwecja – 10.01.1778 Uppsala, Szwecja
Szwedzki przyrodnik. Twórca dzieła System naturalny, w którym przedstawił system
klasyfikacji roślin i zwierząt.

Mendel Grzegorz
Biogram Mendel
Źródło: Bateson, William (h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
Mendel Grzegorz
20.07.1822 Heinzendorf bei Odrau (dziś Hynčice), Czechy – 06.01.1884 Brno, Czechy
Zakonnik, opat zakonu augustianów w Brnie na Morawach. Prowadząc badania na
roślinach, udowodnił, że przekazywanie cech potomstwu, czyli dziedziczenie, odbywa
się według ustalonych reguł, nazwanych później prawami Mendla. W 1866 roku
opublikował wyniki swoich prac w dziele Badania nad mieszańcami roślin. Znaczenie
obserwacji Mendla nie zostało docenione aż do początków XX wieku, kiedy ponowne
„odkrycie” sformułowanych przez niego praw umożliwiło powstanie nowej dziedziny
nauki – genetyki.

mikologia

dział biologii badający budowę i czynności życiowe grzybów i grzybopodobnych

przedstawicieli protistów
mikrobiologia

dział biologii zajmujący się mikroorganizmami, do których należą bakterie, niektóre

grzyby oraz protisty
mikroskop elektronowy

mikroskop, w którym zamiast światła wykorzystywana jest wiązka elektronów, czyli

bardzo małych cząsteczek wchodzących w skład atomów, które budują całą materię; ze
względu na możliwość zastosowania bardzo dużego powiększenia pozwala na
szczegółowe poznanie struktury i powierzchni obserwowanych preparatów
Pasteur Ludwik
Biogram Pasteur
Źródło: Nadar (h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
Pasteur Ludwik
27.12.1882 Dole, Francja – 28.09.1895 Saint-Cloud, Francja
Francuski biolog i chemik. Twórca podstaw nowoczesnej mikrobiologii.

przemiana materii i energii

procesy tworzenia i rozkładu związków chemicznych zachodzące w komórce,

zapewniające jej wykonywanie czynności życiowych
Schleiden Ma hias

Biogram Schleiden
Źródło: Unknown (h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
Schleiden Ma hias
05.04.1804 Hamburg, Niemcy – 23.06.1881 Frankfurt nad Menem, Niemcy
Niemiecki botanik i anatom roślin, profesor uniwersytetu w Jenie. Badał strukturę
komórkową roślin. W 1839 roku razem z Theodorem Schwannem wykazał, że rośliny
i zwierzęta są zbudowane z komórek. Dało to podstawy do sformułowania komórkowej
teorii budowy organizmów.

Schwann Theodor

Biogram Schwann
Źródło: Unknown (h p://commons.wikimedia.org/wiki), licencja: CC BY-SA 3.0.
Schwann Theodor
07.12.1810 Neuss, Niemcy – 11.01.1882 Kolonia, Niemcy
Niemiecki zoolog, fizjolog i histolog, profesor Uniwersytetu w Louvan i Liège. W 1836
roku podczas badań procesów trawienia wyizolował pierwszy enzym – substancję
odpowiedzialną za trawienie w żołądku – i nazwał go pepsyną. Wspólnie z Matthiasem
Schleidenem jest uznawany za twórcę komórkowej budowy organizmów, według której
komórki są podstawowymi jednostkami budulcowymi i funkcjonalnymi istot żywych.

Śniadecki Jędrzej
Biogram Śniadecki
Źródło: Aleksander Sleńdziński (h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
Śniadecki Jędrzej
30.11.1768 Rydlewo koło Żnina – 12.05.1838 Wilno
Polski lekarz, chemik, biolog i filozof. Jeden z pierwszych wykładowców chemii w języku
polskim. Autor dzieła Teorii Jestestw Organicznych, w którym opisuje ciągłą przemianę
materii jako cechę wszystkich organizmów żywych. Jego praca „O fizycznym
wychowaniu dzieci” zapoczątkowała wprowadzenie wychowania fizycznego do szkół.

van Leeuwenhoek Antonie

Biogram Leeuwenhoek
Źródło: www.rijksmuseum.nl (h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
van Leeuwenhoek Antonie
24.10.1632 Del , Holandia – 26.08.1723 Del , Holandia
 Holenderski kupiec pasjonujący się przyrodą; wynalazca mikroskopu optycznego.

