Dinozaury (Dinosauria) – zróżnicowany klad zauropsydów.

Pojawiły się w triasie,

około 237 milionów lat temu. Stanowiły dominującą grupę kręgowców lądowych od
początku jury (około 201 milionów lat temu) przez 135 milionów lat, do końca kredy
(66 milionów lat temu), kiedy wymieranie kredowe (wyznaczające granicę kreda-
trzeciorzęd i koniec mezozoiku) doprowadziło do zniknięcia większości linii. Zapis
kopalny wskazuje, że w jurze ptaki wyewoluowały z dinozaurów zaliczanych do
teropodów, wobec czego przez literaturę przedmiotu wydaną w XXI wieku uznawane są
za grupę dinozaurów[1]. Przeżywając katastrofę sprzed 66 milionów lat, dzięki swym
potomkom stały się kontynuatorami linii dinozaurów po czasy współczesne[2].

Do ostatnich dziesięcioleci XX wieku wszystkie grupy dinozaurów uznawano za

wymarłe. Jednakże zapis kopalny wskazuje, że ptaki, nazywane dziś w języku
angielskim avian dinosaurs („ptasie dinozaury”)[3], są współczesnymi potomkami
opierzonych dinozaurów[4]. Wyewoluowały one ze swych teropodzich przodków w okresie
jury[5]. Wobec tego ptaki stanowią jedyną linię dinozaurów, która przetrwała
zagładę[6].

Wobec powyższego do dinozaurów zalicza się również ptaki[7][8][9]. Z kolei

dinozaury nie będące ptakami określa się mianem non-avian dinosaurs[10][11][12],
tłumaczonym na język polski jako „nieptasie dinozaury”[13], pojawia się też
określenie „nieptasie teropody”[14].

Dinozaury to z taksonomicznego, morfologicznego i ekologicznego punktu widzenia

zróżnicowana grupa zwierząt. Do ptaków zaliczanych jest obecnie ponad 10 000
gatunków[15], co czyni je najbardziej zróżnicowaną grupą kręgowców z wyjątkiem
okoniokształtnych[a][16]. Dzięki dowodom kopalnym do 2006 paleontolodzy wyróżnili
ponad 500 rodzajów[17] i ponad tysiąc gatunków nieptasich dinozaurów[18], podczas
gdy w 2014 liczba opisanych rodzajów wynosiła 943[19]. Dinozaury zamieszkiwały
wszystkie kontynenty – na wszystkich bowiem znajdowane są ich szczątki kopalne, jak
i występują współczesne gatunki[20]. Zaliczają się do nich zarówno roślinożercy,
jak i mięsożercy. Pierwotnie cechowała je dwunożność, ale wiele wymarłych grup
obejmowało formy czworonożne, a także poruszające się zarówno na dwóch, jak i na
czterech łapach. Liczne grupy wykształciły wyszukane struktury, jak rogi czy kryzy.
Niektóre taksony wymarłe wykształcały także takie modyfikacje szkieletu, jak kolce
czy pancerz. Potwierdzono składanie jaj i budowę gniazd u wszystkich grup. O ile
dzisiejsze ptaki osiągają zazwyczaj niewielkie rozmiary, co wiąże się z
umiejętnością lotu, formy prehistoryczne osiągały często duże rozmiary. Największe
zauropody mogły osiągać nawet 58 m długości przy wysokości 9,25 m[21]. Wizja
nieptasich dinozaurów jako jednorodnie gigantycznych jest jednak nieprawdziwa,
wynika z większej tendencji do zachowywania się dużych kości. Wiele nieptasich
dinozaurów było niewielkich rozmiarów, jak mierzący około 50 cm długości
Xixianykus.

Nazwa dinozaury oznacza „straszne jaszczurki”, dlatego też może wprowadzać w błąd –
dinozaury nie były jaszczurkami, ani nie były z nimi blisko spokrewnione.
Reprezentują natomiast oddzielną grupę „gadów”, oprócz ptaków ich najbliższymi
współczesnymi krewniakami są krokodyle. Jak wiele wymarłych form, nie wykazują one
cech tradycyjnie uznawanych za „gadzie”, jak zmiennocieplność czy poruszanie się na
kończynach odwiedzionych na boki. Co więcej, wiele grup prehistorycznych zwierząt,
takich jak mozazaury, ichtiozaury, pterozaury, plezjozaury, a nawet Dimetrodon,
popularnie uznawanych za dinozaury, w rzeczywistości nimi nie są. Przez pierwszą
połowę XX wieku, zanim uznano ptaki za dinozaury, większość społeczności naukowej
uznawała dinozaury za powolne i zmiennocieplne. Zmiana nastąpiła w latach 60.
(odrodzenie dinozaurów). Stwierdzono, że wszystkie dinozaury, w tym mezozoiczne,
prowadziły aktywny tryb życia i cechowały się szybkim metabolizmem, tak jak
dzisiejsi ich przedstawiciele; wykazywały też liczne adaptacje umożliwiające
interakcje społeczne.