Watson James

Biogram Watson
Źródło: Cold Spring Harbor Laboratory (h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
Watson James
ur. 06.04.1928 Chicago, USA
Amerykański genetyk i biofizyk. Współodkrywca budowy cząsteczki DNA. W 1953 roku
wraz z Francisem Crickiem zaprezentował model DNA, za co obaj w roku 1962 otrzymali
Nagrodę Nobla. Watson był jednym z pomysłodawców i pierwszym szefem programu
poznania ludzkiego genomu (The Human Genome Project), który miał za zadanie
sporządzenie map wszystkich genów człowieka.

zoologia

dział biologii badający budowę i czynności życiowe zwierząt

Zadania
Ćwiczenie 1 輸
Połącz w pary opisy czynności życiowych i ich nazwy.

zwiększanie liczby organizmów tego

rozmnażanie
samego gatunku

dostarczanie organizmowi składników

wzrost
pokarmowych

umożliwia przystosowanie się do

ruch zmieniających się warunków
środowiska

usuwanie z organizmu zbędnych

reakcja na bodźce i szkodliwych substancji powstających
w komórkach

uwalnianie z pokarmu energii

oddychanie
potrzebnej organizmowi do życia

zwiększanie masy i rozmiarów

organizmów, które odbywa się przez
wydalanie
całe życie u roślin albo w okresie
młodości u zwierząt

przemieszczanie się całych organizmów

odżywianie
lub ich organów
Źródło: Alicja Kasińska, licencja: CC BY 2.0.

Ćwiczenie 2 輸
Zaznacz czynniki, które są źródłem energii dla organizmów żyjących na Ziemi.

 pokarm

 dwutlenek węgla

 światło

 tlen
Źródło: Alicja Kasińska, licencja: CC BY 2.0.
Ćwiczenie 3 輸
Zaznacz te pytania, które zadają uczeni zgłębiający tajniki nauk biologicznych.

 Skąd się bierze różnorodność organizmów?

 Jak odbywa się dziedziczenie?

 Kiedy narodziło się życie na Ziemi?

 Jakie przemiany zachodzą w substancjach chemicznych?

 Dlaczego rosną kryształy?

Źródło: Alicja Kasińska, licencja: CC BY 2.0.

Ćwiczenie 4 醙
Połącz w pary nazwy dyscyplin biologii i sformułowania problemów, którymi się zajmują.

systematyka budowa, rozwój i czynności tkanek

fizjologia dziedziczenie cech organizmów

histologia rozwój zarodkowy organizmów

anatomia budowa i funkcjonowanie komórki

cytologia budowa wewnętrzna organizmów

embriologia klasyfikacja organizmów

genetyka funkcjonowanie organizmów

współzależności między organizmami

ekologia
i środowiskiem
Źródło: Alicja Kasińska, licencja: CC BY 2.0.
Ćwiczenie 5 輸
Oceń poprawność zdań opisujących dokonania naukowców, zaznaczając Prawda lub Fałsz.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Karol Darwin był twórcą teorii ewolucji biologicznej.  
Karol Linneusz obalił teorię samorództwa organizmów.  
Grzegorz Mendel stworzył podstawy wiedzy
 
o dziedziczeniu cech.
Arystoteles sformułował teorię komórkową.  
Źródło: Alicja Kasińska, licencja: CC BY 2.0.

Ćwiczenie 6 醙
Uporządkuj chronologicznie wydarzenia, które odegrały ważną rolę w rozwoju nauk
biologicznych. U góry umieść to, które miało miejsce najdawniej, a pod nim kolejne.

obalenie teorii samorództwa 

pierwsze obserwacje mikroskopowe mikroorganizmów 

wprowadzenie podwójnego nazewnictwa organizmów 

sformułowanie praw dziedziczenia 

poznanie budowy DNA 

ogłoszenie teorii ewolucji 

odczytanie genomu człowieka 

sformułowanie teorii komórkowej 

Źródło: Alicja Kasińska, licencja: CC BY 2.0.
 Ćwiczenie 7 醙
Określ prawdziwość stwierdzenia: „Rozmnażanie jest konieczne do przetrwania pojedynczych
osobników." Odpowiedź uzasadnij.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Notatnik

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Bibliografia
Campbell Nail A. i in., Biologia Campbella, tłum. K. Stobrawa i in., Rebis, Poznań 2019.
Encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, www.encyklopedia.pwn.pl